หยาดเพชร หยาดธรรมภมปญญาเพอการศกษาไทย

รวบรวมและเรยบเรยงจากงานนพนธของ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

โดย จตรกร ตงเกษมสข, ธรรมเกยรต กนอร

หยาดเพชร หยาดธรรมภมปญญาเพอการศกษาไทย

รวบรวมและเรยบเรยงจากงานนพนธของพระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

โดย จตรกร ตงเกษมสข, ธรรมเกยรต กนอร

พมพครงแรก ธนวาคม ๒๕๔๑ กรมวชาการ กระทรวงศกษาธการ รวมกบ กองทนการศกษาเพอสนตภาพพระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต)

พมพครงท ๓ (เนอความพมพคดลอกจากฉบบพมพครงท ๒แทนตนแบบเดมทสญหาย โดย บรษท นว ยเอม แอด จำากด) จำานวนพมพ …............ เลม โดย มลนธปญญาประทป ๑๐๒๓/๔๗ ซอยปรดพนมยงค ๔๑ สขมวท ๗๑ เขตวฒนา กทม. ๑๐๑๑๐ โทรศพท ๐-๒๗๑๓-๓๖๗๔ www.thawsischool.com, www.panyaprateep.org

ออกแบบปก พระชยยศ พทธวโร

พมพเผยแพรเปนธรรมทาน โดยไมมคาลขสทธหากทานใดประสงคจดพมพโปรดตดตอขออนญาตท วดญาณเวศกวน ต.บางกระทก อ.สามพราน จ.นครปฐม ๗๓๒๑๐http://www.watnyanaves.net

ดำาเนนการพมพ บรษท คว พรนท แมเนจเมนท จำากด โทรศพท ๐-๒๘๐๐-๒๒๙๒

อนโมทนา

มลนธปญญาประทป รวมกบโรงเรยนทอส มความ

ตงใจเปนกศลวาจะพมพหนงสอ หยาดเพชร หยาดธรรม

ภมปญญาเพอการศกษาไทย เปนธรรมทาน ทจะเผยแพร

ไปในบรรดาเครอขายโรงเรยนทสนใจการศกษาพทธ-

ปญญา และสาธารณชนทวไป

แหลงเรมของหนงสอเลมดงกลาว ควรเลาไว คอ

มลนธการศกษาเพอสนตภาพฯ ซงไดดำาเนนการใหผลงาน

นท อาจารยจตรกร ตงเกษมสข และ คณธรรมเกยรต

กนอร จดทำาขนมา ไดเผยแพรออกไปเปนประเดม และ

เมอหลายปแลว ในเดอนตลาคม ๒๕๔๗ โรงเรยนทอส

กไดแจงถงการพมพหนงสอเลมดงกลาวเผยแพรมา

ครงหนงกอนน เปนการชวยแผขยายกศลทตนกำาเนด

ของหนงสอนนไดกอตงไว อาตมภาพขออนโมทนาทง

แกทานทรเรม ทานทจดทำา และทานผแจกธรรมขยาย

ประโยชนในบดน

ขอรวมใจหวงใหกศลปณธานบรรลผล เพอสมฤทธ

ประโยชนสข ใหชวต ครอบครว ชมชน สงคม และทงโลก

มความเกษมศานต ยงยนนานสบไป

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๐ กมภาพนธ ๒๕๕๖

สารบญ

บทกลาวนำา ..................................................................... ๑

การศกษากบการดำาเนนชวต ..................................... ๑๙

ความหมายของการศกษา ......................................... ๒๒

สาระสำาคญของการศกษา ......................................... ๒๕

จดมงหมายของการศกษา .........................................๒๘

การศกษากบการพฒนาศกยภาพของมนษย .............. ๓๑

จตสำานกในการพฒนาตนของมนษย ..........................๓๓

ระบบบรณาการแหงการพฒนาตนของมนษย ............๓๕

การพฒนามนษยทรอบดาน ......................................๓๗

จดเรมตนของการศกษา .............................................๔๐

รงอรณของการศกษา ................................................ ๔๓

สาระของบณฑต.......................................................๔๗

ปญหาพนฐานของการศกษา ..................................... ๕๐

การศกษากบความสข ............................................... ๕๒

การศกษา กบ การเขาถงความสขทแท ....................... ๕๖

สรปหนาทของการศกษา ............................................๖๐

พระพทธศาสนา กบ การศกษา ..................................๖๑

ธรรมวนย กบ การพฒนามนษย ................................ ๖๔

พระรตนตรย กบ การพฒนามนษย ........................... ๖๖

อรยสจส กบ การพฒนามนษย ................................. ๖๗

การศกษาเพอสนตภาพ............................................. ๗๐

การศกษาทสมบรณ ..................................................๗๒

ความด – ความชว ...................................................๗๕

การศกษา กบ การเปลยนแปลง ................................๗๘

การศกษา กบ เทคโนโลย ..........................................๗๙

การศกษา กบ เศรษฐศาสตร .....................................๘๓

การศกษา กบ ประชาธปไตย .....................................๘๕

การศกษา กบ ภารกจทางวฒนธรรม .........................๘๘

การศกษา กบ การเผชญหนาทางวฒนธรรม .............. ๙๐

การศกษา กบ การเชอมโยง .....................................๙๒

อดต ปจจบน อนาคต ...............................................๙๒

ความสำาคญของครอาจารย .......................................๙๓

การศกษา กบ การสรางผนำารนใหม ...........................๙๕

การพฒนาการศกษาทถกตอง ...................................๙๘

จดเนนของการจดการศกษาในอนาคต ..................... ๑๐๑

การปฏรปการศกษา ................................................ ๑๐๔

พฒนาคน กบ พฒนาทรพยากรมนษย ....................๑๐๗

จตสำานกในการศกษา .............................................. ๑๑๑

สอมวลชน ............................................................. ๑๑๓

การศกษากบนตศาสตร รฐศาสตร ...........................๑๒๓

บรรณานกรม ..............................................................๑๒๙

บทกลาวนำา

จำาเดมแตประเทศไทยไดจดตงกระทรวงขนทำา

หนาทจดการศกษาเปนตนมา การศกษาของฆราวาส

กเหนหางจากหลกธรรมคำาสอนในพระพทธศาสนา

มาตามลำาดบ แมวาในระยะแรกจะเรยกชอกระทรวงท

ดแลการจดการศกษาวา “กระทรวงธรรมการ” แตใน

ทางปฏบต กระทรวงนกเกอบจะไมใสใจในการนำาเอา

“พทธธรรม” อนประเสรฐมาเปนหลกในการจดการ

ศกษาใหแกประชาชน หากหนไปเอาแบบอยางการจด

การศกษามาจากตะวนตก โดยมองวาแนวทางการจด

การศกษาแบบไทยๆ ซงแนบแนนมากบพระพทธศาสนา

นน เปนสงโบราณลาสมย ไมทนและไมสอดคลอง

กบการเรงรดพฒนาบานเมองใหกาวหนาทนนานา

อารยประเทศ แมแตอาจารยใหญคนแรกของโรงเรยน

ฝกหดอาจารย ซงสถาปนาขนในแผนดนพระบาทสมเดจ

พระจลจอมเกลาเจาอยหว กจางตรงมาจากประเทศ

องกฤษ อนนบถอกนวาเปนประเทศทศวไลยงนก อยใน

เวลานน

หยาดเพชร หยาดธรรม2

นสยการเอาอยางการจดการศกษามาจากตะวนตก

ไดรบการสบทอดตอกนมาจนถงปจจบน ยงผลให

ประเทศไทยเกอบจะสญสนแนวทางในการจดการศกษา

ของตนเอง การศกษาและอางองความคดและแบบอยาง

ของตะวนตก กลายเปนเกณฑกำาหนดความรความคด

ของนกการศกษาไทยไปโดยอตโนมต การจดการศกษา

ของประเทศไทยในชวงหนงรอยปมาน ลวนกำากบดแล

โดยคนทเรยนจบมาจากประเทศทางตะวนตก และนยม

นบถอแนวคดและแนวทางของตะวนตก โดยลมไปวา

เราเองกม “ปรชาญาณทางการศกษา” อยอยางอดม

สมบรณ

ขมทรพยแหงปรชาญาณทางการศกษาของ

ประเทศไทยกคอ พทธธรรมคำาสอนในพระพทธศาสนา

ซงเปนศาสนาประจำาชาตไทยมาแตโบราณกาลนนเอง

แตแลวผนำาทางการศกษาของไทยกพากนมองขาม

ขมทรพยน แมวาสมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยา

วชรญาณวโรรส จะทรงทวงตง ใหหนมาสนใจนำาเอา

คำาสอนในพระพทธศาสนามาเปนหลกในการจดการ

ศกษาสำาหรบคนไทย แตแลวผนำาทางการศกษาไทยก

ไมใสใจในขอเสนอของพระองคทาน โดยเหนวาคำาสอน

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 3

ในพระพทธศาสนาเหมาะแตจะนำาไปใชในการจดการ

ศกษาสำาหรบพระสงฆเทานน แมแตชอกระทรวงท

จดการศกษากถกเปลยนจาก “กระทรวงธรรมการ” มา

เปน “กระทรวงศกษาธการ” การศกษากบการศาสนาก

ขาดสะบนจากกนแตนนมา

ตราบจนเมอทานพทธทาสภกขแหงสวนโมกข-

พลารามไดเพยรพดและเขยน เพอชใหเหนถงคณคาของ

การนำาเอาหลกธรรมคำาสอนในพระพทธศาสนามาเปน

แนวทางในการจดการศกษา นกการศกษาไทยจงเรม

หนมาใหความสนใจ แตกยงอยในวงแคบ สวนใหญยง

มงมองไปยงตะวนตกอยเหมอนทเปนกนมาแตในอดต

ตอเมอปรากฏความคดและงานเขยนอนลมลกของ

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ออกสสาธารณชน นกการ

ศกษาไทยจงเรมตนตวหนมาสนใจพระพทธศาสนาใน

ฐานะทเปนขมทรพยแหงปรชาญาณทางการศกษาของ

ไทย จนเกดเปนกระแสทางเลอกใหมในการจดการศกษา

ขนในปจจบนน

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ไดอทศตนในการ

ศกษาและประมวลเอาเนอหาสาระแหงคำาสอนของ

พระบรมศาสดาสมมาสมพทธเจาออกมาจากพระ

หยาดเพชร หยาดธรรม4

ไตรปฎกโดยตรง แลวเรยบเรยงเนอหาขนใหมอยางเปน

ระบบในหนงสอชอ “พทธธรรม” หนงสออนทรงคณคา

ประดจเพชรนำาเอกแหงวงการศกษาพระพทธศาสนา

เลมน พระคณทานไดใชเวลาศกษาและเรยบเรยงนาน

กวาสบป เมอไดรบการตพมพออกสสายตาโลกกได

รบการกลาวขานสดดจากบรรดานกปราชญราชบณฑต

นอยใหญวา เปนหนงสอทางพระพทธศาสนาทยงใหญ

ทสดเลมหนงของโลกทเดยว ถงกบมผกลาววา วสทธ-

มรรค ซงแตงโดยพระพทธโฆสาจารย เปนงานนพนธ

อนเลศแหงลงกาทวปในครงกระโนนฉนใด พทธธรรม ก

มคณคาปานๆ กน สำาหรบบคคลในสมยปจจบน ฉนนน

อนง ควรจะไดตงขอสงเกตไวตรงนวา นกการ

ศกษาไทยจำานวนไมนอยยงเขาใจวา เรองของศาสนา

เปนเรองของการสงเสรมและพฒนาคณธรรมและ

จรยธรรมเทานน หารไมวาเนอแทของพทธศาสนาเปน

เรองของการสงเสรมและพฒนาปญญาโดยแท ผทศกษา

และฝกฝนอบรมตนตามคำาสอนของพทธศาสนาจกเปน

ผมความรความเขาใจชวตและโลกอยางลกซงและกวาง

ขวาง ดงทพระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ไดกลาวไววา :

“ความรความเขาใจในพระพทธศาสนา

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 5

นอกจากทำาใหรเขาใจตวเองและพนฐานของ

สงคมไทยแลว ยงเชอมโยงออกไปใหเขาใจ

สงคมและชวตจตใจของชนชาตตางๆ ในภาค

ตะวนออกไดงายขนดวย ตลอดจนเปนฐาน

เทยบเคยงใหเขาใจสงคม และชวตจตใจของ

ตะวนตกทตางออกไป พรอมทงมองเหนสาย

สมพนธทงดานบวกและดานลบทเปนเหต

ปจจยกนอยในอารยธรรมของมนษยชาต”

ปจจบนน นกการศกษาชนนำาของไทยลวนยอมรบ

โดยทวกนวา พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) เปนปราชญ

ทางพทธศาสนาทสามารถเสนอแนวทางปรบปรง

เปลยนแปลงการจดการศกษาไทยจากทศนะของ

พระพทธศาสนาไดอยางเปนระบบ เหนชดทงในเรอง

ความหมายของการศกษา จดมงหมายของการศกษา

ตลอดจนเนอหาสาระ และกระบวนการจดกจกรรม การ

เรยนการสอน พระคณเจารปนสามารถตรวจสอบและ

อญเชญพทธพจนจากพระบาลออกมายนยนทศนะอน

สขมลมลกของพระคณทานไดอยางชดเจน จนเปนท

ประจกษแลววาพระพทธศาสนาเปนศาสนาแหงการ

ศกษาโดยแท คงมเปนการเกนจรงหากจะกลาววา

หยาดเพชร หยาดธรรม6

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) เปนพระสงฆในพระพทธ

ศาสนาแตเพยงรปเดยวทมอยในขณะน สามารถทำาให

เปนทปรากฏแกสายตาโลกวา ปรชาญาณทางการศกษา

ทจะยงประโยชนสขใหบงเกดขนแกมวลมนษยชาตนนม

อยอยางพรอมมลในคำาสอนของพระพทธศาสนา

แททจรง พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ไดสนใจ

การศกษาหาความสมพนธระหวางพทธธรรมกบการ

ศกษามาตงแต พ.ศ. ๒๕๑๔ เมอยงดำารงสมณศกดท

พระศรวสทธโมล พระคณเจาเรมแสดงทศนะทางการ

ศกษาอยางชดเจนเปนครงแรก ในอกสามปตอมา กลาว

คอ ในวนท ๑๓ กนยายน พ.ศ. ๒๕๑๗ พระคณทาน

ไดรบอาราธนาไปบรรยายเรอง “แนวคดเรองปรชญา

การศกษาไทย” ในการประชมทางวชาการ ณ คณะ

ศกษาศาสตร มหาวทยาลยศลปากร ตงแตนนเปนตนมา

พระคณทานกรบอาราธนาไปบรรยายวาดวยแงมมตางๆ

ทางการศกษามากขนตามลำาดบ คำาบรรยายของพระคณ

ทานไดรบการรวบรวมตพมพขนตามลำาดบ คำาบรรยาย

ของพระคณทานไดรบการรวบรวมตพมพขนเปนเลม

ครงแรกในป ๒๕๑๘ โดยใชชอหนงสอวา “ปรชญาการ

ศกษาไทย” ขณะนนพระคณทานดำารงสมณศกดท

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 7

พระราชวรมน ในคำานำาของหนงสอเลมนเองทพระคณ

ทานไดประกาศเจตนารมณในอนทจะอทศตน เพอการ

ศกษาและ ประยกตใชพทธธรรมเพอประโยชนสขของ

มวลมนษย ดงขอความตอไปน

“การศกษาพระพทธศาสนาเทาทมอย

ไมไดเตรยมบคคลไวใหพรอมทจะทำาหนาท

กลาวคอ ไมสามารถผลตบคคลทรเขาใจธรรม

แจมแจง ทราบซงในคณคา และสามารถนำา

ธรรมมาแสดงใหคนปจจบนยอมรบไดทวไป

ผใฝใจจงมภาระในการแสวงหาและศกษา

คนควาดวยตนเองมากกวาทควร ครงเมอ

ความสนใจในการศกษาธรรมเกดขนแลว จะ

รอใหตวผศกษาเองเขาถงความหมายและ

คณคาอยางพอเพยงเสยกอน จงจะเรมงาน

แสดงธรรมแกผอน กดเหมอนวาสภาวะของ

โลกปจจบน บบใหรออยไมได กลายเปนวา

ทงทศกษาอยกตองเปนผแสดงไปดวย…

ส งทผ เขยนถอวาสำาคญทสด กคอ

ความเพยรพยายามในการกระทำานเกดจาก

ความมนใจทเปนแรงอยภายในวา เทาทสต

หยาดเพชร หยาดธรรม8

ปญญาของตนพอจะหยงไปถงและสองนำาให

เหน ไดคำาตอบขนสดทายทครอบคลมสำาหรบ

ปญหามนษย มอยในพระพทธศาสนา หรอ

ใหแนชดลงไปอกวาในพทธธรรม ดวยเหตน

หลกธรรมจงมคาควรแกการศกษา และควร

แกการทจะพยายามนำามาแสดงใหเหนทางใช

ประโยชนในการแกปญหาของมนษย…..”

ลวงมาจนถงปจจบนน เปนเวลากวาสองทศวรรษ

แลวทพระคณทานไดเพยรศกษาและเพยรแสดงใหเหน

วา “พทธธรรม” สามารถนำามาประยกตใชในการแก

ปญหาของมนษย โดยเฉพาะอยางยงกคอ ในการแก

ปญหาการจดการศกษา พระคณทานไดแสดงทศนะ

เกยวกบเรองนไวโดยละเอยดในการแสดงปาฐกถาเรอง

“การศกษา : เครองมอพฒนาทยงตองพฒนา” และ

ปาฐกถาเรอง “การศกษา : พฒนาการหรอบรณาการ”

เรองแรกรวมพมพอยในหนงสอชอ “การศกษาทสากล

บนพนฐานแหงภมปญญาไทย” สวนเรองทสองรวม

พมพอยในหนงสอชอ “เพออนาคตของการศกษาไทย”

หนงสอสำาคญสองเลมนพมพเผยแพรโดยคณะศกษา

ศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร ควรทนกการศกษา

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 9

ไทยยคใหมจะไดอานหนงสอดงกลาวโดยทวกน เพราะ

เปนปาฐกถาทประมวลทศนะทางการศกษา อนตงอย

บนพนฐานแหงพทธธรรมไวอยางสมบรณและเปนระบบ

อยางชดเจน

บดน เปน ทประจกษแกสายตาโลกแลววา

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) เปนทรพยากรบคคลท

ทรงคณคาตอวงการศกษาของโลก ทศนะทางการศกษา

ของพระคณทานมไดมคณคาแตเฉพาะวงการศกษาไทย

ของคนไทย หากแผไกลออกไปเพอคนทงโลก สมควร

อยางยงแลวท UNESCO จะนอมถวายรางวลการศกษา

เพอสนตภาพแดพระคณทาน เมอวนท ๒๐ ธนวาคม

๒๕๓๗ ในโอกาสทเดนทางไปรบการถวายรางวล ณ

กรงปารส พระคณทานไดกลาวยำาตอชาวโลกถงแนวทาง

ทถกตองในการจดการศกษา ดงตอไปน :

“มนษยเปนสตวทฝกได และจำาเปน

จะตองไดรบการฝกฝนพฒนาดวยการศกษา

ศกยภาพในการเปนสตวทฝกไดและสามารถ

กระทำาการทสรางสรรคนแหละ ท เปนพร

พเศษของความเปนมนษย…..การศกษาท

เปนกศลและมดลยภาพ จะฝกฝนมนษยให

หยาดเพชร หยาดธรรม10

พฒนาความสามารถ มใชเพยงในการทจะ

แสวงหาวตถมาเสพเทานน แตใหเขาพฒนา

ความสามารถทจะมความสขดวย เมอเรา

เปนคนทมความสขงายขน ความตองการวตถ

มาเสพกลดนอยลงไป ทำาใหทศนะคตในการ

แสวงหาผลประโยชนสวนตวพลอยลดนอยลง

ไปตามคนทมความสขอยขางใน แลวกมจตใจ

โนมนอมไปในทางทจะชวยใหคนอนมความ

สข ในเมอวตถบำาเรอบำารงตางๆ มใชเปน

ชองทางเดยวทจะทำาใหเขามความสข เขาก

สามารถแบงปนวตถเหลานนใหผอนไดความ

สขทแตกอนน เปนแบบแกงแยงชวงชง ก

เปลยนเปนความสขแบบเผอแผและประสาน

กลมกลน…

ความเปลยนแปลงทงหมดนตองเรมท

ใจ ใจทจะทำาการเปลยนแปลงนไดสำาเรจกคอ

จตใจทเขาถงความสงบ อสรภาพและความ

สขภายใน หากเราหวงจะสถาปนาสนตภาพ

ในโลกนใหสำาเรจ เราจะตองฝกฝนพฒนา

ตนเอง ใหสามารถประสบสนตสขภายในและ

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 11

ความสขทเปนอสระดวยความหลดพนจาก

ความใฝทะยานหาสงเสพบำาเรอสข ความใฝ

แสวงอำานาจ และบรรดาทฏฐทกอใหเกด

ความแกงแยงและแบงแยกทงหลาย ภาระน

จะสำาเรจไดกตองมการฝกฝนพฒนาบคคลซงก

คอ ภารกจของการศกษา”

คำาปราศรยของพระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ตอ

ชาวโลกดงไดยกมาใหพจารณาขางตน คอคำาสรป

สาระสำาคญของการจดการศกษาในทศนะของพระพทธ

ศาสนาทสมบรณทงในดานอรรถและพยญชนะ หนก

แนนและชดเจนยงนก ในรอบหนงรอยปมานยากนกท

จะหานกศกษาของไทยคนใดแสดงความลมลกทางการ

ศกษาไดถงเพยงน เปนความจรงตรงตามทศาสตราจารย

สมน อมรววฒน ไดเคยตงขอสงเกตไววา “ดฉนคดวา

ในยครตนโกสนทรน หลงจากสมเดจพระมหาสมณเจา

กรมพระยาวชรญาณวโรรสแลว กจะมพระธรรมโกศาจารย

คอทานพทธทาสภกขทไดนำาพระธรรมคำาสงสอนมา

จดใหเปนระบบระเบยบและเสนอแนวคดอนเฉยบคม

และหลงจากพระธรรมโกศาจารยแลว ดฉนคดวาพระ

ธรรมปฎก… ไดมคณปการตอการรอปรบระบบการ

หยาดเพชร หยาดธรรม12

ศกษาไทย ใหนกศกษาไทยทกำาลงงมงายอยกบทฤษฎ

ของตะวนตกนน ไดตนขนรอปรบการศกษาใหม แลวจด

การศกษาบนฐานของพระพทธศาสนาและวฒนธรรมไทย”

แททจรง พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) เอง

กไดเรยกรองใหคนไทยหนมาศกษาพทธธรรมอนเปน

ขมทรพยทางปญญาของเรา แลวเลอกสรรสงทดงาม

ซงมอยอยางมากมายออกมาเสนอตอชาวโลก โดย

พระคณทานไดทำาเปนแบบอยางใหเหน จากการศกษา

พทธธรรมอยางแตกฉานลมลก รวมเขากบความสนใจใฝ

รอนกวางขวาง ทำาใหพระคณทานมนใจวาในพทธธรรม

มคำาตอบอยมากมายทสามารถนำามาชวยแกปญหาของ

มนษยในโลกโดยสวนรวมได พระคณทานไดเสนอขอคด

ไววา :

“เราจะตองคดกนใหชด ถาพระพทธ

ศาสนาเปนรากฐานสำาคญของวฒนธรรมไทย

วฒนธรรมไทยจะมอะไร ให แก ชาว โลก

พระพทธศาสนา กตองม เนอหาสาระท

เสรมเตมแกอารยธรรมของโลกได เราจะ

ตองรเขาใจหลกการของพระพทธศาสนาให

เพยงพอทจะตดสน เรามความมนใจหรอไมใน

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 13

พระพทธศาสนา คอความมนใจในธรรมของ

พระพทธเจา เรามญาณทศนะในสจธรรม ม

ความจรงอะไรทจะเอามาใชประโยชนในการ

แกปญหาของโลกบาง…. ธรรมของพระพทธ

ศาสนาทเปนเนอหาสาระคอความจรงของ

ธรรมชาตทพระพทธเจาคนพบนน สามารถ

เอามาใชประโยชนในการแกปญหาสงคม

ปจจบนทเขากำาลงประสบอยไดผล ชวยให

อารยธรรมของมนษยกาวรดหนาไดตอไป….

เวลาน จะตองปลกจตสำานกของคน

ไทยใหมสภาพจตแบบทจะเปนผนำาบาง ไมใช

เปนแตผตามเรอยไป…. ตอไปนสงคมไทยจะ

ตองสรางจตสำานกใหม คอสรางจตสำานกแหง

ความเปนผนำา และเปนผใหไมใชแคคอยตาม

และรอรบเอา เรองนจะตองพดกนใหชด และ

คดกนใหจรงจงเปนเรองสำาคญขนสดยอด”

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ไดพสจนใหเปนท

ประจกษแกสายตาของชาวโลกแลว วาคนไทยสามารถ

เปนผนำาทางความคดทางการศกษาของโลก สามารถ

เปนผ เสนอแนวทางในการจดการศกษาทม คณคา

หยาดเพชร หยาดธรรม14

ตองการสรางสรรคสนตภาพ สนตสขและอสรภาพ

เพอมนษยชาต ชาวโลกยอมรบวาสงทพระคณทาน

นำาออกเสนอตอวงการศกษาของโลกเปนแนวทาง

ใหม เปนความหวงใหมอยางแทจรง ดงทประธานคณะ

กรรมการพจารณาตดสนรางวล การศกษาเพอสนตภาพ

ของ UNESCO ไดกลาวไวในโอกาสพธถวายรางวลแด

พระคณทานวา :

“คณะกรรมการพจารณาตดสนรางวล

ร สกประทบใจเปนอยางย งทท านเปนผ

เพยบพรอมทงดานภมปญญา ปรชญาและ

คณธรรม และสามารถใชทงภมปญญาและ

คณธรรมในการใหการศกษาและการสอน

เรองสนตภาพ…. พวกเราทกคนเปยมดวย

ความชนชม สรรเสรญอยางสงสดตอแนว

ความคดของทาน…. ทานเจาคณประยทธ

อารยางกร ปยตโต เสนอแนวปรชญาใหม

ในการแกปญหาสนตภาพสากล ซงเปน

นวตกรรมอนแทจรง…”

ขอเสนอใหมเพอการจดการศกษาทชาวโลก

ยอมรบดวยความชนชมวาเปน “นวตกรรมอนแทจรง”

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 15

นน พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ไดศกษา คนพบ และ

นำาออกมาจากพทธธรรม อนเปนขมทรพยแหงปรชา

ญาณทางการศกษาทอยควบคกบสงคมไทยมาชานาน

กวา ๗๐๐ ปแลวนนเอง

แมวาพระคณทานจะมไดมหนาทโดยตรงในการ

จดการศกษาของประเทศ แตแลวกลบมคณปการอนยง

ใหญตอวงการศกษาไทย ดวยภมธรรม ภมปญญาอน

แตกฉานลมลกทงในคดธรรมและคดโลก ทำาใหขอเขยน

และคำาบรรยายวาดวยการศกษาของพระคณทานกลาย

เปนประทปสองทางใหแกนกการศกษาไทย ชวยให

นกการศกษาไทยมองเหนแนวทางปฏรปการศกษาทตง

อยบนพนฐานแหงปรชาญาณของไทยเอง ทศทางใหมน

มเพยงแตจะชวยใหเกดการปฏรปการศกษาเทานน หาก

ยงจะกอใหเกดกระแสการปฏรปทลกซงยงไปกวานน

อก คอ การปฏรปจตสำานกของคนไทยจากการทคอย

แตจะลอกเลยนตะวนตกมาสการเปนผนำาทางความคด

ทางการศกษาของโลก พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต)

ไดเพยรบกเบกแนวทางนไวใหแลว ขอสำาคญจงอยทวา

นกการศกษาไทยจะสามารถเดนตามแนวทางนไดมาก

นอยเพยงใดเทานน

หยาดเพชร หยาดธรรม16

อนง การสรรสาระจากบทนพนธของทานเจาคณ

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ตอไปน เพอผศกษา

ทตองการศกษารายละเอยดเพมเตม หรอทมาของ

เอกสารนนๆ โปรดดเลขในวงเลบ เลขทอยหนา

เครองหมาย / คอ ลำาดบเลมของหนงสอในบรรณานกรม

สวนเลขทอยหลง / จะระบหนาของหนงสอ อนเปน

ทมาของขอความนน

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 17

ทนโต เสฏโ มนสเสส.

“ในหมมนษย ผประเสรฐสด คอคนทฝกแลว”

[ข.ธ.๒๕/๓๓/๕๗]

วชชาจรณสมปนโน โส เสฏโ เทวมานเส.

“ผถงพรอมดวยวชชาและจรยะ เปนผประเสรฐสด

ทงในหมมนษยและมวลเทวา”

[สำ.น.๑๖/๗๒๔/๓๓๑]

หยาดเพชร หยาดธรรม18

อตตา ห อตตโน นาโถ โก ห นาโถ ปโร สยา

อตตนา ห สทนเตน นาถำ ลภต ทลลภำ

“ตนแลเปนทพงของตน แทจรงนน คนอนใครเลา

จะเปนทพงได มตนทฝกดแลวนนแหละ คอไดทพงซงหา

ไดยาก

[ข.ธ.๒๕/๒๒/๓๖]

มนสสภตำ สมพทธำ อตตทนตำ สมาหตำ ….

เทวาป ตำ นมสสนต …………….

“พระสมพทธเจา ทงทเปนมนษยนแหละ แตทรง

ฝกพระองคแลว มพระหฤทยซงอบรมถงทแลว แมเทพ

ทงหลายกนอมนมสการ”

[อง.ปญจก.๒๒/๓๑๔/๓๘๖]

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 19

การศกษากบการดำาเนนชวต

“การศกษามความหมายอยางหนงวา เปนการ

ฝกฝนพฒนาคนใหรจกดำาเนนชวตอยางถกตองดงาม….

เมอพดวาดำาเนนชวตอยางถกตองดงาม…. เมอพดวา

ดำาเนนชวตกเทากบวาเรามองการมชวตอยหรอการเปน

อยของมนษยเหมอนเปนการเดนทาง อยางทเรยกวา

วถชวตหรอทางชวต และเมอมองการมชวตเปนการ

เดนทางกบงชตอไปอกวา เรามองเหนการมชวตหรอ

การเปนอยของมนษยนนวาเปนไปเพอจดหมาย….

จดหมายของชวตทดงามนน ถาพดตามหลกพทธธรรม

กคอ ความดบทกข หรอ ภาวะไรปญหา”

(๙/๒๑๑)

“ภาวะไรปญหา คอการแกปญหาได หรอการท

เรองราวและสงตางๆ ไมเกดเปนปญหาขนแกชวต

ตลอดจนชวตนนเองไมเกดเปนปญหา เพราะปฏบตตอ

มนอยางถกตองและเพราะแกไขใหปญหาหมดไปไดซง

อาจจะเรยกวาความหลดพนหรออสรภาพ เพราะ

ปลอดพนปราศจากความบบคนกดดนจำากดขดของ

หยาดเพชร หยาดธรรม20

บางทกเรยกวา สนตและความสข”

(๙/๒๑๑-๒๑๒)

“ทางหรอว ถชวตทดงามนน ในฐานะท เปน

ทางสายกลางซงสมดลและพอดทจะนำาไปใหถงจด

หมาย เรยกวามชฌมาปฏปทา ในฐานะทเปนการ

ดำาเนนชวตอยางอดมคตเรยกวาพรหมจรยะ แปลวา

จรยอนประเสรฐ หรอจรยธรรมอนสมบรณ และฐานะท

เปนทางชวตทมองคประกอบ ๘ ประการ เรยกวามรรค

มองค ๘ หรอเรยกสนๆ วา มรรค”

(๙/๒๑๒)

“การฝกหดพฒนาคนและพฒนาตนใหเดนอย

และเดนไปในวถชวต ทถกตองดงามนน เรยกวา สกขา

หรอ การศกษา….. ม ๓ ดาน คอ

(๑) ฝกฝนพฒนาในดานการแสดงออกทางกาย

และวาจา (อธศล)

(๒) ฝกฝนพฒนาในดานคณภาพ สมรรถภาพ

และสขภาพจต (อธจต)

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 21

(๓) ฝกฝนพฒนาในดานปญญา (อธปญญา)

จงเรยกวา ไตรสกขา หรอการศกษา ๓ ดาน…”

(๕/๒๑๒)

หยาดเพชร หยาดธรรม22

ความหมายของการศกษา

“คำาวา ศกษา เปนคำาทมาจากสนสกฤต ถาเปน

บาล กคอ สกขา เรยกไดวา เปนคำาเดยวกน….สกขา

คอ หลกการศกษาในพระพทธศาสนาและสกขานนม ๓

อยาง คอ ศล สมาธ ปญญา หลกสกขานครอบคลมขอ

ปฏบตทงหมดในพระพทธศาสนา สกขาเปนหลกธรรม

ภาคปฏบต เมอหลกปฏบตทางพระพทธศาสนาทงหมด

อยในไตรสกขา กกลาวไดวา พระพทธศาสนานนเปน

ศาสนาแหงการศกษาเรองของพระพทธศาสนาเปนเรอง

ของการศกษาทงสน”

(๒๓/๒-๓)

“ทจรง คำาวา ศกษา เปนการปฏบต ไมใชเลาเรยน

เลาเรยนเปนเบองตนของการศกษา ถาพดใหเตมกคอ

เรยนใหรเขาใจ และทำาใหไดใหเปนหรอเรยนรและฝก

ทำาใหไดผลจงจะเรยกวาการศกษาไมใชเรยนแตเนอหา

วชาอยางเดยว”

(๒๓/๔)

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 23

“หลกธรรมทางพระพทธศาสนาหมวดหนง ทาน

เรยกวา สทธรรม ๓ ม ปรยต ปฏบต และปฏเวธ ปรยต

คอเลาเรยน ปฏบตคอลงมอทำา ปฏเวธ คอ ประจกษแจง

ผล สามอยางนเปนการครบวงจรของการศกษา”

(๒๓/๕)

“สกขาหรอการศกษา แปลวา การฝกฝนพฒนา

การฝกฝนพฒนาคนนน องอาศยความเชอทวา มนษย

มศกยภาพทพฒนาไดหรอวา มนษยเปนสตวประเสรฐ

ไดดวยการฝกฝนพฒนา เมอฝกฝนพฒนาดวยไตรสกขา

ใหชวตดำาเนนตามวถแหงมรรค ในทสดกจะบรรลจดหมาย

แหงชวตทดงามเปนสตวประเสรฐ มคณสมบตบรบรณ

มทงปญญาทหยงรสจจธรรมเปนอสระ ดำาเนนชวตดวย

สนตสข และนอมชวตของตนออกไปเพอประโยชนสข

และอสรภาพของเพอนรวมโลก”

(๒๐/๔๖)

“แมวาตวการศกษาทแทจะเปนเรองของบคคล

แตสงคมกยงสามารถจดปจจยตางๆ เพออำานวยใหการ

ศกษาเกดขนแกบคคลได การจดปจจยตางๆ เพอ

หยาดเพชร หยาดธรรม24

อำานวยใหการศกษาเกดขนแกบคคลนเอง เรยกวาการ

ใหการศกษา”

(๒/๑๓)

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 25

สาระสำาคญของการศกษา

“การพฒนาคนใหเปนมนษยทสมบรณนนแหละ

เปนเนอเปนตวเปนความหมายทแทของการศกษา”

(๕/๗๐)

“การศกษานน เปนทงตวการพฒนาและเปน

เครองมอสำาหรบพฒนา คอ เปนการพฒนาตวบคคล

ขนไป โดยพฒนาตวคนทงคนหรอชวตทงชวต ตวการ

พฒนานนคอการศกษา เมอผเรยนมการศกษาอยางน

แลวกจะเอาคณสมบตทตวมซงเกดจากการศกษานไป

เปนเครองมอในการดำาเนนชวตและสรางสรรคสงตางๆ

การศกษากเลยกลายเปนเครองมอของการพฒนา”

(๙/๗๑)

“ปจจบนน คำาวา “Lifelong education” แปลวา

การศกษาตลอดชวต พระพทธศาสนานนถอมาแตไหน

แตไรวาการศกษานนคอชวต ชวตนนคอการศกษา แต

ไมใชชวตเฉยๆ ตองเปนชวตทดำาเนนอยางถกตอง ม

การเรยนรฝกฝนพฒนาจงจะเปนการศกษา…. การศกษา

หยาดเพชร หยาดธรรม26

คอ การฝกฝนพฒนา ใหชวตดำาเนนไปอยางถกตอง

การศกษาคอการพฒนาชวตทดำาเนนไปตลอดจนกระทง

บรรลเปาหมายคออสรภาพ และสนตสข”

(๑๕/๔๗)

“ชวตทมการศกษา ยอมมสมรรถภาพและ

ประสทธภาพในการปรบตวและสมพนธกบสงแวดลอม

จนถงขนาดทสามารถปรบสงแวดลอมใหเปนประโยชน

แกตวมนได การศกษาจงเปนกระบวนการทจะทำาใหชวต

หลดพนจากอำานาจครอบงำาของสงแวดลอม และมความ

เปนใหญในตว ในการทจะดำารงอยและเสวยประโยชน

จากการดำารงอยนน ภาวะเชนนเรยกเปนคำาศพทสนๆ

วา อสรภาพ….ตวแทของการศกษาจงเปนภารกจของ

ชวตแตละชวต หรอ การศกษาเกดขนแกชวตดวยการ

กระทำาของชวตเองพดสนๆ ใหครอบคลมวา การ

ศกษาเปนกจกรรมของชวต โดยชวตและเพอชวต

(๒/๑๑)

“การศกษาเพออสรภาพจากสงแวดลอม เปน

ภารกจของสงคมทจะตองทำาสบทอดกนเรอยไประหวาง

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 27

คนตางรน แตการศกษาเพออสรภาพภายในของจตใจ

เปนภารกจทแตละบคคลทำาใหสำาเรจไดภายในชวชวต

อนสนของตน”

(๒/๒๐)

หยาดเพชร หยาดธรรม28

จดมงหมายของการศกษา

“ ช ว ตม ใช ส ง ท เ ก ด ข น โดยม จ ดหมายห รอ

วตถประสงค และจดหมายกมใชสงทมตดมากบชวต แต

เปนสงทควรกำาหนดใหแกชวต ลำาพงชวตเองกคอความ

เปนอย ชวตทมจดหมายกคอชวตทมการศกษา ปญหา

เกยวกบวตถประสงคของชวตนน มใชการแสวงคำาตอบ

วา คอ แตเปนปญหาเกยวกบความควร แทนทจะตง

คำาถามวา ชวตเกดมาเพออะไร ซงไมมทางตอบไดและ

ไมมตวสภาวะทเปนคำาตอบ ควรจะตงคำาถามใหมวา

ชวตควรอยเพออะไรและอยางไร การศกษาจะชวยตอบ

ปญหาขอน”

(๒/๑๐)

“การศกษามวตถประสงคเพอทำาใหชวตเขาถง

อสรภาพ คอ ทำาใหชวตหลดพนจากอำานาจครอบงำา ของ

ปจจยแวดลอมภายนอกใหมากทสด และมความเปนใหญ

ในตวในการทจะกำาหนดความเปนอยของตนใหไดมาก

ทสด”

(๒/๔)

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 29

“ถามใครถามวาจะศกษาไปเพออะไร กเหนจะ

ตอบไดงายๆ วา ศกษาเพอประโยชนแกชวต… ชวตม

จดมงหมายอยางไร การศกษากเพอใหชวตถงจดหมาย

อยางนน หมายความวา จดหมายของการศกษาเปนสง

เดยวกนกบจดหมายของชวต”

(๒/๙)

“บคคลทเขาถงอสรภาพ มสนตสขทแทจรงอย

ภายใน หรอแมเพยงกำาลงดำาเนนเขาในกระแสสภาวะ

เชนนน ยอมเปนผมชวตทเปนอยดวยปญญาคอใช

ปญญาเปนตวนำาในการดำาเนนชวต มทาทแหงการมอง

สงทงหลายทงโลกและชวตตามทมนเปน ตามความ

สมพนธแหงเหตปจจย เปนผพรอมทจะแกปญหาทง

หลายดวยวธการแหงปญญา”

(๒๓/๓๘)

“อสรภาพขนสดทายทแทจรง กคอการมอสรภาพ

ภายในทจะทำาใหมนษยจดการกบชวตของตนเองได

อยางถกตองและเปนผลสำาเรจ….มความโปรงวาง

เตมอมภายใน ซงทำาใหพรอมทจะดำาเนนชวตและ

หยาดเพชร หยาดธรรม30

ปฏบตในทางทเกอกลกบสงแวดลอมภายนอก ทงทาง

ธรรมชาตและทางสงคม”

(๒๗/๓๕)

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 31

การศกษากบการพฒนาศกยภาพของมนษย

“พระพทธศาสนามลกษณะสำาคญอยางหนง คอ

ยนยนในศกยภาพสงสดของมนษย ศกยภาพนเปน

ศพทสมยใหมยมเอามาใช เดมนนเราพดวามนษยเปน

สตวทฝกได พระพทธศาสนายอมรบความสำาคญของ

มนษยวา มภาวะเปนสตวทฝกได และฝกไดถงขนเปน

สตวประเสรฐ มองอกแงหนง กวามนษยเปนสตวทตอง

ฝก และจะประเสรฐสดไดดวยการฝก….. ถามนษยไม

พฒนาตนไมฝกตนแลว กจะเปนสตวทตำาทรามทสด”

(๒๐/๔๐)

“สตวอนนนพฒนาไดแคเปนละครสตว เกงแค

เปนละครสตวหรอเอามาใหมนษยใชงาน…. ทฝกใหทำา

อยางนนได กตองใหมนษยฝกให แตมนษยนนฝกตนเอง

ได และฝกแลวประเสรฐสด….บคคลทฝกตนดแลว

พฒนาศกยภาพดแลว แมแตเทวดาและพรหมกเคารพ

บชา”

(๒๐/๔๐-๔๑)

หยาดเพชร หยาดธรรม32

“ถาเรามการพฒนามนษยอยางถกตอง มนษยก

จะมความโนมเอยงไปในการทจะกาวจากตวเอง ไปส

การอยดวยดในหมของตน แลวกาวจากกลมหรอหมของ

ตน ไปสการอยดวยกนดวยดกบเพอนรวมโลกทงหมด”

(๑๗/๒๕)

“ในทางพระพทธศาสนานน ทานถอวามนษย

ทพฒนาสมบรณแลว จะกำาจด ละโลภ โกรธ หลง ได

ทงหมด แตมนษยจะตองพฒนาขนไปตามลำาดบเปน

ขนตอน สำาหรบคนทวไปคณสมบตสำาคญทจะใชวด

ระดบการพฒนา กคอการหมดความเหนผด ซงมความ

สำาคญเปนอยางยงในขนตนๆ ของการพฒนามนษย

ถาละความเหนผดโดยแกไขความเหนใหถกตองไดแลว

ถงจะยงไมหมดโลภะและโทสะ ยงมความเหนแกตว ยง

มความโลภ มความเกลยด โกรธชงชงกนบาง กจะไมม

พษสงมากนก”

(๑๗/๔๖)

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 33

จตสำานกในการพฒนาตนของมนษย

“คำาเรยกชอศรทธาในพระพทธศาสนาทเปนหลก

การสำาคญเบองตนนนเรยกวา ตถาคตโพธสทธา…แปล

วา ความเชอในปญญาตรสรของพระพทธเจา ซงมความ

หมายวาเปนการเชอในศกยภาพของมนษยทจะพฒนา

ตนใหเปนพทธ ถงความเปนคนสมบรณไดและเมอ

นอมเอาความรสกนเขามา มนกเชอมเขามาถงตวเองใน

ฐานะทเปนมนษยผหนง เชนเดยวกบทพระพทธเจาเคย

เปน พระพทธเจากเปนมนษย เรากเปนมนษย ถาเชอ

วาตนเองนในฐานะทเปนมนษยมศกยภาพทจะฝกฝน

พฒนาใหเปนคนทสมบรณได กคอเชอในความเปน

มนษยของตนเองซงเปนสตวทฝกได”

(๙/๑๔๘-๑๔๙)

“ความเชอในความเปนมนษยทพฒนาได หรอ

เชอในความเปนมนษยวาเปนสตวทพฒนาได ก

ทำาใหเกดจตสำานกทจะตองฝกฝนพฒนาตน ซงแสดง

อาการออกมาเปนความออนนอมถอมตน อนชบงถง

ความเปนผพรอมทจะฝกฝนพฒนาตนนนขนไป เฉพาะ

หยาดเพชร หยาดธรรม34

อยางยงจตสำานกในการศกษาหรอฝกฝนพฒนาตนจะ

ทำาใหบคคลมทาทตอประสบการณทงหลายอยางทเรยก

วามองทกอยางเปนการเรยนร หรอรบรประสบการณ

ตางๆ อยางสำาเหนยกทจะเอามาใชประโยชนในการ

ฝกฝนพฒนาตนใหเกดการศกษาขน ไมรบรดวยทาท

แหงความชอบชง ความตดของหรอรบกระทบ ซงเปน

ทาทแหงการกอทกขและสรางปญหา”

(๙/๑๕๓)

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 35

ระบบบรณาการแหงการพฒนาตนของมนษย

“หลกตถาคตโพธสทธานน โยงตอโดยตรงไปยง

หลกทเรยกวา พระรตนตรย หรอไตรสรณะ… หรอหลก

นำาทางชวตและสงคม ๓ ประการ

๑. มนษย พฒนาสงสด โดยคนพบหลกความจรง

และเขาถงความดงามสงสดกลายเปน พทธะ

๒. หลกความจรง ความดงาม ทพระพทธเจา

คนพบหรอเขาถง คอ สาระของธรรมชาต ท

ปรากฏแกมนษยนน เรยกวา ธรรมะ

๓. สงคม หรอหมชนซงประกอบดวยบคคลท

พฒนาตนเขาถงธรรมตามอยางพทธะ เรยก

วา สงฆะ

เพราะฉะนน ขอทหนง พทธะ เปนแมแบบของ

มนษย…. ทำาใหมนษยประจกษในศกยภาพของตน ขอ

ทสอง ธรรมะ กเปนแมแบบของธรรมชาตเปนสาระ

ทแทจรงของธรรมชาต… ซงมนษยจะตองรจกเขาใจ

และปฏบตตอมนใหถกตอง การพฒนาศกยภาพจง

จะดำาเนนไปได และขอทสาม สงฆะหรอสงฆ เปน

หยาดเพชร หยาดธรรม36

แมแบบของสงคม เปนสงคมในอดมคตของมนษยชาต

คอ ชมชนของคนทมการศกษาหรอไดพฒนาตนแลว”

(๙/๑๕๖-๑๕๗)

“ในการศกษาพฒนาตน มนษยจะตองคำานงรำาลก

อยเสมอถงองคประกอบทงสามนเปนหลกนำาทางในการ

พฒนาตน แลวกกาวจากจดของมนษยขนไปสความเปน

พทธะ โดยเขาถงธรรมชาต ใหรแกนแท ทเรยกวาธรรมะ

มากขนเรอยไป แลวกชวยกนสรางสรรคใหมนษยทเปน

พทธะมจำานวนมากขน จนเกดสงฆะขนมาเปนสงคมใน

อดมคต นคอหลกพระรตนตรยซงเปนองคประกอบของ

ระบบบรณาการแหงการพฒนาตนของมนษย”

(๕/๑๕๙)

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 37

การพฒนามนษยทรอบดาน

“การพฒนาท รอบดานครอบคลมนน นก

การศกษาปจจบนวาม ๔ อยาง ซงตรงพอดกบใน

พทธศาสนา…. เรยกวา การพฒนา ๔ ดาน :

ก. พฒนากาย… แยกไดเปนหลายอยาง อยาง

งายทสดกคอพฒนารางกายใหแขงแรง มสขภาพด

หายโรคหายภย ปราศจากโรค เทาทเปนไปได…แต

พทธศาสนายงพดตอไปอกถงการพฒนากายในความ

หมายวาเปนการพฒนาความสมพนธกบสงแวดลอม

ทางกายภาพอยางถกตองดงาม…ตวการพฒนาการ

เรยกวา กายภาวนา ถาเปนคนกเรยกวา ภาวตกาย

ข. พฒนาศล… คอการพฒนาการอยรวมกนใน

สงคมดวยด อยางเกอกลเปนประโยชน และมอาชพท

ถกตอง…พฒนาศลนปจจบนเขาเรยกวา “พฒนาการ

ทางสงคม” ….ทางพระเรยกเปนศพทวา ศลภาวนา ถา

เปนคนไดพฒนาศลแลวกเรยกวา ภาวตศล

ค. พฒนาจต… เปนการฝกอบรมเสรมสราง

จตใจใหพรงพรอมสมบรณดวยคณสมบตทง ๓ ดานคอ

หยาดเพชร หยาดธรรม38

๑) คณภาพจต ไดแก คณธรรมตางๆ คอ

สรางเสรมจตใจใหดงาม

๒) สมรรถภาพจต หรอความสามารถของจต

๓) สขภาพจต คอ มจตทมสขภาพด

ง. พฒนาปญญา… แบงอยางคราวๆ ดงน

(ขนท ๑) คอ ปญญาทเปนความรความเขาใจ

ในศลปวทยาการ…

(ขนท ๒) ลกซงลงไปอก คอ การรบรเรยนร

อยางถกตองตามความจรง ไมบดเบอนหรอเอนเอยง

ดวยอคต….

(ขนท ๓) เหนอจากการรบรไป… คอการคด

การวนจฉย ซงหมายถงการคดวนจฉยดวยการใชปญญา

โดยบรสทธใจ…

(ขนท ๔) คอปญญาทรจกเขาใจโลก และชวต

ตามความเปนจรงรทางเสอมทางเจรญและเหตปจจยท

เกยวของ รวธแกไขปญหาและสรางสรรคความสำาเรจ ท

ทำาใหพฒนาคน พฒนาชวตและสงคม ใหเจรญดงาม

ยงๆ ขนไป

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 39

(ขนสดทาย) ไดแกปญญาทรเทาทนธรรมดา

ของสงขาร คอ โลกและชวต เขาถงความจรงแท ถง

ขนทำาใหจตในเปนอสระ หลดพนจากความทกขโดย

สมบรณ…

…การพฒนาทางปญญานเรยกวา ปญญาภาวนา

ถาเปนคนกเรยกวา ภาวตปญญา…”

(๙/๗๔-๘๑)

“ในพฒนาการระดบสงสด ปญญา คณธรรม และ

ความสข หรอความมอสรภาพไรทกขน เปนองคประกอบ

รวมของสภาวะอนหนงอนเดยวกนทบรณาการเขาดวย

กน เปนหลกการทเราจะตองทำาใหไดในการศกษา”

(๙/๖๖)

หยาดเพชร หยาดธรรม40

จดเรมตนของการศกษา

“ตวแทของการศกษานน เปนกระบวนการท

ดำาเนนไปภายในตวบคคลแกนนำาของกระบวนการแหง

การศกษา ไดแก ความรความเขาใจ ความคดเหน แนว

ความคด ทศนคต คานยมทถกตองดงาม เกอกลแกชวต

และสงคม สอดคลองกบความเปนจรง เรยกสนๆ วา

สมมาทฏฐ”

(๙/๒๓๗)

“โดยสรป แหลงทมาเบองตนของการศกษาเรยก

วา ปจจยแหงสมมาทฏฐ ม ๒ อยาง คอ

๑. ปจจยภายนอก เรยกวา ปรโตโฆสะ แปลวา

เสยงจากผอนหรอเสยงบอกจากผอน ไดแก การรบ

ถายทอดหรออทธพลจากสงแวดลอมทางสงคม เชน พอ

แม คร อาจารย เพอนทคบหา หนงสอ สอมวลชน และ

วฒนธรรม ซงใหขาวสารทถกตอง สงสอน อบรม แนะนำา

ชกจงไปในทางทดงาม

๒. ปจจยภายใน เรยกวา โยนโสมนสการ แปลวา

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 41

การทำาในใจโดยแยบคาย หมายถง การคดถกวธ ความ

รจกคด หรอคดเปน”

(๙/๒๓๙)

“ปจจยขอท ๒ คอ โยนโสมนสการเปนแกนกลาง

หรอเปนสวนทขาดไมไดของการศกษา การศกษาจะ

สำาเรจผลแทจรงบรรลจดมงหมายไดกเพราะปจจยขอท

๒ ปจจยขอท ๒ นอาจทำาใหเกดการศกษาไดโดยไมมขอ

ท ๑ แตปจจยขอท ๑ จะตองนำาไปสปจจยขอท ๒ ดวย

จงจะสมฤทธผลของการศกษาทแท”

(๙/๒๔๗)

“ความรจกคด หรอคดเปน หมายถงการคดอยาง

มระเบยบหรอคดตามแนวทางแนวทางของปญญา

คอ การรจกมอง รจกพจารณาสงทงหลายตามสภาวะ

เชน ตามทสงนนๆ มนเปนของมน โดยวธคดหาเหต

ปจจย สบคนถงตนเคา สบสาวใหตลอดสาย แยกแยะสง

นนๆ เรองนนๆ ออกใหเหนตามสภาวะ และตามความ

สมพนธสบทอดแหงเหตปจจย โดยไมเอาความรสก

ดวยตณหาอปาทานของตนเองเขาจบหรอเคลอบคลม

(๙/๒๔๖)

หยาดเพชร หยาดธรรม42

“บคคลทมการศกษาสมบรณแลว เมอคดกจะคด

อยางมโยนโสมนสการเมอไมคดกจะอยอยางมสต

ครองใจ คอมจตกำากบอยกบสงทเกยวของตองทำาและ

พฤตกรรมทกำาลงดำาเนนไปอยของตน”

(๙/๒๕๓)

“แกนกลางแหงศกยภาพของมนษยทเราตองการ

แทจรงคอ ปญญา ปญญาเปนองคธรรมททำาใหเราร

ความจรงของธรรมชาตทำาใหเราเขาถงสจธรรม เมอเรา

เขาถงสจธรรมรความจรงของสงทงหลายแลว เรากจะได

เอาความรในความจรงนนมาใชประโยชน”

(๒๑/๖๘)

“เราพฒนาคณสมบตอนๆ ขนมามากมาย กเปน

ตวประกอบ เปนบรวารแวดลอมปญญาน ปญญาเปน

ตวแททตองการ เปนแกนเปนแกนแทจรง”

(๒๑/๖๘)

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 43

รงอรณของการศกษา

“การดำาเนนชวตและการฝกฝนอบรมตามหลก

พระพทธศาสนา… ไดแกมรรคและไตรสกขา โดยเฉพาะ

จะเนนกนมากกวา การทจะบรรลถงจดหมายของ

พระพทธศาสนาไดนน จะตองปฏบตตามมรรคมองค

๘… แตกมปญหาวาคนทงหลายโดยสวนใหญยงอยหาง

จากทาง และไมรจกทางเลย ทำาอยางไรจะใหคนเหลา

นนหนมาสนใจ รจกจดเรมตนของทาง และหนเหชกจง

เขาใหมาเขาสทาง เพอจะไดเรมตนเดนทางตอไป”

(๙/๒๑๒-๒๑๓)

“ความจรง พระพทธเจาทรงใหความสำาคญแก

หลกปฏบตกอนมรรคหรอการนำาเขาสทางนเปนอยาง

มาก โดยทรงแสดงหลกธรรมไวหมวดหนงม ๗ ขอเรยก

วา บพนมตแหงมรรค คอสงทสอแสดง หรอเครองหมาย

นำาหนาซงสอแสดงวา การปฏบตตามมรรคกำาลงจะเกด

ขน ใชคำาไทยงายๆ วา แสงเงนแสงทองของชวตทดงาม

ถาโยงเขามาหาการศกษากเรยกไดวาเปนรงอรณของ

การศกษา”

(๙/๒๑๓)

หยาดเพชร หยาดธรรม44

“รงอรณของการศกษา เปนชดขององคธรรม ๗

ประการ เหมอนดงลำาแสงทกระจายรศมเปนสทง ๗

กลาว คอ

๑. กลยาณมตตตา ความมกลยาณมตร หมายถง

การมสภาพแวดลอมทางสงคมทด เฉพาะอยาง

ยง การไดแหลงความรและแบบอยางทด

๒. สลสมปทา ความถงพรอมดวยศล หรอการ

ทำาศลใหถงพรอม หมายถง การมวนยในการ

ดำาเนนชวต และในการอยรวมในสงคม…

๓. ฉนทสมปทา ความถงพรอมดวยฉนทะ หรอ

การทำาฉนทะใหถงพรอม หมายถงการรก

ความจรง รกความดงาม ทแสดงออกเปน

แรงจงใจใฝรใฝสรางสรรค

๔. อตตสมปทา ความถงพรอมดวยความเหน

ความเขาใจ หรอการทำาตนใหถงพรอม หมาย

ถงการพฒนาตนใหเตมท จนถงความสมบรณ

แหงศกยภาพ…

๕. ทฏฐสมปทา ความถงพรอมดวยความเหน

ความเขาใจ หรอการทำาความเหนความเขาใจ

ให ถงพรอม หมายถงการมความเชอถอ

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 45

แนวความคด ความเขาใจ ทศนคต และคานยม

ทดงามถกตอง…

๖. อปปมาทสมปทา ความถงพรอมดวยความ

ไมประมาท หรอการทำาความไมประมาทให

ถงพรอม หมายถงความตนตวทจะกระตอรอรน

เรงรดจดทำาการตางๆ ดวยจตสำานกตอกาล

เวลาและความเปลยนแปลง ไมปลอยปละ

ละเลย ทอดธระ หรอนงเฉยเฉอยชาปลอย

เวลาลวงเปลา

๗. โยนโสมนสการสมปทา ความถงพรอมดวย

โยนโสมนสการ หรอการทำาโยนโสมนสการให

ถงพรอม หมายถง ความรจกคด รจกพจารณา

รจกสำาเหนยก กำาหนดมองสงทงหลายใหได

คณคา คดเปน แกปญหาได รจกคดวเคราะห

สบสาวใหเขาถงความจรง

ในบรรดาองคประกอบ ๗ ประการ… ขอททานให

ความสำาคญเปนพเศษ ม ๒ ขอ คอ ความมกลยาณมตร

และโยนโสมนสการ ซงเปนขอตนและขอสดทาย เรยกได

วาเปนตวคมหวคมทายขบวน”

(๙/๒๑๔-๒๓๑)

หยาดเพชร หยาดธรรม46

“เมอองคประกอบ ๗ ประการขางตนนเกดขน

ในตวบคคล กคอรงอรณของการศกษา และแสงเงน

แสงทองของชวตทดงามไดเรมตนแลว ถงจะไมเพยร

พยายามและไมปรารถนา การศกษาและการดำาเนนชวต

ทดงามกจะตองเกดมตามมาอยางแนนอน”

(๙/๒๓๔)

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 47

สาระของบณฑต

“บณฑต หรอมนษยทสมบรณ…. จะมคณสมบต

สำาคญ ๓ ประการ ดงตอไปน

๑. เปนผมปญญา รสจจธรรม สอดคลองกบจด

หมายอนดบแรกของการศกษา กลาวคอ การ

ทเราเลาเรยนศกษาสงตางๆ กเพอทจะเขาถง

ความจรงของสงนนๆ

๒. เมอรสจจธรรมดวยปญญาแลว กปฏบตตอ

ชวตและสงคมไดถกตอง โดยใชปญญาทร

สจจธรรมนนมาดำาเนนชวตของตนเองและ

ปฏบตตอสงทงหลาย ใหเกดผลเกอกลไรโทษ

การดำาเนนชวตและปฏบตตอสงทงหลายถก

ตองน เรยกวาเปนจรยธรรม พดงายๆ คอ

เมอปฏบตถกตองตามสจจธรรมใหเกดผลด ก

เรยกวาเปนจรยธรรม

๓. เมอดำาเนนชวตและปฏบตตอสงทงหลาย

อยางถกตอง คอทำาตามหลกจรยธรรมแลว ก

แกปญหาไดสำาเรจ ถงจดหมายเปนบคคลท

สามารถแกปญหาและปองกนปญหาได พน

หยาดเพชร หยาดธรรม48

ทกขพบความสข และบรรลอสรภาพ (๒๑/๓๑-๓๒)

“ในความหมายทแทจรงในเชงนามธรรม หรอ

ความหมายเดมแท ความเปนบณฑตกคอความเปนผท

ไดพฒนาแลวทงทางกาย ทางสงคม ทางจตใจ และทาง

ปญญา… พรอมทจะดำาเนนชวตทดงามดวยตนเอง และ

รบผดชอบชวยสรางสรรคพฒนาสงคมไดดวยด”

(๑๘/๒๓๐)

“บณฑตทกสาขามสงหนงทรวมกนคอความเปน

บณฑต เราตองการใหผสำาเรจการศกษาเปนบณฑตทก

คน จากทกมหาวทยาลย จากทกสาขาวชาทกคนเปน

บณฑต…. แตบณฑตแตละคนนนกมความตางกน กลาว

คอ แตละคนมอปกรณเฉพาะตวทจะทำาอะไรไดพเศษ

กวาคนอนๆ ไดแก วชาเฉพาะชำานาญพเศษดานนนๆ”

(๒๘/๒๓๑)

“ในการพฒนาคนไปจนมชวตอยดวยปญญาน ผ

ทมชวตอยดวยปญญานนกเปนผสำาเรจการศกษา เรยก

วา บณฑต บณฑตนนแปลตามศพทวาเปนอยดวยปญญา

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 49

หรอดำาเนนชวตดวยปญญา

(๙/๘๒)

“บณฑตนเราเรยกอกอยางหนงในขนทสงวาเปน

“พทธ” ในพระพทธศาสนา คำาวา “บณฑต” นน บาง

ครงเปนศพทใชแทนกนไดกบคำาวาพทธ ผทเปนบณฑต

ทแทจรงกเปนพทธดวย คำาวาพทธนนไมใชใชเฉพาะกบ

พระพทธเจาเทานน… ผทรตามเมอเขาใจคำาสอนคำา

ประกาศของพระสมมาสมพทธแลว กเปนพทธเหมอน

กน เรยกวา “สาวกพทธ” ….แมแตคนทยงศกษาอย ยง

ไมหมดกเลส แตมความรความเขาใจในหลกธรรมทพระ

สมมาสมพทธเจาประกาศไวเปนอยางด… เปนพทธ

ประเภทหนง เรยกวา “สตพทธ” จดเปนบณฑตแลวกจะ

พฒนาไปเปนพทธทแทในทสดไดดวย”

(๒๑/๘๓)

หยาดเพชร หยาดธรรม50

ปญหาพนฐานของการศกษา

“เมอพดถงปญหาการศกษานน จะตองมองไปท

ปญหาของสงคมทงหมด หรอปญหาทงโลก ฉะนน จะ

ตองแยกใหถกตอง เราจะนกถงปญหาการศกษาวนอย

ในวงการของการศกษาเทานนไมได ….การทจะใสใจ

เอาใจใสตอปญหาการศกษากคอ มองปญหาของสงคม

ทงหมดหรอทงโลก เพราะวาปญหาทกลาวมาทงหมด

นน เราพดไดวาเปนปญหาทเกดจากคนแลวการศกษา

กมหนาททจะสรางคนหรอพฒนาคน ทำาใหเปนคนดม

คณภาพถาคนยงมปญหามาก กแสดงวาการศกษายงทำา

หนาทไดไมสำาเรจผลดวยด”

(๙/๑๑)

“คณภาพของการศกษานน มองได ๒ ดาน ดาน

ทหนง คอวชาการและวชาชพ กมเสยงพดกนมากหรอ

รองทกขกนมากวาเดกสมยนเรยนไปแลววชาออนรไม

จรงบาง รแลวทำาไมไดจรงบาง คอมวชาเรยนไปแตวา

เอาไปประกอบอาชพทำางานไมไดจรง บางทเรยนจบ

ชนนนชนนกอานหนงสอไมคอยออก ซงทจรงกไมใช

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 51

เปนปญหาเฉพาะประเทศ ประเทศทพฒนาแลวกเปน

ปญหาเชนเดยวกน ทนมองตอไปในดานความประพฤต

ยงมปญหามากขนไปอก การศกษาสมยนไมชวยใหเดก

มความประพฤตทดงาม เดกนกเรยนไมมวนย สำาเรจไป

แลวกเปนผมความประพฤตไมด เปนพลเมองทไมมวนย

เปนพลเมองทไมมคานยมและคณสมบตทเออตอการ

พฒนาประเทศชาตใหเจรญ นอกจากนนปญหาอกดาน

หนงทสำาคญ กคอ มความแปลกแยกกบวฒนธรรมของ

ตนเอง รวมแลวกเหมอนกบวาการศกษานชวยเดกไมได

หรอเราใหการศกษาทดไมได”

(๙/๑๐-๑๑)

หยาดเพชร หยาดธรรม52

การศกษากบความสข

“ความสขมหลายชน มความประณตลกซงขนไป

ตามลำาดบ แตจำาแนกโดยประเภทใหญๆ เปน ๒ ระดบ

คอ ความสขทอาศยสงปลกเราขนตอสงสนองจาก

ภายนอก กบความสขทเกดขนภายใน ไมขนตอสงสนอง

จากภายนอก… การศกษาเปนการแนะนำาและฝกฝน

พฒนาคนใหรจกดำาเนนชวตอยางถกตอง เมอดำาเนนชวต

ถกตองกมความสข การศกษาทถกตองทำาใหคนมความ

สขหรอรจกทจะทำาตนใหมความสข แตความสขในทน

หมายถงความสขประเภททสอง ทเปนเนอในของชวต”

(๙/๑๐๖)

“ความสขทแทจรง…มสาระสำาคญตรงกนหรอ

เทากนกบสนตและอสรภาพ สนต คอความสงบ

หรอภาวะทความเดอดรอนวนวายและความบบคน

กระวนกระวายระงบดบสนไป เรยบและราบรน อสรภาพ

คอความเปนอสระ ปลอดพนจากปญหาปราศจาก

ความทกข ไมมสงทครอบงำา บบคนหรอขดของ เปน

ไทยแกตน โดยนยน การศกษาในความหมายทกลาว

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 53

มา จงพดใหเตมไดวาเปนการพฒนาความสามารถท

จะมสนตสข อสรภาพ และแผขยายสนตสข อสรภาพให

แพรหลายกระจายออกไป”

(๙/๑๐๘-๑๐๙)

“ความสขจงเปนเปาหมายสำาคญอยางหนงของ

การศกษา เพราะสขเปนองคประกอบของจรยธรรม ไม

แยกตางหากจากจรยธรรม …คนทมความสขนนจดได

ในระดบหนงวาเปนคนไมมปญหา คนทมปญหาคอ คน

ทมความทกข”

(๙/๑๐๗)

“พระพทธเจาตรสวา มนษยสามารถหาความสขท

ประณตกวาการบำาเรอตา ห จมก ลน กาย ความสขแบบ

นนทานเรยกวาเปนความสขทประณตขน ซงมลกษณะ

สำาคญคอเปนอสระ มนษยมความสขไดโดยลำาพง ตวเอง

ในใจ และไมตองขนตอวตถภายนอก

(๑๑/๘)

“ถาเรามความสขขางในแลว ความสขทไดขางนอก

หยาดเพชร หยาดธรรม54

กเปนความสขทเตมเขามาเปนของแถม หรอกำาไรพเศษ

และอมอยเสมอ แตถาเราไมมความสขในจตใจ มใจ

เรารอนกระวนกระวาย หรอมความเบอ มความเครยด

มปญหาอยภายในใจของตนเองแลว พอหาวตถมา

บำาเรอตา ห จมก ลน กาย กจะตองมปญหาตอไปอก”

(๑๑/๑๐)

“การศกษาจะตองถอเปนหนาททจะทำาใหคนม

ความสข ปจจบนนมปญหาวาเราไดถอหนาทนเปนสง

สำาคญหรอไม การศกษาปจจบนทำาคนใหมความสข

หรอทำาใหคนเปนคนหวโหยกระหายความสข ถาดำาเนน

การศกษาผดพลาด กจะทำาใหคนไมมความสข แตการ

ศกษาจะกลายเปนเครองมอดดสบความสขออกจากคน”

(๙/๗๘)

“คนทมการศกษา ในความหมายหนงกคอคนทได

รบการฝกฝนพฒนาแลวรจกแกปญหาดบทกขทำาตนให

เปนสขได และตอจากนนกสามารถแสวงหาความสขท

ประณตยงๆ ขนไป พรอมทงสามารถเผอแผขยายความ

สขแกผอนไดกวางขวางออกไปดวย”

(๙/๗๙)

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 55

“ในทางพทธศาสนาถอวาการฝกฝนหรอการ

ศกษานเปนสงสำาคญ ดงพทธพจนวา ในบรรดามนษย

ทงหลาย มนษยทฝกแลวประเสรฐสด …เราถอวามนษย

หรอสตวทมการศกษาฝกดแลว ประเสรฐแมยงกวา

เทวดาและพระพรหม”

(๙/๗๒)

หยาดเพชร หยาดธรรม56

การศกษา กบ การเขาถงความสขทแท

“มนษยโดยทวไปในปจจบนนดำาเนนชวตตาม

แนวความคด ซงสบมาจากหรออยภายใตอทธพลของ

อารยธรรมตะวนตก คอถอวามนษยจะมความสขตอ

เมอมวตถบำาเรอพรงพรอมทสด …เปนความคดทเปน

ฐานของการพฒนาอตสาหกรรม ….อตสาหกรรม ตง

อยบนฐานของเทคโนโลย แลวเทคโนโลยกตองอาศย

วทยาศาสตร แตทงหมดทงระบบทงกระบวนการน

กมาจากฐานความคดทวามนษยจะมความสขไดเมอ

มวตถบำารงบำาเรอ พรงพรอมทสด…ความคดแบบ

อตสาหกรรมจงตโยงไปเขากบฐานความคดทวามนษย

แยกตางหากจากธรรมชาต จะตองเปนเจานายเขาไป

ครอบครองจดการธรรมชาต เอาธรรมชาตมาจดสรรรบ

ใชสนองความตองการของมนษย …ไมเหนวาธรรมชาต

เปนองคประกอบหรอปจจยแหงความมแกนสารของ

ชวตและความสขของมนษย”

(๒๕/๖๒-๖๔)

“ถาบคคลเขาถงธรรมชาต เขาจะมความสขเพม

อกอยางหนงคอความสขกบธรรมชาต ….เปนความสข

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 57

พนฐานทมไดงายๆ เปนของธรรมดาหาไดตลอดเวลา

เมอเรามความสขชนดนเปนฐานอยกเทากบเรามความ

สขเปนทนอยกบตวสวนหนงแลว …ทำาใหเราไมตองทม

ตวไปหวงความสขจากวตถบำารงบำาเรอเพยงอยางเดยว

…การทจะตองดนรนหาความสขจากวตถมาบำารงบำาเรอ

นนกจะมขอบเขตขนมาทนท คอจะเกดความพอด เปน

ไปอยางพอด ไมเกดโทษแกชวตและสงคม และเรากม

ความสมพนธทดกบธรรมชาต …จงเปนความสขพนฐาน

ททกคนควรจะมสำาหรบการมชวตทดงามอยในโลก…

ในขนสงสด ความสขทแทจรงกเปนความสขท

เนองดวยธรรมชาตอก คอความสขในความเปนอสระ

ทเกดจากการเขาถงความจรงของธรรมชาต ความสข

ระดบน เปนสงสมพนธกบการใชธรรมชาตเปนองค

ประกอบในการพฒนามนษยโดยตรง”

(๒๕/๖๕-๖๖)

“มนษยตองพฒนาปญญา ถาไมมปญญามนษย

จะไมสามารถเขาใจความจรงนได …แตพอมพฒนาการ

ทางปญหาขน มการศกษาขน เขากรจกวาอะไรเปน

ประโยชนแทจรงแกชวตของตนเอง เขารจกทจะปฏบต

ตอชวตและตอสงแวดลอมไดดขน อยางไดผลมากขน …

หยาดเพชร หยาดธรรม58

การศกษาเพอพฒนาคนใหมปญญาทจะรเขาใจ แยกได

ตงแตระดบความหมายของผลประโยชน… ประโยชน

เบองตนทสดกคอผลประโยชนจะไดสงเสพมาปรนเปรอ

ตา ห จมก ลน กาย ของตวเอง แลวตอมากประโยชนแก

ชวตทแทจรง ทงสองอยางนยงเปนสวนตว แลวกขยาย

ออกไปเปนประโยชนของชมชน ของสงคม ตอมากเปน

ประโยชนของระบบชวตทงหมด ทมทงมนษย สตว พช

รวมอยดวยกนแลวกมาถอประโยชนของระบบชวตทด

งาม ทเปนนามธรรม เปนขนสดทายซงเปนขนของความ

สข ทมอสรภาพทแทจรง”

(๒๕/๘๔-๘๘)

“ถาหากวาการศกษาทำาใหคนมความรมากขน

แตมความสขนอยลง มความทกขมากขน กแสดง

วาการศกษานนคงจะผด”

(๑๖/๖๔)

“ถาหากวาการศกษาทำาใหคนมความรมากขน แต

มความดงามนอยลง มความชวมากขน การศกษานนก

คงจะผด”

(๙๑/๖๔)

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 59

“ถาหากวาคนมความดงามโดยไมมความร กผด

เหมอนกน เพราะเปนความดงามโดยความหลงงมงาย

ไมไดเปนไปดวยความร ไมไดเปนไปดวยปญญา”

(๙/๖๔)

“ถามความสขโดยไมมปญญา ไมมความดงาม ก

ผดอก”

(๙/๖๔)

“วมตต คอความเปนอสระหรออสรภาพ วสทธ

คอความบรสทธ หมดจด สนต คอความสงบ และสข คอ

ความสข ทงหมดนเปนอนหนงอนเดยวกน … ปญญา

ทแทจงมากบความสขหรอพาเอาความสขมาดวย แลว

พรอมกบนนเอง มนกไปสมพนธกบความดงาม เพราะ

วาเมอมอสรภาพ มภาวะไรทกข กหมายความวามความ

ปลอดโปรงผองใส ปราศจากความชว ความเสยหาย”

(๙/๖๕)

หยาดเพชร หยาดธรรม60

สรปหนาทของการศกษา

“กลาวโดยสรป หนาทของการศกษาในความ

หมายน มดงน

ก. ฝกฝนพฒนาคนใหรจกปฏบตตอชวต หรอ

ดำาเนนชวตอยางถกตองมความสข

ข. ฝกฝนใหคนรจกแกปญหาชวต และหา

ทางออกจากความทกข ไดดวยด โดยไมกอ

ใหเกดโทษ พษภยแกผอนและแกสงคม

ค. พฒนาคนใหรจกแสวงหาและเสพความ

สขทางวตถอยางถกตองปราศจากโทษ

พษภย ไรการเบยดเบยนและพรอมทจะใช

สงอำานวยความสขนนๆ ในทางทเกอกลแก

ผอนและแกสงคม

ง. พฒนาคนใหพรอมและมความสามารถบาง

อยางในการทจะเอออำานวยความสขแกผอน

และแผขยายความสขออกไปในสงคม” (๙/๑๐๘)

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 61

พระพทธศาสนา กบ การศกษา

“การศกษาจะตองกลาเผชญหนาความจรง ถา

พระพทธศาสนาเปนองคประกอบสำาคญ อย ใน

กระบวนการสบทอดตอเนองของสงคมไทย ไมวาโดย

ฐานะทเปนสถาบนสงคมอนกวางใหญกด โดยเปน

รากฐานของวฒนธรรมไทยกด โดยเปนสภาพแวดลอม

ทครอบคลมสงคมไทยกด โดยเปนมรดกและเปน

เอกลกษณของชาตไทยกด โดยเปนระบบจรยธรรมท

สงคมไทยไดยอมรบถอปฏบตเปนมาตรฐานกนมากด

การศกษาจะตองจดดำาเนนการ ใหคนไทยไดศกษา

พระพทธศาสนา ทงในแงทเปนองคความร และในแงท

เปนเครองมอพฒนาชวตและสงคม”

(๑๔/๒๒-๒๓)

“แมคำาสอนของพระพทธเจาจะแตกตางกนเปน

หลายระดบ แตสาระสำาคญทเปนแกนกลาง คงเปนแนว

เดยวกนคอ การดำารงชวตอยดวยปญญาหรอมชวตอย

อยางผรจกชวต รเทากนกระแสโลก”

(๔/๙๒)

หยาดเพชร หยาดธรรม62

“ความรความเขาใจในพระพทธศาสนา นอกจาก

ทำาใหรเขาใจตวเองและพนฐานตนเองของสงคมไทย

แลว ยงเชอมโยงออกไปใหเขาใจสงคมและชวตจตใจของ

ชนชาตตางๆ ในฝายตะวนออกไดงายขนดวย ตลอด

จนเปนฐานเทยบเคยงใหเขาใจสงคมและชวตจตใจของ

ตะวนตกทตางออกไป พรอมทงมองเหนสายสมพนธทง

ดานบวกและดานลบ ทแลนรอยเปนเหตปจจยกนอย

ในอารยธรรมของมนษยชาต ….การศกษาทจะรบมอ

กบความเจรญของโลกในยคทกำาลงมาถงขางหนา จะ

ตองมองไกลออกไปใหครอบคลมถงจดหมายของการ

ศกษาในระดบของการสรางสรรคคนใหเปนสมาชกทดม

คณภาพ ผสามารถชวยสรางสรรคพฒนามนษยชาตได

ดวย การศกษาทมนษยชาตตองการ จงไดแกการศกษา

เรองราวทมฐานโยงกวางไกล ทงในดานกาละและเทศะ

ดงเชนการศกษาพระพทธศาสนา ซงสนองจดมงหมาย

เชนวานสำาหรบสงคมไทย”

(๑๓/๗๗-๗๘)

“การศกษาพระพทธศาสนานน อาจจดแยก

ออกไดเปน ๒ หมวดใหญ คอ ๑. การศกษาภาคเนอหา

ไดแกขอมลความรหรอสงทควรร เกยวกบพระพทธ

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 63

ศาสนา…. ๒. การศกษาภาคปฏบตการ ไดแกการพฒนา

ผเรยนใหเปนบคคลทมคณภาพ ซงพรอมทจะอยรวม

ดวยดและมสวนรวมในการพฒนาสงคม …การศกษา

ภาคเนอหาเปนสงสำาคญ และมความจำาเปนในขนพน

ฐาน แตถาหยดอยเพยงนนกจะไมเปนการศกษาทแท

จรง พราะจะไมเกดการฝกฝนพฒนาแกชวตของบคคล

และไมสำาเรจประโยชนแกสงคม”

(๑๓/๘๘-๘๙)

“หลกธรรมอะไรทถอวาเปนแกนกลางของ

พระพทธศาสนา ถาจะกลาวโดยทวๆ ไปแลวจะมอย ๕

ขอใหญๆ คอ

๑. หลกอรยสจ ๔

๒. หลกขนธ ๕ หรอเบญขนธ

๓. หลกปฏจจสมปบาท

๔. หลกไตรลกษณ

๕. หลกมชฌมาปฏปทา

ผทเขาใจหลกธรรมดงกลาวจะไดชอวาเปนผร

พระพทธศาสนาอยางแทจรง”

(๒/๑๔๓)

หยาดเพชร หยาดธรรม64

ธรรมวนย กบ การพฒนามนษย

“ธรรม เปนเรองของธรรมชาต เปนกฎเกณฑ

ทมในธรรมชาต สวนวนยเปนเรองของมนษยจดตงขน

พระพทธเจาเปนตวอยางของผทจดตงระบบแบบแผน

ของมนษย คอเปนการจดวางระบบสงคมเพอชวยมนษย

ใหเขาถงธรรมนนเอง

ดงนน วนยจงตองอาศยธรรมเปนฐานอง โดยม

จดหมายเพอจะนำาไปถงบนปลาย คอเพอดำาเนนไปให

เขาถงธรรมนนเอง วนย เปนวธการของมนษยเพอทำาให

ธรรมออกผลในสงคม ดงนน ในการฝกอบรมมนษยจง

ตองมทงสองอยาง คอธรรมและวนย”

(๒๓/๒๑)

“วนยทแทจรงนน ทานกำาหนดวางบญญตขน

เพอจดสรรโอกาสใหกระบวนการพฒนาคน พฒนา

มนษย พฒนาสงคม เดนหนาไปได และชวยใหความ

เปนอย การดำาเนนชวต หรอกจการของหมคณะของ

สงคมราบรนเปนไปดวยด”

(๒๖/๓๖)

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 65

“ในความหมายทแทจรง วนยหมายถงระบบ

แบบแผนการจดตงทงหมด ถาเทยบกบสงคมปจจบน

การจดวางระบบเศรษฐกจ ระบบสงคม ระบบการเมอง

การปกครอง วฒนธรรมประเพณ อยในเรองวนยทงสน

(๒๓/๒๓)

หยาดเพชร หยาดธรรม66

พระรตนตรย กบ การพฒนามนษย

“มนษยมศกยภาพทจะพฒนาตนไปจนสงสด แลว

กลายเปนพทธ …เมอรความจรงในธรรมชาตถงทสดก

เปนพทธ …การทเปนพทธกคอการเขาถงความจรง ท

มอยในธรรมชาต ความจรงคอสาระหรอแกนแทของ

ธรรมชาตนนเรยกวา ธรรม ….เมอมนษยทงหลายใน

สงคมพฒนาตนขนไปเปนจำานวนมากแลว เรามศพท

บญญตเรยกชนกลมนวา สงฆะ ….สงฆะคอสงคม ซง

ประกอบดวยสมาชกทพฒนาตนเปนพทธแลว … รวม

สามอยางนเปนคณคาสงสดสำาหรบมนษย”

(๒๓/๑๖-๑๙)

จะตองระลกอย เสมอวา เราจะตองพฒนา

ศกยภาพของตนตามแนวทางทจะเปนพทธ จะตอง

เขาถงความจรงของธรรมชาต และปฏบตตามความจรง

คอธรรมนน และจะตองพฒนาสงคมใหประกอบดวย

สมาชกทเปนพทธเพอรวมกนเขาเปนสงฆะ นเปนหลก

นำาทางชวตและสงคม …เปนแมบทใหญของระบบความ

คดทเรยกวา พทธธรรม”

(๒๓/๑๙)

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 67

อรยสจส กบ การพฒนามนษย

“การพฒนาตนนนเปนการพฒนาความสามารถ

ในการแกปญหาในการดบทกข ในการบรรลถงอสรภาพ

…หลกอรยสจสเปนวธการแหงปญญาในระบบการแก

ปญหาตามเหตผล ….อรยสจส คอ ทกข สมทย นโรธ

มรรค ซงเปนหวของายๆ แตเปนเรองใหญ ครอบคลม

พระพทธศาสนาทงหมด …ทกข ไดแก ปญหา หรอสง

บบคนจำากด ขดของ สมทย สาเหตของปญหา นโรธ

หลกการและจดหมายของการแกปญหา มรรค วธการ

ปฏบตของมนษยในการแกปญหาของมนษยใหสำาเรจ”

(๒๓/๒๔-๒๖)

“ปญหาของมนษยแกไขไดดวยการกระทำาของ

มนษยเอง ดวยสตปญญาของมนษยเอง โดยไมจำาเปน

ตองอาศยอำานาจดลบนดาลจากภายนอก น เปน

แนวทางของอรยสจ และเปนเรองของการแกไขปญหา

ชวตนเอง เกยวกบการดำารงอยแหงชวตของเรานเอง

เปนเรองใกลตวทสด …. เปนเรองของทกคนและทก

ชวต ไมใชเรองทใครจะสนใจกได ไมสนใจกได”

(๒๓/๒๘)

หยาดเพชร หยาดธรรม68

“ชวตนมปญหา คอชวตมสงบบคนจำากดขดของ

ทจะตองแกไข …มนษยตองการฝกฝนพฒนาความ

สามารถในการแกปญหา และการศกษากเปนเครองชวย

ฝกฝนพฒนาคนใหมความสามารถในการแกปญหาหรอ

เปนผพรอมทจะแกปญหาไดอยางสำาเรจผล …ถาชวต

ไมมปญหา ไมมทกข กไมจำาเปนตองมการศกษา”

(๙/๙-๑๑)

“อรยสจนเปนหลกแมบทในการแกปญหาและ

พฒนาตนในการสรางอสรภาพของมนษย เรยกวาเปน

วธแหงปญญาในการแกปญหาหรอการแกปญหาตาม

ระบบวธของเหตและผล ขอสงเกตเกยวกบหลกอรยสจ

คอเปนหลกทตองใชปญญาโดยมเปาหมายเพอบรรล

อสรภาพซงเปนภาวะทหลดพนปลอดปญหา”

(๒๓/๒๖)

“อรยสจนเปนหลกการแกปญหาตามเหตผล ถา

เรยงลำาดบตามหลกการของเหตผล ทานเรยงผลกอน

เหตเปนคๆ คอ …ขอหนง ทกขเปนผล ขอสองสมทย

เปนเหต อกคหนงนโรธคอจดหมายทตองการ กเปนผล

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 69

สวนมรรคเปนวธปฏบตใหสำาเรจผล กเปนเหต …การ

เรยงผลกอนเหตตามวธของอรยสจนเปนหลกการแก

ปญหาในทางปฏบตอยางแทจรงและใชไดผลจรงในการ

สอนกตามการปฏบตตาม จะใหไดผลจรงตองเรยงเชน

น”

(๒๓/๒๖)

หยาดเพชร หยาดธรรม70

การศกษาเพอสนตภาพ

“สนตภาพกคอภาวะแหงสนต …สนตแปลวา

ความสงบ สนตหรอความสงบนเปนชอหนงของพระ

นพพาน”

(๒๔/๕)

“ขอปฏบตในพระพทธศาสนานน เรยกกนวา

สกขา สกขากแปลวา การศกษานนเอง ….ในเมอขอ

ปฏบตทงหมดในพระพทธศาสนาเปนสกขา ดงทเรา

เรยกวา ไตรสกขา พระพทธศาสนากเปนการศกษา …

ตวพระพทธศาสนา คอไตรสกขาซงเปนการศกษานนก

เพอบรรลสนต คอพระนพพาน เพราะฉะนน คำาวาการ

ศกษาเพอสนตภาพทเขาเอาไปตงเปนชอรางวลนน

ความจรงกเปนเรองของพระพทธศาสนานนเอง”

(๒๔/๕-๖)

“คนทพฒนาถกตอง มการศกษาถกตองเทานน

จงจะเปนอสระ ไมตองขนกบอามส สามารถมความสข

ดวยตนเอง จนกระทงเปนภาวะประจำาจตใจ มความสข

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 71

สมบรณ จงไมมอะไรตองทำาเพอตนเองอก เพราะฉะนน

ชวตของเขาจงไมมปญหาแกใครทงแกตวเองและแก

ผอน และพรอมทจะบำาเพญประโยชนสขแกชาวโลก …

เมอเปนอยางน กมแตจะเกดสนต ตวเองกสนตภายใน

แลวกสรางสนตใหเกดขนในโลก นคอการศกษาทถก

ตอง อยางนเปนทงการศกษาสนต และเปนการศกษา

เพอสนต ดวย”

(๒๔/๕๑)

หยาดเพชร หยาดธรรม72

การศกษาทสมบรณ

“ในจรยศาสตรตะวนตก มความเหนเกยวกบ

สงดงามสงสด คอ ภาวะสมบรณทเรยกวา the highest

good นน แยกออกเปน ๓ พวก และแตละพวกกยดถอ

คนละอยาง พวกหนงวาสงดงามสงสดคอความสข อก

พวกหนงวา คณธรรมหรอหนาท อกพวกหนงวา การ

พฒนาเตมบรบรณแหงศกยภาพ แตในพระพทธศาสนา

ทานชใหเหนวา ทงสามอยางนในทสดกตองมพรอม

เปนอนหนงอนเดยวกน ถามนยงไมมาบรรจบเปนอน

หนงอนเดยวกนแทจรง เวลานนตราบนนเราถอวาการ

รสจจธรรมยงไมสมบรณการปฏบตตามจรยธรรมยงไม

สมบรณ และชวตของมนษยกยงไมสมบรณ”

(๙/๓๒๔-๓๒๕)

“สจจธรรมทสมบรณ หมายถงสจจธรรมซง

สมบรณอยในตวของมนเองอยแลว มาปรากฏแกปญหา

ของมนษยทรแจงธรรมชาตอยางสมบรณ จรยธรรมท

สมบรณ คอความดงามในการดำาเนนชวตและปฏบตตอ

สงคมและธรรมชาตอยางถกตอง ซงมนษยพฒนาขน

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 73

มาในการพยายามเขาถงสจจธรรม และเกดมพรงพรอม

กลายเปนการดำาเนนและปฏบตได ถกตองสมบรณขน

มาเมอมนษยเขาถงสจจธรรมนน และชวตทสมบรณ

ไดแกการทมนษยผมปญญารแจงความจรงโดยสมบรณ

และมความดงามในการดำาเนนชวต และปฏบตไดถก

ตองสอดคลองกบสจจธรรมแลวนน เขาถงภาวะไร

ปญหาปลอดพนจากความทกข เปนอสระโดยสมบรณ”

(๙/๓๒๕)

“ปญญาทสมบรณความดงามทสมบรณและ

อสรภาพทสมบรณ ซงทงหมดนเปนผลแหงการพฒนา

ศกยภาพของมนษยอยางสมบรณหรอการศกษาท

สมบรณนนเอง เพราะฉะนน บคคลทถอวาสงสดใน

อดมคตของพระพทธศาสนาจงมคณสมบตสามประการ

น ดงทเราจะเหนวาพระพทธเจามพระคณสามประการ

คอ

๑. ปญญาคณ ปญญาทรสจจธรรม …

๒. กรณาคณ มความดงาม ทงคณธรรมและ

จรยธรรมสมบรณ…

๓. วสทธคณ ซงทานมกเรยกวาวมตต ไดแก

หยาดเพชร หยาดธรรม74

ความเปนอสระของจตใจ… เปนความสข

สมบรณหรอภาวะไรทกข…” (๙/๓๒๕-๓๒๖)

“คนทเรยกวามการศกษานน จะตองไดรบการ

ตรวจสอบดเสมอวา ไดพฒนาไปโดยมองคประกอบ ๓

อยางนเพมพนขนเรอยๆ หรอไม”

(๑๖/๖๔)

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 75

ความด – ความชว

“เดยวนรสกวาเรามาเนนมาหวงกนมากในเรองท

วาทำาดไดด ทำาดไมไดด ไมคอยเนนกนในเรองของความ

มนคงทนทานในการทำาด …ผลดทวาทำาดไดด หรอ

ไมดน ผลดมสองอยาง คอผลดตามธรรมชาต ตาม

กฎธรรมดาของมน กบผลดในทางสงคม

ผลดทางสงคม เปนผลดทสงคมบญญต สงทสงคม

บญญตขนนไมแนนอน ตองขนอยกบสภาพสงคมสวน

ใหญและความนยมตามกาลเวลา ….ถาสมยไหนสงคม

เสอม มคนไมดมาก คนทไหนเขาจะมาชวยเหลอหรอ

มาเอาใจใสเชดชยกยองตอบแทนคนด ในสมยทสงคม

เสอมถอย คนไมดมในสงคมมาก คนดกยอมอบเฉา…

ผลดทแทตามธรรมดาธรรมชาต กคอตวธรรมตว

กศล ไดแก ความดงามของชวต ของสงคม การบรรล

ธรรมบรสทธ ความหลดพนหรอโพธญาณ การทจะ

มองเหนและดำารงอยเพอผลดในขนนไดจะตองมความ

เขมแขงทางจรยธรรม …โลกตองการคนด มใชเพอให

มารบรางวล แตเพอมาชวยทำาชวตและสงคมใหมนด”

(๑/๗๑-๗๓)

หยาดเพชร หยาดธรรม76

“การทำาความดทสมบรณและปลอดภยสนเชง ก

คอการกระทำาดวยปญญาบรสทธ รตามความเปนจรง

และเหตผลวาสงนนดงามเปนประโยชนควรทำา และ

กระทำาดวยจตใจทหลดพนเปนอสระซงมความเบกบาน

ผองใสในเวลาทกระทำา”

(๙/๙๗)

“การมอดมคตนนเปนสงทดและไมใชสงททำาได

งายๆ ตองอาศยความเขมแขงมนคงและความใฝด

อยางแรงกลา และปญหาความเสอมโทรมตางๆ ของ

สงคมปจจบนน จะแกไขไดไมใชงายๆ ตองอาศยคน

มอดมคตทำาการกนอยางแนวแนแขงขน จงจะแกได …

คนมอดมคตจงนบวาเปนคนดมาก ควรเชดชยกยอง

สรรเสรญ แตกระนนกอยาประมาท คนดมอดมคตก

ทำาใหเสยได

“ทางเสยของคนดมอดมคตกคอการถออดมคต

โดไว ยดมนถอมนอยางรนแรง โลดแลนไปดวยอดมคต

อดมการณอยางไมลมหลมตา จนอดมคตหรออดมการณ

นนกลายเปนเครองจำากดตวใหแคบ เปนเครองกดกน

ปดบงปญญาของตนเอง….

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 77

คนมอดมคตจะตองมศล คอมศลธรรม ประพฤต

ตนตามหลกจรยธรรมและทสำาคญทสดกคอ คนม

อดมคตจะตองใชปญญากำากบอดมคตหรออดมการณ

ของตนอยเสมอ”

(๑/๘๘-๘๙)

หยาดเพชร หยาดธรรม78

การศกษา กบ การเปลยนแปลง

“การศกษามความมงหมายประการหนง คอไมให

คนเปนทาสของความเปลยนแปลง แตใหเปนผสามารถ

นำาการเปลยนแปลงได คอใหเปนอสระอยเหนอการถก

กระทบกระแทกชกพาโดยความเปลยนแปลง และกลบ

นำาความรเทาทนตอเหตปจจยของความเปลยนแปลง

นนมาชนำา จดสรรความเปลยนแปลง ใหเปนไปในทางท

เปนผลดแกตนได”

(๒๑/๔๘)

“ความทนสมยและนำาสมยทแท จะตองประกอบ

ดวยปญญาเพราะทนนนกคอความรทน และนำากคอ

เปนตนคด เปนผรเรม เปนผนำาทางการเปลยนแปลง

…ประกอบดวยความร เปนการรทนหรอรเทาทน หยง

เหนลงไปถงเหตปจจยของเรองนนๆ คณและโทษของ

สงหรอการกระทำานน …ดำาเนนการนำาการเปลยนแปลง

ใหเปนไปดวยปญญาทจะใหบรรลจดมงหมายทดงาม

เปนผลดแกชวตและสงคม เรยกไดวา เปนนายของยค

สมยและเปนนายของเหตการณ”

(๒๑/๕๒-๕๓)

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 79

การศกษา กบ เทคโนโลย

“การศกษาจะตองชวยใหคนเจรญเทาทนยคสมย

ในความหมายวาอยางนอยจะตองตนตวรเทาทนตอ

ความเปนไปและปญหาตางๆ ทมผลกระทบตอคณภาพ

ชวต และความเสอมความเจรญของสงคม …การศกษา

จะตองเนนบทบาททำาใหคนรจกปฏบตตอเทคโนโลย

และขาวสารขอมลอยางถกตองดวยการพฒนาคน เพอ

ใหเทคโนโลยเปนคณ”

(๑๗/๙๑-๙๒)

“เทคโนโลย ไมวาจะเจรญกาวหนาเทาใด กเปน

เพยงสวนเสรมหรอตวการพเศษในระบบการดำารง

อยของมนษย โดยทมนเปนเครองมอขยายวสยแหง

อนทรยของมนษย ทำาใหมนษยเขาไปเกยวของอยางม

ประสทธภาพมากขนในกระบวนการแหงเหตปจจย เปน

ปจจยขางฝายมนษย ทเกดเพมเขามาในกระบวนการ

แหงเหตปจจยนน เพอสนองความประสงคของมนษย

เอง”

(๑๗/๗๐)

หยาดเพชร หยาดธรรม80

“เทคโนโลยเปนเครองมอขยายวสยแหงอนทรย

ของมนษย และเทคโนโลยกไดเขามาสมพนธกบระบบ

การดำารงอยของมนษย …เปนสภาพแวดลอมอยางใหม

ขนมา เปนสภาพแวดลอมทมนษยสรางขน สภาพแวดลอม

ทมนษยสรางขนน บางทกไปรกรานหรอขดแยงกบ

สงคมและสภาพแวดลอมตามธรรมชาตเดม… ทำาให

เสยดลยภาพ ทำาใหเสยดลในระบบของมนษยธรรมชาต

สงคม แลวกขดขวางความสมพนธทด ทเกอกลกน

ระหวางองคประกอบทงสามอยางนน …มนษยจะตอง

แกปญหาน โดยพฒนาเทคโนโลยในลกษณะทจะ

ทำาใหเกดการประสานและเกอกลกนภายในระบบความ

สมพนธขององคประกอบสามอยางแหงการดำารงอย

ของมนษยนน และใชเทคโนโลยเพอประโยชนเกอกล

ทงแกตนเองและแกผอน”

(๒๒/๔๓-๕๐)

“แมวามนษยจะพฒนาเทคโนโลยเจรญไปมาก

เทาไรกตาม สงทจะตองเจรญคกนไปกคอการทจะตอง

พฒนามนษย ตองพฒนาคน การพฒนาคนนน ไมใช

พฒนาเฉพาะในดานความรและความชำานาญทางดาน

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 81

เทคนค …หรอในเรองวทยาการตางๆ เทานน แตหมาย

ถงการพฒนาคณภาพในดานชวตจตใจ พฒนาศล สมาธ

ปญญา โดยเฉพาะในการทจะใชเทคโนโลยทซบซอน

มากขนกยงตองการความมสตรอบคอบ ความละเอยด

ถถวน ความไมประมาทมากขน”

(๑๕/๙๗-๙๘)

“เทคโนโลยทสรางและใชอยางถกตอง กคอ

เทคโนโลยทจะมาชวยใหมนษยมโอกาสในการทจะ

พฒนาคณภาพชวต พฒนาศกยภาพของตนในการทจะ

เขาถงธรรมดวยปญญา มคณธรรม และความสขเปนท

บรรจบประสานกน เมอทงสามสงนประสานกน สมดล

และสมบรณได อนนกคอจดบรรจบของพทธธรรมกบ

วทยาศาสตรและเทคโนโลย”

(๑๗/๑๐๑)

“ในสงคมปจจบนทมความวนวายมากน คนเรมม

ความรสกตวกนถงความทเทคโนโลยและความเจรญ

สมยใหมตางๆ นมนไมสามารถใหความหมายทแทจรง

แกชวตได มนไมสามารถนำามนษยไปสความสขทแท

หยาดเพชร หยาดธรรม82

จรงได …เราตองมาทบทวนพจารณาความหมายของ

วทยาการและอปกรณตางๆ ของความเจรญ”

(๑/๖๐-๖๑)

“โลกนกประสบปญหา มความทกขมากมาย

เหลอเกน จนกระทงบางทกรสกกนวาความเจรญ

สมยใหมถงความมดตนแลว และสงหนงทเปนสาเหต

กคอความงมงายในวทยาศาสตร ซงไดทำาใหเกดโทษ

แกโลกน มามากพอสมควร …ความจรงวทยาศาสตร

ไมใชเรองของความงมงาย …แตคนสามารถงมงายใน

วทยาศาสตรไดและเปนกนไมนอยเสยดวย”

(๑/๖๒)

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 83

การศกษา กบ เศรษฐศาสตร

“ถาเศรษฐศาสตรจะมความหมายอยางแทจรง

เศรษฐศาสตรจะตองมสวนในการพฒนาศกยภาพของ

มนษย ในการทำาใหมนษยมความสามารถในการดำารง

ชวตทดงาม มความสขสมบรณไดดยงขนดวย มฉะนน

เศรษฐศาสตรจะมไวเพออะไร ….ผลทตองการในทาง

เศรษฐศาสตรไมใชเปนจดหมายในตวของมนเอง แต

เปนมรรคาคอเปนฐานสนบสนนกระบวนการพฒนาตน

ของมนษย เพอชวตทยงขน เพอใหเขาบรโภคอาหาร

แลวไมใชอมเฉยๆ …แตใหเขาอมเพอใหเขามกำาลงกาย

มกำาลงความคด จะไดฟงไดพจารณาเรองทเจรญปญญา

ตอไป …พระพทธเจาใหคนจดหาอาหารใหคนเขญใจรบ

ประทาน รบประทานเสรจแลว ไมใชจบแคนน แตเพอให

เขาไดฟงธรรมตอไป”

(๒๒/๔๓-๔๔)

“ผลไดทตองการในทางเศรษฐศาสตรน ไมใช

จดหมายในตวของมนเองเปน means คอมรรคา สวน

end คอจดหมายของมน กคอการพฒนาคณภาพชวต

หยาดเพชร หยาดธรรม84

และการพฒนามนษย …กจกรรมทางเศรษฐกจและ

ผลของมนเปนฐานหรอเปนอปกรณทจะชวยสนบสนน

การมชวตทดงาม และการพฒนาตน พฒนาสงคมของ

มนษย”

(๒๒/๕๐)

“การสรางความพรงพรอมในทางเศรษฐกจก

เปนภารกจสำาคญทจะตองทำาแตเราจะตองใหความ

เจรญกาวหนาพรงพรอมทางเศรษฐกจนนสมพนธกบ

จดหมายใหเปนไปเพอจดหมาย คอใหเกดคณภาพชวต

ซงทำาใหมนษยพรอมทจะพฒนาศกยภาพ สรางสรรค

หรอปฏบตเพอชวตทดงาม …สงสำาคญทเศรษฐศาสตร

จะตองทำากคอการหาจดสมพนธของตนกบวชาการ

แขนงอนๆ วาจะรวมมอกบเขาทจดไหนในวชาการนนๆ

จะสงตอรบชวงกนอยางไร เชน ในเรองการศกษา

เศรษฐศาสตรจะสมพนธหรอรวมมอกบการศกษาเพอ

แกปญหาของมนษยทจดไหน”

(๒๒/๕๑-๕๒)

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 85

การศกษา กบ ประชาธปไตย

“ลกษณะสำาคญ ๒ อยางของสงคมประชาธปไตย

คอวถชวตแหงความพอด ทเปนสายกลาง ซงองค

ประกอบและปฏบตการทงหลาย ไดสดสวนสมดลกน

…อกอยางหนงคอการยอมรบศกยภาพของมนษย วา

บคคลแตละคนมความสามารถทพฒนาได ….ศกยภาพ

นนจะตองไดรบการพฒนา คอตองมการศกษา เพอให

บคคลมสตปญญา สามารถคดวนจฉย เลอกตดสนใจ

และใชเสรภาพเปนตน ไดอยางถกตองพอด….

การจะมประชาธปไตยทดนน ไมใชเพยงแคเอา

อยางรปแบบเขามาใชตามไปเทานนกสำาเรจ แตมสงท

จะตองเพยรพยายามทำาดวยความตงใจจรงเฉพาะอยาง

ยง ตองมการแสวงหาปญญา และใชปญญาอยางจรงจง

โดยใหบคคลมเสรภาพทจะพฒนาศกยภาพของตน และ

ใหศกยภาพนนอำานวยผลดในการทจะใชเสรภาพในการ

ทจะเกอกลตอชวตและสงคม ทำาใหเสรภาพในระบอบ

ประชาธปไตยเปนไปอยางสมดล โดยเปนเสรภาพของ

คนทปกครองตนเองได”

(๑๐/๗๑-๗๓)

หยาดเพชร หยาดธรรม86

“สงคมประชาธปไตย จะตองมเครองผกพนคนให

มความสามคครวมมอรวมใจกน… การรวมมอกนและ

อยรวมกนดวยดนนมลกษณะการแสดงออกตางๆ ซง

เนนความมเมตตาปรารถนาด หวงประโยชนสขตอกน

อนจะโยงไปหาหลกการพนฐาน คอการทคนเราจะตอง

ใชปญญา….เปนสงคมแหงสามคคเอกภาพ ทคนม

เมตตาหรอไมตรตอกนเปนพนฐานรองรบความเปนอย

และการแสดงออกเสรทมความเสมอภาคเทาเทยมกน”

(๑๐/๙๖-๙๘)

“ประชาธปไตยจะไมมทางเปนประชาธปไตยทด

ถาหากไมถงธรรมาธปไตย เพราะประชาธปไตยทเปน

อตตาธปไตยนนไมดไปกวาราชาธปไตยทเปนอตตาธปไตย

คอนำาไปสความพนาศเชนเดยวกน… จะเปนธรรมาธปไตย

กตองเรมตงแตรวาอะไรเปนธรรม ความรเกดขนได

กตองอาศยปญญา จะใหมปญญากตองมการศกษา

ฉะนนจะตองเรมตงแตใหการศกษา”

(๕/๕๓)

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 87

“การศกษาทพรงพรอม ทจะใหเกดประชาธปไตย

กตองม ๓ องค… คอมทงศล มทงสมาธ มทงปญญา…

การศกษาทขาดศล ขาดระเบยบวนย ขาดสมาธ ขาดการ

สรางจตใจทเขมแขงมนคง จงไมอาจจะเปนพนฐานทด

ของการสรางประชาธปไตยได”

(๕/๕๖)

หยาดเพชร หยาดธรรม88

การศกษา กบ ภารกจทางวฒนธรรม

“ในแงวฒนธรรมน เรามภารกจทจะตองทำาอยาง

นอย ๓ ประการ….

ประการท ๑ เรายงมภารกจมากทจะทำาให

คนไทยภมใจในวฒนธรรมไทย

ภม ใจในความเปนไทย เหน

คณคาของวฒนธรรมไทยทมมา

แตเดม

ประการท ๒ ซงสบเนองตอจากประการท ๑

นน คอการเชอมประสานระหวาง

วฒนธรรมไทย ทมมาขางในกบ

วฒนธรรมใหมท เข ามาจาก

ภายนอก โดยเฉพาะวฒนธรรรม

ตะวนตก วาเราจะทำาอยางไรให

ว ฒ น ธ ร ร ม ท ง ส อ ง ส า ย น น

ประสานสอดคล อ ง…ใ ห ได

ประโยชน ทควรจะได ใหมน

กลายเปนความเจรญงอกงาม

ของสงคมอยางแทจรง

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 89

ประการท ๓ คอการทจะสบตอเกากบใหม

ทำ า ให เก ากบใหมมา สบทอด

ตอกน จนเปนกระแสธารอน

เดยวกน… เพอความเจรญ

งอกงามของสงคมไทยสบตอไป

ทงหมดน จะสำาเรจไดตองอาศยเหตปจจยทสำาคญ

คอการพฒนาสตปญญา…”

(๘/๑๖๕-๑๖๗)

หยาดเพชร หยาดธรรม90

การศกษา กบ การเผชญหนาทางวฒนธรรม

“เมอเราสมผสกบวฒนธรรมภายนอก ไมเฉพาะ

วฒนธรรมตะวนตกจะเปนวฒนธรรมใดกตาม เราจะ

ตองใชปญญาพจารณาวา ทำาอยางไรจะเอามนมาใช

ประโยชนได คอการทตองรจกเลอกเอาสวนทด มองจบ

เอาคณคา ทเปนประโยชน โดยแยกแยะวเคราะหและ

ทสำาคญ เมอใชปญญารจกเลอกแลว กตองรจกดดยอย

ใหกลายมาเปนเนอเปนตวของเรา แลววฒนธรรมของ

เรากจะอดมสมบรณยงขน…สงคมใดๆ กตาม ทจะม

การเจรญวฒนาตองรจกเลอกรบจากภายนอก ไมใชมว

ยนตวปดตายอย ถาเปนสงคมทปดตายกจะมวฒนธรรม

ทนงตายเชนเดยวกน”

(๒๙/๓๖-๓๘)

“ถาเรารบวฒนธรรมอนในลกษณะทเรยกวา

เปนการเลยนแบบ กจะเปนการถกครอบงำา…แทนทจะ

เลยน กเปลยนเปนเรยน…เมอเราเรยนกคอการทเรา

สามารถถอเอาประโยชนจากของเขาได และเอาใชให

เปนประโยชนเขามาเสรมเนอตวของเรา”

(๒๙/๓๘-๓๙)

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 91

“การทเราจะสามารถสบสานวฒนธรรมได จะ

ตองมความรหลายอยางเชน รสภาพสงคมไทย รปญหา

สงคมไทย รความตองการของสงคมไทย รปญหาความ

เสอมความเจรญของสงคมโลกทงหมด รเทาทนความ

เปนไปของอารยธรรม และตองรจกโยงปจจบน อดต

อนาคต เขาดวยกน….

การศกษาของเราจะตองทนทางปญญาประเทศ

ทยอดเยยมทสดทพฒนาสงสด มความคดอะไร มความ

รความเขาใจอะไรใหมๆ เราตองจบทน… จะตองจบ

จดคอยดวาคนชนนำาเองเขาคดอะไร วงการชนนำาทาง

ปญญาของเขาขณะนกาวไปถงไหน เราตองเขาถงจด

นนและจบใหไดทนท มฉะนนจะไมสามารถนำาสงคม

ของเราไปได ในทางทจะทำาใหวฒนธรรมของเราน เปน

วฒนธรรมทกาวหนา

ประการตอไปกคอ การสรางความมนใจในตวเอง

ทวาเรามอะไรดทจะใหแกผอนได…เมอเรามอะไรจะให

แกเขาได ความเปนผนำากจะเกดขน เพราะฉะนน จะ

ตองปลกจตสำานกในความเปนผนำา”

(๒๙/๖๗-๖๘)

หยาดเพชร หยาดธรรม92

การศกษา กบ การเชอมโยง

อดต ปจจบน อนาคต

“อดตเปนเรองสำาคญ เพราะเปนรากฐานทสบ

ตอถายทอดมาถงปจจบน…การโยงอดตเขามา ใหเหน

ถงรากฐานทมาของปจจบนและการทนำาสาระจากอดต

นนมาใชใหเกดเปนประโยชนแกปจจบน…คอการวาง

รากฐานสำาหรบการพฒนาตอไปในอนาคต

อนาคตเปนสวนท เราม งหมาย แตถ า เรา

ตองการทำาอนาคตใหด เรากตองโยงมาหาปจจบน และ

ยอนกลบไปหาอดตได ทง ๓ สวนน คอ อดต ปจจบน

และอนาคต จะตองมาประสานสอดคลองเกอกลกนได จง

จะเปนการสำาเรจในการพฒนาประเทศชาตและสงคม”

(๘/๑๗๙/๘๐)

“การศกษาและการพฒนาทถกตอง นาจะวดดวย

การทมนษยมความสามารถมากขน ในการททำาใหอดต

ปจจบน และอนาคต โยงประสานเกอกลกน และทำาให

บคคล สงคม และธรรมชาต เจรญไปดวยกนได”

(๘/๑๘๓)

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 93

ความสำาคญของครอาจารย

“เราจะตองมการยกฐานะของครทงในดาน

คณธรรม ความร วชาการ และยกฐานะในทางเศรษฐกจ

และสงคมไปดวย ปจจบนน ฐานะของครนนทรดหมด

เลย…เมอมองเหนความสำาคญของการศกษา กตองมอง

เหนความสำาคญของคร…การสงเสรมคณภาพครนพง

ถอเปนเปาหมายอนสำาคญของรฐ หวหนารฐบาลควร

จะเอาใจใสในเรองนใหเตมท ครควรไดรบการยกยองให

เปนบคคลชนนำาของสงคม… เราจะตองหนกลบมา

ทำาใหครเปนอาชพอนดบหนง เพราะเปนคนทสอนคน

ในอาชพอนทกอาชพ เปนครเขาแตกลบมาอยในสภาพ

ทดอย…เมอปลอยปละละเลยกน แมแตในเรองทรกน

อยอยางเตมอกเตมท แลวสงคมนมนจะกาวหนาไปได

อยางไร”

(๓/๒๐๓)

“คำาวา “นกศกษา” นนแสดงความหมายอยในตว

วาเปนผใฝศกษา คนควา แสวงปญญา และฝกหดการ

ใชปญญาอยางเอาจรงเอาจง…ภารกจทสำาคญอยางยง

ของนกศกษาในปจจบนกคอ การทจะแสวงปญญา และ

หยาดเพชร หยาดธรรม94

ฝกหดการใชปญญา…

ครอาจารยทำาหนาทหลายอยาง…อยางหนงเรา

เรยกวาเปนสปปทายกหรอศลปทายก… แปลวาผถายทอด

หรอใหศลปวทยา…. หนาทอกอยางหนงคอความเปน

กลยาณมตร…. คอการแนะนำาชชองทางในการแสวง

ปญญาใหศษยรจกใชปญญา และฝกอบรมในการใช

ปญญานนเอง”

(๗/๑๑๑-๑๑๒)

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 95

การศกษา กบ การสรางผนำารนใหม

“การศกษาเปนสงสำาคญทจะสรางคนชนนำา หรอ

ปญญาชนชนนำา การศกษาของเรานควรเปนการศกษา

ทผลตคนรนใหมใหเปนผนำาไดจรง คอเปนคนทรจก

สงคมไทย เปนคนทพดกบชาวบานรเรองอยกบชาวบาน

ได เปนคนทชาวบานเชอถอและนบถอจนนำาชาวบาน

ได ไมใชเปนการศกษาทแยกคนรนใหมออกจากสงคม

ไทย ทำาใหคนไทยกบคนไทยรสกแปลกหนากน แตตอง

เปนการศกษาททำาใหคนไทยเขาใจกน และรเทาทน

คนนอก ไมใชสรางคนไทยทฝากใจกบคนนอก …การ

ศกษาเทาทเปนมาไดมสวนแยกคนไทยออกจากสงคม

ไทยไมนอย เราจงจะตองพยายามสรางคนไทยชนนำา

รนใหมทเปนคนของสงคมไทยเองใหมานำาชมชนไทย”

(๑/๘๓-๘๔)

“เวลานคนไทย รวมทงเดกและเยาวชน จะตอง

เปนคนทมองใหกวาง คดใหไกล ใฝใหสง

มองใหกวาง คอ ไมมองแคบๆ อยแคสงคมของ

ตนเอง คดใหไกล คอคดยาวออกไปทงอดต ปจจบน

หยาดเพชร หยาดธรรม96

อนาคต ไมใชคดสนๆ อยแคปญหาเฉพาะหนา และ

ใฝใหสง คอใฝอยางพระโพธสตว...มงหมายปรารถนา

จะเขาถงสจจธรรมความจรงทสงสด และปรารถนา

อยางแรงกลาทจะบำาเพญความดงาม สรางสรรคชวต

และสงคมใหเขาถงประโยชนสขอยางสงสด”

(๒๙/๖๘-๖๙)

“ตามหลกพระพทธศาสนา ชาวพทธจะตอง มอง

กวาง คดไกล ใฝสง …มองกวางอยางไร ไมใหมองอย

แคตวเอง ไมใหมองแคสงคมของเรา แตใหมองทงโลก

ใหมปญญามองเหนระบบความสมพนธแหงเหตปจจย

ในสรรพสงในธรรมชาตทงหมด …คดไกลไปขางหนา

จนกวาจะถงจดหมายสงสดใหมชวตอยกบปจจย โดยม

ปญญาสบคนหยงรเหตปจจยยาวไกล ไปในอดต และม

ความไมประมาททจะปองกนความเสอมและสรางสรรค

เหตปจจยใหพรอมทจะนำาไปสความเจรญงอกงามใน

อนาคต …ใฝสงกคอ ใฝธรรม มงแสวงหาความรให

เขาถงความจรงแท ปรารถนาจะสรางสรรคความดงาม

บำาเพญประโยชนสขแกสงคม ใหชวตและสงคมบรรล

ความดงาม ประเสรฐเลศดวยธรรม…”

(๓๐/๓๓-๓๕)

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 97

“คานยมในการตามสงคมตะวนตกหรอตาม

วฒนธรรมตะวนตกน ไดฝงลกลงไปในจตใจของคนไทย

จนกลายเปนสภาพจตทขอเรยกวา เปนสภาพจตแบบ

ผตามและผรบ เวลานคนไทยเราไมรตวเลย วาเรานเปน

ผตามและเปนผรบตลอดเวลา สภาพจตนมนฝงแนน

จนตดเปนนสย …ฉะนน เวลานจงตองขอยำาจดเนน

ทสำาคญคอตองปลกจตสำานกของคนไทยในความเปน

ผนำาและเปนผให …จตสำานกนเปนสงสำาคญทจะตอง

สรางขนใหได…”

(๓๐/๒๗-๒๙)

หยาดเพชร หยาดธรรม98

การพฒนาการศกษาทถกตอง

“การศกษานนมสองแบบคอ การศกษาแบบตาม

สนองสงคมกบการศกษาแบบนำาทางสงคม การศกษา

ทแทนนจะตองเปนการศกษาทนำาทางสงคมไมใชการ

ศกษาทตามสนองสงคม ปจจบนนการศกษาเปนไปใน

ลกษณะการตามสนองสงคมมาก อยางนอยกมงเพยง

จะทำาหนาทผลตกำาลงคนใหแกประเทศชาต… การ

สนองความตองการอยางนกเปนภาระดานหนงของการ

ศกษา แตมนไมใชเนอแทของการศกษา มนเปนสวน

นอก หรอสวนวงนอกของการศกษา และเปนสวนปลก

ยอย …การศกษาทแทตองเปนตวนำาสงคม …ถาสงคม

เดนทางผด การศกษากตองแกไขเปลยนแปลงใหมน

เดนทางใหถก”

(๒๘/๗๓-๗๔)

“ขณะนถงเวลาทเราตองการความเปลยนแปลง

ทางสงคมแลวและการเปลยนแปลงนจะตองเปนการ

เปลยนแปลงถงขนรากฐานถงขนความคดจตใจ ถงขน

คานยม ถงขนภมปญญา …ขณะนเราตองการเปลยน

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 99

แมกระทงสภาพจตของคนไทย จากความเปนผตามและ

ผรบ ใหขนมาสความเปนผนำาและเปนผให …คนไทย

เราเคยสำารวจตวเองไหมวาเรามอะไรทจะใหแกผอนบาง

อยางนอยกใหไดชอวาประเทศไทยเปนผมสวนรวมใน

การสรางสรรคอารยธรรมของโลก ….การศกษาจะตอง

สรางความเปลยนแปลงขนทจดยนน สภาพจตทเคยชน

ทฝงลกกนมานานเปนรอยป จะตองเปลยนแปลงเสยท

ถามฉะนนแลว การศกษาของประเทศไทยจะไมเดน

หนา”

(๒๘/๗๔-๗๖)

“การศกษาทแทไมใชเปนเพยงการศกษาเพอสนอง

สงคมเทานน การศกษาทแทจรงนนเปนตวการพฒนา

สงคม เปนตวแกไขปรบเปลยนกระบวนการพฒนาสงคม

และเปนผนำาทางใหแกสงคม”

(๒๓/๑๓๙)

“ปจจบนน สงทครอบงำาสงคมกคอวทยาศาสตร

และเทคโนโลย …ยงมอกสงหนงมมกจะถกหลงลมไป

…สงนนกคอ ศาสนธรรมและวฒนธรรม…

หยาดเพชร หยาดธรรม100

การพฒนาการศกษาทถกตอง กคอจะทำาอยางไร

ใหศาสนธรรมและวฒนธรรม ฝายหนงกบวทยาศาสตร

และเทคโนโลย อกฝายหนง มาประสานสมพนธเกอกล

ซงกนและกน อยางนอยกใหมาควบคมกนได คอเมอ

วทยาศาสตรและเทคโนโลยเจรญไป เรากมศาสนธรรม

และวฒนธรรมมาเปนเครองควบคมไมใหเผลอ ไมให

พลาด ไมใหทำาลายประโยชนของสงคม ไมใหชวตของ

มนษยผดพลาดไป ถาหากสองฝายนมาประสานเกอกล

กนไดกจะเปนความสำาเรจในการศกษาและการพฒนา”

(๘/๑๘๔)

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 101

จดเนนของการจดการศกษาในอนาคต

“การศกษาในยคตอไปของประเทศไทยน นา

จะใหความสนใจตอการเปลยนจตสำานก เพราะคงจะ

ตองยอมรบวาเดยวนเรามลกษณะจตใจแบบผรบและ

ผตาม จนกระทงไมลมหลมตา ฝงลกจนกระทงทำาไปโดย

ไมรสกตวเลย ฉะนน จะตองตนขน แลวกเตอนกนแลวก

พยายามฝกฝนกนขนมา พฒนากนขนมา ใหมจตสำานก

ทจะเปนผนำาและผให

(๑๙/๓๕)

“เราควรจะกาวออกไป คอไมใชเปนสงคมทตาม

เขาหรออยางทวามความรสกดอยอยเรอยไป ทำาอยางไร

เราจงจะกาวเขาไปอยในวงของกลมชนผนำาทจะคดแก

ปญหาของโลก พดงายๆ วา มดอะไรทจะใหแกเขาบาง

…ขณะนเราไมคอยรสกตอการทวาเรามดอะไรบางหรอ

เปลา เพราะเราไมเคยคดหรอไมเคยทจะมอง”

(๑๙/๓๔)

หยาดเพชร หยาดธรรม102

“ดวยการมาศกษาคนควาวจยเรองพระพทธศาสนา

น เราจะมอะไรใหมๆ ใหแกวชาการของโลก ทไมเปน

การไปทำาซำาอยเฉพาะแคตามฝรง รอรบของฝรงหรอ

ทำาอะไรเทาทฝรงเขาทำาอยเทานน ….การวจยพระพทธ

ศาสนามทางเปนไปไดมากทจะทำาใหเราเปนผนำาและ

เปนผให ไมใชเปนเพยงผรบและผตาม”

(๑๙/๘๗-๘๘)

“ขณะนสงคมโลก โดยเฉพาะประเทศทพฒนา

แลว ไดมาถงจดทยอมรบปญหา พากนแสวงหาทางออก

และนอมตวเขามาสนใจแลว ไฉนเรามสมบตเหลาน

แลวจะปลอยโอกาสหรอทงใหเขาไปเสย …ทจรงเราอย

ในฐานะทจะศกษาไดดกวาเขา ทำาไมเราจะไมนำาหนา

Maslow บาง? ทำาไมเราจะไมนำาหนา Fritjof Capra หรอ

Schumacher บาง?”

(๑๙/๘๘-๙๙)

“การทจะแกปญหาการศกษา หรอจะแกปญหา

สงคมไทยไดนน อาตมภาพถอหลกวา จะตองเขาถงพน

ฐานของไทย และจะตองไลใหทนความคดชวตสงคมฝรง

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 103

ตองทงสองอยางจงจะสำาเรจ…อะไรเปนสงทเรามใหแก

อารยธรรมของโลกบาง…อกดานหนงกคอวาเราจะตอง

ฉลาดทจะรจกเลอกเอาสงทดทสดของเขามาเสรมใหแก

ตน”

(๖/๖๑-๖๒)

“สงทเรยกวาเปนความเจรญของฝรงทเปนมา

แลวกด ของญปนทกำาลงแซงขนมากด แทจรงแลวกม

ทงสวนดและสวนเสย มทงสวนทเจรญและสวนทเสอม

อยพรอมกน …คนทมปญญาเปนของตวเอง ถารจกด

รจกแยก รจกทำาใหเปน เมออยากจะเจรญใหด กมแตได

ประโยชนจากเขา ถงจะเจรญกไมจำาเปนตองเจรญแบบ

ฝรงไมจำาเปนตองเจรญแบบญปน”

(๑๓/๑๔๔)

หยาดเพชร หยาดธรรม104

การปฏรปการศกษา

“การปฏรปการศกษานนเปนเรองใหญ …คำาวา

“ปฏรป” เปนคำาทนาศกษา ปฏรปนนมความหมาย ๒

อยาง คอ

๑. ทำาใหกลบเขารปเดม เพราะคำาวา “ปฏ” ก

คอกลบไปเปนอยางเกา หรอกลบเขาท …

“ปฏรป” จงแปลวา ปรบรป หรอปรบใหกลบ

เขาท คออาจจะเกดความเคลอนคลาดออก

ไป กทำาใหเขารปเดมทถกตอง

๒. ทำาใหเหมาะสม หมายความวาปรบแกให

เหมาะกบสภาพทเปนอย เพอใหไดผลด

ตามวตถประสงค

การปฏรปในทน (การปฏรปการศกษา-ผรวบรวม)

อาจจะมความหมายไดทง ๒ อยาง คอในบางกรณกเปน

ความหมายแรก บางกรณกเปนความหมายท ๒…”

(๓๑/๒)

“….การปฏรปการศกษา คอกลบไปหาธรรมชาต

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 105

ทมนษยเปนสตวแหงการเรยนร …ถามองในแงนการ

ปฏรปการศกษากกลบไปเปนการปฏรปทใชในความ

หมายแรก …เพราะวาเมอเราเปนสงคมแหงการเรยนร

สรางบคคลแหงการเรยนรเราสรางศพทใหมคดคนวาโก

แตกจรงบคคลแหงการเรยนรกคอนกเรยนนแหละใชไหม

เปนศพทเกาทสด นกเรยนกคอผทเอาจรงเอาจงในการ

เรยน บคคลแหงการเรยนร กคอนกเรยนนนเอง…”

(๓๑/๑๐)

“…ทางพระถอวามนษยเปนสตวทตองฝก เรยก

งายๆ วาเปนสตวแหงการเรยนร คอการดำาเนนชวต

ของเขา โดยเฉพาะดำาเนนชวตทดงาม ไมใชไดมาเปลาๆ

เขาตองลงทนดวยการเรยนรและฝกหด กคอการศกษา

นนเอง…”

(๓๑/๑๑)

“…การทจะบอกวาเราจะสรางบคคลใหเปนบคคล

แหงการเรยนร ใหองคกรเปนองคกรแหงการเรยนร และ

ใหสงคมเปนสงคมแหงการเรยนรนน เปนเรองเกาเหลอ

เกน แตเกานเปนเกาตามหลกการของธรรมชาต ไมใช

หยาดเพชร หยาดธรรม106

เกาเพยงเปนเรองของประวตศาสตร แตเกาในทนกคอ

คนไปสธรรมชาตของมนษยนนเอง เพราะธรรมชาต

มนษยนนคอเปนสตวทตองฝก หรอเปนสตวทจะมชวต

ทดงามไดดวยการเรยนร…”

(๓๑/๑๓)

“…ระยะนชอบพดกนวา จะตองรแอนยเนยรง

หรอ รอปรบระบบและกระบวนการทำางานกนใหม แต

แคนนไมพอ เราบอกวาจะตองพฒนาคนเพอเปนฐาน

ของการพฒนาทยงยน แตถาจะใหการพฒนายงยนได

จรง สงทจะตองรเอนยเนยรง กคอตองรอปรบระบบ

และกระบวนการพฒนาคนนนเองกนใหมทงหมด…”

(๓๑/๖๓)

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 107

พฒนาคน กบ พฒนาทรพยากรมนษย

“…คำาวา “ทรพยากรมนษย” เกดขนเมอราว

ป ๒๕๐๔ เปนศพทใหมซงเกดขนในยคทกระแสการ

พฒนาทเนนเศรษฐกจกำาลงแรง จนกระทงเรามองคน

เปนทรพยากร คอเปนทรพยสน เปนทน เปนเครองมอ

หรอเปนปจจยทจะนำาไปใชเพอพฒนาเศรษฐกจตลอด

จนสงคมอกทหนง สาระสำาคญคอมองคนเปนทน หรอ

เปนสงทจะจดสรรเอาไปใหเพอพฒนาเศรษฐกจและ

สงคม…”

(๓๒/๕)

“…ปจจบนนเราเปลยนแนวความคดใหม เรา

บอกวาการพฒนาทเนนเศรษฐกจนนไมถกตอง แตศพท

คอคำาวา “ทรพยากรมนษย” กยงคดอย จนกระทง

เวลานเราชกสบสน ทงๆ ทหนมาเปนการพฒนาตวคน

แตศพททใชกอยในสายความคดทเปนการพฒนาเศรษฐกจ

…แสดงวาเรายงคดในแนวคดทมงเอาคนไปใชเปนทน

ในการพฒนาเศรษฐกจและสงคม หรอสกวาพดไป

โดยไมคด หรอไมกใชโกๆ ไปอยางนนเอง…”

(๓๒/๕-๖)

หยาดเพชร หยาดธรรม108

“…เราตองมความชดเจน จะตองมการแยกวา

จะพฒนาคนฐานะทเปนมนษยหรอเปนตวตน หรอจะ

พฒนาคนในฐานะทเปนทรพยากร สองคำานคนละอยาง

แตทวานกไมใชหมายความวาจะเลกพฒนาคนในฐานะ

ทเปนทรพยากรมนษยในแงหนงกเปนทรพยากรทาง

สงคมและทางเศรษฐกจ เพราะคนมคณภาพดกเอาไป

ใชพฒนาเศรษฐกจและสงคมไดผลด แตเราคงไมหยดแค

นน คอในขนพนฐาน เราตองพฒนาคนในฐานะทเปน

คน เพอความเปนมนษยทสมบรณ….”

(๓๒/๖)

“…ถาเราแยกอยางนได คอรวาพฒนาคนใน

ฐานะทเปนการพฒนามนษย คอพฒนามนษยใหม

ความเปนมนษยทสมบรณ มชวตทดงาม มความสข

มอสรภาพ อยางหนง และพฒนาคนนนในฐานะท

เปนทรพยาการมนษย คอเปนทนทจะนำาไปใชในการ

พฒนาเศรษฐกจและสงคม อกอยางหนง…”

(๓๒/๖-๗)

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 109

“…วชาศกษาทวไป ทำาหนาททำาคนใหเปนบณฑต

หรอสรางบณฑต มบทบาทโดยตรงในการพฒนาคน

เพอใหบคคลแตละคนเปนคนทสมบรณ มชวตทดงาม

ประณต ประเสรฐ สมกบความเปนมนษย หรออาจจะ

เรยกวาเปนคนเตมคน เปนชวตทมอสรภาพและมความ

สข

สวนวชาเฉพาะและวชาชพ มหนาทสรางเครองมอ

และความสามารถทจะใชเครองมอนนใหแกคน (ทจะ

เปนบณฑต) โดยพฒนาคนขนในฐานะทเปนทรพยากร

ของสงคม เพอใหเขาเปนทน เปนองคประกอบหรอเปน

ปจจยทมคณภาพและมประสทธภาพ ในการรวมสราง

(หรอจะถกนำาไปใชสราง) ความเจรญทางเศรษฐกจ และ

ความเจรญดานอนๆ ของสงคม…”

(๓๒/๙-๑๐)

“…ในแงจดหมายระยะยาว การศกษาจะตอง

พฒนาคนใหเปนคนเตมคน ผมชวตทสมบรณ ใหเปน

บคคลทพฒนาแลว ทงดานพฤตกรรม ไมวาจะเปน

พฤตกรรมในการสมพนธกบสงแวดลอมทางวตถ (รวมทง

ธรรมชาต) หรอพฤตกรรมในการสมพนธกบสงแวดลอม

หยาดเพชร หยาดธรรม110

ทางสงคม คอเพอนมนษยทงดานจตใจและดานปญญา

อยางนอยใหไดคณสมบตเหลานในฉบบงายทพดได

สนๆ วาใหเปนคนทเกง ด และมความสข…”

(๓๒/๕๗)

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 111

จตสำานกในการศกษา

“…การศกษาคอชวตของมนษย หรอชวตทดคอ

ชวตแหงการศกษา มนษยจะตองรบเปนหลกการเลย

วาการศกษาเปนเนอหาแหงชวตของตน ชวตของเราจะ

ตองมการศกษา คอตองสรางจตสำานกในการศกษาขน

มา…”

(๓๓/๔๓)

“…จตสำานกในการศกษา กคอ การทจะระลกอย

เสมอและใฝใจทจะเรยนร ฝกฝน พฒนาตนอยตลอด

เวลา เมอมจตสำานกนแลว การรบประสบการณ กจะม

ทาทตางไป ปฏกรยาตอบสนองและการมองอะไรตางๆ

จะตางไปหมด …พอมจตสำานกน เรากมองประสบการณ

และสถานการณทกอยางในแงทเราจะไดเรยนรและ

ฝกฝนพฒนาทงนน …ยงเจอปญหาหรอสถานการณ

อะไรทยากมาก เรากยงไดเรยนรมาก ไดฝกมาก ได

พฒนามาก ซงเปนความจรงอยางนน เปนความจรงโดย

ธรรมชาต อะไรยงยาก เมอมนษยทำามนษยกยงไดเรยน

รมาก…”

(๓๓/๔๔-๔๕)

หยาดเพชร หยาดธรรม112

“…คนมจตสำานกในการศกษาไมมองเหนฝายรบ

วาเทคโนโลยมาชวยบำาเรอเรา …แตเขามองดวยความ

รสกวาเทคโนโลยเปนสงรบใชเรา มาชวยใหเราสามารถ

กาวตอไปในการทำาการสรางสรรคสงทดยงกวาน…”

(๓๓/๔๖)

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 113

สอมวลชน

คำาวา สอมวลชน น เทาทเราใหความหมายกน

มกจะเนนในแงของการทเปนสอกลางในการกระจาย

ขาวและความรไปสประชาชนคลายๆ วาเปนศนยกลางท

รวบรวมเอาขาวสารความร แลวกถายทอดไปใหประชาชน

รบทราบ แตความเปนสอกลางหรอศนยกลางในแงน ยง

รสกวาไมสมบรณ เทาทมองดบทบาทของสอมวลชน

ไมใช เ ทานน นอกจากจะเปนศนยกลางรวบรวม

ประมวลขาวสารความรสงกระจายไปใหประชาชนแลว

สอมวลชนยงเปนสอกลางระหวางประชาชนกบบคคล

กลม หรอองคกรทเกยวของในเรองนนๆ ทกำาลงม

ปญหาหรอกำาลงมเรองราวเกยวของดวย ไมวาจะเปน

เรองอะไรกตาม เชน เปนสอกลางระหวางรฐบาลกบ

ประชาชน ซงไมใชเปนสอกลางททำางานขางเดยวคอ

ไมใชเปนเพยงกระจายขาวสารจากฝายรฐบาลไปส

ประชาชนเทานน แตยงสะทอนเสยงของประชาชนมา

ใหรฐบาลรบทราบดวย เพราะฉะนนในแงนสอมวลชน

จงเปนสอกลางทไมใชทำางานออกไปสประชาชนขาง

เดยว แตรบฟงเสยงจากประชาชนมาใหสวนงาน หรอ

หยาดเพชร หยาดธรรม114

บคคล หรอองคกร อะไรตางๆ ทเกยวของกบปญหา

นนๆ ไดรไดทราบปจจบนนสอมวลชนทำางานเหลาน

ทงหมด เพราะฉะนน จงมความหมายกวางขวางกวา

คำาจำากดความทมกเอามาอางกน

(๓๕/๒-๓)

รวมความงายๆ วา หนาทและบทบาทสำาคญ

ของสอมวลชน ในปจจบนน คอ

๑. ทำาหนาทพนฐานในฐานะเปนแหลงขาวสาร

ขอมลทถกตองทวามาแทนทขาวลอ

๒. เปนยามระวงภยใหแกสงคม มอะไรทจะ

เปนปญหา ทจะทำาใหเกดภยอนตรายแก

สงคม สอมวลชนจะตองยกเรองนนขนมา

พจารณา มาชวยบอกกลาว มาชวยบอกใหร

เปนการเตอนภยเพอสงคม จะไดพยายาม

หลกเลยงปญหาเหลานน

๓. เปนผชขมทรพยบอกแหลงโชคลาภแกสงคม

ขอสามนเปนดานบวกซงกสำาคญเหมอนกน ม

ความหมายรวมถงการใหความรตางๆ โดยเฉพาะสงท

เกดขนใหมๆ สงทเปนความรเรมสรางสรรคทด สอมวลชน

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 115

กเอามาบอกกลาวคนในสงคมน ใครมความคดรเรม ม

การคนพบ หรอไดความรอะไร มความคดใหมๆ ทำา

อะไรๆ ทเปนการสรางสรรค สอมวลชนกเอามาสนบ

สนน เอามาชวยเผยแพรให อนนจะเปนประโยชนมาก

๔. ขอสดทาย คอ เปนผนำาในทางสรางสรรคท

จะพาสงคมไปสความเจรญกาวหนา ซงเปน

เรองของการนำาในทางความคด ทบอกวา

เปนผสรางทศนคต คานยม มตมหาชน และ

กระแสความคดทถกตอง

ทงหมดนเปนหนาททขอกลาวโดยยอ ซงทาง

สอมวลชนยอมทราบกนดอยแลว

(๓๕/๘-๙)

แตสอมวลชนทพงประสงคของสงคม นาจะเปน

สอทสะทอนภาพทแทจรงของสงคม เปนกระจกเงาท

เรยบเสมอ พรอมทงมไฟฉายทสองใหสงคมรเหนและ

รตวถงจดสำาคญทควรแตงแกเสรมตว ตลอดจนเมอชวย

ใหแตงตวไดดเสรจแลว ยงสองนำาใหเหนทางทพงเดน

ขางหนาสบตอไปดวย

(๓๕/๑๑)

หยาดเพชร หยาดธรรม116

อกอยางหนงทสำาคญ กคอ ไดบอกแลววา

สอมวลชนนนมฐานะเปนผนำาสงคม โดยเฉพาะบทบาท

ตอนนเรยกไดวาเปนผนำาทสำาคญในสงคมไทยปจจบน

นสอมวลชนมอทธพลมากในการเปนผนำาของสงคม

สอมวลชนจะทำาหนาทนไดดจะตองเขาถงรากฐานและ

พนฐานทางวฒนธรรมของสงคมของตวเองดวย เรยก

งายๆ วา ตองรจกสงคมของตนเองอยางเพยงพอ อก

ดานหนงกคอ ตองรเทาทนสงคมโลกดวย ความเปนไป

ในสงคมทพฒนาแลว โลกสวนทเจรญอยางทสด คอ

ประเทศทเจรญสงสดเขาเปนอยางไร ตองรเทาทนทง

สองดาน จงจะนำาสงคมนไปสความเจรญได

ในดานทหนงคอ ตองรจกสงคมของตนเอง ตอง

เขาถงรากฐานทางวฒนธรรมของตน เพราะถาเราไมรจก

สงคมของตนเองด เราจะสรางสรรคสงคมนนไดอยางไร

เราจะสรางสรรคสงคมทเราไมรจกไดอยางไร ถาเราจะ

สรางสรรคสงคมใด เราจะตองรจกสงคมนนอยางดกอน

แลวเราจงจะรจดออนจดแขง จดบกพรอง จดดจดเดน

และอะไรอนๆ ทเราควรจะแกไขหรอสงเสรม

(๓๕/๑๕-๑๖)

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 117

อกเรองหนงคอ สงท เรยกวา เสรภาพของ

หนงสอพมพ หรอ Freedom of the press อนนกเปน

สงสำาคญ ในสงคมไทยของเรา เราเคยขาดแคลนสง

นมากมานาน จนกระทงเวลานเราไดขนมาเยอะจาก

การทขาดแคลนมานานแลวกไดขนมาใหมๆ น กมจด

ทตองระวงอยางหนง เรยกวา ความไมประมาท คอ

นกการเมองเหลงอำานาจไดฉนใด สอมวลชนกอาจจะเหลง

อำานาจไดฉนนน การทมเสรภาพในการเสนอขาวสาร

ขอมลน เมอทำาไปๆ บางทอสรภาพและเสรภาพกทำาให

เราเหลงไดเหมอนกน เพราะฉะนน ในการทจะรกษา

สถานะใหเปนทนานบถอของสงคม สอมวลชนกจะตอง

ระมดระวงโดยมความรบผดชอบในการทจะรกษาและใช

เสรภาพในการเสนอขาวสารน มฉะนน วนหนงเสรภาพ

นกอาจจะสญเสยไปได บางทกไมใชสญเสยแกใครทจะ

มายดอำานาจหรอก อนนน กเปนเรองหนง แตอกปจจย

หนงทสำาคญกคอ การถกตกลบจากประชาชนทำาให

กลายเปนวา เสรภาพของหนงสอพมพไมไดรบการ

ยอมรบจากประชาชนหรอประชาชนตอตานเสรภาพ

ของหนงสอพมพ

(๓๕/๒๐)

หยาดเพชร หยาดธรรม118

วาโดยยอ ความรบผดชอบของสอมวลชนนนม ๒

ระดบ

ระดบทหนง ระดบขอมล จะเรยกวาระดบความร

กได คอระดบของการเสนอขาวสารขอมลแทๆ ความรบ

ผดชอบเปนเพยงเรองของความถกตองแมนยำา ซงเปน

ปญหาทสงผลเฉพาะกรณระยะสน เพราะขอมลขาวสาร

มกเปนเรองของขอเทจจรงเฉพาะ สวนระยะสนเพยงวา

รผดหรอรถก ถาพลาดไป กอาจจะทำาใหการปฏบตการ

ในเรองนนผดพลาดไปดวย แตกเปนเรองเฉพาะตวระยะ

สน ทนอกระดบหนงเปนเรองสำาคญมาก

ระดบทสอง ระดบความคด ทางพระเรยกวาระดบ

ทฏฐ ระดบทฏฐ คอ ตอนทเปนความเชอ เปนทศนคต

เปนคานยม เปนแนวความคดของสงคม ซงเปนเรอง

ระยะยาวแลวถาผดกเปนปญหาใหญ ถาเราสรางความ

เชอ แนวความคด ทศนคตหรอคานยมอยางใดขนมา

แลวกจะเปนเรองทมผลตอสงคมระยะยาวมาก เพราะ

ฉะนน ความรบผดชอบจงตองมทง ๒ ระดบ

(๓๕/๒๑-๒๒)

สำาหรบผททำางานเกยวของกบขาวสารขอมล

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 119

ทานสอนหลกการวา จะตองมปญญาชดหนง ในระดบ

ของวธการทจะจดการกบขาวสารขอมล ปญญาในการ

จดการกบขาวสารขอมลน ม ๔ ขอทสำาคญคอ

ขอทหนง ชดเจนในเนอหา หมายความวาเราจะ

ตองมความรความเขาใจในเรองทกำาลงพดจากลาวถง

นนๆ อยางชดเจนเพยงพอ เรยกวาเมอมองหรอนกถง

เรองนนๆ แลว เรามองเนอหาของมนไดชดวามอะไร

บางและเปนอยางไร สามารถลำาดบเรองราวได พรรณนา

ได บรรยายไดในใจของเรา นเรยกวามความเขาใจ

เนอหาสาระความเปนไปของเรองราวนนอยางเพยงพอ

อนนเปนประการแรกในการทเราจะทำางานเกยวกบ

ขาวสารขอมล ตองไดอนนกอน ตองถามตวเองวาเราม

ความเขาใจเรองนเพยงพอไหม ชดเจนไหม ถกตองไหม

รความจรงไหม ถามตวเองใหชดกอน ถายงไมชดจะได

รบคนหาสบสาวใหชด มฉะนนแลว ถาขนนพลาด เราก

พลาดหมดเลย แลวจะทำาหนาทไมไดแมแตในการทจะ

เสนอขาวสารใหถกตองแมนยำา จะตองถามตวเองใหได

ในขอนกอน

ขอทสอง จบประเดนได คอ จะตองรวาเรองท

เกดขนนหรอเรองราวความเปนไปหรอเนอความทงหมด

หยาดเพชร หยาดธรรม120

นตวประเดนอยทไหน จดของปญหา อยทไหน จะเหน

วาหลายคนสำาหรบเรองราวนตวเองพอจะรเขาใจ หรอ

รรายละเอยดชดเจน แตจบประเดนไมถก ทำาใหเจาะจง

เรองไมถกและไปไมไดไกล เพราะฉะนน ในประการท

สอง ผทำางานสอมวลชนจะตองถามตวเองวา ในเรองน

ตวประเดนอยทไหน จดของปญหาอยทไหน แลวตวเอง

มควมชดในตวประเดนหรอไม

ขอทสาม ใชภาษาเปน คอ มความสามารถใน

การใชภาษาสอสาร จะตองสามารถใชภาษาสอความ

เขาใจใหแกประชาชน ใหเขาเขาใจสงทเราเสนอไดถก

ตองแมนยำาชดเจน ตรงตามทเราตองการใหเขาเขาใจ

ถาสามารถมากกวานน สอมวลชนบางคนเกงกสามารถ

แมแตชกจงความคดเหนความเชอได ถงขนทเรยกวา

สรางประชามตได สรางมตมหาชนได สรางทศนคตได

ผทสามารถถงขนน จะตองใหความสามารถ

พฒนาไปพรอมกบคณธรรมความรบผดชอบ ทงในแง

การใชตวภาษาทถกตองดงามเปนแบบอยางได และใน

การโนมนาวชกจงประชาชนในทางทดงามดวยเจตนา

ทเปนกศล แตอยางนอยจะตองใชภาษาสอสารใหเขา

เขาใจถกตองตรงตามความเปนจรง

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 121

ขอทส ใหความรความคดใหม คอ สามารถ

เชอมโยงขอมล ความรตางๆ มาสรางสรรคความคด

หรอความรใหมๆ เกดเปนความคดรเรมสรางสรรคหรอ

แนวทางทจะแกปญหา ขอนกคอ การเอาความรทมอย

แลวนนเอง มาเชอมโยงสมพนธกน สรางความรในการ

แกปญหาและสรางสรรคใหมๆ

ผใดมปญญาในดานการจดการขาวสารขอมลส

ประการน ผนนกมความพรอมในการทำาหนาทสอมวลชน

สออยางนกเปนธรรมะในพทธศาสนานนเอง

(๓๕/๒๗-๒๘)

วธปฏบตอยางงายๆ เมอเสนอขาวหรอโดยเฉพาะ

เมอเขยนบทความหรอขอเขยนอยางใดอยางหนงกตาม

ลองถามคำาถาม ๔ ขอตอไปนกบตวเอง วาเรองทเราพด

หรอเขยนหรอนำาเสนอน

๑. เรารชดเจนแนใจตรงตามความจรงและเขาใจ

เนอหาเรองราว โลงตลอดดหรอไม?

๒. เราจบประเดนไดถกตอง หรอมองเหนจดของ

ปญหาแนนอนหรอวาคออะไร

หยาดเพชร หยาดธรรม122

๓. คำาความสำานวนทำานองภาษาทใชดงามสอ

ความไดชดเจน ตรงประเดน และมนใจวาจะ

ไดผลอยางทตองการไหม?

๔. ทเราพดหรอเขยนน มอะไรเสนอทมคณคา

ในการแกปญหาหรอใหความคดเชงสราง

สรรคใหมๆ บางหรอไม?

สขอนเปนบทฝกหดอยางดสำาหรบผเขาสวงการ

สอสารมวลชน ถาตอบไดคะแนนบวกทงสขอ กเชอได

วา หนทางแหงความเจรญกาวหนาในวงการนรออยแลว

ขางหนา

ถาผทำางานสอมวลชนมคณลกษณะ ๔ อยาง

นแลว กมความพรอมในการจดการกบขาวสารขอมล

แตจากนกอยทคณธรรมวา ในการใชปญญาแตกฉาน

นน เรามคณธรรมหรอไม และมเจตนาอยางไรในการท

จะเอาความสามารถนมาใชจดการกบขาวสารขอมล ถา

สอมวลชนมเจตนาดบรสทธใจ ตองการจะสรางสรรค

ประโยชนสขแกสงคมอยางแทจรง เรากใชความสามารถ

ในการจดการกบขาวสารขอมลนนใหสำาเรจผลตาม

วตถประสงคได

(๓๕/๒๙-๓๐)

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 123

การศกษากบนตศาสตร รฐศาสตร

ปญหาของโลกมนษยในปจจบนนกคอ มนษย

ตางคนตางคดและวางระบบตามความคดทแยกสวน

แบบชำานาญพเศษเฉพาะดานๆ ของตน ทำาใหมระบบ

เศรษฐกจ ระบบสงคม ระบบการเมองการปกครอง

เปนตน หลายรปหลายแบบ โดยทระบบเหลานตงอย

บนฐานของทฤษฎคนละอยาง และมนษยยงเจรญขน ก

ดเหมอนวาระบบและทฤษฎตางๆ จะยงแยกเปนเฉพาะ

สวนเฉพาะดานออกไปๆ และกยงไมชดหรอถงกบไม

คำานงวาทฤษฎเหลานนไดเขาถงธรรมคอความจรงในกฎ

ธรรมชาตหรอไม

ทฤษฎกคอการพยายามทจะเขาถงความจรงท

เรยกสนๆ วา ธรรมนน และจากทฤษฎกไปจดโครงสราง

วางระบบตงกฎเกณฑขนในสงคม แตถาทฤษฎไมเขาถง

ธรรมคอความจรง ระบบทเขาตงบนฐานทฤษฎนน กไม

สามารถใหประโยชนทแทจรงยงยน

(๓๔/๓๑)

หยาดเพชร หยาดธรรม124

วนยไมใชเปนเพยงระเบยบความประพฤตของคน

เทานน แตวนยหมายถงระบบการจดสรรสงคมทงหมด

การจดระเบยบการอยรวมกนของมนษย การจดระเบยบ

กจการของสงคม ซงจะใหเปนอยางไรกตองมกตกา มขอ

กำาหนดทใหหมายรวาจะดำาเนนไปอยางไร

เพราะฉะนน กฎหมายจงครอบคลมความเปน

อยและการดำาเนนกจการทงหมดของสงคมมนษย (ใน

ขอบเขตของประเทศหนงๆ เปนตน) กจการดาน

เศรษฐกจจะดำาเนนไปอยางไร กฎหมายกเปนตวบงบอก

การปกครองดำาเนนไปอยางไร กฎหมายกเปนตวกำาหนด

การดำาเนนชวตของบคคลจะมขอบเขตแคไหน คนจะ

สมพนธกนภายในขอบเขตอยางไร กจการใดจะดำาเนน

ไปอยางไร กฎหมายกจะกาวเขาไปคมทงหมด ดงนน

วชากฎหมายจงคมกจกรรมทกอยางในการดำาเนนชวต

และกจการทกอยางของสงคม และจงมทงกฎหมายทคม

คน คมความประพฤตของคน และกฎหมายทวางระบบ

กจการทดำาเนนการโดยคน คอเรองของคนทอยในสงคม

น กฎหมายคมหรอครอบคลมหมด

(๓๔/๓๕)

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 125

การปกครองตามความหมายในพระพทธศาสนา

จงเปนการปกครองเพอการศกษา การปกครองและ

ความสงบเรยบรอยทเกดจากการปกครองนนมใชเปน

จดหมายในตว แตเปนเพยงปจจยคอ สภาพเออ เพอ

ชวยใหแตละบคคลบรรลจดหมายแหงการศกษา หรอ

เพอเปนหลกประกนของการศกษา จงถอเปนคตไดวา

การปกครองทมขนเปนเรองของการศกษาและเพอการ

ศกษาทงสน

ในสงคมไทยยคกอนๆ จะเหนไดชดวาความ

สมพนธระหวางผปกครองกบผใตปกครองจะเปนแบบ

อาจารยกบศษย เชน เจาอาวาสเราเรยกวาอาจารย

อาจารยคอผทสอน แนะนำา ชวยใหเกดการเรยนรและ

ฝกฝนตางๆ ดงทเรายงเรยกเจาอาวาส คดมาถงปจจบน

นวาเปนอาจารย ทงๆ ทเดยวนทานไมคอยไดทำาหนาท

นนแลว เพราะสงคมวปลาสคลาดเคลอนไป

ความจรงนน การศกษานนแหละครอบคลมการ

ปกครองอยในตว กลาวคอ ในความสมพนธระหวาง

อาจารยกบศษยนน เมออาจารยผสอน และศษยเปน

ผไดรบความร อาจารยกกลายเปนผปกครองโดยมลก

ศษย เปนผใตปกครอง อาจารยกคอยดแลใหศษยอยใน

หยาดเพชร หยาดธรรม126

ความดงาม และฝกฝนเพอความดงามยงขนไป เขากบ

หลกการทวาการปกครองในความหมายของพระพทธ

ศาสนาเปนการปกครองเพอการศกษา และในทสด

การปกครอง กเปนเรองของการศกษา ดวยการศกษา

และเพอการศกษา ดงทเหนกนอยวาอาจารยปกครอง

ศษยดวยการศกษา ซงเปนการปกครองในตวดวยความ

สมพนธระหวางครกบศษยทมความเคารพเปนหลก

ประกนทำาใหมความเชอถอและเชอฟงดวยด

(๓๔/๕๔-๕๕)

กฎหมายแมจะมความสำาคญ แตกไมเพยงพอ

และไมเปนหลกประกนวาจะทำาใหชวตดงามและสงคม

มสนตสขได โดยเฉพาะในสงคมประชาธปไตย ทมและ

ยอมรบความแตกตางหลากหลายของประชาชน คนจะ

ตองมความเปนอนหนงอนเดยวกนโดยหลกการพนฐาน

และจตใจทเขากนได เชน ไมแบงแยกรงเกยจเดยดฉนท

กน ดวยเรองชนชน ผวพรรณ เชอชาต และลทธศาสนา

มความเสมอภาคไมเอารดเอาเปรยบกน เปนตน สงคม

จงจะมความมนคงยงยนอยได ฉะนน สามคคหรอ

เอกภาพจงเปนหลกการพนฐานทสำาคญอยางยงในการ

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 127

ดำารงรกษาสงคม และจะตองมหลกความประพฤต

ปฏบตตางๆ ทจะทำาใหเกดความสามคค เชนนน การท

สงคมบญญตวนย คอ กฎหมายตางๆ ขนกเพอมาหนน

ใหคนดำารงอยในหลกการตางๆ เหลานน อนจะทำาให

สงคมหรอสงฆะมความเปนอนหนงอนเดยวกนแลว จะ

ไดมความมนคงยงยนและมสนตสขตามวตถประสงค

(๓๔/๗๑)

เพราะฉะนน กฎหมายแทมหลกอยในใจทตอง

การรกตวธรรม (เชน รกความเปนธรรม) และรก

ประโยชนสขของสงคม พดงายๆ กคอ กลบไปหลกเกา

ทวาตองมทงตวเจตนา คอเจตจำานง ทมเมตตา มความ

ใฝปรารถนาดตอเพอนมนษยและตอสงคม ตลอดจน

มนษยชาตและมความรแจง คอมปญญาทเขาถงความ

จรง จนกระทงถอธรรมเปนใหญ เมอไรนกกฎหมายถอ

ธรรมเปนใหญ กเรยกวา เปนธรรมาธปไตย คอถอเอา

ความจรง ความถกตอง ความดงามเปนใหญ แตจะถอ

ธรรมเปนใหญไดกตองมปญญา รธรรม รวาอะไรจรง

อะไรถกตองดงาม มนพนกนอยในตว เพราะฉะนนอยาง

นอยตองม ๒ อยางน คอ รกธรรมถอธรรมเปนใหญ โดย

หยาดเพชร หยาดธรรม128

รดวยปญญาและมเจตนาดตอเพอนมนษย ซงจะทำาใหม

พนฐานทจะบญญตกฎหมายทด

เนองจากกฎหมายและนตบญญตมความสำาคญ

ตอชวตและสงคมตลอดจนอารยธรรมของมนษยชาต

เปนอยางมากเชนน และนกกฎหมายหรอผทำาหนาท

นตบญญตจะตองมคณสมบตท เขาถงธรรมทงดวย

ปญญา ดวยจตใจ และดวยพฤตกรรม อกทงตองมความ

สามารถในการจดตงวางระเบยบระบบทเปนสมมตเพอ

สอธรรมออกมาสวนยอยางไดผลด ดงทกลาวแลว การ

ศกษาดานนตศาสตรจงเปนเรองใหญ ทมขอบขายกวาง

ขวางลกซงมาก ไมใชเปนเพยงการเรยนวชากฎหมายใน

ความหมายตามตวอกษรเทานน แตเปนการศกษาเพอ

สอสจจธรรมในธรรมชาตสอารยธรรมของมนษยชาต

ทงหมด และเพอรกษาอารยธรรมของมนษยชาตให

ดำารงอยในดลยภาพแหงสจจธรรมของธรรมชาต ท

จะเอออำานวยประโยชนแกมวลมนษยอยางดทสด ซง

ตองการปญญาทกวางขวางยงใหญ

(๓๔/๑๒๒-๑๒๓)

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 129

บรรณานกรม

๑. พระราชวรมน (ป. อ. ปยตโต), ชาวพทธกบชะตากรรมของสงคม. สำานกพมพ มลนธโกมลคมทอง, ๒๕๒๓.

๒. พระราชวรมน (ป. อ. ปยตโต), ปรชญาการศกษาไทย. สำานกพมพ มลนธโกมลคมทอง, ๒๕๒๕.

๓. พระราชวรมน (ป. อ. ปยตโต), ทางสายกลางของการศกษาไทย. คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, ๒๕๓๐.

๔. พระราชวรมน (ป. อ. ปยตโต), เทคนคการสอนของพระพทธเจา. มลนธพทธธรรม, ๒๕๓๑.

๕. พระราชวรมน (ป. อ. ปยตโต), พทธศาสนากบสงคมไทย. สำานกพมพ มลนธโกมลคมทอง, ๒๕๒๖.

๖. พระราชวรมน (ป. อ. ปยตโต), มองอเมรกามาแกปญหาไทย. สมาคมศษยเกามหาจฬาลงกรณ-ราชวทยาลย, ๒๕๒๖.

๗. พระราชวรมน (ป. อ. ปยตโต), ลกษณะสงคมพทธ. สำานกพมพ มลนธโกมลคมทอง, ๒๕๒๗.

หยาดเพชร หยาดธรรม130

๘. พระเทพเวท (ป. อ. ปยตโต), กระแสธรรมเพอชวตและสงคม. กองทนวฒธรรม, ๒๕๓๖.

๙. พระเทพเวท (ป. อ. ปยตโต), การศกษาทสากล บนพนฐานแหงภมปญญาไทย. คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, ๒๕๓๒.

๑๐. พระเทพเวท (ป. อ. ปยตโต), การสรางสรรคประชาธปไตย. มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๖.

๑๑. พระเทพเวท (ป. อ. ปยตโต), กระแสธรรมเพอชวตและสงคม. กองทนวฒธรรม, ๒๕๓๖.

๑๒. พระเทพเวท (ป. อ. ปยตโต), ทางสายกลางของการศกษาไทย. คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, ๒๕๓๐.

๑๓. พระเทพเวท (ป. อ. ปยตโต), ทางสายอสรภาพของการศกษาไทย. มลนธพทธธรรม, ๒๕๓๔.

๑๔. พระเทพเวท (ป. อ. ปยตโต), ทำาไมคนไทยจงเรยนพระพทธศาสนา. มลนธพทธธรรม, ๒๕๓๑.

๑๕. พระเทพเวท (ป. อ. ปยตโต), ธรรมกบการศกษา ของไทย. คณะครศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๓๑.

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 131

๑๖. พระเทพเวท (ป. อ. ปยตโต), เพออนาคตของการศกษาไทย. คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, ๒๕๓๑.

๑๗. พระเทพเวท (ป. อ. ปยตโต), พทธธรรมกบชวตในสงคมเทคโนโนโลย. สำานกพมพ มลนธโกมลคมทอง, ๒๕๓๒.

๑๘. พระเทพเวท (ป. อ. ปยตโต), พทธศาสนาในฐานะเปนรากฐานของวทยาศาสตร. มลนธพทธธรรม, ๒๕๓๕.

๑๙. พระเทพเวท (ป. อ. ปยตโต), มหาวทยาลยกบงานวจยทางพระพทธศาสนา. มหาวยาลยจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๔.

๒๐. พระเทพเวท (ป. อ. ปยตโต), ลกษณะแหงพระพทธศาสนา. มลนธพทธธรรม, ๒๕๓๒.

๒๑. พระเทพเวท (ป. อ. ปยตโต), ศลปศาสตรแนวพทธ. มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๔.

๒๒. พระเทพเวท (ป. อ. ปยตโต), เศรษฐศาสตรแนวพทธ. สำานกพมพ มลนธโกมลคมทอง, ๒๕๓๑.

๒๓. พระเทพเวท (ป. อ. ปยตโต), หลกการศกษาในพระพทธศาสนา. คณะครศาสตร จฬาลงกรณ

หยาดเพชร หยาดธรรม132

มหาวทยาลย, ๒๕๓๑.

๒๔. พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต), การศกษาเพอสนตภาพ. มลนธพทธธรรม, ๒๕๓๘.

๒๕. พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต), คนไทยกบปา. มลนธพทธธรรม, ๒๕๓๗.

๒๖. พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต), พธกรรมใครวา ไมสำาคญ. มลนธพทธธรรม, ๒๕๓๗.

๒๗. พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต), พทธวธแกปญหาเพอศตวรรษท ๒๑. มลนธพทธธรรม, ๒๕๓๗.

๒๘. พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต), สถานการณ พทธศาสนา พลกหายนะเปนพฒนา. ทนสงเสรม พทธธรรม, ๒๕๓๖.

๒๙. พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต), สบสานวฒนธรรมไทย บนฐานแหงการศกษาทแท. มลนธ พทธธรรม, ๒๕๓๗.

๓๐. พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต), อดมธรรมนำาจตสำานกของสงคมไทย. มลนธพทธธรรม ๒๕๓๗.

๓๑. พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต), แงคดขอสงเกตเกยวกบการปฏรปการศกษา. กรมวชาการ ๒๕๔๑.

ภมปญญาเพอการศกษาไทย 133

๓๒. พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต), การศกษาเพอสรางบณฑตหรอการศกษาเพอเพมผลผลต. มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, ๒๕๔๐.

๓๓. พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต), ถงเวลามารอปรบระบบพฒนาคนกนใหม. คณะครและผปกครอง โรงเรยนรงอรณ พมพเปนธรรมทาน, ๒๕๔๑.

๓๔. พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต), นตศาสตรแนวพทธ. มลนธพทธธรรม, ๒๕๔๑.

๓๕. สมาคมนกขาว มมมองสองปราชญ. พระธรรม-ปฎก (ป. อ. ปยตโต) นธ เอยวศรวงศ. สมาคม นกขาวแหงประเทศไทย, ๒๕๓๗.