โคมไฟศรีลานนา ประวัติความเปนมา 

การทําโคมไฟของจังหวัดเชียงใหม  ถือเปนงานประณีตศิลปประเภทหัตถกรรมอยางหนึง่ที่ จัดเปนศิลปประจําทองถ่ินทางเหนือ  สําหรับการทําโคมไฟของตําบลบานแหวน  หรือที่เรียกกันใน หมูบานวา  โคมไฟศรีลานนา  เริ่มตนที่หมูบานดู  หมูที่  11  โดยแมอุยคําเอย  สมวงศ  อายุ 61  ป เลาใหฟงวา  การทําโคมไฟศรีลานนา  ที่มีอุยคําเอย  สมวงศ  เปนผูคิดริเริ่มทําขึ้นมาเปนคนแรกใน ตําบลบานแหวน  โดยไดเรียนรูมาจากผูเฒาผูแกผูรูอ่ืน ๆ  ในอดีต  ซ่ึงแมอุยคําเอยไดนําวิธีการที่รูมา เดิม ๆ มาประยุกตทําใหโคมไฟมีความสวยงามและเหมาะสมกับยุคสมัยและการใชงาน จนไดรับ รางวัลเปนสินคาโอทอปของอําเภอหางดง 

แตเดิมการทําโคมไฟยังไมมีใครคิดจะทําเปนอาชีพหลัก  เพราะทุกครัวเรือนจะยึดการทํา นาเปนอาชีพหลัก  แตเมื่อหมดฤดูกาลทํานาแลว  ชาวบานในหมูบานก็ไมมีอะไรทํากัน  จึงรวมกัน คิดจะผลิตสินคาออกมาหลายชนิด  รวมทั้งการทําโคมไฟศรีลานนานี้ดวย  แตในที่สุด  ชาวบานก็ คิดวาการทําโคมไฟเปนงานศิลปหัตถกรรมที่เหมาะสมที่สุดสําหรับหมูบาน  เพราะสามารถหา ตลาดไดไมยาก  ขายไดนํารายไดมาสูชุมชนไดอยางตอเนื่อง  นอกจากนี้ยังสามารถผลิตโดย ดัดแปลงลวดลายรูปทรงใหมๆ ของโคมไฟใหเหมาะสมยุคสมัยและเทศกาลตางๆ ไดตลอดเวลา โดยเฉพาะอยางยิ่งในชวงเทศกาลลอยกระทง  ตรุษจีน  จะมีการส่ังส้ินคาชนิดนี้เขามามากจน ประดิษฐไมทัน 

การทําโคมไฟศรีลานนาในอดีตจะใชวัตถุที่มีอยูในชุมชนมาประดิษฐเปนโคมไฟ  แต ปจจุบันไดมีการประยุกตทั้งวัสดุที่ใชทํา  รวมทั้งเครื่องมือตาง ๆ โดยมีรายละเอียดและขั้นตอนใน การทําดังนี้ 

วัตถุที่ใชทํา 1.  ไมไผ 2.  เหล็กเสนตัด 3.  กาว 4.  น้ํายา 5.  กระดาษ  (สวนใหญจะเปนกระดาษสาสีขาว  และกระดาษทองไวใชตกแตงลาย)

2 

ขั้นตอนในการทําโคมไฟ 1.  นําไมไผมาผาและเหลาใหเปนเสนโดยใหมีความหนา - บางและขนาดความยาว 

พอเหมาะ  ซ่ึงในอดีตการผาไมไผใหเปนเสนนั้นจะใชมือทําเองทั้งหมด  แตปจจุบันไดเปล่ียนมาใช เครื่องจักรแทน  การผาไมไผเปนเสนและเหลาใหมีขนาดตามท่ีจะใช  เรียกวา  การจัก 

2.  เมื่อจักเปนเสน ๆ เสร็จแลวนําไมไผที่จักแลวไปแชในน้ําปูนในเพื่อปองกันมอด หลังจากนั้นก็นําขึ้นมาตากใหแหง 

3.  ขั้นตอไปเปนการขึ้นรูปโคมไฟซ่ึงจะใชเหล็กดัดมาเปนโครงโดยการนําเหล็กมาดัดให เปนรูปทรงตาง ๆ ตามท่ีตองการ  แลวก็ลงมือสานโครงไปตามรูปทรงนั้น ๆ การเช่ือมยึดโครงจะใช กาวเปนตัวยึดแลวนําโครงที่ขึ้นไวไปชุบน้ํายาและผึ่งท้ิงไวหนึ่งคืนใหแหง 

4.  เม่ือโครงที่ผ่ึงทิ้งไวแหงดีแลว  ก็เปนขั้นตอนการติดกระดาษ  ซ่ึงถือวาเปนขั้นตอนที่ ตองใชความประณีตละเอียด  ผูทําจะตองใชความอดทนสูงมาก  รวมทั้งตองมีสมาธิที่ดี  เพราะ จะตองดึงกระดาษใหตึงไปตามขอบของโครงโคมไฟ  การติดกระดาษจะตองติดกระดาษใหตึงทุก ๆ ดาน  มิฉะนั้นกระดาษจะมีรอยยน  ไมสวยงาม  สินคาก็จะไมไดคุณภาพ  ไดราคาไมดี  กระดาษที่ ใชติดโคมไฟจะใชกระดาษสา  ซ่ึงเปนกระดาษที่ผลิตขึ้นในทองถ่ินและนิยมใชกันมาตั้งแตรุนปูยา ตายาย  วัสดุตาง ๆ หลานี้ในสมัยกอนก็จะลงมือทําเองทั้งหมด  เชน  กระดาษสา  เปนตน  สําหรับ ปจจุบันก็จะสั่งซ้ือเพราะประหยัดเวลาและมีราคาตนทุนถูกกวาทําเอง 

5.  เม่ือติดกระดาษตามโครงของโคมไฟเสร็จเรียบรอยแลวก็จะลงมือตกแตงลวดลาย  ของ ดั้งเดิมจะนิยมตกแตงเฉพาะบริเวณขอบของตัวโคมไฟ  แตปจจุบันมีการประยุกตใชลวดลายที่ หลากหลายมากยิ่งขึ้นเพื่อใหเหมาะสมกับเทศกาลของการใชงาน  สําหรับสีของกระดาษที่ใช

3 

ตกแตง  มักจะนิยมใชกระดาษสีทอง   สีเงิน  โดยติดตามขอบของโคมไฟ  ปจจุบันมีการใชสีสันที่ หลากหลายมากขึ้น  และติดตามบริเวณตัวโคมไฟเพื่อใหเกิดลวดลายที่สวยงาม  ซ่ึงถือวาเปนการ ประยุกตใหเหมาะสมกับปจจุบัน  เทคนิคการตัดลวดลายที่จะใชในการตกแตงนั้นจะเนนวาหากเปน โคมไฟในแบบดั้งเดิม  (แบบเกา)  ที่เคยทํามาก็จะเปนลวดลายเรียบ ๆ ใชสีทอง,  สีเงิน  เปนหลัก แตหากเปนโคมไฟประยุกต  ก็ติดลวดลายใหออกมาดูแลวไมเหมือนลายที่อ่ืน  ใครคิดวาสวยงามก็ ติดมา  และสวยอยางไรก็ขึ้นอยูกับเทคนิคการตัดลวดลายอีกวาจะคิดอยางไร  ตัดขึ้นหรือตัดเฉียง ติดแลวเรียบหรือไมเรียบ  ก็อยูที่ฝมือของชางแตละคนลวดลายที่ใชทําจะมีเสนลายไทยเปนสวน ใหญ   ในอดีตโคมไฟชนิดนี้จะมีที่ไวสําหรับใสเทียน   ขี้ผึ้งไวจุดใหความสวาง  แตปจจุบันโคมไฟ ศรีลานนานี้ไดมีการออกแบบใหนํามาใชกับหลอดไฟในปจจุบันที่สามารถนําไปใชติดตาม บานเรือนและรานคาตาง ๆ ไดอยางเหมาะสม   ระยะเวลาในการผลิตโคมไฟแตละอันตองใช เวลานานพอสมควร  ดังนั้นในการทําแตละครั้งก็จะทําครั้งละมาก ๆ เพราะแตละขั้นตอนมีวิธีการ ยุงยาก  ดังนั้นหากจะทําครั้งละ  1  อัน จะไมคุมคาเวลาในการเตรียมวัสดุตาง ๆ 

โคมไฟศรีลานนาของหมูบานดู  (หมู  11  )  ต.บานแหวน  ไดรับความนิยมจากหมูบานใน ตําบลเดียวกัน  และตางตําบล  หลักจากไดรับการคัดเลือกใหเปนผลิตภัณฑสินคา  OTOP ดีเดน ของ ตําบลบานแหวน  ความนิยมจึงมีมากขึ้น  จํานวนการส่ังซ้ือสินคามีเพิ่มขึ้นทัง้จากพืน้ทีอ่ื่น ๆ  เชนจงัหวดั ลําพูน  จังหวัดเชียงเชียงราย  หากเปนในชวงเทศกาล  จะทําสงไมทัน  สําหรับราคาที่ขายก็คิดเปนขนาด ธรรมดา  ตนทุนจะอยูที่  25  บาท / ใบ  แตราคาขายสงอยูที่  50  บาท / ใบ  ทําใหผูเขามารวมทําซ่ึงเปน กลุมอาชีพสามารถมีอาชีพที่เล้ียงตนเองได 

ปจจุบัน  การทําโคมไฟศรีลานนาของบานดู  (หมูที่  11  )  ตําบลบานแหวนไดรับการ สนับสนุนจากองคการบริหารสวนตําบลบานแหวน  โดยเริ่มแรกจะอุดหนุนผานมาทางกลุมแมบาน โดยจัดสรรมาใหเปนงบลงทุน  โดยไดจัดซ้ือเครื่องมืออุปกรณการทําโคมไฟมาให  พรอมทัง้กระตุนให กลุมแมบานเปนองคกรที่เริ่มทําโดยใหสมาชิกรวมกันลงหุนคนละ  100  บาท  ในชวงแรก ๆ  กม็สีมาชกิ มารวมกันเยอะมาก  แตนานไปจํานวนผูเขารวมกลุมก็ลดลงเรื่อย ๆ แตก็ยังมีความยนิดลีงหุนใหเพยีงแต ไมมาทํา  ปจจุบันกลุมแมบานที่ทําโคมไฟศรีลานนาก็เหลือเพียง  6 - 7  คน  ซ่ึงเปนกําลังหลักในการ ผลิตและสรางงานสรางเงินสรางชื่อเสียงใหกับหมูบานตนเอง 

นอกจากนี้กลุมแมบานประดิษฐโคมไฟศรีลานนายังไดมีกิจกรรมสืบทอดภูมิปญญาในการทํา โคมไฟใหแกเยาวชนในตําบลบานแหวน  โดยการชวยสอนใหนักเรียนที่สนใจ  เชน โรงเรียนบานสัน ปาสัก  โรงเรียนสันผักหวาน  โรงเรียนชางคํา เปนตน  การสอนนักเรียนนัน้โรงเรยีนจะเปนผูนาํนกัเรยีน มาเรียนรูที่หมูบาน  ดังนั้นจึงถือไดวาปจจุบันบานดู (หมูบานที่  11 )  เปนแหลงการเรยีนรูใหแกเยาวชน ทั้งในตําบลและนอกตําบล  นอกจากนี้กลุมแมบานนี้ยังไดจัดทําประชาสัมพันธ  โดยมีการประกาศ

4 

เสียงตามสายของหมูบาน  สําหรับผูสนใจทั้งเด็กและผูใหญ  ใหมาฟง  ทําและเรียนรูได  ซ่ึงแหลง การเรียนรูเปนที่ที่บานของอุยคําเอย   สมวงศ  นั่นเอง 

รูปภาพแสดงขั้นตอนการประดษิฐโคมไฟศรีลานนา  ต.บานแหวน  (หมูที่  11) 

1.  การจกั  1.  การขึน้รูปโคมไฟ 

3.  นําโครงโคมไฟไปตากใหแหง  4.  การติดกระดาษ 

5.  การตกแตงลวดลาย