วารสารวิจัยสังคม journal of social research ·...

วารสารวจยสงคม Journal of Social Research

ปท 37 ฉบบท 2 (2557) Vol. 37 No.2 (2014)

สารบญ หนา

บทบรรณาธการ: สงคมศาสตรกบความเปนธรรมทางสงคม Editorial: On Social Sciences and Social Justice

i

สรางครตน จาเนยรพล Surangrut Jumnianpol

คอลมนพเศษ: งานวจยทางสงคมศาสตรเพอความเปนธรรมทางสงคม Special Column: Social Science Research for Social Justice

1

ศาสตราจารย นายแพทย ประเวศ วะส Professor Prawase Wasi

บทความรบเชญ: การศกษาวจยสงคมไทย : ปรชญาและวธวจยทางสงคมศาสตรในโลกทเหลอมลา Invited article: Researching Thai Society: Epistemological and Methodological Issues in an Unequal World

13

สรชย หวนแกว Surichai Wun’gaeo


ปท 37 ฉบบท 2 (2557) Vol. 37 No.2 (2014)

หนา บทความประจาฉบบ ขบวนการมวลชนเสอแดงกบการปฏวตทางสงคมทไมถงจดสนสด The Red Shirts’ Mass Movement and the Unfinished Social Revolution

45

เอกพลณฐ ณฐพทธนนท Ekkapollanut Nuttapattanun

สขภาพพระสงฆในบรบทชมชนอตสาหกรรม Health of the Monks in Industrial Area

89

วชรนทร ออละออ Watcharin Ola-or

ปญญาชนคาทอลกกบการพฒนาสงคมไทย Catholic Intellectuals and Thai Social Development

125

จรภา พฤกษพาด, วระ สมบรณ Jirapa Pruikpadee, Vira Somboon


ปท 37 ฉบบท 2 (2557) Vol. 37 No.2 (2014)

หนา ทนทางสงคมกบการพฒนาทนมนษยของแรงงานขามชาต พมา ลาว และกมพชา หลงยายถนมาในประเทศไทย Social Capital and Human Capital Development of Burmese, Laotian and Cambodian Migrant Workers after Migrating to Thailand

195

มนทกานต ฉมมาม, พชราวลย วงศบญสน Montakarn Chimmamee, Patcharawalai Wongboonsin

การใชประโยชนทดนและการเปลยนแปลงมลคาการบรการของระบบนเวศ พนทลมนาหวยสามหมอ Land Use and the Value of Ecosystem Services Changes in Huai Sammor Watershed

243

จตพร เทยรมา, เดชรต สขกาเนด, ปต กนตงกล Jatuporn Teanma, Decharut Sukkumnoed, Piti Kantangkul


ปท 37 ฉบบท 2 (2557) Vol. 37 No.2 (2014)

หนา

ปรทศนวรรณกรรม Book Reviews

ปรทศนงานศกษาความเหลอมลาและความไมเปนธรรมในสงคมไทย The Study of Social Inequality and Social Injustice in Thailand

281

อนรรฆ พทกษธานน Anuk Pitukthanin

ปรทศนหนงสอ Integrative Thought for Making Better Society

293

วศวะ สทธอสระ Wissawa Sitti-Issara

วารสารวจยสงคม ปท 37 – ฉบบท 2 (ก.ค.-ธ.ค.2557) หนา i –x.

บทบรรณาธการ วาดวยสงคมศาสตรกบความเปนธรรมทางสงคม

On Social Sciences and Social Justice

สรางครตน จาเนยรพล Surangrut Jumnianpol

การแบงแยกสาขาวชาทางสงคมศาสตรเกดขนตงแตตนศตวรรษท 19 (Calhoun, 2004: 956-957) ถาแบงอยางหยาบๆ วชาหลกของสงคมศาสตรไดแก สงคมวทยา รฐศาสตร เศรษฐศาสตร ในระยะแรก แตละวชามอาณาบรเวณของตนเอง รฐศาสตรใหความสนใจกบอาณาบรเวณของรฐ (State) ในความหมายของการเมองการปกครองกบพรมแดนของวชาเศรษฐศาสตรทใหความสาคญกบพรมแดนของตลาด (Market) และวชาสงคมวทยาใหความสาคญกบพรมแดนของภาคประชาสงคม แตในระยะหลงๆ เสนแบงของแตละสาขาวชาเบาบางลงไป หรออาจอกนยหนงไดวามการซอนทบระหวางสาขาวชากนมากขน (Wallerstein, 2000) ดงนน สงคมศาสตรทกลาวถงในวารสารวจยสงคมฉบบน จงกนความครอบคลมหลายสาขาวชา ทงสาขาวชารฐศาสตร การพฒนา ประชากรศาสตรและเศรษฐศาสตร

วารสารฉบบน เปดดวยปาฐกถาเกษม อทยานน ครงท 2 เรองการวจยทางสงคมศาสตร เพอความเปนธรรมทางสงคม ของศาสตราจารยนายแพทยประเวศ วะส ซงแสดงไวในการประชมวชาการสถาบนวจยสงคม ประจาป 2557 เมอวนท 21 สงหาคม 2557 อนเปนวาระทสถาบนวจยสงคม ครบรอบ 40 ป ศาสตราจารยประเวศชใหเหนความสาคญของ “ความเปนธรรม” ในฐานะองคประกอบสาคญในการอยรวมกน ทงในชมชนมนษย และมนษยกบธรรมชาต ความเปนธรรม

ii วาดวยสงคมศาสตรกบความเปนธรรมทางสงคม

ทาใหการอยรวมกนมความสงบสข ทาใหสงคมเขมแขง ถาขาดความเปนธรรม กมความโนมเอยงจะเกดพฤตกรรมเบยงเบน รวมทงความขดแยงและความรนแรงสงคม ศาสตราจารยประเวศหยบยกงานวจยระดบโลกมาแสดงใหเหนสถานการณความเหลอมลา ซงสมพนธกบความขดแยง การจราจล ปญหาสงคมและปญหาสขภาพในประเทศตางๆ และช ให เหนว ามความจาเปนอยางย งทนกวชาการทางสงคมศาสตรสามารถมบทบาทในการลดความเหลอมลาและสรางความเปนธรรมไดดวยการทาวจย คลใหเหนสถานการณความเหลอมลาและนาองคความรไปเสรมใหพลเมองกลายเปนพลเมองทตนร (informed citizen) ซงศาสตราจารยนายแพทยประเวศเชอวา พลงของพลเมองทตนรเทานนทจะสามารถแกไขความเหลอมลาได

บทความตอมา เรอง การศกษาวจยสงคมไทย : ปรชญาและวธวจยทางสงคมศาสตรในโลกทเหลอมลา เปนบทความรบเชญโดย สรชย หวนแกว ศาสตราจารยดานสงคมวทยาจากจฬาลงกรณมหาวทยาลย ทามกลางความเปลยนแปลงของโลกในทกระดบ สรชย ไดชกชวนใหนกวชาการสงคมศาสตรกลบมาทบทวนญาณวทยาและวธ (คด) วทยาทางสงคมศาสตรกบการวจยสงคมไทยในสถานการณปจจบน โดยทบทวนใหเหนพฒนาการของสงคมศาสตรใน 4 ยคสมย ไดแก ยคอาณานคม ยคสรางประเทศใหทนสมย ยควพากษการพฒนาแบบตะวนตกและการพฒนาเชงวฒนธรรม และยค โลกาภวตนแหงสงคมเสยงภยและ “การพฒนาทหลากหลาย” นอกจากนน ยงไดคลใหเหนความแตกตางความรและวธวทยา 3 แบบ อนไดแก ความรเชงประจกษ-เชงวเคราะห ความรเชงประวตศาสตร-เชงบรบท และความรเชงวพากษ ทเชอมโยงกบวธวทยาแบบปฏฐานนยม ตความนยมและวพากษนยม ตามลาดบ

สรางครตน จาเนยรพล iii

ในยคโลกาภวตนแหงความเสยงและความเหลอมลาทมากขนเรอยๆ ดเหมอนวา สรชยจะมความหวงกบวธวทยาแบบวพากษนยม อนเปนวธหนงททาใหวชาสงคมศาสตรไดกลบมาทบทวน ไตรตรอง สาขาวชาของตนเอง หรออกนยหน งค อ การเรยกรองให วชาสงคมศาสตรไดเจรญสต พจารณาจดออนของความรทามกลางโลกทเหลอมลาและไมเปนธรรม เรยนรทจะตงคาถามการวจยทองกบบรบทความเหลอมลาทามกลางการพฒนาในยคโลกาภวตนไดอยางเหมาะสม ทงทเพอฟนคณคาและความหมายของการวจยขนมาจากความมนชาตอสานกความรบผดชอบ เรยนรจากการวเคราะหชองวางดานความรจากผลงานการวจารณและทบทวนระดบโลก ขามใหพนสมมตฐานของสงคมศาสตรทมงหมายอยากเปนวทยาศาสตร (scientism) และการคดทจากดตนในความเปนประเทศชาต (methodological nationalism) และการรวมกนผลตองคความร (co-production of knowledge) เพอเรยนรระหวางสาขาและทางานเชงสหสาขาวชา เพอใหสามารถตอบโจทยแหงการเปลยนแปลงขนานใหญในประเทศและในโลก

ในชวงทายของบทความ สรชย ยาใหเหนวา เมอเราตระหนกถงชองวางและเขาใจจดออน ซงเราเองกเปนสวนหนงของปญหานนดวย เมอนนวชาสงคมวทยาและสงคมศาสตรยอมจะเกดสตและสานกทจะปรบเปลยนและพลกบทบาทใหมสวนในการเสรมสรางอนาคตทมความหวงและมความยงยน

ในสวนของบทความวชาการประจาฉบบ ประกอบดวย บทความจานวน 5 บทความ ในสาขาวชาตางๆ ดงน

บทความสาขารฐศาสตร ไดแก ขบวนการมวลชนเสอแดงกบการปฏวตทางสงคมทไมถงจดสนสด โดย ดร.เอกพลณฐ ณฐพทธนนท อาจารย ประจ าสาขาส งคมศาสตร คณะอกษรศาสตร

iv วาดวยสงคมศาสตรกบความเปนธรรมทางสงคม

มหาวทยาลยศลปากร ซงปรบมาจากดษฎนพนธสาขารฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลยของเขาเอง เรอง ปฏสมพนธระหวางรฐ ขบวนการและขบวนการโตกลบ: กรณศกษาการเคลอนไหวทางการเมองของกลมคนเสอแดง ตงแตป 2549-2553 เอกพลณฐ อธบายสถานการณประเทศไทยในชวงดงกลาววาเปนการกอตวของสถานการณปฏวต ซงเกดจากระยะหางทางสงคม (social distance) หรอกลาวอกอยางหนงไดวา ความเหลอมลาทางสงคมทมากขน ระหวางคนรวย-คนจน คนเสอเหลอง-คนเสอแดง ทาใหเกดขบวนการปฏวตของขบวนการมวลชนของคนเสอแดงซงมประชาชนระดบรากหญาเขารวมทใหญทสดในประวตศาสตรการเมองไทย เอกพลณฐ ตอบคาถามวา เหตใดขบวนการปฏวตดงกลาวจงไปไมถงจดสนสด (unfinished revolution) ดวยการวเคราะหขอมลทางสถตจากแบบสารวจ 1,500 ชด ภายใตกรอบแนวคด “การวเคราะหวถโคจรของการปฏวต” ซงเปนกรอบการวเคราะหท 3 ของแนวคดการเมองแหงการตอส (Contentious Politics) ของ McT2

บทความตอมา เปนบทความในสาขาการพฒนาศกษา (Development Studies) เรอง สขภาพพระสงฆในบรบทชมชนอตสาหกรรม ซงวชรนทร ออละออ จากหลกสตรศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาการพฒนามนษยและสงคม ปรบมาจากวทยานพนธมหาบณฑต เรอง วถปฏบตตามหลกพทธธรรมและปจจยสงคมทสงผลกระทบตอสขภาพพระสงฆในแหลงพฒนาอตสาหกรรม วชรนทรใชแนวคดปจจยสงคมกาหนดสขภาพ (Social Determinant of Health- SDH) เพออธบายวาการเปลยนแปลงสภาพสงคมไปสสงคมอตสาหกรรมในเขตนคมอตสาหกรรมบางป ไมเพยงแตสงผลตอสงคมและสงแวดลอมเทานน ยงสงผลตอสขภาพของพระสงฆในชมชนอกดวย โดยแสดงให

สรางครตน จาเนยรพล v

เหนจากพฤตกรรมการใสบาตรของญาตโยม วตรปฏบตของพระสงฆและสถตการเจบปวยของพระสงฆในเขตดงกลาว

ในขณะทบทความของวชรนทรแสดงใหเหนภาวะทนกบวชตกเปนเหยอหรอผไดรบผลกระทบจากการพฒนา ในบทความของจรภา พฤกษพาดและวระ สมบรณ จากคณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย เรอง ปญญาชนคาทอลกกบการพฒนาสงคมไทย ไดแสดงใหเหนวาจากการสงคายนาสากลวาตกน ครงท 2 ไดมสวนทาใหนกบวชคาทอลกปรบบทบาทมาเปนผกระทาทมอทธพลตอการกาหนดแนวคดการพฒนาในสงคมไทย โดยเฉพาะแนวคดการพฒนาคนทงครบ หรอการพฒนาแบบองครวม และแนวคดการพฒนาแนววฒนธรรมชมชน โดยอาศยกรอบแนวคดปญญาชนคาทอลกท ไดจากการผสมผสานแนวคดวาดวยปญญาชนของอนโตนโอ กรมช และแนวคดวาดวยประกาศกของพระศาสนจกรคาทอลก จรภา ไดศกษาพฒนาการและพลวตความคดของนกบวชคาทอลกทมชอเสยง 3 ทาน ไดแก พระสงฆราชบญเลอน หมนทรพย บาทหลวงนพจน เทยนวหาร ผอานวยการศนยสงคมพฒนา สงฆมณฑลเชยงใหม และบาทหลวงวชรนทร สมานจต เลขาธการสภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา ทงยงแสดงใหเหนถงบทบาทการทางานของสภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา ซงมอทธพลตอการพฒนาสงคมไทยในยคตอๆ มา อนทจรง ถาพจารณาการสงคายนาวาตกนสากล ครงท 2 ในมมมองทสรชย หวนแกวเสนอไวในบทความรบเชญ อาจจะกลาวไดวา การสงคายนาครงน ถอเปนจดเรมตนแหงการทบทวน ไตรตรองอนนาไปสการปรบบทบาทของศาสนจกรในเวลาตอมานนเอง

ส าหรบบทความต อมา เปนบทความจากสาขาวชาประชากรศาสตร เรอง ทนทางสงคมกบการพฒนาทนมนษยของ

vi วาดวยสงคมศาสตรกบความเปนธรรมทางสงคม

แรงงานขามชาตพมา ลาว และกมพชา หลงยายถนมาในประเทศไทย ซงมนทกานต ฉมมามและพชรวลย วงศบญสน ช ใหเหนวา แรงงานขามชาตทง 3 สญชาตททางานอยในประเทศไทย ลวนแตมและใชประโยชนจากเครอขายทางสงคม หรอทนทางสงคม ทาใหสามารถลดลดตนทนทางเศรษฐกจ และตนทนทางดานจตใจ ใหขอมล รวมถงจดหาสงทจาเปนตอการดารงชวตในพนทปลายทาง ขอคนพบขางตน มไดหมายความวา ทนทางสงคมจะเปนประโยชนตอการพฒนาทนมนษยของแรงงานขามชาตเสมอไป โดยเฉพาะเมอพจารณาการพฒนาทกษะในการใชภาษาไทย มนทกานตและพชรวลย พบวา แรงงานขามชาตทมเครอขายทางสงคมเปนกลมสญชาตเดยวกน จะมโอกาสในการพฒนาความสามารถในการพดและอานภาษาไทยนอยกวากลมทไมมเครอขายทางสงคมดงกลาว และแรงงานขามชาตกลมทมเพอนรวมงานคนไทย จะมโอกาสพฒนาการพดภาษาไทยไปอยในขนใชงานไดหรอใชไดคลองนอยกวากลมทไมม ขอคนพบทไดจากบทความน แสดงใหเหนเหรยญสองดานของทนทางสงคม ทมทงแรงผลกและแรงดงการพฒนาทนมนษยของกลมแรงงานขามชาตนนเอง

บทความวชาการบทสดทายสาหรบวารสารฉบบน เปน บทความจากสาขาเศรษฐศาสตรสงแวดลอม เรอง การใชประโยชนทดนและการเปลยนแปลงมลคาการบรการของระบบนเวศ พนทลมนาหวยสามหมอ ซงจตพร เทยรมา เดชรต สขกาเนดและปต กนตงกล จะเพมเตมใหผอานไดเหนวา โลกในภาวะททรพยากรธรรมชาตมอยอยางจากด สงทเราจาเปนตองตระหนกถง ไมไดมแตเพยงความสมพนธระหวางมนษยกบมนษยเทานน แตจาเปนตองใหความสาคญกบผนพภพทเราดารงอยดวย บทความแสดงใหเหนวธการประเมนมลคาการบรการของระบบนเวศดวยเครองมอทางเศรษฐศาสตร อนจะเปนสวนหนงใน

สรางครตน จาเนยรพล vii

การพฒนาเครองมอในการตดสนใจกาหนดนโยบายทเปนธรรมและยงยนไดมากกวาเดม

สาหรบสวนทายของเลม เปนการนาเสนอการปรทศนวรรณกรรมใน 2 เรอง เรองแรกเปนปรทศนงานศกษาเรองความเหลอมลาและความไมเปนธรรมในสงคมไทย อนรรฆ พทกษธานน นกวชาการจากเครอขายวชาการเพอสงคมทเปนธรรม ไดทบทวนวรรณกรรมเลมสาคญๆ ในทศวรรษนทอธบายถงความเหลอมลาและความไมเปนธรรมในสงคมไทย ความนาสนใจของปรทศนวรรณกรรมฉบบน ไมไดแสดงใหเหนวา ความเหลอมลาและความไมเปนธรรมดเหมอนเปนเหตและผล และมอทธพลตอกนและกนเทานน หากแตยงสงผลถงความขดแยงและการแบงขวทางการเมองในสงคมไทยในปจจบนดวย ดงนน ทางออกหนงในการลดความขดแยงและความรสกไมเปนธรรมในสงคมไทย คอการเสรมสรางความเทาเทยมในมตตางๆ ทงในเชงโอกาสพนท ภาคการผลต ซงการสรางความเทาเทยมในทน มไดมความหมายแคบๆ ทหมายถงใหทกคนเทาๆ กนเทานน หากแตหมายถงการใหแตมตอกบผทเสยเปรยบอยแลวดวย สวนปรทศนหนงสอเรอง Integrative Thought for Making Better Society วศวะ สทธอสระ นสตรฐศาสตรจากมหาวทยาลยนเรศวร ไดทบทวนหนงสอของ Michael Edwards เรอง Civil Society โดยละเอยด ซง จะแสดงใหเหนพลวตและความหลากหลายของการศกษาประชาสงคมทผานมาแลว ยงมขอเสนอในการพจารณาคณลกษณะของประชาสงคมในฐานะตวกระทาในการสรางสงคมทดกวา จะตองเชอมโยงแนวคดประชาสงคม 3 แบบเขาดวยกน อนไดแก ประชาสงคมในฐานะวถชวตแบบกลมสมาคม ประชาสงคมในฐานะสงคมทด และประชาสงคมในฐานะปรมณฑลสาธารณะ โดยทประชาสงคมทจะนาไปสชวตทดหรอสงคมทเปนธรรมมากขนนน จะตองสามารถสรางความไววางใจในหม

viii วาดวยสงคมศาสตรกบความเปนธรรมทางสงคม

สมาชก สร า งกต กาในการอย ร วมกน ในขณะเด ยวกน ต องมองคประกอบของประชาธปไตยในกลมดวย ในภาวะทสงคมไทยมความขดแยงทแตละฝายมมวลชนของตนเองสนบสนน การปรทศนหนงสอชดน อาจเปนคาตอบหนงทจะสองใหเหนแนวทางการสรางสงคมทดในอนาคตโดยภาคประชาสงคมอยางแทจรง

วารสารวจยสงคมฉบบน ออกมาในหวงเวลาทสถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย สถาปนามาครบรอบ 40 ปในวนท 22 เมษายน 2557 ถาเทยบกบอายขยของมนษย การยางเขาสวย 40 ปถอเปนการกาวส วยทมความมนคง ส งสมประสบการณมากมายท งประสบการณแหงความสาเรจและการสะดดลม เปนวยแหงการทบทวนตวเองเพอมใหลมเหลวอยางทผานมา

อ น ง ใ น ว า ร ะ ทวารสารฉบบนจะตพมพเปน เลม มข าวร ายทรายงานถงการเสยชวตของอลรค เบค (Ulrich Beck) ศาสตราจารยสงคมวทยาชาวเยอรมน ผซงชใหเหนความเสยงของสงคมในยคปจจบน Riskiogesellschaft-Risk Society)

งานของเขาใหความสาคญกบความทาทายในยคสมยของเรา ซงไดแก การเปลยนแปลงภมอากาศ การกอการรายและวกฤตเศรษฐกจ

Ulrich Beck (15 May 1944 - 1 Jan 2015)

สรางครตน จาเนยรพล ix

เบค เปนนกวชาการคนสาคญคนหนงทเรยกรองใหวงการวชาการเขาไปเกยวของกบปญหาสงคม วารสารวจยสงคมฉบบน จงถอโอกาสในวาระ 40 ปในการสบสานเจตนารมณของอลรค เบคดวยการเชอเชญใหวงการสงคมศาสตรไทยรวมทบทวนไตรตรองบทบาททางดานวชาการสงคมศาสตรผานวารสารวจยสงคม ฉบบสงคมศาสตรกบความเปนธรรมทางสงคม และหวงวาจะเปนสวนหนง ในการปรบตวของวงการสงคมศาสตรไทยตอไป

x วาดวยสงคมศาสตรกบความเปนธรรมทางสงคม

รายการอางอง

Calhoun, Craig. 2004. Social Science. In Kuper, Adam and Kuper, Jessica. Ed. in The Social Science Encyclopedia. 3rd Edition. New York: Routledge. Pp. 954-961

Wallerstein, Immanuel. 2000. Open the Social Sciences. Asia-Pacific Social Science Review 1,1 (February): 1-10.

วารสารวจยสงคม ปท 37 ฉบบท 2 (ก.ค.-ธ.ค.2557), หนา 1-12.

ปาฐกถาศาสตราจารยเกษม อทยานน ครงท ๒

“การวจยทางสงคมศาสตรเพอความ

เปนธรรม”

ศาสตราจารยเกยรตคณนายแพทย ประเวศ วะส

1.

ศาสตราจารยเกษม อทยานน ปชา

ปชา จ ปชะนยาน เอตมมคลมตม – บชาคนทควรบชา เปนมงคลอนสงสด

ศาสตราจารยนายแพทยประเวศ วะส 2

ศาสตราจารยเกษม อทยานน เปนบคคลทควรบชา เพราะเปนผทเลงเหนการณไกล จงเปนผกอตงสถาบนทางสงคมศาสตรหลายสถาบน ในจฬาลงกรณมหาวทยาลยไดแก คณะเศรษฐศาสตร คณะนเทศศาสตร คณะนตศาสตร วทยาประชากรศาสตร สถาบนวจยสงคม และสถาบนเอเชยศกษา นอกจากนทานยงมบทบาทสาคญในสภาวจยแหงชาตเมอแรกตง โดยรบหนาทเปนประธานสาขาสงคมวทยาเปนคนแรก ปาฐกถาในวนนจดขนเพอเปนเคร องบชาคณของทานศาสตราจารยเกษม อทยานน ตามคตทางพทธศาสนาปฏบตบชาถอเปนการบชาทสาคญทสด ปฏบตบชาตอทานศาสตราจารยเกษม อทยานน คงจะไมมอะไรดกวาการทสถาบนทางวชาการสงคมศาสตรทงหมดจะทาการวจยเรองทมความสาคญสงสด ทงของประเทศไทยและของโลก นนคอเรองความเปนธรรม

2. การอยรวมกนสาคญทสด-ความเปนธรรมสาคญทสด

สาหรบการอยรวมกน

กา ร อย ร วม ก นอย า งสมดล ระหวางคนกบคนและระหวางคนกบส งแวดลอม ควรจะเปนเปาหมายสงสดของมนษยชาต โลกวกฤตทกวนนเปนวกฤตแหงการอย

รวมกน เพราะไมไดถอหลกการอยรวมกน (Living Together) แตถอหลกอนๆ เชน การแขงขนเสร หรอการแสวงหากาไรสงสด (Maximum

3 สงคมศาสตรเพอความเปนธรรมทางสงคม

profit) โลกจะไมหายวกฤตถามนษยชาตไมเปลยนเปาหมายมาเปนการอยรวมกน ในการอยรวมกน ความเปนธรรมสาคญทสด

แมในหมสตวกมธรรมชาตของความเปนธรรม เพราะความเปนธรรมทาใหการอยรวมกนมความสงบสข และมพลงแหงการยดเหนยวทางสงคมทาใหสงคมเขมแขง ถาขาดความเปนธรรมแลวผคนจะไมรกกน และไมรกสวนรวม มความโนมเอยงจะเกดพฤตกรรมเบยงเบนตางๆในสงคม รวมทงความขดแยงและความรนแรง

ขณะนการขาดความเปนธรรมกาลงเปนปญหาใหญของโลก แมในหมประเทศทขนชอวาเจรญแลว และมประชาธปไตยทมวฒสภาวะแลว เชน สหรฐอเมรกา และองกฤษ ปรากฏวามความเหลอมลาอยางสดๆ Joseph Stiglitz นกเศรษฐศาสตรรางวลโนเบลชาวอเมรกน เรยกความเหลอมลาแบบสดๆ ในอเมรกาวาเปนปรากฏการณ 99:1 คอการ


พฒนาเปนประโยชนตอคน 1 เปอรเซนตเทานน คนจนไมไดประโยชนจากการพฒนา มหนาซากลบเลวลงไปอก ความเหลอมลาทมากเกนสมพนธกบการเกดปญหาทางสขภาพและทางสงคมนานาชนด รวมทงคาถามเกยวกบประชาธปไตย

3. ความเหลอมลาทางเศรษฐกจกบปญหาทางสงคม

นกระบาดวทยาชาวองกฤษ ๒ คน คอ Wilkinson และ Pickett ไดรวบรวมความเหลอมลาทางรายไดของประชาชนในประเทศทพฒนาแลวทวโลก และในรฐทกรฐในสหรฐอเมรกา ในหนงสอของเขา

ชอ The Spirit Level1 ไดแสดงใหเหนวาประเทศทมความเหลอมลามากทสดคอสหรฐอเมรกา รองลงมาคอองกฤษ ประเทศทมความเหลอมลาตาทสดคอญปน รองลงมาคอประเทศกลมสแกนดเนเวยน ประเทศนอกนนกระจายอยระหวางปลายสดทงสอง ปญหาสขภาพและปญหาสงคมตางๆ มความสมพนธเกอบเปนเสนตรงตามความมากนอยของความเหลอมลาปญหาเหลานน เชน อตราตายในทารก อายขย การตงครรภในวยรน สขภาพจต อาชญากรรม ยาเสพตด และความรนแรงตางๆ

1 อานเพมเตมใน Richard Wilkinson and Kate Picklett, The Spirit Level: Why Equality is Better for Everyone สาหรบฉบบภาษาไทย สฤณ อาชวานนทกล, แปลไวในชอ ความ (ไม) เทาเทยม. กรงเทพฯ: Open Worlds, 2555.


ควรส ง เ กตว าประ เทศท มค ว าม เหล อมล า มาก เ ช น สหรฐอเมรกาจะเกดจลาจลไดงาย เชน ทเกดขนทนวออรลนส ภายหลงโดนเฮอรเคนแคทรนาถลม (พ.ศ.2548) แตทญปนเมอเกดสนามถลมโรงไฟฟานวเคลยรทฟจชมา (มนาคม พ.ศ.2554) สงคมอยในความสงบรวมมอกน ไมเกดจลาจลแตอยางใด


Joseph Stiglitz ในหนงสอชอ The Price of Inequality : How Today’s Divided Society Endanger Our Society ไดกลาวถงความเหลอมลาสดๆ ในอเมรกา (99:1) กอใหเกดแผลบาดลกในสงคมอยางยากจะเยยวยาเ พ ย ง ใ ด ร ว มถ ง ก ร ะ ท บ ต อความหมายของประชาธปไตยดวย เขากลาวประชดวา

ทวา “One man one vote” มนนาจะเปน “One dollar one vote” มากกวา คน 1 เปอรเซนตมอานาจมากกวาคน 99 เปอรเซนตมากมาย รวมทงอานาจทจะกาหนดความรสกนกคด (Perception) ของสงคมดวย Thomas Picketty ในหนงสอ Capital in the Twenty-First Century อนโดงดงของเขา ซงใชเวลาวจยถง 15 ป และรวบรวมขอมลยอนหลงไป 300 ป แสดงใหเหนวาทนทารายไดมากกวาการทางานถง 5-6 เทา ตลอดมา ทาใหเกดความเหลอมลาอยางไมเสอมคลาย2

2 Thomas Piketty จาก Paris School of Economics ใน Capital in the Twenty-first Century (Cambridge Massuchusetts: The Belknap Press of Harvard University Press, 2014) ทาการศกษาพลวตการ


บางชวงความเหลอมลากเปนไปอยางสดๆ คอ คน 10 เปอร เซนต เปนเจาของทรพยสน 90 เปอรเซนตของประเทศ ขณะทคน 90 เปอรเซนตเปนเจาของทรพยสนเพยง 10 เปอรเซนต ทเรยกวาปรากฏการณ 10:90 และ 90:10 การปฏวตฝรงเศสเมอ ค.ศ.1789 กเกดขนเพราะความเหลอมลาสดๆ น แตการปฏวตฝรงเศสกแกความเหลอมลาไมได

ทกวนนปญหาความเหลอมลากย งอย และมากขนโดยเฉพาะในสหรฐอเมรกา ความเหลอมลาหรอการขาดความเปนธรรมจงเปนปญหาใหญของโลก และยากตอการแกไข แตกตองแกไข ถาโลกจะถอการอยรวมกนอยางเปนธรรมเปนเปาหมาย

4.

ความเหลอมลาในพหมต ความเหลอมลาหลายมต เชน

ความเหลอมลาในศกดศรของความเปนมนษย ความเหลอมลาทางสงคม

ความเหลอมลาในการเขาถงทรพยากร

กระจายความรารวยและทนในระดบโลก เพอแสดงใหเหนโครงสรางความเหลอมลาในโลกยคปจจบน


ความเหลอมลาทางเศรษฐกจ ความเหลอมลาทางอานาจ

ความเหลอมลาประเภทตางๆ มความสมพนธกน คนจนกบคนรวย ศกดศรกตางกน ถาเอาความเปนธรรมเขาจบจะพบความไมเปนธรรมในทกๆ เรอง เชน ลกของคนจนยงตายมากกวาลกของคนรวยประมาณ 3 เทา คนจนยงตายดวยเรองทไมควรตายมากกวาคนรวย เชน ตายเพราะอบตเหตและดวยโรคทรกษาและปองกนได ความไมเปนธรรมทางการศกษา เชน การศกษามหาวทยาลยเปนการทคนจนออกเงน (ภาษทางออม) สนบสนนใหลกคนรวยมาเขาเรยน ในระบบความยตธรรมทเปนทางการทตารวจจบ อยการสงฟอง ตลาการตดสน คนจนไมมทางเขาถงความยตธรรม เพราะจะเอาเงนและเวลาทไหนมาสคด ลาพงทางานเชาจรดคาทกวนกยงไมพอกนแลว มกรณทชาวนาถกฟองและดาเนนคดดวยขอหาบกรกทดนของตนเอง เพราะความผนผวนของอานาจรฐและอานาจเงน ชาวบานตาดาๆ ทยากจนมอานาจนอยมาก เมอเทยบกบอานาจอนมหมาของอตสาหกรรมหมนลานทมอานาจรฐหนนหลงทเขามาแยงชงทรพยากรและปลอยมลพษใหชาวบาน ชองวางทางเศรษฐกจระหวางผใชแรงงานทไดคาจางวนละ 300 บาทหรอคนทเรขายไมกวาด ขายเสอซงคงจะตากวานน กบคนทมรายไดเดอนละ 1 ลานบาท หรอมากกวาจะใหญโตมากเพยงใด จนมผกลาววาสงคมไทยมความเหลอมลามากทสดในเอเชย บางคนวามากเปนทสอง ความจรงเปนอยางไรคงตองการการวจยการขาดความเปนธรรมในมตตางๆ ตองการการวจยเพอใหทราบความจรง


5. การกระจายทรพยากรทไมเปนธรรมบบคนประเทศไทย

เรามความรสกวาการกระจายทรพยากรของประเทศไทยไมเปนธรรมอย างมาก มากเท า ไหรควรวจ ย ออกมาใหแนนอน ปรากฏการณ 10: 90 และ 90:10 อาจเปนจรงสาหรบประเทศไทยดวย กลาวคอคน 10 เปอรเซนต เปนเจาของทรพยากร 90 เปอรเซนตของประเทศ และคน 90 เปอร เซนต เหลอทรพยากรเพยง 10 เปอรเซนต เทานน การททรพยากรสวนใหญออกไปนอกแวดวงสาธารณะ เหลอทรพยากรนอยเกนไปเพอคนท งประเทศ กอใหเกดความบบคนนานาประการ เชน

คนจนจนเกนไป แลวคณภาพชวต คณภาพเดกและเยาวชนจะเปนอยางไร

เกดการเบยดเสยดเยยดยดแยงชงฉอโกงกนทวไป เพราะสวนแบงเหลอนอยเกนไป

ขาราชการ คร อาจารย ทหาร ตารวจ เงนเดอนตา (ลองเทยบกบสงคโปร) ไมพอกนไมพอใช ไมตงใจทางาน ตองแสวงหารายไดนอกหนาท สจรตบางไมสจรตบาง

มเงนเพอการวจยนอยมาก ทาใหสตปญญาตา เมอประชาชนจนเกนกตกอยในระบบอปถมภ ทาใหเกด

การเมองแบบธนาธปไตย ทมคณภาพตา คอรรปชนสง ทาใหประเทศไทยตดอยในวงวนความขดแยง และความรนแรง ฯลฯ

การกระจายทรพยากรอยางไมเปนธรรมจงเปนปจจยรายแรงทบบคนประเทศไทยทกๆ ทาง ตอนนเรามนกวชาการทางสงคมศาสตรอยมาก สงทควรทากคอการวจยใหโลกเขาใจเรองตางๆ แลวเอาความร


ไปใหประชาชน เพราะไมมใครแกไขปญหาความเหลอมลาไดแมจะใชความรนแรง พลงพลเมองเทานนทจะแกไขตรงนได แตพลงพลเมองจะตองเปนพลงทเรยกวา informed citizen ฉะนนหนาทของมหาวทยาลยคอวจยใหไดความรทซบซอนซอนลกอยในเรองตางๆ แลวเอาความรนไป เสรมพลงพลเมองใหเกดเปน informed citizen จะไดมพลงของพลเมองทจะเขามาแกไข มหาวทยาลยมหนาทสรางความเปนธรรม โดยสนบสนนพลงพลเมองทรความจรง

ถาสถาบนวจยสงคมกบสถาบนการศกษาทางสงคมศาสตรจะทาการศกษารวมกน ไมจาเปนตองเปนโครงการใหญมาก แตตองมคณะทางานเชงยทธศาสตร ไปสรางความเขาใจกบคณะทเกยวของ อยาไปรอแตผบรหารทเขาไมมเวลา การสรางความเขาใจ ตองใชความอดทนมาก พยายามแลวกพยายามอก เพราะเวลาไปชวนใครมาประชมเขาจะไมมา แมกระทงชาวบานก แตเมอชวนแลวชวนอก เขาจะเหนใจคนชวนวาคนนมความจรงใจ เขากจะมารวมดวย

มตวอยางจากตาบลหวงม อาเภอพาน จงหวดเชยงราย ซงแตเดม อบต. สถานอนามย วด โรงเรยน ชาวบาน ผนาและชาวบาน ตางคนตางอย และเกดปญหาการลกขโมย การพนน ยาเสพตด และพระจากวดพยายามไปชกชวนตางๆ (มาพดคยกน) ทแรกกไมใครมา ในทสดเมอสามารถเชอมโยงกนหมด ทงวดทงโรงเรยนทง อบต. ทงสถานอนามย ทงภาคธรกจ สงทดมนเกดขนอาจจะเรยกวาเปนอตโนมต แตถาเราชาแหละขาดจากกน มนทาใหหมดชวต ชวตเกดจากการเชอมโยง ทหวงมพอทกอยางเชอมโยงกนหมด สงดๆ กเกด มธนาคารหวงด ใครทาความด กเอามาฝากธนาคารได และเบกไปใชกได โดยการทาความดในทนเปนอะไรกได เชน ชวยเหลอคนอน ทาเรองสงแวดลอม ทาเรองวฒนธรรม ทาเรองการปฏบตธรรม อยางคนจนเขาจะมาเบกไปแลก


สนคาได แตสวนใหญมแตคนเอามาฝาก ไมเบกไปใช เมอคนทงตาบลทาความด เดกนกเรยนกไปดแลผสงอาย ไปปฏบตธรรม พอเกดความเชอมโยงกนการพฒนากทางายขน เราสรปไดวาการพฒนาคอการเชอมโยง

ในประเทศไทย ความเปนเผดจการรวมศนยอานาจไว ทาใหตดขาดเปนสวนๆ ไปหมด ทจรงทรพยากรในการพฒนามอยมาก ถาเราจบตรงนได กสามารนามาเชอมโยงกน ถาวจยเรองสงคมตองมคณะทางานยทธศาสตรวจยทางสงคม เปนผประสานงาน เชอมโยงหาคนมาวจย หาทน แลวตองเชอมโยงกบการสอสารเพอใหสอสารไปถงประชาชน หลายๆ แบบ สรางนกสอสาร (Journalist) ทสามารถเขยนแลวคนอยากอานเพอสอสารเรองความเปนธรรม อยางสถาบนเลกๆ อาจะจดเวทสาธารณะเรองความเปนธรรม แลวเชญสอมวลชน สมาคมนกขาว นกหนงสอพมพเปนเจาภาพรวม เพราะเมอกอนขบเคลอนเรองปฏรปการเมองยอนหลงไปเมอ 37-38 เราตองใชการสอสารขนาดหนก ดงนน เวลาเราจดเวท จงตองจดรวมกบสมาคมนกขาว เพอใหสอเสนอขาวออกไป

6. เวทสาธารณะเรองความเปนธรรม

ในขณะทความไมเปนธรรมกาลงทารายประเทศไทยอยางแรง แตสงคมไทยยงขาดจตสานกเรองความเปนธรรม เพราะสงคมไทยอยในความไมเปนธรรมมาชานาน จนขาดเครองรบรความไมเปนธรรม มหาวทยาลยควรรวมมอกบสอมวลชน จดใหมเวทสาธารณะเรองความเปนธรรม โดยนาผลการวจยเรองการขาดความเปนธรรมในมตตางๆ มารายงานใหสาธารณะทราบเปนประจา มการสรางนกการสอสารทเชยวชาญเฉพาะเรองความเปนธรรม ทสามารถสอสารเรองการขาดความเปนธรรมใหสงคมเขาใจไดงาย และตรงตอขอเทจจรง


โดยทโลกไดมประสบการณการแกไขความไมเปนธรรมโดยวธรนแรง เชน การปฏวตฝรงเศส การปฏวตรสเซย การปฏวตเขมรแดง แตไมเปนผลสาเรจ มประเทศทประสบความสาเรจในการลดความเหลอมลา เชน ญปน และประเทศแถบสแกนดเนเวย ใชจตสานกอนลกซงในการเคารพความเปนมนษย และจดการเรองรายไดและภาษ ทสะทอนการเคารพความเปนมนษย ทางทจะแกไขปญหาการขาดความเปนธรรมทสาคญทสดสาหรบประเทศไทย จงนาจะอยทมหาวทยาลยทาการวจยเรองความเปนธรรม และมการสอสารไปสการรบรของสงคมอยางกวางขวาง จนสงคมเกดจตสานกเรองการเคารพศกดศรและคณคาความเปนมนษยของคนทกคนอยางเทาเทยมกน อนเปนศลธรรมพนฐานทเปนรากฐานของสงดงามทงปวง เชน ประชาธปไตย การเคารพสทธมนษยชน ความยตธรรม และความเปนธรรม เพอการอยรวมกนอยางศานต

----------------------------------

วารสารวจยสงคม ปท 37 ฉบบท 2 (ก.ค.-ธ.ค.2557), หนา 13 – 44.

การศกษาวจยสงคมไทย :

ปรชญาและวธวจยทางสงคมศาสตรในโลกทเหลอมลา*

สรชย หวนแกว**

บทคดยอ

วธวจยทางสงคมศาสตรในโลกและในประเทศไทยเผชญกบสง

ทาทาย อนสบเนองมาจากบรบทท เปลยนแปลงไปขนานใหญ

สภาพการณของโลก ผนพภพและสงคมเปลยนแปลงไปมากมายจนไมม

ทางฟนคนกลบมาในสภาพเดมไดอก วชาสงคมศาสตรในโลกจง

จาเปนตองทบทวนตนเองทงในแงของสาระและวธวทยาการวจย

ทานองเดยวกนสงคมศาสตรในประเทศไทยจาตองเผชญกบบรบทท

เปลยนแปลงไปโดยพจารณาทบทวนตนเองดวย หากแบงเปน 4 ระยะ

ไดแก ยคแรก ยคอาณานคม ยคสรางประเทศใหทนสมย ยควพากษการ

พฒนาแบบตะวนตกและการพฒนาเชงวฒนธรรมแตยงเนนความ

ทนสมยเชนเดมและยคโลกาภวตน สงคมเสยงและ “การพฒนาท

หลากหลาย” ในแงความหมายการพจารณา และในแงวธวทยาของ

ความร/ เปลยนไป โดยเฉพาะสงคมศาสตรไทยและสงคมศาสตรในโลก

เคยเชอมนวาวธการแสวงหาความรทถกตองมเพยงแบบวทยาศาสตรแต

* ปรบปรงจากเอกสารประกอบการสอนวชาทฤษฏสงคมวทยาและวชาระเบยบวจยทางสงคมศาสตร 2557 จฬาลงกรณมหาวทยาลย ** ศาสตราจารยสาขาสงคมวทยา ผอานวยการศนยศกษาสนตภาพและความขดแยง จฬาลงกรณมหาวทยาลย [email protected]

14 สรชย หวนแกว

ในปจจบนจาตองทบทวนในแงญาณวทยาเสยใหม ปรชญาของ

สงคมศาสตรทเนนวเคราะหเปนเอกจาตองมการทบทวน สนใจวธวทยา

ในการตความและการวพากษใหมากขนเพราะวาเปาหมายของความร

มใชเพยงเพออธบายหากเพอความเขาใจ และเพอการหลดพนจากความ

ทกขรวมกนดวย

ปญหาพนฐานทสาคญถกซาเตมโดยภาวะทวทศนนยมสบ

เนองมาจากการเมองขดแยงเชงปฏปกษ สงคมศาสตรจะมบทบาทเตมท

มากขนไดตอเมอหลดพนจากคตวทยาศาสตรนยม และการคดแบบทว

ทศนคตรงกนขาม เงอนไขสาหรบการวจยทางสงคมศาสตรเพอการ

เปลยนแปลง (transformative research ) ไดแก การตระหนกภาวะ

ยอนแยงซงความรในวจยมเพมขนมากมาย แตมไดมผลใดๆ ตอสานก

รวมในทศทางสงคม ขณะเดยวกนตองเรยนรประสบการณทบทวนใน

ระดบโลก เชน การลดการยดมนในกรอบประเทศชาตอยางคบแคบและ

หนมาใสใจตอผลประโยชนรวมกนของมนษยชาตดวย ดงนน นวตกรรม

ความร โดยเฉพาะการวจยสงคมศาสตรและสหสาขาวชา จงเปนสงทม

ความสาคญและจาเปนไมนอยดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย

คาสาคญ: การวจย สงคมไทย สงคมศาสตร วธวทยา ญาณวทยา

การศกษาวจยสงคมไทย 15

Researching Thai Society: Epistemological and Methodological Issues in an Unequal World

Surichai Wun’gaeo Abstract

Established social science research methodology and development thinking faces fundamental challenges due to planetary crisis and global social transformations. Thai society needs to be put in historical context. We periodize methodology and development historically into 4 phases, namely, pre-modernization, modernization, critique of Western ethnocentric modernization, and period of globalizing world risk and alternative development, and modernizations.

Following J. Habermas, knowledge could be seen as having different forms and functions namely, empirical-analytical, understanding or emancipatory based on positivistic, interpretative or critical epistemology. In the contemporary world, we have lived in paradoxes. Quantitatively knowledge has increased. Yet, society lacks a sense of shared purpose. Despite globalization, increasing inequalities and periodic crisis, there are no clean system-leveled reforms for global capitalism. Despite many references to "philosophy of sufficiency" and sustainable development, there are not systematic shifts from growth. Knowledge specialization has resulted in


fragmentation diminishing holistic sense in the face of global challenges.

For social science in Thailand to be transformative, there are 4 points to be considered. First, research needs to be contextualized in the world of inequities, i.e., unequal power. Second, to take stock of the knowledge gaps. Third, methodological reflection on key issues of "scientism" and methodological nationalism. Fourth knowledge innovation, as political polarization, needs to be dealt not with binaries but multiculturalism and grounded in critical and interdisciplinary interactions.

Keywords: research; Thai society; social sciences;

methodology; epistemology


นาเรอง

ปจจบนในทกมหาวทยาลยมการสอนวชาการวจยในชอตางๆ กน บางแหงใชชอวชาเทคนควธการวจย หรอระเบยบวธการวจย การวจยทางสงคมศาสตร บางกรณกแบงแยกเปนการวจยทางมานษยวทยา การวจยทางสงคมวทยาและการวจยทางรฐศาสตร ฯลฯ บางกรณยทธศาสตรการพฒนา โดยเนนเรองของเทคนคและวธการวจยแบบตางๆ สาหรบวธวจยมกแบงเปนวธการวจยเชงปรมาณ วธการวจยเชงคณภาพหรอวธผสม (mixed methods) ฯลฯ แตไมวาการจดวธการใดกควรสามารถนาไปประยกตใชเพอเปาหมายการพฒนาทงนน ขอทนาสงเกตไดแก เรามกจะยดถอวาการวจยมความจาเปนตอการพฒนาโดยไมมขอกงขาและแทบจะไมมใครตงคาถามถงผลลพธทอาจเกดในทางตรงกนขามเพราะภายใตบรรยากาศทเคยชนคลายกบเหนดเหนงามตามกนหมด

สาหรบประเทศไทยในสถานการณปจจบนสมควรหรอไมทจะพจารณาเรองความหมายและความเชอพนฐานของการวจย ถงเวลาทเราจาตองหนมาสารวจตรวจสอบขอสมมตฐานเดมเกยวกบการวจยและวธวทยาการวจย ยงหากจะมองในแงของวชาความรทางสงคมวทยามานษยวทยาและวธวทยาหรอจากอกแงมมหนงคอแงมมวชาเศรษฐศาสตรการเมอง มความแตกตางจากวธวทยาการวจยในแงมมวชาอนอยางไร การเรยนการสอนวชาการวจยเชงสงคมศาสตรกบการพฒนาในสงคมไทยในโลกปจจบน เราไมอาจจะปลอยใหเปนเรอง “ภาพนง” ทมความคงทตายตว หากมความจาเปนจะตองพจารณาเรองการวจยและการพฒนาดวยมมมองเชงพลวตกวาทเคยเปน ทกลาวเชนน มไดหมายถงความหมายท “ลนไหล” ไปตามสถานการณและผเกยวของโดยไมมหลกเกณฑแนนอน แตจาเปนอยางยงทเราจะตองคดโดย


องบรบท (contextual thinking) ประวตศาสตรรวมสมยทงของไทยและของโลก เรามอาจปฏเสธอทธพลอนเกยวเนองจากเหตการณสาคญในโลกตอความคดและความรได เชน การปฏวตอตสาหกรรม การประชมสหประชาชาตวาดวยสงแวดลอมกบการพฒนาทสตอคโฮลม ประเทศสวเดน (ค.ศ.1972) และทรโอ เดอ จาเนโร ประเทศบราซล (ค.ศ.2002) การพจารณาทบทวนในเชงบรบทของโลก ผนพภพ และแมแตความรอยางจรงจง ทาใหเกดขอสรปในวงการวจยระดบสงของโลกท เพรยกหาความร และการวจ ยท เปล ยนแปลงตว เองได (transformative knowledge and research) (ISSC and UNESCO, 2013)

เมอพจารณาการวจยในฐานะการแสวงหาความรในบรบทสภาพแวดลอมทเปลยนแปลงกจะเหนวาคาวา “การวจย” (research) และคาวา “การเปลยนแปลง” (change ) และ “การพฒนา” (development) ตางกเปนคาทมการเปลยนแปลงท งในแงของความหมายและในแงของเนอหาสาระทสาคญคอความหมายและเนอหาของคาวา “การวจย” และ “การเปลยนแปลง” และ “การพฒนา” นมจดเปลยนมาเปนระยะๆ ตามสถานการณสาคญและเงอนไขทเกยวของ

บรบทการเปลยนแปลงกบวธวทยาการวจย

แนวคดการวจยในวชาการทางสงคมศาสตรกบแนวคดเรองการพฒนาจงจาเปนจะตองพจารณาในบรบททมการเปลยนแปลงมาเปนระยะๆ ในสภาพทความหมายของคาวา “การเปลยนแปลง” และ “การพฒนา” ในประเทศมการแปรเปลยนไปดวย เชน บางชวงหมายถง “การสรางบานเมองใหสมสมย” บางชวงหมายถง “การพฒนาทสมดล” “การพฒนาท เปนธรรม” ฯลฯ แนวความคดเรองการวจยมการเปลยนแปลงในทางเนอหาดวยเชนกนกลาวคอในสภาพทความหมาย


ของคาวา “การพฒนา” ในประเทศเปลยนแปลงไป ความคดเรองการวจยมการเปลยนแปลงอยางมความสมพนธเกยวโยงตอกน “จดเปลยน” หรอ “หว เลย วหวต อ” ของการเปลยนแปลงบางคร งมาจาก วกฤตการณดานสงแวดลอมในโลก บางครงกมาจากการเปลยนแปลงดานเทคโนโลยขาวสารสนเทศ โดยนยนเราสามารถจาแนกออกเปนชวงระยะตามบรบททเปลยนแปลงไป

1. ยคสมยลาอาณานคมและสมยอาณานคม หรอระยะกอนยคการพฒนาสความทนสมย กอนสงครามโลกครงทสอง นบวาเปนยคทมหาอานาจตะวนตกใชความรจากการวจย ขยายอทธพลและอานาจทางเศรษฐกจและการเมองของตน การวจยดานมานษยวทยามรากฐานเกยวของกบความจาเปนของประเทศแมในการจดการปกครองเขตแดนอาณานคม เชน องกฤษและฝรงเศส รวมทงญปนในการปกครองดนแดนอาณานคมของตน

2. ระยะทสอง ถอวาการเปลยนแปลงประเทศหมายถงการพฒนาประเทศใหเปนสมยใหมแบบตะวนตก (Modernization)

ทามกลางการปฏสงขรณหลงจากสงครามโลกครงทสองยตลง คาวา “การพฒนา” (development) ไดยกฐานะใหเปนคาหลกทางดานนโยบายในการเปลยนแปลงประเทศไปสภาวะทพงปรารถนา เมอมภาพของการเปลยนแปลงทพงประสงคชดเจนเปนอดมการณการพฒนาเชนน การกาหนดเปาหมายและวถทางตลอดจนกลยทธการเปลยนแปลงจงตกอยภายใตอทธพลของคตการสรางสงคมแบบตะวนตก (Western modernity) (อมร รกษาสตยและขตตยา กรรณสตร, บก., 2515) ความหมายของการพฒนาเนนไปทการขยายตวของการผลตและการบรโภคทตองเพมขน ทสาคญมกจะใหนาหนกการพจารณาเปนความเจรญตามลาดบขน (stages of growth ) จากการ


พฒนาขนตาไปสขนพฒนาขนทสงขนไปในบนไดการพฒนา จนกาวไปสความเปนประเทศพฒนา ในดานคานยมทางสงคมวฒนธรรม เนนการเปลยนแปลงคานยมจากแบบเดมไปสคานยมทเนนแรงจงใจใฝสมฤทธ (achievement-oriented) ดงเชนประเทศอตสาหกรรมในโลกตะวนตก ในชวงเวลาตอมากนเกดความตนตวและเพงสายตามาทการพฒนาแบบตะวนออก เชน การพฒนาแบบญปน การพฒนาแบบเกาหลมากขน ฯลฯ ทงนเพราะ “ความสาเรจ” ของประเทศเหลานในทศวรรษ 1960-1980’s แมจะสนใจบรบทวฒนธรรมตะวนออก แตอยางไรกด พงสงเกตวา ความหมายของการพฒนาประเทศนนมไดแตกตางกนในสาระสาคญกบการพฒนาสความเปนสมยใหมแบบตะวนตกแตอยางใด จดตางจงเปนเพยงความแตกตางของบรบททางภมศาสตรวฒนธรรมคนละซกโลกเทานน

การวจยมกจะแบงจาแนกออกเปนการวจยพนฐาน (Basic Research) และการวจยเชงประยกต (Applied Research) และตอมาการวจยเชงประยกตกมการจาแนกแยกแยะหลายประเภททเนนมากไดแก การวจยเพอการพฒนา (สรชย หวนแกว, 2523) การวจยเพอการพฒนาตามแนวทางการพจารณาเชนน วธวจยทปลอดจากคานยม (value – neutrality) และมกจะเนนการวจยทเปนเครองมอควบคไปกบขนตอนตางๆ ในการนาโครงการพฒนาไปปฏบต เชน เขอนหรอเทคโนโลยใชงานในชมชนหรอในสงคม โดยพจารณาความพรอมหรอการตอตานจากคนในชมชน การตดตามและประเมนผลโครงการเปนการทดสอบการยอมรบ และการนาขอคนพบไปปรบปรงและพฒนา ในชวงระยะดงกลาวน มกจะใหความสนใจประเดนความขดแยงและการตอตานขดขนในการพฒนานอยมากเพราะคอนขางเหนวาไปในทางทวาสงนเปนอปสรรคขดขวางเพราะมความเชอมนวาถงอยางไรกจาตองพฒนาไปในแนวทางทกาหนดกนไวแลว


3. ระยะทสามหรอชวงแหงการวพากษการพฒนาแบบ “ตะวนตก” (และกระแสการพฒนาแบบเอเชย/ “ตะวนออก”) การพฒนาทมมตวฒนธรรมและโลกาภวตน แตตอมามการทบทวนและวพากษแนวคดการพฒนาแบบตะวนตกทครอบงาแนวทางปฏบตอยางกวางขวาง เพราะถอเปนการมงสรางความเปนสมยใหมตามแบบตะวนตกแบบเดยว โดยขาดความพยายามทาความเขาใจสงคมของตนเอง1 ขณะเดยวกนไดเกดความสนใจตอการพฒนาในพนทนอกซกโลกตะวนตก2 เชน ในโลกอาหรบ ทวปเอเชยและในทวปแอฟรกา ทมสาระทแตกตางออกไปเพราะบรบทหลงยคอาณานคม

ภายใตสภาพการณการพฒนาในภมภาคตางๆ ในโลกทมการเปลยนแปลงดงกลาว แนวคด “การพฒนา” ถกตงคาถามมากขนถงความหมายทแตกตาง ทสาคญไมยงหยอนกวานนไดแก ความหมายจากมมมองและประสบการณการพฒนานน มองจากสายตาของใคร (whose perspective?) ปรากฏการณความเดอดรอนทกขเขญจากการพฒนา ความเสยงและการผลกภาระความเสยง อนสบเนองมาจากการพฒนาทาใหการจาแนกแยกแยะระหวางมมมองจากชนชนนาหรอมองจากชนชนลางมนยความสาคญอยางหลกเลยงไดยาก ฯลฯ การพดถงการพฒนาชมชนในระดบประเทศและระดบโลกทขาดความตระหนก

1 นกวชาการไทยทวพากษเรองนทสาคญ ไดแก เสนห จามรก และในวงการนกคดสายพทธโดยเฉพาะพระราชวรมน (ประยทธ ปยตโต), 2527. 2 มหาวทยาลยแหงสหประชาชาต ซงตงขนภายใตปรชญาการดารและความคดรเรมของ U Thant อดตเลขาธการสหประชาชาต ชาวพมา ผทใหความสนใจตอเรองนเปนพเศษ จดตงขนภายหลงการเสยชวตของเขา ไดจดประชมระดบสงระหวางประเทศในเรองเหลาน เพยงไมกปหลงจากการกอตง โปรดด Michio Nagai, ed, 1978.


ในมมมองจงถอเปนจดออนทปรากฏชดเจนในบรรดาทฤษฏและการปฏบตการพฒนาทผานมา

พระธรรมปฏก (ปอ. ปยตโต) กลาววา “เวลานเปนทยอมรบ

กนแลววา ทงวทยาศาสตรและสงคมศาสตร ไมวาจะเปนการวจยหรอ

อะไรกตาม ทเปนความเจรญกาวหนาทางวชาการทงหมดใน 2 แดนนน

ไดถก Values ครอบงาโดยไมรตว และเจรญมาในทามกลางอทธพลของ

Values ทงนน แมแตวทยาศาสตรทวาบรสทธกไมบรสทธ ทบอกวาเปน

pure science กไม pure ทวาเปน Value-free กไม free เวลานตารา

ตางๆ กยอมรบกนทงนน...วทยาศาสตรบรสทธนนทจรงไมบรสทธ

เพราะอยใตแรงจงใจ บางอยางครอบงาอย อนไดแกแนวความคดทเปน

ฐานของอารยธรรมตะวนตกทชาวตะวนตกภมใจนกคอ เจตจานงทจะ

พชตธรรมชาต รวมทงเชอวามนษยนตางจากธรรมชาต”(พระธรรม

ปฎก (ป.อ.ปยตโต), 2542)

ทศนะเชงวพากษเหนวาการวจยแบบเดมทมกอาง “ความเปนวทยาศาสตร” “ความเปนกลาง” และการปลอดจากคานยม (value-free) นน วธวทยาการวจยเปนเพยงเครองมอของการพฒนากระแสหลกท เนนการขยายตวของเศรษฐกจและรบใชโครงสรางอานาจแบบเดม นกวจยถกคาดหมายใหเปนเพยง “ชางเทคนค” ไมมความคดนกและขาดการทบทวน การไมใหความสาคญแกการวพากษและการทบทวน (reflexivity) ทาใหกจกรรมการวจยตกอยใน “กบดก” โดยทผดาเนนการไมรตว โดยเฉพาะภาวะการณทผลลพธจากการกระทามหลายกรณทผตดสนใจ ผกาหนดนโยบายไมสามารถคาดหมายไวกอนได (unintended consequences) ภายใตสภาวการณความซบซอนของบรบทการพฒนาดงกลาว การวจยตงอยบนขอสมมตฐานทวาในการรบร


โลกทถกตองนนยอมมเพยงวธเดยวและวธการแสวงหาความรวธทดทสด ไดแก วถแหงวทยาศาสตร ความเขาใจตอการวจยตามแนวทมองความรความเขาใจอยางคบแคบและจาเพาะเชนน จงกลายเปนเครองมอในการลดทอนศกยภาพของมนษยและลดทอนทางเลอกและความเปนไปไดของอนาคตลงไปเหลอเปนเพยงการพฒนาทพงประสงคตามกระแสหลกเพยงแบบเดยว ขณะเดยวกนไมชวยสงเสรมการทาความเขาใจโลกจากทศนะทหลากหลายแงมม มหนาซายงกลบกลายเปนอปสรรคขวางกนการแสวงหาหนทางการพฒนาหนทางอน (Alternative Modernities) อกดวย อยางไรกด ในชวงเวลาทผานมาเกดการตนตวระหวางสาขายอยในกลมวชาสงคมศาสตรมากขนดวยกน เชน วงการสงคมมการแลกเปลยนเรยนรระหวางวชาการพฒนาวทยา เรยนรจากวงการมานษยวทยา ประการแรก การวจยสวนใหญและความรสวนใหญเรองการพฒนามไดสนใจความเปนผกระทา (agency) หรอคนในฐานะผกระทาการ (actor) และประการทสอง เกยวกบทศนะคนนอก-คนใน (etic-emic) มการทบทวนวธวทยาของการวจยทตระหนกถงประเดนความแตกตางระหวางสงคมศาสตรกบวทยาศาสตร โดยเฉพาะเรองความสมพนธระหวางผวจย-กบผถกวจย การมองขามประเดนน มสวนสาคญททาใหการวจยกลายเปนเพยงเครองมอรบใชอานาจ หรอทาใหปญหาการพฒนาตกอยใน “โครงสราง” แบบเดมๆ โดยขาดการแกไข หรอขาดความใสใจตอปญหาและความสญเสยจาก “การพฒนา” อยางทควรจะเปน ดงนน ในยคนจงไดเกดการวจยทใหความสาคญแกผถกวจยในฐานะผรวมวจยและผรวมปฏบตการดวย โดยนยนจงเกดแนวทางการวจยใหมแนวแปลกใหมขนคอทเปนนวตกรรม (สมชชาวชาการประจาป 2529, 2530; สนธ สโรบล, 2552) เชน การวจยเชงปฏบตการ


แบบมสวนรวม (Participatory Action Research - PAR)3, (Rural Rapid Appraisal - RRA) ตลอดจนนวตกรรมการวจย และจากประสบการณของคนชายขอบ ในสถานการณตางๆ กน เชน เวทผถกทองเทยวหรอในกรณประสบการณของเหยอผไดรบเคราะหจากการพฒนา เชน กรณโรคมนามาตะในญปนและกรณเหมองตะกวคลตในไทย

ขณะเดยวกน การศกษาวจยเกยวกบการพฒนาในโลกเทาทผานมา มการวพากษจากแวดวงนกสงคมวทยาและมานษยวทยาวากระแสทดาเนนนโยบายการพฒนากนมานนลวนเปนทศนะการพฒนาทมองจากคนนอกและจากเบองบน (view from above) เปนหลก ดงนนจงมความจาเปนอยางยงตองแกไขสถานการณโดยวจยทเนนมมมองจากเบองลาง (view from below) (Mathews, Ribeiro, Alba Vega, eds., 2012) และจากคนในและคนชายขอบ (สรชย หวนแกว, 2546) ใหมากขน เพอใหเปนธรรมมากขนหรออยางนอยกเพอเออใหเกดความสมดลขนบาง

4. ระยะทส ชวงโลกาภวตนแหงความเสยงภยและพหวถแหงการพฒนา การทประเทศตางๆ ในโลกอยภายใตกระแสโลกา ภวตนนมลกษณะความสมพนธเชอมตอกนและพงพาอาศยกนมากขน เกดสถานการณใหมทมลกษณะความเกยวของ เชอมตอกนและกนเขมขนกวาเดม สวนหนงทาใหตองเผชญภาวะความเสยงภยทไมเคยประสบมากอน เชน วกฤตเศรษฐกจการเงน โรคระบาด ภาวะ

3 นกวชาการและนกพฒนาในประเทศไทยผมสวนบกเบกงานแนวนไดแก บณฑร ออนดา, ม.ร.ว.อคน รพพฒน, ฉลาดชาย รมตานนท สธ ประศาสนเศรษฐ บารง บญปญญา รวมทงในแวดวงการวจยเกยวกบระบบเกษตร เชน เทอด เจรญวฒนา พฤกษ ยบมนตะสร เปนตน


ภมอากาศทผนแปรรวมทงภาวะโลกรอน ฯลฯ ทาใหมการกลาวถงวาโลกในยคปจจบนกลายเปนสงคมแหงความเสยงระดบโลก (world risk society) (Beck, 2000)4 ทงนเพราะกระแสโลกาภวตนทาใหการคมนาคมและการตดตอสอสารเชอมโยง (connectivity) ระหวางกนรวดเรวและมความเขมขนขน การเชอมตออยางใกลชดและรวดเรวอาจเปนผลดหรอผลเสยตอการดารงชวตของคนในทองถนและชมชน รวมทงระบบเศรษฐกจของประเทศกไดทงนน กรณวกฤตการณเศรษฐกจในโลกทมลกษณะเปนแรงกระเพอมในหลายครงในโลกในระยะหลง ซงแสดงถงปญหาการเนนความเชอมโยงเกนจนจาเปน (overconnectedness) ททาใหเปนระบบเศรษฐกจทมสภาวะขาดภมคมกนตนเอง ทาใหลอแหลมตอการเกดวกฤตดวย

เหตการณ 11 กนยายน 2001 ทผกอการรายขบเครองบนชนตกเวรดเทรดเซนเตอรทนวยอรค สหรฐอเมรกา นบวาเปนเหตการณทบงชถงความขดแยงและความรนแรงในโลกทกาวมาถงขนตอนสาคญในประวตศาสตรโลก มการบงชถ งสาเหตสาคญของเรองนมาจากขบวนการทยดมนเครงครดทางศาสนา (อสลาม) อยางสดขว (religious fundamentalism) ขณะเดยวกน กมขอสงเกตทนาพจารณาวาเปนปฏกรยาตอบโตตอระบอบเสรนยมใหม (Neoliberalism) และการพฒนาตามโลกาภวตนทนนยมทนาโดยมหาอานาจตะวนตกเชอมนอยาง

4ขณะทผเขยนกาลงปรบปรงตนฉบบบทความฉบบน มรายงานขาววา Prof. Dr.Ulrich Beck ไดถงแกกรรมเมอวนท 1 มกราคม 2558 ดวยอาการหวใจวาย หนงสอเลมแรกของเขาทแปลจากภาษาเยอรมน (1987) ชอ Risk Society: Toward a New Modernity ไดรบการแปลเปนภาษาอนๆ อยางนอย 35 ภาษา มรณกรรมของนกสงคมวทยาผน จงถอเปนความสญเสยครงยงใหญของวงการสงคมวทยาโลก


สงสดตอสถาบนตลาด (Market Fundamentalism) ในการแกไขปญหาทงมวลทโลกเราเผชญอยในปจจบน

การพจารณาเรองโลกาภวตนทนนยมอยางสดขวมได เพงเกดขนหลงเหตการณดงกลาว อนทจรงทศนะการมองโลกปจจบนและอนาคตดวยทศนะแยกขวของฮนตงตน (Samuel P. Huntington) นกรฐศาสตรอเมรกนทเนนดานการปะทะของอารยะธรรม (Huntington, 1993) นนกเปนหลกฐานหนงในชวงไมนาน ในการยนยนวาการมองโลกดวยทศนะขาว-ดา ด-ชว ถก-ผด นนเปนการคดท “โดนใจ” ผคนไดงายและมพลงดงดดอยางนาสะพรงกลวเพยงไร

อนทจรงการถกเถยงและอภปรายระดบโลกภายใตความรความเขาใจทแตกตางกน รวมทงความคาดหวงตอการพฒนาในยค โลกาภวตนสามารถจะมองจากมมทกวางขวางและหลากหลายกวาการคดแบบคตรงกนขาม (dichotomy) อยางตายตว จรงอยสถานการณของการพฒนาทเหลอมลาและยงยาก ทาใหความหมายของ “การพฒนา” ถกตงคาถามมากขนจากแงมมตางๆ รวมทงจากแงมมเชงคณคาและจรยธรรมอยางยากทละเลยได ขณะเดยวกนกระแสโลกในรปแบบของ “ระเบยบโลก” ทมศนยกลางอานาจกจงถกทาทาย (Santos, 2005) และตรวจสอบมากขนทงจากวงวชาการดวยกนและยงไปกวานนคอการตรวจสอบจากสาธารณะในระดบโลก แตการวพากษสามารถมองจากแงมมทหลากหลายและหลายระดบ การทในระดบโลกมการประชมสงสดของวงการธรกจและผนาประเทศทเรยกวา World Economic Forum กทาใหมการจดประชม World Social Forum โดยภาคประชาสงคมระดบโลก ภาวะความเหลอมลาและความไมเปนธรรมในการพฒนาตามกระแสโลกทนนยมทขยายตวอยางตอเนอง ทาให ม ก า ร เ สนอ ให ม โ ล กา ภ ว ต น ท ค า น ง ถ ง ค ว าม เ ป นมน ษ ย


(Globalization with a Human Face) ลดความเขมขนของโลกา- ภวตน (de-globalization) (Beck, Giddens; Lash, 1994; Bello, 2002) ในทางทฤษฏการพฒนามการนาเสนอการพฒนาทย งยน (sustainable development) มการเสนอแนวคดการพฒนาใหทนสมยโดยการเจรญสต (reflexive modernization) รวมทงมการนาเสนอใหสนใจหรอใสใจตอทางเลอกการพฒนาอนทมใชตามกระแสทนนยมโลกาภวตนอยางสดตว (Evans, 2008)

ในแวดวงของวชาการนโยบายการพฒนาระดบโลกทในอดตมกจะนาโดยธนาคารโลก (World Bank) องคกรการเงนระหวางประเทศ (IMF) และวชาการดานเศรษฐศาสตรกระแสหลก กเกดการวพากษตวชวดความกาวหนาของสงคมและเศรษฐกจอยาง เปนกจลกษณะโดยคณะกรรมการทนาโดยอมาตยา เซนและโจเซฟ สตกลตซ มการเสนอแนวคดททาทายวาระหวางการวดระดบการพฒนาดวยรายได (GDP) กบตวชวดเรองการอยดมสข (GNH ) อยางไหนเหมาะสมกวากน? (เลศชาย ศรชย, 2554) แนวคดเรองความสขมวลรวมประชาชาต ซงเปนกรณศกษาจากประเทศภฏาน (ศนยภฏานศกษา แปลโดยเจษณ สขจรตตกาล, 2547) แนวคดความมนคงของมนษย (Human Security) ปรชญาเศรษฐกจพอเพยง แนวคดคณภาพทางสงคม (Social Quality) เปนตน

ภาวะวกฤตดานสงแวดลอมและภาวะโลกรอนทหาทางออกตามแนวคดการพฒนาทผานมาและปรากฏการณการคดแยกขวเชงปฏปกษ จนกลายเปนวงจรแหงความรนแรงเปนระยะๆ รวมทงแนวโนมใหมๆ ดานแนวคดการพฒนาขางตนเหลาน นาจะเปนการเตอนใหเราหนมาพจารณาการพฒนาจากมมมองระยะยาวหรออกนยหนงจากในแงกระบวนการประวตศาสตรใหมากขน สวนหนงของประเดนนาจะไดแก


การหนมาสนใจความเปนสมยใหมในประสบการณทหลากหลายกวาเดมและอกสวนหนง ไดแก ขอสรปทวาการพฒนาทแยกศาสนธรรมจากชวตและหลกจรยธรรมออกไปจากการพฒนาในโลกตางหากทเปนประเดนจาเปนจะตองไดรบการพจารณาทบทวนทางทฤษฎดงเวทแลกเปลยนทางวชาการรนใหมมการถกแถลงและแลกเปลยนเรยนรรวมกน (คณะทางานวาระทางสงคม, 2557)

ทามกลางการเรงรดพฒนาไปตามกระแสการพฒนาในโลกในกงศตวรรษทผานมา ประเทศไทยประสบกบความขดแยงในการพฒนาเพมมากขน แตความรความเขาใจในธรรมชาตและพนฐานเรองนยงมนอยอยางนาหวงใย (ฉนทนา บรรพศรโชต หวนแกว, 2547) การตอสแยงชงทรพยากรทองถนมความซบซอนขนมาก ทงนเกยวโยงกบพลวตของโลกาภวตนทกาวไปรวดเรว แตความรความเขาใจทางวชาการ (สงคมศาสตร) กลบตามไมทน (เลศชาย ศรชย, 2554) การทโลกา- ภวตนขบเคลอนโดยกลไกตลาดและเศรษฐกจการคาจนตอวกฤตสงแวดลอมรวมทงปญหาความเหลอมลาในการพฒนา ทาใหเกดการวพากษในระดบแนวคดทฤษฎททาใหตองสนใจแนวคดการพฒนาเศรษฐกจทมหลกธรรมาภบาล ในระยะหลงมผลงานทเกยวกบเศรษฐกจลมนาโขงทนาสนใจไดแก “เศรษฐกจในกากบของสงคม” ของ Karl Polanyi (กนกวรรณ มะโนรมย, 2556) มงานศกษาทสะทอนถงปญหาความทกขยากขามพรมแดนภายใตการขยายตวของพลวตของ อนภมภาคลมนาโขงและประชาคมอาเซยน (อรญญา ศรผล, 2554) ผลงานทางวชาการของนกวชาการไทยเหลานนบวาชวยผลกดนพรมแดนความรใหกวางกวาเดม ขณะเดยวกนกเปนเสมอนหนงดวงไฟสวางทฉายแสงไปตรงดานมดของความจรง ชวยทาใหเหนความสาคญการหนมามองดานทถกมองขาม โดยเฉพาะความสมพนธทางสงคมขามแดนทมความนยความหมายในมตอนทสาคญ แตถกละเลยหรอถก


มองขามภายใตการใหความหมายวาการพฒนานนมคณคาอยทการคาและการแขงขนทางเศรษฐกจ การบรรลเปาหมายการพฒนาเชนนถอวาสงสด สงอนใดไมมความสลกสาคญทควรใสใจแตอยางใด การใหความสาคญแกการทบทวนและสงเคราะหแนวคดทฤษฎในบรบทของประสบการณสงคมไทยมปรากฏไมมากเทาทควรจะเปน แตอยางนอยทสด การตระหนกถงการพจารณาบรบทของความขดแยงในประเทศและในโลกจากมตของสงคมวทยามานษยวทยาเชงประวตศาสตร5 นบวามความสาคญทพงใครครวญตอไป

ขออภปรายเกยวกบญาณวทยาและวธวทยา

ภายใตโครงสรางอานาจทเหลอมลาอยางตอเนองในโลกในยคปจจบน เยอรเกน ฮาเบอรมาส นกสงคมวทยาชาวเยอรมนไดจาแนกแยกแยะประเภทความรว ชาการและความสนใจของมนษย ไว (Habermas, 1972) ซงตอมาแอนโทน กดเดนสไดขยายความเพมเตม (Heinmann and Giddens, 1977) ออกไปเปน 3 ประเภท ไดแก (ก) ความรเชงประจกษ (ข) ความรเชงการทาความเขาใจและ (ค) ความรเชงวพากษ (ดตารางท 1 ประกอบ) แนวทางการวจยในสานกคดวพากษนยมมสวนทาใหเกดความกระจางชดและแสดงใหเหนรากทมาของ

5 ศนยภมภาคดานสงคมศาสตรและการพฒนาอยางยงยน คณะสงคมศาสตร

รวมกบมหาวทยาลยเชยงใหม สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย

และกระทรวงพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย 2551. การประชม

วชาการเรองชาตนยมกบพหวฒนธรรม เชน มการรวมบทความแนวคด โดย

เสกสรรค ประเสรฐกล สายชล สตยานรกษ ชยนต วรรธนะภตและอานนท

กาญจนพนธ เกยวกบ รฐชาต พหวฒนธรรม ชาตนยม ชาตพนธ และ

ความทนสมย


ปญหา รวมทงความเสยงตางๆ ทสงคมเผชญอย เพอนาเสนอวาควรจะทาอยางไรเพอใหแตกตางไปจากทเปนอย แตอยางไรกด การกลาวดงน มไดหมายความวาการใชแนวทางวธคดวทยาแนววพากษ จะใหคาตอบทครบถวนสมบรณกวาแนวทางอกสองสานกคด เพราะไมมแนวทางวจยทางสงคมศาสตรใดทดดกวาหรอถกตองกวา อกแนวทางหนงสาหรบทกคาถามและทกสถานการณ

ตารางท 1 แสดงประเภทของความรและความสนใจ

ประเภทของความรวชาการ

ความสนใจและเปาหมายของความร

มตของสงคม

เชงประจกษ-เชงวเคราะห

มงคาดการณและควบคม

มาตรการ/ วธการ

เชงประวตศาสตร-เขาถงบรบท

มงทาความเขาใจ ปฏสมพนธ

เชงวพากษ เพอความหลดพน พลงอานาจ

ทมา : Giddens, 1997.

ขณะเดยวกนในระดบของวธวทยา มการแยกแยะใหเหนวธวทยา 3 อยางทแตกตางกนอนไดแก วธวทยาเชงประจกษและปฏฐานนยม วธวทยาเชงตความและวธวทยาเชงวพากษ โดยชใหเหนประโยชนและขอจากดของ “ปฏฐานนยม” และการใหนาหนกมากขนแก วธวทยาแบบตความ (interpretative methods ) และวพากษ (critical methods) นกเศรษฐศาสตรชนนาของโลก เชน อมาตยา เซน และโจเซฟ สตกลตส ไดมสวนวพากษวจารณการพฒนากระแสหลก พรอม


กนนนมการนาเสนอทางเลอกใหมในการพฒนาตวชวดการพฒนา (development indicators ) ด วย (ส รช ย หวนแกว, 2552)

ตารางท 2 เปรยบเทยบวธวทยา ในการวจยแบบปฏฐานนยม ตความนยมและวพากษนยม

วธวทยาในการวจย ปฏฐานนยม ตความนยม วพากษนยม

1. เปาหมายของการวจย

เพอคนหากฎเกณฑทสามารถนามาใชคาดทานายหรอควบคมปรากฎการณตางๆ

เพอทาความเขาใจและอธบายความหมายของปรากฎการณตางๆ ในสงคม

เพอรอถอนมายาคตและเสรมสรางอานาจใหคนสามารถเปลยนแปลงสงคมจากฐานรากของปญหา

2. ธรรมชาตของความจรงในสงคม

มแบบแผนหรอขนตอนทเปนกฎเกณฑคงตวอยแลวสามารถคนพบไดโดยการวจย

ลนไหลไปตามสถานการณทสรางขนโดยปฎสมพนธระหวางมนษย

มลกษณะขดแยงและถกครอบงาโดยโครงสรางทมองเหนไดยาก

3. ธรรมชาตของมนษย สนใจแตเรองของตนเองและเปนเหตเปนผล ปรบเปลยนไปตามปจจยภายนอก

เปนผสรางความหมายและกระทาสงทคดวาสมเหตสมผลในสถานการณหนงๆ

สรางสรรคและปรบตวไปตามสงทตวเองกไมตระหนก และถกขงอยในกบดกของภาพลวงตาและการถกใช

32

สรชย หวนแกว


ประโยชน

4. บทบาทของสามญสานก

เหนไดชดเจนและแตนาเชอถอนอยกวาความร

ทฤษฏของชวตประจาวนทมประสทธภาพทคนทวไปใชอยเสมอ

ความเชอทซอนอานาจและเปาประสงคทมองไมเหน

5. ลกษณะของทฤษฎ ใชระบบตรรกะและนรนยของความหมายและกฎเกณฑทสมพนธกน

อธบายระบบกลมความหมายวาเกดขนไดอยางไรและคงตวอยไดอยางไร

วพากษและเปดโปงเงอนไขเบองหลงเพอใหมองเหนวาจะเปลยนแปลงใหดขนไดอยางไร

6. การอธบายวาอะไรคอ “ความจรง”

การใชเหตผลเชอมโยงกฎตางๆกบขอเทจจรง

ความเขาใจกลมทถกศกษาวา สรางความหมายทางสงคมไดอยางไร

ใหเครองมอทสามารถใชเปลยนแปลงโลกได



7. หลกฐาน

หรอขอมลสาคญ

เหนชดเจนจากการสงเกต ซงคนอนสามารถทาซาได

ฝงลกอยในบรบทแหงปฏสมพนธในสงคม

ถกระบโดยทฤษฏทรอถอนมายาคต

8. ททางของจดยน/ คานยม

เปนกลาง ไมเอนไปทางใดทางหนง มไดกเฉพาะตอนเลอก หวขอการวจยเทานน

จดยนเปนสวนหนงของชวตสงคม ไมมผดหรอถก มแตแตกตางกนเทานน

การทาวจยควรเรมตนาจากความชดเจน ในจดยน จดยนบางอยางถกและบางอยางผด

ทมา : Neuman, William Lawrence, 1991 แปลเกบความและอางถงในกฤตยา อาชวนชกล และกนกวรรณ ธราวรรณ, 2550 (ปรบปรงเพมเตมเลกนอยโดยผเขยน)

34

สรชย หวนแกว


วธ (คด) วทยาการวจยการพฒนาเชงเปรยบเทยบ

จากตารางการเปรยบเทยบวธวทยาขางตน เราสามารถเปรยบเทยบวธวทยาของการวจย 3 แนวทาง ไดแก ปฏฐานนยม วพากษนยมและตความนยม โดยแบงเปนมตสาคญๆ ของการทาวจย ไดแก เหตผลของการวจย ธรรมชาตของความจรงในสงคม ธรรมชาตของมนษย บทบาทของสามญสานก ลกษณะของทฤษฏ การอธบายวาอะไรคอ ‘ความจรง’ หลกฐานหรอขอมลสาคญททางของคานยม/ จดยนของนกวจย กระบวนทศนของสานกคด

แนวคด ปฎฐานนยม พฒนาและเตบโตประวตศาสตรยโรปในชวงยครแจง (the Enlightenment) จากฐานความเชอวา มนษยสามารถตระหนกรวาอะไรคอความจรงและสามารถแยกมายาคตออกจากความจรงไดโดยใชวธการทางวทยาศาสตรและตรรกะวทยา ดงนนในระยะยาวแลวมนษยยอมพฒนาเงอนไขรอบตวใหดขนเรอยๆ ไดดวยการใชเหตผลและกระบวนการคนหาความจรงทเรมจากการ มองหาความสมพนธระหวางสาเหตและผลลพธ เพราะสานกคดนจงเชอวาจะนาไปสการสรางกฎเกณฑและทฤษฎทมนษยอธบายความจรงในสงคมและเชอมนวามนษยจะควบคมสภาพแวดลอมและการพฒนาไดในทสด (Control Paradigm อางถงใน Nowotny, H. et. al., 2001)

ในทามกลางความกาวหนาดานเทคโนโลยและการแพทย เชน ยาปฏชวนะหรอการบาบดรกษาดานเคม ฯลฯ ปรากฏวากอผลขางเคยงทรายแรงตอผปวยไดดวย การใชปยและยาปราบศตรพชในเกษตรกรรมกอผลรายตอสขภาพและตอผนดน หลายกรณการพฒนาและความกาวหนาไดกลายเปนตวปญหาเสยเอง โครงการพฒนาขนาดใหญ (mega-development projects) (Flyvbjerg, Bruzelius and Rothengatten, 2003) ซงมกเปนทนยมกนมากในวงการนโยบายการ


พฒนานนสวนใหญแลวมปญหาแฝงเรนหลายประการทตองการวชาการดานสงคมศาสตรเขามาตงคาถามและตรวจสอบ ยงไปกวานนมเหตการณและประจกษหลกฐานมากขนทแสดงวาการพฒนามการกระจายความเสยงและอนตราย (distribution of risks and hazards) อยางไมเปนธรรม มการผลกภาระความเสยงอนตรายแกชมชนหรอแมแตประเทศอนทรเทาไมถงการณหรอทขาดขอมลความรตอภาวะความเสยงอนตราย สภาพการณความเดอดรอนและความไมเปนธรรมจากการพฒนาดงกลาว อลรค เบค เรยกเครอขายความสมพนธทผลกภาระความรบผดชอบจนจบมอใครดมไมไดนวา “ภาวะขาดความรบผดชอบอยางเปนองคกร (organized irresponsibility) สถานการณปญหามาจากพฒนาตางๆ ดงกลาวจงทาใหเกดการตงคาถามตอฐานคดของการวจยและทางวชาการอยางมาก กวางขวางและถงรากถงโคน (Santos, 2014)

โดยนยดงกลาวขางตน จะเหนไดวาในวงการวจยทางสงคมศาสตรในโลกไดมการพจารณาเรองนกนอยางจรงจงและกวางขวางมาก (เชน Ananta Kumar Giri, ed., 2004) ดงนน สาหรบสถานการณสงคมไทยปจจบน จาเปนอยางยงทจะสนบสนนใหเกดการทบทวนและถกเถยงในฐานคดเหลานใหจรงจง6

การทนสตนกศกษาและนกวจยเองจะทเลอกแนวทางและวธวทยาแบบใด เพราะคาถามสาคญกอนจะเลอกกคอ จะเอาความรนนไปทาอะไร ขณะเดยวกนทกคนกมความจาเปนทจะตองตรวจสอบกบ

6 ในระยะหลงการหนมาทบทวนวธวจย เชน Narrative ไดกลายเปนประเดนใหญของมตการวจยในวงการวชาการระหวางประเทศ ด นภาภรณ หะวานนท, 2552.

บรบทและความเหมาะสมกบเรองทศกษา รวมทงความเชอและจดยนของตนเองไปดวย

สรป: ภาวะความยอนแยงทเปนสงทาทายตออนาคตรวมกน

สภาวะการณของการพฒนาของประเทศทซบซอนมากขนและสถานะของวชาการทางสงคมศาสตรในการประยกต ใชทาใหนกสงคมศาสตรตองหนมาสนใจและใสใจตอความคาดหวงตอวชาของตนเองจากฝายนโยบายและสาธารณะกนมากขนอยางหลกเลยงไมพน (นลน ตนธวนตย , 2555) ยงไปกวานนสถานการณการพฒนาและสถานการณทางการเมองในประเทศสะทอนถงภาวะการณในระดบโลกดวยในขอหนง อนไดแก ภาวะความแตกแยกของทศนะและการแยกขวทางการเมองอยางลกซง ในหลายกรณเกดความขดแยงทแปรไปเปนความรนแรงถงขนาดการปะทะระหวางกลมทางการเมอง ผลกระทบทตอเนองทาใหความรสกแปลกแยกหางเหนระหวางกลมลกซงมากขนและปรากฏการณพวกใครพวกมน จนขาดความตระหนกรวมกนถงความรบผดชอบตอชวตสงคมเดยวกนและลกหลานผจะตองเตบโตขนมาในอนาคต (ปรชา เปยมพงศสานต, 2555) วงการผมความคดและความหวงใยตออนาคตจงจาตองตรวจสอบตนเองใหสามารถรวมกนเผชญคาถามอนสาคญจากทกฝายไดมากขน

การประชมสงคมวทยาระดบชาตครงทผานมา ภายใตหวขอ แผนดนเดยวกนแตเหมอนอยคนละโลก ทจดโดยคณะกรรมการวจยแหงชาตสาขาสงคมวทยาและจฬาลงกรณมหาวทยาลย เมอป พ.ศ. 2555 กสะทอนถงความตระหนกถงความจาเปนทจะตองเสรมสรางวงการทสามารถถกเถยงและแลกเปลยนเรยนรกนในระดบชาต และภมภาคใหตอเนอง อกประการหนงไดแก การพจารณาฐานะและความหมายทเปลยนไปของวทยาศาสตรในฐานะวธการแสวงหาความร


แบบหนง ในโลกท เปลยนแปลงและกาวสส งคมความรยค ใหม Nowotny, Scott and Gibbons, 2001)

ขอทนาพจารณาไดแก ภาวะความยอนแยงในการพฒนากบความร กลาวคอ (1) การวจยมปรมาณเพมขนความรมปรมาณเพมพนมากมาย แตสงคมกลบไรเปาหมาย เจตจานงของสงคมขาดพลงทจะมงสอนาคตรวมกน (2) ขอเทจจรงทวาทงๆ ทภายใตโลกาภวตนเกดความเหลอมลามากขนและมภาวะวกฤตเศรษฐกจโลกเกดเปนระยะๆ ถขนมากกตาม การพฒนาแบบทนนยมยงคงเปนกระแสหลกของนโยบาย ขณะเดยวกนกระแสการพฒนาทอาศยสถาบนตลาดเปนหลกยงไดรบการหนนเสรมอยางมาก (3) ในแวดวงนโยบายของหลายประเทศ รวมทงในประเทศไทย ทงๆ ทมการกลาวอางถงการพฒนาทยงยนและหลกเศรษฐกจพอเพยง ในบรบทของภาวะความยอนแยงทางนโยบายเชนน การทบทวนสภาพการณของความรและสถานการณดานนโยบายการพฒนาจงมความสาคญอยางยง ในโลกปจจบนความรแบงแยกเปนกลมวชาทางวทยาศาสตรกายภาพ วทยาศาสตรส ขภาพและสงคมศาสตรและมนษยศาสตรและแบงซอยยอยเปนสาขาวชา แตกเปนทประจกษแลววา ความรทงหมดในปจจบนยงขาดพลงองครวม ดงนนการสานกตอการบรณาการความรและการทบทวนวธวทยาจงมความจาเปนอยางยงยวด เพอจะกาหนดกาวตอไปใหเหมาะสมและเทาทน (จรส สวรรณเวลา, 2555)

ณ จดตดอนสาคญของการพจารณาจดออนของความรทามกลางโลกทเหลอมลาและไมเปนธรรมน ผเขยนเหนวาอยางนอยทสดมเราความจาเปนทจะตอง

(1) เรยนรทจะตงคาถามการวจยทองกบบรบทความเหลอม

ลาทามกลางการพฒนาในยคโลกาภวตนไดอยางเหมาะสม ทงทเพอฟน

คณคาและความหมายของการวจยขนมาจากความมนชาตอสานกความ

รบผดชอบ

(2) เรยนรจากผลงานการวจารณและทบทวนระดบโลกในระยะหลงทยนยนวามชองวางดานความรอยางฉกาจฉกรรจ

(3) เสนทางอนาคตทยงยนสาหรบสงคมนนตบตนสาหรบสงคมทมวชาการทขาดการทบทวนตนเอง (Wallerstein, et.al. แปลโดย สงห สวรรณกจ, 2555) เพราะมความคบแคบแฝงเรนอยในขอสมมต ฐานของส งคมศาสตรทม งหมายอยากเปนวทยาศาสตร ( scientism) และการคดท จ ากดตนในความ เปนประเทศชาต (methodological nationalism)

( 4) น ว ต ก ร รม ในก า ร เ ร ย น ร แ ล ะค ว า มส ร า ง ส ร รค (co-production of knowledge) มไดจาเปนเฉพาะในแวดวงธรกจการคาและอตสาหกรรมเทานน หากมความสาคญโดยพนฐานตอการเรยนรรวมกนของมนษย รวมทงการดารงชวตในผนพภพเปนระบบทมชวตนไดดวย โดยเฉพาะนวตกรรมเพอเรยนรระหวางสาขาและการทางานเชงสหสาขาวชาเพอตอบใหสามารถตอบโจทยแหงการเปลยนแปลงขนานใหญในประเทศและในโลก

เมอใดทเรามความตระหนกถงปญหาชองวางและเขาใจถงจดออนเหลานทตนเองกเปนสวนหนงของปญหาดวย แลวเมอนนสงคมวทยาและสงคมศาสตรยอมเกดสตและสานกทจะปรบเปลยนอนจะเปนการพลกบทบาทใหมสวนอยางสาคญยงในการเสรมสรางอนาคตทมความหวงและมความยงยนยงขนไป



กนกวรรณ มโนรมย. 2556. เศรษฐกจในกากบของสงคม : สถาบนสงคมกบเศรษฐกจลมนาอสานและโขง. อบลราชธาน: ศนยวจยสงคมภมอนภาคลมนาโขง มหาวทยาลยอบลราชธาน.

คณะทางานวาระทางสงคม. 2557. คนหนมสาวมสลม กบโลก

สมยใหม. กรงเทพฯ: คณะทางานวาระทางสงคม สถาบนวจย

สงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

จรส สวรรณเวลา. 2555. สงคมความรยคท 2. กรงเทพ: สานกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ฉนทนา บรรพศรโชต หวนแกว. 2547. สนตวธและธรรมชาตของความขดแยง. กรงเทพฯ: สถาบนพระปกเกลา.

นภาภรณ หะวานนท. 2552. วธการศกษาเรองเลา-จดเปลยนของการวจยทางดานสงคมศาสตร วารสารสงคมลมแมนาโขง 5,2 (พ.ค.-ส.ค.).

นลน ตนธวนตย. 2555. สถานะของสงคมวทยาและคาถามตองานวชาการสงคมศาสตรไทย. วารสารสงคมลมนาโขง 8,3 (กนยายน-ธนวาคม): 29-46.

ปรชา เปยมพงศสานต. 2555. รอถอนการพฒนา ความยงยนทางนเวศและความยตธรรมทางสงคม : บทวพากษเศรษฐศาสตรการเมอง. ชลบร: กลมเศรษฐศาสตรการเมองบรพา

พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต). 2542. การศกษากบการวจยเพออนาคตของประเทศไทย. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: มลนธพทธธรรม.

พระพรหมคณาภรณ (ปอ.ปยตโต). 2548. สนทนาธรรม ชวต จรยธรรม กบการวจยทางการแพทย. กรงเทพฯ: โครงการชวจรยธรรมกบการวจยวทยาศาสตรสมยใหม มลนธสาธารณสขแหงชาต

พระราชวรมน (ประยทธ ปยตโต). 2527. มองอเมรกามาแกปญหาไทย กรงเทพฯ: มหาจฬาบรรณาคาร.

เลศชาย ศรชย. 2554. การแยงชงทรพยากรในบรบทโลกาภวตน : สถานการณของการไรคาอธบายและทางออก. เวทถกเถยงความคดทางสงคมวทยา. นครศรธรรมราช: สานกวชาศลปศาสตร มหาวทยาลยวลยลกษณและคณะกรรมการสภาวจยแหงชาตสาขาสงคมวทยา.

ศนยภฏานศกษา. เจษณ สขจรตตกาล, แปล. 2547. ความสขมวลรวมประชาชาต – มงสกระบวนทศนใหมในการพฒนา. กรงเทพฯ: สานกพมพสวนเงนมมา.

สมชชาวชาการประจาป 2529. 2530. การวจยเพอการพฒนาประสบการณจากภาคสนาม. กรงเทพฯ: โครงการศกษาทางเลอกพฒนา สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

นกวชาการทบกเบกและมบทบาทในแนวทางเหลานม บญฑร ออนคา ม.ร.ว.อคน รพพฒน ฉลาดชาย รมตานนท เปนตน

สนธ สโรบล. 2552. วธวทยาการวจยเพอการเปลยนแปลงและพฒนาชมชน : บทสงเคราะหงานวจยเพอทองถนในประเทศไทยและประสบการณจากตางประเทศ. กรงเทพฯ: สานกงานกองทนสนบสนนการวจย.

สรชย หวนแกว. 2552. โลกวกฤตเพราะจดบอดดานคณคา การทบทวนเครองชวดความกาวหนาทางสงคมในโลกทไมแนนอน.


จนตนาการทางสงคมวทยา : คณคา ความรกบรฐชาต. กรงเทพฯ: สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย

สรชย หวนแกว. 2546. คนชายขอบ จากความคดสความจรง. กรงเทพฯ: สานกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สรชย หวนแกว. 2523. แนวทางการพฒนา: กรณญปน. เอเชยปรทศน. 1,2 (ม.ค-ม.ค): 68-87. สถาบนเอเชยศกษา จฬาลงกรณมหาวทยาลย

อมร รกษาสตยและขตตยา กรรณสตร, บรรณาธการ. 2515. ทฤษฎและแนวความคดในการพฒนาประเทศ. กรงเทพฯ: คณะรฐประศาสนศาสตร สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร.

อรญญา ศรผล. 2554. ในความทกขทนขามพรมแดน: บทสะทอนจากผตดเชอชายแดนไทย-ลาว. เชยงใหม: ศนยวจยและบรการวชาการ คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม.

Beck, Ulrich. 2000. World Risk Society. New York: Polity Press.

Davidow, William H. 2011. Overconnected; What the Digital Economy Says About Us. New York: Business Plus.

Beck, Ulrich, Giddens, Anthony, Scott Lash. 1994. Reflexive Modernization : Politics, Tradition and Aesthetics in the Modern Social Order. Cambridge : Polity Press.

Bello, Walden F. 2002. Deglobalization: Ideas for a New World Economy. London: Zed.

Evans, Peter. 2008. “Is an Alternative Globalization Possible?” Politics&Society 36, pp. 271-305.

Flyvbjerg, Bent, Nils Bruzelius, Werner Rothengatter. 2003. Megaprojects and Risk: An Analogy of Ambition. Cambridge University Press

Habermas, Juergen. 1972. Knowledge and Human Interests. Jeremy J. Shapiro, Trans. Boston: Beacon Press. Original work published 1968.

Huntington, Samuel, P. 1993. The Clash of Civilizations? Foreign Affairs 72,3 (Summer), pp. 22-49.

Giddens, Anthony. 1977. Studies in Social and Political Theory. London : Hutchinson.

Giri, Ananta Kumar. ed. 2004. Creative Social Research. with Foreword by S.N. Eisenstadt. New Delhi : Vistaar Publication and the Lexington Books.

ISSC and UNESCO. 2013. World Social Science Report 2013 Changing Global Environments. Paris: OECE Publishing and UNESCO Publishing.

Mathews, Gordon, Gustavo Lins Ribeiro, Carlos Alba Vega, eds. 2012. Globalization from Below : The World’s other Economy. London: Routledge.

Nagai, Michio, ed. 1978. Development in Non-Western World. Tokyo: The United Nations University.

Neuman, William Lawrence. 1991. Social Research Methods: Qualitative and Quantitative Approaches. Boston: Pearson cited in กฤตยา อาชวนชกล และกนกวรรณ ธราวรรณ. 2550. วเคราะหวธคดวทยาในงานวจย เรอง เพศภาวะและเพศวถกบเอดสศกษา มลนธ


สรางความเขาใจเรองสขภาพผหญง. กรงเทพฯ: แผนงานสรางเสรมสขภาวะทางเพศ.

Nowotny, Helga, Peter Scott, Michael Gibbons. 2001. Re-Thinking Science: Knowledge and the Public in an Age of Uncertainly. Cambridge: Polity Press.

Santos, Boaventura De Sousa. 2014. Epistemologies of the South: Justice Against Epistemicide. Boulder: Paradigm.

Santos, Boaventura De Sousa. 2005. Reinvesting Social Emancipation : Toward New Manifestos. London: Verso.

Wallerstein, Immanuel et.al., สงห สวรรณกจ แปล. 2555. Social Science and Social Policy : From National Dilemmas to Global Opportunities (สงคมศาสตรกบนโยบายทางสงคม : หนทางตบตนระดบชาตสโอกาสเตบโตระดบโลก). จลสารเวทการประชมสงคมวทยาระดบชาตครงท 4 “แผนดนเดยวกน แตเหมอนอยคนละโลก? : วาระการวจยเพออนาคต” ณ โรงแรมมราเคลแกรนด กรงเทพมหานคร วนท 18-19 มถนายน 2555.


ขบวนการมวลชนเสอแดงกบการปฏวตทางสงคม

ทไมถงจดสนสด

เอกพลณฐ ณฐพทธนนท*

บทคดยอ

บทความวเคราะหขอมลดบจากการสารวจความคดเหนพลเมองไทยระดบประเทศ ป 2553 เรอง “มตมหาชนและการเมองระหวาง ‘ขวส’” ของมลนธเอเชย ดวยขนาดกลมตวอยาง 1,500 คน โดยใชเทคนคการวเคราะหทางสถต พบวา ถงแมวาคนเสอแดงจะรบรถงความอยตธรรมทางสงคมทพวกเขาไดรบจากบรรทดฐานทางสงคมทดารงอย จนกระทงเกดเปนความไมพอใจและความโกรธแคน ทนาพาขบวนการมวลชนเสอแดงกาวเขาสสถานการณปฏวต เพอขจดความอยตธรรมทางสงคมดงกลาวใหหมดสนไป แตดวยเหตทคนเสอแดงโดยทวไป ยงคงมความยดมนในระบอบประชาธปไตยอยางมาก และมองวา ถงแมวาประชาธปไตยจะมปญหามาก แตกเปนรปแบบการปกครองทดกวารปแบบการปกครองอนๆ นอกจากน โครงสรางทางสงคมแบบดงเดมและความไววางใจในหมประชาชน กยงคงมอทธพลอยสง ดงนน ความไมพอใจและความโกรธแคนของคนเสอแดงเหลาน จงยงไมถงขนทจะทาให พวกเขาตดสนใจทงระบอบเดม และเขาสสถานการณการปฏวตจรงๆ

คาสาคญ: ขบวนการประชาธปไตย; รฐ; การปฏวต

* อาจารยประจาภาควชาสงคมศาสตร คณะอกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปากร วทยาเขตพระราชวงสนามจนทร จงหวดนครปฐม [email protected] และ [email protected]

46 เอกพลณฐ ณฐพทธนนท

The Red Shirts’ Mass Movement and the Unfinished Social Revolution

Ekkapollanut Nuttapattanun

Abstract

The statistical analysis of the raw data from the “2010 National Survey of The Thai Electorate: Exploring National Consensus and ‘Color Polarization’”, collected by the Asia Foundation, with the sample size of 1,500 found that the Red Shirts had commitments with democracy, although they recognized the social injustices from the existing social norms. These feelings became dissatisfaction and indignation bringing the Red Shirts into the revolutionary situation for eliminating the social injustices. They strongly agreed with the statement “Democracy may have its problems, but it is better than any other form of government.” Moreover, the traditional social structure and the Thai people’s trust still highly influenced the Red Shirts, so they would not be transformed to the revolutionary movement.

Keywords: the democratic movement; the state; revolution

ขบวนการมวลชนเสอแดงกบการปฏวตทางสงคม 47

1. บทนา: ความยตธรรมทางสงคมของกลมคนเสอแดงกบพลวตทางการเมองในพนทชนบท

การปฏรปการเมองชวงหลงเหตการณพฤษภาทมฬ 2535 ทแสดงใหเหนถงการเรมลงหลกปกฐานของการเมองเชงสถาบนแบบเสรนยมประชาธปไตย ดงปรากฏอยในรฐธรรมนญฉบบประชาชน ป พ.ศ. 2540 และการกระจายอานาจสทองถน ทาใหการเลอกตงกลายเปนสงคนเคยในชวตของชาวบาน และการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจภายหลงวกฤตเศรษฐกจ 2540 และกอใหเกดการปรบโค รงสร า งทาง เ ศ รษฐก จมาส เ ศ รษฐก จแบบ เสร นย ม ใหม (Neoliberalism) อยางเตมตว ตามเงอนไขการกเงนของกองทนการเงนระหวางประเทศ (IMF) ไดกลายเปนหมดหมายสาคญ ทกอใหเกดการเปลยนแปลงอยางมนยสาคญอยางยง ตอชวตทางการเมองและเศรษฐกจของชาวบานในพนทชนบทไทย (เอกพลณฐ ณฐพทธนนท, 2556: 6-14) ประกอบกบการผงาดขนมาของรฐบาลพรรคไทยรกไทย ทใชนโยบายประชานยมเปนเครองมอสาคญในการยดโยงชาวบานในพนทตางจงหวด โดยเฉพาะภาคอสานและภาคเหนอ เขาเปนสวนหนงของฐานเสยงทางการเมองสาคญของพรรคทนาโดย พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร และทาใหเขากลายเปนนายกรฐมนตรทมาจากรฐบาลพลเรอน รฐบาลแรกทสามารถอยไดจนครบวาระในการดารงตาแหนงสมยแรก และเอาชนะการเลอกตงอยางทวมทน จนสามารถตงรฐบาลพรรคเดยวไดในการดารงตาแหนงสมยทสอง แมวาในทายทสด รฐบาลทกษณจะตองลมสลายลง ดวยการทารฐประหารในวนท 19 กนยายน 2549 ภายใตการนาของผบญชาการทหารบก พล.อ.สนธ บณยรตกลน ทมการวางแผนเตรยมการยดอานาจรวมกบบคคลตางๆ อกจานวนหนง เปนการลวงหนาเอาไวแลวเปนระยะเวลาหลายเดอนกอนหนานน พรอมทงม


การรบรอยาง เปนนยถงการกระทาด งกลาวเชนกน จากฝายสหรฐอเมรกา ซงเปนชาตมหาอานาจท เขามามสวนไดเสยกบผลประโยชนจากความขดแยงทางการเมองของไทยครงน (เอกพลณฐ ณฐพทธนนท, 2556: 178-271)

สงคมไทยเปลยนแปลงไปอยางมาก ตามอทธพลของโลกา ภวตนทเกดขน เมอสงคมไทยตองเขาไปมปฏสมพนธ เชอมโยงอยางหลกเลยงไมได ทาใหเกดเปนการเปลยนแปลงอนไมอาจหวนกลบได ในวถทางเศรษฐกจ-การเมอง-สงคม โดยเฉพาะในพนทชนบท ซงเคยถกมองวาเปนสงคมเกษตร ทมความลาหลงกวาสงคมอตสาหกรรมในเมองใหญโดยทวไป กมความเปลยนแปลงไปตามกาลเวลา อยางไร กตาม ชนชนกลางและชนชนนาในสงคมไทย กลบไมตระหนกถงความเปลยนแปลงดงกลาว หรอถงแมวาจะตระหนก แตดวยอคตทมอยในจตใจ ซงมตอชาวบานในชนบท จงทาใหยงคงยดตดมมมอง ทมตอสงคมชนบทดวยภาพเดม เหมอนเมอ 20-30 ปทผานมา ภาพในอดมคตของชนชนกลางและชนชนสงในเมองทมตอสงคมชนบท ไดกลายเปนกรอบจากดการรบรความเปลยนแปลงทเกดขนในชนบท สงผลตอการทาความเขาใจปรากฏการณตางๆ โดยเฉพาะอยางยงทเกดจากพฤตกรรมทางการเมอง ในการเลอกตงของคนชนบท ทถกผกยดอยกบวาทกรรม “การซอสทธ-ขายเสยง” (เอกพลณฐ ณฐพทธนนท, 2556: 476-478) ทงๆ ทความสมพนธระหวางธรรมชาตทางการเมอง ของคนชนบทกบปญหา“ธนกจการเมอง” ทเกยวของกบการเลอกตงมความเปนพลวต

ทศนคตและความเชอทแตกตางกนหลายมต ไดนามาสความขดแยงทางการเมอง ทขยายตวไปสการเปนความขดแยงระหวางมวลชนกลมใหญ อยางนอย 2 ฝายทปรากฏใหเหน กลาวคอ


ฝายหนง กลมคนเสอเหลอง ซงตอตานรฐบาลของฝายทกษณ และเปนตวการสาคญทปทางใหเกดการรฐประหาร 2549 กบฝายทสอง กลมคนเสอแดง ทกอตวขนภายหลงเหตการณรฐประหาร 2549 โดยมมวลชนสวนใหญ เปนผศรทธาตอการบรหารงานของรฐบาลฝายทกษณ ความขดแยงยงขยายตวไปสมตทางเศรษฐกจ ดงเชน การดาเนนนโยบายทางเศรษฐกจแบบ “ทกษโณมกส” กบนโยบายทางเศรษฐกจแบบ “เศรษฐกจพอเพยง” ทไดถกทาใหกลายเปนเรองการเมอง ทงทในความเปนจรง ในทายทสดการพฒนาทางเศรษฐกจทงสองรปแบบ ในทางปฏบต ตางกไมไดปฏเสธทนนยมในกระแสโลกาภวตน นอกจากน ยงมความขดแยงในมมมองประชาธปไตย ทเกดขนระหวาง “ประชาธปไตยแบบตวแทน” ซงใหความสาคญกบชนชนนา และมเอกลกษณของตวเอง ดงทเรยกวา “ประชาธปไตยแบบไทยๆ” ทมเครอขายขาราชบรพารและกองทพ ใหการสนบสนนกบ “ประชาธปไตยแบบประชาชน” ซงมลกษณะของประชาธปไตยทางตรง ทมความเชอมโยงกบการใชนโยบายประชานยมในการหาเสยง ของนกการเมองในเครอขายทกษณ ซงผกโยงฐานมวลชนผมสทธเลอกตงกลมใหญ ในประเทศเขาดวยกน (เอกพลณฐ ณฐพทธนนท, 2556: 476-500; Walker, 2012) ความขดแยงในมตตางๆ ดงกลาว จะยงไมสามารถถงจดยตได เพราะกลมพลงทางสงคมขนาดใหญในสงคมไทย ตางมพลงอานาจทใกลเคยงกน จงไมอาจเอาชนะกนไดโดยเดดขาด จนกวาจะเกดการเปลยนผานทางการเมองครงสาคญ ทมความชดเจนวา “ใครจะเปนผดารงตาแหนงประมขของรฐคนตอไป” (ปวน ชชวาลพงศพนธ, 2556: 48-62; เอกพลณฐ ณฐพทธนนท, 2556: 500-511) อยางไรกตาม ไมวาจดยตของความขดแยงจะเกดขนเมอใด แตความเปลยนแปลงอยางหนงในสงคมไทย ซงปรากฏขน และจะไมมวนหวนกลบไปเปนเชนเดมอก ดวยสาเหต


จากกระบวนการพฒนาทนนยมทเกดขนทวโลก นนคอ การแตกราวของการครองความเปนเจาครอบงาของฝายนยมเจา (royalist hegemony) ทเคยมอทธพลมาตลอดชวงระยะเวลาหลายสบปทผานมา และนามาสการเกดความเหลอมลาในสงคมไทย ไดทาใหชาวบานสามญไมพอใจและไมยนยอมตกเปนเบยลาง ภายใตการปกครองของฝายชนชนนาแบบเดมอกตอไป แมวาความไมพอใจและความไมยนยอมดงกลาว จะนามาสการเปลยนแปลงทางสงคมอยางสดขว (radical social change) หรอไมกตาม (Glassman, 2011; Hewison, 2010)

การเคลอนไหวของกลมคนเสอแดง ทเกดขนภายหลงการรฐประหาร 2549 เปนตนมา ไดสะทอนใหเหนถงปญหา “ความยตธรรมทางสงคม” (Social Justice) ทดารงอยในสงคมไทย ดงปรากฏออกมาในรปของวาทกรรมทางการเมอง ดงเชน “การโคนอามาตย” และ “การกาจดสองมาตรฐาน” ทถกนามาใชในการปลกระดมชาวบาน ใหเขารวมเคลอนไหวกบกลมคนเสอแดง ภายหลงจากทรฐบาลฝายทกษณ ตองถกโคนลมอยางซาแลวซาเลา ดวยวถทางทถกมองจากฝายคนเสอแดงวา “ไมมความยตธรรม” ไมวาจะเปนการกอรฐประหารโดยกองทพ (พ.ศ. 2549) การถกศาลรฐธรรมนญตดสนยบพรรคไทยรกไทย (พ.ศ. 2550) และพรรคพลงประชาชน (พ.ศ. 2551) ทงๆ ทรฐบาลเหลานน ชนะการเลอกตงและเปนตวแทนโดยชอบธรรมของพวกเขา ซงเปนเสยงสวนใหญของประเทศ ทาใหกลมคนเสอแดงรสกวาสทธทางการเมองของเขาไมไดรบความเคารพ และยงเชอวาเหตการณตางๆ ดงกลาว เกดขนเพราะกลมชนชนนาตามจารตประเพณ เขามาแทรกแซงทางการเมอง ทงทไมมอานาจหนาทตามทบญญตเอาไวในรฐธรรมนญ (เอกพลณฐ ณฐพทธนนท, 2556: 323-416) นอกจากน การยดทาเนยบรฐบาลและทาอากาศยาน


สาคญของประเทศ โดยกลมคนเสอเหลอง กยงไมมความคบหนาในการพจารณาคดและลงโทษแกนนาผชมนมซงกระทาความผด แตในกรณการขดขวางการประชมอาเซยนซมมต โดยแกนนากลมคนเสอแดงทเกดขนภายหลง กลบมการพจารณาคดและลงโทษเกดขนอยางรวดเรว ทาใหกลมคนเสอแดงรบรถงการถกเลอกปฏบตทางกฎหมาย ความรสกถงการไดรบ “ความอยตธรรมทางสงคม” ไดนามาสความไมพอใจและความโกรธแคน ทคกรนอยในจตใจและพรอมทจะระเบดออกมาเมอมปจจยทางการเมองทสาคญเขามากระตน ดงหวขอ “การเขาสสถานการณปฏวต” ทผเขยนจะกลาวถงตอไป

2. การเขาสสถานการณปฏวต

สภาวะความตงเครยดทางการเมอง จากการลกฮอขนตอตานอานาจรฐครงใหญของกลมคนเสอแดง ไดทาใหชวงฤดรอนป 2552 และ 2553 ทรอนระออยแลว ยงรอนแรงขนไปอก บรรยากาศของสถานการณปฏวต (revolutionary situation) ทเคยเกดขนในอดต มากกวา 3 ทศวรรษทผานมา ในยคทพรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทย (พคท.) เคลอนไหวเปลยนแปลงสงคม ไดหวนกลบมาสรางความหวาดหวนและนาสะพรงกลวใหกบกลมชนชนนาทางจารตประเพณ และเครอขายสถาบนกษตรยอกครงหนง การเคลอนไหวประทวงของกลมคนเสอแดง จนเปนเหตใหการประชมสดยอดผนาอาเซยน (the ASEAN Plus Three and East Asian Summits) ทพทยา จ.ชลบร ในวนท 11 เมษายน 2552 ตองลมเลกไป สรางความเสยหายใหแกภาพลกษณ ของประเทศไทยในระดบนานาชาตเปนอยางมาก ซง Montesano มองวา ปรากฏการณดงกลาว ไดแสดงใหเหนวา สถานการณปฏวตของไทยไดเรมกอตวขนแลว ดงทเขาไดยกเหตผล 4 ประการ ขนมายนยนความถกตองของขอถกเถยง


(argument) ของเขา ไดแก ประการแรก โครงสรางทางเศรษฐกจทเคยสรางผลประโยชนใหกบกลมชนชนนาและชนชนกลางของไทย มาเปนเวลานาน ไดทาใหระยะหางทางสงคม (social distance) ถางออกไปมากขนเรอยๆ การเกดขนของกลมคนเสอแดง ทออกมาเรยกรองความเปนธรรมทางสงคม จงเปนการทาทายระเบยบอานาจและสถานภาพทางสงคมของกลมคนดงกลาว และทาใหกลมคนเสอเหลอง รสกถงความไมมนคงในสถานภาพทเคยมเหนอกวากลมคนเสอแดงในอดต ประการทสอง ภาพของอดตนายกรฐมนตรทกษณ ทถกเปรยบเทยบกบ Juan Domingo Peron แหงเอเชยตะวนออกเฉยงใต ดวยการแสดงบทบาท ดงเชน การทาสงครามยาเสพตดทนาไปสการฆาตดตอนผเกยวของจานวนมาก การคอรปชนทางนโยบาย การสรางนโยบายสวสดการสงคมแบบประชานยม โดยมกลมเปาหมายหลกอยทคนชนบท ซงเปนผถกทอดทงจากรฐในอดต ไดทาใหกลมอภสทธชนในสงคม เกดความไมพอใจอยางลกซง จนนามาสความรสกเกลยดชงอยางหยงรากลกในจตใจตอทกษณ ประการทสาม สงครามแบงแยกดนแดน ในพนทจงหวดชายแดนภาคใต ทเกดขนจากการบรหารงานจงหวดแบบลาสมย ดวยลกษณะการสรางอาณานคมภายในประเทศ (internal colonization) เหมอนชวงปลายศตวรรษท 19 ถงตนศตวรรษท 20 จนนามาสความไมพอใจของประชาชนในพนท และ ประการสดทาย ความหวาดกลวตอการสนสดรชสมยการครองราชยของพระมหากษตรยองคปจจบน และการบงคบใชกฎหมายหมนพระบรมเดชานภาพ การเปลยนแปลงทางสงคมทเดอดพลานขนมา จากรากเหงาปญหาทมนยสาคญดงกลาว ทาให Montesano มองวาสถานการณปฏวตทกอตวขน ไกลเกนกวาทจะระบสาเหตวาเกดขนจากทกษณ เพยงคนเดยว (Montesano, 2009: 217-248) ธเนศ มองวา การชมนมประทวง


ของขบวนการมวลชนเสอแดง ซงมประชาชนระดบรากหญาเขารวมทใหญทสดในประวตศาสตรการเมองไทย ถอเปนขบวนการปฏวตในความหมายอยางกวาง ตรงทมเปาหมายสงสดอยท การชวงชงอานาจรฐมาเปนของตนเอง ดวยการโคนลมหรอทาใหเกดการเปลยนแปลงรฐบาล ซงถกมองวาเปนรฐบาลท เขาสอานาจเพราะไดรบการสนบสนนจากกองทพ พวกเขาเคลอนไหวตอตานและคดคานการทารฐประหารทกรปแบบ รวมถงรฐบาลทมาจากการแตงตงของคณะรฐประหาร โดยพรอมทจะทาสงครามมวลชนอยางยดเยอกบฝายตรงขาม เพราะไมยอมรบและหมดความอดทนกบ วธการสรางความเปลยนแปลงทางการเมอง โดยใชอานาจจากปลายกระบอกปนของกองทพ บงคบใหรฐบาลซงไดรบชยชนะในการเลอกตงลงจากอานาจ ดงทเคยเปนมาในอดต ธเนศ มองมลเหตของการเกดปรากฏการณดงกลาว ดวยจดรวมเดยวกบ Montesano ประการหนง นนคอ ความเปลยนแปลงในระบบเศรษฐกจการเมอง ทกาวไมทนปญหา และกอใหเกดผลกระทบดานลบ ตอประชาชนจานวนมากในสงคม จนนามาสการตงคาถามใหมตอระบบการเมองทดารงอยวา “รฐและกลไกของรฐไทยทดาเนนมาอยางยาวนาน โดยทภาคประชาชนและสงคมแทบไมมสวนรวมในการกอรปและการสรางมนขนมาเลย จะสามารถดารงอยและดาเนนไปตามธรรมเนยมและประเพณเดมไดตอไปหรอไม” (ธเนศ อาภรณสวรรณ, 2553: 68-105) เวยงรฐ ไดตงขอสงเกตตอขบวนการมวลชนเสอแดงทเกดขนวา เปนขบวนการเรยกรองประชาธปไตย ทมลกษณะของผเขารวมเคลอนไหวขามชนชน และมเปาหมายการเคลอนไหวแบบถอนรากถอนโคน (radical social movement) โดยพยายามตอสเรยกรองใหเกดสงคมทเปนธรรม และตอตานระบอบอามาตยาธปไตย ซงเปนโครงสรางหลกของสงคมไทย อยางไรกตาม เวยงรฐ มองวาตามทฤษฎการเคลอนไหว


ของขบวนการมวลชนเสอแดงทเกดขน จะนาไปสการเปลยนแปลงแบบอภวฒน (revolution) หรอแบบปฏรป (reform) ขนอยกบปจจย 3 ประการ ซงสามารถแทนทไดดวยรปสามเหลยม ทม เหลยมทหนง หมายถง อดมการณรฐและสถาบนพระมหากษตรย เหลยมทสอง คอ ชนชนนา และ เหลยมทสาม คอ เครอขายผมอทธพล ซงมวลชนเสอแดงกจดอยในเหลยมน เวยงรฐ มองวา สามเหลยมดงกลาวเสยสมดลไป เพราะ เหลยมทหนง ตองการคงรกษาสถานภาพของตนไว โดยไมตองการปรบเปลยนตามกาลเวลาทเปลยนแปลงไป ขณะทชนชนนาใน เหลยมทสอง กไมสามารถตกลงผลประโยชนกนไดตอไปอก เพราะมแหลงอางองความชอบธรรมทแตกตางกน กลาวคอ ฝายหนง อาศยความจงรกภกดและความเปนไทย ขณะทอกฝายหนง อาศยคะแนนเสยงจากการเลอกตง แตหวใจของการเปลยนแปลงอยท เหลยมทสาม ซงเกดความเปลยนแปลงไปอยางมาก สบเนองจากพลวตของการเลอกตงและกระบวนการกระจายอานาจ หลงเกดรฐธรรมนญป 2540 (เวยงรฐ เนตโพธ, 2553: 106-119)

ถงแมวาการเคลอนไหวทางการเมอง ของขบวนการมวลชนเสอแดง จะใหภาพของการเกดสถานการณปฏวต และการเกดขบวนการมวลชนปฏวต ดงทนกวชาการชนนาทง 3 ทาน กลาวไว แตสาหรบ เกษยร แลว เขามองวา “สถานการณการเมองไทยหลงรฐประหาร 19 กนยายน พ.ศ. 2549 เปนตนมา ยงจดอยเพยงแคสถานการณประจวบเหมาะ สงผลเอออานวยใหคาถามบางประการ โดยเฉพาะทเกยวกบกองทพ ตลาการ องคมนตรและสถาบนอนๆ ถกหยบยกขนมาถามกนในวงกวางอยางไมเคยเปนมากอน...แตจนแลวจนรอดปจจยชขาดทจะพลกเปลยนสถานการณเชงองครวม...(ซงหมายถงกลมคนเสอแดง – ผเขยน) กยงไมปรากฏชดหรอทรงพลง


เปนปกแผนเขมแขงและมทศทางแนวแนชดเจนพอ...ตรงกนขาม กลบปรากฏกลมพลงจดตง (เสอเหลอง) เขามาแทรกแซงยบยงขดขวางการเปลยนยายอานาจ ไมใหเกดขนอยางทรงพลง เปนปกแผน เขมแขง...” (เกษยร เตชะพระ, 2553: 169-170) นนคอ ปรากฏการณทางการเมอง ทเกดขนจากการเคลอนไหวของกลมคนเสอแดง ยงคงเปนสถานการณปฏวตทเกดขนแบบเฉพาะหนา ซงทาหนาทกาหนดผลความเปนไปในระยะสนๆ เทานน ยงไมใชพฒนาการเชงประวตศาสตรระยะยาว

การตงขอสงเกตของนกวชาการทานตางๆ ดงกลาว ตอภาพของสถานการณปฏวตทเกดขน ทาใหผเขยนตองการสรางคาอธบายปรากฏการณทางการเมอง โดยอางองจากแงมมเลกๆ แงมมหนง ทไดจากผลการวจยในวทยานพนธปรญญาเอกของผเขยน ซงจะแสดงใหเหนวา เพราะเหตใดทายทสด สถานการณดงกลาวจงไมนาไปสการเกดการปฏวตทางสงคม ทมขบวนการมวลชนเสอแดงเปนอานาจนา

3. ระเบยบวธวจยทใชในการศกษา

บทความจากงานวจยชนน มขอบเขตการศกษาในแงเวลา อยในชวงป พ.ศ. 2549-2553 และจะเนนการนาเสนอเฉพาะ “ขอคนพบบางสวน” ท ไดจากการใชระเบยบวธ วจย เชงปรมาณ (quantitative methodology)1 กลาวคอ ในสวนของระเบยบวธ 1 งานวจยฉบบสมบรณใชระเบยบวธวจยทงเชงปรมาณ และระเบยบวธวจยเชงคณภาพ (qualitative methodology) แตดวยขอจากดของการนาเสนอ ผเขยนจงไมไดนาขอคนพบจากการใชระเบยบวธวจยเชงคณภาพมานาเสนอ แตจะขอกลาวถงรายละเอยดคราวๆของแหลงขอมลทใชในสวนน กลาวคอ โดยสวนใหญผเขยนใชการวเคราะหตความโทรเลขทางการทต จากสถานทตอเมรกนประจากรงเทพฯ และสถานกงสล


วจยเชงปรมาณ ผเขยนใชขอมลทไดจากการเกบแบบสอบถาม สารวจความคดเหนประชาชน ซงมทมาจาก 2 แหลง คอ การเกบขอมลจาก “แบบสอบถามความคดเหนเกยวกบการศกษาปฏสมพนธเชงพลวตในการระดมมวลชนของกลมเคลอนไหวทางการเมอง” ทผเขยนจดทาขน โดยใชการสมตวอยางแบบเฉพาะเจาะจง จานวน 5 จงหวดทงในภาคอสาน กรงเทพฯ และปรมณฑล ดวยขนาดกลมตวอยาง จานวน 1,150 คน เพอใชสาหรบศกษากลไกและกระบวนการระดมมวลชน ของกลมคนเสอแดงในพนทตางๆ ดงกลาว ซงผสนใจสามารถอานเพมเตมไดจากวทยานพนธของผเขยน อยางไรกตาม เฉพาะในสวนทนาเสนอในบทความชนน ผเขยนใช ขอมลดบทไดรบการอนเคราะหจากมลนธเอเชย (Asia Foundation) ซงทาการสารวจความคดเหนพลเมองไทยระดบประเทศ ป 2553 ผเขยนไดนาขอมลดบดงกลาว มาประยกตใช ดวยการเลอกเฉพาะกรณของผระบตวตนวาเปนคนเสอแดง หรอมแนวคดทเอนเอยงอยางมากไปในทางคนเสอแดง ดงทจะกลาวถงในรายละเอยดตอไป นอกจากน ผเขยนจะขอกลาวถงเทคนคการวเคราะหขอมลทปรากฏอยในขอคนพบทนาเสนอในบทความน และคานยามศพทสาคญในบทความ

อเมรกนประจาเชยงใหม ทรายงานกลบไปยงกระทรวงการตางประเทศสหรฐอเมรกา ตงแตป 2548-2553 (เดอนกมภาพนธ) จานวนมากกวา 3,000 ฉบบ นอกจากน ยงใชขอมลบางสวนจากการดาเนนการสนทนากลม (focus group) ของเจาหนาทหนวยงานดานความมนคงของรฐ และบคลากรจากองคกรภาคประชาสงคม ในชวงทผเขยนเขารวมคณะทางานจดนโยบายความมนคงแหงชาต พ.ศ. 2555-2559 ทจงหวดเชยงใหม ขอนแกน สงขลาและกรงเทพฯ ระหวางเดอนกรกฎาคม-ตลาคม 2554


3.1) ขอมลดบจากมลนธเอเชย

ขอมลดบการสารวจความคดเหนพลเมองไทยระดบประเทศ ป 2553 “มตมหาชนและการเมองระหวาง ‘ขวส’” โดยมลนธเอเชยเปนผจดทาขน ดวยการสารวจโดยใชวธการสมภาษณแบบตวตอตว โดยสมตวอยางจากตวแทนประชากร ผมสทธออกเสยงเลอกตง ทกระจายสอดคลองในพนททวประเทศ ไดแก กรงเทพฯ และปรมณฑล (ปทมธาน นนทบรและสมทรสาคร) จานวน 248 คน ภาคกลาง (สพรรณบร ราชบร ลพบร ระยอง ปราจนบร และสงหบร) จานวน 272 คน ภาคเหนอ (เชยงราย พะเยา ลาพน เพชรบรณ ก า แพง เพชร และอทย ธาน ) จ านวน 289 คน ภาค ใต (นครศรธรรมราช สราษฎรธาน ภเกต สงขลา และตรง) จานวน 168 คน และภาคตะวนออกเฉยงเหนอ (ขอนแกน สกลนคร หนองคาย นครราชสมา บรรมย และสรนทร) จานวน 253 คน รวมขนาดกลมตวอยางทงหมด จานวน 1,500 คน และกาหนดคาความคลาดเคลอน (error) ไมเกนรอยละ 3 โดยการสารวจความคดเหนดงกลาว ไดจดทาขนระหวางวนท 17 กนยายน ถง 23 ตลาคม 2553 การใชขอมลดบจากมลนธเอเชยชดน มขอดอยางมากสาหรบงานวจยของผเขยน เนองจากขอมลทไดเปนขอมลจากการสารวจ และมการสมตวอยางจากประชากรทวประเทศโดยอาศยทฤษฎความนาจะเปน ทาใหผลการศกษาทได สามารถนาไปใชอางองกลบไปยงกลมประชากรได ดงนน ผเขยนจงนาไปใชในการวเคราะหกรอบแนวคด “การวเคราะหวถโคจรของการปฏวต” ซงเปนกรอบการวเคราะหท 3 ของแนวคดการเมองแหงการตอส (Contentious Politics) ของ McT2


ซงผเขยนใชในการวเคราะหปรากฏการณทางการเมอง ทเกดขนจากการเคลอนไหวของขบวนการมวลชนเสอแดง2

3.2) เทคนคการวเคราะหขอมล

ผเขยนทาการวเคราะหขอมล ดวยโปรแกรม SPSS for Windows (version 17.0) โดยใชเทคนคทางสถตประกอบดวย การวเคราะหสหสมพนธ (Correlation Analysis) การวเคราะหการถดถอยเชงเสนแบบพห (Multiple Linear Regression Analysis) และการวเคราะหการถดถอยโลจสตก (Logistic Regression Analysis) โดยมรายละเอยดคราวๆ ดงน

3.2.1) การวเคราะหสหสมพนธ (Correlation Analysis)

ผเขยนทาการวเคราะหสหสมพนธ โดยใชคาสมประสทธสหสมพนธของเพยรสน (Pearson’s r correlation coefficient) ในการแสดงความสมพนธระหวางตวแปรเชงปรมาณแตละค โดยไมไดกาหนดวา ตวแปรใดเปนตวแปรอสระ ตวแปรใดเปนตวแปรตาม

3.2.2) การวเคราะหการถดถอยเชงเสนแบบพห (Multiple Linear Regression Analysis)

2 ผสนใจสามารถอานรายละเอยดผลการศกษาเพมเตมเกยวกบ กรอบการวเคราะหท 1 ซงใชสาหรบวเคราะหปฏสมพนธเชงพลวตในการระดมมวลชนเสอแดง และกรอบการวเคราะหท 2 ซงใชสาหรบวเคราะหการเปลยนแปลงรปแบบการตอสของขบวนการมวลชนเสอแดง โดยใชขอมลระดบปฐมภม (primary data) ทผเขยนเกบขอมลเองจานวน 1,150 กลมตวอยาง จากพนทยโสธร บรรมย ศรสะเกษ สกลนคร กรงเทพฯและปรมณฑล เพมเตมไดในวทยานพนธของผเขยน (เอกพลณฐ ณฐพทธนนท, 2556: 109-146)


การว เคราะหการถดถอยเชง เสนแบบพห ใช เมอต วแบบจาลองทางคณตศาสตร (Mathematical Model) ทสรางขน มตวแปรอสระ (Independent Variables) หลายตวแปร โดยทตวแปรดงกลาวเปนตวแปรเชงปรมาณ ทมมาตรวดระดบอตราสวน (Ratio Scale) หรอระดบชวง (Interval Scale) แตถาหากเปนตวแปรเชงคณภาพ จะตองทาการแปลงคาเปนตวแปรหน (Dummy Variable) กอน และมตวแปรตาม (Dependent Variable) เปนตวแปรเชงปรมาณ โดยมขอกาหนดเบองตนหลายประการ แตทสาคญทสดคอ ตวแปรอสระจะตองไมเกดความสมพนธกนเอง จนสงผลกระทบตอตวแบบจาลองทสรางขน (Multicollinearity) ซงสามารถตรวจไดจากคา Variance Inflation Factor หรอเรยกยอวา VIF ถาคายงมาก แสดงวาตวแปรอสระนนๆ มความสมพนธกบตวแปรอสระอนๆ มาก นอกจากน ขอกาหนดเบองตนทสาคญอกประการ คอ คาความคลาดเคลอน (error) หรอคา e ซงเปนคาประมาณของเศษตกคาง (residual) แตละตว จะตองมอสระจากกน โดยตรวจสอบไดจากการพจารณาคาของ Durbin-Watson วามความแตกตางจาก 2 มากหรอไม (ถาใกลเคยง 2 แสดงวา คาความคลาดเคลอนมความเปนอสระตอกน)

3.2.3) การวเคราะหการถดถอยโลจสตกแบบพห (Multiple Logistic Regression Analysis)

การวเคราะหการถดถอยโลจสตกแบบพห ใชเมอมตวแปรอสระหลายตว เชนเดยวกบการวเคราะหการถดถอยเชงเสน แตความแตกตางทสาคญทผเขยนจะขอกลาวถงเพยงเลกนอย คอ ตวแปรตามในการวเคราะห จะตองมลกษณะเปนตวแปรเชงคณภาพ หรอตวแปรเชงกลม (Category Variable) ซงถาหากตวแปรดงกลาวมคาไดเพยง


2 คา จะเรยกวา “Binary Logistic Regression” แตถาหากมคาไดมากกวา 2 คา จะเรยกวา “Multinomial Logistic Regression” ในการวเคราะหตวแบบจาลองทางคณตศาสตรทสรางขน จะตองมการตรวจสอบความเหมาะสมของตวแบบ (Goodness of fit) โดยดจากคา Chi-square ถาหากคาทไดมนยสาคญ แสดงวา ตวแปรอสระหรอชดของตวแปรอสระในแบบจาลองนนๆ มความสมพนธกบตวแปรตาม และถาคา -2 Log Likelihood (-2 LL) มคาเขาใกล 0 (ศนย) แสดงวาคาตวแบบจาลองทไดมความเหมาะสม ในการวเคราะหทางสถตดวยโปรแกรม SPSS ในงานวจยชนน ผเขยนไดเลอกใชวธ Hosmer and Lemeshow Test ถาปรากฏวาไดคา Chi-square ทมค านยส าคญทางสถต มากกว า 0.05 จะหมายความว า ตวแบบจาลองทไดมความสอดคลองกบความเปนจรง กลาวคอ ตวแบบจาลองทสรางขน สามารถทานายคาความนาจะเปนของการเกดเหตการณ ไดสอดคลองกบคาความนาจะเปน ทไดจากการเกบขอมลเหตการณจรง

การวเคราะหทางสถตทงหมด ทผ เขยนกลาวถง ไดถกกาหนดระดบนยสาคญทางสถต (Statistical Significance) อยท 0.05 เพอใชในการทดสอบสมมตฐานตางๆ ทวางไว

3.3) นยามศพทสาคญในบทความ

บทความชนนมงเสนอภาพของขบวนการเสอแดง ในฐานะของขบวนการมวลชนปฏวตประชาธปไตยทมงทาทายอานาจรฐ เพอเปลยนแปลงอานาจการปกครอง โดยยงอยในระบอบการเมองแบบประชาธปไตย ซงในทน ผเขยนขอนยามศพทสาคญในบทความ เพอใหเกดความเขาใจรวมกนตอผลการวเคราะหขอมล ดงทจะ


นาเสนอในสวนของขอคนพบจากการวเคราะหวถโคจรของการปฏวต (สวนท 5 ของบทความ)

ขบวนการประชาธปไตย หมายถง ขบวนการมวลชนเสอแดงซ ง เปนขบวนการเคล อนไหวทางส งคมท ม ลกษณะกาวหนา (progressive social movement) มจดมงหมายในการปฏวตสงคม ดวยการทาทายการครองอานาจนาของฝายรฐ ซงมสถาบนกษตรยและกลมนยมเจาเปนแกนกลาง เพอใหเกดการปกครองแบบประชาธปไตย ทยดมนกบการเมองแบบการเลอกตงเปนหลก โดยใชการเคลอนไหวในลกษณะเครอขายทมความหลากหลายประกอบดวย มวลชนเสอแดงระดบชาต คอ กลมแนวรวมประชาธปไตยตอตานเผดจการแหงชาต (นปช.) มวลชนเสอแดงระดบทองถน เชน กลมรกเชยงใหม’51 กลมคนรกอดรฯ และกลมนกการเมองพรรคไทยรกไทย/พลงประชาชน/เพอไทย

รฐ หมายถง อานาจกลาง (central authority) ทเกดจากความสมพนธทางสงคมรปแบบหนง ระหวางสงคมการเมอง (political society) กบประชาสงคม (civil society) ซงสามารถกาหนดระเบยบ กฎเกณฑและกตกา ทนาไปใชในการปกครองทวทงประเทศ ซงอานาจดงกลาว ถกใชผานกลไกของรฐทงทมลกษณะเปนสถาบนทางการเมอง ทงทเปนทางการและไมเปนทางการ และใชอดมการณประชาธปไตยอนมพระมหากษตรย เปนประมข/ประชาธปไตยแบบไทย เปนอดมการณหลกในการครองอานาจนาในภาคประชาสงคมและสงคมการเมอง

การปฏวต หมายถง การเปลยนรปแบบของสถาบนทางการเมอง กลไกการปกครองของรฐ รวมถงอดมการณหลกทใชในการครองอานาจนาทางสงคมและการเมองของผมอานาจทางการเมอง


โดยใชการระดมมวลชน (mass mobilization) ทงทเปนทางการหรอไมเปนทางการ ดวยการกระทาทไมอยในรปแบบทชอบดวยกฎหมาย ตามรปแบบการเมองเชงสถาบน ( institutionalized politics) ซงคอยๆกดกรอนทาลายเหลาผมอานาจโดยชอบดวยกฎหมายทดารงอย

4. กรอบการวเคราะหวถโคจรการปฏวต

ผ เ ข ย น ได ใ ช ก รอบแนวค ดการ เม อ ง แห ง กา รต อ ส (Contentious Politics) ของ McT2 (McAdam, Tarrow and Tilly, 2001) ในการว เคราะหวถ โคจรการปฏวต (the Revolutionary Trajectories Frameworks) ซงผเขยนจะกลาวสรปแนวคดคราวๆ ดงน

McT2 ไดแสดงใหเหนวาการตอสของขบวนการใดๆ จะนาไปสการปฏวตทางสงคม (social revolution) ได ตองเรมตนจากการเกดสถานการณปฏวต (revolutionary situation) ซงเกยวของกบปจจย 3 ประการ ไดแก ประการแรก มการปรากฏตวของฝายทตองการตอส (contender) และอางสทธในการควบคมรฐ หรอสวนหนงของรฐ ประการทสอง มประชากร (citizenry) จานวนหนงซงอยในระดบทมนยสาคญมความยดมนผกพน (commitment) กบการอางสทธดงกลาวในการควบคมรฐ และประการทสาม รฐไมมความสามารถหรอไมตองการทจะปราบปรามฝายตรงขาม และ/หรอ รฐไมมความสามารถหรอไมตองการทจะมขอผกพน (commitment) กบขอเรยกรองของฝายตรงขาม (McAdam, Tarrow and Tilly, 2001: 197)

อยางไรกตาม ภายหลงจากเกดสถานการณปฏวตดงกลาวแลว การตอสแบบปฏวต (revolutionary contention) จะเกดขนได


กตอเมอ มกลไกสาคญ 3 ประการ ทแสดงใหเหนถงกระบวนการ ละทงระบอบการเมองเดม ไดแก ประการแรก เกดการฝาฝนกฎหมายหรอละเม ดสทธ ท เปนผลประโยชน ของชนช นน า (infringement of elite’s interest) ประการทสอง มความเดอดรอนคบของใจทเกดขนอยางทนททนใด (suddenly imposed grievances) และประการทสาม การยตการรบรองความชอบธรรมของระบอบการเมอง (decertification) ซงกระทาโดยผมอานาจในการรบรองระบอบการเมองนนๆ ดงเชน กษตรย ประชาชน องคกรระหวางประเทศตางๆ เปนตน (McAdam, Tarrow and Tilly, 2001: 198-207)

กรอบการวเคราะหวถโคจรของการปฏวตในทน ผเขยนไดนาแนวความคดของ McT2 มาประยกตรวมกบแนวคดเรองการครองอานาจนา (hegemony) ของ Antonio Gramsci และแนวการวเคราะห Critical IPE ของ Robert W. Cox เพอแสดงใหเหนถงความขดแยงระหวางขบวนการมวลชนเสอแดง รฐและขบวนการโตกลบ ทเปรยบเสมอนตวแทนของกลมพลงตางๆ ทางสงคม (social forces) ทดารงอยในระบบเศรษฐกจ-การเมองของไทย ทแสดงใหเหนวารฐหนงๆ จะเปดโอกาสใหอานาจของระบบทนนยมโลกทางานภายในรฐไดมากเพยงใด ภายหลงจากไดเขาเปนสวนหนงของโลกา ภวตนทางเศรษฐกจ และเปดรบแนวนโยบายการพฒนาแบบเสรนยมใหมเขามาใชในประเทศ ซงนามาสการเตบโตของกลมชนชนกลางระดบลาง และกลมทนใหมของทกษณทเขาสอานาจทางการเมอง ซงพยายามชวงชงการครองอานาจนา (hegemonic power) ภายในพนทประชาสงคมและสงคมการเมองกบฝายชนชนนาอนรกษนยมเดม จนกระทงเกดการรฐประหาร 2549 และนามาสการเกดขบวนการมวลชนเสอแดง ซงเปนขบวนการเคลอนไหวทางสงคมทม


ลกษณะกาวหนา (progressive social movement) และเคล อนไหวด วยประเดนทมล กษณะสดข ว ( radical) มากข น จนกระทงมแนวโนมทจะกลายเปนขบวนการปฏวตประชาชนของกลมคนเสอแดง เพอชวงชงอานาจรฐและตอตานสภาพการเมองและสงคมท เปนอย ดวยการสรางพลงโตกลบการครองอานาจนา (counter hegemony) ขนมา โดยอางสทธความเปนพลเมองตามระบอบประชาธปไตย และใชรปแบบการตอสทเปลยนแปลงจากการประทวง (protest) ตามสทธพลเมองในระบอบประชาธปไตยโดยทวไป ซงไมตองการยดอานาจรฐ มาสการตอสทมรปแบบใกลเคยงกบการตอสแบบปฏวต (revolutionary contention) มากยงขน เพอแสดงใหเหนถงความตองการละทงระบอบการเมองเดม ผานทางสถานการณปฏวต (revolutionary situation) ทกอตวขน ไมวาจะเปนความขดแยงระหวางแนวคดประชาธปไตยแบบเลอกตงของกลมคนเสอแดง ทกาลงมงหนาสการเปนประชาธปไตยแบบประชาชน (Popular Democracy) มากขน กบแนวคดประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข ซงเปนประชาธปไตยแบบไทย (Thai-style Democracy) (Connors, 2003: 34-59; Hewison and Kengkij Kitirianglarp, 2010:179-202) ทสอดคลองกบล กษณะขอ งประชา ธ ป ไตยแ บบชนช น น า หร อท เ ร ย กว า “พหวาธปไตย” (Polyarchy) ซงมอเมรกาเปนผผลกดนอยเบองหลง (Robinson, 1996) รวมถงความขดแยงระหวางแนวทางการพฒนาแบบทกษโนมกสกบเศรษฐกจพอเพยง เปนตน

อนง กรอบการวเคราะหวถโคจรของการปฏวตของงานวจยชนน อยบนฐานความคดเรองการปฏวตแบบกวางๆ ซงมลกษณะเชนเดยวกบงานของ Goodwin (2001: 8-11) และงานของ Goldstone (n.d.) แตงานวจยน จะยดตามคานยามการปฏวตของ


Goldstone ทวา “การปฏวต (revolution) หมายถง การเปลยนรปแบบของสถาบนทางการเมองตางๆ และการอางเหตผลแกตว ( justification) ส าหรบผ มอานาจทางการเมอง (political authority) โดยใชการระดมมวลชน (mass mobilization) ทงทเปนทางการหรอไมเปนทางการ และการกระทาทไมใชเชงสถาบน (non-institutionalized actions) ซงคอยๆ กดกรอนทาลายเหลาผมอานาจโดยชอบดวยกฏหมายทดารงอย” (Goldstone, n.d.: 6)

นอกจากน ยงแบงประเภทการปฏวตออกเปน 7 ประเภท ตามงานของ Goldstone โดยใชจดมงหมายในการยดอานาจรฐเปนเกณฑในการแบ งได แก 1) การปฏ วต ทย ง ใหญ (“great” revolutions) ซงมการเปลยนแปลงรปแบบโครงสรางทางเศรษฐกจและสงคม เชนเดยวกบสถาบนทางการเมอง ดงเชน การปฏวตฝร ง เศส ป 1789 2) การปฏวตทางการเมอง (political revolutions) ซงมการเปลยนแปลงเพยงแคสถาบนทางการเมอง 3) การปฏวตทางสงคม (social revolutions) คอ การปฏวตทเกยวของกบการกบฏ/การกอจลาจลซงเกดขนโดยอตโนมตจากชนชนลาง 4) การปฏวตชนชนนา (elite revolution) หรอการปฏวตจากเบองบน (revolutions from above) ซงทาใหเกดการปฏรปทวทกดาน ซงถกกระทาใหลลวงโดยชนชนนาผควบคมการระดมมวลชน แตถาการปฏวตททาไปไมสามารถสรางความมนคงใหอานาจได ภายหลงจากทไดรบชยชนะชวคราว หรอกอการระดมมวลชนอยางใหญโต (large-scale mobilization) จะเรยกวา 5) การปฏวต “ลมเหลว” (failed revolutions) หรอ “ไรผลสาเรจ” (abortive revolutions) ในขณะทขบวนการตอตานซงไมไดมจดมงหมายทการยดอานาจรฐ หรอมงเนนไปทเพยงแคบางภมภาคหรอประชากรกลมยอยบางกลม (sub-population) จะเรยกวา 6) การกอกบฏ (rebellion) ถา


เคลอนไหวดวยความรนแรง และจะเรยกวา 7) การประทวง (protests) ถาเคลอนไหวโดยสนตเปนสวนใหญ (Goldstone, n.d.: 6)

5. ขอคนพบจากการวเคราะหวถโคจรของการปฏวต

ลาดบตอไป ผเขยนจะนาเสนอขอคนพบของงานวจย ทใชกรอบแนวคดวถโคจรการปฏวตในการศกษา โดยแสดงใหเหนวา อารมณความรสกไมพอใจของมวลชนเสอแดง สงผลอยางไรตอการเปลยนแปลงโครงสรางสงคม-เศรษฐกจ-การเมอง อนนาไปสการละทงระบอบการเมองทดารงอย จนกระทงเกดเปนการปฏวตสงคมหรอไม

5.1 อารมณความรสกของมวลชนเสอแดง ทมตอความเปลยนแปลงในโครงสรางสงคม-เศรษฐกจ-การเมอง

การสารวจทศนคตของคนเสอแดงทถกสมตวอยางมาจากทวประเทศ พบวา คนเสอแดงสวนใหญ (จานวนมากถง 86%) คดวาประเทศไทยดาเนนไปในทางทผด โดยมปญหาใหญทสดในระดบชาต 3 อนดบแรก เรยงตามลาดบ ไดแก ปญหาทางดานเศรษฐกจ (ประมาณ 42%) ปญหาความขดแยงทางการเมอง การชมนมประทวงและการจลาจล (ประมาณ 39%) และ ปญหารฐบาลใหม/ผนา/ผปกครอง/พรรครฐบาล (ประมาณ 7%) และคนสวนใหญยงเชออกวา ในระยะ 1 ปขางหนา ปญหาจะยงเลวรายไปอก เพราะรฐบาลอภสทธไมมความสามารถเหมอนกบรฐบาลของฝายทกษณ เมอผเขยนวเคราะหสหสมพนธระหวางตวแปร ทศทางของประเทศไทยทดาเนนไปในทศทางทผด (OverallTHWrongDirection) กบตวแปร ปญหาใหญทสดในทางสงคม-เศรษฐกจ-การเมองระดบชาต ซงประกอบดวย สภาวะเศรษฐกจตกตา (PoorEconomy) ผนาและ


รฐบาลใหม (NewGovLeaders) ความไม เปนประชาธปไตย (NonDemocracy) การทจรตคอรปชน (Corruption) ความขดแยงทางการเมอง (PoliticalConflict) การศกษา (Education) ยาเสพตด (Drug) การขาดความเปนเอกภาพ (LackOfUnity) ราคาผลผลตทางการเกษตร (Agriculture) สภาพทางเศรษฐกจชวงสองปทผานมา (q6EcoStatus2Year) และ ความสามารถในการบรหารงานของรฐบาล (q7WPOfGov) ดงปรากฏในตารางคาสหสมพนธของเพยรสน ดงน

ตารางท 1 การวเคราะหสหสมพนธระหวางทศทางของประเทศไทยทดาเนนไปในทางทผดกบปญหาใหญทสดในทางสงคม-เศรษฐกจ-การเมองระดบชาต

OverallTH Wrong Direction

Poor Economy

NewGov Leaders

Non Democracy

Corruption Political Conflict

OverallTHWrongDirection Pearson Correlation

1 .179** .075** .049** -.077** -.230**

Sig. (2-tailed) .000 .000 .000 .000 .000 N (Weighted Cases) 5511252 5439552 5439552 5439552 5439552 5439552

ตารางท 1 (ตอ) Education Drug LackOf

Unity Agriculture q6EcoStat

us2Year q7WPOfGov

OverallTHWrongDirection Pearson Correlation

.015** .009** .052** .024** -.101** .063**

Sig. (2-tailed) .000 .000 .000 .000 .000 .000 N (Weighted Cases) 5439552 5439552 5439552 5439552 5511252 5511252

หมายเหต: * หมายถง มระดบนยสาคญทระดบ < 0.05 และ ** หมายถง มระดบนยสาคญทระดบ < 0.01

แหลงทมา: ตารางท 22 ของ เอกพลณฐ ณฐพทธนนท (2556: 148)

68

เอกพลณฐ ณ

ฐพทธนนท


ตารางคาสหสมพนธระหวางตวแปรตางๆ แสดงใหเหนวา ตวแปร ปญหาใหญทสดในทางสงคม-เศรษฐกจ-การเมองระดบชาต ทกตว มความสมพนธกบตวแปร ทศทางของประเทศไทยทดาเนนไปในทางทผด อยางมากดวยนยสาคญทางสถตทนอยกวา 0.01 ซงตากวาระดบนยสาคญทางสถต 0.05 ทกาหนดไว ซงนาสนใจวา มตวแปร 3 ตว (การทจรตคอรปชน ความขดแยงทางการเมอง และ สภาพทางเศรษฐกจชวงสองปทผานมา) ทมความสมพนธในทศทางตรงขาม (คา r ตดลบ) กบตวแปร ทศทางของประเทศทดาเนนไปในทางทผด แสดงใหเหนวา ปญหาใหญตางๆ ดงกลาว ยงเพมสงขน พวกเขากลบมองวาประเทศไทยดาเนนไปในทศทางทผดลดลง ซงสวนหนงอาจเปนเพราะกลม นปช. ซงเปนกลมเปาหมายในการสารวจความคดเหน มสวนในความวนวายทางการเมองทเกดขน ชวงทรฐบาลอภสทธอยในอานาจ คาสหสมพนธของเพยรสนทสงทสดในตารางคอ = -0.230 ซงแสดงถงความสมพนธระหวาง ความขดแยงทางการเมอง กบ ทศทางของประเทศไทยทดาเนนไปในทางทผด ยงถอวาเปนคาความสมพนธทคอนขางตาอย ดงนน โดยภาพรวมจงแสดงนยวา อารมณความรสกของคนเสอแดง ทมตอการเปลยนแปลงโครงสรางสงคม-เศรษฐกจ-การเมอง ยงคงมไมมากนก ซงจะสงผลตอความเปนไปไดทจะเกด การปฏวตทางสงคมของมวลชนเสอแดงทมอยตาดวยเชนกน คาอธบายทสาคญสวนหนงทไดจากงานวจยของผเขยน ซงชวยอธบายปรากฏการณดงกลาว แตผเขยนไมขอลงรายละเอยดในทน มอย 2 ประการ ไดแก ประการแรก มวลชนเสอแดงสวนใหญยงคงมความยดมนในระบอบประชาธปไตย เพราะเกอบ 90% ของมวลชนเสอแดง ยงคงมองวา “ถงแมประชาธปไตยจะมปญหาในตวมนเอง แตกเปนรปแบบการปกครองทดทสด เมอเปรยบเทยบกบการปกครองรปแบบอนๆ ทมอย” และ ประการทสอง การคงอยของโครงสรางทางสงคมแบบดงเดมและความไวใจซงกนและ


กนในหมประชาชน กลาวคอ ถงแมวามวลชนเสอแดง มากกวา 60% จะพงพอใจกบการมรฐบาลของมวลชน มากกวารฐบาลของชนชนนา ซงแสดงใหเหนวา พวกเขายดถอหลกเสยงขางมากในการปกครองแบบประชาธปไตย ทโนมเอยงไปสการเกดโครงสรางทางสงคมแบบใหมสงมากขน แตเมอสอบถามรายละเอยดเพมเตม กลบพบขอเทจจรงวา การดารงอยของโครงสรางแบบดงเดม ซงตองการใหผปกครองทาหนาทปกปองและอปถมภคาจนผถกปกครอง กลบยงคงมสดสวนทสงมาก นอกจากน มวลชนเสอแดงโดยทวไป ยงคงมความไววางใจตอประชาชนโดยทวไปในระดบทองถน ทเขาอาศยอย (ประมาณ 73%) แมวาสดสวนความไววางใจในระดบชาต จะลดตาลงอยางมากกตาม ซงขอเทจจรงดงกลาว ไดตอกยาถงแนวโนมทคนเสอแดง ยอมรบไดกบโครงสรางทางสงคมทเปนอยแบบเดม

5.2 ความตองการละทงระบอบเดมเมอเขาสสถานการณปฏวต

สงทเปนตวชวดสาคญวา ความขดแยงทดาเนนอยในสงคมอยางรนแรง ภายใตสถานการณปฏวตทเกดขน จะนามาสการปฏวตของขบวนมวลชนเสอแดงไดหรอไม อยทความรสกถงความตองการละทงระบอบการเมองเดมทมอย ซงในงานวจยชนน ดจากระดบความเชอมนและความเปนกลางขององคกรในระบอบประชาธปไตย จานวน 7 องคกร ไดแก สภาผแทนราษฎร กองทพ ตารวจ ศาล องคกรพฒนาเอกชน (NGOs) สอ และคณะกรรมการการเลอกตง พบวา ถงแมวามวลชนเสอแดง จะใหความเชอมนทคอนขางตาตอ กกต. กองทพ สอ และตารวจ แตเมอพจารณาเฉพาะความเชอมนทมวลชนเสอแดง มตอระบบตลาการของไทย ซงถอเปนหวใจสาคญอยางหนงของการอยรวมกนอยางสงบในสงคม กลบพบวา ความเชอมนดงกลาว ยงคงอยใน


เกณฑทด มเพยงแค 23% เทานนทมองวา ศาลมความซอตรงตา และเม อพจารณาเร องการวางต ว เปนกลางขององคกรในระบอบประชาธปไตย ขององคกรทง 7 องคกรดงกลาว กพบวา ทถกมองวา “เอนเอยงบอยครง” มากทสด 2 อนดบแรก คอ สอ (36%) และกองทพ (31%) ขณะทศาล และ NGOs ถกมองวา “โดยทวไปมกจะเปนกลางและไมเอนเอยง” มากทสด 2 อนดบแรก คดเปน 42% และ 24% ตามลาดบ

ความขดแยงและความมนคงทางการเมอง

มวลชนเสอแดงสวนใหญมองวา ความแตกแยกในสงคมชวงเวลานน เปนเรองของ ความแตกตางในอดมการณ/การแตกแยกทางการเมอง และ การแบงแยกระหวางรฐบาลและประชาชน (ประมาณ 49% และ 30% ตามลาดบ) ขณะทมเพยงแค 14% และ 9% ตามลาดบทมองวา เปนเรองของ การแบงแยกทางเศรษฐกจ/ทางชนชน และ การแบงแยกของสงคมชนบท/สงคมเมอง โดยทมวลชนเสอแดงมากกวาครงหนง (56%) มองวา มการใชมาตรฐานความยตธรรมทแตกตางกน หรอท เรยกวา “สองมาตรฐาน” เกดขนกบกลมคนทแตกตางกนอยอยางเปนปกต และกลมคนทไดรบประโยชนจาก “สองมาตรฐาน” 3 อนดบแรก กคอ รฐบาล นกการเมอง/บคคลทมอานาจทางการเมอง และคนรวย (27% 24% และ 10% ตามลาดบ) ขณะทกลมคนทไดรบความเดอดรอนจาก “สองมาตรฐาน” มากทสด คอ คนทวไป (46%) รองลงมาคอ คนจนและคนเสอแดง ในสดสวนทเทากน (13%)

ผเขยนไดนาตวแปรดาน ระดบความเชอมนและความเปนกลางขององคกรในระบอบประชาธปไตย มาหาความสมพนธกบตวแปรดาน ความขดแยงและความมนคงทางการเมอง เพอวเคราะหวา ตวแปร


ในกลมแรกนน มอทธพลตอตวแปรใดในกลมหลงเชนใด โดยใชการวเคราะหการถดถอยโลจสตกแบบมลตโนเมยล (Multinomial Logistic Regression Analysis) เพอสรางแบบจาลองการพยากรณความขดแยงและความมนคงทางการเมองรปแบบตางๆ วาไดรบอทธพลจากปจจยความเชอมนและความเปนกลางขององคกรประชาธปไตยอยางไรบาง โดยสรปผลการวเคราะหคาสมประสทธการถดถอยโลจสตกและคา Odds ratio ของตวแปรอสระตางๆ อยในตารางสรปตวแบบจาลอง ดงตอไปน

ตารางท 2 สรปตวแบบจาลองการถดถอยโลจสตกแบบมลตโนเมยลของความขดแยงและความมนคงทางการเมองรปแบบตางๆ

Model estimates Coefficient Significance Odds ratio

Percentage change in

odds

Dependent Variable: It’s a different ideologies/political divide.

Intercept -.517 .000

q40Parliament .692 .000** 1.997 99.7

q41Military -.473 .000** .623 37.7

q42Police .536 .000** 1.709 70.9

q43Court -.374 .000** .688 -31.2

q44NGO .034 .000** 1.034 3.4

q45Media -.426 .000** .653 -34.7

q46EC -.423 .000** .655 -34.5

q49ECBias -.013 .000** .987 -1.3

q50MediaBias 1.086 .000** 2.962 196.2




odds

q51PoliceBias .154 .000** 1.166 16.6

q52NGOBias -.011 .000** .989 -1.1

q53MilitaryBias -.070 .000** .932 -6.8

q54CourtBias .137 .000** 1.147 14.7

Dependent Variable: It’s an economic or class divide.

Intercept -.539 .000**

q40Parliament .777 .000** 2.175 117.5

q41Military .770 .000** 2.161 116.1

q42Police .160 .000** 1.173 17.3

q43Court -.498 .000** .608 -39.2

q44NGO .007 .000** 1.007 .7

q45Media -.016 .000** .984 -1.6

q46EC -.847 .000** .429 -57.1

q49ECBias .014 .000** 1.014 1.4

q50MediaBias 1.190 .000** 3.287 228.7

q51PoliceBias .171 .000** 1.187 18.7

q52NGOBias -.015 .000** .985 -1.5

q53MilitaryBias -2.110 .000** .121 -87.9

q54CourtBias .088 .000** 1.091 9.1

Dependent Variable: It’s a rural and urban divide.




odds

Intercept .322 .000**

q40Parliament 1.037 .000** 2.821 182.1

q41Military -.059 .000** .943 -5.7

q42Police -.430 .000** .650 -35

q43Court -.058 .000** .943 -5.7

q44NGO .135 .000** 1.145 14.5

q45Media .155 .000** 1.168 16.8

q46EC -.926 .000** .396 -60.4

q49ECBias -.005 .000** .995 -.5

q50MediaBias .447 .000** 1.563 56.3

q51PoliceBias .079 .000** 1.082 8.2

q52NGOBias -.028 .000** .972 -2.8

q53MilitaryBias -.897 .000** .408 -59.2

q54CourtBias .125 .000** 1.133 13.3

Model summary Value Significance

Cox-Snell R-square

.355

Nagelkerke R-square

.391

McFadden R-square

.183




odds

หมายเหต: (1) กลมอางองของตวแปรตาม คอ It’s a divide between government and people.

(2) * หมายถง มระดบนยสาคญทระดบ < 0.05 และ ** หมายถง มระดบนยสาคญทระดบ < 0.01


ตวแบบจาลองการถดถอยโลจสตกแบบมลตโนเมยลทสรางขนน มคา Nagelkerke R-square เทากบ 0.391 ซงหมายความวา ตวแบบจาลองน สามารถพยากรณไดอยางแมนยา 40% ดวยตวแปรอสระทมอยในตวแบบจาลอง ตารางสรปตวแบบจาลองในสวนแรก เปนการพจารณาความสมพนธระหวาง ระดบความเชอมนและความเปนกลางขององคกรในระบอบประชาธปไตย กบ ความแตกตางทางอดมการณหรอการแตกแยกทางการเมอง พบวา มตวแปรอสระทนาสนใจในการตความอย หลายต วแปร ด ง เชน ระดบความซ อตรงของสภาผแทนราษฎร (q40Parliament) พบวา คนเสอแดงทมองวา สภาผแทนราษฎรมความซอตรงตา มโอกาสทจะมองวา ความแตกแยกในสงคมทเกดขนเปน ความแตกตางทางอดมการณหรอการแตกแยกทางการเมอง มากกวา การแบงแยกระหวางรฐบาลกบประชาชน ประมาณ 2 เทา กรณ ระดบความซอตรงของศาล (q43Court) พบวา คนเสอแดงทมองวา ศาลมความซอตรงตา มโอกาสจะมองวา ความแตกแยกในสงคมทเกดขนเปน ความแตกตางทางอดมการณหรอการแตกแยกทางการเมอง นอยกวา การแบงแยกระหวางรฐบาลกบประชาชน ประมาณ 31% กรณระดบความซอตรงของสอ (q45Media) พบวา คนเสอแดงทมองวา สอมความซอตรงตา มโอกาสจะมองวา


ความแตกแยกในสงคมทเกดขนเปน ความแตกตางทางอดมการณหรอการแตกแยกทางการเมอง นอยกวา การแบงแยกระหวางรฐบาลกบประชาชน ประมาณ 35% และเมอพจารณาตวแปรดาน ความเปนกลางขององคกรในระบอบประชาธปไตยไทย พบวา คนเสอแดงทมองวา โดยทวไปสอ (โทรทศนและหนงสอพมพ) มความเอนเอยงบอยครง (q50MediaBias) มโอกาสจะมองวา ความแตกแยกในสงคมทเกดขนเปน ความแตกตางทางอดมการณหรอการแตกแยกทางการเมอง มากกวา การแบงแยกระหวางรฐบาลกบประชาชน ประมาณ 3 เทา คนเส อแด งท มอ ง ว า โ ดยท ว ไปศาล ม ค วา ม เอน เ อ ย งบ อยคร ง (q54CourtBias) มโอกาสจะมองวา ความแตกแยกในสงคมทเกดขนเปน ความแตกตางทางอดมการณหรอการแตกแยกทางการเมอง มากกวา การแบงแยกระหวางรฐบาลกบประชาชน ประมาณ 1 เทา

ตารางสรปตวแบบจาลองในสวนทสอง เปนการพจารณาความสมพนธระหวาง ระดบความเชอมนและความเปนกลางขององคกรในระบอบประชาธปไตย กบ การแบงแยกทางเศรษฐกจหรอทางชนชน มตวแปรอสระบางตวทนาสนใจในการตความ กรณแรกคอ ระดบความซอตรงของศาล (q43Court) พบวา คนเสอแดงทมองวา ศาลมความซอตรงตา มโอกาสจะมองวาความแตกแยกในสงคมทเกดขนเปน การแบงแยกทางเศรษฐกจหรอทางชนชน นอยกวา การแบงแยกระหวางรฐบาลกบประชาชน ประมาณ 39% ขณะทคนเสอแดงทมองวา สอมความซอตรงตา (q45Media) มโอกาสจะมองวาความแตกแยกในสงคมทเกดขนเปน การแบงแยกทางเศรษฐกจหรอทางชนชน นอยกวา การแบงแยกระหวางรฐบาลกบประชาชน เพยงแค 2 % โดยประมาณเท านน กรณท สอง คอ ความเปนกลางขององคกรในระบอบประชาธปไตยไทย พบวา คนเสอแดงทมองวา โดยทวไป ศาลมความเอนเอยงบอยครง (q54CourtBias) มโอกาสจะมองวา ความแตกแยกใน


สงคมทเกดขนเปน การแบงแยกทางเศรษฐกจหรอทางชนชน มากกวา การแบงแยกระหวางรฐบาลกบประชาชน ประมาณ 1 เทา ขณะทคนเสอแดงทมองวา โดยทว ไป กองทพมความเอนเอยงบอยคร ง (q53Military Bias) มโอกาสจะมองวา ความแตกแยกในสงคมทเกดขนเปน การแบงแยกทางเศรษฐกจหรอทางชนชน ลดลงถง 88% โดยประมาณ เมอเปรยบเทยบกบการมองวาเปน การแบงแยกระหวางรฐบาลกบประชาชน และคนเสอแดงทมองวา โดยทวไป สอมความเอนเอยงบอยครง (q50MediaBias) มโอกาสมองวา ความแตกแยกในสงคมทเกดขนเปน การแบงแยกทางเศรษฐกจหรอทางชนชน มากกวา การแบงแยกระหวางรฐบาลกบประชาชน ประมาณ 3 เทา

ตารางสรปตวแบบจาลองในสวนสดทาย เปนการพจารณาความสมพนธระหวาง ระดบความเชอมนและความเปนกลางขององคกรในระบอบประชาธปไตย กบ การแบงแยกระหวางสงคมชนบท/สงคมเมอง เมอพจารณาตวแปรดาน ระดบความซอตรงของ องคกรตางๆทอยในระบอบประชาธปไตย พบวา คนเสอแดงทมองวา สภาผแทนราษฎรมความซอตรงตา (q40Parliament) มโอกาสจะมองวา ความแตกแยกในสงคมทเกดขนเปน การแบงแยกระหวางสงคมชนบท/สงคมเมอง มากกวา การแบงแยกระหวางรฐบาลกบประชาชน ประมาณ 3 เทา และคนเสอแดงทมองวา คณะกรรมการการเลอกตง (q46EC) มโอกาสทจะมองวา ความแตกแยกในสงคมทเกดขน เปน การแบงแยกระหวางสงคมชนบท/สงคมเมอง ลดลงถง 60% โดยประมาณ เมอเปรยบเทยบกบคนเสอแดงทมองวาความแตกแยกในสงคมท เกดขน เปน การแบงแยกระหวางรฐบาลกบประชาชน เมอพจารณาตวแปรดาน ความเปนกลางขององคกรในระบอบประชาธปไตยไทย พบวา คนเสอแดงทมองวา โดยทวไป ศาลมความเอนเอยงบอยครง (q54CourtBias) มโอกาสทจะมองวา ความแตกแยกในสงคมทเกดขนเปน การแบงแยก


ระหวางสงคมชนบท/สงคมเมอง มากกวา การแบงแยกระหวางรฐบาลกบประชาชน ประมาณ 1 เทา ขณะทคนเสอแดงทมองวา โดยทวไปกองทพมความเอนเอยงบอยครง (q53MilitaryBias) มโอกาสทจะมองวา ความแตกแยกในสงคมทเกดขนเปน การแบงแยกระหวางสงคมชนบท/สงคมเมอง ลดลงถง 59% โดยประมาณ เมอเปรยบเทยบกบคนเสอแดง ทมองวาความแตกแยกในสงคมทเกดขนเปน การแบงแยกระหวางรฐบาลกบประชาชน

โดยสรป เมอพจารณาตารางสรปตวแบบจาลองการถดถอย โลจสตกแบบมลตโนเมยล ดงกลาวแลว จะเหนวา มองคกรในระบอบประชาธปไตยหลากหลายองคกร มอทธพลตอการกอใหเกดความแตกแยกทางสงคมแตละประเภท โดยพจารณาจากคา Odds ratio และรอยละของการเปลยนแปลงคา Odds (Percentage change in Odds) กลาวคอ ความเอนเอยงของสอ (q50MediaBias) เปนตวแปรทมอทธพลมากทสดตอการเกดทง ความแตกตางทางอดมการณหรอการแตกแยกทางการเมอง และ การแบงแยกทางเศรษฐกจหรอทางชนชน ความไมซอสตยของสภาผแทนราษฎร (q40Parliament) เปนตวแปรทมอทธพลมากทสดตอการเกด การแบงแยกระหวางสงคมชนบทกบสงคมเมองและความเอนเอยงของกองทพ (q53MilitaryBias) ถอเปนตวแปรทมอทธพลสงสดตอการเกด การแบงแยกระหวางรฐบาลกบประชาชน

ผลการวเคราะหและตความปญหาความแตกแยกทางสงคมตางๆ ดงกลาว แสดงใหเหนวา สอ สภาผแทนราษฎรและกองทพ ถอเปนองคกรในระบอบประชาธปไตยทสาคญ ทกอใหเกดปญหาความแตกแยกในสงคมขน อยางไรกตาม ความแตกแยกทเกดขนดงกลาว มแนวโนมทจะนาไปสการกอเกดการปฏวตมวลชนไดคอนขางต า


เนองจากศาลซง เปนองคกรท รกษาความยตธรรมในสงคม และคณะกรรมการการเลอกตง ซงเปนผทาหนาทควบคมกตกาการแขงขน เพอเขาสอานาจทางการเมองหลกของรฐของพรรคการเมองตางๆ ยงคงมอทธพลตอการเกดความแตกแยกทางสงคมอย ไมมากนก เมอเปรยบเทยบกบองคกรดานประชาธปไตยอนๆ ดงกลาวกอนหนาน

5.3 การปฏวตทางสงคม

ผลการวเคราะหสญญาณบงชความขดแยงและความมนคงทางการเมอง ทสงผลตอการละทงระบอบการเมองเดม เมอเขาสสถานการณปฏวต ในสวนทผานมา แสดงใหเหนวา ระบอบการเมองไทยในชวงวกฤตความขดแยง ระหวางมวลชนเสอแดงกบฝายรฐ ยงคงไมมความรนแรงมากจนถงขนวกฤต อนจะนาไปสการปฏวตทางสงคมได เพราะองคประกอบสาคญในระบอบประชาธปไตยหลายๆ อยาง ยงคงทางานได โดยเฉพาะองคกรดานความยตธรรม และองคกรซงเกยวของกบการกาหนดกตกาการแขงขน เพอเขาสอานาจทางการเมอง คอ ศาล และ กกต. โดยทวไปยงคงไดรบความเชอมน เกยวกบความซอตรงและการวางตวเปนกลาง แมวาจะถกคนเสอแดงมองวามปญหาอยบาง แตกเปนเพยงแคบางกรณ

ขอสรปดงกลาวของผเขยน สามารถยนยนไดดวยขอเทจจรง จากการวเคราะหสหสมพนธ ระหวาง “ความแตกแยกในสงคมกบความพงพอใจในประชาธปไตย” และ “ความแตกแยกในสงคมกบความศรทธาในประชาธปไตย” ซงจะแสดงใหเหนทศทางและระดบความสมพนธ ของตวแปรแตละความความสอดคลองกนอยางไร โดยมรายละเอยดดงน


ความแตกแยกในสงคมกบความพงพอใจในประชาธปไตย

แผนภาพท 1 ตารางผลการวเคราะหสหสมพนธของ “ความแตกแยกในสงคมกบความพงพอใจในประชาธปไตย” กบ “ความแตกแยกในสงคมกบความศรทธาในประชาธปไตย”


แถวสดทายของแผนภาพตารางคาสหสมพนธ แสดงใหเหนวา ตวแปรทกคมความสมพนธกนอยางมนยสาคญทางสถต ทระดบ 0.01 เมอพจารณาความสมพนธระหวางความแตกแยกในสงคมประเภทตางๆ ไดแก ความแตกตางทางอดมการณหรอการแตกแยกทางการเมอง (Q56IdeologyDivide) การแบงแยกทางเศรษฐกจหรอทางชนชน (Q56ClassDivide) การแบงแยกระหวางสงคมชนบทกบสงคมเมอง (Q56RuralUrbanDivide) การแบงแยกระหวางเชอชาตและภาษา (Q56EthnicDivide) และการแบงแยกระหวางรฐบาลกบประชาชน


(Q56GovPplDivide) กบ ความพงพอใจในระบอบประชาธปไตย (q13SatisfyDemoc) โดยดจากคาสหสมพนธของเพยรสน (Pearson’s r correlation) จะเหนไดวา โดยสรปแลว ความพงพอใจในระบอบประชาธปไตย มความสมพนธสงสดกบ การแบงแยกระหวางสงคมชนบทกบสงคมเมอง แตความสมพนธดงกลาว เปนไปในทางลบ (r = -0.130) ซงยงคงถอวามความสมพนธระดบทตามาก จากคาสหสมพนธดงกลาว สามารถตความไดวา ยงคนเสอแดงมองวาความแตกแยกในสงคมทเกดขน เปนการแบงแยกระหวางสงคมชนบทกบสงคมเมอง คนเสอแดงกลบยงพงพอใจกบระบอบประชาธปไตยทเปนอยมากยงขน (เมอพจารณาจากคะแนนทกาหนด ใหกบความพงพอใจตอระบอบประชาธปไตยทเปนอย โดยคา 1 หมายถง พอใจมาก เรยงลาดบไปจนถง 4 หมายถงไมพอใจเลย) ซงการตความในลกษณะดงกลาว ยงคงสามารถนาไปใชไดกบกรณความสมพนธระหวาง ความพงพอใจในระบอบประชาธปไตย กบ การแบงแยกทางเศรษฐกจหรอทางชนชน และ การแบงแยกระหวางเชอชาตและภาษา เพราะมความสมพนธในทางลบเชนเดยวกน สวนกรณของความสมพนธระหวาง ความพงพอใจในระบอบประชาธปไตย กบ ความแตกตางทางอดมการณหรอการแตกแยกทางการเมอง ซงเปนความสมพนธทางบวก จะสามารถตความไดวา ยงคนเสอแดงมองวาความขดแยงทางสงคมทเกดขน เปนความแตกตางทางอดมการณหรอการแตกแยกทางการเมอง เขาจะยงไมพอใจกบระบอบประชาธปไตยทเปนอยมากยงขน (สาหรบกรณ การแบงแยกระหวางเชอชาตและภาษา กสามารถตความไดผลลพธในทานองเดยวกน) คาทไดจากการวเคราะหสหสมพนธสวนใหญทเปนลบ แสดงให เหนวา คนเสอแดงสวนใหญ ย งคงมความพงพอใจกบประชาธปไตยทเปนอย ยกเวนเพยงแคกรณทเปนความขดแยงทางความคดและความขดแยงทคนเสอแดงมโดยตรงกบรฐบาลอภสทธ ซง


ถาหากมการปรบเปลยนพรรครฐบาล มาเปนพรรคของฝายคนเสอแดง ดงเชน กรณทพรรคการเมองฝายคนเสอแดง ไดรบเลอกตงเปนเสยงสวนใหญเขามาเปนรฐบาล ปญหาดงกลาวทคนเสอแดงมกจะลดนอยลง ดงนน แนวโนมของการปฏวตทางสงคม ทกลมคนเสอแดง/นปช. จะกอขนจงมความเปนไปไดนอยมาก

ความแตกแยกในสงคมกบความศรทธาในประชาธปไตย

แผนภาพท 2 ตารางผลการวเคราะหสหสมพนธของ “ความแตกแยกในสงคม” กบ “ความศรทธาในประชาธปไตย”


แผนภาพของตารางผลการวเคราะหคาสหสมพนธระหวาง “ความแตกแยกในสงคมกบความศรทธาในประชาธปไตย” ในแถวสดทายแสดงใหเหนวา ตวแปรทกคมนยสาคญทางสถตทระดบ 0.01


ตวแปร ความศรทธาในประชาธปไตย มความสมพนธมากทสดกบ การแบงแยกระหวางเชอชาตและภาษา ทมคาสหสมพนธของเพยรสน ประมาณ 0.17 ซงยงถอวาเปนความสมพนธระดบตา ตความไดวา ยงคนเสอแดงเหนวาความแตกแยกในสงคมทเกดขนเปน การแบงแยกระหว า ง เช อช าต ก บภาษา ก ย ง ไม เ ห นด วยกบค ากล า วท ว า “ประชาธปไตยอาจมปญหาในตวเอง แตกดกวาการปกครองรปแบบอนๆ” (ตวแปร ความศรทธาในระบอบประชาธปไตย กาหนดให “เหนดวยอยางยง” มคาเทากบ 1 คะแนน เรยงลาดบไปจนถง “ไมเหนดวยอยางยง” มคาเทากบ 4 คะแนน) อยางไรกตาม ความสมพนธทผเขยนคดวานาสนใจ คอ ความสมพนธระหวาง การแบงแยกระหวางรฐบาลกบประชาชน กบ ความศรทธาในประชาธปไตย ทมความสมพนธทางลบ และมคาสหสมพนธของเพยรสน สงทสดเปนอนดบสอง (r = -0.139) ซงสามารถตความความสมพนธดงกลาว โดยดจากคาคะแนนทกาหนดไวใหกบตวแปร ดงน ยงกลมคนเสอแดงมองวาความแตกแยกในสงคมทเกดขน คอ การแบงแยกระหวางรฐบาลกบประชาชน พวกเขากยงเหนดวยกบคากลาวทวา “ประชาธปไตยอาจมปญหาในตวเอง แตกด กว ากา รปกครองรปแบบอนๆ” ในขณะท ต วแปรค อ นๆท มความสมพนธในทางบวก ดงเชน ความแตกตางทางอดมการณหรอการแตกแยกทางการเมอง และ การแบงแยกทางเศรษฐกจหรอทางชนชน ทมตอ ความศรทธาในประชาธปไตย ซงจะถกตความไปในแนวทางวา การแบงแยกทางสงคมทงสองลกษณะดงกลาว จะนามาสแนวทาง “ไมเหนดวยวาระบอบประชาธปไตยดกวาการปกครองรปแบบอนๆ” แตคาสหสมพนธของเพยรสนของตวแปรแตละคดงกลาว กอยในระดบทตามาก จงยงไมสามารถกลาวไดวา ความแตกแยกในสงคมนน จะนามาสการละทงระบอบประชาธปไตยไป


6. บทสรป

โลกาภวตนทางการเมองและทางเศรษฐกจ ทนามาสการเปลยนแปลงเชงโครงสรางในมตตางๆ ภายในประเทศ ไดกลายเปนปจจยสาคญของการกอกาเนด การตอสของขบวนการมวลชนเสอแดง ทตองการแสวงหาความยตธรรมทางสงคมในทศนะของพวกเขา โดยอาศยประเดนเรยกรองในลกษณะสดขว (radical) ตอหวใจสาคญของโครงสรางระบอบการเมองในปจจบน ดงเชน การโคนอามาตย การกาจดสองมาตรฐาน ฯลฯ ทอยภายใตระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข หรอทเรยกวา “ระบอบประชาธปไตยแบบไทย” (Thai-Style Democracy) อนสะทอนถงลกษณะพเศษทมความเฉพาะเจาะจง ของรปแบบประชาธปไตยทใชในประเทศไทย วามความแตกตางไปจาก ประชาธปไตยลกษณะทวไปในระดบสากล ดวยรากเหงาทางขนบธรรมเนยมและจารตประเพณ ทฝงรากลกอยในระบบความคดของชนชนนาทางการเมอง ทอยในศนยกลางอานาจการปกครองของรฐไทย ซง McCargo (2005) เรยกในทางวชาการวา “เครอขายสถาบนกษตรย” (Network Monarchy) ทพยายามแปรเปล ยนภาพลกษณ ของสถาบ น ให เ ข า กน ได ก บระบอบประชาธปไตย ซงเปนกระแสธารความเปลยนแปลงในโลกปจจบน อนเชยวกรากและไมมทางทจะขดฝนได ดงจะเหนไดจาก การเคลอนไหวเรยกรองของมวลชนเสอแดงทผานมา ถงแมวาโดยความเปนจรงจะยงไมสามารถ สลดภาพลกษณของการเรยกรอง สงทนาไปสผลประโยชนทางการเมองเฉพาะบคคล ดงเชน อดตนายกรฐมนตรทกษณ ซงเปนทเคารพรกของคนเสอแดงสวนหนง แตการเคลอนไหวของพวกเขา กมกลนไอของการเปนขบวนการมวลชน ทเรยกรองใหเกดการเปลยนเปนประชาธปไตย ซงผกตดอยกบประชาธปไตยแบบเลอกตง (Electoral Democracy) อยเชนกน


อยางไรกตาม ขอเรยกรองทดสดขว และสรางความตนตระหนกใหกบกลมชนชนนา ซงอยในศนยกลางอานาจการปกครองของรฐไทย กยงไมบรรลเปาหมายทขบวนการคาดหวงไว ดงทผเขยนไดเสนอขอคนพบสวนหนงเอาไววา ถงแมอารมณความไมพอใจของมวลชนเสอแดง ทมตอการเปลยนแปลงทางสงคม-เศรษฐกจ-การเมองจะมอยจรง แตมนกไมรนแรงถงขนทจะทาใหพวกเขา ละทงระบอบการเมองในปจจบนไปได เพราะความขดแยงทางการเมอง ซงนาไปสความแตกแยกในสงคมดงทปรากฏออกมา กยงคงมงเนนไปทตวรฐบาลอภสทธ ซงอยในอานาจการปกครองเปนสาคญ ไมใชตวโครงสรางระบอบประชาธปไตย ทแมจะมปญหาเปนกรณเฉพาะ แตโดยทวไปมวลชนเสอแดงกยงคงยอมรบระบอบนได ดงนน ในชวงเวลาดงกลาว ซงเปนขอบเขตการศกษาของงานวจย จงแสดงใหเหนวา ขบวนการมวลชนเสอแดง จงไมสามารถเปลยนแปลงไปสการเปนขบวนการมวลชน ทกอใหเกดการปฏวตทางสงคมได



ภาษาไทย

เกษยร เตชะพระ. 2553. สงครามระหวางส: ในคนวนอนมดมด. กรงเทพฯ: openbooks.

ธเนศ อาภรณสวรรณ. 2553. การปฏวตของไพร (ฟาขาแผนดน). ใน Red Why: แดงทาไม. ภญโญ ไตรสรยธรรมา, บรรณาธการ. กรงเทพฯ: โอเพนบกส. หนา 68-105.

ปวน ชชวาลพงศพนธ. 2556. สถาบนกษตรยในรชกาลท 10. ฟาเดยวกน 11, 2 (กรกฎาคม-กนยายน): 48-62.

มลนธเอเชย. 2554. การสารวจความคดเหนพลเมองไทยระดบประเทศ ป 2553: มตมหาชนและการเมองระหวาง “ขวส”. แหลงทมา: http://asiafoundation.org/resources/pdfs/2010b ThailandNationalSurveyThai.pdf [17 ธนวาคม 2555]

เวยงรฐ เนตโพธ. 2553. สามเหลยมไมเขยอนภเขา บรบทเชงโครงสราง ขบวนการคนเสอแดง. ใน Red Why: แดงทาไม. ภญโญ ไตรสรยธรรมา, บรรณาธการ. กรงเทพฯ: โอเพนบกส. หนา 106-119.

เอกพลณฐ ณฐพทธนนท. 2556. ปฏสมพนธระหวางรฐ ขบวนการและขบวนการโตกลบ: กรณศกษาการเคลอนไหวทางการเมองของกลมคนเสอแดง ตงแตป 2549-2553. วทยานพนธดษฎบณฑต, สาขาวชารฐศาสตร คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.


ภาษาองกฤษ

Connors, Michael Kelly. 2007. Democracy and National Identity in Thailand, revised ed. Copenhagen: NIAS Press.

Glassman, Jim. 2011. Cracking Hegemony in Thailand: Gramsci, Bourdieu and the Dialectics of Rebellion. Journal of Contemporary Asia 41, 1 (February): 25-46.

Goldstone, Jack A. n.d. Revolutions: Toward a Fourth Generation of Revolutionary Theory. Department of Sociology, University of California-Davis, CA 95616. Available: ftp://ns1.ystp.ac.ir/YSTP/1/1/ROOT/DATA/PDF/ECONOMY/goldstone.pdf [21 March 2014]

Goodwin, Jeff. 2001. No Other Way Out: State and Revolutionary Movements, 1945-1991. Cambridge: Cambridge University Press.

Hewison, Kevin and Kengkij Kitirianglarp. 2010. “Thai-Style Democracy”: The Royalist Struggle for Thailand’s Politics. In Saying the Unsayable: Monarchy and Democracy in Thailand. Soren Ivarsson and Lotte Isager, eds. Copenhagen: NIAS Press. Pp. 179-202.


Hewison, Kevin. 2010. Rebellion, repression and the red shirts. East Asia Forum (24 May). [online] Available from: http://www.eastasiaforum.org/2010/05/24/rebellion-repression-and-the-red-shirts/ [31 December 2012]

McAdam, Doug, Sidney Tarrow and Charles Tilly. 2001. Dynamics of Contention. Cambridge: Cambridge University Press.

McCargo, Duncan. 2005. Network monarchy and legitimacy crises in Thailand. The Pacific Review 18, 4 (December): 499-519.

Montesano, Michael J. 2009. Contextualizing the Pattaya Summit Debacle: Four April Days, Four Thai Pathologies. Contemporary Southeast Asia 31, 2: 217-248.

Walker, Andrew. 2012. Thailand’s Political Peasants: Power in the Modern Rural Economy. Wisconsin: The University of Wisconsin Press.

วารสารวจยสงคม ปท 37 – ฉบบท 2 (ก.ค.-ธ.ค. 2557) หนา 89-124.

สขภาพพระสงฆในบรบทชมชนอตสาหกรรม*

วชรนทร ออละออ**

บทคดยอ บทความนเปนการศกษาประเดนปญหาสขภาพ ตลอดจน

ปจจยสงคมทส งผลตอสขภาพของพระภกษสงฆ ในเขตพฒนาอตสาหกรรมในจงหวดสมทรปราการ รวมทงวถปฏบตตามหลกพทธธรรม โดยใชวธการวจยเชงคณภาพ ดวยการศกษาคนควาขอมลจากเอกสาร การสงเกต และการสมภาษณแบบเจาะลกผใหขอมลสาคญ 2 กลม ไดแก 1) พระภกษทอาศยอย ในวดในเขตใกล เคย งนคมอตสาหกรรมบางป จงหวดสมทรปราการ ไดแก วดศรจนทรประดษฐ จานวน 10 รป วดหวลาภทอง จานวน 17 รป และวดนอยสวรรณาราม จานวน 15 รป และ 2) ญาต โยมท ใสบาตรพระสงฆ ในพนท ททาการศกษา ไดแก หมบานคลองคอตอ หมบานหวลาภ และหมบานคลองเกา 20 ราย

ผลการศกษาวจย พบวา ปญหาสขภาพของพระภกษสงฆในเขตพฒนาอตสาหกรรมในจงหวดสมทรปราการ ไดแก โรคความดนโลหตสง ระบบทางเดนหายใจ กระเพาะอาหารอกเสบ เบาหวาน โรคผวหนง โรคเกยวกบเลอด โรคหวใจ โรคมะเรงในอวยวะตางๆ และ

* บทความนเปนสวนหนงของขอคนพบจากวทยานพนธเรอง “วถปฏบตตาม

หลกพทธธรรมและปจจยสงคมทสงผลกระทบตอสขภาพพระสงฆในแหลงพฒนาอตสาหกรรม” **

นสตหลกสตรศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาการพฒนามนษยและสงคม (สหสาขาวชา) บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย

90 วชรนทร ออละออ

ความเสอมในระบบสายตา ซงเปนผลมาจากการฉนของบรโภค และมลภาวะในชมชน

ปจจยทมผลตอสขภาพของพระภกษประกอบดวย 1) ปจจยระดบปจเจก คอ พฤตกรรมการฉนภตตาหาร พฤตกรรมดานการออกกาลงกาย คานยมและความเชอ 2) ปจจยทางสภาพแวดลอม คอ ลกษณะทางกายภาพ

ปจจยดานปจเจกสงผลใหพระสงฆไดรบผลกระทบตอสขภาพ คอ ปวยเปนโรคกระเพาะอาหารอกเสบ โรคความดนโลหตสง โรคเบาหวาน ปจจยดานสภาพแวดลอมสงผลใหพระสงฆไดรบผลกระทบตอสขภาพ คอ เปนโรคระบบทางเดนหายใจ อนเกดมาจากการปลอยควนพษขนสชนบรรยากาศของโรงงานอตสาหกรรม โรคผวหนง อนเกดจากสารปนเปอนในนา และปญหาอนเนองมาจากการฉนภตตาหาร คอ โรคความอนโลหตสง และ โรคเบาหวาน คาสาคญ พระสงฆ, สขภาพ, พนทอตสาหกรรม, นคมอตสาหกรรม

บางป, สมทรปราการ

สขภาพพระสงฆในบรบทชมชนอตสาหกรรม 91

Health of the Monks in Industrial Area

Watcharin Ola-or

Abstract

This research aims to study health problems and social factors that result on the health problems of the monks in the industrial development area of Samutprakan province, and the ways to act according to Buddhist principles to suggest as the health improving guideline for the monks. This study applied qualitative method searching through the sources of document, observation, and in-depth interviews with the two vital groups of information sharing which were; 1) the monks lived in the temples around Bangpu industrial district, Samutprakan province— 10 from Wat Srichanpradit, 17 from Wat Hualumpootong, 15 from Wat Noisuwanaram, 2) People give food to the monks in the study area which were Klongkortor village, Hualumpoo village, and Klongkaow village (20 samples from each.)

The result showed that the health problems of the monks in the industrial development area of Samutprakan province were high blood pressure, respiratory system, gastritis, diabetes, skin diseases, blood diseases, heart diseases, cancers in any organs, and degenerate eye


system in which resulted from the food consumption and community pollution.

Factors that had the impacts on the monk’s health were consisting of 1) individual factors; the food consumption behavior, exercising behavior, and the religion principle acts of the monks in each temple; the food giving habits of the people, community or the external units that took part in the temples’ activities, 2) environmental factor referring to the suitable location of the temples, infrastructure, and the temple environment.

Keywords: Health; Monks; Industrial Area, Bangpoo Industrial Estate, Samutprakan


บทนา

พระภกษสงฆนบวาเปนทรพยากรทมคณคาของสงคมไทย เปนผนาของชมชนทงในดานจตวญญาณ และดานการพฒนาสงคมตงแตอดตจวบจนปจจบน บทบาทหนาทของพระสงฆทปรากฏออกมาจนเปนผทไดรบการยอมรบใหเปนสวนหนงของกลมผนาทางสงคม คอ บทบาทความเปนผสงสอนชนาหนทางในการดาเนนชวตใหไปสหนทางทถกตอง ใหคาปรกษากบชมชนเมอเกดความไมสบายกายไมสบายใจ อนเปนการชวยคลายทกขกอให เกดความสบายใจตอผท เขารบคาปรกษา นอกจากนพระสงฆยงเปน “เนอนาบญ” ใหคนไทยไดทาบญทากศลตามความเชอทางพระพทธศาสนา โดยบทบาทการเปนผนาดานการทาบญนนพระสงฆเปรยบเสมอนสะพานเชอมใหชมชนมชองทางทจะดาเนนกจกรรมในทางการใหทาน การรกษาศล และการปฏบตสมาธภาวนา นอกจากบทบาทดานการพฒนาจตใจแลว พระสงฆสวนหนงยงทาหนาทเปนพระนกพฒนา เปนกาลงสาคญทนาคนในชมชนใหรวมกนพฒนาชมชนของตนเอง ทงดานการประกอบอาชพ ดานการพฒนาสาธารณปการ ดานการดแลผปวย ดานการพฒนาการศกษา เปนตน จนสามารถกลาวไดวาพระสงฆมหนาทพฒนาสงคมทงระดบปจเจกบคคลและระดบชมชน

จากบทบาทดงกลาว ทาใหพระสงฆจาเปนตองพฒนาตนเองทงในดานจตใจและรางกาย เพอใหสามารถปฏบตหนาทของตนเองไดอยางเตมประสทธภาพ ทงนในดานจตใจ พระสงฆสามารถปฏบตตามหลกธรรมและพทธวธในการพฒนาจตใจทพระพทธเจากาหนดไว สวนในดานรางกายนน พระสงฆตองปฏบตตามพระวนยทเปนทงขอหามและขอปฏบตสาหรบการดาเนนชวตของพระสงฆโดยเฉพาะ ซงมสวนเกยวของกบการพฒนาดานรางกายของพระสงฆ เนองจากพระวนยได


บญญตไววาพระสงฆไมสามารถจดหาปจจยสมาใชดวยตนเองได ตองพงพาพทธศาสนกชนผมจตศรทธาจดหามาใหเทานน (มหาจฬาลงกรณรา ช ว ท ย า ล ย , 2539) ด ง น น ผ ม ส ว น เ ก ย วข อ ง ท ส า คญ ก ค อพทธศาสนกชน โดยเฉพาะพทธศาสนกชนทอาศยอยในชมชนรอบวด ซงสวนใหญจะรบเปนธระในการสนบสนนพระสงฆในดานรางกายทกๆ ดาน ไมวาจะเปนดานอาหาร เครองนงหม ยารกษาโรค และทอยอาศย

แตทงนฆราวาสทอยภายในชมชนยงเปนผทไมเขาใจบทบาทของพทธศาสนกชนทพงปฏบตตอพระสงฆ ทงในดานการบารงรกษาทางกาย จตใจ และสงคม โดยเฉพาะในดานรางกายนน สงทฆราวาสสามารถบารงพระสงฆไดในทนทคอการเลอกอาหารทดมประโยชนเพอถวายแกพระสงฆ อาหารทดมประโยชนจะเปนสวนหนงททาใหพระสงฆมสขภาพรางกายแขงแรง ปราศจากโรคภยไขเจบ แตสภาพปจจบนดวยเงอนไขทางสภาพสงคม อาหารทพระไดรบบณฑบาตเปนอาหารทมคณคานอย บางชนดใหโทษตอรางกายมากกวาใหคณประโยชน จงเปนหนงทจะนาไปสความอาพาธของพระสงฆ

จากสถตการอาพาธของพระสงฆ พ.ศ.2550-2551 ของกรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข พบวา พระสงฆอาพาธดวยโรคหวใจ จานวน 3,134 รป โรคมะเรงในอวยวะตางๆ จานวน 2,760 รป โรคเบาหวาน จานวน 2,474 รป (กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข, 2551) อบตการณของโรคมแนวโนมเพมสงขนทกป นบตงแต พ.ศ. 2540 เปนตนมา จากแนวโนมการเปนโรคทสงขนอยางตอเนองในขณะทจานวนพระสงฆยงคงมจานวนไมตางจากเดมมากนก สะทอนใหเหนวาพระสงฆสดสวนของพระสงฆทเปนโรคตอสดสวนพระสงฆทวประเทศมากขน สถตดงกลาว ทาใหมหนวยงานทงภาครฐและภาคเอกชนไดภาคเอกชนไดใหความสนใจรวมกนดแลสขภาพของพระสงฆเพมขน


โดยเฉพาะกรมการแพทย กระทรวงสาธารณสข ไดจดทาโครงการพฒนาสขภาพพระสงฆ – สามเณรใหยงยนแบบองครวม ซงเรมตงแตป พ.ศ.2549 เนองในวโรกาสทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงครองสรราชสมบตครบ 60 ป โดยมการตรวจคดกรองดานสขภาพใหแกพระสงฆทวประเทศ จานวน 303,000 รป ซงโครงการแลวเสรจในเดอนเมษายน พ.ศ. 2554 ผลการสารวจจากจานวนพระภกษสงฆทเขารวมโครงการกวา 90,250 รป ทวประเทศ พบวามสขภาพดรอยละ 45.08 และมากกวารอยละ 50 อยในภาวะเสยงตอการเปนโรคและภาวะเจบปวย โดยแบงเปนภาวะเสยงตอการเปนโรครอยละ 24.35 และภาวะเจบปวยรอยละ 30.5 ซงโรคทพบมากในพระสงฆ 5 อนดบแรก คอ ไขมนในเลอดสง ความดนโลหตสงโรคเบาหวาน โรคปอด หวใจและหลอดเลอด (กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข, 2551)

โครงการหนวยแพทยพระราชทานเคลอนทสาหรบพระภกษ-สามเณรในพระราชปถมภสมเดจพระบรมโอรสาธราชฯ สยามมกฎราชกมาร เฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ในโอกาสมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษา 84 พรรษา 2554 เปนอกโครงการทรวมมอจดทาระหวางมลนธโรงพยาบาล 50 พรรษามหาวชราลงกรณและโรงพยาบาล 50 พรรษา มหาวชราลงกรณ ในพระสงฆราชปถมภฯ โดยมวตถประสงคเพอใหพระภกษ สามเณรเกดความตนตว ตระหนกและเหนความสาคญใหความสนใจเขารบการตรวจสขภาพและนาไปสการปรบเปลยนพฤตกรรมดานสขภาพเพอลดปจจยเสยงในการเกดโรคตางๆ จากรายงานลาสดในป พ.ศ. 2553 พบโรคหรอปญหาสขภาพทพบบอยในพระสงฆ 10 อนดบแรก เรยงตามลาดบ ดงน 1) โรคเบาหวาน 2) โรคความดนโลหตสง 3) โรคไขมนในเสนเลอด 4) โรคปอดอดกนเรอรง 5) โรควณโรค 6) โรคตอกระจก 8) กระเพาะปสสาวะ


อกเสบ 9) โรคกระเพาะอาหาร 10) โรคหลอดเลอดหวใจ (มลนธโรงพยาบาล 50 พรรษา มหาวชราลงกรณ, 2553) อยางไรกตาม ดวยเงอนไขทพระภกษสงฆจะตองดาเนนชวตตามหลกวนยบญญต โดยมสกขาบท หรอ ศล 227 ขอ (มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, 2539) เปนกรอบในการดาเนนชวต พระภกษสงฆจงตองอาศยปจจยสจากญาตโยมหรอชมชนเพอเลยงชพ โดยไมสามารถเรยกรองในสงทดหรอสงทตองการได โดยเฉพาะอาหาร ซงเปนสงทกระทบตอสขภาพของพระสงฆโดยตรง เพราะนอกจากอาหารทผมจตศรทธาใสบาตรหรอนามาถวายทวดแลว พระภกษสงฆไมสามารถเรยกรองหรอเลอกไดมากกวานน สงททาไดดทสดคอเลอกอาหารจากทญาตโยมถวายมาแลวเทานน อาหารทถกนามาถวายพระภกษสงฆสวนใหญกขนอยกบความพรอมหรอความนยมในแตละทองทซงอาจจะมประโยชนหรอไมมประโยชนตอสขภาพกได ทงนสวนใหญการถวายอาหารแดพระภกษสงฆกมกจะเลอกในสงทตนเองเหนวาดทสดทพอจะหาไดในวนนน ฝายพระภกษสงฆเมอรบถวายมาแลวกมกจะฉลองศรทธาของผถวายโดยการฉนอาหารใหมากชนดทสดใหสมกบญาตโยมตงใจถวาย โดยเฉพาะอยางยงเมอมญาตโยมมาถวายทวดและเฝาตดตามดพระกาลงฉนวาจะฉนของตนหรอไม พฤตกรรมเหลานมผลตอสขภาพของพระภกษสงฆอยางหลกเลยงไมได จากการศกษาวจยของพระพพฒน อภวฑฒโน (2554) เรองพฤตกรรมการดแลรกษาสขภาพของพระสงฆในจงหวดแพร ชใหเหนเรองความเอาใจใสตอหลกธรรมทเกยวของกบสขภาพมาใชวา แมพระสงฆจะรวาวนยของสงฆไดกลาวถงเรองการดแลสขภาพทงทางกายและทางใจเอาไว แตกไมไดใหความสาคญหรอใสใจทจะทามาปฏบตอยางจรงจง ยงพบวามพระสงฆจานวนมากสบบหร ดมเครองดมชกาลง ไมทาวตรสวดมนต ไมทาสมาธ ไมเดนจงกรม ไมบณฑบาต ไมปดกวาด


ลานวด เปนตน พระพพฒนใหความเหนวา การเอาใจใสดแลดานสขภาพของพระสงฆนน นอกจากบทบาทของชมชนทเปนธระดานการจดอาหารถวายพระแลว เจาอาวาสมสวนสาคญในการควบคมใหพระสงฆภายในวดของตนประพฤตปฏบตตามขอวตรทพงปฏบต อนจะมผลสบเนองถงการฉนภตตาหาร การออกกาลงกาย และการปฏบตสมาธภาวนา แตจากการศกษาพบวาเจาอาวาสสวนใหญเปนผมอายมาก มกจะละเลยไมใหความสาคญกบการปฏบตกจวตรของพระสงฆภายในวด การปฏบตกจวตรโดยเฉพาะในประเดนเรองการดแลสขภาพจงเปนเรองเฉพาะบคคล บทความนจะนาเสนอประเดนสขภาพของพระสงฆทจาพรรษาอยในวดทตงอยบรเวณเขตพนทพฒนาอตสาหกรรม ซงมปจจยสงคมทแตกตางจากวดทวๆ ไป เชน ครอบครวและประชากรในชมชนทอพยพมาจากตางพนท การเปนสงคมทมความสมพนธระหวางพระภกษและอาชพของคนในชมชน ปจจยดานสภาพแวดลอม จากการเปนพนทพฒนาอตสาหกรรม ซงมโรงงานเปนตวการในการสรางมลพษดานตางๆ อยแลว เชน มลพษทางอากาศ มลพษทางนา มลพษทางเสยง เปนตน หรอปจจยทเกยวของกบบคคล เชน ความชอบตออาหาร พฤตกรรมการใสบาตร ทศนคตตอการใสบาตรและการออกกาลงกาย เปนตน ซงปจจยทง 3 ดาน ของชมชนทมความสมพนธกบวดในแหลงพฒนาอตสาหกรรม โดยเฉพาะในประเดนปญหาสขภาพของพระสงฆทแตกตางจากวดทไมไดอยใกลแหลงพฒนาอตสาหกรรม ซงการเกบขอมลใชการสมภาษณแบบเจาะลกและสงเกตจากกลมตวอยาง 2 กลม คอ 1) กลมพระสงฆ คอพระภกษทอาศยอยในวดในเขตใกลเคยงนคมอตสาหกรรมบางป จงหวดสมทรปราการ ไดแก วดศรจนทรประดษฐ จานวน 10 รป วดหวลาภทอง จานวน 17 รป และวดนอยสวรรณาราม จานวน 15 รป 2) กลมญาต โยมท ใสบาตรพระสงฆ ในพนท ท


ทาการศกษา ไดแก หมบานคลองคอตอ หมบานหวลาภ และหมบานคลองเกา 20 ราย โดยใชแนวคดปจจยสงคมกาหนดสขภาพ ดงน แนวคดปจจยสงคมกาหนดสขภาพ (Social Determinants of Health) ปจจยทมผลตอสขภาพหรอปจจยทกาหนดสขภาพ (Health Determinants) หมายถงสงใดๆ กตามทเกดการเปลยนแปลงทงทางบวกและทางลบ แลวมผลตอสขภาพ สวนคาวาปจจยสงคมกาหนดสขภาพ (Social Determinants of Health) เปนผลมาจากการกระจายของเงน พลงงาน และทรพยากรทเกยวโยงกบนโยบายทงระดบชาตและระดบทองถน สงเหลานไดสรางความแตกตางและความไมเปนธรรมใหกบประชากรในแตละพนท ตงแตการเจรญเตบโต การอยอาศย การทางาน รวมถงระบบสขภาพ (องคการอนามยโลก, 2553)

สพจน เดนดวง (2552) ไดแปลเอกสารขององคการอนามยโลก (WHO) ทนาเสนอประเดนปจจยสงคมทกาหนดสขภาพตพมพภายใตชอ Closing the gap in a generation Health equity through action on the social determinants of health Executive Summary of Final Report of the Commission on Social Determinants of Health วา ความเปนธรรมดานสขภาพเปนสงทเกดขนจากสภาพเศรษฐกจภายในครอบครวและปจจยทางสงคมดานสงแวดลอม ดงน

ปจจยระดบปจเจกบคคลและสภาพเศรษฐกจภายในครอบครว จะเปนสงทกาหนดสขภาพ เชน การเขาถงอาหาร การเขาถงการบรการขนพนฐาน ดงจะเหนไดจากความเหลอมลาทางดานสขภาพของประเทศทประชากรสวนมากมพนฐานครอบครวทยากจน กบประเทศทประชากรสวนมากมพนฐานครอบครวทรารวย เชนเดยวกบ


องคกร Healthy People (2557) ทใหความเหนวาสขภาพนนตองเรมตนจากตวบคคล จากนนจงขยายขนไปทระดบครอบครว โรงเรยน ททางาน เพอนบาน และชมชน ซงจะเปนผลกระทบตามกนมาในภายหลง สอดคลองกบศวาพร อบลชลเขตต (2532) ทเสนอแนวคดในประเดนดานปจเจกบคคลวา ปจจยดานปจเจกบคคล สบเนองมาจากสาเหต 3 ประการ ดงน

1) พนธกรรม คอการถายถอดลกษณะตางๆทางชววทยาจากบรรพบรษไปสลกหลาน โดยการสบสายโลหต พนธมสวนกาหนดภาวะสขภาพ เชน คนทบดามารดา หรอญาตสายตรง เปนโรคเบาหวานหรอหวใจ กมโอกาสทจะเกดได โรคหรอความผดปกตบางอยางทสามารถถายทอดทางพนธกรรม ไดแก โรคทาลสซเมย โรคเลอดออกไมหยด โรคจตบางประเภท เปนตน ซงเปนผลทาใหภาวะสขภาพของบคคลนนขาดความสมบรณ การสงเสรมสขภาพไมสามารถเปลยนแปลงพนธกรรมได แตสามารถทาใหบคคลมการเตรยมความพรอมใหอยในภาวะสมบรณใหมากทสด

2) คานยมและความเชอ เปนสงทมอทธพลตอพฤตกรรมสขภาพของบคคล โดยคานยมเปนสงทบคคลยดถอเปนแนวปฏบตในการดาเนนชวตในสงคม ซงมทงทางดานบวกและดานลบ สวนความเชอเปนสวนประกอบในตวบคคลทฝงแนนในแนวคด หรอความเขาใจตอ สงใดสงหนง อาจมหรอไมมเหตผลกได ทาใหบคคลมความโนมเอยงทจะปฏบตตามความคดและความเขาใจนนๆ เชน คานยมและความเชอในดานการบรโภค ดานการดแลสขภาพ และดานอนๆ

3) วถชวตและพฤตกรรม กระแสการเปลยนแปลงของสงคมโลก มผลกระทบตอวถชวตของสงคมไทยอยางมาก จากการใชชวดทเรยบงานในสงคมเกษตรกรรม ไปสภาคอตสาหกรรม ธรกจการคาและบรการ โดยเฉพาะในสงคมเมองไดมการใชเทคโนโลยมาใชในการ


ประกอบอาชพและการดาเนนชวตประจาวนมากยงขน ทาใหเกดผลเสยและความเสยงตอปญหาสขภาพ พฤตกรรมเหลาน ไดแก การบรโภคอาหาร การออกกาลงกาย การจดการกบความเครยด การสบบหร การดมเครองดมแอลกอฮอล หรอของมนเมาเปนตน

ปจจยดานสงแวดลอม ไมวาจะเปนการเปลยนแปลงทางดานสภาพอากาศ เชน สภาวะโลกรอน ลงจนถงระดบสภาพแวดลอมของทอยอาศยทขาดความสะอาด เครองสาธารณปโภค และความเอาใจใสดแลจากหนวยงานทเกยวของ ทงนการมสงแวดลอมทดมกจะถกกาหนดโดยระบบการเมอง สงคม และเศรษฐกจ อกชนหนง ซงแตละประเทศตระหนกถงความสาคญไมเทากน (สพจน เดนดวง. แปล, 2552) สอดคลองกบ ศวาภรณ อบลชลเขตต (2532) ทไดนาเสนอแนวคดในประเดนสงแวดลอมวา ปจจยดานสงแวดลอมทเกยวของกบสขภาพ หมายถง สงตางๆ ทอยรอบตวเราทสงผลกระทบตอความเปนอยของมนษย แบงออกเปน 4 กลมดงน

1) ดานสงแวดลอมทางกายภาพ ไดแก อาคารบานเรอน อากาศ นา เสยง ความรอน ซงอาจกอใหเกดตอผลภาวะสขภาพไดทงความผดปกต จากปกต โรคตางๆ ตลอดจนอบตเหต ตวอยางเชน การแปรสภาพจากเขตชนบทมาเปนเขตเมอง ทาใหทรพยากรธรรมชาตถกทาลายเพอนามาใชเปนทปลกสราง ระบบนเวสนเสอมโทรมดวยปญหานาเสยจากโรงงานอตสาหกรรม ปญหามลพษในอากาศทเจอปนดวยฝนละอองและสารทเปนอนตรายตอสขภาพ ปญหาความแออดของทอยอาศย และปญหาขยะมลฝอย สงเหลานลวนมผลกระทบตอสขภาพทงสนเชน โรคระบบทางเดนอาหาร โรคระบบทางเดนหายใจ โรคเครยด สขภาพจตบกพรอง และอบตภยตางๆ เปนตน เชนเดยวกบองคกร Healthy people (2557) ทไดใหความเหนในประเดนนวา สงแวดลอมทางกายภาพจะเปนตวกาหนดสขภาพความมสขภาพทด


เพราะนอกจากอาหารทรบประทานเขาไปแลว มนษยยงตองการอากาศทบรสทธ อณหภมทเหมาะสม และอนๆ ทจะทาใหมสขภาพกายและจตทดดวย

2) สงแวดลอมทางสงคมและวฒนธรรม มอทธพลตอพฤตกรรมสขภาพของบคคลในการปฏบตตามกรอบของสงคมทตนเองเปนสมาชก ไดแก คานยมของครอบครว กลมเครอขายทางสงคม และกลมเพอน ดงตวอยางเชน กลมชวจตทนยมบรโภคสารอาหารธรรมชาตเพอบารงสขภาพและรกษาโรค สมาชกในกลมจะมกรอบแนวคดของสมาชกในเครอขายเปนไปในแนวทางเดยวกน ไมเกดการเลอกปฏบตหรอการกดกนทางสงคม (สามารถ ใจเตย, 2556)

3) สงแวดลอมทางเศรษฐกจและการเมอง ปจจยดานเศรษฐกจมความสมพนธปจจยดานอนๆ เชน การศกษา ผทมฐานะทางเศรษฐกจด มกจะมโอกาสทางการศกษาสง ทาใหมอานาจในการซอสงและมสงอานวยความสะดวกตางๆ ไดมากกวาผทมฐานะยากจน ในสวนของสงแวดลอมทางการเมองมอทธพลตอพฤตกรรมสขภาพในแงการกาหนดนโยบายดานสขภาพ การออกกฎหมายเพอสนบสนนกจกรรมดานสขภาพ เชน กฎหมายการสวมหมวกนรภย การจาหนายบหร การโฆษณาบหร เปนตน

จากขอมลขางตนสามารถสรปไดวา ปจจยทมความเกยวของกบสขภาพม 2 ระดบ คอ 1) ระดบปจเจกบคคล ซงหมายถงพฤตกรรมทวไปทเกยวของกบการดแลสขภาพ ในทนจะหมายถงพฤตกรรมและจรยวตรของพระสงฆ ความคานยมและความเชอในการบรโภค และฆราวาสทมความสมพนธกบสขภาพของพระสงฆ โดยเฉพาะการทาบญใสบาตร โดยวเคราะหจากลกษณะของอาหารทใสบาตรเปนประจา ความถในการใสบาตรของญาตโยมทอยใกลบรเวณวด หลงจากนนจะวเคราะหพฤตกรรมการฉนภตตาหารของพระสงฆ โดยเจาะจงวเคราะห


จากชนดของอาหารทพระสงฆเลอกฉน นอกจากนยงไดวเคราะหจากการออกกาลงกายของพระสงฆ โดยพจารณาจากปรมาณการออกกาลงกายวาสอดคลองกบความตองการของรางกายหรอไม 2) ระดบสงแวดลอม หมายถงสภาพแวดลอมทงภายในและภายนอกวด ทงดานมลพษ ความสะอาดของเสนาสนะภายในวด โดยวเคราะหสภาพภายในวดวเคราะหจากความสะอาดและเครองอานวยความสะดวกดานของภาพภายในวด สวนสงแวดลอมภายนอกวด วเคราะหจากการปลอยสารพษของโรงงานอตสาหกรรมทอยโดยรอบบรเวณวด โดยเฉพาะนคมอตสาหกรรมบางป บรบทชมชนภายใตการเปลยนแปลงจากชมชนดงเดมเปนชมชนอตสาหกรรม ชมชนในจงหวดสมทรปราการ ในอดตเปนชมชนการเกษตร เลยงสตว และประมง เปนทตงของหมบานชาวมอญ ซงมวถชวตและวฒนธรรมทเปนของตวเอง หลงจากระยะเวลาผานไปความเจรญเขามาวถชวตของคนในพนทไดเปลยนจากวถเกษตรแบบสงคมชนบท เปนวถอตสาหกรรมแบบสงคมเมอง โดยเฉพาะชมชนในพนทศกษา คอหมบานคลองคอตอ หมบานหวลาภ และหมบานคลองเกา ซงเปนชมชนทมโรงงานอตสาหกรรมแฝงอยในพนทปะปนกบทพกอาศย มการอพยพยายถนของประชากรทงเขามาสหมบานและออกนอกหมบาน ดงมรายละเอยดดงน หมบานคลองคอตอ และหมบานหวลาภ ตาบลบางป อาเภอเมอง จงหวดสมทรปราการ สองหมบานนเปนหมบานตดกน มลกษณะทางกายภาพและสงคมวฒนธรรมทคลายกนและมประวตความเปนมาทตอเนองกน หมบานคลองคอตอเปนทตงวดศรจนทรประดษฐ หมบานหวลาภเปนทตงของวดหวลาภทอง หมบานทงสองหมบานนเปนหมบาน


รมแมนาเจาพระยาบรเวณปากอาวไทย เดมคนพนทแถบนทงสองฝงแมนาเจาพระยาเปนคนเชอสายไทย มอาชพทาประมงขนาดเลกออกเรอหาปลา แตในสมยตนรตนโกสนทรฝายขาราชการไดใหพนทฝงอาเภอพระประแดงเปนพนทของคนมอญ สงผลใหคนไทยสวนทอยฝงพระประแดงขามฝงมาอยฝงอาเภอเมองมากขนจนกลายเปนชมชนหนาแนน ประชากรสวนหนงทอพยพขนมาใหมตองขยายพนทเขาหาฝงมากยงขน บางสวนทขยายเขาหาฝงเมอมาถงรนลกหลานกเรมทจะไมไดทาประมง เปลยนอาชพไปทาอยางอนแทน โดยอาชพสวนใหญทเรมเขามาในสมยเรมแรกนนเรมเปลยนมาทาเปนนากงและเลยงปลาสลด จากนนกเรมมการเกษตรอนๆ ปนเขามาบาง

ดานประเพณวฒนธรรม เนองจากเปนชาวพทธดงเดมการทาบญสวนใหญกเขาวดตามปกต ในอดตทยงไมมวดยานนชาวบานตองขามไปทาบญทฝงพระประแดง ภายหลงในราว พ.ศ.2500 จงเรมมการสรางวดศรจนทรประดษฐขนเปนวดแรกในบรเวณหมบานคลองคอตอ ชาวบานจงเรมเปลยนการทาบญจากเดมทเวลาจะทาบญตองขามไปทาบญฝงพระประแดงซงเปนวดมอญมาทาบญทวดศรจนทรประดษฐแทน ภายหลงมคณะธรรมยตเรมเขามาบรเวณนมากขนแตไมมวดทเปนวดธรรมยต ในป พ.ศ.2518 ชาวบานจงพรอมในกนสรางวดธรรมยตนกายขนในหมบานหวลาภซงอย ไมหางจากวดศรจนทรประดษฐมากนก โดยตงชอวดตามชอหมบานวาวดหวลาภทอง ปจจบนแมความเจรญทางดานอตสาหกรรมจะเขามามาก แตดวยขอจากดของพนทของทงสองหมบานทคอนขางแคบ เพราะดานหนงจรดแมนาเจาพระยาอกดานหนงจรดถนนสขมวทมพนทระหวางแมนากบถนนเพยงเลกนอย จงเปนขอจากดของการขยายตวหมบาน ชมชนทเปนชมชนดงเดมสวนใหญจงยงคงตงถนฐานอยทเดม


ตอมาในป พ.ศ.2520 เกดความรวมมอระหวางภาครฐและเอกชน คอ การนคมอตสาหกรรมแหงประเทศไทย และ บรษท พฒนาทดนเพอการอตสาหกรรมประเทศไทย (จากด) ไดรวมมอกนพฒนาทดนยานตาบลบางปและตาบลแพรกษา ใหเปนนคมอตสาหกรรมบางป บนพนท 5,468 ไร (การนคมอตสาหกรรมแหงประเทศไทย, 2556) ซงจากการการสรางนคมอตสาหกรรมทบางปนน ระยะกอสรางชาวบานในพนทหวงวาจะเปนแหลงพฒนาระดบคณภาพชวตจากการเปนแรงงานภาคการเกษตรใหเปนแรงงานภาคอตสาหกรรม ซงจะทาใหชาวบานมรายไดทแนนอน เกดความมนคงในชวต แตจากการเกบขอมลพบวาเมอนคมอตสาหกรรมเกดขนและดาเนนกจกรรมแลว ชาวบานกลบไมนยมทจะเขาไปทางานในโรงงานอตสาหกรรม โดยเฉพาะเมอสงคมและการศกษาเจรญขน มคนในหมบานรนใหมเพยงสวนนอยเทานนทเขาไปทางานในโรงงานอตสาหกรรม ในขณะทสวนใหญมงทจะทางานในกรงเทพฯ เพราะการเดนทางจากจงหวดสมทรปราการสะดวกรวดเรว เมอคนในพนทไมสนใจทจะทางานในนคมอตสาหกรรม แรงงานสวนใหญทเขามาทางานจงเปนแรงงานจากนอกพนท โดยหมบานทง 3 หมบานมแรงงานสวนใหญมาจากภาคเหนอและอสาน เมอมแรงงานมากขนจงเปนชองทางใหนายทนสรางแหลงทพกอาศยรองรบแรงงานเหลาน หมบานทง 3 หมบาน มการสรางทพกอาศยสาหรบแรงงานตางพนท ดงน หมบานคลองคอตอและหมบานหวลาภมการสรางหอพกจานวนรวม 7 หลง (ทงหมดเปนเจาของรายเดยวกน) แตละหลงมขนาด 250 หอง มผพกอาศยเตมตลอดป แตละหองมผพกอาศยเฉลยหองละ 2 คน โดยสามารถจาแนกใหเหนสดสวนประชากรไดดงน

หมบานคลองคอตอ มหอพกขนาด 250 หอง 4 หลง จากการประมาณการคนตางถนยายเขามาอยในหอพกประมาณ 2,000 คน


ในขณะทคนพนทดงเดมม 3,422 คน (สานกงานเทศบาลตาบลบางป, 2556) จะเหนไดวาเมอเปรยบเทยบกบประชากรเดมในพนทแลวประชากรทยายเขามาอยใหมมสดสวนถงรอยละ 58 ซงเปนจานวนประชากรทมากกวาครงหนงของประชากรพนทดงเดม

หมบานหวลาภ มหอพกขนาด 250 หอง 3 หลง จากการประมาณการ มคนตางถนยายเขามาอยในหอพกประมาณ 1,500 คน ในขณะทคนพนทดงเดมม 2,732 คน (สานกงานเทศบาลตาบลบางป, 2556) จะเหนไดวาเมอเปรยบเทยบกบประชากรเดมในพนทแลวประชากรทยายเขามาอยใหมมสดสวนถงรอยละ 56 ซงเปนจานวนประชากรทมากกวาครงหนงของประชากรพนทดงเดม

ทงสองหมบานในขณะนมสถานการณคนนอกพนททยายเขามาทางานในนคมอตสาหกรรมบางปและโรงงานโดยรอบนคมอตสาหกรรมบางปกลายเปนคนสวนใหญของพนท ซงจะมอทธพลตอพระสงฆอยางไรจะนาเสนอในสวนตอไป

หมบานคลองเกา ตาบลแพรกษา อาเภอเมอง เดมหมบานนเปนพนทการเกษตร สวนใหญเปนพนท เลยงปลาสลดและบอก ง ชาวบานทอาศยกนอยในยานนคอนขางกระจายตวไปตามแปลงเกษตรของตนเอง ไมไดอยกระจกกนเปนหมบาน ชาวบานหมบานคลองเกาไดรวมแรงรวมใจกนสรางวดขนมาวดหนงชอวาวดนอยสวรรณาราม ในป พ.ศ.2516 เพอใหเปนศนยรวมใจและประกอบพธกรรมทางศาสนาของคนในหมบาน แตเมอสรางวดไดไมนาน ในป พ.ศ.2520 เรมมการยายโรงงานอตสาหกรรมมาจากในกรงเทพฯ และสรางโรงงานขนมาใหมเปนจานวนมากภายในนคมอตสาหกรรมบางป ชาวบานในยานนสวนใหญขายทดนทเปนบอเลยงปลาและกงและถกเวนคนทดนเปนจานวนมากเพอสรางโรงงานอตสาหกรรม ชาวบานดงเดมจานวนมากจงเรมอพยพยายถนฐานซงสวนใหญยายเขาไปอยในกรงเทพฯ ในทางกลบกนเมอ


ความเจรญเรมออกมาดานนอก โรงงานอตสาหกรรมจานวนมากเกดขนอยางตอเนอง พนทบรเวณนถงถกกวานซอโดยนายทนเพอทาโครงการบานจดสรรและทดนเปลาแบงขาย คนจานวนมากททางานในโรงงานอตสาหกรรมในยานนคมอตสาหกรรมบางปเรมทจะซอบานในเขตพนทหมบานคลองเกาเปนทอยอาศยถาวร ซงจากการสารวจมโครงการบานจดสรรเกดขนประมาณ 500 หลงคาเรอน คาดวาจะมประชากรในหมบานจดสรรประมาณ 1,500 คน ในขณะทคนพนทดงเดมม 2,054 คน (สานกงานเทศบาลตาบลแพรกษา, 2556) จะเหนไดวาเมอเปรยบเทยบกบประชากรเดมในพนทแลวประชากรทยายเขามาอยใหมมสดสวนถงรอยละ 73 ซงเปนจานวนประชากรเกอบเทาตวของประชากรพนทดงเดม สถานการณจงเรมปรบเปลยนโดยคนทอาศยอยในพนทหมบานคลองเกาในปจจบนสวนใหญเปนคนทอพยพมาจากพนทอน เพอมาทางานในนคมอตสาหกรรมบางป และนอกจากนในละแวกใกลเคยงยงเรมทจะมหอพกเกดขนจานวนมากในตาบลแพรกษา วถชวตพระสงฆและการปฏสมพนธกบชมชนภายใตเงอนไขความเปนชมชนอตสาหกรรม วถชวตของพระสงฆเปนวถชวตทถกกาหนดรปแบบการดาเนนชวตมาตงแตสมยพทธกาล แมจะมการปรบเปลยนรปแบบใหเขากบสงคมท เจรญขนบาง แตยงคงปฏบตตามกรอบของพระธรรมวนย โดยเฉพาะศล 227 ขอ ทพระพทธเจาทรงบญญตไว ทงนเพอใหพระสงฆและฆราวาสมปฏสมพนธเกอหนนซงกนและกน โดยพระสงฆจะมหนาทสงสอนพทธศาสนกชน สวนฆราวาสกมหนาทเลยงดพระสงฆดวยอาหารตามสมควร วถชวตของพระสงฆและฆราวาสจงตองพงพากนอยางแยกไมออก ในดานของสขภาพพระสงฆจงมความสมพนธกบฆราวาสไปโดยปรยาย ดงน


1. ปจจยดานปจเจกบคคล 1.1 ดานพฤตกรรมการใสบาตรและการฉนภตตาหารของพระสงฆ

พระสงฆจะไดรบอาหารจากการรบบณฑบาตจากผมจตศรทธาใสบาตร โดยอาหารทไดรบมานนจะมทมาของอาหาร 3 กลม คอ อาหารทปรงสกจากบานซงจะเปนอาหารทด สดใหม อาหารทมาจากรานประเภทขาวแกง คณภาพของอาหารและความสดใหมรองลงมา และอาหารทมาจากรานทจดสาหรบใสบาตรจะขาดความสดใหม

โดยอาหารทพระสงฆไดจากการบณฑบาตจะมาจากทมา 3 ลกษณะ คอ อาหารทปรงสกจากทบานของญาตโยมทตองการจะใสบาตร อาหารทซอจากรานขาวแกงทวไป และอาหารทซอจากรานทจดชดสาหรบใสบาตรโดยเฉพาะ ทมาของอาหารแตละลกษณะมรายละเอยดดงน

(1) อาหารทปรงสกจากทบานของญาตโยมทตองการจะใสบาตร จะเปนอาหารทปรงตามลกษณะความชอบ การดาเนนชวตของคนในชมชน กลาวคอ ชมชนบานใดรบประทานอาหารชนดใด กจะปรงอาหารชนดนนๆ มากกวาปรมาณการรบประทานเพอแบงสวนหนงสาหรบใสบาตรพระสงฆดวย พฤตกรรมของการเลอกใสบาตรทปรงสกจากบานจะพบในครอบครวทเปนครอบครวดงเดมอยอาศยในพนทใกลวดเปนการถาวร ซงเปนกลมคนทมความสมพนธใกลชดกบวดและพระสงฆอยแลว นอกจากนลกษณะของความเปนบานทาใหสะดวกแกการประกอบอาหารมากกวาการอาศยอยในหอพก

(2) อาหารทซอจากรานขาวแกงทวไป รานลกษณะนโดยทวไปแลวจะปรงอาหารเพอใหคนทวไปรบประทานทงรบประทานทรานและสงกลบบาน ซงหากซอเพอใสบาตร เฉพาะกบขาวอยางเดยวราคาถงละ 30 บาท ขาวเปลา 5-10 บาท ไมรวมนาและผลไมหรอของหวาน รวม


มลคาแลวหากตองการจะใสบาตรทมอาหารครบทงขาว ของคาว ของหวาน และนา จะตองมคาใชจายประมาณ 50-60 บาท ตอชด พฤตกรรมของคนทเลอกการใสบาตรจากรานขาวแกงทวไปนจะเปนคนตางถนซงยายเขามาอยในหอพกในบรเวณใกลวด และไมไดใสบาตรเปนประจาทกวน เพราะราคาคาอาหารทจะซอใสบาตรนนมราคาสงหากซอใสบาตรเปนประจาทกวนจะกระทบตอสภาพเศรษฐกจของผทใสบาตร

(3) อาหารทซอจากรานทจดชดสาหรบใสบาตรโดยเฉพาะ จะจดชดสาหรบใสบาตรไวเพยงชดละ 20 บาท ประกอบไปดวย ขาวเปลา ของคาว ของหวานหรอขนม นาเปลาขวดขนาดเลก ทงนทงขาวเปลา อาหารคาว และของหวานจะมปรมาณนอยมาก ซงหากเปนผดอาจจะมเนอเพยงประมาณ 3 ชน เทานน พฤตกรรมของคนทเลอกใสบาตรจากรานทจดชดสาหรบใสบาตรโดยเฉพาะนจะเปนคนตางถนทยายเขามาอยในหอพกบรเวณใกลวดแตมความแตกตางจากผทใสบาตรดวยอาหารทซอจากรานขาวแกงทวไปคอ มกจะเปนผทใสบาตรเปนประจาทกวนหรออยางนอย 3 วนตอสปดาห เหตทเลอกอาหารจากรานทจดชดใสบาตรโดยเฉพาะเพราะราคาชดใสบาตรทยอมเยากวารานขาวแกงทาใหสามารถซอใสบาตรเปนประจาไดโดยไมมผลกระทบตอสภาพเศรษฐกจมาก ทงนในแตละวนพระสงฆจะมสดสวนทไดรบอาหารจากแหลงทมาทง 3 ลกษณะ โดยเฉลยดงน


ตารางท 1 แหลงทมาของอาหารและจานวนผใสบาตรพระสงฆตอรปตอวน

แหลงทมาของอาหาร จานวนผทใสบาตร/รป/วน อาหารทปรงสกจากบาน 2 อาหารจากรานขาวแกง 3 อาหารจากรานททาสาหรบใสบาตรเปนการเฉพาะ

5

การเกบขอมลภาคสนามพบวาเมอไดอาหารมาแลวสามารถจาแนกชนดของอาหารของทพระสงฆบณฑบาตได สามารถจาแนกตามชนดอาหารโดยใชการจาแนกตามการมกะท เนอสตว และผก ดงน ตารางท 2 ปรมาณการไดรบบณฑบาตอาหารและการฉนตอรปตอวน

ชนดของอาหาร การไดรบบณฑบาต

วน/สปดาห/รป

จานวนการฉน มอ/สปดาห/รป

แกงกะทมเนอ แกงกะทไมมเนอ แกงไมมกะทมเนอ แกงไมมกะทไมมเนอ ผดทมเนอและผกแตมนามนมาก ผดทมแตเนอ ผดทมแตผก จาพวกยางไมมนามน ผกสดหรอผกลวก

7 3 7 2 7 7 4 2 2

14 3 14 2 7 3 2 2 2


หลงจากไดรบอาหารบณฑบาตมาแลวพระสงฆกลมตวอยางนยมเลอกอาหารทมกะทและมเนอเพอรบประทาน จากตารางจะเหนวาอาหารทพระสงฆรบประทานทกมอ คอ แกงกะทมเนอและแกงทมแตเนอ อาหารทฉนทกวนแตไมทกมอคอ ผดทมเนอและผกแตมนามนมากซงอาจจะเลอกฉนเฉพาะมอเชาหรอมอกลางวนมอใดมอหนง สวนอาหารทไดรบบณฑบาตจานวนนอยวนตอสปดาหทสดและถกเลอกมาฉนนอยทสดตอสปดาหคออาหารชนดยางไมมนามนและผกสดหรอผกลวก โดยจะไดฉนเพยงสปดาหละ 2 มอเทานน จากตารางสามารถสรปไดวาญาตโยมนยมถวายอาหารชนดมมนมากและเนอสตวแกพระสงฆ ตลอดจนพฤตกรรมการฉนอาหารทมไขมนในปรมาณมากเกนไปในแตละวนนน กรมอนามยช วาอาจจะกอให เกดปญหาดานสขภาพ โดยเฉพาะไขมนอดตนและโรคอวน (กรมอนามย, 2557) จากพฤตกรรมการใสบาตรของผใสบาตรและพฤตกรรมการเลอกฉนภตตาหารของพระสงฆซงนยมฉนภตตาหารทมกะทและมไขมนมากทาใหพระสงฆมความเสยงทจะเกดโรคทเกดจากอาหารคอโรคความดนโลหตสงและโรคเบาหวาน 1.2 ดานพฤตกรรมการออกกาลงกายและความเชอดานการออกกาลงกายของฆราวาส เกรยงศกด เตงอานวย (2556) ไดนยามการออกกาลงกายโดยจาแนกชนดของการออกกาลงกายตามชวงอายคอ การออกกาลงกายสาหรบเดกและเยาวชน และสาหรบผใหญ ไวดงน


ตารางท 3 ระดบการออกกาลงกายทเหมาะสมตอความตองการของรางกาย ระดบในการออกกาลงกาย ต วอย างร ปแบบการ

ออกกาลงกาย ผใหญ ควรออกกาลงกายทงระดบ

ปานกลางและระดบหนก ระดนปานกลาง อยางนอยวนละ 30 นาท 5 วนตอสปดาห ระดบหนก อยางนอยวนละ 20 นาท 3 วนตอสปดาห แทรกกจกรรมหนกอยางนอยวนละ 20 นาท 3 วนตอสปดาห

ตวอยางระดบปานกลาง การเดนอยางเร ว การวายนา การปนจกรยาน เปนตน ตวอยางระดบหนก การวง การวายนาอยางเรว การปนจกรยานขนเนน การกระโดดเชอก เปนตน

เ ด ก แ ล ะเยาวชน

ระดบปานกลางถงระดบหนก อยางนอยวนละ 1 ชวโมง ทกวน แทรกกจกรรมหนกอยางนอยวนละ 20 นาท 3 วนตอสปดาห

จากคาแนะนาในการออกกาลงกายขางตน ซงใชไดทงฆราวาสและพระสงฆ โดยแตพระสงฆจะไมสามารถดาเนนกจกรรมทเปนการออกกาลงกายทมลกษณะเหมอนการละเลนของฆราวาสได การออกกาลงกายของพระสงฆจงสามารถพจารณาไดจากพฤตกรรมทวไปในชวตประจาวน ดงตารางตอไปน


ตารางท 4 แสดงการออกกาลงกายของพระสงฆ ชนดการออกกาลงกาย รป/นาท/สปดาห

เดนบณฑบาต กวาดลานวด/ทาความสะอาดเสนาสนะ/เดนรอบบรเวณวด เดนจงกรม ออกกาลงกายดานอนๆ

360 120 10 15

หมายเหต: หลงจากไดขอมลจากการสมภาษณแลวผวจยใชวธหารหาคาเฉลย

เมอเปรยบเทยบการออกกาลงกายของพระสงฆกบฆราวาสแลว พระสงฆจะตองออกกาลงกายแบบผใหญ คอ ทงระดบหนกและระดบปานกลางไปพรอมๆ กน แตจากพฤตกรรมการออกกาลงกายของพระสงฆทมงเนนดนการออกกาลงกายโดยการบณฑบาต ซงเปนกจของสงฆทตองทาทกวนอยแลว รองลงมาคอการกวาดลานวด/ทาความสะอาดเสนาสนะ/เดนรอบบรเวณวด การออกกาลงกายดานอนๆ เชน การยกนาหนก การวงอยกบท การวดพน เปนกจกรรมทมพระเพยงบางรปเทานนทมการออกกาลงกายในลกษณะน โดยผทไมไดออกกาลงกายดานอนๆ นอกจากการบณฑบาตใหเหตผลวา สถานทไมเอออานวยใหออกกาลงกายในลกษณะดงกลาว สวนการเดนจงกรมเปนการออกกาลงกายทมพระภกษทง 3 วดนปฏบตนอยทสด มเพยงพระภกษทมอายพรรษามากแลวทเดนจงกรมโดยพบมพระภกษทเดมจงกรมเปนประจาเพยง 1 รป แตพระภกษทปฏบตเดนจงกรมเปนประจาใหเหตผลวาการเดนจงกรมเปนการสรางสมาธทดมากกวาการไดกาลงทางกาย สวนกาลงทางกายทไดมานนเปนผลทางออม เพราะจากการสงเกตการเดนจงกรมจะไมไดเหงอและไมมความเหนอย หากพจารณาเปรยบเทยบดานการออกกาลงกายของพระสงฆกบหลกการออกกาลงกายอยางเหมาะสมของกรมอนามยแลว การออก


บณฑบาตและการออกกาลงกายอนๆ ควบคกนไปของพระสงฆจะใชเวลาประมาณ 71 นาทตอวน ซงหากพจารณาเฉพาะระยะเวลาในแตละวนถอวาอยในเกณฑเหมาะสม แตหากพจารณาจากระดบของการออกกาลงกาย พฤตกรรมการออกกาลงกายของพระสงฆจะยงไมเหมาะสมกบขอแนะนาของกรมอนามย เพราะการออกกาลงกายดงกลาวยงไมถงขนเคลอนไหวจนรสกเหนอย เชน การเดนบณฑบาต การปดกวาดลานวด เปนเพยงการเดนแบบเหยาะๆ ไมไดฝนกาลงของกลามเนอ และยงไมมออกกาลงกายระดบหนกในแตละวน จงกลาวไดวาการออกกาลงกายของพระสงฆยงไมเขาขายการออกกาลงกายตามทกรมอนามยแนะนา

ทงนนอกจากการออกกาลงกายตามขอวตรปฏบตของพระสงฆแลว การออกกาลงกายดานอนๆ ในพระธรรมวนยจะจากดกรอบของการออกกาลงกาย แตพระสงฆกยงสามารถออกกาลงกายไดอยบางตามอตภาพ (มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, 2539) ทงนมมมองของฆราวาสโดยเฉพาะผทมความสมพนธกบวดอยตลอดเวลากลบสวนทางกบลกษณะพฤตกรรมการการออกกาลงกายอยางมประสทธภาพ กลาวคอ แมวาพระสงฆจะสามารถออกกาลงกายไดในกรอบทจากด มใชไมไดเลย แตในความเชอของฆราวาสซงสวนใหญไมรวาพระสงฆสามารถออกกาลงกายไดในรปแบบใดบาง ตางกใหความเหนวาพระสงฆไมควรจะออกกาลงกาย เพราะการออกกาลงกายเปนการกระทาทไมตางจากกจกรรมของฆราวาส บางกกลาววาไมใชกจของสงฆ ซงจากการสอบถามตอวาแลวมวธการอยางไรใหพระสงฆสามารถออกกาลงกายไดโดยทเราไมคดวาไมผดพระธรรมวนย ฆราวาสสวนใหญใหความเหนวาการออกเดนบณฑบาตคอการออกกาลงกายอยแลว นอกจากนยงเหนวาพระสงฆไมจาเปนตองออกกาลงกาย


ผลจากการทพระสงฆไมสามารถออกกาลงกายไดตามคาแนะนาของกรมอนามยทาใหพระสงฆมความเสยงทจะเกดโรคเบาหวาน ความดนโลหตสง และโรคหวใจ (กรมอนามย, 2557) สอดคลองกบสถตของกองทนพระสงฆอาพาธ โรงพยาบาลรทรนทร อ.เมองฯ จ.สมทรปราการ พ.ศ.2555 ซงเปนโรงพยาบาลขนาดใหญเพยงแหงเดยวทอยในบรเวณใกลกบวดทง 3 แหง วามพระสงฆทขอเขารบการตรวจรกษาโรคความดนโลหตสง 31 รป เปนพระสงฆจากวดททาการศกษาจานวน 21 รป คดเปนรอยละ 67.7 โรคเบาหวาน 15 รป เปนพระสงฆจากวดททาการศกษาจานวน 6 รป คดเปนรอยละ 40 และโรคหวใจ 3 รป เปนพระสงฆจากวดททาการศกษาจานวน 2 รป คดเปนรอยละ 66.6 ซงโรคแตละโรคนอกจากจะสมพนธกบอาหารทฉนแลวยงมความสมพนธกบการออกกาลงกายดวย

2. ปจจยดานสภาพแวดลอม สภาพแวดล อมท ส มพนธก บว ถ ช ว ตของพระนนมท งสภาพแวดลอมภายนอก คอ โดยรอบบรเวณวด และสภาพแวดลอมภายใน คอ ภายในบรเวณวด เสนาสนะ ความสะอาด และสงอานวยความสะดวกดานสขภาพตางๆ 1) สภาพแวดลอมภายนอก เนองจากวดทง 3 แหงอยโดยรอบนคมอตสาหกรรมบางป และยงม โรงงานทลนจากนคมอตสาหกรรมบางปทงขนาดใหญและขนาดเลกแฝงอยในทอยอาศยจานวนมาก จงไดรบอทธพลของมลพษทงทางอากาศ นา และเสยง โดย 2 ใน 3 วด ถกปลอยนาเสยจากโรงงานอตสาหกรรมเขาสบรเวณวด ทาใหบอนาทอยภายในวดเนาเสย สงกลนเหมน มการปนเปอนของนาเสยสระบบนาบาดาลภายในวด ซงการปลอยนาเสยปนเปอนในธรรมชาตโดยปกตแลวไมสามารถกระทาได (กรมโรงงานอตสาหกรรม, 2557)


ควนพษ กอใหเกดปญหาตอสขภาพสารหนกทตกคางมาจากควน ซงหากสดดมเขาในในปรมาณไมมากนกจะมอาการเหมน คดจมก แตหากสดดมเขาไปจานวนมากสารหนกสงผลกระทบตอระบบทางเดนหายใจ และสะสมในรางกายได (กรมโรงงานอตสาหกรรม, 2557) จากการศกษาพบวาพระสงฆในพนทมปญหาดานระบบทางเดนหายใจ อนเปนผลจากการสดดมควนพษอยางตอเนอง สอดคลองกบสถตของกองทนพระสงฆอาพาธ โรงพยาบาลรทรนทร อ.เมองฯ จ.สมทรปราการ พ.ศ.2555 วามพระสงฆทขอเขารบการตรวจรกษาโรคระบบทางเดนหายใจ จานวน 28 รป เปนพระสงฆจากวดททาการศกษาจานวน 21 รป คดเปนรอยละ 75

นาเสยทปลอยลงสแหลงนาธรรมชาตและปะปนในแหลงนาของวด กอใหเกดผลเสยตอระบบนเวศโดยตรง ทาใหแหลงนามของเสยปนเปอน หรอแมกระทงทาใหแหลงนาเหลานนเปนนาเสยไปดวยเชนกน ซงชาวบาน หรอแมแตพระภกษทอยในพนททโรงงานอตสาหกรรมปลอยนาเสยสแหลงนา หากไปสมผสนาทมสารปนเปอนจะสงผลใหเกดอาการแสบคบตามผวหนง ผวหนงอกเสบ หรอหากรนแรงอาจจะถงขนเปนมะเรงได จากการศกษาพบวานาบาดาลภายในวดมการปนเปอนจากนาทมาจากโรงงานอตสาหกรรม ทาใหเกดอาการคน ผวหนงมผนแดงหลงจากสรงนา(กรมโรงงานอตสาหกรรม, 2557) สอดคลองกบคาแนะนาของกรมโรงงานอตสาหกรรมวาไมใหสมผสนาทปนเปอนจากโรงงานอตสาหกรรม เพราะอาจจะเกดอนตรายตอผวหนงได (กรมโรงงานอตสาหกรรม, 2557) ซงตามสถตของกองทนพระสงฆอาพาธ โรงพยาบาลรทรนทร อ.เมองฯ จ.สมทรปราการ พ.ศ.2555 พบวามพระสงฆทขอเขารบการตรวจรกษาโรคผวหนง จานวน 12 รป เปนพระสงฆจากวดททาการศกษาจานวน 12 รป คดเปนรอยละ 100


เสยง ท เกดจากการเดนเครองจกรหรอเสยงอนใดอนเนองมาจากโรงงานอตสาหกรรม ระดบเสยงทองคกรอนามยโลกจดวาเปนระดบเสยงทกอใหเกดอนตราย คอระดบเสยงทเกนกวา 85 dB(A) ขนไป โดยอนตรายทเกดจากการฟงเสยงดงมากๆ ชดเจนทสด คอ หออชวขณะ ขาดสมาธ เกดความเครยด และหากไดรบเสยงดงนานกวา 8 ชวโมงตอวน(ตอเนอง) จะทาใหสญเสยการไดยนได (ฤทย กลนนการ, 2550) 2) สภาพแวดลอมภายใน ความสะอาดภายในบรเวณวดเปนปจจยหนงทสงผลตอสภาพของพระสงฆโดยตรง จากการศกษาพบวาสภาพเสนาสนะภายในวดแตละวดมความแตกตางกน ดงน วดศรจนทรประดษฐ มขยะจานวนมากถกพดมาจากหองเกบขยะหนาวดถกลมพดมาตกลงในบอนาทมกฏทพกสงฆอยรมบอ ทาใหเกดปญหาขยะมลฝอยเพมขนจากปญหานาเสย บอนาไมมการระบายนาหรอระบบบาบดนาเสยและมนาปนเปอนจากโรงงานอตสาหกรรม สวนดานหนากฏมการเลยงนกในกรงจานวนหลายสบตว ทาใหดานหนาเขตกฏมมลนกทอาจกอใหเกดเชอโรคได ดานหนาวดมหองพกขยะขนาดใหญ ปจจบนมสภาพทรดโทรมทาใหมนาขยะรวไหลเขาสบรเวณวดสงกลนเหมนตลอดเวลา วดหวลาภทอง เสนาสนะภายในวดมสภาพทรดโทรม ไมมการวางถงขยะ บรเวณหนากฏทพกอาศยมของวางระเกะระกะ มถงขยะจานวนมากวางอยบรเวณหนาวด มนาขยะรวไหลเขาสบรเวณวดสงกลนเหมนตลอดเวลา และเนองจากเปนวดทมพนทเลก ทาใหไมมพนทสาหรบปลกตนไมได วดนอยสวรรณาราม เปนวดทยงมพนทโดยรอบวดเปนพนทวาง มอากาศถายเทไดสะดวก แตภายในบรเวณบางพนทวดมอปกรณกอสรางวางอยจานวนมาก ทงนวดทง 3 แหง ไมมสงอานวยความสะดวกดานดานสขภาพ เชน เครองกรองนาดม บอบาบดนา เปน


ตน ทพอจะพบไดในวดคอเครองปรบอากาศทอยตามกฏ แตมกฏทมเครองปรบอากาศจานวนไมมาก ไมเพยงพอตอการใชงานของพระสงฆทงวด จากสภาพแวดลอมทงภายในวดและภายนอกวดมผลกระทบอยางยงกบสขภาพของพระสงฆ กลาวคอการเปนวดทอยในแหลงพฒนาอตสาหกรรมโดยเฉพาะนคมอตสาหกรรมบางปทาใหพระสงฆไดรบผลกระทบอนเกดจากโรงงานอตสาหกรรมโดยตรง คอ ทาใหพระสงฆเปนโรคระบบทางเดนหายใจซงเกดจากการปลอยควนขนสชนอากาศทาใหพระสงฆสดดมผงเขมาอยตลอดเวลา และโรคผวหนงซงเกดจากการปลอยนาเสยลงสแหลงนาธรรมชาตและปนเปอนในแหลงนาของวด (กรมโรงงานอตสาหกรรม, 2557) สอดคลองกบสถตของกองทนพระสงฆอาพาธ โรงพยาบาลรทรนทร อ.เมอง จ.สมทรปราการ พ.ศ.2555 ทมพระสงฆขอเขารบการตรวจรกษาโรคอนเกดจากระบบทางเดนหายใจจานวน 28 รป เปนพระสงฆจากวดททาการศกษาจานวน 21 รป คดเปนรอยละ 75 และโรคผวหนง 12 รป เปนพระสงฆจากวดททาการศกษาจานวน 12 รป คดเปนรอยละ 100 ทงนแมวามลภาวะทางเสยงจะยงไมกอใหเกดโรคโดยตรงกบพระสงฆ แตจากการทตองไดยนเสยงอนเปนทนาราคาญตลอดวนหรอทกวน จากการสมภาษณนายแพทยสมาน วรยานภาพ แพทยประจาโรงพยาบาล รทรนทร จ.สมทรปราการ ไดใหความเหนวาสามารถทาใหพระสงฆเครยดซงจะนาพาไปสโรคกระเพาะอาหารอกเสบได แตแมวาจะมพระสงฆขอเขารบการตรวจรกษาโรคกระเพาะอาหารอกเสบในป พ.ศ.2555 จานวน 16 รป เปนพระสงฆจากวดททาการศกษาจานวน 12 รป คดเปนรอยละ 75 ซงเปนเพยงขอสนนษฐานของแพทยยงไมสามารถสรปไดอยางชดเจนวาเกดจากความเครยดทไดรบจากเสยงของโรงงานอตสาหกรรม


สขภาพของพระสงฆทจาพรรษาอยภายในวดในแหลงพฒนาอตสาหกรรมโดยเฉพาะนคมอตสาหกรรมบางปนนสามารถกลาวไดวาเกดขนทงจากระดบปจเจก คอ สภาพของสงคมทเกดการเปลยนแปลงเปนสงคมอตสาหกรรมทาใหมคนตางถนยายเขามาอาศยเปนจานวนมาก ทาใหความใกลชดกบวดและพระสงฆนอยลง โดยเฉพาะคนตางถนซงกลายเปนคนสวนใหญทใสบาตรถวายภตตาหารกบพระสงฆ ทาใหความประณตในการเลอกอาหารทมประโยชนถกสขลกษณะนอยลงไปดวย นอกจากนคานยมในการเลอกฉนภตตาหารกเปนปจจยสาคญททาใหพระสงฆเกดโรคขน ในระดบสงแวดลอม ทงสงแวดลอมภายในวดคอความสะอาดถกสขอนามยของวดและสงแวดลอมภายนอกคอมลพษจากโรงงานอตสาหกรรม กเปนปจจยทสาคญทมผลตอสขภาพของพระสงฆ และเปนปญหาดานสขภาพทแตกตางจากพระสงฆทจาพรรษาอยในพนทตางจงหวดหรอพนทเมองรปแบบอนๆ สรป จากการศ กษ า เร อ งส ขภาพพระสงฆ ในบรบทชมชนอตสาหกรรม ทาใหเหนวาวดทตงอย ในแหลงพฒนาอตสาหกรรม โดยเฉพาะนคมอตสาหกรรมบางป มความสมพนธกบปจจยทางสงคมของคนในชมชนโดยรอบบรเวณวด โดยเฉพาะประชากรทอาศยอยภายในชมชนทยายเขามาอยใหม เพราะประชากรทยายเขามาอยใหมจะมบทบาทตอการใสบาตรพระสงฆทสด แตมกจะยายเขามาอยเปนการชวคราว มฐานเงนเดอนทไมสงมากนก ทงนยงคงตองการทจะรกษาขนบธรรมเนยมประเพณ โดยเฉพาะเรองการใสบาตร ซงเปนคานยมในการทาบญของคนไทย แตดวยเงอนไขดานปจจยทางสงคม โดยเฉพาะเรองความเรงรบและพนทในการจดเตรยมอาหารเพอใสบาตรไมเอออานวย ทาใหกลมคนทยายเขามาอยใหมเลอกทจะซออาหารชด


สาเรจรปทจดเตรยมไวสาหรบใสบาตรโดยเฉพาะซงราคาถกกวาอาหารทวไปมากซงชนดของอาหารทจดชดถวายสวนใหญจะเปนอาหารตามความนยมของพนท เชน อาหารทเนนกะท มไขมนสง เนนเนอสตวมากกวาผก เปนตน อาหารเหลานสงผลโดยตรงตอสขภาพของพระสงฆ นอกจากนวดยงมความสมพนธกบโรงงานอตสาหกรรมในเชงพนท กลาวคอ โดยรอบวดในพนทศกษาจะถกลอมไวดวยโรงงานอตสาหกรรม และโรงงานอตสาหกรรมยงไดปลอยมลพษทงทางอากาศ ทางนา และทางเสยงตลอดเวลา อนเปนการสงผลกระทบตอสขภาพพระสงฆอกเชนเดยวกน ขอเสนอแนะ จากผลการศกษาดงกลาว จะเหนวาปจจยทกอใหเกดปญหาตอสขภาพของพระสงฆคอดานปจเจกบคคล และปจจยดานสงแวดลอม โดยทงสองดานมทงประเดนทพระสงฆสามารถปรบตวไดทนท ขอความรวมมอหรอประชาสมพนธใหผอนปรบปรง และไมสามารถจดการอะไรได

1. ประเดนทพระสงฆสามารถปรบตวไดทนท คอ 1.1 ดานการฉนภตตาหาร พระสงฆสามารถเลอกฉนภตตาหาร

ทมประโยชน ไดทนท โดยอาจจะขอความอน เคราะห เอกสารประชาสมพนธหรอเอกสารทเกยวของจากสานกงานอนามยจงหวดหรอสาธารณสขจงหวด

1.2 ดานสงแวดลอมภายใน เจาอาวาสวดซงมอานาจเตมในการบรหารจดการวด ควรจะจดใหมการดแลเรองความสะอาดภายในวด ระบบปองกนสงปนเปอนจากภายนอกวด เชน การทาเขอนกนนาไหลเสยเขาวด เปนตน


2. ประเดนทตองขอความรวมมอหรอประชาสมพนธใหผอนปรบปรง คอ ดานการใสบาตร โดยปกตแลวพระสงฆจะไมสามารถเรยกรองใหญาตโยมใสบาตรในสงทตนตองการจะฉนได ดานนจงจะตองขอความรวมมอไปยงองคการบรหารสวนทองถน ใหชวยประชาสมพนธดานการถวายภตตาหารพระสงฆผานสอตางๆ อาท การขนแผนปายประชาสมพนธ สถานวทยชมชน ประกาศเสยงตามสาย เปนตน

3. ประเดนทไมสามารถจดการอะไรได คอ ดานสงแวดลอมภายนอก นอกจากการรองเรยนไปยงหนวยงานตางๆ ทเกยวของแลว พระสงฆไมสามารถดาเนนการใดๆ กบโรงงานอตสาหกรรมได ประเดนนพระสงฆสามารถใชหลกการดานการบรหารจตใจโดยใชหลกธรรมเขาชวย เชน การทาสมาธ หลกอเบกขา เปนตน เพอลดความโกรธหรอการกระทบกระทงดานอนๆ อนอาจจะเกดขนและเปนปญหาซาซอน


เอกสารอางอง

กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข. 2551. รายงานการเจบปวยประเภทพเศษ. กรงเทพฯ: กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข.

กรมโรงงานอตสาหกรรม. 2557. สงแวดลอม-ดานนา. [ออนไลน]. แหลงทมา: http://www.diw.go.th/hawk/content.php?mode=laws&tabid=1&secid=3 [7 สงหาคม 2557]

กรมโรงงานอตสาหกรรม. 2557. สงแวดลอม-ดานอากาศ. [ออนไลน]. แหลงทมา: http://www.diw.go.th/hawk/content.php?mode=laws&tabid=1&secid=3&subid=1 [7 สงหาคม 2557]

กรมอนามย. 2557. หลกการกนอาหารใหมสขภาพด. [ออนไลน]. แหลงทมา: http://www.anamai.moph.go.th/ewt_news.php?nid=1736 [7 สงหาคม 2557]

กระทรวงศกษาธการ, สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย (สสวท.). 2557. มลพษทางอากาศในแหลงอตสาหกรรมทวโลก ทเราหลกไมพน. [ออนไลน]. แหลงทมา: http://edtech.ipst.ac.th/index.php/2011-07-29-04-02-00/2011-08-09-07-26-40/18-2011-08-09-06-29-06/412-2012-07-09-06-17-00.html [8 พฤศจกายน 2557]

การนคมอตสาหกรรมแหงประเทศไทย. 2556. นคมอตสาหกรรมบางป [ออนไลน]. แหลงทมา http://www.ieat.go.th/ieat/ index.php/th/investments/about-industrial-


estates/industrial-estates-in-thailand-2/361-2013-10-16-04-29-53[29 กนยายน 2556].

เกรยงศกด เตงอานวย,นายแพทย. 2556. ออกกาลงกายอยางไรจงจะพอเพยง. [ออนไลน]. แหลงทมา: http://dopah.anamai.moph.go.th/wp-content/uploads/2014/02/dopah24.pdf [7 สงหาคม 2557]

ดารวรรณ เศรษฐธรรม,ร.ศ..และคนอนๆ. 2547.เอกสารวชาการเรองปจจยทมผลตอสภาวะสขภาพ. [อดสาเนา]. กรงเทพฯ: สถาบนวจยระบบสาธารณสข.

เทศบาลตาบลแพรกษา, สานกงาน. 2557. สถตประชากร [ออนไลน]. แหลงทมา: http://www.praksa.go.th/t2/stat.aspx [3 กรกฎาคม].

เทศบาลบางป, สานกงาน. 2557. ประชากรในเขตเทศบาลตาบลบางป [ออนไลน]. แหลงทมา: http://www.bangpoocity.com/main/basedata/data-civil.html [3 กรกฎาคม 2557].

พระพรหมคณาภรณ. 2546. พจนานกรมพทธศาสน ฉบบ ประมวลศพท, พมพครงท 10. กรงเทพฯ: มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

พระพพฒน อภวฑฒโน. 2554. การศกษาวเคราะหพฤตกรรมการดแลสขภาพของพระสงฆในจงหวดแพร. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต, สาขาวชาพระพทธศาสนา มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

พระพทธศาสนาแหงชาต,สานกงาน. 2557. หนาตางศาสนา. [ออนไลน]. แหลงทมา:


http://www.onab.go.th/index.php?option=com_content&view=article&id=3384:2010-07-29-08-20-17&catid=38:2009-03-01-22-04-24&Itemid=157 [7 สงหาคม 2557]

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, มหาวทยาลย. 2539. พระไตรปฎกฉบบภาษาไทย. มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

โรงพยาบาล 50 พรรษา มหาวชราลงกรณ, มลนธ. 2553. การดแลสขภาพพระภกษสามเณรและประชาชน. กรงเทพฯ: เทกซ แอนด เจอรนล พบลเคชน.

ฤทย กลนนการ,นายแพทย. 2550. อนตรายจากเสยงอนดง. [อดสาเนา] เอกสารประกอบการเรยน. ภาควชาโสต นาสก ลารงซวทยา กองการศกษา วทยาลยแพทยศาสตรพระมงกฎเกลา.

ศวาภรณ อบลชลเขตต. 2532. การพฒนาพฤตกรรมสขภาพ. เชยงใหม: ภาควชาเวชศาสตรชมชน คณะแพทยศาสตร.

สามารถ ใจเตย. 2556. ปจจยกาหนดสขภาพทางสงคม. วารสารสาธารณสขลานนา 9,1 (มกราคม – เมษายน): 9-20.

สพจน เดนดวง, แปลและเรยบเรยง. ศภสทธ พรรณนารโณทย บรรณาธการ. 2552. ถมชองวางทางสขภาพในชวงชวตเรา บรรลความเปนธรรมทางสขภาพดานปจจยสงคมทกาหนดสขภาพ. สานกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต.

สรย ธรรมกบวร. 2555. ทฤษฎการสงเสรมสขภาพของเพนเดอร. [ออนไลน]. แหลงทมา: http://www.nurse.ubu.ac.th/sub/knowledgedetail/PD.pdf [ 9 พฤษภาคม 2555]

องคกรอนามยโลก(WHO). 2557. Social determinants of health. [ออนไลน]. แหลงทมา:


http://www.who.int/social_determinants/en/ [7 สงหาคม 2557]

Healthy People. 2557. Social determinants of health. [ออนไลน]. แหลงทมา: http://www.healthypeople.gov/2020/topicsobjectives2020/overview.aspx?topicid=39 [7 สงหาคม 2557]


ปญญาชนคาทอลกกบการพฒนาสงคมไทย*

จรภา พฤกษพาด** วระ สมบรณ***

บทคดยอ

บทความนมวตถประสงคทจะวเคราะหและอภปรายการทางานพฒนาสงคมของปญญาชนคาทอลกของสภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา โดยอาศยกรอบแนวคดปญญาชนคาทอลกทไดจากการผสมผสานแนวคดวาดวยปญญาชนของอนโตนโอ กรมช และแนวคดวาดวยประกาศกของพระศาสนจกรคาทอลก บทความนใชวธการศกษาเชงคณภาพไดแก การศกษาเอกสารและการสมภาษณเปนหลก

ขอคนพบหลกทไดจากการศกษากคอ แนวคดการพฒนาศาสนาและวฒนธรรมชมชน เปนผลสบเนองจากการทางานของสภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนาการทางานดงกลาวเปนการขบเคลอนของปญญาชนคาทอลกทไดประยกตแนวคดสาคญในการด า เ น นก จกร รมการพฒนาร วมก บปร ะชา ชน ในบ รบท ขอ งทองถน กระบวนการดงกลาวนสะทอนหลกการของสภาสงคายนาสากล *

บทความนเปนสวนหนงของวทยานพนธหวขอ “ทฤษฎการพฒนาของคาทอลกไทยหลงสงคายนาวาตกน คร งท 2” ซ ง ได รบการอดหนนวทยานพนธจาก “ทน 90 ป จฬาลงกรณมหาวทยาลย” กองทนรชดาภเษกสมโภช บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย **

นสตในหลกสตรรฐศาสตรดษฏบณฑต คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย [email protected] ***

รองศาสตราจารยประจาภาควชาความสมพนธระหวางประเทศ คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย [email protected]

126 จรภา พฤกษพาด, วระ สมบรณ

วาตกน ครงท 2 และแนวคดการพฒนาคนทงครบ ซงมงหมายใหกจกรรมการพฒนาทเกดขนครบถวนทงรางกายและจตใจอยางแทจรง

คาสาคญ: ปญญาชนคาทอลก สภาสงคายนาวาตกนสากล ครงท 2 การพฒนาคนทงครบ

ปญญาชนคาทอลกกบการพฒนาสงคมไทย 127

Catholic Intellectuals and Thai Social Development

Jirapa Prukpadee, Vira Somboon

Abstract

This article aims to analyze and discuss Catholic Intellectuals’ development work of the Catholic Council of Thailand for Development. The analysis relied on a conceptual framework of the Catholic Intellectual which combined Antonio Gramsci’s concept of the intellectual and the Catholic Church’s concept of the prophet. It employed a qualitative research method comprising both documentary research and interview.

The main findings of this study is the development idea of Religions and Community Cultures Approach deriving from the works of the Catholic Council of Thailand for Development. These works were advanced by Catholic Intellectuals who applied key development ideas to actual practices in cooperation with the people in local contexts. This process reflected the principles of the Second Vatican Ecumenical Council and Integral Human Development which aimed at making development activities truly well-rounded in terms of both the body and the soul.

Keywords: Catholic Intellectual, The Second Vatican Ecumenical Council, Integral Human Development


1. บทนา

เมอกลาวถงการศกษาเรองการพฒนาสงคมในประเทศไทยมกจะตองคดถงหรอไดรบการเอยถงวาเปนบทบาทของรฐทมเปาหมายเพอมงพฒนาคนใหกนดอยด พฒนาสงคมใหเจรญ บทบาทของรฐทวานนกมการศกษากนอยหลายประเดน ประเดนหนงทคอนขางเปนทสนใจคอ “การบรหารการพฒนา” ทมงเนนศกษาการเปลยนแปลงสงคม เศรษฐกจ การเมองใหเปนสมยใหมตามแผนพฒนาเศรษฐกจแหงชาต ซงจะมการศกษาอยหลายรปแบบ เชน ทมาของแผนพฒนาเศรษฐกจ การนาแผนไปปฏบตของหนวยงานตางๆ การตดตามการประเมนผลของแผนฯ รวมถงการศกษาผลกระทบทเกดจากการพฒนาการศกษาการพฒนาในประเดนเหลานมงเนนไปทการดาเนนงานหรอบทบาทของรฐเปนหลก โดยทยงมการศกษาเรองการพฒนาจากฝายอนทอยนอกภาครฐคอนขางนอย

นอกจากการศกษาการพฒนาในประเดนการบรหารการพฒนาแลว ยงมการศกษาการพฒนาอกหลายประเดนทนาสนใจ ไดแก การศกษาการเคลอนไหวหรอขบวนการประชาชนผเสยประโยชนจากการพฒนาของรฐ การศกษาเรองความขดแยงในการใชทรพยากรระหว างร ฐกบช มชน และการศกษาถ งความ เส อมโทรมของสภาพแวดลอมทางธรรมชาต ประเดนสาคญทสาคญอกประการหนงคอ แนวคดทฤษฎทใชในการพฒนา โดยสวนมากจะเปนการแปลและเรยบเรยงแนวคดทงทฤษฎกระแสหลกและแนวคดวพากษทฤษฎการพฒนากระแสหลกเพอใหผสนใจหรอผทตองการศกษาไดเรยนรทาความเขาใจ

อยางไรกตามในทามกลางประเดนการศกษาเรองการพฒนาทกลาวมาท งหมดนย งขาดแงมมทมอยจรง ในกระบวนการพฒนาสงคมไทยอย นนคอ บทบาทของกลมคนหรอองคกรทอยภายนอกรฐ


และไมใชผทเสยประโยชนจากการพฒนา กลาวคอ องคกรศาสนาตางๆทกระจายตวอยทวทกมมโลก ซงไดมบทบาทในการชวยเหลอเพอนมนษยมาอยางยาวนาน โดยมบทบาทสาคญ 5 ประการไดแก 1) การตอสกบความยากจน 2) การจดหาบรการสาธารณประโยชน 3) การเปนศนยรวมของความไววางใจของประชาชน 4) การดารงอยทามกลางชมชน และ 5) การวางหลกการทางศลธรรมและจรยธรรมใหกบสงคมทตองเผชญปญหาตางๆ (Haynes, 2007: 16-18)

ไมเพยงบทบาทขององคกรศาสนาเทานน จาเปนตองมการศกษาบคลากร ซงเปนผทางานพฒนาหลกโดยเฉพาะบคลากรของสภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา (Catholic Council of Thailand for Development) ซงเปนองคกรภายใตสภาพระสงฆราชคาทอลกแหงประเทศไทย (Catholic Bishops’ Conference of Thailand)1 โดยไดจดตงขนเมอปพ.ศ. 2516 มหนาทรบผดชอบงานดานพฒนาสงคมอยางเปนทางการของพระศาสนจกรคาทอลกในประเทศไทย (The Catholic Church in Thailand) โดยทาการศกษาสภาพความจรงในสงคมไทยเพอแสวงหาแนวทางการพฒนาทเหมาะสมและสอดคลองกบสงคมไทยตามเจตนารมณแหงสภาสงคายนาสากลวาตกน ครงท 2 (ค.ศ.1962-1965 หรอ พ.ศ.2505-2508)

การศกษาสภาพความเปนจรงในสงคมไทยตามแนวทางของสภาสงคายนาสากลวาตกน ครงท 2 สงผลใหเกดแนวคดการพฒนาทสาคญ คอ แนวคดศาสนาและวฒนธรรมชมชน ซงผมบทบาทหลกในการดาเนนการคอ บคลากรในระดบผบรหารท เปนผนาของสภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนาทยงเปนประเดนทไมคอยม 1สภาพระสงฆราชคาทอลกแหงประเทศไทย เปนฝายบรหารสงสดของพระ ศาสนจกรคาทอลกในประเทศไทย


การศกษา ดวยเหตนผเขยนจงมความสนใจทจะศกษาบทบาทของบคลากรดงกลาว ซงเปนผทมความสาคญอยางยงในการทางานพฒนาสงคมจนกอรปความคดเปนแนวทางการพฒนาศาสนาและวฒนธรรมชมชนขน โดยมทมาและปจจยการเกดแนวทางดงกลาวจากแนวคดการพฒนาของศาสนาทมาจากภายนอกสงคมไทย และไดมการปรบประยกตแนวคดใหเขากบสงคมไทย ซงเปนวธการทแตกตางจากภาครฐทนาแนวคดและหลกการพฒนาจากตางประเทศมาใชดาเนนการโดยไมมการปรบเปลยน ดงจะเหนไดจากเนอหาในแผนพฒนาเศรษฐกจแหงชาต ฉบบท 1 เปนตนมา

หลกคดภายนอกของคาทอลกทกลาวนคอ หลกการพฒนามนษยและสงคมของสภาสงคายนาสากลวาตกนครงท 2 (The Second Vatican Ecumenical Council) ซงจดขนในระหวางปค.ศ. 1962-1965 หรอ พ .ศ . 2505-2508 โดยเฉพาะจากเอกสารสาคญคอ ธรรมนญวาดวยพระศาสนจกรในโลกสมยน (The Constitution on the Modern World, Gaudium et Spes) ทไดกลาวถงหนาทของครสตชนในแงมมใหมคอ การรบผดชอบตอโลกหรอการรบใชเพอนมนษย โดยการทาตนเปนเพอนมนษย ตามคาสอนของพระเยซเจาทวา "ทกครงททานทาใหแกพนองทตาตอยทสดของเราคนใดคนหนงกเทากบทาใหแกเราเอง" (Bamrungtrakul and Duhart, 1968: 49-50) หรออาจกลาวไดวา หนาทของครสตชนคอ การมชวตรวมทกขรวมสขกบมนษย หรอการมบทบาทดานสงคมของพระศาสนจกร

การมบทบาทดานสงคมของพระศาสนจกรคาทอลกนนตองอาศยหลกการสาคญ ซงผเขยนสรปจากเอกสารของสภาสงคายนาสากลวาตกน ครงท 2 ได 6 ประการไดแก


1) การใหความสาคญกบประวตศาสตร หลกการนไดแสดงใหเหนถงความสมพนธชดเจนระหวางพระศาสนจกรกบโลกในมมมองทางประวตศาสตร เนองจากตามหลกความเชอของคาทอลก พระเจาไดทรงเปดเผยหลกความเชอแกมนษยในประวตศาสตรของโลก รวมถงยงแสดงใหเหนถงความยนด และกระตอรอรนทจะสงเสรมวฒนธรรม วทยาศาสตรและความกาวหนาของพระศาสนจกรและการยอมรบประวตศาสตรยงไดกอใหเกดความรวมมอระหวางโลกกบพระศาสนจกร กลาวคอ โลกไดใหแนวทางตางๆกบพระศาสนจกร และพระศาสนจกรสามารถชวยโลกได (Wostyn,1990: 56)

2) ความหมายใหมของพระศาสนจกร เปนการขยายขอบเขตของความหมายเดมทไปไกลกวาโครงสรางทมการบงคบบญชา กลาวคอ เปนเรองความสมพนธภายในพระศาสนจกร พระศาสนจกรเปนชมนมของการมสวนรวม โดยผเปนสมาชกดาเนนชวตดวยการตดตามความรกและความจรง สมาชกเหลานนกคอ ประชากรของพระเจา และประชากรของพระเจานเองทเปนความหมายใหมของพระศาสนจกร ซงไดรวมมนษยทกคนเขาสการเปนประชากรของพระเจา ดงนนทกคนจงมความเทาเทยมกน (Wostyn,1990: 46-47)

3) การทางานรวมกนระหวางนกบวชและฆราวาสในพระ ศาสนจกรเปนหลกการเพมบทบาทสาคญของฆราวาส โดยใหฆราวาสมสวนรวมในการเผยแพรศาสนา และการนาหลกความเชอไปใชในชวตประจาวนทงชวตสวนตวและการทางาน รวมทงสงเสรมใหฆราวาสรเรมทากจกรรมเพอสงคมและสาธารณะ (เสร, 2545: 105)

4) การอานหรอการวนจฉยสญญาณแหงกาลเวลาเปนสงสาคญทแสดงใหเหนถงการสอสารระหวางพระเจากบมนษย เพราะมนษยจะรบรถงการเปดเผยของพระเจาผานเหตการณตางๆในการเปลยนแปลง


ดานตางๆของโลก ดงนนพระศาสนจกรจงจาเปนตองวเคราะหและตความสงตางๆ รอบตวเพอทจะจดการและตอบสนองความตองการของมนษย (Wostyn, 1990: 55-56)

5) การปรบตวสวฒนธรรมทองถนมทมาจากการศกษาและเผยแพรหลกความเชอและคาสอนสมยแรกๆทเนนถงความเหมาะสมตอชมชนตอบสนองตอวฒนธรรมและส งแวดลอมของยคสมย การตอบสนองตอวฒนธรรมนยงเปนการดาเนนชวตตามแบบพระเยซทใชชวตผกพนกบสภาพสงคมและวฒนธรรมชองมนษยดวยความเคารพ เพราะถอวาเปนสวนหนงของชมชนนน ซงตรงกบหลกความเชอเรองการบงเกดมาเปนมนษยของพระเยซ (Incarnation) โดยมสาระสาคญคอ การมชวตอยในวฒนธรรมของชมชนหรอทองถนนนๆ (เสร, 2527: 232)

6) กา รเ สวนา เป นร ปแบบท เ หมาะสมในการด า เ น นความสมพนธระหวางโลกกบพระศาสนจกร ซงเปนการพดคยกนดวยความเคารพตอศกดศรและเสรภาพของมนษย (ไกร, 1999: 49-51) โดยมจดประสงคเพอใหเกดความเขาใจและการยอมรบ รวมถงการสงเสรมความรก ความเมตตาและความไววางใจระหวางกน (ไกร, 1999: 56-57)

นอกจากนการเสวนายงชวยใหพบความจรงตางๆ และความคดเหนของผอนทจะชวยใหพระศาสนจกรมความรมากขน รจกปรบตวใหเขากบสภาพการณของทองถน (ไกร, 1999:58-59) รวมถงยงเปนวธการทมประโยชนในดานการทางานพฒนาสงคมของพระศาสนจกร กลาวคอ ทาใหพระศาสนจกรไดเรยนรแบบแผนมนษยทงทเปนคาทอลกและไมไดเปน เพอทจะไดนาคาสอนมาวนจฉยและตอบคาถามแกมนษยใหเหมาะสมมากขน รวมถงทาใหความเชอทางศาสนาสามารถอย


รวมกบองคความรวชาการทกาวหนาได (Bamrungtrakul and Duhart, 1968: 87,126)

หลกการทงหกประการน นอกจากจะเปนผลของประเดนทอภปรายในสภาสงคายนาสากลวาตกน ครงท 2 และยงไดกลายมาเปนหลกการสาคญในการพฒนามนษยและสงคม เนองจากหลกการทงหมดน ไดชใหเหนความสาคญรวมกนประการหนงคอ พระศาสนจกรใหความสนใจมนษยและโลก รวมทงยตการยดตนเองเปนศนยกลางและเปาหมายเหมอนทเคยเปนในอดต ดวยเหตนแนวทางสาคญทกลาวมานจงเปนเสมอนการชแนะการปฏบตใหแกบคลากรของสภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา เพอใชเปนแนวทางในการทางานพฒนา โดยนามาปรบใชเพอใหไดแนวทางการพฒนาทเหมาะสมกบสภาพความเปนจรงในสงคมไทยนอกจากนแนวคดเรองการมบทบาทดานสงคม โดยเฉพาะเรองการพฒนามนษยของสภาสงคายนาสากลวาตกนครงท 2 ยงมอทธพลตอเอกสารอนๆ ของพระศาสนจกรคาทอลกในระยะเวลาตอมาดวย นนคอ สมณสาสนการพฒนาประชาชาต (On the Development of Peoples, Populorum Progressio) ซงมเนอหาสาระสาคญ ดงน

"การพฒนาทแทจรงคอ การทาใหมนษยเปนมนษยทครบถวนสมบรณโดยการสงเสรมความดงามใหแกมนษยทกคน และไมแบงแยกเรองใดเรองหนงออกจากตวมนษยไมวาจะเปนเรองเศรษฐกจ การเมอง และวฒนธรรม การพฒนามนษยดงกลาวนเปนการพฒนามนษย แตละคนและมนษยชาต ไวด วยกน เนองจากพระศาสนจกรเชอวา เปนพระประสงคของพระเจาททาใหมนษยพฒนาตนเองโดยสมบรณ ซงมใช


การทมนษยเลอกทาตามใจตนเอง แตเปนการทาตามพระประสงคของพระเจาทไดมอบหมายตอเพอนมนษยเพอนาไปสความสมพนธอนดระหวางมนษยกบพระเจา" (เสร, รงโรจน และคมสน, 2528: 71)

อาจกลาวไดวาบทบาทดานสงคมของพระศาสนจกรทไดรบอทธพลจากสภาสงคายนาสากลวาตกน ครงท 2 คอ การพฒนามนษยทงครบ ซงมลกษณะทสาคญคอ "หลกการพฒนา 2 ขอ คอ 1.ตองมลกษณะครบคอ Complete, Integral ทงหมดครบสมบรณ แตละคนพฒนาครบทกมต การพฒนาบคคล กาย ปญญา สงคม จตใจ การพฒนาของมนษยชาตทงหมด และ 2. การพฒนาเพอสนตภาพ โดยสรป แตละคนไดรบการพฒนาครบทกมต และครบทกคน" (สภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา, ม.ป.ป.: 28) ซงการพฒนามนษยตามแนวทางดงกลาวนเปนจดเปลยนแปลงทสาคญ เนองจากการทางานพฒนาหรองานดานสงคมของพระศาสนจกรคาทอลกไทยกอนสภาสงคายนาสากลวาตกนครงท 2 มลกษณะทเปนการทางานภายในสถาบนตางๆ ไดแก โรงเรยน โรงพยาบาล และเปนการชวยเหลอในลกษณะของการสงเคราะห หรอการบรจาคใหเปลาโดยแตละงานมเนอหาและสาระสาคญ ดงน

1) งานดานการศกษา เปนการทางานดานสงคมในรปแบบการดาเนนงานโดยสถาบน คอ โรงเรยน ซงเปนงานทพระศาสนจกรคาทอลกมสวนรวมในการสรางความทนสมยใหกบประเทศไทยโดยมหนาทจดหาและเอาใจใสทางดานการศกษาทงเดกชายและเดกหญง (หอจดหมายเหต อครสงฆมณฑลกรงเทพฯ, สบคนออนไลน: เมษายน 2552)


2) งานมงเนนปรบปรงสภาพความเปนอยของแตละทองถน เชน การจดซอเครองทาไฟขนาดใหญ การทานาดบใหเปนนาประปาในหมบานทาแรฯ จ.สกลนคร และจดหาทดนทากนสาหรบผยากไร(บาทหลวงอนดรวสาราญ, 2543: 59-60) เปนตน

3) งานดานอนๆ เชน การเยยมเยยนประชาชนตามบาน การรกษาโรค การสงเสรมอาชพการสรางสถานสงเคราะหเพอชวยคนยากไร คนพการ และคนดอยโอกาส (ปรชา, 2531: 131 และ 144-145)

การทางานดานสงคมหรอพฒนาในชวงกอนสภาสงคายนาสากลวาตกน ครงท 2 จงเปนการทางานทมงชวยเหลอคนในระยะสน ตอบสนองความจาเปนตามสภาวการณ โดยไมไดคานงถงความยงยน หรอผลในระยะยาวทเกดขน รวมทงยงไมไดคานงถงความสมพนธระหวางผใหและผรบอกดวย กลาวคอ ความสมพนธกเปนไปในลกษณะไมเทาเทยมกน เพราะฝายหนงเปนผให ซงอยในลกษณะทเหนอกวาอกฝายทเปนผรบเสมอ

ดงนน การศกษาเรองการพฒนามนษยและสงคมของคาทอลกนมเปาหมายเพอชใหเหนการเปลยนแปลงในกระบวนการทางานดานสงคม กลาวคอ จากการทางานในลกษณะสงเคราะหและบรจาคในชวงกอนสภาสงคายนาสากลวาตกน ครงท 2 มาสการพฒนามนษยและสงคมในชวงหลงสภาสงคายนาสากลวาตกน ครงท 2 และยงเปนการชให เหนวา แมศาสนาคาทอลกจะเปนศาสนาทมาจากภายนอกสงคมไทยและยงเปนทนบถอของประชาชนไทยสวนนอย แตกไดตระหนกถงหนาทของตนทงในแงของศาสนกชนและพลเมองทมสวนรวมในการพฒนาประเทศโดยการประยกตหลกธรรมทางศาสนาเพอรบใชเพอนมนษยในสงคม การศกษาการพฒนามนษยและสงคมของคาทอลกจะศกษาผานบทบาทการทางานของบคลากรในสภาคาทอลก


แหงประเทศไทยเพอการพฒนา โดยจะศกษาในฐานะทบคลากรนนเปนปญญาชน โดยอาศยกรอบแนวคดปญญาชนคาทอลก ซงมาจากการผสมผสานแนวคดปญญาชนอนทรย (Organic Intellectual) ของ Antonio Gramsci และแนวคดประกาศก (Prophet) โดยแตละแนวคดมสาระสาคญดงน

ปญญาชนอนทรย หรอปญญาชนกาวหนา เปนแนวคดสาคญในทฤษฎการปฏวตเปลยนแปลงสงคมของกรมช สาหรบกรมชแลวปญญาชนอนทรยมลกษณะ ไดแก

1) ปญญาชนอนทรยไมไดมลกษณะพเศษหรออสระจากกลมคนตางๆเนองจากบอเกดความคดและการทาหนาทของปญญาชนนนลวนมาจากความสมพนธในสงคมจะมความแตกตางบางกเพยงเลกนอยตามความถนดเฉพาะ 2) คนทกคนสามารถเปนปญญาชนได แตจะมเพยงบางคนททาหนาทเปนปญญาชนเนองจากการดาเนนชวตประจาวนนนลวนเกยวของกบความคดทงสน (Hoare and Geoffrey and Smith, 2008: 3)

3) ตองมชวตทมความสมพนธใกลชดกบมวลชน กอใหเกดความรสกรวมเกยวพนกบมวลชนททางานดวย (สมบต, 2525: 68)

หนาทสาคญของปญญาชนอนทรย มหลายประการไดแก

1) การใหการศกษาแกผนา มงเนนการสรางการเตบโตของจตสานกในหมชนในฐานะทพวกเขาเปนผสรางประวตศาสตร(สมบต, 2525: 38)


2) คอยชวยเหลอใหชนชนกรรมาชพเกดจตสานกในตวเองในลกษณะวพากษวจารณ (สมบต, 2525: 59) ขจดปญหาจตสานกทขดแยง (สมบต, 2525: 59 และ 108) 3) ทาใหชนชนกรรมาชพตระหนกวาหนาทและผลประโยชนของตนไมไดมเพยงแคเศรษฐกจแตมในดานการเมองและสงคมดวย 4) ตองทาใหผลประโยชนของชนชนกรรมาชพเปนผล ประโยชนของสวนรวมดวย 5) จดตงคนและวตถเพอชวยใหระบบการผลตในยคของตนดารงสบตอไปได (สมบต, 2525: 59) 6) ชวยทาใหกลมคนทกระจดกระจายในสงคมใหรวมตวเปนนาหนงใจเดยวกน เปนกลมสงคมและวฒนธรรม (สมบต, 2525: 62 และ 108) 7) ฟนฟสงเสรมชวตทางจรยธรรมและสตปญญา รวมถงการสรางทฤษฎทสอดคลองกบการปฏบต (สมบต, 2525: 66) หรอการปรบวฒนธรรมใหสอดคลองกบชวตทางปฏบต (สมบต, 2525:108) 8) เปนสอกลาง คอยผลกดนใหกลมนามวลชนผสานเขาดวยกนภายในองคกรรวม และมการเคลอนไหวอยางตอเนอง (สมบต, 2525: 67)

9) ตองดาเนนการตอสทางวฒนธรรม เพอนามวลชนเขาไปผสานวฒนธรรมปฏวตของประชาชน (สมบต, 2525: 69) 10) เปนผนาหลกการและปญหาทมวลชนหยบยกขนมาจากกจกรรมทางปฏบตมาสรางขนเปนระบบ และคอยใหความหมายแกกจกรรมทมวลชนทาอย (สมบต, 2525: 108) หรอกลาวใหงายคอ ปญญาชนเปนผทาใหเกดความเปนหนงเดยวกนของทฤษฎและการปฏบต ซงเปนหวใจของการเปลยนแปลง (สมบต, 2525: 109)


11) สงเสรมใหเกดปญญาชนทเปนตวแทนโดยสายเลอดของชนชนกรรมาชพ ซงมความผกพนอยกบการตอสและความใฝฝนของพวกเขา(สมบต, 2525: 69) เนองจากชนชนกรรมาชพไมมฐานเศรษฐกจทแขงแกรงพอทจะสรางปญญาชนของตนไดเหมอนอยางชนชนนายทน ดงนนจงตองทาการยดอานาจรฐเพอจะสรางฐานเศรษฐกจทจะกอใหเกดปญญาชนของชนชนกรรมาชพเองได (สมบต, 2525: 77-78) การสรางปญญาชนของชนชนกรรมาชพเปนการสรางปญญาชนใหมทมความหมายและลกษณะทสาคญคอ การผสานแรงงานกายเขากบแรงงานสมอง และเปนผทมความรความสามารถทางวฒนธรรม (สมบต, 2525:114-115) ดวยเหตนเพอจะทาใหเกดการเปลยนแปลงสงคมจาเปนตองอาศยความรวมมอระหวางมวลชนกบปญญาชนทไมไดมาจากชนชนกรรมาชพ

อยางไรกตามในการศกษาทาความเขาใจแนวคดปญญาชนอนทรยจะตองศกษาควบคกนไปกบแนวคดสงคมพลเรอน หรอประชาสงคม (civil society) เนองจากสาหรบกรมชแลวไมมปญญาชนทเปนอสระหรอเอกเทศ ดงนนในการศกษาแนวคดกเชนกน จาเปนตองศกษาถงความสมพนธระหวางปญญาชนอนทรยและสงคมพลเรอน รวมถงแนวคดเรองสงครามเพอแสวงหาฐานทมน (war of position) และแนวคดการครองความเปนใหญ (hegemony) ดวย แนวคดตางๆเหลานมความสมพนธกนดงน

กรมชไดใหความหมายและความสาคญของสงคมพลเรอนวา ปรมณฑลของทกสงทกอยางทรฐไมมอานาจผกขาด หรออาจจะเรยกไดงายคอ ภาคเอกชนของรฐนนเอง สงคมพลเรอนนเปนสวนหนงของโครงสรางสวนบนทมอทธพลโดยตรงตอการเปลยนแปลง (สรพงษ ใน สมบต, 2525: 166) และเปนแหลงรวมความสมพนธระหวางอดมการณ


และวฒนธรรม เปนทมาของกจกรรมทางศลธรรม ปญญา จตสานก อดมการณ และปญญาชนรวมทงยงเปนเวทในการตอสระดบอดมการณระหวางชนชนหลก (fundamental class) และชนชนทมงครองความเปนใหญในสงคม กรมชไดยกตวอยางสงคมพลเรอน เชน วงการสอสารมวลชน การศกษา ศาสนาตางๆ ฯลฯ รวมทงสงคมพลเรอนยงเปนปจจยชขาดในการครองความเปนใหญ และในสงคมพลเรอนใหความสาคญกบความยนยอม หรอการยอมรบ (consent) (สรพงษ ใน สมบต, 2525: 164-165)

จากนยามและความสาคญของสงคมพลเรอนสะทอนใหเหนวา หากปญญาชนและมวลชนตองการกอใหเกดการเปลยนแปลงจะตองเขาไปตอสในดานความคดหรออดมการณในสงคมพลเรอน โดยการเขาไปในสงคมพลเรอนดงกลาวนนกคอ การทาสงครามเพอแสวงหาฐานทมนในระยะยาวเพอสรางใหเกดความยนยอม (สมบต, 2525: 49) จนนาไปสการครองความเปนใหญ ดงนนหากตองการครองความเปนใหญจะตองอาศยการตอสทางความคด ความเชอ หรอวฒนธรรมในสงคมพลเรอน เนองจากสงคมพลเรอนเปนเหมอนปอมปราการทปกปองการโจมตทงหลาย (สมบต, 2525: 90) ตอรฐหรอชนชนหลกทยดครองความเปนใหญ ดงนนหากตองการทาลายการครองความเปนใหญและเสนออดมการณของชนชนหลกใหมขนจะตองกระทาการในพนทของสงคมพลเรอน เนองจากสงคมพลเรอนเปรยบเสมอนโครงสรางอนแขงแกรงภายในรฐ ขณะทรฐเปนเสมอนคทลอมรอบสงคมพลเรอนไว (สมบต, 2525: 95)และในการครองความเปนใหญมขนตอนทสาคญคอ “...การคบหนาจากการทเนนผลประโยชนทางเศรษฐกจไปสขนทเนนจรยธรรมและการเมอง...ทาใหพวกเขายนยนไดวา ผลประโยชนของตนคอ ผลประโยชนของทกคน” (สมบต, 2525: 83)


โดยสรปแลว แนวคดปญญาชนอนทรย แนวคดสงครามแสวงหาฐานทมน แนวคดสงคมพลเรอน แนวคดการครองความเปนใหญและความยนยอม เปนแนวคดทสมพนธกน กลาวคอ ในการเปลยนแปลงสงคมจาเปนตองสรางความยนยอมในการครองความเปนใหญ ซงเปนหนาทของปญญาชนอนทรย หรอปญญาชนกาวหนา ซงจะทาหนาทในการเสนออดมการณใหมอนเปรยบไดกบการทาสงครามแสวงหาฐานทมนในพนทสงคมพลเรอน เมออดมการณใหมไดรบการยอมรบจงจะสามารถครองความเปนใหญในรฐได

ลาดบตอมาเปนแนวคดประกาศก เปนแนวคดของศาสนาคาทอลกทมบทบาทและหนาทคลายคลงกบแนวคดปญญาชนอนทรยของกรมช กลาวคอ เปนผทมความสมพนธใกลชดกบพระเจา โดยมหนาทสาคญตามทพระเจาไดมอบหมายให ไดแก การอบรม สงสอน ตกเตอน อธบายเกยวกบเรองศาสนา สงคมหรอการเมองทงในเรองสวนตวและสวนรวมใหประชาชนไดรบร รวมถงการกระทาอนๆ อยบนฐานความเชอเรองพระเจา คาพดหรอการกระทาจะเกยวของกบอดต ปจจบน และอนาคต โดยเฉพาะสถานการณในยคของตนเอง เพอใหประชาชนเปลยนแปลงตนเองใหสามารถคนดกบพระเปนเจาดวยการสานกผดและปฏบตตามบทบญญตพระเจา (เสร, 2531: 7-8)

ปญญาชนคาทอลก

แนวคดปญญาชนอนทรยและประกาศกขางตนนเมอนามาผสมผสานกนจะไดจดรวมทสาคญมากนนคอ การมงเปลยนแปลงคนและสงคมโดยใหความสาคญกบการศกษาเพอใหประชาชนตระหนกถงสภาพความเปนจรงทเกดขนโดยเขาไปรวมงานหรอดาเนนชวตกบประชาชน ซงใหความสาคญกบวฒนธรรมทงในทางทฤษฎและการปฏบต รวมถงชใหเหนผลประโยชนของประชาชนทมอยทงในดาน


เศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม โดยเฉพาะในเรองการยกระดบจากผลประโยชนทางเศรษฐกจมาสการใหความสาคญทางดานจตใจหรอจรยธรรม ซงมเปาหมายเพอปรบปรงเปลยนแปลง และแกไขสภาพความเปนอยในชวตประจาวนใหดขนกลาวคอเปนการทาใหมนษยสามารถดารงชวตอยไดอยางสมศกดศรความเปนมนษยและความเปนมนษยสาหรบปญญาชนคาทอลกคอ สงทไดรบมาจากพระเจา

สวนทแตกตางระหวางแนวคดปญญาชนอนทรยและประกาศกกคอ แนวคดพนฐานหรอทฤษฎ กลาวคอ ปญญาชนอนทรยมแนวคดพนฐานทสนใจศกษาและสงเคราะหความคดและความรจากกจกรรมทประชาชนปฏบตในชวตประจาวน ขณะทปญญาชนคาทอลกมแนวคดพนฐานอยทหลกความเชอในพระคมภรและขอคาสอนของพระศาสนจกร และความแตกตางระหวางปญญาชนอนทรยและปญญาชนคาทอลกคอ เปาหมาย กลาวคอ ปญญาชนอนทรยเขามาทาหนาทปญญาชนเพอการปฏวตยดอานาจรฐและครองความเปนใหญ ขณะทปญญาชนคาทอลกมงหวงทจะเปลยนแปลงจตใจคน ปรบความสมพนธในสงคมจากการแขงขนมาเปนการรวมมอกน จากคนแปลกหนามาเปนพเปนนองกนรวมกนเปนนาหนงใจเดยวกนในฐานะลกของพระเจาเหมอนกน ความแตกตางระหวางปญญาชนอนทรยกบปญญาชน คาทอลกนเองททาใหตองอาศยแนวคดประกาศกเขามาผสมผสานดวย

ดงนน บทบาทหนาทสาคญของปญญาชนคาทอลกถอเปนสวนสาคญในการทางานของสภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา กลาวคอ การทางานของปญญาชนคาทอลกมสวนทสอดคลองกบการทาหนาทปญญาชนอนทรยแบบกรมชคอ มหนาทในการใหการศกษาอบรมเพ อกระต นใหต ระหน กถ งจ ตส านกว าประชาชนเปนผ ส ร า งประวตศาสตรชมชนของตนเองและปญญชนคาทอลกยงดแลในเรอง


ชวตความเปนอย โดยชใหเหนวายงมผลประโยชนดานสงคมและการเมองดวย ไมใชแคผลประโยชนทางเศรษฐกจอยางเดยวโดยเฉพาะในเรองวฒนธรรมหรอวถชวตของประชาชน เรองจตใจหรอจรยธรรมรวมถงการประสานความรดานวฒนธรรมเขากบการปฏบต จงทาใหตองเขาไปทางานรวมกบประชาชนทรวมกลมกน การทางานกบประชาชนสงผลใหเกดความสมพนธกบกลมคนและมความรสกเกยวพนกน และความสมพนธระหวางคนทเกดจากการทางานนยงเปนบอเกดของความรและวฒนธรรมใหมใหกบทงสองฝาย รวมถงการทปญญาชนคาทอลกไดวางรากฐานและองคประกอบตางๆ เพอความยงยนใหกบประชาชนดวย

ปญญาชนคาทอลกสอดคลองกบแนวคดประกาศกในเรองฐานความคดทงการพดและการกระทามาจากความเชอในพระเจา โดยผานการสงสอน อบรม ตกเตอน ใหแนวทางในการปฏบตตามบทบญญตพระเจารวมทงใหคาอธบายกบสถานการณสาคญในยคสมย มมมมองทงอดต ปจจบน และอนาคต โดยเฉพาะอยางยงคาสอนในเหตการณทสาคญทมผลตอความเชอในพระเจาดวยกระบวนทศนใหม นนคอ สภาสงคายนาวาตกนสากล ครงท 2 ไดสงผลใหเกดการเปลยนแปลงในตวผนาศาสนา เนองจากพระศาสนจกรคาทอลกไดพจารณาทบทวนตนเองและสภาพความเปนจรงทเกดขนในโลกโดยเฉพาะผลของสงครามโลกครงท 2 และยคของการพฒนา ทาใหพระศาสนจกรตระหนกถงหนาทตอมนษยในสงคมโลกใหสอดคลองกบความเปนจรง (สภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา, 2543: 50) กลาวคอ พระศาสนจกรตองรวมทกขรวมสขกบมนษยในโลกน มไดมงทจะละทงโลกนเพอไปสชวตในโลกหนา (โลกหลงความตาย) และตองใหความเคารพตอคณคาและรวมในประวตศาสตร ศาสนา และวฒนธรรมอนๆของประชาชน (นพจน, 2548: 93) ทแตกตางจากศาสนาคาทอลกดวย รวมถงพระศาสนจกร


คาทอลกใหอสระกบบคลากรของพระศาสนจกรทองถนในการทาหนาทรบใชเพอนมนษยและสงคม

จากกระบวนทศนใหมของพระศาสนจกรคาทอลกในสภาสงคายนาสากลวาตกน ครงท 2 สงผลใหบรรดาผนาศาสนาในฐานะทเปนสวนสาคญของพระศาสนจกร ไดแก พระสงฆราช บาทหลวง นกบวชชายและหญงทไดรบมอบหมายใหทางานพฒนา จงตองปรบเปลยนบทบาทของตนเองจากทเคยผกมดตนเองกบภารกจการเผยแพรศาสนา การทาพธกรรม เปลยนมาเปนเรองการศกษาใหความสนใจกบชวตความเปนอยจรงของประชาชน โดยการดาเนนชวตรวมไปกบประชาชน หรอกลาวอกนยหนงวา รบบทบาท“เปนผนาในการพฒา” (สภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา, 2543: 31)รวมทงเปนทงผใหการศกษาและเปนผรบการศกษาจากประชาชนดวย

การเปลยนแปลงในตวผนาทไดรบอทธพลจากสภาสงคายนาสากลวาตกน ครงท 2 มองเหนไดอยางชดเจนจากบคลากรระดบผนาสามทานของสภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา ไดแก พระสงฆราชบญเลอน หมนทรพย ประธานสภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา (พ.ศ.2519-2549) บาทหลวงนพจน เทยนวหาร ผอานวยการศนยสงคมพฒนา2 สงฆมณฑลเชยงใหม (พ.ศ.2518-2540) และบาทหลวงวชรนทร สมานจต เลขาธการสภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา (พ.ศ.2527-2532)

2ศนยสงคมพฒนาคอ หนวยงานทรบผดชอบงานดานสงคมของทกสงฆมณฑล เพอปฏบตงานพฒนามนษยและสงคมในแตละพนท ซงจดตงขนเมอปพ.ศ.2518 และเปนสวนหนงของสภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา


ผนาทงสามทานนจดอยในฐานะปญญาชนคาทอลก เนองจากเหตผลหลายประการ คอ ประการทหนง เปนผศกษาคนควาแนวคดหลกการเพอใชในการทางาน ประการทสอง เปนผปฏบตงานพฒนาในพนทตางๆประการทสาม เปนผเสนอแนวคดและวธการทางานพฒนา และประการทส เปนผมบทบาทสาคญยงตอการขบเคลอนแนวคดการพฒนามนษยและสงคมไทยบนพนฐานของหลกความเชอของคาทอลก

ความสาคญในการศกษาผนาทงสามทานนในฐานะทเปนปญญาชนคาทอลกคอ ผปฏบตงานพฒนาทสาคญทกอใหเกดแนวคดและกจกรรมตางๆของสภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนาโดยผ เขยนจะศกษาปญญาชนคาทอลกท งสามใน 3ประเดน ไดแก ประสบการณชวตและการทางานการเสนอความคด และกจกรรมการพฒนา ประเดนทงสามมความสาคญ กลาวคอ ประสบการณชวตเปรยบเสมอนทมา หรอแรงผลกดนทสาคญของปญญาชนแตละทานในการทางานพฒนา

การเสนอแนวคดเกดขนไดจากการผสมผสานระหวางการศกษาคนควาในเรองหลกความเชอ ความรตางๆ และประสบการณการทางานพฒนา ความคดทไดจากการทางานนเปนแนวทางสาคญทกอใหเกดกจกรรมการพฒนา และในสวนกจกรรมการพฒนา เปนเสมอนการนาแนวคดทเปนนามธรรมมาปฏบตใหเกดขนอยางเปนรปธรรม และยงสะทอนใหเหนความสาคญของปญญาชนคาทอลกทมตอการพฒนามนษยและสงคม


ประสบการณชวตของปญญาชนคาทอลก

ประสบการณชวตในทน หมายถง ภมหลงทางการศกษา การเขารวมในการฝกอบรม การประชมและการสมมนาตางๆ การดาเนนชวต ทเปนสวนหนงของการทางานในหนาทของผนาศาสนา โดยเฉพาะทเกยวของกบสภาสงคายนาสากลวาตกน ครงท 2 ซงกอใหเกดแรงบนดาลใจและแนวคดในการทางานพฒนาของปญญาชนคาทอลก โดยมเนอหาและรายละเอยด ดงน

1) พระสงฆราชบญเลอน หมนทรพย

จากหนาทผนาทางศาสนาทาใหพระสงฆราชบญเลอนตองเดนทางไปเขารวมการประชม สมมนา และฝกอบรมตางๆอยเสมอ แตมการประชมครงหนงทถอวาเปนการจดประกายทสาคญในการเขามาทางานดานสงคมและการพฒนานนคอ การสมมนาอบรมบรรดาพระสงฆราช พระสงฆ นกบวชทฮองกงในชอวา PISA ยอมาจาก Priest Institute for Social Action ซงจดโดยคณะสงฆเยสอต ในป พ.ศ.1965เพอเตรยมทาความเขาใจเอกสารสาคญจากสงคายนาวาตกนครงท 2 นนคอ Gaudium et Spes (พระธรรมนญพระศาสนจกรในโลกสมยน) ซ งเปนเรองทคอนขางใหม คอ พระศาสนจกรตองสนใจ ใหความสาคญกบความเปนจรงของสงคม โดยไปอยเคยงขางผยากจน ผทถกเบยดเบยน ผทถกผลกใหออกไปอยชายขอบของสงคม ซงวธการหนงทจะชวยใหประชาชนเหลานนมาสนใจ รวมตวเพอชวยเหลอซงกนและกน จงมการพดถงเรองสหกรณเครดตยเนยน เนองจากจตตารมณของสหกรณสอดคลองกบพระวรสาร กลาวคอ การสนใจ หวงใย แบงปน ซอสตยตอกนและกน เมอเรยนรมาแลวเรากเรมนาไปปฏบตในชวงป 1965-1970” (พระสงฆราชบญเลอน, 2545: 1-15)


2) บาทหลวงนพจน เทยนวหาร

เนองดวยไดรบการอบรมและฝกฝนประสบการณชวตจากบรรดาธรรมทตคณะพระหฤทยของพระเยซเจาแหงเบธารามสงผลใหบาทหลวงนพจนมความรสกผกพนกบชาวบาน แมจะไมไดเปนลกหลานของชาวบานโดยตรง ดงน

“สงทคณพอเบธารามทามากกวาการแพรธรรม แตมนเปนเรองของชวต...เวลาทพอมาบวชพอกถกฝกอบรมมาจากคณพอคณะเบธารามใหอยกบชาวบาน เดนไปเยยมและอยกบชาวบานตามหมบานตางๆ จตตารมณนบวกกบจตตารมณเอกสารวาตกนครงท 2...พอไดเหนชวตของพวกทาน เหนพวกทานอยกบชาวบาน สนทสนมกบชาวบาน รจกวถชวตของชาวบานอยางลกซง รวมทกขรวมสขกบชาวบาน” (ศนยคาสอนสงฆมณฑลเชยงใหม,ม.ป.ป.: 6-8)

ประกอบกบไดรบการศกษาทไดรบอทธพลจากสภาสงคายนาสากลวาตกน ครงท 2 โดยตรง และความรทางวชาการอนๆ ไดแก เทววทยาในแนวทางทมองพระเยซเจา เปนมนษยทแท มชวตอย ในประวตศาสตรทวกฤตของชนชาตยว งานวชาการจากนกเทววทยาหลงสงคายนาสากลวาตกนครงท2 เชน Karl Rahner รวมทงแนวคดNeo-Marxism เชน Antonio Gramsci ทใหความสาคญกบเรองของการสร างปญญาชนอนทรย หรอนกคดของชาวบ านเอง (Organic Intellectual) เพอใชในการตอส และเปาโล แฟร นกวชาการดานการศกษา ซงใหความสาคญกบกระบวนการเรยนรสาหรบผทไมรหนงสอ และผใหญ เปนตน (บาทหลวงนพจน เทยนวหาร, สมภาษณ, 10 มกราคม 2552)


เมอไดรบตาแหนงเปนผอานวยการศนยสงคมพฒนา สงฆมณฑลเชยงใหมในหวงเวลาแหงความขดแยงทางดานอดมการณสงคมการเมองระหวางคอมมวนสมและเสรนยม ฝายคอมมวนสตชเรองควาเสมอภาคเทาเทยม แตสงทเกดขนคอ การยดขาวของตางๆของชาวบาน สวนอดมการณเสรนยมทเนนการพฒนาเศรษฐกจตามแผนพฒนาฯ สงทเกดขนคอ ผหญงทางภาคเหนอถกสงเปนสนคาเพอใหบรการแกคายทหารอเมรกนทสนบสนนเสรนยม (บาทหลวงนพจน เทยนวหาร, สมภาษณ, 10 มกราคม 2552) ภายใตสถานการณเหลาน สงผลใหบาทหลวงนพจนเกดแรงผลกดนในการหาแนวทางทเหมาะสมในการพฒนาคนในทองถนตอไป

3) บาทหลวงวชรนทร สมานจต

จากการไดรบการศกษาอบรมตามจตตารมณสภาสงคายนาสากลวาตกนครงท 2 ประกอบกบการไดรบการแตงตงเปนผอานวยการศนยสงคมพฒนา สงฆมณฑลจนทบร และเลขาธการ สภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนาจงสงผลใหมโอกาสไดศกษาและอบรมเพมเตมในงานพฒนามนษยและสงคมเพอใหเกดประโยชนแกการทางานมากทสดและขณะทศกษาเพมเตมในเรองหลกคาสอนดานสงคม กไดพบสภาพความเปนจรงของพระศาสนจกรทสงผลใหมความสนใจในเรองคาสอนดานสงคมนอย กลาวคอ “พระศาสนจกรสอนอะไร ...เราคดหรอวาพระสงฆทวไปจะมโอกาสไดอาน ยกเวนในกรณผทสนใจจรงๆเทานน เพราะแตละทานกมหนาทตองกระทาอยแลว”(วารสารสงคมพฒนา ปท 9 ฉบบท 4: 22) ซงนาจะสะทอนใหเหนถงสภาพภายนอกของพระศาสนจกรในเบองตนไดวาคงจะมการรบรถงงานพฒนามนษยและสงคมของคาทอลกคอนขางนอยเมอเปรยบเทยบกบงานเผยแพรศาสนาซงเปนภารกจหลกของพระศาสนจกรคาทอลก


จากประสบการณชวตของปญญาชนคาทอลกทงสามทานน จะเหนจดรวมกนคอ การไดรบแรงบนดาลใจ หรออทธพลจากสภาสงคายนาสากลวาตกนครงท 2 ซงใหความสนใจชวตความเปนอยของมนษยในโลกน โดยมงปรบเปลยนใหคนมความเปนอยทดขนใหสมศกดศรความเปนมนษย สงผลใหการพฒนาทเกดขนนนเปลยนแปลงรปแบบไปจากการสงเคราะหใหเปลา เปนการพฒนาทมงเนนพฒนาคณภาพชวตใหสมศกดศรความเปนมนษย

อยางไรกตาม แมปญญาชนคาทอลกทงสามทานจะมจดรวมทไดรบอทธพลจากสภาสงคายนาฯ แตกมทมาของประสบการณชวตทแตกตางกน กลาวคอ พระสงฆราชบญเลอนไดรบอทธพลจากสภาสงคายนาสากลวาตกนครงท 2 ผานทางการเขาประชม และการไดรบการแตงตงเปนประธานสภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา ขณะทบาทหลวงนพจนไดรบจากประสบการณชวตจากบรรดาธรรมทตททางานใกลชดกบชาวบาน การไดรบการอบรมศกษาตามเจตนารมณของสภาสงคายนาฯ และการไดรบมอบหมายใหทางานพฒนาตอจากธรรมทต สวนบาทหลวงวชรนทรไดรบจากการศกษาอบรมตามเจตนารมณของสภาฯ และการไดรบมอบหมายใหเปนผนางานดานพฒนาทไดศกษาและเขารวมอบรมตางๆ

การเสนอความคดทเกยวของกบงานพฒนามนษยและสงคมของปญญาชนคาทอลก

การนาเสนอความคดในทนอยในฐานะทเปนผลของการทางานพฒนาถอวาเปนบทบาททสาคญของปญญาชนคาทอลก เพอมงหวงใหเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมของคนและสงคม อยางไรกตามเนองจากการทางานพฒนาสงคมเปนความคดทเกดจากกระบวนทศนใหมในสภาสงคายนาสากลวาตกน ครงท 2 จงมความจาเปนทปญญาชน


คาทอลกทงสามทานไดพยายามทจะอธบายใหความหมายและความสาคญกบสภาสงคายนาฯ นในฐานะทเปนบอเกดสาคญของงานพฒนา แมวาทงสามทานจะเหนความสาคญของเหตการณนรวมกนแตกยงมความคดทแตกตางกน ดงน

1) พระสงฆราชบญเลอน หมนทรพย

ในฐานะผนาศาสนาทตองอบรม สงสอนในเรองหลกคาสอนและขอความเชอทางศาสนาเพอเปนแนวทางในการดาเนนชวตแกประชาชน จงทาใหตองอธบายความเชอทเปนรากฐานการทางานพฒนาใหเขาใจไดงาย ดงน

"วาตกนครงทสองไดใหนยามวา ศาสนจกรคอ ชมชนทมความเชอในพระเยซเจา และมการจดระเบยบตามคณคาทพระองคทรงสอนไว คอ คณคาแหงพระวรสาร การดแลปกครองมความหมายถง การรบใช ผคนทเราดแลอย และพระศาสนจกรตองอยในโลก ตองเผชญกบความเปนจรงของโลก ความเปนจรงทเหนชดคอ คณคา ความดงามในศาสนาตางๆ พระศาสนจกรตองรวมในความยนด ความหวง และความทกขกบโลก และหาทางทาใหโลกมสภาพทดกวาเดม วาตกนทสองแกความเขาใจผดของ ศาสนจกรดวยการรอฟนคณคาแหงพระวรสาร เพอคนหาวา พระเยซทรงสอนอะไรในเรองสงคม พบวาในหนงสอกจการอครสาวก บทท 4 ไดกลาวถง การชวยเหลอเกอกลกน พดถงความรกกน ซงเปนหลกฐานและรองรอยของการเรมตนการพฒนา" (พระสงฆราชบญเลอน หมนทรพย, สมภาษณ, 7 กนยายน 2552)


2) บาทหลวงนพจน เทยนวหาร

บาทหลวงนพจนไดเสนอความคดและอธบายเกยวกบสภาสงคายนาสากลวาตกนท 2 ทมตอการพฒนามนษย ดงน

“เปนการหยดบทบาทเดมของพระศาสนจกรทเคยมองโลกเปนสงชวคราว เปลยนมาเปนบทบาททตองอยรวมกบมนษย เพราะพระเปนเจารกโลก จงสงพระบตรมายงโลก เพอสรางโลกใหเปนอาณาจกรพระเจา โดยการนาคณคาและความหมายของพระวรสารกลบสโลก” (บาทหลวงนพจน เทยนวหาร, สมภาษณ, 19 กนยายน 2555)

และสภาสงคายนาฯน ยงมเจตนารมณทสาคญคอ “การพดถงประชาชน ทเปนชมชนของความเชอ ทกคนตองนาจตตารมณของพระวรสารไปใชในชวตประจาวน เปนแนวทางในการดาเนนชวต”(บาทหลวงนพจน เทยนวหาร, สมภาษณ, 13 มกราคม 2555)

3) บาทหลวงวชรนทร สมานจต

บาทหลวงวชรนทร ไดอธบายเรองสภาสงคายนาสากลวาตกนครงท 2 ทเชอมโยงกบหลกความเชอในพระคมภร ดงน

“วงจร 3 มตคอ Creation, Incarnation and Redemption การไถกและกระบวนการเกดใหมเปนเรองเดยวกนภาพลกษณของมนษยในปฐมกาล มธรรมชาตทเปนเสร ทงหมดนเปนพนฐานในการทางานทงหมด ทาใหมมมมองประชาชนเปลยนไป วาตกนทสองเปรยบเหมอนธรรมนญ แผนงานหลกโดยมกระบวนการมาสพระศาสนจกรทองถน ในป 1968-1969 มการปรบหลกสตรทบาน


เณรใหญ ปนง ตามแนวทางวาตกนท 2 มการพฒนาเทววทยา รวมถงมอทธพลตอคณะนกบวชดวย” (บาทหลวงวชรนทร สมานจต, สมภาษณ, 28 กมภาพนธ 2555)

ความหมายและความสาคญของสภาสงคายนาสากลวาตกนครงท 2 จากปญญาชนคาทอลกทงสามทานสามารถสรปไดวา พระศาสนจกรรบรและเขาใจบทบาททสาคญอกประการหนงของตน นนคอ การพฒนามนษยและสงคมโลกใหดขนนอกเหนอไปจากหนาทประกาศศาสนา เนองจากการพฒนามนษยและสงคมเปนสวนสาคญททาใหพระศาสนจกรไดรบใชมนษยตามหลกศาสนา รวมถงการเปดกวางยอมรบคณคาทดงามในความเชอและศาสนาอนๆ

โดยภาพรวมแลวสภาสงคายนาสากลวาตกน ครงท 2 ไดกาหนดใหพระศาสนจกรมหนาทพฒนาคนใหใกลชดกบความเปนมนษยทพระเจาประทานมาใหมากขน โดยการทางานรวมกบมนษยเพอปรบเปลยนวถชวตและการปฏบตตางๆใหเปนไปตามคาสอนของพระศาสนจกร หรอกลาวไดอกนยหนงคอ การนาคาสอนของพระศาสนจกรโดยเฉพาะท เกยวของกบความสมพนธของมนษยในสงคมมาเปนแนวทางปฏบตในการดาเนนชวตประจาวน

จากการอธบายถงความหมายและความสาคญของสภาสงคายนาสากลวาตกน ครงท 2 ทมตอการพฒนามนษยและสงคมแลว ปญญาชนคาทอลกทงสามทานยงเสนอแนวคดอนๆอกทเปนหลกความเชออนเปนรากฐานและแนวทางการปฏบตการพฒนาทสาคญในสงคมไทยผานทางวารสารสงคมพฒนาทเปนชองทางสาคญในการเผยแพรแนวคดการพฒนาสสาธารณะ และหนงสออนๆทสภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนาจดพมพ แนวคดอนๆทปญญาชนคาทอลกนาเสนอไดแก


1) ความหมาย แนวคด และเปาหมายงานพฒนา 2) ความสาคญของการปลกจตสานก 3) การวเคราะหสงคมและกระบวนการทางานพฒนาแบบองค

รวม 4) ความเชอมโยงระหวางศาสนา การพฒนาและการเมอง 5) การไตรตรองเทววทยา เทววทยาทเกยวของกบงานพฒนา

และการสรางเทววทยาทองถน

ในแตละแนวคดมเนอหาสาระสาคญ ดงน

1) ความหมาย แนวคด และเปาหมายงานพฒนา

ปญญาชนคาทอลกเสนอความหมาย แนวคดการพฒนาทมาจากหลกความเชอทสมพนธกบพระเจา หรอทเรยกวา เทววทยา รวมทงเปาหมายในการทางานพฒนามนษยและสงคมของสภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา ดงน

1.1 ความหมายของการพฒนา ซงพระสงฆราชบญเลอนไดกลาวไว ดงน

“การพฒนาท แทค อ กา รท า ใหคนร จ ก ใชความสามารถทกอยางทตนม ปรบปรงตนใหดขนและยงตองใหคนรวมมอกบเพอนในชมชนของตนเพอทาใหชมชนของตนดขน มนษยจะครบครนไดกอยในสงคม ในการนตองทาแบบมนษย โดยรกษาเกยรตมนษย คอ ทาโดยรเรอง อาศยการอบรม ศกษา และโดยอสระเตมใจ ไมใชบงคบลงมาจากเบองบนถาเรายอมรบวา ศาสนาเปนพลงทชวยใหมนษยลถงความดบรบรณ และถาเรายอมรบอกวา การพฒนากคอ การชวยมนษย (รวมทงตวเราเองดวย) ให


ลถงความดบรบรณ เชนนแลว กไมเปนการยากทจะสรปวา ศาสนาควรจะเปนพลงในการพฒนามนษย ศาสนากบการพฒนา (ทถกตองแทจรง) ตองไปดวยกน" (สานกเลขาธการ สภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา, 2529: 68-69)

1.2 เทววทยาทเกยวของกบการพฒนา เปนการใหแนวทางแกผปฏบตงานพฒนามนษยและสงคม ไดแกเทววทยาเรองรหสธรรมปสกา (Paschal Mystery) หรอการไถก (Redemption) โดยพระสงฆราชบญเลอนไดอธบายขยายความเพมเตมเพอใหเขาใจงายขน ดงน

“ขนแรก จะตองมการ "สละตวเอง" ซงเปนกระบวนการเปลยนแปลงเพอการพฒนา และชวยใหรอดพน มนหมายความวา จะตองปลดเปลองทกสงทไมเปนทตองการหรอสงกดขวางตอการเขาถงประชาชนอยางแทจรง ตองมการ "จต" ซงหมายความถงวา พระศาสนจกรตองเปนสวนหนงของประชาชนทพระศาสนจกรรบใชอย ตองเปนหนงเดยวกบประชาชน ถอตามวฒนธรรมของประชาชน และมชวตรวมทกขรวมสขกบประชาชนดวย และทายทสดจะตองมการคนชพ ซงหมายถง การเปลยนจตเปลยนใจ มชวตใหม เปนชวตทอยกบคนอน และเพอผอนสงนจะทาใหพระศาสนจกรมทศนคตทถกตองตอความยตธรรม มภาพพจนทกวางตอมนษยชาต และทสาคญทสดคอ มความกลาหาญทจะเปนพยาน ยนยนถงพระครสต ผซ งทรง เปนแกนของการเปนครสตชน ขาพเจามนใจอยางแนนอนวา สงนเปนสงทโลกกาลงตองการจากเรา การพฒนาจากภายใน ซงหมายถงการ


เปลยนแปลงชวตของเราและวถการดาเนนชวตของเราใหเหมอนกบพระครสต” (สานกเลขาธการ สภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา, 2529: 58-60)

เทววทยาหรอหลกความเชอขางตนนเปนสวนทใหความรเบองตนเกยวกบงานพฒนาและยงเปนเสมอนการใหแนวทางสาหรบการเตรยมตวของผทสนใจงานพฒนา รวมทงยงเปนสวนแสดงใหเหนความเชอมโยง ความสมพนธระหวางการพฒนากบหลกความเชอของคาทอลกอยางชดเจน

1.3 เทววทยาเรองผสบทอดเจตนารมณ โดยบาทหลวงนพจนไดอธบายไว ดงน

“ เ ร อ ง ก า ร ม า บ ง เ ก ด ข อ ง พ ร ะ เ ย ซ เ จ า (Incarnation) หรอ รหสธรรมแหงการทพระธรรมลงมารบเอาเนอหนงเปนมนษยทดนแดนนาซาเรธเปนจดตงตน เราสามารถสรปไดวา เยซเปนคนในประวตศาสตร ซงเกดมาจากตระกลหนง...เรยกวากลมอนาวม ซงเปนกลมทซอสตยตอจตตารมณของมนษยทควรจะเปนมนษยทเปนลกของพระเจาตลอดเวลา (The Servant of Yahweh) พวกนไดพยายามสบทอดเจตนารมณ มาสรนลกรนหลานตอๆกนมา เปนการสบทอดเจตนารมณของพระเปนเจาในประวตศาสตรการไถกของมนษย...เยซอยทน 30 ป และไดรบการสบทอดจากชมชนน เปนการสบทอดตามประวต ศ าสตร ในพระธรรมเก าของกล มอนาวม” (บาทหลวงนพจน เทยนวหาร, 2533: 32-33)

1.4 เปาหมายของการพฒนา พระสงฆราชบญเลอนไดอธบายวา การพฒนาของสภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนามจด


ศนยกลางหรอเปาหมายทตวมนษย กลาวคอ มนษยเปนผกระทาการพฒนาและรบผลการพฒนานนดวยตนเอง ดงน

" มนษย - ประชาชนนนแหละเปนจดสาคญ เปนศนยของงานพฒนา มใชวตถ เงนทองใดๆ ทงสน เพราะวตถเงนทองนนทาใหเราหลงไดงาย ทาใหเราเสอมไดงาย

มนษย - ประชาชน ตองเปนผพฒนาเอง มใชเราไปพฒนาใหเขา

มนษย - ประชาชน ตองเปนผรสกภมใจศกดศรของตนเอง

มนษย - ประชาชนนนเองตองเปนผลกขนและบกบนฟนฝาไปสความดบรบรณ ฝายเราทเรยกวาเปนนกพฒนา ทเปนผนาทางศาสนา เราเปนเพยงเพอนทอยเคยงขางประชาชนเหลาน เพอทจะไดลถงความด บรบรณดวยกน เพราะเรากตองการพฒนาดวยเชนกน”(สานกเลขาธการ สภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา, 2529:75-76)

นอกจากนบาทหลวงวชรนทรยงไดยาถงจดยนของการทางานพฒนามนษยและสงคมของคาทอลก ดงน

“งานพฒนาจงเปนงานของพระททรงมอบหมายใหแกเรา สภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา (สคทพ.) จงเปนองคกรศาสนาททางานพฒนามนษย ไมมผลประโยชนทางการเมอง แตทางานกบคนยากจน ชวยใหเขาหลดพน โดยมพระธรรมคาสอน (พระคมภร) เปนแรงบนดาลใจ และมคาสอนพระศาสนจกรดานสงคม หรอพระสมณสาสนของสมเดจพระสนตะปาปาเปนหลกยดและ


แนวทางปฏบต ดงนนแนวทางการทางานพฒนาคนของเรา มใชเปนการทางานตามความอยากตามความตองการหรอตามใจชอบ แตเราควรจะตระหนกอยเสมอวาเรากาลงสบทอดพระภารกจแหงการปลดปลอยมนษยใหเปนอสระ เหมอนกบองคพระเยซ...” (บาทหลวงวชรนทร สมานจต, เอกสารไมตพมพเผยแพร:2)

2) ความหมายและความสาคญของการปลกจตสานก การปลกจตสานกเปนแนวคดทสาคญมาก ดงจะเหนไดจากการนาแนวคดเรองนมาเปนนโยบายการทางานหลกในชวงแรกของสภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา ดงนนจงตองศกษาในเรองทมาและความหมายของแนวคด ดงน 2.1 ทมาของแนวคดปลกจตสานกมาจากการทปญญาชนคาทอลกไดเขารวมประชมอบรม ดงน บาทหลวงนพจนไปฝกอบรมในสถาบนทเนนการพฒนาจากรากฐานทางความเชอทางศาสนา ทาใหเหนความสาคญของการปลกจตสานก ดงน

“แนวคดทไดรบการอบรมจากสถาบน INODEP เปนของเปาโล แฟรร (Paulo Freire) ทมมมมองวา แนวคดและกระบวนการพฒนาเศรษฐกจกระแสหลกทดาเนนการอยในปจจบนน เปนระบบทสงเวยระบบคณคาของมนษย นนคอ วฒนธรรม ความเชอ และศาสนา ใหเปนเหยอของการพฒนาทเอาวตถเปนหลก ดงนนชมชนรากหญาและนกพฒนาตองมกระบวนการสรางองคความรวาดวยแนวคดเรองการพฒนาตนเอง และตองเปนความรทไมยดเยยดโดยระบบการศกษา กระบวนการศกษาของ


แฟรมชอเรยกวา “กระบวนการเรยนรทมาจากผทถกเอาเปรยบโดยตรง (Pedagogy of the Oppressed) โดยใชกระบวนการทางจตสานก (con-scientisation) เปนกระบวนการทไมไดมในมหาวทยาลย แตจะเปนการเรยนรในแบบททกคนจะตองมประสบการณในการทางานมากอน และหลงจากทไดเรยนรแลว ทกคนตองกลบไปทางานกบชาวบาน 2-3 ป แลวกกลบมาเรยนรดวยกนหนงป จากนนกกลบลงไปทางานอก เปนอยางนสครง...ทกคนตองเขาไปเปนหนงเดยวกบประวตศาสตรของชมชน และตองอย ในกระบวนการดนรนตอส (struggle) รวมกบชาวบาน เพอทจะรวมกนตอบคาถามในสงคมและชมชนน น ๆ อ น น เ ป น ร า ก ฐ า น ค ว า ม ค ด เ บ อ ง ห ล ง (background)ของการศกษา” ( ภาสกร อ นท มา ร(บรรณาธการ), 2547: 21-22)

และบาทหลวงวชรนทรไดเสนอแนวคดปลกจตสานกในการทางานพฒนา ซงมสาระสาคญ ดงน

"การพฒนาคนไมใชวตถทจะสรางตามรปแบบแปลน แตเปนการปลกจตสานกของประชาชนหรอการเปลยนแปลงประชาชนซงตองอาศยเวลา บางครงกผดหวง บางครงกผดพลาด บางครงกสาเรจ แตความสาเรจนนตองอาศยเวลา...กอนท เราจะเรมโครงการ เราจะตองใหประชาชนมจตสานกในการเปนเจาของกลม..." (สมภาษณบาทหลวงวชรนทร, 2524: 16-18)


3) การวเคราะหสงคม และกระบวนการทางานพฒนาแบบองครวม บาทหลวงนพจนไดเสนอแนวคดเรองทมาของการวเคราะหสงคมและกระบวนการพฒนาแบบองครวม ดงน

“การวเคราะหสงคมของมารกซสม ไดรบผลมาจากความคดของพระศาสนจกรทวาเปนครสตชนรนแรกนนเองมารกซในสมยเดกๆ ไดรบอทธพลมาจากพระศาสนจกรโดยเฉพาะจากกจการอครสาวก3ในการขายทรพยสมบตทงหมด นาเงนมารวมกนเปนหนงเดยวจากความเชอ นนคอรากฐานความเชอของมารกซ ฉะนน เมอวเคราะหมาดวยกนจงคลายกบเปนพนองและมาทางสายเอเชยดวยกน แตมความแตกตางกนอยสองเรอง คอ วธการในการแกปญหาซงพระคณเจา (พระสงฆราชบญเลอน) ไดพดถงแนวทางสนตวธ แตสงคมนยมพดถงการเปลยนแปลงแบบถอนรากถอนโคนปฏวต ”(บาทหลวงนพจน เทยนวหาร, 2534: 64)

“เรองความสมพนธแบบ Holistic คอ การพฒนาแบบองครวมระหวางคน สงสงสด ธรรมชาต ในทกดานทงภายนอกและภายใน ขณะเดยวกนกมองเหนเรองชวตภายในทงของมนษยและธรรมชาตเกดเทวศาสตรของควายทมขวญ นาทมจต ฯลฯ ซงจากสงเหลานยอนกลบมาถง Spirituality ของมนษยทจะนมสการพระเจาในงาน

3กจการอครสาวก เปนจดหมายทสานศษยของพระเยซเจาไดเขยนขนเพอเตอนใจแกกลมครสตชนในชวงศตวรรษแรกของการประกาศพระวรสาร กจการอครสาวกเปนสวนหนงของภาคพนธสญญาใหม (New Testament) ในพระคมภร (BIBLE)


พฒนา เปนทฤษฎทมาจากประสบการณในการทางาน” (บาทหลวงนพจน เทยนวหาร, 2534: 65)

และบาทหลวงวชรนทรไดใหความหมายของกระบวนการทางานแบบองครวม ดงน

"...ธรรมชาตของงานพฒนาจงเปนงานฟนฟและเสรมสรางสมพนธภาพอนใหมใหเกดความสมดลในท ก ด า น แ ล ะท า ง า น ร ว ม ก น แ บ บ บ รณ า ก า ร (Holistic)เปนงานทกอใหเกดการประสานรอยราวในจตใจและประสานพลงสรางสรรคของชมชน ซงแฝงเรนดวยศกยภาพ ความสามารถ คณคาทดงามทางศาสนาและวฒนธรรมชมชน ซงรวมถงภมปญญาชาวบาน ทตกผลกมาจากประสบการณทไดรบการสงสมมาเปนเวลานาน...” (วชรนทร, เอกสารไมตพมพเผยแพร:3)

4) การเชอมโยงความคดระหวางหลกความเชอของคาทอลกเขากบการพฒนาและการเมอง ทสาคญทาใหการพฒนามความหมายมากกวาเรองเศรษฐกจ ดงทพระสงฆราชบญเลอน และบาทหลวงวชรนทร สมานจต ไดเสนอไวตามลาดบ ดงน

“พระศาสนจกรสนบสนนใหเชอในธรรมชาตแทจรงของชวตการเมอง คอ การเมองมไวเพอความดสวนรวม เพอระเบยบ และความสงบสขของบานเมอง คาอทอลกยอมวาศาสนาและการเมองตางกมบทบาทตางกน แตตางทางานเพอความดและความสมบรณของมนษยการเมองมบทบาททาใหมนษยอยในสงคมไดอยางมสขมศกดศร ศาสนากมบทบาทหนาทจะฝกฝนอบรมใหมนษยแตละคนมมโนธรรมทเทยงตรงแบบมนษย ฉะนนคร


สตชนจงตองตนตวในดานการเมองเพอใหคณคาทดทเราเรยกวา คณคาแหงพระวรสารเขาไปอยในระบบการเมองของเราดวย”(มสซงโรมนคาทอลกอบลราชธาน, 2544: 41-46 และ 54)

“คาทอลกมหนาททางการเมอง ในรปแบบ Incarnation คอ การรวมทกขรวมสขกบเพอนมนษย การตอสกบความไมเปนธรรม ศาสนากบการเมองตองรวมเ ด น ท า ง ไ ป ด ว ย ก น ใ ห เ ห ม อ น ก บ ค แ ต ง ง า น (complementary) คอยเตมเตมและชวยเหลอกนบนความแตกตางของทงสอง พระศาสนจกรมหนาทใหหลกศลธรรม เพอเปนสานก และมโนธรรมใหแกมนษยและการเมอง..." (บาทหลวงวชรนทร สมานจต, เอกสารไมตพมพเผยแพร:62)

5) การไตรตรองทางเทววทยาและการสรางเทววทยาทองถน การไตรตรองทางเทววทยาเปนเสมอนหวใจในการทาหนาทของปญญาชนคาทอลกซงพระสงฆราชบญเลอน หมนทรพย และบาทหลวงนพจน เทยนวหารไดอธบายไวตามลาดบ ดงน

“การไตรตรองทางเทววทยา (Theological Reflection) คอ การไตรตรองความเปนไปตางๆในชวตของเรา จากมตศาสนา มตแหงความเชอของเราวาเหตการณความเปนไปในชวตของเราในโลกน มนเปนสญญาณแหงกาลเวลาทพระเจาไดสงมาใหแกเรา เพอสอนเรา หรอเพอเตอนสตเราในเรองอะไรบาง ซงสาหรบพวกเราๆ ททางานพฒนาสงคมกหมายถง มนษย สงคมและสงตางๆ ทงหลาย เราควรจะตองมหลกยดประการใดบาง ซง


หลกยดน มใชเนองมาจากผลประโยชน แตวาเนองมาจากความรก” (มสซงโรมนคาทอลกอบลราชธาน, 2544: 47-48)

“ในความหมายของเราน การพจารณาไตรตรอง (Reflection) ตองการปญญา สมาธ (Contemplation) เพอชวยเราใหสามารถมใจสงบถงขนราพงภาวนาได (Contemplation = Deep Reflection)...ในการทางานพฒนานจะตองใหมความสมดล (Harmony) คอในสวนข อ ง ก จ ก ร รม ( Action) ก า รพ จ า ร ณา ไ ต ร ต ร อ ง (Reflection) และการภาวนา (Prayer) ตวอยางเชน...ในงานพระศาสนจกร งานสงเสรม ปกปอง ความยตธรรม กเปนสวนหนงของงานพฒนา ซงเปนการเสรมกนและกนใหสมบรณยงขน” (คณะกรรมการคาทอลกเพอการพฒนาสงคม แผนกยตธรรมและสนตและแผนกพฒนาสงคม, 2553:47-48)

การเสนอความคดเรองการสรางเทววทยาทองถนดวย โดยบาทหลวงนพจน เทยนวหาร และบาทหลวงวชรนทร สมานจตดงน

บาทหลวงนพจนไดอธบายการสรา ง เทววทยาทองถ น (Constructed Local theology) คอบทบาทหนงของการแพรธรรมตามแนวทางสหพนธสภาพระสงฆราชแหงเอเชยทจะรวมกบพนองตางศาสนาและวฒนธรรมเพอชวยกนสรางอาณาจกรแหงความรก ความยตธรรม ความเปนพนอง และศกดศรของสงสรางดวย ดงนนในการสรางตองอาศยคนรนใหมใหสบทอดคณคาศาสนาเดม ประกอบเขากบสถานการณใหมเพอมาสรางความรและอตลกษณของตนเองเพอใหเยาวชนรนใหมสามารถกลบไปรวมชวตศาสนาและวฒนธรรม สบทอด


ชวตและตอสกบปญหาทเกดในยคของเขา (ศนยคาสอนสงฆมณฑลเชยงใหม, 2554: 8)

บาทหลวงวชรนทรกลาววา การสรางเทววทยาของทองถน (Doing theology) เปนการกลบไปยงแหลงกาเนดครสตชน นนคอ พระคมภร ชวตตามแบบประเพณของพระศาสนจกร ปรชาญาณชวตจตของบรรพบรษของเราชาวเอเชย ประสบการณตรง โดยอาศยการไตรตรองภมปญญาทองถน ความเชอศาสนา วฒนธรรมทองถน เนนชวตจตธรรมดาแบบพระเยซหรอเทววทยาเดนดน(บาทหลวงวชรนทร สมานจต, 2543: 58-59) และการสรางเทววทยานแตละคนสามารถสรางไดในทกหนาท เปนการเอาคาสอนมาปฏสมพนธมาอยในชวตจรง และเทววทยาของสภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนาคอ เทววทยาแหงเอเชย (Asian Theology) เนนมตทางศาสนาและวฒนธรรม มพนธกจ ตองเสวนา 3 ดานคอ 1.ความยากจน ความยากไร 2. ศาสนาและวฒนธรรม 3. ศาสนสมพนธ” (บาทหลวงวชรนทร สมานจต, สมภาษณ, 28 กมภาพนธ 2555)

การไตรตรองทางเทววทยามความสาคญตอปญญาชนคาทอลก เนองจากเปรยบเสมอนกระบวนการประเมนผลการทางานพฒนา แตมลกษณะทพเศษกวา คอ เปนการประเมนผลโดยอาศยแนวคดทางศาสนา รวมถงการสรางเทววทยาทองถนกเปนหลกการหรอเงอนไขสาคญททาใหปญญาชนคาทอลกตองสรปบทเรยนจากการทางานจนกอใหเกดแนวคดศาสนาและวฒนธรรมชมชน โดยภาพรวมแลว แนวคดทงหาเรองทปญญาชนคาทอลกเสนอนเปนการปพนฐานเพอนาไปสกจกรรมการพฒนามนษยและสงคมอยางเปนรปธรรมของสภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา


กจกรรมการพฒนาของสภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา

จากการนาเสนอประสบการณชวต และแนวคดเรองพฒนามนษยและสงคมโดยมศาสนาเปนแนวทางหลกของปญญาชนคาทอลกทงสามทาน เพอทจะชใหเหนถงความสมพนธทเชอมโยงกนระหวางแนวคดและการปฎบตใหเกดผลเปนรปธรรมทสาคญคอ กจกรรมพฒนาตางๆทเกดขนในนามของสภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา ซงสามารถแบงออกเปน 2 ชวงทสาคญ ไดแก ชวงทหนงภายใตแนวคดการปลกจตสานก ใชวธวเคราะหสงคมเปนหลก และชวงทสองภายใตแนวคดศาสนาและวฒนธรรมชมชน ใชวธวเคราะหชมชนและการศกษาประวตศาสตรของชมชนเปนหลก โดยแตละชวงเวลามสาระสาคญ ดงน

ชวงท 1 กจกรรมการพฒนาภายใตแนวคดปลกจตสานก

การปลกจตสานก เปนแนวคดทปญญาชนคาทอลกทงสามทานไดมโอกาสเขารบการอบรมซงไดกลาวไวในสวนของการเสนอความคดฯขางตนแลว แมจะไมใชการอบรมครงเดยวกนกตาม ภายใตนโยบายนกอใหเกดกจกรรมการพฒนาหลายประการซงกจกรรมการพฒนาทเกดขนนด าเนนไปตามหลกการสาคญคอ การพฒนาคนทงครบ (Integral human development) หรอการพฒนาคนในทกๆดาน ทงทางเศรษฐกจ การเมอง อดมการณ วฒนธรรมและศาสนา (โครงการอาสาสมครเพอสงคม, 2527: 226) ซงเปนการพฒนาคนแตละคนและเปนการพฒนาแกมนษยทกคนตามคาสอนในพระสมณสาสนการพฒนาประชาชาต (Populorum Progressio หรอOn the Development of Peoples) หลกการการพฒนาคนทงครบนเปนการขยายหลกคาสอนของสภาสงคายนาสากลวาตกน ครงท 2 การปลกจตสานกของสภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนาเปนแนวคดทมหลายความหมาย ไดแก


1) การปลกพลงจตใหตน หรอการเสรมพลงจตสานกททาใหคนรบรถงภาวะความขดแยงทางสงคม การเมองและวฒนธรรม เพอใหสามารถกระทาการตอบโตสถานการณตางๆทบบคนอย (สารจากศนยสงคมพฒนา, 1974: 3) หรอกลาวไดอกนยหนงวา เปนการทาใหเขาใจถงสาเหตของปญหาตางๆทประชาชนกาลงเผชญอย เชน ความยากจน การเปนหน เปนตน

2) การกระตนและสนบสนนใหสงฆมณฑล (เขตปกครองของคาทอลก) และผนาชมชนเปนผเปลยนแปลงชมชนของตนเอง โดยใชการวเคราะหสงคมเปนเครองมอ ดงนนสภาคาทอลกแหงประเทศไทยจงไดจดตงศนยสงคมพฒนาขนในทกสงฆมณฑล เพอเปนหนวยงานปฏบตในแตละพนท (รงโรจน ตงสรกจ, สมภาษณ, 24 มกราคม 2555)

กจกรรมการพฒนาภายใตแนวคดปลกจตสานก ไดแก

1) การอบรมและรวมกลมโดยอาศยสหกรณเครดตยเนยน ตามการอบรมของพระสงฆราชบญเลอน หมนทรพย กลาวคอ เครดตยเนยนเปนกจกรรมททาใหคนมารวมตวกนเพอปลกจตสานกในการรวมแรงรวมใจกนออมเงนแกปญหาเพอหาทางชวยเหลอกนและกนในเรองความสข ความเจรญ ความครบครนของชวต ซงตงอยบนฐานความเชอถอ ความไววางใจ (Credit) ความสามคค และความเปนหนงเดยวกน (Union) โดยมวตถประสงคคอ การพฒนาคนใหเกดการเรยนร การปฏบต และการมสวนรวมกนทงในทางโลกและทางธรรมมากขนดงนนการปฏบต เครดตย เนยนจง เทากบปฏบตศาสนธรรมดวย หลกธรรมทเครดตยเนยนยดถออยไดแก จตตารมณ 4 เครดตยเนยน 5 โดยจตตารมณ 4 คอ ความรกความเมตตา ซงสามารถปฏบตตอกนดวยความสนใจ ความหวงใย การแบงปนรบใชกน และคณธรรม 5 คอ ความด ซงเปนคาสอนพนฐานของทกศาสนา ไดแก ความซอสตย ความ


เสยสละ ความรบผดชอบ ความเหนใจกน และความไววางใจกน (ชมนมสหกรณเครดตยเนยนแหงประเทศไทย จากด, 2524: 38,46)

หลกการเครดตยเนยนไดรบการเผยแพรในทกสงฆมณฑล (เขตพนทการปกครองของคาทอลก) ตอมางานเครดตยเนยนไดแยกออกจากความรบผดชอบของพระศาสนจกรคาทอลกในป พ.ศ.2522 โดยไดจดทะเบยนเปนนตบคคลในชอ “สหกรณออมทรพยเครดตยเนยน” และเปนศนยกลางของเครดตยเนยนทงหลายทกระจายอยทวทกภาคของประเทศไทย (วารสารสงคมพฒนา ปท 8 ฉบบท 3: 58)

2) การฝกอบรมเพอปลกจตสานกโดยใชการวเคราะหสงคมเปนเครองมอ (รงโรจน ตงสรกจ, 2530: 28)และมวตถประสงคเพอใหมนษยไดมความคดเกยวกบศกดศรของตน ระบบและโครงสรางทางสงคม และพยายามทจะออกจากระบบทไมยตธรรม (วารสารสงคมพฒนา ปท 9 ฉบบท 4: 32) สภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนาเรมตนทาการอบรมในหมครสตชนกอนโดยเรมจากกลมผนาทางศาสนา กลมผนาชาวบานโดยอาศยวธการตางๆ เชน การประชมสมมนา การเยยมเยยนเปนการสวนตว การรณรงค และการเผยแพรเอกสารและขาวสาร (สารสงคมพฒนา ฉบบท 4: 2) และมเนอหาการฝกอบรมทแตกตางกนไปตามความเหมาะสมของแตละกลมทเขารวม ดงน

2.1) การฝกอบรมผนาทางศาสนาเปนการศกษาสภาพความเปนจรงในสงคม การศกษาคาสอนของพระศาสนจกรโดยเฉพาะในเรองบทบาทดานงานพฒนาคนภายใตสภาพความเปนจรงของสงคมรวมกน (สภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา, 2521: 1)

2.2) การฝกอบรมพนกงานศนยสงคมพฒนา เปนหนวยงานปฏบตทสาคญของสภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา เนอหาทฝกอบรมเกยวกบโครงสรางทางดานศาสนาคาสอนดานสงคมของ


พระศาสนจกร และเทคนคการทางาน เชน เทคนคในการจดประชม การเขาหาชาวบาน การอยในชมชน การวเคราะหโครงการและชมชน (วารสารสงคมพฒนา ปท 11 ฉบบท 2: 70) และการเชญพระสงฆมาเปนวทยากรในการอบรมดวย เชน ทานมหาณรงค หลวงพอนาน(รงโรจน ตงสรกจ, สมภาษณ, 24 มกราคม 2555)

2.3) การฝกอบรมผนาชาวบาน เชนการทางานเปนกลม การอบรมชวตครอบครวโดยเฉพาะการคมกาเนดทผดหลกคาสอนทางศาสนาและยงมงฝกฝนอาชพทจาเปนตอชนบท มงทจะใหชนชนสามารถชวยเหลอตวเองใหมากทสด (สภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา, 2521: 2)

3) โครงการพฒนาเศรษฐกจ เปนกจกรรมการพฒนาทไดรบอทธพลจากแผนพฒนาของภาครฐ เพอใหคนกนดอยด และการเขามาของ Catholic Relief Service (CRS) ซงเปนองคกรทนคาทอลกระหวางประเทศไดเขามาสนบสนนทนใหกบโครงการพฒนาเศรษฐกจ โดยมแบบฟอรมใหกรอกขอทน โครงการทมจดขนไดแก การสงเสรมใหชาวบานรวมกลมเพอการพฒนา การจดตงกองทนหมนเวยน (วารสารสงคมพฒนา ปท 4: 23-24) การขดบอนาบาดาล ธนาคารขาว ธนาคารควาย และการสงเสรมอาชพ เปนตน (สภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา, 2521: 17, 30 และ 33) นอกจากนองคกรทนยงมอบหมายใหสภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนาเปนผพจารณาวางเงอนไขการใหทน (วารสารสงคมพฒนา ปท 7 ฉบบท 2: 54-55)

แมวาโครงการพฒนาเศรษฐกจจะมความคลายคลงกบโครงการของภาครฐ แตกมความแตกตางทเหนไดชดเจน กลาวคอ สภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนามองวา โครงการพฒนา


เศรษฐกจเปนเครองมอชนหนงในการปลกจตสานกของประชาชน เพอใหประชาชนนาความรทางดานการพฒนาทไดรบการอบรมมาปฏบตอยางจรงจง (รายงานประจาป 2521-1978, 2522: 4)

โดยภาพรวมแลว ภายใตนโยบายปลกจตสานก สภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนามจดม ง เนนใหความส าคญกบกระบวนการศกษาอบรมอยางนอย2 ประการคอ 1) ตองการสรางความเขาใจใหแกบคคลทจะเขารวมงานพฒนากบสภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนาทงบคลากรภายในและประชาชนทวไป และ 2) ตองการวางพนฐานแนวคดพฒนาทมพนฐานมาจากหลกความเชอ และขอคาสอนทางศาสนา ซงเปนแนวคดและแนวทางการปฏบตทคอนขางใหม รวมถงการวเคราะหสงคม และการประเมนผลในการทางานเพอทจะไดรถงผลด ผลเสย ปญหาและขอจากดในการทางานอนจะนาไปสการแสวงหากระบวนการทางานพฒนาใหมทเหมาะสมมากกวาแบบเดม

ชวงท 2 กจกรรมการพฒนาภายใตแนวคดศาสนาและวฒนธรรมชมชน

แนวคดศาสนาและวฒนธรรมชมชนของสภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนามทมาจากสาเหตสาคญ 2ประการ ไดแก 1) การสนสดภารกจในการสงเคราะหชวยเหลอผลภยจากอนโดจน 2) การประเมนผลการดาเนนงานพฒนาภายใตแนวคดการปลกจตสานก (จรภา, 2557: 234) การสนสดภารกจอนโดจนสงผลใหสภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนาไดมเวลาทาการประเมนผลและทบทวนประสบการณการทางานพฒนาทผานมา (พ.ศ.2516-2522) ทาใหไดขอคนพบทสาคญหลายประการ ไดแก


1) วฒนธรรมทแตกตางกนระหวางนกพฒนากบชาวบานสงผลใหการวเคราะหสงคมและการทางาน โดยเฉพาะโครงการพฒนาเศรษฐกจทมงเนนการเพมรายไดหรอผลประโยชนใหชาวบาน ซงขดแยงกบวฒนธรรมดงเดมของชาวบาน จนเกดการตงคาถามวาเปนกจกรรมทเหมาะกบการปลกจตสานกของชาวบานหรอไม เชน โครงการธนาคารขาวทตองมการลงหน และเงอนไขการกยมเฉพาะสมาชก(Surachet Vetchapitak, 1985: 15)

2) การกลาวถงวฒนธรรมทเรยบงายของชาวบาน และเรองการพงตนเอง ควบคไปกบการพจารณาทบทวนความคดและการทางานของนกพฒนาเอง ตลอดจนการประเมนผลตนเองทาใหปญญาชนคาทอลกของสภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนาไดพบมมมองทสาคญ ดงน

"ในหมประชาชนทเราทางานดวยนนไมวางเปลา ซงหมายถง ประชาชนเหลานนมความร ความคด และความเชอของพวกเขาอย ซงอาจจะเปนความคดทแตกตางจากบรรทดฐาน หรอความรบรของสงคมปจจบนทเนนความรทไดจากการศกษาสมยใหมทไดจากโรงเรยนทรฐบาลรบรองซงนกพฒนาจานวนมากกไดรบการศกษามาจากโรงเรยนเหลาน ทาใหมมมมอง ความคดและการวเคราะหปญหาทแตกตางจากประชาชน ความคดและความเชอของประชาชนในพนททศนยสงคมพฒนาเชยงใหมรบผดชอบอยโดยเฉพาะชมชนปกาเกอะญอเปนแบบองครวม กลาวคอ มองเรองเศรษฐกจ การเมอง วฒนธรรมเปนสวนเดยวกนในวถชวตของพวกเขา และไดใหความสาคญกบคณคาและความหมายกบธรรมชาต


รอบตวทพวกเขาอาศยดารงชวตดวยรวมทงใหความสาคญกบความเชอเรองสงสงสดหรอสงเหนอธรรมชาตดวย(บาทหลวงนพจน เทยนวหาร. สมภาษณ. 10 มกราคม 2552)

มมมองทสาคญขางตนนนอกจากไดมาจากประสบการณการทางานพฒนาแลว ยงมความสอดคลองกบหลกการพฒนามนษยและสงคมของสภาสงคายนาสากลวาตกน ครงท 2 โดยเฉพาะการใหความสาคญกบประวตศาสตร การอานสญญาณแหงกาลเวลา การปรบตวสวฒนธรรมทองถน การเสวนา นอกจากนการประเมนผลยงทาใหเกดการเปลยนแปลงในวธการทางานจากแตเดมทใชการวเคราะหสงคม เพอคนหาปญหาทชาวบานมอย และนาปญหานนเปนตวตงตนในการทางาน เปลยนมาเปนการศกษาประวตความเปนมาของชมชน เพอคนหาวาเขามองคความรและศกยภาพอยางไรในการแกปญหาทผานๆมาในอดต รวมทงการใหชาวบานมสวนรวมในการแกไขปญหา ซงเทากบเปนการเพมการมสวนรวมของชาวบานในงานพฒนา และเปลยนจากการทสภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนาเปนใหการอบรมชาวบานมาเปนการยอมรบฟงประสบการณชวตของชาวบาน (จรภา, 2556: 239-240)

การประเมนผลทสาคญทสดทสงผลตอการเปลยนแปลงแนวทางการพฒนาคอ การประเมนโครงการพฒนาเศรษฐกจของศนยสงคมพฒนา สงฆมณฑลเชยงใหมผลท เกดขนคอ มการโกงเกดขนโดยสวนมากเปนกรรมการ ดงนนจงมความคดทจะนาเรองวฒนธรรมดงเดมของชาวบานมาใช เพราะเปนการตรวจสอบควบคมกนและกนดกวาทนกพฒนาทา (บญเทยน, 2531: 43-44) ขณะเดยวกนในการประเมนผลงานพฒนาททากมการสงเกตวาชมชนมอะไร และชาวบานอยากให


ชมชนเปนอยางไร จากการสงเกตนสงผลให เกดความจาเปนในการศกษาวฒนธรรมอนเปนเรองเกยวกบความคด ความเชอ ทศนะการปฏบต ตลอดจนวถชวตทงหมดของชาวบาน (บญเทยน, 2531:64-65)

ดวยเหตนจงทาใหสภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนาและศนยสงคมพฒนาตางๆ หนกลบมาใหความสนใจและความสาคญกบการศกษาวฒนธรรมหรอวถชวตของประชาชน ซงเปรยบไดดงสญญาณแหงกาลเวลา เพอทจะไดคนพบพลงทสาคญในการดาเนนชวต การพฒนา และการแกปญหาตางๆของชาวบาน โดยอาศยกระบวนการทางานแบบใหมจากแตเดมมงเนนไปทปญหาหรอความขาดแคลนของชาวบาน เปลยนมาเปนการศกษาประวตศาสตรของชาวบานและชมชนวา พวกเขาอยกนมาอยางไร และแกไขปญหาไดอยางไรในอดตจนถงปจจบน รวมถงพวกเขามความคดและความตองการอยางไรในแตและทองถน (สานกเลขาธการ สภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา, 2533: 9-11)

จดเรมตนทสาคญในการเผยแพรแนวคดการทางานพฒนาบนพนฐานทางวฒนธรรมของสภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนานนคอ การสมมนาในหวขอ “วฒนธรรมไทยกบงานพฒนาชนบท” ทจดขน ณ สวางคนวาส จงหวดสมทรปราการในป พ.ศ.2524 ซงไดมการนาเสนอความสาคญของวฒนธรรมตองานพฒนา โดยบาทหลวงนพจน เทยนวหาร ผอานวยการศนยสงคมพฒนา สงฆมณฑลเชยงใหม ดงน

“.. .ชาวปกาเกอะญอ มความกง วลและใหความสาคญกบวฒนธรรมของตนมากและกลววาความเปนปกาเกอะญอจะสญหายไปและไมสามารถถายทอดใหลกหลานได ความกงวลนมมากกวาปญหาการขาดแคลนขาวทเกดขนทกป ดวยเหตนจงทาใหเกดการปรบเปลยน


วธการทางานจากแตเดมทมองหาปญหาในหมบานมาเปนการศกษาประวตศาสตรและวฒนธรรมของชมชน เพอคนหาพลงและศกยภาพทคนในชมชนนนม ผลของการศกษานพบวา วฒนธรรมปกาเกอะญอนนมความเปนอย เรยบงาย มการแบงปนกน ระบบการตดสนใจ นทานสอนใจและการดาเนนชวต ภาษาและธรรมเนยมเปนของตนเอง ซงสงเหลานกาลงจะสญหายไปจากการเขามาของวฒนธรรมภายนอกชมชนคอ วถการผลตเพอขาย การคาขาย ความกงวลในเรองวฒนธรรมทจะสญหายนทาใหชาวปกาเกอะญอเกดจตสานก และเปนจดเรมตนของการศกษาทางวฒนธรรมโดยการศกษาประวตศาสตรของชมชนเพอคนหาวาสงไหนด เพอนามาเปนแนวทางพฒนาคนทงครบตอไป (สภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา, 2524: 1-3)

การเสนอเรองวฒนธรรมในงานพฒนานไดรบการยอมรบวา เปนการเผยแพรแนวคดวฒนธรรมชมชนอยางเปนระบบครงแรก (ฉตรทพย นาถสภา, 2547: 172) และจดไดวาเปนจดกาเนดของแนวคดการพฒนาแนววฒนธรรมชมชน (สมพงศ, 2545: 19) นอกจากนเนอหาในการสมมนาทเกดขนนยงไดรบการเผยแพรไปสสงคมภายนอกโดยผานทางวารสารสงคมพฒนา ซงเปนวารสารของสภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนาทเปนเสมอนเวทในการแลกเปลยนความร และความคดเหนของนกพฒนา และอาจารยในมหาวทยาลย ดงจะเหนไดจากขอความดงกลาวน

"...ในชวงปพ.ศ.2524-2527 สงคมพฒนาเปนทเกรยวกราวมาก เพราะมการตอบโตทางความคด เสนอ


ทางเลอกใหม เปนสอกลาง...สงคมพฒนาจงกลายเปนคมอของการทางานพฒนา เสนองานทางความคดและการเปลยนแปลงทางสงคม...เพอเปนเวทโต เถยงในเรองความคดวฒนธรรมชมชน” (สนน ชสกล, สมภาษณ 5 กรกฏาคม 2553)

"เคยเปนสมาชกในยคพ.ศ.2520 เปนตนไป โดยเฉพาะ 2527-2528เปนหนงสอทขาดไมได เปนเวทหยบยกประเดนนาในการถกเถยงทศทางการพฒนา" (สรชย หวนแกว. สมภาษณ 3 กรกฏาคม 2553)

"เปนวารสารทเสนอทางเลอกเกยวกบการพฒนาชมชน...ในชวงทนาเสนอเรองวฒนธรรมชมชน และงานทเสนอใหกลบไปสรากเหงา มคนอานมาก..." (ฉนทนา บรรพศรโชต. สมภาษณ. 14 กรกฎาคม 2553)

หลงจากการคนพบและเผยแพรแนวคดศาสนาและวฒนธรรมชมชน สภาคาทอลกแหงประเทศไทยไดทาการศกษาวฒนธรรมผานกจกรรมการพฒนาทสาคญ ไดแก 1) การศกษาประวตศาสตรชมชน 2) กระบวนการศกษาความจรงและรวมชวต 3) การฝกอบรมผสบทอดเจตนารมณ โดยแตละกจกรรมมรายละเอยดดงน

1) การศกษาประวตศาสตรของชมชน เปนการใหความสาคญกบ 3 ประเดนหลก ไดแก การกนอย การตดสนใจ และวฒนธรรมและศาสนา โดยใชวธการศกษาเปรยบเทยบประเดนทงสามดานทกลาวมานในชวงเวลาอดตกบสภาพความเปนจรงทเกดขนในปจจบน ผลทไดจากการศกษาประวตศาสตรชมชนนคอ การเรยนรถงสภาพความเปนอยของชาวบานทมวฒนธรรมเปนสวนสาคญอยางยงในการดาเนนชวต และการวเคราะหแยกแยะเนอหาความรทางวฒนธรรม เพอทจะ


ชใหเหนวา วฒนธรรมมทงดานบวกและลบ วฒนธรรมดานบวกมเนอหาทสาคญ ไดแก ความสามคค การแบงปน ไมคดดอกเบย สวนวฒนธรรมดานลบมเนอหาทสาคญ ไดแก ความกลว ไมกลาแสดงออก เปนตน (จรภา, 2556: 244-245)

เมอทาการศกษาและแยกแยะเนอหาวฒนธรรมของชมชนแลว กระบวนการตอไปทสภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนาไดดาเนนการตอ คอ การใหคานยามความหมายของวฒนธรรมจากการสรปการศกษาโครงสรางชมชนปกาเกอะญอและองคความรทางวชาการ กลาวคอ วฒนธรรมเปนสงทสรางและสงสมมาจากประวตศาสตร เปนโครงสรางความคดทงระบบทมผลตอการใชชวต อดมการณ ความเชอ คานยม การตดสนใจของคนในสงคม หรออาจกลาวไดอกนยหนงวา วฒนธรรมเปนขบวนการทมผลตอทงระบบของสงคม เปนวถชวตทงหมด และสงสาคญทสดในวฒนธรรมชมชนคอ คน เพราะคนเปนศนยกลางของทกเรอง ดงนนในการศกษาวฒนธรรมชมชน ตองใหความสมพนธกบเรองความสมพนธของคนกบสงตางๆ ซงอาจแบงไดเปน 3 ดาน ไดแก

1.1) ความสมพนธระหวางคนกบธรรมชาต เปนการใหความสาคญกบพช สตว และสงแวดลอมรอบตวดวยการใชคาวา "ผ" ซงมทงดานดและดานรายทมความสมพนธตอกนทงหมด ความสมพนธในเรองนมกแสดงออกผานทางนทาน พธกรรม โดยมเปาหมายเพอใหคนเหนคณคาของธรรมชาต 1.2) ความสมพนธระหวางคนกบคน หรอ "บระ" เปนคาเรยกของชาวปกาเกอะญอ หมายถง การใหชวตใหม เชน การแตงงาน และการตดสนใจท เกดขน โดยมการแสดงออกในรปแบบของนทาน พธกรรมระหวางคนและครอบครว


1.3) ความสมพนธกบสงเหนอธรรมชาต หรอสงสงสด หรอ "ตา" เปนคาเรยกของชาวปกาเกอะญอ หมายถง สงทควบคมความประพฤตของคนใหอย ในความดงาม ทาใหคนไมกลาทาเรองไมด (วารสารสงคมพฒนา ปท 11, 2526: 51 และ 158-159)

2) กระบวนการศกษาความจรงและรวมชวต เปนกจกรรมทเกดขนเพอมงหวงใหนกพฒนาไดเรยนรและรวมชวตกบประชาชนทยากไร เพอใหไดพบคณคาศาสนาและวฒนธรรมของประชาชน และความมงหวงของประชาชนทจะปรบปรงเปลยนแปลงชวตใหดไปพรอมกบการเปลยนแปลงสงคม นอกจากนในกระบวนการศกษาความจรงและรวมชวตยงไดเชญนกวชาการมาใหความรเกยวกบสภาพความเปนจรงในสงคมไทย รวมถงการใหความรเรองผลการพฒนาทเกดจากแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบตางๆ กระบวนการศกษาความจรงและรวมชวตมขนตอนในการดาเนนงาน 3 ขนตอน ไดแก

2.1) การเตรยมการเพอชแจงถงความเปนมาและความสาคญของกจกรรมนหรอขนปฐมนเทศ เพอปองกนมใหผเขารวมกระบวนการรบรประสบการณชวตของชาวบานเหมอนนกทองเทยวทวไป (รายงาน "การสมมนาตดตามผล บซา 7", ม.ป.ป.: 11)

2.2) การเดนทางไปศกษาความจรงและรวมชวตในพนท หรอขนปฏบต

2.3) การพจารณาไตรตรองถงประสบการณทพบเจอในพนท โดยการวเคราะหแยกแยะ และสงเคราะหประสบการณทงของตนเองและเพอนรวมกจกรรม การพจารณาไตรตรองนทาบนพนฐานของพระคมภรและเอกสารคาสอนดานสงคมของพระศาสนจกร (บาทหลวงวชรนทร, ม.ป.ป.)


กระบวนการศกษาความจรงและรวมชวตเปนกจกรรมทไดรบอทธพลจากสหพนธสภาพระสงฆราชแหงเอเชย (The Federation of Asian Bishops’ Conference) โดยมงหวงใหพระศาสนจกรคาทอลกในประเทศตางๆ เขาใจความเปนจรงของประชาชนในทวปเอเชย เพอทพระศาสนจกรจะไดมบทบาทในสงคมใหสมกบเปนพระศาสนจกรทองถนอยางแทจรง และกระบวนการนยงสอดคลองกบหลกการเสวนาของสภาสงคายนาสากลวาตกน ครงท 2

3) การฝกอบรมผสบทอดเจตนารมณเปนกจกรรมทเกดขนเพอมงหวงใหการพฒนาคนทงครบตามแนวทางศาสนาและวฒนธรรมชมชนมความเขมแขงและยงยนขน กลาวคอ การคนหาปญญาชนในหมบาน เพอสบทอดวธคดของวฒนธรรมชมชนและรวมมอกนสรางจตสานกของชมชนใหชดเจน รวมถงความพรอมทจะเผชญสงตางๆทมาจากภายนอกชมชน ดงนน จงจาเปนทจะตองสรางเยาวชนรนใหมใหไดเรยนรและสบทอดแนวทางดงกลาวน ซงเปนทงการรกษาคณคาความหมายของความเชอและวฒนธรรมดงเดม และยงทาใหสงเหลานนเปนพลงทสาคญในการดาเนนชวตและตงรบกบสถานการณตางๆทจะเกดขนบนรากฐานภมปญญาและประวตศาสตรของชมชนของตนเองกจกรรมนเปนความรวมมอระหวางชาวบานปกาเกอะญอ นกวชาการ และศนยสงคมพฒนา สงฆมณฑลเชยงใหม โดยมแนวทางในการอบรม ไดแก

3.1) เปนการเรยนจากสภาพความเปนจรงทอยรอบตวของเยาวชนกอน 3.2) เนนปญหาและการแกไขปญหา โดยเฉพาะอยางยงการแสวงหาความร และวธการทบรรพบรษของชมชนใชในการแกไขปญหา


3.3) มความคดวพากษวจารณ หรอการคดเปน (กาญจนา แกวเทพ, ม.ป.ป.: 38-40) เปนการเรยนทอาศยการเสวนาระหวางผเรยนและผใหการอบรม

หากมองกจกรรมนตามหลกความเชอของคาทอลกการพฒนาบนรากฐานความเชอวฒนธรรมของตนเองนนกเปรยบเหมอนการพงตนเอง และยงเปนการสรางเทววทยาทเหมาะสมกบการเปลยนแปลงในทองถนของตนนนเองความสนใจในเรองวฒนธรรมและประวตศาสตรชมชนนนอกจากเปนขอคนพบจากการทบทวนและประเมนผลงานพฒนาแลว ยงเปนหลกการทสาคญในสภาสงคายนาสากลวาตกน ครงท 2 และสหพนธสภาพระสงฆราชแหงเอเชยดวย เนองจากการใหความสาคญกบวฒนธรรมในฐานะทเปนทงสภาพแวดลอมรอบตวและวถชวตของคน ซงเปนบอเกดความรและพลงสาคญในการดาเนนชวต รวมถงหลกคาสอนทสาคญคอ พระศาสนจกรตองรวมทกขรวมสขกบมนษย

2. บทวเคราะหปญญาชนคาทอลก

โดยภาพรวมแลวปญญาชนคาทอลกทงสามทานเปนปญญาชนอนทรยและประกาศก เนองจากการทาหนาทตางๆ ดงน

1) ใหการศกษากบประชาชนผานการจดกจกรรมตางๆ เชน การฝกอบรม การประชมชาวบาน การสมมนาเปนการอธบายความร แนวคดและหลกความเชอเกยวกบการพฒนาเพอใหประชาชนเขาใจไดมากขนและนาไปปฏบตได เชน การเชอมโยงการพฒนาเขากบความเชอในเรองความรกและการรบใชเพอนมนษย และการทางานรวมทกขรวมสขกบประชาชนสอดคลองกบคาสอนเรองการบงเกดมาเปนมนษยของพระเยซ (Incarnation)


2) การทางานรวมกบประชาชนอยางใกลชด ซงเปนทมาของการคนพบแนวทางศาสนาและวฒนธรรมชมชน เนองจากการเรยนรวฒนธรรมของชาวบานมาจากการดาเนนชวตประจาวน (การปฏบต) พรอมกบการประยกตใชหลกความเชอของคาทอลก (แนวคดหรอทฤษฎ) ซงเปนการประสานแนวคดทฤษฎเขากบการปฏบตรวมทงการเชอมโยงแนวคดทางวชาการ เชน การปลกจตสานกกบกจกรรมการฝกอบรมสหกรณเครดตยเนยน ซงเปนกจกรรมเพอปลกจตสานกรปแบบหนง 3) การใหความหมายกบสงทชาวบานมและไดทาอย เชน การแสงออกถงวฒนธรรมในการดารงชวตทงดานเศรษฐกจ สงคมและการเมอง รวมทงการนาเสนอความหมายเรองการพฒนาอยางแทจรง ซงมใชการพฒนาทเนนแตความเจรญเตบโตดานเศรษฐกจเพยงอยางเดยว แตหมายถงการพฒนาในดานอนๆ เชน ดานจตใจ ดานสานกตอสาธารณะ ดานความสมพนธในสงคมดวย อนเปนการพฒนาทครบถวนทงทางรางกายและจตใจ รวมทงตองเปนการพฒนาทเกดขนในแตละคนและไมละทงผใดผหนง ดงนนจงเปนการพฒนาคนทงหมด หรอเรยกอกอยางวา เปนการพฒนาคนทงครบ ซงเปนแนวคดการพฒนาทสาคญของคาทอลกทไดรบอทธพลจากสภาสงคายนาสากลวาตกน ครงท 2 4) ชแนะแนวทางในการปฏบตทมาจากแนวคดทฤษฎ เชน การอทศตนของนกพฒนา ซงสอดคลองกบหลกความเชอในเรองการบงเกดมาเปนมนษยของพระเยซเจาทไดเสยสละตนเองเพอปรบปรงคณภาพชวตความเปนอยของเพอนมนษยตามคากลาวของพระสงฆราชบญเลอน หมนทรพยทไดนาเสนอไวขางตน 5) ชใหเหนเปาหมายของงานพฒนา ซงเปรยบเสมอนการเปลยนแปลงสงคมวาไมไดอยทการพฒนาเศรษฐกจเหมอนอยางแนวคดการพฒนาของรฐ อนเปนแนวคดทครอบงาและครองความเปนใหญอย


ในสงคมพลเรอน แตอยทตวมนษย กลาวคอ มนษยเปนเปาหมายในการพฒนาและเปนผกระทาเพอใหบรรลถงความดงามสมศกดศรความเปนมนษย 6) กระตนใหชาวบานเหนความสาคญของตนเองวาไมไดเปนเพยงผรบผลการพฒนาแตยงเปนผสรางแนวคดการพฒนาจากรากฐานทางวฒนธรรมของตนเองโดยอาศยการดาเนนชวตประจาวน ซงเปรยบไดกบการตอสทางความคด หรอการทาสงครามแสวงหาฐานทมนในสงคมพลเรอน 7) การตอสทางความคด หรอการทาสงครามแสวงหาฐานทมนของปญญาชนคาทอลกกระทาผานการเผยแพรแนวคดศาสนาและวฒนธรรมชมชนโดยอาศยชองทางตางๆ เชน การประชมสมมนา วารสารสงคมพฒนา และหนงสอทเกยวกบศาสนาและวฒนธรรมชมชนของสภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา 8) การนาการปฏบตตางๆของชาวบานมาสรางเปนแนวคดอยางเปนระบบนน มความสอดคลองกบหลกการไตรตรองทางเทววทยาและการสรางเทววทยาของทองถนของปญญาชนคาทอลก นนกคอ แนวคดศาสนาและวฒนธรรมชมชนทมรากฐานอยบนความเปนจรงของสภาพสงคมไทย 9) สรางความยงยนใหกบระบบความคดโดยการสรางปญญาชนใหม ซงมาจากชาวบาน เพอใหเปนปญญาชนของชาวบานทมความรและจรยธรรมจากการปฏบตงานตางๆ และการแกไขปญหาทเกดขนในชวตประจาวนเปนการผสานแรงงานกายและแรงงานสมอง 10) การปฏบตหรอกจกรรมตางๆทเกดขนของสภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนารวมกนกบชาวบานลวนเปนผลมาจากการปฏบต กลาวคอ การประยกตใชหลกความเชอ ความรทางวชาการเขากบประสบการณการทางานพฒนาทงสน


ปญญาชนทงสามทานนนไมไดมทมาจากชาวบานโดยตรง แตมความเชอในหลกคาสอนเรองการรกและรบใชเพอนมนษย การตระหนกถงคณคาและศกดศรความเปนมนษยของคนจน หรอของประชาชนทเสยเปรยบ อยางไรกตามในบรรดาปญญาชนคาทอลกทงสามทานนน ผทมบทบาทใกลเคยงกบปญญาชนอนทรยมากทสดคอ บาทหลวงนพจน เทยนวหาร เนองจากทานไดทางานคลกคลใกลชดกบชาวบาน และยงเปนผนาวฒนธรรมของชาวบานมาสรางเปนแนวคดอยางเปนระบบรวมกบอาจารยกาญจนา แกวเทพ รวมทงยงรเรมสรางปญญาชนใหม หรอปญญาชนของชนชนรองทมพลงตอรองนอย นนคอ โครงการผสบทอดเจตนารมณของศนยพฒนาสงฆมณฑลเชยงใหม โดยการทาหนาทปญญชนคาทอลกของบาทหลวงนพจนนนเปนการปรบประยกตแนวคดปญญาชนอนทรยของกรมชในหลายประเดน กลาวคอ จากทมเปาหมายเพอการปฏวตมาสการตความ หรอใหความหมายวา การปฏวตกคอการเปลยนแปลงสงคม โดยการเสนอแนวคดหรออดมการณพฒนาแบบใหมทแตกตางจากอดมการณพฒนาของภาครฐทมอทธพลครองความเปนใหญอยนนกคอ จากแนวคดการพฒนาทเนนความเจรญเตบโตดานเศรษฐกจมาสแนวคดการพฒนาทมรากฐานจากศาสนาและวฒนธรรมของชมชนและยงประยกตการจดตงพรรคการเมองมาเปนการรวมกลมของชาวบาน รวมทงยงแสดงใหเหนวาชาวบานมความร ความเชยวชาญและความภมใจในวฒนธรรมของตนทไดแสดงออกมาในรปแบบการดาเนนช วตประจาวนในหมบานทตองสมพนธกบส งต างๆและสภาพแวดลอมภายนอกชมชน ซงความเชยวชาญของชาวบานนอยในลกษณะทแตกตางจากกรมชกลาวคอ สาหรบกรมชความเชยวชาญของมวลชนจะเปนความรเรองวฒนธรรม หรอความชานาญงานในระบบสมยใหม ขณะทชาวบานมความเชยวชาญในความรและวฒนธรรมแบบดงเดม


การทปญญาชนคาทอลกสามารถเสนอและเผยแพรความคดใหมในการนาไปสการเปลยนแปลงแนวคดการพฒนาในสงคมไทยไดนน เนองจากศาสนาคาทอลกไมได เปนสถาบนในสงคมพลเรอนทถกครอบครองโดยรฐ และไมไดอยในสถานะทไดรบการยอมรบหรอใหความยนยอมของประชาชน จงไมสามารถสรางความรวฒนธรรม หรออทธพลเพอครองความเปนใหญได ดงนนศาสนาคาทอลกจงคอนขางทจะเปนอสระและเอกเทศจากรฐไทยและสงคมพลเรอน จงทาใหปญญาชนคาทอลกสามารถคดและใชแนวคดทแตกตางจากแนวคดและวฒนธรรมของชนชนหลกได

แนวคดทแตกตางจากแนวคดของชนชนหลกนนกคอ แนวคดการพฒนาคนทงครบ ซงเปนสวนทสาคญในการยกระดบการพฒนาใหเหนถงผลประโยชนทไปไกลกวาเรองเศรษฐกจ แตเปนผลประโยชนทางจตใจ สงคม และการเมอง รวมทงเปนผลประโยชนททกคนตองการและทกคนควรไดรบ นอกจากนปญญาชนคาทอลกยงทาใหทฤษฎและการปฏบตเปนอนหนงเดยวกนได และการเสนอแนวคดการพฒนาตามแนวทางศาสนาและวฒนธรรมชมชนยงเปรยบไดกบการปฏวต ซงเกดจากการนาหลกการพฒนามนษยและสงคมในสภาสงคายนาสากลวาตกนครงท 2 ทใหความสาคญกบวฒนธรรมมาประยกตใชรวมกนกบความหวงใยตอวฒนธรรมและอตลกษณของชาวปกาเกอะญอ จงเกดเปนกจกรรมใหปฏบต ไดแก การศกษาประวตศาสตรชมชน การวเคราะหชมชน การรอฟนองคความรเดมคอศาสนาและวฒนธรรมชมชนใหเปนพลงและศกยภาพในการเปลยนแปลงความเปนอยของชาวบานใหสามารถดารงอยไดในสงคมสมยใหม

ปญญาชนคาทอลกมงเปลยนแปลงแนวคดการพฒนาเพอปรบ หรอเปลยนแปลงความสมพนธทางสงคม การเพมศกดศรความเปน


มนษยใหมากขนกวาทจะมงยดอานาจหรอการครองความเปนใหญ จรงอยทวาการนาเสนอแนวคดการพฒนาศาสนาและวฒนธรรมชมชนตองการการยอมรบแตไมตองการทจะใหเปนความคดทจะทาลายหรอครอบงาความคดประชาชนทงหมด และในการสรางการยอมรบนกคอ การเสนอวาแนวคดการพฒนาคนทงครบตามแนวทางศาสนาและวฒนธรรมชมชนมความเหมาะสมสอดคลองกบสภาพความเปนจรงของสงคมไทยนนเอง และเพอเปนการเพมความหนกแนนในการสนบสนนความคดดงกลาวนจงตองมการพฒนาแนวคดนขนอยางเปนระบบและสรางชองทางในการเผยแพรคอ วารสารสงคมพฒนา และหนงสอเกยวกบแนวทางศาสนาและวฒนธรรมชมชนของสภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา

3. บทสรป

จากประสบการณชวตการทางาน ทงการเสนอความคดและทางานในกจกรรมการพฒนาของปญญาชนคาทอลกทงสามทาน ไดกอใหเกดการเปลยนแปลงในงานพฒนาขนตามกรอบแนวคดของปญญาชนอนทรย กลาวคอ ในการทางานพฒนานนสงทขาดไมไดคอการใหการศกษาอบรมเพอปลกจตสานกของคนใหรบรถงสภาพความเปนจรง โครงสรางและองคประกอบของสงคมทตนดารงอย รวมทงยงไดเปดโอกาสและแสดงใหประชาชนเหนวาพวกเขาเปนผททาการพฒนารวมกบปญญาชนคาทอลก ประชาชนเปนทงผทางานพฒนาเปนทงผสรางประวตศาสตรดวยตนเองผานกจกรรมการพฒนาตางๆ เชน สหกรณเครดตยเนยน โครงการพฒนาเศรษฐกจ กระบวนการศกษาความจรงและรวมชวต รวมถงโครงการผสบทอดเจตนารมณของชมชน

กระบวนการศกษาความจรงและรวมชวต และโครงการผสบทอดเจตนารมณเปนโครงการทชใหเหนความสาคญของวฒนธรรมหรอ


วถชวตของประชาชน และยงเปนโครงการททาใหประชาชนไดตระหนกถงความสาคญของวฒนธรรมของตนและวฒนธรรมใหมทเขามาในกจกรรมการพฒนาตางๆ นอกจากนในกระบวนการทางานพฒนาไดทาใหปญญาชนคาทอลกและประชาชนมความสมพนธใกลชดกน และความรสกทใกลชดกนนไดสงผลใหการทางานพฒนานนไมไดเปนเรองของเศรษฐกจแตเปนเรองของความผกพนระหวางชวต รวมถงยงเปนเรองของการมคณธรรมตอกนอกดวย

ในสวนของกรอบคดประกาศก ปญญาชนคาทอลกทงสามทานไดแสดงใหเหนชดเจนถงทมา แรงบนดาลใจในการทางานพฒนาวามาจากหลกความเชอทางศาสนา โดยทงสามไดอาศยความเชอในการทางานพฒนาผานวธการตางๆ เชน การอธบายความหมายและความสาคญของเทววทยาใหผทางานพฒนาและประชาชนทวไปทสนใจไดเขาใจ การชใหเหนความสาคญของวฒนธรรม การปรบตวของผปฏบตงานพฒนาใหสามารถเขาสวฒนธรรมทองถน โดยอาศยการเสวนาซงเปนหลกการทสาคญในสภาสงคายนาสากลวาตกนครงท 2 อนเปนทมาหลกของแนวทางการพฒนามนษยและสงคมของปญญาชนคาทอลกโดยมเปาหมายเพอใหมนษยสามารถพฒนาตนเองไดอยางสมศกดศรความเปนมนษยทพระเจาไดประทานมาให

จากการทางานพฒนามนษยและสงคมเปนเวลาหลายสบปของปญญาชนคาทอลกไดกอใหเกดการคนพบแนวทางการพฒนาคนทงครบตามแนวคดศาสนาและวฒนธรรมชมชนขนซงแนวทางการพฒนานเกดจากการคดวเคราะห การปฏบต การสรปบทเรยนและไตรตรองจนสามารถสรปเปนแนวทางการพฒนาทเหมาะสมกบสงคมไทย เนองจากเปนแนวทางการพฒนาทมรากฐานมาจากความเปนจรงของชมชนซงคนพบไดจากกจกรรมการพฒนาตางๆ ของสภาคาทอลกแหงประเทศ


ไทยเพอการพฒนา โดยเฉพาะการศกษาประวตศาสตรของชมชน และกระบวนการศกษาความจรงและรวมชวตทไดกลาวไปแลวแมจะไมไดศกษาความจรงในทกชมชนทงหมดของประเทศกตาม

เหตผลทสาคญอกประการหนงทจะชใหเหนวา แนวทางการพฒนาคนทงครบตามแนวคดศาสนาและวฒนธรรมชมชนของสภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนาเปนแนวทางทเหมาะสมกบสภาพความเปนจรงในประเทศไทย เนองจากวาในชวงเวลาเดยวกนทบาทหลวงนพจน เทยนวหาร ปญญาชนคาทอลกทานหนงไดคนพบความสาคญของวฒนธรรมในงานพฒนา กเปนชวงเวลาใกลเคยงกบทบารง บญปญญา นกพฒนาอสานไดคนพบแนวคดวฒนธรรมชมชน ซงมสาระสาคญทฉตรทพย นาถสภาไดสรปไววา แนวคดวฒนธรรมชมชนทบารง บญปญญาคนพบม 3 ประการไดแก แนวคดเรองวฒนธรรมสองกระแส แนวคดเรองการพงตนเอง และแนวคดเรองบทบาทคนชนกลางโดยเฉพาะนกพฒนาในองคกรพฒนาเอกชน (สนน ชสกล, 2549: 8)แนวคดวฒนธรรมชมชนของบารง บญปญญา เปนแนวคดนาซงมบทบาทอยางสงตอการกาหนดทศทางการพฒนาขององคกรพฒนาเอกชนในระดบตางๆ โดยเฉพาะในภาคอสาน

สภาคาทอลกเพอการพฒนายงไดเขาไปมสวนรวมในการเสนอแนวคดผานการรวมประชมสมมนาแลกเปลยนความรกบนกพฒนา องคกรพฒนาเอกชนตางๆ ซงนกพฒนาเหลานไดมสวนในการเสนอความคดเหนเพอเตรยมประเดนสการรางแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 8 (อรยา เศวตามร, สมภาษณ, 8 กมภาพนธ 2555) ซงนาไปสเนอหาของแผนฉบบดงกลาวทมความสอดคลองกบแนวทางการพฒนาคนทงครบของสภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา ดงน


“ในบทแรกของแผนฯ จะเนนการพฒนาศกยภาพของคน โดยใหความสาคญกบการพฒนาดานจตใจ ความคด สตปญญา ความรความสามารถ เพอใหสามารถดารงอยไดในสภาพความเปนจรงของปจจบน และตองเปนการพฒนาคนทงหมดทกคน มใชเฉพาะกลมใดกลมหนง รวมถงการพฒนาทตองคานงถงความสมพนธและความเชอมโยงของระบบตางๆ เชน เศรษฐกจ วฒนธรรม การเมอง และการมสวนรวมของประชาชน เพอใหการพฒนาเปนกระบวนการทยงยนและใหเกดประโยชนสงสดแกสวนรวม”(เชษฐ , ม.ป.ป.: 8-9)

นอกจากนแนวคดวฒนธรรมชมชนยงไดรบการพฒนาความคดใหชดเจนขนจากนกวชาการหลายทาน เชน อาจารยฉตรทพย นาถสภา อาจารยกาญจนา แกวเทพ เปนตน จากทแนวคดวฒนธรรมชมชนเปนทางเลอกพฒนา มาสการเปนแนวคดเศรษฐกจและสงคม จนกระทงภายหลงวกฤตเศรษฐกจในป พ.ศ.2540 แนวคดวฒนธรรมชมชนอยในฐานะเปนอดมการณทางสงคมหนงททาทายแนวทางการพฒนาทนนยมของภาครฐ (สนน ชสกล, 2549: 6-7) ซงเปนแนวทางการพฒนาทแตกตางจากแนวทางการพฒนาของรฐทมงเนนความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจแตเพยงดานเดยว และยงเปนแนวความคดและวธปฏบตจากตางประเทศโดยทไมไดมการพจารณาวาเหมาะสมกบสงคมไทยหรอไมอยางไร รวมทงการเสนอความคดของศาสตราจารยนายแพทย ประเวศ วะส ทกลาววพากษการพฒนาเศรษฐกจทวา

“ถาเอาเศรษฐกจเปนตวตงจะเกดความสมพนธทไมเทา

เทยม เชนทกจงหวดเปนบรวารของกรงเทพฯ...แตถาเอาวฒนธรรมเปนตวตง ไมมใครเหนอใคร ทกชมชนทองถน


ประเทศตางมวฒนธรรมของตน ซงแตกตางหลากหลายกนไป ทกแหงมอตลกษณและศกดศรของตนเอง การพฒนาโดยเอาวฒนธรรมเปนตวตงจงเปนการกระจายอานาจและศกดศร เปดใหมทางออกของชมชนทองถน...”(ประเวศ, 2547:20)

ดวยเหตนแนวทางการพฒนาคนทงครบบนพนฐานศาสนาและวฒนธรรมชมชนนอกจากจะเปนแนวทางเลอกทสาคญใหกบสงคมไทยแลวยงไดสะทอนใหเหนถงความพยายามของปญญาชนคาทอลกทงในฐานะศาสนกและพลเมองทสาคญในการมสวนรวมพฒนาประเทศอกดวย



ภาษาไทย

กาญจนา แกวเทพ. “โครงการฝกอบรมผสบทอดเจตนารมณของชมชน (ผสจ.) แมรม เชยงใหม.” วารสารสงคมพฒนา ปท 18 ฉบบท 34”

ไกร พงษพล. 2542. พระสมณสาสนเรอง พระศาสนจกรของพระองค (Ecclesia Suam): เสนทางตางๆของพระศาสนจกร (The Pathsof the Church) โดยพระสนตะปาปาปอลท 6 ค.ศ.1964. กรงเทพมหานคร: บางประกอกการพมพ.

คณะกรรมการคาทอลกเพอการพฒนาสงคม แผนกยตธรรมและสนต และแผนกพฒนาสงคม. 2553. อยกบปวงประชา. ม.ป.ท.

จรภา พฤกษพาด. 2556. ทฤษฎการพฒนาของคาทอลกไทยหลงสภาสงคายนาวาตกนครงท 2. วทยานพนธรฐศาสตรดษฎบณฑต คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ฉตรทพย นาถสภา. 2547.วฒนธรรมไทยกบขบวนการเปลยนแปลงสงคม. กรงเทพมหานคร: สานกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ฉนทนา บรรพศรโชต. สมภาษณ. 14 กรกฎาคม 2553

ชมนมสหกรณเครดตยเนยนแหงประเทศไทย จากด. 2524. สหกรณเครดตยเนยน. กรงเทพมหานคร:สานกพมพวรธรรม.

เชษฐ บญประเทอง. 2540.“ภมหลงของแผนฯ 8 แนวคดในการพฒนา (คน).” ใน รายงานสมมนาหวขอ“แนวทางการทางานพฒนาคนของพระศาสนจกรกบการพฒนาคนในแผนฯ 8”


จดขนเมอวนท 19-21 สงหาคม 2540 ณ บานพกคณะเซนตปอล เดอ ชารต จงหวดฉะเชงเทรา. (เอกสารไมตพมพเผยแพร).

บาทหลวงนพจน เทยนวหาร. 2524. ใน สภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา. รายงานการสรปสมมนา: วฒนธรรมไทยกบงานพฒนาชนบท. (เอกสารไมตพมพเผยแพร).

บาทหลวงนพจน เทยนวหาร. 2527. ใน ฝายบรการองคการพฒนาเอกชน โครงการอาสาสมครเพอสงคม.“บททดลองนาเสนอแนวคดในการพฒนา ชดท 5 เชงวฒนธรรมชมชน” ใน แนวคดในการพฒนาสงคมไทย. ม.ป.ท.

บาทหลวงนพจน เทยนวหาร. 2533. ใน สานกเลขาธการ สภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา. รายงานการสมมนา “ชวยเหลอเกอกลหนทางสความเปนปกแผน” เนองในโอกาสการประชมสภากรรมการสามญประจาป2533 วนท 27-28 สงหาคม 2533 ณศนยคณะพระมหาไถ พทยา. (เอกสารไมตพมพเผยแพร).

บาทหลวงนพจน เทยนวหาร. 2533. “การพจารณาไตรตรองเทวศาสตรเกยวกบงานสบทอดเจตนารมณของชมชน.” ในการศกษาและแลกเปลยนประสบการณการศกษาเพอสบทอดเจตนารมณของชมชน วนท 10-12 มกราคม 2533 ณ ศนยคาสอน อ.แมรม จ. เชยงใหม. ( เอกสารไมตพมพเผยแพร).

บาทหลวงนพจน เทยนวหาร. สมภาษณ. 10 มกราคม 2552, 19 กนยายน 2555, 13 มกราคม 2555.


บาทหลวงนพจน เทยนวหาร ใน สานกเลขาธการ สภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา. ไมปรากฎปทตพมพ. การตอบสนองของ สคทพ. ตอสถานการณทางสงคมในปจจบน ใน รายงานการสมมนาเรอง“การศกษาและไตรตรองคาสอนดานสงคมของพระศาสนจกร” เนองในโอกาสการประชมสภากรรมการสามญ ประจาป 2534 ครงท 19. (เอกสารไมตพมพเผยแพร).

บาทหลวงนพจน เทยนวหาร. 2547. อตลกษณ พนททางสงคม กบกระบวนการสราง องคความร ใน ภาสกร อนทมาร. ความรทองถน: การจดการความรสการจดการทางสงคม. กรงเทพมหานคร: วทยาลยการจดการทางสงคม.

บาทหลวงนพจน เทยนวหาร ใน คณะกรรมการคาทอลกเพอการพฒนา. 2548.“พระศาสนจกรคาทอลกไทย: การไตรตรองบนพนฐาน Gaudium et Spes.” ใน รายงานสมมนาโอกาสประชมสมชชาสภากรรมการสมยสามญประจาป 2548 (ครงท 33)หวขอ “พระศาสนจกรคาทอลกกบสงคมไทย: 40 ปธรรมนญดานการอภบาลเรองพระศาสนจกรในโลกสมยน (Gaudium et Spes)” จดขน ณ ศนยคณะพระมหาไถแหงประเทศไทย พทยา จงหวดชลบร ระหวางวนท 16-18 สงหาคม 2548. (เอกสารไมตพมพเผยแพร).

บาทหลวงวชรนทร สมานจต. 2543. ใน สานกเลขาธการ สภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา. 2543. “อภปรายเสรมการสรปแนวทางปฏบตในพนธกจแหงความรกและการรบใชประจาป 2543. รายงานการสมมนา“พนธกจแหงความรกและการรบใช” เนองในโอกาสประชมสภากรรมการประจาป


2543 (ครงท 28) จดขนเมอ 28-30 สงหาคม 2543 ณ วดแมพระแหงเหรยญอศจรรย จ.ฉะเชงเทรา. (เอกสารไมตพมพเผยแพร).

บาทหลวงวชรนทร สมานจต. 2542. แนวทางของเรา. เนองในโอกาสสมมนา 4 DISAC อสาน 26 ตลาคม. (เอกสารไมตพมพเผยแพร).

บาทหลวงวชรนทร สมานจต. ไมปรากฎปทตพมพ. ใน การปฐมนเทศ: การสมผสความจรงและรวมชวต (exposure immersion). เนองในโครงการ AMOR VIII (Asian Meeting of Religious Women) "Formation for Discipleship in Asia/Oceania ”ชมรมนกบวชหญงแหงประเทศไทย.(เอกสารไมตพมพเผยแพร).

บาทหลวงวชรนทร สมานจต. สมภาษณ. 28 กมภาพนธ 2555. บาทหลวงอนดรวสาราญ วงศเสงยม. 2543. อครสงฆมณฑลทาแร-

หนองแสง ประวตขอมลและการดาเนนงาน: พระสงฆราชมคาแอล เกยน เสมอพทกษ ค.ศ.1959-1980 (พ.ศ.2502-2523). ไมปรากฎสถานทตพมพ

ปรชา จนตเสรวงศ. 2531. เอกสารการวจยเรอง แนวทางงานพฒนาสงคมของพระศาสนจกรคาทอลกในประเทศไทย. ไมปรากฎสถานทตพมพ

พระสงฆราชบญเลอน หมนทรพย. 2545. “ประวตศาสตรการรณรงคจตตารมณมหาพรต ในคณะกรรมการคาทอลกเพอการพฒนา (คพน.). ใน ”คมอ “การรณรงคจตตารมณมหาพรต.”กรงเทพมหานคร: บรษท จน พบลชชง จากด.

พระสงฆราชบญเลอน หมนทรพย. สมภาษณ. 7 กนยายน 2552


มสซงโรมนคาทอลกอบลราชธาน. 2544.คาสอนทางสงคม ตามทรรศนะของพระสงฆราชมคาแอลบญเลอน หมนทรพย. อบลราชธาน: โรงพมพศรธรรม ออฟเซท.

รายงาน “การสมมนาตดตามผล บซา 7” (Report On BISA VII Follow up Workshop). (เอกสารไมตพมพเผยแพร).

รงโรจน ตงสรกจ. ไมปรากฎปทตพมพ. สรปภาพรวมประวตศาสตรและววฒนาการ การทางานของสคทพ. ในสภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา รายงานการสมมนา หวขอ“ประวตศาสตรการทางานและทศทางแนวทางสคทพ.”การประชมสภากรรมการสามญประจาป 2530/1987 (ครงท 15). (เอกสารไมตพมพเผยแพร).

รงโรจน ตงสรกจ. สมภาษณ. 24 มกราคม 2555. วเคราะหสงคมไทยโดยความคดวตถนยม. วารสารสงคมพฒนา 8,3:

58. ศาสตราจารยนายแพทย ประเวศ วะส. 2547. การพฒนาตองเอา

วฒนธรรมเปนตวตง. กรงเทพมหานคร: กองทนสงเสรมงานวฒนธรรม สานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต กระทรวงวฒนธรรม.

สนน ชสกล. สมภาษณ. 5 กรกฎาคม 2553. สมพงศ วทยศกดพนธ และคณะ. 2545. แนวคดวฒนธรรมและ

เศรษฐกจชมชนกบการเปลยนแปลงสงคมไทย.กรงเทพมหานคร: บรษท สานกพมพสรางสรรค จากด.

สภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา. ไมปรากฎปทตพมพ. โครงการสมมนา "บทบาทของสงฆ-นกบวชในงานพฒนาคน.”ใน รายงานประจาป 2521-1978. (เอกสารไมตพมพเผยแพร).


สภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา. ไมปรากฎปทตพมพ. รายงานกจกรรมประจาป 2521-1978. (เอกสารไมตพมพเผยแพร).

สภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา. 1976. สารสงคมพฒนา 4 มนาคม. (เอกสารไมตพมพเผยแพร).

สภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา. 2528. บซา 7: การทาความเขาใจรวมกบคณะอนกรรมการเตรยมการศกษาสภาพความเปนจรงในสงคม (Orientation). (เอกสารไมตพมพเผยแพร).

สภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา. 2540. รายงานการสมมนา หวขอ “แนวทางการทางานพฒนาของพระศาสนจกรกบการพฒนาคน ในแผนฯ 8”การประชมสภากรรมการสามญประจาป 2540/1997 (ครงท 25) วนท 19-21 สงหาคม 2540 ณ บานพกคณะเซนตปอลเดอ ชารต ฉะเชงเทรา.(เอกสารไมตพมพเผยแพร).

สภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา. 2543. แนวคดของ“คน”ทสนใจ“คน”:รวบรวมผลงานเขยนงานบรรยาย งานสอน ของพระสงฆราชมคาแอล บญเลอนหมนทรพย. กรงเทพมหานคร: บรษท บางประกอกการพมพ จากด.

สมภาษณคณพอบนลอ เกยรตธารตร. 2524. ใน วารสารสงคมพฒนา 9,7 (กนยายน – ตลาคม) : 30-33.

สมภาษณบาทหลวงนพจน เทยนวหาร. 2526. วารสารสงคมพฒนา 11 (มนาคม-เมษายน): 34-35.

สมภาษณบาทหลวงวชรนทร. 2524. วารสารสงคมพฒนา 9, 4 (เมษายน) : 14-24.


สมภาษณรงโรจน ตงสรกจ. 2526. วารสารสงคมพฒนา 11 (มนาคม-เมษายน): 69-79

สมภาษณคณรงโรจน ตงสรกจ. 2528. วารสารสงคมพฒนา 4: 23-28. สาสนแสดงความยนด: คณพอนพจน เทยนวหาร ใน ศนยคาสอนสงฆ

มณฑลเชยงใหม. ไมปรากฎปทตพมพ. อนสรณ 30 ป ศนยคาสอน สงฆมณฑลเชยงใหม: ศษยพระครสตแหงการเปนเกลอดองแผนดน(มธ.5: 13) และผสบทอดเจตนารมณคณคาศาสนาและวฒนธรรมชมชน ค.ศ.1980-2010. ไมปรากฎสถานทตพมพ

สรชย หวนแกว. สมภาษณ. 3 กรกฎาคม 2553. สานกเลขาธการ สภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา. 2529.

ศาสนา: พลงพฒนามนษยพระสงฆราชมคาแอล บญเลอน หมนทรพย. กรงเทพมหานคร: รงเรองสาสนการพมพ.

สานกเลขาธการ สภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา. 2539.รายงานการสมมนา เตรยมการรณรงคจตตารมณมหาพรตในเทศกาล ป 2539: ประเดน“แบงปนฉนนองพ เสรมศกดศร ครอบครวใหญใหมนคง” จดขนเมอวนท 22-24 มกราคม 2539 จ. อบลราชธาน. (เอกสารไมตพมพเผยแพร).

เสร พงศพศ. 2527. คาทอลกกบสงคมไทย สศตวรรษแหงคณคาและบทเรยน. กรงเทพมหานคร: มลนธโกมลคมทอง.

เสร พงศพศ.2531. ศาสนาครสต. กรงเทพมหานคร: โรงพมพเอดสน. เสร พงศพศ รงโรจน ตงสรกจ และคมสน หตะแพทย. 2528. คาสอน

เพอสงคม:สมณสารสาคญของพระศาสนจกรคาทอลกเกยวกบการพฒนาและสนตภาพ. กรงเทพมหานคร: เจรญวทยการพมพ.


หอจดหมายเหต อครสงฆมณฑลกรงเทพฯ.“ประวตศาสตรพระศาสนจกรคาทอลกสมยรตนโกสนทร.”ใน http://haab.catholic.or.th/history/ratanakosin_html. สบคนเมอวนท 23 เมษายน 2552.

อรยา เศวตามร. สมภาษณ. 8 กมภาพนธ 2555. อษณย นานาศลป. 2522.“พดถงการพจารณาโครงการระดบภาค.”

วารสารสงคมพฒนา 7 (กมภาพนธ-มนาคม): 51-55. Jerome Karabel. Revolutionary Contradictions: Antonio

Gramsci and The Problem of Intellectuals:ความขดแยงของการปฏวต อนโตนโย กรมชกบปญหาของปญญาชน. แปลโดย สมบต พศสะอาด. 2525. กรงเทพมหานคร: มลนธโกมลคมทอง.

Ratna Bamrungtrakul and Clarence J. Duhart. 1968. พระธรรมนญวาดวยโลกสมยนพระสมณกฤษฎกาวาดวยงานธรรมทตแหงพระศาสนจกร คาแถลงของสภาสงคายนาเรองความสมพนธแหงพระศาสนจกรกบบรรดาศาสนาทมใช ครสตชน. ไมปรากฎสถานทตพมพ

ภาษาองกฤษ Haynes, Jeffrey. 2007. Religious and Development:

Conflict or Cooperation?. New York: Palgrave Macmillian.

Hoare, Quintin and Smith, Geoffrey Nowell (Editor and Translator). 2008. Selections from the Prison Notebooks of Antonio Gramsci. New York : International Publishers.


Surachet Vetchapitak. 1985. Catholic Council of Thailand for Development: 25 Questions on the Turning Point of Rural Development Work in CCTD Secretariat. Who Developed Whom?: The Learning Process of CCTD in the First Decade of Development Work. ไมปรากฎสถานทตพมพ.

Wostyn, Lode L. 1990. Doing ecclesiology: Church and Mission Today. Quezon City: Claretian Publications.


ทนทางสงคมกบการพฒนาทนมนษยของแรงงานขามชาต พมา ลาว และกมพชา หลงยายถนมาในประเทศไทย

มนทกานต ฉมมาม* พชราวลย วงศบญสน**

บทคดยอ

บทความนมวตถประสงคเพอศกษาทนทางสงคมของแรงงานขามชาตซงสงผลตอการพฒนาทนมนษยทางดานความสามารถในการใชภาษาไทยหลงจากยายถนเขามาในประเทศไทย การศกษานใชวธการวจยแบบผสมผสานหลายขนตอน โดยเกบขอมลจากแรงงานขามชาต 3 สญชาต ไดแก พมา ลาว และกมพชา จานวน 1,207 ราย โดยอาศยการวเคราะหขอมลเชงคณภาพประกอบกบการวเคราะหขอมลเชงปรมาณโดยใชสมการถดถอยโลจสตกเพอหาปจจยทสงผลตอการพฒนาความสามารถในการใชภาษาไทยของแรงงานขามชาต อนนาไปส ขอคนพบทสาคญ 3 ประการ ประการแรก แรงงานขามชาตสวนใหญกวารอยละ 90 มเครอขายทางสงคมเมอยายถนมายงพนทปลายทาง รวมถงเคยไดรบความชวยเหลอจากเครอขายทางสงคมเหลานน ประการทสอง แรงงานขามชาตทกสญชาตมการพฒนาความสามารถในการใชภาษาไทยหลงจากยายถนมาในประเทศไทย โดยกลมทมการพฒนาความสามารถในการพดและอานภาษาไทยแตกตางจากชวงกอนยายถนมากทสด คอ พมา รองลงมาคอ กมพชา และลาว ตามลาดบ และ

* นสตระดบปรญญาดษฎบณฑต หลกสตรศลปศาสตรดษฎบณฑต

สาขาวชาประชากรศาสตร วทยาลยประชากรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย [email protected] **

ศาสตราจารยสาขาประชากรศาสตร ประจาวทยาลยประชากรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

196 มนทกานต ฉมมาม พชรวลย วงศบญสน

ประการทสาม ป จจยดานทนทางส งคมทส งผลตอการพฒนาความสามารถในการพดและอานภาษาไทยอยางมนยสาคญทางสถต ไดแก การมเครอขายทางสงคมทเปนกลมสญชาตเดยวกน และการมเพอนรวมงานคนไทย

คาสาคญ: ทนทางสงคม ทนมนษย แรงงานขามชาต ทนทางสงคมของ ผยายถน

ทนทางสงคมกบการพฒนาทนมนษยของแรงงานขามชาต 197

Social Capital and Human Capital Development of Burmese, Laotian and Cambodian Migrant Workers

after Migrating to Thailand

Montakarn Chimmamee and Patcharawalai Wongboonsin

Abstract

The article investigated how migrant social capital differently influenced their Thai language proficiency which was one of human capital development. A multi-stages mixed-method approach was utilized: In-depth interview and survey data from 1,207 migrant workers. Binary logistic regression analysis was applied to identify significant predictors of Thai language proficiency after controlling other factors.

It was found that more than 90 percent of migrant workers had their own social networks when they had migrated into the destination country. They also had received supports from those social networks. Secondly, every migrant regardless his nationality has developed his Thai language proficiency after he had settled in Thailand. The Burmese was the most developed in the language proficiency, speaking and reading. The Cambodian and the Laotian came in the second and the third place respectively. Finally, social capital factors that were statistically significant to the improvement of Thai language


proficiency in speaking and reading were the same-ethnic social network, and Thai coworkers.

Keywords: Social Capital; Human Capital, Migrant Workers; Migrant Social Capital


บทนา

ในวชาการยายถนศกษา (Migration Studies) ทนทางสงคมของผยายถน (Migrant social capital) ถอเปนทรพยากรสาคญในการลดตนทนและความเสยงจากการยายถนไปยงพนทปลายทาง โดยทนทางสงคมในความหมายน หมายถง ขอมลและความชวยเหลอทผยายถนไดรบผานทางเครอขายทางสงคมทมกบผทเคยยายถนมากอน (Massey et al, 1993; Garip, 2008) ดงนน การศกษาทนทางสงคมในลกษณะนใหความสาคญกบ “การมอย” หรอ “การสราง” ทนทางสงคมกอนตดสนใจยายถนไปยงพนทปลายทางเปนหลก

ท ง น ห า ก พ จ า ร ณ า ต า ม แ น ว ค ด ส ภ า ว ะ ข า ม ช า ต(Transnationalism) กลมผยายถนเปนกลมทมลกษณะพเศษคอ มความเกยวของกบพนท 2 แหงเปนอยางนอย คอ พนทตนทาง และพนทปลายทางทยายถนเขาไปอย ในขณะท ผยายถนบางกลมอาจมความเกยวของมากกวา 2 พนท นนคอ นอกจากพนทตนทางและพนทปลายทางแลว ยงมพนททางผานในระหวางเสนทางการยายถนดวย ซงในกรณน อาจเกดไดสาหรบผยายถนทโยกยายถนฐานไปอาศยและ/หรอทางานในพนทหนงๆ ในชวงระหวางทางกอนทจะเดนทางตอเขาไปทางานในพนทปลายทางซงตนอาศยอย ณ ปจจบน ทงน เนองจากกอนการยายถนแตละครง ผยายถนสวนใหญมกแสวงหาขอมลและความชวยเหลอกอนตดสนใจเดนทางไปยงพนทตอไป ดงนน ยงปจเจกบคคลมประสบการณการยายถนหรอมจานวนการยายถนมากขน โดยเฉพาะการยายถนแบบหมนเวยนระหวางพนทชนในของประเทศปลายทาง รวมถงการยายถนขามพรมแดนไปมาระหวางประเทศตนทางและปลายทาง กจะยงทาใหเกดการสรางและขยายเครอขายทางสงคมในพนทปลายทางเพมมากขนดวยเชนกน (Garip and Asad, 2013: 5)


การยายถนขามพรมแดนของแรงงานจากประเทศเพอนบานเขามาทางานในประเทศไทย ไดดาเนนมาอยางตอเนองในชวง 3 ทศวรรษทผานมา มพฒนาการจนกอเกดเปนชมชนแรงงานขามชาตขนาดเลก และขนาดใหญกระจายอยหลายแหงในพนทชนในของประเทศไทย โดยสมาชกชมชนแรงงานขามชาตบางแหงมการตดตอสอสารกนผานชองทางตางๆ กอเกดเปนความเชอมโยงกนระหวางชมชนแรงงานขามชาตนนๆ ทงนจากการสมภาษณเจาหนาทภาครฐททางานดานแรงงานขามชาต และเจาหนาทองคกรพฒนาเอกชนในจงหวดขอนแกนและนครราชสมา (สมภาษณ, 2557) ทาใหไดขอคนพบเกยวกบการเปลยนแปลงดานการสรางเครอขายทางสงคมอนสงผลตอการยายถนแบบตอเนองและหมนเวยนระหวางจงหวดตางๆ ในประเทศไทยของแรงงานขามชาต เชน แรงงานขามชาตสญชาตพมาทยายถนจากแถบจงหวดสมทรสาครและสมทรปราการไปทางานในจงหวดทางภาคตะวนออกเฉยงเหนอ โดยเฉพาะจงหวดขอนแกน และนครราชสมา เนองจากมเครอขายแรงงานยายถนสญชาตเดยวกนทนายจางเคยพาเขาไปทางานกอน จากนนจงเกดการชกชวนกนเขาไปทางานมากขนเรอยๆ จนเกดเปนชมชนแรงงานขามชาตพมากระจายอยในพนทมากขนจากในอดตทเคยพบแตแรงงานขามชาตลาวเขามาทางาน

ในทางหนง เครอขายแรงงานยายถนและความเชอมโยงทเกดขนนน คอ การสนบสนนใหเกดการยายถนอยางตอเนองเขาสพนทตางๆ ในประเทศไทย ซงไมจากดเฉพาะผยายถนรนใหม หากแตรวมถงอดตแรงงานขามชาตทไดยายถนกลบไปอาศยหรอเรมตนชวตใหมทประเทศตนทางแลว แตยงคงยายถนวนกลบเขามาทางานในประเทศปลายทางอกคร งหนง เชนกน ด งนน การยายถนกลบ (Return migration) จงมใชจดสนสดของกระบวนการยายถนตามทฤษฎเดมอกตอไป (Sinatti, 2011: 154) ในขณะเดยวกน ขอคนพบจากการเกบ


ขอมลภาคสนาม และงานวจยลาสดเกยวกบการยายถนในอนภมภาคลมนาโขง แสดงให เหนวาปรากฏการณการยายถนแบบหมนเวยน (Circular migration) ระหวางพนทตนทาง พนททางผาน และพนทปลายทาง กาลงเพมปรมาณมากขน (World Bank, 2012)

ดงจะเหนไดจากผลจากการวจยนารอง เรอง “Perception of A Better Life of Burmese Migrant Workers in Thailand” ในพนทจงหวดสมทรสาคร (Chimmamee and Wongboonsin, 2010) ทสะทอนใหเหนถงอกบทบาทหนงของทนทางสงคมทมตอการพฒนาทนมนษยของแรงงานขามชาตไรฝมอ อนนาไปสการตดสนใจยายถนบนพนฐานของการประเมนทนมนษยของตวเอง รวมกบการใชเครอขายทางสงคมในการเขาสตลาดแรงงานในพนทปลายทางแหงใหมในประเทศไทย ซงขอคนพบสาคญของงานวจยน คอ รปแบบการยายถนในปจจบนของแรงงานขามชาตเปนแบบคดสรรตวเองมากขน (Self-selected) เนองจากแรงงานมการสะสมทนมนษย1 (Human capital accumulation) ตามแนวทางของตน สงผลใหเกดการพฒนาไปสสภาพการทางานทดกวาเดม รวมถงไดคาจางสงกวาเดม อกทงยงพบวา แรงงานขามชาตไดใชทนทางสงคมเปนเครองมอสาคญในการเอออานวยใหตนสามารถมชวตทดขน ผานการสรางและขยายเครอขายทางสงคม รวมถงการพฒนาทนมนษยในรปแบบตางๆ ในพนทปลายทาง

1 ในการศกษาครงน “ทนมนษย” หมายถง “ความร ความสามารถ ทกษะและประสบการณ รวมถงการมสขภาพทด อนเปนคณลกษณะพนฐานททกคนสามารถสรางและพฒนาได เพอนาไปสการเพมผลตภาพแรงงาน และการมคณภาพชวตทดตอไป” ทงนการพฒนาทนมนษยในบรบทของแรงงานขามชาตนน ครอบคลมการลงทน ดาน การศกษา การพฒนาความสามารถในการทางาน และการพฒนาสงเสรมดานสขภาพ รวมถงปจจยอนๆ ทเกยวของกบการสงเสรมใหแรงงานสามารถใชศกยภาพทตนเองมอยไดอยางเตมท


จากผลการศกษาดงกลาว ประกอบกบการทบทวนแนวคดทฤษฎและงานวจยทผานมา นาไปสความพยายามในการศกษาวาแรงงานขามชาตทมทนทางสงคมแตกตางกนจะมการพฒนาทนมนษยทแตกตางกนหรอไม อยางไร ทงน เนองจากในชวงทผานมา ยงไมปรากฏงานวจยในประเทศไทยซงศกษาเกยวกบบทบาทของทนทางสงคมของแรงงานขามชาตรวมกบการเปลยนแปลงในการพฒนาทนมนษยของแรงงานขามชาตไรฝมอเหลาน บทความนจงมงเนนศกษาความสมพนธระหวางทนทางสงคมกบการพฒนาความสามารถในการใชภาษาไทยของแรงงานขามชาตในระดบลาง (Low end) ของตลาดแรงงาน หลงจากยายถนเขามาในประเทศไทย ซงทกษะดานภาษานถอเปนการสะสมทนมนษยขนพนฐานอนนาไปสการพฒนาทนมนษยในดานอนๆ ตอไป

ระเบยบวธวจย

การศกษานใชวธการวจยแบบผสมผสานหลายขนตอน (Multi-Stages Mixed Methods Research) โดยเรมจากการศกษาเอกสารทงระดบปฐมภมและทตยภม กอนนาไปสขนตอนการวจยนารอง (Pilot study) เรอง “Perception of a Better Life of Burmese Migrant Workers in Thailand” ซงเปนการวจยเชงคณภาพ ใชวธการสมภาษณเชงลกกบแรงงานขามชาตพมาในจงหวดสมทรสาคร จานวน 25 คน ในระหวางเดอนกนยายน-ตลาคม 2553 จากนนจงนาผลการศกษาทไดไปพฒนาเปนคาถามในงานวจยหลก โดยใชการวจยเชงสารวจ และการวจยเชงคณภาพ พรอมทงขยายกลมประชากรเปนแรงงานขามชาต 3 สญชาต คอ พมา ลาว และกมพชา ทยายถนเขามาทางานในประเทศไทย ซงแบงการเกบขอมลเปน 2 ชวง ชวงแรก คอ กรกฎาคม – กนยายน 2556 และชวงทสองคอ มกราคม – กรกฎาคม 2557


กลมตวอยางจากการเกบแบบสอบถามรวมทงสน 1,207 คน ประกอบไปดวยแรงงานขามชาต 3 สญชาต คอ พมา ลาว และกมพชา ซงเปนกลมแรงงานไรฝมอ (unskilled labour) จาก 6 ประเภทกจการ ไดแก กจการประมง กจการตอเนองประมง เกษตรกรรม/ปศสตว อตสาหกรรมการผลต กจการกอสราง และงานบรการ โดยเปนแรงงานขามชาตทอาศยอยในพนท 6 จงหวด ไดแก เชยงใหม สมทรสาคร ระยอง ชลบร ขอนแกน และนครราชสมา ทงน กลมตวอยางตองเปนผทไมไดเกดในประเทศไทย และยายถนเขามาทางานในประเทศไทยมากกวา 1 ป เพอใหไดขอมลเกยวกบประสบการณยายถนระหวางประเทศ และประสบการณยายถนภายในประเทศไทย

สาหรบการวเคราะหขอมล แบงเปนการวเคราะหขอมลเชงคณภาพดวยการวเคราะหเชงเนอหา (Content analysis) โดยการจดหมวดหมของขอมลทเปนรปแบบ และกระบวนการสรางและพฒนาทนทางสงคมและทนทางมนษยของแรงงานขามชาต รวมถงวเคราะหความเชอมโยง ความเปนเหตเปนผลระหวางการสรางและขยายทนทางสงคมกบการพฒนาทนมนษยดานความสามารถในการใชภาษาไทยของแรงงานขามชาต สวนการวเคราะหขอมลเชงปรมาณใชสมการถดถอย โลจสตก (Binary logistic regression) โดยมการควบคมตวแปรอสระอนๆ เพอหาปจจยทมผลตอการพฒนาความสามารถในการใชภาษาไทยของแรงงานขามชาต โดยเฉพาะอยางยงความสมพนธระหวางทนทางสงคมกบการพฒนาทนมนษยทางดานภาษาของแรงงานขามชาตหลงจากยายถนเขามาทางานในประเทศไทย แบงเปนโมเดล (Model) รวม และแยกวเคราะหตามสญชาตพมา ลาว และกมพชา เพอใหเหนผลทงในภาพรวม และเชงเปรยบเทยบระหวางแรงงานขามชาตกลมตางๆ


ทนทางสงคมของแรงงานขามชาตในประเทศไทย

เครอขายทางสงคมของผยายถน (Migrant social network) มความสาคญในฐานะเปนแหลงของทนทางสงคมของแรงงานงานยายถน โดยเอออานวยใหผยายถนสามารถเขาถงการสนบสนนทางสงคมตางๆ (social support) (Boyd, 1989; Portes, 1995; Massey et al. 1998) ทงน ผทมความสมพนธอยางใกลชดกบเครอขายทางสงคมในพนทปลายทาง มกมแนวโนมปรบตวใหเขากบสภาพแวดลอมของทองถนปลายทางไดดกวากลมแรงงานยายถนทไมมเครอขายทางสงคมรองรบ (วนเพญ วอกลาง, 2541; วรรณ ตงเสาวภาค, 2543; Thongyou and Ayuwat, 2007) ซงนอกจากการมอยของเครอขายทางสงคมนนแลว ผยายถนตองสามารถเขาถง และใชประโยชนจากการมอยของเครอขายทางสงคมนนได โดยเครอขายทางสงคมจะทาหนาทเปนผอานวยความสะดวกในการเดนทาง การหางาน การใหขอมลขาวสารเกยวกบพนทปลายทาง รวมถงเปนตวชกนาไปสการพฒนาทนมนษยในดานตางๆ เชน การรวมตวกนเพอแลกเปลยนขอมลเกยวกบการทางาน หรอโอกาสในการไดงานทาในพนทปลายทางอนๆ เปนตน (Boyd, 1989; Portes, 1995; Massey et al. 1998)

ในการศกษาน ทนทางสงคมของแรงงานขามชาต2 ครอบคลม การมเครอขายทางสงคมอยในพนทปลายทางกอนเดนทางมาในประเทศไทย และแรงงานขามชาตเคยไดรบความชวยเหลอเกยวกบการยายถน หรอการทางานจากเครอขายแรงงานยายถน รวมถงสามารถขอความ

2 ในการศกษาครงน “ทนทางสงคม” หมายถง การสนบสนนและการใหความชวยเหลอทงดานขอมล การเงน ทอยอาศย และการทางาน ซงจะชวยลดตนทน และความเสยงจากการยายถน รวมถงชวยในการปรบตวของแรงงานขามชาตในพนทปลายทาง ทงน แหลงของทนทางสงคม (source of social capital) ทสาคญ คอ เครอขายทางสงคมทมอยและทสรางขนใหม ทงในพนทตนทางและพนทปลายทาง


ชวยเหลอเมอมปญหาทงทางดานการเงน ทอยอาศย การทางาน และขอมลขาวสารตางๆ จากเครอขายทางสงคมทมอยได ทงน เครอขายทางสงคมทแรงงานขามชาตมหรอสรางขนเมอมาอาศยอยในพนทปลายทาง หมายรวมถง ครอบครว เครอญาต เพอนทมสญชาตเดยวกน เพอนคนไทย นายหนา นายจาง องคกรพฒนาเอกชน (NGOs) และหนวยงานของรฐไทย อาท หนวยงานดานสาธารณสขของไทย

จากการเกบขอมลภาคสนามชวงทสองในระหวางเดอนมกราคม – กรกฎาคม 2557 พบวา แรงงานขามชาตสวนใหญ (มากกวารอยละ 90 ) ในทกกลมสญชาต มเครอขายทางสงคมในพนทปลายทางตงแตกอนยายถนเขามาในประเทศไทย และเมอยายถนเขามาทางานในประเทศไทยแลว แรงงานสวนใหญตางเคยไดรบความชวยเหลอจากเครอขายทางสงคมนน โดยกลมแรงงานขามชาตสญชาตลาวเปนกลมทมสดสวนการมเครอขายทางสงคม และเคยไดรบความชวยเหลอ มากทสด (รอยละ 94.2 และรอยละ 78.4 ตามลาดบ) รองลงมาคอ แรงงานขามชาตพมา ซงงานวจยนพบวาเปนกลมทเคยไดรบการชวยเหลอจากเครอขายทางสงคม ถงรอยละ 75 ของแรงงานขามชาตสญชาตพมาทเขามาทางานในประเทศไทย ในขณะทกลมแรงงานขามชาตสญชาตกมพชา แมไดรายงานวามเครอขายทางสงคมในพนทปลายทางถงรอยละ 94 แตเมอผวจยไดสอบถามเชงลกถงการไดรบความชวยเหลอจากเครอขายทางสงคมดงกลาว ทาใหงานวจยนพบวา แรงงานขามชาตสญชาตกมพชานกลบเคยไดรบความชวยเหลอนอยทสด คอ รอยละ 69.6 (ดแผนภาพท 1) ดงนน การศกษาทนทางสงคมของแรงงานขามชาตจงไมสามารถพจารณาเฉพาะมตของการมอยเทานน หากแตตองใหความสาคญกบมตของการเขาถงและความสามารถในการใชประโยชนจากเครอขายสงคมนนทแตกตางกนดวย เพอทาความเขาใจบทบาทของ


ทนทางสงคมทมตอการพฒนาทนมนษย รวมถงอทธพลทมตอการตดสนใจยายถนของแรงงานขามชาตตอไป

นอกจากน ชวงเวลาททนทางสงคมมความสาคญทสดสาหรบแรงงานขามชาต คอ เมอแรงงานขามชาตนนประสบปญหาและตองการความชวยเหลอ หากอยในประเทศตนทาง แรงงานดงกลาวสามารถพงพาทนทางสงคมทงในระดบครอบครว ชมชน และสงคมในประเทศตนทางซงเปนบานเกดของตนนน แตเมอกลายสถานะเปนผยายถนในพนทซงไมใชบานเกดของตนเอง การพงพาเครอขายทางสงคมในพนทปลายทาง จงเปนทางออกทสาคญเมอประสบปญหา ซงจากการศกษา ผวจยพบขอมลทนาสนใจคอ แรงงานขามชาตเกอบทงหมดรายงานวาตนสามารถขอความชวยเหลอจากเครอขายทางสงคมในพนทปลายทางแหลงใดแหลงหนงจากทงหมด 8 แหลง อนไดแก ครอบครว เครอญาต เพอนทมสญชาตเดยวกน เพอนคนไทย นายหนา นายจาง องคกรพฒนาเอกชน (NGOs) และหนวยงานของรฐไทย อาท หนวยงานดานสาธารณสขของไทย โดยแรงงานขามชาตสญชาตลาวรายงานวา ตนสามารถขอความชวยเหลอจากเครอขายทางสงคมแหลงใดแหลงหนงสงสดถงรอยละ 98.6 ในขณะทกลมแรงงานขามชาตสญชาตพมาและสญชาตกมพชามสดสวนเทากนในการรายงานวาสามารถขอความชวยเหลอได คอ รอยละ 96.2 (ดแผนภาพท 1)

สาเหตสวนหนงทแรงงานขามชาตใหความไววางใจในเครอขายทางสงคมของตนเองวาสามารถขอความชวยเหลอได รวมถงมแนวโนมทจะหวงพงพาเครอขายทางสงคมสงมากเมอประสบปญหา โดยเฉพาะเครอขายทางสงคมในกลมสญชาตเดยวกน เนองจากแรงงานขามชาตกลมนเปนแรงงานไรฝมอ ซงอยในระดบลางของฐานะทางเศรษฐกจ โดยมทรพยากรทางเศรษฐกจ (Economic resources) อยอยางจากด เมอเปรยบเทยบกบกลมแรงงานแรงงานขามชาตฝมอ และกลมแรงงาน


ทองถน ซงผลการวจยน สอดรบกบท Ryan et al (2008: 675) กลาววาการมทนทางสงคมชวยลดผลกระทบทางลบจากการมสถานะทางเศรษฐกจและสงคมทดอยกวากลมอนในพนทปลายทาง

แผนภาพท 1 รอยละของทนทางสงคม จาแนกตามสญชาตของแรงงานขามชาต (n=1,207)

ความเขมขนของทนทางสงคมทแรงงานขามชาตมสะทอนได

จากจานวนแหลงทแรงงานขามชาตสามารถขอความชวยเหลอไดเมอประสบปญหา ทงน คาตอบของแรงงานขามชาตเรองการขอความชวยเหลอแสดงใหเหนถงนยสาคญในการปรบตวเมอประสบปญหาในขณะทอาศยอยในประเทศไทย 2 ประการดวยกน ประการแรก คอ แหลงทแรงงานขามชาตรายงานวาสามารถขอความชวยเหลอไดนน สะทอนใหเหนถงประสบการณทผานมาวา เมอมปญหาแลวใครสามารถเปนทพงใหกบตนเองได และประการทสอง หมายถง แนวโนมการสราง

90.2

75

96.294.2

78.4

98.694

69.6

96.2

0

20

40

60

80

100

พมา ลาว กมพชา

มเครอขายทางสงคม ในถนปลายทาง

เคยไดรบความชวยเหลอจากเครอขายทางสงคม

สามารถขอความชวยเหลอไดเมอมปญหา


เครอขายทางสงคมในอนาคตของแรงงานกลมนโดยหวงวาจะสามารถเปนทพงใหกบพวกเขาเมอยามทประสบปญหาได

จากผลการศกษาพบวา หากเปนความตองการชวยเหลอหรอการสนบสนนทางดานเงน และทอยอาศย (Instrumental support) แรงงานขามชาตไมวาจะเปนกลมแรงงานทมใบอนญาตทางานและไมมใบอนญาตทางาน มกนกถง ครอบครว ญาต และเพอนสญชาตเดยวกน เปน 3 กลมแรกทคดวาจะสามารถขอความชวยเหลอได สวนเมอแรงงานขามชาตนนตองการความชวยเหลอดานขอมล (Informational support) เชน การขอขอมลเกยวกบการจดทะเบยนแรงงานขามชาต ขอมลดานแหลงใหบรการทางสาธารณสข หรอขอมลเกยวการดแลสขภาพตนเอง ขอมลเกยวกบโรงเรยนหรอสถานศกษาทใหแรงงานขามชาตซงไมมหลกฐานทางทะเบยนราษฎรสามารถเขาเรยนได เปนตน การขอความชวยเหลอดานน แรงงานขามชาตมกใหความสาคญกบเพอนรวมงาน หรอเพอนบานในชมชนทมสญชาตเดยวกน หรออยในกลมชาตพนธเดยวกนเปนหลก รวมถงเจาหนาทองคกรพฒนาเอกชน และเจาหนาทสาธารณสข (ดแผนภาพท 2 และ 3)

นอกจากน การไดรบความชวยเหลอเรองการทางานถอเปนหวใจสาคญทแรงงานขามชาตคดวาสามารถทาใหพวกเขาบรรลชวตทดกวาตามทตงใจไว ดงนน ทนทางสงคมทแรงงานกลมนคาดหวงวาจะสามารถขอความชวยเหลอดานการทางานได จงมาจากหลายแหลง อนไดแก ครอบครว เครอญาต และเพอนสญชาตเดยวกน หรอทเรยกวา คนทมาจากหมบานเดยวกน เสมอนหนงนายหนาประเภทไมเปนทางการ (Informal broker) กลาวคอ ทงครอบครว เครอญาต และเพอนทมสญชาตเดยวกน ทาหนาทเดยวกนกบนายหนาททาหนาทนาพาแรงงานขามชาตเขาสตลาดแรงงานในประเทศไทย โดยเปนทงผใหขอมลการทางาน ชกชวนและนาพาใหไปทางานทตนแนะนา รวมไปถง


หากแรงงานขามชาตตองการเปลยนงาน หรอเปลยนนายจาง กสามารถขอความชวยเหลอจากกลมเสมอนนายหนาทไมเปนทางการนใหชวยหางานใหมในพนทเดม หรอเปลยนทงประเภทงานและพนทในการทางานไปเลยกได นอกจากน นายจางและกลมเพอนคนไทยกเปนอกเครอขายทางสงคมทสาคญในการขอความชวยเหลอดานการทางาน

เมอพจารณาแรงงานขามชาตจาแนกตามสถานภาพทางกฎหมาย ทาใหพบความแตกตางในการขอความชวยเหลอจากเครอขายทางสงคมของกลมทไมมใบอนญาตการทางาน (รอยละ 50.8) กบกลมทมใบอนญาตการทางานอย (รอยละ 49.2) ดวยสถานภาพผดกฎหมายทาใหกลมแรงงานทไมมใบอนญาตทางานตองพงพาเครอขายทางสงคมเหลานในยามทตองการความชวยเหลอทงทางดานการเงน ทอยอาศย การทางาน และดานขอมลขาวสารสงกวากลมทมใบอนญาตทางาน โดยมแหลงหลกทสามารถใหความชวยเหลอได คอ ครอบครว เครอญาต และโดยเฉพาะอยางยงนายจาง ซงแรงงานกลมนสวนใหญตองพงพาเรองทอยอาศยกบนายจาง เชน อาศยในพนททนายจางจดให หรออาศยอยในทเดยวกบนายจาง เปนตน (ดแผนภาพท 3)


แผนภาพท 2 แหลงทนทางสงคมทแรงงานขามชาตทมใบอนญาตทางานสามารถขอความชวยเหลอ จาแนกตามความตองการชวยเหลอดานการเงน ทอยอาศย การทางาน และขอมลขาวสาร แรงงานขามชาตทมใบอนญาตทางาน (n=594)

ครอบครว

ญาต

นายหนา

นายจาง

เพอนสญชาตเดยวกน

เพอนคนไทย

NGOs

เจาหนาทสาธารณสข

การเงน ทอยอาศย การทางาน ขอมลขาวสาร


แผนภาพท 3 แหลงทนทางสงคมทแรงงานขามชาตทไมมใบอนญาตทางานสามารถขอความชวยเหลอ จาแนกตามความตองการชวยเหลอดานการเงน ทอยอาศย การทางาน และขอมลขาวสาร

แรงงานขามชาตทไมมใบอนญาตทางาน (n=613)

เมอพจารณา “ประเภทของทนทางสงคม” ทแรงงานขามชาตมอยถอวามความสาคญตอการอธบายความแตกตางในการพฒนาทนมนษยหลงจากยายถนเขามาในประเทศไทยเชนกน จากการศกษาพบวา แรงงานขามชาตทยายถนเขามาในประเทศไทยนนพงพาทนทางสงคมจากทงเครอขายทางสงคมทเปนกลมสญชาตเดยวกน รวมถงสรางเครอขายทางสงคมขนใหมกบผทอยนอกกลมสญชาตเดยวกนในพนท

ครอบครว

ญาต

นายหนา

นายจาง

เพอนสญชาตเดยวกน

เพอนคนไทย

NGOs

เจาหนาทสาธารณสข

การเงน ทอยอาศย การทางาน ขอมลขาวสาร


ปลายทางทยายเขาไปอย ซงลกษณะของการมอยและสรางเครอขายทางสงคมของแรงงานขามชาตในประเทศไทยนนสอดคลองกบการศกษาของ Putnam (2000) ทกลาวถงการพงพาเครอขายทางสงคมทเปนกลมสญชาตเดยวกนสาหรบกลมแรงงานทเพงยายถนเขามา (bonding ties) แตหลงจากนน ผยายถนยอมพยายามใชทนทางสงคมทมอยเพอสรางสายสมพนธกบกลมทอยนอกวงจรของกลมสญชาตเดยวกบตน (bridging ties) เชน การสรางความสมพนธกบเพอนรวมงานคนไทย อาศยปะปนอยในชมชนคนไทยและทากจกรรมชมชนรวมกน อาศยอยกบเพอนคนไทย เปนตน

อกทง ยงพบผลการศกษาทเปนไปในทศทางเดยวกบการศกษาของ Putnam (2007) ซงพยายามตรวจสอบความสมพนธระหวางการมทนทางสงคมประเภท bonding ties และ bridging ties นนคอ กลมแรงงานขามชาตทมและเคยไดรบความชวยเหลอจากเครอขายทางสงคมทเปนกลมสญชาตเดยวกน กมแนวโนมทจะมเครอขายทางสงคมทอยนอกกลมสญชาตตนเองดวยเชนเดยวกน อยางไรกตาม ในทางปฏบต ยงไมสามารถสรปไดวาแรงงานขามชาตเหลานจะสามารถใชประโยชนจากทนทางสงคมประเภท bridging นไดอยางเตมท จาเปนตองมการพสจนความสมพนธระหวางการมเครอขายทางสงคมทอยนอกกลมสญชาตเดยวกนกบการพฒนาทนมนษยทางภาษาตอไป นอกจากน หากพจารณาความสมพนธระหวางประเภททนทางสงคมกบการพฒนาทนมนษยของแรงงานขามชาต โดยเฉพาะทนมนษยทางดานภาษา (language capital) ในฐานะทเปนอกดานหนงทสาคญของทนมนษย จะพบวา ทกษะทางดานภาษานนสามารถเปนไดทง “เครองมอ” และ “ผลลพธ” ในการสรางเครอขายทางสงคมกบผทอยนอกกลมสญชาตเดยวกน หรอ Bridging social capital กลาวคอ แรงงานขามชาตทมความสมพนธอนเหนยวแนนกบเครอขายทางสงคมทเปนกลมสญชาตเดยวกน (strong ties) ประกอบกบมความสามารถใน


การใชภาษาทองถนปลายทางจะสามารถปรบใชทกษะนเพอสรางความสมพนธทแนนแฟนมากยงขนกบผทอยนอกเครอขายทางสงคมของกลมเดยวกนกบตนเอง (weak ties) (Ryan et al., 2008: 676) ซงในกรณของแรงงานขามชาตคอ เครอขายทางสงคมทเปนกลมสญชาตเดยวกน ในขณะเดยวกน หากแรงงานขามชาตสามารถเชอมโยงออกไปนอกเครอขายทางสงคมของตนเองไดแลว ยอมสามารถพฒนาความสามารถในการใชภาษาทองถนปลายทางไดมากกวากลมอนๆ ตลอดจนใชทกษะทางภาษานเปนพนฐานไปสการพฒนาทนมนษยดานอนๆ ตอไป เชน การพฒนาทกษะเฉพาะในการทางาน เปนตน การพฒนาทนมนษยของแรงงานขามชาตภายหลงยายถนเขามาในประเทศไทย สถานการณการพฒนาทนมนษยของแรงงานขามชาต

กลมแรงงานขามชาตไรทกษะ (Unskilled migrant workers) เปนกลมทไมสามารถเขาถงการศกษาในระบบ (Formal education) หรอการฝกอบรมแบบเปนทางการไดอยางเทาเทยมกบแรงงานในกลมอนๆ เชน แรงงานทองถน แรงงานขามชาตทมฝมอ (Skilled migrant workers) เปนตน จากการทบทวนงานวจยทเกยวของกบการพฒนาทนมนษยดานการศกษาของแรงงานขามชาตในประเทศไทย (Thu, Zeya, 2006; คณะกรรมการรณรงคเพอประชาธปไตยในพมา (กรพ.), 2550; นยนปพร สปปภาส, 2551) สวนใหญเนนกลมเปาหมายทเปนแรงงานเดกขามชาต หรอเดกทเปนบตรหลานของแรงงานขามชาตเปนหลก ซงผลจากการทบทวนวรรณกรรมสามารถสรปปจจยทสงผลตอการเขาศกษาในประเทศไทยของแรงงานขามชาต และบตรของแรงงานขามชาตไดดงน

1.1) ปจจยดานครอบครวและชมชน ไดแก ทศนคตของพอแมทเปนแรงงานขามชาตตอการศกษาของบตร การขาดขอมลขาวสาร


เกยวกบการศกษาและโรงเรยนของไทยทาใหไมไดรบรถงสทธทางการศกษาของแรงงานขามชาต คาใชจายในการศกษา การทเดกตองทางานชวยครอบครว ความสามารถในการใชภาษาไทย มการเคลอนยายสง ไมมเอกสารแสดงตนทจะไปสมครเขาเรยน สถานภาพทางกฎหมายของแรงงานขามชาต

1.2) ปจจยดานสถานศกษา แบงเปน ปจจยในสวนของโรงเรยนในระบบ ไดแก ระยะทางไปโรงเรยน ทศนคตของผบรหารโรงเรยน การเลอกปฏบตในโรงเรยน งบประมาณทจากด สวนปจจยของโรงเรยนนอกระบบ หรอโรงเรยนทจดตงโดยองคกรพฒนาเอกชน ไดแก การทางานเชงรกขององคกรพฒนาเอกชน ขอจากดดานงบประมาณและบคลากร และสถานภาพทางกฎหมายของโรงเรยน

1.3) ปจจยดานนโยบายและกฎหมาย ไดแก ปญหาการปฏบตตามระเบยบกระทรวงศกษาธการวาดวยหลกฐานวน เดอน ป เกด ในการรบนกเรยนเขาสถานศกษา พ.ศ. 2548 การขาดระบบในการกระจายขอมลขาวสารเรองการศกษาในกลมแรงงานขามชาต รวมถงปญหาในการแปลงนโยบายไปสการปฏบตอยางครอบคลมในทกพนทและไมมการเลอกปฏบตตอแรงงานขามชาต

ดวยเหตปจจยทสงผลตอการเขาศกษาของแรงงานขามชาตและบตรของแรงงานขามชาตขางตน แสดงใหเหนวา แรงงานขามชาตเปนกลมทดอยโอกาสและสวนใหญมกหลดออกจากระบบการลงทนในมนษยอยางเปนทางการ เชน การศกษาในระบบ (Formal education) การฝกอบรมฝมอแรงงานทงทจดโดยภาครฐและเอกชน การเขารบการรกษาในสถานพยาบาลของรฐ เปนตน อยางไรกตาม ควรพจารณาดวยวาการสรางและพฒนาทนมนษยของแรงงานขามชาตกลมนอาจไมไดเกดจากกระบวนการพฒนาความรและทกษะตามระบบปกต หากแตมรปแบบเฉพาะในแบบของแรงงานขามชาตระดบลาง เพอสรางเงอนไขไปสการบรรลชวตทดกวาตามทพวกเขาคาดหวงไว


จากการเกบขอมลภาคสนามกบแรงงานขามชาต สญชาตพมา ลาวและกมพชา ในพนทศกษาทง 6 จงหวด ชวงระหวางเดอนมกราคม – กรกฎาคม 2556 ทาใหไดขอคนพบทนาสนใจอยางยงคอ กลมแรงงานเหลานมกระบวนการสรางและพฒนาทนมนษยในแบบของตนเอง โดยอาศยทนทางสงคมทมอย และทสรางขนใหมในพนทปลายทางเปนกลไกในการสนบสนนการพฒนาทนมนษยของตนเองอกทางหนง ยกตวอยางเชน แรงงานขามชาตพมาในจงหวดสมทรสาครใชเครอขายทางสงคม เพอใหไดมาซงขอมลเกยวกบการทางาน รวมถงมการพงพาองคกรพฒนาเอกชน และองคกรทางสงคมอนๆ ทเกยวของ โดยเฉพาะ “วด” ทอยใกลชมชนแรงงานขามชาต อนเปนเสมอนแหลงรวบรวมและสรางเครอขายทางสงคมเพอเอออานวยใหพวกเขามพนทสาหรบการพฒนาทนมนษยของตวเอง ซงการพฒนาทนมนษยลาดบแรกทแรงงานขามชาตใหความสาคญ และเปนสงทสามารถทาไดไมวาจะมสถานภาพทางกฎหมายเชนใด คอ การพฒนาความสามารถในการใชภาษาไทย ทงจากการเรยนรในชวตประจาวน การทางาน และการเรยนในโรงเรยนของรฐ และองคกรพฒนาเอกชน

นอกจากน สถานททางาน (Workplaces) ถอเปนพนทสาคญสาหรบการเรยนรและพฒนาศกยภาพของพวกเขา เนองจากแรงงานกลมนสวนใหญไมสามารถเขาถงการฝกอบรมระหวางการปฏบตงานทจดโดยบรษทหรอหนวยงานภาครฐ ซงถงแมวามขอจากดในการเรยนรในสถานททางาน (Workplace learning) ประเภทใชแรงงานไรทกษะ หรอจายคาแรงตา ดวยสภาพแวดลอมทไมเออตอการเรยนรของคนทางาน เชน รปแบบการทางานทตองปฏบตตามขนตอนโดยคนทางานไมมอสระหรออานาจในการตดสนใจ หรอการทางานภายใตการควบคมของนายจางอยางเขมงวด เชนในกลมของแรงงานขามชาตไรทกษะผดกฎหมาย หากแตแรงงานขามชาตกมความพยายามในการเรยนรแบบไมเปนทางการ ผานกระบวนการปฏสมพนธกบเพอน


รวมงาน หวหนางานทงทเปนกลมชาตพนธเดยวกน รวมถงหวหนางานและเพอนรวมงานคนไทย เชน การสงเกต การฟง การจดจาวธการทางานหรอวธการอนๆ ทคนทางานใชเพอเรยนรวธการทางาน รวมถงเพอเพมผลผลตในการทางานของตนเอง หากเปนการทางานแบบนบรายชน

การพฒนาความสามารถในการใชภาษาไทย: การสะสมทนมนษยขนแรกของแรงงานขามชาต

ความสามารถในการใชภาษาทองถนปลายทางของแรงงาน ยายถนมความสาคญในฐานะเปนทนมนษยทสงผลตอความสามารถในการปรบตว และเพมพนผลตอบแทนทคาดวาจะไดรบจากการยายถน รวมถงทศทางการยายถนในอนาคต สมมตฐานนไดรบการยนยนจากการศกษาของ Chiswick (1989, 1991) ซงเปนผทมผลงานการศกษาเกยวกบการพฒนาทนมนษยของแรงงานยายถนระดบลางจานวนมาก โดยผลการศกษาของ Chiswick พบวา สาหรบแรงงานยายถน ความสามารถทางภาษาเปนเครองมอทสาคญอนจะนาไปสการเปดโอกาสใหไดรบการฝกอบรมและพฒนาความสามารถในการทางาน และการเคลอนยายไปสงานทดกวาในทสด ในทางตรงกนขาม หากแรงงานยายถนไมสามารถพดภาษาของทองถนปลายทางไดกเทากบเปนการปดโอกาสในการเพมพนความสามารถในการทางาน รวมถงโอกาสทจะไดรบผลตอบแทนจากการยายถนตามทคาดหวงไว

สาหรบกลมแรงงานขามชาตจากประเทศเพอนบานทยายถนเขามาทางานในประเทศไทย แมบางสวนไดรบขอมลขาวสารทเปนภาษาไทยผานสอตางๆ ตงแตอยในประเทศตนทาง หรอกลมคนทอยบรเวณชายแดน ซงมการแลกเปลยนทางภาษาและวฒนธรรมกนอยตลอดเวลาอยแลว หากแตการใชภาษาไทยในชวตประจาวนและการทางานในประเทศไทยนน แรงงานขามชาตจาเปนตองพฒนาทกษะ


ดงกลาวไปมากกวาการรบฟงจากสอเพยงฝายเดยว รวมถงตองสามารถใชทกษะดงกลาวเพอการสอสารกบนายจางและเพอนรวมงานคนไทยได นอกจากน แรงงานขามชาตทพฒนาความสามารถในการใชภาษาไทยจะสามารถใชประโยชนในการแสวงหาขอมลการทางาน และสทธหนาทตามกฎหมายตางๆ ทเกยวของกบตวเอง ดวยเหตน ความสามารถในการใชภาษาไทยจงเปนเสมอนใบเบกทางสการเรยนร การรบขอมลขาวสาร รวมถงการพฒนาทนมนษยในดานอนๆ ของตนเอง ซงจะนาไปสการเพมโอกาสในการเขาสตลาดแรงงาน และไดรบคาจางทดขนในประเทศไทยตอไป

นอกจากน งานศกษาวจยเกยวกบแรงงานขามชาตในประเทศไทยทผานมา (คณะกรรมการรณรงคเพอประชาธปไตยในพมา (กรพ.), 2550; นยนปพร สปปภาส, 2551; Men, Pachet, 2011) โดยเฉพาะกลมทเปนแรงงานไรฝมอในตลาดแรงงานระดบลางทไมสามารถเขาสระบบการศกษาแบบเปนทางการได ความสามารถในการใชภาษาทองถนของพนทปลายทางถอเปนมาตรวดสาคญทสะทอนใหเหนถงความพยายามในการพฒนาทนมนษยของตนเอง เชนเดยวกบงานศกษาในตางประเทศ โดยเฉพาะงานศกษาการยายถนกระแสหลกทมงศกษาการยายถนของแรงงานไรฝมอในตลาดแรงงานระดบลางจากเมกซโกไปยงสหรฐอเมรกา ซงมการศกษาความสมพนธระหวางการพฒนาความสามารถในการใชภาษาทองถนปลายทางกบกบรายไดทเพมขนเปนจานวนมากตงในชวงปลายทศวรรษท 1980 จนถงตนทศวรรษท 1990 (Massey, 1987; Chiswick, 1991; Chiswick and Miller, 1996)

ทงน ผลการศกษาเรองการพฒนาความสามารถในการใชภาษาไทยในบทความน ผวจยเลอกนาเสนอเฉพาะทกษะดานการพด และการอานของแรงงานขามชาต เนองจากเมอวเคราะหสหสมพนธ (Correlation) ระหวางตวแปรทง 4 ทกษะ คอ ฟง พด อาน และเขยน


ภาษาไทยแลวพบวา ทกษะการฟงและการพด กบทกษะการอานและการเขยนมความสมพนธกนในระดบสง3 (r=.915 และ r=.860) ซงหมายความวา หากมการพฒนาทกษะใดทกษะหนง อกทกษะหนงกจะมการพฒนามากขนเชนกน ดงนน ผวจยจงเลอกทกษะการพดและการอานขนมาเปนตวแทนในการอธบายการพฒนาความสามารถในการใชภาษาไทยของแรงงานขามชาตหลงจากยายถนเขามาทางานในประเทศไทย โดยทงสองทกษะน ยงมความสาคญในฐานะเปนทนมนษยทแรงงานขามชาตใชทงในชวตประจาวน การทางาน การปฏสมพนธกบคนไทยในชมชน และในททางาน ตลอดจนใชเพอรบหรอแสวงหาขอมลขาวสารอนเปนประโยชนตอการพฒนาคณภาพชวตของตนเอง เชน การรบขอมลขาวสารดานสขภาพ สทธและหนาททางกฎหมายตางๆ เปนตน

เมอพจารณาเฉพาะความสามารถในการพดและอานภาษาไทยกอนยายถนของแรงงานขามชาต พบวาแรงงานขามชาตสวนใหญยายถนเขามาในประเทศไทยโดยมความสามารถในการใชภาษาไทยนอยมาก โดยเฉพาะแรงงานขามชาตสญชาตพมา และกมพชา ซงไมสามารถพดและอานภาษาไทยไดเลยเกอบรอยละ 100 ในขณะทแรงงานขามชาตสญชาตลาวนบเปนกลมทมพนฐานทางดานภาษาไทยมากทสด กลาวคอ มแรงงานทไมสามารถพดและอานภาษาไทยไดเลยกอนยายถนเขามาในประเทศไทยเพยงรอยละ 36.54 และรอยละ 52.69 ตามลาดบ สาเหตประการสาคญททาใหแรงงานกลมนมพนฐานดานภาษาไทยมากกวากลมอนๆ คอ ความใกลเคยงกนทางภาษาระหวางภาษาไทยกบภาษาลาว ประกอบกบการรบสอของไทย ทงทางวทย โทรทศน รวมถงความ

3 ในทางสงคมศาสตร หากคาสมประสทธสหสมพนธของตวแปรอสระคใดมความสมพนธรวมกนมากกวาหรอเทากบ 0.6 แสดงวาตวแปรคดงกลาวมความสมพนธคอนขางสง (Blalock, 1972: 457)


นยมในการใชสนคาของไทย ทาใหคนลาวมความคนเคยกบการใชภาษาไทยตงแตกอนยายถนเขามาทางานในประเทศไทย

อยางไรกตาม ทกษะทางภาษา เปนทกษะทมการเปลยนแปลงไปตามระยะเวลาทเขามาอยในพนทปลายทาง แมแรงงานจะเพงยายถนเขามาอยเปนเวลาไมนาน แตยอมตองมการพฒนาความสามารถในการใชภาษาทองถนปลายทางบางจากการปฏสมพนธกบคนในทองถนในชวตประจาวน (Chiswick, 1991: 155) เชนเดยวกบผลการศกษาน พบวาสดสวนของแรงงานขามชาตทพดภาษาไทยไมไดเลยลดลงไปมากกวารอยละ 80 เมอเปรยบเทยบกบตอนกอนยายถน โดยเฉพาะกลมแรงงานขามชาตสญชาตพมามสดสวนของผทพดภาษาไทยไมไดเลยลดลงไปมากทสด เหลอเพยงรอยละ 3.63 รองลงมาคอ แรงงานขามชาตกมพชาสญชาต รอยละ 8.48 สวนแรงงานขามชาตสญชาตลาว มสดสวนของผทไมสามารถพดภาษาไทยไดเลยลดลงไปประมาณรอยละ 30 จากตอนกอนยายถน เหลอเพยงรอยละ 2.69 สาหรบความสามารถในการอานภาษาไทย พบวาแรงงานในทกกลมมการพฒนาคอนขางนอยเมอเปรยบเทยบกบการพฒนาความสามารถในการพดภาษาไทย อยางไรกด แรงงานขามชาตสญชาตพมาเปนกลมทมการพฒนาทกษะดานนมากทสดเมอเปรยบเทยบกบอก 2 กลม โดยมสดสวนของผทตอบวาไมสามารถอานภาษาไทยไดเลยลดลงไปเกอบรอยละ 40 สวนแรงงานขามชาตสญชาตลาว ลดลงไปรอยละ 30 ในขณะท แรงงานขามชาตสญชาตกมพชายงคงมสดสวนของผทไมสามารถอานภาษาไทยไดลดลงไปนอยทสด โดยยงคงมผทไมสามารถอานภาษาไทยมากกวารอยละ 80 (ดแผนภาพท 4)


แผนภาพท 4 รอยละของผทตอบวาไมสามารถพดและอานภาษาไทยไดกอนและหลงยายถนของแรงงานขามชาต จาแนกตามสญชาต (n=1,207)

ทงน เพอใหเหนภาพทชดเจนของความแตกตางเรองการ

พฒนาความสามารถในการใชภาษาไทยระหวางแรงงานขามชาตทง 3 สญชาต ในตารางท 1 ไดแสดงใหเหนถงการพฒนาความสามารถในการพดและอานภาษาไทย กอนและหลงยายถนเขามาในประเทศไทย โดยใชขอคาถามจากแบบสอบถาม 2 คาถาม คอ ความสามารถในการใชภาษาไทยกอนยายถนเขามาทางานในประเทศไทย และความสามารถในการใชภาษาไทยในปจจบน โดยแบงเปน 4 ระดบดงน ไมไดเลย (0) เลกนอย (1) ใชงานได (2) และใชไดคลอง (3) จากนนคานวณเพอหาความแตกตางของผลการประเมนตนเองในดานความสามารถในการใชภาษาไทยของแรงงานขามชาต

เมอคานวณคะแนนการประเมนความสามารถในการใชภาษาไทยของแรงงานขามชาตกอนและหลงยายถนเขามาในประเทศไทย ทาใหสามารถจดแบงกลมการพฒนาความสามารถในการใช

98.4

8.5

98.7

60.5

36.5

2.7

52.7

22.7

91.5

3.6

99.6

87.1

0

20

40

60

80

100

กอนยายถน หลงยายถน กอนยายถน หลงยายถน

พมา ลาว กมพชา

ทกษะการอาน ทกษะการพด


ภาษาไทยไดเปน 3 กลมหลก ไดแก กลมแรก คอ กลมทไมมการพฒนาความสามารถในการใชภาษาไทยเมอเปรยบเทยบกบกอนยายถนเขามาในประเทศไทย กลมทสอง คอ กลมทมการพฒนา 1 ขน เชน กอนยายถนไมสามารถพดภาษาไทยไดเลย เมอยายถนเขามาทางานในประเทศไทย พฒนาขนจนสามารถพดไดเลกนอย เปนตน และกลมทสาม คอ กลมทมการพฒนามากกวา 2 ขนขนไป เชน จากทพดภาษาไทยไมไดเลย พฒนาขนจนสามารถพดภาษาไทยในขนใชงานได เปนตน

สาหรบการพฒนาความสามารถในการพดภาษาไทย พบวาแรงงานขามชาตแตละสญชาตมพฒนาการทแตกตางกน โดยกลมแรงงานขามชาตสญชาตพมาเปนกลมทมการพฒนามากทสด เมอพจารณาจากรอยละของแรงงานทสามารถพฒนาทกษะการพดได 2 ขนขนไปพบวา แรงงานขามชาตสญชาตพมาทอยในกลมนมถงรอยละ 52.35 รองลงมาคอ กลมแรงงานขามชาตสญชาตกมพชา รอยละ 37.50 อยางไรกตาม เปนทนาสงเกตวา แรงงานขามชาตสญชาตกมพชามกหยดตวเองอยทกลมทพฒนาได 1 ขนเปนสวนใหญ ซงเมอพจารณาประกอบกบสดสวนของผทสามารถพดภาษาไทยได แรงงานขามชาตสญชาตกมพชามากกวาครง (รอยละ 52.90) ยงคงอยในกลมทสามารถพดภาษาไทยไดเพยงเลกนอยหลงจากยายถนเขามาในประเทศไทย (ดตารางท 1)

เปนทนาสงเกตวา กลมแรงงานขามชาตสญชาตลาว สวนใหญจดอยในกลมทไมมการพฒนา รอยละ 40.55 (ดตารางท 1) ซงสามารถแบงการอธบายออกเปน 2 กลมดวยกน กลมแรกคอ แรงงานขามชาตสญชาตลาวทมพนฐานภาษาไทยดอยแลว กลาวคอ สามารถพดภาษาไทยไดในระดบใชงานไดและใชไดคลองตงแตกอนยายถนมาในประเทศไทย ทาให ไมจา เปนตองทกษะในการใชภาษาไทยมากเหมอนกบกลมอนกสามารถทางานและดารงชวตอยในพนทปลายทางไดอยางราบรน ในขณะเดยวกน แรงงานขามชาตสญชาตลาวอกกลมหนง


ทพดภาษาไทยไมไดเลยหรอไดเพยงเลกนอยกลบมการพฒนานอยมากหรอไมมการพฒนาเลยเมอเปรยบเทยบกบแรงงานอก 2 สญชาต เนองจากแรงงานขามชาตสญชาตลาวทตกเปนกลมตวอยางนทางานอยในพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอของไทย ซงใชภาษาอสานทมความใกลเคยงกบภาษาลาวเปนหลกในการสอสาร สงผลใหแรงงานขามชาตสญชาตลาวไมตองปรบตวทางดานภาษามากนกกสามารถสอสารในชวตประจาวน รวมถงสอสารกบนายจางและเพอนรวมงานคนไทยได

ตารางท 2 แสดงใหเหนถงการพฒนาความสามารถในการอานภาษาไทย ซงพบวาแรงงานขามชาตสญชาตลาวมพฒนาการดทสด โดยมกลมทสามารถพฒนาทกษะการอานได 1 ขน รอยละ 29.21 และสดสวนของผทสามารถพฒนาได 2 ขน รอยละ 18.21 ทงน แรงงานขามชาตสญชาตลาวทสามารถพฒนาการอานภาษาไทยไปอยในขนใชงานไดและคลองเมอยายถนเขามาในประเทศไทย มมากกวารอยละ 50 ของแรงงานขามชาตสญชาตลาวทงหมด นอกจากน เปนทนาสนใจวาการพฒนาความสามารถในการอานภาษาไทยของแรงงานขามชาตสญชาตพมานนใกลเคยงกบลาวมาก โดยมสดสวนของของผทสามารถพฒนาทกษะการอานภาษาไทยได 1 ขน รอยละ 23.29 และพฒนา 2 ขน รอยละ 15.7 ในขณะท แรงงานขามชาตสญชาตกมพชามสดสวนของผทมการพฒนา 1 ขน และ 2 ขนนอยทสด คอ รอยละ 9.60 และรอยละ 3.13 ตามลาดบ

เมอทดสอบความสมพนธระหวางการพฒนาความสามารถในการพดและอานภาษาไทยกบสญชาตของแรงงานขามชาตดวยคา

ไค-สแควร (2) แลวพบวา แรงงานขามชาตทง 3 สญชาต คอ พมา ลาวและกมพชา มการพฒนาความสามารถในการพดและอานภาษาไทยแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถต ทงน สาเหตหลกทแรงงานขามชาตทกสญชาตมการพฒนาความสามารถในการใชภาษาไทยหลงจาก


ยายถนมาในประเทศไทย สามารถแบงไดเปน 3 ประการ ประการแรก คอ ความแตกตางของสภาพแวดลอมในพนทศกษาอนสงผลใหแรงงานขามชาตแตละสญชาตมการพฒนาทนมนษยทแตกตางกน ซงจากการเกบขอมลภาคสนามทาใหเหนถงความแตกตางของสภาพแวดลอมอนสงผลตอการพฒนาทนมนษยในแตละพนททแรงงานกลมสญชาตตางๆ อาศยอย โดยปจจยททาใหกลมแรงงานขามชาตพมามการพฒนาความสามารถในการใชภาษาไทยหลงจากยายถนเขามาในประเทศไทยมากกวากลมอนๆ โดยเปรยบเทยบนน เปนเพราะในพนททมการเกบขอมลจะมหนวยงานทงองคกรพฒนาเอกชน องคการระหวางประเทศ รวมถงหนวยงานดานการศกษาและสาธารณสขของรฐไทยใหบรการทางการศกษาและสาธารณสขกบแรงงานขามชาตกลมน ทงในรปแบบของการเรยนภาษา การศกษานอกระบบ (กศน.)

ยงไปกวานน ในพนททมแรงงานขามชาตสญชาตพมาอย ยงมการจดกจกรรมใหความรทางดานกฎหมาย สทธแรงงาน และการดแลและปองกนโรคใหกบแรงงานขามชาต โดยภาษาทใชในการสอสารมทง ภาษาไทยและภาษาของแรงงานขามชาตเอง ทาใหแรงงานขามชาตพมามโอกาสทางการศกษาและไดใชภาษาไทยมากกวากลมอนๆ โดยเฉพาะเมอเปรยบเทยบกบกลมแรงงานขามชาตสญชาตกมพชา ซงพบวาในพนทศกษายงไมมการใหบรการดานการศกษากบแรงงานกลมน มเพยงแตการจดอบรมใหขอมลความรดานสทธแรงงาน และสาธารณสข สวนใหญจะจดอบรมและแจกสอใหความรทเปนภาษาของแรงงานขามชาตเปนหลก สาเหตประการทสอง คอ สถานภาพทางกฎหมายและประเภทงานทแรงงานขามชาตทา มสวนสาคญททาใหแรงงานบางกลมสามารถเปดตวเองสสงคมทใชภาษาทองถน ประกอบกบทาใหมประสบการณการปฏสมพนธกบคนไทย หรอกบแรงงานขามชาตสญชาตอนซงตองใชภาษาไทยเปนภาษากลางในการสอสารมากขน จากการศกษาพบวา


แรงงานขามชาตทมใบอนญาตทางานสามารถพฒนาความสามารถในการพดและอานภาษาไทยไดมากกวากลมทไมมใบอนญาตทางาน โดยเฉพาะทกษะการอานภาษาไทยทมความแตกตางอยางชดเจนระหวางทง 2 กลม คอ แรงงานทมใบอนญาตทางานเกอบรอยละ 50 สามารถพฒนาความสามารถในการอานภาษาไทยไดอยางนอย 1 ขนหลงจากยายถนมาในประเทศไทย ในขณะทกลมทไมมใบอนญาตทางานมเพยงประมาณรอยละ 22 ทสามารถพฒนาทกษะการอานภาษาไทยไดอยางนอย 1 ขน สวนการพฒนาทกษะการพดภาษาไทยนน มความแตกตางเพยงเลกนอย แตอยางไรกตาม กลมแรงงานทมใบอนญาตทางานกมการพฒนามากกวา โดยกลมแรงงานทมใบอนญาตทางาน และทไมมใบอนญาตทางานสามารถพฒนาความสามารถในการพดภาษาไทยไดอยางนอย 1 ขน รอยละ 86.91 รอยละ 82.06 ตามลาดบ นอกจากน แรงงานขามชาตทอยในประเภทงานทมโอกาสปฏสมพนธกบคนไทย จะพฒนาความสามารถในการพดและอานภาษาไทยไดมากกวา จากการเกบขอมลกบแรงงานขามชาตใน 6 ประเภทกจการ ไดแก กจการประมง กจการตอเนองประมง เกษตรกรรม/ปศสตว อตสาหกรรมการผลต กจการกอสราง และงานบรการ แรงงานขามชาตในงานบรการเปนกลมทสามารถพฒนาความสามารถในการพดและอานไดดทสด รองลงมาคอ กลมททางานในกจการกอสราง โดยพบวาแรงงานททางานในรานอาหาร รานคา และแมบานในโรงแรม หรอสถานประกอบการตางๆ มลกษณะการทางานทตองใชภาษาไทยกบลกคาหรอผมาใชบรการโดยตรง ทาใหสามารถพฒนาทกษะการพด รวมถงการอานภาษาไทยไดดกวากลมแรงงานในกจการอนๆ ทไมจาเปนตองใชภาษาไทยในการทางานหรอสอสารกบเพอนรวมงาน ในขณะทแรงงานในกจการกอสรางมความจาเปนตองรบคาสง หรอเรยนรงานจากหวหนางาน และนายชางทเปนคนไทย ทาใหมโอกาสในการพฒนาทกษะทางภาษาไปพรอมๆ กบการพฒนาทกษะในการทางาน


สาเหตประการสดทาย คอ แรงงานขามชาตทมทนมนษยอยเดม ซงในการศกษาน หมายถง การศกษาจากประเทศตนทาง ความสามารถในการใชภาษาไทยกอนยายถน จะสามารถพฒนาความสามารถในการใชภาษาไทยไดมากกวา โดยเฉพาะกลมแรงงานขามชาตไรฝมอ ทกษะการอานนนสมพนธกบทกษะการใชภาษาอนๆ ทงหมด (Chiswick, 1991: 162) ดงนน แรงงานขามชาตทไดเรยนหนงสอ และจบการศกษาในระดบสงกวาจากประเทศตนทาง จะสามารถพฒนาทกษะดานการอานภาษาไทยไดมากกวากลมทมการศกษาตากวา ในขณะเดยวกน สาหรบกลมทยายถนเขามาในประเทศไทยตงแตอายยงนอย แตมความสามารถในการใชภาษาไทยอยแลวจากการรบสอจากประเทศไทย ซงชวยในการพฒนาทกษะดานการฟงและพดภาษาไทยตงแตกอนยายถนเขามา สงผลใหแรงงานกลมนมตนทนในการพฒนาความสามารถในการอานภาษาไทยไดมากกวากลมอน นอกจากปจจยดานทนมนษยทแรงงานขามชาตมตงแตกอนยายถนแลว เมอนามาพจารณารวมกบระยะเวลาทอาศยอยในประเทศไทย หรอระยะเวลาทแรงงานขามชาตทางานอยในตลาดแรงงานของไทย กยงใหผลทชดเจนมากขนวา แรงงานทมทนมนษยอยเดม และอาศยอยในประเทศไทยมาเปนระยะเวลายาวนานกวา จะยงสามารถพฒนาความสามารถในการพดและอานภาษาไทยไดดกวากลมอน


ตารางท 1 รอยละของการพฒนาความสามารถในการพดภาษาไทยของแรงงานขามชาต จาแนกตามสญชาต (n=1,207)

สญชาต

การพฒนาความสามารถ ในการพดภาษาไทย รวม

(จานวน) ไมมการพฒนา

พฒนา 1 ขน

พฒนา 2 ขนขนไป

พมา 6.62 41.03 52.35 100.00 (468)

ลาว 40.55 35.05 24.40 100.00 (291)

กมพชา 8.93 53.57 37.50 100.00 (448)

รวม 15.66 44.24 40.10 100.00 (1,207)

2 = 204.1203 P-Value = .000


ตารางท 2 รอยละของการพฒนาความสามารถในการอานภาษาไทยของแรงงานขามชาต จาแนกตามสญชาต

สญชาต

การพฒนาความสามารถ ในการอานภาษาไทย รวม

(จานวน) ไมมการพฒนา

พฒนา 1 ขน

พฒนา 2 ขนขนไป

พมา 61.54 23.29 15.17 100.00 (468)

ลาว 52.58 29.21 18.21 100.00 (291)

กมพชา 87.28 9.60 3.13 100.00 (448)

รวม 68.93 19.64 11.43 100.00 (1,207)

2 = 121.0954 P-Value = .000 ทนทางสงคมในพนทปลายทางกบการพฒนาทนมนษยของแรงงานขามชาต

งานศกษาทผานมาเกยวกบการพฒนาทนมนษยของแรงงานขามชาตระดบลางใหความสนใจกบการศกษาอทธพลของปจจยตางๆ โดยเฉพาะปจจยสวนบคคลของกลมแรงงาน เชน ระดบการศกษา ความสามารถในการใชภาษาทองถนปลายทางกอนยายถนเขามา และระยะเวลาทอาศยอย ในประเทศปลายทางหรอระยะเวลาทอย ในตลาดแรงงานของประเทศปลายทาง เปนตน โดยมสมมตฐานวาแรงงานทมทนมนษยสงเปนทนเดมอยแลว กลาวคอ มระดบการศกษาสง มพนฐานการใชภาษาทองถนปลายทางอยแลว และอาศยอยในประเทศ


ปลายทางมายาวนานกวา ยอมมการพฒนาความสามารถในการใชภาษาทองถนปลายทางมากกวากลมทมทนมนษยตากวา

ในทางตรงกนขาม มผลการศกษาทยนยนวา หากนาตวแปรดานทนทางสงคมมารวมวเคราะหเพอหาความสมพนธกบการพฒนาความสามารถในการใชภาษาของแรงงานขามชาต พบวาการมแตเครอขายทางสงคมทเปนกลมชาตพนธเดยวกน และอาศยอยในชมชนชาตพนธเดยวกน (co-ethnics community) กลายเปนปจจยทลดแรงจงใจในการเรยนรภาษาทองถนปลายทาง (Coleman, 1990; Chiswick, 1991; Ling, 2007) และการยายถนไปอาศยอยในชมชนแรงงานขามชาต ทาใหแรงงานเหลานนถกตดขาดจากสงคมคนในพนทปลายทาง หรอท Coleman (1990) อธบายวาเปนปรากฏการณ “Network closure” ผยายถนทไมสามารถพฒนาความสามารถในการใชภาษาทาใหไมสามารถมปฏสมพนธหรอสรางเครอขายกบคนทองถนได

สาหรบกรณแรงงานขามชาตในประเทศไทย จากการเกบขอมลภาคสนามในพนทชมชนของแรงงานขามชาต ขอสงเกตสาคญทพบไดในทกพนททมแรงงานขามชาตสญชาตพมาและสญชาตกมพชาอาศยอยคอ ลกษณะการอยอาศยของแรงงานทง 2 กลมนทสวนใหญอาศยอยอยางกระจกตวกบผยายถนทเปนกลมสญชาตเดยวกน มสวนนอยทอาศยปะปนอยในชมชนคนไทย ดงเชน กลมแรงงานกมพชาในจงหวดชลบรและระยอง แรงงานกลมนจะมโอกาสปฏสมพนธกบคนไทยนอยกวา เนองจากอาศยอยในชมชนทมแตแรงงานสญชาตเดยวกนอาศยอย โดยเฉพาะอยางยง ถาเปนลกเรอประมง โอกาสในการใชภาษาไทยสอสารกมนอยอยแลวเพราะลกเรอเกอบทงหมดเปนชาวกมพชาเชนเดยวกน มเพยงไตกงเรอทเปนคนไทย ซงกจะมการแตงตงใหแรงงานกมพชาทมทกษะดานภาษาไทยดกวาทาหนาทเสมอนลาม


คอยสอสารระหวางไตกงกบลกเรออกทหนง สงผลใหแรงงานกลมนมการเรยนรการพดภาษาไทยไดชากวาแรงงานในสญชาตอนๆ

การวเคราะหความสมพนธระหวางทนทางสงคมกบการพฒนาความสามารถในการพดและอานภาษาไทย

บทความนมงเนนศกษาบทบาทของทนทางสงคมทมตอการพฒนาทนมนษยทางดานภาษาของแรงงานขามชาตหลงจากยายถนเขามาในประเทศไทย โดยใชการวเคราะหสมการถดถอยโลจสตก โดยควบคมตวแปรอสระทเปนปจจยสวนบคคล รวมถงปจจยดานทนมนษยทแรงงานขามชาตมอยเดมกอนยายถนมาในประเทศไทยใหคงท สาหรบตวแปรตามไดมาจากขอคาถามเรองความสามารถในการพดและอานภาษาไทยหลงจากยายถนเขามาในประเทศไทย แบงเปน 2 กลมคอ กลมทไมสามารถพดและอานภาษาไทยไดเลยและไดเลกนอย (กลมอางอง) กบกลมทสามารถพดและอานภาษาไทยในขนใชงานไดและใชไดคลอง

การพฒนาความสามารถในการพดภาษาไทย ผลจากการวเคราะหขอมลทมการควบคมตวแปรอสระอนๆ แลว ในโมเดลรวมแรงงานทง 3 สญชาต พบวาปจจยดานทนทางสงคมทสงผลตอการพฒนาความสามารถในการพดภาษาไทยอยางมนยสาคญทางสถต คอ การมเครอขายทางสงคมทเปนกลมสญชาตเดยวกน และการมเพอนรวมงานคนไทย โดยกลมแรงงานขามชาตทมเครอขายทางสงคมทเปนกลมสญชาตเดยวกนจะมโอกาสในการพฒนาความสามารถในการพดภาษาไทยไปสขนใชงานไดและใชไดคลองนอยกวากลมทไมมเครอขายทางสงคมดงกลาว รอยละ 32 ทงน หากกลมแรงงานขามชาตมเพอนรวมงานคนไทย กลมนมกมโอกาสในการพฒนานอยกวากลมทไมมเพอนรวมงานคนไทย รอยละ 39 สวนตวแปรการขอความชวยเหลอจากเครอขายทางสงคมไมมผลอยางมนยสาคญทางสถต


เมอทาการวเคราะหแบบแยกตามสญชาต ไดขอคนพบทเปนไปในทศทางเดยวกบผลของโมเดลรวมทกสญชาต โดยมเฉพาะกลมแรงงานขามชาตสญชาตลาวทการมเครอขายทางสงคมทเปนกลมสญชาตเดยวกนสงผลตอการพฒนาความสามารถในการพดภาษาไทยอยางมนยสาคญทางสถต กลาวคอ กลมแรงงานขามชาตสญชาตลาวทมเครอขายทางสงคมทเปนกลมสญชาตเดยวกนจะมโอกาสพฒนานอยกวากลมทไมม ถงรอยละ 90 อกปจจยหนงคอ การมเพอนรวมงานคนไทยซงมเฉพาะกลมแรงงานขามชาตสญชาตกมพชาเทานนทปจจยดงกลาวสงตอการพฒนาความสามารถในการพดภาษาไทยอยางมนยสาคญทางสถต โดยกลมทมเพอนรวมงานคนไทยมโอกาสทจะพฒนานอยกวากลมทไมม ประมาณรอยละ 50 (ดตารางท 3)

การพฒนาความสามารถในการอานภาษาไทย ผลจากการวเคราะหขอมลทมการควบคมตวแปรอสระอนๆ แลว ในโมเดลรวมแรงงานทง 3 สญชาต พบวา ปจจยมเพยงปจจยดานเครอขายทางสงคมทเปนกลมชาตพนธเดยวกนเทานนทสงผลตอการพฒนาความสามารถในการอานภาษาไทยอยางมนยสาคญทางสถตซงแตกตางจากการวเคราะหความสามารถในการพด โดยกลมแรงงานขามชาตทมเครอขายทางส งคมท เปนกลมสญชาต เดยวกนจะมโอกาสในการพฒนาความสามารถในการอานภาษาไทยไปสขนใชงานไดและใชไดคลองนอยกวากลมทไมมเครอขายทางสงคมดงกลาว รอยละ 49

เมอแยกวเคราะหโมเดลตามรายสญชาต พบวากลมแรงงานขามชาตลาวยงคงเปนกลมเดยวทไดรบอทธพลจากการมเครอขายทางสงคมทเปนสญชาตเดยวกน โดยแรงงานทมเครอขายทางสงคมดงกลาวจะมโอกาสในการพฒนาการอานภาษาไทยนอยกวากลมทไมม รอยละ 71 สวนอกปจจยหนงทสงผลตอการพฒนาความสามารถในการอานภาษาไทยอยางมนยสาคญทางสถตคอ การมเพอนรวมงานคนไทย


เฉพาะสาหรบกลมแรงงานขามชาตสญชาตกมพชา ซงมผลการวเคราะหทเปนไปในทศทางตรงกนขามกบการพฒนาความสามารถในการพดภาษาไทย โดยกลมททมเพอนรวมงานคนไทยจะมโอกาสพฒนาความสามารถในการอานภาษาไทยมากกวากลมทไมมถง 10 เทา (ดตารางท 4)

ทงน ผลการวเคราะหความสมพนธระหวางปจจยดานทนทางสงคมกบการพฒนาความสามารถในการพดและอานภาษาไทยทเปนไปตามสมมตฐาน และสอดคลองกบงานวจยทผานมาคอ การมเครอขายทางสงคมทเปนกลมสญชาตเดยวกน ทาใหแรงงานขามชาตมโอกาสในการพฒนาความสามารถในการใชภาษาไทยลดลง เนองจากการพงพาทนทางสงคมจากเครอขายทางสงคมประเภทนสงจะทาใหแรงงานขามชาตตดอยในวงจรของกลมชาตพนธเดยวกน (co-ethnic social circles) (Putnam, 2000: 320) และลดโอกาสในการปฏสมพนธกบคนนอกวงจรน

ในขณะทผลการวเคราะหปจจยเรองการมเพอนรวมงานคนไทยใหผลทไมเปนไปตามสมมตฐาน คอ การมเพอนรวมงานคนไทยแลวสงผลใหโอกาสในการพฒนาความสามารถในการพดและอานภาษาไทยลดลงเมอเปรยบเทยบกบกลมทไมมเพอนรวมงานคนไทย ซงแตกตางจากงานวจยทผานมาทพบวาการมเครอขายทางสงคมทเปนกลมคนทองถนปลายทาง ทาใหเกดการเรยนรภาษา จากการมปฏสมพนธกบคนนอกวงจรกล มสญชาต เ ด ย วก น และส ง ผลตอการพฒนาความสามารถในการใชภาษาของทองถน อยางไรกตาม ผลการวเคราะหเชนนสามารถอธบายไดในบรบทของแรงงานขามชาตในประเทศไทย โดยเฉพาะในกลมแรงงานไรฝมอนน การทางานในสถานประกอบการหรอสาหรบกลมประมงททางานบนเรอ ถงแมจะมเพอนรวมงานคนไทย แตการทางานเปนไปอยางแยกสวน โดยสวนใหญจะมแรงงานสญชาต


เดยวกนเปนหวหนางานหรอมการแตงตงแรงงานทสามารถสอสารภาษาไทยไดใหทาหนาทลามรบคาสงจากหวหนางานหรอนายจางและสงตอไปยงแรงงานขามชาตท เปนลกจาง สงผลใหโอกาสในการมปฏสมพนธกบคนไทยนอยมากเชนเดยวกบกลมทไมมเพอนรวมงานคนไทย


ตารางท 3 ผลการวเคราะหสมการถดถอยโลจสตกของการพฒนาความสามารถในการพดภาษาไทยของแรงงานขามชาต

ตวแปร รวม พมา ลาว กมพชา

เครอขายทางสงคมทเปนกลมชาตพนธเดยวกน ม (ไมม®) 0.677*

(0.105) 0.733 (0.192)

0.099** (0.077)

0.822 (0.216)

เพอนรวมงานคนไทย ม (ไมม®)

0.612** (0.093)

0.579 (0.143)

1.365 (1.769)

0.503** (0.124)

การขอความชวยเหลอจากเครอขายทางสงคม ไมสามารถขอความชวยเหลอได® สามารถขอความชวยเหลอได

0.675 (0.272)

0.708 (0.412)

(omitted) 0.755 (0.521)

Log likelihood -693.71 -282.03 -147.40 -230.33 LR chi2 (d.f. in parentheses)

207.69*** (13)

66.85*** (11)

36.22*** (10)

133.03*** (11)

Pseudo R2 0.130 0.106 0.109 0.224

จานวน 1,157 463 250 444 หมายเหต: 1) *p<0.05, **p<0.01, ***p<0.001, ® คอ กลมอางอง, คาในวงเลบคอ คา Standard error of the mean 2) การวเคราะหในทกโมเดลไดมการควบคมตวแปรอสระ อนไดแก เพศ อาย ระดบการศกษากอนยายถน สถานภาพทางกฎหมาย และระยะเวลาทอาศยอยในประเทศไทย


ตารางท 4 ผลการวเคราะหสมการถดถอยโลจสตกของการพฒนาความสามารถในการอานภาษาไทยของแรงงานขามชาต

ตวแปร รวม พมา ลาว กมพชา เครอขายทางสงคมทเปนกลมชาตพนธเดยวกน ม (ไมม®) 0.509***

(0.108) 0.587 (0.190)

0.292** (0.132)

1.872 (1.273)

เพอนรวมงานคนไทย ม (ไมม®)

1.231 (0.306)

0.707 (0.215)

1.166 (1.466)

10.282** (8.740)

การขอความชวยเหลอจากเครอขายทางสงคม ไมสามารถขอความชวยเหลอได® สามารถขอความชวยเหลอได

1.626 (1.072)

2.784 (2.318)

(omitted) 0.195 (0.267)

Log likelihood -405.37 -175.53 -147.40 -41.42 LR chi2 (d.f. in parentheses)

381.27*** (13)

52.47*** (11)

36.22*** (10)

48.28*** (11)

Pseudo R2 0.319 0.130 0.109 0.368 จานวน 1,157 463 250 444 หมายเหต: 1) *p<0.05, **p<0.01, ***p<0.001, ® คอ กลมอางอง, คาในวงเลบคอ คา Standard error of the mean 2) การวเคราะหในทกโมเดลไดมการควบคมตวแปรอสระ อนไดแก เพศ อาย ระดบการศกษากอนยายถน สถานภาพทางกฎหมาย และระยะเวลาทอาศยอยในประเทศไทย


อภปรายและสรป

การศกษาเรองการยายถนขามพรมแดนจากประเทศเพอนบานเพอเขามาเปนแรงงานในประเทศไทยไดเขาสยคแหงการแสวงหาปจจยทเปนกลไกในการดารงกระแสการยายถนอยางตอเนองและยาวนาน ทงน จากงานวจยการยายถนจากประเทศกาลงพฒนาไปสประเทศกาลงพฒนาดวยกน (South – South Migration) พบวา ปจจยดานทนทางสงคมและทนมนษยของแรงงานยายถนไดทวความสาคญในฐานะเปนกลไกในการขบเคลอนการยายถนระหวางประเทศ และการเคลอนยายภายในประเทศปลายทาง (Garip and Asad, 2013) การสรางและขยายทนทางสงคมไปพรอมๆ กบการพฒนาทนมนษยของแรงงานขามชาตเปนปจจยสาคญททาใหรปแบบการยายถน และตลาดแรงงานขามชาตในประเทศไทยคอยๆ เปลยนโฉมหนาไป

การศกษาน เปดเผยใหเหนถงภาพของการเปลยนแปลงในตลาดแรงงานยายถนขามชาตระดบลางในประเทศไทย ซงแรงงานขามชาตไมไดหยดนงอยกบท หากแตมการสรางและขยายทนทางสงคม รวมถงมการพฒนาทนมนษยในรปแบบของตวเองอยางตอเนองหลงจากยายถนเขามาในประเทศไทย ซงเมอพจารณาดานการพฒนาทนมนษยของแรงงานขามชาตหลงยายถนเขามาในประเทศไทย โดยเฉพาะการพฒนาความสามารถในการใชภาษาไทย แรงงานขามชาตทกสญชาตมการปรบตวโดยการพฒนาทกษะการพดและการอานภาษาไทยในทกกลมสญชาต โดยแรงงานขามชาตสญชาตพมาและสญชาตกมพชาซงมพนฐานภาษาไทยนอยทสด แตเมอยายถนเขามาแลว กลายเปนกลมทมสดสวนแรงงานทพฒนามากกวากลมแรงงานขามชาตลาว

ในขณะท การมเครอขายทางสงคมในพนทปลายทางถอเปนแหลงทนทางสงคมทสาคญของแรงงานขามชาต โดยเฉพาะกลมแรงงานขามชาตทไมมใบอนญาตทางาน ซงจาเปนตองอาศยเครอขายทไมเปน


ทางการเหลานเพอลดตนทนทางเศรษฐกจ และตนทนทางดานจตใจเมอยายถนเขาไปอยในพนทปลายทาง เครอขายทางสงคมทาหนาทในการใหขอมล รวมถงจดหาสงทจาเปนตอการดารงชวตในพนทปลายทางใหกบแรงงานขามชาต เชน ทอยอาศย การทางาน เปนตน อยางไรกตาม แมการยายถนเขาไปอยในพนททมเครอขายทางสงคมของกลมชาตพนธเดยวกนรองรบ จะเปนการลดตนทนในการปรบตวใหเขากบสงคมทองถนปลายทาง แตหากการมทนทางสงคมนน เปนแคเพยงการมอยอยางจากดในวงของกลมสญชาตเดยวกน เชน การปฏสมพนธแตภายในกลมสญชาตเดยวกน และการรบขอมลขาวสารจากเครอขายทางสงคมทใชแตภาษาของกลมสญชาตตนเอง เปนตน อาจกลายเปนการปดกนไมใหแรงงานขามชาตสามารถพฒนาทกษะทางดานภาษาซงจาเปนตองอาศยการปฏสมพนธ หรอการสรางเครอขายทางสงคมกบคนทองถน

นอกจากน เมอทาการวเคราะหความสมพนธระหวางปจจยดานทนทางสงคมกบการพฒนาความสามารถในการใชภาษาไทยของแรงงานขามชาตดวยสมการถดถอยโลจสตก ทาใหไดผลการศกษาทยนยนถงแนวคดเรอง “Network closure” หรอการตดอยในวงจรของเครอขายทางสงคมทเปนกลมชาตพนธเดยวกน ซงพบวา แรงงานขามชาตทมเครอขายทางสงคมเปนกลมสญชาตเดยวกน จะมโอกาสในการพฒนาความสามารถในการพดและอานภาษาไทยนอยกวากลมทไมมเครอขายทางสงคมดงกลาว

ป จ จ ยท า งด า นท นทา ง ส ง ค มท ส ง ผล ต อก า รพ ฒ นาความสามารถในการใชภาษาไทยของแรงงานขามชาตอกประการคอ การมเพอนรวมงานคนไทย หากแตมความสมพนธกบการพฒนาความสามารถในการพดภาษาไทยในทางลบ โดยผทมเพอนรวมงานคนไทยจะมโอกาสพฒนาการพดภาษาไทยไปอยในขนใชงานไดหรอใชไดคลองนอยกวากลมทไมม ผลการศกษาดงกลาวตรงขามกบแนวคดและ


งานวจยทผานมา โดยเฉพาะงานวจยจากตางประเทศ ทงน ในบรบทของการทางานของแรงงานขามชาตในประเทศไทย แมจะมเพอนรวมงานไทยในสถานประกอบการหรอสถานททางาน แตโอกาสในการไดปฏสมพนธกบเพอนรวมงานคนไทยดงกลาวเปนไปไดนอยมาก เพราะมการแตงตงคนกลางทเปนกลมสญชาตเดยวกนกบแรงงานขามชาตขนมาเปนกลไกในการเชอมโยงระหวางคนงาน เชน ตาแหนงชวหรอลามในเรอประมง ตาแหนงหวหนางานหรอลามทคมคนงานขามชาตโดยเฉพาะในโรงงานอตสาหกรรมตางๆ เปนตน

ดงนน การม เครอขายทางสงคมในพนทปลายทางไมไดหมายความวาแรงงานขามชาตนนจะไดรบการสนบสนนทางสงคมและมโอกาสพฒนาทนมนษยของตนเองเสมอไป ทงน ขนอยกบพวกเขาสามารถเขาไปเปนสวนหนงหรอไดรบความความชวยเหลอจากเครอขายทางสงคมนนหรอไม เชน กรณแรงงานขามชาตบางกลมทแมจะมทนมนษยในระดบตาเมอยายถนเขามาชวงแรก แตสามารถใชความสมพนธในเครอขายทางสงคมทเปนกลมสญชาตเดยวกนสนบสนนใหตนเองสามารถพฒนาทนมนษย และความสามารถในการใชภาษาทองถนปลายทางได รวมถงสามารถออกไปสรางเครอขายทางสงคมกบผทอยภายนอกวงจรของกลมสญชาตเดยวกน อาท นายจาง เพอนรวมงาน เพอนทอาศยอยในชมชนเดยวกนทเปนคนทองถน เปนตน กสามารถนาไปสการพฒนาทนมนษย รวมถงสรางโอกาสในการไดงานทาและไดคาจางทสงกวาในพนทปลายทางได

กตตกรรมประกาศ บทความน ไดรบทนสนบสนนจากโครงการปรญญาเอกกาญจนาภเษก สานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สญญาเลขท PHD/0241/2550)



คณะกรรมการรณรงคเพอประชาธปไตยในพมา (กรพ.). 2550.รายงานวจยการเขาถงโอกาสทางการศกษาของแรงงานเดกพมา กรณศกษาพนทแมสอด มหาชย และคระบร. กรงเทพฯ: องคกร แอคชน เอดส ประเทศไทย.

นยนปพร สปปภาส. 2551. ความมนคงของมนษยดานการศกษา: ศกษากรณบตรแรงงานตางดาวในเขตอาเภอเมอง จงหวดสมทรสาคร. วทยานพนธระดบมหาบณฑต คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

วญเพญ วอกลาง. 2541. กระบวนการปรบตวและปจจยทมอทธพลตอความตงใจทจะอยถาวรของแรงงานอพยพจากประเทศพมา: กรณศกษาจงหวดเชยงราย. วทยานพนธระดบดษฎบณฑต วทยาลยประชากรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

วรรณ ตงเสาวภาคย. 2543. ปจจยทมอทธพลตอการปรบตวของแรงงานผยายถนขามชาตชาวพมาในอาเภอแมสาย จงหวดเชยงราย . วทยานพนธระดบมหาบณฑต วทยาลยประชากรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

Boyd, Monica. 1989. “Family and Personal Networks in International Migration: Recent Developments and New Agendas.” International Migration Review, 233: 638—680.

Blalock, Hubert M., Jr. 1972. Social Statistics. Tokyo: Mc Graw-Hill Kogakusha.


Coleman, A.J. 1990. Foundations of Social Theory. Cambridge, MA: Harvard University Press.

Chimmamee, Montakarn and Wongboonsin, Patcharawalai. 2010. “Perception of a Better Life of Burmese Migrant Workers in Thailand.” In Wako Asato (Ed.) Proceeding of the 3rd Next Generation Global Workshop, December 11-12, Kyoto University, Japan.

Chiswick, Barry R. 1991. “Speaking, Reading, and Earnings among Low-skilled Immigrants.” Journal of Labour Economics, 9, 2: 149-170.

Chiswick, Barry R. and Miller, Paul W. 1996. “Ethnic Networks and Language Proficiency among Immigrants.” Journal of Population Economics, 9: 19-35.

Garip, Filiz. 2008. “Social Capital and Migration: How do Similar Resources Lead to Divergent Outcomes?” Demography, 45, 3 (August): 591-617.

Garip, Filiz and Asad, Asad L. 2013. Mexico-US Migration in Time: From Economic to Social Mechanisms. Working papers. International Migration Institute, University of Oxford.

Ling, Deborah. 2007. Burmese Migrant Workers’ Access to Health Care Services in Thailand. Thesis (M.A.) Asian Institute of Technology.


Massey, Douglas. 1987. “Do Undocumented Migrants Earn Lower Wages than Legal Immigrants? New Evidence from Mexico.” International Migration Review, 21, 2 (Summer): 236-74.

Massey, Douglas S.; Arango, Joaquin; Hugo, Graeme; Kouaouci, Ali; Pellegrino, Adela and Taylor, Edward J. 1993. “Theories of International Migration: A Review and Appraisal.” Population and Development Review, 19, 3: 431-466.

Massey, Douglas, J. Arango, G. Hugo, A. Kouaouci, A. Pellegrino, and J. E. Taylor. 1998. Worlds in Motion: Understanding International Migration at the End of the Millennium. Oxford, UK: Clarendon Press.

Men, Pachet. 2011. Education for Human Rights of Burmese Migrant Workers: A Case Study of DEAR Burma School. Thesis (M.A.) Chulalongkorn University.

Portes, Alejandro. 1995. “Economic Sociology and the Sociology of Immigration: A Conceptual Overview.” In Portes Alejandro, ed., The Economic Sociology of Immigration: Essays on Networks, Ethnicity and Entrepreneurship. New York: Russell Sage Foundation.


Putnam, R. 2000. Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community. New York: Simon & Schuster.

Putnam RD. E Pluribus Unum: Diversity and Community in the 21st Century: The 2006 Johan Skytte Prize Lecture. Scandinavian Political Studies, 30 (June): 137-174.

Ryan, Louise; Sales, Rosemary; Tilki, Mary and Siara, Bernadetta. 2008. “Social Networks, Social Support and Social Capital.” Sociology, 42: 672-690.

Sinatti, Giulia. 2011. ‘Mobile Transmigrants’ or ‘Unsettled Returnees’? : Myth of Return and Permanent Resettlement among Senegalese Migrants. Population, Space and Place. 17: 153-166.

Thongyou, Maniemai and Ayuwat, Dusadee. 2007. “Coping with Cross Border Migration Insecurity: Social Networks of Lao Migrant Workers in Thailand” Asian Rural Sociology, 111 (August): 135-154.

Thu, Zeya. 2006. Migrant children's access to education in Thailand: a case study of Myanmar children in Samut Sakhon Province. Thesis (M.A.) Chulalongkorn University.

World Bank. 2012. Gaining from Migration: Trends and Policy Lessons in the Greater Mekong Sub-Region.


World Bank. Available from: https://openknowledge.worldbank.org/bitstream/handle/10986/13248/707320REVISED00ining0from0Migration.pdf?sequence=1

วารสารวจยสงคม ปท 37 – ฉบบท 2 (ก.ค.-ธ.ค.2557) หนา 243-279.

การใชประโยชนทดนและการเปลยนแปลงมลคาการบรการของระบบนเวศ พนทลมนาหวยสามหมอ

จตพร เทยรมา* เดชรต สขกาเนด ปต กนตงกล**

บทคดยอ

การศกษาการใชประโยชนทดนและการเปลยนแปลงมลคาการบรการของระบบนเวศมวตถประสงคเพอประเมนมลคาการบรการของระบบนเวศจากการใชประโยชนทดน รวมถงการเปลยนแปลงมลคาจากการเปลยนแปลงการใชประโยชนทดนระหวางป พ.ศ.2545-พ.ศ.2557 เพอนาเสนอขอมลสาหรบสนบสนนการตดสนใจในการวางแผนการใชประโยชนทดนสาหรบองคกรลมนาหวยสามหมอ โดยจาแนกประเภทการใชประโยชนทดนจากการแปลภาพถายทางอากาศในป พ.ศ.2545 และป พ.ศ.2557 และประเมนมลคาดวยวธเทยบโอนมลคา (Value transfer) ผลการศกษาพบวา ในป พ.ศ.2557 การใชประโยชนทดนประเภทพนทเมองเพมขน รอยละ 18.18 พนทแหลงนาเพมขน รอยละ 10.40 พนทปลกไมยนตนเพมขน รอยละ 7.57 และพนทเกษตรกรรมเพมขน รอยละ 2.79 มเพยงพนททงหญาและพนทปาไมเทานนทลดลง โดยลดลง รอยละ 38.77 และรอยละ 1.70 ตามลาดบ

*

ศนยศกษาการใชทดนและการจดการทรพยากรธรรมชาตอยางยงยน บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเกษตรศาสตร กรงเทพฯ 10900 [email protected]; [email protected] **

ภาควชาเศรษฐศาสตรเกษตรและทรพยากร คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร กรงเทพฯ 10900

244 จตพร เทยรมา เดชรต สขกาเนด ปต กนตงกล

ในป พ.ศ.2545 มมลคาการบรการของระบบนเวศ 4,667.51 ลานบาท และเพมขนเปน 4,729.64 ลานบาท ในป พ.ศ.2557 หรอเพมขน 62.13 ลานบาท คดเปน รอยละ 1.33 เนองจากพนทแหลงนา พนทปลกไมยนตน และพนทเกษตรกรรมเพมขน เมอพจารณาการเปลยนแปลงมลคาการบรการของระบบนเวศจากการทาหนาท พบวา มเพยง 5 รายการเทานนทมมลคาการบรการของระบบนเวศเพมขน ไดแก การบรการของระบบนเวศจากการทาหนาทเปนทอยอาศย การควบคมนา การจดหานา การนนทนาการ และการผลตวตถดบ อก 12 รายการ ไดแก การบรการของระบบนเวศจากการทาหนาททรพยากรพนธกรรม การควบคมการพงทลายของดน การบาบดของเสย การผลตอาหาร การควบคมทางชววทยา การควบคมภมอากาศ การควบคมการรบกวน วฒนธรรม การหมนเวยนธาตอาหาร การควบคมกาซ การผสมเกสร และการสรางดน มมลคาการบรการของระบบนเวศลดลง ซงสมพนธกบการลดลงของพนททงหญาและพนทปาไม ผลการศกษาแสดงใหเหนวา หากองคกรลมนาหวยสามหมอตองการใหมลคาการบรการของระบบนเวศโดยรวมเพมขน และมลคาการบรการของระบบนเวศจากการทาหนาทตางๆ เปลยนแปลงเพมขนเชนเดยวกน จะตองกาหนดแนวทางการใชประโยชนทดนโดยการเพมพนทปาไม พรอมกบพยายามเพมพนทแหลงนาภายในพนทเกษตรกรรม พนททงหญา รวมถงภายในพนทปลกไมยนตน

คาสาคญ: มลคาการบรการของระบบนเวศ, การบรการของระบบนเวศ, การใชประโยชนทดน, การประเมนมลคา

การใชประโยชนทดนและการเปลยนแปลงมลคาการบรการ

245

Land Use and the Value of Ecosystem Services Changes in Huai Sammor Watershed.

Jatuporn Teanma*, Decharut Sukkumnoed**, Piti Kantangkul**

Abstract

A study on land use and value of ecosystem service changes aims to evaluate ecosystem service values and the values changes, which changed from land use activities comparing between B.E.2545 and 2557. The received information would be used for the decision support in land use planning for Huai Sammor Watershed Organization. Land use types were classified by using aerial photographs in year B.E.2545 and 2557. Value transfer technique was used for valuation method. The comparison of spatial differences in B.E.2545 and 2557 presented that urbanized area increased by 18.18%, also water body by 10.40%, perennial land by 7.57%, and agriculture land by 2.79%, while grassland and forest land decreased by 38.77% and 1.70%, respectively.

* Sustainable Land Use and Natural Resources Management Center, Graduate School, Kasetsart University Bangkok 10900, Thailand ** Department of Agricultural and Resource Economics, Faculty of Economics, Kasetsart University Bangkok 10900, Thailand


In B.E.2545, ecosystem service value of Huai Sammor was 4,667.51 million Baht and increased by 4,729.64 million Baht in B.E.2557, which were calculated for the increment of 62.13 million Baht or the percentage by 1.33. This increased value caused by the expansion of water body, perennial lands and agriculture lands. Regarding the changes of ecosystem service value from the changes of theirs functions, only 5 ecosystem service items of land use types were increased, including residence, water regulation, water supply, recreation, and raw materials. The other 12 ecosystem service items of genetic resources; soil erosion prevention, wastes treatment, food production, biological controls, climate regulations, disturbance controls, cultures, nutrient cycling balances, gas regulations, pollinations and soil formations, were decreased and correlated with the reduction of grass land and forest land. The other service values were slightly increased. Therefore, the land use guidelines to expand the forest land, together with water body in agriculture land, grassland and perennial land are needed.

Keywords: Ecosystem service value; Ecosystem services; Land use; Valuation


247

1. บทนา ระบบนเวศไดใหบรการในขอบเขตทกวางขวาง และการ

บรการจานวนมากเปนพนฐานสาคญสาหรบการกนดอยด รวมถงการดารงอยของของมนษย (Costanza et al., 1997; Millennium Ecosystem Assessment (MA), 2005) ขณะเดยวกน กจกรรมการใชประโยชนทดนเปนการเปลยนแปลงระบบนเวศตามธรรมชาตอยางถาวร เชน พนทเกษตรกรรม พนทเมอง พนทชมชนเพอการอยอาศย เปนตน ซงไดทาใหสญเสยความหลากหลายทางชวภาพ อนเปนรากฐานสนบสนนการทาหนาท และการใหบรการของระบบนเวศ (สผ., 2550) จากรายงานการวเคราะหระบบนเวศแหงสหสวรรษ พบวาการสญเสยความหลากหลายทางชวภาพจะสงผลกระทบตอประชาชนผยากไรในชนบทซงพงพาการใหบรการของระบบนเวศโดยตรง และสวนใหญไมสามารถเขาถงทรพยากรทดแทนอนๆ (Millennium Ecosystem Assessment (MA), 2005) และเมอความหลายหลายทางชวภาพเปลยนแปลง รอยละ 1 จะทาใหมลคาการใหบรการระบบนเวศเปลยนแปลงไป รอยละ 0.5 (Costanza et al., 2007)

ขณะท มการกลาวถงบทบาทและการทาหนาทของระบบนเวศ (Ecosystem function) เอาไวแตกตางกน เชน Odum (1962) ไดแบงบทบาทและการทาหนาทของระบบนเวศทสาคญๆ ออกเปน 3 ประเภท คอ การถายทอดพลงงานในระบบนเวศของสงมชวตระดบตางๆ การหมนเวยนสสารและธาตอาหาร กลไกการควบคมสงมชวตโดยสงแวดลอม ขณะท Jax, (2005) ไดจาแนกการทาหนาทของระบบนเวศออกเปน 4 ประการ ไดแก การทาหนาทในฐานะทเปนกระบวนการ การทาหนาทในฐานะทเปนระบบ การทาหนาทในฐานะบทบาท และการทาหนาททเปนการใหบรการ ซงจะเหนไดวาการทาหนาทของระบบนเวศเปนการกระทาหรอกระบวนการทมความจาเปนในการดแลรกษา


ระบบนเวศเอง (Margalef, 1974; Müller, 1997) เปนการอธบายถงการเกอกลกนภายในระบบของสงมชวต ชมชน และระบบนเวศ หรอการทาหนาทของระบบนเวศเกยวของกบระบบทงหมดในการกาหนดความสามารถของกระบวนการทางธรรมชาตและกระบวนการกงธรรมชาตเพอใหสนคาและการบรการทเพยงพอตอความจาเปนของมนษย และนยามการทาหนาทของระบบนเวศ คอ ความสามารถขององคประกอบ (ทางนเวศ) และกระบวนการทางธรรมชาตทกอใหเกดสนคาและการใหบรการเพอตอบสนองตอความจาเปนของมนษย ทงทางตรงและทางออม (de Groot, 1992) หรออาจกลาวไดวา การทาหนาทของระบบนเวศยงหมายถง ถนทอยอนหลากหลายของสงมชวต หรอคณลกษณะของระบบ หรอกระบวนการของระบบนเวศทกอใหเกดสนคา เชน อาหาร และการบรการ ไดแก การกาจดของเสยของระบบนเวศ ซงสนคาและการบรการ คอผลประโยชนทเกดขนกบประชากรมนษย ไมทางตรงกทางออม และมนษย ไดรบจากระบบนเวศ (Costanza et. al., 1997; Daily, 1997)

การศกษาทผานมาหลายชนไดอธบายและจาแนกประเภทการบรการของระบบนเวศ เพอการประเมนมลคาทางเศรษฐศาสตร การทาแผนทการใหบรการและความตองการการบรการ การประเมนการถกคกคาม รวมถงการประเมนมลคาทางเศรษฐกจ (Daily, 1997; Daily et al., 2000; Heal, 2000; Farber et al., 2002; Biggs et al., 2004; Millennium Ecosystem Assessment, 2005) และพบวา การบรการของระบบนเวศ สวนมากเปนพนฐานทจาเปนสาหรบมนษย ประกอบดวย การดารงชพ การปองกน ความรความเขาใจ เพอความบนเทงเรงรมย ความสรางสรรค เอกลกษณและอสรภาพ (Max-Neef, 1991)


249

อยางไรกตาม ไดมการพยายามศกษาในเชงปรมาณถงมลคาการบรการของระบบนเวศในระดบโลก โดย Costanza et al. (1997) พบวา มลคาการบรการของระบบนเวศของโลกอยระหวาง 16-54 ลานลานเหรยญสหรฐ หรอโดยเฉลย 33 ลานลานเหรยญสหรฐตอป และประเมนการเปลยนแปลงมลคาการบรการของระบบนเวศจากการเปลยนแปลงการใชประโยชนทดนระหวางป ค.ศ.1997 ถงป ค.ศ.2011 พบวา มลคาการบรการของระบบนเวศทงหมดในป ค.ศ.2011 มมลคา 125 ลานลานเหรยญสหรฐตอป และมลคาการสญเสยการบรการของระบบนเวศจากการเปลยนแปลงการใชประโยชนทดนปละ 4.3 – 20.2 ลานลานเหรยญสหรฐ (Costanza et al., 2014) สาหรบประเทศไทยในป ค.ศ. 1995 มมลคาการบรการของระบบนเวศ ประมาณ 96,225 ลานเหรยญสหรฐ ซงทงหมดเปนมลคาทไมผานระบบตลาด (Sutton and Costanza., 2002) และมลคาการบรการของระบบนเวศในรปของตวเงนเหลานสามารถนาไปใชในกระบวนการตดสนใจสาหรบการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพและการจดการระบบนเวศอยางยงยน (de Groot et al., 2012)

พนทลมนาหวยสามหมอเปนพนททไดรบการคดเลอกเปน ลมนานารองในการดาเนนการบรหารจดการเปนระบบลมนา นอกจากน พนทลมนาหวยสามหมอยงไดรบการพจารณาใหเปนลมนานารองของโครงการความรวมมอของคณะกรรมาธการแมนาโขง (MRC) และลมนานารองของโครงการ การจดการลมนา (Watershed Management Project) และจากการ “ทบทวนอดต” พบวา พนทลมนาหวยสามหมอไดขยายพนทเพาะปลกพชไรเชงเดยวอยางมาก สงผลใหสภาพแวดลอมทางธรรมชาตเปลยนแปลงไปเปนอนมาก (สมคด, มปป.) ซงหากทาการประเมนการเปลยนแปลงเชงปรมาณทสะทอนถงมลคาการบรการของระบบนเวศจากการเปลยนแปลงดงกลาวรวมดวย จะยงทาใหการเกด


การตระหนกถงผลกระทบทางนเวศ รวมถงการกาหนดแนวทางการจดการการใชประโยชนทดนในอนาคตมความชดเจนยงขน ดงนน งานวจยในครงน จงมวตถประสงคเพอศกษาถงการใชประโยชนทดนและมลคาการบรการของระบบนเวศจากการใชประโยชนทดน รวมถงประเมนมลคาการบรการของระบบนเวศทเปลยนแปลงไปจากการเปลยนแปลงการใชประโยชนทดน 2. พนทและวธการศกษา 2.1 พนทศกษา

ลมนาหวยสามหมอ ตงอยระหวางเสนรงท 15° 58´ ถง 16° 16´ เหนอ และเสนแวงท102° 05´ ถง 102° 25´ ตะวนออก มพนททงหมด 746.88 ตารางกโลเมตร หรอประมาณ 466,800 ไร ครอบคลมพนท 6 อาเภอ ใน 2 จงหวด ไดแก อาเภอภเขยว อาเภอแกงครอ อาเภอคอนสวรรค อาเภอเมองชยภม จงหวดชยภม อาเภอมญจาคร และอาเภอโคกโพธไชย จงหวดขอนแกน (ภาพท 1) โดยแบงชวงเวลาการศกษาการใชประโยชนทดนออกเปน 2 ชวงเวลา ไดแกชวงเวลา ป พ.ศ. 2545 และ ป พ.ศ. 2557 2.2 การจาแนกการใชประโยชนทดน

การจาแนกขอบเขตการใชประโยชนทดนในพนทศกษา ป พ.ศ. 2545 และ ป พ.ศ. 2557 โดยการแปลและวเคราะหขอมลการใชประโยชนทดนจากภาพถายทางอากาศ มาตรสวน 1:4,000 และจาแนกการใชประโยชนทดนออกเปน 6 ประเภท ดงน

1) พนทเมอง ประกอบดวย พนทชมชน สงปลกสราง และโรงเรอน

2) พนทเกษตรกรรม ประกอบดวย พนทนา พชไรผสม ออย มนสาประหลง และพชสวน


251

3) พนทปลกไมยนตน ประกอบดวย พนทปลกไมผล ไมยนตน และเกษตรผสมผสาน

4) พนททงหญา ประกอบดวย พนททงหญาเลยงสตว และทงหญาและไมละเมาะ

5) พนทแหลงนา ประกอบดวย พนทแหลงนาธรรมชาต แหลงนาทสรางขน สถานทเพาะเลยงสตวนา และพนทลม

6) พนทปาไม ประกอบดวย พนทปาผลดใบ และปาไมผลดใบ


ภาพท 1 ขอบเขตพนทลมนาหวยสามหมอ


253

2.3 การประเมนมลคาการบรการของระบบนเวศ การประเมนมลคาการบรการของระบบนเวศ ใชการเทยบโอน

มลคา (Value transfer) โดยใชสมประสทธมลคาการบรการของระบบนเวศบางสวนทเสนอโดย Costanza et al. (2014) และ de Groot et al. (2012) รวมกบสมประสทธมลคาการบรการของระบบนเวศจากการทาหนาควบคมกาซ การควบคมภมอากาศ การควบคมนา การจดหานา การควบคมการพงทลายของดน การหมนเวยนธาตอาหาร การผลตอาหาร และการผลตวตถดบ ตามการศกษาของ Xi (2009) และ Sandhu et al. (2008) เพอทาการประเมนมลคาการบรการของระบบนเวศจากการใชประโยชนทดนแตละประเภท และประเมนมลคาการบรการของระบบนเวศจากการทาหนาทในแตละประเภทการใชประโยชนทดน โดยคดเปนหนวยของคาเงนบาทตอไรตอป ณ อตราแลกเปลยนเฉลยในป พ.ศ.2550 ซงเทากบ 34.56 บาท ตอ 1 ดอลลารสหรฐอเมรกา รายละเอยดดงตารางท 1

ตารางท 1 สมประสทธมลคาการบรการของระบบนเวศ (Value of Coefficient: VC)

การทาหนาท ของระบบนเวศ

สมประสทธมลคาการบรการของระบบนเวศ (บาท/ไร/ป)

เมอง เกษตรกรรม ไมยนตน ทงหญา แหลงนา ปาไม

ควบคมกาซ - - - 49.77/1 - 5,048.52/3

ควบคมภมอากาศ - 110.59/2 38.71/4 - - 17,324.24/3

ควบคมการรบกวน - - - - - 38.71/1

ควบคมนา - 298.60/2 - 16.59/1 41,549.41/1 2,985.98/3

จดหานา - - - - 16,157.49/1 6,209.74/3

ควบคมการพงทลายของดน - 364.95/2 71.88/4 215.65/1 - 1,293.93/3

สรางดน - - - 11.06/1 - 77.41/1

หมนเวยนธาตอาหาร - - - - - 6,093.62/3

บาบดของเสย - - - 663.55/1 5,076.17/1 663.55/1


การทาหนาท ของระบบนเวศ

สมประสทธมลคาการบรการของระบบนเวศ (บาท/ไร/ป)

เมอง เกษตรกรรม ไมยนตน ทงหญา แหลงนา ปาไม

การผสมเกสร - 105.06/1 171.42/4 193.54/1 - -

ควบคมทางชววทยา - 182.48/1 - 171.42/1 - -

ถนทอยอาศย - - 7,039.18/4 - - -

ผลผลตอาหาร - 414.72/1 287.54/4 436.84/1 315.19/1 248.83/1

วตถดบ - 210.12/2 940.03/4 - - 2,405.38/1

ทรพยากรพนธกรรม - - 193.54/4 - - 315.19/1

นนทนาการ - - 38.71/4 11.06/1 1,752.88/1 851.56/1

วฒนธรรม - - - - - 11.06/1

รวม 0 1,686.53 8,781.00 1,769.47 64,851.15 43,567.72

การใชประโยชนทดนและการเปลยนแปลงมลคาการบรการ 255


หมายเหต /1 คาสมประสทธมลคาการบรการของระบบนเวศจากการศกษาของ Costanza et al. (1997) ปรบคาของ

เงนเทยบเทาป 2007 Costanza et al. (2014) /2 คาสมประสทธมลคาการบรการของระบบนเวศจากการศกษาของ Sandhu et al. (2008) /3 คาสมประสทธมลคาการบรการของระบบนเวศจากการศกษาของ Xi. (2009) /4 คาสมประสทธมลคาการบรการของระบบนเวศปรบคาของเงนเทยบเทาป 2007 จากการศกษาของ de

Groot et al. (2012)



257

2.4 การคานวณมลคาการบรการของระบบนเวศ การคานวณมลคาการบรการของระบบนเวศ การศกษานใช

สมการการคานวณตามท Kreuter et al. (2001), Zhao et al. (2004), Wang et al. (2005), Wang et al. (2006), Lu et al. (2006), Zhou et al. (2007), Li et al. (2007), Hu et al. (2008), Li et al. (2008) และ Chanhda et al. (2009) ใชในการคานวณ ดงน

kff

kk VCAESV (1)

kfk

kf VCAESV (2)

kfk f

k VCAESV (3)

โดยท

kESV คอ มลคาการใหบรการของระบบนเวศจากการใช

ประโยชนทดน ประเภท “k”

fESV คอ มลคาการบรการของระบบนเวศจากการทา

หนาทประเภท “f” ESV คอ มลคาการใหบรการของระบบนเวศทงหมด

kA คอ ขนาดการใชประโยชนทดนประเภท “k”

kfVC คอ สมประสทธของการใชประโยชนทดนประเภท

“k” จากการทาหนาทการใหบรการของระบบนเวศประเภท “f”

หลงจากคานวณมลคาการบรการของระบบนเวศ จะทาการวเคราะหความออนไหวของการบรการของระบบนเวศ เพอทาการทดสอบรอยละการเปลยนแปลงของมลคาการบรการของระบบนเวศเมอสมประสทธมลคาการบรการของระบบนเวศในแตประเภทการใช


ประโยชนทดนเปลยนแปลงไปรอยละ 50 (Kreuter et al., 2001; Zhao et al., 2004; Wang et al., 2005; Wang et al., 2006; Li et al., 2007; Zhou et al., 2007; Hu et al., 2008; Li et al., 2008; Chanhda et al., 2009) ดงน

ikikjk

iij

VCVCVC

ESVESVESVCS

/)(

/)(

(4)

โดยท CS คอ คาสมประสทธความออนไหว ESV คอ มลคาการใหบรการของระบบนเวศทงหมด VC คอ สมประสทธมลคาการบรการของระบบนเวศ ji, คอ คาเรมตน และตวปรบคา

k คอ ประเภทการใชประโยชนทดน 3. ผลการศกษา 3.1 การใชประโยชนท ดนและการเปลยนแปลงการใชประโยชนทดน

การใชประโยชนทดนพนทลมนาหวยสามหมอ ในป พ.ศ. 2545 ประกอบดวยพนทเกษตรกรรม 317,330.96 ไร หรอรอยละ 67.96 พนทปลกไมยนตน 18,882.79 ไร หรอรอยละ 4.04 พนทเมอง 14,276.43 ไร หรอรอยละ 3.06 พนทแหลงนา 15,913.00 ไร หรอ รอยละ 3.41 พนททงหญา 34,565.96 ไร หรอรอยละ 7.40

ในป พ.ศ. 2557 พนทเกษตรกรรม 326,180.46 ไร หรอ รอยละ 69.86 พนทปลกไมยนตน 20,306.97 ไร หรอรอยละ 4.35 พนทเมอง 16,871.28 ไร หรอรอยละ 3.61 พนทแหลงนา 17,567.42 ไร หรอรอยละ 3.76 พนททงหญา 21,164.89 ไร หรอรอยละ 4.53


259

จากการเปรยบเทยบการใชประโยชนทดนป พ.ศ.2545 กบการใชประโยชนทดนป พ.ศ.2557 เพอประเมนถงการเปลยนแปลงการใชประโยชนทดน พบวา พนททงหญาเปลยนแปลงลดลงมากทสด โดยลดลงประมาณ 13,401.07 ไร คดเปนลดลงรอยละ 38.77 จากป พ.ศ.2545 หรอลดลงเฉลยรอยละ 3.23 ตอป เชนเดยวกบพนทปาไมลดลง 1,121.88 ไร หรอลดลง รอยละ 1.70 หรอลดลงเฉลยรอยละ 0.14 ตอป

สาหรบพนท ทม การเปล ยนแปลงเพ มข น ไดแก พ นทเกษตรกรรมมการเปลยนแปลงเพมขนมากทสด โดยเพมขนจากป พ.ศ.2545 จานวน 8,849.51 ไร หรอเพมขน รอยละ 2.79 พนทเมองเพมขน 2,594.85 ไร หรอเพมขน รอยละ 18.18 พนทแหลงแมนาเพมขน 1,654.41 ไร หรอเพมขน รอยละ 10.40 และพนทปลกไมยนตนเพมขน 1,424.18 ไร หรอเพมขน รอยละ 7.57 ดงตารางท 2

อยางไรกตาม หากพจารณาถงการเปลยนแปลงการใชประโยชนทดนในชวงระยะเวลา 12 ป พบวา ในป พ.ศ.2557 พนทเมองเพมขนในพนทเกษตรกรรมมากทสด 1,282.31 ไร พนทเกษตรกรรมเพมขนจากการใชพนททงหญามากทสด 13,616.63 ไร พนทปลกไมยนตนเพมขนจากการใชพนทเกษตรกรรม 4,910.31 ไร และเพมขนจากการใชพนททงหญา 3,478.69 ไร และทพนทแหลงนาเพมขนภายในพนทเกษตรกรรมมากทสด 1,958.63 ไร ขณะท พนททงหญาลดลดอยางมาก เนองจากเปลยนไปเปนพนทเกษตรกรรมและพนทปลกไมยนตน และพนทปาไมลดลงเนองจากเปลยนไปเปนพนททงหญา 642.31 ไร และเปลยนไปเปนพนทเกษตรกรรม 635 ไร

ตารางท 2 การใชประโยชนทดนและการเปลยนแปลงการใชประโยชนทดนระหวาง พ.ศ. 2545 – พ.ศ. 2557

การใชประโยชนทดน

พ.ศ.2545 พ.ศ.2557 การเปลยนแปลง

ไร % ไร % ไร % %

ตอป พนทเมอง 14,276.43 3.06 16,871.28 3.61 2,594.85 18.18 1.52

พนทเกษตรกรรม 317,330.96 67.96 326,180.46 69.86 8,849.51 2.79 0.23

พนทปลกไมยนตน

18,882.79 4.04 20,306.97 4.35 1,424.18 7.54 0.63

พนททงหญา 34,565.96 7.40 21,164.89 4.53 -

13,401.07 -38.77 -3.23

พนทแหลงนา 15,913.00 3.41 17,567.42 3.76 1,654.41 10.40 0.87

พนทปาไม 65,951.87 14.12 64,830.00 13.88 -1,121.88 -1.70 -0.14

รวม 466,921.01 100.00 466,921.01 100.00



261

3.2 มลคาการบรการของระบบนเวศและการเปลยนแปลงมลคาการบรการของระบบนเวศ

มลคาการบรการของระบบนเวศพนทลมนาหวยสามหมอในป

พ.ศ. 2545 มมลคาทงหมด4,667.51 ลานบาท จาแนกเปนมลคาการ

บรการของระบบนเวศของพนทเกษตรกรรม 353.19 ลานบาท คดเปน

รอยละ 11.47 พนทปลกไมยนตน 165.81 ลานบาท คดเปนรอยละ

3.55 พนททงหญา 61.16 ลานบาท คดเปนรอยละ 1.31 พนทแหลงนา

1,031.98 ลานบาท คดเปนรอยละ 22.11 และพนทปาไม 2,873.37

ลานบาท คดเปนรอยละ 61.56

ขณะทในป พ.ศ. 2557 มมลคาการบรการของระบบนเวศ

4,729.64 ลานบาท จาแนกเปนมลคาการบรการของระบบนเวศของ

พนทเกษตรกรรม 550.11 ลานบาท คดเปนรอยละ 11.63 พนทปลกไม

ยนตน 178.32 ลานบาท คดเปนรอยละ 3.77 พนททงหญา 37.45 ลาน

บาท คดเปนรอยละ 0.79 พนทแหลงนา 1,139.27 ลานบาท คดเปน

รอยละ 24.09 และพนทปาไม 2,824.50 ลานบาท คดเปนรอยละ

59.72

จากการเปรยบเทยบมลคาการบรการของระบบนเวศทไดรบ

ทงหมดในป พ.ศ.2557 กบป พ.ศ.2545 พบวา มลคาการบรการของ

ระบบนเวศเพมขนจากป พ.ศ.2545 ประมาณ 62.13 ลานบาท หรอ

เพมขนรอยละ 1.33 และเมอพจารณาถงการเปลยนแปลงมลคาการ

บรการของระบบจากการใชประโยชนทดนแตละประเภท พบวา

สดสวนมลคาการบรการของระบบนเวศในพนทแหลงนาเพมขนมาก

ทสด โดยเพมขน ประมาณ 107.29 ลานบาท หรอเพมขนรอยละ


10.40 รองลงมาไดแก พนทปลกไมยนตน มสดสวนมลคาการบรการ

ของระบบนเวศเพมขน ประมาณ 12.51 ลานบาท หรอเพมขนรอยละ

7.54 และพนทเกษตรกรรมมสดสวนมลคาการบรการของระบบนเวศ

เพมขนนอยทสด กลาวคอ เพมขนเพยงรอยละ 2.79 หรอเพมขน

ประมาณ 14.92 ลานบาท

สาหรบมลคาการบรการของระบบนเวศทเปลยนแปลงลดลง ไดแก พนททงหญา และพนทปาไม โดยพนททงหญามสดสวนการเปลยนแปลงลดลงมากทสด คอ ลดลงรอยละ 38.77 หรอคดเปนมลคาการของระบบนเวศทลดลง ประมาณ 23.71 ลานบาท และพนทปาไมมสดสวนมลคาการบรการของระบบนเวศลดลงรอยละ 1.70 หรอลดลงประมาณ 48.88 ลานบาท รายละเอยดดงตารางท 3

ตารางท 3 มลคาการบรการของระบบนเวศ (ESV) และการเปลยนแปลงมลคาการบรการของ ระบบนเวศ ระหวาง พ.ศ. 2545 – พ.ศ. 2557

(หนวย: ลานบาท)

การใชประโยชนทดน

ESV การเปลยนแปลง

พ.ศ. 2545 % พ.ศ. 2557 % ESV %

พนทเมอง 0 0 0 0 0 0

พนทเกษตรกรรม 535.19 11.47 550.11 11.63 14.92 2.79

พนทปลกไมยนตน 165.81 3.55 178.32 3.77 12.51 7.54

พนททงหญา 61.16 1.31 37.45 0.79 -23.71 -38.77

พนทแหลงนา 1,031.98 22.11 1,139.27 24.09 107.29 10.4

พนทปาไม 2,873.37 61.56 2,824.50 59.72 -48.88 -1.7

รวม 4,667.51 100 4,729.64 100 62.13 1.33



อยางไรกตาม หากพจารณาถงการเปลยนแปลงมลคาการ

บรการของระบบนเวศจาแนกตามการทาหนาทของระบบนเวศทง 17

รายการ พบวา การบรการของระบบนเวศจากการทาหนาทเปนถนทอย

อาศยมมลคาการบรการของระบบนเวศเพมขน รอยละ 7.54 การ

ควบคมนาเพมขน รอยละ 7.11 การจดหานาเพมขน รอยละ 2.96 การ

นนทนาการเพมขน รอยละ 2.17 และการผลตวตถดบเพมขน รอยละ

0.21

ในขณะท การบรการของระบบนเวศจากการทาหนาท

ทรพยากรพนธกรรมมมลคาการบรการของระบบนเวศลดลง รอยละ

0.32 การควบคมการพงทลายของดนลดลง รอยละ 0.48 การบาบด

ของเสยลดลง รอยละ 0.84 การผลตอาหารลดลง รอยละ 0.88 การ

ควบคมทางชววทยาลดลง รอยละ 1.07 การควบคมภมอากาศลดลง

รอยละ 1.56 การควบคมการรบกวนลดลง รอยละ 1.70 วฒนธรรม

ลดลง รอยละ 1.70 การหมนเวยนธาตอาหารลดลง รอยละ 1.70 การ

ควบคมกาซลดลง รอยละ 1.89 การผสมเกสรลดลง รอยละ 3.28 และ

การสรางดนลดลง รอยละ 4.28 รายละเอยดดงตารางท 4

ตารางท 4 การเปลยนแปลงมลคาการบรการของระบบนเวศ (ESV) จาแนกตามการทาหนาทของระบบนเวศ

หนวย: ลานบาท

การทาหนาท

ของระบบนเวศ

ESV

การเปลยนแปลง

พ.ศ.2545

(ลานบาท) %

พ.ศ.2557


ESV


ควบคมกาซ 334.68 7.17 328.35 6.94

-6.33 -1.89

ควบคมภมอากาศ 1,178.39 25.25 1,159.99 24.53 -18.40 -1.56

ควบคมการรบกวน 2.55 0.05 2.51 0.05 -0.04 -1.70

ควบคมนา 953.43 20.43 1,021.25 21.59 67.81 7.11

จดหานา 666.66 14.28 686.42 14.51 19.76 2.96

ควบคมการพงทลายของดน 209.96 4.50 208.95 4.42 -1.01 -0.48

สรางดน 5.49 0.12 5.25 0.11 -0.24 -4.28




ESV


พ.ศ.2545


พ.ศ.2557


ESV


หมนเวยนธาตอาหาร 401.89 8.61 395.05 8.35 -6.84 -1.70

บาบดของเสย 147.48 3.16 146.24 3.09 -1.24 -0.80

การผสมเกสร 43.27 0.93 41.85 0.88 -1.42 -3.28

ควบคมทางชววทยา 63.83 1.37 63.15 1.34 -0.68 -1.07

ถนทอยอาศย 132.92 2.85 142.94 3.02 10.03 7.54

ผลผลตอาหาร 173.56 3.72 172.03 3.64

-1.53 -0.88

วตถดบ 243.07 5.21 243.57 5.15 0.50 0.21

ทรพยากรพนธกรรม 24.44 0.52 24.36 0.52 -0.08 -0.32




ESV


พ.ศ.2545


พ.ศ.2557


ESV


นนทนาการ 85,17 1.83 87.02 1.84 1.85 2.17

วฒนธรรม 0.73 0.02 0.72 0.02 -0.01 -1.7

รวม 4,667.51 100.00 4,729.64 100.00 62.13 1.33



3.3 การวเคราะหความออนไหวของมลคาการบรการของระบบนเวศ

สาหรบการวเคราะหความออนไหวของการใหบรการของระบบนเวศ พบวา ทงป พ.ศ.2545 และ พ.ศ.2557 คาสมประสทธความออนไหวนอยกวา 1 ทกประเภทการใชประโยชนทดน โดยทพนทปาไมมคาสมประสทธความออนไหวมากทสดคอ 0.62 ในป พ.ศ.2545 และลดลงเหลอ 0.60 ในป พ.ศ.2557 ทงนเนองจากพนทปาไมลดลงจากป พ.ศ.2545 และเมอเปลยนแปลงสมประสทธมลคาการบรการของระบบนเวศของพนทปาไม รอยละ 50 พบวา ในป พ.ศ.2545 มลคาการบรการของระบบนเวศทงหมด เปลยนแปลงไป รอยละ 30.78 และเปลยนแปลงเพยงรอยละ 29.86 ในป พ.ศ.2557 ซงแสดงใหเหนวา มลคาการบรการของระบบนเวศมแนวโนมการเปลยนแปลงเพมขน ถงแมวาสมประสทธมลคาการบรการของระบบนเวศของพนทปาไมจะเปลยนแปลงไปมากถง รอยละ 50 กตาม ดงตารางท 5


269

ตารางท 5 รอยละการเปลยนแปลงมลคาการบรการของระบบนเวศทงหมดและผลจากการปรบคาสมประสทธมลคาการบรการของระบบนเวศ (VC) เพมขนและลดลงรอยละ 50 และคาสมประสทธความออนไหว (CS)

การเปลยนแปลง VC พ.ศ. 2545 พ.ศ. 2557

% CS % CS

พนทเมอง ±50% ± 0.00 0.00 ± 0.00 0.00

พนทเกษตรกรรม ±50% ± 5.73 0.11 ± 5.82 0.12

พนทปลกไมยนตน ±50% ± 1.78 0.04 ± 1.89 0.04

พนททงหญา ±50% ± 0.66 0.01 ± 0.40 0.01

พนทแหลงนา ±50% ±

11.05 0.22

±

12.04 0.24

พนทปาไม ±50% ±

30.78 0.62

±

29.86 0.60

4. อภปรายและสรปผลการศกษา 4.1 อภปรายผลการศกษา

จากศกษาการใชประโยชนทดนและมลคาการบรการของระบบนเวศจากการใชประโยชนทดนในพนทลมนาหวยสามหมอ ในป พ.ศ.2557 มมลคาการบรการของระบบนเวศทงหมดประมาณ 4,729.64 ลานบาท เพมขนจากป พ.ศ.2545 ประมาณ 62.13 คดเปนมลคาทเพมขน รอยละ 1.33 เนองจากการเพมขนของพนทแหลงนา ซงถงแมวาจะเพมขนเพยง 1,654.44 ไร แตทาใหมลคาการบรการของระบบนเวศเพมขนสงถง 107.29 ลานบาท เนองจากสมประสทธมลคา


การบรการของระบบนเวศของพนทแหลงนา มมลคาสงถง 64,851.15 บาท/ไร/ป เมอพจารณาการเปลยนแปลงมลคาการบรการของระบบนเวศจากการทาหนาทจะเหนวา การบรการของระบบนเวศจาการทาหนาทควบคมนา การจดหานาและการนนทนาการ เพมขนตามการเพมขนของพนทแหลงนา มลคาการบรการของระบบนเวศจากการทาหนาทเปนถนทอยอาศย เพมขนตามการเพมขนของพนทปลกไมยนตน และมลคาการบรการของระบบนเวศจากการทาหนาผลตวตถดบเพมขน สมพนธกบการเพมขนของพนทเกษตรกรรม

ขณะท พนททงหญามการเปลยนแปลงลดลงมากทสด โดยลดลงประมาณ 13,422.50 ไร แตเมอคดเปนมลคาการบรการของระบบนเวศทลดลง จะเหนวาลดลงเพยง 23.71 ลานบาท เทานน เพราะสมประสทธมลคาการบรการของระบบนเวศของพนททงหญามมลคาเพยง 1,769.47 บาท/ไร/ป และหากพจารณาถงการลดลงของมลคาการบรการของระบบนเวศจากการทาหนาท จะเหนวา การบรการของระบบนเวศจากการทาหนาทบาบดของเสย การผลตอาหาร การควบคมทางชววทยา และการผสมเกสร มความสมพนธอยางมากกบการลดลงของพนททงหญา สาหรบพนทปาไม ถงแมวาจะลดลงเพยง 1,121.88 ไร แตเมอคดเปนมลคาการบรการของระบบนเวศ พบวา มมลคาลดลงถง 48.88 ลานบาท เนองจากสมประสทธมลคาการบรการของระบบนเวศของพนทปาไมมมลคา 43,567.72 บาท/ไร/ป และไดสงผลใหมลคาการบรการของระบบนเวศจากการทาหนาททรพยากรพนธกรรม การควบคมการพงทลายของดน การควบคมภมอากาศ การควบคมการรบกวน วฒนธรรม การหมนเวยนธาตอาหาร การควบคมกาซ และการสรางดนลดลงตามไปดวย

จากทกลาวมาขางตน จะเหนไดวาการเพมขนของพนทแหลงนาเพยงเลกนอยจะทาใหมลคาการบรการของระบบนเวศโดยรวม


271

เปลยนแปลงเพมขน โดยเฉพาะการเพมขนของพนทแหลงนาภายในพนทเกษตรกรรม เนองจากพนทเกษตรกรรมมสมประสทธมลคาการบรการของระบบนเวศนอยกวาพนทแหลงนา มากกวา 30 เทา ขณะเดยวกน การลดลงของพนทปาไมและพนททงหญาไดสงผลใหมลคาการบรการของระบบนเวศจากการทาหนาทหลายรายการลดลงตามไปดวย ซงหากองคกรลมนาหวยสามหมอตองการใหมลคาการบรการของระบบนเวศโดยรวมเพมขน และมลคาการบรการของระบบนเวศจากการทาหนาทตางๆ เปลยนแปลงเพมขนเชนเดยวกน จะตองกาหนดแนวทางการใชประโยชนทดนโดยการเพมพนทปาไม พรอมกบพยายามเพมพนทแหลงนาภายในพนทเกษตรกรรม พนททงหญา รวมถงภายในพนทปลกไมยนตน อยางไรกตาม ถงแมวาวธการทใชในประเมนมลคาการบรการของระบบนเวศในการศกษาน จะใชสมประสทธมลคาการบรการของระบบนเวศในแตละประเภทการใชประโยชนทดนจากการศกษาของ Costanza et al. (1997; 2014) คณกบขนาดพนทในแตละประเภทการใชประโยชนทดน มลคาการบรการของระบบนเวศจงมความคลาดเคลอนคอนขางสง เนองจากความสลบซบซอนของการทาหนาทของระบบนเวศในแตละพนทมความแตกตางกน อกทงยงมขอจากดของมลคาทางเศรษฐศาสตรทใชในการประเมนมลคารวมถงปญหาการนบซา (Hein et al., 2006)

การศกษานไดพยายามลดความคลาดเคลอนของมลคาการ

บรการของระบบนเวศโดยใชสมประสทธมลคาการบรการของระบบ

นเวศในพนทปลกไมยนตนจากการศกษาของ de Groot et al. (2012)

และสมประสทธมลคาการบรการของระบบนเวศในพนทปารอนบาง

รายการจากการศกษาของ Xi (2009) ซงทาการศกษาพนทปาไมในสบ


สองปนนา อกทงยงใชสมประสทธมลคาการบรการของระบบนเวศของ

พนทเกษตรกรรมในบางรายการ จากการศกษาของ Sandhu et al.

(2008) ซงมสมประสทธมลคาการบรการของระบบนเวศเพมเตมจาก

การศกษาของ Costanza et al. (1997; 2014) และไดวเคราะหความ

ออนไหวของมลคาการบรการของระบบนเวศโดยทาใหสมประสทธ

มลคาการบรการของระบบนเวศในแตละประเภทการใชประโยชนทดน

เปลยนแปลงไป รอยละ 50 ผลการวเคราะหพบวา ในป พ.ศ.2545 คา

สมประสทธความออนไหว (CS) ของพนทปาไมมคาสงทสด คอ 0.62

และลดลงเหลอ 0.60 ในป พ.ศ.2557 อธบายไดวา ถงแมสมประสทธ

มลคาการบรการของระบบนเวศของพนทปาไมจะคลาดเคลอนจาก

43,567.72 บาท/ไร /ป เหลอ เพยง 21,783.86 บาท/ไร/ป หรอ

คลาดเคลอน รอยละ 50 จะทาใหมลคาการบรการของระบบนเวศ

ทงหมดในป พ.ศ.2545 ลดลงเพยง รอยละ 30.78 และในป พ.ศ.2557

ลดลงเพยง รอยละ 29.86 ซงยงแสดงใหเหนถงแนวโนมการเพมขนของ

มลคาการบรการของระบบนเวศทงหมด ขณะทคาสมประสทธความ

ออนไหว (CS) ของพนทแหลงนา มคานอยกวา 0.3 และพนทอนๆ มคา

นอยกวา 0.1 ทงในป พ.ศ.2545 และป พ.ศ.2557 จงยงคงทาใหมลคา

การบรการของระบบน เ วศท งหมดมแนวโนมเพ มขนจากการ

เปลยนแปลงการใชประโยชนทดน

4.2 สรปผลการศกษา พนทลมนาหวยสามหมอ ในป พ.ศ.2557 มมลคาการบรการ

ของระบบนเวศจากการใชประโยชนทดนเปลยนแปลงเพมขนจากป พ.ศ.2545 ประมาณ 62.13 ลานบาท ทงน เนองจากการเปลยนแปลง


273

การใชประโยชนทดน โดยพนทเมองเพมขนมากทสด รอยละ 18.18 พนทเกษตรกรรมเพมขน รอยละ 2.79 พนทปลกไมยนตนเพมขน รอยละ 7.54 และพนทแหลงนาเพมขน รอยละ 10.40 ขณะท พนททงหญาลดลง รอยละ 38.77 และพนทปาไมลดลง รอยละ 1.70 แตเมอพจารณาการเปลยนแปลงมลคาการบรการของระบบนเวศจากการทาหนาท พบวา มลคาการบรการของระบบนเวศจากการทาหนาทเปนทอยอาศย การควบคมนา การจดหานา การนนทนาการ และการผลตวตถดบเทานนทเพมขน ตามการเพมขนของพนทแหลงนา พนทปลกไมยนตน และพนทเกษตรกรรม ขณะทการบรการของระบบนเวศจากการทาหนาททรพยากรพนธกรรม การควบคมการพงทลายของดน การบาบดของเสย การผลตอาหาร การควบคมทางชววทยา การควบคมภมอากาศ การควบคมการรบกวน วฒนธรรม การหมนเวยนธาตอาหาร การควบคมกาซ การผสมเกสร และการสรางดน มมลคาการบรการของระบบนเวศลดลงตามการลดลงของพนททงหญา และพนทปาไม ซงหากตองการใหมลคาการบรการของระบบนเวศโดยรวมเพมขน และมลคาการบรการของระบบนเวศจากการทาหนาทตางๆ เปลยนแปลงเพมขนเชนเดยวกน องคกรลมนาหวยสามหมอจะตองกาหนดแนวทางการใชประโยชนทดนโดยการเพมพนทปาไม พรอมกบพยายามเพมพนทแหลงนาภายในพนทเกษตรกรรม พนททงหญา รวมถงภายในพนทปลกไมยนตน

เมอวเคราะหคาสมประสทธความออนไหว (CS) พบวา มคานอยกวา 1 ทกประเภทการใชประโยชนทดน ซงแสดงใหเหนถงความมนคงของผลการศกษา และสามารถนาไปใชเปนแนวทางในการวางแผนการใชประโยชนทดนสาหรบองคกรลมนาหวยสามหมอ


กตตกรรมประกาศ งานวจยนไดรบทนสนบสนนจากกองทนพฒนาบคลากรมหาวทยาลยมหาสารคาม และขอขอบคณ ดร.เดชรต สขกาเนด รศ.ดร.ป ต ก น ต ง ก ล ท ใ ห ข อ แ นะน า ใ นก า รศ ก ษ า ค ร ง น ร ว มถ ง ดร.จระเดช มาจนทรแดง และ ดร.มนตร พมพใจ ทชวยแนะนาหลกการและวธการใชงานระบบภมสารสนเทศ (GIS) รายการอางอง สมคด สงสง. มปป. บทเรยนของลมนาหวยสามหมอ: 3 ปแรกแหง

การบกเบก (2549-2551). สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม (สผ.).

2550. รายงานโลกทรรศความหลากหลายทางชวภาพ

ฉบบท 2. กรงเทพมหานคร: กระทรวงทรพยากรธรรมชาต

และสงแวดลอม แปลจาก Secretariat of the

Convention on Biological Diversity, 2006. Global

Biodiversity Outlook 2. Montreal: Secretariat of

the Convention on Biological Diversity.

Biggs, R., E. Bohensky, P.V. Desanker, C. Fabricius, T. Lymann, and A.A. Misselhorn. 2004. Nature supporting people: the South African Millennium Ecosystem Assessment. South African Council for Scientific and Industrial Research, Pretoria.

Chanhda, H., C. Wu and Y. Ayumi. 2009. Changes of forest land use and ecosystem service values along Lao-


275

Chinese border: A case study of Luang Namtha Province, Lao PDR., For. Stud. China 11: 85-92.

Costanza, R., R. d’Arge, R. de Groot, S. Faber, M. Grasso, B. Hannon, K. Limburg, S. Naeem, R.V. O’Neill, J. Paruelo, R.G. Raskin, P. Sutton, and M. van den Belt. 1997. The value of the world’s ecosystem services and natural capital. Nature 387: 253-260.

Costanza, R., B. Fisher, K. Mulder, S. Liu and T. Christopher. 2007. Biodiversity and ecosystem services: A multi-scale empirical study of the relationship between species richness and net primary production. Ecological Economics 61: 478-491

Costanza, R., R. de Groot, P. Sutton, S. van der Ploeg, S.J. Anderson, I. Kubiszewski, S. Faber, and R.K. Turner. 2014. Changes in the global value of ecosystem services. Global Environmental Change 26: 152-158.

Daily, G.C. (Ed.). 1997. Nature's services: societal dependence on natural ecosystems. Island Press, Washington D.C., 412 pp.

Daily, G.C., T. Sönderquist, S. Aniyar, K. Arrow, P. Dasgupta, P.R. Ehrlich, C. Folke, A.M. Jansson, B.O. Jansson, N. Kautsky, S. Levin, J. Lubchenco, K.G. Maler, S. David, D. Starrett, D. Tilman, and B. Walker. 2000. The value of nature and the nature of value. Science 289: 395-396.


de Groot, R. 1992. Functions of Nature: evaluation of nature in environmental planning, management and decision making. Wolters-Noordhoff, Netherlands, 315 pp.

de Groot, R., L. Brander, S. van der Ploeg, R. Costanza, F. Bernard, L. Braat, M. Christie, N. Crossman, A. Ghermandi, L. Hein, S. Hussain, P. Kumar, A. McVittie, R. Portela, L. C. Rodriguez, P. ten Brink, and P. van Beukering. 2012. Global estimates of the value of ecosystems and their services in monetary units. Ecosystem Services 1: 50-61.

Farber, S. C., R. Costanza, and M. A. Wilson. 2002. Economic and ecological concepts for valuing ecosystem services. Ecological Economics 41:375-392.

Heal, G.M. 2000. Nature and the marketplace: capturing the value of ecosystem services. Island Press, Washington D.C., 203 pp.

Hein, L., K. van Koppen, R. de Groot and C. van Ierland. 2006. Spatial scales, stakeholders and the valuation of ecosystem services. Ecological Economics 57, 209–228.

Hu, H, W. Liu and M. Cao. 2008., Impact of land use and land cover changes on ecosystem services in Menglun, Xishuangbanna, Southwest China., Environ Monit Assess 146: 147-156.


277

Jax, K. 2005. Function and “functioning” in ecology: What does it mean? Oikos 111: 641-648.

Kreuter, P. U., H. G. Harris, M. D. Matlock and R. E. Lacey. 2001. Change in ecosystem service values in the San Antonio area, Texas. Ecological Economics 39: 333–346.

Li, R., M. Dong., J. Cui., L. Zhang., Q. Cui. and W. He. 2007. Quantification of the Impact of Land-Use Changes on Ecosystem Services: A Case Study in Pingbian County, China. Environ Monit Assess 128: 503-510.

Li, T., W. Li and Z. Qian. 2008. Variations in ecosystem service value in response to land use change in Shenzhen, Ecological Economics, doi: 10.1016/j.ecolecon.2008.05.018

Lu, Y., J. Wang, L. Wei and J. Mo. 2006. Land Use Change and Its Impact on Values of Ecosystem Services in the West of Jilin Province. Wuhan University Journal of Natural Sciences 11: 1028-1034.

Margalef, R. 1974. Ecología. Editorial Omega, Barcelona, 951 pp.

Max-Neef, M. 1991. Human scale development: conception, application, and further relations. The Apex Press, New York.


Millennium Ecosystem Assessment (MA). 2005. Ecosystems and Human Well-being: Biodiversity Synthesis. World Resources Institute, Washington, DC.

Müller, F. 1997. State-of-the-art in ecosystem theory. Ecological Modelling 100: 135-161.

Odum, E. P. 1962. Relationships Between Structure and Function in the Ecosystem. Japaneses Jour. of Ecology 12, 108-118

Sandhu, S. H., S. D. Wratten, R. Cullen and B. Case. 2008. The future of farming: The value of ecosystem services in conventional and organic arable land. An experimental approach. Ecological Economics 64: 835–848.

Sutton, P., and R. Costanza. 2002. Global estimates of market and non-market values derived from nighttime satellite imagery, land cover, and ecosystem service valuation. Ecological Economics 41: 509-527

Wang, Z., B. Zhang, S. Zhang, K. Song and H. Duan. 2005. Estimates of loss in ecosystem service values of Songnen plain from 1980 to 2000. Journal of Geographical Science 15: 80-86.

Wang, Z., B. Zhang, S. Zhang, X. Li, D. Liu, K. Song, J. Li, F. Li and H. Duan. 2006. Changes of Land Use and of Ecosystem service Values in Sanjiang Plain,


279

Northeast China. Environmental Monitoring and Assessment 112: 69–91.

Xi, J. 2009., Valuation of ecosystem services in xishuangbanna biodiversity conservation corridors initiative pilot site, china. Greater Mekong Subregion Core Environment Program. (ADB TA 6289)

Zhao, B., U. Kreuter, B. Li, Z. Ma, J. Chen and N. Nakagoshi. 2004. An ecosystem service value assessment of landuse change on Chongming Island, China. Land Use Policy 21: 139–148.

Zhou, H., D. Xiong, Z. Yang and X. He. 2007. Effects of Land Use Change on the Ecosystem Services Value in the Dry-Hot Valley. Wuhan University Journal of Natural Science 12: 743-748.

วารสารวจยสงคม ปท 37 – ฉบบท 2 (ก.ค.-ธ.ค.2557) หนา 281-292.

ปรทศนงานศกษา

ความเหลอมลาและความไมเปนธรรมในสงคมไทย

อนรรฆ พทกษธานน*

ครงทศวรรษทผานมา “ความเหลอมลา” และ “ความไมเปนธรรม/ความเปนธรรม” เปนวาทกรรมทถกกลาวถงในหลายภาคสวนของสงคมไทย เรมตงแตวงวชาการ ภาคประชาสงคม จนถงภาครฐและเอกชน ทงนคาทงสองมกถกนามาใชควบคกน และในบางครงไดมการนามาใชประหนงเปนคาทมความหมายท เหมอนหรอคลายคลงกน ในทางเดยวกบท “ความเหลอมลา” และ “ความไมเปนธรรม/ความเปนธรรม” กไดรบการยอมรบวาเปนปญหาทางสงคมและเศรษฐกจทสาคญอนหนงของประเทศ และเปนรากฐานสาคญของความขดแยงทางการเมองในชวงทศวรรษทผานมา อนควรจะตองไดรบการแกไขและวางแนวนโยบายเพอลด “ความเหลอมลา” และ “ความไมเปนธรรม”

จากการทบทวนงานวชาการเกยวกบ “ความเหลอมลา” และ “ความไมเปนธรรม/ความเปนธรรม” ในสงคมไทยในชวงครงทศวรรษทผานมา1 พบวา ไดมความพยายามในการอธบายวาทกรรมและปญหาทงสองออกมาอยางคอนขางเปนระบบทงในเชงเศรษฐศาสตรการเมอง * เครอขายวชาการเพอสงคมทเปนธรรม ซงไดรบการสนบสนนจากสานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ [email protected] 1งานศกษาทนามาทบทวนในขอเขยนนอาจมใชทงหมดของงานศกษาเกยวกบความเหลอมลาและความไมเปนธรรมในชวงเวลาดงกลาว หากแตเปนงานศกษาหลกสาคญทนาจะทาใหชวยเหนภาพของแนวคดและกรอบการมองความเหลอมลาและความไมเปนธรรมในสงคมวชาการไทยไดพอสมควร

282 อนรรฆ พทกษธานน

สงคมวทยา และประวตศาสตร งานศกษาทงหมดดจะมความเหนและการวเคราะหไปในทศทางเดยวกนวา “ความเหลอมลา” และ “ความไมเปนธรรม” เปนปญหาสาคญของสงคมไทย และเปนรากฐานสาคญหนงของความขดแยงทางการเมองและอดมการณทดาเนนมากวาทศวรรษ ทงน งานศกษาสวนใหญยงไดชใหเหนอกเชนกนวา “ความเหลอมลา” และ “ความไมเปนธรรม” มความสมพนธในฐานะ “เหต” และ “ผล” ซงกนและกน กลาวคอ “ความเหลอมลา” ในสงคมไทยมฐานสาคญมาจาก “ความไมเปนธรรม” ของกฎหมาย นโยบาย และกฎไกของรฐ และ “ความเหลอมลา” ทงทางเศรษฐกจและโอกาส เปนสาเหตประการหนงททาใหผคน รสก “ไม เปนธรรม” หรอไมไดรบความเปนธรรม จนนาไปสความตงเครยดและขดแยงทางการเมอง อยางไรกด ความเหลอมลากมไดนาไปสความขดแยงทางการเมองทงหมด หากผไดรบความเหลอมลานนมไดรสกหรอตระหนกถงความไมเปนธรรมทไดรบ

ผาสก พงษไพจตร ใน “ภาพรวมความเหลอมลากบความขดแยง”(ผาสก พงษไพจตร, 2556) ไดกลาวถงความไมเปนธรรมและความเหลอมลาไววา ความเหลอมลาทเพมมากขนเกดมาจากสภาพไรความมนคงทางเศรษฐกจของกลมคนระดบลางของไทย ซงเปนสงทเกดขนมาจากความไมเปนธรรมทางนโยบายและทรพยากร อนไดแก ยทธศาสตรการพฒนาและนโยบายท เนนความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจโดยม งอตสาหกรรมใช เทคโนโลยและเง นลงทนจากตางประเทศ ละเลยการพฒนาเทคโนโลยและการปรบปรงในภาคการเกษตรและไมไดพฒนาแรงงานมนษยอยางพอเพยงและเอาจรง รวมถงนโยบายแบบรวมศนยในการกระจายสนคาและบรการ ทงน ผาสก ไดชใหเหนวา ในหลายประเทศชวงเปลยนจากสงคมเกษตรมาเปนสงคมอตสาหกรรมไดทาใหความเหลอมลาของประชาชนมสถานการณทดขน แตประเทศไทยมลกษณะตรงกนขาม ความเหลอม

ความเหลอมลาและความไมเปนธรรมในสงคมไทย 283

ลาเพมมากขน เนองมาจากการใชยทธศาสตรการพฒนาและนโยบายทไมเนนการพฒนาเทคโนโลยและทรพยากรมนษยภายในประเทศ

นอกจากน ผาสก ไดใชขอมลจากงานสารวจของสถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย (TDRI) ในการอธบายวาความไมเทาเทยมกนหรอความเหลอมลาไมใชเพยงเรองของสถตตวเลข แตเปนเรองประสบการณ พลงอารมณ และความรสกดวยเชนกน ประเทศไทยมปญหาดานความเหลอมลาดานรายไดและความมนคงสง สนคาสาธารณะ เชน การศกษา และสาธารณปโภคทจาเปนยงไมทวถง อกทงคณภาพยงลกลน

ในสวนของ “ความเหลอมลา” กบความขดแยงทางการเมอง ผาสก ไดกลาวถงใน “ความมงคง อานาจ และความไมเทาเทยม” (ผาสก พงษไพจตร, 2557) บทความทเปนบทสรปภาพรวมเชงความคดของงานวจยชด สสงคมไทยเสมอหนา การศกษาโครงสรางความมงคงและโครงสรางอานาจเพอการปฏรป โดยใชขอมลจากงานศกษาจานวนหนงและชใหเหนวาความเหลอมลาทางเศรษฐกจอาจมใชตนเหตของความขดแยงโดยตรง แตความเหลอมลาทางเศรษฐกจสงผลไปถงความเหลอมลาดานอนๆ เชน การเขาถงสนคาและบรการสาธารณะ ซงความขดแยงทางการเมองในชวงทผานมา มประเดนความเหลอมลาอยเบองหลงในฐานะสาเหตหลกสาคญ ทงนผาสก ไดวเคราะหวาการแกไขปญหาความเหลอมลาควรมลกษณะของการดาเนนนโยบายเศรษฐกจทเหมาะสามารถกระจายอานาจสชมชน การสรางระบบยตธรรมทเปนธรรม รวมถงการจดหาสนคาและบรการสาธารณะททวถง ประเภททชวยใหประชาชนระดบลางเพมพนความสามารถและโอกาสทางาน

ในทางเดยวกบ สมเกยรต ตงกจวานชย ใน “ความเหลอมลาทางเศรษฐกจกบประชาธปไตย” (สมเกยรต ตงกจวานชย, 2553) ทได


อธบายสมพนธภาพระหวางประชาธปไตยและความเหลอมลา และความไมมนคงของประชาธปไตยไทยกบความเหลอมลา สมเกยรต ไดใชขอมลงานศกษาจากตางประเทศเพอชใหเหนวา ประเทศทมความเหลอมลาสงมกมปญหาความไมมนคงของประชาธปไตย และความเหลอมลาทสงหรอมอตราทเพมขนเปนอปสรรคสาคญของการพฒนาประชาธปไตย เพราะในสงคมทมความเหลอมลาสงจะมแรงกดดนใหจดเกบภาษเพอนามากระจายรายไดในระดบสง ในขณะทผมรายไดสงกวารายไดเฉลยมกไมตองการจายภาษ ระบบการเมองของประเทศทมความเหลอมลาสง จงมเชอความขดแยงของคนสองกลมนแฝงอย ในประเทศทมความเหลอมลาทางเศรษฐกจตา การพฒนาประชาธปไตยจะเกดขนไดไมยากนก เพราะมแรงกดดนใหมการกระจายรายไดไมมาก ทาใหชนชนสงพรอมทจะเกดสวนรวมทางการเมองใหแกประชาชน ทงน สมเกยรตไดแสดงใหเหนวา ความเหลอมลาทางเศรษฐกจมทมจากเหตปจจยหลายประการ ไดแก ประการทหนง มาจากความสามารถตามธรรมชาตของบคคล ประการทสอง การทประชาชนบางกลมสมครใจเลอกทจะมรายไดตากวาทตนจะสามารถหาได และประการทสาม มาจากความไมเสมอภาคของโอกาส การถกเลอกปฏบต หรออกนยหนง คอ การไมไดรบความเปนธรรม ซงสมเกยรต เหนวาความเหลอมลาทเกดจากความไมเปนธรรมและความไมเสมอภาคของโอกาสไดนาไปสความขดแยงทางสงคมคอนขางมาก ทงน สาหรบสงคมไทยรากฐานของความเหลอมลาประการทสาม มาจากการพฒนาทสงเสรมภาคเศรษฐกจบางสาขา เชน สงเสรมภาคอตสาหกรรมแตละเลยการพฒนาภาคเกษตรกรรม หรอสงเสรมการสงออกใหแขงขนไดในตลาดโลก โดยกดคาแรงงานใหเพมขนชากวาผลตภาพของแรงงาน ตลอดจนกฎหมาย นโยบาย และกลไกของรฐทมความไมเปนธรรมหรอมไดใหโอกาสกบทกคนอยางเทาเทยม


สมเกยรต ไดทบทวนงานศกษาเกยวกบความเหลอมลาและความไมเปนธรรมในสงคมไทยจานวนหนง2 และไดชใหเหนวาความขดแยงทางการเมองในชวงทศวรรษทผานมา แมประเดนหลกของความขดแยงจะไมใชประเดนดานเศรษฐกจ แตเปนประเดนดานการเมองทเกยวของกบเศรษฐกจ โดยเกยวของกบการทคนกลมทมฐานะทางเศรษฐกจและสงคมตาเชอวาคนกลมทมฐานะทางเศรษฐกจและสงคมสงกวาพยายามปดกนสทธทางการเมองของตน ทงนความเหลอมลาทางเศรษฐกจมความสมพนธใกลชดกบความเหลอมลาทางสงคม ดงจะเหนไดจากการทผมรายไดนอย มโอกาสในการไตเตาทางสงคม ผานระบบการศกษาระดบสงไมมากนก ในทางเดยวกบระบบสขภาพทประชาชนจานวนมากย งไมสามารถหรอมอปสรรคในการเข าถงบรการรกษาพยาบาลทมคณภาพ ในทรรศนะของสมเกยรต ความเหลอมลาทางสงคมทนาจะสาคญทสดกคอความรสกทวาตนไมมตาแหนงแหงทในสงคม รสกวาตนเองถกดหมนเหยยดหยาม เพราะมฐานะยากจนและความรนอย รสกวาสงคมมการแบงชนชน มปญหาความไมเทาเทยม มเสนสาย ทาใหตนเสยโอกาส

ในงานชนนได เสนอหลกสาคญของการแกไขปญหาความเหลอมลาไวกคอ การสรางระบบสวสดการทตงอยบนฐานของ “สงคมสวสดการ” ซงมความหมายวาครอบครว ชมชน ธรกจเอกชน และรฐ ตางมสวนรวมในการแบกรบหรอสนบสนนสวสดการทางสงคม อนตางจาก “รฐสวสดการ” ทรฐจะเปนผแบกรบสวสดการทงหมด นอกจากน การจดสวสดการไมจาเปนตองจดสวสดการทกอยางแบบทวถง ควรทา

2 อาท สมชย จตสชน และวโรจน ณ ระนอง, 2553; อภชาต สถตนรามย, นต ภวครพนธ, ยกต มกดาวจตร, ประภาส ปนตบแตง, นฤมล ทบจมพล และวรรณวภางค มานะโชตพงษ, 2553.


แบบทวถงเฉพาะสวสดการเพอลดความเสยง เชน กลไกสนบสนนการวางงาน เปนตน

ในทางเดยวกบ บทความของสมเกยรต ทชใหเหนสมพนธภาพของความเหลอมลาและความไมเปนธรรมกบความขดแยงทางการเมอง บทความ “ความเหลอมลาทางเศรษฐกจกบความขดแยงในสงคม: ทฤษฎ ประสบการณ และแนวทางสมานฉนท” ของสมชย จตสชน และคณะนกวจยจากสถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย (TDRI) (สมชย จตสชนและคณะ, 2549) ไดชใหเหนวาความเหลอมลาอาจมไดเปนสาเหตทนาไปสความขดแยงทางสงคมการเมองเสมอไป ทงนขนอยกบทศนคตตอความชอบธรรมทางสงคม ความคาดหวงทางเศรษฐกจในอนาคต ความสามารถในการรวมกลม ปจจยดานสถาบน ชองทางการ “ผองถาย” และ “จดการ” ความขดแยงของสงคม ความสามารถของรฐในการ “กด” ความขดแยง และธรรมาภบาลของชนชนนาทางการเมองและองคกรทางการเมอง กลาวอกนยหนง คอ ความเหลอมลาไมสามารถกลายเปนความขดแยงทางการเมองได หากผประสบความเหลอมลามไดตระหนกหรอรสกตอความไมเปนธรรม ซงความไมตระหนกดงกลาวนสมพนธกบความคาดหวงทางสงคม ทศนคตตอความเปนธรรม และปจจยในการผอนถายซอนเรนทางสถาบนทใหความรสกไมเปนธรรมปรากฏตว

งาน “ทบทวนภมทศนการเมองไทย” ของ อภชาต สถตนรามย และคณะ (2556) เปนงานศกษาอกชนหนงทชใหเหนความเชอมโยงระหวางความเหลอมลาและความไมเปนธรรมกบความขดแยงทางการเมอง รวมถงการอธบายการปรากฏตวของกลมการเมองกบความเหลอมลาและความไมเปนธรรมในสงคมไทย จากการขอมลทไดจากการสมภาษณและแบบสอบถาม ผศกษาไดสรปใหเหนวาความ


เหลอมลาทางเศรษฐกจไมใชปจจยกาหนดการเลอกเปนคนเสอเหลองหรอคนเสอแดง หากแตเปนปจจยดานอดมการณและทลกยงกวานนยงเปนปจจยเชงจตวทยาสงคม ทงนผตอบแบบสอบถามทงเสอแดง เสอเหลอง และผเปนกลาง มความเหนทคอนขางสอดคลองไปในทางเหนดวยกบการเคลอนไหวทางการเมองเพอแกปญหาความยากจนและปญหาความเหลอมลาทางเศรษฐกจ

ความยากจนและความเหลอมลาอยางมากทสดกเปนเพยงปจจยทจาเปนแตไมใชปจจยเพยงพอทจะกอใหเกดความขดแยงขนได ซงปจจยทนาไปสการเคลอนไหวทางการเมองของกลมเสอแดงกคอความรสกไมพอใจของคนเหลานทเปนอารมณประสานหรอเชอมโยงไปสอารมณประเภทอน เชน ความคบแคนใจเพราะสงคมไรความยตธรรม หรอกลาวอกนยหนง คอ การตระหนกถงความไมเปนธรรม ความไมยตธรรมทางสงคม เศรษฐกจ การเขาถงโอกาส ปญหาสองมาตรฐาน และความรสกถกลดรอนสทธทางการเมองหลงรฐประหารไดสรางหรอนาไปสความคบแคนใจตอความอยตธรรมในสงคม และการทผมอานาจหรอ อามาตย ใชอานาจทมในการสรางประโยชนแกกลมขอตน และกดกนคนอนๆ ไมใหไดรบทรพยากรหรอประโยชนทคนเหลานควรได

การอธบาย “ความรสกไมเปนธรรม” ทอยบนรากฐานของ “ความเหลอมลา” ยงปรากฏในงานของ นพนนท วรรณเทพสกล “ชวตทจายอมความเหลอมลาซอนเรนในสงคมไทย” (นพนนท วรรณเทพสกล, 2556) นพนนท ไดชใหเหนสงทเรยกวาความเหลอมลาทซอนเรน หรอความเหลอมลาในมตวฒนธรรมทอยซอนตวในโครงสรางทางสงคมและอาจมไดแสดงตวใหปรากฏอยางเดนชดเหมอนดงความเหลอมลาทางเศรษฐกจ นอกจากนความเหลอมลาทซอนเรนยงเปนความเหลอมลาในเชงเปรยบเทยบจดเทยบเคยงในระดบใดระดบหนง ทอยบน


โครงสรางของสงคมทมชวงชน ซงถกกากบดวยแบบแผน วธคด และกฎระเบยบสงคม

ทงน ความเหลอมลาทซอนเรนในทรรศนะของนพนนท มทมาจากความไมเปนธรรมจากนโยบายและการปฏบตของเจาหนาทรฐ รวมถงการเลอกปฏบตทไมเปนธรรมตอกลมคนดอยโอกาสและชายขอบตางๆ และความเหลอมลาซอนเรนกลายเปนความไมเปนธรรมกเพราะวธคด อดมการณ ความคาดหวง และความสมพนธทางสงคมทมตอคนในระดบชวงชนตางๆ ไดเปลยนแปลงไปจากเดม เรมสงสยและตงคาถามกบชวตและความไมเปนธรรม หรอกลาวอกนบหนง คอ “ความรสก” หรอ “ความตระหนก” ตอการไมไดรบโอกาส ความแตกตางของสทธ และความไมเทาเทยมทางสงคม ไดนาไปสการเปลยนแปลงหรอยกระดบความเหลอมลาใหกลายเปนความไมเปนธรรม หรอเปลยนจากสภาพความเหลอมลาทซอนเรนซงไมถกตระหนกใหกลายเปนความรสกและความตระหนก

ในแงนสมพนธภาพของ “ความเหลอมลา” และ “ความไมเปนธรรม” ในงานของนพนนท จงปรากฏใน 2 ระดบ คอ หนง “ความไมเปนธรรม” ทางนโยบาย การปฏบตของเจาหนาทรฐ และการเลอกปฏบตฯ เปนสาเหตสาคญของ “ความเหลอมลาทซอนเรน” หรอความเหลอมลาในมตทางวฒนธรรม สอง “ความเหลอมลาทซอนเรน” ไดเผยตวออกมาจากกลายมาเปน “ความ (รสก) ไมเปนธรรม” จากการตระหนกตอการไมไดรบโอกาส ความแตกตางของสทธ และความไมเทาเทยมทางสงคม

จากงานศกษาทางวชาการททบทวนขางตน ไดชใหเหนวา “ความเหลอมลา” และ “ความไมเปนธรรม/ความเปนธรรม” มความสมพนธและเชอมโยงระหวางกนใน 2 ลกษณะ ทงในแงของ หนง


“ความไมเปนธรรม” ทางนโยบาย กฎหมาย และกลไกรฐเปนรากฐานสาคญหนงทไดสรางความเหลอมลาในมตตางๆ ทงในทางเศรษฐกจ วฒนธรรม และโอกาส และในแงของ สอง ความเหลอมลาเปนสาเหตสาคญหนง แตมใชสาเหตทงหมดของการนาไปสการตระหนกและความรสกถง “ความไมเปนธรรม” หรอความไมยตธรรมทางสงคม อนเปนรากฐานของความขดแยงทางการเมอง ทงน งานศกษาจานวนหนง อาท งานของอภชาต ไดพยายามอธบายรากฐานของความรสกไมเปนธรรมทปรากฏขนวามทมาจากการปฏบตและเหตการณทางการเมองททาใหคนจานวนหนงตระหนกถงภาวะสองมาตรฐานและความไมเทาเทยมในดานตางๆ เชนเดยวกบ งานของ นพนนท ไดอธบายวาความรสกไมเปนธรรมหรอการแปรเปลยนจากความเหลอมลามาสความรสกไมเปนธรรมเกดขนมาจาก วธคด อดมการณ ความคาดหวง และความสมพนธทางสงคมทมตอคนในระดบชวงชนตางๆ ไดเปลยนแปลงไปจากเดม เรมสงสยและตงคาถามกบชวตและความไมเปนธรรม

ในสวนของการแกไขปญหาความเปนธรรมและความเหลอมลาของสงคมเศรษฐกจ งานวจยสวนใหญไดใหขอเสนอทคลายคลงกน คอ การสรางนโยบายและกฎหมายทมงเนนใหทกคนสามารถเขาถงโอกาส ฐานทรพยากร และสทธไดอยางเทาเทยมอนเปนการแกไขทรากฐานของปญหาความไมเปนธรรมและความเหลอมลา อยางไรกด ควรกลาวดวยวา “การเขาถง (...) อยางเทาเทยม” อาจมไดหมายถงการตงอยบนจดระนาบของความเทาเทยมทเสมอทกกลม หากแตในบางกรณหมายถงการตองเสรมหรอสนบสนนความสามารถใหคนบางกลมสามารถเขาถงโอกาส ทรพยากร และสทธ ไดในระดบทผอนสามารถเขาถง โดยเฉพาะในกลมคนชายขอบและกลมคนระดบลางของสงคม ทงนงานศกษาเกยวกบความเหลอมลาและความไมเปนธรรมอนๆ ดจะมลกษณะ


ขอเสนอในทศทางเดยวกน อาท “8 ขอเทจจรงความเหลอมลาในไทย” ของสถาบนอนาคตไทยศกษา (ศรกญญา ตนสกลและคณะ, 2557) หรอ “ความเหลอมลาและความไมเปนธรรมในการเขาถงทรพยากรและบรการพนฐานของประเทศไทย” ของอภวฒน รตนวราหะ (2556) ทชใหเหนวา “ความเหลอมลาทางโอกาสและผลประโยชนทางเศรษฐกจมสาเหตมาจากความไมเปนธรรมดานนโยบายของรฐและเกดจากการกระทาของคนกลมอนในสงคม”

นอกจากน งานศกษาหลายชนยงไดช ใหเหนปญหาความเหลอมลาและความไมเปนธรรมวามการสะสมของปญหามาเปนระยะเวลายาวนาน จากการพฒนาเศรษฐกจและนโยบายทางเศรษฐกจสงคมทมงเนนประโยชนแกบางภาคการผลต อาท ภาคอตสาหกรรม และภาคธรกจ เปนสาคญ โดยละเลยการพฒนาในภาคเกษตรกรรมอยางยงยน ในทางเดยวกบ การจดการทรพยากรและอานาจแบบรวมศนยของรฐไทยกเปนอกสาเหตหนงทสรางความเหลอมลาและความไมเปนธรรม และปรากฏการใหความสาคญตอบางพนทมากกวาบางพนท รวมถงการทผลประโยชนของทรพยากรและการตดสนใจในพนทมไดวางอยบนฐานของการใหความสาคญกบทองถน ซงในการวจยเรอง “โครงสรางอานาจไมเทาเทยมกนในสงคมไทย” ของธเนศ อาภรณสวรรณ และคณะ (2555) ไดชใหเหนถงพฒนาการของนโยบายทไมเปนธรรมและการกระจกตวของการพฒนาในบางภาคการผลตและบางพนท


บรรณานกรม

ธเนศ อาภรณสวรรณ และคณะ. 2555. โครงการวจยเรอง โครงสรางอ า น าจ ไ ม เ ท า เ ท ย มก น ใ นส ง คม ไท ย . กร ง เ ท พ ฯ : คณะกรรมการอสระตรวจสอบและคนหาความจรงเพอการปรองดองแหงชาต (คอป.).

นพนนท วรรณเทพสกล. 2556. ชวตทจายอมความเหลอมลาซอนเรนในสงคมไทย. สชวตทดกวาเดม : รายงานสถานการณความไมเปนธรรมทางสงคม พ.ศ. 2554-2555 . กรงเทพฯ : สานกพมพศยาม.

ผาสก พงษไพจตร. 2556. ภาพรวมความเหลอมลากบความขดแยง. ความเหลอมลาและความไม เปนธรรมในการเขาถ งทรพยากรและบรการพนฐานของประเทศไทย. กรงเทพฯ : ภาควชาการวางแผนภาคและเมอง คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ผาสก พงษไพจตร. 2557. ภาพรวมความเหลอมลากบความขดแยง. สสงคมไทยเสมอหนา. กรงเทพฯ : มตชน, 2557.

ศรกญญา ตนสกล และคณะ. 2557. 8 ขอเทจจรงความเหลอมลาในไทย. กรงเทพฯ : สถาบนอนาคตไทยศกษา.

สมเกยรต ตงกจวานชย. 2553. ความเหลอมลาทางเศรษฐกจกบประชาธปไตย. ปาฐกถา 14 ตลา ประจาป 2553. กรงเทพฯ: มลนธ 14 ตลา.

สมชย จตสชน และคณะ. 2549. ความเหลอมลาทางเศรษฐกจกบความขดแยงในสงคม: ทฤษฎ ประสบการณ และแนวทาง


สมานฉนท กรงเทพฯ: สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย.

สมชย จตสชน และวโรจน ณ ระนอง. 2553. ทศนะประชาชนตอการเมองและสวสดการสงคมเพอสรางความเปนธรรมทางสงคม. รายงานวจยนาเสนอตอสานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.).

อภชาต สถตนรามย, นต ภวครพนธ, ยกต มกดาวจตร, ประภาส ปนตบแตง, นฤมล ทบจมพล และวรรณวภางค มานะโชตพงษ. 2553. การเปลยนแปลงดานเศรษฐกจและสงคมของชนชนใหม. รายงานการศกษาเบองตนนาเสนอตอแผนงานสรางเสรมการเรยนรกบสถาบนอดมศกษาไทยเพอการพฒนานโยบายสาธารณะทด (นสธ.).

อภชาต สถตนรามย และคณะ. 2556. ทบทวนภมทศนการเมองไทย. เชยงใหม : แผนงานสรางเสรมนโยบายสาธารณะทด สถาบนศกษานโยบายสาธารณะ มหาวทยาลยเชยงใหม.

อภวฒน รตนวราหะ. 2556. ความเหลอมลาและความไมเปนธรรมในการเขาถงทรพยากรและบรการพนฐานของประเทศไทย. ความเหลอมลาและความไม เปนธรรมในการเขาถ งทรพยากรและบรการพนฐานของประเทศไทย. กรงเทพฯ: ภาควชาวางแผนภาคและเมอง คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

วารสารวจยสงคม ปท 37 – ฉบบท 2 (ก.ค.-ธ.ค.2557) หนา 293 – 312.

ปรทศนหนงสอ

Integrative Thought for Making

Better Society

Michael Edwards. Civil Society.

Second Edition. Cambridge: Polity

Press, 2009. 171 หนา. ISBN 978-0-

7456-4585-8

วศวะ สทธอสระ*

การศกษาประชาสงคม ในแวดวงวชาการทางสงคมศาสตร ณ ปจจบน ถอไดวา เปนการศกษาทปรากฏลกษณะของความหลากหลายของการศกษา ไมวาจะเปน มตทางดานการเมองในฐานะเปนรากฐานของการสรางขบวนการเคลอนไหวทางสงคมเพอเรยกรองประชาธปไตย มตทางเศรษฐกจในฐานะเปนสวนทชวยคมครองสทธทางทรพยสน และมตทางสงคมในฐานะเปนตวขบเคลอนพฒนาการทางสงคมใหเหมาะสม อยางไรกตาม ปญหาทสาคญของการศกษาประชาสงคม คอ มมมองและแนวทางของการศกษาประชาสงคมทแตกตางหลากหลาย ดวยเหตนจงทาใหการทาความเขาใจประชาสงคมในปจจบนคอนขางสบสน ขดแยง และคลมเครอ

งานเขยน Civil Society โดย Michael Edwards เลมน ถอเปนอกตวอยางหนงของผลงานการศกษาประชาสงคมทนาสนใจ

* ภาควชารฐศาสตรและรฐประศาสนศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร

[email protected]

294 วศวะ สทธอสระ

เนองจากเอดเวรดเคยมผลงานการศกษาทเกยวของกบองคกรพฒนาเอกชน (NGO) มาโดยตลอดนบตงแตป ค.ศ. 1992 (Edwards and Hulme, 1992; 1997; Edwards, 2000) จนกระทงงานเขยนชนน ในฉบบพมพครงแรกเมอป ค.ศ. 2004 เอดเวรดไดขยายมมมองการศกษาตวแสดงภาคทสาม (Third-Party Actors) โดยขยายออกไปถงบทบาทของภาคประชาสงคม (Edwards, 2004) ซง ณ ขณะนน การศกษาประชาสงคมยงมผลงานทางการศกษาทคอนขางจากดแตเพยงมมมองภายใตรากฐานแนวคดประชาสงคม เฉพาะสวนใดสวนหนงแตเพยงเทานน และเนองดวยเหตผลน ความพยายามอนสาคญของเอดเวรดนบตงแตในการเขยนผลงานนในครงแรก คอ บรณาการแนวคดทแตกตางหลากหลายและขดแยงกนของประชาสงคม ภายใตจดมงหมายสาคญของผเขยน คอ เพอชวยใหเกดการถกเถยงทางความคดและมมมองประชาสงคมในแบบเดม อนนาไปสการสรางแนวคดเชงวพากษทเปนเหตเปนผลมากขน ซงจะเปนสงขบเคลอนการทาความเขาใจ และสรางความตระหนกถงปจจยใหมๆ ททาทายการศกษาประชาสงคมดงเชนปจจบน (หนา vii) ซงจากเนอหาการศกษาอยางรอบดานทปรากฏจากงานในฉบบแรกน ไดนาไปสการศกษาประชาสงคมอยางกวางขวาง และตอยอดมาถงผลงานการเขยนหนงสอ The Oxford Handbook of Civil Society ในป ค.ศ. 2011 โดยไดมการรวบรวมการศกษาประชาสงคมในประเดนตางๆ ทกแงมม ผานนกวชาการทงสน 42 ทาน และ Michael Edwards กไดรบเกยรตใหเปนบรรณาธการของหนงสอเลมนดวย

สาหรบเนอหาการนาเสนอในฉบบพมพครงทสองนยงคงจดมงหมายเดมของฉบบพมพครงแรกไว และไดจดลาดบการนาเสนอเปน 6 บท ไดแก บทแรกทวาดวยพฒนาการของแนวคดประชาสงคมในแตละชวง บทท 2 – 4 มมมองและความหมายของประชาสงคมในสาม

Integrative Thought for Making Better Society 295

กรอบแนวคดทสาคญ นนคอ ประชาสงคมในฐานะของวถชวตแบบกลมสมาคม ประชาสงคมในฐานะของสงคมทด และประชาสงคมในฐานะของปรมณฑลสาธารณะ บทท 5 เปนสวนทประมวลมมมองของแนวคดทงสามบทขางตน เพอแสวงหาแนวทางในการบรณาการแนวคดทงสาม และในบทสดทายเปนการสรปแนวคดของการสรางประชาสงคมเพอตอยอด และหาแนวทางสาหรบแนวคดของการสรางประชาสงคมทดในอนาคต โดยในการแกไขปรบปรง ครงท 2 น เอดเวรดไดตอยอดเพมเตมจากผลงานของเขาในป 2008 ทชอวา Just Another Emperor? The Myths and Realities of Philanthrocapitalism1) ซงเขาไดตงคาถามถงการเปลยนแปลงบรบทของภาคเศรษฐกจทมความพยายามใชแนวคดทางเศรษฐกจใหมๆ เพอเขาหาภาคสงคมมากขน (หนา vii) ประกอบกบในฉบบปรบปรงนเอดเวรดไดเพมการศกษาปรากฏการณของประชาสงคมท เกดขนในพนทแอฟรกา และในตะวนออกกลาง ไวในบทท 2 (หนา ix) ซงจากการเนอหาการนาเสนอเหลานไดสรางการยอมรบในวงการวชาการในการสรางคณปการใหมๆ ทสาคญ ซงในทนผปรทศนจะนาเสนอถงแงมมดงกลาว และขอสงเกตสาหรบการศกษาเพมเตมในสวนสดทายตอไป

1.ความสาคญและพฒนาการของแนวคดประชาสงคม

ในบทแรกของหนงสอเลมนเอดเวรดไดเรมตนจดประเดนวา แนวคดประชาสงคม เปนแนวคดทไดรบความสนใจจากภาคสวนตางๆ เปนอยางมากนบตงแตสนสดสงครามเยนเปนตนมา ภายใตบรบทของ

1หนงสอเลมน เป นการนาเสนอแงมมมององคกรภาคธรกจทมการปรบเปลยนแนวทางใหมๆ ทสนบสนนภาคสงคมมากขนซงในทนไดรวบรวมมมมองของประชาสงคมทมตอการเปลยนแปลงดงกลาวดวย (Edwards, 2008)


การเปลยนแปลงโครงสรางทางเศรษฐกจทมความซบซอนมากขน และการเตบโตอยางเหนไดชดขององคกรทไมใชรฐ (NGOs) ซงเขามามบทบาทในระดบโลก สงเหลานไดนาไปสการใหความสาคญกบแนวคดประชาสงคมในฐานะเปนแนวคดทเปลยนแปลงโลก ซงทกคนใหความสนใจและตางมงมนแสวงหาแนวทางทจะสรางความเปนประชาสงคมใหเกดขน

ทงนพฒนาการของแนวคดประชาสงคมไมไดเปนสงทใหมสาหรบโลกยคปจจบนเลย แตทวากลบเปนสงทไดรบการสบทอดมรดกทางประวตศาสตรมาจากนกคดในยคสมยตางๆ นบตงแตยคดงเดม อรสโตเตล ซงมองประชาสงคมในบรบทของสงคมนครรฐตามแบบของกรกวาเปนสงคมทเปดพนททใหกบพลเมองผมเสรภาพในรฐเทานนทจะสามารถมชวตทดและเขามามสวนรวมในการปกครองได (หนา 6) จากแนวคดแรกเรมนเปนททาทายมากขนเมอพฒนาการทางสงคมไดสรางแรงปะทะใหมๆ ทกดดนประชาชนมากขน โดยเฉพาะอยางยง การปรากฏขนของเศรษฐกจระบบตลาดทไดทาลายสมาคมของเพอนบาน (communities of neighbours) และแทนทดวย สมาคมของคนแปลกหนาแทน (communities of strangers) (หนา 7) รวมไปถง การเกดขนของพนทสาธารณะรปแบบใหมๆ โดยเฉพาะอยางยง พนทบนสออเลกทรอนกสตางๆ ไมวาจะเปน โทรทศน อนเทอรเนต และสอผสมอนๆ ซงลวนมสวนชวยในการเปดพนทสาหรบการแสดงออกมากยงขน (หนา 8) ซงสงผลทาใหประชาสงคมในยคสมยใหมไมไดจากดแตเพยงพนทในยโรป หรอประเทศตะวนตกเทานน แตประเทศในตะวนออกกสามารถสรางประชาสงคมทจะชวยกอรางสงคมในรปแบบใหมๆ ไดเชนเดยวกน ดงตวอยางเชน การเกดขบวนการเคลอนไหวทางสงคมในพนทแอฟรกา ตะวนออกกลาง เปนตน (หนา 16) ซงจากมมมองประชาสงคมทหลากหลาย และขดแยงนเอง สงผลกอใหเกดการทาความเขาใจ


ผานการตกรอบทคบแคบ และไมเปดกวาง อนถอเปนปญหาสาคญทไดสรางความทาทายใหมๆ ของการศกษาประชาสงคมในศตวรรษท 21เปนอยางยง

2. มมมองของการสรางประชาสงคม

สาหรบมมมองของการสรางประชาสงคมทในหนงสอเลมนนาเสนอ เปนมมมองทเสนอความคดรวบยอดจากนกคด นกวชาการทสนใจปรากฏการณทางสงคมรปแบบใหม ทใหคณคากบบทบาทของประชาคมในการเคลอนไหวเพอเปลยนแปลงสงคมใหนาไปสจดมงหมายสงสดของแตละสงคมนน ดวยเหตดงกลาวมมมองของการสรางประชาสงคมจงมความหลากหลายตามจดมงหมายทแตกตางดวยเชนเดยวกน โดยในทนเอดเวรดหนงสอไดหยบความคดมมมองประชาสงคมทแตกตางหลากหลายและไดคดเลอก 3 แนวคดสาคญทนกวชาการ และตวแทนระหวางประเทศตางใหการยอมรบ เพอใหเกดการววาทะทางความคดระหวางกนขน (หนา 10) ทงนเอดเวรดมจดมงเนนในการนาเสนอแตละแนวคดทแตกตางกนดงน

ประชาสงคมในฐานะวถชวตแบบกลมสมาคม (Civil Society as Associational Life)

สาหรบมมมองแรก เอดเวรดไดหยบยกมมมองของการสรางประชาสงคมวาเกดขน เพอสรางสานสมาคมมาเปนจดเรมตนสาหรบการทาความเขาใจแนวคดประชาสงคม สบเนองจากแนวคดดงกลาวถอไดวาเปนแนวคดทเกดขนสอดคลองกบลกษณะความเปนจรงของมนษยทวา “มนษยเปนสตวสงคม” ตามมมมองของอรสโตเตล ดวยเหตนการรวมกลมเขาหาสมาคมจงเปนสงทเกดขนไมยากนก (หนา 18) ทงนสงทผเขยนไดนาเสนอในมมมองแรกนเปนการนาเสนอมมมองทแยกบทบาทประชาสงคมออกจากสงคมการเมอง และสงคมทน ออกจากกนอยาง


ชดเจน โดยอาศยกจกรรมการเคลอนไหวของกลมทอยภายใตขอบเขตเฉพาะของตน ทงนเพอมจดมงหมายสาคญคอการเปนผนาในการแสดงบทบาทในสงคมนนๆ นอกเหนอจากบทบาทของรฐทมอยเดม

ทงนการสานสมาคมภายใตสภาพความเปนจรงดงกลาวนน หากพจารณาถงการรวมกลมแบบสมาคมในปจจบน จะพบวา แนวคดของการรวมกลมนนมรากฐานมาจากแนวคดของอเลกซส เดอ ตอกเกอรวลล (Alexis de Tocqueville) ทสะทอนแนวโนมและวฒนธรรมของการรวมกลมกนเพอทากจกรรมตางๆ รวมกนของคนอเมรกน โดยหวใจสาคญของแนวคดการรวมกลมของเดอตอกเกอะวลลคอสมาคมแบบใจสมคร (voluntary associations) ทในปจจบนปรากฏขนในหลายๆ ลกษณะ ไมวาจะเปนกลมสหภาพแรงงาน พรรคการเมอง กลมทางศาสนา สมาคมวชาชพ กลมสอสารมวลชน เปนตน และดวยการรวมกลมสมาคมแบบสมครใจนเอง ไดสะทอนใหเหนวาการเกดขนของพนทแสดงออกนน เปนพนททมความเปนอสระ ไมถกบบบงคบ และถกกดดนแตอยางใด (หนา 20)

ทผานมาจากงานการศกษาของนกวชาการ การสานสมาคมแบบสมครใจนน มกถกหมายรวมวาเปนองคกรทไมใชรฐ (Non-government Organizations หรอ NGOs) ซงมการดาเนนการทเปนอสระอยภายใตการจดการของกลมสมาคมนนเอง โดยปราศจากการเขาควบคมของรฐ ทงนเมอยงพจารณาอยางละเอยด จะพบวา องคกรทไมใชรฐในความหมายดงกลาวน มการขยายขอบเขตไปยงสมาคมระดบระหวางประเทศดวยเชนเดยวกน ทงนสบเนองมาจากกระแสของการพฒนานบตงแตทศวรรษท 1970 เปนตนมา (หนา 21-23)

ในบทท 2 น ดงทนาเสนอไปขางตนวา ผเขยนไดนาเสนอมมมองของบทนผานการแยกประชาสงคมออกจากสงคมการเมอง และ


สงคมทางเศรษฐกจอยางชดเจน ดวยเหตนผเขยนจงไดนาเสนอบทบาทของประชาสงคมโดยแยกออกเปนสองสวนสาคญ สาหรบสวนแรกบทบาททมในสงคมการเมอง ในประเดนแรกบทบาททมตอรฐโดยตรงนน บทบาทสาคญทเหนไดชดเจนทสด คอ การทาหนาทเปรยบเสมอนเปนผตรวจตราการทางานตามหนาทของรฐ วากอใหเกดผลกระทบตอสงคมหรอไม ในขณะทบทบาทของภาคประชาสงคมทมตอตวแสดงทางการเมองอนๆ กลบมขอสงเกตทนาสนใจสองประการ โดยในมมมองแรกมองวาประชาสงคมจะเปนสวนทชวยขบเคลอนพนททางประชาธปไตย ในขณะทอกมมมองหนงมองวาประชาสงคมนนเกดขนเพอสรางกระบวนการตอรองผลประโยชนทมสวนเกยวของกบกลมของตนนนเอง ขณะทในสวนทสอง บทบาททมในสงคมทางเศรษฐกจ แมวาในสงคมทางเศรษฐกจนนจะเกดขนภายหลงสงคมการเมอง แตในปจจบนภาคประชาสงคมไดเขามาดาเนนกจกรรมทางสงคมโดยรวมกบองคกรภาคธรกจ ซงถอเปนสงทชวยลดความสนใจในการแสวงหากาไรของภาคเศรษฐกจลง และยงเปนสวนทภาคธรกจจะชวยสนบสนนการดาเนนกจกรรมทางสงคม เพอใหกจกรรมของภาคประชาสงคมสามารถดาเนนการไดตอเนองยาวนานมากขน (หนา 13-14)

ทงนภายใตความเปลยนแปลงทเกดขนใหมน เอดเวรดไดตงคาถามสาคญวาแลวการรวมกลมสมาคมในยคปจจบนนนไดมความเปลยนแปลงใหมๆ อยางไรบาง ในประเดนคาถามนเอดเวรดไดหยบยกปรากฏการณทางสงคมใหมๆ โดยเฉพาะอยางยง การเกดขนของแนวคดทนทางสงคม ในการเปนสวนทชวยขบเคลอนการกอรางสรางสานสมาคมในสงคมนนๆ โดยในทน เอดเวรดไดหยบทฤษฎทนทางสงคมผานการสานปฏสมพนธในสามรปแบบ ไดแก รปแบบแรก เปนความสมพนธภายในกลม (bonding) รปแบบทสองความสมพนธระหวางกลม (bridging) และรปแบบสดทายเปนความสมพนธในแนวดง


ระหวางหนวยทางสงคมอนๆ เชน องคกร รฐบาล และตลาด (linking) ซงการทจะสรางสมาคมทมความเขมแขงไดนน จาเปนอยางยงทจะตองสรางรปแบบความสมพนธใหเกดขนในทกระดบเพอกอรากฐานของประชาสงคมทเขมแขงตอไป (หนา 30)

นอกจากนอกสงหนงซงถอเปนความเปลยนแปลงใหมทเกดขนเชนเดยวกน คอการเกดขนของการรวมกลมเพอสานสมาคมกนขามวฒนธรรม ตวอยางเชน ในประเทศตะวนออกกลาง หรอประเทศในกลมแอฟรกา ซงในสมยกอนนนการทสมาคมอสลามจะเขาไปอยในประเทศตะวนตกอยางองกฤษไดหรอแมกระทงการขบเคลอนแนวคดประชาสงคมของตะวนตกเพอเปลยนแปลงสงคมตะวนออก ยอมเปนการยากอยางยง แตการเปลยนแปลงในวถใหมๆ น ไดแสดงใหเหนถงลกษณะของแนวคดทมความผสมผสาน และยดหยนภายใตบรบทอนความหลากหลายทางวฒนธรรมไดเปนอยางด (หนา 44)

ประชาสงคมในฐานะสงคมทด (Civil Society as the Good Society)

ในมมมองทสองนเปนสงทเกดขนจากขอสงเกตในมมมองแรกทเกดขนวา มมมองประชาสงคมในการสานสมาคมนนนไมสามารถอธบายถงความเปนสงคมของชาวประชาไดอยางชดเจนมากพอเพราะการมปฏสมพนธภายนอกแตเพยงอยางเดยวนน ยงไมอาจสะทอนเจตนารมณของการสรางสงคมในอนาคตวาเปนอยางไรบาง โดยผเขยนไดนาเสนอสงทจะชวยสรางเสรมความเหนยวแนนของประชาสงคม นอกเหนอจากปฏสมพนธโดยภายนอก นนคอ คณลกษณะของความเชอมน ความไววางใจภายในกลม รวมไปถง บรรทดฐานของสมาคม ซงในบทนผเขยนไดนาเสนอเหตผลสามประการสาคญททาให การสานสมาคมภายในประชาสงคมเปนสงทเกดขนเพอสรางสงคมทดได ประการแรก ระดบของการมปฏสมพนธของกลมยอยๆ มากขนจะนาไปสการเกด


ความเชอมนไวใจระหวางกนมากขนประการทสอง บรรทดฐานทางสงคมจะเปนสวนทชวยสรางกตกาเพอเปนหลกในการอยรวมกน และประการสดทาย การทสมาชกของแตละกลมจะแสดงพฤตกรรมภายในกลมทเหนยวแนน หากพวกเขายดหลกของความเปนประชาธปไตยดวยเชนเดยวกน (หนา 50-51)

ทงนในความเปนจรงแลวบรรทดฐานของกลมกลบมความหลากหลาย ไมวาจะอย ในสงคมเดยวกน หรอในตางสงคม ตางวฒนธรรมกตาม ตวอยางเชน ในสหรฐอเมรกา มกลมของคนผวขาว และกลมคนแอฟรกน-อเมรกน ซงทงสองกลมนแมวาจะอยในสงคมเดยวกน แตบรรทดฐานของทงสองกลมมความแตกตางกน เนองมาจากความหลากหลายทางวฒนธรรม จากตวอยางเหลานไดสะทอนใหเหนวาบรรทดฐานของกลม เชน ความเชอมน ความไววางใจ การรวมมอกนจะมระดบทแตกตางกนตามแตละกลมทประกอบไปดวยความหลากหลาย

นอกจากนแมวาในแตละกลมอาจจะยดบรรทดฐานเดยวกนกตาม แตการยดบรรทดฐานเดยวกนนนอาจมงแสวงหาเปาหมาย และวธการทจะนาไปสสงคมทดแตกตางกน ตวอยางเชน ประชาชนอาจมความเชอมนระหวางกนสง แตเชอมนในตวสถาบน เชน รฐบาล และตลาดในระดบตา ดวยเหตนประชาชนบางสวนจงอาจไมไปเลอกตง แตแสดงออกในฐานะเปนผรวมขบเคลอนขบวนการเคลอนไหวทางสงคม เพอลมลางตวสถาบนเดม เปนตน (หนา 52)

ประชาสงคมในฐานะปรมณฑลสาธารณะ (Civil Society as the Public Sphere)

สาหรบในบทท 4 ซงไดนาเสนอมมมองประการสดทาย เปนมมมองของการสรางประชาสงคมในฐานะปรมณฑลสาธารณะ (Public Sphere) หรออาจจะพจารณาใหมไดวาเปนการสรางพนทสาธารณะให


ประชาชนเขามามสวนรวมตอการเคลอนไหวทางสงคมมากขน โดยมมมองทเกดขนใหมนมาจากขอสงเกตทนาสนใจคอ ถาหากวาสงคมทดนนเกดขนจากการรวมมอกนของสมาคมตางๆ ทตางมแนวทางในการมงไปสสงคมทดแตกตางกน แลวสงคมจะตดสนใจเดนไปในแนวทางไหน จะหาแนวทางเพอนาไปสเปาหมายอยางไร การศกษาหาขอสรปผานมมมองประชาสงคมเพอสรางพนทการแสดงออกสาธารณะ จะเปนสงทชวยตอบขอกงขาเหลานไดชดเจนมากขน

แลวจดเรมตนของความคดประชาสงคมในการสรางพนทสาธารณะมพฒนาการอยางไรบาง เอดเวรดไดอางงานของ จอหน คน (John Keane) ทไดลาดบการเปลยนแปลงออกเปนสามชวงสาคญดงน โดยชวงแรกประมาณศตวรรษท 18 ประชาสงคมไดใชการสรางพนททางสงคมเปนอาวธสาหรบตอตานผนาเผดจการ ดงจะเหนจากการเรยกรองทนาไปสการปฏวตในฝรงเศส เปนตน ชวงตอมาเมอตลาดเขามามอทธพลตอสงคมมากขน ในศตวรรษท 20 นจงกลายเปนจดเรมตนของแนวคดการสรางพนทสาธารณะเพอจดรปแบบทางสงคม เพอไมใหภาคธรกจเขามามอานาจทางสงคมมากเกนไป จวบจนกระทงปจจบน การสรางพนทสาธารณะจงเกดขนเพอสงเสรมและผลกดนความเปนประชาธปไตยมากขน (หนา 65)

ทงนการขบเคลอนเพอสรางพนทสาธารณะนนไมเพยงแตขนอยกบการสรางสมาคมทเขมแขง และการมกจกรรมรวมกนเพอสรางสงคมทดเทานน หากแตยงมปจจยสาคญอนๆ ทนาไปสการเกดขนของพนทสาธารณะ โดยเฉพาะอยางยงการทภาครฐใหการสนบสนนการเปดพนทสาธารณะ โดยทรฐเปนเพยงผทกากบดแล และไมไดเขาไปควบคมการแสดงออกนน ดวยลกษณะดงกลาวสะทอนใหเหนถงการกอรางของ


ภาคประชาสงคมจะเกดขน และขบเคลอนโดยลาพง ยอมเปนการยากอยางยงสาหรบการรกษาพนทสาธารณะใหยงคงดารงอยได

แลวความสาคญของการสรางพนทสาธารณะคออะไร สาหรบสวนดงกลาวน เอดเวรดไดนาเสนอเหตผลสาคญของการสรางพนทสาธารณะออกเปน 3 ประการสาคญ ดงน ประการแรกพนทสาธารณะจะเปนสวนทชวยเสรมสรางฉนทามต ภายใตความสนใจ และจดยนทหลากหลาย ภายใตสภาวะของการยอมรบการแสดงออกอยางเทาเทยมกน ประการทสองบทบาทของการสรางพนทสาธารณะยงจะเปนสวนทชวยสงเสรมการขบเคลอนทางสงคม โดยการชวยเฝามองปญหา และแสวงหาแนวทางรวมกนสาหรบหาทางออกรวมกน นอกจากน อกประการหนงทสาคญการมพนทสาธารณะเปนสงทชวยใหแตละกลมทแตกตางหลากหลายสามารถสรางสมดลระหวางความตองการของแตละบคคลได จากทงสามประการทนาเสนอขางตนนลวนแสดงใหเหนถงคณประโยชนของการสรางพนทสาธารณะ ไดเปนอยางด

นอกจากน มเพยงแตหนงสอเลมนจะนาเสนอถงคณคา และความสาคญของพนทสาธารณะเทานน อกสงหนงทเอดเวรดไดตงขอสงเกตเพมเตม คอภยคกคามทมตอพนทสาธารณะ แมวาในอดตความซบซอนของสงคมทยงมไมมากนก แตเมอเขาสยคปจจบนพนทสาธารณะเรมมความหลายหลายมากขน พนทไมเพยงแตเปนลานกจกรรมทเปดกวางทางความคดเทานน แตเทคโนโลยสมยใหมไดกลายเปนแนวโนมใหมของการสรางพนทสาธารณะทมขอบเขตกวางขวางขน และชวยลดขอจากดในการเขาถงพนทดงกลาว แตอยางไรกตาม การเขาถงทงายมากขนนเอง กเปรยบเสมอนดาบสองคมเมอผใดกตามมศกยภาพมากพอทจะสามารถครอบครองสอ ครอบครองพนทการแสดงออกพนทสาธารณะไดแลว ยอมจะกลายเปนการเบยดบง


การแสดงออกทางความคดทอาจเกดขนจากความไมเทาเทยมกนของการแสดงออกระหวางผทควบคมพนทการแสดงออก กบผทอาศยพนทการแสดงออกนน รวมไปถง เปนการบนทอนการสรางฉนทามตใหเปนไปไดยากลาบากย งขน ซ งสง เหลานจะเปนอปสรรคในการดาเนนการตามความมงหมายของตอไป (หนา 73 - 80)

จากการพจารณามมมองการสรางประชาสงคมทเอดเวรดไดนาเสนอทงสามบทในขางตน จะพบวา ในแตละมมมองลวนยงมขอบกพรองทยงเปนขอทาทายสาหรบการสรางประชาสงคมในอนาคต ซงผเขยนมไดละเลยในการคนหาความนาสนใจจากขอทาทายดงกลาว ในบทตอไปนจะเปนการนาเสนอขอขบคดทเอดเวรดเปนผเรมตนในการนาเสนอมมมองทบรณาการแนวคดประชาสงคมทงสาม เพอคนหาวาการเปลยนวธในการมองเดมออกไปนน จะนาไปสขอขบคดใหมไดอยางไร

3. ขอขบคดของการสรางประชาสงคม

ในบทท 5 นเปนการนาเสนอขอขบคดของแตละแนวทางการศกษาและนาเสนอการบรณาการแนวคดทงหมดของเอดเวรด เพอทาทายตอขอบกพรองทนาไปสการเขาใจประชาสงคมทคลมเครอและไมชดเจน เหลานน ผานการนาเสนอแนวคดทมรากฐานมาจากการศกษาการสานสมพนธผาน 3 สานก ไมวาจะเปน สานกวฒนธรรมของประชา (Civic culture) สานกสมาคมเปรยบเทยบ (Comparative associational) และสานกทตงขอเคลอบแคลงสงสย (The school of sceptics) ผานการนาเสนอขอทาทายทเกดขนดงน

ในสานกแรกวาดวย สานกวฒนธรรมของประชา (Civic culture) ในมมมองของโรเบรต พตนม (Robert Putnam) ทนาเสนอวา “ทนทางสงคม” ซงเปนสวนทชวยหลอมรวมกลมประชาสงคมนน


ภายใตความคดอนนกลบไดรบการตงคาถามวา ความแตกตางในระดบการมสวนรวมจะนาไปสผลลพธทแตกตางกนหรอไม เนองจากในปจจบน ระดบของการมสวนรวมไมไดสะทอนการสานสมาคมในลกษณะองคกรทไมใชรฐ แตเพยงอยางเดยวเทานน หากแตยงมลกษณะของการสานสมาคมอนๆ ดวยเชนเดยวกน โดยเฉพาะอยางยง การรวมกลมสมาคมในลกษณะขบวนการเคลอนไหว ทมลกษณะของการรวมกลมแบบเฉพาะกจ และมความไมเปนทางการมากกวา ซงการรวมกลมแบบนกอาจจะมวตถประสงคเดยวกน แตอาจเกดผลลพธทแตกตางกนได (หนา 86 – 87)

ขณะทสานกทสอง สานกสมาคมเปรยบเทยบ (Comparative associational) นกวชาการคนสาคญทมมมมองดงกลาว คอ ธดา สกอคพอล (Theda Skocpol) ซงมองเหนวาการรวมกลมสมาคมแบบดงเดมทปราศจากการสนบสนนจากรฐ และตลาดนน ไมสามารถสรางพลงผลกดนการเปลยนแปลงไดมากพอ เนองจากการสนบสนนทมอยางจากด (หนา 87 – 91) ทงนแนวความคดดงกลาว เปนสงทวพากษอยางชดเจนวา การสานสมาคมภายใตปรมณฑลในหมสมาคมของตนเองนนมอาจเกดขนไดงายนกในสภาพการณปจจบนทมบรบทภายนอกมความผนแปรอยตลอดเวลา

สาหรบสานกสดทาย สานกทตงขอเคลอบแคลงสงสย (The school of sceptics) ภายใตมมมองของแนนซ โรเซนบลม (Nancy Rosenblum) ทไดนาเสนอขอสงเกตใหมวา นอกเหนอจากองคกรทขบเคลอนโดยการสานสมาคมระหวางกลมอนๆ ทเหนยวแนนแลว สมาคมท เกดขนจากการผลกดนของกลมเองกสามารถนาพาไปสจดมงหมายไดเชนเดยวกน ซงแนวคดนมงถกเถยงในความคดของการสานสมาคมตามแนวทางตอกเกอะวลล ทวาการรวมกลมกนนนจะ


เกดขนจากความสมครใจของสมาชกผานการทากจกรรมตางๆ รวมกน เทานน แตในปจจบน การเขาหาสมาคมไดมงไปสรปแบบการสานสมาคมทมงเนนคณคามากขน (value-based association) โดยการมงเนนขบเคลอนสมาคมอยางมจดมงหมาย และมเปาประสงคทชดเจน ผานบทบาททงในสงคมการเมองไมวาจะเปนทมตอรฐ และตวแสดงทางการเมองอนๆ ไมวาจะเปน การเรยกรองเพอเปลยนแปลงผนา หรอการเปลยนแปลงระบอบการปกครองประเทศ และบทบาทในสงคมทางเศรษฐกจดวย ในการลดความสนใจในการแสวงหาผลกาไร เพอกอบโกยของภาคธรกจลง ซงการรวมกลมในลกษณะดงกลาวเปนการผกมดตอเปาหมายมากกวาความสมครใจของสมาชกอยางชดเจน (หนา 92 – 96)

ทงนขอขบคดของการสรางประชาสงคมไมไดถกจากดแตเพยงในระดบรฐเทานน แตพฒนาการทางสงคมไดนาไปสความเปลยนแปลงใหมๆ ซงตวอยางของการเกดขนของประชาสงคมระดบโลก ถอเปนอกความนาสนใจหนงทปรากฏขนเมอในชวงทผานมา แลวขอขบคดของประชาสงคมระดบโลกทเกดขนคออะไร เชนเดยวกบในระดบรฐ เอดเวรดยงคงใหความสนใจกบปญหาของโครงสรางของการสานสมาคมอนเนองมาจากการขาดผรบผดชอบทชดเจน การรวมกลมทขาดความเปนเอกภาพ ปญหาทเกดขน จากการรวมกลมทไมไดมงเพอสรางสงคมทด เชน กลมกอการราย กลมหวรนแรงขามชาต เปนตน ซงนกวชาการบางสวนมองวาเปน “อนารยะประชาสงคม” (Uncivil Society) รวมไปถง ปญหาการเขาถงพนทสาธารณะระดบโลก เนองมาจาก การสกดกน และการยดครองพนทการสอสารของบคคลบางกลม ซงการดาเนนการของประชาสงคมในระดบโลกเหลานยงคงเปนประเดนสาคญทตองศกษาเพมเตมตอไป (หนา 96 – 103)


จากขอขบคดทเปนปญหาในเบองตน เอดเวรดไดนาเสนอลกษณะของการศกษาประชาสงคมแบบรวบยอดทอาจจะเปนแนวทางใหมทเหมาะสมสาหรบการทาความเขาใจประชาสงคมในยคสมยใหมนออกเปน 4 สวนสาคญ โดยประการแรก การทาความเขาใจในความเชอมโยงของมมมองของการสรางประชาสงคมทงสามสวนนน ควรมงเนนไปทวาการทสมาคมหนงนนจะสามารถบรรลเปาหมายไปสสงคมทดไดนน สมาคมเหลานนจะมวธการอยางไรบาง ประการทสอง การทาความเขาใจแบบรวบยอดนควรอยภายใตบรบทของการศกษาเชงสภาพแวดลอม มากกวาคณลกษณะของแตละกลมสมาคมนน ทงนเพอทจะสามารถพจารณาโอกาสของสมาคมในการเคลอนไหวไดอยางเปนรปธรรมมากย ง ขน ประการทสาม ภายในการศกษาเช งสภาพแวดลอมนควรศกษากจกรรม ทงในเชงของปจเจก และในเชงโครงสรางของสมาคมดวย เพราะกจกรรมทงสองสวนลวนมความเชอมโยงเกยวเนองซงกนและกน และในประการสดทาย การศกษากจกรรมการเคลอนไหวของสมาคม ควรทาความเขาใจปฏสมพนธทเกยวเนองกนระหวางโครงสรางของสมาคม และบรรทดฐานของสมาคมดวย (หนา 103 – 106) ซงจากแนวทางทนาเสนอทงหมดน จดมงหมายสาคญคอซงจะเปนประโยชนอยางยงตอการทาความเขาใจบทบาทของประชาสงคมภายใตความเกยวพนในเชงสถาบนมากขน

4. คณปการจากการศกษาเพอสรรคสรางสงคมของมวลประชา

จากมมมองและขอขบคดทไดจากการศกษาพฒนาการของประชาสงคมทนาเสนอในหนงสอเลมนทงหมด สาหรบในสวนสดทายนเอดเวรดไดทงทายถงคณปการจากการศกษาแนวคด และขอสงเกตสาหรบการศกษา และทาความเขาใจประชาสงคมในยคสมยใหม ออกเปนสองประเดนทสาคญดงน


ในประเดนแรก การดาเนนการของผทสนใจประชาสงคมในมมมองตางๆ เอดเวรด มองเหนวาการดาเนนการของผทสนใจประชาสงคมในแตละมมมองนน เปรยบเสมอนกบ “กลองดา” ในลกษณะทวาการสรางประชาสงคมเปนสงทเกดขนอยางหลากหลาย ขนอยกบการเปลยนแปลงโครงสรางทางการเมอง เศรษฐกจ สงคม แตละพนท (หนา 109) ดวยเหตนการศกษาประชาสงคม จงมอาจละเลยบรบทภายนอกทเกยวของ รวมไปถงปจจยแวดลอมตางๆ เพอใหการทาความเขาใจประชาสงคมเปนไปอยางถกตอง และรอบดาน

สาหรบในประเดนทสอง เอดเวรดไดใหขอเสนอแนะสองประการสาคญในการรกษา และบารงประชาสงคมใหยงคงเขมแขงและแขงแกรงอยได โดยประการแรก สงทจะชวยบารงและหลอเลยงประชาสงคมภายในพนทนนได คอการทรฐนนจะตองดาเนนการเพอเตรยมประชาสงคมใหเขมแขง อนจะชวยสงเสรมใหเปนประชาสงคมเพอประชาอยางแทจรง ไมวาจะเปน การเขาแทรกแซงกจกรรมทางเศรษฐกจใหเปนไปอยางเหมาะสม การสงเสรมสทธและการแสดงออกของประชาชน โดยการทรฐตองเปดโอกาสใหประชาชนเขาไปมสวนรวมและเปนตวแทนรฐในการตดสนใจเพอสวนรวม รวมไปถงการสนบสนนการศกษากบประชาชนในเรองหนาทพลเมอง และสทธในระบอบประชาธปไตย

นอกจากน การสนบสนนการพฒนาปจจยแวดลอมทจะชวยสรางประชาสงคมใหเขมแขงลวนเปนอกหนงสวนสาคญสาหรบการบารงประชาสงคมเชนเดยวกน โดยการมองรปแบบการสานสมาคมของประชาสงคมตามบรบท มใชการมองตามแบบทตายตว การสรางสภาวะแวดลอมทเอออานวยตอการแสดงบทบาทในกจกรรมของสมาคม การใหความสนใจในความแขงแกรงของสมาคมแบบใจสมคร โดยเฉพาะ


อยางยงในดานการเงน รวมไปถง การสนบสนนการทาการศกษาประชาสงคมในพนทอนๆ นอกเหนอจากบรบททางตะวนตก เชน ในพนทแอฟรกา หรอในเอเชยตะวนออกเฉยงใต เปนตน ทงนเพอใชเปนขอมลสาหรบนามาปรบใชในแนวทางการดาเนนงานของประชาสงคมทเหมาะสมกบในพนทนน

5. มมมองความคดรวบยอดเพอสรรคสรางสงคมทดกวา

หากพจารณาถงการมองประชาสงคมของเอดเวรดทไดถายถอดออกมาในหนงสอเลมน มมมองของเขาลวนมความแปลกใหม และนาสนใจในการมองความคดของประชาสงคมทรวบยอดทงนสงทนาสนใจทผปรทศนเหนวามความนาสนใจเปนอยางมาก นนคอ ความชดเจนมากขนของเอดเวรดทนาเสนอออกมาจากการมองในบทท 5 โดยในฉบบพมพครงแรกนนเอดเวรดไดเสนอมมมองของการสรางประชาสงคมออกเปนสามทมาหลกไดแก การสานสมาคมเพอนาไปสการสรางปรมณฑลสาธารณะและการสรางสงคมทด ซงมองวาประชาสงคมจะเปนสวนทขบเคลอนหลก ทมาทสองคอ การสรางสงคมทดเพอนาไปสการสานสมาคมและการสรางปรมณฑลสาธารณะ ซงแนวคดนมองวารฐใชเครองมอทางกฎหมายเพอควบคมการเคลอนไหวของประชาสงคมใหอยในทศทางทถกตอง และเหมาะสม ขณะทแนวคดสดทายเปนมมมองทวาดวย การสรางปรมณฑลสาธารณะเพอนาไปสการสานสมาคมและการสรางสงคมทด ซงมองวารฐจะเขามาเพอสนบสนนใหการแสดงออกของประชาสงคมเปดกวางมากขน (Edward 2004: 74 - 90)

อยางไรกตามในฉบบพมพครงทสองนมการเปลยนแปลงทสาคญ คอ ผเขยนไดมการตดทอนเอาเฉพาะแนวคดแรกทวาดวยการสานสมาคมเพอนาไปสการสรางปรมณฑลสาธารณะ และการสรางสงคมทด เทานน เนองจากผเขยนตองการใหแนวคดของการสราง


ประชาสงคมทแทจรงนนควรเปนมมมองทอยบนฐานแนวคดของมวลชนเปนผนาสาคญ มากกวาการอยบนฐานความคดของรฐ ทมอาจเขาใจเจตจานงทแทจรงของการรวมกลมเพอสานสมาคมไดอยางเพยงพอ เพราะรฐอาจเกดความกงวลวากลมเหลานอาจเปนภยคกคามหรอเปนอปสรรคตอการเคลอนไหวของรฐ

จากลกษณะการมองแนวคดรวบยอดในการศกษาประชาสงคมขางตน จงสะทอนมมมองของเขาทชดเจนอยางยงวา จดมงเนนในการทาความเขาใจประชาสงคมควรอยทคนเปนศนยกลางมากกวาการยดรฐเปนศนยกลาง (Jaysawal 2013: 6) เนองจาก การทรฐอยภายใตการเปลยนแปลงบรบททหลากหลาย ประกอบกบ การทประชาสงคมทเรมเปนแนวคดทแพรหลายมากขนในประเทศตะวนออก นบตงแตทมการเผยแพรแนวคดการสรางประชาสงคมในทางวชาการมากขน นบตงแตการศกษาทนทางสงคมของโรเบรต พตนม (Robert Putnam) เปนตนมา ทาใหการสานสมาคมขามวฒนธรรมซงรฐไมสามารถควบคมไดนนมการขยายตวเพมมากขน ซงเหตผลเหลานไดสงผลทาใหการทาความเขาใจบนรากฐานทรฐใชอานาจบบบงคบและควบคม จนนาไปสการสรางประชาสงคมดงเชนในอดตมอาจเปนสงทถกตองและเปนทยอมรบอยางมเหตผลไดเสมอไป

โดยภาพรวมแลว ผปรทศนเลงเหนวาเนอหาจากทงหมด 171 หนาน ไดมการนาเสนอเนอหาซงสอดแทรกขอคดของการสรางประชาสงคมในแงมมตางๆ ทงไดชใหเหนถงการศกษามมมองประชาสงคมแบบเดมทมความแตกตาง และหลากหลาย และในมมมองใหมทมการรวบยอดแนวคดทยงเกดความสบสน และมความคลมเครอใหมความเปนหนงเดยว ซงการสรางวธในการทาความเขาใจของเอดเวรดน ไดชวยทาใหการทาความเขาใจการสรางประชาสงคมทดมความชดเจน


และมความหมายในการศกษามากขน ทงนถาทานผอานเลงเหนวาประชาสงคมจะเปนสวนทจะชวยสรางประชาสงคมทดไดในอนาคต การทาความเขาใจประชาสงคมทหนงสอเลมนนา เสนอทางเลอกในการศกษา จะเปนสงสาคญในเบองตนทจะทาใหภายในสงคมนนสามารถสรางความตระหนกถงการเคลอนไหวของประชาสงคม เพอกาวไปสประชาสงคมทดอยางแทจรงไดในอนาคต ทงนเพราะประชาสงคมนน มไดเปนสงทไกลหางจากการดาเนนชวตของเรา แตประชาสงคมจะเปนอกสงหนงทจะชวยเปลยนแปลงสงคมสวนรวมในทกระดบ ทงในระดบประเทศ และระดบโลก ภายใตขอทาทายใหมๆ ทโลกกาลงเผชญอย ณ ปจจบน


บรรณานกรม

Edwards, Michael (ed.). 2011. The Oxford Handbook of Civil Society. Oxford: Oxford University Press.

Edwards, Michael. 2009. Civil Society 2nd edition. Cambridge: Polity.

Edwards, Michael. 2008. Just Another Emperor? The Myths and Realities of Philanthrocapitalism. New York: Demos.

Edwards, Michael. 2004. Civil Society. Cambridge: Polity.

Edwards, Michael. 2000. NGO Rights and Responsibilities: a New Deal for Global Governance. London: Foreign Policy Centre.

Edwards, Michael and Hulme, David. 1997. NGOs, States and Donors: Too Close for Comfort?. London: Palgrave Macmillan.

Edwards, Michael and Hulme, David. 1992. Making a Difference: NGOs and Development in a Changing World. London: Routledge.

Jaysawal, Neelmani. (2013). “Civil Society, Democratic Space, and Social Work,” Sage Open (3), 1-12.

วารสารวิจัยสังคม journal of social research ·...

Documents