การเมอง แคทพระควรจะพด

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

อนสรณย นายผาสก อารยางกร

นางรศม อารยางกร

การเมอง แคทพระควรจะพด ISBN... ... ...

พมพครงแรก - พฤศจกายน ๒๕๕๙ ๑,๐๐๐ เลม

- งานพระราชทานเพลงศพ นายผาสก อารยางกร และ พระราชทานเพลงศพ นางรศม อารยางกร เปนกรณพเศษ ณ ฌาปนสถาน วดชลประทานรงสฤษด วนอาทตยท ๒๗ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๕๕๙

แบบปก: พระครวนยธร (ชยยศ พทธวโร)

พมพท

สานกในพระมหากรณาธคณ พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงพระกรณาโปรดเกลา

โปรดกระหมอม พระราชทานเพลงศพ นายผาสก อารยางกร ซงนบเปนพระมหากรณาธคณ ลนเกลาลนกระหมอม เปนเกยรตอนสงสดแกผวายชนม และวงศตระกลอยางหาทสดมได

หากความทราบโดยญาณวถถงดวงวญญาณของ นายผาสก อารยางกร ไดดวยประการใดในสมปรายภพ คงจะมความปลาบปลมซาบซงเปนลนพนในพระมหากรณาธคณทไดรบพระราชทานเกยรตอนสงยงในวาระสดทายแหงชวต

ข าพระ พทธ เจ าผ เ ป นบตร ธดา และหลานๆ ขอพระราชทานกราบถวายบงคมแทบเบองพระยคลบาท ดวยสานกในพระมหากรณาธคณ อยางหาท สดมได และจะเทดทนไวเหนอเกลาเหนอกระหมอม เปนสรรพสรมงคลแกขาพระพทธเจา และวงศตระกลตลอดไป

ดวยเกลาดวยกระหมอม ขอเดชะ

ขาพระพทธเจา ครอบครวอารยางกร

สานกในพระมหากรณาธคณ พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงพระกรณาโปรดเกลา

โปรดกระหมอม พระราชทานเพลงศพ นางรศม อารยางกร ซงนบเปนพระมหากรณาธคณ ลนเกลาลนกระหมอม เปนเกยรตอนสงสดแกผวายชนม และวงศตระกลอยางหาทสดมได

หากความทราบโดยญาณวถถงดวงวญญาณของ นางรศม อารยางกร ไดดวยประการใดในสมปรายภพ คงจะมความปลาบปลมซาบซงเปนลนพนในพระมหากรณาธคณทไดรบพระราชทานเกยรตอนสงยงในวาระสดทายแหงชวต

ข าพระ พทธ เจ าผ เ ป นบตร ธดา และหลานๆ ขอพระราชทานกราบถวายบงคมแทบเบองพระยคลบาท ดวยสานกในพระมหากรณาธคณ อยางหาท สดมได และจะเทดทนไวเหนอเกลาเหนอกระหมอม เปนสรรพสรมงคลแกขาพระพทธเจา และวงศตระกลตลอดไป

ดวยเกลาดวยกระหมอม ขอเดชะ

ขาพระพทธเจา ครอบครวอารยางกร

ประวต

นายผาสก อารยางกร

๑. ประวตสวนตว ชอ-นามสกล: นายผาสก อารยางกร เกด: วนท ๒๗ เดอน พฤศจกายน พ.ศ. ๒๔๗๔ (ทะเบยน ๒๔๗๕) สญชาต: ไทย ศาสนา: พทธ อาชพ: รบราชการ-รบบานาญ-เกษตรกร ชอบดา: นายสาราญ อาชพ คาขาย [ถงแกกรรมแลว เมอ ๕ ก.พ. ๒๕๓๕]

(บตรของ นายเกยหย – นางคง แซเฮง) ชอมารดา: นางชนก อาชพ คาขาย [ถงแกกรรมแลว เมอ ๑๔ ก.ค. ๒๕๓๐]

(บตรของ นายตง – นางแกว แซเตย)

ชอพนองรวมบดามารดา: ๑. นายแพทยเกษม อารยางกร (เกด วนจนทรท ๑๒ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๗๓ ถงแกกรรมเมอ ๓๐ สงหาคม ๒๕๕๗)

๒. นายผาสก อารยางกร (เกด วนศกรท ๒๗ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๔๗๔ ถงแกกรรมเมอ ๑๖ กนยายน พ.ศ. ๒๕๕๖)

๓. นายสรรค อารยางกร (เกด วนศกร ท ๒๘ กนยายน พ.ศ. ๒๔๗๗ ถงแกกรรมเมอ ๗ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๕๕๖)

๔. เดกหญงธดา (เกด พ.ศ. ๒๔๗๙ ถงแกกรรมเมออาย ๑ ป) ๕. ทนตแพทยเอนก อารยางกร (เกด วนจนทรท ๒๕ ตลาคม พ.ศ. ๒๔๘๐) ๖. พระพรหมคณาภรณ (ประยทธ ปยตโต) (เกด วนพฤหสบดท ๑๒ ม.ค. พ.ศ. ๒๔๘๑) ๗. นางสาวกานดา อารยางกร (เกด วนจนทรท ๒๓ กนยายน พ.ศ. ๒๔๘๓) ๘. นางบบผา คณตกล (เกด วนพฤหสบดท ๓๐ ตลาคม พ.ศ. ๒๔๘๔) ๙. นางจตรา วชระบศราคา (เกด วนองคารท ๗ มนาคม พ.ศ. ๒๔๘๗ ถงแกกรรม วนศกรท ๑๗ สงหาคม พ.ศ. ๒๕๒๗)

ข

ชอภรรยา: นางรศม อารยางกร (เงกลง นาคใหม) (เกด วนศกรท ๔ ตลาคม ๒๔๘๓) บตรของ นายกหย – นางพร แซอง

ชอบตร-ธดา: ๑. นางสาวสายฝน อารยางกร (เกด วนพธท ๒๓ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๕๐๓) จบ พยาบาลศาสตรบณฑต จากมหาวทยาลยมหดล สมรสกบ นายอทธเดชน หมพานนท มบตร ๑ คน คอ นายธรรมากร อารยางกร (แบงก) ๒. นายปรชญา อารยางกร (เกด วนองคารท ๓ เมษายน พ.ศ. ๒๕๐๕) จบ วศวกรรมศาสตรบณฑต จากมหาวทยาลยเกษตรศาสตร สมรสกบ นางสาวศภวรรณ อไรลกษณ ๓. นางสาวทพา อารยางกร (เกด วนเสารท ๗ กนยายน พ.ศ. ๒๕๐๖) จบ บรหารธรกจบณฑต จากมหาวทยาลยรามคาแหง ๔. นายธนวา อารยางกร (เกด วนพธท ๒๓ ธนวาคม พ.ศ. ๒๕๐๗) จบ วศวกรรมศาสตรมหาบณฑต จากมหาวทยาลยขอนแกน สมรสกบ นางสาวกลยา นาสมวา มบตร ๒ คน คอ ๑. นางสาวธญญา อารยางกร (ขาวฟาง) ๒. นางสาวธญทพย อารยางกร (ขาวทพย)

ภมลาเนา: เกดท บานตลาดศรประจนต ต.ศรประจนต อ.ศรประจนต จ.สพรรณบร ทอยปจจบน (ภาคกลาง): บานเลขท ๙๕/๑๕๙ หมบานรงเรองนเวศน หมท ๕ ต.ปาก

เกรด อ.ปากเกรด จ.นนทบร ๑๑๑๒๐ ทอยปจจบน (ภาคอสาน): บานเลขท ๑๕๐ หมท ๖ บานหนองแขพฒนา ตาบลบงงาม

อาเภอหนองพอก จงหวดรอยเอด ๔๕๒๑๐

๒. การศกษา ฝกอบรม และดงาน ประถมศกษา ท ร.ร.ชยศรประชาราษฎร มธยมศกษาตอนตน ท ร.ร.บารงวฒราษฎร ม.ปลาย ท ร.ร.มธยมวดบวรนเวศ เตรยมอดมศกษา ท ร.ร.สวนกหลาบวทยาลย วฒ: น.บ. (นตศาสตรบณฑต – มหาวทยาลยธรรมศาสตร) พบ.ม. (พฒนบรหารศาสตรมหาบณฑต – สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร)

การฝกอบรมและดงาน: นกเรยนนายอาเภอรนท ๒๕ ดงานการปกครองในประเทศมาเลเซย และประเทศสงคโปร

ค

๓. ประวตการทางาน พ.ศ. ๒๕๐๐-๒๕๐๕ ตาแหนงเสมยนพนกงาน ททาการสหกรณอาเภอ ศรประจนต

จงหวดสพรรณบร พ.ศ. ๒๕๐๖ ตาแหน งพนกงานสหกรณตร ท ทาการสหกรณจ งห วด

กาญจนบร พ.ศ. ๒๕๐๗-๒๕๐๙ ต า แ ห น ง ป ร ะ จ า แ ผ น ก ส า น ก ง า น เ ล ข า ธ ก า ร

มหาวทยาลยธรรมศาสตร พ.ศ. ๒๕๑๐-๒๕๑๒ ตาแหนงปลดอาเภอตร อาเภอบางใหญ จงหวดนนทบร พ.ศ. ๒๕๑๓-๒๕๑๖ ตาแหนงประจาแผนก กองราชการสวนทองถน กรมการปกครอง พ.ศ. ๒๕๑๗-๒๕๑๘ ตาแหนงปลดอาเภอโท อาเภอดอนเจดย จงหวดสพรรณบร พ.ศ. ๒๕๑๙-๒๕๒๑ ตาแหนงนกวชาการปกครอง กองวชาการ กรมการปกครอง พ.ศ. ๒๕๒๒-๒๕๒๓ ตาแหนงปลดอาเภอ (อาวโส) อาเภอสองพนอง จงหวดสพรรณบร พ.ศ. ๒๕๒๔-๒๕๒๕ ตาแหนงหวหนาฝายตดตามและประเมนผล กองวชาการ

กรมการปกครอง พ.ศ. ๒๕๒๖-๒๕๒๘ ตาแหนงหวหนางานสงเสรมและเผยแพรวชาการ กองวชาการ พ.ศ. ๒๕๒๙ ตาแหนงวทยากร ฝายฝกอบรม วทยาลยการปกครอง กรมการ

ปกครอง ๕ ต.ค. ๒๕๒๙ -๒ ธ.ค. ๒๕๓๓ ตาแหนงนายอาเภอเมองสรวง จงหวดรอยเอด ๓ ธ.ค. ๒๕๓๓ -๑๐ พ.ย. ๒๕๓๔ ตาแหนงนายอาเภออาจสามารถ จงหวดรอยเอด ๑๑ พ.ย. ๒๕๓๔ -๓๐ เม.ย. ๒๕๓๕ ตาแหนงนายอาเภอหนองพอก ระดบ ๗ ขน ๑๗,๑๕๐ บาท ๑ พ.ค. ๒๕๓๕ -๓๐ ก.ย. ๒๕๓๕ ตาแหนงนายอาเภอหนองพอก ระดบ ๘ ขน ๒๐,๕๘๐ บาท ๑ ต.ค. ๒๕๓๕ - เปนตนไป ขาราชการบานาญ

ประวต

นางรศม อารยางกร

นางรศม อารยางกร (เงกลง นาคใหม) เกดวนท ๔ ตลาคม ๒๔๘๓ ทบานตลาดศรประจนต อ.ศรประจนต จ.สพรรณบร เปนบตรนายกหย แซอง กบนางพร นาคใหม มพนองรวม ๑๐ คน ดงน

๑. นางเงกเลยง แซอง (เสยชวต) ๒. นางเงกไน แซอง ๓. นายชนเลง แซอง (เสยชวต)) ๔. นายเพมศกด นาคใหม ๕. นางนภา มสเกต (เสยชวต) ๖. นางรศม อารยางกร (ผวายชนม) ๗. นางเงกฮวย ศภวรตนบญชา ๘. นายเกรยงศกด นาคใหม ๙. นายเวโรจน นาคใหม

๑๐. นางสพตรา นาคใหม

ประวตการศกษา สาเรจการศกษาระดบประถมศกษา ปท ๔ จากโรงเรยนชยศรประชาราษฎร (วดยาง) อ.ศรประจนต จ.สพรรณบร

ประวตความเจบปวย - เดอนกนยายน พ.ศ. ๒๕๐๗ ประสบอบตเหตไฟลวกบรเวณตนขาขวา รกษาตว ณ วชรพยาบาล (คณะแพทยศาสตร วชรพยาบาล มหาวทยาลยนวมนทราธราช) เปนเวลากวา ๕ เดอน ขณะกาลงตงทองบตรชายคนสดทอง

จ

- ๕ เมษายน ๒๕๓๔ แพทยตรวจพบกอนเนองอกในมดลก และทาการผาตด

- ป พ.ศ. ๒๕๔๕ แพทยตรวจพบอาการของโรคความดนโลหตสง จงรกษาตอเนองเรอยมา

- ป พ .ศ .๒๕๕๒ ทมแพทยโรงพยาบาลศรนครนทร (คณะแพทยศาสตรมหาวทยาลยขอนแกน) ตรวจพบโรคมะเรงตอมไธรอยด ลกลามไปยงตอมนาเหลองใกลเคยง จงไดทาการผาตดรวมกบการกลนแรกมมนตรงส และรกษาตดตามผลเรอยมา จนป ๒๕๕๔ ไดตามคสมรสมาพกทบานในอาเภอปากเกรด จงไมไดรกษาตอเนองอก และอยเปนปกตสขเรอยมา

- ป พ.ศ. ๒๕๕๙ เดอนเมษายน X-ray พบจดผดปกตทปอดดานซาย แพทยผรกษาแจงใหทาการรกษาดวยการกลนแรกมมนตรงสอกครง แตผปวยปฏเสธการรกษาโดยหวงใหเปนไปตามธรรมชาตของโรค

เดอนกนยายน เรมมอาการเบออาหาร ออนเพลย จงนาสงโรงพยาบาล แพทยตรวจพบวาความเขมขนของเลอดตา ทาใหซด จงใหนอนพกรกษา ณ โรงพยาบาลชลประทาน ( ศนยการแพทยปญญานนทภกขชลประทาน มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ) และพจารณาใหเลอดทดแทน และทาการสวนกลองทลาไสใหญ พบตงเนอ จงตดออก และสงพสจน ผลออกมาไมใชเนอราย และอาการดขนตามลาดบ จนแพทยพจารณาใหกลบบานได

แตกลบพบกอนเนอขนาดปลายนวกอยทเพดานปาก แพทยจงตดสงตรวจอก และพบจดเลกๆ ทลนอกหลายจด แพทยพจารณาวาไมรายแรงจงใหกลบบาน และนดฟงผลอก ๑ สปดาห ผลปรากฏวาไมเปนเนอราย แตเนอนพฒนาเรวมากจนเปนปญหาตอการรบประทานอาหาร และการสนทนา และออนเพลยลงตามลาดบ

วนท ๒ พฤศจกายน ไปพบแพทยตามนด แพทยพจารณาพบวากอนในปากและลาคอ มขนาดใหญมาก อาจเปนอนตรายตอระบบทางเดนหายใจ จงใหนอนพกรกษาในโรงพยาบาลเพอเตรยมผาตดในวนท ๘ พฤศจกายน อาการโดยรวมในชวงนยงทรงตว เพราะไดรบสารอาหารเหลวทางสายยาง การผาตดเปนไปดวยความเรยบรอย

ฉ

แพทยแจงผล X-ray คอมพวเตอร ทปอด พบวามกอนเนอขนาด ๑๐ เซนตเมตร และมของเหลวอกจานวนมากในปอดดายซาย พรอมกบมกอนเนอขนาด ๓ เซนตเมตร อยในปอดดานขวา ทพรอมพฒนา เพราะมลกษณะใกลเคยงกน และยงพบการกระจายตวของเซลลกอนเนอนไปยงตบ มาม ตอมหมวกไต และพบกอนคลาไดใตผวหนงอกหลายแหง

แพทย จ ง ได ป ร กษาญา ต เ พ อ เ ป ล ยนแผนกา ร ร กษา เป น ระบบประคบประคอง เพราะอาการลกลามเกนกวาจะเยยวยาใหหายเปนปกต และผปวยประสงคปฏเสธการชวยชวต อาการเหนอยหอบเพมขนเรอยๆ แพทยลงความเหนวาทางเดนหายใจเรมตบตน จงใหยาขยายหลอดลมตามอาการจนรางกายเรมปฏเสธ ดวยความออนแอจากโรค

อาการทรดลงตามลาดบ และเสยชวตลงอยางสงบ ดวยภาวะกอนในปอด ในวนอาทตยท ๑๓ พฤศจกายน ๒๕๕๙ ขน ๑๔ คา เดอน ๑๒ ปวอก เวลา ๒๓.๐๐ น. สรอาย ๗๖ ป ๑ เดอน ๙ วน

ปรารภ

ในบรรดาพนอง คณพผาสก อารยางกร นาครอบครวไปอยในถนหางไกล และในวถของราชการ ไดยายถนบอย จนสดทาย ในบนปลายชวต หลงจากเกษยณอายราชการแลว ไดมชวตอยางสงบอยกบธรรมชาตในถนปาเขาพงไพร พรอมดวยคณรศม และลกหลาน อยางยาวนานประมาณ ๒๐ ป แมจะแขงแรงสดชนราเรงอยในสงแวดลอมทรนรมย แตเมอถงวยชรา โรคาพาธกเบยดเบยนครอบงา จนเปนเหตใหทานถงแกกรรมจากไปใน พ.ศ. ๒๕๕๖ เมอมอายได ๘๒ ป และตอมา คชวตของทาน คอคณรศม อารยางกร ซงมโรคทเคยผาตดเมอนานแลว กไดถงมรณกรรมเมอวนท ๑๓ พ.ย. ๒๕๕๙

ในหนงสอเลมน มคาเลาเรองราวเกยวกบชวตและครอบครวของทานผวายชนม ตามทคณยายไดใหสมภาษณแกหลานแบงก พรอมกนนน กวางออกไป ไดถอโอกาสโยงเรองราวในชวตของคณพผาสกออกไปสมพนธกบภมหลงของทองถนและวงศตระกล จนถงความเปนไปในสงคมแหงยคสมย โดยตงเปนเรองซงใชเปนชอหนงสอวา มองความเปนไปของสงคมไทย ในความเปนมาของครอบครวหนง และเนองจากเปนหนงสอวาดวยเรองราวในชวตของทานผจากไป จงไดนาคาอาลย-ราลก ของทานทเคารพรกนบถอ นองๆ ลกๆ เขย-สะใภ และหลานทงหลายมารวมไว

พรอมกนนน ในงานพระราชทานเพลงศพอนสาคญ เหนควรพมพหนงสอหลก ธรรม-วชาความร เปนอกเลมหนงคไว ในการน ยามทเรงดวน อาผา (คณบบผา คณตกล) ไดใสใจชวยงานเตมท พรอมดวย “จน” และ “จอย” ซงตองเดนทางไกลพากนไปๆ หนงสอเลมหลงน อาตมาอตคดเวลานก ดร. “จอย” เสนอใหพมพเรองจาพวกการเมองการปกครอง เพราะคณพผาสกเปนนกปกครอง หนงสอในหมวดนมมากมาย จงขอใหคณะชวยเลอกจากหนงสอ ๒๐ เลม ดร. “จอย” กสละเวลารบเลอกแจงไป ไดเรองพอพมพเปนเลมทไมใหญเกนควร โดยตงชอรวมวา การเมอง แคทพระควรจะพด แลวพระครวนยธร (ชยยศ พทธวโร) ไดชวยออกแบบปกใหทงสองเลม และเนองจากอาตมาอยในถนหางไกล พระพงศธรณ เกตาโณ ไดรบภาระชวยตดตอสอสารในระบบของยคสมยใหทงหมด

ขอกศล มธรรมทานบญกรยาเปนอาท ทญาตมตรลกหลานไดบาเพญอทศ จงสมฤทธผลอานวยประโยชนสข แก (อดต) นายอาเภอ ผาสก อารยางกร และนางรศม อารยางกร เกอหนนความเจรญธรรมเจรญปญญาแกมหาชน ในนามของทานผวายชนมยนนานสบไป

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๕ พฤศจกายน ๒๕๕๙

สารบญ

ปรารภ ก การเมอง แคทพระควรจะพด ๑ เบอการเมอง: เรองขนใจกอนเลอกตง ๑ เบอการเมองนกหนา อยากปดหปดตาเสยเลย ๒ จะแกการเมองไมด หนไมพนตองทาคนใหพฒนา ๕ จะกาบตรกาเบอรเลอกตง กาหวใจตวเองกอน วาเอา "ธนะ" หรอเอา "ธมมะ" ๑๐ แมสภาพจะไมเออ กาลงจะไมพอ กไมทอ ไมอบจนหนทาง ๑๓ เมอกระแสใหญไหลลง คนทแกไขตองจบหลกใหได ๑๖ คนทกลาและเกงจรง คอชนะไดโดยไมตองใชวธรนแรง ๑๙

มองใหลก นกใหไกล ๒๔ (บทเรยน หรอ บทเลยน ในการพฒนาประชาธปไตย)

ขอคดจากเหตการณ “พฤษภาทมฬ” ๒๕๓๕ ขอถาม ๑๐ ขอ (แยกยอย ๒๔ คาถาม) ๒๔-๔๙ ๑. การเสยสจจะเพอสวนรวม มความผดไหม? ๒. การพดเทจเพอประโยชนสวนรวม ควรหรอไม? ๓. จะใหอภยอยางไร จงจะเกดประโยชนแกบคคลและสวนรวมได? ๔. อดอาหารประทวง เปนการรกษาชวตเพอรกษาธรรมหรอไม? ๕. การสละชวตเพอรกษาธรรมะ มมมมองและแงทจะตองพจารณาอยางไร? ๖. ใชความรนแรงเพราะความจาเปน จะไดหรอไม? ๗. ขาวสารมากมาย จะเชอฝายไหนด? ๘. จะแกไขใจลาเอยงเพราะรก เกลยด หลง กลว ไดอยางไร? ๙. ผปกครองควรจะไดขอคดอะไรบาง จากเหตการณน? ๑๐. ขอคดหรอภาพสะทอนจากเหตการณ แสดงสภาพอะไรของสงคมนทควรแกไข?

ค

รฐศาสตรเพอชาต vs. รฐศาสตรเพอโลก ๕๐

ความสาเรจทงหลาย จะไดมาโดยงายกหาไม ๕๐

ความสาเรจของผนาทยงใหญ คอพาคนชนะความยากไปถงความสาเรจทสรางสรรค ๕๑

รฐศาสตรบอกชอตว วาตดกรอบรฐ ขนไปยนเพดานชาต วงตามลทธศาสนอดมการณ ๕๓

แนวคดทางรฐศาสตรทวไป ยากจะพนการใหตนยงใหญบนความยอยยบของคนอน ๕๖

จากรฐศาสตรเพอชาต กาวใหมขนไปสรฐศาสตรเพอโลก ๕๗

ถาจะนาโลกขนไปสความพนปญหา ตองมความเขมแขงทางปญญาเหนอกวาผทชนะการแขงขน ๖๐

พระสงฆตองเปนกลยาณมตรหลกของชาวบาน ตองฉดสงคมไทยขนจากความประมาทมวเมาใหได ๖๓

เสรภาพทเลอนลอยไมรจดหมาย ทาลายประชาธปไตยของคนทไรการศกษา ๖๕

ประชาธปไตยไมสาเรจแคเสยงขางมากเปนใหญ ประชาธปไตยสมฤทธเมอการศกษาไดพฒนาคนสวนใหญ ๖๗

ถาคนไทยมจตใจใหญกวางเปนชาวพทธถงขน กจะไปถงจดหมายใหญแหงการสรางสรรคโลกทสนตสข ๖๙

ง

สลายความขดแยง เขมแขงดวยปญญา ๗๑

๑. ขดแยงเปน ใหไดเหนประโยชน ................................................. ๗๑ ความวเศษของมนษย อยทไมตองเปนทาสของความขดแยง ................. ๗๑

ทาการขดแยงใหเกดผลเปนประโยชน ................................................. ๗๓

จะเปนประชาธปไตย ตองพดกนได และตองใฝรความจรง .................... ๗๔

ไทยดดานวฒนธรรมเมตตา แตดอยดานวฒนธรรมแสวงปญญา อเมรกนดอยดาน...เมตตา แตดดาน...แสวงปญญา ............................ ๗๕

ไทยมวตามฝรง ระวงจะเสยสอง ......................................................... ๗๗

๒.จะเอาแคประนประนอม หรอไปใหถงความสอดคลองสามคค ........................................... ๗๙ ระบบแขงขนยอมมาดวยกนกบความขดแยง และการแกปญหายอมยตแคประนประนอม .................................... ๗๙

ในระบบประนประนอม จรยธรรมเปนปฏบตการดวยความฝนใจ ......................................... ๘๑

จรยธรรมทแท คอ ปฏบตการแหงการพฒนาความสข ........................................... ๘๒

ตองมองระบบพทกษสทธของฝรงอยางรเทาทน ................................... ๘๔

ถาจะรจกฝรงจรง ตองมองใหถงรากฐานในภมหลงของเขา ......................................... ๘๖

ไทยวา อยนด “ในนามปลา ในนามขาว” อเมรกนวา อยนไมได “ตองไปขางหนา บกฝาขยายพรมแดน” ................. ๘๙

มจดหมายใหญททกคนไดรวมกน จงจะขามพนจดหมายยอยของแตละฝายทขดกน ............................ ๙๒

จ

๓.ปฏบตการแกปญหา ในระบบองครวม .............................. ๙๕ ปฏบตการของมนษยจะไดผลจรง ตองตงอยบนฐานของความจรง และเตมตามระบบของกระบวนการในธรรมชาต ......................... ๙๕

แมแตนกปลกระดม กตองใชวธอรยสจ รฐบาลจะพฒนาประเทศ กไปไดสวยดวยอรยสจ ........................ ๙๗

พวกมนษยสมยใหม พอมาเจอเรองศาสนา กพากนหลบปญหา ไมสหนาความจรง ...................................... ๙๙

พวกอารยธรรมทเจรญมา ฟองตวเองวา เปนอารยธรรมทกอ ไมใชแกปญหา ........................................ ๑๐๑

จรงใจและเปดใจทเมตตา แตตองดาเนนการดวยปญญา ............................................... ๑๐๓

ไมวาจะใชหลกไหนๆ กตองมองใหเหนทงระบบ ........................... ๑๐๕

รจกอเมรกาไมใชแคใชแคมผลตภณฑเทคโนโลยของเขา แตตองเขาใหถงจตใจและปญญาของอเมรกน ......................... ๑๐๖

เวรระงบดวยการไมจองเวร นนจรงแท แตตองศกษาวา ทาอยางไรจงจะไมตองจองเวร ....................... ๑๐๙

คนไทยมคณสมบตพเศษทนาสงเกตนาศกษา ในทางของการแกปญหาความขดแยงในโลก ........................... ๑๑๑

ฉ

ภาวะผนา ................................................................ ๑๑๔

อารมภ ๑๑๔ ผนา มความหมายอยางไร ๑๑๕

ผนาสงสด นาเพอสนตสขของมวลมนษย ๑๑๗

ผนา มาประสานใหพากนไป ๑๑๙

ผนา ประสานคนภายในดลยภาพแหงธรรม ๑๒๑

ผนาทด ไดทงคนไดทงงานโดยไมเสยหลกการ ๑๒๔

ผนาทแท เปนสอทแสดงตวของธรรม ๑๒๖

ผนา สอสารใหผโดยสารรเหนทางสวางตา สวางใจไปดวยกน ๑๒๗

ผนา พฒนาความตองการของคน ๑๒๙

ผนา รทงเจดดาน ซงทาใหพรอมทจะจดการ ๑๓๐

ผนาทยงใหญ มองกวาง คดไกล ใฝสง ๑๓๓

ช

การสรางสรรคประชาธปไตย ๑๓๗ นาเรอง ๑๓๗

ทาบญอทศ แกผเสยชวตเพอประชาธปไตย ๑๓๘

๑. ประชาธปไตย ไมใชแครปราง แตตองมเนอใน ๑๔๑ รปแบบกเหมาะ เนอในกม จงจะไดประชาธปไตยทด ๑๔๑

ถงมเสรภาพ ถาไมมดลยภาพ กไมเปนประชาธปไตย ๑๔๓

มเสรภาพในประชาธปไตย เพอใหศกยภาพอวยผล ๑๔๘

สทธตองมากบหนาท ๑๔๙

เสรภาพตองมากบความรบผดชอบ ๑๕๒

มเสรภาพทงภายนอกภายใน ประชาธปไตยจงจะสมบรณ ๑๕๕

เสรภาพทเปนฐานของปญญา คอธงนาหนาของประชาธปไตย ๑๕๙

๒. ประชาธปไตย จะเปนจรงเมอผใชอานาจเปนธรรมาธปไตย ๑๖๓ ถาจะเปนประชาธปไตย ถงจะไมยอมใคร กตองยอมใหแกธรรม ๑๖๓

ประชาธปไตยจะสมฤทธ ประชาชนตองเปนธรรมาธปไตย ๑๖๘

จะเรยกรองประชาธปไตย ตองเรยกรองใหสรางสรรค ๑๗๑

๓. ประชาธปไตย จะยนยงตองครบสามหลกใหญ ๑๗๔ ประชาธปไตยอเมรกน จะคบขนเพราะขาดเอกภาพ ๑๗๔

ปญหาเสรภาพและความเสมอภาคไมมวนหมด ถาไมมภราดรภาพ ๑๗๗

ปญหาสดทาย ทเปนบทพสจนมนษยชาต ๑๘๐

สมภาพและเสรภาพจะไปด บนเวทแหงเอกภาพ ๑๘๓ สงคมประชาธปไตยมเมตตาหรอไมตร เปนสนามปฏบตการของกจกรรมเสร ๑๘๔

ซ

มภราดรภาพทางเศรษฐกจ เอกภาพของสงคมกสมฤทธ จตบคคลกเปนสข ๑๘๖ ความเสมอภาคพนฐาน คอรวมหลกการ และเสมอกนตอกฎกตกา ๑๘๘ ฟงเขาวา ประชาธปไตยดมหมาอยแสนไกล แตพอไดเหนตวแท กแคอยใกลๆ เอาตดตวไปไดฉบพลน ๑๙๑

ผนวก: Americanism ๑๙๖

ประเทศเปนประชาธปไตยไมได ถาประชาชนไมเปนธรรมาธปไตย ๑๙๗

ปญหาพนฐานของสงคมไทย คอ ทาอยางไรจะใหประชาชนตองการประชาธปไตย ๑๙๘

คณภาพของประชาธปไตย ขนตอคณภาพของประชาชน ๑๙๙ ประชาชนปกครอง คอประชาชนเปนเจาของอานาจตดสนใจ ๒๐๐ เสยงขางมากตดสนความตองการได แตไมอาจตดสนความจรง ๒๐๑ ประชาชนจะตดสนใจถกด ประชาชนตองมการศกษา ๒๐๒ หนงบณฑต ดกวาพนพาล

แตประชาธปไตยตองการใหทงพนเปนบณฑต ๒๐๓ ธรรมาธปไตย เปนเกณฑตดสนใจ ๒๐๕ จะตดสนใจไดด คนตองมปญญา จงตองมการศกษา ๒๐๖ อานาจตดสนใจ คอตวกาหนดระบอบการปกครอง ๒๐๗ ตดสนใจดวยปญญา โดยมเจตนาเปนธรรม คอ ธรรมาธปไตย ๒๐๘ พลกแผนดนไทยได ถาธรรมาธปไตยมาในวนเลอกตง ๒๐๙ ธรรมาธปไตย เปนเกณฑตดสนใจ ใหไดประชาธปไตยทด ๒๑๐ ธรรมาธปไตยของชาวบาน ถกทดสอบครงสาคญในวนเลอกตง ๒๑๒

ฌ

ผนวก: วสาขทศน เพอวดและพทธบรษท ๒๑๕

ชาวพทธทดแท ไมคดดอยแคตว แตตองเดนหนาสามคค หนนการทาดไปดวยกน ๒๑๖

วดทด ทงเปนทศนย และรนรมรมณย ๒๑๗

พระสงฆทด เปนมโนภาวนย หรออยางนอย ตองเปนปสาทนย ๒๑๘

ลาดบขนความสาคญ ของวนสาคญ ๒๒๐

วนวสาขบชาสาคญ ทเปนวนเกด ๓ อยาง ๒๒๒

โพธญาณทเปนแกนของวสาขบชา สอนใจมใหระยอตอความยากแหงการลถงความสาเรจ ๒๒๓

หนาวาง

เบอการเมอง: เรองขนใจกอนเลอกตง

- ขอใหพระบอกวธทาใจ -

วนท ๒๓ ธนวาคมทจะถงน จะมการเลอกตงเกดขนอกครงหนงในประเทศไทย หลงจากผานการปฎวตรฐประหารเมอ ๑๙ ก.ย. ๒๕๔๙

ประชาชนสวนหนงมองการเมองแลวมความรสกไมสบายใจกบสถานการณการเมอง ซง มททาวาจะไม เปนความหวง ในการสรางสงคมไทยใหมความเจรญกาวหนา หากเปนเรองนาวตกอยางยงทนกการเมองกลมเดมๆ หนาเดมๆ ทเคยมประวตไมดไมงาม กาลงจะกลบมามบทบาททนาหวาดหวนวา จะทาใหพวกเขากลบมามอานาจ และจะนาพาบานเมองไปสวกฤต ซารอยเดม

อกทงเมอมการทาโพลในเรองการเลอกตงครงใหม เอแบคโพลระบวา มประชาชนทยนดซอเสยง ถามคนซอ กจะขายเสยงให เปอรเซนตสงถง ๖๐%

ดวยเหตน คณะบคคลทมความวตกในเรองดงกลาว∗ จงไดไปปรกษาพระเดชพระคณ ทานเจาคณพระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ทวดญาณเวศกวน วาในสภาพบานเมองอยางน ควรทาใจอยางไร

∗ คณะมาสนทนาเมอวนพธท ๑๗ ตลาคม ๒๕๕๐ ขอบอกนามแคอยางกนเอง ไดแก คณหมอดารงค

คณสรเดช คณนรศ คณแอน คณโสมยวส และบดา; พมพครงแรก ในมงคลวารครบรอบปแหงอายของ พลโท นายแพทย ดารงค - คณนงเยาว ธนะชานนท ในเดอนธนวาคม ๒๕๕๐

๒ การเมอง แคทพระควรจะพด

เบอการเมองนกหนา อยากปดหปดตาเสยเลย

ผถาม: เนองจากเหตการณบานเมองปจจบนมความนากลว วธทกระผมเลอกกระทากคอ ไมดทว ไมอานหนงสอพมพ ไมอยากเหนหนานกการเมองบางคนทมประวตไมด แลวผมกไปอยพทยา เพอหนจากเรองราวเหลาน

ทน เมอไดรขาวเรองพระเจาอยหวทรงพระประชวร กรบเปดดขาวทว ดขาวเกยวกบอาการประชวร กเหนพวกนกการเมองพากนมาถวายพระพรทศรราช ผมรสกเศราวา ประเทศชาตของเราจะไปรอดละหรอ ผมคดวาคนอนทรสกอยางผมกคงมมากมาย แลวเราจะทาอยางไรกนด ทาวธแบบผม คอ ปดห ปดตา ไมรบรอะไร ตดทง ปดประตเสยเลย

ผมเคยกราบเรยนเลาใหทานอาจารยฟง ทานบอกวา ทาอยางนไมถก ผมจงอยากจะกราบเรยนถามวา วธทถกคออยางไร เราจะชวยเหลอสงคมอยางไรในสถานการณแบบน

พระ: นมาถามพระทหางไกล ไมใสใจการเมอง ตองบอกไวกอนวา เรองการเมองน พระไมยงดวยนะ แตพระตองพดนะ เรองธรรมะ/ธมมะสาหรบการเมอง สาหรบคราวน ดเหมอนจะเปนการชวยแกปญหาของคนทมความทกขเพราะการเมอง

ทน ทพดมานนกเปนการแสดงความเบอหนายตอนกการเมอง แลวกเลยพลอยเบอการเมองคลมไปหมดเลย

และทสาคญ การเมองในทนกเปนเรองของประชาธปไตย เพราะฉะนน ทวาเบอการเมองกเหมอนกบบอกดวยวาเบอระอาประชาธปไตยของบานเมองน เปนความเบออยางทพดไดวาเตมประดา ถงขนาดจะปดหปดตา ไมอยากเหน ไมอยากไดยน เทากบตดความมสวนรวมทงไปเลย ถาถงขนน กเหนจะเตรยมชชะตาประชาธปไตยของเมองไทยไดแลว

ในเรองทถามนน กตองมองเปนขนๆ ไป การทจะไมยอมรบร ปดหปดตาไปเลย กหนกไปหนอย อาจถอวาสดโตงไปขางหนง

เบอการเมอง

๓

แตถาเราจะตดตามเรองเอาจรงเอาจงหนกไป จนกระทงเสยการเสยงานของเรา ใจไมอยกบงาน กสดโตงไปอกขางหนง

ความพอดอยทไหน? สาหรบคนทวไป คอไมใชคนทมหนาท หรอเอาใจใสเรองนนโดยเฉพาะ ความร เ รองราวท เปนสภาพแวดลอม กจา เปน น เรามองในระดบประเทศชาตสงคมทงหมด

ลองมองงายๆ ถาเราไปอยในสถานทแหงหนง หรอเราตองไปพกทไหนสกแหงหนง เรากนาจะตองรสภาพแวดลอมทนนวาเปนอยางไร รจกบรเวณนนวาปลอดภยไหม ทางหนทไลเปนอยางไร มอะไรทเปนขอมลทวไปพอใหทราบไว เพอวาเราจะอยไดโดยมความสบายใจพอสมควร อยางนอยในแงความมนคงปลอดภยของตวเราเอง

อนนอาตมาคดวา มนกคลายๆ กนนนแหละ นมองในแงกวางออกไปเปนประเทศชาต

สงคมน กเปนสงทแวดลอมเราอย มอะไรเกดขน กตองกระทบตวเรา กระทบคนทเรารก กระทบคนและกจการทเรารบผดชอบ เราจงตองรไว พอใหมองอะไรๆ ออกบาง พอจะวางตวไดในสถานการณทเปนไป อยางนอยในจตใจกพอจะมความรสกมนคงปลอดภยพอสมควร มฉะนน ความไมรน มนจะทาใหเราปรบตวไมไดทนการณ แลวกจะมองจะคดอะไรไมออก เพราะไมมขอมลทจะเอามาใชในการพจารณา คอเอาแคพอรทนวาอะไรเปนอะไร เอาแคนนพอ

เหมอนอยางขาวการบานการเมองทเปนไปอย มอะไรเกดขน ในฐานะชาวบานหรอคนทวไปทอยในสงคมน เรากควรรวา ขณะนบานเมองอยในสถานการณอยางนนะ เปนหวเลยวหวตอจะมการเลอกตงใหม สภาพการเลอกตงยงไมมนคงแนนอน พรรคการเมองตางๆ มเรองแกงแยงคน ชงดชงเดนกน หรออะไรกแลวแต คอเรากรทน ฟงขาวแลวพอจบเรองได ไมถงกบตองตดตามเอาจรงเอาจง

ขนท ๑ คอ เราไมไดเอาจรงเอาจงกบเรองน

ขนท ๒ คอ เราไมใหมนมาเปนภาระแกจตใจ ทจะตองมาคดวตกกงวลอะไร

ผถาม: พอเหนเหตการณ กพอรแลววา มนจะยงละ เรากไมรบฟงเสยเลย เพราะมนบนทอนจตใจของเราตลอดเวลา

พระ: ทาอยางนนไมได เราตองรวาอะไรกาลงเกดขนเปนไปในสงคมไทย ในบานเมองไทย เอาแคพอรเรองเทานน ปญหาอยทการวางใจของเราตางหาก

๔ การเมอง แคทพระควรจะพด

สงทผานไปผานมา หรอเราเดนทางผานไป เรากไดพบเหนสงตางๆ เราจะปดตาไมยอมมอง ปดหไมยอมฟงอยางนน คงไมถกตอง เราควรรบฟง ด เหนไปตามทมนเปน แตเราไมเอาใจไปหมกมนกบมน มองโดยวางทาทแบบร ทน แตไมตองไปรสกอะไร

“ร” นสาคญมาก ถงแมวาเราจะไมตองการยงเกยวกบการเมอง เรากตองรหรอควรจะรมน เราเอาแตความร ความรสกเราไมยง ถาเกดความรสกขนมา เรากรวาเรามความรสกนน แคนนพอ ไมตองตามมนไป พอไดความรแลว กกลบมาอยกบเรองของเราตอไป

ตอนน ปญหาอยทวา บางทเราไมแยกระหวางความร กบความรสก พอรอะไร ความรสกกมาทนท เพราะวาพอร กตามมาดวย ถกใจ หรอไมถกใจ ชอบใจ หรอไมชอบใจ นคอรสก แลวแทนทจะอยกบความรหรอเกบความรตอไป เรากเลยไถลไปกบความรสก นคอผดทาง

พอชอบใจ ไมชอบใจ เรองกยดตอ ทชอบ กคดไปอยางหนง ทไมชอบ กคดไปอกอยางหนง ในกรณน เมอไมชอบ ใจคอกขนมวหมนหมอง กงวลวนวาย อะไรตางๆ บางทกพลอยเสยไปหมด

ในทางทถก เมอรสกไมชอบใจ กใหรตววาเราไมชอบใจ แลวกจบ แตตอนนนเราไดความรไปแลว ดานไมพอใจเปนความรสก เรากเอาความรมามองความรสกของเราดวยวา เรามเหตผลไหมวา ทาไมเราจงไมพอใจ ถาเราเหนวา เรามเหตผล ความรสกนกจะชวยในการจบจดจบแงและเลอกความร และชวยเราในการปองกนตว

ความรสกกมประโยชนเหมอนกน ความรสกไมพอใจ ไมสบายใจ ความรสกทกข มนชวยกระตนเตอนคน ถาเราใชเปน กใชมนเปนตวสงเรองตอไปใหปญญา การทเราไมพอใจน อาจจะมเหตผลวาสถานการณนน เปนเรองไมด มอนตราย เรากจะไดเตรยมตวรบมอ ตงรบมน หรอปฏบตตอมนไดถก อยางนอย เรากจะวางตวไดถกในปจจบน และพรอมสาหรบสถานการณทจะเกดขนในอนาคต ดกวาไมรอะไรเลย

ถาไมรเลยจะลาบากมากนะ คอ พอเกดอะไรขนมา กมองไมออกวาสถานการณนมนมาอยางไร จะไปอยางไร ความรเทาทนนตองมเปนธรรมดา เพยงแตใหแยกออกมาไดจากความรสก ตองไมใหความรสกมาครอบงาจตใจ หรอมามอทธพล ทจะทาใหเกดปญหาแกจตใจของเราตอไป

เราเพยงรวา อนนมนไมด ไมถกตอง ใจเราไมชอบ และทเราไมชอบกมเหตผลวา มนจะทาความเสยหาย ตอชวต ตอสงคม เปนตน

เบอการเมอง

๕

นอกจากนน เมอเราไดความรชดขน ความรนนกจะเปนประโยชนแกเราในการทจะวางทาทตอความรสก หรอแมแตปรบเปลยนความรสกของเราไดดวย

คนเราจะอยด ตองมความร ซงสาคญมาก ตองแยกความรกบความรสกใหได และมนกเปนการฝกตวเราอยางหนงดวย เพราะเปนธรรมดาวา ในการดาเนนชวต แนนอนวาเราตองเจออะไรตางๆ ทถกใจบาง ไมถกใจบาง เมอเราเจอมนเขาจรงๆ แลว เราวางใจตอมนไดถก กเทากบเราไดทาแบบฝกหดผานไวๆ ทาใหเราพรอมสาหรบสถานการณทกรปแบบ ไมวาจะมาดมาราย ฉนกวางใจได รบไดทกรปแบบ

ถาเราไมยอมรบ หรอรบไมได กเทากบเรายอมแพ ไมสมน และตอไปกจะตองเจอความลาบากใจกบปญหาอยเรอย

จะแกการเมองไมด หนไมพนตองทาคนใหพฒนา

ผถาม: อยางนกการเมองบางคน พอเราเหนหนาเขา เรากไมพอใจแลว เขาเปนคนไมด แตกยงอยในแวดวงการเมอง จะกลบมาอยในการเมองสมยหนาอก ในเมอเขาเปนคนไมด ทาไมสงคมถงยอมรบเขา เลอกเขา แลวอาจมคนสนบสนนอยขางหลง ผมกเตรยมรบสถานการณวา ถาเขาไดเปนรฐบาล มนกแยกนทกคน แลวเราจะทาอยางไรกนด

พระ: อยางทไดบอกไปแลววา เรากตองรทน แตไมเอาตวเขาไปหมกมน อยางนอยรทนวาขณะนเกดอะไรขน แตรายละเอยดเราไมลงลก และทวาทนของแตละคนกไมเหมอนกน ขนอยทคนนนวามความเกยวของแคไหน คนหนงรแคภาพรวมหรอสภาพทวไปของเรองทเกดขน แตอกคนหนงเขาเกยวของมสวนรวมในเรอง กจะตองรลกเขาไป สองคนรเรองเดยวกน สถานการณเดยวกน ความเปนไปเดยวกน แตรคนละระดบ

คนหนงตองลงลก เชนรวา นายคนนเปนใคร ภมหลงเปนอยางไร ตอนนเขาทาอนน ไปโยงกบใครอก อยางนเปนตน

แตสาหรบเรารแควา อะไรกาลงเกดขน รระดบนกพอสาหรบเราแลว เมอเหตการณเปนไปอยางไร เรากพอมองออก เพราะมขอมลอย

แตคนทไมมขอมลความร เวลาเกดอะไรขนมา จะมองอะไรไมออก เมอมองอะไรไมออก กตงทาทไมถก แลวเรองบานเมองน ตอไปมนตองมาเกยวของกบเราแนนอน

๖ การเมอง แคทพระควรจะพด

บางครงเราจะตองแสดงความคดเหนบาง ถาเราไมมขอมลไวพจารณา กจะคดเหนไมถกทาง เมอเรามเรองทเปนหลกของเราอยแลว เรากอทศใจของเราใหแกเรองนน อนทเราเหนคณเหนประโยชนวาจะตองทา สวนเรองอยางนเรารเพยงในระดบทเหมอนเปนสภาพแวดลอมรอบตวเรา ซงไมวาเราจะพอใจหรอไม มนกตองเกยวของอยด เรากตองรวาสภาพแวดลอมนนกาลงเปนไปอยางไร

เหมอนอยางกบวา เราไปทองเทยวแลวไปพกในทแหงหนงอยางทวาไปแลวเมอก เรากตองรวาทนนเปนอยางไร สภาพแวดลอมเปนอยางไร ตองรพอสมควร เทาทพอมองเหน เอาแควาไมปดตาปดห คดวาแคนนกพอ ไมตองรรายละเอยดลกซง

นอกจากนน ประสบการณทไดเคยผานอะไรตออะไรมา จะทาใหเรามองออกเหมอนกนวา อะไรจะเปนอยางไร คอ ความรของเรามใชเปนความรทลอยขาดตอนเฉพาะตรงนน มนมความเปนมาอยเบองหลงดวย ประสบการณกจะเพมขนและมาเสรมกน เรองอะไรเราจะไปตดมนทงไป

แลวทวานกการเมองไมด ทาไมอยในแวดวงการเมองไดด และสงคมกยอมรบอยางด นกบอกอยในตวแลววาสงคมนชอบนกการเมองอยางนน ปญหาจงไมอยแคทตวนกการเมอง แตอยทสงคมทงหมด คอคนทวไปมคณภาพแคนน เพราะฉะนน จะแกปญหาใหไดผลจรง กหนไมพนวาตองพฒนาคณภาพของประชาชน

จรงไหมวา นกการเมองกมาจากประชาชน หรอจากประชาชนนนแหละกมาเปนนกการเมอง นหมายถงทงสองทาง คอ เมอประชาชนเปนอยางไร ก หนง คนทเปนนกการเมองกคอ บางคนในประชาชนนนแหละมาเปน แลวก สอง คนทเปนนกการเมองกคอ คนทประชาชนแบบนนแหละชอบอยางนนแลว เลอกเขามา

ดงนน คณภาพของประชาธปไตย จงอยทคณภาพของประชาชน

ผถาม: ถาเรารและทาใจไดแลว เราจะมทาทอยางไร ในเมอมพทธวจนะวา เราควรเสยทรพยเพอรกษาอวยวะ เสยอวยวะเพอรกษาชวต ยอมเสยชวตเพอรกษาธรรม ขนไหนทเราควรจะสละชวตเพอรกษาธรรม ในเมอทกวนน ธรรมะโดนยายตลอด ลทธบางลทธอางตพทธพจน วา นพพานเปนอตตา อยางนเปนตน เราควรจะทาอยางไร แคไหน หรอนกการเมองทบางคนบอกวาเขาเสยสละเพอชาต แตความจรงโกงชาต ผมอยากจะทราบวา จดใดทเราตองตดสนใจวาเราจะเสยสละ เสยสละทรพยเพอรกษาอวยวะนงาย เสยสละอวยวะเพอรกษาชวตกยงงาย แตเมอไหรจะสละชวตเพอรกษาธรรม

เบอการเมอง

๗

พระ: อยทสองอยาง หนง เรองนนเกยวของกบเรา แคไหน สอง เราจะไปเกยวของกบเรองนน แคไหน อยทตวเองตดสนใจดวยตวเอง

บางกรณ เรองนนมาเกยวกบตวเราโดยตรงเลย มนเจาะจงมาทเรา ตอนนเราตองตดสนใจแลววา เราจะเอาอยางไร ในกรณขอสอง หากเราพจารณาวาเรองนสาคญ เราตองเกยว เรากเลยเขาไปเกยว อนนเปนการตดสนใจของเราเอง เราเลอกได

ในกรณทหนง เราเลอกไมได ถาเปนกรณทหนงน หากเรามความรอยบาง ถงอยางไรเรากพอตงรบได แตในกรณแบบทสองนน เปนเรองพเศษออกไป อยทเราจะตดสนใจวา แคไหนทเราจะเอา เรากอาจจะพจารณาของเราเอง เพราะเรองนนไมไดเกดผลโดยตรงตอชวตของเราอยางชดเจน แตมนมผลเสยตอสงคม ตอหลกการ ตอธรรมะ เรากพจารณาสวา เราจะเกยวของดวยแคไหน

ในสถานการณอยางน การสละชวตเพอรกษาธรรมกควรทาได และนาจะทา แตคงไมตองถงกบเปนเรองลมตาย คอ ควรสละชวตในความหมายวา อทศชวตหรอยกชวตของเรานใหกบงานพฒนาสงคม ทมเทเรยวแรงกาลงใหแกงานพฒนาคณภาพคน มงมนขบเคยวใหประชาชน ซงกรวมทงนกการเมองดวย ใหมจตใจและมปญญาทถงธรรม

ผถาม: ในเรองการสละชพน ถาเปนชาวพทธเรา กนาจะงาย เพราะเรามหลกศลธรรมเปนตวกากบ เชนวา เราจะไมทาปาณาตบาต ไมฆาสตว แตในกรณของผกอการรายวนท ๑๑ กนยายน กเปนเหตผลทเขาเสยสละเพอพระเจาของเขา สละชพเพอรกษาธรรมของเขา ผมไมไดมาเถยงทวา ทศนคตเขาเปนอยางไร แตเขากอางไดวา เขาเปนนกรบของพระเจา สละชพเพอรกษาธรรม

พระ: กรณนพจารณาไดน คณจะสละชพตวเอง กสละชพไป แตนไปเลนงานชพของคนอนใชไหม คอ ไปสละปลดชพคนอนทเขาไมไดเกยวของ เอาแตเรองของตว ไมคานงถงใคร

ผถาม: มหายานเขามความคดในเรองทวา ถาหากจาเปนตองละเมดปาณาตบาต เพอกาจดพระยามาร ทานยอมทา เพอจะไมใหพระยามารนกอบาป ไปทารายคนดในสงคมอกมหาศาล หลวงจนยอมลงนรกแทน

พระ: อนนนเปนเหตผลของทาน แตมนกทาใหเกดชองโหว เปนขออางสาหรบคนอนได บางทคนอนยงไมถงสถานการณจาเปนอยางนน กจะอางแบบเดยวกนไดวา ถงเวลายอมลงนรกแลว

๘ การเมอง แคทพระควรจะพด

แทนทจะพดอยางนน ทานใหคดสวนทางอกแบบหนง คอ ทาอยางไรเราจงจะมความสามารถในการแกสถานการณวกฤตไดโดยไมตองไปทารายใคร มนตองพฒนาคนใหไดขนาดนน ตามหลกการของพระพทธศาสนาทานสอนใหพยายามในแงน ซงไมใชเปนการยอม

ในเรองน สดโตง ม ๒ แบบ

แบบท ๑ คอ ตองใชความรนแรงจดการกบมน

แบบท ๒ สดโตงไปอกขางหนง คอยอมสยบ คลายกบบอกวาฉนจะไมรนแรง แลวกยอมปลอยไปเลย อกฝายหนงทราย กเลยทาไดตามชอบใจ

วธของพระพทธศาสนาคอ ทาอยางไรจะใหเรองนนระงบสงบ แกปญหาได โดยไมใชวธรนแรง ตองแก ไมใชปลอย ไมใชยอม แตตองใชความสามารถอยางสง ทจะแกโดยไมใชวธรนแรง อนนจงทาใหมหลกคาสอน มตวอยางททานสอนใหมนษยฝกตน ใหพฒนาความสามารถทจะแกปญหาดวยวธน คอ สยบความรนแรง ดวยความสามารถทจะระงบความรนแรง

ผถาม: ผมเหนดวยในหลกการ แตในแงความเปนจรง คนหนงเกดมาเขาโกงไปเปนแสนลาน ตวเรามอยไมกสบบาท เรารเทาทนเขา เราจะพฒนาปญญาอยางไรไปคดคานกบเขา ทกระผมพดอยางน เพราะกระผมมองวา มนมสงทเปนสดโตงในสงคมอยแลว บางคนเกดมามทรพยมอานาจ แตเปนคนเลว อกคนหนงเกดมาเปนคนด แตไมมอะไรเลย

พระ: อยางนจะไปสเขาอยางไร สไป ตวเองกตายเปลา

ผถาม: กเหมอนอยางสถานการณบานเมองทกวนน คนดกไมอยากไปยง เพราะรสกวามนตานกระแสไมไหว คนมประวตดางพรอยเขามาเตมไปหมด เราจะอยอยางไร

พระ: เรองนไมใชเปนปญหาเฉพาะหนาเทานน แตเปนปญหาระยะยาว คอ ไมใชแควาคนดทอใจ ไมกลาเขาไปยง แตอกชนหนงซงกวางกวานนกคอ เปนเพราะสภาพสงคม มคานยมทเปนปญหาดวย มนจงไมเออ คอ คานยมของสงคมไมไดเชดชคนด เพราะฉะนน คนดจงไมมกาลง ใชไหมละ

ถาหากวาตวสงคม คอประชาชน มคานยมเชดชคณธรรม เชดชคนด ยกยองคนด กจะยกคนดใหมกาลงเอง ไปสได ทน องคประกอบดานกาลงหนนอนนมนไมม ตวเองเขาไปคนเดยว กเลยไมมกาลงจะส อนนเปนปจจยอกระดบหนงทเราตองรทน

เบอการเมอง

๙

เราอาจจะมองอยางคนกลวการเมองแบบทวา เมอเหนวามแตคนไมด กเลยไมกลาเขาไป ถาอยางนน เรากอาจจะไปเดนทางดานอน โดยคดในระยะยาววาจะตองทาอยางไรในการทจะแกปญหาน แลวกอาจจะคดไดวธการทออกมาในอกรปแบบหนง ซงไมจาเปนตองไปเขาสนามเดยวกบเขา

เรารอยแลววาสนามนมนเลนโกงเราแน เราตายแน เราจะไปเขาสนามนทาไม เรากไปหาสนามอน มนตองคดหาทางออก เอาทางเลอกอน

เหมอนพระพทธเจาบาเพญทกรกรยานกหนาแลว นานตง ๖ ป ทาอยางเตมทจนไมมใครจะทาแบบนได กไมตรสร อยางนกเลกไดแลว พระองคเลกลมวธนน แตพระองคไมไดคดเลกลมการตรสร ทรงคดวามนนาจะมทางอน ทางนไมถกตอง ไมไดผล กตองเปลยนวธการ อยางทวาไปใชวธการแหงปญญา

ผถาม: ผมเทยบอยางสงคมพมา กบสงคมไทย สงคมไทยผานการตอตานเผดจการชวง ๑๔ ตลา เปนตน แตอยางของพมา ตงแตเขาไดอสรภาพจากการเปนเมองขน จนกระทงมรฐบาลทหารขนมา ทงๆ ทเขากเปนรฐบาลพทธเหมอนกน ประชาชนกเปนพทธ แตถงวนนสถานการณเขาเลวรายกวาเรามาก อยางนมนกเหมอนกบลกษณะปลอยปละละเลย

พระ: ใครปลอยละ คนททา กนกไมถงวาจะเกดสถานการณอยางน ฝายทอยในอานาจกกลว ความกลวเปนปจจยสาคญททาใหคนรนแรง เพราะกลววาตวจะแย กตองปกปองตวเองไว ถงอยางไร กตองเอาตวฉนอยใหได แลวเพอใหตวอยนแหละ กเลยทาทกอยางทเลวรายได ความกลวนแหละเปนตวการสาคญ

เหมอนประเทศมหาอานาจ ไมใชเขาไมกลว เขากลววาจะเสยอานาจ กลววาจะสญเสยความยงใหญ เขาจงตองทาอะไรๆ ทรนแรง

“คนทเกงถงขนจรงๆ จงจะกลาแกปญหาโดยไมตองใชวธรนแรง” นกคอตองพฒนาตวจนสามารถสยบความรนแรงได ซงมนษยยงพฒนาไปไมคอยถง หรอยงคดไมถง จงไดแคกลววาตวจะแย แลวแรงมา กตองแรงไป

ผรวมสนทนา: พระพทธเจาทานทรงเปนมหาบรษของโลก คอทานมความสามารถสงมาก เปนอจฉรยะของโลก

พระ: อาตมายกตวอยางเพอใหเหนแนวทางวา มนไมจาเปนตองใชวธเดยว แตเราตองหาทางออกโดยวธอนดวย และททานสอนไวอยางนน กเพราะทานเหนแลววา จะแกปญหาไดจรง กตองทาไดถงขนนน มฉะนนกจะวนเวยนกนอยอยางน และกแคน

๑๐ การเมอง แคทพระควรจะพด

จะกาบตรกาเบอรเลอกตง กาหวใจตวเองกอน วาเอา "ธนะ" หรอเอา "ธมมะ"

ผรวมสนทนา: คอไปทาอยางอน ไมตองเกยวกบการเมองเลยหรอขอรบ พระ: ตองแยกอกแหละ คอ หนง ถามองในแงวาเรามงานของเราทเหนวาเปนประโยชนมาก เราไมควรจะมาเสยเวลาในเรองน เพอไมใหเรองนมากระทบทาลายงานของเรา เรากไมยอมสละเวลาใหกบเรองการเมองนน เพอจะอทศเวลาใหกบงานทเราเหนคณคา ถาอยางนน กทาเรองของเราไป แตอยางทวา นกคออยในระดบทหนง คอ เอาแคพอรวาอะไรเปนอะไรในสภาพแวดลอมของสงคมน ตองรไว แตไมลงลก นอยางหนง

ทน อกอยางหนง กคอ ในกรณทคดจะแกปญหาน คดแกปญหาบานเมองทเปนอยางน กมาถงขนทวาเราไมจาเปนตองใชวธเดยวกบเขา เราอาจจะตองเปลยนไปทาอะไรอยางอน หรอใชวธอน แตในระยะยาวมนกหนไมพนทจะตองแกไขทงสงคม

เวลาน เราตองยอมรบความจรงวา องคประกอบของสงคมแทบทกสวน เปนปจจยทเออตอความโดดเดนของผมบาปธรรม ไมใชเออแกคณธรรม มนจงเปนโอกาสของเขา กตองรตวซวา เราไดปลอยสงคมของเราใหหมกหมมอยในความประมาทมานาน จนกระทงสงคมนกลายเปนสภาพเออแกคนพวกน แลวอยางน เราจะมาแกปญหาฉบพลนทนทไดอยางไร

อยางประชาชนทวไปกไมใสใจแลววาการเมองจะทาใหบานเมองสวนรวมเปนอยางไร เอาแคใหตวฉนอยได กยอมรบเงนทองในการเลอกตงงายๆ ถาเราเอาคนดมา กยากทจะไดรบการเลอกตง นอกจากวาจะมความโดดเดนประทบใจจนกระทงเปนสดรกสดบชาของประชาชน

ในแงหนงคอ ตองมมหาบรษขนาดนน จงจะสามารถเปลยนสงคมอยางนได ซงเปนเรองยากมาก แตกตองยอมรบวา องคประกอบในสงคมเวลาน มนเปนอยางนน และกระแสมนกาลงไหลไปทางนนอยางรนแรง

มคณะทมาคยกอนหนาน เขาปรารภเรองความเลวรายของสงคมไทย อยางการปกครองทกวนน ไมเฉพาะสวนกลาง ออกไปยงทองถน อบต. รบเลอกตงเขามา กมกเปนพวกนกธรกจรบเหมาโนนน รบเลอกตงเขามา ไมใชมจดประสงคทจะมาพฒนาทาความดงามใหกบทองถนหรอแกประชาชน เขามาเพอธรกจของเขา เพราะฉะนน เวลาเขามา เขากมาดวยการหวานเงนอก แมแตสงคมในระดบทองถนกเสยนสยไปหมด

เบอการเมอง

๑๑

แยตงแตเลอกตง ส.ส. ของประเทศ ลงไปจนถงเลอกตงทองถน กลายเปนระบบทไมมหลกการแลว เอาเงนเขาวา

นกหมายความวา สงคมไทยบแบนแหลกเหลวไปหมดแลว อยางนกหวงอะไรไดยาก อยางทางดานโรงเรยน ครกกลวจะขน อบต. จงพยายามหลก แตกไมพน แลวกหวาดวา ถาครจะทาอะไรเพอพฒนาการศกษา แตมาขดผลประโยชนทางธรกจของเขา แลวเขาจะเอาอยางไรกบโรงเรยน ครจะอยดไดไหม นคอสภาพของสงคมทไดสรางเหตปจจยกนมา จนกระทงเปนอยางน ธรกจทโลภผลกาไร กลายเปนกระแสหลกของสงคม

จรงอย ส.ส. ทด อบต. ทด ทมหลกการ กม แต ถาฝายดเปนกรณยกเวน นนกคอบอกวาสงคมนปวยถงขนอาการหนกแลว

เมอคนใกลกหวาด คนไกลกหวงอยางน อบต. กเทากบมเครองเตอนใจไวแลววา ตวเองจะตองสรางศรทธาขนมาใหได ถาระดบทองถนสรางความเชอมนขนมาได กมทางจะคบหนาขนมาแกในระดบรฐขน ส.ส. ทญาตโยมมาบนกนทนวาแสนจะเบอ

เปนทางเลอกของสงคมไทยวาจะเอาธมมะ หรอจะเอาธนะ ดเหมอนวาคนไทยมเสรภาพอยางสมบรณทจะใชสทธในการเลอกน และคนไทยกรดวยวาทถกตองเอาธมมะ

แตถาไมเลอกธมมะ กลบไปเอาธนะ กเพราะใจไมเปนไท ใจนนจงไมมเสรภาพทจะเลอกเอาสงถกตอง หมายความวา คนไทยทใจไมเสร กไปใชเสรภาพทจะเลอกเอาธนะ

สาหรบตวเรา อยางนอยเรากตองมหลกการของเรา แลวกทาตามหลกการนนใหด แมแตทานทไมไดยงกบการเมอง เมอมงานของตวเองทตนชอบ ซงเปนเรองของความดงาม ถงจะไมไดเกยวกบการเมองเลย แตถาทางานทดนนไดผลจรงจงในระดบหนง ถงขนหนงกจะมอทธพลเหมอนกน

เราสามารถชวยสงคมไดเปนระดบๆ เปนขนๆ ตามกาลงอทธพลในฝายดของเรา อยางนอยเรากเปนตวหนวงเหนยวสงคมไวไมใหเลอนไหลไปลงเหวไวเกนไป และถาเรามกาลงมาก เรากอาจจะมาตาน มาดงสงคมไวไดบาง เรยกวา ชวยกนทาในรปแบบตางๆ พอจะถวงจะตรงไว เพราะวาสภาพทวไปมนไมเออ

ผรวมสนทนา: ถาจะนยามคาวา ปฏรปเทสวาโส คอ เกดในดนแดนทมสงแวดลอมทด อยางเราเกดในดนแดนพระพทธศาสนา แตสงคมนนเปนสงคมทศลธรรมตา อกอยางหนง คอเราไปเกดในดนแดนทไมมพระพทธศาสนา แตเปนประเทศทมศลธรรม อยางไรจงจะเรยกวา ปฏรปเทสวาโส

๑๒ การเมอง แคทพระควรจะพด

พระ: ตองดองคประกอบแตละอยาง สวนไหนเออมากเออนอย ใหแยกเปนดานๆ ไมใชพดคลม เชน อาจจะพดวาทนดในแงจตใจ ผคนมนาใจไมคอยมความรนแรง แตขาดความร หรอบกพรองดานปญญา

อกแงหนง ทวามสงแวดลอมด เราอาจจะบอกวา ทนดนฟาอากาศด แผนดนอดมสมบรณ คนอดตายไดยาก ภยธรรมชาตกหาไมคอยได และสงคมมภมหลงทรจกพระพทธศาสนา มทนเดมด แตคนสวนใหญมกเพลดเพลนอยในความประมาท ไมรจกคณคาของสงทตนมอย และไมรจกใช หรอวาสงคมไดเสอมลงไป กเรยกวา ดอยางหนง เสยอยางหนง หรอมด แตใชไมเปน

ทพดวาเปนดนแดนพทธศาสนานน สงคมไทยเวลาน รจกพระพทธศาสนาจรงหรอเปลา และมพระพทธศาสนาในความหมายทวาปฏบตตามหรอเอามาใชในชวตในสงคมหรอเปลา มนอาจจะกลายเปนวา เราพดถงมรดกทยงมซากเหลออยเทานน ทพดวาเราเกดในดนแดนพระพทธศาสนานน จรงแนหรอ เวลาน ดนแดนนนบถอหรอถอตามลทธอะไรแน

เอาละ ถายงมพระพทธศาสนาชนดทเปนซากมรดกเหลออย เมอมองในแงด กยงเปนโอกาสวาใครทสนใจเอาใจใส กยงสามารถไดประโยชนจากมรดกนน แตตวประเทศตวทองถนขณะน เปนปฏรปเทสวาโส หรอเปลา อนนกขอใหวเคราะหกนด

แลวอกอยางหนง ถนแดนใดอยสบาย ในไมชาคนกชกจะเอาอะไรแตทงายๆ และมกเฉอยชา

ถาพดสนๆ กเอาแควา ถนแดนนมสภาพเออดมาก แตคนทอยจะรตวและรจกใชมนหรอไม กอกเรองหนง

ผถาม: อยางกรณพระผใหญทไปเททองหลอจตคามรามเทพ อนนเปนกจของสงฆหรอไมครบ ไมตองพดถงพระทเอามดมาปาดคอ หรอเอาดาบมาฟนตวเอง เพอโชวความขลง

พระ: ในเรองจตคามรามเทพกไดเขยนไวแลววา ระวงใหด พระเขาไปเกยวของในเรองน ถากลายเปนวา พระไปเคารพเทพละก จะหลนจากพระพทธศาสนาเลยนะ นเปนเรองหลกการของพระพทธศาสนา ไมใชแงของพระวนย เพราะตอนนนไมมเรองจตคามฯ สมยพทธกาลไมมแมแตการเททองหลอพระ ขอบญญตทางวนยในเรองนจงยงไมม

เบอการเมอง

๑๓

อยางไรกตาม การทญาตโยมถามอยางน เปนเรองทด แสดงวาญาตโยมยงใชสทธในพระพทธศาสนาของตน แตทจรง ญาตโยมกเปนพทธบรษท มสทธในพระพทธศาสนาเทากบพระนนแหละ โดยเฉพาะในแงความร จงวนจฉยไดเองวาเปนกจของสงฆหรอไมใช พระทไปเททอง กไปตามนมนตของญาตโยมนนแหละ ถาญาตโยมนนรจกพระพทธศาสนา และรจกตววาเปนพทธบรษท กไมนมนตพระไปทาอยางนน เรองกไมม

แมสภาพจะไมเออ กาลงจะไมพอ กไมทอ ไมอบจนหนทาง

ผถาม: เรองทไมยงเกยวกบการเมองแลวไปทาเรองทตวสนใจ อยางอล กอร (Al Gore) อดตรองประธานาธบดสหรฐฯ ไปทาเรอง Global Warming จนไดรางวลโนเบล สาขาสนตภาพ อนนเปนทางออกอนหนงไดไหมครบ

พระ: เปนตวอยางได หมายความวา เราสามารถทาเรองอน ในระดบทมผลกวางออกไป ทมกาลงมาก มนกกลบมามอทธพลคายนหรอบบในวงการเมองไดเหมอนกน เราจะทาอะไรกตาม ถามนมกาลงดานดงามทมผลตอสงคมสวนรวม มผลตอโลกในระดบขนาดใหญ มนกกลบมาเปนพลงในการตอรองได

ตอนน ตองยอมรบความจรงวา การแกไขปญหาในสงคมไทยนยากมากแลว เพราะวาระบบมนไหลไปตามสภาพคานยมในจตใจคน ซงทงหมดไมเออเลยตอการสรางสรรคสงคม คนทจะมาสกบสภาพอยางน ตองมกาลงมากพอสมควร

ผถาม: อยางพระเจาอยหว ทานทรงเปนศนยกลางของคนไทยทกระดบ กเลยเกดความหวนไหววา พระองคทรงพระประชวรอยางน เหตการณบานเมองจะยงแยไปกนใหญ

พระ: ความเปนหวงในแงหนงกชวยใหเรามจดทจะตงตวไว และยงตงตวอย พรอมทงเปนการแสดงออกใหเหนวา เรามองสงทคาดหวง หรอสงทจะเปนคณแกประเทศชาตวาเปนอยางไร แตไมควรจะหยดแคหวง เมอหวงแลว ควรทาอยางไรตอไป เพอปองกนภยอนตรายทจะมา กตองคดกน

๑๔ การเมอง แคทพระควรจะพด

ผรวมสนทนา: กอนทพระพทธเจาจะปรนพพานกตรสไววา อยายดตวพระพทธองคเปนหลก ใหยดพระธรรมวนยเปนหลก

พระ: กเหมอนอยางกรณมารนนแหละ พระองคถกมารมาทวงใหปรนพพาน พระองคตรสบอกมารวา เราจะยงไมปรนพพาน จนกวาพทธบรษทจะเปนอยางนๆ หนง สอง สาม โดยหลกการ กคอ ถาพทธบรษทสามารถรกษาหลกพระศาสนาไวได พระองคจงจะปรนพพาน เรองเปนอยางนน

อยางกรณน กตองใหมกาลงคนทมจตใจโนมไปในทางทรกความดงาม รกธรรมะ ใหมพอสมควร ทจรง คนทรกธรรมะ รกความดงาม กมอย แมแตผทเขาไปสวงการเมองกคงจะม บางคนกกากง แตถาคนดมแคเปนกรณยกเวน กไมไหว

ผรวมสนทนา: ในมงคลสตรทวา อเสวนา จ พาลาน เราไมควรจะไปคบคนพาลเลยใชหรอไมครบ

พระ: ทานสอนวา ไมคบคนเลว เวนแตจะชวยเหลอเขา พทธพจนบอกไวอยางนน ทานไมไดวาไมใหเกยวของเลย แตอยาลมนะวา การไปเกยวของกบคนพาล ถาเรามกาลงสเขาไมได เราอาจถกเขาดงไปเลยกได เราตองพจารณาใหชดวาเราแนจรง เรามกาลงเหนอเขาแนนอน เราจงเขาไปชวย เพอจะดงเขาขน หรอดงออกมา

ผรวมสนทนา: พวกเรานบวาโชคดกวาคนอกหลายคน อยางนางอองซานซจ (Aung San Suu Kyi) แกถกกกขง ปดห ปดตา ไมใหรบรขาวสารอะไรเลย ทาอะไรไมได ถกกกบรเวณ

พระ: อองซานซจ ถกขง ไมมอสรภาพนนแหละ กลายเปนกาลงทเปนแรงกดดนรฐบาลพมา รฐบาลพมาลาบากนะทไปกกขงนางอองซานซจ ทาใหเปนขออางสาหรบผทจะรวมตวกนสกบรฐบาล

ผรวมสนทนา: ในประวตศาสตร มหาบรษมอย อยางมหาตมะ คานธ (Mohandas Karamchand Gandhi) อยางฟเดล คาสโตร (Fidel Castro) กประสบความสาเรจ ทาทายสหรฐฯ อยจนทกวนน

พระ: ในแงหนง เราตองยอมรบความจรง อยางทพระพทธเจาตรสวา “วโส อสสรย โลเก” อานาจเปนใหญในโลก พวกมอานาจ มกาลงมหาศาลทจะจดการกบอะไรตออะไรไดตางๆ

เบอการเมอง

๑๕

ผรวมสนทนา: พระพทธเจาไมไดตรสหรอครบวา อานาจตองคกบปญญา

พระ: ใชส ถาอานาจอยใตปญญา หรออานาจอยใตธรรม กจะใหผลด คอ เอาธรรมเปนอานาจ

ลองคดถงพระเจาอโศกกอนทจะเขามาหาธรรมส พระองคกใชอานาจเลนงานคนอนมามากมายนบไมถวน ในระบบนน ความเปนใหญหรออานาจอยทบคคลผเดยว อยางพระเจาอโศกน กเจาะไปทนนเลย สามเณรนโครธทาใหพระเจาอโศกกลบใจองคเดยว ทกอยางกเปลยนทศทางไปหมด

เหมอนอยางเมอพระพทธเจาประกาศพระศาสนา ตอนนนแควนมคธยงใหญ พระพทธเจาเสดจไปพาราณสกอน พาราณสอยในแควนกาสซงขนตอแควนโกศล แตพระองคไมทรงประกาศพระศาสนาทนน พอโปรดไดปญจวคคยแลว ทรงพามามคธ เพราะมคธเปนศนยกลางของอานาจความยงใหญ แลวกเจาะตวทพระเจาแผนดนเลย แตกอนจะเขาเมอง กตองจดการกบพวกฤษซงเปนทนบถอของชาวมคธกอน คอ พวกชฎลสามพนอง จากพวกชฎล กเขาถงพระเจาพมพสาร ตงหลกประกาศพระศาสนาได

ผรวมสนทนา: พระพทธเจาคงทรงใชพระญาณหยงรวา พระเจาพมพสารจะไดเปนพระโสดาบน แตพระเจาปเสนทโกศลไมได

พระ: คอตองพจารณาความพรอมขององคประกอบตางๆ แมแตบคคลแตละคนทพระพทธเจาจะทรงสอน กตองพจารณาดอนทรยของเขา ยงในระดบสงคมประเทศชาตทกวางออกไป กตองพจารณามาก

เพราะฉะนน ความรนสาคญ อยางไรกขาดไมได จะใชหรอไมใชกแลวแต ตองมไว แลวความรนน ตองแยกไดจากความรสก ใหเปนความร เปนขอมล เมอถงคราวจะใช เราจะไดมความพรอม เพราะความรนนไมจาเปนจะตองใชทนท ใหมไวกแลวกน อยางนอยใหทนกบสถานการณ

เราไปเกยวของกบสงคมน ทมสภาพอยางน ทจดใดกตาม แมแตงานของเรา งานทเรารก เราชอบ มคณคา เราอาจเหนวาไมเกยวกบการเมอง แตมนมแงโยงกนจนได บางทสถานการณของสงคมมนเปนไปเอง มนมาโยงกบงานของเราจนได

๑๖ การเมอง แคทพระควรจะพด

เมอกระแสใหญไหลลง คนทแกไขตองจบหลกใหได

ผถาม: ผมไดอานบท “ไตรลกษณ” ในหนงสอพทธธรรม กขดเสนใตเอาไว รสกวาพอชวยได พอเหนวาอะไรมนไมยงยน เปนอนจจง มนคงไมเปนอยางนตลอดไป

พระ: นนเปนแงหนง แตอยาใหอนจจงเปนเพยงขอปลอบใจ หลกอนจจงทานสอนเนนในแงวาไมใหนงนอนใจ คอใหไมประมาท

อกอยางหนง คอมองกวางมองไกลวา สภาพนมนเปลยนแปลงไปตามเหตปจจย ตองคานงวามนจะเปลยนไปทางไหน แนนอนวามนไมคงอย แตตองระวงดวยวาทาอยางไรเราจะไมกลายเปนปจจยเสรมในฝายทจะทาใหมนเปลยนไปในทางทหนกลงไปอก

สงคมไมไดหยดแคน ทมนเสอมอยน มนอาจจะเปลยนในทางทเสอมลงไปยงกวานกได เราตองรทนถงความเปนไปไดน และถามจดแกไขและเบนทศทางมนได กพยายามเบนมนออกไป เราตองทาเหตปจจยทจะใหมนเปลยนแปลงไปในทางทดขน ถงแมเราจะไมไดลงลก แตเรากพอร มนเขาห ผานตาเรา เรามโอกาสร กรไป แลวอนไหนเราสนใจอยากรมากขน กไปตามดหนอย เปนสวนประกอบรอบนอกของชวต ซงเราไมไดเอาจรงเอาจง เพราะเรามเรองทเราถอวามคณคาทตองเอาจรงเอาจงและอทศตวใหมากกวา

ในดานความรสก เรากแครตววาเรองนเราไมชอบใจ ไมพอใจ และเรามเหตผลทจะไมชอบ เพราะมนไมถกตอง ไมดอยางนๆ แตไมตองไปครนคดอะไรมนมาก เราไมปดตา แตกไมคอยจองด กมองๆ ดๆ รๆ ไป ใหทนไว สวนไหนเรามโอกาสเกยวของ เรากทาสวนนนใหถก หรอพยายามแกไขไป โดยเฉพาะในสวนทงานของเราเกยวของดวย ถาไดจงหวะ หรอถามโอกาส เราอาจจะชวยแกไขปญหาไปตามสมควร

ถาทาอยางทวาน จะดกวาการคอยตามจองดนกการเมอง หรอไมยอมมองเลย แลวกไดแตครนคดหรอกลมกงวลวาทาไมเขาเปนอยางน ทาไมเขาไมทาอยางนน ในขณะทตวเราเองกทาอะไรไมได หรอไมไดทาอะไร

ผถาม: อยางนเรยกวาถออเบกขาธรรม ใชหรอไมครบ

พระ: อเบกขานะตองม แตตองเปนอเบกขาแท ไมใชอเบกขาแบบเฉยเมย และไมใชเฉยโง ทกลายเปนอญญาณเบกขา ไมใชปลอยปละละเลย ทอดทง แตทจรงเราร เรามองดอย และมองในระยะยาวดวย

เบอการเมอง

๑๗

เราไมไดมองแคสถานการณของนายคนนคนนน เพราะอนนนเดยวมนกเปลยนไป องคประกอบตางๆ มนไหลเลอนไปเรอย แตขอสาคญคอ ทาอยางไรเราจะพฒนาคนในสงคมใหดขน อนนคอเรองในวงกวาง และในระยะยาว ถาแกไขคณภาพประชาชนไมได มนยากนกหนา

อยางการศกษากเปนเรองสาคญ คนททางานในดานการศกษา ถงเขาจะไมใสใจเรองการเมอง แตถาเขาทนตอสถานการณ และรปญหาพนฐาน แลวจบทจดนน นนคอเขากกาลงชวยแกปญหาของสงคมในระยะยาว และอยางเปนเนอหาสาระ

เวลานการศกษากมาอยในภาวะหวเลยวหวตอ อาจจะถอยหลงอกกได การศกษาทลงมาอยในความรบผดชอบของทองถนน ไวใจไดไหม คนมนใจกนไหม ดจากการทเคลอนไหวกนมา กนากลวอย

ผรวมสนทนา: เขาอางเรองการกระจายอานาจ

พระ: กระจายหรอไมกระจายอานาจ คณภาพตองเปนเรองเอก กระจายอานาจอาจจะไดแครปแบบ หมายความวา วาโดยหลกการ การททองถนรจกรบผดชอบตวเอง ยอมเปนการด นเขากอยากใหทองถนรบผดชอบตวเอง แลวมการเตรยมความพรอมอยางไร อบต. ทดกม แตเทยบสดสวนแลว เปนทสงสยกนวา ทสบายใจไดกเปอรเซนต

ปญหาใหญของทงสงคม เรองคณภาพประชาชน เราจะแกอยางไร กตองพฒนาคณภาพประชาชน พฒนาประชาชนจะทาอยางไร กตองดวยการศกษา แลวการศกษาจะพฒนาคณภาพของประชาชนไดอยางไร ในเมอการศกษาเองมสภาพเปนแบบน

ชาวบานรกนเลากน คณครฐานะทางสงคมกไมไดรบยกยองอยางสมยกอน ฐานะทางเศรษฐกจกไมด สตางคไมคอยม พอวนหยด บางทไปเดนขายตรง ไปบานผปกครอง พอแมเหนคณครมา นกวามาถามไถเรองลกวาเรยนเปนอยางไร เปลาเลย มาขายของ ตอมา พอคณครมา พอแมกคอยหลบ เขาวงจรธรกจไปหมด

ผรวมสนทนา: ไมตางอะไรกบสออยาง นสพ.ทลงภาพลงขาวประเภทยวยกามกเลส หรออยางโทรทศนทเสนอแตละครนาเนา แลวเขากอางวา คนชอบบรโภคของอยางน กตองสนองอยางน พวกนไมใชเขาไมฉลาดนะครบ แตเขาตองการขาย ขายใหไดมากๆ

พระ: เขาฉลาดทเดยวแหละ คอฉลาดในการหาผลประโยชน คาพระวา “อตตตถปญญา อสจ มนสสา” มนษยทฉลาดหาผลประโยชนใหแกตน เปนคนไมสะอาด ฉลาดในทน คอ ฉลาดเอาเพอตว

๑๘ การเมอง แคทพระควรจะพด

สอมวลชนกอยในระบบธรกจ ในแงหนงกตองเหนใจเขา แตกตองขอใหเขาเหนแกสงคมบาง ถงจะอยในกระแสธรกจ กอยาซาเตมสงคมใหหนกนก หรออยาไดแคไหลไปตามกระแสอยางเดยว ถาคณเหนวาอนนมโทษ ไมดตอสงคม ในขณะทคณไปตามกระแสนน กขอใหคณมหลก วาทาอยางไรจะหาสวนดมาใสในงาน ทจะมาชวยสงคมนบาง อยางนอยไมลมจตสานกดานดเสยทเดยว ระดบทวไปนาจะไดแคน

ทน แคนนไมพอ เราตองมคนไวหลายระดบ เราจะหวงใหอยๆ สงคมจะดขนมาเอง มนเปนไปไมได กตองมคนในระดบทเขมแขงกวานน คอคนทไมยอมไหลตามกระแสเลย แตพยายามนากระแส หรอทวนกระแสขนทางดไปเลย คนทเขมแขงจรงๆ สเตมท ดานรายไมเอาเลย กตองมไวบาง พวกดน ถาไมมกาลงหนน กแยเหมอนกน

แตตองยอมรบวา กระแสเวลานไหลลง ถามนไหลลงมากๆ อยางน กาลงมนมาก นากลวจะแกยากเตมท เราจะทวนอยางไรได ตองคดใหด ผรวมสนทนา: เมอวนอาทตย (๒๔ ตลาคม ๒๕๕๐) มวงดนตรเกาหลชอ ดงบงชนก มาปรากฏตวทสยามเซนเตอร กบสยามดสคฟเวอร เปนสองอาคารทเชอมกน มเดกจานวนเปนหมนคนวงตามรถนกดนตร แลวรองเหมอนเปรต บางคนถอดอกไม บางคนถอตกตา ถออะไรตออะไร แลวไมใชมแตเดกกรงเทพฯ เทานน เดกตางจงหวดกมมาก

อยางผมเปดรานขายการตน เทาทไดคยกบเดก กรวาเดยวนเดกสมยนเขาไมแยกดกบชว เขาแยกแตมเงนกบไมมเงน การมแฟนกเพอจะนอนดวยเทานน พวกนไมใชเดกโตนะครบ เปนเดก ม. ๑ ม. ๒ อายนอยๆ ทงนน บางครงผมรสกวา อนทจรงการอยทามกลางสงคมททรามลงไปเรอยๆ อยางน โอกาสททาใหเหนธรรม กชดเจนยงขนตามไปดวย พระ: เราตองมพนของเราอย ถงจะดแลวเหนธรรม ถาเราไมมพน เราเองกจะโดนกระชากลากไปดวย แตถาเรามพนอย เหตการณพวกนจะกลายเปนอาหารของปญญา อกอยางหนง การทเราจะทางานแบบน เรากตองมความสขกบการทจะอยกบความดนนดวย มความสขทจะอยกบธรรมะ มฉะนน กไมยงยน

ตองมองเผอวา สงคมอาจแยลงไปกวานกได ถาขนาดนใจเรายงรบไมไหว เราจะไปรบขนาดนนไหวหรอ จงตองเตรยมใจไวดวย เพราะไมเฉพาะแวดวงการเมอง แตมนทวไปหมดทงสงคม ถาวาตามททานมองไว สงคมจะเสอมลงไปเรอยๆ ผรวมสนทนา: เราตองมจดยน ถาเปนคนทขนมาดวยคอรปชนหรออะไรแบบนน สงคมจะตองไมเคารพนบถอ ตองหนหลงให ไมใสใจดวย

เบอการเมอง

๑๙

พระ: สงคมทกวนนไมมหลก สงคมน ถาไดหลกแค ๓ ขอตน ของมงคลสตร คอ ไมคบพาล คบบณฑต บชาคนทควรบชา สงคมกไปรอดแลว แตคนไทยเวลาน แค ๓ ขอตนนกยงไมได จะไปรอดไดอยางไร นอกจากจะไมได ยงไปทางตรงขาม สวนทางไปเสยอก แลวจะพนอปมงคลไดอยางไร

สงคมนบางทตองถกกระทบหรอกระแทกอยางแรง เชน มเหตราย มภยอนตรายรนแรง กอาจจะตนขนมาบาง แตในระยะยาว ถากระแสเสอมนมนแรงอยนานไป เชอดจะพลอยหมดไปดวย

คนทกลาและเกงจรง คอคนทชนะไดโดยไมตองใชวธรนแรง

ผรวมสนทนา: ในสงคมบางประเทศ คนดเหมอนจะอยกบหลกการไดด ไมคอยมเรองความรนแรง แตทวๆ ไปนน เวลาน ปญหาความรนแรงเปนเรองใหญของโลก เราจะอยกนอยางไร ในโลกทเปนอยางน พระ: ในบางประเทศนน บางทตองแยกแยะลกลงไป เชน บางแหงกระทบกระทงกนในเรองทวๆ ไป ไมเปนไร แตมบางเรองกระทบไมไดเลย ตองลงไมลงมอกนถงตายไปเลย

หลกการของพระพทธศาสนา คอ อยาไปสดโตง ดนะ สดโตงขางหนง คอใชกาลง หรอรนแรงเขาใสกน มกาลงเทาไร ใชใหหมด ฆากน

เลย เอาชนะใหจบสนกนไป อกสดโตงหนง คอ ยอมเขาไป ไมทาอะไร อยางชาวพทธบางทกคดวา เวรระงบ

ดวยการไมจองเวร เลยปลอย เขาจะทาอะไรกยอม ไมจองเวร ดไมดเขาใจวาพทธศาสนาสอนอยางนน แตนคอสดโตง

ทจรงแลว ทานสอนมากเหลอเกน แตเราไมเอามาใช คอ เราตองพยายามใหเขาทาอะไรเราไมไดดวย และตองพยายามชนะโดยไมตองใชความรนแรงดวย ชาดกตางๆ ในพระพทธศาสนามเรองเลาไวแบบน

เอาเรองมโหสถเปนตวอยาง เราไมไดทาอะไรเขา เราอยของเราดๆ ตอมา อกประเทศหนงเขาตองการความยงใหญ กยกทพมาบก ทน ทาอยางไรจะสเขาได มโหสถวาเราตองรกษาบานเมองของเราไมใหประชาชนเดอดรอน นเปนอนวาไมใชปลอยใหเขาทาราย แตเราจะทาอยางไร

๒๐ การเมอง แคทพระควรจะพด

หลกการกคอตองใหเขาทาอะไรเราไมได ใหเขายอมแพ แตเรากจะไมทารายเขาดวย นยากทสด พทธศาสนกตองมความสามารถขนาดน หมายความวาตองพฒนาตนอยางยง เชนตองมปญญาอยางเยยมยอด เปนตน

มโหสถคดวางแผน ใชวธการถวงเวลาทพศตรทมา รกรานไว ตวเองมความสามารถมาก ถงกบไปตลบหลงทบานเมองเขา ไปจดการกบพวกราชวงศ ตงแตมเหสเปนตนไป ใหอยในเงอมมอ พอพรอมถงเวลา กเปดเผยวา เรองเปนอยางนแลว จะยอมหรอไม ฝายตรงขามนนไมมทางแกไข กตองยอมจานน

เมอเขายอมแลว มโหสถกไมไดไปทาอะไรเขา แตใหเขารวาเรามหลกการอยางนๆ ฝายนนตกลงวา หนง ยอมเลกรา ไมรบ สอง เปนมตรกนตอไป เพราะทางฝายเรากไมไดตองการจะไปครอบครองประเทศของเขา ไมไดตองการใหเขาแพอะไรดวย กเปนอนวาสงบศก หมายความวาชาวพทธตองทาใหไดขนาดน ตองมความสามารถพเศษอยางมาก

ชาดกอนกทานองน อยางเรองทวา กษตรยทตองการอานาจรฐหนงยกทพมาต กษตรยฝายเจาถนนถอธรรมะ กขอใหมการเจรจากน กษตรยฝายนกบอกวา เอาอยางน คณตองการความยงใหญจะครอบครองประเทศนใชไหม ฉนขอตกลงเงอนไขเพยงวา อยาใหประชาชนของฉนเดอดรอนกแลวกน เรองความเปนใหญ ฉนยกใหคณเลย เมอรกษาประชาชนได ฉนกตกลงมอบราชสมบตใหเลย

ทน กษตรยฝายตรงขาม กเปนธรรมดาของคนทตองการอานาจ กระแวงกลววาอกฝายหนงจะมแผนซอนไว กเลยสงจบกษตรยและแมทพของฝายทยกสมบตใหนนหมด เตรยมฆาทง ดวยวธฆาหรอประหารชวตสมยนนอยางหนง คอ ขดหลมฝงตว ใหโผลแคหว ทงไวในปา พอกลางคน พวกหมาใน หมาปา และสตวรายตางๆ กจะมากดกน

พอจดการขดหลมฝงเสรจ กพากนฉลองชยชนะ กนเหลาเมายากน โดยมนใจวาฝายทยกเมองใหนนตองตายแน แตกษตรยฝายเจาถนเดมนใชวาจะออนแอกหาไม ทแทนนเปนผมความสามารถในการรบ แตทยกเมองใหกเพราะไมตองการใหประชาชนเดอดรอนเทานนเอง เมอเหตการณเปนแบบน จะทาอยางไร

พอถงตอนกลางคน พวกสตวรายกมา กษตรยองคนกตงสตเตรยมพรอม พอหมาเขามา กงบคอหมากอน หมามนเจบ มนกดนตะกยดน ทาใหดนหลวมขน ในทสด ตวกษตรยเองกหลดออกมาได โดยอาศยหมาทจะมากนนนแหละ

เบอการเมอง

๒๑

พอขนมาได พระองคกไปชวยพวกทถกฝงใหขนมา พอคนหนงขนมาได กไปชวยคนอน ประเดยวเดยวกขนมาไดหมด

กษตรยและเสนาขาทหารฝายน ตวเองเปนเจาถน กรวาจะเขาไปในวงอยางไร ทไหนจดไหนสาคญ กเขาไปไดถงกลางวง แลวปลกฝายโนนทนอนหลบใหลไปแลวใหตนขนมา บอกวาบดนเรายดไดหมดแลว และบอกใหรวา เราไมตองการทารายอะไรทานหรอก เราตองการอยอยางสงบสนต ตกลงฝายทยกมาตนน กยอมแพ และยกทพกลบ โดยยนดเปนมตรกนตอไป

นคอแนวคดพทธ ซงหายากทจะมใครคดแบบน สวนมากจะคดแควาทาอยางไรจงจะชนะเขา แลวกมงทจะฆา จะทารายกน กตองยอมรบวา วธแบบพทธนทาไดยากมาก แตถาจะใหโลกมสนต กตองพยายามทาตามหลกธรรมวชย นใหได มฉะนนกอยในวงวนแหงสงครามและความขดแยงกนตอไป จนกวาอารยธรรมจะพนาศ

ผรวมสนทนา: วธพทธนซนหวเอาไปใชนะครบ มปรากฏในตาราพชยสงครามของซนหว รบโดยทไมใชกาลง เปนการรบทดทสด เปนการรบชนเลศ ซนหวอาจศกษาแนวคดพทธศาสนา เพราะซนหวเกดทหลงพระพทธเจา

พระ: อาจจะแคคลาย ไมถงกบเหมอน จดหมายอาจไมตรงกนทเดยว

สรป วธปฏบตตอความรนแรง ๓ แบบ

แบบท ๑ เขาจะทาอะไร ถงตวจะยอยยบ กแลวไปแลว ไมทาอะไรเขา ปลอยไปเลย

แบบท ๒ ตอบโตเตมท แรงมากแรงไป เอาความรนแรงเขาใสกน มกาลงเทาไร ใชใหหมด ทาลายลาง ฆากนเลย เอาชนะใหจบสนกนไป

แบบท ๓ มความสามารถเหนอเขา ถงขนทพวกใชความรนแรงทาอะไรเราไมได และใชอหงสาวธสยบความรนแรง ทาใหเขาตองยอมรบสนตโดยด

แบบท ๑ เปนทางของความประมาท หรอทางของพวกทเขาใจผดในหลกการแหงสนต

แบบท ๒ คอทปฏบตกนอยทวไป จนโลกนอยในภาวะเสยงภยแหงความพนาศในบดน

แบบท ๓ คอทางของมนษยทพฒนาอยางสง ซงทาไดยาก แตเปนทางเดยวทจะใหโลกลถงสนตภาพได

๒๒ การเมอง แคทพระควรจะพด

ถามเพม∗: ตอนเลอกตง รบเงนเขาไปแลว ไมเลอก ไมกาบตรกาเบอรใหเขา ผดหลกกตญ กลายเปนคนไมกตญรคณคน ใชไหมครบ?

พระ: ผดอยางไร ไมกตญอยางไร เอาหลกอะไรมาพด ทพดนนไมเหนเปนหลกอะไรเลย เรองน อาตมาไมตองตดสนหรอก เอาหลกจรงๆ มาพดกน เมอรหลกแลว กตดสนไดเอง

ความกตญ คออยางไร เราเหนใครมทกข มปญหา หรอตองการความชวยเหลอ เรากไปชวยเขา ไปใหเงน หรอจะชวยอะไรกตาม เพอใหเขาพนทกข พนปญหา หรอจะไดสขสบาย จบแคนน

ทไปชวยเขานน จดหมาย คอใหเขาสขสบายหายทกข เจตนา คอใหเขาหมดทกขจะไดสขสบาย อยางนเรยกวาทาคณ มอปการะ เขาร กกตญ

แตถาเอาเงนไปให ไปชวย แลวบอก หรอทาอยางไรกได ใหรกนวา คณไดเงนนแลว กไปทาอนนนๆ นะ ดเจตนาซ อยางนเรยกวาอะไร? ผรวมสนทนา: ออ… กเรยกวาจาง ถาตกลงเอาดวย กเปนรบจาง พระ: นนแหละ นนคอ “จาง” ถาตกลงทาตามนน กเรยกวา “รบจาง”

เอาละ ทน ถา “จาง” เรองกตามมาอกวา เรองทจะไปทานนคออะไร เปนความดงามถกตอง หรอเปนความผด ความราย ทาการเสยหาย

การไปเลอกตง กคอ การไปคดเลอกคนดมปญญามเจตนาสจรต ทพระเรยกวาบณฑต (ชนดแท) เพอเปนตวแทนของเรา ทจะไปทางานบานเมอง เชนไปออกกฎหมาย จนถงไปปกครองบานเมองบรหารประเทศชาตใหดใหเจรญมนคงรมเยนเปนสข เปนเรองสาคญอยางทสด เสรม: การไปเลอกตง กเปนการไปทาความด แลวกเปนเรองใหญมากดวย พระ: จะเปนการทาความด กตองทาตามหลกทวานน คอตองรวา เรองนสาคญมากนะ เปนเรองเปนเรองตายของประเทศชาตบานเมองเลยทเดยวละ เราจะตองตงใจคดเลอกเอาคนทด คนมปญญาสามารถ ทใจสจรตจรงๆ ใหไปเปนตวแทนของเรา ถาเราตงใจทาใหตรงตามน ใหไดตามน กเรยกวา เรามใจสจรต เปนธรรม เรากทาความด ∗ เพมเตม: หลงจากหนงสอเลมนเผยแพรออกไปแลว วนหนง โดยบงเอญ มทานผหนงทมาวด ไดพบ

และตงคาถามขอหนง ซงเหนวาควรนามาเตมไวดวย (สวนเตม ๒ หนา ณ ๑๕ ธนวาคม ๒๕๕๐)

เบอการเมอง

๒๓

ผรวมสนทนา: นไมใชเรองงาย แคดคนทจะคบ จะหาคนมาอยดวย หรอเอาคนมาทางานบาน งานราน ยงคดเยอะ นจะเอาคนมาจดการบานเมอง คนไทยไมคอยคดกน เหนคนไปเลอกตงมาบอย หลายคนกไปอยางนนๆ ไมเหนจะพจารณาอะไร ททาตรงขามมเยอะ

พระ: ถาทาตรงขามกบทวามานน แควาไมตงใจจรงทจะคดเลอกเอาคนดใหได แคนกเสยหายแลว เรยกวาทากรรมดวยความประมาท

ยงถารอยวา คนนไมด มคณภาพไมเขามาตรฐาน แลวเราไปเลอกเขา นอกจากผดหลกการของประชาธปไตยในการเลอกตงแลว เรากกลายเปนคนทไมรบผดชอบตอประเทศชาตบานเมอง เพราะเมอเลอกคนอยางนนเขาไปแลว เขาอาจจะไปทาความเลวรายเสยหาย กคอเราชวยกนสงคนทหนาดวยโลภะ โทสะ โมหะ ไปทารายบานเมอง

ถาจะวาใหชด คนททากบการเ ลอก ตงอยางน ก คอ เปนคนทหกหลงประชาธปไตย และ ทารายประเทศชาต ใชไหม

กเลยจะกลายเปนวา ทเราไปเลอกตงน เราไปทาการราย หรอไปรวมมอสงเสรมการทาความชวรายดวย ใชไหม คดใหด ทวานจรงไหม

เสรม: แลวถาเปนอยางทพดเมอกนน คอ เขาจาง และ เรารบจาง

พระ: เขาจางเราใหไปทาไมด เรากรบจางเขาไปทาการไมด กกลายเปนวา สองฝายรวมมอกนทาการราย ถาพดทางธรรมกคอ สมคบกนทาบาป ละเมดธรรม เรองเปนอยางน ถกไหม ขอใหคดพจารณาดวยตนเอง

การเลอกตงน สาคญนก เราเปนคนหนงทจะชชะตากรรมของประเทศชาต คดใหด

ในวนเลอกตงน เราจะยงเปนคนด หรออาจจะกลายเปนคนรายไปกได จะเปนคนทสรางชาต หรอเปนคนทาลายชาต กเปนไปได

มองใหลก นกใหไกล∗ (บทเรยน หรอ บทเลยน ในการพฒนาประชาธปไตย)

ขอคดจากเหตการณ “พฤษภาทมฬ” ๒๕๓๕ - ๏ -

คาถาม

๑. การเสยสจจะเพอสวนรวม มความผดไหม?

๒. การพดเทจเพอประโยชนสวนรวม ควรหรอไม?

๓. จะใหอภยอยางไร จงจะเกดประโยชนแกบคคลและสวนรวมได?

๔. อดอาหารประทวง เปนการรกษาชวตเพอรกษาธรรมหรอไม?

๕. การสละชวตเพอรกษาธรรม มมมมองและแงทจะตองพจารณาอยางไร?

๖. ใชความรนแรงเพราะความจาเปน จะไดหรอไม?

๗. ขาวสารมากมาย จะเชอฝายไหนด?

๘. จะแกไขใจลาเอยงเพราะรก เกลยด หลง กลว ไดอยางไร?

๙. ผปกครองควรจะไดขอคดอะไรบาง จากเหตการณ?

๑๐. ขอคดหรอภาพสะทอนจากเหตการณ แสดงภาพอะไรของสงคมทควรแกไข?

∗ บทใหสมภาษณแก คณอรศร งามวทยาพงศ และคณะ ณ สานกสงฆญาณเวศกวน หลงพทธมณฑล จ.นครปฐม เมอวนท ๒๑ กมภาพนธ พ.ศ. ๒๕๓๖ ครงหนง และสมภาษณเพมเตมอกครง ณ สถานพานกสงฆสายใจธรรม เขาสาโรงดงยาง จ.ฉะเชงเทรา เมอวนท ๒ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๓๖

มองใหลก นกใหไกล

๒๕

ถาม คาถามทอยากจะกราบเรยนถามในชวงแรก คงจะเปนประเดนทเกยวเนองกบขอถกเถยงบางเรอง ทเกดขนทงในระหวางและหลงเหตการณ โดยทหลายเรองเกยวพนไปถงหลกธรรมและการตความธรรมะในพทธศาสนา จงคดวานาจะไดนามาทบทวนใหเกดความชดเจน

ขอถกเถยงหนง คอ เรองของสจจะ และการพดเทจ เชน การทบคคลไมวาฝายใดกตาม ไมไดถอสจจะดงทตนเคยประกาศไว โดยบอกวายอมเสยสจจะเพอประโยชนของสวนรวม ถาเขาไมมเจตนาจะพดเทจ แตเขาคดดวยความเชอเชนนนจรง การเสยสจจะเพอสวนรวมจะมความผดไหม และอกกรณหนง คอ ถาเขาตงใจจะพดเทจ แตกมใชเพอประโยชนของตน หากเพอประโยชนของสวนรวม

ทง ๒ กรณน เราจะวนจฉยโดยยดหลกอะไร?

ตอบ อนแรกทตองพจารณากคอ ตอนทเขาพดนนมเจตนาหรอเปลา หมายความวา ถาเขาไมไดตงใจเลยวา เขาจะหลอกใคร คอเขาตงใจไวอยางนนจรงๆ ในตอนนน คอคดไววา ไมเอาละ ตาแหนงฐานนดรหรออะไรอยางอน โดยทตวเขาเองกไมไดหลอกตวเองเลย คอพดไปตามทตงใจ ถาเปนอยางนกถอวาไมมการพดเทจ เพราะเจตนาทจะพดเทจไมม

แตตอมา เมอเหตการณเปลยนแปลงไป มผมาแนะนาชแจงวา เขาจะตองรบตาแหนงนะ ไมรบจะเกดความเสยหายอยางนนอยางน จนตวเขาเองกเหนคลอยตามวา มนจะเปนอยางนนๆ จรงๆ โดยไมไดมความรสกทจะหลอกใคร แตเปนความบรสทธใจ ถาเปนอยางน ตอนแรกเจตนาจะพดเทจมนไมมอยแลว เขาจง ไมเสยศล

แตทมาพดเปลยนใจในตอนหลงน กจะไปเสยในแงของการรกษาสจจะ แตวาเบาลง เพราะไมไดเสยศล คอไมผดในเรองศล ถาใชภาษาโบราณ กเรยกวา ผดธรรม

ในเรองน ถาดวนยของพระ จะเหนชด การพดเทจทเปนความผด ทานเรยกวา “สมปชานมสาวาท” (การพดเทจทงทร) คอจงใจพดใหคลาดจากความเปนจรง จงเปนความผด แตในกรณทตอนพดกวาไปตรงๆ ตามทคดทตงใจ เชน พระกลาวความตงใจวาคราวนจะจาพรรษาตลอดไตรมาสทน แตตอมากลางพรรษา ทนนเกดนาทวมใหญ วดจมนา อยไมได พระตองหนไปพกทอน ในกรณอยางน พระขาดพรรษา แตไมมความผด (ถงพรรษาจะขาด กไมตองอาบต หรอพดในทางกลบกนวา ถงจะไมตองอาบต แตกขาดพรรษา)

๒๖ การเมอง แคทพระควรจะพด

อยางไรกตาม ถาภกษตกลงรบคาใครวาจะอย แมวาตอนนนจะไมไดคดพดเทจ แตตอมามเหตผลททาใหเปลยนใจไมอย โดยมใชเหตจาเปนอยางนาทวมนน ภกษนถงจะไมมความผดตองอาบตในขนสมปชานมสาวาท แตกยงมความผดทเบาลงไป ททานเรยกวา “ปฏสสวทกกฏ” (ความผดขนเบา ฐานไมทาตามทรบคา)

รวมความวา ขอเสยหายกมอย ไมใชจะไมมเลย เพยงแตวานอยลง คอถาเขามความปรารถนาด มความเขาใจอยางนนจรงๆ วา การทเขาเปลยนใจนนจะเปนประโยชนแกสวนรวมได กเปนเจตนาทเปนบญ แตในสวนทเสยไปกคอเสยสจจะ จงมสวนเสยอยดวย ไมไดหมดไปทเดยว นคอเตอนใหพยายามทาการทกอยางโดยรอบคอบ

การกระทาอยางน เมอเปนไปโดยบรสทธใจ บางทกจดวาเปนการเสยสละอยางหนง คอเปนการทตองยอมแมแตสละตวเองวา เอาละ เพอประโยชนสวนใหญ เราตองเสยประโยชนสวนนอยนะ แตกไมพนขอเสยทจะกลายเปนแบบอยาง

อยางนอยกเปนขออาง ใหคนอนเอาไปอางไดวา เออ! ไมตองรกษาสจจะหรอกนะ ตอไปกจะทากนจนกลายเปนมกงายไป เดยวคนนนคนนกเอาอยางบาง บอกวา ตอนทพดนนฉนไมไดตงใจจะพดเทจน กจะพดกนไปงายๆ

การพดงายๆ แมจะไมไดพดเทจ กไมด เพราะขาดการไตรตรอง แสดงถงการขาดสต ไมใชปญญา และขาดความรบผดชอบ

ในบางกรณ เมอพดไปแลว จะทาใหไดเพอรกษาสจจะ กลายเปนเรองเสยหายไปกม เชน โกรธขนมาพดวาจะฆาลกของตนเสย หรอมความเหนผดจงพดวาจะทาอะไรทไมถกตองสกอยางหนง ตอมาหายโกรธแลว รดรชวแลว ไมยอมแกไข ยงยนยนจะทาใหไดเพอรกษาสจจะ กจะกลายเปนดอรนในความชวรายไป สจจะจงตองชอบธรรมดวย

เพราะฉะนน อยางนอยเราตองไมมกงาย ไมพดอะไรงายๆ และมสานกในการพฒนาหรอปรบปรงตน

ในกรณน อาจจะไมเสยมาก เพราะวาเขากไมไดมกงายอะไร แตมนกเปนแบบอยางแกผอนตอไปได กลายเปนขออางไปได และตนเองกอาจจะเคยตว มขอเสยในแงน

เพราะฉะนน รวมความแลวกคอ ตองดวามสวนดแคไหน สวนเสยแคไหน เราไมไดยกใหเขาอยางใดอยางหนงโดยสนเชง และจะตองมองปญหาในแงของการทจะพฒนาคนอยเสมอ

มองใหลก นกใหไกล

๒๗

ถาม แลวในกรณทตงใจพดเทจ แตไมใชเพอผลประโยชนของตนเอง หากเพอรกษาประโยชนของผอน โดยเฉพาะสวนรวม?

ตอบ กนนแหละ มนกไมพนผดโดยสนเชง คอกมผดอยสวนหนง เพราะพดไมตรงความจรง พทธศาสนาถอหลกตรงความจรง คอตรงตามธรรมชาต ไมใชตรงตามตวอกษร

ธรรมชาตมนเปนของมนอยางนน เมอผดความจรง มนกผดความจรง กวาไปตรงๆ ไมตองมาอางโนนอางนกนละ สวนทผด กวาผด ใหรวาผด แลวกดวามเหตมผลอยางไรททาอยางน เชน ฉนไมไดเจตนารายน กวาเปนสวนๆ ไป หรอพจารณาเปนแงๆ ไปเลย เพราะตามหลกของศลนน จดสาคญของการพดเทจกเพอหกรานตดรอนผลประโยชนของผอน มเจตนาจะเบยดเบยนผอน

ตองจบสาระนใหไดวา หลกสาคญของศล ๕ คอ มเจตนาทจะเบยดเบยนผอนหรอเปลา ตงแตศลขอหนงไปถงขอสดทาย เอาหลกนเปนตวตดสนทสาคญ

การพดเทจทผดศลแนนอน กคอเจตนาพดเทจเพอใหเขาเสยประโยชน เพอกดกนเขาไมใหไดรบประโยชนนน เชน ถาเขาเดนไปตรงน แลวเขาจะไดประโยชนตามทเขาประสงค พอเขามาถามทางเราวาจะไปตรงนน ตองเดนทางนใชหรอเปลา? เราคดวาจะไมใหนายคนนไดประโยชน เรากเลยแกลงเสยเลย โดยบอกไปวาไมใช ใหไปทางโนนแทน อยางนมเจตนาทาลายประโยชนเขา กชดเลยวาเปนการผดศล

ทน ในกรณหมอพดเทจ ไมบอกคนไขทมอาการหนกอยางตรงๆ โดยทหมอมเจตนาด คอตองการใหประโยชนแกคนไข ซงจตใจยงไมเขมแขงพอทจะยอมรบสภาพปวยไขของตน หมอกเลยยอมพดเทจ ในกรณน เจตนาทจะคดทาลายประโยชนของคนไขไมม ความผดกเบาไปเยอะแยะ

แตกเหลอความผดอยสวนหนง คอบอกไมตรงตามสจธรรม แลวกมขอเสยสวนหนงดวย เพราะวายงมความดงามสงขนไปอกขนหนงทจะเกดมขนเมอเราสามารถพดความจรงไดแมกบตวคนไข ซงถาคนไขยอมรบความจรงแลว เขาจะไดประโยชนจากความจรงยงกวาการทเราไปพดเทจใหเขาหลงคดวาตวจะหาย ถกไหม? เพราะฉะนน เราตองไมตดสวนนไปดวย วามนกมสวนทเสยอยเหมอนกน คอมนไมสมบรณ

เพราะฉะนน อยามองในแงเหนแกคนอยางเดยว จะตองคานงถงการรกษาธรรมดวย เพราะในทสดแลว คนกไดประโยชนทสงสดจากธรรมนแหละ ธรรมเปนความจรงของธรรมชาต เปนมาตรฐานทสมาเสมอตลอดกาล แมแตเราทาใหเสยสจธรรมไปเพยงหนอย กยงถอวามความผดมขอเสย ไมพนโดยสนเชง

๒๘ การเมอง แคทพระควรจะพด

ถาม หลงเหตการณ มการพดกนมากดวยทศนะทแตกตางกน ในเรองของการใหอภยแกผทาผด จงอยากกราบเรยนถามวา ในเรองการใหอภยนน ควรมหลกการ เงอนไข หรอขอบเขตแคไหนอยางไร จงจะเกดประโยชนแกตนและสวนรวม?

ตอบ เราใหอภยได แตเราใหความชอบธรรมไมได เราใหอภย กคอไมมภยจากเราแกเขา แตความชอบธรรม หรอความผดธรรม เปนเรองของธรรม ไมขนตอเรา เราเปลยนมนไมได

ทน การใหอภยนน มนกมการใหอภยในจตใจ กบการกระทาภายนอก ซงเปนเรองการแสดงออก การใหอภยในจตใจเปนเรองทเราควรจะตองให การใหอภยตองออกมาจากในจตใจ หมายความวา เราจะไมถอเอามาเปนเรองทจะทาการใดๆ ดวยความเคยดแคนชงชง แตการกระทาเพอรกษาธรรม เพอรกษาประโยชนของสงคมนน เรายงตองทา ตรงนตองแยกใหออก

ในกรณอยางน เรากจะลงโทษคนโดยทวาเราไมไดทาดวยความชงชง แตทาเพอรกษาธรรมของสงคม ซงบางทเรากตองทาเพอรกษาประโยชนสขของสงคม แตการทเราทาโดยไมมการเคยดแคนชงชงนน จะทาใหการตดสนตางๆ เปนธรรมมากขน มนจะบรสทธ และเปนไปโดยปญญา เพราะถาเราตดสนดวยความเคยดแคนชงชง มนกจะเบยงเบนไปได อคตจะเกดขนใชไหม

ดงนน ทางจตใจเราจงควรใหอภยไวกอน อเบกขากจะเขามา ตอนนละคออเบกขาดวยปญญา เพราะจตเรยบสงบ ไมมความเคยดแคนชงชง และไมเอนเอยง กตดสนเรองตางๆ ไปดวยความรบผดชอบ เพอรกษาธรรม

สวนการแสดงออกภายนอกนน เราอาจจะแบงเปนขนตอน เพราะการทจะใหอภยหรอจะลงโทษใครแคไหน กตองมลาดบ เชนเรองน เราจะตองหาหลกวาอะไรเปนจดสาคญทจะเปนตวตดสน เชน

หนง เพอใหธรรมของสงคมดารงอย เพอความเปนแบบอยางของสงคม

สอง เพอประโยชนสขในระยะยาว ในกรณน เราควรปฏบตอยางไรจงจะไดประโยชนแกสงคมมากทสด

นเปนขอพจารณาในการตดสน แลวกมาดในสวนของตวบคคล โดยควรคานงถงคณธรรมของเขาดวย เชน ดวาเขามความสานกไหม

มองใหลก นกใหไกล

๒๙

ความสานกนนตองเปนไปดวยความบรสทธใจ หรอบางทกตองมการใหปญญาแกเขาดวย เพราะบางทเขาทาผดโดยมความบรสทธใจ เขาใจวาทเขาทานนถกตองดแลว ซงเขาเขาใจผดพลาด เพราะเขาไมมปญญาทจะมองอะไรไดอยางรอบดาน อยางนกตองถกเถยงกน กมาใชปญญาพดกน ใหเขาเหนวาสงทเขาทามนเปนผลเสยอยางไร เสยประโยชนของสวนรวมอยางไร

ถาเขาไดเขาใจขอมลอะไรตางๆ อยางนแลว เขายงไมสานก อยางนกคอยวากนอกท แตเราตองมการทาเปนขนตอนกอน ไมใชวาอยๆ จะไปทาใหเขาสานกทนททนใด แลวการสานกนนกมกเปนไปตามความหมายของเรา

บางทกเปนอยางนนนะ คอเปนการสานกในความหมายของเรา เพราะฉนเหนวาอยางนถก เขาตองสานกตามทฉนตองการ สวนคนผดเขากคดเหมอนกนวา ฉนกวาของฉนอยางนถก แลวจะใหฉนสานกอะไรยงไง เพราะฉะนนเราจงตองสรางปญญาขนกอน สานกทชอบธรรมมนกเกดจากปญญาทมองเหน และเขาใจความเปนไป

ถาม แลวอยางการใหอภยภายในจตใจน หมายถงวาเราใหไปโดยทไมมเงอนไขเกยวกบสานกหรอไมสานก?

ตอบ ใช เพราะวามนเปนเรองของความเคยดแคนชงชง เปนเรองของกเลส เราควรใหอภยไดเลย ไมใหมความเคยดแคนชงชง ถาเราจะรกษาธรรม จะทาใหถกตอง กตองไมทาดวยความเคยดแคน เพราะนนกจะกลายเปนอคต แตการปฏบตภายนอกนนตองวาไปตามธรรม ใหธรรมเปนตวตดสน

ถาม แลวกรณทผปกครองหรอประชาชนทคดวา การทเขาลงมอปราบปรามอยางรนแรง เพราะตองการรกษาผลประโยชนของสงคมสวนใหญ อนนเราจะมหลกการวนจฉยหรอมองแงมมไหนไดบาง?

ตอบ มนกมหลกอย ขนแรก ตองเอากนทเรองของ เจตนา กอน สวนความรและสตปญญากเปนอกเรองหนง ตอนแรก ตองดวาตอนทจะทานน เขามเจตนาอยางไร เขาทาดวยความบรสทธใจจรงๆ ไหม ทคดวาทาอยางนกเพอรกษาประโยชนของสวนรวม ถาเขาเขาใจวาเปนอยางนนจรงๆ ดวยเจตนาบรสทธ เรากตดสนไดขนหนงวาเขาเจตนาด

แตยงไมหมดนะ เพราะ สตปญญา กเปนตววนจฉยดวย เขาอาจจะตดสนใจดวยสตปญญาทบกพรอง

๓๐ การเมอง แคทพระควรจะพด

ทน เวลาทเราพจารณาปญหาน เราไมไดพจารณาเฉพาะตวเขา แตเราพจารณาเพอประโยชนแกสงคมตอไป เพอใหคนรนหนาไดมแบบอยางดวย จะไดเปนแนวทางในการทจะมาพฒนาคนกนตอไป

ในการทเขาตดสนใจนน คงไมใชเปนการทาดวยจตทมองคประกอบอยางเดยว ไมใชเจตนาอยางเดยวลวน คอในสถานการณในเวลาอยางนน มนมความรสกในเรองการตอสกนแทรกซอนอยดวย โดยเฉพาะความรสกในดานทฏฐ และมานะ

แลวในสถานการณอยางน ฝายไหนยนยนกบตวเองไดไหม วาตนตดสนใจและทาการทงหลายดวยความบรสทธใจจรงๆ เพอธรรม และตามธรรมลวนๆ ไมถกทฏฐหรอมานะเปนตน เขามามอทธพล บางทมนกเปนแบบนกนทงสองฝาย คอไมใชฝายใดฝายหนงจะบรสทธจรง เพราะฉะนน ทานถงไมตดสนใครงายๆ เพราะฝายทจะใหอกฝายหนงสานกนน ความจรงตนเองกมองขามสวนทตวบกพรองไป หรอพยายามไมมอง

เพราะฉะนน ถาจะเอากนใหสจรตชอบธรรมดจรงๆ กตองเปดใจอยางเตมท โดยมงทความบรสทธดงามของสงคม

ทวามาน มองเนนในแงของคน ทน ถามองในแงของธรรม ในความหมายทสมบรณตามธรรม และเพอใหคนเขาถงธรรมไดโดยสมบรณ จะตองยอมรบกอนตงแตตนวา การใชวธรนแรง เปนการกระทาทบกพรอง ทงในแงทยงมการทาราย และเปนการขาดความสามารถทจะทาใหบรรลจดหมายทดดวยวธการทดกวานน

ปญหานจงโยงไปถงเรองการพฒนาคนดวย วาทาอยางไรถงจะใหคนมพฤตกรรมแสดงออกในระดบสง มพฤตกรรมทเปนธรรมจรงๆ เอาตรงนเปนตวเกณฑไวกอน เจตนาของจตใจภายในกคอยวากนอกท

เมอเอารปธรรมหรอพฤตกรรมไปตดสน ในกรณนกตองถอวาเปนความผด คอมความผดในระดบศลแลว เพราะมการฆาฟนกนเกดขน

ทน ขนตอไปกพจารณาลกลงไปในระดบจตใจ วาการทมพฤตกรรมออกมาอยางน เขามเจตนาอยางไร มความคด ความเขาใจ มปญญาอยางไร กวากนไปเปนขนๆ เปนลาดบ

นคอ เราจะพจารณาพฤตกรรม แลวกจตใจ สภาพจต คณธรรม และแรงจงใจทอยเบองหลง แลวกปญญาความร ความเขาใจ ถาเมอไร ๓ สวนนสมบรณแลว เรากสบายใจ ดงนน จงใหพจารณา ๓ สวนนเพราะสาคญมาก คอ

มองใหลก นกใหไกล

๓๑

หนง พจารณาพฤตกรรมทปรากฏ อนนตดสนงายทสด พฤตกรรมของบคคลนนมขอเสยหาย มการเบยงเบนจากมาตรฐานทางศลธรรมเกดขนหรอไม

สอง ในแงสภาพจต แรงจงใจอะไรททาใหเขากระทา มนเปนไปดวยคณธรรมอะไรหรอเปลา มอะไรแอบแฝงไหม

สาม ปญญาทรเขาใจ ททาใหสามารถทาการเพอบรรลจดหมายทดงาม ดวยวธการทดงามถกตองชอบธรรมมากทสด

ถาพจารณากนใหรอบดานอยางน กจะเปนทางทจะทาใหพฒนาคนตอไปได แลวทกคนจะตองสานกวาเราตองพฒนาตวเอง ไมใชอยกนแคระดบเทาน

ทง ๒ ฝายจะตองพฒนาตอไป ไมวาฝายผปกครอง หรอฝายประชาชน หรอฝายไหนกบฝายไหนกตาม ตางกจะตองพฒนาตนเอง

ถาเราพจารณาในแงนแลว มนกเปนเรองของมนษยทเรายอมรบความบกพรอง และเราตองปฏบตไปตามธรรม เพอรกษาธรรมและประโยชนสขของสงคมไว แลวกในแงพนธะตอบคคล ทกคนจะตองพฒนาตนเองตอไป

ถาไมคดอยางน กจะดงดนเอาชนะกน แลวกไมมองดตวเองวาจะตองพฒนาตวเอง เรองกหยดอยแคนน แลวกไปเรยกรองจากฝายตรงขาม

ตอนนปญหาอยทการเรยกรองกน ตางฝายกเรยกรองจากอกฝายหนง ทฏฐมานะกเกดขนมา แลวกมาหาทางปกปองตวเอง ปญหานกจะกลายเปนวงจรหมนซารอยกนตอไป เพราะฉะนน ถาแกปญหาถกจด ทกคนจะตองเหนแงทวาตวเองจะตองพฒนาตนเองดวยกน ทกคนทกฝาย

ถาม ทน ลกษณะของสภาวะจตนมนไมมใครรได นอกจากตวคนนนเอง แสดงวาลกษณะของการวเคราะหจะตองเปนการวเคราะหเฉพาะตว คอคนนนจะตองเปนคนปรบปรงตวเอง แลวเราจะวดหรอรไดอยางไร?

ตอบ เพราะฉะนนจงบอกวา ทมองเหนไดงายคอพฤตกรรม เราจงวดดวยพฤตกรรมกอน เกณฑการตดสนเบองตนจงใชระดบศล คอเปนเรองของพฤตกรรม เนองจากเรามองไมเหนจตใจจรงๆ ของเขา เราจงตองเอาพฤตกรรมเขาวด อยางเหตการณทเกดนน ในแงพฤตกรรมหรอในระดบศล กผดแลว ไมควรจะใหเกดเหตอยางน เปนเรองทถอวาเขาตองรบผดชอบสวนหนง

๓๒ การเมอง แคทพระควรจะพด

แตทน ในแงของการพฒนามนษย ดานนามธรรมเปนตวแทตวจรงของคน ถงจะดยาก กตองพยายาม แมแตในทางกฎหมายหรอในกระบวนการยตธรรม กยงตองหาทางพสจน เจตนา เราจาเปนตองมองใหถงจตใจและปญญา และตวเขาเองกตองพจารณาวา ททาไปนนดวยแรงจงใจอะไรแน

สาหรบผอนนน อาจมองดไดยาก แตกไมใชจะตดโอกาสโดยสนเชง เพราะการพสจนแรงจงใจนนเปนไปไดเหมอนกน แตมนอาจจะยากหนอย จะตองไปพจารณาสภาพแวดลอม ไปดบคคลทเกยวของ ไปดลาดบเหตการณทเกดขนจากพฤตกรรม แลวอนนแหละจะโยงไปหาสภาพจตและแรงจงใจ จนสรปวนจฉยไดไมมากกนอย ไมใชไมไดเลย ตวสอแสดงมนมอย เปนหลกฐานใหเหนวาอยางนอยเขานาจะมแรงจงใจอยางนๆ

สวนดานปญญา กพอจะมองเหนไดจากวธปฏบต และพฤตกรรมนนแหละ แตหมายถงวธการทจะใหบรรลจดหมายทดงามดวยการกระทาทชอบธรรมนะ ไมใชหมายถงแควธทจะเอาชนะกน

ถามองอยางน ยาอกทวา มองปญญา ทความสามารถในการบรรลจดหมายทดงามดวยการกระทาทชอบธรรม มใชทความเกงกาจในการกาจดเอาชนะฝายตรงขาม เราจะเหนภาพของมนษยในวถของการพฒนาอยเรอย ไมตดตนอยกบปญหาระหวางตวบคคล

ถาม จตใจทจะใหอภย อาศยอะไรเปนปจจยใหเกด และจะรกษาจตใจทใหอภยนนใหดารงอยโดยมนคงไดอยางไร เพราะหลายครงทดเหมอนจะใหอภยได แตพอไดเหน ไดฟงอะไรซา หรอพบสงใหม กมกจะใหอภยไมไดอก

ตอบ การใหอภยนน ความเมตตากเปนหลกใหญ เปนปจจยสาคญ เพราะเปนคณภาพของจตใจ ซงตรงขามกบความชงชงคงแคนโดยตรง แตมนจะหนกแนนกดวยปญญา คอตวคณธรรมนตองอาศยปญญาเปนตวนาใหเกดชองทางทชดเจน ไมงนมนกเปนเพยงความรสก ซงบางทกตองอาศยการยดถอดวยซา

คณธรรมทแทจะเกดกตอเมอปญญามความแจงชด อยางความกรณาในหมมนษยนน ไมวาความเหนใจ หรอความอยากจะชวยเหลอผอน หรออะไรตางๆ จาพวกน โดยทวไปตองมการปลกฝง เพอจะใหเขามคณธรรมอนนๆ ขนมา

แตเมอใดทเขามปญญาชดเจน มความเขาใจในชวตของมนษย เหนความทกข ความสข หยงถงเหตปจจยตางๆ ในตวคนนนๆ ชดขนแลว ความกรณาทแทจงจะเกดจากปญญานอกท

มองใหลก นกใหไกล

๓๓

เหมอนอยางพระพทธเจาทรงมความกรณาทบรสทธเพราะเกดจากปญญา คอเขาใจชวตมนษย จากประสบการณในชวตของพระองคเอง เมอทรงมองเหนสตวทงหลายขาดอสรภาพ จงอยากชวยเหลอปลดเปลองใหพนจากความทกข ความกรณาจงจะมฐานทมนคง เปนคณธรรมทแทจรง

สวนคณธรรมทเราใชกนโดยทวไป เปนคณธรรมประเภททเราพยายามปลกฝง บางทกอาศยวฒนธรรมประเพณ แลวกระบบวถชวตของสงคมมาชวย ทาใหเขาไปประทบอยในใจ เปนความเคยชนของจตใจไป แตมนยงไมใชตวแทของจรง จนกวาจะเกดจากปญญา

การมคณธรรมทจะใหอภยแกใครนน กอาศยเมตตาเปนตวประกอบสาคญ แตทน ถาความเขาใจยงไมชดเจน มนกทาใหมอะไรทยงกนใจ หรอมอะไรทยงรสกไมโลง ไมโปรง ยงตดขดอย จนกวาเราจะเขาใจความจรง เขาใจชวต เขาใจเพอนมนษย และธรรมชาตของมนษยนนละ เราจงจะถงขนใหอภยไดจรง ซงทจรงคออภยเองโดยไมตองใหอภย

ทวามานกคอบอกวา ปญญาเปนตวตดสนขนสดทาย ทจะใหคณธรรมทงหลายมความเปนของจรง ของแท

ทจรงเราคดอยางงายๆ กไดวา ทเขาทานนนะ มนเปนขอเสยของเขาเอง เปนผลรายตอชวตของเขาดวย ถาหากวาเขาไดพฒนาไปมากกวานน เขาไดแกไขปรบปรงตวแลว เขาจะมพฤตกรรมทตางออกไป ซงจะเปนประโยชนแกตวเขาเอง และเปนประโยชนแกสงคมดวย

เมอเรามองเหนไดอยางนน เรากจะมความกรณาเกดขนแทน ไมมวไปโกรธอย คอรวาทเขาเปนอยางนกเพราะวา เขามความบกพรองทเปนความเคยชนอยางนน แลวความเคยชนกมรากฐานอยทมานะหรออะไรอนๆ ทมาหนนกนไวใหเขาพอใจทจะแสดงอยางนนอยเรอย

ทนทาอยางไรถงจะใหเขาเหนวา ททาอยางนเปนผลเสยแกตวเขาเอง ถาเขาแกไขเสยหนอย เขากจะไดประโยชนมาก ผลดกจะเกดกบตวเขาเองดวย แมแตในเรองความนยม หรอแกความเขาใจผดได พดอยางนอาจจะกวางไปหนอย แลวกเปนนามธรรมมาก

๓๔ การเมอง แคทพระควรจะพด

ถาม อกประเดนหนงทมขอถกเถยงในชวงนนกคอ เรองเกยวกบการสละชวตเพอรกษาธรรม อยางเชนชวงทมผ ประทวงดวยการอดอาหาร กมขอถกเถยงขนมาวา การอดอาหารใหตาย เปนการทารายตวเองในทางพทธศาสนา เพราะฉะนนจงไมควรจะอดอาหาร แตอกฝายหนงกบอกวา การอดอาหารอยางมเปาหมายนน เปนการอดอาหารเพอสละชวตรกษาธรรม ประเดนนกเปนขอทถกเถยงกนอย โดยทยงไมมความชดเจนในแงหลกธรรม จงอยากจะกราบเรยนถามทานในเรองน?

ตอบ ประเดนนมหลายแงหลายมม คอ หลกการมอยวา การสละชวตเพอรกษาธรรมนนนะด แตทนในบางกรณ เชน การอดอาหาร บางทกใชเปนเครองตอรองกน กลายเปนอบาย ตลอดจนเปนวธการตอส คอเรองมนอยทเจตนาดวยวามงอะไรแน หมายความวา แมแตตวเจตนาเองกตองมการวเคราะหวาเปนการสละชวตเพอรกษาธรรมโดยตรง หรอวาเปนเครองมอตอรองเทานน เรองนกเลยยากขน ไมงายทจะพดแงเดยว

เรองอยางน บางครงเรากยกความดใหเปนแงๆ ไป แตไมถอวาบรสทธโดยสนเชง เพราะถาในกรณทใชเปนเครองมอตอรองกน ไมใชมเจตนาทจะสละชวตแทๆ เพอเหนแกธรรม มนกกลายเปนอบายไป แลวทนเราจะไปรไดอยางไร เรากเลยตองดพฤตกรรม และดอะไรตออะไรหลายอยาง

เมอพดกวางๆ เราจงไดแตหลกการ วาหลกการนนไมผดพลาดหรอก ถาสละชวตเพอรกษาธรรม แตทนกตองดวาเขาทาเพอการนนจรงไหม เพราะพฤตกรรมอยางเดยวกน อาจจะมเจตนาคนละอยางกได หมายถงวาตองวนจฉยทตวเจตนาเปนหลก

ถาม แลวถาสมมตวาเขามเจตนาเพอตอรอง แตตอรองเพอใหเกดเรองทเปนไปเพอประโยชนสวนรวม เราจะพจารณากรณนอยางไร?

ตอบ ในกรณนน กดทเจตนาอกแหละ การมเจตนาเพอประโยชนสวนรวม กเปนเจตนาทด แตถาตางฝายตางกบอกกนวา ฉนกเจตนาดดวยกนทงนน เรองกเลยอยทวาใครจะฉลาดกวากน ใครจะใชเครองมอหรออบายทฉลาดกวากน เพอใหสาเรจวตถประสงคของตว และอบายนนเปนธรรมหรอไม

เพราะฉะนน ในเรองน แงทหนงทพจารณากคอ เจตนาบรสทธหรอไม นแงหนง และสองกคอวา ใครมอบายทฉลาดกวากนในการทาใหสาเรจวตถประสงคของตวเอง หรอบางทมนกไมใชเปนความฉลาด แตเพราะสถานการณอานวย

มองใหลก นกใหไกล

๓๕

ใครอยในสถานการณทอานวย แลวกใชสถานการณนนใหเปนประโยชนไดมากทสด การใชอบายหรอสถานการณนนเปนธรรมแกอกฝายหนงไหม เปดโอกาสแกการใชสตปญญาของประชาชนทจะเขาถงความจรงและความเปนธรรมหรอไม หรอเปนอบายทมาบงปญญาเสย

เพราะฉะนน สาหรบเรองราวอยางน เราจงไมสามารถตอบไดทนท เราคงไดแตพดหลกการไวให แลวกใหเขาไปคดเองดวย เราตองใหโอกาสแกคนทงหลาย ทจะศกษาพจารณาดวยปญญาของเขาเอง เราจะไมเปนผตดสนโดยตรง แตเราสามารถใหหลกการ อาตมาคดวาเราอยในฐานะนมากกวา เพราะหลายอยางเราไมสามารถวนจฉยไดโดยชดเจนเดดขาด เราจงทงหลกการไวใหคด

แตทงน เรามเปาหมายระยะยาว มงทจะใหคนไดพฒนากนตอไป ไมใชตดอยทแคเหตการณแลวกถอวาเปนจดยต

การใหโอกาสใหคนไดใชปญญา ใหเขารจกคดวนจฉยเองได และพฒนาปญญาอยเสมอ อนนไมใชหรอทเปนหลกการสาคญอยางหนงของประชาธปไตย

ถาม แลวอยางกรณผทเสยชวตในเหตการณดวยการตอส คอรสกวากาลงตอสกบสงทไมชอบธรรม ทานคดวาควรจะวนจฉยอยางไร?

ตอบ ถาหากรวมๆ แลว เรองนนใหเกดผลดทาใหเกดประโยชนแกสวนรวม เรากมกจะใชวธยกประโยชนใหเขา เพราะในรายละเอยดจรงๆ แลว เราไมรชดหรอกวาคนทเขาไปรวมแลวเสยชวตนนดวยเหตใดบาง มความคดจตใจอยางไรบาง บางคนกเจตนาดจรงๆ บางคนกอาจจะไมไดมเจตนาอยางนน ในแงปญญากมความรเขาใจบาง ไมรไมเขาใจบาง อนนเรายกประโยชนให เพราะเราเอาผลรวมของเหตการณทงหมดวามนด

แตถาจะวเคราะหกนใหละเอยดชดเจน เพอประโยชนแกสตปญญาจรงๆ แลว เราจะตองมการแยกแยะพจารณาเปนแงๆ ไป จะไมพดอะไรแบบตดสนกนงายๆ แตเรากสามารถสรปอยางนวา เอานะ เพอความมงหมายในแงน เราตกลงวายกประโยชนให

ถาม การสละชวตเพอรกษาธรรม ทกระทาไปดวยความโกรธ คอยอมสตายอยางน ในแงพทธศาสนามองอยางไร?

๓๖ การเมอง แคทพระควรจะพด

ตอบ ถาจะวนจฉยกนจรงๆ แลว พทธศาสนาวเคราะหทกขนเลย ทกขนหมายความวา เอาละ เจตนานนด คอเหนวาสงนถกตอง ฉนจะทาเพอสงน แตในขณะททานนกมขอบกพรองเกดขน เชน มโทสะ ซงจะทาใหการพจารณาใชปญญามจดออนลงไป เวลาเราวเคราะห เรากจะบอกวา การกระทานด แตมจดออนตรงนๆ อยางนเปนตน เราจะพดแบบน เพอประโยชนในการพฒนามนษยทงหมด

หลกการกคอ เราจะวเคราะหเปนเรองๆ ไป เหมอนอยางเรองทวา เดกคนหนงไปขโมยเงนมาใหแมทปวย เพอมารกษาแม เราจะตองวเคราะห ไมใชพดไปรวมๆ เหมาทเดยว หรอพดแบบตคลมวาด หรอไมด คอตองแยกแยะวา การทเขามความกตญ รกแมแลวเสยสละนนนะด แตการทไปลกของนนไมด ทาใหการแสดงความกตญของเขาตรงนมจดออนลงไป มจดเสย ไมสมบรณ แตเราไมไดไปปฏเสธความดของเขาเลย

อยางนคอททานเรยกวาเปน “วภชวาท” หมายความวา ตองแยกแยะออกไปใหชดเปนเรองๆ แลวมนจะเปนประโยชนในการพฒนา แมแตกบตวเดกผนนเองดวย วาเรายอมรบความกตญของเธอนวาดมากทเดยว เราตองยกยองสรรเสรญ แตวาเธอตองพฒนาตวเองใหฉลาดยงขน มสตปญญามากขน แลวกพยายามทาโดยทวาไมใหเกดผลเสยดานอนดวย เพราะดานทเสยนน อยางนอยมนกเปนขออางสาหรบคนอนทอาจจะไมมเจตนาดเหมอนอยางเดกคนนกได แตเอาไปเปนพฤตกรรมสาหรบอางวาทาไปเพราะเสยสละ

ดงนน เราจงตองแยกแยะทงเพอประโยชนแกสงคม และเพอประโยชนแกตวบคคลผนนเองดวย ในการทเขาจะไดพฒนายงขนไปอก

ในเวลาทเราบอกวาคนๆ นนเขาทาเพอความถกตอง เรายอมรบเจตนาตอนนนวาด มงหมายเพอสงทด จนยอมแมกระทงเสยสละชวต เรยกวาเปนความดอยางมาก แตเรายงไมไดพจารณาจดอนเลย

ยงไมตองพดถงความโกรธทแทรกเขามาหรอก แมแตจดทเขาวาถกตอง เรากยงอยในขนทตองไปพจารณาอกท เพราะวาบคคลนน บางทเขาใจสงทถกตองนนโดยไมมปญญาแจมชด บางทกโดยยดถอตามเขาไป ซงเปนอนตราย ถาทาอยางนบอยๆ เขาจะถกชกจงไดงาย

ในกรณเฉพาะนนอาจจะไมเสยหาย ไมเปนไร เพราะพอดวาเปนกรณทจรงและถกตอง แตในกรณอนๆ ถาเขาไมไดใชปญญาอยางน เขาอาจจะถกชกจงใหเขาไปทาสงทเขาใจวาถกตอง ทงๆ ทอาจไมถกตอง

มองใหลก นกใหไกล

๓๗

เราจะตองพจารณาวา เขาทาดวยสตปญญาของตวเองหรอเปลา มความเขาใจชดเจนไหม กเปนเรองของการพฒนาคนอยางทวามาแลว อยาทาการวนจฉยชนดทเปนการตดหรอปดกนหนทางของการพฒนามนษยไปเสย

ถาม ยงตดใจตรงประเดนวา ในสวนของจตของผทสละชวตเพอรกษาธรรมนน ตามหลกธรรมแลว ผสละชวตนนจะตองมจตซงมงทตวธรรมะจรงๆ คอไมใชมงทวาตองการเพอใหเกดผลตามทฏฐ หรอวาตามมานะของตนเอง ใชหรอไม?

ตอบ โดยหลกการกแนนอนวาตองอยางนน คอ เพอธรรม ไมใชเพอเหนแกตวในรปใดรปแบบหนง แมแตเหนแกชอเสยงของตวเอง มนกมจดดางพรอยแลว แตกหมายความวา มนอาจจะมสวนเสยนอยลงไปตามความเบาของอทธพลกเลส คอกเลสตวใหญ ซงบงการพฤตกรรมมนษย ไดแก ตณหา มานะ ทฏฐ

ตณหา กคอตองการผลประโยชนเพอตวเอง หาสงบารงบาเรอความสขสวนตว แลวก มานะ คอตองการความยงใหญของตวเอง อยากไดอานาจความโดดเดนในอะไรกตาม แมแตความมชอเสยงโดงดง แลวก ทฏฐ คอความยดถอเอาความเหนของตวเอง ไมฟงใคร

ทงสามตวนจะเขามาบดบงและชกจง ทาใหมนษยหนเหพฤตกรรมของตนออกไปจากธรรม ทน ถาเราจะสละชวตเพอเหนแกธรรม มนกตองไมใชดวยสามตวน

ถาม แตบางทคนกเขาใจไปวา ทฏฐทตวเองยดถอนนเปนสมมาทฏฐ กเลยสละชวตตวเอง

ตอบ นแหละ เพราะฉะนนเราจงตองระวงจดนดวย คอวา จะตองมการเตอนตวเองใหระวงวา มนเปนทฏฐของเรา หรอวาเปนความจรงของธรรมกนแน

ถาม แลวเราจะมวธตรวจสอบตวทฏฐนไดอยางไรบาง?

ตอบ เราตองมองวา ทฏฐเปนขนตอนหนงในการเขาถงความจรงของมนษย เราพยายามเขาถงตวสจจะ คอความจรงทเปนกลางๆ ทเปนธรรมชาต เปนสากล

ทน ในขณะทเราเรมหาความจรง หรออยระหวางทางของการหาความจรงนน เราไปไดความรความเขาใจบางอยางและเกดมขอสรปอยางใดอยางหนงเขา กมกจะเกดความยดถอวาเปนของตวขนมา ทน พอใครไปกระทบสงนเขา มนไมใชกระทบสงทยดถอ แตมนมากระทบตวตน ถงตอนนกทาใหเกดปญหา

๓๘ การเมอง แคทพระควรจะพด

เราจะแยกไดไหมวา ระหวางสงทเรามองเหนวาเปนความจรงกบตวเรานน การกระทบมนกระทบทตวเรา หรอมนกระทบทตวความจรง ถากระทบทตวความจรง เราจะยนดตอนรบ เพราะเราตองการเขาถงความจรงแทใชไหม

“ธรรมาธปไตย” หรอการยดถอธรรมเปนใหญนนแหละ ทมาแกเรองทฏฐนได คอถาใจเราอยทความจรงแลว ความรในความจรงเทาทเรามองเหนนแหละ จะเปนตวชวยใหเขาถงความจรงทสมบรณ

แตถาเมอไรเราไปยดความรเขาใจเทาทมท ถงนน เปนตวฉนของฉน เปนความเหนของฉน พอเขาพดอะไรเกยวกบสงทเรามองเหน มนกมากระทบทตวเราดวย สงทเรามองเหนนนแทนทจะเปนตวชวยใหเขาถงความจรง กกลบกลายเปนอปสรรคตอการทจะเขาถงความจรงไปเลย ทาใหเราไมพฒนาสกาวตอไป เพราะพอกระทบตวฉน ฉนกทนไมได ฉนกเลยกลายไปปกปองสงนนไว ถงตอนนความเหนทฉนยดถอไวนน มนสาคญยงกวาความจรงแลวใชไหม

นคออปสรรคใหญของมนษย แลวทาอยางไรจะแกได ทานจงบอกวา ตองพยายามฝกคนใหเปนธรรมาธปไตย คอยดถอธรรมเปนใหญ กเพอแกปญหาอนน

ถาม การเกดสถานการณซงทาใหฝายใดฝายหนงตองใชความรนแรงเขาแกปญหา หรอเขาตอบโตดวยความโกรธ หรอเพอปองกนตนเอง พทธศาสนามองการใชความรนแรงโดยความจาเปนนอยางไร?

ตอบ ในบางกรณเราอาจจะเหนใจ แตไมวาในกรณใดกตาม เราจะวนจฉยไดวาวธการนนยงไมดจรง หมายความวา ถาหากวาคนมความสามารถจรง เขากจะใชปญญาและคณธรรม ทาใหไมตองมความรนแรง

ไมใชคณธรรมเพยงอยางเดยว ทจะยบยงความรนแรงได ตองมปญญาดวย ยงถามปญญามาก เขากสามารถใชวธคณธรรมไดมาก คอ คนนนฉลาดจนกระทงวาไมตองใชวธรนแรงมาชวยเลย เพราะการทตองรนแรงกนนน เนองจากคนหาชองทางอนไมได คนยงไมฉลาดพอ

ถาเรายอมรบความจรงตรงนได โดยไมคดวาอะไรตออะไรตวทาแลวตองถกหมด มนกจะเปนทางของการพฒนามนษยไดตอไป เพราะการทเรายอมรบตวเองวา ทเรารนแรงนน เพราะเราเองยงไมเกงจรง ถาเราเกงจรง มปญญาจรง เราจะทาไดสาเรจโดยไมตองใชวธรนแรง

มองใหลก นกใหไกล

๓๙

เพราะฉะนน คณธรรมจงตองมากบปญญา ถาไมมปญญาเตมทบรบรณ คณธรรมกไปไมรอดเหมอนกน คณธรรมกทาไดแคยอมเสยสละตวเองตายไปเลย เหมอนอยางพระโพธสตวในตอนทบาเพญบารม ยงไมบรรลโพธญาณ

คอ พระโพธสตวนน เรากตองยอมรบลกษณะอยางหนงวา ทานบาเพญความดอยางยง แตทานยงไมใชคนทสมบรณนะ ทานยงอยในระหวางขนตอนของการพฒนาตนเอง ดงนนจงไมใชหมายความวาการกระทาของพระโพธสตวจะถกหมด แตเจตนาของพระโพธสตวนนด คอมความเสยสละ สวนนเปนคณธรรมเตมท แตวาสงนบางททานทาไมถก อนนเปนจดหนงทคนมกจะมองขามไป

อยางพระโพธสตวหลายชาตกไปบวชเปนฤษ บาเพญฌานไดผล จบแลวกตาย พอมาถงพระพทธเจา ทานบอกวาทไปบาเพญฌานจบแคนน ยงไมถกตองหรอก พระโพธสตวทานพฒนาตวของทานเตมท ตอนนนทานไปไดถงขนนน ทานกตองยอมตายเพอรกษาคณธรรมไวโดยไมทาวธรนแรง คอยอมสละชวตใหเขาไปเลย อนนกเปนเรองของ การเลอกในขนทยงไมสมบรณ กเอาทคณธรรมกอน

ทน ถาถงขนทสมบรณนน มนจะตองมปญญามาเปนตวชวยหาทางออกเพอใหคณธรรมอยได และใหทาสาเรจดวยคณธรรม ไมอยางนนคณธรรมกกลายเปนเบยลางไป กถกฝายทไมมคณธรรมจดการหมด

คณธรรมทาใหเราเสยสละเพอจดมงหมายทเหนวาด แตตองมปญญา จงจะรไดชดเจนวาจดหมายนนดจรง และสามารถบรรลจดหมายทดนน ดวยวธการทดดวย

ถาเราใชปญญาพจารณายอมรบขอบกพรองทยงมอย เรากจะมการพฒนามนษยกนตอไป ไมตองหมนเวยนอยในวงจรรายทซารอย

ถาม ในชวงทเหตการณตางๆ วนวายหรอแมแตในปจจบน ทมกจะมขาวสารมากมายชวนใหไขวเขว เราควรจะมวธคดหรอทาทอะไร อยางไร ตอการรบฟงสงตางๆ ทผานเขามา

ตอบ เรองนอยทฝายผทาขาว กบผฟง ทงสองฝาย คอพดรวมๆ แลว ทงสองฝายนตองมงทตวธรรม ทตวความจรง ความถกตอง

อยางผทาขาวนน ถาเสนอขาวอะไรตางๆ โดยมความรสกไปยดฝายหนงวาเราจะเอาอยางนละนะ เขาจะมความรสกเลยวา เขาจะหาทางทาอยางไรใหคนเขาใจตามทเขาอยากใหเขาใจ

๔๐ การเมอง แคทพระควรจะพด

ถงตอนน เขาจะไมคานงถงตวความจรงแลว จะมงแตในแงของฝายวา เราจะใหฝายของเราชนะ ใหคนเหนดวยกบฝายของเราอยางน เทานน เพราะฉะนน พฤตกรรมทแสดงออกมาเปนขาวเปนอะไร กหนเหหรอเอยงหมดเลย

มนษยในสงคมทยงพฒนาไปไมถงทสด กเพราะจดน คอถงจดหนงแลวกจะมาตดเรองการทยดถอฝกฝายอย แลวตวเองกจะพยายามใหสงทตนยดถอหรอฝายทตนยดถอเปนฝายทถกตอง เพราะฉะนน การทจะแสวงหาความจรง หรอการทาใหคนเขาถงความจรงแทๆ นน จงไมคอยม

ทน ในแงของเราผฟงหรอผสดบ เรากตองรทนความจรงนวา คนสวนใหญเปนอยางทวานแหละ เพราะฉะนนเราตองรและเขาใจความจรงของชวตจตใจของเขา โดยเราจะไมตเตยนเขาละ เราเพยงแตรใหเทาทน และตวเราเองกมหนาทจะตองคนหาความจรงความถกตองทแทไปดวย อนนกจะเปนสต ทจะทาใหเราไดใชปญญา เรยกวาม “โยนโสมนสการ” คอรจกทาในใจโดยแยบคาย ไมใชหลงตามไปอยางงายๆ กบถอยคาทฝายใดชกจง

บางททงสองฝายกมทงสวนถก แลวกสวนผด ดวยกนทงนน ทนแตละฝายกมกจะพยายามใหฝายหนงผดแทๆ กบอกฝายหนงถกแทๆ คอจะเอากนรอยเปอรเซนตทงสองฝาย เพราะฉะนนมนกขดกบความจรง

คนเรามกจะไมยอมกน เพราะตางกมความยดถอ ตรงนแหละคอกเลสของปถชน คอจะยดถอเอาทตวจะเอา แลวกจะเอยงไปใหเตมรอยเปอรเซนต เพราะฉะนน คนทพจารณาจงตองรเทาทนความจรงในธรรมชาตของมนษยขอน แลวกมองเขาดวยความเหนใจนะ ไมใชวาเราจะตองไปดาไปวาอะไรเขา แตกจะตองหาโอกาสเตอนเขาดวย วาอยาไปเอาอะไรแตเพยงแงเดยว หรอวามเจตนาทจะหาทางชกจงใหเปนวา อยางของฉนเทานนจงจะถกตอง คอถาหากวาแตละฝายมการพจารณาตวเองบาง มนกจะทาใหมการปรบปรง

เพราะฉะนน เราตองยอมรบวา มนษยทงหลายมขอบกพรอง มจดออนอย แลวเรากควรปรบปรงพฒนากนเรอยๆ ไป ถาเรามความรสกอนนอยบาง เราจะไมมองแตวาจะเอาชนะกน หรอตองใหอกฝายหนงผด หรอเราถกตองเตมบรบรณ แตเราจะมองขนไปหาสงทสงกวานน โดยไมมวมาตดอยแคสองฝายของคน คอเรามองไปถงสงทดงามประเสรฐสด คอธรรม นนกคอ เรามงเขาหาสงทเปนตวธรรม แลวเราทงสองฝาย หรอจะกฝายกตาม กพากนเดนทางเขาสสงทดงามสงสงหรอความสมบรณนน

มองใหลก นกใหไกล

๔๑

ถาม แตปถชนนน มกจะเขาไปเกยวของกบเหตการณตางๆ โดยถกครอบงาดวยอคตทง ๔ (ลาเอยงเพราะรก เกลยด หลง กลว) เราจะแกไขเรองอคตทง ๔ ไดอยางไร?

ตอบ ถาเปนปถชน กตองเรมจากการพฒนาใหพนภาวะของอนธพาลปถชน มาเปนกลยาณปถชน พอเปนกลยาณปถชนแลว แมอคตยงไมหมดจากใจ แตจะมสตทจะไมยอมตามอคตนน สามารถทจะบงคบตวไมใหอยในอานาจของสงเหลาน

หมายความวา เมอมอะไรเกดขน เราตองตรวจสอบตวเองเสมอ การทเรารวาอคตทง ๔ นนมอยในปถชนทวไป และพนฐานของมนมาจากความชอบ-ไมชอบ เรากจะไดเตอนตวเองใหตรวจสอบวา เราจะทาการครงนนน เราตดสนหรอวนจฉยไปอยางมอคตอยหรอเปลา ถามตวเองเสยหนอยกยงด พออยางนมนกจะออกมาในแงพฤตกรรมวา เราไมรบผลนผลน หนหน ตดสนวนจฉยไปทนท เพราะมนอาจจะพลาดดวยอคตได เราจงตองแสวงหาขอมลใหชดกอน มนกจะทาใหเรามพฤตกรรมในการแสวงหาขอมล เชน เราอาจจะไปปรกษาไถถามคนอน ฟงความรความคดของเขากอน

สรปกคอวา หนง ตองมสตเตอนตนเอง แลวกมการสารวจตนเอง สอง เพอใหไดผลอยางน เรากตองมวธการ โดยเราจะรบฟง และแสวงหาขอมลขอเทจจรงและความจรงใหมากทสดกอน อนนแหละคอ ธรรมาธปไตย ละ

หมายความวา เราจะวนจฉยโดยใชปญญาอยางเตมท ทนจะใชปญญาอยางเตมทไดอยางไร กตองหมายความวาเราไดพจารณาขอมล ขอเทจจรงตางๆ มากทสดอยางเพยงพอแลว เรองมนจะโยงกนไปเอง

ถาม ในสวนของผปกครองนน เขาควรจะไดขอคดอะไรบางจากเหตการณทเกดขน?

ตอบ กพดไดในแงหลกธรรมทเปนนามธรรม คอปญหาของคนนน มนเกยวกบการยดตดในตวตน บางคนกมทฏฐมาก บางคนกมานะมาก บางคนกตณหามาก

ถา “ตณหา” มาก เวลาทาอะไรกเพอผลประโยชนของตวเองทงนน เราจะเหนไดในนกการเมองไมนอย บางคนทาอะไร ถาเพอผลประโยชนละก เอาทงนน

สวนบางคนก “มานะ” มาก ตองการใหญโตโกเดนดง ทาอะไรเกยวกบการเสยศกดศร เสยอานาจ ลบหล แลว จะยอมไมไดเลย

บางคนก “ทฏฐ” มาก หมายความวา ถาเปนทฏฐหรอความเหนของฉนละกตองเอาใหได จะยอมไมไดเลยเหมอนกน

๔๒ การเมอง แคทพระควรจะพด

กเลส ๓ ตวนแหละทคอยบงการมนษย คอ ตณหา มานะ ทฏฐ ซงถามองแลว กไมเฉพาะผปกครองหรอก ทกๆ คนกมปญหานทงนน ถาไมมสตนกทจะมองดตว หรอตรวจสอบตนเองบาง และไมยดหรอคดนกระลกทจะเอาธรรมมาตงเปนใหญ (ธรรมาธปไตย) ทจะยงตวไว เมอไรๆ กอยแคกบสามตวน ไมไปไหน ไมพฒนาไปไดเลย

ทน ทาอยางไรถงจะไดธรรม หรอความจรง ความถกตองดงาม ทจะเปนประโยชนแกประชาชนจรงๆ เรากตองมสตทจะสารวจตวเอง แลวกแกไข ไมยอมทาตามตวบงการสามอยางน ใหสารวจดวา ทเราทานน เปนไปเพราะตณหา เพราะมานะ หรอเพราะทฏฐหรอเปลา พอเราเหนตวเราชดขนมา เรากยงตว เรากแกไข อยาไปทาตามมน แตมองมงไปทธรรม เอาธรรมมาทบมนเสย แลวหนไปอยกบธรรม และทาตามธรรม

ทนในแงของคนอน เขากตองสารวจตนเองดวย และคนทมงธรรมแทๆ ใชปญญาจรงๆ กจะชวยเขาไดดวย สมมตวาเขาคนนมมานะแรงอยแลว คนอนทมปญญากควรจะระวง อยาไปแตะทมานะของเขา กควรจะใชวธอน ซงอาจจะทาใหการแกไขเรองนดขนได แตบางทกดวยความยดถอของตวเองทจะตองเอาอยางนนใหได กเลยมปญหา

หรอฝายหนงมานะแรง ฝายหนงทฏฐแรง แลวมาเจอกนเขา กเลยหนกไปดวยกนทงสองฝาย กลายเปนปญหายงขน

ถาม โดยเปรยบเทยบแลว ตวไหนอนตรายทสด ตอสงคมสวนรวม?

ตอบ มนหนกคนละแบบ คอบางคนนน เพอผลประโยชนของตวเองแลว เขาทาไดทกอยาง ไมวาจะแยงชง เบยดเบยน ขมเหง ทาราย ฆาฟนใครเทาไร กทาได บางคน เพออานาจความยงใหญ กทาไดทกอยางเหมอนกน คอเพอใหฉนคงอานาจอย ใครมาขวางทางททาใหรสกวาถกทาใหเสยความยงใหญ จะทนไมไดเลย เขากจะทาไดทกอยางเหมอนกน อกพวกหนงคอ เพออดมการณทเปนทฏฐของตนแลว อะไรๆ กทาไดหมด แมการยอมตาย เชน อดมการณชาตนยม อดมการณคอมมวนสต หรออดมการณยดถอศาสนา

ถาวาตามประวตศาสตรของมนษยแลว ปญหาของผปกครองในอดต คอกษตรยนน เรองของตณหา และ มานะ เปนเรองสาคญ

การยกทพทาสงคราม กดวย ตณหา เพอกวาดรวบเอาทรพยสมบตมากมายไปครอบครอง แยงชงกามารมณกน

มองใหลก นกใหไกล

๔๓

มานะ กเปนอกอยางหนงทสาคญมาก เพราะตองการความยงใหญเหนอใครๆ ตองการเปนมหาราช เปนราชาธราช หรอเปนกษตรยผเดยวทยงใหญทสดในโลก ในประวตศาสตร อยางเชน อเลกซานเดอรมหาราช คอขอใหไดพดวาตนเองยงใหญทสดเทานน แลวกทาไดทกอยางเลย

ทนยคตอมา สงครามในหมมนษยมกจะเปนเรองทฏฐ เรอง ตณหา มานะ นนมกจะเปนกบบคคล แตกแผอทธพลไปถงหมคนดวย แต

วาทฏฐ นมกจะเปนระหวางมนษยเปนกลมเปนหม อยางทกาลงเปนปญหาของยคปจจบน และดวาจะตอๆ ไปดวย ทาใหเกดสงครามศาสนา สงครามระหวางคายอดมการณในรปตางๆ เรองทฏฐ นไมใชเรองยอยเลย

ถาม ถาเราจะแกปญหาตรงน ควรเรมจากตรงไหน อยางพระเจาอโศกนน เดมกแสวงหาความยงใหญมาก แตกยงกลบใจไดอยางทนททนใด เมอเหนผลทตนเองกอจากการทาสงคราม ซงมผคนลมตายมากมาย ผปกครองอนๆ จะมโอกาสเปนแบบนบางไหม?

ตอบ พระเจาอโศกนน กลบใจกเพราะประสบสถานการณทกระทบจตใจรนแรงมาก ทาใหพลกความรสก กเหมอนกบคนทไดประสบการณอะไรบางอยางทพลกผนชวตของตน พระเจาอโศกกไดประสบการณทเกดจากการกระทาของพระองคเองทมผลมากตอจตใจ แลวกอาจจะประจวบกบทมหลกธรรมทเคยรเคยผาน ไดชองเขามาใหความคดในทางใหม กเลยทาใหเปลยนไปเลย ขณะทราชามากมายเจออยางพระเจาอโศก กไมไดคดอะไร กลบฮกเหมหนกขน

ทน ในกรณทวไป เราจะไปมวหวงจงหวะอยางนนไมได มนษยเราจะตองพยายามพฒนาตนเอง อยางนอยกใหมสต แลวกมการสารวจตวเอง ใหมความรทนและมความสามารถทจะยบยง ไมปลอยตว ไมยอมตามใจตวทกลดกเลสพวกนน

แคนทมนษยจะพอทาได คอไมยอมตกอยใตอานาจของมน แลวกมสงทจะตงไวเปนหลกใหตวยนหยดไดมน คอยดถอธรรมเปนใหญ โดยเอามาขมทบมน หรออยางนอยกเปนตวคานไว สาหรบมนษยปถชนทาไดในระดบน กจดวาด

ถาม แลวในแงของการใชความรนแรง ในฐานะทเมองไทยเปนเมองพทธ ควรจะไดขอคดอยางไร ทงในสวนของผปราบ แลวกผถกปราบ?

๔๔ การเมอง แคทพระควรจะพด

ตอบ เรองนกอยทการฝกฝนในเรองคณธรรม เพราะมนษยนนมความพรอมทจะรนแรงอยในตวเองแลว บางทเรากการาบกนไว หรอขมกนไวดวยวฒนธรรมประเพณ หรอดวยธรรมทยดถอไว เชน สงสอนกนวา เราเปนชาวพทธนะ จะตองประพฤตอยางนๆ

แตทน พอเขาไปในเหตการณแลว สงทจะมาชวยกากบเหลานมนหายไป ทงผสง ผปราบ ผตอบโต กไปตามความรสกทพลงขนมาแทน ในขณะนน สงทเขามากากบจงกลบเปนฝายตรงขาม คอแทนทจะเปนคณธรรม กกลบเปน ตณหา มานะ ทฏฐ มนกเลยออกมาในรปอยางน

ถาวาในแงของธรรมะ กเปนธรรมดาของธรรมชาตมนษยอยแลว มนอยทวาตวไหนจะเขามาบงการพฤตกรรมขนาดไหน อยางตอนนน ตณหา ทฏฐ มานะ เขามาบงการหมด กนาไปสการใชความรนแรง

ถาเราคานงถงจดมงหมายของธรรมอยเสมอวา ทเราทานเพอประโยชนสขแกสงคม เพอความดงามของสงคมไทย เรากจะมองทมนษยทงหมด ถาเราสานกตระหนกอยในจดหมายน กจะทาใหเราทาอะไรดวยความรอบคอบมากขน แทนทจะไมคดอะไรเลย ปลอยไปตามอารมณทพลงนน ยงมงจะเอาชนะกน ปญญาทจะมองถงประโยชนทแทจรงกหายไปเลย กลายเปนปญญาทเอามารบใชความคดทสนองตณหา มานะ ทฏฐ ไป

ถาม โดยสรปแลว เหตการณทเกดขนน ไดใหขอคดหรอภาพสะทอนอะไรของสงคม ทเราควรจะตองหาทางแกไข?

ตอบ ภาพสะทอนกคอ มนฟองวา เรายงไมไดมความใสใจและเขาใจจรงจงในเรองของหลกการ และเนอหาสาระของประชาธปไตย เรากเลยตดกนอยแครปแบบทเหน พอมอะไรขนมา กไปตดอยกนแคสงทเปนอาการภายนอก ไมคอยมคนทจะใฝรหรอจะศกษากนจรงจง พอเหตการณผานไปแลว กกลบไปเหมอนอยางเดมอก หมนเวยนกนอยอยางนไมรจบ เรยกวาฮอกนไปเปนพกๆ เพราะไมมความคดของตนเอง จงขาดหลกวนจฉย คออาจจะมภาพรางๆ วาประชาธปไตยตองเปนอยางนๆ พอใครจจดขนมา กตามๆ เขาไป

มนแสดงหรอฟองวา ในยามปกต เวลาสงบ มโอกาส เราไมไดเอาใจใสใชเวลาในการศกษาพฒนาคน เรองหลกการของประชาธปไตย กตาม เรองการถอธรรมเปนใหญ ไมยอมตามกเลส กตาม ไมไดใสใจ พอเจอเหตการณ สวนมากกเฮกฮอกนไป

มองใหลก นกใหไกล

๔๕

ทน ทาอยางไรจะใหคนมความรความเขาใจของตวเองได เรานาจะเอาเหตการณรปธรรมทเกดขน มาเปนจดกระตนตอเพอไมใหมนจบแคนน นามากระตนเพอใหคนไดศกษาและสนใจเรอง ประชาธปไตยทแทจรง ทเปนดานเนอหาสาระกนหนอย เพราะสงคมของเราขาดตรงนมาก

ถาเราไมมอนนมาอยในปญญา เรากตดสนอะไรไมเปน กตองถกใชเปนเครองมอ ไมของใครกของใคร เพราะไมมหลกทจะคดเอง

ประชาธปไตย คอการใหประชาชนทกคนมสวนรวมในการปกครอง เมอจะเปนผปกครองตนเอง ประชาชนกตองมคณภาพ สามารถใชปญญาคดเองเปน รจกวนจฉย เพราะถาปกครองแบบประชาธปไตยไมสาเรจ มนกตองมคนมาบงการแทนอยเรอยไป

อยางไรกตาม สงทเราไดอยอยางหนง คอวา เหตการณทผานมานน อยางนอยมนกเปนเหมอนหนงสอเรยน ทใหความเขาใจอะไรขนมาบาง จากภาพทเหน แตมนอาจจะไมชด หรอบางคนกอาจจะถงกบเขาใจผดกได แตวาโดยสวนรวมของสงคม กทาใหไดฉลาดขนมาบาง แตเพยงเทานไมพอหรอก เพราะมนจะไดกแคลกษณะหรออาการทปรากฏ ซงไมชดเจน บางทผวเผน ฉาบฉวย

อยากจะใหขอสงเกตอกนดหนงวา การเรยกรองประชาธปไตย อะไรตางๆ ทมการถกเถยงกนมานน โดยมากแลว คนมากมายทเขามายงกบเรองเหลาน สวนมากเขาไมไดสนใจประชาธปไตยจรงจง เวลามเหตการณขนมา กฮอกนเขาไปท

และเวลาสนใจ กมาตดอยแครปแบบ เชน วธการเลอกตงตามทเขาบญญตไวอะไรตางๆ เหลาน แตตวสาระเนอแทของความเปนประชาธปไตยนน กลบไมไดหยบยกขนมาถกเถยงกนอยางจรงจง พอเหตการณผานไป ความสนใจประชาธปไตยจงเงยบหาย ซงในระยะยาวแลว ความสาคญอยทอนน

เรายอมรบวา สงคมตะวนตกอยางอเมรกานน ไดกาวหนาในการพฒนาประชาธปไตยมาก ในแงหนง กเพราะเขาผานประสบการณมามาก เรยกวาตอสกนในทางการเมองมามากมาย เพอจะไดมาซงสทธ เสรภาพ ความเสมอภาค

แตสงหนงทฝรงเถยงกนมากดวย กคอเรอง “สาระ” อนน อาตมาวาเปนขอเดนของเขาอนหนง คอเขาตองการรความจรงวา สาระของความเปนประชาธปไตยคออะไรกนแน

๔๖ การเมอง แคทพระควรจะพด

เพราะฉะนน ในเมอมเหตการณทเปนรปธรรมเกดขนมา ถาจะใหด เรานาจะโยงตอไปหาสงทเปนนามธรรม ทเปนตวหลกการทางความคด ไมใชตดอยแครปธรรมทเหนเปนเหตการณเดนๆ เฮกนไป แลวกจบ แลวกเลก แตสวนทเปนสาระไมเคยคดกนเลย จนกวาจะมเหตการณทเปนรปธรรมขนมาจอก กสนใจกนใหม ผานไปทๆ

แลวทน เราตองมองอกชนหนงดวยวา แมแตฝรงเอง เขากยงมปญหา สาระและหลกการประชาธปไตยของเขา กยงไมสมบรณ ทงๆ ทเขาพฒนามาถงขนทเราเอาเขามาเปนตวอยาง แตเดยวนเขาเองกยงมปญหาอย

ทาไมเราไมคดตอ ทจะชวยกนโดยมองในแงของอารยธรรมโลกวา มนษยจะตองชวยกนทงหมด แตนกลายเปนวา ฝรงไดมาแคไหน เรากจะทาตามแคนน แทนทจะคดตอไปอกใหไกล คอชวยกนในแงทเราเปนเพอนมนษย ฝรงเปนเพอนมนษยกบเรา ชวยกนคดเพอหาจดสมบรณ โดยจะตองมองใหกวางออกไปใหทวโลก ไกลออกไปในอนาคต จนใหถงความสมบรณ

อยามาตดอยเพยงแควา ใครผด ใครถก ใหถอวาเรามสวนบกพรองดวยกนทงสองฝาย แลวจะตองมาชวยกนพฒนาดกวา

ถาม ถาเราชวยกนพฒนาดงทวาแลว อะไรคอหลกใหญททกฝายควรยดถอ เพอใหสาเรจตามทมงหมายน?

ตอบ หลกการปกครองหลกใหญนนมอยแลว โดยทรปแบบเปลยนแปลงไปได เพราะแตละยคสมยนน สภาพแวดลอมไมเหมอนกน เราอาจจะตองเปลยนดานวธการ แตหลกการนนมกจะใชไดตลอดเวลา นนคอ ไมวาจะเปนใครในสมยไหน กตองเปนธรรมาธปไตย ถออนนเปนหลกใหญ

ธรรมาธปไตย นน ไมใชระบบการปกครอง คอบางทมความสบสนกน เพราะบางคนไปเขาใจวาธรรมาธปไตยคอระบบการปกครอง ซงทจรงแลวไมใช เพราะไมว าในการปกครอง รปแบบไหนกตาม คณสมบ ตทตองการของมนษย ก คอ ธรรมาธปไตย ทกคน ไมวาใคร ตองเอาธรรมเปนใหญ

ธรรมาธปไตย เปนคณสมบตของตวคน สวนประชาธปไตย เปนระบบการปกครอง เรยกวาคนละเรองกนเลย

ธรรมาธปไตย นน เปนคณสมบตของคนทจะทาใหเกดการปกครองทด ไมวาในระบบใด มนเปนตวตดสนคณภาพของคน

มองใหลก นกใหไกล

๔๗

การปกครองระบบไหนจะดกวากน หรออนไหนจะดทสด อนนนกวากนดวยเหตผลและปจจยตางๆ ทเกยวของในแงของระบบ แตทกระบบตองการธรรมาธปไตย เชน ถากษตรยเปนผปกครองแลวเปนธรรมาธปไตย กจะไดการปกครองแบบราชาธปไตยทด หรอเปนกรณทดทสดของระบบราชาธปไตย

ทวา “ประชาธปไตยไมใชการปกครองทดทสด แตเปนการปกครองทเลวนอยทสด” นน กเพราะมนมชองโผลใหแกธรรมาธปไตยไดมากกวาระบบอนๆ เราอาจจะพดตอวา “ในความเลวทนอยทสดนน ประชาธปไตยจะดทสด เมอประชาชนมคณภาพมากทสด” และคณภาพทวานน ตวทเปนแกนกคอความเปนธรรมาธปไตย

เมอเราปกครองแบบประชาธปไตย กตองใหคนทมสวนรวมในการปกครอง คอประชาชนทกคนเปนธรรมาธปไตย จงจะไดประชาธปไตยทด คอ ถาทกคนยดถอความถกตอง ความจรง ความดงามเปนใหญแลว กมหวงวาจะไดการปกครองแบบประชาธปไตยทด แตถาประชาชนแตละคนไมเอาธรรม ไมเอาความถกตองหรอความจรงเปนหลกเสยแลว กหมดกน พอเสยหลกแลว ปญหากเกดขนทนท

ทนปญหาปจจบนกคอวา ทาอยางไรจะใหในบรรดาประชาชนนน คนทกคนเปนธรรมาธปไตย หรอคนสวนมากเปนธรรมาธปไตยกได เพราะจะใหทกคนเปนธรรมาธปไตยหมดคงเปนไปไมได แตถาคนสวนใหญทมาปกครองในแบบประชาธปไตยน เปนธรรมาธปไตย ประชาธปไตยนนกจะเปนประชาธปไตยทมคณภาพ

อยากตงขอสงเกตอนหนงขนมาดวยวา ในสงคมมนษยนน ปญหาหลกทเดนขนมากอน มกจะเปนเรองของผลประโยชน

ในยคทเปนมาน คนมปญหาเกยวกบผลประโยชนของตวเอง เชนวา แตละคนไมมสทธเสรภาพ หรอมไมมากเทาทควร หรอไมเปนไปตามมาตรฐาน มนษยในสงคมนนกจะดนรนเพอสทธเสรภาพ ซงรวมไปถงความเสมอภาคดวย โดยเปนเรองของแตละคนหรอปจเจกชน อยางในอเมรกากดนรนมากเรองน จนกระทงเปนลทธปจเจกชนนยมไป คอมองไปทสทธเสรภาพสวนบคคลของประชาชนแตละคน

ตอมา เมอปญหาเรองนเบาบางลงไป คลายๆ วาแตละคนไดรบสงทตองการพอสมควรจนถงจดทวาใชไดแลว ถงตอนนปญหาอนกจะเดนขนมาแทน คอปญหาเรองการแบงพวก เผาพนธ เชอชาต สผว ศาสนา ลทธ อยางทเราจะเหนไดทวไป ตอนนในอเมรกากมปญหาเรองนเดนมาก ถาคาดการณภายหนา กมองไมเหนวาปญหาจะลดลงดวย

๔๘ การเมอง แคทพระควรจะพด

ในสงคมอนๆ กเหมอนกน บางสงคมมปญหานมาแตไหนแตไรแลว และยงถาหากไดประชาธปไตยไปแลว ปญหานกจะยงเดนมาก

ตอไปโลกจะยงดวยปญหาดงกลาว ในประเทศเดยวกน กจะรบกนดวยเรองเผาไหน ผวไหน ศาสนาไหน มนษยจะพฒนาพนความแบงแยกนไดหรอไม นคอเรองใหญทถอวาเปนปญหาของอารยธรรมมนษยเลยทเดยว

กเลยอยากเนนจดนวา เราอยาคดกนแคนเลย เราควรมองตอไปทจะแกปญหาของมนษยใหสาเรจจรงๆ ไมใชแกกนอยางขอไปท เพราะวามนไมไดมแคนหรอก ปญหาทวานนจะเดนขนมาเรอย เมอเราเดนทางกนตอๆ ไป แลวเราจะแกไขไดอยางไร มนษยมความดงาม มการพฒนาเพยงพอหรอไม ทจะแกปญหาเหลาน

ถาม คาถามสดทาย จงอยากจะกราบเรยนถามวา เมอมองทบทวนอดตและมองตอไปสอนาคตขางหนาแลว อะไรคอเรองสาคญหลกทควรจะตองชวยกนคดใหมาก?

ตอบ เรองหนงกคอการปลกฝงใหทกคนหรอคนสวนใหญเปนธรรมาธปไตย มงใฝทตวธรรม ความจรง ความถกตองดงาม ถอธรรมเปนใหญ ปลกฝงกนตงแตเดก จนใหเปนนสยของจต ซงจะชวยใหคนเราขามพนความยดตดในตวตนได แมมนจะตองฝนใจบาง จะตองเจบบาง แตมนกยงมทางไป เรองนตองยาไว เพราะขณะนสงคมของเราไมมลกษณะนเลย มนกเลยมาตนอยทตวตนของแตละคน

ในสงคมตะวนตกนน เทาทสงเกต เหนวาเขาปลกฝงเรองการยดถอความจรงความถกตองไดบางไมนอย เมอเขาทประชมหรอมการถกเถยงอะไรกน ทกคนกเถยงกนไดหมด บางทเถยงกนหนาดา แลวกมคนเจบปวดเหมอนกน ไมใชเขาไมเจบปวดจากการถกเถยง เพราะฝรงกมทฏฐ มความนอยอกนอยใจ แตเพราะเขามความยดถอรวมกนทใฝร อยากเขาถงตวความจรงหรอเขาถงธรรมมากกวา เพราะเขาถอเรองนเปนเรองใหญและสาคญมาก ดงนนถาจะตองเจบปวดบางกชางมน เพราะตวอยากไดสงทถกตองเปนความจรง ดงนนเขากไปถงสาระได ไปสจดหมายของประชาธปไตยในขนหนง

เราควรปลกฝงเรองนใหมาก ใหเกดการใฝหาความจรง เพราะมนจะเปนฐานของประชาธปไตย ถาประชาธปไตยไมมสงนเปนฐาน กคงพฒนาไดยาก เพราะตณหาทจะเหนแกประโยชนสวนตว มานะทตองการความยงใหญโดดเดน และทฏฐทยดถอเอาแตความเหนของตน เหลานจะมาเปนอปสรรคบงการไมใหเราเขาถงจดหมายทตองการได

มองใหลก นกใหไกล

๔๙

ทน เวลาปลกฝงอะไร เรามกจะเนนไปท รปแบบมากกวานกถงสาระ เชน รปแบบการฝกประชาธปไตย กไปจดระบบในระดบพฤตกรรม แมแตตดอยแครปแบบของการเลอกตง ขาดคณภาพในระดบจตใจ และระดบปญญา กเลยไดของทไมแทจรงและไมมนคง แลวเดกกพฒนาไมได

ในการฝกฝนทดนน เราจะตองใหเขาสามารถพฒนาตอไปไดเองดวย เพราะเดกจะตองไปอยในสภาพสงคมทเปลยนแปลงตอไป เขาจะตองมปญญาทสามารถปรบรปแบบประชาธปไตยตอไปไดดวย ไมใชมอยเพยงความเคยชนในระดบพฤตกรรม

ระดบพฤตกรรมไมใชไมสาคญ มนไดประโยชนมากในระดบทหนง เพราะเราจะฝกคน กตองใชระดบพฤตกรรมเปนพนฐาน ทาใหเคยชนเปนวถชวตของเขาเลย เชน มเรองอะไร กจะนามาประชมปรกษารวมกน หรอวานามาวนจฉยดวยเสยงสวนรวม คอฝกพฤตกรรมใหเคยชนจนกระทงเปนวถชวตของเขา ใหมวฒนธรรมประชาธปไตย ซงจะเปนพนฐานของประชาธปไตยได

แตเราตองไมพอแคน เราจะตองใหเขามสภาพจตทเขากบพฤตกรรมนนดวย เชน ความพงพอใจและความรสกรบผดชอบทสอดคลองกลมกลนกบพฤตกรรม โดยเฉพาะมปญญาทรและเขาใจหลกการ เหตผล วาทาไมเราถงทาอยางน มนมผลดอยางไร

จะตองพฒนาคน ใหใฝรใฝรกมใจจบอยกบเนอหาสาระของประชาธปไตย ใหมความใฝรความจรง ความใฝทจะเขาถงธรรม รกธรรม ถอธรรมเปนใหญ อยางเขมแขงแรงพอทจะทาใหเขาพนจากอานาจครอบงาของ ตณหา มานะ และ ทฏฐ เพอใหเขาสามารถพฒนาประชาธปไตยตอไปได

ไมใชประชาธปไตยทไปตดกนอยแครปแบบ เปนประชาธปไตยแคมปาย ไดเปลอก หรอไดแคเอารปแบบมาเลนลอหลอกกน

รฐศาสตรเพอชาต

vs.

รฐศาสตรเพอโลก∗

ความสาเรจทงหลาย จะไดมาโดยงายกหาไม เรามานกดถงความสาเรจของคนทงหลายในโลก เปนธรรมดาวา ความสาเรจ

ในการสรางสรรคชวต สรางสรรคสงคม และทาสงดงามตางๆ ไมใชเปนสงทบรรลผลไดงายดาย คนจะตองมความเพยรพยายาม ตองมความเขมแขง ตองมความอดทน ตองมคณสมบตตางๆ มากมาย และตองดนรนฝกฝนตวเอง รวมแลวกคอ ตองพฒนาคน

เมอพดถงความสาเรจของแตละคน คนนนกคอตวเอง หมายความวาตองพฒนาตน ถาเปนสงคม กตองชวยกนพฒนาคนทงหลาย ทจะมารวมกนสรางสรรคสงคมนน ใหเปนคนทเขมแขง มความเพยรพยายาม ใจส เปนตน จงจะสรางความสาเรจได

ถาใชหลกธรรมงายๆ เรากบอกวา อทธบาท ๔ ไงละ ตองม ฉนทะ วรยะ จตตะ วมงสา อนนกยงชด ไมวาจะพดสานวนไหนอยางไร กคอตองมความเขมแขง มงมน แนวแน จรงจง ซงหมายถงวาตองมปญญาเขมดวย

ในเมอผลทหมาย ความเจรญงอกงาม ความด ความเลศประเสรฐสดของมนษยกตาม ความดงามของสงคมกตาม สนตสขของโลกกตาม จะเกดขนได ลวนเปนความสาเรจทตองอาศยความเพยรพยายาม การสรางสรรคดวยเรยวแรงความเขมแขงอยางน เราจงตองพยายามชกชวนกน ในการทจะพฒนาตวเอง ใหมคณธรรมความด ความเขมแขง ความขยนอดทน ∗ ธรรมกถา ของ พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ในวนวสาขบชา ๒ ม.ย. ๒๕๔๗ ณ อโบสถวดญาณเวศกวน ได

พมพเปนเลมหนงสอ มชอวา รฐศาสตรเพอชาต vs. รฐศาสตรเพอโลก ม ๒ ภาค คอ “ภาค ๑ วสาขทศน เพอวด

และพทธบรษท” และ “ภาค ๒ วสาขทศน เพอรฐและเพอโลก” ในการพมพครงน เมอนาเนอหามารวมเลมกบเรองท

เกยวกบการเมอง ไดแยกภาค ๑ ไปไวทายเลมเปน “ผนวก” สวนภาค ๒ ทคงไวน กไดตดชอของภาคออกไป

รฐศาสตรเพอชาต vs. รฐศาสตรเพอโลก

๕๑

ตงตนแตในครอบครว พอแมกจะตองอบรมเลยงดลกของตนใหเปนคนมจตใจใฝในความดงาม รกความร รกการสรางสรรค มจตใจเขมแขง ขยนหมนเพยร ไมใจเสาะเปราะบาง ไมเหยาะแหยะหยบโหยง เปนตน

กวางออกไปในสงคม เราจงตองมการจดการศกษา มการฝกฝนอบรมใหเดกและเยาวชนไดพฒนาตน ตลอดจนผคนทวไป คอประชาชนทงหมด กตองใหมคณสมบตและใหมคณธรรมเหลาน

ความสาเรจของผนาทยงใหญ คอพาคนชนะความยากไปถงความสาเรจทสรางสรรค

ไมใชแคนน เรองนจะตองพฒนากนขนไปถงระดบผนาประเทศ หรอผปกครองบานเมองเลยทเดยว เพราะผปกครองบานเมองนน จะตองมานาประชาชนใหเกดเรยวแรงกาลงกาย-ใจ-ปญญา-สามคค ในการสรางสรรค

ตวผปกครองทจะนบไดวาเปนผนามความสามารถ กคอผทมาเปนศนยรวมประสานใจ ชวยชกชวน ชกจง กระตนเราจตใจของคนรวมชาต ใหใฝในการสรางสรรคความดงาม ใหมความเขมแขงอดทน มความเพยรพยายามไมระยอทอถอย ใหมงมนทจะชวยกนพฒนาชวต พฒนาสงคม มปญญาหยงรมองกวางคดไกล สามารถชแนะนาทางวามอะไรดงามทชวตและสงคมควรจะไดควรจะถง ใหตระหนกวาสงคมของเรามอะไรเปนปญหาทจะตองแกไข มอะไรทจะตองชวยกนสรางสรรค แลวพากนบกฝาไป

ถาผนาทานใดมความสามารถน มาชวยกระตนเราใหคนในชาตมแนวคด มทศทาง มกาลงใจ และมเรยวแรงทจะสรางสรรคทาความด รวมใจเปนอนหนงอนเดยวกนได ประเทศชาตนนกจะเจรญงอกงามเขมแขง เฉพาะอยางยงในระยะยาว

เพราะฉะนน ถาพดใหสน หนาทของผนากคอ ตองคอยกระตนเราชกจงประชาชนใหไมประมาท

ไมประมาท กคอ ไมหลงระเรง ไมออนแอ ไมมวเมา ไมปลอยปละทงโอกาสแหงการสรางสรรค ไมมองขามละเลยทจะแกไขปองกนเหตปจจยแหงความเสอม ไมมวขลกขลยจมอยกบสงเสพบาเรอบนเทงตางๆ ทจะยวยวนลอเราใหไหลลงไปในทางเสอม หรอทาใหลาชา รวมแลวกคอทจะทาใหประมาท

๕๒ การเมอง แคทพระควรจะพด

เพราะฉะนน พระพทธเจาจงตรสสอนพระเจาปเสนทโกศลวา ในฐานะทพระองคเปนพระราชา สงสาคญกคอ

๑. พระองคตอง มกลยาณมตร และ

๒. (พระองคผมกลยาณมตรนน) จะตอง เปนผไมประมาท

การอยดวยความไมประมาท โดยมกลยาณมตรนน สาคญอยางยง คอ ตองมขาราชบรพาร มนตร คนทมารบใชรวมงาน ผสนองงานตางๆ ตลอดจนทปรกษา ทเปนคนด มความร มความดงาม มคณธรรม มความสามารถ ใฝด ตองการจะสรางสรรคประเทศชาตสงคมใหด ไมละโมบทจรต ไมคดหลอกลวงมงหาแตลาภ แลวกใหคาแนะนาอะไรตางๆ ทดงามแยบคาย

ถาผนาทาไดอยางน กจะมประชาชนเปนกลยาณมตรดวย ประชาชนกจะมจตใจใฝด มความรกความสามคค มจตใจรวมกน และมไมตรจตตอผบรหารประเทศชาตบานเมอง เปนกลยาณมตรตอกน แตผนานแหละตองทาตวใหเปนกลยาณมตรกอน เพราะเปนผนาทจะชกจงเขาไปในทางทถกตองดงาม

ถานาถกทางอยางน สงคมกจะมความสามคคพรอมเพรยงเปนอนหนงอนเดยวกนในทางทดงาม มเอกภาพของผทเปนกลยาณมตร กจะรวมกาลงกนไดเขมแขง สามารถฟนฝาอปสรรค แกไขปญหา และนาประเทศชาตไปสความเจรญงอกงามไดแน หลกการนเปนสงสาคญ เปนหวใจของการสรางสรรคประเทศชาต

คณธรรมของผปกครองนนมเยอะแยะ มภาวะผนาดานตางๆ มากมาย แตในทสดแลว พระพทธเจาตรสยาวา ผนาตองมกลยาณมตร ถาเพอนพองบรวารผบรหารบานเมองดวยกน ตลอดจนผทางานรบราชการทงหลาย ไมเปนกลยาณมตร เปนคนทจรต ไมซอตรง ประมาท มวเมา หลงอามส ไมมคณธรรม กเปนจดออนรายแรงทสด

เมอมคนเปนกลยาณมตรแลว กตองไมประมาทในทกภารกจและเหตการณดวย

เมอผนาไมประมาท กจะรกษาและขยายวงกลยาณมตรเพมขนดวย แตถาผนาประมาทเสย นอกจากตวเองประมาทแลว กจะพาใหผอนประมาทดวย กลยาณมตรทไมมน กจะผนแปรไปกลายเปนปาปมตร เลยไปกนใหญ จะหายนะกนทวทงสงคม เพราะฉะนน จะตองพยายามถอหลกนใหมน

รฐศาสตรเพอชาต vs. รฐศาสตรเพอโลก

๕๓

พระพทธเจาทรงใหหลกนแกพระเจาปเสนทโกศลวา ในทสดแลว คณสมบตของผนาจะมอะไรกตาม ตองม ๒ ขอนดวย เปนตวคมและเปนหลกประกนไว คอ ตองมกลยาณมตร และตองตงอยในความไมประมาทตลอดเวลา

แลวกอยางทวา ไมใชไมประมาทเฉพาะตนเองเทานน ตองชกชวนกระตนเราคนขางเคยงและประชาชน ใหไมประมาทดวย แตเมอตนเองไมประมาทแลว กงายทจะทาใหประชาชนไมประมาทดวย มกไปดวยกน อนนเปนเรองทตองยาไว

ผนาทมความสามารถจรงอยางน จะนาชนชมมาก ทาอยางไรเราจะมผนาทคอยกระตนเตอนชกนาประชาชนใหไมประมาท ไมใหลมหลงมวเมาหมกจมอยกบความมกงายใตกองเหยอลอ แตคอยปลกเราใหสงคมเขมแขงทจะกาวไปในทางของการสรางสรรค ไมระยอในการสหนาแกปญหา และมงมนในการทาสงดงามใหเจรญพฒนายงขนไป

รฐศาสตรบอกชอตว วาตดกรอบรฐ ขนไปยนเพดานชาต วงตามลทธศาสนอดมการณ เรองของสงคมประเทศชาตทงหลาย ทมความเปนไปตางๆ นน มเหตปจจยทหลากหลาย ทงปจจยภายในและปจจยภายนอก และเหตปจจยเหลานนกซบซอนหลายชน เชน ทงปจจยภายในและปจจยภายนอกสงคมนน กมทงปจจยขางในและปจจยขางนอกจตใจของบคคลเปนตวบบคนขบดน

กรณตรงขามกบทพดขางตน มมาแตสมยโบราณนานนกหนาแตไหนแตไรแลว เปนธรรมดาวา ในการปกครองกมประเทศของเราและประเทศของเขา มประเทศทเปนฝายของตวและประเทศทเปนฝายศตร มรฐอนภายนอกทงใกลและไกล แลวกมปญหาในการขดแยงกระทบกระทงกน มการแขงขนแยงชงอานาจ รบราฆาฟนทาสงครามกน

เพราะฉะนน ความคดทางรฐศาสตรแตไหนแตไรมาจงมงใหเราได ใหเราเหนอเขา ใหเราชนะ และหาทางวา ถาเปนฝายอนพวกอน เราไมตองการใหเจรญงอกงาม เรากไปทาใหประมาทเสย

อยางเรองสงครามภารตะ ในกาพยมหาภารตะ ทเลาเรองราวเหตการณสมยประมาณ ๘๐๐ ปกอนพทธกาล (แตวรรณกรรมทแตงเปนมหากาพย ซงเลาเรองน เกดหลง

พทธกาลราว ๒๐๐–๙๐๐ ป) แมจะมความคดคานงทางธรรมทเรยกวาเปนปรชญาไมนอย แตพดรวมๆ วา พวกวรรณคดในยคของเรองราวกอนพทธกาลน แสดงหลกรฐศาสตรการปกครองแบบทวา ตางฝายกจะแยงชงอานาจกน ตางกมงหมายความยงใหญของตน

๕๔ การเมอง แคทพระควรจะพด

เพราะฉะนน หลกการทวไปกคอ รฐทงหลายจะสรางความยงใหญของตน บนความยอยยบของรฐอน เปนอยางนนเรอยตลอดมา ดวยเหตน ผปกครองจะตองพยายามใหรฐอนออนแอ

อยางตาราการปกครองสมยโบราณยคปพระเจาอโศก คอพระเจาจนทรคปต ซงมพราหมณจาณกยะเปนมหาเสนาบดหรอปโรหต จาณกยะทเรยกไดวาเปนผสรางพระเจาจนทรคปตขนมาน ไดแตงตารารฐศาสตรสาคญเรยกวา “อรรถศาสตร” วาดวยหลกการปกครองซงใชกนมาในอนเดยโดยตลอด

“อรรถศาสตร” สอนวธการใหกษตรยแสวงหาความยงใหญ บอกกลวธวาจะขนสความยงใหญมอานาจสงสดไดอยางไร จะสรางรฐของตนใหยงใหญเจรญรงเรองไดอยางไร ความคดในทางรฐศาสตรโดยทวไปกจะเปนอยางน คอวาพระราชาซงเปนผปกครองทดนน มความปรารถนาดตอประชาชนในรฐของตน แตวาแคของตวนะ สาหรบรฐอน ฉนพรอมทจะหาหนเตมท

เพราะฉะนน กจะมวธการทวา ทาอยางไรจะใหรฐอนจมอยในความออนแอ เชนวา รฐทงหลายทอยใกลเคยง ถาเกงขนมา อาจเปนอนตรายตอเรา เรากหาทางใหเขาขดแยงกนไว เมอเขาขดแยงกน เรากสบาย นอกจากวาเมอเขามวยงกนอย จะไมมายงกบเราแลว เขายงมาพง หรอหวงพงเราดวย เพราะวาทง ๒ ฝาย เมอขดแยงกนแลว กตองหาพวก เรากยงสบาย เขาทางโนนท เขาทางนท

ถาไมอยางนน กอาจจะใชวธการตางๆ ในการปลกปนยแหยหรอลอหลอกมอมเมา ทจะทาใหประชาชนของรฐอนออนแอ จมอยในความวนวายกนเองหรอมวเมาประมาทเสย ซงปจจบนนกอาจจะยงมการใชกนอย

ดงทไดรเหนกนวา ถอยหลงไปสมยอาณานคม ญาตโยมเกาๆ กคงจาไดวา องกฤษกปกครองอาณานคม ฝรงเศสกปกครองอาณานคม ซงกอยแถวๆ น ใกลๆ รอบๆ เมองไทยนเอง

เราจะไดยนวา องกฤษนนเนนวธปกครองอาณานคมแบบทฝรงเรยกวา “divide and rule” คอ แบงแยกแลวปกครอง หมายความวา ประเทศอาณานคมหรอเมองขนทงหลายน เขาจะตองทาใหประชาชนหรอคนภายใน ตงแตผบรหารประเทศทเปนเมองขนแตกแยกกน เมอแตกแยกกนแลว พวกนกจะยงนวเนยกนอยขางใน ไมมาคดกเอกราช หรอจะไมมาคดแขงขนตอผปกครอง แถมจะคอยพงและคอยขอใหชวยเขา

รฐศาสตรเพอชาต vs. รฐศาสตรเพอโลก

๕๕

เปนอนวา องกฤษใชวธปกครองแบบนจนเปนทรกน เรยกวา “divide and rule” ใหคนขางในประเทศแตกกนทะเลาะกนเสย แลวเขากปกครองไดสะดวก

ทนฝรงเศส เรากวาไปตามทรกนมาวา ฝรงเศสนนใชวธทาใหประชาชนมวเมา เพลดเพลน เชน ปลอยตามใจหรอมอมเมา ใหชาวเมองขน ไดเลนการพนน ไดดมสรากนใหสบาย พอสนกสนานเพลดเพลนมวเมา กตดจม ปวกเปยกปอแป ไมใสใจทจะมาแขงขนหรอคดการอะไร

ทจรง เรองแบบนเปนวธการปกครองทมมาแตโบราณ อยางในมหาภารตะ ทพดถงเมอก กแสดงวธการอยางน เชนวา เมอไปรบชนะประเทศอนแลว พวกประชาราษฎรของเขายอมมความเคยดแคนตอประเทศทไปตไปฆาเขา เพราะพอแมพนองญาตมตรของเขาตองตายกนไปมากมาย เขากมวธการอยางหนงวา ไปสนบสนนสงเสรมมหรสพและการละเลนบนเทงตางๆ ใหแพรหลายทวไป ไปเอาอกเอาใจแบบนใหเขาชอบ

พวกราษฎรเหลานน กไปลมหลงเพลดเพลนมวเมากบการสนกสนานกนเหลาเมายากน เลยลมความแคน หรอสนกจนหายแคนไปเลย บางทยงกลบมานยมชมชอบฝายประเทศผปกครองทมาเอาใจดวยซา

แมแตในประเทศของตนเอง ถาผปกครองใชวธทจะทาใหประชาชนเพลดเพลนหลงระเรงมวเมาประมาท กไมสามารถจะพนจากการถกระแวง เพราะวาคนทรหลกรฐศาสตรมาแตโบราณ เขากจะคดสงสยไดวา ทานผนมเจตนาอะไร มงอะไรกนแน คดจะเอาอยางไรกบราษฎร จะเอาราษฎรมาเปนเครองมอหาผลประโยชนของตวหรอเปลา หรอจะทาใหจมอยกบเรองเหลานจนลมคดอะไรสกอยาง

แตรวมแลว ในทสด ผลรายกมาตกทสวนรวมทงสงคม คอ ประชาชนจะประมาท ไมเขมแขง ออนแอ ไมมกาลง และไมใสใจทจะมาชวยกนสรางสรรคประเทศชาต แมแตชวตของแตละคน ครอบครว ชมชน ทองถนทงหลาย กจะกะปลกกะเปลยไปหมด

แมแตอดมการณใหญๆ และลทธศาสนาเปนอนมาก ทมองอะไรกวางออกไป กเขามากากบการเมองการปกครองและเรองของสงคม ในลกษณะทเปนการแบงแยกพวกฝาย แลวกกลายเปนตนเหตของการบบคนหาหนเบยดเบยนไปเสยเอง แตเรองนยาวมาก ตองขามไปกอน

๕๖ การเมอง แคทพระควรจะพด

แนวคดทางรฐศาสตรทวไป ยากจะพนการใหตนยงใหญ บนความยอยยบของคนอน

เปนอนวา เรองสาคญในการทจะนาประเทศชาตไปสความเจรญรงเรอง กคอขอทวา ทาอยางไรเราจะชวยกนทาใหประชาชนมความเขมแขง มความเพยรพยายาม ในการสรางสรรค โดยไมประมาท ถาทาไดอยางน นนคอความสาเรจของผนา ทควรแกการยกยองอยางแทจรง ผนาตองมความสามารถแบบน คอ สามารถกระตนเราใหคนรวมมอ รวมแรงรวมใจทจะทาการอะไรตางๆ ซงจะทาใหเกดความสามคค และกจะมความนยมตอผปกครองไปดวย

แตทน จะกระตนดวยอะไร อาจจะกระตนดวยโลภะ คอความอยากได ใหยงกบเรองผลประโยชน เรองอามสสงเสพบาเรอ อาจจะกระตนดวยโมหะ ใหตดเพลนหลงระเรงมวเมา หรอบางทกระตนดวยโทสะ

ในการกระตนดวยโทสะ เขาเอาประเทศอนหรอศตรเปนเปา แลวกปลกระดม ใหเคยดแคนเกลยดชงพวกนน ยงแคนเขา กยงมารกเรา แลวกเกดกาลง ทาใหมารวมดวย

เหมอนอยางฮตเลอร ทานผนกใชวธเอาความแคนของชาวเยอรมนมาเปนจดปลกระดม คอวา ชาวเยอรมนหลงจากแพสงครามโลกครงท ๑ แลว มความโกรธแคนตอพวกประเทศสมพนธมตรทชนะสงครามแลวทาสญญาทกดขพวกเขา จดนเปนปมแหงความเคยดแคนอยตลอดเวลา เพราะฉะนน พอฮตเลอรหยบเอาจดเหลานขนมาปลกระดม ชาวเยอรมนกยงเคยดแคน และมกาลงรวมสามคคอยางเตมท เลยเกดสงครามโลกครงท ๒ ขนมา นนกคอ กระตนดวยโทสะ

มนษยทวไปกกระตนกนดวยโลภะบาง ดวยโทสะบาง ดวยตณหาบาง ดวยมานะ ความตองการยงใหญบาง อะไรตางๆเหลาน พระพทธศาสนาตองการใหกระตนเราชกชวนกนดวยปญญา ดวยคณธรรมความใฝปรารถนาด ซงเปนเรองทยากอย หลกรฐศาสตรของพระพทธศาสนาจงขยายพนขอบเขตผลประโยชนและอานาจของรฐ ออกไปถงประโยชนสขของทงโลก

รฐศาสตรตงแตสมยโบราณเปนอยางทวาขางตนนนมาโดยตลอด พราหมณจาณกยะทพดถงเมอกน มอกชอหนง เรยกวา เกาฏลยะ ซงแปลวา คนเจาเลหนนเอง เพราะวาทานใชวธทวาน

รฐศาสตรเพอชาต vs. รฐศาสตรเพอโลก

๕๗

สาหรบบานเมองของทาน ทานตงระบบการบรหารอยางด หมายความวา มงหมายใหราษฎรของตวเองอยด มความรมเยนเปนสข ภายในรฐทเขมแขง แตสาหรบประเทศอน กไปทาใหเขาออนแออยางทพดเมอก คอ สรางความยงใหญแหงรฐของตน บนความยอยยบของรฐอน

ทางตะวนตกกเหมอนกน อยางรฐบรษอตาลทเปนนกคดเจาทฤษฎทางรฐศาสตรทมชอเสยงมากของฝรง ชอแมคคอาเวลล (Niccolò Machiavelli) ซงบางทถงกบไดรบยกยองใหเปนบดาแหงรฐศาสตรสมยใหม กสอนระบบทเรยกวาเจาเลหเจากล ในการแสวงความยงใหญ ดวยการกาจดฝายศตร ไมวาจะกาจดไดอยางไร เอาทงนน ไมถอเปนการเสยคณธรรม

มคนเทยบวา จาณกยะ เปนแมคคอาเวลลแหงชมพทวป แตทจรงไมนาเรยกอยางนน เพราะจาณกยะเกากวาเยอะ จาณกยะน นบด พระเจาจนทรคปตข นครองราชย พ.ศ. ๑๖๓ แตแมคคอาเวลลเพงตายเมอป ๒๐๗๐/1527 แมคคอาเวลลจงหลงจาณกยะเกอบ ๒,๐๐๐ ป ฉะนน จะเรยกจาณกยะ เปนแมคคอาเวลลแหงชมพทวป คงไมถก ตองเรยกแมคคอาเวลล เปนจาณกยะแหงตะวนตก หรอแหงยโรปจงจะได

แตรวมความวา ทงจาณกยะและแมคคอาเวลล มความคดทานองเดยวกนน คอตองทาลายศตร ซงเปนแนวคดทยดถอกนมา จนกระทงเกดพระพทธศาสนา แลวกเกดพระเจาอโศก ทนาหลกพระพทธศาสนามาใช วาทาอยางไร เราจะไมใชมรฐศาสตรเพยงเพอชาต แตมรฐศาสตรเพอโลก

จากรฐศาสตรเพอชาต กาวใหมขนไปสรฐศาสตรเพอโลก

การเกดขนของพระพทธศาสนา มองไดกวางขวาง ไมใชเพยงในแงของธรรมะทเราเอามาใชปฏบตในวดเทานน แตกนความกวางทวไปหมด ซงกเปนเรองธรรมดา ทควรจะเปนและตองเปนอยางนน เพราะคณธรรมความด และสตปญญาอะไรทกอยาง เปนคณสมบตทตองใชทกททกกาล ปรบขยายไปใชไดทกระดบ เพราะฉะนน เมอจตใจและปญญาพฒนาตอมา รฐศาสตรเพอชาต กกลายเปน รฐศาสตรเพอโลก

หลกความคดนจะเหนไดแมแตในชาดก ซงไมใชเปนเพยงนทานสาหรบสอนเดก ถาพดอยางภาษาคนสมยน กเรยกวา มปรชญาการปกครอง มปรชญาในทางเศรษฐกจ เปนตน อยในชาดกนนเยอะไปหมด

๕๘ การเมอง แคทพระควรจะพด

ชาดกแทนทจะสอนวา ทาอยางไรจะทาลายศตรได จะแกแคนเขาใหสาเรจไดอยางไร กลบสอนเรองเหลานวา ทาอยางไร ประเทศตางๆ รฐตางๆ จะอยกนดวยดโดยไมเบยดเบยนซงกนและกน นคอกาวใหม ซงแปลกมากจากระบบความคดทางการปกครองในสมยโบราณ

ทจรง ความคดทางการปกครองเดยวนกยงโบราณอย ยงไมไปไหน กยงคดแตวา จะเอาอยางไรใหฉนรกษาผลประโยชนของฉนได จะทาลายฝายศตรได คดกนแตอยางนเทานน แลวอยางนจะไปสรางสนตสขใหแกโลกไดอยางไร

มนษยตองมความคดทจะกาวตอไป ตองขามพนความคบแคบ พระพทธเจาไดทรงวางหลกขนมา ใหไมคดแควาจะสรางความยงใหญใหแกรฐของตน แลวกทาใหรฐอนตองแตกสลายยอยยบไป แตทาอยางไรจะอยดดวยกน ใหประโยชนของเราเปนสวนรวมทแผกระจายไปยงโลก ทมรฐตางๆ และมมนษยเหมอนอยางเราพวกอนๆ มากมายอยรวมกน

พระเจาอโศกมหาราชทรงเปนผนาหลกธรรมนมาใชจรงจง ในหลกแหงนโยบายทเรยกวา “ธรรมวชย” คอแทนทจะชนะดวยศาสตราวธ กชนะดวยธรรม

หลกนพระพทธเจาทรงสอนไวในจกกวตตสตร (เรยกเปนไทยวา จกรวรรดสตร กได) เปนตน คอมในพระสตรหลายสตร ซงมพทธดารสวา “อทณเฑน อสตเถน ธมเมน สเมน อภวชย” นคอทมาในพระไตรปฎกของคาวา ธรรมวชย ซงเปนหลกการปกครองของพระราชาผเปนจกรพรรด

“จกรพรรด” ในทน หมายถง จกรพรรดในความหมายเดมทางธรรม ไมใชจกรพรรดแบบ emperor

ในเวลาทแปลเปนภาษาองกฤษนน จกกวตต/จกรพรรด น นกปราชญในวงการภาษาบาล แมแตฝรง เขาไมแปลเปน emperor หรอก แตคนไทยเราเอา “จกรพรรด” มาเปนคาแปลสาหรบ emperor กนเอง

ทจรง คาวาจกรพรรดไมไดแปลวา emperor ตองบอกวาเปน emperor ในความหมายของไทย แตในวงวชาการ จกกวตต/จกรพรรด เขาแปลกนวา Universal Monarch หรอ Universal Ruler คอพระมหากษตรย หรอผปกครองทเปน universal (ไมใชเจาผปกครอง empire)

รฐศาสตรเพอชาต vs. รฐศาสตรเพอโลก

๕๙

พระมหากษตรยทเปนจกรพรรดแบบน ตองเปนผทมชยชนะโดยไมตองใชศาสตรา ไมตองใชทณฑ ไมตองใชการลงโทษ หรอเครองมอทารายกน แตชนะโดยธรรม คอชนะใจดวยความด และพระเจาอโศกกนาหลกนมาใช จงเรยกนโยบายของพระองควา “ธรรมวชย” แลวพระองคกทาสาเรจดวย จงเปนพระมหากษตรยทยงใหญทสด

ฝรงบางคนถอวาพระเจาอโศกมหาราชเปนกษตรยผเดยวในประวตศาสตรทเขานบถอ เปนผเดยวทยงใหญจรงๆ ทานผนคอ H. G. Wells ซงเขยนไวในหนงสอชอ Outline of History

รวมความวา พระเจาอโศกมหาราชเปนทชนชมนยมนบถอ เพราะนาหลก “ธรรมวชย” มาใช ซงกหมายความตอไปดวยวา พระองคไดเลกแนวคดของพระเจาป ทพราหมณจาณกยะไดปลกฝงตงไว จาณกยะนเปนผสรางอาณาจกรมคธทพระเจาจนทรคปตเปนผเ รมวงศปกครองและยงใหญมาก สมยเดยวกบพระเจาอเลกซานเดอรมหาราช (Alexander the Great) คอ พระเจาอเลกซานเดอรมหาราชพชตดนแดนมากมายมาจนจดถงชายแดนประเทศอนเดย ตไดแควนโยนก (ฝรงเรยก Bactria) ลงมาถงตกศลาราวป ๓๒๖ กอนครสตศกราช (ถานบเปน พ.ศ. แบบเรา ก ๑๕๗) ตงทพเตรยมจะบกอนเดย

ทนน อเลกซานเดอรมหาราชไดพบกบจนทรคปตทเปนปของพระเจาอโศก ซงเวลานนยงไมไดอานาจ ตอนแรกกจะรวมมอกน แตแลวเกดขดใจกน พระเจาอเลก-ซานเดอรมหาราชกจบจนทรคปตขง แตหนออกมาได

เรองนยดยาว รวบรดวา ในฝายของพระเจาอเลกซานเดอรมหาราชนน เสนาขาทหารเบอหนายการรบเตมท เพราะไดรบราฆาฟนมาตลอด กเลยยกทพกลบไปในป ๓๒๕ กอนครสตศกราช และจากนนอก ๔ ป (บางตาราวาในป 325 B.C. นนเอง) จนทรคปตกโคนราชวงศนนทะลงได และตงราชวงศโมรยะ (เรยกอยางสนสกฤตวา เมารยะ)

นคอพระอยกาหรอปของพระเจาอโศกมหาราช อโศกทเปนกษตรยผยงใหญทสดของชมพทวป หรอพดคราวๆ คออนเดย

เปนอนวา พระเจาอโศกมหาราชไดลมเลกนโยบายแบบของพระเจาจนทรคปต ทพราหมณจาณกยะวางไว ทมงใหสรางความยงใหญแหงรฐของตน บนความยอยยบของรฐอนๆ เปลยนมาใชนโยบาย “ธรรมวชย” ทวาทาอยางไรจะใหรฐทงหลายและมวลมนษยอยดดวยกนดวยความสงบสข เพราะฉะนนจงบอกวา ไมใช รฐศาสตรเพอชาต แตเปน รฐศาสตรเพอโลก

๖๐ การเมอง แคทพระควรจะพด

ถาจะนาโลกขนไปสความพนปญหา ตองมความเขมแขงทางปญญาเหนอกวาผทชนะการแขงขน

ทพดกนวาอารยธรรมปจจบนเจรญนกหนานน แมกระทงบดน มนษยกยงไมสามารถกาวขนไปถงหรอแมแตเฉยดใกลรฐศาสตรเพอโลกอนนเลย

คนไทยเรา ในเมอมหลกธรรมอนน ทพระพทธศาสนาไดมอบใหไว เรากควรจะกาวออกหนาไปได ดวยจตสานกวา เราควรจะมอะไรใหแกโลกนบาง เราไมควรมาตดอยแคจะแขงขนในระบบแหง รฐศาสตรเพอชาตน เทานน

แมแตจะแขงขนสกนใหชนะเขาไดในยคโลกาภวตนแหงการแขงขนทางธรกจ เปนตนน เรากตองมความเขมแขงใหมากพอ จงจะเดนหนาไหว แลวเราจะมาออนแอปวกเปยกมวเมาลมหลงอยไดอยางไร เรากตองมความเขมแขง สรางกาลงงานพฒนาคนของเราใหมพลงความสามารถขนมา

โดยเฉพาะ ความเขมแขงทางปญญา ตองมใหมาก ถาไมมปญญา กมดบอด ไปไหนไมรอด ถงจะมกาลงกาย และกาลงอาวธอยางเยยมยอด กไดแคคอยพงพา แมแตมกาลงจตใจเขมแขง กตดตนไปไมตลอด ตองมปญญาทเยยมยอด จงจะชนะเขาได เราจงตองมาเนนการสรางคนของเราใหมกาลงปญญา แลวเราจงจะสามารถมชยชนะทแทจรงในโลกาภวตน ในโลกแหงการแขงขนนได

แตเราไมควรมเปาหมายเพยงแคนน เราจะตองมองตอไปใหถงจดหมายทแทของอารยธรรมทวา เราจะตองแกปญหาของโลกทตดจมอยในการเบยดเบยนซงกนและกน การแยงชงอานาจ และการทาลายผอนรฐอน เพอประโยชนแหงรฐของตน ทาอยางไรจงจะแกปญหาในขนนได ชาวพทธทวามศาสนาแหงโพธปญญา จะตองคดใหไดในระดบน

ในชาดกมคาสอนประเภทน ขอใหไปศกษาด ทาไมจงเรยกพระมโหสถวาเปนผสงสดในดานปญญาบารม? กเพราะมโหสถสามารถใชปญญาสยบศตรทจะมาทารายประเทศชาตของทาน โดยไมตองทารายเขา และทาใหเปนไมตรกนได คอเอาชนะโดยธรรม เอาชนะโดยไมตองทารายเขา

เคยพดบอยๆวา ทพระพทธเจาสอนวา เวรไมระงบดวยการจองเวรนน ไมใชวา เขามาทารายเราแลว เราไมตองจองเวรคอเราอยเฉยๆ ปลอยใหเขาฆา ไมใชอยางนน

รฐศาสตรเพอชาต vs. รฐศาสตรเพอโลก

๖๑

คนไทยมกไปตดหรอตนอยแคนน คอคดแควา เขามาทารายเรา ออ เวรระงบดวยการไมจองเวร เรากนอนใหเขาฆาเสยดๆ หรอเขาทารายเสรจแลว เราไมตาย กแลวไป จบแคนน ไมใชอยางนน

พระพทธเจาสอนไว อยางในชาดก เชนมโหสถชาดกนชดเจนมาก ฝายศตรเขามงราย เราไมไดคดมงรายเขา เขายกทพมาเลย จะมาทาสงครามฆาฟนเอาเราเปนเมองขน แลวมโหสถคดและทาอยางไร ทแนๆ กคอ มโหสถไมตองการทารายเขา แตกตองรกษาบานเมองและประชาชนใหอยดดวย

เมอไมตองการทารายเขา กตองเอาชนะเขาดวยวธทไมตองทารายตอบ มโหสถตองคดหนก แตทสาคญคอตองมปญญาทจะคด ขยายความวา ตองมปญญาทรไดแจงจรง และทคดไดชดเจน

ยกตวอยาง มโหสถนอกจากรเชยวชาญในหลกวชาการดานรฐศาสตรและยทธศาสตรแลว ก รขอมลและแสวงหาขอมลของฝายททาตวเปนศตรจนรเขาละเอยดลออทวตลอดทกจดทกดาน แลวจากความรนน กคดจดคดวางแผนดาเนนการเปนขนเปนตอนทจะทาใหปฏบตการของฝายทคดรายนนเปนหมน หรอไมกกลายเปนการกาวเขาไปในกบดกทแมไมถกทาราย แตกดนไมได จนในทสด ฝายทคดรายนนตองหยดยอมแตโดยด

คนทจะชนะเขาโดยไมตองทารายเขา ทเรยกวาไมชนะดวยเวรนน ตองเกงกวาคนทคดจะมาทารายเปน ๑๐ เทา เพราะฉะนน คนทจะสรางโลกใหมสนตสขทแทจรง จะตองเปนคนทพฒนาอยางสง ถาเรามวมาเพลดเพลนมวเมากนอย ออนแอปวกเปยก โดยเฉพาะออนปญญา (หรอเบาปญญา) กไปไมรอด

เราจะตองสรางคนของเราใหมคณภาพเหนอกวาประเทศทกาวหนาพฒนาแลวในการแขงขนนเสยอก เราตองเหนอเขาจรงๆ โดยเฉพาะเหนอทางปญญา เพราะฉะนน เราจะมวมานง มานอน มาเพลดเพลนมวเมาอยไดอยางไร เราตองเรงรดกน

ขนท ๑ เราตองสามารถชนะในการแขงขนน อยางนอยไมใหเขามาครอบงาเราได

ขนท ๒ เหนอกวานนกคอ เราจะตองกาวขนไปสการแกปญหาของโลกทเบยดเบยนซงกนและกนอยน เปลยนแปลงโลกนใหเปนโลกทมสนตสข นาเอารฐศาสตรเพอโลกไปสถาปนาในโลกยคปจจบน หรอโลกาภวตนใหได

๖๒ การเมอง แคทพระควรจะพด

ชาวพทธควรจะมาปลกใจกนในเรองเหลาน มาสรางความเขมแขงในตว แลวเราจะกาวไปไดจรงๆ เพราะเรามหลกการแลว เรองมโหสถชาดกขอใหไปศกษาใหด วาปญญาของพระมโหสถเปนอยางไร

ปญญาอยางมโหสถนน สาระสาคญกคอ ทานสามารถใชปญญาเอาชนะศตรทมงรายตอเราดวยการไมทารายตอบเขา และนอกจากไมทารายตอบเขาแลว ยงสามารถทาใหเขายอมสยบ ยอมเปนไมตร เพออยดวยกนอยางด มสนตสขสบไป

เหนไดเลยวา การใชปญญาขนนยากทสดในโลก เอาชนะดวยศาสตราวธยงงายกวา แตทงโลกกตองยอมรบวา ถาไมกาวไปถงรฐศาสตรเพอโลกแบบน โลกกไมมทางมสนตสข จะทาอยางไรได ถงจะยากกตองทา ถาไมอยางนนแลว โลกนจะไมมความหวง

ตามสภาพเวลานพดไดวา ความหวงในสนตภาพไมมเลยในโลก มแตความคดทจะเบยดเบยนหาหนทาลายกน มนษยอยกนดวยความหวาดกลว อยกนดวยความใฝอานาจ ทงใฝอานาจ แลวกกลวดวย

อยางประเทศใหญๆ ทพฒนาแลว ไมใชวามงอานาจยงใหญอยางเดยว แตในการรกษาอานาจความยงใหญนน เขากมความหวาดกลวมาก ยงใหญ กยงกลว โดยเฉพาะกลวสญเสยอานาจ และความกลวนนทาใหหวาดระแวง เมอหวาดระแวงกทาใหตองกาจดคนอน ตองทารายเขากอน เพอปองกนไว เพอไมใหเขามกาลงขนมาเปนคแขงหรอเปนอนตรายแกตว

“ความกลว” นแหละเปนตวราย อยามองแคความโลภอยากไดผลประโยชนหรอความอยากไดอานาจเทานน ไมใชอยางนนหรอก ความกลวนรายยงนก

คนไมมอานาจกกลว คนมอานาจกกลว ทงสองฝายกลว แตคนกลวทไมมอานาจ ทาอะไรเขาไมได ไดแตหน แบกทกขไวทตว สวนคนกลวทมอานาจนรายทสดเลย เพราะวา เพยงแคหวาดระแวงขนมา เขาอาจจะทารายผอนใหพงพนาศยบเยนไปหมด เพอใหตวอยได ตวเองทกขแลว ทาใหคนอนยงทกขอยางหนก เพราะฉะนน ทานจงถอวาความกลวเปนเรองสาคญ ความหวาดระแวงเปนเรองรายแรงอยางยง

เราอยาไปมองเฉพาะความโลภอยากไดผลประโยชน และความอยากใหญมอานาจเทานน แตความโลภและหวงหวงอานาจนนจะพวงเอาความระแวงหวาดกลวมาดวย หลกการหลายอยางทางรฐศาสตรทสรางกนขนมา กสบเนองจากความหวาดระแวง และความหวาดกลววา ชาตอนรฐอนใหญขนมา จะเปนภยแกตน หรอแมเพยงแขงกบตน เปนตน กเปนกนมาอยางน

รฐศาสตรเพอชาต vs. รฐศาสตรเพอโลก

๖๓

เพราะเหตดงวามา รฐศาสตรเพอชาต จงไมอาจสรางสนตภาพทแทจรงได และเราจงตองกาวตอขนไปใหถง “รฐศาสตรเพอโลก”

พระสงฆตองเปนกลยาณมตรหลกของชาวบาน ตองฉดสงคมไทยขนจากความประมาทมวเมาใหได ไดพดมานานมากแลว วนนไดพดถงธรรมในแงของการสรางสรรคชาตประเทศและสงคมของโลก ใหมสนตสข ซงเปนเรองสาคญในยคน ทเราจะตองกาวตอไป แตทพดมาทงหมดนไปเนนทผปกครอง ทานผนา ผบรหารประเทศชาต จงขอยาวาอยาลม ตองมองดพระดวย พระนแหละสาคญมาก

เราบอกวาทานผนาผบรหารประเทศชาตจะตองเปนกลยาณมตร มาชกจงประชาชนใหมกาลงใจเขมแขง มความเพยรพยายาม ไมประมาท ไมลมหลงมวเมา ไมออนแอ ไมระยอทอถอย แลวรวมใจกนสรางสรรคตางๆ อนนจะเปนความสาเรจทแท

ผนาทยงใหญจรงๆ คอ ผนาทสามารถเอาหลกความจรง หลกความถกตอง เอาประโยชนทแท มาเปนทอางองทจะใหประชาชนรวมแรงรวมใจกนในการสรางสรรคชวตและสงคม โดยไมตองอาศยความโลภหรอความโกรธมาเปนเครองกระตนเรา เรากหวงอยางน จงขอทานผนาอยาไดมานาใหประชาชนลมหลงมวเมาอะไรเลย

ทนอกฝายกพระนแหละ อยาไดไปมองเฉพาะทานผนา หรอผบรหารบานเมองเทานน พระนบางทกทาหนกเหมอนกน คอไมเอาหลกพระพทธศาสนาไปสอน ไมไปกระตนปลกเราประชาชนใหไมประมาท แตกลบไปทาในทางทตรงขาม

พระตองตงมนในหลกทพระพทธเจาสอน และนาประชาชนไปตามหลกนน หลกทพระพทธเจาทรงสอนยานกกคอ ใหไมประมาท แมกระทงจะปรนพพานกตรสเปนปจฉมโอวาทวา ใหไมประมาท พระกตองเปนผนาในความไมประมาท และพระกจะตองไปชกจงสงสอนญาตโยมประชาชนใหไมประมาท

ใหไมประมาทในอะไร กคอ ใหไมประมาทในการนาหลกและขอปฏบตทดทถกตองในการพฒนาชวตสงคม มาใช มาดาเนนการสรางสรรคชวต สรางสรรคครอบครว เชนทาการงานอาชพดวยความขยนหมนเพยร เปนตน แตถาพระไปชกจงในทางตรงขาม กกลายเปนชกจงใหประมาท

๖๔ การเมอง แคทพระควรจะพด

ชกจงใหประมาท กคอ ใหเขาลมหลงมวเมา ใหหวงผลจากการออนวอน จากการดลบนดาล จากการรวยทางลด จากการหวงโนนหวงนทเลอนลอย เชนไปขดเลขขดหวยอะไรตางๆ พดรวมสนๆ วา รวยลด-ลาภลอย-คอยผลดลบนดาล นคอพระไปนาคนในทางทประมาท ซงเวลานกลายเปนวาพระไดมสวนสาคญในการชกนาดานน

ถงเวลาแลว ทพระเราจะตองเขาสทางปฏบตใหถกตองตามหลกทพระพทธเจาสอน และเปนกลยาณมตรของประชาชนชาวบาน ทจะนาเขาไปในทางทถกตองนน ไมใชกลายเปนผทาลายหลกนนเสยเอง

พระนน ถาทาไมด กกลายเปนผทาลาย และทาลายไดทงหมด เรมตงแตทาลายคาสอนของพระองค แมแตทาลายพระพทธเจากได หรอกลายเปนปฏปกษตอพระพทธเจา อยางพระทไปชกจงประชาชนใหประมาท คอใหปฏบตตรงขามกบคาสอนของพระองค กเทากบเปนปฏปกษตอพระพทธเจา เพราะฉะนน ถงเวลาทชาวพทธจะตองชดเจน วาอะไรเปนพระพทธศาสนา เราปลอยปละละเลยกนมานานแลว อยกนแบบเรอยเปอย หลกอะไรกไมร ความเปนพทธหรอไมใชพทธอยตรงไหน กไมสนใจ ทวาเปนพทธเปนอยางไรกได นคอ “สงคมแหงความประมาท” ถาขนอยกนอยางน เราจะสรางประเทศชาตขนไปไดอยางไร

เพราะฉะนน จะตองมาปลกเรากระตนเตอนกน ใหเขมแขงขนมา ใหไมประมาท ใหมความเพยรในทางทด นไมใชปลกใหไปโกรธไปเกลยดเคยดแคนอะไรกน แตใหมาคด ใหมาทา ใหมาชวยกนสรางสรรค อยางนอยใหฉกใจคดบางวา อะไรนะเปนพระพทธศาสนา หลกการของพระพทธศาสนาวาอยางไร ทเรยกวาเปนชาวพทธนน เราจะตองทาอยางไรบาง

ถาจะมาปฏญาณตนเปนพทธมามกะ กตองรแลววา การเปนพทธมามกะนคอเปนอยางไร จะตองเชออยางไร ตองรอะไร และตองทาอะไรบาง แตน พอถามวาเปนพทธมามกะ คอเปนอยางไร จะตองรอะไร จะตองทาอะไร จะตองเปนอยอยางไร พทธศาสนาสอนวาอยางไร ไมรสกอยาง

วนนไดทราบวามการปฏญาณตนเปนพทธมามกะ ญาตโยมจะตองไปถามวา ทานทปฏญาณตนเปนพทธมามกะวนน รไหมวาพระพทธเจาสอนอะไร ลองบอกมาสก ๒ ขอ แลวตวทานจะตองทาอะไรบาง ไมอยางนนทานจะเปนพทธมามกะไดอยางไร

นเรากปรารถนาดตอกน ไมไดแกลงวาอะไร แตตองพดไวบาง เปนการเสรมสต รวมความกคอ มาชวนกนใหไมประมาท นนเอง

รฐศาสตรเพอชาต vs. รฐศาสตรเพอโลก

๖๕

เสรภาพทเลอนลอยไมรจดหมาย ทาลายประชาธปไตยของคนทไรการศกษา

เวลาน สงคมนถงจดวกฤตแลว ยาแยแลว คนไทยตองมาชวยกนสรางสรรคชวต สรางสรรคครอบครว สรางสรรคสงคมของตวเองขนมา ใหเปนชวต เปนครอบครว เปนสงคม ทไมประมาท โดยเฉพาะ ไมประมาทในการศกษา คอไมประมาทในการสารวจตรวจตราและฝกฝนพฒนาชวตของตน ในการพฒนากาย วาจา จตใจ และปญญาของตน พรอมทงพฒนาความสมพนธกบสงแวดลอม กบเพอนรวมโลกรวมสงคมตางๆ ใหด รวมกนทาใหประเทศชาตสงคมและโลกนรมเยนงอกงามอยในสนตสขตอไป

เมอรจดของปญหาและรแนวทางในการสรางสรรคอยางนแลว ถาเราตนขนจากความประมาท กจะเกดมพลงทจะทาการตางๆ อยางมจดหมาย

ตอนนแหละ พวกเสรภาพและหลกการอะไรตางๆ ทประชาธปไตยใหไว กจะมความหมายขนมา เรากจะใชเสรภาพเปนตนนนอยางมจดหมายดวย โดยถกตองตามหลกการ ในการทจะพฒนาชวต ในการแสวงปญญา ในการทาสงดงาม ในการนาเอาศกยภาพทมอย ทไดพฒนาออกมาเปนความรความสามารถสตปญญาทสกงอมแลว เอามาเผอแผแกกน และเอามารวมกนในการสรางสรรคชวตสงคมประเทศชาต

ในทางตรงขาม ถาเราไมมเปาหมาย ไมมแนวคด ไมเหนทศเหนทาง มแตความประมาท เสรภาพ ทประชาธปไตยใหไว กจะกลายเปนเสรภาพทไมสนองจดหมายของประชาธปไตย แตจะเปนเสรภาพททาลายประชาธปไตยเสยเอง

เวลานกนากลวเหมอนกนวา เสรภาพทพดๆ กนอย กาลงเปนเสรภาพททาลายประชาธปไตย ทาลายอยางไร

ดงายๆ เสรภาพของคนจานวนมาก ถกใชไปเพอสนองโลภะ เขาใชเสรภาพเพอแสวงหาผลประโยชน เปนเสรภาพในการประทษรายเบยดเบยนผอน และระบบแกงแยงแขงขนกเออเสยดวยทจะทาใหเกดภาวะเชนน

เพราะฉะนน ในการใชเสรภาพ คนจงไมรตวเลยวาตนเองนน กาลงใชเสรภาพเพอสนองราคะ สนองโลภะ สนองโทสะ สนองตณหา สนองมานะ ทเปนเรองของความเหนแกตวเทานน แลวเสรภาพแบบนจะชวยสรางสรรคสงคมไดอยางไร ประชาธปไตยจะเกดมหรอจะพฒนาไดอยางไร

๖๖ การเมอง แคทพระควรจะพด

ประชาธปไตยมเสรภาพไวเพออะไร? วากนในขนพนฐานทสด กเพอใหมชองทางทแตละคนจะไดพฒนาชวตของตวเองใหดใหสมบรณ เพราะชวตของคนเราเกดมายงมคณสมบตไมเพยงพอทจะอยไดอยางด ยงไมดงาม ยงไมเลศไมประเสรฐขนมาในทนท ยงตองการโอกาสในการทจะฝกหดพฒนาศกษาสบไป

พดงายๆ วา ชวตตองการเสรภาพ เพอใหโอกาสแกการศกษา ทเปนสทธและหนาทพนฐานทสดของมน นคอความตองการเสรภาพในระดบของชวต

เพราะฉะนน เราจะตองพฒนาชวตของเราใหเปนดอยดมความเจรญงอกงามขนมา เราตองมเสรภาพในการทจะไดจะถงสงและสภาวะเกอกลตางๆ ทจะใชจะชวยพฒนาชวตของตนใหเปนดอยดขนไปสความสมบรณ

เมอคนพฒนาชวตของเขาใหดใหพรอมขนมา เขากมาพฒนาครอบครว พฒนาชมชน และพฒนาสงคมใหดขนดวย เขาพฒนาตวเองยงพรอมยงดเทาใด เขากยงชวยพฒนาครอบครวตลอดถงสงคมไดพรอมไดดมากขนเทานน

ท น กมาถ งความตองการเสรภาพในระดบของสงคม ตามทถามว า ประชาธปไตยมเสรภาพไวเพออะไร วากนในขนพนฐานระดบสงคม สงคมตองการเสรภาพ เพอใหโอกาสทแตละบคคลจะไดมชองทางทจะมจะใหความเปนสวนรวม โดยนาเอาสตปญญาความรความสามารถของตน มาบอกมาแจงมาถายทอดแกกน มารวมและมารวมกนในการสรางสรรคสงคมประเทศชาต พรอมทงไดรบประโยชนจากสงคมทตนไดรวมสรางสรรค

เชนอยางทวา เมอเรามเสรภาพทจะแสดงออก เรามสตปญญาความรความสามารถอะไรอยางไร เรากเอาสตปญญาความรความสามารถนนมาบอกแจงแสดงถายทอดเผอแผขยายประโยชนแกผอนและแกสงคมได

แตถาเราไมมเสรภาพ สตปญญาความรความสามารถของเราทมอย กเทากบถกปดกน ความสามารถของบคคลกไมเกดประโยชนแกสงคมสวนรวม ตวเองกพฒนาชวตไมได พฒนาสงคมไมได

เพราะฉะนน เขาจงใหมหลกการแหงเสรภาพในสงคมประชาธไตย เพอวาคนทเปนสมาชกอยรวมสงคม จะไดใชเสรภาพเพอพฒนาชวตของตนเอง และเมอพฒนาชวตของตนใหดงามมความสามารถขนมา กมโอกาสทจะนาเอาความรสตปญญาความ สามารถนนไปเผอแผเผยแพรใหผอนในสงคมรวมไดประโยชน และพฒนาสงคมไปดวย

รฐศาสตรเพอชาต vs. รฐศาสตรเพอโลก

๖๗

ความมงหมายของเสรภาพในขนพนฐานอกอยางหนงกคอ เสรภาพมไวเพอใหคนมโอกาสทจะบอกแจงและสนองความตองการตางๆ ซงโดยหลกใหญกพวงมากบโอกาสในการทจะพฒนาชวตและเปนสวนรวมของสงคมนนเอง กลาวคอ ในการพฒนาชวตกตาม รวมสรางสรรคสงคมกตาม ยอมตองการปจจยเออตางๆ ซงอาจจะยงขาดยงพรองและควรจะตองหาทางจดอานวยให จงตองมโอกาสบอกแจงแสดงความตองการนน

นาสงเกตวา เวลาน คนมกมงจะเอาเสรภาพเฉพาะในแงของการไดรบโอกาสทจะสนองความตองการของตน และความตองการนนกมกเปนเรองเปะปะ เชนเพยงเพอจะสนองตณหา สนองราคะ สนองโทสะ สนองโมหะ ซงไมเกยวกบการพฒนาชวตและการสรางสรรคสงคม ไมสนองจดหมายของประชาธปไตย

รวมความวา เสรภาพในสงคมประชาธปไตยนน มจดหมาย อยในระบบแหงความสมพนธ ไมใชเสรภาพทเลอนลอย หรอจบในตวของมนเอง

ประชาธปไตยไมสาเรจแคเสยงขางมากเปนใหญ ประชาธปไตยสมฤทธ เมอการศกษาไดพฒนาคนสวนใหญ

ถามองความหมายของเสรภาพผด กมองความหมายของประชาธปไตยผดดวย ประชาธปไตยนน ไมใชแควาคนสวนมากหรอเสยงขางมากเปนใหญ ไมใชแคเอาความตองการของคนสวนมากเปนใหญ

ถาเอาแบบน กเหมอนนกเรยนกบคร เขาโรงเรยนวนน พอระฆงแกง เขาแถวเรยบรอยแลว เขาชนเรยน พอเขาชนปบพรอมกนแลว ครกปรกษานกเรยน

“นกเรยนทงหลาย เรามาลงคะแนนเสยงกนซวา วนนเราจะเรยนหรอจะเลน”

ปรากฏวานกเรยนสวนใหญบอกวา “เลน” นประชาธปไตยสาเรจแลว ประชาธปไตยแบบนดไหม กลองคดดเถด ประชาธปไตยทใชเสรภาพเพอสนองความตองการแบบเปะปะเลอนลอย สนองตณหา สนองโลภะ สนองราคะ สนองโทสะ สนองมานะ อะไรพวกน เปนประชาธปไตยจรงหรอ

ตวอยางทยกมาน ไมใชจบแคนน แตมนเปนบทพสจนททาทายระบบประชาธปไตยดวย

๖๘ การเมอง แคทพระควรจะพด

ทาทายอยางไร คอ มนทาทายวา การพฒนาประชาธปไตยจะสาเรจหรอไม ประชาธปไตยทแทจะมไดจรงไหม

เมอนกเรยนสวนมากลงคะแนนเสยงวาใหเลน-ไมเรยน นนคงเปนการแสดงความตองการแบบเปะปะ หรอความตองการดบ

คณครทด ยอมไมตดตนแคนน แตจะชวยเดกใหพฒนาขนสประชาธปไตย โดยผานกระบวนการเรยนร เชน ชแจงอธบายถกเถยงสนทนา

เมอนกเรยนรเขาใจความจรง มองเหนคณคา ประโยชน และเหตผล เปนตน ของการเรยนแลว ถารตระหนกจรง ความตองการของเขาจะเปลยนไป คอกลายเปนความตองการทพฒนาแลว หรอเปนความตองการของคนทมการศกษา คะแนนเสยงสวนมากอาจจะบอกวา “เรยน” ยงไมเลน

คณครและโรงเรยนจะทาการนสาเรจหรอไม นเปนบททดสอบททาทาย ซงบอกในตววาประชาธปไตยมทางทจะงอกงามในสงคมนหรอไม และยนยนหลกการทวา ประชาธปไตยสมฤทธไดดวยการศกษา ประชาธปไตยดวยการศกษา และประชาธปไตยเพอการศกษา

จากทไดพดมา ลองดวาเดยวนเขาใชเสรภาพกนเพออะไร เสรภาพมประโยชนเพอสรางสรรคสงคมประชาธปไตยหรอเปลา เปนไปตามหลกการของประชาธปไตยหรอเปลา

เดยวน เขาไมถามกนวาประชาธปไตยมเสรภาพไวเพออะไร ตามหลกการจะตองคานงถงเรองน เมอมประชาธปไตย กตองมเสรภาพ แลวทาไมตองมเสรภาพ คนในสงคมนตองมคาตอบ

แตเดยวน คนสกวามเสรภาพ มองแครปแบบถอยคา แลวความหมายกคลาดเคลอนเพยนไปหมด เสรจแลวกอยางทบอกเมอก เสรภาพกไมสนองจดหมายของประชาธปไตย แลวในทสด เสรภาพกจะทาลายประชาธปไตยนนเสยเอง

สงคมจะเปนประชาธปไตยได ตองมความดงาม ตองเปนสงคมแหงสตปญญา เปนสงคมของผมการศกษาพฒนาแลว ไมเชนนนจะไปไมรอด ถาจะสรางสงคมประชาธปไตย อยางนอยกตองรจกใชเสรภาพใหถกตอง

รฐศาสตรเพอชาต vs. รฐศาสตรเพอโลก

๖๙

ถาคนไทยมจตใจใหญกวางเปนชาวพทธถงขน กจะไปถงจดหมายใหญแหงการสรางสรรคโลกทสนตสข

วนนกเลยพดกบญาตโยมเสยยาวนาน รวมแลวกคอ เปนภาระของพทธบรษททง ๔ ทงทเปนพระสงฆ ทงทเปนคฤหสถ ทงทเปนชาวบานราษฎร จนถงผนาผบรหารประเทศชาตแผนดนตลอดจนถงโลก ตองไมมองแคประโยชนและความยงใหญทจากดผกพนอยกบตว

ขอบเขตความคดของพระพทธศาสนานน ไมใชอยแคชาตหรอรฐของตน แตอยทการสรางสรรคสนตสขของโลกทงหมด เรามความคดทชดเจนในเรองเหลาน ซงพดไดโดยมนใจวา พระพทธศาสนามแนวคดรฐศาสตรเพอโลก ซงยงไมเหนทไหนอน เพราะมกนแตรฐศาสตรเพอชาต คอรฐศาสตรเพอผลประโยชนและอานาจแหงรฐของตนเอง พระพทธศาสนาใหหลกนไวแลว และมพระราชามหากษตรยททาไวเปนแบบอยาง คอ พระเจาอโศกมหาราช แตพอสนสมยของพระองคไป ไมชากเลกหมด กลบไปสยคเกา

พระเจาอโศกนนหามนกหนาในเรองการแสวงแสดงอานาจเบยดเบยน ถงกบทาศลาจารกไว หามมใหมการบชายญ เปนหลกการใหญอนหนง แตราชาวงศศงคะทลมราชวงศของพระเจาอโศก พอขนครองราชยปบ กทนทเลย ประกาศความยงใหญ ดวยการประกอบพธบชายญอนยงใหญทเรยกวา อศวเมธ

การบชายญทเงยบหายไปเปนศตวรรษ กเลยฟนมา ลทธแสวงอานาจยงใหญกฟขนอก แลวเขากพยายามเสรมระบบวรรณะใหเขมแขงยงขน กระแสโลกกเลยไปกนอกทางหนง การสรางสรรคโลกดวยธรรมวชย กหยดชะงกและเลอนหายไป

คนไทยจะสามารถชวยกนฟนหลกการสาคญระดบนใหคนมาไดหรอไม กขอใหมาชวยกนคดตอไป บนพนฐานแหงความรกความปรารถนาดตอกน

ราษฎรกตองมความรกความปรารถนาดเปนกลยาณมตรใหแกผบรหารประเทศชาต รฐบาลกตองเปนกลยาณมตรใหแกประชาราษฎร ตางกมนาใจปรารถนาดตอกน ดวยมงจดหมายอนเดยวกน คอเพอใหประเทศชาตสงคมรมเยนเปนสขเจรญงอกงาม และใหประเทศชาตของเรามกาลงมความสามารถทจะไปรวมแกไขปญหาของโลก เพอนาโลกสสนตสขสบตอไป

๗๐ การเมอง แคทพระควรจะพด

หวงวา พระธรรมทพระพทธเจาไดตรสรและสอนไว ซงเรมทวนวสาขบชาน จะมความหมายเปนประโยชนตอชาวโลก ถาหากไดนาไปประพฤตปฏบตในแงตางๆ ซงวนนกไดเนนในแงของการเมองการปกครอง ตลอดจนในเรองของสงคมโดยทวไป

ทงนกอาศยพนฐานตงแตการพฒนาชวตของตน คอการททกคนตองศกษานนเอง เพราะวาตามหลกธรรมทแทนน การศกษากคอฝกตนเองใหพฒนาขนไป ทงในศล สมาธ ปญญา ทงทางกาย วาจา ใจ ปญญา ทงดานพฤตกรรม ความสมพนธกบสงแวดลอมทางกายภาพ และทางสงคม ทงดานพฒนาการทางจตใจ ทงดานพฒนาการทางปญญา

ถาทาไดอยางน โดยมจดหมายทชดเจนวา จะทาเพอชวตทด สงคมทด และโลกทดนาอยอาศย กจะเดนหนาไปอยางมนคง และมความมนใจ

เวลาน จดหมายของมนษยตองวาง ๓ อยาง คอ หนง ชวตด สอง สงคมด สาม โลกทนาอยอาศย จงจะไดครบหมด โดยมองคประกอบ ทงดานมนษยทเปนชวตและบคคล ทงสงคม และทงธรรมชาตสงแวดลอม เราตองมาชวยกนสรางสรรคตอไป โดยมองอยางถกตอง ใหเหนความสมพนธขององคประกอบเหลาน วามนโยงถงกนหมด

เมอปฏบตถกตองแลว กจะไดผลสาเรจดวยกนหมดทกดาน ครบทง ๓ แดน ทงชวตด สงคมด โลกนนาอยอาศย หรอ ชวตดงาม โลกนารนรมย สงคมมสนตสข

ขอใหพทธศาสนกชนมกาลงใจทจะชวยกนนาธรรมของพระพทธเจาไปศกษาเพมเตม ทาความเขาใจใหชดเจน แลวนาไปบอกเลาแนะนาสงสอนกน ตงแตในครอบครวเปนตนไป และปฏบตใหเกดเปนประโยชนแกประเทศชาตสงคมและชาวโลก

วนนเปนวนด ขออนโมทนาโยมญาตมตรทกทาน ทมนาใจเปนบญเปนกศล เปนวาระอนเปนมงคลแททเกดจากกศล ซงเราไดทาทงกาย วาจา ใจ

ขอนอมนาบญกศลน ประกอบเขากบคณพระรตนตรย เปนปจจยอภบาลรกษา ใหทกทานเจรญงอกงามดวยจตรพธพรชย มความรมเยนเกษมศานต มกาลงในการทจะรวมกนสรางสรรคชวต ครอบครว สงคมประเทศชาต และโลกน ใหมความรมเยนเปนสขสบตอไป อยางยงยนนาน

ของเดม -ปด file เตรยมใหสง ร.พ. วนพธท ๒๗ ตลาคม พ.ศ. ๒๕๔๗ - ๑๑.๑๐ น. ตรวจจดปรบปรงอก เพองานพผาสก 59๑๑09

สลายความขดแยง∗

เขมแขงดวยปญญา - -

- ๑ - ขดแยงเปน ใหไดเหนประโยชน

ปจฉา: พระคณเจาเจาคะ ในปจจบนน ยงคงมเรองราวทเปนปญหาใหญของสงคม คอ มกจะพดกนเรอง ความขดแยง อนเนองมาจากความคดเหนทไมตรงกน หรอความตองการไมตรงกน

วธการทจะทาใหความขดแยงลดลง คดดตอกน และกลายเปนความรวมมอตอกน ควรจะเรมตนจากจดคดหรอหลกคดอยางไร เจาคะ

ความวเศษของมนษย อยทไมตองเปนทาสของความขดแยง วสชนา: ความขดแยงนน ในแงหนงกเปนเรองธรรมดา คอ มนเปนธรรมชาตของ

สงทงหลาย ทแตละอยางมความเปนไปของมน เมอตางอยางตางสวนเปนไปคนละทาง กยอมขดแยงกน

แมแตเมอดารงอยตามปกต สงทงหลายกยอมแตกตางกนเปนธรรมดาอยแลว ความแตกตางนนขดกนบาง เขากนบาง แลวทาใหเกดความหลากหลาย และความสมบรณ ∗ คาวสชนาของพระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) แกคณจฬารตน นรตศยกล กรรมการผจดการ บรษท สอเกษตร จากด

ทวดญาณเวศกวน, วนอาทตยท ๑๕ ธ.ค. ๒๕๔๕ (บนทกเทป ธรรมบรรยายอวยพรปใหม พ.ศ. ๒๕๔๖) [พมพครงแรก ม.ค. ๒๕๔๖ รวมเลมกบ นตศาสตรแนวพทธ รฐศาสตรแนวพทธ และ เศรษฐศาสตรแนวพทธ, ในการพมพครงท ๒ ณ ม.ย. ๒๕๕๘ ไดแยกพมพเฉพาะเรอง โดยเตมชอวรรคหลง เปน สลายความขดแยง เขมแขงดวยปญญา และจดปรบเพมเตมเลกนอย กบทงซอยยอหนามากมาย ใหอานสะดวก เขาใจงาย, พมพซารวมใน การเมอง แคทพระควรจะพด, พ.ย. ๕๙]

๗๒ การเมอง แคทพระควรจะพด

แตมนษยเปนธรรมชาตสวนพเศษทสามารถจดสรรความเปนไปตางๆ ใหเปนไปตามเจตนาของตนได มนษยจงเอาประโยชนจากความขดแยงกได ปรบเปลยนความขดแยงใหเปนความประสานเสรมกนกได แมแตความแตกตาง แทนทจะใหเปนความขดแยง มนษยทฉลาด กอาจทาใหกลายเปนสวนเตมเตมของกนและกน

จากทพดมานกหมายความวา ขนแรก ตองขดแยงเปน ถาขดแยงเปน กเกดประโยชนได เชน แทนทจะใหเปนการกระทบกระทงระหวางกน คอการกระทบทางสงคม หรอแมแตการกระทบทางจตใจ กใหเปนการมาชวย กระทบทางปญญา แลวทาใหเกดแงคด มมมอง และเกดสตปญญาอะไรใหม กกลายเปนดไปได

ขอสาคญกคอ ความขดแยงนนตองมาจากเจตนาทด อนนแหละสาคญ ถาความขดแยงนนเกดจากเจตนาทเปนกศล โดยปรารถนาดตอกน มงหมายเพอความดงามความเจรญ เพอความกาวหนาของประเทศชาต เพอใหสงคมสวนรวมมความรมเยนเปนสข ไมคดเบยดเบยนใคร ถาตงใจดแนนอน เจตนานจะเปนตวกากบทาใหความขดแยงไมเสยหาย เพราะมจดรวมหรอจดประสาน คอเจตนาทมงสจดหมายเดยวกน

แตท เปนปญหากคอ ความขดแยงนน ถาเกดจากเจตนาไม ดแลว กย ง เพราะฉะนน ตวสาคญกคอ เจตนา

เจตนา กคอตวความตงใจ ซงเลงไปทจดหมาย คนมเจตนา ทวามความตงใจ กคอมจดหมายนนเอง คอคนนนมเปาหมายอะไรแลว เขากตงเจตนาทาไปเพอจดหมายอนนน

ทน ถาเปนเจตนาเพอจดหมายทไมด กเรยกวาเปนเจตนาทเปนอกศล เมอเจตนาเปนอกศลแลว อะไรตออะไรกพลอยไมดไปหมดทงกระบวน ความขดแยงทเกดขนกเลยกลายเปนปญหา ไมเปนการขดแยงทสรางสรรค

แตถาเปนการขดแยงทเกดจากเจตนาทด กนาไปสการพดจากนดวยสตปญญาเพอใหเกดผลสมตามเจตนาทด ถงตอนนกเปนขนวธการ รวมแลวในตอนนจงม

ขนท ๑ ความขดแยงตองเกดจากเจตนาทเปนกศล จากนน เมอเกดจากเจตนาทเปนกศลดแลว

ขนท ๒ ในทางปฏบต คอ วธทจะจดการกบความขดแยง เชนพดจา ตองพดจาอยางรบผดชอบ คอไมใชพดตามอารมณเรอยเปอย ไมใชนกอะไรขนมากพด แตพดโดยความคด พดโดยใชวาจาดงาม สภาพ มเหตผล ใหเหนวาพดดวยเจตนาด และพดใหตรงกบเจตนาทดนน

สลายความขดแยง เขมแขงดวยปญญา

๗๓

ทาการขดแยงใหเกดผลเปนประโยชน ทางพระกาหนดไว ๓ ขน คอ มเมตตากายกรรม เมตตาวจกรรม เมตตามโนกรรม หมายความวา ดานทเปนการแสดงออกทางกาย กทาดวยเมตตา คอมกรยา

อาการเออเฟอ ทงตอคนนนและตอสงคมทงหมด ดานวาจา กพดดวยเจตนาทด มถอยคาสภาพ แลวกดานในใจ ในทสดกเรมมาจากใจทมเมตตานนแหละ โดยมความปรารถนาด และพยายามมองกนในแงด มความจรงใจวา เขาอาจจะไมไดเจตนารายอะไร เราคอยพดจากนกอน

ถามาตามกระบวนการอยางน กมทศทางทจะไปดได เปนอนวาได ๒ ขนแลว คอ เจตนาด โดยมเปาหมายทด แลวกใชวธการ ในเชงปฏบตทด เชนสภาพ เปนตน และใหเปนวธการทจะใชความขดแยงใหเกดผลในทางสรางสรรค

ดงทในสมยใหมนกคดกนมาก วาจะวางวธปฏบต หรอทาอยางไรใหการขดแยง แมแตในทางความคด ใหกลายเปนการแลกเปลยนความคดเหนเสรมเตมความร และทาใหเกดการสรางสรรค เพราะวา เปนไปไมไดทใครคนเดยวจะคดโดยมองเหนขอมลหมดทกอยาง อยางพวกเราอยในสงคมไทย เรากรจกประเทศไทยไดคนละนดละหนอย ไมตองไปถงโลกหรอก อยางวดญาณเวศกวนน อาตมาไดเปนเจาอาวาส ยงรไมทวเลย

ในเมอเรารไมทว เรากตองยอมรบความจรง วาอาจจะมแงอะไรบางอยางทคนอนเขาร แตเราไมไดเหน ซงถาเราเปนคนฉลาด เราอยากหาความรอยแลว เรากอยากจะรบฟง หรอหามาฟง อนนกคอใจทอยากจะรบฟงอยแลว

การเปนนกหาความรนนมแงดอยางยง คอทาใหเราพรอมทจะรบความร ทาใหเราอยากฟงเขา แทนทเราจะเทยวแสดงวาเรารอยางนนอยางน บางทเราไปขอใหเขาพดใหความรหรอแมแตขอใหเขาแสดงความเหน ในแงมมตางๆ เพอมาเตมความรหรอเปนตวกระตนแงมมความคดของเรา แลวประโยชนกไดแกเรานนเอง

ทวามานกคอ เรมตน เรายอมรบความจรง วาเราจะไปรไดอยางไรหมดทกอยาง เปนไปไมได ดงนน เพอจะใหความรของเราเตมบรบรณขน เรากหาทางหาความร โดยเอาคนอนเปนชองทาง หรอเอาคนอนเปนเครองมอหาความรและกระตนความคดของเรา

ถามองอยางน กกลายเปนวาคนอนกลายเปนเครองมอของเรา ในการหาความร แตอนนเปนการพดคลายหยอกๆ ความจรงกคอเราใหเกยรตคนอน ใหโอกาสแกเขาทจะแสดงออกเปนตน แตพรอมกนนนผลกคอ ไดแกเรา เรากไดความรมากยงขน และเมอเรามเจตนาทด ผลทเราไดนนกจะไปสาเรจแกสวนรวมหรอแกสงคมนนเอง

๗๔ การเมอง แคทพระควรจะพด

จะเปนประชาธปไตย ตองพดกนได และตองใฝรความจรง ถาเรามจดหมายในการหาความร ใหเตมใหสมบรณ เราจะไมรงเกยจ เรากจะ

คอยรบฟงหาความรของเราเรอยไป ซงกกลายเปนด เพราะฉะนนทางพระจงสอนใหเปน ธมมกาโม แปลวาเปนผใครธรรม

ทวา “ใครธรรม” กคออยากไดความจรง ทวาอยากไดความจรง กคออยากร เมออยากร กหาความร จงตองเปนนกศกษา เปนนกไถถาม และรจกแลกเปลยนความคดเหน เพราะฉะนน หลกขอนทานจงยาไวมาก

ธมมกาโมน เมอเปนคานาม กเปน ธรรมกามตา แปลวา ความเปนผใครธรรม รกความจรง อยากไดความจรง ทานใหไวคกบอกหลกหนงทเรยกวา โสวจสสตา แปลวา ความเปนคนทพดกนงาย

หลกพดกนงายน โบราณใชกนไปใชกนมา คนไทยพดกนไปพดกนมา กลายเปน “วานอนสอนงาย”

ทน วานอนสอนงาย ไปๆ มาๆ กเลยเชอแตคาสงโดยไมคดเลย เรยกวาเอยงไปขางเดยวสดโตง

ความจรงนน “โสวจสสตา” ถาแปลตามศพทแทๆ กคอ “พดกนงาย” โสวจสสตา เปนหลกสาคญในสงคมประชาธปไตย คนในสงคมประชาธปไตย ตองเปนคนพดกนงาย โดยชอบรบฟง

เมอม โสวจสสตา เปนคนทพดกนงาย และม ธรรมกามตา ความเปนผใครธรรม รกความจรงความถกตองดงาม อยากร อยากเขาถงความจรง มาเขาชดกน ตอนนกมแตเดนหนาอยางเดยว เพราะวาชอบฟงอยแลว เมออยากหาความร กเลยชอบซกถาม ชอบแลกเปลยนความคดเหน

เมอเรามองคนอนทมาขดแยงในแงทเราจะหาความรเพมเตม กจะแกไขความขดแยงไดดวย

หลกการนเปนขอสาคญทตองใชในสงคมประชาธปไตย การทเราแสดงความคดเหน จะตองมาดวยกนกบความพรอมทจะรบฟงคนอน และในการรบฟงคนอนนน เรากจะไดเดนหนาในการหาความรเพมขนดวย

บางคนชอบฟงอยางเดยว แตคนทชอบฟงนนมหลายแบบ คอบางคนฟงไปอยางนนเอง ฟงแลวไมรจกคด กไมไดเรองอะไร

สลายความขดแยง เขมแขงดวยปญญา

๗๕

สวนบางคนไมคอยพดอะไร แตเขาฟงแลวคดตลอดเวลา เขาไดประโยชนจากสงทคนอนพด ขณะทคนอนพดนน เขาฉลาดฟง และไดแงมมความคดใหมๆ คอ ในขณะทเขาฟง เขาคดอะไรไปอกเยอะ เขาไดจดกระทบ หรอแงมมใหมๆ แลวกคดไปถงสงทคนทพดไมไดคดดวยซา เพราะวา เขาเปนคนทคดเปน เขาจงตองหาแงหามมหาขอมลความรมาใชในการเดนความคด

ทน พอไดขอมลใหม ไดแงมมเพมขน เขากใชมนใหเปนประโยชนในการคดแตกลกแตกแงแตกมมออกไปอก กเลยดใหญ และการทเขาไดเพม กไมใชเขาไดคนเดยว แตไดทงสงคม เพราะวาเขากาลงทางานเพอสงคม เพอประเทศชาตอย เมอเขาได สงคมกจงไดดวย

การปฏบตอยางน กเหมอนกบวาเราไมมตวตน แตเราทาไปตามกระบวนการของธรรมชาต เมอเรารอยวาเรานนไมสามารถจะรทกสงทกอยาง เรากอยากจะมความรทเตม สมบรณ เรากคอยรบและหาความร เพอเอาความรมาเตม แลวเรากเอาความรนนมาเปนขอมลของความคด เมอคดไปไดอยางไร กแสดงความเหน

บางทการแสดงความเหนของเรา กอาจจะออกมาในรปของคาถาม เพราะวาในการแสดงความเหนนน เราไมจาเปนจะตองไปพดวาอยางนนอยางน บางทคนฉลาดในการแสดงความเหนโดยแสดงออกมาเปนคาถามกได แลวการแสดงออกเปนคาถามนนบางทไดผลดมากกวา

เราจงตองหดพลกความเหนเปนคาถาม เมอถามแลว กไดประโยชนมากขน

ไทยดดานวฒนธรรมเมตตา แตดอยดานวฒนธรรมแสวงปญญา อเมรกนดอยดานวฒนธรรมเมตตา แตดดานวฒนธรรมแสวงปญญา

อนนกเปนเรองของเทคนควธตางๆ แตรวมแลวกคอ จตใจตองดกอน คอ มความใฝร อยากร และเปนคนทแสวงปญญา

กเลยอยากจะยาวา เวลาน สงคมไทยเราขาดวฒนธรรมทางปญญา หรอจะเรยกเตมวา ขาดวฒนธรรมในการแสวงปญญา

ถาจะพดในเชงเปรยบเทยบกไดวา มวฒนธรรมอย ๒ อยาง คอ วฒนธรรมแหงเมตตา ไดแกความมนาใจ ความรก ความปรารถนาด การเออเฟอเผอแผชวยเหลอกนตางๆ ตลอดจนนบถอกนเปนพเปนนอง เปนตน และอกดานหนงคอ วฒนธรรมแหงปญญา หรอวฒนธรรมในการแสวงปญญา

๗๖ การเมอง แคทพระควรจะพด

สงคมไทยของเราน มพนเพภมหลงดในดานวฒนธรรมแหงเมตตา แตเราคอนขางขาดวฒนธรรมแหงปญญา

จะเหนไดวา คนไทยเราไมชอบคนหาความร อยางทวานกเรยนนกศกษาไปหองสมด แทนทจะอานคนควาตารบตารา กลบไปอานแตหนงสอบนเทง ไมสนใจหนงสอคนควา อยางนเปนตน

ในสงคมไทย หนงสอประเภททเปนหลกวชา ตองใชความคด ตองอานเพอหาความรจรงๆ นน คนไมคอยซอ คนชอบหนงสออานเลนสนกสนานบนเทง จนเอยงสดไปขางเดยว

อนนเปนสภาพทฟองวา สงคมไทยของเรานขาดวฒนธรรมในการแสวงปญญา

ทน หนไปดสงคมฝรง เมออยในโลก เรากลองเทยบกนด สงคมฝรงอยางอเมรกน กเหนกนวาดอยวฒนธรรมแหงเมตตา เพราะเปนสงคมแบบตวใครตวมน เปนสงคมแหงการแกงแยงแขงขน คนทแยงชงกน กตองแขงขน จงจะเกง และคนตองแยงชงกน การแขงขนจงจะดาเนนไปได

อเมรกนดอยทางวฒนธรรมแหงเมตตา แตเขาดทางดานวฒนธรรมแหงปญญา หรอวฒนธรรมแสวงปญญา เพราะเขาถกบบคนมามาก จงตองดนรนคดหาทางเปนอสระ

แมแตความเปนอยแบบตวใครตวมน กทาใหตองดนรนหาทางรอด เมอดนรนหาทางรอด กตองคดแกปญหา เมอคดแกปญหา กตองหาความร ตองพฒนาปญญา ตองรจกมองดสถานการณ ตองศกษาสภาพแวดลอม วถชวตอยางนบงคบใหฝรงตองหาความร และตองใชความคดมาก เขาจงพฒนาวฒนธรรมดานการแสวงปญญา แตพรอมกนนน มนกทาใหเขาดอยทางดานวฒนธรรมแหงเมตตา

ทน ของเราทมวฒนธรรมแหงเมตตาชวยเหลอเกอกลกนดนน กตองคอยเตอนกนอยเสมอวา พวกเราทอยกนสบายน ระวงนะ เดยวจะประมาท คอ เมอเราชวยเหลอกนด เรากเลยอยกนสบาย ไมคอยทกขรอน ไมถกบบคน เรากเลยไมดนรน

เมอไมเจอปญหาบอยๆ ไมดนรนแลว การแสวงหาความร และการคดหาทางแกปญหา กยอมดอยลงไป สงคมของเราจงมจดออนทวาดอยทางวฒนธรรมแหงการแสวงปญญา

สลายความขดแยง เขมแขงดวยปญญา

๗๗

นอกจากนน ความประมาทของคนทอยสบาย ยงสงผลรายทสาคญอกอยางหนง กลาวคอ วฒนธรรมแหงเมตตา ทชวยเหลอกนด พงพากนไดงาย ทเปนสวนดนน ถาไมรจกใช ถาไมพฒนาคนใหพนความประมาท จะทาใหคนไมพยายามพงตนเอง ไดแตรอพงคนอน และชอบการทมคนอนมาทาให

ถาเปนดานการเมอง กจะโอนเอนไปในทางทชอบผเผดจการ และกลายเปนคนออนแอ เปนภาวะเสยดลของชวตและสงคม

ถาวาตามหลกกคอ การปฏบตพรหมวหาร ๔ ไมครบกระบวน (ไดเพยงดานชวยเหลอคน แตดอยในดานรกษาธรรม)

ไทยมวตามฝรง ระวงจะเสยสอง เมอเรามาอยในโลกปจจบน โดยเฉพาะในยคทเรยกวา โลกาภวตน เรากลายเปน

ฝายทตามเขาบาง รบจากเขาบาง แทนทจะเปนฝายนาเขา เมอเปนฝายรบ กถกครอบงา หรอรบอทธพลจากเขา จนกระทงกลายเปนวา

วฒนธรรมของเรา ซงมสวนดอยบาง กหดหายไป อยางทรกนชดๆ วา วฒนธรรมแหงเมตตาของเรากาลงเสอมลง ดจากคนไทยทกวนนไมคอยมเมตตากน ความเปนมตรและความรสกฉนพนองเลอนรางไป ความมนาใจกลดนอยลงไป ยงในเมองในกรงยงเปนมาก สวนชาวบานนอกกเปนไปตาม

ตอไปเมองไทยกจะเปนสงคมแบบตวใครตวมน เวลานคาวาลงปานาอาพนองกจะไมคอยเรยกกนแลว

แตกอนนผหญงผชายเรยกกนเปนพเปนนองลงปานาอา โดยมองกนเปนญาต จงมทศนคตตอกนในทางทด

แตเดยวนเราไมมองกนอยางน แตมองกนแบบเปนคแขงหรอเปนเพศตรงขามอยางเดยว ในขณะทดานการรกษากฎกตกา เรากยงไมพฒนา มนกเลยทาใหเกดปญหา นคอสภาพทเรากาลงสญเสยวฒนธรรมแหงเมตตาของเราไป

พรอมกนนน วฒนธรรมแหงการแสวงปญญาของเรากแทบจะไมพฒนาขนมา อยางนตองเรยกวาเสยทง ๒ ดาน ขณะทฝรงในดานวฒนธรรมเมตตาเขาดอยจรง แตวฒนธรรมแสวงปญญาเขายงเปนผนาอย เพราะฉะนน เขากจะตองเหนอกวาเรา

ไทยเราตองรตววา: ๑. ตองรกษาวฒนธรรมเมตตาเอาไว ๒. ตองพฒนาวฒนธรรมแสวงปญญาขนมา

๗๘ การเมอง แคทพระควรจะพด

โดยเฉพาะถาเราจะรกษาพระพทธศาสนาไวใหไดผลจรง ยอมไมมทางเลยงทจะตองทาใหครบทงสองอยางน เพราะพระพทธศาสนาเปนศาสนาแหงปญญา

เปนเรองนาแปลกใจอยางยงวา ทงทรกนชดๆ ทงสากลโลกวา พระพทธศาสนาเปนศาสนาแหงปญญา และเนนปญญายงนก แตคนไทยกลบขาดการแสวงหาปญญา

กตองถามวา มนเปนอยางนนไปไดอยางไร? ทจรง คนทชอวาเปนพทธ ตองเปนนกแสวงปญญา ตองใฝร อยางทเรยกวา

“ใครธรรม” คออยากจะรเขาใจเขาถงความจรง อะไรมนจรง อะไรมนถกตอง อะไรดงาม ตองคดตองหากนจนกระทงใหถงแกนถงฐานใหได แลวกตองใหเกดสงทคณจฬารตนพดเมอก คอ สมมาทฐ

การทจะเกดสมมาทฐได กตองหาความร เมอไมร มนจะมความเขาใจและความเหนถกตองไดอยางไร ความเหนถกตองนน ตองมาจากความร

ตอจากนน กมาถงความคด เมอมความรถกตองชดเจนแลว คดบนฐานของความรทชดเจนถกตอง มนกมทางทจะคดไดถกตอง

เมอคดถกตองแลว ผลของความคดนน ซงเปนผลตผลแหงความรจรงและความคดทถกตองชดเจน กเปนผลตผลทางปญญาทแทจรง มนกเปน สมมาทฐ

เพราะฉะนน คนไทยเรา ถาไมพฒนาวฒนธรรมแหงการแสวงปญญา ซงเปนหลกการของพทธศาสนาแลว เราจะเขาถงสมมาทฐไมได

พดออกนอกเรองมาเยอะ คงจะตองหนกลบไปพดเรองความขดแยงใหจบ

– ๒ – จะเอาแคประนประนอม

หรอไปใหถงความสอดคลองสามคค

ระบบแขงขนยอมมาดวยกนกบความขดแยง และการแกปญหายอมยตแคประนประนอม ปจฉา: ในสวนน จากความททานเจาคณเมตตาใหแนวคดโดยยกตวอยางปญหาทเปนความขดแยงวา ในทางปฏบตกคอ อยาใหบคคลผขดแยงเปนตวขดแยงเสยเอง แตเอาปญหาเปนเปาหมาย เพอจะชวยกนทาใหหมดปญหา แลวกเปลยนความขดแยงเปนความรวมมอโดยการใชปญญา

ทน ยงมอย ๒ คาเจาคะ ซงมกจะเอาไปใชกนโดยเขาใจไมครบถวนหรออะไรไมทราบ เชน พอพดถงความรวมมอ กกลายเปนความรวมมออยางท เ รยกวา ประนประนอม หรอ compromise ททานเจาคณไดเคยเมตตาใหแนวคดไว ซงกจะตองแตกตางจากคาวาหลอมรวมเปนเนอเดยว หรอ harmonize ซงนาจะดกวา แตคนไปนกวามนเหมอนกน กเลยกลายเปนวา การแกไขความขดแยงยงไมสมบรณ

ขอเมตตาทานชวยชแนะทง ๒ คานดวยคะ

วสชนา: ความจรง ปญหาของมนษย โดยเฉพาะในเรองการเมอง ทแกใหยตถงขนมความสงบสขกนไมได กมกเปนเพราะมาไดแคการประนประนอม

การประนประนอมนเปนเรองพเศษของอารยธรรมตะวนตก เพราะอารยธรรมตะวนตกนน เจรญมาในระบบแขงขน เขาถนดและนยมตดอยในระบบแขงขน เพราะฉะนน ตะวนตกกจง เคยชนหรอสะสมมาในระบบการแกปญหาแบบ compromise คอการประนประนอม

การประนประนอม หรอ compromise น หมายความวา แตละฝายยอมลดความตองการของตน เพอใหตางฝายตางกได แตพรอมกนนน ตางฝายตางกตองยอมเสยบาง

๘๐ การเมอง แคทพระควรจะพด

หมายความวา ใหทง ๒ ฝายอยกนได โดยตางกตองยอมเสยบางสวน เพอใหตางกไดบางสวน แตทง ๒ ฝายตางกไมสามารถไดเตมท อยางนเรยกวา “ประนประนอม”

เหมอนกบทฝรงพดวา ไดขนมปงครงกอน ดกวาไมไดเลย๑ (แตกฝรงอกนนแหละทบอกวา การประนประนอมชวยใหไดรมทด แตไดหลงคาทเลว๒)

ทนอกวธการหนงเรยกวา harmonize (n.=harmony) คอการทมา ประสานกลมกลน เขาดวยกน หรอ สอดคลองลงตว หมายความวา ไมมหรอไมเหลอความขดแยง เมอมความขดแยง กจดจนกระทงลงตว

ทวาลงตวกคอ เขากนไดด ทกอยางประสานกลมกลน โดยองครวมตางๆ อยในตาแหนงทถกตอง และมความสมพนธทถกตองของมน พรอมทงทาหนาทถกตองตอกน สงตอประสานกนด

เหมอนอยางสวนประกอบของเครองยนตกลไก เชนรถยนต ถาหากมน compromise กน กแยแน ไปไมรอด แตรถยนตจะตองเดนไปดวยระบบทเปน harmony คอสวนประกอบตางๆ ตองอยในตาแหนงทถกตองของมน และทาหนาทตอกนอยางถกตอง โดยสงตอกน และประสานกนดวยด อยางนกเกดความสอดคลองกลมกลน และรถกจะวงไดอยางสมบรณ

ยงรถคนไหนทาใหสวนประกอบม harmony สมบรณขนเทาไร กยงมนคงแขงแรง วงไดคลองดเทานน

ปญหาในโลกปจจบนกอยทวา มนษยไมสามารถมาถงจด harmony แตมาไดแค compromise การแกปญหาจงขาดตกบกพรอง ไมมนคงยงยน และไมแทไมจรง เพราะ compromise คอตางฝายตางยอมลดความตองการของตวเองลง เพอตวเองจะไดบาง มฉะนนอาจจะตองรบราฆาฟนกน ซงอาจจะพนาศทง ๒ ฝาย คอไมไดทง ๒ ฝาย หรอฝายหนงฝายใดไดไปขางเดยว ซงเปนวถแหงความขดแยง

เมอจะยตความขดแยงและยอมทจะไดอยางไมสมบรณ มนกไมยตจรง แตทงปญหาหรอเชอแหงปญหาคางคาไว เหมอนยอมตกลงสงบศกไวกอน น คอ compromise ซงไมเปนสามคค และไมอาจจะมเอกภาพ แตถาจะยตเรองโดยสมบรณ กตองถง harmony ซงทาใหเกด สามคค และเปน เอกภาพ

๑ Half a loaf is better than no bread. ๒ “Compromise makes a good umbrella but a poor roof.” (James Russell Lowell, 1886)

สลายความขดแยง เขมแขงดวยปญญา

๘๑

ในระบบประนประนอม จรยธรรมเปนปฏบตการดวยความฝนใจ ทน ในทางพทธศาสนา ทานวาไปตามความจรงของธรรมชาตวา เปนธรรมดาท

องครวมจะตองมความประสานกลมกลน โดยมองครวมทกอยางอยในตาแหนงทเหมาะสมถกตอง แลวทาหนาทสมพนธเชอมโยงกน

เมอเฟองทงหลาย ทงเลกและใหญ หมนไปโดยประสานเขากนด เปน harmony เครองจกรเครองยนตทงหลายจงสมบรณ นเปนเรองธรรมดาของธรรมชาต

แตปจจบนน ปญหาอยทวา คนยงรถงกฎธรรมชาตไมเพยงพอ และเอากฎธรรมชาตมาใชประโยชนไดไมเทาทควร พดสนๆ วา ยงไมถงธรรม คอยงไมสามารถเขาถงความเปนจรง

เราพฒนากฎของมนษยขนมา โดยทวากฎหรอกตกาของมนษยนนเอาแค compromise ไปกอน คอตกลงวาจะประนประนอมกนอยางไรเพอทจะอยกนได แตในใจกยงไมยอมกนจรง คอทยอมหรอตกลงกนไปนน ตวเองกไมมความสขแทจรง แตจะใหสขสมบรณกทาไมได กเลยตองอยกนไปอยางน

ดวยเหตทวามานน เวลานโลกกจงอยในระบบ compromise ไมใชแคระหวางมนษยเทานน แตมนษยยง compromise คอประนประนอมกบธรรมชาตดวย

ดงจะเหนชดจากปญหาปจจบนในเรองสงแวดลอม ทมนษยยคบรโภคนยมมความเชออยโดยไมรตววา มนษยเราจะมความสขสมบรณกตอเมอไดเสพบรโภคเตมท และการทเราจะบรโภคเตมทไดนน ธรรมชาตกตองมาเปนวตถดบเขาโรงงานอตสาหกรรมใหมากทสด แตถามนษยทาอยางนน ธรรมชาตกจะยอยยบ

เมอธรรมชาตเสยหายหมด มนษยกจะเดอดรอน มนษยเรากจงตองรกษาธรรมชาตไว แตเมอรกษาธรรมชาตไว เรากตองเสพไมไดเตมท กเลยเกดจรยธรรมสงแวดลอมขนมา เรยกวา environmental ethics ซงเปนจรยธรรมแหงการประนประนอมกบธรรมชาต

หมายความวา มนษยจะเอาแตใจตนเองในการทจะบรโภคอยางเตมทเพอใหไดความสขทสมบรณนน เปนไปไมได มนษยจะตองยอมม restraint บาง คอตองยอมยบยง ตองยอมบงคบใจตวเอง ยอมอดยอมลดความตองการลงไปบาง คอ ยอมทจะมความสข เทาทธรรมชาตจะไมพนาศ เอาแคนน โดยยอมรบวามนษยจะมความสขเตมทไมได เพราะถามนษยมความสขเตมท ธรรมชาตกตองพนาศไป ซงกจะสงผลยอนกลบมาใหตวมนษยเองกอยไมได นแหละจงเปนระบบ compromise

๘๒ การเมอง แคทพระควรจะพด

เวลานมนษยยคปจจบนอยกนดวยวธ compromise เพราะถกครอบงาดวยระบบแกงแยงแขงขน จงไมมวฒนธรรมแหงการประสานกลมกลน

แตจะตองยอมรบความจรงวา จรยธรรมแหงการประนประนอมนน เปนจรยธรรมแหงการฝนใจ เพราะคนทประนประนอม กตองยอมฝนใจทจะไมไดเตมตามความตองการ

นนคอ ตองฝนใจวา เอาละ เพอใหเราไดบาง เรากตองยอมเสยบาง หรอยอมไดไม เตมตามความตองการ ซงตองอยในภาวะท มความฝนใจตลอดเวลา กลบเกลอนความขดแยงภายนอก ดวยการยอมกลากลนความขดแยงไวภายในจตใจของตน อนเปนภาวะแหงการขาดสนตภาพทแทจรง

โลกปจจบนเปนอยางน อยางทเหนกนอยชดเจนวา มนษยอยากไดอยากมเตมท แตถาทาอยางนน เขากตองขดแยงกบเพอนมนษย ซงเมอไมยอม กจะตองตกน แลวสงคมกจะเดอดรอน กเลยตองอยกนดวย จรยธรรมแหงการประนประนอม

นคอ ในดานสงคม กยอมใหคนอนอยได โดยทตนเองตองยอมไมทาตามใจอยากของตนเอง แลวในดานธรรมชาต กไปประนประนอมโดยยอมยบยงการเสพบรโภค ตามหลกการทเรยกวา อนรกษธรรมชาต

จรยธรรมทแท คอ ปฏบตการแหงการพฒนาความสข ทน จรยธรรมแบบประนประนอม ซงอยกนอยางกลากลนฝนใจน เปนจรยธรรม

แบบตะวนตก แตในจรยธรรมแบบพทธศาสนา เราไมไดมองอยางนน

ขอใหสงเกตวา คนทมองความหมายของจรยธรรมดวยสายตาแบบจรยธรรมตะวนตก จะนกวาจรยธรรมแบบไหนๆ กเหมอนๆ กน แตทจรงไมเหมอนกนเลย

จรยธรรมในพทธศาสนาเปน จรยธรรมแหงความสข หมายความวา คนเราน เมอปฏบตตามหลกจรยธรรม พอเรมพฒนาในจรยธรรม กจะเรมพฒนาความสขไปดวย โดยมสภาพจตตวยน คอ ปตปราโมทย

ยกตวอยางงายๆ เชนคนทปฏบตตามหลกจรยธรรม เมอเจรญสมาธ กอนจะมจตตสมาธ คอเกดสมาธของจตใจ กมธรรมสมาธ ขนมากอน คอเมอธรรมทเปนองคประกอบตงแนว จตกจะตงแนวดวย

ธรรมสมาธ ธรรมอนเปนองคประกอบทตงแนวนน ม ๕ ขอ คอ

สลายความขดแยง เขมแขงดวยปญญา

๘๓

๑. ปราโมทย ความราเรงเบกบานแจมใส ๒. ปต ความปลาบปลมอมใจ ๓. ปสสทธ ความสงบเยน ผอนคลายกายใจ ไมเครยด ๔. สข ความฉาชนรนใจ ๕. สมาธ ความอยตวตงแนวของจต

พอได ๕ อยางนครบ กถงตวสมาธ เรยกวาเปนจตตสมาธ การฝกสมาธกสาเรจ เพราะฉะนน จตตสมาธ กคกบธรรมสมาธ

หลกธรรมสมาธ ๕ ขอน พระพทธเจาทรงเนนเสมอ เพราะฉะนน ชาวพทธจะตองทาจตใจของตวใหมองคประกอบ ๕ ประการนอยเสมอ เฉพาะอยางยงขอท ๑. ปราโมทย ความราเรงเบกบานแจมใส และ ๒. ปต ความอมใจ ปลมใจ

อยางคณแมเหนลกเรยนหนงสอไดด กปลมใจมปตดวย ลกเรยนหนงสอ เหนคณแมสบายใจมความสข ตวเองกมความสขดวย อยางนเรยกวาม ปตสข ทงคณแมและคณลกมปตสขดวยกน ประสานกลมกลนไปดวยกน ไมตองฝนใจ เปนปตสขทเราสรางขนไดในชวตทดงาม อยางเปนประจาทกวน

แลวตอจากนน กม ปสสทธ ทวาสงบเยน ผอนคลาย ไมเครยด สมยน ดส โลกแหงการประนประนอมนเตมไปดวยความเครยด เพราะวาจตมน

ไมยอมจรง มนฝน มนจาใจ มนขดแยงในตวเอง เมอมนลงไปไมถง harmony มนฝนใจตวเอง กจงตองคบของตดคาง แลวกเครยดอย

ฉะนนจงตองสราง ธรรมสมาธ ๕ นนขนมา ใหทกอยางเขากนประสานคลองจองสอดรบกนมนแนวลงตว ถาสรางได จงจะเกดจรยธรรมทแทจรง

ใน จรยธรรมแบบฝนใจ ตามระบบประนประนอมแหงการแขงขนแยงชงนน แมแตความสขของคนกขดแยงกน เชน ถาเราได เขากอด ถาเราสข เขากทกข เมอฝายหนงสข ฝายหนงทกข สนตภาพทแทจรงกเปนไปไมได หรอไมอาจยงยนอยได

แตใน จรยธรรมทแท คนจะพฒนาขนไปในดานความสข ทาใหความสขกมาประสานกน กลายเปนความสขรวมกน ดวยกน

ความสขแบบประสานทเปน harmony ในทางความสขน กพฒนาไปจากฐานของธรรมชาตนเอง โดยเรมจากในครอบครว จากการทาความดตอกนระหวางพอแมกบลก ทมเมตตา คอรกใครปรารถนาดตอกน เชน คณแมอยากเหนลกมความสข กใหอะไรตางๆ แกลก โดยไมเสยดายเลย และเมอเหนลกมความสข แมกมความสขดวย

๘๔ การเมอง แคทพระควรจะพด

ทน ลกกเหมอนกน ถารกแม กอยากทาอะไรใหแม พอทาอะไรใหแมไดสาเรจ เหนแมมความสข ลกกปลมใจมความสขดวย

ความจรงของธรรมชาตมนกเปนอยางน แลวเรากพฒนาตอไปโดยขยายความรกออกไปยงพนอง ญาตมตร เพอนรวมชาต รวมโลกทงหมด ใหมความสขแบบประสานไปทว

คนเราทจะพฒนาในจรยธรรม กมความสขไปในตวตงแตในการทาความดแตละอยางแตละครงนนแหละ คอเมอทาอะไรทดงามขนมาไดสาเรจ หรอทากาวหนาไป กเกดความอมใจ มปต เมอเราทาอะไรดวยใจรก กมความราเรงเบกบานใจในเวลาททา

จรยธรรมแบบน เปนจรยธรรมแททตองเอามาใช เปนจรยธรรมทเปนไปตามธรรมชาต ไมใชจรยธรรมแบบบทบญญตทเปนขอบงคบฝนใจ จงหวงวาเราจะตองมาทา reengineering กนในเรองจรยธรรมน

ตอนนชกจะลมกนไปแลว เมอ ๖-๗ ปกอน พดกนเหลอเกน คนไทยลมงาย ตอนนนตนกนนกหนา reengineering ตองรอปรบระบบกนใหม

ตอนนตองรอปรบระบบจรยธรรมกนใหม จรยธรรมทมนพลาดไปกลายเปนจรยธรรมแหงความทกข หรอจรยธรรมแหงความฝนใจ

ตองมาปรบกนใหมเขาสระบบทถกตอง คอใหเปน จรยธรรมแหงความสข ซงเปนจรยธรรมแหงการพฒนามนษย อยางถกตองสอดคลองตามกฎธรรมชาต

ตองมองระบบพทกษสทธของฝรงอยางรเทาทน อกประการหนง ซงกเปนเรองใหญทวา สงคมไทยเราเปนสงคมทหลงเตลดไป

นานแลว จนลม ไมรจกตวเอง

เรมจากไมรตวเองกอน แลวจงไมรจกตวเอง คอ ไมรวาตวเองเปนอยางไร มองไมเหนพนเพภมหลงและวฒนธรรมของตววาเปนอยางไร แมแตมองพระพทธศาสนา กมองดวยความไมเขาใจ

พรอมกนนน อกดานหนงก ไมรจกฝรง ไมเขาใจภมหลงของตะวนตก ในการทจะมาอยรวมกนใหเกดความประสานกลมเกลยวนน กมหลกสาคญ

อยางหนงวา จะตองไมใชวธทเปนเลหกล

สลายความขดแยง เขมแขงดวยปญญา

๘๕

เวลาน เมอเราไปนยมตามตะวนตก เรากไปเขาทางของการใชวธแบบเลหกลน ดงจะเหนวา แมแตวธการทางดานจตวทยาของตะวนตก กเปนแบบเลหกลเสยมาก คอกลายเปนวธการททาเพอจะใหไดอะไรสกอยางหนง

ดงทเคยพดบอยๆ เชน จตวทยาตะวนตกสอนใหยม แตยมเพอผลประโยชนของตนเอง ยมแบบตะวนตกกจงมกจะเปนยมลวงกระเปา หรอ “ยมธรกจ” คอไมไดยมดวยเจตนาดตอคนอน ไมไดมไมตรจตมตรภาพแทจรง แตยมเพอใหเขาชอบ แลวเขาจะไดเขามาเปนลกคา เสรจแลว เขาจะไดซอสนคา เรากจะไดเงน แตใจจรง ยมหรอเปลากไมร

สวนในจรยธรรมทแท การยมเกดจากใจมเมตตา คอยมดวยใจจรง ยมดวยปรารถนาดตอเขา อยากใหเขามความสข ไมใชยมจะเอา

ความหมายของจตวทยาในแบบของตะวนตกนน ดส เราเอามาใชจนกระทงพดขนมา กฟองตวเอง เชน พอพดวา คนนมจตวทยา กหมายความวา เขาอาจจะไมซอไมตรงแลว คอทาโดยเปนวธการหรอเปนอบายอะไรสกอยาง

รวมแลวกเปนเรองของแนวคดทเนนผลประโยชนของตวเอง หรอมงความสาเรจทเชดชคณคาเกยรตยศของตน

แนวคดตะวนตกนน เปนวธคดทเนนเรองผลประโยชนของตว เพราะฉะนน วฒนธรรมของเขาจงเปนระบบแหงการพทกษผลประโยชนสวนตว และพทกษสทธของตว

จะเหนวาสงคมตะวนตกเนนเรองสทธมาก ซงเราจะตองรเทาทนภมหลงหรอวฒนธรรมของเขา เพอจะไดระวงไว ไมใหเรองการรกษาสทธมนษยชนอะไรตออะไรกลายเปนไปสดโตง

ทจรง เรอง “สทธ” เรองการพทกษผลประโยชนสวนตวน เปนของจาเปน แตตองรดวยวา มนษยเรานมใชอยแควาจะรกษาสทธ

มนษยเราเปนสตวประเสรฐ เหนอความเปนผรกษาสทธและปกปองตวเอง กคอ มนษยสามารถพฒนาตวขนไปอก ใหเปนผทเออเฟอเผอแผทาใหแกผอนดวย เมอไรพอแมเอาแตรกษาสทธกบลก เมอนนลกกแย ลองส คณแมอยกบลก ถาตางฝายกตงหนาพทกษปกปองเรยกรองสทธของตว ครอบครวกยง แลวกแยแนๆ

แตความประเสรฐของมนษยอยทวา คณแมไมไดคานงแควาจะปองกนพทกษรกษาสทธของตวเอง แตคณแมมองไปทวา อะไรจะทาใหลกมความสขได กทาให กทาไปเลย บางทหรอบอยๆ ตวเองตองยากลาบาก (ตองสละสทธ) กยนดทาเพอลก ใชหรอเปลา เพราะอยางน ลกจงมความสข และมความซาบซง แลวความมนาใจตอกนกเกดขน

๘๖ การเมอง แคทพระควรจะพด

ทน ถาเรามงหนาไปในระบบพทกษสทธจนสดโตง กจะลาบาก แลวในทสด แมแตพอแมกบลกกจะตองมาเขาสระบบประนประนอม โดยมจรยธรรมแหงความฝนใจ และความขดแยงกจะเพมขน เพราะฉะนน จะตอง รทนฝรง

เรองการพทกษสทธน ขอสรปเปนการตดตอน โดยอางคาทเคยพดไวในเรอง สทธมนษยชน วา

ในระดบหนง เราอาจจะพดวา สงคมอะไรกน

แมแตสทธพนฐานของคนกยงไมดแลรกษา แสดงวาเปนสงคมทออนดอยอยางยง ขาดวฒนธรรม ไมมอารยธรรมเสยเลย

แตในอกระดบหนง เรานาจะพดยอนเตมใหสมบรณวา

สงคมอะไรกนน อยกนไดแคจะคอยพทกษรกษาและเรยกรองสทธเทานนเองหรอ จะเปนสงคมทดงาม

พฒนาอารยธรรมแทจรง ทมนษยอยอยางเกอกลกนไมไดหรอ

ถาจะรจกฝรงจรง ตองมองใหถงรากฐาน ในภมหลงของเขา ฝรงมอะไรด คอฝรงเขามประสบการณทสะสมมา ในแงทวามภมหลงของสงคม

ทแตละคนตวใครตวมน ตองดนรนตอสมาก เขาจงตองพฒนาระบบพทกษสทธ คอกนไมใหคนอนฝายอนมาละเมดตอตนเอง

อนนกเปนววฒนาการตามธรรมดา ซงทาใหเขาเปนสงคมแหงกฎกตกา จนกระทงมหลก rule of law เปนอดมคตของสงคม เรากพดตามเขามากใชไหม วาจะเปนสงคมแหงนตธรรม อะไรทานองน ซงมนกด

ทน สงคมไทยเราไมมพนเพภมหลงแบบนน ถาไมรจกจดปรบใหพอด ไดแตตนตมตามเขา จะเอากฎกตกาบงคบ กไมไดผลสกท ภาพออกมากเปนสงคมทแยทสดในเรองกตกา รกษากฎไมได

สลายความขดแยง เขมแขงดวยปญญา

๘๗

นกเพราะไมรตว และไมรภมหลงของตวเอง จงพฒนาไมเปน ไดแตฉวยโนนจบน สบสนวนวาย

จะตามอยางอเมรกน แมแตคต frontier ของเขากไมรจก จะไปหยบหลก rule of law ของเขามา โดยคดวาจะไดเปนอยางฝรง แตพนเพภมหลงของตว มนกไมไดเขาทางอยางนน กเลยไมไดเรองสกอยาง

เราตองรจกเอาของดนนๆ ขนมาจดใหเหมาะกบสงคมของตวเอง ดวยความรเขาใจทงสองดาน อยาไปเอาอยางฝรงมาทงดน เปนไปไมได ตองรเทาทนฝรงวาเขาเจรญมาอยางไร

ฝรงนนดแคอเมรกากได เขาดนรนตอสมาอยางไร บรรพบรษอเมรกนหนภยจากยโรปมากนหลายระลอก ขนฝงทพลมธ (Plymouth) แลวใกลๆ นน กบอสตน ตลอดลงไปนวยอรก บลตมอร จนถงฟลอรดา ขนจากทะเลแลวกบกไปขางหนา ฝาฟนขยาย ฟรอนเทยร (frontier) เรอยมา ไดเฉลยปละ ๑๐ ไมล นบจากขนฝงทแอตแลนตกมา ๓๐๐ ป จงจบถงฝงมหาสมทรแปซฟก ทแคลฟอรเนย

คนอเมรกนบกไปๆ นานนกหนา กวาจะจบพรมแดน เขากไดนสยใจคอทปลกฝงไวมากมาย เชน สภาพจตอเมรกน คอเปนนกบกฝา มงไปขางหนา เปนนกผจญภย

แตพรอมกนนน ถามองในแงไมด กเปนนกรกรานดวย อยางนอยในระหวางน กไปเอาทดนของอนเดยนแดง รบราฆาฟนกน จนพวกอนเดยนแดงแทบจะสญพนธ

อนนเปนเรองทเราตองเขาใจเทาทนฝรงวา เขาดนรนตอสมาตงแตยโรปแลว การทเขามาอเมรกานน กเพราะหนภยเปนเหตหลก หนภยการบบคนขมเหง มาหาอสรเสรภาพ ถามฉะนน เขากไมดนดนผจญภยฝาความทกขยากในมหาสมทรแอตแลนตกมาหรอก ทหนภยนน เพราะรตววา ขนอยบาน กตายหรอแยแน สเสยงภยขามทะเลไป ยงมทางรอดบาง และมความหวงทดกวา

ฝรงพวกนถกกาจดถกบบคนในยโรปมาเปนรอยเปนพนปแลว กอนหนมาอเมรกา ทนมาถงอเมรกาแลว ยงตองบกตอหาทอยทกนอก ๓๐๐ ป ประสบการณในการดนรนตอสเหลานแหละ ทาใหเขาพฒนาลกษณะจตใจแบบพทกษปกปองเรยกรองสทธของตน พรอมกบพฒนากฎกตกาขนมามากมาย จนเปนสงคมทอยดวยคต rule of law ทวาเมอก

๘๘ การเมอง แคทพระควรจะพด

ทจรง ถาจะแปลใหถกตามภาษาทมในภมหลงของเรา คต rule of law กคอ ธรรมาธปไตย ดานหนงนนเอง

ไมตองไปแปลวานตธรรมอะไร ใหเปนของแปลกประหลาดจากทไหน ถาวากนไป ทแปลวา “นตธรรม” กไมถก หรอไมพอดวยซา เพราะนตธรรม กแค

law เทานน สวน rule ซงขาดหายไปในคาแปลนน คออานาจตดสน หรออานาจบงคบ ตว

กากบบงการ ไดแก “อธปไตย” เหมอนอยางในคาวา democracy ทเราแปลวา “ประชาธปไตย” นน ตว “–cracy”

ซงมาจากคากรก (kratos) ทเราแปลวา “อธปไตย” ถาแปลเปนภาษาองกฤษกคอ rule หรอ government หรอ authority ทตรงกบคาวา “อธปไตย” นนเอง

คาวา “ธรรมาธปไตย” แปลวา ถอธรรมเปนใหญ ประกอบดวย ธรรม = หลกการ กฎเกณฑ กตกา กฎหมาย (เชน ธรรมศาสตร แปลวา วชากฎหมาย) + อธปไตย = ภาวะทเปนใหญ เปนตวบงการตดสน

จงเหนชดๆ วา rule of law นน ตองแปลวา “ธรรมาธปไตย” จงจะตรง และไดความหมายเตม

rule of law ตอง เปนฐานรอง รบ เปน ตวก ากบ และเปนแกนนาของ democracy

นกคอ ธรรมาธปไตย ตองเปนฐานรองรบ เปนตวกากบ และเปนแกนนาของประชาธปไตย

แตธรรม คอหลกการ ตลอดจนกฎหมายนน จะตองเปนธรรมจรงๆ เมอกไดพดถงวฒนธรรม ๒ แบบไวแลวคหนง คอ วฒนธรรมแหงเมตตา กบ

วฒนธรรมแสวงปญญา และไดบอกวาไทยเดนดานวฒนธรรมแหงเมตตา ดอยดานวฒนธรรมแสวงปญญา อเมรกนดอยดานวฒนธรรมแหงเมตตา แตเดนดานวฒนธรรมแสวงปญญา

แตสงคมไทยเวลาน กาลงสญเสยวฒนธรรมแหงเมตตาของตนไป พรอมกบทวฒนธรรมแสวงปญญาอยางเขา กไมพฒนาขนมา

จงจะกลายเปนสงคมทคบหนาจากความเสยศนย มาสความสญเสย หรอสญสน เพราะเสยทงสองดาน

สลายความขดแยง เขมแขงดวยปญญา

๘๙

ของดทตวม กรกษาไวไมได ของดทตวยงไมม กไมพฒนาขนมา ถงตอนน กมวฒนธรรมอกคหนง คอ วฒนธรรมเมตตานน ในแงความโอบออม

อาร และโอนออนผอนปรน รวมถงความอะลมอลวย และการทมกพดวา “ไมเปนไร” กบวฒนธรรมแหงกฎกตกา

ไทยเดนดานวฒนธรรมแหงความโอบออมอาร ดอยดานวฒนธรรมแหงการรกษากฎกตกา อเมรกนดอยดานวฒนธรรมแหงเมตตา แตเดนดานวฒนธรรมแหงกฎกตกา

แมในแงน สงคมไทยกกาลงจะเสยทงสองดาน คอวฒนธรรมแหงความโอบออมอารกจะสญสน ขณะทดานวฒนธรรมแหงความเครงครดอยดวยกฎกตกา กยงพฒนาขนมาไมได กอนนกเสยศนย ขาดความสมดลอยแลว ตอนนจะสญเสยไปทงหมด

นอกจากนน วฒนธรรมเมตตาน ในขณะทเลอนรางคบแคบลง และไมมวฒนธรรมแหงการรกษากฎกตกามาดล กกลายไปเปนเรองของเสนสายหมพวกและระบบอปถมภ ซงยงกดกนใหพฒนาวฒนธรรมแหงกฎกตกาขนมาไดยาก

เมอไมยดถอกฎกตกา กไมเปนธรรมาธปไตย ไมใช rule of law กทาใหยงแกไขความขดแยงไดยาก เพราะไมมมาตรฐานทจะยอมรบรวมกน

ยงใชเมตตาไมเปน กลายเปนวธเสนสาย ยดหมพวกกน กยงขยายปมขดแยงใหซบซอนหนกขน

ถาจบจดไมได แกไขไมตรงจด สงคมไทยทสบสน จะพฒนานวเนย วากนอตลดพลวน

ไทยวา อยนด “ในนามปลา ในนามขาว” อเมรกนวา อยนไมได “ตองไปขางหนา บกฝาขยายพรมแดน”

ขอใหดดวยวา สงคมไทยเรา เปนสงคม “ในนามปลา ในนามขาว” อนนสาคญมาก คนไทยไมคอยคดกน

สงคมอเมรกนเขาเปนสงคมตามคต frontier คอ สงคม “บกฝาไป ขยายพรมแดน" หมายความวา มงไปขางหนา-ฝาฟนไป-ขยายพรมแดน

ฝรงมาขนฝงมหาสมทรแอตแลนตกปบ มองไปขางหนา ฟากฟาตะวนตก คอ frontier เปนเขตหรอพรมแดนกดกน ทตวยงไมไดขามไป ลวนแตดนแดนทตนยงไมไดครอบครองทงนน

๙๐ การเมอง แคทพระควรจะพด

เขาถกจากดอยทฟรอนเทยร แลวจะทาอยางไร ความหวงกอยทจะตองบกไปขางหนา ถาฝาฟนขยาย frontier นไปได กจะมจะไดทรพยากร ไดทอยอะไรตางๆ นคอความหวงในความอดมสมบรณ กตองบกไปขางหนา ขยายฟรอนเทยรไป

เพราะฉะนน นสยฝรงอเมรกนนเขาเรยกวา นสยฟรอนเทยร หรอ สภาพจตฟรอนเทยร (frontier traits ใน American character)

นสย frontier กคอ นสยบกฝาไปขางหนา อยกบความหวงแหงอนาคตทไมเลอนลอย ดวยการพากเพยรตอส

สมยหนง เขามคานยมวา “Go West, young man, go West!” เจาหนม จงมงหนาไปตะวนตก คอตองผจญภยบกฝาหาโชคไปตะวนตก จนสดแผนดนใหถงฝงมหาสมทรแปซฟกทแคลฟอรเนย

ไปตะวนตก กคอไปผจญภย เสยงตาย จนมสานวนฝรงวา “go west” แปลวา “ตาย” แตฝรงกไปกน และอเมรกากขนมาดวย “go west”

นคอภมหลงของสงคมตะวนตก ทเปนสงคมแหงการบกฝาผจญภย มงไปขางหนา แลวกตองแกงแยง แขงขน ดนรนตอส พรอมกบพฒนากฎกตกาขนมา เพอไมใหลาเสนกน

สวนสงคมไทยของเราน เปนสงคมทเนนการอยกบท ตามคต “ในนามปลา ในนามขาว” ซงเทากบบอกวา ทนดแลว อยาไปไหนเลย

ยงกวานน จากการทมธรรมชาตอดมสมบรณ คนไทยกเกอกลเผอแผกนไดงาย เหมอนอยางเมอ ๕๐-๖๐ ปกอนน คนแปลกหนาอาคนตกะมาถงบาน คนไทยนอกจากเอาอาหารมาตอนรบใหกนขาวกนปลาแลว บรเวณบานมตนกลวย ตนมะมวง ไมผลตางๆ กใหเขากนเขาเกบเอาไปตามสบาย

เพราะฉะนน ของเราจงตรงกนขามกบสงคมฝรง แทนทจะเนนกฎกตกา กมงทความมมตรจตมตรใจ ถอยทถอยอาศยกน

จาไวเลยวา สงคมอเมรกน คอสงคม frontier คาวา frontier เปนศพทสาคญของอเมรกน ไมวาจะทาอะไรทสาคญ เขาชอบ

พดวา frontier แตกอนตอนแรกๆ กม land frontiers, ocean frontiers แมแตไปถงขวโลกใต อเมรกนกดใจภมใจวาพวกตวพชตฟรอนเทยรไดอก

สลายความขดแยง เขมแขงดวยปญญา

๙๑

ตอมาก space frontier บกฝาไปในพรมแดนอวกาศ ทโครงการของเคนเนดสงยานอวกาศไปโลกพระจนทร เขากเรยกวาบกเบกฟรอนเทยรทงนน

แมแตความกาวหนาทางวทยาการ เขากเรยกวา frontiers of knowledge หรอ frontiers of science แลวกมา information frontier หรอ electronic frontier คอเรองของพวกคอมพวเตอร เรองของอนเทอรเนต

เวลานเรากาลงอยในระยะทฝรงบกฝา cyberspace frontier ฝรงบกฝาไป แตไทยเทยวสนกเลย

ไทยไมบกฝา ไทยรอรบผลการบกฝาอยางเดยว เอาแตเทยวสนกไปในแดนทเขาบกฝาไวนน แลวจะมอะไรกาวหนาไปไดอยางไร นแหละนสยจตใจพนฐานมนคนละแบบ แลวเรากไมดตวเอง

จะไปเอาอยางฝรง กเอาไมไดจรง เอาแคผวแคเปลอก ฉาบฉวยไป ทงทแมแตเปลอกของเขานน ตวเองกไมรไมเขาใจจรง และเหนไมทวถง เพราะฉะนนมนกไมไดเรอง

ตองรจกตวเองใหด แลวกรจกเขาใหชด ตองศกษาฝรงใหถงแกนถงฐาน ภมหลงเขามาอยางไรในยโรป เมอมาอเมรกาแลวเขาทาอะไร พฒนากาวหนากนมาอยางไร อยางนจงจะทนเขาได

เรอง frontier น ประธานาธบดเคนเนด/John F. Kennedy ทมชอเสยง เมอครงหาเสยงจะเปนประธานาธบด กยกขนมาใช

ทจรงตอนนนอเมรกนบกฝา frontier ถงแคลฟอรเนยจบไปนานแลว คอ land frontiers จบหรอปดรายการไปตงแตป ๑๘๙๐ แตเคนเนดกปลกใจคนอเมรกนใหบกฝา frontier ใหม โดยสรางนโยบาย “New Frontier” ใหแกคนอเมรกน วาจะตองบกฝาขยายพรมแดนใหม

เวลาน คนอเมรกนกบกฝาอยางทบอกเมอกวามาถง cyberspace frontier แลว แตไทยเรากไมไดคดอะไร เรากในนามปลา ในนามขาว (ทจรงเวลาน ในนาจะหมดปลา ในนาจะหมดขาว)

ตองถามตวเองวา เราจะทาอยางไรใหเหมาะกบคต “ในนามปลา ในนามขาว” เรากตองพฒนาระบบวธการอะไรๆ ของตวเองใหเหมาะกบพนเพของตน ระบบ frontier ของเขา อาจจะเขากบเราไมได นกเปนเรองใหญ

๙๒ การเมอง แคทพระควรจะพด

คนไทยเราไมคอยศกษา ไมคอยคนควา ตองพดตรงๆ วา ไมรจกฝรงจรง จงไมรวาเราจะเอาฐานอะไรมาใช เพอรบมอกบความเจรญใหมๆ และจดการเอามนมาใชประโยชนได

คนทเกงจรง ตองมความสามารถของตวเองในการทจะรบเอาสงใหมเขามาจดการได ไมใชไปรบเพยงแคเอาตามเขา เลยนแบบเขา เราตองเรยน ไมใชแคเลยน แตตองเอามาจดการ การเอามาจดการ ไมใชการตามเขา

ถามวาเวลาน เรามความสามารถไหม ทจะเอาของเขามาจดการ? เอาละ นเปนการพดนอกเรองไป

มจดหมายใหญททกคนไดรวมกน จงจะขามพนจดหมายยอยของแตละฝายทขดกน

พดไปพดมากชกจะออกนอกประเดนไปอก หนมาตอเรองการแกปญหาความขดแยงใหจบ

ในสถานการณทขดแยงกนนน แตละฝายตางกมจดหมายอยทจะเอาประโยชนของตน เมอจะไมรบหรอไมลางกน กตองยตดวยการประนประนอม

ถาพดในแงด ความขดแยงกมผลขางเคยงทเปนบวกในขอบเขตหนง เพราะทาใหคนตองระมดระวงไมประมาท และเรงรดตวเอง และเกดภาวะตงเครยดทขบดนใหคนดนรนขวนขวายสดกาลง ดงจะเหนไดชดในระบบแขงขน อนทาใหมการกาวหนาตลอดเวลา เพอขนไปใหเหนออกฝายหนง

แตพรอมกนนน ความขดแยงในเชงแขงขน กมความโนมเอยงทจะทาใหเกดการขดขากน หรอเอารดเอาเปรยบกนดวยประการตางๆ จงทาใหคนเรยกรองการมกฎกตกา

ดงจะเหนไดวาสงคมในระบบแขงขนไดพฒนากฎกตกาขนมามาก จนเปนสงคมแหง rule of law

บางครง การประนประนอมกอาจจะเปนเพยงกลวธของฝายหนง ทจะเอาอกฝายหนงเปนเครองมอ หรอเปนทางผานไปสชยชนะของตน อยางคาทไดยนพดกนมากเมอ ๒๐–๓๐ ปมาแลววา “แสวงจดรวม สงวนจดตาง” กเปนตวอยางหนงของการประนประนอมแบบน ซงเมอสาเรจการตามเปาหมายนนแลว สองฝายนกอาจจะตองมาชงชยหรอกาจดกนเองอกทหนง

สลายความขดแยง เขมแขงดวยปญญา

๙๓

(ถาจะประสานกลมกลน หากทาจดตางใหเปนสวนเตมเตมไมได กตองใหสามารถยอมรบความแตกตางของกนและกน)

อยางทกลาวแลววา การประนประนอม (compromise) ไมเปนการแกปญหาทแทจรง ไมอาจทาใหเกดสนตภาพทยงยน มนษยทพฒนาจงจะตองไปใหถงความประสานกลมกลน หรอความสอดคลองสามคค (harmony)

แตละฝายทขดแยงกนนน ตางกมงจดหมายทจะเอาผลประโยชนของตน เมอตางฝายมจดหมายของตนคนละทาง กยอมไปไดแคการประนประนอม

วธแกปญหาใหเกดความประสานสอดคลอง กคอ ตองใหทงสองฝายหรอทกฝาย มองเหนจดหมายใหญ เหนอขนไป ซงเปนประโยชนรวมกน

ตอนนจดขดแยงยายไปจากความขดแยงระหวางคนสองฝาย หรอหลายฝาย กลายเปนความขดแยงระหวางประโยชนยอยกบประโยชนใหญของแตละฝายนนเอง

ถาทกฝายมองเหนและยอมรบจดหมายกวางใหญ ทเปนประโยชนรวมกนนน กจะตองยอมจดสรรหรอแมแตยอมสละประโยชนทเลกนอยกวา

การปฏบตอยางน ไมใชเปนการประนประนอม แตเปนการประสานรวม และกลมกลนกน และถาจะใหเปนไปดวยด กอาจจะมการเกอกลกน ดวยการทดแทนหรอชดเชยผลประโยชนทยอมสละไปของฝายนนๆ ตามสมควร

แนนอนวา ในหลายกรณ การจะเขาถงความประสานสอดคลองนนเปนไปไดยาก จงจะตองมการยตความขดแยงดวยการประนประนอมบาง แตจะตองไมหยดแคนน ตองใหการประนประนอม ทเปนเหมอนการพกรบนน เปนขนตอนในระหวางการกาวไปสความประสานรวมอยางเรยบรอยตอไป

มวธปฏบตอกอยางหนงทควรนามาใชเปนปจจยเกอหนนทจะแกไขความขดแยง คอ ใชวฒนธรรมแหงเมตตานนแหละ สรางบรรยากาศแหงความสมานฉนทขนมา โดยใหคนทกฝายเขาถงกนในชวตประจาวน ในวถชวตทเปนอยจรง เรยกวาเปนการเอาตวเขาสมาน ใหคนมโอกาสมาสงสรรคกน เกดความเปนกนเอง ซงชวยใหเขาใจและเหนใจกน

ทวานคอ ไมใชไปพดกนแลวถกเถยงกนในทประชมเทานน แตไดพบปะพดจากนในบรรยากาศแหงการดาเนนชวตตามธรรมชาตดวย อนนจะเปนตวหนนอยางสาคญในการสลายความขดแยง

๙๔ การเมอง แคทพระควรจะพด

ในการเขาถงกนนน ถาใหด กใหมโอกาสปฏบตตามหลกสงคหวตถ ๔ ใหครบ คอ มการ

- ใหแกกน เผอแผแบงปน - พดกนดวยปยวาจา - ทาประโยชนแกกน ชวยเหลอแสดงนาใจแกกน และ - มความเสมอสมานเปนกนเอง

เทาทพดมา นาจะสรปจดสาคญในการแกไขความขดแยงไดวา

๑. ไมตดอยกบความขดแยง หรอตกเปนทาสของความขดแยง แตเอาประโยชนจากความขดแยงใหได โดยเฉพาะประโยชนทางปญญา

๒. แกนของปฏบ ตการในการแกปญหาความขดแยง คอ การมเจตนาด ปรารถนาดตอกน ดวยเมตตาธรรม มงสจดหมายทเปนการสรางสรรค และมปญญาทจะดาเนนการใหเปนไปตามเจตนาทดนน

๓. ปฏบตการในการขดแยงและหาทางยตความขดแยง ตองดาเนนไปอยางเปนมตร สภาพ จรงใจ และเปดใจตอกน มองทกคนเปนเพอนมนษย ไมมองแบบแบงแยก มงสการอยรวมกน

๔. สรางบรรยากาศแหงความสมานฉนท ดวยการใหคนทกฝายเขาถงกน สงสรรคกนในชวตประจาวน หรอในวถชวตทเปนจรง ตามหลกการเอาตวเขาสมาน

๕. จดทเปนการแกปญหาใหเขาสความประสานสามคค คอใหมองเหนตระหนกในจดหมายทกวางใหญเหนอขนไป ซงเปนประโยชนรวมกนของทกฝาย

สวนการแกปญหาทซอนลกลงไป เชน การขาดความเคารพกฎกตกา-ถอธรรมเปนใหญ-ยดหลกการเปนมาตรฐานนน เปนเรองคณสมบตของคน ซงจะตองสรางขนมาดวยการพฒนาคนระยะยาว คอดวยการศกษาอยางลก

– ๓ – ปฏบตการแกปญหา ในระบบองครวม

ปฏบตการของมนษยจะไดผลจรง ตองตงอยบนฐานของความจรง และเตมตามระบบของกระบวนการในธรรมชาต ปจฉา: ขออนญาตเปนคาถามสดทาย คอในเรองการสรางสงคมแหงความสมานฉนท... เครองมอหรอวาหลกธรรมสาคญ ถงแมวาจะเปนหลกเพอแกทกข แตกนาไปสสข เชน อรยสจ ๔ นาจะนามาใช จะมหลกคดเรมตนอยางไร เจาคะ

วสชนา: อรยสจ ๔ นน เปนหลกใหญซงครอบคลมทงหมด มลกษณะทเรยกวาเปนระบบ เปนทงระบบ ททาใหเรามองเหนวามองคประกอบอะไรบาง และองคประกอบเหลานนจะตองมาประสานสมพนธทาหนาทตอเนองคมกนอยอยางไร แลวก เปนทงกระบวนการ ในการปฏบต วาจะดาเนนไปเปนขนเปนตอนอยางไร

ในเมอมนเปนตวระบบใหญ เรากตองรจกกอน แตแคนนไมพอ เราจะตองไปขยายในแงของปฏบตการ หรอขนวธการใหละเอยดออกไป

ทนหลกอรยสจ หรอระบบอรยสจนเปน ระบบทเรมจากปญหา ซงภาษาพระเรยกวาทกข คอสภาวะบบคน สงทตดขด บบคน คบของ พดตามภาษาไทยกคอปญหานนเอง

พอเจอปญหา หรอ ทกข เรากหาทางแกไข และในการแกไขนน หลกอรยสจกบอกวาตองสบสาวเหตปจจยของมนวา ทกขหรอปญหาเกดจากอะไร ขอนเรยกวา สมทย

เมอสบสาวหาเหตปจจยได เรากจะมองเหนไปพรอมกนในตววา ทางแกเปนอยางไร ซงตอนนเปนการเหนในเชงของความเปนจรง วาจะตองจดการอะไรทตรงไหน แตในเชงปฏบตการยงไมบอกวา จะทาอะไรบาง

เพราะฉะนน เราจะตองกาวไปสขนดาเนนการ เพอใหเกดผลในทางปฏบต

๙๖ การเมอง แคทพระควรจะพด

เพอใหการมองเหนหลกความจรงในการแกปญหา กาวตอไปสการลงมอปฏบต เรากตองทาขนท ๓ ใหชดกอน คอการเลงจดหมาย อนไดแกภาวะปลอดปญหา หรอพนทกขดบปญหาได ซงเราจะตองดวามนเปนไปไดจรงไหม และเปนไปไดแคไหน จดหมายของเราในการดบทกข ขณะนเราควรจะตงไวแคไหน

นกคอ มองดอะไรตางๆ ใหชด วาเราตองการอนใดแคไหน เราจะเอาไดแคไหน และจะเปนไปไดแคไหน คอเอาความตองการมาดความเปนไปได แลวกตงเปาหมายขนมา เรยกวา นโรธ

พอตงนโรธแลว ตอจากนนกมาสการวางขอปฏบต หมายความวา เมอวางจดหมายได ตงเปาหมายชดแลว เรากจะมทศทาง ทนกวางวธปฏบตเพอดาเนนไปสจดหมายนน เปนขนท ๔ เรยกวา มรรค ซงกคอวธการ หรอหนทาง

ขนวธปฏบตน เปนเรองของมนษย

ตางจาก ๒ ขอตน ซงเปนเรองพนฐานของธรรมชาต ตามความเปนจรงของมนเอง

ขนท ๓ มาเชอมตอระหวางจดประสงคของมนษย กบความเปนจรงของธรรมชาตวา ในความเปนจรงของธรรมชาตนน จดหมายของเราคออยางน อยตรงน จดทเราตองการหรอสงทเราตองการ มนเปนไปไดในความเปนจรงแคน กกาหนดหรอตงมนไว

ตอจากนน ขนท ๔ จงวาง มรรค คอวธปฏบต ทจะทาใหเรามงหนาทาไปจนบรรลถงเปาหมาย ซงเปนการกระทาอยางมทศทาง

การวางระบบวธปฏบตขนมา ทเรยกวามรรคน เปนตอนทมรายละเอยดมากมาย เปนรายการวธปฏบตของมนษย ทจะใหไดผลเปนจรงตามกระบวนการของธรรมชาต

เคยยกตวอยางบอยๆ เชน เรอง ไฟไหม เปนทกข คอเปนปญหา จะดบอยางไร กตองรวาเหตปจจยของไฟมอะไรบาง เชนวามเชอ มอณหภมสงถงจดลกไหม แลวกมออกซเจน

เมอเรารเหตปจจยอยางนแลว เรากรเลยวา ถาเหตปจจยนหมดไป ไฟกจะดบ คอ เชอหมดหนง หรอ ออกซเจนไมมหนง หรออณหภมตา เยนลงไปหนง อยางใดอยางหนงกได แคนไฟกดบแลว

นเรยกวา สบสาวสมทยไดแลว พอรกระบวนการของธรรมชาต คอขอ ๒ มาแลว

คราวนกตอไป ขอ ๓ ตงจดหมายไดเลย

สลายความขดแยง เขมแขงดวยปญญา

๙๗

การตงจดหมายน จะสมพนธกบความเปนจรง และวสยของเราททาได คอเราจะดบไฟโดยสอดคลองกบความจรงของกระบวนการน ซงสามารถบอกวาเราจะเอาขอไหน จะเอาขอใหไมมออกซเจน หรอจะใหอณหภมตา หรอจะใหไมมเชอ หรอเอาทงสาม หรอเอาขอไหนเดน แลวกตงเปาหมายจะทาใหเกดความจรงทเปนผลขนมา

พอวางเปาหมายนเสรจ ทนกวางวธปฏบต ในขอ ๓ คอ “มรรค” ซงเปนเรองใหญ เชน ตองสราง(หรอซอ)รถดบเพลง และใหมถงเกบนาไดเทานนเทานลตร แลวตองมทอมสายยาวเทาไร มบนไดสงแคไหน แลวตองฝกพนกงานดบเพลง ตองจดเตรยมกระบวนการ และวธปฏบตตางๆ ซงมรายละเอยดเยอะแยะ

ทงหมดในเรองของมรรคนชางยงเหลอเกน ตองใชเงนงบประมาณกอนใหญ อาจจะเปนรอยลานพนลาน กเพยงเพอจะมาทาใหอณหภมตาลง เพยงแคจะมาทาใหเยนเทานนเอง หรอจะใชวธเพยงเพอใหขาดออกซเจน หรอเพอจะใหหมดเชออะไรตางๆ กเรองมากทงนน แตททากนโดยมากเขาจะไปมงทลดอณหภม

แคจะทาใหเยน กเปนเรองใหญมาก และกระบวนการฝกนกเลยเพมไปดวยวา ในระหวางทไปทาใหเยน ถาไปเจอพวกเชอไฟกตองทาลายดวย ตดตอนไมใหมเชอทไฟจะอาศย ตลอดจนพฒนาพวกนายาดบไฟ เพอจะมาทาใหขาดออกซเจน ทงหมดนคอ มรรค

มรรค คอกระบวนวธปฏบตของมนษย ทสอดคลองกบความเปนจรงของธรรมชาต เพอใหผลเกดขนตามกระบวนการของธรรมชาตนน

ถามนษยปฏบตไมสอดคลองกบความเปนจรง กไมสาเรจ เพราะฉะนน มรรคกคอการโยงวธปฏบตของมนษยไปเชอมตอ ใหไดผลตามกระบวนการเหตปจจยของธรรมชาต

ถาครบตามกระบวนนน กบรรลผลเปน นโรธ ดบทกข หมดปญหา ลจดหมาย

แมแตนกปลกระดม กตองใชวธอรยสจ รฐบาลจะพฒนาประเทศ กไปไดสวยดวยอรยสจ

อรยสจนเปนหลกใหญ นามาใชไดในทกเรอง แมแตในกรรมวธทเรยกวาการปลกระดม กตองใชวธอรยสจเหมอนกน แตผใชจะมเจตนาดหรอไมด กอกเรองหนง

นกคอวา อรยสจน พระพทธเจาทรงวางไวสาหรบใช หนง ในการแกปญหา สอง ในการสอน และในเชงการสอนนแหละ จะเอาไปใชในการชกจง จนถงปลกระดม กได

๙๘ การเมอง แคทพระควรจะพด

พระพทธเจา เวลาสอน กทรงสอนแบบอรยสจ โดยเรมททกข ยกปญหาขนมาตง แลวชวยใหเขาสบหาสาเหต เสรจแลวกกาหนดจดหมาย แลวกวางวธปฏบต

ทน การสอนตามวธอรยสจน กสามารถนามาใชในการปลกระดมใหไดผล จะเหนวา การปลกระดม นน กตองชปญหากอน เชนไปเทยวบอกวาสงคมไทย

เวลานเลอะเทอะเลวรายอยางโนนอยางน คนเอารดเอาเปรยบกน ยากจนแรนแคน พรรณนาใหมนนาเกลยดนาชงทสด ใครทาไดเกง กยงไดผล นคอพรรณนาทกข

พอคนเหนทกขนาเกลยดนาชงนากลวนกหนาเตมทแลว กถงขอ ๒ ชเหตวา เจาหมอนน นายคนนนทเดยวเปนตวการ ทมนยงทงหมด มนรายอยางน กเพราะเจาตวน หรอพวกนเปนตนเหต ตอนนคนกเพงกจองวา จะตองจดการกาจดนายนนพวกนใหหมด

พอคนเขมนมองอยางนแลว กบอกเปาหมายทหวงวา ถาหากเรากาจดเจาตวการนน กจะแกปญหาได แลวเรากจะมสงคมทสดใส มความสขสมบรณอยางนนอยางน

อยางสมยทเขาปลกระดมเมอ ๓๐ ปกอน เขาใชคาวา “ทองฟาสทองผองอาไพ” นนกคอขนท ๓ นโรธ ตงจดหมาย

ทนจดหมายยงนาไปเทาไร คนกจะยงเรงเราและฮกเหม มกาลงใจ ตอนปลกนโรธจงตองพดใหเหนภาพวา จดหมายนมนดอยางนนๆ สงคมในอดมคตแสนจะดเหลอเกน คนกอยากไปกนใหญ

พอไดท ตอนนใจขนหมดแลว มนมองมงเขมนไปยงจดทจะจดการหมดแลว กถงขนท ๔ คอ มรรค กวางวธปฏบตเลย วาจะตองจดการอยางนนๆ ตอนนไปไดเลย ไมวายากแคไหน กเอาทงนน

นคอ วธอรยสจ ซงใชไดหมด แมแตในการปลกระดม รฐบาลกเหมอนกน ถาเกง กตองเอาวธอรยสจมาใชรวมใจประชาชน ใหมา

ชวยกนแกปญหาและสรางสรรคประเทศชาต เชน ใหประชาชนตนตวตระหนกรวาเวลานปญหาของประเทศชาตทสาคญ คออะไร แตตองทาดวยใจสจรต ไมใชคดแกลงใคร

ชปญหาใหชด แลวกเจาะลงไปใหถงตวสาเหตและประดาปจจย แลวตงจดหมายใหรวมเหนและรวมใจกนวาจดหมายนนดนาไป จนเกดเปนความหวงรวมกน แลวกบอกวธปฏบตใหชด

ถงตอนนจะยากเทาไร กสทงนน คนเราน ถาเหนวาจดหมายดจรง และเหนความหวงชด เขากเอา เขากส

สลายความขดแยง เขมแขงดวยปญญา

๙๙

เหมอนกบพระพทธเจาทรงสอนอรยสจ กตองใหผฟงชดกอน พอเขาชดวา ถาแกไขเรองนนสาเรจจะดอยางไรแลว ยากเทาไรกส

แตถาไปบอกวธปฏบตกอน เขาเหนเรองตองทามากมายจกจก มนยาก เขากถอยตงแตตน

ฉะนน ทานจงไมใหสอนแบบทวา อยๆ กไปบอกวธการเลย คอบอกสงทเขาจะตองทา ซงจะตองเจอความยาก จะตองเหนอย แลวใครเขาจะฟงละ ถงจะฟง แตเดยวเดยวกถอยแลว

ตองเหน ทกข สมทย นโรธ มากนชดปบ คราวนกเทาไรเทากน เพราะฉะนน พระพทธเจาจงทรงวางวธนไว ใหใชไดทงในการแกปญหา ทงเปนวธสอน

เปนอนวา วธอรยสจ ใชในงานหลก ๒ อยาง คอ ๑. ในกระบวนการแกปญหา ๒. ในการสอน การแนะนาชกจง

พวกมนษยสมยใหม พอมาเจอเรองศาสนา กพากนหลบปญหา ไมสหนาความจรง

ตอนน เราหาทางจะทาใหคนทรจกแตการประนประนอม กาวตอจากการประนประนอม ไปสการประสานกลมกลน อนนกคอความสามคค นนเอง ความกลมกลนประสาน ทานเรยกวาสามคค แลวในความสามคคกจะมเอกภาพ

เพราะฉะนน ในพระพทธศาสนาจงใชศพทเปนชดเดยวกน คอ สงคหะ ซงแปลวา ประมวล จบรวมประสานเขากนได แลวกสามคค มความพรอมเพรยงกน แลวก เอกภาพ ภาษาไทยใชวาเอกภาพ คอเกดความเปนหนง

พอเกดความเปนหนง เรมตงแตมนาหนงใจเดยว เชน มจดหมายอนเดยวกน มงไปทเดยว รวมกนแลว กเกดพลงไปไดเลย

แตเวลาน เราขาดแทบทกอยาง ฉะนน เราจะตองมาเรมตนยคแหงการสรางสรรค จงตองระดมพลงสรางเรยวแรงใหเขมแขงขนมา แลวกรวมใจกนมความสามคค

ขอสาคญกคอ จะตองมเจตนาตงไปทเปาหมาย ซงมงเพอประโยชนสขของประเทศชาต ของประชาชน เพอชวตและสงคม ดวยความซอสตยจรงใจ

๑๐๐ การเมอง แคทพระควรจะพด

ความจรงใจ นแหละ สาคญมาก เมอมการขดแยงกนและจะแกไขปญหา เวลาไปพดจากน จะตองมแกนอนน คอ ความจรงใจ แลวกเปดใจกน

ตอไปน โลกจะมปญหามากในเรองความขดแยง และเรองหนงทใหญมากคอความขดแยงทางศาสนา แมแตสงครามอรกกบอเมรกน เมอแยกแยะเจาะลงไป กมเรองศาสนาเปนปมทแฝงลกอย

ศาสนานน โดยพนฐาน ตองเปนเครองมอทจะทาใหมนษยอยรวมกนโดยสงบ มสนตสข นเปนหลกการใหญ แตไปๆ มาๆ ศาสนากลบเปนตวเหตอางองสาหรบการรบราฆาฟนกน จงตองแกปญหานใหได เหตทแกปญหาไมไดเพราะ

๑. ไมมความจรงใจตอกน ๒. ไมพดจาเปดใจกน เรองศาสนานน เขาไมสามารถพดกนได เพราะถงกบถอกนวา พดกระทบไมได

ในเรองศาสนา แตทจรงนน ถาคนจะอยรวมกนดวยด ตองพดเปดใจกน ถาไมถงจดน ไมมทางแกปญหา

การทจะมวมาเอาใจกน มนกคอความไมจรงใจ จะถงจดจรงใจได จะตองเปดใจกน ตองพดกนไดเตมท ตอง อหงสา ถงขนทพระเจาอโศกมหาราชตรสวา “รบฟงธรรมของกนและกน”

ปมปญหาในเรองศาสนาน ตงแตอดตนานไกลมาจนถงปจจบน เคยเปนอยางไร กคลายจะคงอยอยางนน ไมคลคลายออกไป บางทตองเรยกวาอาการหนก เพราะเรมดวยทาทหรอทศนคตพนฐานทเปนการแบงแยก ซงยอมนาไปสความขดแยงเปนธรรมดา

พอเจอคนแปลกหนาแปลกพวก แทนทจะมองวาเปนเพอนมนษยคนหนง กมองแยกวาเปนชาวศาสนานหรอไม เปนชาวศาสนานนหรอเปลา ถาไมใชคนในศาสนาน กมททาชกจะไมยอมพดจาดวย

คนเรานน ถาไมสอสารพดจากน กเทากบปดหนทางทจะประสานสมานกน การแบงแยกกดาเนนตอไป และเปดทางทจะขยายเปนความขดแยงไดตลอดเวลา ถาแมแตพดจากนกยงไมยอมแลว จะกาวไปถงขนรบฟงธรรมของกนและกน ยอมไมมทาง

เพราะฉะนน ถาจะแกปญหาความขดแยงอยางเปนสากล และในระยะยาว คนจะตองมองคนอนในขนพนฐาน โดยมองเหนเขาเปนเพอนมนษยคนหนงกอนอยางอน และตงความปรารถนาด พรอมทจะพดจา-รบฟงกน

สลายความขดแยง เขมแขงดวยปญญา

๑๐๑

เวลาน เขากาลงจะแกปญหาศาสนาดวยวธเอาใจกน แตซอนความจรง โดยไมเปดใจ ไมยอมพดความจรง หลบเลยงไปมา แลวมนจะไปอยางไรรอด เพราะการกลบเกลอน ไมใชความกลมเกลยว และจะไมนาไปสความกลมกลน

คนเรานน ถายงไมสามารถพดกนไดอยางเปดใจ กแสดงวายงไมพฒนาเทาทควร หรอยงไมมการศกษาจรง

ถายอมรบวาปญหาทางศาสนาเปนเรองละเอยดออนทสด กตองยอมรบวา ถาแกปญหาเรองศาสนาไมได กไมมทางเกดมสนตสขทแทจรง เพราะปลอยตวมลเหตของความขดแยงใหซอนแฝงอย ไมยอมยกเอาตวการณของความขดแยงนนขนมาสลาย

มาถงตรงน คนพวกหนงกเขมนแตจะหาหน อกพวกหนงกคดแตจะเลยงหน อกพวกหนงกไมเอาไหนไมรเรองรราว โลกนทวามอารยธรรม กเลยทาทาจะไปไมรอด

อารยธรรมทเจรญมา ฟองตวเองวา เปนอารยธรรมทกอ ไมใชแกปญหา

เวลานโลกเปนปญหากนอยางหนก ในเรองทวา ถาไมขดใจกน กเอาใจกน และไมเปดใจ ซงกลายเปนวา มนษยมอารยธรรมเจรญมาเทาไร กไมดขน อารยธรรมเจรญมาจนปานน ปญหาพนฐานของมนษยไมไดแกสกอยาง ปญหาของมนษยมอะไรบาง

๑. ปญหาชวต ซงแยกเปน ๒ สวน คอ ปญหาสขภาพรางกาย โรคภยไขเจบ รวมทงความหวโหยอดอยาก แลวกปญหาจตใจ ความเครยด ความทกข ความเหงา ความวาเหว ความแปลกแยกอะไรตางๆ รวม ๒ อยางน กาย กบใจ

๒. ปญหาสงคม คอ ความขดแยงระหวางมนษย ตงแตการทะเลาะเบาะแวงระหวางบคคล ระหวางกลมชน ไปจนถงสงครามระหวางประเทศ สงครามโลก สงครามระหวางคาย ระหวางฝาย ระหวางศาสนา

๓. ปญหาสงแวดลอม คอ ธรรมชาตเสย เสอมโทรม ซงเปนปญหาสดทาย และเปนปญหาทถอวาใหญทสด

อารยธรรมเจรญขนมาถงขนาดน แตปญหาพนฐานขางตนนน ไมไดแกสกอยาง ปญหาชวตมนษยกยงอยอยางเดม

ปญหาสขภาพกายดขนมาบาง กาจดโรครายเกาๆ ไดมาก แตกเกดโรคภยใหมๆ อกไมนอย และปญหากมปมซบซอนมากขน สวนปญหาจตใจยงหนกลงไป

๑๐๒ การเมอง แคทพระควรจะพด

ปญหาสงคมกไมลดลง ยงแถมปญหาสงแวดลอม ซงเปนตวใหญทสด และกลายเปนวา อารยธรรมปจจบนนแหละ ทนามาสปญหาสงแวดลอมน

ฉะนน จงพดไดเตมปากวา อารยธรรมปจจบนทเจรญมาน คออารยธรรมทไดนาปญหามาใหแกมนษยจนครบทง ๓ ประการ เปนอารยธรรมทเกงกาจมาก สามารถพฒนามนษยใหสรางปญหาไดจนครบทง ๓ อยาง

เดยวนมนษยมทง ปญหาชวตกาย-ใจ ปญหาสงคม ปญหาสงแวดลอม แลวปรากฏวาแกไมไดสกอยาง นามาใหได แตแกไมได

นกเปนการแสดงชดเจนอยในตวแลววา วธแกปญหาทมนษยใชกนมานนไมไดผลจรง หรอยงไมเปนวธการแกปญหาทแท

ใครจะมาแกปญหาพนฐานเหลาน กบอกวาธรรมะ ธรรมทพระพทธเจาคนพบจากความจรงของธรรมชาตแลวทรงนามาสอนนน แกไดหมด

เรามนใจวา แกไดแน แลวระบบประนประนอมจะเปลยนเปนระบบประสานกลมกลนได หรอจะเรยกวาระบบสมครสมาน สามคค เอกภาพ หรอเอกภาพ กแลวแต

ดงทวาแลว เวลานปญหามมาก กอาจจะตองฝากถงแมแตรฐบาล แมแตใน ครม. วาตองพดกนอยางเปดใจ และมความจรงใจเปนพนฐาน โดยมเจตนาซงมงจดหมายทแทรวมกน คอ ความดงาม และสนตสขของประเทศชาตบานเมองและโลกทงหมด

ถามเจตนานอย กไดความจรงใจตอกน ทงจรงใจตอหลกการดวย และจรงใจตอประเทศชาตสงคม และจรงใจตอกนระหวางคนทมาทางานรวมกน แลวกเปดใจพดจากน มนกมทางทจะแกปญหา และ harmony ความสมครสมานกลมเกลยว กเกดได

แตถาไมเปดใจกน harmony กยงมาไมได มนกจะไดแค compromise เพราะเอาใจกนกเพอ compromise นนแหละ แต compromise แบบเอาใจน ฝายทเอาใจอาจจะหมดตวไปในทสด

จากจรงใจ และเปดใจ กทาใหเกดความเขาใจ แลวกเหนใจ และไปลงตวทรวมใจ กแกปญหา สลายความขดแยงได

ไมใชมวเอาใจ หรอตามใจ ซงเปนการเขวออกไปจากการแกปญหา และวนเวยนอยในความเขลา ททาใหปมของปญหาคางคา รอเวลาขยายตวไดเรอยไป

สลายความขดแยง เขมแขงดวยปญญา

๑๐๓

ทงน กตองเตอนสาทบอกวา ในการแกปญหา ตองใชปญญาทคมชด เรมตงแตเขาถงขอมลทแทจรง และรตวจรงของปญหา อยาพรางตาตวเอง อยางทเปนกนอยมากในสงคมทมกระแสแหงการ ชอบแสดงความเหน แตไมใฝหาความร

แลวกฟงกถามเดกๆ ดวย เดกอาจมองเหนปญหาทพวกผใหญมองไมเหนบางกได

จรงใจและเปดใจทเมตตา แตตองดาเนนการดวยปญญา∗ ปจฉา: พระคณเจาเจาคะ ทพระคณเจาไดกลาววา กอนทเราจะเขาสระบบผสมกลมกลนได เราตองมความจรงใจและเปดใจซงกนและกนกอน แตถาเราจรงใจ แลวคนอนไมจรงใจละคะ

วสชนา: กตองคอยๆ พด คอยๆ จากน ไมใชอกอกกตอวาฉนจรงใจแลวนะ แตคณจรงใจกบฉนหรอเปลา จดสาคญ คอ เราตองมความรเทาทน หมายความวา

๑. จากความรบผดชอบของแตละคน จรยธรรมตองเรมตนจากตวเอง เราจะตองมความรบผดชอบตงขนมากอน ในเมอเรามนใจแลววาเรามความจรงใจ แต

๒. เราตองมปญญาดวย ไมใชกลายเปนคนทโงเงาเตาตน คดแตจะมเมตตาปรารถนาด ถาอยางนกกลายเปนเหยอของเขาเทานนเอง

ฉะนนพระพทธเจาจงไมไดสอนใหมเมตตาอยางเดยว แตทรงสอนใหมปญญาดวย

วนนจงไดพดถงวฒนธรรมแหงเมตตา วาตองมาคกบวฒนธรรมแหงการแสวงปญญา

เมอเราจรงใจแลว เรากตองรทนดวยปญญาวาเขาจรงใจไหม แตเปาหมายกคอตองพยายามใหเขาจรงใจดวย ใหเปนความจรงใจตอกนทงสองฝาย จงตองมการพดจากนอยางเปดใจ

อนนกคอกระบวนการอยางทคณจฬารตน กาลงพดอย คอ การหาวธแกปญหาปจจบนทจะม เชน ความไมจรงใจ และไมเปดใจทงหลายทงมวล นนคอเราจะตองมวธจดการกบปญหาเหลาน แตเราตองมฐาน คอมนใจตวเองวาเราจรงใจ ∗ คาวสชนาของพระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) แก น.ส.อนรรฆ เสรเชษฐพงษ ทวดญาณเวศกวน วนอาทตยท ๑๕ ธ.ค. ๒๕๔๕

๑๐๔ การเมอง แคทพระควรจะพด

หมายความวา ตอนนมจดเรมแลว ถาเรามความจรงใจ และเปดใจ เรากเปนผเรมตนทถกตองแลว แตจะเดนหนาไปไดแคไหน กจะตองมอกฝายหนงมาประสานรวมมอดวย คอคนอนทจรงใจ และเปดใจ ซงจะมแคไหน กเปนขนตอนทตองทาดวยปญญา โดยไมประมาท

จะตองเขาใจวา เมตตาเปนเรองของเจตนา คอความตงจตปรารถนาดตอกน และมงตรงสจดหมายทบรสทธ แตตวทจะดาเนนการใหสาเรจ คอ ปญญา

มแตเมตตาอยางเดยว ดาเนนการไมสาเรจ ตวทจะดาเนนการใหสาเรจ คอจะแกปญหาได ไดแกปญญา คนไม มปญญา ก ทาอะไรไมสาเ รจ เพราะฉะนน พระพทธเจาจงทรงเนนปญญา

เมตตา เปนธรรมชนพรหม แต ปญญา เปนธรรมทใหสาเรจเปนพระพทธเจา ถาเรามพรหมวหาร ๔ เราเปนไดอยางสงสด คอพระพรหม เมตตานสงมาก ไปไดถงพระ

พรหมเลย แตเปนพระพทธเจาไมได พระพทธเจาสาเรจดวยปญญา แตเปนปญญาทสงสดจนกระทงทาใหมเมตตากรณา พรอมหมด

ปญญาเปนตวนา คอเปนตวนาขบวน ตงตนแตชทางบอกทาง ถาเราไมมปญญากเหมอนกบไมมแมแตแสงสวาง เรากมองไมเหนอะไร จะไปทศไหนกไปไมถก และปญญาเปนเหมอนเขมทศดวย ถาเปนเขตแดนกวางใหญ ไมมเขมทศ กไมรทศรทาง ไปไมถก ปญญาจะสองสวางใหเหนทศทาง และเมอปญญามากขน กสวางกวางออกไป เทากบมนขยายชองทาง เราเคยรเทาน เราทาไดเทาน พอปญญามา มนกขยายออกไป ทาไดมากขน เราเคยแกไขอะไรทาอะไรไดไมซบซอน พอมปญญามากแกไขทาไดซบซอนทวตลอดขน

ทน ขอทสาคญยงกคอ ในตอนครงๆ กลางๆ ระหวางพฒนาปญญาอยนน ถาปญญาเกดไปสนองเจตนาทไมด กเลยชวยใหทาอะไรไดซบซอนในทางไมด ดงนน คนทมปญญามากขน แตเจตนาไมด จงทาการไดสาเรจ แตเปนความเสยหายหรอรายมากขน

จงตองใหมาทงค คอ เจตนากด ประกอบดวยเมตตา มความจรงใจ ปรารถนาดตอทกคน ตอประเทศชาตสงคม และมปญญาทคมชดมาเปนตวดาเนนการ เปนตวชทางเบกทางขยายขอบเขต และเปนตวททาใหเกดความเปนอสระ โดยแกปญหาใหหลดพนโลงโปรงไปได

สลายความขดแยง เขมแขงดวยปญญา

๑๐๕

ไมวาจะใชหลกไหนๆ กตองมองใหเหนทงระบบ ปจฉา: อยากจะขอถอยคาสดทายของพระคณเจาทจะพดในสวนของการแกปญหาทงหมด

เวลานกคงใชหลกใดหลกหนงไมได ตองใชทกหลกทพระคณเจาไดพดมา และคดใหครบตลอด

วสชนา: คอมหลกใหญ ทเปนระบบรวม แลวจากระบบใหญนน กไปแจกแจงแยกแยะยอยขยายออกไป

แตทงนจะตองมองเหนตวระบบรวมทงหมดเปนพนอย สวนยอยทงหลายจงจะชด เพราะฉะนน หลกใหญจงสาคญ ไมใชอยๆ กไปจบฉวยเอาหลกยอยๆ แลวกมองไมเหนตาแหนงแหงทของมน และไมเหนความสมพนธระหวางกน

การทเกดเปนปญหาในยคทแลวมา ทเรยกวายคแยกสวน กเพราะมองไมเหนความสมพนธในระบบ กเลยมาเนนกนวาตองมองใหเหนองครวม แลวในองครวมนน กตองใหคดเปนระบบ ดงทเขาเนนกนในเรอง system thinking ซงชวยในการมองอยางเปนระบบ

การมองอยางเปนระบบ เมอพดตามแนวพระพทธศาสนา กคอ หลกความสมพนธระหวางสงทงหลาย ซงถาจะสอความหมายใหชดเจนถกตอง คาวาระบบนน ควรเรยกวา “ระบบความสมพนธ” ไมใชเรยกวาระบบเฉยๆ เพราะวาองคประกอบตางๆ จะเปนองครวมขนมาเฉยๆ ไมได และมนจะประสานกนเกดสมดลดารงอยดวยดไมได ถามนไมมความสมพนธกนอยางถกตอง ฉะนนทานจงเนนความสมพนธทถกตอง

หมายความวา มองครวมใหญ หรอจะเรยกวาระบบกได คอองครวมทเปนระบบ และในระบบขององครวมน องครวมทงหลายทเปนสวนยอยกสมพนธซงกนและกน

เมอองคยอยทงหลายสมพนธกนด สงทอดตอกน เกอหนนกน มนกเปนองครวมทด คอองครวมทเปนระบบ

ตอนนเราไดจดยาวา การมองอยางทเรยกวาเปนองครวมนน ตองใหหยงลงไปหาองครวม แลวกเหนความสมพนธระหวางองครวม ในระบบทเกดเปนองครวมขนนน

ถามองเหนระบบความสมพนธในองครวมนนไดทวตลอด การคดอะไรตางๆ กสาเรจ

๑๐๖ การเมอง แคทพระควรจะพด

การคดแบบอรยสจ กอยในระบบองครวมทวาน คอพระพทธเจาทรงนาระบบองครวมทประกอบดวยองครวมมาประสานกนนตงเปนหลก และทรงแจกแจงใหเหนความสมพนธเชงเหตปจจย แลวทรงแสดงไวใหเปนหลกการในการแกปญหา

เราตองจบตวหลกใหญใหไดกอน แลวคอยแยกออกไปสหลกทเปนขอปลกยอย เมอเราไดหลกใหญแลว ธรรมทเราเคยเรยนมาทงหลาย จะเปนอทธบาท ๔ เปนขนธ ๕ หรออะไรกตาม เรากมองไดชดหมด วามนอยในฐานะตาแหนงไหน และสมพนธกนอยางไร เรยกวา “มองออก”

มฉะนน เรากมองกระจดกระจาย ขาดลอยจากกน ปะตดปะตอไมได ไมเหนตาแหนงแหงท ไมรวาแตละสวนทาหนาทอยางไร มนมาเชอมตอรวมเขาดวยกนอยางไร จงเปนระบบทงหมด หรอเปนองครวมทงหมดทงสนนน

ในการแกปญหาความขดแยงทางสงคม ถาจดระบบความสมพนธระหวางองครวมหรอหนวยยอยทงหลายใหประสานสอดคลองไมได ความขดแยงกไมจบ และเขาถงความปรองดองสามคคไมได คอไดแค compromise ไปไมถง harmony

ถาจะแกปญหาความขดแยงในสงคม ใหสงคมนนเปนองครวมทด กตองใชวธแกปญหาทเปนระบบองครวมดวย

เปนอนวา ระบบใหญ คอระบบอรยสจนสาคญมาก ตองตงไวกอนเปนหลกการใหญ แลวจงแตกขยายเปนขอปลกยอยตอไป

หลกการในการแกไขความขดแยงใหเกดสมานฉนท ในระดบทเปนปฏบตการขอยอยนนมมากมาย พดตามภาษาพระ เรมตงแตพรหมวหาร ๔ แลวกสงคหวตถ ๔ ไปจนถงหลกสาราณยธรรม อปรหานยธรรม แตในระดบน ตองยกไปแจกแจงกนในโอกาสอน เพราะพดไปกจะไมจบงายๆ

รจกอเมรกา ไมใชแคใชแคมผลตภณฑเทคโนโลยของเขา แตตองเขาใหถงจตใจและปญญาของอเมรกน

ทวามาเปนการพดในระดบใจความสาคญ เรองอรยสจเปนดานหลกการ สวนในดานปฏบตการ แกนของเรองทงหมดคอ ความมปญญาทวทนชดเจน และ มเจตนาทด

เจตนาทด กคอความตงใจมงไปทเปาหมายวา เราจะชวยกนแกไขปญหาของสงคมประเทศชาต ตลอดถง ทงโลก และชวยกนพฒนาสรางสรรคให มความเจรญกาวหนาประสบความสาเรจ ใหทกคนไดประโยชน ทกชวตมความสข

สลายความขดแยง เขมแขงดวยปญญา

๑๐๗

ในการทาอยางน กอยามองแตตวเองอยางเดยว ตองรใหเทาทนโลกดวย เพราะวาเราไมสามารถอยคนเดยว และสงทมาจากภายนอก โดยเฉพาะจากหนวยทเปนองคประกอบใหญๆ ของโลก เชนประเทศมหาอานาจ เมอมอะไรเคลอนไหวกจะสงผลกระทบตอเรามาก เราจะตองรทน เพราะฉะนน การรทนความเปนไปของโลก และรทนความคดจตใจของเขา จงเปนเรองสาคญ

เวลาน เรารจกแตวตถ เชนรวาอเมรกามรถยนต มเครองบน มดาวเทยม มยานอวกาศ มเทคโนโลยตางๆ แตความคดของเขา เราทนหรอเปลา

ถาเราจะเขาใจอเมรกา เราจะตองเขาถงสตปญญาความคดของเขา และลกลงไปคอ เขาใจสภาพจต รถงเจตจานงทอยในใจ มองเหนลกษณะนสยตางๆ ทรวมกนเขาเปนอเมรกน และกตองเขาใจใหชด จงจะไดความรทเปนองครวมอกหนวยหนง ทจะมารวมเขาเปนโลกน แลวจงจะมองออกวา เมอมนมผลกระทบตอประเทศไทย เราจะรบมอกบเขาอยางไร

แตเรมตนฐานแรก เรามสงหนงทแนใจ คอเรามเจตนาด มงเพอสรางสรรคสนตสขของโลก เราจะทาการตางๆ เพอแกปญหาตงแตชวตสงคมประเทศชาต จนถงโลกทงหมด เจตนาดนตงขนมาและรกษาไวเปนแกน แลวเรากเอาปญญามาแกปญหา

ถาเจตนาของเราดแลว และเราพฒนาปญญาไดผล เรากจะไปถงจดทแกปญหาได แตทงนเรากอยามวแตหวง เราตองมองตามความเปนจรงโดยไมเลงผลเลศ

เกนไปถงกบคดวาในโลกนเขาจะหวงสนตภาพกนจรงแท เราตองระวงระไวดวยวา พวกทบอกวาเขาคดแกปญหาโลกนน เขามความจรงใจแคไหน

เวลาน คาวา “ธรกจ” คาวา “จตวทยา” คาวา “การเมอง” ลวนแตสอความหมายวาเปนเลหกล ไมจรงใจไปเสยทงนน จงเปนปญหาทตองแกดวยปญญา บนฐานแหงเจตนาทมเมตตาอยางจรงใจทงสน

ฉะนน เราจะตองตงใจวางเจตนาของเราใหดเสยกอน แลวเรากพฒนาปญญา และใชปญญาไป ไมทอใจทจะแกปญหาใหได

เมอมเจตนาทด มจดมงหมายทเปนกศล เปนความดงาม กอนโมทนาในประการทหนงไดแลว

ตอจากนนกใหมสามคค รวมมอรวมใจกน แลวปฏบตตามวธการทถกตอง พรอมทงพฒนาองคประกอบสาคญตางๆ โดยเฉพาะปญญาขนมาเปนตวนา เพอดาเนนการตางๆ ใหเปนไปตามหลกการทเราร-เหน-เขาใจ ทจะสนองเจตนาทมงไปสจดหมายนน

๑๐๘ การเมอง แคทพระควรจะพด

หวงวา หลกการและวธการน เมอเราชดแลว จะสามารถทาใหบรรลจดหมายแหงการแกปญหาของชวต ครอบครว สงคม ประเทศชาต และโลก ใหโลกนกาวไปใน อารยธรรมทถกตอง ซงเปนภารกจทเราจะตองทามากมาย

แมกระทงจะตองปรบแกอารยธรรม ใหเปน อารยธรรมทแทและยงยน ซงจะทาใหเกดสนตสขอยางแทจรง

ปจฉา: การทถามมาน เพราะวาจะตองขยบขยายไปทาอะไรใหมากขนกวาเดมสกหนอย จะไดเปนกลไกสวนหนงในการแกปญหาความขดแยงทมสารพด

วสชนา: ตอนน ความขดแยงกนมมากมาย เพราะเราสะสมสงทลวนแตเปนเหตปจจยแหงความขดแยงทงนนเลย และยงกาวเขาไปในระบบแขงขน-แยงชงกนดวย

เพราะฉะนน ตอนนเราจะตองมาเรมกนใหม และการเรมนน กเปนการก เรยกวากใหพนวกฤต และรอฟนสงทดงามขนมา

ทกอยางจะสาเรจ กตองม ๒ อยาง คอ เจตนาตองด และ ปญญาตองชดเจนทวทน

ถาทาอะไรโดยไมร ถงจะมเจตนาด กไปไมรอด มแตเปนเหยอเขา

คนมความตงใจด เจตนาด ถาเอาแตเมตตา ไมพฒนาปญญา จรงอย บางครงเอาชนะใจเขาไดดวยความรกและความด แตในหลายกรณ กโดนเขาหลอก หรอถกกาจด หรอบางทกวาเขาจะเขาใจและเหนใจ กสายไปเสยแลว แทนทจะเปนความเจรญ กกลายเปนความเสอม

ความผดพลาดมากมายเกดจากความรไมทน ไมเทาถง แคเลยงลก คนทเอาแตรกอยางเดยว ไมใชปญญา กลบพาใหลกเสยไป กมตวอยางใหเหนกนอย (มากมาย)

เพราะฉะนน ตองเนนยาใหมเจตนาด ทเปนความจรงใจ โดยปรารถนาดประกอบดวยเมตตาเปนตน และมปญญารเขาใจเรองราวทกอยางเทาทน มองใหถงตวแทอยางถวนทว และแทงตลอดเหตปจจยอยางแจมชด สองตวนตองใชและไปดวยกนทงนน ทกกรณ

เมอมสองตวน กคอยๆ แกปญหาไป ในระหวางน เราจะเจอปญหาทยอยเขามาหลากหลายมากมาย

สลายความขดแยง เขมแขงดวยปญญา

๑๐๙

ปญญา จะเปนตวทมาชวยใหเราจบปญหาตรงจด หยงถงเหตปจจย จดวางวธปฏบตทจะใหแกปญหาไดดวยด และ เจตนา กจะทาใหเราไมเขวออกไปจากจดหมายทแทและจากทางของการแกปญหา

เวรระงบดวยการไมจองเวร นนจรงแท แตตองศกษาวา ทาอยางไรจงจะไมตองจองเวร

พระพทธศาสนาน คนทศกษารกนดวา เปนหลกการทสอนใหเวนการเบยดเบยนกนโดยสนเชง ถงขนทวา ไมมการจงใจฆา ทไมบาป จนไมมขอทจะนาไปใชอางในการรกรานทารายกน

การเกดขนของพระพทธศาสนาจงมาพรอมกบคาสอนใหเลกการแบงแยก และการเบยดเบยน โดยเฉพาะสอนใหเลกถอชนวรรณะ และเลกการบชายญ สอนใหแกปญหาดวยวธการแหงเมตตา-กรณาอยางสากล (หรอจะเรยกวาแบบอหงสา หรอแบบ nonviolence กแลวแต)

ดงทพวกฝรงกรเรองนกนดพอสมควร ถงกบถอวาพระพทธศาสนาเปนทมาของขบวนการสนตนยม (pacifism) ทแทรายแรกของโลก (Encyclopaedia Britannica, “Pacifism”)

แตพระพทธศาสนากมองเหนตระหนกวา การทจะใชเมตตา-กรณา หรออหงสา มาแกปญหาใหสาเรจนน ไมใชเรองงายๆ

เรามเมตตา-กรณา รกคนอน ไมเบยดเบยนใคร ถาพบกนหรออยกบคนทเปนปกต ไมมเปาหมายทอยในเจตนาพเศษออกไป กจะมสนตสขโดยงาย

แตถาไปเจอกบคนทมเจตนาแฝงเรน เชน เขามงหาผลประโยชน หรอแสวงอานาจ ความรกดวยเมตตากรณา กอาจจะไมพอ บางทคนทเมตตา กกลายเปนเหยอเขาไป

ยงถามลเหตของปญหาถงขนเปนทฐ เชน เปนลทธความเชอดวยแลว การแกปญหาของเรา แมจะเรมดวยเมตตา-กรณา และวธอหงสากจรง แตจะสาเรจได ตองใชปญญาความสามารถอยางพเศษจรงๆ

หลกการ กคอ คนทจะชนะศตรได ยอมตองมกาลงเกงกลาสามารถกวาศตร

๑๑๐ การเมอง แคทพระควรจะพด

แตคนทจะชนะศตร ท มงราย ดวยวธการไมทารายนน จะตองมปญญาความสามารถยงกวาคนทชนะศตรดวยกาลงนนอกมากมาย ไมใชเรองงายๆ

วรรณคดพทธศาสนา เชน ชาดก อยางมโหสถชาดก จงไดสอนและแสดงตวอยางใหเหนวา เมอมคนพวกอนตงตวเปนศตร ยกมาฆาฟนทาราย ฝายธรรมกชนตองใชปญญาความสามารถทเหนอกวามากมายในการเอาชนะคนพวกนน โดยไมใชวธทารายตอบ และทาใหพวกศตรนนตองยอมสยบ และกลายเปนมตรในทสด

ทานเตอนไวใหไมประมาทเสมอวา ธรรมวชยนน ยากกวา สงคามวชยมากนก

สงคามวชยนนเปนเรองธรรมดา เมอมกาลงเหนอกวา กมหวงชนะ แตผทชนะไดดวยธรรมวชยนน ตองยอดคนจรงๆ

ชาวพทธชอบยกคาพระมาอางวา “เวรไมระงบดวยการจองเวร” หรอ “เวรระงบดวยการไมจองเวร” แตมกหยดแคนน ไมศกษาตอไปวาทานสอนวาเราจะตองพฒนาปญญาความสามารถอยางไร และเทาไร คนรายจงจะไมกอเวรทจะทารายเราและทาลายโลกใหยอยยบ และเราจงจะสามารถทาใหคนรายยอม และเกดมสนตสขได โดยทเราไมตองจองเวร

พดงายๆ วา เรามกเอาแคเวรไมระงบดวยการจองเวร แตไมศกษาวา ทาอยางไรจงจะสามารถระงบเวรดวยการไมตองใหมการจองเวร หรอพดอกสานวนหนงวา ในเมอเวรไมระงบดวยการจองเวร เราจะระงบเวรนนดวยการไมจองเวรไดอยางไร

ไมใชกลายเปนวา เวรระงบดวยการไมจองเวร เพราะวาเราทงหลายถกเขาทาลายหายสญไปแลว จงไมมใครทจะมาทาการจองเวร

จงตองยาทวา นอกจากมเจตนาด ทกอปรดวยเมตตากรณาแลว ตองมปญญา ทจะจดการแกไขปญหาใหสาเรจตามเจตนานนดวย

ปจฉา: คาวา “ปญญา” นบางทกใชในดานอนๆ เชนทางวทยาศาสตรกมอย แตถาไมมหลกธรรมมากากบ กจบไมถกวาจะเรมตนอยางไร กเดนหนาถอยหลงอยนนแหละ

วสชนา: ปญญาทางวทยาศาสตร เขาเรยกวาปญญาเสยงๆ ทวาเสยงในทน ไมใชคาวาเสยงภย แตหมายความวา แตกเปนเสยงๆ คอแยกสวนกระจดกระจายออกไป แตเพราะแยกเปนเสยงๆ นแหละ มนกเลยเสยงภยอนตรายดวย

ในทสดกเลยกลายเปน ๒ เสยง คอ ทงแยกเปนเสยงๆ และเสยงภยอนตรายดวย

สลายความขดแยง เขมแขงดวยปญญา

๑๑๑

ทจรง ปญญาในวทยาศาสตรบรสทธเองไมคอยเปนปญหา เพราะเปนการหาความรในธรรมชาตกาวไปเรอยๆ แตมนมาเกดปมปญหาขนตอนทวาไมบรสทธจรง โดยทมกมงไปในทศทางของเจตนาทจะสนองความตองการทางเศรษฐกจอตสาหกรรม ซงโยงไปหาเรองสงคมและสงแวดลอม ในแงสนองความตองการของมนษยทซบซอน เลยพลอยกลายเปนปจจยกอปญหา แมแตโยงมาถงเรองความขดแยงนดวย

คนไทยมคณสมบตพเศษทนาสงเกตนาศกษา ในทางของการแกปญหาความขดแยงในโลก

ปญญาทใชในการแกปญหา กใชตามระบบอรยสจทพดมาแลว แตมขอควรยาไววา ปญญาทใชอยางสาคญมาก คอในการเขาถงเหตปจจยของปญหาทเรยกวา “สมทย” และจดการสลายเหตปจจยนน

เหตปจจยของปญหาความขดแยงในแตละเรองแตละกรณ อาจจะซบซอน เปนเรองปลกยอย แตเมอพดอยางกวางๆ ครอบคลม กหนไมพนตวการใหญ ๓ อยาง ทจะตองรไว

นกคอวา จะแกเหตปจจยปลกยอยจาเพาะขอไหนเทาใดกตาม จะตองแกใหถง ๓ ขอนดวย คอ ปมกอปญหา ๓ อยาง ไดแก

๑. ความใฝแสวงหาผลประโยชน เหนแกการเสพบรโภคบารงบาเรอ เรยกวา ตณหา

๒. ความทะยานแสวงอานาจ ตองการความยงใหญ ปรารถนาจะครอบงาผอน เรยกวา มานะ

๓. การยดตดในความเชอ ถอรนในลทธนยมอดมการณ ทไมเปดกวางรบฟงใคร และกอทศนคตแบบแบงแยก เรยกวา ทฏฐ

ความขดแยงระหวางบคคล ระหวางกลมชน ตลอดจนสงครามระหวางประเทศ ระหวางคาย ระหวางเผาชน ชาตพนธ ระหวางศาสนา ทมมาตลอดประวตศาสตร มจดกอปมอยท ๓ อยางน

ไมวาจะแกไขเหตปจจยปลกยอยอะไรกตาม ตองคอยมอง คอยตรวจสอบ และแกไขตวการใหญ ๓ อยางน ไมใหเขามาครอบงา

๑๑๒ การเมอง แคทพระควรจะพด

ถาไมมตวการใหญ ๓ อยางน การแกไขกาจดเหตปจจยปลกยอยอนๆ กใชวธการทพดมาแลว กาจดปญหาไดงายขน แตถาปม ๓ อยางนยงอย ความขดแยงจะยดเยอ ไมจบไดจรง

ปมกอปญหาความขดแยงแบงแยกอกระดบหนง ซงตองแกไขและระวงไมใหครอบงาคน ไดแกความใจแคบ หรอความหวงแหนกดกนกน ทเรยกวา มจฉรยะ ๕ อยาง คอ

๑. ความหวงแหนกดกนทอยอาศย เกยวกบเรองประเทศ ทองถน ดนแดน ๒. ความหวงแหนกดกนพวกเหลา เกยวกบเรองพรรคพวก พงศเผา เหลากอ หรอ

ชาตพนธ เชน ethnic groups และ religious groups ตางๆ ๓. ความหวงแหนกดกนลาภผล เกยวกบเ รองลาภ ทรพยสมบ ต และ

ผลประโยชนตางๆ ๔. ความหวงแหนกดกนชนวรรณะ เกยวกบเรองชนชน สผว ผวพรรณ จาพวก

class, caste ตลอดจน colour ๕. ความหวงแหนกดกนภมธรรมภมปญญา ในเรองของวทยาการ ความร คณ

พเศษ วฒ ความดงาม ความกาวหนาทางภมธรรม ภมปญญา และความสาเรจตางๆ

ตองใจกวางยอมรบความจรงวา ความขดแยงตางๆ จะแกไขไดจรง คนตองสลดความใจแคบหวงแหนกดกน ๕ อยางนออกไปใหได

ถายงแก ๕ อยางนไมได ความขดแยงในสงคมมนษย หรอในโลกมนษย ไมจบแนนอน

การแกปญหาขนเดดขาดไดผลจรง หรอรบรองผลไดแบบน ตองถามวา คนจะสไหม ถาไมเอา กตองอยในโลกแหงความขดแยงตอไป ไมจบ

ขอใหกวาดสายตามองออกไปในโลก จะเหนวาปมปญหาทวามา ๒ ชดน ครอบงาสงคมมนษยทวไปหมดจรงหรอไม และความขดแยง กรณพพาท และสงครามทเกดทโนนทน มาจากปมเหตปจจยเหลานทงนน ใชหรอไม

ในเรองน นาจะตงเปนขอสงเกตไววา ในเวลาทผานมา เมอเทยบกบประเทศทวไปในโลก สงคมไทยนมความสาเรจมากทสด ในการทประชาชนทกหมเหลาอยรวมกนอยางประสานกลมกลน มความขดแยงนอยทสด คนไทยปรบตวเขากบคนอนพวกอนไดงาย อยกบใครๆ ไดด เผอแผ ใจกวาง คงหางมจฉรยะ ๕ ไปไดมาก เปนขอทคนไทยมสทธภมใจโดยชอบธรรม

สลายความขดแยง เขมแขงดวยปญญา

๑๑๓

แตกจะตองเขาใจดวยวา ในยคอดตนน สงคมอยในภาวะทสามารถตงรบคนนอก ดวยเมตตา กเพยงพอ

แตตอนไป สถานการณไดเปลยนไปแลว คนไทยจะรกษาเอกลกษณทดนไวได จะตองกาวไปสขนสามารถจดสรรสงคม ดวยปญญา บนฐานแหงเมตตาไมตร คอ ตองพฒนาปญญาใหมาก จะอาศยเมตตาอยางเดยวไมพอแลว

ดงไดวาแลว มเจตนาดเปนฐานประกนไว แตในวธการจะปฏบตอยางไรใหลถงจดหมาย จะตองทาดวยปญญา วาดวยขนตอนใหถงความพรอม และการจดการเหตปจจยทจะใหลงตวดวยดอยางไร เปนตน

มใชวาทาไปๆ กลายเปนเกดผลรายใหมๆ แทรกซอนขนมา ทาปญหาใหยงยากสบสนยงขน เรองอยางนไมงาย แตเจตนาตงไวใหแนชดอยางทวา

เรองสลายความขดแยง กขอใหนาวถชวต หรอวฒนธรรมเดมของสงคมไทยมาศกษา และใชเปนคตดวย

ถาคนไทยหนมาใฝรใฝคด และเพยรพยายามสบสานวฒนธรรมและสรางสรรคสงคมไทยในแงน นอกจากชวตและสงคมจะดงามเจรญกาวหนาแลว ปญหาความขดแยงปลกยอยลงมา เชน ระหวางบคคล และกลมพวก กจะพลอยลดนอยลงไปดวย

กขออวยชยใหพรแก ทกทาน ในโอกาสปใหม ขอให เ พมกา ลง จะได มความสามารถทจะแกปญหาไดดยงขน และพรอมใจกนเดนหนาตอไป ใหปใหม ๒๕๔๖ ทจะมา เปนเวลาแหงการเดนหนา ไมใชถอย

ป ๒๕๔๖ ตองกาวหนาไปในการแกปญหา และสรางสรรคสงดงาม

สงคมไทยจะตองเดนหนา และไปชวยโลกดวย เพราะเวลานโลกประสบปญหามาก ไมมใครแกได ไมวาจะเปนมหาอานาจ หรอเปนประเทศทพฒนาขนาดไหน

ประเทศไทย ถาเกงจรง นอกจากตองสามารถแกปญหาของตวเองแลว จะตองไปรวมแกปญหาของโลก หรอนาโลกในการแกปญหาดวย และเมอไรไทยเกงขนาดนน จงจะนาอนโมทนา

ขอจบเพยงเทาน

ภาวะผนา∗ อารมภ

ขอเจรญพร ทานศาสตราจารย นายแพทย อาร วลยะเสว ทานคณบดคณะแพทยศาสตรโรงพยาบาลรามาธบด พรอมทงทานผมเกยรตผทรงคณวฒทกทาน

วนน อาตมภาพขอรวมแสดงมทตาจต แกชาวคณะแพทยศาสตรโรงพยาบาลรามาธบด ในโอกาสคลายวนสถาปนา และขออานวยพรแกทานศาสตราจารย นายแพทย อาร วลยะเสว ในฐานะททานเปนผกอตงคณะแพทยศาสตรโรงพยาบาลรามาธบดน

พรอมกนนนกขออนโมทนาทานผจดงานครงน ทไดแสดงความมนาใจ อนประกอบดวยกตญกตเวทตาธรรม ระลกถงคณความดของทานผรเรมกอตงคณะขน และไดปพนฐานใหคณะแพทยศาสตรโรงพยาบาลรามาธบดไดมความเจรญงอกงามสบมาจนบดน โดยไดอาศยกาลงกาย กาลงใจ กาลงความรวมมอรวมแรงกนของทกทานสบตอกนมา

เปนทนาอนโมทนาททางคณะแพทยศาสตรโรงพยาบาลรามาธบด ไดบาเพญประโยชนแกสงคมไทยเปนอยางมาก ในดานบรการการบาบดโรคภยไขเจบ ชวยใหประชาชนมสขภาพด ซงเปนรากฐานทสาคญของการพฒนาประเทศชาตและสงคม

วนน ทางคณะแพทยศาสตรโรงพยาบาลรามาธบดไดอาราธนาอาตมภาพใหพดเรอง “ภาวะผนา” ∗ ปาฐกถาอาร วลยะเสว ครงท ๑๑ เรอง ภาวะผนา บรรยายโดย พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) วดญาณเวศกวน จ.นครปฐม ๑ พฤษภาคม ๒๕๔๐

ภาวะผนา

มคาถาพทธภาษตแหงหนง แสดงความไววา

เมอฝงโควายขามนา ถาโคจาฝงไปคด โคหมดทงฝงนนกไปคดตามกน เพราะมผนาทไปคด ฉนใด ในหมมนษยกฉนนน บคคลผใดไดรบสมมตใหเปนใหญ หากบคคลผนนประพฤตไมเปนธรรม หมประชาชนนอกนนกจะประพฤตซาเสยหาย แวนแควนทงหมด กจะยากเขญ หากผปกครองเปนผไรธรรม

เมอฝงโควายขามนา ถาโคจาฝงไปตรง โคหมดทงฝงนนกไปตรงตามกน เพราะมผนาทไปตรง ฉนใด ในหมมนษยกฉนนน บคคลผใดไดรบสมมตใหเปนใหญ หากบคคลผนนประพฤตชอบธรรม หมประชาชนนอกนนกจะพลอยดาเนนตาม ทงแวนแควนกจะอยเปนสข หากผปกครองตงอยในธรรม (อง.จตกก.๒๑/๗๐/๙๘)

พทธพจนนแสดงใหเหนความสาคญของผนา ตอความอยรอด สวสดภาพ และสนตสขของสงคมและประเทศชาตทงหมด

ในทน ทานขอใหพดเรอง “ภาวะผนา” กมาดกนวา ภาวะผนาเปนอยางไร จะมขนได และจะสมฤทธผลอยางไร

ผนา มความหมายอยางไร ภาวะผนานน พดดวยภาษาชาวบาน แปลงายๆ กคอ ความเปนผนานนเอง

คนเรานนมาอยรวมกนเปนหม เปนกลม เปนชมชน เปนสงคม แตทเราพดวาอยรวมกนนน ความจรง ถาดลกลงไปจะเหนวา ตวคนรวมกนจรง แตมกจะรวมกนแคเพยงภายนอก สวนขางในนนคอนขางกระจดกระจาย

ทวากระจดกระจาย กคอ มความแตกตางกนหลายอยางหลายประการ ตางจตตางใจ ตางความรสก ตางความนกคด ตางความตองการ ตางความรความสามารถ ตางระดบของการพฒนา เปนตน

๑๑๖ การเมอง แคทพระควรจะพด

เมอมความแตกตางและกระจดกระจายอยางน กมปญหาวา ทาอยางไรจะใหคนทงหลายมาประสานกน ทาการทางานตางๆ ไปดวยกนได และพากนไปดวยด ใหผานพนภยอนตรายอปสรรคขอตดขดทงหลาย ดาเนนไปจนบรรลถงประโยชนสข หรอความสาเรจทเปนจดหมาย

ทวานกหมายความวา เราตองการเครองมอหรอสอทจะมาชวยประสานใหคนทงหลายรวมกนหรอรวมกน ทงรวมกนอย และรวมกนทา เพอจะใหอยกนดวยด และทาการดวยกนไดผลบรรลจดหมาย ประสบความสาเรจ

เมอพดอยางน กมคาตอบงายๆ วาเรา “ตองการผนา” นนเอง และเมอพดตามสภาพของสงคมมนษยอยางน กจะไดความหมายของ “ผนา” วา คอ บคคลทจะมาประสานชวยใหคนทงหลายรวมกน โดยทวาจะเปนการอยรวมกนกตาม หรอทาการรวมกนกตาม ใหพากนไปดวยด สจดหมายทดงาม

ทวาพากนไป กใหพากนไปดวยดนน หมายความวา ไปโดยสวสด หรอโดยสวสดภาพ ผานพนภยอนตรายอยางเรยบรอยและเปนสข เปนตน แลวกบรรลถงจดหมายทดงาม ซงขอเตมอกหนอยวา “โดยถกตองตามธรรม”

ขอหลงบางทเราอาจจะมองขาม เราอาจจะนกแตเพยงวาใหบรรลจดหมายทเราตองการกแลวกน จดหมายนน ถาไมดงาม และไมเปนไปโดยถกตองตามธรรม กจะไมใชประโยชนสขทแทจรงซงมนคงยงยน แมวาจดหมายนนตามปกตเรายอมตองการสงทเปนประโยชนสข แตประโยชนสขทแท กคอสงทเปนธรรม หมายความวา เปนความจรง ความแท ความถกตอง และไดมาโดยธรรม

เหมอนอยางวา ถาเปนผนาคอหวหนาโจร นาหมโจรไปปลนสาเรจ ไดสงทดทเปนประโยชนมา อยางนกไมถกตองตามธรรม เพราะไมเปนผลดแกชวตแกสงคมและแกโลก หรอพาพวกไปทาสงทเปนอบายมขไดสาเรจ พวกทไปดวยกนทงหมดอาจจะสนกสนานบนเทงใจ และคนอนกดเหมอนจะไมเดอดรอนอะไร แตไมเปนผลดแกชวตของตวเองเลย กไมเปนภาวะผนาทกาลงพดถงน เพราะฉะนน จะตองถกตองตามธรรมดวย

โดยนยน ภาวะผนา กคอ คณสมบต เชน สตปญญา ความดงาม ความรความสามารถของบคคล ทชกนาใหคนทงหลายมาประสานกน และพากนไปสจดหมายทดงาม ดงทกลาวขางตนนน

ภาวะผนา

๑๑๗

เมอพดถงผนาอยางน จะเหนวา มองคประกอบหลายอยางในความเปนผนา หมายความวา คณสมบตของผนามหลายอยางหลายดาน แยกไปตามสงทผนาจะตองเกยวของ คอ ผนาจะตองมความสามารถในการทจะไปเกยวของหรอปฏบตตอสงเหลานนทกอยางใหถกตองและไดผลด องคประกอบเหลานน คอ

๑. ตวผนา จะตองมคณสมบตภายในของตนเอง เปนจดเรมและเปนแกนกลางไว ๒. ผตาม โยงดวยคณสมบตทสมพนธกบผตาม หรอเราอาจจะไมเรยกวา ผตาม

ในพทธศาสนากไมไดนยมใชคาวา ผตาม เราอาจจะใชคาวา “ผรวมไปดวย”

๓. จดหมาย โยงดวยคณสมบตทสมพนธกบจดหมาย เชนจะตองมความชดเจน เขาใจถองแทและแนวแนในจดหมาย เปนตน

๔. หลกการและวธการ โยงดวยคณสมบตทสมพนธกบหลกการและวธการทจะทาใหสาเรจผลบรรลจดหมาย

๕. สงทจะทา โยงดวยคณสมบตทสมพนธกบสงทจะทา

๖. สถานการณ โยงดวยคณสมบตทสมพนธกบสภาพแวดลอม หรอสงทจะประสบ ซงอยภายนอก วาทาอยางไรจะผานไปไดดวยด ในทามกลางสงคม สงแวดลอม หรอสงทประสบ เชน ปญหา เปนตน

นคอองคประกอบตางๆ ทเกยวของสาหรบผนาทจะตองพฒนาตนเองใหมคณสมบต ทจะทาใหเปนผพรอมทจะปฏบตตอสงเหลานนไดอยางถกตองบงเกดผลด

ในเวลาทจากดน อาตมภาพคงไมสามารถพดไดครบทกอยาง แตขอสาคญจะเหนไดวา เมอเปนผนา กมผทรวมไปดวย หรอวา เพราะมผรวมไปดวย จงเปนผนาได

ฉะนน คณสมบตทสาคญมาก กคอ คณสมบตทเกยวกบความสมพนธระหวางตวผนาเอง กบผทรวมไปดวยนน ซงตองถอเปนหลกใหญ เราอาจจะพดเนนทขอน สวนคณสมบตขออนจะพดประกอบไปกได

ผนาสงสด นาเพอสนตสขของมวลมนษย ทน กอนจะไปดคณสมบตตางๆ ลองไปดทพระพทธเจากอน เพราะวา

พระพทธเจานนทรงมพระนามวาเปน “นายโก” หรอ นายก และ “วนายโก” หรอ วนายก ไวพจนอยางหนงทเรยกพระพทธเจากคอ นายก ซงแปลวา “ผนา”

๑๑๘ การเมอง แคทพระควรจะพด

ปจจบน เรานาคานมาใชเรยกผนา เชน นายกรฐมนตร ตรงกบคาศพททนยมเรยกพระพทธเจา พระพทธเจาเปน นายก และเปน วนายก

พระพทธเจาในฐานะททรงเปนผนา หรอนายกนน ทรงมคณสมบตอยางไร เรองนไมอาจบรรยายไดโดยละเอยด แตจะพดถงลกษณะเดนๆ ทพระพทธองคตรสไวเอง

ประการแรก ในทแหงหนง พระพทธองคตรสวา

เราเปนกลยาณมตรของสตวทงหลาย อาศยเราผเปนกลยาณมตร สตวทงหลายจะพนไปไดจากทกขทงปวง พทธพจนนเปนขอทแสดงความเปนผนา แตไมมคาวา “ผนา” อยในคาตรสน พง

เขาใจวา ความเปนกลยาณมตรนแหละ คอลกษณะสาคญทเดนของความเปนผนา

จดเดน หรอสาระสาคญของพทธพจนนอยทวา ผนานนเปนผทาเพอประโยชนแกเขา โดยเฉพาะสาหรบพระพทธเจา กคอ เพอประโยชนแกสรรพสตว หรอมนษยชาตทงปวง

ถามองในวงแคบเขามา กคอ ผนานน เปนผทตงใจทาเพอประโยชนแกหมชน แกญาตมตร เพอนรวมชมชน เพอนรวมชาต เพอนรวมสงคม หรอแกองคกรนนๆ (แตองคกรตางๆ ทมขน กเพอประโยชนแกมนษยชาต แกเพอนมนษย แกสงคมนนเอง) เพราะฉะนน หลกสาคญกคอ เปนกลยาณมตร ในสาระวา “ทาเพอประโยชนแกเขา”

ประการท ๒ ความเปนผนาของพระพทธเจานน แสดงออกในลกษณะอกอยางหนงวา เปนผคนพบมรรคา หรอคนพบทาง ทรงเปนผรทาง และทรงบอกทางให

ทางนนเพออะไร กเพอไปสจดหมาย หมายความวา พระพทธเจาเปนผสามารถทจะชวยใหคนไปถงจดหมายได เพราะวาคนทงหลายตองการไปใหถงจดหมายนน แตเขาไมรทาง ไมมวธ พระพทธเจาทรงคนพบมรรคา คอทางทไปสจดหมาย แลวกมาชวยบอกกลาว ชนา หรอบอกทางให เปนเหมอนมคคเทศก ทาใหผคนอนสามารถรวมเดนทางหรอโดยสารไป

คนอนทเราเรยกวาผตามนน ทานใชคาวา “ผมารวมสมทบ” หรอ “ตามมาสมทบ” เดนทางไปสจดหมาย

ทงนหมายความวา ผนาจะตองรจดหมายชดเจน และรทางทจะดาเนนไปสจดหมายนน ขอนกเปนลกษณะใหญทสาคญ

ภาวะผนา

๑๑๙

ประการตอไป พระพทธเจาทรงมลกษณะอกประการหนงแหงความเปนผนา ซงแสดงออกในคาตรสเปนบางครง คอ พระพทธเจาทรงเปนผทชวยใหคนทงหลายไดศกษา เรยนร หรอฝกฝนตนเอง จนกระทงเขาสามารถทจะขามพนความทกขหรอปญหาไปถงจดหมายได

ขอนหมายความวา ผนาไมไดมาหยบยนอะไรใหแกผอนโดยตรง แตมาชวยใหคนอนไดฝกตน ไดเรยนร จนเขาสามารถพงตนเองได และชวยตนเองใหพนปญหาไป หรอทาไดสาเรจบรรลจดหมาย

ผนา มาประสานใหพากนไป เมอพดถงพระพทธเจาพอใหเหนแนวกวางๆ อยางนแลว กลองมาดคณสมบต

ของผนา หรอทเราเรยกวา “ภาวะผนา” นน ดงไดกลาวแลววา คณสมบตของผนานน สมพนธกบองคประกอบตางๆ ในการ

นา ซงมประมาณ ๖ อยางดวยกน ในทน จะขามคณสมบตในตวผนาเองไปกอน โดยจะขอเนนในแงของคณสมบต

ในความสมพนธระหวางผนา กบผทรวมไปดวย เพราะขอนเปนองคประกอบสาคญทแสดงถงการนาอยางแทจรง

ในตอนหลง ถามเวลา จงจะบรรยายถงคณสมบตของตวผนาเอง โดยพดเนนทตวของเขา

ในความสมพนธกบผทมารวมไปดวยน กมเรองของการประสาน เพราะวาผนานนมหนาททจะมาประสาน และไมใชมาประสานเฉยๆ แตมาประสานใหพากนไป โดยเดนหนาหรอมงหนาไปสจดหมายใหได

ในการประสานตวผนาเขากบคนทรวมไปดวยนน กรวมถงการประสานคนกบคน คอ ประสานคนทอยดวยกนทงหมดนนใหเขากนและรวมกนไปได และการประสานคนกบสงทจะทา

แตเรมตน การประสานตวผนาเอง กบคนทรวมไปดวย เปนสงทสาคญมาก เรยกวาเปนแกนทเดยว ถาไมมคณสมบตนแลว กจะไมสามารถประสานอยางอนได

ทน การประสานตวของผนากบผทจะรวมไปดวยน จะทาอยางไร กเรมตนดวยการทตนเองจะตองมคณความด มความร ความสามารถ เปนตน อยางเพยงพอ จนเรยกไดวาเปนแบบอยาง ซงทาใหเขาเกดศรทธา

๑๒๐ การเมอง แคทพระควรจะพด

ศรทธา น หมายความวา ความมนใจ คอ ความมนใจในตวผนา ทเชอวาทานผนจะสามารถแกปญหา นาพาพวกเราไปได ใหถงจดหมาย ซงทาใหพอใจ เตมใจ และอยากจะรวมไปดวย

ถามความมนใจน คอเกดศรทธาขนมาแลว ศรทธานนกจะเปนเครองนาเอาผทจะรวมไปดวยเขามาประสานกบตวผนา คอเขาพรอมทจะรบฟง และแมแตเชอถอ เปนตน

หมายความวา ศรทธาเกดขน กทาใหเขายกบคคลนนเปนผนา คอ ผนาไมตองไปแสดงตวกบเขาวาเปนผนา แตจะ เปนผนา โดยเขาอยากใหมานาเขาไป

ถาเปนผนาโดยเขาอยากใหนา จะดทสด หมายความวา เขามศรทธาอยางแทจรงทจะรวมไปดวย เทากบเขารวมกนยกขนเปนผนา นเปนประการท ๑

ขอตอไป นอกจากวาเขาจะศรทธา มความมนใจในตวผนาแลว ผนา กจะทาใหเขาเกดความมนใจในตวเขาเอง วาเขามศกยภาพ มทนแหงความสามารถทจะเอามาปรบมาจดเอามาพฒนาใหสามารถทากจการงานนใหสาเรจ คอสามารถรวมไปดวยกนได (แตตองระวงอยาใหกลายเปนมนใจแบบลาพองตววาเกงดสมบรณแลว)

ขอนกสาคญมากเหมอนกน และถอวาเปนการประสานอยางหนง โดยมงทตวเขาเอง ใหเขามความมนใจในตนเองทจะมารวมไปดวยกน

นอกจากนนกคอ ชวยใหเขาประสานกนเอง คอชกนาใหเกดความสามคค พรอมเพรยงกน ทงประสานมอและประสานใจ หรอรวมมอรวมใจกน

ขอนเปนเรองใหญมากทเดยว คอการทวา ทาอยางไรจะใหคนทอยรวมกนในองคกรหนงๆ มความสามคคกลมเกลยว มความพรอมเพรยง มใจหนงใจเดยวกน รวมจตรวมความคดรวมใจมงสจดหมายอนเดยว นเปนหลกใหญทจะตองใชธรรมมากมาย

ธรรมทพระพทธเจาตรสเกยวของกบการทจะชวยใหคนมาประสานกนและไปดวยกนได มมากมายเหลอเกน ซงถามเวลากจะไดพดขางหนา

ประการตอไปกคอ ประสานคนกบสงทจะทา หรอ ประสานคนกบงาน คอ นอกจากใหเขามความมนใจในตนเองแลว กใหเขามความมนใจในงานหรอในสงททาดวยวา สงนดแน งานนจะทาใหเกดประโยชนสขอยางทมงหมายอยางแทจรง ใหเขาเกดความมนใจในคณคาและประโยชนของสงทจะทาหรองานนน จนเขาอยากจะทา และเกดความรกงาน เมอเขาเกดความรกงานแลว กจะตงใจทางาน

ภาวะผนา

๑๒๑

นอกจากความรกงานและตงใจทางานแลว กประสานความตงใจทางานนนเขากบความมกาลงใจในการทางานดวย คอให เ กดกาลงใจ ซ งจะทาให มความกระตอรอรน มความตนตว ททางพระเรยกวามความไมประมาท ไมใหเปนคนเฉอยชา

ความจรง เมอรกงานแลว กทาใหพรอมทจะมกาลงใจ แตบางท ถาไมหนนขนไป กอาจจะชกเหยาะแหยะลงไดเหมอนกน เพราะฉะนน จะตองใหมพรอม ทงรกงาน ตงใจทางาน และมกาลงใจเขมแขงทจะสงาน บกฝาไปขางหนา ไมยอทอ ไมทอถอย ไมทอแท

อกประการหนง ในการทางาน ตลอดจนในการเปนอยทวๆ ไป ผนานนมงหวงประโยชนสขแกคนทตนเขาไปเกยวของ หรอคนทรวมไปดวยกนกบตน เพราะฉะนน ผนา จงตองพยายามใหคนทมารวมงาน หรอรวมอย ไดพฒนาตวของเขาอยเสมอ

ขอนกสาคญมาก คอ ไมใชเพยงใหเขามาสละกาลงรวมทางาน แตจะตองหาวธการสงเสรมสนบสนนเออโอกาสใหเขาพฒนาตวเองใหมความเจรญงอกงามขน เชนวา เกงขน ดขน ทางานไดผลดยงขน มความสขมากขน มชวตทดงาม บรรลประโยชนสขทแทจรงมากยงขน

การพฒนาตนเองของคน กจะมผลตองานดวย โดยมาชวยใหเขาทางานไดผลด มประสทธภาพยงขน แตทแทไมใชแคนน จะตองไปใหถงประโยชนสขแหงชวตของเขา คอใหชวตของเขากไดดวย ทงไดความดงาม ไดความเจรญ ไดความสข และไดพฒนายงๆ ขนไป

ฉะนน การเปนผนา จงหมายถงการมสายตาทมองทงทงาน และมองทงทคน ควบคกน ซงจะเขาหลกทสาคญตอไป

ผนา ประสานคน ภายในดลยภาพแหงธรรม จะขอรวบรดพดถงหลกธรรมสาคญ ทชาวพทธรจกกนด ซงผนาแนนอนวา

จะตองม แมจะรจกกนเปนเรองงายๆ พนๆ กขาดไมไดทจะตองพดไวดวย และทจรงกไมใชวาจะเขาใจกนดเทาไร หลกธรรมนนเรารกนดวา คอ “พรหมวหาร ๔”

พรหมวหาร เปนธรรมสาหรบทกคนทจะอยรวมกบผอนในสงคม ในฐานะเปน “พรหม” คอ ผมศกยภาพในการทจะสรางสรรคและธารงรกษาสงคมไว

๑๒๒ การเมอง แคทพระควรจะพด

โดยเฉพาะสาหรบผนานน แนนอนวาจะตองเปนแบบอยางทจะตองมพรหมวหาร ๔ ประการ เพราะพรหมวหารนนเปนธรรมประจาใจของคนทมจตใจยงใหญ เปนผประเสรฐ อนแสดงถงความเปนบคคลทมการศกษา ไดพฒนาตนแลว

พรหมวหาร ๔ ประการ เปนคณธรรมพนฐานทจะตองใหมอยประจาในจตใจ และ เปนทาทของจตใจทจะทาใหแสดงออกหรอปฏบตตอผอนอยางถกตอง โดยสอดคลองกบสถานการณทง ๔ ทเขาประสบ กลาวคอ

๑. ในสถานการณทเขาอยเปนปกต เราม เมตตา คอ ความเปนมตร ไมตร ความมนาใจปรารถนาด อยากใหเขามความสข หมายถงปรารถนาดตอผอน ทงแตละคนๆ ทเราเกยวของ ขยายออกไปจนถงปรารถนาดตอเพอนมนษย หรอตอสงคมทงหมด ทวทงโลก

เมตตานเปนคณธรรมพนใจประการแรกทตองม ซงใชในยามปกต คอเมอคนอนอยกนเปนปกต เรากมเมตตาปรารถนาด คดหาทางสรางสรรคความสขความเจรญใหแกเขาเรอยไป

๒. ในสถานการณทเขาตกตาเดอดรอน เรากม กรณา คอ ความพลอยรสกไหวตามความทกข ความเดอดรอน หรอปญหาของเขา และตองการชวยเหลอปลดเปลองใหเขาพนจากความทกขความเดอดรอนนน

กรณานตางไปจากเมตตา คอ เมตตาใชในยามปกต แตเมอเขาตกตาลงไปกลายเปนเดอดรอนเปนทกข เรากมกรณา ใฝใจชวยบาบดทกขให

๓. ในสถานการณทเขาขยบสงขนไปในความดงามความสขความสาเรจ เรามมทตา หมายความวา เมอเขาเปลยนไปในทางขนสง ไดดมสข ทาสงทถกตองดงาม ประสบความสาเรจ เรากยายไปเปนมทตา คอพลอยยนดดวย ชวยสงเสรมสนบสนน

ในวงการงานตลอดจนการเปนอยทวไปนน เรองทสาคญมากกคอ

• เมอคนมปญหา มทกขเดอดรอน เชนเจบไขไดปวย หรอยากไรขาดแคลน กตองม กรณา ทจะเอาใจใสแกปญหา

• เมอมคนประสบผลสาเรจในการทาสงดงาม ทาใหอะไรตออะไรพฒนากาวหนาไป กตองม มทตา ชวยสงเสรมสนบสนน

• แตในยามปกต กตองไมปลอยปละละเลย ตองเอาใจใสตอการทจะใหเขาอยดมสข เชน มสขภาพด อยในวถทางของความสขความเจรญ และการทจะพฒนาสบตอไป คอ ตองม เมตตา ปรารถนาด เปนประจาอยในใจ

ภาวะผนา

๑๒๓

ถาปฏบตไดอยางน กจะทาใหกจการงานและประโยชนสขทมงหมาย พรอมทจะสาเรจผลอยางแทจรง

พรอมกนนน เมอปฏบตตามหลกการอยางน คณสมบตอยางหนงกจะเกดขนในตวผนา คอ “ปโย” แปลวา “ผเปนทรก” กลาวคอผรวมงานหรอผรวมไปดวยกน หรอจะเรยกผตามกแลวแต กจะมความรก มความรสกสนทสนม สบายใจตอผนานน เสรมความรสกอยากรวมไปดวยใหหนกแนนมากขน ทงรวมใจ และรวมมอ

อยางไรกตาม ปโย เทานนไมพอ ปโยนนไดมาจากเมตตา กรณา มทตา แตยงตองมอกขอหนง คอพรหมวหารขอสดทาย ไดแก

๔. ในสถานการณทเขาทาผดหลกหรอละเมดธรรม เราม อเบกขา หมายความวา เมอใดเขาทาอะไรไมถกตอง โดยละเมดธรรม คอละเมดตอหลกการ หรอละเมดตอความถกตอง ทาใหเสยหลก เสยกฎเกณฑ เสยความเปนธรรม เสยความชอบธรรม ทาลายกตกา เปนตน ผนาจะตองตงอยในหลกทเรยกวา อเบกขา

อเบกขา กคอรกษาความเปนกลาง ไมลาเอยง ไมเขาขาง หยดการขวนขวายในการทจะปฏบตตามขอ ๑-๒-๓ คอ จะตองยดถอธรรมเปนใหญ แลวกรกษาหลกการกฎเกณฑกตกา หรอรกษาธรรมไว

อเบกขาน เปนตวรกษาดล เปนตวจากดหรอคมการปฏบตตามขอ ๑-๒-๓ (เมตตา-กรณา-มทตา) ไมใหเกนขอบเขตไปจนกลายเปนเสยธรรม คอ การปฏบตตอคน หรอชวยเหลอคน จะตองไมใหเสยความเปนธรรม ไมใหเปนการทาลายหลกการ ไมใหเปนการละเมดตอกฎเกณฑกตกาทชอบธรรม

เมตตา-กรณา-มทตา เปนทาทอาการของจตใจในทางทด ทเออเกอกลตอเพอนมนษย ถงแมจะด กอยในขอบเขตของความรสก

แต อเบกขา เปนความรสกซงเชอมโยงกบปญญาทเปนดานความร คอเมอรเขาใจความจรง รวาอะไรเปนอะไร ถาถงเขตทการทาตามความรสกทด จะไมถกตอง กปรบความรสกใหลงตว หยด เขาท อยกบหลก แลวเปดโอกาสใหปญญาทาการไปตามทรวาอะไรจรง อยางไรถกตอง

๑๒๔ การเมอง แคทพระควรจะพด

ผนาทด ไดทงคน ไดทงงาน โดยไมเสยหลกการ การปฏบตตามหลกการแหงพรหมวหาร ๔ ทมดลยภาพ ๒ ดาน (เมตตา-กรณา-

มทตา ดานหนง และ อเบกขา ดานหนง) นกคอ การทผนานนจะตองมความสมพนธอยางถกตอง ทงกบคน และกบงาน ทงกบคน และกบธรรม หรอ ทงกบคนและกบหลกการ คอ ตองเอาทงคน และทงงาน หรอเอาทงคน และหลกการ

ถาเอาคนอยางเดยว กจะเอยงสดไปขางหนง และจะเกดปญหาหรอเกดความเสยหาย เชน เมตตา กรณา มทตา จนไมมขอบเขต แมจะปโย คอเปนทรก แตกเสยหลกการ และทาใหเสยความเปนธรรม

นอกจากนน เมอพยายามทาตวใหเปนทรกโดยเปนกนเองเกนไปอยางไมมขอบเขต กอาจจะเลยเถดไป กลายเปนเพอนเลน หรอกลายเปนทลอเลน จนกระทงคาพดไมมความหมาย ไมมนาหนก พดอะไร เขากไมฟง อยางนกหมดความหมาย

พรอมกนนนกอาจจะกลายเปนวา แทนทตวเองจะไปนาเขา กกลายเปนวาถกเขาชกพาออกนอกลนอกทางไป เลยหมดความเปนผนา

เพราะฉะนน ปโย “เปนทรก” ซงเกดจากคณสมบตในขอ เมตตา กรณา มทตา ทเอาคน จงตองมขอบเขตโดยมความสมดลกบขอ อเบกขา ทเอาธรรม เอาหลกการ และเอาตวงาน

ทนถาเอาตวงาน เอาหลกการ หรอเอาธรรม กจะไดลกษณะทเรยกวาเปน “คร” ซงแปลวา “นาเคารพ” คอ เปนคนมหลก หนกแนน จงเปนผทนาเคารพ

แตถาเอาหลกอยางเดยว แมจะนาเคารพ กแหงแลง บางทไมมใครกลาเขาหนาเลย อยางนกลาบาก เสยผลเหมอนกน คร กจะเอยงขางไป เพราะฉะนน จงตองพอด

ถาไดทงขอ ๑-๒-๓ แลวมาสมดลกบขอ ๔ กจะไดทง “ปโย” เปนทรก หรอนารกดวย และ “คร” เปนทเคารพดวย หมายความวา ไดทงคน ไดทงงาน ไดทงคน ไดทงหลกการ และไดทงคน ไดทงธรรม อนนเปนหลกการสาคญทเปนเรองของดลยภาพ

เปนอนวา คนทนาเคารพ เปน “คร” นนจะยดถอหลกการเปนใหญ เอางานเปนสาคญ เอาธรรมนาหนา

เมอเอาใจใสดแลคนใหด กเปน “ปโย” ดวย กไดดลยภาพอยางทวามาน

ภาวะผนา

๑๒๕

แตขอทสาคญกคอ เมอมองกวางออกไปถงทสด การเอาคน กบเอาหลกการ กจะมาบรรจบกน หมายความวา

• ถาเอาคนทเปนบคคล เปนรายคน หรอเปนคนๆ ไป กอาจจะขดกบธรรม เพราะธรรมนนกคอเอาคนทงหมดหรอทงสงคม ถาเราเอาบคคลโดยยอมเสยธรรม กจะเสยแกสงคมทงหมด

• เมอรกษาธรรม กจะรกษาสงคมไวได เพราะในทสดสงคมดารงอยไดดวยธรรม เนองจากธรรมเปนฐานทรองรบสงคมไว เพราะฉะนน การเอาธรรม กคอเอาคนทงหมด หรอรกษาสงคมของมนษยชาตเอาไว มใชเหนแกบคคลผเดยวแลว ยอมทาลายธรรมทรกษาสงคมของมนษยทงหมด

นอกจากนน การทงานการและทกสงทกอยางจะบรรลผลสาเรจ กจะตองเปนไปอยางถกตองตามหลกการ คอตามเหตปจจยของมน ซงพดสนๆ วา ตามธรรมนนเอง เพราะฉะนน ธรรมหรอหลกความจรงและหลกการ จงเปนตวตดสนขนสดทาย

ดวยเหตน ผนาจงตองเปนผมนในธรรม เปนผถอหลกการเปนใหญ และเขาใจชดเจนในหลกการ

ผนาทแท เปนสอทแสดงตวของธรรม พระพทธศาสนาได แสดง คณสมบ ตส า คญของ ผ น า ในแงน เ รยกว า

“ธรรมาธปไตย” แปลวา ถอธรรมเปนใหญ ยดเอาธรรมเปนสาคญ เชดชหลกการ ปฏบตการตามและเพอเหนแกความเปนจรง ความถกตอง ความดงาม

ผนา ตองไมเปน อตตาธปไตย คอ ไมถอตวเปนใหญ แลวกไมเปน โลกาธปไตย คอ ไมมงหาคะแนนนยมเปนใหญ ไมทาเพยงเพอหาเสยง หรอใหคนชอบ แตเอาธรรม เอาตวความจรง ความถกตอง ความดงาม เอาหลกการเปนใหญ ตดสนกนดวยหลกการ ตงแตหลกการโดยการจดตงของมนษย ลงไปจนถงหลกการทเปนนามธรรมซงรองรบหลกการจดตงนน

แมเมอมอะไรจะตองวนจฉย กทาตวเปนกระบอกเสยง หรอเปนสอของธรรม หรอเปนชองทางแสดงตวของธรรม คอหลกการ หรอกฎกตกา คณสมบตขอนจะคลายๆ กบการวางตวของผพพากษา

๑๒๖ การเมอง แคทพระควรจะพด

ผพพากษา เมอวนจฉยคด กอาจจะตองตดสนลงโทษผทกระทาความผด ในกรณเชนน ถาผพพากษามความรสกทเกยวของกบตวเองวาฉนจะลงโทษเขา กอาจจะทาใหเกดความรสกขนมวเศราหมองไมสบายใจ

แตถาปฏบตตามหลกธรรม ทานวา ผตดสนโทษ กเปนเพยงกระบอกเสยงของธรรม หรอเปนเพยงชองทางทแสดงตวของธรรม

เมอมการตดสนลงโทษคน กจะเปนการกระทาโดยไมมตวตน แตเปนการกระทาของปญญาบรสทธ ทเอาหลกการเขาวนจฉย ตดสนไปตามกฎกตกา ตามความเปนจรง ความถกตองดงาม

อยางนทานเรยกวา ธรรมลงโทษเขา ไมใชใครคนไหนลงโทษ แมแตทประชมตดสน กไมไดถอวาคนลงโทษ แตตวธรรมหรอตวหลกการลงโทษเขาเอง หมายความวา บคคลตงแตตวประธานลงมา เปนเพยงสอหรอกระบอกเสยงของธรรม เพอใหธรรมปฏบตการออกมาไดเทานนเอง

คนททาดวยจตใจอยางน จะมความมนใจ และไมมความรสกทกขยากลาบากใจ ไมหวนไหวไปตามความรสกทเรยกวาเปนอารมณ เพราะวาตวเอง ไมเกดมตวตนทเปนผทาขนมาเลย มแตเพยงการปฏบตไปตามหลกการ โดยทตนเองมาเปนชองทางปรากฏตวของธรรม หรอเปนสอใหกบธรรม อยางทกลาวแลวเทานนเอง อนนเรยกวา การถอธรรมเปนใหญ

อยางไรกตาม จะตองระลกโดยตระหนกวา ธรรมจะปรากฏตวออกมา และเปนผตดสนหรอปฏบตการ กตอเมอบคคลทเปนสอหรอกระบอกเสยงนน ทาการดวยเจตนาทบรสทธ มงความจรงความถกตองดงามแทจรง และดวยปญญาทใสสะอาด ซงแสวงหาความจรง และไตรตรองทวตลอดทสด คอทาดวย เจตนา และ ปญญา ทดาเนนไปดวยความไมประมาท

เมอทาไดอยางน ผนากจะไดคณสมบตอกอยางหนง คอเปนผเทยงตรง ไมมอคต ไมมความลาเอยง ซงเปนแกนกลางของการรกษาดลยภาพ และความสามคค พรอมทงความมนคงของหมชนทไปดวยกน เพราะถาเสยความเปนธรรมแลว แมแตจะมความรกใครกนอย หรอแมแตจะเอาอกเอาใจกน กจะเกดความกนแหนงแคลงใจกน สญเสยเอกภาพ แตเมอรกษาธรรมไวได กไมมอคต และไมเสยสามคค

ภาวะผนา

๑๒๗

อคต คอ ความลาเอยง หรอการเขวออกไปนอกทางทควรจะประพฤตปฏบต ม ๔ ประการดวยกน คอ ลาเอยงเพราะชอบ ลาเอยงเพราะชง ลาเอยงเพราะเขลา ลาเอยงเพราะกลว

ลาเอยงเพราะชอบ เรยกวา ฉนทาคต ลาเอยงเพราะชง เรยกวา โทสาคต ลาเอยงเพราะขลาด เรยกวา ภยาคต ลาเอยงเพราะเขลา เรยกวา โมหาคต

ผนาจะตองเปนผหลกพนไป คอ ไมมอคต ๔ ประการน

ถงตอนน ในดานความสมพนธระหวางตวผนา กบผทรวมไปดวย กไดหลกการใหญๆ แลว ถาผนามคณสมบตสาคญแคน การปฏบตตอผทรวมไปดวย กจะไดผลดมากแลว ดงทกลาวเมอกวา ไดทงคน ไดทงงาน กจะพากนไปดวยดสจดหมาย

ผนา สอสารใหผโดยสารรเหนทาง สวางตาสวางใจไปดวยกน ทกลาวมาน เปนการพดอยในขอบเขตของหลกธรรมทเรยกวา พรหมวหาร ๔

ประการ โดยโยงเขากบคณสมบตทเรยกวา “ปโย” และ “คร” ซงอยในหลกทเรยกวา “กลยาณมตรธรรม” หรอธรรมของกลยาณมตร ๗ ประการ

เปนอนวา ในหลกคณสมบตของกลยาณมตรน ไดกลาวไปแลว ๒ ประการ คอ ปโย นารก และ คร นาเคารพ โดยไดยาวาจะตองให ๒ อยางนมาดลกน ในแงคนกบงาน และคนกบหลกการ โดยเฉพาะจะตองพยายามเอา ทงคน ทงงาน ใหไดทงสองประการมาประสานกน

นอกจาก ๒ ขอนแลว ยงมคณสมบตของกลยาณมตรเหลออยอก ๕ ประการ คอ ตอจาก ปโย นารก และ คร นาเคารพ แลวยงม ภาวนโย แปลวา นาเจรญใจ คอ เปนแบบอยางได นาภมใจ ทาใหผท รวมอยรวมไป เชน คนทงหลายทอยในองคกรนน มความภาคภมใจ พอนกถง กมความมนใจและภาคภมใจในตวผนา วาเปนผทมการศกษาจรง ไดพฒนาตนแลว เปนผมสตปญญา มความสามารถ มคณธรรมความดงามอยางแทจรง นาเอาอยาง

ขอนกเปนคณสมบตอกอยางหนงทจะชวยใหมศรทธา และเกดความรวมมอดวยด

๑๒๘ การเมอง แคทพระควรจะพด

ตอจาก ภาวนโย กคอ วตตา เปนผรจกพด หมายความวา รจกพดใหไดผล รวาในสถานการณไหน และกบใคร ควรพดอะไร อยางไร เปนตน พดงายๆ วา เปนนกสอสารทด และเอาใจใสสอสาร กบผรวมไปดวยอยเสมอ เพอใหรเขาใจกน และรเขาใจในสงททา เปนตน

แต “รจกพด” นน บางท ยงกวาสอสารเกง อก คนทรจกพดนน จะพดใหเขาเขาใจกได พดใหเขาเหนใจกได พดใหเขาเชอกได พดใหเขาเหนดวยหรอคลอยตามกได พดใหเขารวมมอดวยกได พดใหเขารวมกาลงกนกได พดใหเขาทาอะไรๆ กได

แตททานมงหมาย กคอ พดใหเขาเขาใจ พดใหเขาไดประโยชน และพดใหเขาชวยกนสรางสรรคประโยชน ตางจากจตวทยาทนนยม ทเนนในแงการพดใหตนเองไดผลประโยชน หรอพดหาผลประโยชนใหแกตน

พระพทธเจาทรงแสดงลกษณะของ นกสอสาร หรอนกสงสอนทด ไว ๔ อยาง คอ ๑. พดแจมแจง คอ ชแจงอธบายใหเขาใจชดเจน ขอมลพรอม ขอเทจจรง

กระจาง มองเหนเหตผลแจมแจง หมดสงสย เหมอนจงมอไปเหนกบตา (สนทสสนา) ๒. พดจงใจ จะวา จบใจ กได คอ พดใหเหนคณคาและความสาคญ จนเกดความ

ซาบซงยอมรบ อยากลงมอทา หรอนาไปปฏบต (สมาทปนา) ๓. พดเราใจ คอ ปลกใจใหคกคก เกดความแขงขนมนใจและมกาลงใจหาญกลา

กระตอรอรนทจะทาใหสาเรจ โดยไมหวนกลวตออปสรรคและความยากลาบาก (สมตเตชนา)

๔. พดใหราเรง คอ ทาใหเกดบรรยากาศแหงเมตตา ไมตร ความหวงด และความรสกทสดชนราเรง เบกบานผองใส แชมชนใจดวยมองเหนความหวงในผลด และทางทจะสาเรจ (สมปหงสนา)

ตอไปก วจนกขโม คอ “รจกฟง” ดวย ทานใชคาวา วจนกขโม แปลวา ทนหรอควรตอถอยคา(ของคนอน) ไมใชวาเอาแตพดแกเขาอยางเดยวโดยไมยอมรบฟงใคร ตองยอมรบฟง เพราะการรจกรบฟงเปนสวนหนงของการทจะสอสารใหไดผล แมวาเขาพดมาจะไมถกใจอะไร กทนได ทงนกเพอใหงานการและประโยชนทจะทานนสาเรจ

ยกตวอยางเชน ครอาจารยถกลกศษยซกไซไตถาม ถามจกจก ถามเรองทครคดวานาจะรแลว ถาครอาจารยไมมความอดทนในการรบฟง เดยวกจะเบอ หรอราคาญ ตองมคณธรรมขอน จงจะแกไขได ตองทาใจใหสบาย อดทนรบฟงเขา เพอใหเขาใจเขา และชวยเขาไดด

ภาวะผนา

๑๒๙

ตอจากนน ตอง คมภรญจะ กะถง กตตา แปลวา รจกแถลงเรองราวตางๆ ทลกซง ปญหาอะไรทหนกและยาก กเอามาชแจงอธบาย ชวยทาใหคนทรวมงานมความกระจางแจง เรองทลกทยาก กทาใหตนใหงายได และพาเขาเขาถงเรองทยากและลกลงไปๆ อยางไดผล

ตอไปขอสดทาย คอ โน จฏฐาเน นโยชะเย แปลวา ไมชกนาในเรองทไมใชเรอง ทไมเปนประโยชน ไมใชสาระ ทไมเกยวกบจดมงหมาย

ธรรมของกลยาณมตร ๗ ประการน เปนคณสมบตทมาประกอบเสรมกน และมาประสานเขากบพรหมวหาร ๔ ประการ ทพดไปกอนแลว

ผนา พฒนาความตองการของคน ปจจยสาคญยงอยางหนงแหงความสาเรจของการทาหนาทผ นา คอการ

ปรบเปลยนความตองการของคน ความตองการเปนตวกาหนดเปาหมายและทศทางการตดสนใจของคน ถาเปลยนความตองการของคนได กเปลยนตวคนนนได

ผนาทดชวยใหคนพฒนาความตองการของตน ทงในการปรบเปลยนใหบคคลมความตองการทถกตองดงาม และใหหมชนมความตองการทประสานเปนอนเดยวกน

การพฒนาความตองการ เปนการพฒนาความสขของคน เพราะความสขเกดจากการสนองความตองการ ถาเปลยนความตองการของคนได กเปลยนวธการหาความสขของเขาไดดวย

เมอทาอะไรตรงกบความตองการของคน กทาใหเขาสมใจ และมความสข คนกจะรวมมอทาอยางเปนไปเองโดยประสานกลมกลน และเตมใจจะหาทางทาใหสาเรจ จงพรอมทจะทา และทาไดงาย

ในทางตรงขาม ถาผนาทาการทฝนความตองการของคน ทงสองฝายกจะไมมความสข และสงททา กยากจะสาเรจหรอจะคงอยยงยน

ความตองการของคนพฒนาได เปลยนแปลงได และผนาทดกควรถอเปนหนาทสาคญทจะชวยใหคนพฒนาความตองการไปในทางทดงามประณตและสรางสรรคยงขน

๑๓๐ การเมอง แคทพระควรจะพด

ความตองการสาคญทควรไดรบการปรบเปลยนพฒนา อยางนอยขดเกลาใหละเมยดละไมไมกาวราวรกราน กคอความตองการแบบเหนแกตวในการทจะบารงบาเรอความสขสวนตน หรอความตองการไดผลประโยชนจากการเอาเปรยบผอนหรอโดยไมคานงถงความเดอดรอนของใคร ททางพระเรยกวา ตณหา คอความใฝเสพ

คนควรจะพฒนาความตองการ โดยเปลยนจากความตองการแบบตณหาน ไปเปนความตองการภาวะดงามสรางสรรค เชน อยากใหชวตของตนเองดงามบรสทธ อยากใหชวตมคณคาเปนประโยชน อยากใหชมชนหรอองคกรของตนเจรญกาวหนามชอเสยงทดงาม อยากใหถนนหนทางสะอาดเรยบรอย อยากใหเพอนมนษยอยดมสข อยากใหสงคมรมเยน อยากใหธรรมชาตแวดลอมงดงามนารนรมย อยากใหปญญาความรเขาใจความจรงแผขยายออกไปอยางกวางขวาง อยากใหผคนไดพบเหนชนชมกบสงดงาม เปนตน ททางพระเรยกวา ฉนทะ คอความใฝด หรอใฝศกษา และใฝสรางสรรค

ถาผ นาสามารถชวยคนใหพฒนาความตองการอยางหลงนขนได กเปนความสาเรจอยในตวขนหนงแลว และความตองการนเมอเกดขนแลว กจะทาใหเกดพลงทชวยใหการกระทาเพอจดหมายทดงามบรรลความสาเรจสมหมายดวย

ทสาคญทสดกคอ ผนาเองควรจะมความใฝอยางแรงกลาในจดหมายอนสงสง มความชดเจนในจดหมายนน และทาใหทกคนมองเหนและใฝในจดหมายยงใหญนนรวมกน ใหเปนจดหมายรวมของสงคม ทจะทาใหพลงแหงความตองการของทกคนประสานเปนอนเดยว ซงจะทาใหแตละคนหลดพนจากแรงรบกวนของความตองการทไมพงประสงค และมงหนาไปดวยกนสจดหมายรวมของสงคมนน อนเปนความสาเรจของการทาหนาทของผนาอยางแทจรง

ผนา รทงเจดดาน ซงทาใหพรอมทจะจดการ เรองคณสมบตของผนาในความสมพนธกบผรวมไปดวยนน ไดพดไปพอสมควร

แลว ตอนนจะพดถงคณสมบตในตวผนาเองไวบางเปนตวอยาง

ทานกลาววา บคคลทเปนผนา จะตองมธรรม ๗ ประการ ซงกเปนการยาสงทกลาวไปแลวนนเอง แตในทนมาดวยกนเปนชด จะยงไมบอกชอกอน เพราะเปนภาษาบาล ซงอาจจะยากหนอย จงขอพดเปนภาษาไทยวา

ภาวะผนา

๑๓๑

คณสมบตในตวของผนา ๗ ประการ คอ

๑. รหลกการ เมอดารงตาแหนง มฐานะ หรอจะทาอะไรกตาม ตองรหลกการ รงาน รหนาท รกฎเกณฑกตกาทเกยวของ เชนอยางผปกครองประเทศชาต กตองรหลกรฐศาสตร และรกฎกตกาของรฐ คอกฎหมาย ตงแตรฐธรรมนญลงมา แลวกยนอยในหลกการ ตงตนอยในหลกการใหได ชมชน สงคม องคกร หรอกจการอะไรกตาม กตองมหลกการ มกฎ มกตกา ทผนาจะตองรตองชด แลวกตงมนอยในหลกการนน

๒. รจดหมาย ผนาถาไมรจดหมาย กไมรวาจะนาคนและกจการไปไหน นอกจากรจดหมาย มความชดเจนในจดหมายแลว จะตองมความแนวแนมงมนทจะไปใหถงจดหมายดวย ขอนเปนคณสมบตทสาคญมาก

เมอใจมงจดหมาย แมมอะไรมากระทบกระทง กจะไมหวนไหว อะไรไมเกยวของ ไมเขาเปา ไมเขาแนวทาง กไมมววนวาย ใครจะพดจาวาดาเหนบแนม เมอไมตรงเรอง กไมมวถอสา ไมเกบเปนอารมณ ไมยงกบเรองจกจกไมเปนเรอง เอาแตเรองทเขาแนวทางสจดหมาย ใจมงสเปาหมาย อยางชดเจน และมงมนแนวแน

๓. รจกตน คอ ตองรวาตนเองคอใคร มภาวะเปนอะไร อยในสถานะใด มคณสมบต มความพรอม มความถนด มสตปญญา ความสามารถอยางไร มกาลงแคไหน มขอยงขอหยอน จดออนจดแขงอยางไร ซงจะตองสารวจตนเอง และเตอนตนเองอย เสมอ ท ง น เ พอประโยชนในการพฒนาปรบปรงตวเอง ให ม คณสมบ ต มความสามารถยงๆ ขนไป

ไมใชวาเปนผนาแลวจะเปนคนสมบรณไมตองพฒนาตนเอง ยงเปนผนา กยงตองพฒนาตนเองตลอดเวลา ใหนาไดดยงขนไป

๔. รประมาณ คอ รจกความพอด หมายความวา ตองรจกขอบเขตขดขนความพอเหมาะทจะจดทาในเรองตางๆ ทานยกตวอยาง เชน รจกประมาณในการใชจายทรพย รจกประมาณในการบรโภค ผปกครองบานเมองรจกประมาณในการลงทณฑอาชญาและการเกบภาษ เปนตน ไมใชเอาแตจะใหไดอยางใจ

ลกลงไป ตองรวาในการกระทานนๆ หรอในเรองราวนนๆ มองคประกอบ หรอมปจจยอะไรเกยวของบาง ทาแคไหนองคประกอบของมนจะพอด ไดสดสวน พอเหมาะ การทาการตางๆ ทกอยางตองพอด ถาไมพอดกพลาด “ความพอด” จงจะทาใหเกดความสาเรจทแทจรง

๑๓๒ การเมอง แคทพระควรจะพด

ฉะนน จะตองรองคประกอบและปจจยทเกยวของ และจดใหลงตวพอเหมาะพอด

๕. รกาล คอ รจกเวลา อยางทบอกไวรวมๆ วา รกาลเวลาอนเหมาะสม และระยะเวลาทควรหรอจะตองใชในการประกอบกจ ทาหนาทการงาน หรอปฏบตการตางๆ เชน ใหตรงเวลา ใหเปนเวลา ใหทนเวลา ใหพอเวลา ใหเหมาะเวลา เปนตน

ทงนรวมทง รลาดบ ระยะ จงหวะ ปรมาณ ความเหมาะของเวลาวา เรองนจะลงมอตอนไหน เวลาไหนจะทาอะไรอยางไรจงจะเหมาะ ดงเชน แมแตการพดจา กตองรจกกาลเวลา ตลอดจนรจกวางแผนงานในการใชเวลา ซงเปนเรองใหญ เชนวางแผนวา สงคมมแนวโนมจะเปนอยางนในเวลาขางหนาเทานน และเหตการณทานองนจะเกดขน เราจะวางแผนรบมอกบสถานการณนนอยางไร

๖. รชมชน คอ รสงคม อยางทบอกเปนหลกกลางๆ ไววา รจกชมชน และรจกทประชม รวฒนธรรมประเพณ รกรยาทจะประพฤตตอชมชนนนๆ วา ชมชนนเมอเขาไปหา จะตองทากรยาอยางน จะตองพดอยางน ชมชนนควรสงเคราะหอยางน เปนตน

ทงนตองรสงคม ตงแตในขอบเขตทกวางขวาง คอ รสงคมโลก รสงคมของประเทศชาต วาอยในสถานการณอยางไร มปญหาอะไร มความตองการอยางไร โดยเฉพาะถาจะชวยเหลอเขา กตองรปญหารความตองการของเขา แมแตในชมชนยอยๆ ถาจะชวยเหลอเขา กตองรความตองการของเขา เพอสนองความตองการไดถกตอง หรอแกไขปญหาไดตรงจด

๗. รบคคล คอ รจกบคคลตามทเขาเปน อยางทบอกเปนหลกกลางๆ ไววา รความแตกตางแหงบคคลวา โดยอธยาศย ความสามารถ และคณธรรม เปนตน ใครๆ ยงหรอหยอนอยางไร และรทจะปฏบตตอบคคลนนๆ ดวยด วาควรจะคบหรอไม จะใช จะตาหน ยกยอง และแนะนาสงสอนอยางไร เปนตน

โดยเฉพาะคนทมารวมงานรวมการ รวมไปดวยกน และคนทเราไปใหบรการ จะตองรจกเขาตามความแตกตางเฉพาะตว เพอปฏบตตอเขาไดถกตองเหมาะสมและไดผล ตลอดจนสามารถทาบรการใหความชวยเหลอไดตรงตามความตองการ รวาจะใชวธสมพนธพดจาแนะนาตชมหรอจะใหเขายอมรบไดอยางไร

โดยเฉพาะในการใชคน ซงตองรวาคนไหนเปนอยางไร มความถนดอธยาศย ความสามารถอยางไร เพอใชคนใหเหมาะกบงาน

ภาวะผนา

๑๓๓

นอกจากนนกรประโยชนทเขาพงได เพราะวาในการทางานนน ไมใชวาจะเอาเขามาเปนเพยงเครองมอทางานให แตจะตองใหคนททางานทกคนไดประโยชน ไดพฒนาตวเอง ผนาควรรวาเขาควรจะไดประโยชนอะไร เพอความเจรญงอกงามแหงชวตทแทจรงของเขาดวย

ทพดมาน คอหลกธรรมทเรยกวา สปปรสธรรม ๗ ประการ ซงในทนจะไมบอกคาภาษาบาล เพราะมเวลานอย

ถามคณธรรม ๗ ประการน แมจะไมมคณสมบตขออน กเปนผนาได เพราะรองคประกอบและปจจยตางๆ ทเกยวของอยางเพยงพอทจะจดการใหไดผล สามารถจดวางวธปฏบตการทเหมาะใหบรรลความสาเรจได สวนคณสมบตอยางอนกมาเสรม

เปนทนาสงเกตอยางมากวา ธรรม ๗ ประการ ซงจดลาดบขอตามทแสดงไวน พระพทธเจาตรสไวในกรณทเปนคณสมบตสาหรบสปปรสชน หรอบณฑตชนอยางเปนกลางๆ แตในกรณทตรสใหเปนคณสมบตของผนาโดยตรง เชน เปนพระพทธเจา หรอเปนนกปกครองทยงใหญ ทรงเปลยนลาดบ สลบขอ ๑ กบขอ ๒ ใหม กลาวคอ

ตามปกต ตรสขอรหลกการ ตามดวยขอรความมงหมาย แตในกรณของผนาโดยตรง ตรสขอรจดหมาย เปนขอแรก แลวจงตามดวย รหลกการ เปนการเนนทความมจดหมาย และกาหนดจดหมาย หรอตงจดหมาย เจาะลงไปใหชด แลวจงวางหลกการและหาวธการทจะทาใหสาเรจบรรลจดหมายนน

ขอยาวา ผนาจะตองมจดหมายดงามทชดเจนใหแกหมชน และตองมจตมงสจดหมายนน พรอมทงนาพาหมชนใหรวมกนทาการอยางมงมนแนวแน เพอบรรลจดหมายนน

ผนาทยงใหญ “มองกวาง คดไกล ใฝสง” ไดพดไปมาก ในแงของธรรมทเกยวกบผทมารวมไปดวยกน คอ ประสานระหวาง

ตวผนา กบผทจะตาม หรอผทจะรวมไปดวย สวนคณสมบตดานอนกเลยแทบไมไดพด นอกจากสปปรสธรรม ซงเปนคณสมบตภายในสาหรบตวเองทวา รหลกการ รความมงหมาย รตน รประมาณ รกาล รชมชน และรบคคล ซงเปนคณสมบตทเนนดานปญญา

เนองจากเวลาจากด คดวาเทาทไดพดเรองภาวะผนามาทงหมดน กอยากจะเนนขอสาคญบางอยาง ซงกระจดกระจายอยในธรรมชดตางๆ กลาวคอ

๑๓๔ การเมอง แคทพระควรจะพด

ประการแรก ตวเองตองด ตองเปนแบบอยางได คอ ตองทาดเปนตวอยางแกเขา และมความร ความสามารถ ทจะมานาเขาได

ประการตอไป นอกจาก เปนกลยาณมตรใหกบเขาแลว ตวเองกตอง มกลยาณมตรดวย คอ ตองเลอก ตองหาทปรกษา และเพอนรวมงานทด ลกษณะนแสดงถงความเปนคนทใฝแสวงปญญา หมายความวา ในการทางาน หรอจะนาเขาไปนน ไมใชวาตวผนาเองจะทาไดคนเดยว แตจะตองฟงเสยงผอน และใฝแสวงปญญาอยเสมอดวย

ขอนสาคญมาก แมแตเปนพระเจาจกรพรรด พระพทธเจากตรสวาตองมหลกขอน คอ ตองมทปรกษาทไตถาม จะไดแสวงปญญาคนควาหาความรใหทนตอความเปนไป และไดความคดทจะมาใชในการปกครอง หรอดาเนนกจการ เรยกสนๆ วามกลยาณมตร ตวเองเปนกลยาณมตรใหแกคนทรวมไปดวย แตพรอมกนนน ตวเองกตองมกลยาณมตร โดยรจกแสวงหากลยาณมตรดวย

ตอไปกตองตงอยในความไมประมาท คอ มสต คอยตรวจตราสถานการณ ความเปลยนแปลงเปนไป และปญหาตางๆ ทเกดขน

อะไรกตามทเกดขน จะมผลกระทบตอชวต ตอองคกร ตอชมชน ตอสงคม ไมใหพลาดสายตา จบเอามาตรวจตราพจารณาทงหมด แลวดาเนนการหาเหต หาปจจย และหาทางแกไขปรบปรง

อะไรจะสงผลในทางลบ กตองรบปองกนแกไข

อะไรจะเปนโอกาสทจะทาใหเกดความเจรญกาวหนา กตองใชโอกาสนนใหเปนประโยชน ไมปลอยใหผานไปเปลา

ความตนตว ทนตอสถานการณ มความกระตอรอรน ไมเฉอยชา ไมปลอยเวลาใหลวงไปเปลา ไมถลาพลาด และไมยอมเสยโอกาส อยางนเรยกวา “ความไมประมาท”

รวมความวา ๓ ขอนตองมาดวยกน คอ

๑. ตวเองตองด ตองเปนแบบอยางได

๒. ตองมกลยาณมตร ตองหาทปรกษาและผรวมการรวมงานทดมความรความสามารถ และแสวงหาปญญาเพมเตมอยเสมอ

๓. ตองเปนคนไมประมาท

ภาวะผนา

๑๓๕

นอกจากน ยงมคณสมบตอกสวนหนงทมาเสรม คอ

๔. ตองเปนคนเขมแขง นอกจากไมประมาท กระตอรอรนเอาจรงเอาจงแลว กตองเขมแขงดวย แมจะมอปสรรค มภยอนตราย มปญหา กไมยอทอ วางตวเปนหลกได และอยในหลก ไมหวนไหวไปตามเสยงขเสยงแคะไค เปนตน

๕. ตองทาได และชวยใหคนอนทาได ในสงทตองการจะทา

๖. สายตากวางไกล ขอนขอสรปดวยคาวา มองกวาง คดไกล ใฝสง ซงเปนลกษณะทางปญญา คนทเปนผนานน แนนอนวา ปญญาสาคญทสด คณสมบตขอนอาจจะใกลกบคาวา มวสยทศน แตคงไมใชเทานน

มองกวาง คอ ไมใชมองอยแคองคกรหรอชมชนของตน แตมองไปทว ไมวาอะไรทเกยวของมผลสงมา หรอมอทธพลกระทบจากภายนอก จากสงคมอน จากคนพวกอน กลมอน จากปญหาของโลก จากกระแสโลกาภวตน อะไรตางๆ กรทวรทน

มองไปทวโลกทงหมดวา โลกเวลานเปนอยางไร มกระแสไปทางไหน มปญหาอะไร มความตองการอะไร เราปรบตวปรบองคกรของเราใหเขากบมนได หรอรบมอกบมนได มสวนรวมเกอหนนมนได หรอชวยแกไขมนได มองเหนโอกาสและชองทางทจะดาเนนการตามจดหมาย อยางนอย ถาไมนามนได กไมใหถกครอบงา หรอไมใหลาหลง

คดไกล หมายความวา คดในเชงเหตปจจย ทงสาวไปขางหลง และสบไปขางหนา คอ เอาภาวะหรอสถานการณปจจบนตง แลวใชปญญาสบสาวหาเหตปจจยในอดต ยอนยาวไปใหเหนวา ทเปนอยางน เปนเพราะอะไร และเปนมาอยางไร แลวกมองหมายอนาคตวามนจะเปนอยางไร โยงเหตปจจยทเปนมาจากอดตประสานเขากบปจจบน แลวกหยงเหนอนาคต สามารถวางแผนเตรยมการเพออนาคตใหบรรลจดหมาย

ใฝสง หมายความวา ใฝปรารถนาจดหมายทดงามสงสง จดหมายทดงาม กคอความดงามของชวต ความดงามของสงคม ความเจรญกาวหนามสนตสขของมวลมนษย ผนาจะตองมความปรารถนาในสงเหลานอยางจรงจง

ไมใชมวปรารถนาหรอใฝในลาภ ยศ ผลประโยชน ซงในทางธรรมไมถอวา สง แตคนไทยคงเอามาใชผด ความใฝสง กลายเปนความอยากไดผลประโยชน อยากไดลาภไดยศ แลวเอาไปรวมกบมกใหญ กลายเปน มกใหญใฝสง หมายถงอยากมงมมหาศาล เปนใหญเปนโต

๑๓๖ การเมอง แคทพระควรจะพด

ทจรงนน ใฝสง หรอใฝในสงสงทแทจรง กคอ ปรารถนาสงทดงาม ประเสรฐ ซงไดแก ความดงามของชวต ประโยชนสขของสงคม ความเรยบรอยดงามของสภาพแวดลอม ความรมเยนเปนสขนาอยอาศยของโลกทงหมด การไดอยในโลกทดงามทกอยาง อยางนเรยกวาสง เราใฝในสงนกคอ “ใฝสง”

ในวงแคบเขามา “ใฝสง” หมายถง ความมงมนทจะสรางสรรคงานทดเยยม ซงเปนประโยชนมากทสด หรอผลงานท ม คณคาอยางเลศ ตลอดจนผลผลตทมคณภาพสงสด

ผนาจะตองมแรงใจอนน คอ ใฝสงทดงามประเสรฐอยางสงยง และดวยใจทใฝสง ใฝสงทดงามประเสรฐสงอยางยงน กจะทาใหเกดกาลงใจทจะทาการสรางสรรคทกอยาง และนาหมชนทจะไปดวยมารวมใจรวมกาลง ประสานมอประสานใจ ทาดวยกน ไปดวยกน โดยมจดหมายใหญทใฝปรารถนาอนชดเจนรวมกน และนาเขาไดทงทางพฤตกรรม ทางจตใจ และทางปญญา กจะประสบผลสาเรจ บรรลจดหมายทแทจรง กลาวคอ เพอประโยชนแกเขา แกประชาชน แกสงคม และแกโลกทงหมด

ทงน เขากบหลกพระพทธศาสนาทวา พระพทธเจา และพระสาวกผเปนอรหนตทงหลายนน เปนผบรรลประโยชนตน หมายความวา พฒนาตนเองดพรอมแลว จงเปนผทมชวตอยเพอจดหมายอยางเดยว คอ พหชนหตายะ พหชนสขายะ โลกานกมปายะ ซงแปลวา เพอประโยชน เพอความสข แกชนจานวนมาก หรอแกมวลมนษยชาต และทากจทกอยางเพอเหนแกประโยชนสขของชาวโลก

นคอจดหมายแหงการบาเพญกจของพระพทธเจา และพระอรหนตทงหลาย ซงผนากดาเนนในแนวทางเดยวกน

ถาปฏบตตามหลกการทกลาวมาน กจะประสบความสาเรจ เรยกวา เปนทพงของหมชนได

ความเปนผนานน มฐานะอกอยางหนง เรยกวาเปน นาถะ คอเปนทพง เหมอนอยางพระพทธเจาทรงเปนผบาเพญประโยชนแกโลก กจงเปน โลกนาถะ แปลวา เปนทพงของชาวโลก ทานผนา เมอนาไดด กจะเปนทพงของคนอน เปนทพงของหมชน จนกระทงเปนทพงของมวลมนษยชาตตอไป

การสรางสรรคประชาธปไตย∗

นาเรอง

วนน อาตมภาพในนามของพระสงฆ ทงทอยประจาวดวชรธรรมปทป นครนวยอรกน และพระสงฆอาคนตกะ ทเดนทางมาจากเมองไทย ขออนโมทนาโยมญาตมตร ทไดมาทาบญถวาย

ภตตาหารโดยพรอมเพรยงกน

การทาบญเพลวนน ปรารภเหต ๒ ประการ เรยกไดวาม ๒ คณะ คณะหนง คอทางวด อนไดแกกรรมการวด ไดปรารภเรองราวเหตการณในเมองไทย ท

เกดขนในเดอนพฤษภาคมทผานมาน ซงเปนเรองของการเรยกรองประชาธปไตย และใน

เหตการณนนไดมผเสยชวตเนองจากมการกระทาทรนแรง ซงยงไมทราบจานวนแนนอน ญาต

โยมชาวไทยในตางแดน ทนครนวยอรกน มนาใจระลกถงทานเหลานน โดยมองเหนวาเปนการ

สนชวตไปเพอความเจรญกาวหนาของประชาธปไตยในประเทศไทย กเลยมาทาบญอทศกศลให อกคณะหนง คอมตรสหาย ระลกถงเพอนทเดนทางไปในทวปยโรป แลวไดไปสนชวต

ระหวางเดนทาง ในฐานะทเปนเพอนใกลชด เมอระลกถงคณความดของทานทจากไป กเลยมา

ทาบญอทศกศลให แมจะเปน ๒ คณะ แตรวมแลว กมความเปนอนหนงอนเดยวกน คอเปนเรองของการอทศ

กศลแกทานผลวงลบไปแลว ในสวนของเหตการณเดอนพฤษภาคมนน เทาทเดนทางผานเหนมา รสกวาพนองชาวไทย

ในตางแดน ณ ประเทศสหรฐอเมรกาน ตางกมความหวงใยตอความรนแรงทเกดขนในเมองไทย

กนทวไป นอกจากตดตามขาวคราวแลว กมการแสดงออกอนๆ ดวย ดงเชนทเมองนวยอรกน

และทผานมาแลว ทเมอง Los Angeles หรอเรยกกนสนๆ วา แอลเอ ไดมการจดพธบาเพญ

กศล สวดอภธรรมอทศแกผเสยชวตถง ๗ วนตดตอกน ∗ ธรรมกถา ในพธบาเพญกศลอทศแกผเสยชวตในเหตการณเรยกรองประชาธปไตย ในประเทศไทย เดอนพฤษภาคม ๒๕๓๕ แสดงทวดวชรธรรมปทป นครนวยอรก สหรฐอเมรกา ๖ มถนายน ๒๕๓๕

(ไดเกลาสานวนและแทรกเพมความบางตอนใหสมบรณยงขน)

๑๓๘ การเมอง แคทพระควรจะพด

ทาบญอทศ แกผเสยชวตเพอประชาธปไตย การทาบญอทศกศลแกผลวงลบไปแลวนน วาตามหลกคาสอนของพระพทธเจา

เราทาโดยมวตถประสงค ๕ ประการ กลาวคอ ประการท ๑ เปนวตถประสงคทยกขนมาพดถงกนเดนชด ไดแกการอทศกศล

ใหแกทานทวายชนมไปแลว ประการท ๒ เปนการบาเพญสงทเรยกวา “ญาตธรรม” กลาวคอธรรมหรอหนาท

ของญาตมตรตอทานผลวงลบจากไป สาหรบคนทเสยชวตในเหตการณเดอนพฤษภาคม กสมพนธกนในฐานะเปนเพอนรวมชาต

เมอมความสมพนธกนอยางน เรากมหนาทตอกน ในยามอยเปนปกตสข กคบหาสมาคมมความสขรนเรงสนกสนานดวยกน ยามมทกขกเผชญและรวมกนแกไข เรยกวา รวมสขรวมทกข แตเมอทานลวงลบไป ไมมชวตอยแลว เราจะทาอยางนนอกกไมได มทางเดยวทจะทาได กคอการทาบญอทศกศลให

เมอมาทาบญใหอยางน กเรยกวาทาหนาทของญาตมตร ถาญาตมตรไมทาหนาทให กคงไมมใครมาระลกถง ผลวงลบกเลยไมมใครเอาใจใส เพราะฉะนน การทเรามาทาบญใหน จงเรยกวาเปนการทาหนาทของญาตมตรผยงอย ตอญาตมตรทลวงลบไปแลว

ประการท ๓ ทานวาเปนการบชาคณของทานผลวงลบไปแลว ซงเปนการมองทผจากไปวาไดรบนาใจเหลยวแล

ทาไมจงเรยกวาเปนการ “บชาคณ”? “บชา” นนแปลวา การยกยอง เทดทน ใหเกยรต อยางนอยกเปนการแสดงนาใจ

เคารพนบถอ หมายความวา คนทมชวตอยน มนาใจ เมอระลกถงคนทลวงลบไปแลว กไม

ทอดทงนงเฉย แตชวยกนขวนขวายจดพธ หรอทาการทเปนการประกาศยกยองเชดชคณความดของทานผลวงลบไปแลวนนใหปรากฏ

การทเรามาทาบญอยางน เทากบเปนการบอกแจงใหผอนหรอผคนทงหลายรวา คนทลวงลบไปแลวน จะตองมความดทไดทาไวตอเราโดยสวนตวกตาม ตอสวนรวมกตาม เราเหนคณความดของเขาแลว จงมาขวนขวายทาการแสดงออก ถาคนทสนชวตไปนนไมมความดคงอยในจตสานกของผใดเลย แลวจะมใครมาระลกถงและทาอะไรให กอาจจะลวงลบหายสญไปเปลา

การสรางสรรคประชาธปไตย

๑๓๙

อนนคอการทเราไมไดทอดทงทานทจากไป แตมนาใจระลกถงความดของทาน จงไดมาทาพธอยางน

เปนอนวา การทาพธอทศกศลน เปนการประกาศเกยรตคณของทานทลวงลบไปแลว โดยบอกใหรวาทานผนเปนญาตเปนมตรของขาพเจา หรอเปนผมคณความดทเคยทาไวตอขาพเจา ขาพเจาระลกถง จงไดมาแสดงออก

ยงถาเปนคนทไดทาความดมคณคาเปนประโยชนแกสวนรวม การทาพธอทศกศลนกเปนการบชาเทดทนและยกยองเชดชใหปรากฏ เพอเปนแบบอยางตอไปภายหนา เพออนชนหรอคนอนทเกดตามมาจะไดระลกถง แลวชวนกนทาความดอยางนนตอไป

ประการท ๔ เปนการถวายกาลงหรอใหกาลงแกพระสงฆ ผทาหนาทประกาศธรรม สบตออายพระศาสนา

ในเวลาทญาตโยมทาบญอทศกศลกนนน กมาเลยงพระถวายภตตาหารเปนตน ตลอดจนถวายวตถสงของแกพระสงฆ ดงทเรยกวาถวายไทยธรรม หรอถวายปจจย ๔

พระสงฆนนอยไดดวยอาศยปจจย ๔ ทญาตโยมถวาย แลวกมชวต และมกาลงทจะปฏบตศาสนกจ คอทาหนาทของทาน ซงเปนกจการงานทางพระศาสนา ทจะทาใหพระศาสนาอยได โดยเฉพาะทสาคญยง คอการศกษาเลาเรยนและเผยแผประกาศธรรม ใหประชาชนรเขาใจความจรงและความถกตองดงามทงหลาย สงสอนคนใหรกษาธรรม ทาความดกนสบตอไป รวมทงความดอยางทผลวงลบไดทาไว ทเรามาทาพธยกยองบชากนอยน จนในทสดกคอ เพอประโยชนสขแกชวตและสงคมทงหมด

เมอญาตโยมมาทาบญ ชวยถวายกาลงแกพระสงฆใหทานสามารถทาศาสนกจอยางน กเปนการบารงพระศาสนาและรกษาธรรมไปดวย ญาตโยมทมาทาบญจงชอวาไดมสวนรวมในการสบตออายพระศาสนา และดารงรกษาธรรมสบตอไป

ประการสดทาย กเขามาถงตวเอง เราทาบญใหแกผลวงลบไป ยกยองบชาคนทาความดบาง ถวายทานชวยพระสงฆใหมกาลงบาง บารงพระศาสนาบาง นนเรามองวาเปนการใหแกผนนผน เปนบคคลอนนอกตว แตในทสดแลว กมาถงตวเอง

เมอเราทาบญอทศกศลนน กคอตวเราเองนแหละเปนผทไดทาบญ ไดทาความดทกอยางนนใหเกดขน ตวเรากเจรญงอกงามพฒนาขนในความดงามดานตางๆ

๑๔๐ การเมอง แคทพระควรจะพด

ทาบญอะไรบาง เชน ไดทาจตใจของตนเองใหอยในธรรม มความสงบโนมนอมไปในความดงาม เชนมเมตตากรณาตอทานทลวงลบไป มศรทธาเชอมนในการทากรรมด มความราเรงเบกบานอมใจในการทไดทาสงทดมคณคา จตใจสงบ ผองใส ไดเรยนรเรองราว เกดความเขาใจ ไดปญญา มองเหนความจรงของสงทงหลาย ตลอดจนเขาใจโลกและชวตตามความเปนจรง มองเหนทางทจะดาเนนชวตและปฏบตตอสงทงหลายไดถกตองยงขน นแหละ ผลสดทายกมารวมลงทตวเราเอง คอททกทาน ซงเปนผไดทาบญ

เมอมาทาบญอทศกศลแกผลวงลบจากไปอยางน ขอใหไดตามวตถประสงค ๕

ประการทกลาวมา ถาเปนไปทง ๕ ประการน กชอวาไดครบถวน ทกทานสามารถใชอนนเปนหลกในการสารวจตวเอง เวลาเรามาทาบญอทศกศลแกใคร กพยายามใหไดครบทง ๕ ประการน และหวงวา วนน โยมญาตมตรทกทานคงไดบาเพญกศลครบตามวตถประสงคทง ๕ ประการ

ดงไดกลาวแลวขางตนวา ญาตโยมทาบญวนนดวยความระลกถงผลวงลบไปแลว โดยเฉพาะกรรมการวด ไดระลกถงเหตการณเดอนพฤษภาคมในประเทศไทย ทมความรนแรงเกดขนถงกบมการเสยชวตกน เนองจากการเรยกรองประชาธปไตย

เปนการระลกถง โดยคดหรอหวงวา การเสยชวตของทานเหลานนคงจะไมสญเปลา แตจะเปนสวนทชวยใหประชาธปไตยในประเทศไทยไดเจรญกาวหนาตอไป

- ๑ - ประชาธปไตย

ไมใชแครปราง แตตองมเนอใน

รปแบบกเหมาะ เนอในกม จงจะไดประชาธปไตยทด

วาทจรง ในเหตการณครงน ทมการชมนมกนนน กบอกวาตองการเรยกรองประชาธปไตย เราคงไมไดมเจตนาวาจะใหมการเสยชวตกนขน

แตเมอมการเสยชวตขนมาแลว กควรจะคดกนใหหนกยงขนวา ทาอยางไรเหตการณทเปนเรองสาคญ เปนเรองใหญถงกบมการเสยชวตน จะไมเปนเหตการณหรอความสญเสยทวางเปลาเลอนลอย แตใหเปนสงทมคามประโยชน ไมใหทานทลวงลบเสยชวตไปเปลา

การเสยชวตของทานเหลานนจะไมเปนของวางเปลาไรคา กตอเมอคนทอยขางหลงผยงมชวตอยน ไดสบตอสงดงามทจะทาใหประชาธปไตยไดรบการสรางสรรคและสงเสรมสบตอไป ปญหาอยทวา ทาอยางไรจะเกดมประชาธปไตยสมตามวตถประสงคทดแทจรง

ประชาธปไตยทเราพดถงกนนน โดยมากจะนกถงในเรองของรปแบบ รปแบบทเปนรปธรรม หรอเปนระบบ เชนนกกนวา จะตองมรฐสภา จะตองมคณะรฐมนตร จะตองมศาลอะไรตางๆ ทเราเรยกวาอานาจนตบญญต บรหาร และตลาการ นกวา ตองมการเลอกตง ตองมจานวนผแทนราษฎรเทานนเทาน ฯลฯ

เรองรปธรรมหรอรปแบบน คดกนมาก แตสงหนงทสาคญมากซงไมควรจะมองขามกคอ สงทเรยกวาเปนสารธรรม

๑๔๒ การเมอง แคทพระควรจะพด

เนอหาสาระหรอสารธรรมของประชาธปไตย ซงเปนตวนามธรรมน เปนตวเนอเปนตวแกน ถาไมมเนอหา ไมมแกนสารอยแลว รปแบบกจะไมมความหมาย

เพราะฉะนน ผทตองการประชาธปไตย จะตองคดพจารณาใหลกซงลงไปถงเรองเนอหาสาระของประชาธปไตยดวย มใชจะนกถงเพยงแครปแบบ ถาวนเวยนกนอยแตในเรองรปแบบแลว ประชาธปไตยกคงจะเจรญกาวหนาไปดวยดไมได

จรงอย รปแบบกมความสาคญ สงทงหลายตองอาศยรปแบบเปนเครองหอหมรองรบหรอบรรจไว เนอมะมวงกตองมเปลอกมะมวง ถาไมมเปลอกมะมวง เนอมะมวงกอยใหเรารบประทานไมได นา ถาไมมแกวชวย เรากรบประทานไดยาก จะเอามอวกกนมนกไดนดหนอย หรอจะเอาปากไปดมเลย กยงยงยากลาบากมาก กตองอาศยแกวอาศยขวดบรรจนา นาจงจะอยในสภาพซงสะดวกทจะดมกนไดเตมตามวตถประสงค เพราะฉะนน เปลอกหรอเครองหอหมกมความสาคญ

แตในเวลาเดยวกน ถามแตเปลอก ไมมเนอ กไมมประโยชน มแตแกว ไมมนา แลวชนชมวาเรามแกว เสรจแลวไมมนาจะดม กไมไดความ หรอมแตเปลอกมะมวง ไมมเนอมะมวง กแยเลย ไมรจะเอาเปลอกไวทาอะไร

เพราะฉะนน เนอหากบเปลอก หรอวาสาระกบรปแบบ ตองคกน จะมแตอยางใดอยางหนง กไมสาเรจความประสงคไดเตมท แตตวสงทเราประสงคแทจรง คอเนอหา ไมใชรปแบบ รปแบบมความหมายกเพราะเปนสงททรงหรอรกษาไวซงเนอหา

เรองประชาธปไตยนกเหมอนกน ตองมทงรปแบบและเนอหาสาระ สงทเราชอบพจารณามองกนมาก คอรปแบบ ซงยอมรบวาสาคญเหมอนกน แตทสาคญยงกวานนกคอ ทาอยางไรจะใหรปแบบนทรงไวซงเนอหาสาระดวย ใหเนอหามอยในรปแบบ ไมใชมแตรปแบบหรอเปลอกรางทวางเปลา หรอแมจะม แตเปนเนอเนา เนอปลอม

จงเปนเรองสาคญทตองคดกนใหหนกวา เมอจะพฒนาประชาธปไตย อยามองแครปแบบ ตองเขาถงเนอหาสาระใหได

การปกครองประชาธปไตยนน มเนอหาสาระของมน และเนอหานนกมสวนประกอบหลายอยางหลายประการ

แมวา รปแบบจะมความสาคญเปนรองจากเนอหา แตกอยามองขามความสาคญของมน เพราะถารปแบบไมด หรอไมเหมาะ กจะใชการไมไดผล ไมสะดวก ไมคลอง หรอมปญหาได

การสรางสรรคประชาธปไตย

๑๔๓

จงจะตองเลอกหาหรอจดทา ตลอดจนปรบแตงรปแบบใหมคณภาพ และพอเหมาะพอดทจะใชการใหไดผลดทสดตามวตถประสงคดวย เมอมนาแลว ภาชนะทใสนากตองดและเหมาะดวย ไมตองพดถงภาชนะทรวหรอทนาซมได หรอภาชนะทใหญไปหรอเลกเกนไป แกวผอมกนเลกกอาจจะลมหกแตกไดงาย แกวเตยวงกวางมากกยกถอยาก คอยจะเอยง นาจะหกอยเรอย แกวปากเลกเกนไป หรอกวางบานเกนไป กจอปากดมไมสะดวก แกวปากเลกกนลก กลางทาความสะอาดยาก แกวใสนารอน อาจตองใชแกวเนอพเศษ และอาจจะตองทาหถอดวย แกวใชในทสาธารณะ ใชชวคราว กบคนมากๆ อาจตองใชแกวพลาสตก หรอแกวกระดาษ จงจะเหมาะกได นอกจากมเนอหาแลว จะตองเลอกหาหรอจดปรบรปแบบใหบรรจเนอหาไวไดดและใชใหไดผล เหมาะกบตนเองและวตถประสงคของตนดวย ไมใชเหนเขามอะไรด ตวชอบใจ กจะตามอยางเลยนแบบลอกระบบเขามาเรอยๆ โดยจบไมถกเนอหาสาระและไมรจกจดปรบรปแบบระบบใหเหมาะกบสภาพของตน อยาวาแตจะเอาใจใสเรองเนอหาสาระ และจดปรบรปแบบใหเหมาะกบเนอหาและการใชประโยชนเลย บางทไปเอารปแบบของเขามาทงดน เลยนแบบเขาแลว ยงเอารปแบบนนมาใชอยางไมสจรต ใชผดๆ ใชไมเปน หรอใชไมตรงตามวตถประสงคของมน แกวเขาทาสาหรบใสนากน กลบเอามาใชกนเหลา ใสนาโคลนสาดกน หรอไดแคเอามาใสตตงโชว หรอใชใสนากนนแหละ แตปลอยใหสกปรกแชทงหมกหมม ถาเปนนาหวานหรอนาคนผลไม กนแลวกทองรวงทองเสยไปเลย เพยงแครปแบบของเลกนอยอยางแกวนา กยงมเรองทตองคดตองทามากมาย เพอใหไดแกวนาทด ถาจะใหไดรปแบบทดของประชาธปไตย จะตองพจารณาและปฏบตดวยการใชสตปญญาอยางรอบคอบเพยงไหน

ถงมเสรภาพ ถาไมมดลยภาพ กไมเปนประชาธปไตย ทน ในดานเนอหา ขอพดถงหลกการอยางหนงของประชาธปไตย

แตกอนโนน เรามการปกครองชนดทวา มบคคลผหนงซงมอานาจเตม อาจเปนพระมหากษตรย ทเรยกวาพระราชา มอานาจปกครองตดสนลงโทษทกอยาง ในสภาพอยางนน เรามองคลายๆ กบวา คนทวไปหรอประชาชนนยงปกครองตวเองไมได กเลยตองมบคคลหนงทเกงกลาสามารถมาชวยปกครอง จดการใหคนอยกนไดสงบเรยบรอย

๑๔๔ การเมอง แคทพระควรจะพด

ตอมาเราเหนวา คนทงหลายนาจะปกครองกนเองได โดยเฉพาะในเมอคนเหลานนมสตปญญากนดขน มความรความเขาใจสามารถคดไดดวยตนเอง สามารถพจารณาเหตผล รจกแยกแยะวนจฉยไดวา อะไรถกอะไรผด และควบคมกนใหเวนไดจากสงทผด และทาไดในสงทถกตองชอบธรรม กจงคดวาควรจะปกครองกนเอง

การทประชาชนปกครองกนเองน กคอหลกการของประชาธปไตย

ในการทประชาชนจะปกครองกนเองน ขอสาคญอยางหนงกคอ แตละคนควรจะเปนคนทปกครองตวเองได ถาปกครองตวเองไมได กมาปกครองกนเองไมได

เพราะฉะนน ถาจะพดใหไดความชดเจน กตองใหความหมายวา การปกครองแบบประชาธปไตย คอการปกครองของประชาชนทแตละคนปกครองตวเองได เมอแตละคนปกครองตวเองไดดแลว กมาชวยกนปกครองรวมกน กเปนการปกครองของประชาชน ทประชาชนปกครองกนเอง

ตรงนสาคญ คอเราจะตองพฒนาคนใหสามารถปกครองตนเองได ถาเขาไมสามารถปกครองตนเองไดแลว การทจะมารวมกนปกครองประเทศชาตทรวมกนอย กเปนไปดวยดไมได

จะยกตวอยางขอหนง ทถอวาเปนหลกของการปกครองตนเอง ในการปกครองแบบประชาธปไตยน เรามหลกการสาคญอยางหนงทเรยกวา “เสรภาพ” และเสรภาพนน กมความหมายของมนทจะตองเขาใจใหถกตองชดเจน

เสรภาพ คออะไร ความหมายเบองตนตามตวอกษร กคอ ความสามารถทจะทาอะไรๆ ไดตามปรารถนา อยางเปนอสระ ไมมอะไรมากดกนจากด

ตามความหมายน คนจานวนมากจะมองวา เสรภาพคอการทาไดตามใจตว หรอวา เสรภาพคอการทาไดตามชอบใจ คนจานวนมากเขาใจวาอยางน ในเมองไทยนนคดวาคนไมนอยเลยเขาใจอยางน แตขอใหโยมญาตมตรพจารณาวาเปนความเขาใจทถกตองหรอเปลา

ถาเสรภาพคอการทาไดอยางทใจตวชอบ คนทมความเขาใจแคน จะปกครองตนเองไดไหม

คนทคดวาเสรภาพคอการทาไดตามชอบใจ ปกครองตวเองไมไดแน เพราะอะไร กจะเอาอยางใจตวเอง

การสรางสรรคประชาธปไตย

๑๔๕

ถงเวลาทควรจะเรยนหนงสอหรอทางาน แตขเกยจ อยากจะนอน กไปนอนเสย กพาชวตของตวไปไมรอด

วางกฎจราจรกนไว แตจะทาตามใจ ไมเอาตามกฎ รถกตดขดและเกดอบตเหตกนวน คนทเอาอะไรแนไมได จะพาสงคมใหพฒนาไปดไมได

อยางนกพอเหนกนไดงายวา คนทเขาใจเสรภาพในความหมายอยางน จะปกครองกนเองใหดไมได ประชาธปไตยไมสาเรจ

ไมวาในประเทศไหนๆ แมแตประเทศทวามเสรภาพมากทสด กยอมใหมเสรภาพแบบทาตามชอบใจไมได

หลกทวไปอยางหนง กคอ ใหเสรภาพในทางสรางสรรคทาสงทด และหามเสรภาพในทางทาลายทาความชวเสยหาย เชน จะคนควาหาความรไดเสร แตจะกนเหลาเสรไมได

เพราะฉะนน กจงมคาจากดความหรอการใหความหมายอกอยางหนงของเสรภาพ ซงนยมหรอชอบพดกนมาก คอบอกวา เสรภาพ หมายถง ความมสทธทจะทาจะพดไดโดยไมละเมดสทธของผอน หรอวา พดได ทาได ภายใตเงอนไข ขอกาหนด หรอความคมครองของกฎหมาย พดงายๆ วา เสรภาพภายในขอบเขต

อยางนกไมใชเปนความหมายของตวเสรภาพเอง เพยงแตบอกใหรวา เสรภาพตองมขอบเขตเทานนเอง ยงไมไดบอกใหรถงตวเสรภาพ

คนทพดอยางน บางทกยงเขาใจเสรภาพในความหมายวา เปนการทาไดตามชอบใจเหมอนกน เพยงแตวาใหการทาไดตามชอบใจนนอยในขอบเขต

เมอมขอบเขต กคอยงถกจากด เมอยงถกจากด กยงไมเสรจรง เมอคดกนอยแคนน กยงไมเขาถงความหมายของเสรภาพ

เสรภาพคออะไร พจารณาไดหลายขน เราลองมาดเนอหาสาระในทางธรรม

ธรรมของพระพทธเจา เปนธรรมของคนเสร หรอคนทมเสรภาพอยางแทจรง บคคลทบรรลธรรมในพทธศาสนาสงสดแลว ทานเรยกวาเปนเสรชนหรอคนเสรทแทจรง ถายงไมบรรลธรรม กยงไมเสร แตจะเสรไดเปนขนๆ ถาเอาอยางทบอกเมอกมาจดดวยกคงจะเปนทานองทจะวาตอไปน

เสรภาพอยางตาทสด คอ เสรภาพของคนทเขาใจวาทาอะไรๆ ไดตามชอบใจ

๑๔๖ การเมอง แคทพระควรจะพด

ตอมาสงขนอกหนอย กคอคนทบอกวาทาไดตามชอบใจ แตตองมขอบเขต แสดงวามกรอบขนมาหนอย

ตอจากนน ความหมายท สงขนไป ซงมสาระในทางธรรมมากขน จะเปนความหมายแบบทมดลยภาพหรอความสมดลเกดขน กลาวคอ มองวาตวเองนมเสรภาพ โดยสมพนธกบเสรภาพของผอน ซงกใกลกบเสรภาพในกรอบหรอในขอบเขต แตเปนการมองโดยมปญญาเหนเหตผล และทาใหไมรสกวาความมขอบเขตนนเปนการบบคนตนเอง ซงเปนสงสาคญมาก ทจะทาใหเสรภาพในความหมายทถกตองนนดารงอยได เสรภาพของตนเองสมพนธกบเสรภาพของผอน เสรภาพของเรามอยคกบเสรภาพของเขา เราจะตองไมใชเสรภาพของตนในลกษณะทเปนการลดรอนหรอทาลายเสรภาพของผอน

เมอมจตสานกอยางน กนาไปสการทจะไมลวงละเมดสทธของผอน โดยยอมรบสทธของผอนดวย แตอนนกยงเปนการมองอยางงายๆ ยงไมลกซง ความหมายอกอยางหนงทสาคญ คอ ความมเสรภาพนน หมายถงความพรอมทจะใหโอกาสแกผอนดวย อนนสาคญ คนทจะปกครองตนเองได จะตองมจตสานกน ความมเสรภาพนน หมายถงความเปนเสรทจะใหโอกาสแกคนอนดวย มฉะนนเสรภาพจะมความหมายอยทฉนเพยงดานเดยว ไมมเสรภาพแกผอน

เสรภาพของตน กบเสรภาพแกผอน จะตองมเปนคกน เมอมเสรภาพโดยมการยอมใหโอกาสแกผอนดวย กเกดดลยภาพขน

ถาพดอกสานวนหนง เสรภาพของตน ทมาเขาคกบเสรภาพของผอน โดยทตางกมเสรภาพดวยกนเทากนน จะทาใหเกดความพอดขน เรยกวาเสรภาพทถกจากดโดยสมภาพ หรอความเสมอภาค ซงเปนความสมดลหรอดลยภาพอยางหนง และเปนลกษณะของทางสายกลาง (middle way) หรอวถแหงความพอด ฝรงบางคนเรยกวา จดกลางสาย (midway point) ท เสรภาพถกจากดดวยสมภาพ และวา ประชาธปไตยอยตรงน∗

∗ คากลาวของ Louis Wasserman อางใน Webster’s Third New International Dictionary, 1986 (คาวา

“democracy”) อนง สมภาพ หรอ ความเสมอภาค น ถาจะใหไดความหมายทมนยอนเปนสาระแทจรง ควรใชคาวา สมานภาพ

(ดอธบายขางหนา)

การสรางสรรคประชาธปไตย

๑๔๗

คนทจะเอาเสรภาพแบบทาไดตามชอบใจเตมทนน จะหาเสรภาพทเขาตองการไมพบเลย ไมวาในทไหนๆ หรอถาเขาจะลอง กไปไมรอด ถาไมใชตวเขาพบ กสงคมพง กลายเปนอนาธปไตยไป แมแตในสงคมทวาชอบเสรภาพทสด ภมใจตววามเสรภาพมากทสด พอมเสรภาพขนมา กมเครองจากดขอบเขตของเสรภาพตามขนมาดวยทนท โดยเปนกตกาสงคม เชน กฎหมายบาง โดยปฏกรยาจากคนดวยกนเปนกรอบทางวฒนธรรมบาง

อยางในอเมรกาน วามเสรภาพมาก กมกฎหมายจากดขอบเขตมาก แลวกมวธแสดงปฏกรยาระหวางคนดวยกนไวคอยยบยง จะบอกวานบานของฉน ฉนจะตอเตมตรงนนตรงน จะตอทอนา จะเดนสายไฟใหม สนามหนาบานฉนยงไมมเวลาตด จะปลอยรกบาง กเรองของฉน พดอยางนนได แตกฎหมายไมยอม จะตองถกดาเนนการ จะทาอะไรปลอยปละละเลย ไปกระทบกระทงทาใหคนอนเดอดรอน แมโดยไมตงใจ เขากจะ “ซ” เอา (sue คอ ฟองเรยกคาเสยหาย) จะทาอะไรๆ กลายเปนตองระวงตวมาก ถาปรบใจไมได พฒนาจตใจขนมาไมทน กอยไมเปนสข อยางไรกตาม แมวาเสรภาพในความหมายทพดอยนจะมเนอหาสาระมากขน แตกยงถอวามความหมายไมสมบรณอยนนแหละ จงมาวากนเปนขนๆ ลกลงไปอก

มเสรภาพในประชาธปไตย เพอใหศกยภาพอวยผล มองตอไป เสรภาพ มความหมายทแยกเปน ๒ ดาน คอ เสรภาพทจะเอา อยางหนง กบเสรภาพทจะให อยางหนง ทงการไดและการใหเปนความหมายของเสรภาพ

โดยมากคนจะมองในแงทจะเอาจะได ไมมองเสรภาพในการให คนเรามเสรภาพในการใหดวย อยามองเสรภาพในแงทจะเอาจะไดอยางเดยว เสรภาพทเปน ๒ ดาน คอ เสรภาพในการได กบเสรภาพในการใหนเปนอยางไร มองในแงไดกอน เพราะคนเราชอบทจะได แงทจะตองให เอาไวทหลง ทไดนนเปนอยางไร การมเสรภาพ กคอการทเรามโอกาสจะเขาถงผลประโยชนทตนจะพงไดจากระบบการปกครองแบบน

ในการอยรวมกนของมนษยน มประโยชนอะไรทเราจะพงได เมอเราอยในสงคมน เรากควรเขาถงประโยชนนนดวย โดยเสมอกนกบผอน ไมใชถกกดไวบบไวหรอถกปดกนไมใหไดรบผลประโยชนนน

๑๔๘ การเมอง แคทพระควรจะพด

ถาบางคนหรอคนกลมหนงพวกหนงเทานนในสงคมนเขาถงประโยชนนนได แตคนอนเขาถงไมได อยางนกเรยกวาคนทวไปไมมเสรภาพ

การทมเสรภาพกคอ แตละคนมโอกาสทจะเขาถงประโยชนทเกดขนในสงคมนนรวมกน โอกาสอยางน เรยกวาโอกาสทจะเสวยผล ซงเปนเรองของการได

ทน ในแงทจะให กตองมเสรภาพดวย การมและไดใชโอกาสในการทจะใหนเปนเรองสาคญมาก เปนเนอหาสาระของประชาธปไตยในสวนของเหต

เสรภาพในการไดนน เปนสวนผล กอนจะไดผล เราตองทาเหต ถาไมมเสรภาพในการให เสรภาพในการไดกจะเปนไปไดยาก

เสรภาพในการใหทเปนดานเหตนเปนอยางไร หมายความวา การปกครองแบบประชาธปไตยน เปนการปกครองทพยายามเปดโอกาสใหศกยภาพของมนษยแตละคนออกไปเปนสวนรวมทเปนประโยชนแกสงคมใหมากทสด

การทเรามเสรภาพ กคอการทเรามโอกาส แลวกสามารถนาเอาศกยภาพของเราไปทาประโยชนใหแกสงคมของเรา ไปเปนสวนรวมทเปนประโยชน

แตละคนนมความสามารถ แตละคนนมสตปญญา แตถาเขาไมมเสรภาพ ไมสามารถพด ไมสามารถแสดงออก ไมสามารถใหความคดเหน เขากไมสามารถเอาสตปญญาของตนไปชวยสงคมได สงคมกไมไดประโยชนจากศกยภาพทบคคลนนๆ มอย

การปกครองทไม เปนประชาธปไตย ไมมเสรภาพ จะมลกษณะปดกนสตปญญาของมนษย หรออยางนอยกไมใหโอกาส ไมรจกใชศกยภาพของมนษย ทาใหความสามารถทคนแตละคนมอย ไมเปนประโยชนแกสงคมเทาทควร

พอมเสรภาพแลว ความสามารถและสตปญญาของแตละคนนน กมโอกาสทจะออกไปรวมกนเอออานวยประโยชนแกสงคม

การปกครองแบบประชาธปไตยมสาระสาคญอยตรงน มนเปนสวนเหตเลยทเดยว ถาไมมสาระนแลว มวแตจะไปชนชมกบสวนผลทจะได กจะไมมนคงยงยน

ฉะนน ตองมองเสรภาพในสวนเหตนใหหนก คอมองวา ทาอยางไรจะใหศกยภาพทมอยของคนแตละคน ออกไปเอออานวยประโยชนแกสงคมไดเตมท อนนเปนเสรภาพในลกษณะของการให

เสรภาพสวนนแหละทคนมกจะมองขาม การปกครองประชาธปไตยมเนอหาสาระสาคญอยทเสรภาพสวนน

การสรางสรรคประชาธปไตย

๑๔๙

นกคอวา สงคมทพฒนาดแลวในประชาธปไตย จะพยายามเปดชองทางทจะมาเอาศกยภาพของแตละคนออกไปทาประโยชนแกสงคมใหเตมท ใครมเทาไร กทาใหแกสงคมไดเทานน ถาไดอยางนเมอไร สงคมประชาธปไตยกจะพฒนา จะกาวหนา เวลาพดถงเสรภาพ เรามกจะมองกนแคความหมายทหนง คอเรองรปแบบการแสดงออกทเปนการทาไดตามชอบใจ ถามฉะนน กอยางทสอง คอมองในแงจะไดหรอเอาผลเทานนเอง ไมไดนกถงการทจะใหหรอทาเหตขนมา แมแตความมสวนรวม หรอการเขาไปมสวนรวม (participation) ซงเปนพฤตกรรมสาคญอยางหนงในสงคมประชาธปไตย บางคนกมองแตในแงทจะไดจะเอา คอมองวาฉนจะตองมสวนรวมทจะได หรอพดใหสนวา ฉนจะตองมสวนไดดวย มอะไรเกดขนกบอกวา ฉนจะตองไดดวยนะ

ถามองอยางนเรอย ประชาธปไตยไปไมรอด ทจรงนน ความมสวนรวม เขาเนนทการเขาไปรวมสรางสรรค เอาสวนทตนม คอเอาศกยภาพของตนนนเอง เขาไปชวยเขาไปเสรมเขาไปรวมมอกบผอน ในการสรางสรรคทาสงดงามและประโยชนสขใหเกดขน คอเนนทการใหนนเอง การยอมใหโอกาสแกผอน ทพดถงในตอนกอน กเปนลกษณะหนงของเสรภาพในการใหนดวย ซงจะตองมดวยกนกบความมสวนรวมและการรวมมอ

ถามองความหมายของเสรภาพมาถงขนน กเรยกไดวา กาวหนาหรอพฒนามาไดไมนอย ในการทจะเปนประชาธปไตย เสรภาพในการได เมอมเสรภาพในการใหเปนตนทน กจะเกดความสมดล คอมความพอด ทเปนลกษณะของทางสายกลาง ทาใหมประชาธปไตยไดอยางสมบรณ

สทธตองมากบหนาท คาสาคญคาหนง ทเปนคาสามญในระบอบประชาธปไตย ซงมกพวงมาหรอมาดวยกนกบคาวาเสรภาพ กคอคาวา “สทธ”

สทธ ทานแปลวา อานาจอนชอบธรรม∗ โดยทวไปหมายถง สงทบคคลพงมพงไดหรอควรจะทาไดตามทเขาตองการ โดยทเขามอานาจอนชอบธรรมทจะอางหรอเรยกรองเอาได ∗ พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๒๕

๑๕๐ การเมอง แคทพระควรจะพด

การมไดทาไดตามสทธนน เปนลกษณะสาคญทแสดงถงความมเสรภาพ และเสรภาพทสาคญกคอ การมไดทาไดตามสทธนน ดงนน คาวา สทธ และคาวาเสรภาพจงมกพวงมาดวยกน จนบางทเรากพดควบกนวา สทธเสรภาพ และในบางกรณคาทงสองนกถกใชปนกน หรอสบสนกน หรอไมกใชแทนกนไดไปเลย อยางคนอเมรกนทกวนน ทใชคาวา civil rights กบ civil liberties ปนๆ หรอแทนๆ กนไป โดยมแงความหมายเฉยดๆ กน

ดวยเหตท สทธเปนตวชบงถงการมเสรภาพ จะดวาประชาชนมเสรภาพหรอไมแคไหน กมกดกนทการปฏบตในเรองสทธนแหละ ดงนน สทธจงเปนสงสาคญมากในระบอบประชาธปไตย ถอกนเปนเครองหมายหรอตราประทบของสงคมประชาธปไตย จงเปนเรองทไดรบการเอาใจใสมาก ตองมการบญญตกฎหมายตางๆ ขนมายนยนเปนหลกประกนสทธของประชาชน เรมตงแตกฎหมายหลกหรอกฎหมายสงสด คอ รฐธรรมนญลงไปทเดยว

(ในกรณอยางน คาวา “สทธ” กบคาวา “เสรภาพ” กถกใชปนๆ กนอก บางท ตรงน กฎหมายประเทศนใชวาสทธ แตกฎหมายประเทศโนนใชวาเสรภาพ ตรงนน ประเทศนใชวาเสรภาพ ประเทศโนนใชวาสทธ)

โดยเฉพาะจะตองรบประกนใหมสทธ/เสรภาพ พนฐานของพลเมอง เชน สทธ/เสรภาพในการพดจาแสดงออก การเสนอขาวสารขอมลและความคดเหนของหนงสอพมพ การนบถอศาสนา การชมนม ตลอดจนสทธในการครอบครองทรพยสน การได รบโอกาสในการศกษา การทางาน การเดนทาง การดารงชวต การใชส งสาธารณปโภค และการปฏบตอยางเสมอภาคกนตามกฎหมาย อยางไรกตาม บางทเรากมววนวายกบเรองสทธและการทจะมเสรภาพกนมากมาย จนชกจะหลงเพลดเพลนและลมไปวา นอกจากเราจะตองไดตองมสทธและเสรภาพอยางนนอยางน รฐจะตองรบประกนใหเราไดเรามอยางนนอยางนแลว ตวเราเองจะตองทาอะไร เราจะตองใหอะไรแกรฐ แกสวนรวม แกสงคม หรอแกประเทศชาตบาง และนกคอเรองของ “หนาท” สทธ นนคกนกบ หนาท พลเมองของประเทศประชาธปไตยนน เมอมสทธ กมหนาทดวย เมอไดสทธ กตองทาหนาทดวย

สทธเปนเรองของการทจะไดทจะเอา สวนหนาทเปนเรองของการทจะใหทจะสละออกไป

การสรางสรรคประชาธปไตย

๑๕๑

พลเมองทกคนมหนาททจะทาการงาน ศกษาเลาเรยน หรอประกอบสมมาชพของตนๆ มหนาททจะตองทาตอครอบครว ตอชมชน ตอสงคม ตอประเทศชาตของตน มหนาททจะตองไปรวมประชมพจารณาดาเนนกจการของสวนรวม ตองบารงรกษาสงสาธารณปโภคและสาธารณสมบต ตองบารงรกษาธรรมชาตแวดลอม ตองรกษาระเบยบวนย ตองเคารพกฎหมายและกฎเกณฑกตกาของสงคม ตองเสยภาษอากร เปนตน

เมอประชาชนพลเมองทาหนาทใหแกสงคมหรอรฐตามสถานะของตนๆ สงคมหรอรฐประชาธปไตยทด กมสงทจะนามาสนองแกสทธของประชาชนพลเมอง

ถาประชาชนพลเมองไมชวยกนทาเหต แลวสงคมหรอรฐจะเอาผลอะไรมาสนองความตองการของประชาชนพลเมองได

ดงนน ถาจะเรยกรองหรออางสทธ กอยาลมถาม หรอสารวจตวเองวาไดทาหนาทของตนอยดวยดหรอไม คอ ถาจะเรยกรองสทธ กจะตองทาหนาทของตนใหดดวย

มองในทางยอนกลบ ผททาหนาทของตนถกตองเปนอยางดนนแหละ จงเปนผทสมควรจะเรยกรองหรออางสทธ และสทธทอางหรอเรยกรองนน จะตองนาไปใชอยางถกตองดวย

ผทรจกหนาทพรอมทงทาหนาทของตนอยอยางถกตองนนแหละ คอผทจะนาสทธไปใชอยางถกตอง

เพราะฉะนน สทธ จะตองมากบหนาท และสทธ เปนสมบตมคาอนนาภมใจสาหรบผททาหนาท

พลเมองในสงคมประชาธปไตยควรสรางจตสานกในหนาทถงขนทยดถอวา สทธทจะไดทกอยาง มมาพรอมกบหนาททจะตองทา ถามตนเองวาการทเราจะไดจะมสทธนนน เราจะตองทาอะไร หรอนกถงสงทตนจะตองทาตองให มากกวานกถงสงทตนจะไดจะเอา

ในประเทศอเมรกาน มวาทะหรอคาคมประโยคหนงทรกนทวไป ซงเขากบเรองสทธและหนาทนด ถอวาเปนวาทะสาคญทพงรพงจา ถงกบมการจดเขาเปนสงหนงทคนอเมรกนทกคน แมแตเดกนกเรยนชนประถมจะตองร คอคากลาวของประธานาธบด

เคนเนด ทวา

๑๕๒ การเมอง แคทพระควรจะพด

อยาถามวาประเทศชาตจะทาอะไรใหทาน - (แต) จงถามวา ทานจะทาอะไรใหแกประเทศชาตของทาน∗

นกคอการเตอนใหมจตสานกในการทจะทาหนาท มใชมวแตคดจะเรยกรองสทธ เมอสทธมาคกบหนาท กเปนความสมดลอยางหนงระหวางการได กบการให หรอระหวางการรบเอา กบการสละออก เมอเกดภาวะสมดลหรอดลยภาพนแลว กเขาสทางสายกลางทจะนาไปสประชาธปไตยทด

เสรภาพตองมากบความรบผดชอบ อนง คาวา “หนาท” นน มกจะพวงมาหรอมาดวยกนกบคาวา “ความรบผดชอบ” จนบางทเราพดควบไปดวยกนวา หนาทและความรบผดชอบ หรอหนาทรบผดชอบ คอนอกจากทาหนาทแลว กจะตองมความรบผดชอบดวย

คาวาสทธมาดวยกนกบเสรภาพ คาวาหนาทมาดวยกนกบความรบผดชอบ สทธคกบหนาท ฉนใด เสรภาพกคกบความรบผดชอบ ฉนนน และเมอเราพดสองคาแรกควบกนวา สทธเสรภาพ เรากพดสองคาหลงควบกนวา หนาทรบผดชอบ

เพราะฉะนน สทธ ตองมากบ หนาท ฉนใด เสรภาพ กตองมากบ ความรบผดชอบ ฉนนน

เมอเสรภาพมาคกบความรบผดชอบ กหมายความวา เราจะตองใชเสรภาพอยางมความรบผดชอบ และตองรบผดชอบตอการใชเสรภาพนนดวย

ความรบผดชอบในการใชเสรภาพนน อาจจะแบงอยางคราวๆ ไดเปน ๒ ชวงตอน คอ รบผดชอบตอการทไดทาหรอสงไดแสดงออกไปแลว กบรบผดชอบกอนจะทา กอนจะแสดงออก หรอแสดงออกอยางมความรบผดชอบอยในตว ∗ (‘Ask not what your country can do for you, ask what you can do for your country’.) คากลาวของจอหน

เอฟ. เคนเนด ในพธปฏญาณตนเขารบตาแหนงประธานาธบดอเมรกา พ.ศ. ๒๕๐๔ (ค.ศ. ๑๙๖๑) เชน ใน The Dictionary of Cultural Literacy, 1991 และ A First Dictionary of Cultural Literacy, 1991

เรองสทธคกบหนาทน ถงแมจะมใชเปนสจธรรม แตกเปนบททดสอบการพฒนามนษยทสาคญ อยางในอเมรกา การเตอนจตสานกในเรองหนาทเหนอสทธ หรออยางนอยทาหนาทใหสมแกสทธน ในบางยคกมการเนนยามาก ขอใหดคาปราศรย

เรอง “Americanism” ของประธานาธบด Theodore Roosevelt เมอ ค.ศ. ๑๙๑๕ ทยกมาเพอประกอบความร ทาย

เรองน (หนา ๑๙๘)

การสรางสรรคประชาธปไตย

๑๕๓

อยางแรก เปนความรบผดชอบตามหลงการกระทา คอเมอไดใชเสรภาพของตนออกไปแลว จะมผลเกดขนอยางไร กรบผดชอบตอผลนน ถาเปนผลราย หรอมความเสยหายเกดขน กกลารบผด ไมปดความรบผดชอบ

ความรบผดชอบอยางน แมจะดกวาไมยอมรบผดชอบเสยเลย แตกยงไมดจรง เพราะเปนการรบผดชอบในขนผล และผลของความรบผดชอบกจากดอยทตนเอง ซงอาจจะสายไปเสยแลวสาหรบความหมายทจะมตอสวนรวมหรอสงคม แมจะเปนความรบผดชอบทแสดงถงระดบของจตใจทมคณธรรม แตกยงไมใชความรบผดชอบในระดบของความมสตและการใชปญญาอยางแทจรง

เพราะฉะนน จงจดแบงออกไดวา พวกทหนง คนทเลวรายทสด ไดแกคนพวกทไมยอมรบผดชอบอะไรเลย สงทตนจะตองทา กไมรบผดชอบทจะทา และแมตนจะไดใชเสรภาพอยางผดหรอพลาด และทาใหผลเสยหายเกดขน กปดความรบผดชอบ ไมยอมรบผลทจะตกถงตน พวกทสอง คนทดกวานน ไดแกคนพวกทยอมรบผดชอบตอผลทเกดขนจากการใชเสรภาพของตน

สวนคนทมความรบผดชอบอยางแทจรง ซงเปนทพงปรารถนาในระบอบประชาธปไตย กคอคนทรบผดชอบตงแตเรมตน กอนทจะใชเสรภาพในการกระทาหรอแสดงอะไรออกไป เรยกวา เปนคนทใชเสรภาพอยางมความรบผดชอบ เขาใชเสรภาพดวยความรตระหนกวาการแสดงออกหรอการกระทาของเขาจะกอใหเกดผลดผลเสยอยางไร และพยายามใหการแสดงออกหรอการกระทานนเปนไปอยางถกตองกอผลดทสด

ดงนน นอกจากความรบผดชอบตอหนาทการงานของเขาเอง ทจะตองทาใหดใหถกตองเรยบรอยสมบรณทสดแลว การแสดงออกหรอการกระทาใดๆ กตามทปรากฏออกมาจากตวบคคลนน ยอมเกดจากการทไดใชปญญาใครครวญพจารณาขอมล ขอเทจจรง เหตผล ความถกตองชอบธรรม ผลดผลเสยตางๆ ดวยความมงหมายตอความจรงความดงาม และประโยชนสขเปนอยางดแลว วาความคดเหน การตดสนใจ การแสดงออก และการกระทาของตนจะไมกอผลเสยหาย และจะเกดผลสรางสรรคอยางดทสด

ขอยกตวอยาง เชน เมอมการใหแสดงความคดเหนกนเกยวกบกจการบานเมอง ในฐานะทเราเปนคนหนงในหมประชาชน ซงมเสรภาพทจะพดจาแสดงออกใหความคดเหน ไมควรคดเพยงวาจะไดใชเสรภาพในการแสดงออกไปๆ เทานน

๑๕๔ การเมอง แคทพระควรจะพด

แตควรมจตสานกระลกวา เรองทเขาเอามาใหเราพดจาวจารณแสดงความเหนกนนน เปนเรองสาคญเกยวกบความเจรญความเสอมของสงคม หรออาจจะถงกบเกยวกบความเปนความตายของประเทศชาต เราจะตองใหความคดเหนทประกอบดวยความมสตรอบคอบ และใชปญญาอยางดทสด อยาใหกลายเปนการเอาความเปนความตายของประเทศชาตมาเปนของเลนสนก หรอเปนเพยงเครองสนองความฮกเหม หรออยางทเรยกวา เฮฮากนมนๆ ไป บางครง เรองทนกการเมองหรอสอมวลชนเปนตนเอามาถามพวกเราชาวบานนน กเปนเรองใหญมาก ซงตามปกต กวาจะวนจฉยหรอตดสนใจได เขาจะตองใหคณะผเชยวชาญ หรอคณะทางานหลายๆ คนไปสบคน ประมวลขอมล ขอเทจจรง เหตผล และขอพจารณาทางวชาการกนกอนนานเปนเดอนเปนป

การทเขามาถามความคดเหนของเรานน เราอาจจะใหแงมมความรความคดเหนทชวยเสรมหรอประกอบเปนประโยชนไดบาง แตเราอยาประมาท อยาพดพลอยๆ เราจะตองพดจาวจารณ ใหความคดเหนดวยความสานกตระหนกในความสาคญเปนอยางยง เพราะนอาจจะเปนความเปนความตายของประเทศชาต หรอของสงคมของเราทเดยว การมความรบผดชอบนน นอกจากทาใหการกระทาและการแสดงออกตางๆ เปนไปอยางดและมผลดแลว ยงใหผลดทางจตใจหรอความรสกภายใน และทาใหมความสมพนธทดกบเพอนรวมสงคมดวย

นนคอ คนทมความรบผดชอบนน จะไมรสกวาเสรภาพทอยในขอบเขตอนสมควรตามกฎหมายและกฎเกณฑตางๆ เปนความบบคนจากดอดอดคบของใจ เขาจะอยอยางสบายใจ และพอใจทจะปฏบตตามกฎระเบยบทงหลาย และการใชเสรภาพของเขากจะไมเปนไปอยางกาวกายรกรานรบกวนเพอนบานหรอคนอนๆ ทาใหอยกนโดยสงบเรยบรอย ในทางตรงขาม ถาเราไมพฒนาจตสานกในความรบผดชอบ แมแตจะไปอยในประเทศทถอกนวามเสรภาพมากทสดอยางอเมรกาน กจะรสกวาเราถกจากดเสรภาพมากเหลอเกน จะทาอะไรแมแตกบของทเปนสมบตของตวเอง กทาไมคอยจะได มกฎหมายหามและบงคบเตมไปหมด

ถาวาเสรภาพเปนการทาไดตามชอบใจ บางคนอาจรสกวาประเทศแบบอเมรกาน คนมเสรภาพ ถาไมนอยทสด กตองวานอยอยางยง

การสรางสรรคประชาธปไตย

๑๕๕

นอกจากนน ในอเมรกานะ จะทาอะไรๆ ทเราชอบใจ กตองคอยระแวงระวง เดยวเพอนบานจะรองเรยน หรอคนอนเขาจะ “ซ” ฟองเรยกคาเสยหายเอา รสกวนวายอดอดใจไปหมด เพราะฉะนน ยงอยากไดอยากมเสรภาพเทาไร กยงตองพฒนาความรสกรบผดชอบตามขนไปเทานน ถาการใชเสรภาพเปนไปอยางมความรบผดชอบเปนตวสมดลแลว กจะมความพอดทเปนทางสายกลาง ซงจะทาใหบรรลจดหมายของความเปนประชาธปไตยทดได

มเสรภาพทงภายนอกภายใน ประชาธปไตยจงจะสมบรณ ทนตอไป ยงมเสรภาพอกระดบหนง ซงเปนเสรภาพในความหมายขนรากฐาน คอ การทคนเราจะมเสรภาพแทจรงภายนอกได เราจะตองมเสรภาพภายในดวย คอ จตใจจะตองเสร

เสร กคอ เปนอสระจากการครอบงาของอานาจทจะมาชกจงใหผดไปจากธรรม อานาจทจะมาครอบงาจตใจใหหนเหเขวออกไปจากธรรม กคอกเลส ไดแก ความโลภ ความโกรธ ความหลง หรอตณหา มานะ ทฐ เมอกเลสพวกนเขามาครอบงาจตใจแลว กทาใหเราไมอยในธรรม ทาใหเราเขวออกจากธรรม พอจตใจเขวออกจากธรรมไปแลว การแสดงออกภายนอกกเขวหมด คอจะทาการเพอประโยชนสวนตวดวยความโลภบาง ทาการดวยความเกลยดชง เคยดแคนมงจะทาลายเขาโดยโทสะบาง ทาการดวยความลมหลงมวเมาโดยโมหะบาง

พอเสรภาพถกเจากเลสเหลานครอบงา มนกกลายเปนการทาตามใจชอบ อยางทวาเมอก แลวความถกตองชอบธรรมจะไมเกดขน แตจะกลายเปนการทาลายความชอบธรรม

เสรภาพกอผลราย กลายเปนเครองมอทจะทาลาย แมกระทงทาลายเสรภาพของผอน เพราะทแทจรงนน ในใจของเขาไมมเสรภาพ ใจของเขาเปนทาสของกเลส กอนทจะแสดงออกพดออกมาวา ฉนจะทาตามเสรภาพของฉนน เขาไมรตววาทจรงในใจของเขาเปนทาสถกกเลสครอบงาบญชาแลว

ในกรณทเปนอยางน ถาเขาไปมสวนรวมทจะให กกลายเปนเอาโลภะ โทสะ โมหะเขาไปรวมกน หรอใหแกกน แทนทจะเปนการสรางสรรค กเลยกลายเปนการชวยกนทาลาย

๑๕๖ การเมอง แคทพระควรจะพด

เพราะฉะนน ขอสาคญทสด ในใจจะตองมเสรภาพ คอเสรภาพจากกเลส ไมตกอยใตอานาจของ โลภะ โทสะ โมหะ หรอ ตณหา มานะ ทฐ

ตณหา คอ ความอยากไดอยากเอาเพอตว ตองการผลประโยชนและสงบารงบาเรอปรนเปรอตน ไมยอมเสยสละเพอใคร (ใฝเสพ ใฝบรโภค)

มานะ คอ ความอยากใหตวยงใหญ ตองการอานาจ ความเดนดง ความสาคญ หรอการครอบงาเหนอผอน ไมยอมใคร (ใฝอานาจ ใฝอทธพล)

ทฐ คอ ความยดถอเอาแตความเหนของตว ตองการใหเขารบเอาความเหนของตน ยดตดถอรนในความเชอ ลทธ อดมการณของตน จนสาคญเหนอกวาความจรง ไมยอมรบฟงใคร (คลงลทธนยม อดมการณคบแคบ)

กเลสจาพวกเหนแกตว เอาตวตนเปนศนยกลาง ๓ อยางน มกเขาครอบงาจตใจ เปนตวบงการอยเบองหลงพฤตกรรมของมนษยปถชนทวไป ถาขาดสตเมอไร กจะอยใตอานาจครอบงาของมน ทาใหพฤตกรรมเสรภาพเสยศนย เลยดลไป กลายเปนโทษ กอผลราย ทาลายประชาธปไตย

เสรภาพจะสมฤทธผลใหเกดประชาธปไตยไดแทจรง คนจะตองใชปญญาดวยความเทยงธรรม ดวยความสจรตใจจรงๆ แตความสจรตใจหรอความจรงใจในการใชปญญานน จะเกดขนไมได ถาใจถกครอบงาดวยกเลส

ถาคนมโลภะ โทสะ โมหะ ใชปญญาคดการ มนกคดเอาประโยชนใหแกตนบาง คดทาลายเขาบาง คดดวยความลมหลงมวเมาบาง แลวผลดจะเกดขนแกสงคมไดอยางไร มนเปนไปไมได เพราะฉะนน จะตองมเสรภาพภายในดวย

เสรภาพระดบน ไมคอยมคนคดถง มแตบอกวา ฉนคดวาอยางน ฉนจะตองทาใหได นเปนเสรภาพ แตไมไดถามตวเองวาใจของตวเองมเสรภาพแลวหรอยง อนนเปนสงทสาคญทสด

เพราะฉะนน กอนจะมเสรภาพภายนอกไดอยางแทจรงนน จะตองมเสรภาพในจตใจเปนฐาน อนนเปนขนสดทาย

ดวยเหตน ในทางธรรมจงถอวา คนทจะเปนเสรอยางแทจรง กคอคนทบรรลธรรมอยางสงสด กคอพระอรหนต ซงไมมความเหนแกตว ไมทาอะไรเพอไดเพอเอาใหแกตวเองเลย

การสรางสรรคประชาธปไตย

๑๕๗

ทานทมใจเสรไรกเลสนน อยางนอยกไมทาการแสดงออกเพอหาผลประโยชนแกตน ไมทาอะไรดวยความเคยดแคนชงชงมงเพอทาลายใคร ไมทาอะไรดวยความลมหลงมวเมา เพราะฉะนน การแสดงออกของทานจงเปนเสรภาพทแทจรง เพราะเสรทงใน เสรทงนอก สอดคลองกน เปนเสรภาพตลอดสาย ครบถวน เตมความหมาย

อนนแหละเปนความหมายของเสรภาพ ซงมหลายชน

เปนอนวา เราจะมองความหมายของเสรภาพแคทาไดตามชอบใจเทานนไมได การมองอยางนนเรยกวาเปนขนทมสตปญญานอยทสด คอไมไดเรองเลย ตองมองกนใหหลายๆ ชน จนกระทงถงเสรภาพของจตใจ อยางทวาพนจากอานาจครอบงาของกเลสแลว จงจะไดเสรภาพทแทจรง

ทน เสรภาพในขนเตมความหมายถงภายในจตใจน ทมนมความสาคญมาก กเพราะมนเกยวโยงไปถงการใชปญญาทวา พอเราพนจากอานาจครอบงาของกเลสแลว ไมมโลภะ โทสะ โมหะ เขามาครอบงาแลว ปญญาของเรากจะบรสทธ ผองใส สามารถใชวนจฉย คดการ และวางแผนเปนตนอยางเทยงธรรม ไมมอคตใดๆ

คนในสงคมประชาธปไตย ทจะปกครองตนเองได และปกครองกนเองไดนน จะตองใชปญญาใหมาก จะตองใชความคดพจารณาเหตผล สงทจะทาหรอแสดงออกมาจะตองเกดจากปญญา เปนไปดวยความรเขาใจ เชนรเขาใจขอมลของเรองราวอยางชดเจน รเขาใจในเหตและสามารถหยงถงผลในเรองนนๆ รเขาใจเหตปจจยวาเรองนเกดขนมาอยางไร มเหตปจจยมาอยางไร สบสาวใหไดตนตออยางถกตอง ซงจะตองมการใชปญญาอยางจรงจง

การใชปญญาอยางจรงจงน เปนสงทจะตองยาใหมาก เพราะการใชหรอการแสดงออกของปญญาทบรสทธบรบรณนแหละ คอการใชเสรภาพอยางสงสด และเสรภาพทแทจรงจะมได กตอเมอมการใชปญญา คอการแสดงออกของเสรภาพนนจะตองอยภายใตการควบคมของปญญา ซงหมายถงความรความเขาใจในตวความจรง ความถกตองดงาม มองถงผลดผลเสย และมงใหเกดประโยชนสขทแทจรง

ไมใชรเหนแตผลประโยชนของตน หรอรเหนหนทางทจะกดกนคนอน หรอไมรไมคดไมเขาใจอะไรเลย

เมอประชาชนจะปกครองตนเอง ประชาชนนน แตละคนมเสรภาพทจะเลอกตดสนใจ เขาจะตองรบผดชอบตอผลการเลอกตดสนใจของตน

๑๕๘ การเมอง แคทพระควรจะพด

ดงนน เขาแตละคนนน จะตองไมเลอกตดสนอะไร เพยงเพราะถกใจไมถกใจ หรอชอบใจไมชอบใจ หรอโดยปราศจากความรไรความคด แตตองพจารณาวาสงทจะเลอกหรอตดสนนน ถกตองหรอไม ชอบธรรมหรอไม เปนไปเพอความดงามความเจรญงอกงามและประโยชนสขรวมกนหรอไม ซงกคอตองมปญญา และใชปญญา และปญญานนจะเกดขนได กตองมการพฒนา

เพราะฉะนน ในสงคมประชาธปไตยจงยาเนนเรอง การศกษา เปนอยางยง เพอยาความสาคญในเรองน อาจจะตองใชคาวา ตองมการใชปญญาอยางยวดยง

รปแบบสาคญในระบอบประชาธปไตย คอการทประชาชนแตละคนมาบอกแจงการเลอกหรอตดสนใจของตนดวยการออกเสยง หรอลงคะแนนเสยง อยางทเรยกวามาโหวตกน แลวประชาธปไตยกถอเอาตามเสยงขางมากของคนทมาลงคะแนนนน

รปแบบนจะมความหมายและไดผลจรง จนทาใหเกดประชาธปไตยทด กตอเมอมนมเนอหาสาระอยขางใน คอการทคนผออกเสยงนนมสตปญญาและเลอกตดสนใจดวยการใชสตปญญาอยางแทจรง ไมอยใตการครอบงาของโลภะ โทสะ และโมหะ

คนโงรอยคนพนคนมาประชมกน โหวตวาโลกนแบน ทงทไดคะแนนเปนเอกฉนท ยงกวาเสยงขางมาก โลกกหาไดแบนไปตามนนไม

วศวกรคนเดยวใชความรคานวณอยางถกตองวาเสาคอนกรตตนเทาน ใชเหลกขนาดเทาน จะทานนาหนกอาคารใหญเทาทตองการไมได แตคนมากหมนนตองเอาใหได ผลคออาคารถลมทะลาย

ฝงลงจะขามแมนา มความเหนรวมกนวา กระสอบนนเบาด ใหเอามามดตดตวจะไดลอยนาขามไป เลยพากนตายทงหมด

ครคนหนงอยากจะพกใหสบาย ไมอยากสอน พอเขาหองเรยนกบอกนกเรยนวา เรามาใชวธประชาธปไตย มาโหวตกนนะวาจะเรยนดหรอเลนด นกเรยนเฮยกมอพรบใหเลน ชวโมงไหนอยากไปพก ครกใชวธน ไดผลทกท ครกสบาย นกเรยนกสนก แตผลการเรยนตกตามาก

กรรมการวดหนงจะจดงานวด ประชมกนพจารณาเรองหามหรสพ เกดมขอเสนอใหเลอกวาจะมหมอลาหรอระบากงโป ตกลงกนไมได เลยบอกวาใหชาวบานมาออกเสยงกนด

การสรางสรรคประชาธปไตย

๑๕๙

พอไดยนวาเปนเรองจะมมหรสพ พวกผใหญกไมสนใจ ไมมาออกเสยง มแตหนมๆ มากนมาก พอขอคะแนนเสยง ระบากงโปกชนะดวยคะแนนทวมทน เรองถงสมภารตองแกปญหาดวยความลาบากใจมาก ในอดต ณ นครสพของพระเจาสญชย พระราชโอรสพระนามวาเวสสนดรมชางเผอกชอวาปจจยนาค ซงมกตตศพทเลองลอวาเปนชางมงคล ขบขไปไหนกทาใหฝนตกชมฉาอดมสมบรณ

พระราชาแหงแควนกลงคะ ซงเปนประเทศมหาอานาจ ทรงสงราชทตมาขอพระราชทานชางปจจยนาคนน โดยอางวาแผนดนของพระองคเกดฝนแลง จะขอชางนนไปทาใหฝนตก เจาชายเวสสนดรไดพระราชทานชางเผอกมงคลนนไป เปนเหตใหประชาชนโกรธแคนมาก ถงกบมมตใหพระเจาสญชยเนรเทศเจาชายเวสสนดรเสย พระเวสสนดรจงตองออกเดนปาตามเรองในมหาเวสสนดรชาดก ตอมาในสมยรตนโกสนทร ในหลวงรชกาลท ๕ ทรงยอมสละดนแดนไทยแถบตะวนออกของแมนาโขง แควนหลวงพระบาง และจงหวดพระตะบอง เสยมราฐ ศรโศภน ใหแกฝรงเศส และยกดนแดนไทยในแหลมมลายใหแกองกฤษทมาคกคาม

เวลานน ถาถามเสยงขางมากซงกาลงโกรธแคนกนเปนอยางยง กยอมวาใหรบกบฝรงเศสและองกฤษ และถาเปนเชนนน ประเทศไทยกคงไมพนตกเปนอาณานคมของสองชาตตะวนตกนน เชนเดยวกบประเทศพมา เปนตน มใชเฉพาะอวชชาหรอโมหะเทานน ทจะนามหาชนไปสความพนาศ การเลอกตดสนใจดวยโลภะ และโทสะ กพาประชาชนไปสหายนะไดเชนเดยวกน

เสรภาพทเปนฐานของปญญา คอธงนาหนาของประชาธปไตย ในระบบประชาธปไตยนน ถอวาเสยงประชาชนเปนใหญ และเสยงประชาชนนนเปนเสยงสวรรค

ถา เราไมตองการให เ สยงสวรรค กลายเปนเ สยงนรก กตอง พฒนาประชาธปไตยใหด โดยพฒนาประชาชนใหมคณภาพ ดวยการพฒนาปญญา ใหสามารถเลอกตดสนใจดวยการใชปญญาอยางยวดยง ใหเปนปญญาทบรสทธอสระ ไมตกอยใตอานาจครอบงาของโลภะ โทสะ และโมหะ ไมเลอกตดสนใจหรอทาการใดเพราะเหนแกจะไดผลประโยชนสวนตว โดยมงหาอานาจความยงใหญ หรอดวยความเคยดแคนชงชงมงทาลายใคร หรอโดยไรความรความคดไมมวจารณญาณ

๑๖๐ การเมอง แคทพระควรจะพด

กอนจะใชปญญาเลอกตดสนใจหรอทาการใดใหไดผลด กตองมปญญาทจะใช จะมปญญาได กตองรจกใชและหมนพฒนาปญญา

นอกจากแสวงหาความรอยเสมอแลว เมอไดเหนไดอานหรอไดฟงขาวสารขอมล กอยาตนตมเชองาย รจกพจารณาวาอะไรเปนสาระ อะไรไมเปนสาระ และเลอกสนใจสงทเปนสาระ โดยเฉพาะทเกยวกบการปองกนความเสอม และเกยวกบการพฒนาชวต พฒนาชมชนหรอสงคมของตน

เมอรบขาวสารขอมลใด จะไดฟงไดอานกตาม ถาจะจบจดสนใจ กถอเปนเพยงจดเรมตนรบกระทบ ทจะไปสบสาวหารายละเอยดทแทและวเคราะหหาความจรงตอไป อยางนอยกไตรตรองพจารณานานๆ หลายๆ แงมม อยาดวนตดสนอะไรงายนก โดยเฉพาะขาวตนเตน และเรองทานองโฆษณา ควรตงขอสงสยไวกอน

วากนวา คนไทยเราน เปนคนชอบสนกสนาน ถาจะฟงอะไรชมรายการอะไร กตองเปนเรองตนเตน หรอเปนประเภทเฮฮาวาทะ ฟงแลวกเฮฮาสนกสนาน ไดสะใจหนาใจกนไป แตถาเปนรายการประเภทความรเนอหาสาระจรงๆ กไมชอบ

ถาจะพฒนาปญญากน กตองยอมฟงยอมชมรายการเนอหาสาระบาง

สวนสาหรบเรองเฮฮาวาทะนน กชมไดฟงได แตอยาเอาแคเฮฮาสนกสนานอยางเดยว ถาไดแคนนกพฒนาปญญายาก จะตองไมใชแคฟงและคลอยไปตามเขาวาอยางเดยว

นอกจากสนกสนานเฮฮาแลว ควรจะใชปญญาของตนคดพจารณาเรองทเขาวานนไปดวย คดพจารณาในแงมมอนๆ บาง และถาเปนเรองสาคญ อยาหยดแคจบรายการเทานน เอาไปคดพจารณาสบสาวหาเหตผลมองอกทใหรอบดาน ถาทาบอยๆ เปนนสย กจะพฒนาปญญาขนไปไดเรอยๆ

คาพดทดนน ทางพระเรยกวา วาจาสภาษต วาจาหรอคาพดทดนมลกษณะสาคญ คอ เปนความจรง ไมใชคาเทจ ไมโกหกหลอกลวง มเหตผล ไมเลอนลอยเพอเจอ ไมเหลวไหลไรสาระ เปนประโยชน เปนเชงสรางสรรค ไมเปนโทษกอความเสยหาย สภาพ ไมหยาบคาย พดอยางมนาใจหรอพดดวยนาใจปรารถนาด เปนคาสมานสามคค หรอสงเสรมใหคนรวมมอกน ไมสอเสยด กอความแตกแยก หรอชวนทะเลาะววาท

การสรางสรรคประชาธปไตย

๑๖๑

นอกจากนนยงมลกษณะปลกยอยอนๆ ประกอบอก เชน พดถกกาลถกเวลา พดพอประมาณ พอดมขอบเขต ไมเรอยเปอย ไมมากไปเกนไป เปนตน และในแงของความไดผล กมทานองหรอลกษณะการพดททาใหเกดความแจมแจงชดเจน ซาบซงจงใจ ทาใหเกดกาลงใจ และนาความราเรงเบกบานใจ เมอไปฟงใครพด กใชหลกเกณฑนพจารณาด เชนวา เขาพดถกตอง เปนความจรง เปนเหตเปนผล มประโยชนหรอไม เปนตน และไมลมมองดในแงแรงจงใจดวยวา เขาพดจากปญญาบรสทธจรงใจ ไมพดดวยความโลภ ความโกรธ ความหลง และไมพดโดยมงปลกเราผฟงใหเกดโลภะ โทสะ โมหะ แลวจบเอาสาระมาคดพจารณาใหไดปญญา และแนวทางทาสงทดงามเปนคณประโยชนยงขนไป ถาจะเลอกจะตดสนใจเชออะไร กตองรความจรงในเรองนน และ ไมใชรความจรงเทานน ตองรจรงดวย ควรจะถามตวเองกอนวา เรองนและเหตปจจยในเรองนเรารจรงหรอไม ถายงไมรจรง กอยาเพงดงลงไป ควรเผอใจไวกอนบาง คนจานวนมากยงตดเพลน ตลอดจนหลงใหล ชนชอบกบการพดแบบปลกเรากเลส ถาไมใชเฮฮาวาทะ กตองเปนประเภทปลกเราอารมณ ระดมโทสะ แลวกตนเตน ฮอฮาเกดโลภะ โทสะ โมหะ คลอยไปตาม เรองทเปนเหตเปนผล เปนสาระ ตองใชความคดพจารณามาก ไมเอา

ถายงชอบตนเตน ตนงายนก กแสดงวายงตน ประชาธปไตยจะยงไปไมถงไหน ถาจะพฒนาประชาธปไตย กตองเขาสวถแหงปญญา ตองมงความจรง มงสาระ มงประโยชนทแท ดวยการใชปญญาอยางยวดยง ไมออนแอ ทอถอย เอาแตงายเขาวา การใชปญญาอยางจรงจง เปนสาระสาคญของประชาธปไตย เพราะวา เมอเราพนจากการครอบงาของกเลสแลว เราจงจะสามารถใชปญญาไดอยางบรสทธยตธรรมและเตมท การกระทาและการแสดงออกทเกดจากการใชปญญาอยางรอบคอบจรงจงและโดยบรสทธใจเทานน จงจะไดสงทถกตอง และเปนผลด

แลวเรากเอาปญญาอยางนแหละมาใชในการทจะปกครองกนเอง ในการทจะจดสรรอะไรตางๆ ใหเปนไปโดยเรยบรอย เพราะฉะนน ในทสดเสรภาพกหมนมาบรรจบกบปญญานเอง โดยจะตองเปนปญญาของคนทมจตใจทเสร คนทปกครองตนเองได กคอคนทมปญญา โดยเปนปญญาทมเสรภาพ ทไมถกครอบงาดวยกเลส ปญญาจะเปนตวสอโยง ระหวางพฤตกรรม เสรภาพทแสดงออกไปภายนอก กบจตใจทมเสรภาพอยภายใน

๑๖๒ การเมอง แคทพระควรจะพด

เมอพฤตกรรมเสรภายนอก ออกไปจากจตใจทเสรภายใน หรอถกควบคมโดยจตใจทเสรภายในแลว กเกดความสมดล เปนดลยภาพระหวางเสรภาพภายนอก กบเสรภาพภายใน นคอเสรภาพทพอดโดยสมบรณ เปนการเขาถงทางสายกลางทแทจรง

ดลยภาพ ระหวางพฤตกรรมเสรภายนอก กบจตใจเสรภายในน ไมใชภาวะหยดนง แตเปนชองทางสอสมพนธทปญญาจะสามารถแลนไหลทงไปและมา ทงเขาและออก ไดอยางแคลวคลองโปรงโลง คอ

- จะใชพฤตกรรมภายนอกในการแสวงหา หรอรบความรความเขาใจเขามาสรางสรรคปญญา กจะไดปญญาทบรสทธปราศจากอคต เขาถงความจรง หรอ

- จะใชปญญาคดการใดทจะแสดงออกไปทางพฤตกรรมภายนอก กเปนไปในทางสรางสรรคและดงามชอบธรรม

เรยกวา เสรภาพทเปนทางผานของปญญาทแทและบรสทธ

ถาไดเพยงความหมายแคน ประชาธปไตยกไปไดแลว อะไรๆ อนกเปนสวนประกอบ คนทมปญญาอยางน มเสรภาพอยางน รจกปกครองตนเองไดอยางนแลว ถาจะมาจดสรรรปแบบประชาธปไตย มนกจดสรรไดรปแบบทดทมความเทยงธรรม เปนรปแบบทเลอกสรรแลวดวยความเขาใจเหตเขาใจผล จดปรบใหเหมาะแกสงคมของตนเองเปนอยางด

มฉะนนกจะไดแตรปแบบมาอยางพราๆ มวๆ แลวกทมเถยงวนวายกนอยกบเรองรปแบบเรอยไป

เพราะฉะนน เราจะตองสรางสาระของประชาธปไตยนใหได คอวา ในทสดแลว ประชาธปไตยนน เปนการปกครองกนดวยปญญา ของคนทมจตใจเปนเสร ปญญาทสาคญคอปญญาทรธรรม รธรรมนนคออะไร คอรความจรง รความถกตอง รความดงาม หยงถงเหตผลทแทจรงนนเอง

หนาทของปญญากคอพาคนมาใหถงธรรม เมอปญญาพาคนมาถงธรรม ใหคนเขาถงธรรม ปญญาบรรจบกบธรรมแลว กใหคนอยกบธรรม และทาการตามธรรมนนตอไป

น คอประชาธปไตยทบรรลความมแกนสาร เพราะตงอยบนฐานของธรรมาธปไตย

- ๒ - ประชาธปไตย

จะเปนจรง เมอผใชอานาจเปนธรรมาธปไตย

ถาจะเปนประชาธปไตย ถงจะไมยอมใคร กตองยอมใหแกธรรม เราตองยอมรบความจรงวา เปนธรรมดาของคนทวๆ ไป ทเรยกวาปถชน ซงยงมกเลส ยอมมความถอตว ถอศกดศร ใหความสาคญแกตนเอง อยากใหตนเปนคนทมความหมาย อยากใหตวเดนเปนทยอมรบเชดช หรอมอะไรเหนอกวาผอน อยางนอยกไมใหดอยหรอถกลดความสาคญ ซงเรยกวากเลสปกปองตวเพอใหอยรอด

เมอมนษยยงมการศกษานอย คอยงพฒนาไมเพยงพอทจะเปนอยดวยปญญา กตองอาศยกเลสอยางน ชวยกระตนเราทจะรกษาตวใหอยรอดไปกอน

อยางไรกด เมอมนษยมาอยรวมกน ทากจการรวมกน ถาไมมหลกปฏบตและวธการทด กเลสพวกน กจะทาใหคนปะทะกน ไมยอมกน ไมลงกน ตลอดจนไมฟงกน ทาใหขดแยง แตกแยก ทะเลาะววาท ทางานรวมกนไมได และอยรวมกนดวยดไมได กจการของสวนรวมกไม ดา เนนไปดวยด เปนอปสรรคอยางสาคญตอความเจรญกาวหนาของสงคม และการทจะอยรวมกนอยางมสนตสข

ยกตวอยาง เชน ในการประชมเพอกจการของสวนรวม เมอมการแสดงความคดเหนกน ผทพด กแสดงออกเพยงดวยมงจะอวดตวอวดภมวาฉนเกงฉนแน ผทฟงกถอตว ใครจะแสดงความเหนกระทบถงตวหรอแยงตอความคดเหนของตวไมได เมอประชมกนไป กกลายเปนทมเถยงขดแยงทะเลาะววาทหรอโกรธเคองกน เลยตองเลยงไปเปนการประชมแบบเฮฮาสนกๆ ใหผานๆ ไปบาง คอยฟงคอยรบตามหวหนาหรอประธานจะวาอยางไรบาง กเลยสกวาเปนการประชม ไมไดผลดเทาทควร

๑๖๔ การเมอง แคทพระควรจะพด

การประชมเปนกจกรรมสาคญในระบอบประชาธปไตย เพราะเปนชองทางใหญ ทจะใหศกยภาพของสมาชกแตละคนออกมาเอออานวยผลแกสวนรวม หรอเปนทสาหรบมาเกบเกยวผลตผลแหงปญญาของสมาชกแตละคนนนไปเสรมประโยชนของสงคม และเปนทสงเสรมการพฒนาปญญาของสมาชกเองดวย เมอการประชมไมเปนไปตามความหมายของมน กไมไดผลตามวตถประสงค เปนอปสรรคตอการพฒนาประชาธปไตย

เมอเปนอยางน จะแกไขอยางไร หลกการแกปญหากคอ ตองใหมอะไรอยางหนง ทสมาชกทกคนยอมรบนบถอรวมกนใหยงใหญกวาตวเขา หรอมความสาคญเหนอกวาตวเขา ซงเมอมองหรออางถงสงนนแลว ทกคนจะยอมใหแกสงนน หรอยอมเพอเหนแกสงนนได

ในระบอบเผดจการ ทกคนยอมหรอตองยอมรบอานาจของผปกครอง ตองเชอฟงและปฏบตตาม ตองอยรวมกน ทางานรวมกน รกษาความสงบเรยบรอย หรอแมแตมระเบยบวนยอยได เพราะเกรงกลวตออานาจทครอบงาพวกตนอย แตการยอมตวใหแกอานาจทเกรงกลวแบบน เราไดมองเหนแลววา เปนระบอบทไมด ไมพงปรารถนา

ถาไมใชความเกรงกลวตออานาจของคนดวยกนอยางนน จะใหยอมตวแกใคร ในบางสงคม เขามสงศกดสทธหรอเทพเจาททกคนเคารพบชาสงสด เมออางเทพเจาหรอสงศกดสทธนน กเปนจดรวมใหทกคนยอมตวและยอมตามได แตนนกยงไมใชวธการทสมควรแกประชาชน ทพฒนาในระบอบประชาธปไตย

ในประเทศทถอชาตนยมแรงกลา ประชาชนทงหลายมงมนจะใหประเทศชาตของตนยงใหญ พากนทาทกอยางเพอใหชาตของตนยงใหญ ทกคนยอมตวได ยอมกนได และแมแตสละตวได เพอเหนแกชาต แมแตจะแกงแยงขดแยงทะเลาะววาทกนอยระหวางบคคล แตพอมเหตใหอางวาเพอชาต ทกคนหยดเรองสวนตว หนมารวมใจกน ยอมกน สามคคกน ยอมไดทกอยางทจะรวมกนทาการเพอชาต แตวธนกไมเขากบหลกการทแทของประชาธปไตย และมโทษ เชน เปนเหตใหทาการเกนพอด และคบแคบ เอาแตชาตของตว โดยพรอมทจะเบยดเบยนขมเหงรงแกหรอเอาเปรยบชาตอน

นอกจากลทธชาตนยมแลว ความยดมนในอดมการณอยางใดอยางหนงกใหผลแรงไมแพกน คนทมอดมการณแรงกลา กยอมตวใหแกอดมการณได ทกคนทยดถออดมการณเดยวกนนน จะยอมไดทาไดทกอยางเพออดมการณ สามารถรวมมอกน พรอมเพรยงกน เชอฟงกน ทาการรวมกน เพอมงสความสาเรจตามอดมการณ

การสรางสรรคประชาธปไตย

๑๖๕

แตวธนกไมปลอดภย นอกจากคบแคบแลว พฤตกรรมในการเสยสละและทาการตางๆ อยางเขมแขงจรงจง มกเปนไปเพยงเพราะแรงขบแรงพลงของความยดมนในอดมการณ ขณะทแรงสงของอดมการณยงเขมอย กทาการไปไดอยางไมตองคดอะไร แมแตจะทารายหรอทาลายใครๆ อะไรๆ อนกได แตพอแรงพลงเบาลง กเขารปเดม เพราะไมใชเปนการพฒนาทเกดขนในเนอในตวของตว ไมใชเนอตวทแทของเขา ไมใชชวตจตใจทแทของตวเขาเอง ยงประกอบดวยโมหะ ไมเปนไปดวยปญญาอยางแทจรง ยงไมเปนทพงประสงคของประชาธปไตย สวนคนทไมยดถอในสงตางๆ ทพดมาแลวขางตน ตวตนกจะเดนมาก โดยไมมอะไรมาลดแรง แตคนพวกนกมสงทเขาจะยอมตวใหเหมอนกน คอ ในเวลาทมภยอนตรายรายแรงมาคกคามตอชวตของตน หรอตอกลมตอหมคณะตอประเทศชาตของตน เชนประเทศชาตถกรกรานจากศตรภายนอก ในเวลานน ประชาชนในประเทศชาตของเขาจะยอมตวและยอมกนได มาพรอมเพรยงสามคค รวมกนทาการเพอปองกนรกษาประเทศชาตของตน แตพอภยอนตรายผานพนไปแลว กกลบแตกแยกกนออกไป ตางคนตางใหญตามเดม ถาอยางน ในสงคมประชาธปไตยจะทาอยางไร ไดพดไวแลววา คนทรวมอยรวมสรางสรรคพฒนาประชาธปไตยนน เปนคนทใชปญญา เขามงทจะสรางสรรคประโยชนสขแกชวตและสงคม ดวยการใชปญญาพจารณา เลอกเฟนวนจฉยวา อะไรเปนความจรง ความถกตองดงาม เปนประโยชนทแทจรง เพอจะทาตามทมองเหนดวยปญญานน ใหบรรลประโยชนสขทแทจรง

ความจรง ความถกตองดงาม และประโยชนทแทนน เปนเปาหมาย เปนจดหมายสงสดทเขาใฝปรารถนาจะเขาถง คนทเปนอยางวาน ถาเขาจะเขารวมประชมพจารณาเรองอะไร ใจของเขาแตละคนกทม กพง กมงตรงไปทตวความจรง ความดงาม ตวประโยชน และสาระทจะนามาใชแกปญหาของชวตและสงคมใหสาเรจ

ดวยความใฝปรารถนาอยางแรงกลาตอตวความจรง ตอสาระทแทอนน เขาจะสละเรยวแรงกาลงสตปญญาความคด และแสวงหารบฟงทกสงทกอยางทจะชวยใหเขาเขาถงตวความจรงหรอสาระนน จนไมมองไมใสใจกบเรองจกจกปลกยอยทไมเกยวของกบการหาความจรง เชน การขดแยงกระทบกระทงความรสกตางๆ เขามองขามไปไดหมด ถาไมเขาถงสาระ ยงจบเอาตวความจรงไมได เขาไมยอมหยดเลก

๑๖๖ การเมอง แคทพระควรจะพด

ดวยเหตน เขาจงยอมตว และยอมกนได เพอเหนแกการทจะเขาถงความจรงและสาระนน แลวกจะเกดบรรยากาศแหงการแสวงหาความจรงและสารตถะขนในทประชมนน ซงเปนบรรยากาศทพงประสงคในระบอบประชาธปไตย

เพราะฉะนน ในสงคมประชาธปไตย คนจะยอมตวได และยอมกนได เพอเหนแกความจรง ความถกตองดงาม เหตผล ตวประโยชนทแท หรอสาระทจะเปนตวแกไขปญหาอนน

ขอใหลองตรวจสอบด ในสงคมทเขาพฒนาประชาธปไตยไปไดอยางนบวาคอนขางด จะตองมลกษณะอยางน ทพฒนาไปไดไกลพอสมควร

ความจรง ความถกตองดงาม เหตผล ตวประโยชนทแท และสาระทจะเปนตวแกปญหาน ใชคาเรยกสนๆ คาเดยว กคอ “ธรรม” นนเอง

ดงนน จงพดสนๆ วา ในสงคมประชาธปไตยนน คนจะยอมตว และยอมกนไดเพอเหนแกธรรม เพราะเขายอมรบนบถอธรรมนน ใหเปนสงทยงใหญเหนอกวาตวตนของเขา ทกคนถอธรรมเปนใหญ และยอมไดเพอเหนแกธรรม

คนทถอธรรมเปนใหญ และยอมใหแกธรรมนน เ รยกเปนคาศพทว า “ธรรมาธปไตย”

คนในสงคมประชาธปไตย แตละคนจะตองเปนธรรมาธปไตย ถอธรรมเปนใหญ ยกธงธรรมขนนาหนา เอาธรรมเปนตราช

แตละคนมความถอตว ตองการใหตวใหญเดนสาคญ เรยกงายๆ วามมานะ แตถาการถอตว ความปรารถนา ความยงใหญ หรอโดดเดน การแสวงหาอานาจแกตน หรอมานะนนจะเกนขอบเขตมาถงระดบทจะกลายเปนอปสรรคตอการแสวงหาความจรงความถกตองดงาม หรอเปนการเบยดเบยนขมเหงผอน กอโทษทาลายประโยชนสขของสงคมแลว กเรยกวา มานะนนมาขดกบธรรม

ถามานะ นนมาขดกบธรรม มานะนนจะตองถกหยดยง มานะจะตองยอมแกธรรม ธรรมจะตองชนะ คอจะตองปฏบตตามธรรม และเพอธรรม ไมใชปฏบตตามมานะ การปฏบตไดอยางน เรยกวาเปนการถอธรรมเปนใหญ คอเปนธรรมาธปไตย

ไมเฉพาะมานะเทานน ตณหากเชนเดยวกน ถาการแสวงหาความสขสาราญหรอการแสวงหาผลประโยชนเกนขอบเขตออกมา และจะกลายเปนการเสยหายตอธรรม เชนเปนการเอาเปรยบผอน กอความเดอดรอนแกสงคม เปนตน ตณหาจะตองหยด

การสรางสรรคประชาธปไตย

๑๖๗

ตณหาจะตองยอมแกธรรม ธรรมจะตองชนะ จะตองปฏบตตามธรรม ไมใชปฏบตตามตณหา ถาทาไดอยางน กเปนการถอธรรมเปนใหญ เปนธรรมาธปไตย

ทฐ กเชนเดยวกน แมวาทกคนจะยดถอในความเหนของตน แตกจะตองยอมตวทจะรบฟงขอมลและเหตผลตางๆ แมทแปลกจากทฐของตน เพอมงตอธรรม และถาพสจนความจรงไดแลว กลายเปนวาทฐของตนผดจากธรรม กจะตองยอมสละวางทฐของตน แลวยอมรบตามธรรม

แมจะยดถอในลทธนยมอดมการณใดๆ กตองเปดใจตอความจรงและเหตผลทเปนธรรม และหากจะเผยแพรทฐ ลทธศาสนา หรออดมการณของตนหรอพวกตน กตองทาตามเหตผลอยางเปนธรรม และชอบธรรม ไมผกขาด ไมบบคนบงคบคนอน ไมหลอกลวงหรอใชวธการทไมซอตรง คอ จะตองใหธรรมเปนใหญ ไมใหทฐเหนอธรรม

คนทถอธรรมเปนใหญ แมจะปฏบตตามหลกธรรมาธปไตยไดเพยงในขนลบ คอไมใหตณหา มานะ ทฐ อยเหนอธรรม แตใหตณหา มานะ ทฐ นนหยดยงอยไดในขอบเขตทไมละเมดธรรม หรอไมเสยธรรม แมจะปฏบตไดเพยงในขนน กพอใหเรยกวาเปน คนทปกครองตนเองได

เมอประชาชนปกครองตนเองได มความสามารถในการปกครองตนอยางน การสรางสรรคประชาธปไตยกสาเรจ เพราะ ประชาธปไตย คอการปกครองของประชาชนทปกครองตนเองได และ ประชาชนทปกครองตนเองได กคอ ประชาชนทเปนธรรมาธปไตย ดงทวา

เพราะฉะนน ประชาธปไตย กคอ การปกครองของประชาชนท (โดยทวไปหรอสวนใหญ) เปนธรรมาธปไตย หรอการปกครองของประชาชน ทเมอตณหา มานะ ทฐ มาถงเสนขดของธรรม ตณหา มานะ ทฐนน จะตองหยด

๑๖๘ การเมอง แคทพระควรจะพด

ประชาธปไตยจะสมฤทธ ประชาชนตองเปนธรรมาธปไตย คาพดทวา “รฐบาลของประชาชน” นน กเปนทรกนโดยมากวา เปนวาทะของประธานาธบดลนคอลน ของประเทศอเมรกา คาเตมของทานวา “รฐบาลของประชาชน โดยประชาชน เพอประชาชน”∗ เปนวาทะทนบถอกนมาก แทบจะถอเปนคาจากดความของประชาธปไตยเลยทเดยว

คนอเมรกนนภมใจ และจาไดทวกน ถงกบมการจดวาเปนสงหนงทคนอเมรกนทกคน แมแตเดกนกเรยนชนประถมกตองร คนชาตอนๆ กรจก และใชอางกนมาก

อยางไรกด ทานผพดคงไมไดมงใหเขาใจวา เรองของประชาธปไตยจะจบอยแคเปนการปกครองของประชาชนเทานน คาพดนนเปนเพยงคาสรปเรมตน สาหรบพจารณารายละเอยดอนๆ กนตอไป

ขอสาคญกคอ เปนคากลาวทโยงความสมพนธเอาไวระหวางประชาธปไตยกบประชาชน ใหเหนวา เมอพดถงประชาธปไตย กตองเกยวโยงไปถงประชาชน หรอเมอจะพจารณาอะไรทเกยวกบประชาธปไตย กตองพจารณาถงประชาชนดวย

อยางนอย สงหนงทแฝงอยในคาพดนนกคอ คณภาพของประชาธปไตย เมอพ ดว าประชาธ ปไตยเป นการปกครองของประชาชน กแสดงวา คณภาพของประชาธปไตย ขนอยกบคณภาพของประชาชน คอ ประชาธปไตยทด กตองเปนการปกครองของประชาชนทด

ประชาชนทด คอประชาชนอยางไร กคอทไดพดมากอนนนแลววา ประชาชนทปกครองตนเองได หรอประชาชนทเปนธรรมาธปไตย

สมยกอนโนน ประเทศไทยกด ประเทศอนๆ ทวๆ ไปกด มการปกครองดวยระบบราชาธปไตย และเรากมการปกครองแบบราชาธปไตยทดบาง ทไมดบาง ซงขนตอคณภาพของผปกครอง คอพระราชาหรอกษตรยนนๆ

∗ “ … government of the people, by the people, for the people….” (คาลงทายในการปราศรยของประธานาธบด อบราฮม ลนคอลน ณ สสานสมรภมสงครามกลางเมอง ท Gettysburg วนท ๑๙ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๔๐๖ (ค.ศ. ๑๘๖๓) เชน ใน The Dictionary of Cultural Literacy, 1991 และ A First Dictionary of Cultural Literacy, 1991

การสรางสรรคประชาธปไตย

๑๖๙

มาถงเวลาน เมอเรามการปกครองแบบประชาธปไตยทประชาชนเปนผปกครอง การปกครองแบบประชาธปไตยนน กอาจจะดบาง ไมดบาง แลวแตคณภาพของประชาชน ทเปนผปกครองนน เชนเดยวกน

ผปกครองทยงใหญทสดในระบอบราชาธปไตย เรยกวาพระเจาจกรพรรด ในทางพระพทธศาสนากาหนดคณสมบตของพระเจาจกรพรรดไวเปนขอแรกทเดยว วาพระเจาจกรพรรดทรงเปนธรรมาธปไตย∗ ถอธรรมเปนใหญ เคารพธรรม ยาเกรงธรรม ยดธรรมเปนธงชย

ถาจกรพรรดหรอราชาผยงใหญ ไมถอธรรมเปนใหญ ไมตงอยในธรรม กจะหาแตความสขสาราญสวนตว เอาแตใจและใชอานาจตามอาเภอใจ ใชอานาจนนบบคนขมเหงประชาชน กจะมแตความทกขยากเดอดรอนทวบานทวเมอง

แตถาพระเจาจกรพรรดหรอองคราชา เปนธรรมาธปไตย ตงอยในธรรม กจะทรงใชทรพยสมบตและอานาจในการสรางสรรคประโยชนสข ทาใหบานเมองสงบเรยบรอย ประชาชนอยรมเยนไปทว

ในระบอบราชาธปไตย อานาจสงสดอยทองคราชาหรอพระมหากษตรยผเดยว ดงนนการทจะใหไดการปกครองทด กจงตองยาเนนใหองคราชานนเปนธรรมาธปไตย

แตเมอเปลยนมาเปนระบอบประชาธปไตยแลว อานาจสงสดเปลยนมาอยในมอของประชาชน เพราะฉะนน ความเปนธรรมาธปไตยกตองกระจายไปอยทประชาชนทกคน หมายความวา อานาจอยทใคร ใครเปนผใชอานาจ ผนนตองเปนธรรมาธปไตย

เพราะฉะนน ในเวลาน เมอเราปกครองดวยระบอบประชาธปไตยแลว และอานาจอยกบประชาชน ประชาชนกตองมความรบผดชอบทจะทาตนใหเปนธรรมาธปไตย

ถาประชาชนไมถอธรรมเปนใหญ ไมเปนธรรมาธปไตย ไมตงอยในธรรม ไมใชปญญา เอาแตใจ ตามใจกเลส และใชอานาจตามอาเภอใจ กจะปกครองตนเองไมได ประชาธปไตยกไปดไมได และประชาชนนนแหละจะเดอดรอน เพราะเบยดเบยนขมเหงเอารดเอาเปรยบแยงชงกนเอง แลวในทสด ประชาชนนนเอง กอาจจะเปนผเรยกรองเชอเชญผเผดจการใหเขามารวบยดอานาจไปปกครอง ∗ จกกวตตสตร, ท.ปา.๑๑/๓๕/๖๕

๑๗๐ การเมอง แคทพระควรจะพด

เพราะฉะนน ถาจะใหประชาธปไตยดารงอยได และเปนประชาธปไตยทด ประชาชนจะตองพฒนาตนใหเปนธรรมาธปไตย เมอตนเองแตละคนมคณสมบตเปนธรรมาธปไตยแลว กไปปฏบตการแสดงออกตามรปแบบของระบอบประชาธปไตย

ในการถอธรรมเปนใหญนน “ธรรม” ทจะตองถอหรอเคารพยดเปนหลกเปนมาตรฐาน อาจแบงคราวๆ ได ๒ ระดบ คอ

ในระดบทถอ ธรรม ไดแก หลกการ กฎเกณฑ กตกาตางๆ อนชอบธรรม ทไดตกลงกนวางไว

ในระดบทแท ธรรม ไดแก ความจรง ความถกตอง ความดงาม และประโยชนสข ทแทจรง ซงมองเหนไดดวยปญญาทพฒนาจนเขาถงความจรงแทของธรรมชาต

อยางนอย ถายงไมมสตปญญาทจะมองเหนธรรมทเปนความจรงแท กตองทาไดถอไดในขนตน ทเปนระดบรปธรรม คอ เคารพหลกการ กฎ ระเบยบ กตกา อนชอบธรรม ทไดตกลงวางกนไว

เมอประชาชนเจาของอานาจตองเปนธรรมาธปไตย บคคลทไดรบมอบอานาจจากประชาชน หรอใชอานาจในนามของประชาชน คอผแทนและนกการเมองทงหลาย กยงตองเปนธรรมาธปไตย

สาหรบนกการเมองและผแทนของประชาชนนน จะตองเขาใจวาประชาธปไตยไมใชการตามใจประชาชน ไมใชการเอาอกเอาใจ ตลอดจนไมใชการประจบประชาชน

เราเคยเหนคนมอานาจหรอคนทเปนใหญ มคนแวดลอมคอยเอาอกเอาใจ เรารวาการประจบสอพลอผเปนใหญหรอผมอานาจนน เปนสงเลวรายไมถกตอง ฉนใด เมอประชาชนเปนใหญ เปนเจาของอานาจ แมวาจะตองยอมตออานาจของประชาชน แตการทผแทนหรอนกการเมองจะประจบเอาใจประชาชน กเปนการไมถกตอง ฉนนน

ประชาชนจะตองไมหลงเพลดเพลนไปกบการพะเนาพะนอประจบประแจงเอาใจนน ประชาชนจะตองคงอยในหลกการทถอธรรมเปนใหญ และนบถอนกการเมองทเปนธรรมาธปไตย มความพอใจทนกการเมองหรอผแทนของตนถอธรรมเปนใหญ แมวาเขาจะมาวากลาวคดคานตกเตอนตนโดยเหตผล

นกการเมองทไมเปนธรรมาธปไตย เปนคนไมคงท เชน เมอยงไมมอานาจยงไมไดฐานะตาแหนง กเอาอกเอาใจประจบประแจงประชาชน แตพอมฐานะไดอานาจแลว กขมขบงคบแสดงอานาจตอประชาชน

การสรางสรรคประชาธปไตย

๑๗๑

สวนนกการเมองทด ทเปนธรรมาธปไตย เปนผมหลกการทแนนอน คงเสนคงวา ไมขมขประชาชน แตกไมพะเนาพะนอประจบประชาชน ไมตามใจประชาชนในทางทผด เขาจะยนหยดอยในธรรม เพราะเขาทาหนาทในนามของประชาชนทเปนธรรมาธปไตย

จะเรยกรองประชาธปไตย ตองเรยกรองใหสรางสรรค ตามทกลาวมาน จะมองเหนลกษณะสาคญ ๒ อยางของสงคมประชาธปไตย คอ

ก) วถชวตแหงความพอด ทเปนสายกลาง ซงองคประกอบและปฏบตการทงหลาย ไดสดสวนสมดลกน ไมมากเกนไป ไมนอยเกนไป ไมตงไป ไมหยอนไป เปนไปอยางรจกประมาณ มดลยภาพ

ข) การยอมรบศกยภาพของมนษย วาบคคลแตละคนมความสามารถทพฒนาได ซงจะทาใหสามารถดาเนนชวตทดงาม และรวมอยรวมสรางสรรคสงคมทดงามดวยกนได

แตการยอมรบศกยภาพนน มองอกแงหนงกเปนการบอกแจงเงอนไขไปดวยพรอมกนวา ศกยภาพนนจะตองไดรบการพฒนา คอจะตองมการศกษา เพอใหบคคลมสตปญญา สามารถคดวนจฉย เลอกตดสนใจ และใชเสรภาพเปนตนไดอยางถกตองพอด ซงจะตองมการพฒนาปญญากนเรอยไป และปญญาทพฒนาดแลวนแหละ ทจะบอกใหรวา วถชวตแหงความพอด ทเปนดลยภาพนนอยทไหน

การพฒนาศกยภาพ ในทสดจงไดตวปญญาทมาบรรจบกบวถชวตแหงความพอดทเปนประชาธปไตย คอกลายเปนเรองเดยวกน

การทจะสรางสรรคประชาธปไตยหรอพฒนาประชาธปไตยได จะตองมการกระทาอยางจรงจง ซงกหมายถงการใชปญญาอยางจรงจง การทาจรงจงนไมไดหมายความวารนแรง แตความจรงจงหมายถงความทมใจแนวแนมนคงทจะทาสงนนๆ ดวยความยงยน อดทน ไมใชทาผลผลามรอนแรงเพยงชววบแลวกผานไป

เพราะฉะนน จงไดพดไวแตตนวา เพอจะใหคนทสนชวตไปน ไมสนชวตไปเปลา คนทอยเบองหลงจะตองมจตสานกในประชาธปไตยอยางถกตอง ทจะมความจรงจง ไมใชตนตมไปกบเหตการณชวประเดยวประดาว แลวกลมเลกไป เราตองการการกระทาทเรยกวาระยะยาว ททาดวยความอดทนตงใจจรง

๑๗๒ การเมอง แคทพระควรจะพด

ความตงใจทาจรงทแท หมายถงการใชปญญาอยางจรงจงโดยบรสทธใจ ซงจะตองมาคดกนอยางพจารณาเหตผลใหถองแท วาอะไรกนแนเปนเหตเปนผลในสงคมของเรา เราจะจดการอยางไรทจะจดสรางรปแบบทเหมาะสมกบสงคมของเราขนได คดกนโดยใชปญญาอยางจรงจง

สาระเหลานไมใชสงทจะสถาปนากนไดในชววนเดยววนพรงเสรจ การสถาปนาประชาธปไตยเปนงานทตองทาระยะยาว และความคดทจะทาอะไรทเปนเรองระยะยาวนเปนสงทสาคญมาก เพราะตองมความจรงจง และใชปญญาอยางแทจรง

ทงหมดทพดมาน เปนเรองหนงทนาขนมาเสนอเพอใหเหนวา โดยแทจรงแลว เราจะตองพฒนาประชาธปไตยใหครบถวน ทงรปแบบ และเนอหาสาระ

ในดานเนอหาสาระ ไดยกเอาหลกการสาคญอยางหนงของประชาธปไตย คอเรองเสรภาพ ขนมาพดไวเปนตวอยาง เพอใหเหนวา การจะมประชาธปไตยทดนน ไมใชเพยงแคเอาอยางรปแบบเขามาใชตามไปเทานนกสาเรจ แตมสงทจะตองเพยรพยายามทาดวยความตงใจจรง

เฉพาะอยางยง ตองมการแสวงปญญา และใชปญญาอยางจรงจง โดยใหบคคลมเสรภาพทจะพฒนาศกยภาพของตน และใหศกยภาพนนอานวยผลดดวยการใชเสรภาพในทางทเกอกลตอชวตและสงคม ทาใหเสรภาพในระบอบประชาธปไตยเปนไปอยางสมดล โดยเปน เสรภาพของคนทปกครองตนเองได คอคนทเปนธรรมาธปไตย

พดสนๆ วา การสรางสรรคประชาธปไตย ไมใชเรองงายๆ ทจะไดมาสาเรจเพยงดวยการเรยกรอง คอไมใชเปนสงสาเรจรปทใครจะหยบยนใหได เพยงตามคาเรยกรอง

ถาไมทาความเขาใจกนใหดอยางชดเจน การสรางสรรคประชาธปไตยนน อาจจะเปนวถอนยาวไกลทเดนไปไมถง เพราะมวเดนวนเวยนกนอยแคตนทางทจะไป

การเรยกรองประชาธปไตย นน ควรมองใหครบทง ๒ ชน คอ ทงระดบรปแบบหรอระบบ และระดบเนอหาสาระ

การเรยกรองทพดถงกนทวไปนน ถามสตระลกด กจะเหนวา เราไดทากนอยในระดบของรปแบบเปนสาคญ หรอมองกนแครปแบบเทานน และ…

บางททเรยกรองนน กเปนเพยงการทจะใหเขาหยด ใหเขาเลกปดกนขดขวางการทเราจะดาเนนการตามรปแบบหรอระบบทเราตองการเทานนเอง ไมใชวาใครจะเอาประชาธปไตยมาหยบยนใหเราได

การสรางสรรคประชาธปไตย

๑๗๓

แตไมวาจะอยางไรกตาม การเรยกรองประชาธปไตยในระดบรปแบบนน จะตองมความเพยรพยายามจรงจง ทจะเอามาโยงตอเขากบการสรางสรรคประชาธปไตยในระดบเนอหาสาระ

ถาไมทาอยางนน เมออะไรๆ เงยบกนไปนานๆ หนกลบมามองอกครง เราอาจจะตองสลดใจหรอสมเพชตนเองวา นหรอคอผลทไดมาจากการลงทนถงเพยงนน

การเรยกรองประชาธปไตยทแท เปนสงทจะตองทากนตลอดเวลาตอไปอกนาน เปนการเรยกรองทตองทาตอประชาชนทกคน

โดยเรมตนทตวเรานแหละ ทจะตองสารวจความรความเขาใจและความเปนประชาธปไตยในตนเอง และนกคอ การเตอนจตสานกในการทจะสรางสรรคประชาธปไตยในระดบเนอหาสาระ หรอการเรยกรองกนใหสรางสรรคสาระของประชาธปไตยนนเอง

- ๓ - ประชาธปไตย

จะยนยงตองครบสามหลกใหญ

ประชาธปไตยอเมรกน จะคบขนเพราะขาดเอกภาพ ในประเพณของประชาธปไตย ถอกนมาวา สงคมประชาธปไตยมหลกการพนฐาน ๓ ประการคอ เสรภาพ สมภาพ (ความเสมอภาค) และ ภราดรภาพ พดตามคาของเจาของเรองเดมวา liberty, equality และ fraternity

ประเทศสหรฐอเมรกาน แมจะไมใชเปนตนตารบเดมของประชาธปไตย แตในปจจบนกถอกนวาเปนผนาในหมประเทศประชาธปไตยทงปวง

ในประเทศอเมรกาน หลกการแหงเสรภาพหรอ liberty หรอ freedom ไดรบการเนนยาเปนอยางยงมาตลอดแตตน คเคยงกบหลกการทสองคอ สมภาพ/ความเสมอภาค หรอ equality

ความเสมอภาคน นอกจากมความสาคญในสถานอนหลายประการแลว กทาหนาทเปนตวจากดขอบเขตของเสรภาพใหเกดความสมดลหรอพอด อยางทกลาวแลวขางตน ทาใหมเสรภาพทเทาเทยมกนหรอ equal liberty

สวนหลกการท ๓ คอ ภราดรภาพ หรอ fraternity นน ไมคอยมการกลาวถงในประเพณประชาธปไตยของอเมรกา

คาวา fraternity แทบจะหาไมพบในหนงสอและเอกสารเกยวกบประชาธปไตยในอเมรกา และถงจะมใชบอยในบางกรณ กเปนการใชในความหมายอยางอน เชนเปนชมรมหรอสมาคมนกศกษา

การสรางสรรคประชาธปไตย

๑๗๕

อยางไรกตาม แมวาสงคมอเมรกนจะไมคอยพดถงคาวา fraternity ทแปลกนมาวา “ภราดรภาพ” แตกไมไดหมายความวา หลกการนไมไดรบการยดถอเปนสาคญในประชาธปไตยของอเมรกา

วาทจรง อเมรกากยดถอหลกการขอท ๓ นอยางมาก แตเขาใชคาศพทอน ซงเนนแงความหมายดานอน หมายความวายดถอหลกการเดยวกน แตเนนความหมายดานอน ซงสอดคลองกบภมหลงของสงคมของเขา สงคมอเมรกนนน ถอวาประเทศชาตของตนเกดจากคนหลายเชอชาต หลายเผา ตางผวพรรณ ตางลทธศาสนา อพยพเขามาอยรวมกน สงคมอเมรกนจะดารงอยไดดวยด กตอเมอคนตางพวกตางเผาเหลาน ประสานกลมกลนเปนอนหนงอนเดยวกน ฉะนน สงคมอเมรกนจงเนนความสาคญของหลกการท ๓ น ในแงของความม “เอกภาพ” เมอจบจดนไดแลว กจะเหนไดทนทวา อเมรกนมคาศพทมากมายทแสดงถงความยดถอหลกการนตามความหมายในแงเอกภาพนน เชน ทเดนทสด คอคตแหง melting pot หรอ smelting pot ทถอวา สงคมอเมรกนเปนเบาหลอมคนตางผวตางเผาพนธใหละลายรวมเขาเปนชนชาตเดยวกน เปน one people หรอเปนเผาชนใหมคอ new race

ตลอดจนมคาขวญของชาตวา “epluribus unum” (จากหลาย กลายเปนหนง) คนอเมรกนภมใจในคตแหงความเปน “เบาหลอม” หรอ melting pot นมาก ถอเปนความดเดน และเปนปจจยสาคญอยางหนงแหงความเจรญกาวหนาของประเทศตน ถงกบมผพดวา ไมมชนชาตใดในประวตศาสตรทประสบความสาเรจในการจดการกบความหลากหลายในทางเชอชาตไดเรยบรอยเหมอนสหรฐอเมรกา (The American Kaleidoscope) หรอวาไมมชนชาตอนใดสามารถประสานประชาชนตางเชอชาตตางชนชาตใหรวมเขาดวยกนในวฒนธรรมอนหนงอนเดยวไดสาเรจผล เหมอนอยางประเทศสหรฐอเมรกา (คายกยองของนาง Margaret Thatcher)

ถงแมวาคนไทยคงจะคานในใจวา เทาทผานมาแลว สงคมไทยเรามปญหาในเรองความขดแยงแตกแยกทางเชอชาตศาสนา นอยกวาสงคมอเมรกน ทจรงนน สงคมอเมรกนไดประสบปญหาเกยวกบความแตกแยกในทางเชอชาตศาสนาและวฒนธรรมมาโดยตลอดตงแตตน โดยเฉพาะปญหาการแบงผวหรอเหยยดผว ความสาเรจของเบาหลอมนนไมสมบรณเลย และปญหาความแตกแยกนน กไดรนแรงขนมาเปนระยะๆ ตลอดจนกระทงปจจบน

๑๗๖ การเมอง แคทพระควรจะพด

โดยเฉพาะปจจบนน ปญหาความแตกแยกทงดานเชอชาตและวฒนธรรมไดลกลามรนแรงขนเดนชดเปนพเศษ ทงไมมความหวงวาปญหานจะสงบเรยบรอยลงไดอยางไรในอนาคต หนงสอของผรชาวอเมรกนทานหนง ถงกบสรปทายวา

รอยแยกหางอยางมหมาในทางเชอชาตยงคงอย และมเครองสอแสดงนอยเหลอเกนวารอยแยกหางนจะปดชดลงไปไดในศตวรรษหนาน (Hacker, 219) คาบรรยายสาระของหนงสอเลมนนสรปโดยตงขอสงสยเอากบสงคมของ

ตนเอง โยงตอไปถงเรองอสรเสรภาพดวยวา หนงสอเรอง Two Nations เปนเครองพสจนทยนยนวา อสรเสรภาพท

พวกเราเอยอางวาเรามสวนรวมอยทวกนน อาจเปนเพยงภาพมายาเทานน (Hacker, front flap)

ปญหาความแตกแยกราวรานขาดความประสานสามคคในทางเชอชาตและวฒนธรรมน เปนรอยดางและโรครายทกดกรอนบอนทาลายประชาธปไตยอเมรกน และสนคลอนความฝนของอเมรกา (American Dream) ทาใหเกดปญหารายแรงในปจจบน และความกงวลหวนหวาดตออนาคตเพยงไร ลองอานหนงสอของชาวอเมรกนเองเพยงสามเลม กจะมองเหนภาพ เลมหนงชอ The Disuniting of America∗ ผเขยนเปนทปรกษาพเศษของประธานาธบดเคนเนด พรรคเดโมแครต อกเลมหนงชอ The De-Valuing of America∗∗ ผเขยนเปนรฐมนตรวาการกระทรวงศกษาธการ สมยประธานาธบดเรแกน พรรครปบลกน อกเลมหนง ชอ Two Nations ผเขยนเปนอดตศาสตราจารยมหาวทยาลยคอรเนลล∗∗∗ ทพดมามากเกยวกบอเมรกาในตอนน กเพอใหทาการอยางรเทาทนความจรง ถาจะเอาประชาธปไตยอเมรกนเปนความฝนของไทย กตองรเรองของอเมรกาใหด และนาบทเรยนของเขามาใชใหเปนประโยชน

สงคมอเมรกนนน มชอวาไดเชดชหลกการแหงเสรภาพและความเสมอภาคมาอยางดเยยม ประสบความสาเรจในการใชหลกการทงสองขอนนในทางปฏบต แตกทาทาจะมาอบจนเพราะปญหาเกยวกบหลกการทสาม ซงแกไมตก และจะพาหลกการสองขอตนซวนเซ หรอลมไปดวย ∗ Arthur M. Schlesinger, Jr., The Disuniting of America (New York: W. W. Norton & Company, 1992) ∗∗ William J. Bennett, The De-Valuing of America (New York: Summit Books, 1992) ∗∗∗ Andrew Hacker, Two Nations (New York: Charles Scribner’s Sons 1992)

การสรางสรรคประชาธปไตย

๑๗๗

นบวาเปนเครองเตอนใจสงคมทจะพฒนาประชาธปไตยทงหลาย ใหพยายามรกษาเอกภาพและความสามคคในสงคมไว ระวงไมใหเกดความแตกแยกแปลกพวก รงเกยจเดยดฉนท ดถก ดหมนกน ในเรองถนฐาน ฐานะ เชอชาต สผว ลทธศาสนา และวฒนธรรม เปนตน

นเปนการชถงความสาคญของหลกการท ๓ ซงไมวาจะเรยกวาภราดรภาพ หรอเอกภาพ (หรอทศพททางพระเรยกวา เอกภาพ) กตาม จะตองถอวาเปนหลกการพนฐาน

สงคมอเมรกน แมจะถอวาหลกการขอนมความสาคญมาก แตโดยทวไปกจะเนนกนอยบอยมากเพยงหลกการท ๑ และ ๒ และแมจะมองเหนความสมพนธระหวางหลกการทงสามน แตกไมไดแสดงความสมพนธนนใหเหนเปนระบบทชดเจน จนกระทงไปๆ มาๆ ปญหาทเกยวกบหลกการขอน กกลายเปนโรคเรอรง ทจะบนทอนสงคมประชาธปไตยของอเมรกาอยางทกลาวมาแลว

ปญหาเสรภาพและความเสมอภาค ไมมวนหมด ถาไมมภราดรภาพ ตามปกต เรามกจะมองปญหาวาเรมจากเสรภาพกอน คอ ไลจากขอ ๑ ไปขอ ๒ แลวไปขอ ๓ ตามลาดบวา เมอมเสรภาพไมเทาเทยมกน เขาทาอยางนนได แตทาไมฉนทาบางไมได พวกนนทาได มได เอาไดอยางนน แตทาไมพวกฉนไมม ไมได เอาไมได ทาไมไดอยางนน กแสดงวาไมไดรบความเสมอภาค เมอไมมความเสมอภาคกน กสามคคเอกภาพกนไมได

พดยอนกลบวา ทสามคคเอกภาพกนไมได กเพราะไมไดรบความเสมอภาค ทไมเสมอภาค กเพราะมเสรภาพไมเทาเทยมกน อนนกเปนปญหาแบบหนง

แตบางทปญหากลบในทางตรงขาม คอเรมเปนปญหาจากหลกการขอท ๓ (ภราดรภาพ/สามคคเอกภาพ)กอน แลวจงลงมาขอท ๒ (สมภาพ/สมานภาพ/ความเสมอภาค) และ ขอท ๑ (เสรภาพ) คอ เมอประชาชนแตกแยก ไมรกใครสามคคกน มความรงเกยจเดยดฉนทตอกน เขากจะเพงจองมองกนทนทวา พวกนนได พวกนนมอยางนนๆ ทาไมพวกเราไมได ไมมอยางนน พวกโนนทาได เปนไดอยางนนๆ ทาไมพวกเราทาไมได เปนไมได ปญหาในขอท ๒ วา ไมไดรบความเสมอภาค และขอท ๑ วา ขาดเสรภาพอยางนนอยางน คอไดเสรภาพไมเทากบพวกนนพวกโนน กตามมาทนท

๑๗๘ การเมอง แคทพระควรจะพด

แมแตเรองทไมนาจะเปนปญหา กมองใหเปนปญหาขนมาจนได เพราะเมอใจไมรกกนแลว ญาตดกนไมได กคอยเพงมองเหนแงรายกนอยเรอย

เปรยบเทยบใหเหนไดงายๆ เหมอนอยางพนองในครอบครวเดยวกน ถาพอแมลาเอยง ปลอยลกคนนน ตามใจลกคนน บบบงคบลกคนโนน เกดปญหาเสรภาพขนมา และเกดความรสกวาไมไดรบความเสมอภาค ลกๆ กอาจจะแตกแยกแกงแยงทะเลาะววาท ไมรกใครสามคคกน เปนพนองกนแตเพยงในนาม ไมเปนพนองกนจรง ขาดภราดรภาพ

บางทปญหาไมไดมาจากพอแมลาเอยง แตลกๆ เองไมรกใครสามคคกน พอเปนอยางนแลว กคอยเพงจองมองกน ใครจะไดมากนดนอยหนอย เปนไมได เกดเรองทนท แมวาจะไมตงใจ ไมมเจตนา กเกดเปนปญหาขนมา เรองเลกกกลายเปนเรองใหญโต ยอมกนไมได ตงแงกนอยเรอย เดยวคนนวาไมไดรบความเสมอภาค เดยวคนนนวาไมมเสรภาพ หรอไดเสรภาพไมเทากน ในครอบครวมแตความระหองระแหงวนวาย ไมมความสข

ในทางตรงขาม ในอกครอบครวหนง พนองรกใครสามคคกน และพอแมกไมมเจตนาจะลาเอยง มอะไรไดมา กแบงกนไป ใหเทาๆ กน บางทไดมากนอยกวากนบาง กเตมใจกน ไมวาไมรสกอะไร ยงกวานน บางครงคนนนยงสละใหคนน คนนยงแถมใหคนโนนอก คนทไดมาก กไมยอมเอา จะเอาไปแบงอก เรองทหมนเหมนาจะเปนปญหากไมเกดเปนปญหา หรอเรองใหญกกลายเปนเรองเลก ทงหมดนกเพราะรกกน มความเปนพเปนนองกนอยางแทจรง อยกนดวยนาใจ

เพราะฉะนน การปองกนและแกปญหา จะตองทาจากจดเรมทงสองทาง คอทงจากตนไปหาปลาย และจากปลายมาหาตน

เรมจากตนไปหาปลาย คอ ไลจากขอ ๑ ตอ ๒ ไป ๓ ตามลาดบ กตองจดใหประชาชนมเสรภาพอยางถกตอง และใหไดมเสรภาพนนอยางเทาเทยมกน เกดความเสมอภาค แลวจะไดไมทะเลาะววาทแกงแยงขดแยงกน และอาจจะสามคคกนได

ขอใหสงเกตวา ในทน ลงทายวา “อาจจะสามคคกนได” คอเพยงอาจจะเทานน เพราะความมเสรภาพและสมภาพ/เสมอภาคอยางทพดกนมาน ไมใชเหตปจจยอยางเดยวและเพยงพอทจะทาใหคนรกใครสามคคมภราดรภาพกนได

การสรางสรรคประชาธปไตย

๑๗๙

ยงมเหตปจจยอยางอนอกทสาคญมาก ทจะทาใหคนแตกแยกรงเกยจเดยดฉนทกน และแมแตคาวาความเสมอภาคกมความหมายแงมมกวางกวาทเขาใจกนทวไป ทเนนในแงวามสทธเสรภาพเสมอกน ไดรบการปฏบตเสมอหนากน ความเสมอหรอสม มแงมมความหมายมากกวานน และแงมมความหมายอยางอนบางอยางเปนปจจยตวสาคญทจะใหเกดภราดรภาพ หมายความวา ภราดรภาพ/สามคคเอกภาพ จะเกดขนไดตอเมอมความเสมอภาคอยางลกซงทจะพดในทางธรรมตอไป

ดานทสอง เรมจากปลายมาหาตน คอ ยอนจากขอ ๓ ลงมาขอ ๒ จนถงขอ ๑ วธแกและกนปญหา ไดแก พยายามสรางความสมครสมานสามคค ใหประชาชนมความรกใครพรอมเพรยง มความรสกและความสมพนธทดตอกน ดจเปนญาตพนอง

เมอประชาชนมภราดรภาพ หรอสามคคเอกภาพนแลว กจะปรบเรองความเสมอภาคและเสรภาพใหเขาทลงตวสอดคลองไปกนไดอยางด

ในทางปฏบต ตองทาทงสองดานประกอบกน ดานแรกจากตนไปหาปลาย คอใหมเสรภาพอยางเสมอภาคกนนน เปนความจาเปนทจะตองใหมเปนพนฐานไว

แตแคนนหาเพยงพอไม การแกปญหาจะเดดขาดหรอสาเรจจรง กตอเมอบรรลผลตามวธในดานทสอง คอยอนกลบจากขอ ๓ (ภราดรภาพ/สามคคเอกภาพ) ลงมา ซงจะทาใหไมมแงงอนหรอเพงจองหาแงหามมตอกน

ปญหาเกยวกบภราดรภาพนน อาจมมาในหลายรปแบบ เพราะเหตปจจยทจะทาใหคนแบงแยกขดแยง หรอเขากนไมได มหลายอยาง เชน ผวพรรณ เผาพนธ ภมภาค และลทธความเชอถอ เปนตน ซงแตละอยางกอาจจะตองใชวธการแกไขปญหาเฉพาะทตางๆ กนไป

แตไมวาจะเปนอยางไหน สงหนงทควรระวงไวกอน เพอไมใหเปนตวพลอยผสมทซาเตมปญหาทาใหแกไขยากมากขน กคอ การดถกดหมนและกดกนกนดวยเรองภมธรรมภมปญญา ซงมกจะพวงมากบความแบงแยกทเปนตวปญหาเดมดวย

มนษยนน เมอมความถอตวแลว กมกคอยจอง คอยมองคนอนพวกอนวาจะลบหลดถกกระทบกระทงหรอกดกนตน จนลมมองลมสารวจดตวเอง การแกปญหาไมใชอยทคนพวกอนจะตองพยายามไมดถกกดกนเราเพยงอยางเดยว แตตวเราเองจะตองคอยสารวจตรวจสอบและปรบปรงตนเองดวย สงคมประชาธปไตยเปนสงคมของคนทพฒนาตน เราจะตองถอคตวา อยามวถอตว แตจงทาตวใหนานบถอ

๑๘๐ การเมอง แคทพระควรจะพด

การศกษาเปนปจจยหลกในการพฒนาคน เพอปรบภมธรรมภมปญญาของประชาชนใหสมาเสมอกน และยงจะชวยในการแกปญหาความแตกแยกทเกดจากสาเหตอยางอนดวย แตการแกไขสาเหตเฉพาะเหลานน ตองอาศยความรและวธการอนๆ ดวย ซงเกนขอบเขตของเรองทจะพดในทน รวมความกคอ จะตองระลกไววา ถาไมสามารถสรางภราดรภาพ ขนมาใหประชาชนมสามคคเอกภาพกนดวยจตใจแทจรงแลว ปญหาเรองเสรภาพและความเสมอภาคกจะมอยเรอยไป จะไมมหลกประกนทจะทาใหประชาธปไตยมนคงยงยน

ปญหาสดทาย ทเปนบทพสจนมนษยชาต ในประเทศทเขาสระบอบประชาธปไตยใหมๆ หรอยงพฒนาประชาธปไตยไปไมไกล ปญหาจะโดดเดนทเรองเสรภาพและสมภาพ ซงเปนปญหาสาหรบประชาชนโดยสวนรวม คอเปนปญหาสาหรบประชาชนแตละคนเหมอนๆ กน และประชาชนกจะดนรนตลอดจนตอสเพอใหไดมาซงเสรภาพและความเสมอภาคน ในระหวางน ปญหาดานภราดรภาพไมคอยปรากฏ บางทดเหมอนกบไมม แตทจรงนน มนแฝงอยตลอดเวลา แตเมอใดไดพฒนาประชาธปไตยกนไปพอสมควร พอวาปญหาเรองการเรยกรองหาเสรภาพและสมภาพเบาบางลง เพราะประชาชนทวไปไดรบหลกประกนทจะมสทธเสรภาพและความเสมอภาคพอสมควร ในระดบทเรยกไดวาลงตวอยตวแลว ปญหาเกยวกบภราดรภาพ/สามคคเอกภาพทแฝงมานาน กจะโผลเดนขนมา (ในบางสงคม ปญหานอาจจะปรากฏเปนครงคราว แมในระหวางทยงดนรนเพอสทธเสรภาพและความเสมอภาค) และจะเปนปญหาทหนกหนายดเยอแกไขยากทสด อาจจะถงกบเปนจดตดตนของมนษยชาตกได ตวอยางทเหนไดชด กคอประเทศอเมรกานแหละ ทภมใจวาประชาชนมหลกประกนสทธเสรภาพและความเสมอภาคอยางดมาก แตปจจบนไดประสบปญหาความขดแยงแบงแยกรงเกยจเดยดฉนท ระหวางเชอชาต เผาพนธ สผว และวฒนธรรมเปนอยางมาก และปญหานนกรนแรงขนๆ ไมใชลดนอยลงเลย และยงไมมความมนใจวาจะแกปญหานลงไดอยางไร การเกดม และการใชถอยคาแปลกๆ ใหมๆ ในทางบวกบาง ในทางลบบาง อยาง multiculturalism และ political correctness มแตฟองสภาพสงคมอเมรกนทนงนงกบการพยายามแกปญหาน

การสรางสรรคประชาธปไตย

๑๘๑

แทบไมมประเทศชาตหรอสงคมใดเลย ทประกอบขนดวยประชาชนพวกเดยวกนลวนๆ มแตจะประกอบดวยกลมชน เผาชนตางๆ มากบางนอยบาง ซงแตกตางกนโดยเชอชาตบาง สผวบาง ลทธศาสนาบาง ภาษาและวฒนธรรมบาง ความแตกตางเหลาน พรอมทจะเปนปมกอปญหาไดตลอดเวลา และนคอตนตอของปญหาเกยวกบภราดรภาพ หรอสามคคเอกภาพ

พอปญหาการดนรนเพอสทธเสรภาพและความเสมอภาคทวไปเบาบางลงอยางทวาขางตนแลว ปญหาเกยวกบภราดรภาพ/สามคคเอกภาพทนอนเนองอย กจะโผลเดนชดออกมา และสงผลยอนกลบไปสปญหาเกยวกบสทธเสรภาพและความเสมอภาคอกครงหนง

แตปญหาสทธเสรภาพ และความเสมอภาค ทพวงมากบปญหาภราดรภาพน มาในรปใหมทแปลกออกไปจากเดม โดยจะมลกษณะสาคญ ๒ ประการ คอ

ก) เปนปญหาสทธเสรภาพและความเสมอภาคทไมเทากนระหวางกลมระหวางพวกวา พวกเราไมมสทธเสรภาพเหมอนอยางพวกเขา เราไมมความเสมอภาคกบพวกนน ไมใชปญหาของประชาชนแตละคน และ

ข) คราวน ปญหาเสรภาพกบปญหาความเสมอภาคจะมาบรรจบเปนเรองเดยวกน คอ เปนปญหาวา กลมชนหรอเผาพวกตางๆ มสทธเสรภาพไมเทาเทยมกน หรอมเสรภาพไมเสมอภาคกน วาพวกเขามเสรภาพอนน แตพวกเราไมมเสรภาพอนนน พวกเขาทา-ม-เปนอยางนนได แตพวกเราทา-ม-เปนอยางนนไมได เราจงไมมความเสมอภาคกบเขา

ในการแกปญหา จะตองทาทงสองระดบอยางทวามาแลวขางตน คอ ในขนพนฐาน จะตองใหเหนวาคนตางกลมตางพวก ไดรบสทธเสรภาพ และการปฏบตอยางเสมอภาคกน และอกระดบหนงคอ การสรางภราดรภาพ/สามคคเอกภาพ

แตกดงไดกลาวแลว การปองกนแกไขปญหาระดบทสองนยากมาก เพราะปญหาเกยวกบภราดรภาพ/สามคคเอกภาพน เปนปญหาทหยงลกถงจตใจ ซงเปนเรองของความเชอถอและคณธรรมอนโยงไปถงอปสรรคมากมาย เชน ความหวงแหนชาตพนธ ความรงเกยจเดยดฉนทในเรองสผวหรอเผาพนธ ความดถกดหมนกนในดานภมธรรมภมปญญาและวฒนธรรม ความยดมนในการแบงแยกตามลทธความเชอถอ เปนตน ซงรวมแลวกคอเปนปมทนาไปสปญหา การไมมความพรอมใจทจะสมครสมาน

๑๘๒ การเมอง แคทพระควรจะพด

ทงๆ ทภายนอกไมมเหตทจะทาใหตองแบงแยก แตเมอใจไมพรอมไมยอมทจะสมครสมานแลว ความสามคคเอกภาพและภราดรภาพกไมอาจเกดขนจรงๆ ได และเมอใจไมสมครสมานกนอยางน เรองทไมนาเปนเรอง กกลายเปนเรอง สงทไมนาเปนปญหากเปนปญหา ปญหาเลกกกลายเปนปญหาใหญ เพราะใจตงแงตอกนอยางทกลาวมาแลว ปญหาสทธเสรภาพไมเสมอภาคระหวางกลมระหวางหมกจะคงอยเรอยไป พรอมกบความขาดสามคค ไมมภราดรภาพ และจงไมอาจเกดมเอกภาพ แลวประชาธปไตยกไมอาจสมฤทธอยางจรงแทในสงคม

ถาถอวามนษยเปนสตวประเภทเดยวกนทงหมด สบเชอสายมาจากบรรพบรษเดยวกน แลวขยายตวเพมจานวน แบงกนเปนหมเปนพวก แยกยายเหนหางกนไป

บดน เมอโลกแคบเขามา จนมวลมนษยเหมอนอยใกลชดเปนชมชนเดยวกน จะตองเกยวของสมพนธกนทงหมด ถงเวลาทจะตองอยรวมเปนสงคมเดยวกน มนษยจะสามารถทาลายเครองแบงแยกและความรสกเดยดฉนท แลวสมครสมานกลมกลนเขาเปนอนหนงอนเดยวกน โดยมความหลากหลายในความเปนหนงไดสาเรจหรอไม

เรองนอาจจะเปนปญหาสดทายของมวลมนษย และอาจจะเปนจดตดตนทแกไมตก และกจะเปนบททดสอบหรอพสจนมนษยชาตดวยวา มนษยนจะสามารถพฒนาศกยภาพของตนใหสาเรจ เพอบรรลถงสนตภาพและอสรภาพทแทจรงไดหรอไม

นกการเมอง นกปกครอง และประชาชนทใฝปรารถนาจะแกปญหาของสงคมมนษยอยางแทจรง และหวงทจะสรางสรรคประชาธปไตยทสมบรณมนคง จะตองเปนผมองการณไกล ไมใชมองอยแคปญหาเฉพาะหนาในการดนรนตอสเพอสทธเสรภาพและความเสมอภาคในบดนเทานน แตจะตองเตรยมวางแนวทางสาหรบการแกปญหาระยะยาว ใหพรอมไวแตเนนๆ ทเดยว

นกการเมองทจะทนกบยคตอไปน นอกจากจะตองมองการณไกล เปนผขามขดขนของกาลเวลาไปไดแลว จะตองเปน นกการเมองทมความเปนสากล คอกาวขามขดขนของเทศะไปสการแกปญหาของมวลมนษยชาตทวโลก คอ ปญหาสากลทมเสมอเหมอนกนทวโลกแหงความขาดภราดรภาพน

การทจะแกปญหาซงแฝงลกในใจของมนษยขอนได คงจะตองใชความเปนอจฉรยะทเดยว เพราะการแกปญหาดงกลาวน เกนขอบเขตของวธการดานการเมองการปกครองและเศรษฐกจเปนตน ทอยในฝายรปธรรม

การสรางสรรคประชาธปไตย

๑๘๓

เนอตวของปญหานอยลกลงไปเปนปมในจตใจ เกยวดวยความเชอถอและคณธรรมดงทกลาวแลว ซงจะตองใชปรชาญาณทางดานศาสนา ปรชญา ศลธรรม/จรยธรรม และศาสตรทงหลายทเกยวของกบมนษยทงหมดเขามาชวยแกปญหา อยางทเรยกวา จะตองบรณาการทกแดนแหงปญญาของมนษยเขามาใชในการแกปญหาน ซงจะสาเรจได กตองมการพฒนามนษยขนไปอกขนหนง ซงเปนขอททาทายจตปญญาของมนษย วาจะผานขนไปไหวหรอจะอบจนจบกนไปแคน

เมอพดมาถงจดน กทาใหนกถงชอของระบอบการปกครองน ทเ รยกวาประชาธปไตยนน ความจรงกเปนเพยงชอเรยกอยางหนง ซงเกดจากการมองความหมายโดยเนนไปทแงหนงดานหนงของมน กลาวคอ -

ทเรยกวา “ประชาธปไตย” กเพราะเนนความหมายในแงของอานาจ วาเปนการปกครองซงอานาจอยทประชาชน โดยประชาชนเปนใหญ แตถามองเนนในแงอนดานอน กอาจจะเรยกชออยางอน ดงทในสมยโบราณ เคยหรอบางท เรยกชอการปกครองทานองนวาระบอบสามคคธรรม คอเรยกชอโดยมองเนนไปทความสมพนธพนฐานระหวางประชาชน ทจะเปนแกนรกษาใหการปกครองระบอบนดารงอยได และสมฤทธผลสมตามความมงหมาย

สมภาพและเสรภาพจะไปด บนเวทแหงเอกภาพ ในทางพระพทธศาสนา ทานมองหลกการทงสามอยางนน โยงสมพนธเปนอนหนงอนเดยวกน ภราดรภาพ หรอ เอกภาพ เปนเหมอนสนาม หรอเวท หรออางเกบนา หรอหองประชม ทรองรบนกกฬา นกแสดง นกวายนา หรอสมาชกของทประชมใหรวมอยดวยกน โดยมความเปนอสระ พรอมกบความประสานกลมกลน ซงแตละคนอยในตาแหนงแหงททถกตอง เหมาะสม สมพนธกนไดด พฤตกรรมและความเปนไปตางๆ ทเปนเรองของเสรภาพ และความเสมอภาค กแสดงอยภายในแหลงรวมอนเดยวกนนน

เมอทกคนใชเสรภาพอยางเทาเทยมกน อยางประสานเกอกลกน ถกตองตามตาแหนงฐานะภายในทรวมนน ทกอยางกดาเนนไปดวยด เปนองครวมทสงบเรยบรอย

เพราะฉะนน พระพทธศาสนาจงแสดงหลกการใหญแหงภราดรภาพหรอเอกภาพไว โดยทหลกการใหญนครอบคลมความเปนอยและการปฏบตทเปนเรองของเสรภาพและสมภาพเอาไวในตว ใหมความหลากหลายทโยงกนไดในระบบทประสานเปนหนงเดยว

๑๘๔ การเมอง แคทพระควรจะพด

หลกการหรอหลกธรรมน เรยกวา สาราณยธรรม แปลวาธรรมเปนเครองระลกถงกน มความหมายทานองเดยวกบภราดรภาพ เปนหลกการทจะทาใหเกดความประสานพรอมเพรยงสามคคและผนกรวมกนเปนเอกภาพ หลกธรรมนมสาระสาคญซงสอนวา สงคมประชาธปไตยจะตองมเครองผกพนคนใหมความสามคครวมมอรวมใจกน เพราะการทแตละคนจะอยไดดวยด และเอาศกยภาพของตนมารวมสรางสรรคสงคมประชาธปไตยไดนน คนเหลานนจะตองมความสามคครจกรวมมอกนและอยรวมกนไดดวยด การรวมมอกนและอยรวมกนดวยดนน มลกษณะการแสดงออกตางๆ ซงเนนความมเมตตาปรารถนาดหวงประโยชนสขตอกน อนจะโยงไปหาหลกการพนฐาน คอการทคนเราจะตองใชปญญา คอบอกวา จะตองใชปญญานน บนพนฐานของเมตตา หมายความวาใชปญญา โดยมเมตตาประกอบ หรอใชปญญาในจตใจทมเมตตา และ จตใจทมเมตตา กตองใชปญญา ถามเมตตาโดยไมใชปญญา กอาจจะเกดความลาเอยง เชนเรามเมตตาเอาแตจะปรารถนาดชวยเหลอใครคนหนง แลวเราไมใชปญญาพจารณาใหรทวถงความจรง เรากอาจจะลาเอยงเขาขางคนนนเตมท แตพอใชปญญารจกพจารณาเหตผล เรากไดปฏบตการทถกตองพอด ในทางตรงขาม ถาใชปญญาโดยไมมเมตตา เรากอาจจะใชปญญาโดยไมคานงถงใคร โดยไมมความรกเพอนมนษย แลวเรากอาจจะคดทาอะไรโดยทวามนไมเกอกล ไมเปนประโยชนแกเพอนมนษยกได เพราะฉะนน จงตองมประกอบกน ๒ อยาง คอทง ปญญา และ เมตตา

สงคมประชาธปไตยมเมตตาหรอไมตร เปนสนามปฏบตการของกจกรรมเสร หลกของสงคมทจะอยรวมกนดวยดนน กคอ เปนสงคมแหงสามคคเอกภาพ ทคนมเมตตาหรอไมตรตอกน เปนพนฐานรองรบความเปนอยและการแสดงออกเสรทมความเสมอภาคเทาเทยมกน ทานแสดงไวเปน สาราณยธรรม ม ๖ ประการ คอ ประการท ๑ จะทาอะไรกทาตอกนดวยเมตตา หมายความวาทาดวยความรก ดวยไมตร โดยปรารถนาดตอกน ชวยเหลอ รวมมอ มความพรอมทจะประสานกน ซงชวยใหเกดนาใจผกพน ทาใหสงคมอยรวมกนไปได โดยมเครองยดเหนยว เปนโอกาสพนฐานทจะใหแตละคนนาเอาศกยภาพของตนมาเปนสวนรวมสรางสรรคสงคมดวยกน

การสรางสรรคประชาธปไตย

๑๘๕

ประการท ๒ จะพดอะไรกพดตอกนดวยเมตตา พดดวยเมตตานนสาคญมาก ในเวลาทเราใชเหตผลเจรจากน เรากจะใชปญญา โดยไมมโทสะ ทจะมาทาใหเกดปญหาขดแยงทะเลาะโจมตดาวากน คอพดดวยความหวงดตอกน และมงประโยชนตอสวนรวม ในเวลามเหตการณอะไรตางๆ กจะหนหนามาพดจาปรกษากนปรบความเขาใจกนได แตถาคนไมมเมตตาตอกนแลว เมอมปญหาขนมา กชวนใหเกดความทะเลาะเบาะแวง และความขดแยง แลวในทสดกนาไปสความรนแรง สการทาลายลาง นาไปสปญหา ฉะนน จะตองพดดวยความปรารถนาดตอกน มจตสานกและระลกวา ทเราพดนเพราะเราหวงประโยชนสขรวมกน ตองการสรางสรรค แตเราอาจจะเหนวาททานทานนยงไมถก เราจงพด แมทานจะทาไมถก แตเรากยงมความรกทานอย และเรามความปรารถนาดตอสงคมสวนรวม หวงจะชวยกนแกปญหา เราพดดวยความปรารถนาด เมตตาอยางนเปนทางใหแกปญหาได แตถาพดโดยไมมเมตตา กมแตจะนาไปสการทะเลาะเบาะแวง เรากรกนอยแลววา ธรรมดาของมนษยปถชนน พอถงขนหนงกมแตปญหา เรองศกดศรบาง เรองของมานะบาง อะไรตางๆ พอขดแยงโจมตกน กยงรนแรงขนๆ แลวกยอมกนไมได

ยงในสงคมไทยน เราพดกนวา คนมลกษณะทมความถอตวสง ถอศกดศรนก ยอมกนยาก เพราะฉะนน ปญหากจะยงรนแรง ถาจะแกปญหาใหได กตองมเมตตา จะตองแสดงความปรารถนาดตอกน พดอะไรกพดตอกนดวยเมตตา แตไมใชวาพดเพยงเพอเอาใจกนนะ ไมใชอยางนน กพดเหตผลนนแหละ แตพดดวยวาจาทแสดงถงจตใจทมความปรารถนาด ประการท ๓ จะคดอะไรกคดตอกนดวยเมตตา คดตอกนดวยเมตตากคอวา มความหวงดตอกน ปรารถนาดตอกน ขอนสาคญ ในขนทเอาเมตตามาประกอบกบการใชปญญา ถาใจมเมตตา เวลาใชปญญากจะชวยใหโลภะ โทสะ โมหะ เขาครอบงาความคดไดยาก เรากจะพจารณา วนจฉย คดการ วางแผนตางๆ โดยมงทาใหเกดประโยชนสขแกกน และสรางสรรคสงคม

นอกจากนน ในดานการแสดงออก เมตตากทาใหมจตใจทพรอมจะยมแยม เวลาพบหนากน กยมได นาไปสการพดจากนไดดขน เมตตาทางใจน ยงลกลงไปอก หมายถงความรก ความปรารถนาด มไมตรจตตอกนอยางจรงใจ เปนความรกทไมแบงแยก เพราะมองทกคนเปนมนษยเสมอเหมอนกน ในฐานะททกคนนนเปนเพอนรวมเกดแกเจบตายดวยกน อยภายใตกฎธรรมชาตอนเดยวกน หรอภายใตอานาจของพญามจจราชอยางเดยวกน

๑๘๖ การเมอง แคทพระควรจะพด

ความรกและไมตรอยางจรงใจน ทาใหสมพนธคบหากนโดยไมมอบายซอนเรนตอกน ไมมลกษณะทเรยกวา แสวงจดรวม สงวนจดตาง แตเปนแบบทวา ยอมรบจดตาง อยกนบนฐานของจดรวม คอ แมจะมความแตกตางโดยผวพรรณ เชอชาต ลทธศาสนา และสตปญญาเปนตน กรบรและยอมรบกนตามเปนจรง ไมถอเปนเหตทจะแบงแยกรงเกยจเดยดฉนทกน พรอมใจทจะสมครสมานกน โดยมจดรวมพนฐานททาใหรกกนและอยรวมกนได คอการทเปนเพอนรวมเกดแกเจบตายดวยกน ดงกลาวแลว

มภราดรภาพทางเศรษฐกจ เอกภาพของสงคมกสมฤทธ จตบคคลกเปนสข ประการท ๔ มกนมใชเผอแผใหทวถงกน ธรรมดาคนน เมอยงไมไดพฒนา ดอยการศกษาทแท กมงเอาแตประโยชนสวนตว ยดมนตดในผลประโยชน เหนแกตวมาก ไมสามารถเฉลยเจอจานกนได ทาใหสงคมมความเหลอมลาตาสงกนหางไกล เมอคนเหลอมลาตาสงกนมากในเรองรายได ในเรองทรพยสนสมบตหรอสงทครอบครอง กเปนทางใหเกดความแตกแยก คนในสงคมจงจะตองมความโอบออมอารเผอแผแบงปนเจอจานกน

โดยเฉพาะในสงคมของพระนน ทานถอเปนหลกสาคญเรยกวา สาธารณโภค แปลวา มกนมใชรวมกน มอะไรตออะไรกเอามาแบงกนกนใช ถาสงคมของเราถอหลกพระพทธศาสนาขอน กจะชวยไดมาก เราจะไมหวงแหนกอบโกยเอามาไวเฉพาะตวผเดยว

มพทธภาษตบทหนงวา เนกาส ลภเต สข แปลวากนคนเดยวไมไดความสข บางคนคงเถยงวาอาจจะมความสข แตมนไมสขจรง เพราะจะมความรสกคบแคบ แปลกแยก ตงแง หรอหวาดระแวงแฝงอย แตถาเราแบงกนแลว กจะรสกวามความสขจากการทไดเหนผอนมความสขดวย

ในพทธศาสนา บอกวา คนเรามการพฒนาจตใจขนไปตามลาดบ คนทยงไมพฒนาเลย จะม ความสขจากการได อยางเดยว ตองได ตองเอา ถาฉนได ฉนเอา ฉนไดกน ฉนไดใช ฉนกมความสข แตถาใหคนอน กจะเปนการสญเสยไป แลวกจะไมมความสข มนเบยดเบยนจตใจ ไมสบายเลย อยางนอยกมความเสยดาย ไมอาจจะมความสขได

การสรางสรรคประชาธปไตย

๑๘๗

แตทน ถาคนเราพฒนาตวเองขนไป เราจะรจกความสขเพมขน จะมความสขอกแบบหนงเกดขน ซงเปนความสขทประณต คอ ความสขจากการให คนทมคณธรรมในจตใจเทานน จงจะมความสขแบบนเกดขน ยกตวอยางงายๆ คอพอแมนใหแกลกได และเมอใหแลวกมความสขดวย ใชหรอเปลา เอะ! ธรรมดาคนเราตองไดมาจงมความสข ทาไมใหเขาไปจงมความสขได ไดมาจงจะสข เสยไปจะสขไดอยางไร ทาไมพอแมใหแกลกแลวตวเองมความสข ทงๆ ทของนฉนกชอบ ฉนกอยากจะกนนะ แตลกขอ กยนดให พอใหแกลกไปแลว เหนลกกน พอแมกมความสขดวย ทาไมจงเปนอยางนน ตอบไดวา เพราะในใจของพอแมมเมตตา มความรก จงไดคาตอบวา พอในใจเมตตามความรกแลว แมใหแกเขา เรากมความสข พอแมมเมตตาตอลก ใหแกลกแลวกมความสข ถาเพอนมเมตตารกเพอนละ ใหแกเพอนกมความสข ทนถาเราแผเมตตาขยายกวางออกไป รกเพอนมนษย รกเพอนรวมโลก เราใหแกใคร เรากมความสขไดทงนน เพราะเมอใจเมตตามความรกแลว เราเหนเขามความสข เรากมความสข เรยกวา ใหความสข กไดความสข โดยมเงอนไขวา เมอจตใจพฒนาแลว คอมเมตตา ฉะนน ในคาสวดของพระทานจงสอนญาตโยมอยเสมอ แตเราแปลไมออก เวลาพระสวดอนโมทนาน มบทหนงบอกวา สขสส ทาตา เมธาว สข โส อธคจฉต แปลวา คนมปญญา ใหความสข กไดความสข การทเราใหของแกเขาไป นคอเราใหความสขแกเขา เสรจแลว เมอใจเรามธรรม เรากไดความสขดวย ฉะนน คนทพฒนาจตใจของตนเองดแลว มคณธรรม จะไดความสขพเศษเพมขนมาอกอยางหนง คอ ความสขจากการให หมายความวา มนษยทยงไมพฒนา มความสขจากการไดอยางเดยว แตพอเราพฒนาจตใจของเราแลว เรากมความสขจากการใหเพมขนอกอยางหนงดวย หลกความจรงนมความสาคญมาก มนเปนลกษณะแหงความกาวหนาในการพฒนาของมนษย ความสขจากการให เปนความสขทปลอดโปรง กวางขวาง เปนความสขทประณต เปนความสขอกแบบหนง ทประเสรฐกวาความสขเพยงจากการได

สาหรบมนษยปถชน ทานใหฝกฝนพฒนาตนเองใหมความสขจากการใหนเพมขนมาอกอยางหนง เปนการแสดงลกษณะของจตใจทพฒนา อยางนอยกมจตใจทมเมตตาแบบพอแม แบบเพอนฝง ทมไมตรตอกนขยายออกไป และมนษยทพฒนาอยางนนแหละ จงจะเปนสมาชกทสามารถรวมสรางสรรคสงคมประชาธปไตยไดอยางด

๑๘๘ การเมอง แคทพระควรจะพด

ทงหมดนกอยในเรองของการทวา เมอมอะไรกรจกแบงกนกนใช อยางนอยกเตมคาวา “บาง” หมายความวาไมใชทงหมด ถามอะไรกแบงกนกนใชหมด กตองเปนพระโสดาบน พระโสดาบนมลกษณะอยางนน คอ เปนคณสมบตอยางหนงของพระโสดาบนวา ทานไมมความหวงแหนอะไรทงสน ลกษณะอยางหนงทเปนเครองกาหนดจตใจของพระโสดาบน คอไมม มจฉรยะ แปลวา ไมมความตระหน ไมมความหวงแหนกดกน มอะไรถาจะเปนประโยชนแกผอน กพรอมทจะให

แตสาหรบปถชน ถาจะพดวามอะไรกแบงกนกนใชหมด คนทวไปกอาจจะบอกวาเหนจะไมไหว เพราะฉะนนกบอกวา มอะไรกแบงกนกนใช เอาแคนกอน

ความเสมอภาคพนฐาน คอรวมหลกการ และเสมอกนตอกฎกตกา ประการท ๕ ประพฤตดมวนยอยใตกฎหมายเสมอกน หรอ ประพฤตดมวนยอยในกฎกตกาเสมอหนากน คาพระวาสลสามญญตา แปลวา มศลเสมอกน คอมความประพฤตด รกษาระเบยบวนย มความสจรตทางกายวาจาทจะกลมกลนเขาดวยกน ไววางใจกนได ไมทาตนใหเปนทเคลอบแคลงหรอนารงเกยจ

หมายความวา คนทจะอยรวมสงคมกนน จะตองมศลคอความประพฤตสจรตไวใจกนได ไมเบยดเบยนผอน ไมกอความเดอดรอนแกสงคม และรกษาระเบยบวนย ทาตามกฎกตกาของสงคมเสมอเหมอนกน ถาคนในสงคมนมความประพฤตไมสมาเสมอกน มคนรายมาก กฎหมายไมสามารถควบคมคนใหมความประพฤตสมาเสมอกน หรอสถาบนการปกครองไมสามารถปฏบตตอทกคนอยางยตธรรมเสมอหนากน ปลอยใหมการเบยดเบยนกอความเดอดรอนตางๆ เชน มแกงปลนฆาบาง ขบวนการคายาเสพตดบาง กลมลอลวงหญงและเดกไปคาประเวณบาง กลมลาสงหารคนตางผวตางเผา เปนตน อยางนสงคมประชาธปไตยกอยไมเปนสข ระสาระสาย และพฒนาลาบาก

อยางนอยตองมศลพนฐาน คอศล ๕ เปนมาตรฐาน ใหอยรวมกนไดสงบสข โดยมลกษณะการดาเนนชวตทจรงจงในการรกษาระเบยบวนย เคารพกฎเกณฑกตกาซงแวดลอมและรองรบศล ความมระเบยบวนย นเปนสงสาคญอยางยงสาหรบสงคมประชาธปไตย เปนลกษณะทแสดงถงความสามารถทจะปกครองตนเอง

การสรางสรรคประชาธปไตย

๑๘๙

คนทไมมระเบยบวนย กเหมอนแสดงตวใหเหนวา ปกครองตวเองไมได หรอปกครองตวเองไมเปน ถาคนในสงคมไมสามารถอยกนสงบเรยบรอยได มการเบยดเบยนขดแยงวนวายกนไปมา สบสนระสาระสาย กจะกลายเปนเหตผลใหมคนทเราเรยกวาเผดจการ ยกเปนขออางเขามาจดสรรปกครองบงคบเอา

ผเผดจการนนคลายกบบอกวา เมอทานปกครองตวเองไมเปน ปกครองกนไมได ฉนจะปกครองให จะจดการใหสงบเรยบรอยเลยทเดยว และเมอยงกนมากนกนานนก คนจานวนมากกอยากไดผปกครองแบบนอก วงจรรายกเลยวนเวยนไปมาไมรจกจบสน

ในเมองไทยเราน เรองการรกษาระเบยบวนยยงเปนปญหามาก แมแตระเบยบวนยในการใชถนน คอการรกษากฎจราจร ถาไมมระเบยบวนยแลว การสถาปนาและพฒนาประชาธปไตยจะทาไดยาก

เมอไมรกษากฎเกณฑกตการะเบยบวนยของสงคมแลว จะอยกนไปไดอยางไร กยงเหยงสบสนวนวายเดอดรอน เกดความตดขดไปทว เหมอนอยบนถนนทรถและคนไมทาตามกฎจราจร

สงคมทหยอนในศลและขาดระเบยบวนย กเทากบสรางอปสรรคขนมาปดกนขดขวางความเจรญกาวหนาของตน ตดรอนโอกาสของตนในการทจะพฒนา ทาใหพฒนาไมเปนกระบวน

สงคมทดตองมกตกา และคนในสงคมตองรกษากตกานน โดยมความเสมอภาค คอเทาเทยมกนตอหนากฎหมาย ไดรบความยตธรรมจากกฎหมายเสมอหนากน เพราะฉะนน ความมศลและรกษาระเบยบวนยเสมอกน จงถอเปนหลกประการท ๕

ประการท ๖ มแนวคดความเหนรวมหลกการลงกน คาบาลวา ทฏฐสามญญตา แปลวา มความเหนเสมอกน คอ มทฐ มความเหน มความเชอมน ยดถอในหลกการ อดมการณและอดมคตทรวมกน หรอสอดคลองไปกนได ปรบใหเขาใจลงกนได

คนในสงคมประชาธปไตยน อยางนอยตองมความเหนความเขาใจและความเชอมนในหลกการของประชาธปไตยรวมกน เรมแตยอมรบระบอบการปกครองแบบประชาธปไตยน

แลวถาจะใหเปนประชาธปไตยทด กตองมความรความเขาใจในเนอหาสาระของประชาธปไตยอยางทกลาวเมอก อยางนอยกเขาใจเรองเสรภาพวาความหมายของมนคออะไร

๑๙๐ การเมอง แคทพระควรจะพด

ถาไมมความเขาใจรวมกน มความเขาใจผดพลาด มนกยง แควาเขาใจเสรภาพเปนการทาไดตามชอบใจ เทานกยงแลว

ในเมองไทย เรามคาพดลอกนเองวา ทาไดตามใจ คอไทยแท อะไรทานองน ถาไทยแทตองทาไดตามใจ กเหนจะแย เพราะฉะนนเหนจะตองปรบกนใหม

คาพดทวา “ทาไดตามใจ คอไทยแท” นน ถาเขาใจความหมายเสยใหม กใชได และอาจจะกลายเปนดไป คอ ทวาทาไดตามใจนน ไมใชหมายความวาทาไดตามชอบใจแบบอาเภอใจ แตทาไดตามใจทมเสรภาพ ถาทาไดตามชอบใจ โดยทใจนนมเสรภาพแลว กไมเปนปญหา นนคอไทยแท

ไทยแท คอ คนทเปนไท คอคนเสร “ไท” แปลวาคนทเปนอสระ คอคนเสร หรอคนทมเสรภาพทแทจรง คนทมเสรภาพทแทจรง กคอคนทมจตใจเปนอสระ ไมถกครอบงาดวยกเลส

เพราะฉะนน ทบอกวาทาไดตามใจคอไทยแทนนถก แตตองพดในความหมายใหม คอความหมายวา ทาไดตามใจทเปนเสร ถาทาไดตามใจทเปนเสรแลว กจะเปนไทยแท ซงเปนอสระทงภายนอกและภายใน

ทฐ หรอ ทฏฐนน เปนเรองของปญญาทมองเหนหรอเขาถงความจรงในระดบตางๆ ในขนตนๆ เอาเพยงมความเหนความเขาใจ ยดถอในหลกการของประชาธปไตยรวมกนอยางทวามาแลว กพอ

แตจะใหถงขนลงรากวางฐานของประชาธปไตยไดมนคงจนกระทงมภราดรภาพและสามคคเอกภาพอยางถาวร กจะตองรเหนเขาใจลกลงไปอก

ทฐ ความรเหนเขาใจลกลงไปทวาน วากนยอๆ กคอ ความรเขาใจเขาถงความจรงของธรรมชาต เหนโลกเหนชวตและสรรพสงตามเปนจรง วาเปนของไมเทยง เปลยนแปลงไป เกดขนแลวกปรวนแปร แลวกดบสลาย ไมมอะไรจะยนยงคงอยนตยนรนดร

เมอรเหนเขาใจอยางนแลว จะเกดอะไรขน และจะสมพนธกบประชาธปไตยอยางไร?

ตอบวา พอเหนความจรงของธรรมชาต เขาใจโลกและชวตอยางนแลว กจะถอนหรอคลายความยดตดถอมนหวงแหนทงหลายลงได หรอบรรเทาใหเบาบางลง โดยเฉพาะทตองการในระดบนกคอ ทาลาย มจฉรยะ คอความหวงแหนกดกนรงเกยจเดยดฉนทระหวางมนษย ๕ อยาง

การสรางสรรคประชาธปไตย

๑๙๑

ไมตองพดถง ๕ อยาง เอาเพยง ๒ อยางกพอ สาหรบในทน สองอยาง คอ

๑) กลมจฉรยะ ความหวงแหนรงเกยจเดยดฉนท กดกนกนดวยเรองตระกลวงศ เผาพนธ กลม คณะ พรรคพวก

๒) วรรณมจฉรยะ ความหวงแหนรงเกยจเดยดฉนทกดกนกนดวยเรองสผว การแบงแยกชนวรรณะ∗

พอละถอนหรอผอนบรรเทามจฉรยะ ๒ อยางนลงได (ถาเหนสจจธรรมจรงแลวกละไดทง ๕ อยาง แตถาพดทนใหครบกจะยดยาวกนใหญ ตองขามไปกอน) ความรงเกยจเดยดฉนทหวงแหนกดกนกนหมดไป หรอลดลงไป ความสมพนธทดตอกนและเมตตาไมตรธรรมทจรงใจกเกดขนได คนจะสามารถสมครสมานรกใครสามคคกน ภราดรภาพและเอกภาพกสมฤทธ

ฟงเขาวา ประชาธปไตยดมหมาอยแสนไกล แตพอไดเหนตวแท กแคอยใกลๆ เอาตดตวไปไดฉบพลน เมอประชาชนมเมตตาไมตรรกใครสามคคกนดจรงแลว เปนญาตดกนไดแลว ปญหาเรองเสรภาพและความเสมอภาคกปรบลงตวไดไมยาก แลวหลกการทงสาม คอ เสรภาพ สมภาพ/สมานภาพ และ ภราดรภาพ กพรอมบรบรณ ประชาธปไตย เมอมรากฐานและแกนสารครบครนอยางน กงายๆ ธรรมดาๆ สามญ จงยอมตงมนสถาพร

ตกลงวา ขอสดทายนเปนเรองสาคญทครอบคลมทงหมด คอบอกวาจะตองมทฐคอความเขาใจ หลกความเชอหรอหลกการทยดมนในเรองประชาธปไตยนรวมกนสอดคลองเสมอเหมอนไปกนได ตลอดจนเขาใจรวมกนในธรรมชาตของโลกและชวตตามเปนจรง ถาอยางนแลว ประชาธปไตยกมพนฐานทตงตวอยได

หลก ๖ นเรยกวา สาราณยธรรม เรยงลาดบเฉพาะหวขอไวทบทวน ไดแก

๑. เมตตากายกรรม จะทาอะไร กทาตอกนดวยเมตตา ๒. เมตตาวจกรรม จะพดอะไร กพดตอกนดวยเมตตา ๓. เมตตามโนกรรม จะคดอะไร กคดตอกนดวยเมตตา ๔. สาธารณโภค ไดอะไรมามกนมใช กเผอแผใหทวถงกน ∗ อก ๓ อยาง คอ อาวาสมจฉรยะ (หวงถนทอย) ลาภมจฉรยะ (หวงผลประโยชน) และ ธรรมมจฉรยะ (หวงภมธรรมภมปญญา) [ท.ปา.๑๑/๒๘๒/๒๔๖]

๑๙๒ การเมอง แคทพระควรจะพด

๕. สลสามญญตา ประพฤตดมวนย อยใตกฎหมายเสมอกน ๖. ทฏฐสามญญตา∗ มแนวคดความเหน รวมหลกการลงกน พระพทธเจาทรงสอนสาหรบพระสงฆกอน วาพระสงฆจะตองอยดวยหลก ๖ ประการน ถาอยดวยหลก ๖ ประการนแลว แตละคนทเปนสมาชกของสงฆะเปนหนวยของสงคมกจะระลกถงกน มนาใจตอกน ประสานกลมกลน พรอมทจะรวมมอกน เพราะตงแตทางกายเรากมเมตตา ปฏบตตอกนดวยไมตรชวยเหลอเอาธระตอกน ทางวาจาเรากพดดวยนาใจรกกน ในจตใจเรากคดดปรารถนาดตอกน

ในการอยรวมกน มของอะไรไดอะไรมา เรากกนใชโดยแบงปนกน ในการรกษาสถานภาพของสงคม เรากรกษาระเบยบวนย มศลเสมอกน ไมเบยดเบยนกอความเดอดรอนแกกน และปฏบตตามกฎกตกาของสวนรวม และในทสด ในขนหลกการพนฐานทรองรบสงคมของเรา เรากมความเชอมนยดถอและเขาใจหลกการสาคญของประชาธปไตยรวมกน ตลอดจนเขาใจรวมกนในความจรงทเปนธรรมชาตของโลกและชวตทจะรองรบความเปนมนษยของเราไวดวยกน

แคนกอยเปนสข และพฒนาไดดแน บนฐานแหงความสมพนธทดงามมนคง โดยทแตละคนกมความระลกถงกน มนาใจประสานรวมมอตอกน สงคมกยดเหนยวเกาะกมกนอย ใหเกดภาวะทเรยกวา เอกภาพ ขอยาอกทวา ภราดรภาพ หรอ สามคคเอกภาพน เปนสนามรวมหรอเปนเวทแสดงของเสรภาพ และความเสมอภาค

เมอคนใชเสรภาพ และสมภาพหรอความเสมอภาค บนพนฐานของภราดรภาพ คอ โดยมใจรกกน เออเฟอเกอกลคานงถงกน มงเพอประโยชนสขรวมกน เพอความอยดมสขดวยกน การใชเสรภาพและสมภาพนน กจะอยในขอบเขตทดงามสรางสรรคและสขสนต ไมกอความเดอดรอนวนวาย เหมอนมสนามหรอเวทเปนเขตทจากดไว

แตขอสาคญ คอเปนการจากดอยางเปนไปเอง โดยแตละคนสมครใจดวยความมภราดรภาพนนเอง

ลกลงไป เนอแทหรอแกนในของภราดรภาพ กคอเมตตาหรอไมตร อนไดแกความรกความปรารถนาดมนาใจทจะชวยเหลอเกอกลกน ซงเปนหลกประกนความจรงใจ ตอผอนและตอสงคม ∗ ท.ปา.๑๑/๓๑๗/๒๕๗; อง ฉกก.๒๒/๒๘๒/๓๒๑

การสรางสรรคประชาธปไตย

๑๙๓

เพราะฉะนน จงเนนความมเมตตา และการปฏบตตอกนดวยเมตตา ทงคด พด

ทา ไมมงรายเบยดเบยนหรอจะกลนแกลงกน

แตมนษยจะอยรอดไปไดดวยด สามารถแกปญหา ทาการสรางสรรคใหสาเรจได ตองมปญญารความจรง ความถกตอง รเหตปจจยในสงทงหลาย แมแตรวาอะไรเปนประโยชนแกตนและแกหมชนของตนแทจรงหรอไม ดงนน ปฏบตการดวยเมตตา จงตองมปญญาเปนแสงสวาง ชทางจดทา และนาเดนหนาไป

ฉะนน เมอจบเอาทสาระแทๆ จงเนนธรรม ๒ อยางน เปนแกน (จะใชเปนเกณฑหลกในการตรวจสอบตนหรอคนอนกได) คอ เมตตา และ ปญญา

พดขยายความใหชดขนอกวา ทกคนนน ในจตใจตองมเจตนา ทประกอบดวยเมตตา และตองใชตองพฒนาปญญา อยเรอยไป

เมอเจตนาดมเมตตา กรกกนเกอกลกนอยางจรงใจ อยกนสงบสข แตปถชน พออยดสบาย กมกจะเพลนแลวเรอยเปอยเฉอยชาประมาท ทานจงตงหลกไว ให ไมประมาทในการใชปญญา คอ ไมละเลยการใชปญญา (หลกปญญาธษฐาน) คอยตรวจตราสภาพทเปนอยเปนไป และไตรตรองการทจะทา ทงปองกนแกไข และปรบปรงใหเดนหนากาวไป

เมออยรวมกนเปนหมเปนชมชน ทานกใหหลกประสานปญญาความสามารถ ดวยการหมนประชมกนเนองนตย (หลกอภณหสนนบาต) โดยประชมพรอม เลกพรอม และพรอมเพรยงกนทากจกรรมและกจการของสวนรวม

ถงตรงน กมาบรรจบกบสาระสาคญอกขอหนง ซงกอยในเรองเดยวกน และควรเนนไวทนดวยเชนกน คอ ดงไดกลาวแลววา เสรภาพและความเสมอภาค จะถกใชถกเรยกหาอยางถกตอง และจะมนคงยงยน เมออยบนพนฐานแหงภราดรภาพ

ในเรองน ทานใหหลกปฏบตไวขอหนง ซงมทงภราดรภาพและความเสมอภาคกากบอยดวยกนในขอเดยวพรอมกนไปเลย ไมตองแยกพดแยกทาทละขอ เรยกวา “สมานตตตา” แปลวา ความมตนเสมอกน ซงถาแปลใหเขากบความเขาใจของคนไทย กแปลไดวา ความมตนเสมอสมาน

“สมาน” ในภาษาบาล แปลวา เสมอกน เทากน แตเมอเขามาในภาษาไทย และใชกนสบมานาน อาจจะไดมความหมายเอยงไปในแงเปนการเชอม ประสาน หรอเขารวมกน จนพจนานกรมไทยถอ สมาน กบ เสมอ เปนคาสองคาตางหากกน

๑๙๔ การเมอง แคทพระควรจะพด

(กลายเปนวา “สมาน” คาหนง มาจากภาษาบาล แปลวา เสมอ หรอเทากน และ “สมาน” อกคาหนง เปนคาไทย ไมมทมา แปลวา เชอม ทาใหตด หรอเขากนสนท)

ขอใหสงเกตความหมายเดมตามหลก “สมานตตตา” ทวา มตนเสมอกนนน ทานผรตความกนสนๆ วา ทาตวใหเขากนได ไมถอเนอถอตว มองแยกแยะออกไปวา มความเสมอภาค เทาเทยมกน ไมดถกดหมนกน ไมเอารดเอาเปรยบกน ไมเลอกทรกมกทชง หรอไมเลอกทรกผลกทชง (ใหความเปนธรรม)

หนไปดความหมายเดมทเปนภาษาบาลวา “สมานตตตา” คอ สมานสขทกขตา หรอ สมานสขทกขภาวะ ไดแก ความเปนผมสขและทกขเสมอกน (หรอเสมอกนในสขและทกข) หมายความวา คราวสขกสขดวย คราวทกขกทกขดวย (ทงเทากนและไมทงกน) แปลอยางไทยวา “รวมสขรวมทกข” ถงตรงน เสมอกนกคอรวมกน เสมอจงคอสมาน และ เสมอภาคจงอยดวยกนกบภราดรภาพ

ลกลงไป ยงมความหมายอกชนหนง คอความเสมอกนโดยการพฒนาในธรรม แตความหมายทใชทวไปกเปนอยางทวามาน ซงรวมแลวกชดเจนทวา เปนความเสมอภาคเชงสมาน หรอความเสมอภาคทมภราดรภาพรวมหรอกากบอยดวยพรอมกนในตว

เมอความเสมอภาคมภราดรภาพกากบแลว กสงผลไปยงเสรภาพดวย เพราะความเสมอภาคเปนตวกากบเสรภาพอยแลว (เชน คนจะตองมเสรภาพเทาเทยมกน)

หลกการทงสาม คอ เสรภาพ เสมอภาค และภราดรภาพ จงบรณาการอยในหลกสมานตตตาน∗ เปนองครวมทสมดล

เวลาน ประชาธปไตยประสบปญหาอยางหนก ทงในเรองการใชเสรภาพ ทงในการเรยกรองความเสมอภาค กบทงไมมการพดถงภราดรภาพ นคอการทหลกการทงสามนน ไดแตกแยกกระจดกระจายกนไปหมด

พรอมกนนน ความเสมอภาค กมนยเชงแกงแยงและแบงแยก โดยเนนแงเศรษฐกจทมงเอาผลประโยชนทางธรกจ มกเพงจองกนทวา เธอไดเทาไร ฉนไดเทาเธอหรอไม แทนทจะพฒนาประชาธปไตย คนกลบพาสงคมหนหางแปลกแยกออกไปจากวถชวตแบบประชาธปไตยมากยงขนๆ ∗ สมานตตตา เปนฐานรวม ใหคนมารวมกน เขาถงกน มสวนรวมดวยกน แลวกปฏบตตอกน ดวยการเผอแผใหปน (ทาน) พดดดวยใจรก (ปยวาจา) และบาเพญประโยชน (อตถจรยา) ครบชดทเรยกวา สงคหวตถ ๔

(หลกการรวมคนไวในสามคค)

การสรางสรรคประชาธปไตย

๑๙๕

จะตองหนเขาสหลกการแหง “สมานตตตา” ใหสมภาพ หรอความเสมอภาค มชอตรงแทเปน สมานภาพ ทคนใชเสรภาพไดเทาเทยมกน บนฐานแหงภราดรภาพ ทประชาชนมวถชวตแหงประชาธปไตย อนสมครสมานสามคค มเอกภาพ โดยอยรวมกน อยางรวมแรงรวมใจ รวมกนคด รวมกนทา รวมกนแกปญหา รวมกนทาการสรางสรรค สมเปนการรวมสขรวมทกข เออใหแตละคนพฒนาชวตของตนกาวหนางอกงามในธรรมสงขนไปๆ จนสามารถมชวตทสมบรณ

เมอมองตรงจดแลว จะจบทไหน องคประกอบทงหลายของประชาธปไตยกโยงมาประสานกนไดทงหมด และเมอทาไดตรงจดนนแลว ประชาธปไตยทมองเหมอนเปนเรองใหญมหมา ดทาวายากนกหนา กเกดเปนจรงขนมาไดในฉบพลน

วนน อาตมภาพไดนาเอาหลกเรองประชาธปไตยมาพด กเพราะวาญาตโยมตงใจทาบญอทศกศลแกทานทเสยชวตในเหตการณเรยกรองประชาธปไตย

ขอยาวา ทพดอยางน กเพอใหทานทเสยชวตไปแลวนน ไมเสยชวตไปเปลา การทจะสถาปนาระบบประชาธปไตยได เราจะตองสถาปนาสาระของประชาธปไตยใหเกดขนดวย อยางทบอกแตตนแลววา รปแบบกสาคญ แตอยาเอาเพยงแครปแบบอยางเดยว เพราะรปแบบหรอระบบนน ถาไมมเนอหาสาระ กไรความหมาย

เพราะฉะนน เราจะตองเตอนกนในการทจะทาสงซงมผลระยะยาว คอการสรางเนอหาสาระของประชาธปไตย และเนอหาสาระของประชาธปไตยทวาน กคอธรรมนนเอง ไมหนไปไหนเลย

เรองของประชาธปไตยนน ในทสดกหนธรรมไปไมพน ตองมธรรมและเอาธรรมไปใชปฏบต โดยเฉพาะรจกเลอกจบธรรมใหตรงกบเรองราว พอจบใหตรงเรองแลว กเอาไปสรางสรรคประชาธปไตยไดสาเรจผล เรากจะมครบบรบรณ ทงรปแบบคอระบบ พรอมทงเนอหาคอสารธรรมดวย กจะเปนประชาธปไตยโดยสมบรณ

ขอตงความหวงไววา สงคมไทยของเราจะไดพฒนาประชาธปไตยในความหมายทแทจรง ดงทไดยกความมากลาวน

ในโอกาสน ขออนโมทนานาใจของโยมญาตมตรทกทานทไดระลกถงทานผไดลวงลบเสยชวตไป ซงเปนนาใจทประกอบดวยธรรม จงเปนบญเปนกศลอยในตว กขอใหบญกศลน เปนเครองอภบาลรกษาใหทกทานเจรญดวยจตรพธพรชย มความงอกงามมนคง รมเยนเปนสขในธรรม ทกเมอ

๑๙๖ การเมอง แคทพระควรจะพด

ผนวก

Americanism

คาปราศรยของประธานาธบด Theodore Roosevelt เรอง “Americanism”

(อเมรกนนยม) เมอ ค.ศ. ๑๙๑๕ (พ.ศ. ๒๔๕๘) ไดเนนยาเรองจตสานกตอการทาหนาทไวหนกแนนมาก ขอยกขอความบางตอนมา ใหดแนวคดอเมรกน เพอประกอบการศกษา (ใหดขอความเดม เพอความชดเจน)

I appeal to history. Among the generals of Washington in the Revolutionary War…; but these and all the other signers of the Declaration of Independence stood on an equality of duty and right and liberty, as Americans and nothing else…

Now this is a declaration of principles... First and foremost let us all resolve that in this country hereafter we shall place far less emphasis upon the question of right and much greater emphasis upon the matter of duty...that form of high-minded patriotism which consists in putting devotion to duty before the question of individual rights…

Business men, professional men, and wage workers alike must understand that there should be no question of their enjoying any rights whatsoever unless in the fullest way they recognize and live up to the duties that go with those rights…

We should meet this situation by on the one hand seeing that these immigrants get all their rights as American citizens, and on the other hand insisting that they live up to their duties as American citizens… It would then be a duty to see that they were given ample opportunity to learn to read and write and that they were deported if they failed to take advantage of the opportunity…

[Theodore Roosevelt’s “Americanism” speech delivered on October 12, 1915, at Carnegie Hall in New York City. Microsoft Encarta Encyclopedia 2001]

ประเทศ เปนประชาธปไตยไมได

ถาประชาชน

ไมเปนธรรมาธปไตย

ประเทศเปนประชาธปไตยไมได ถาประชาชนไมเปนธรรมาธปไตย

-๏-

ปญหาพนฐานของสงคมไทย คอ ทาอยางไรจะใหประชาชนตองการประชาธปไตย∗

…เวลาพดถงประชาธปไตย เรามกจะพดถง "รปแบบ" และคนกมกสนใจในเรองของรปแบบกนมาก เชน การจดองคกรทใชอานาจของประชาธปไตยเปน ๓ สวน คอ องคกรฝายนตบญญต องคกรฝายบรหาร และองคกรฝายตลาการ จะตองมการเลอกตง ตลอดจนอะไรตางๆ ทเปนกลไกของระบอบน

แตประชาธปไตยทแทจรงนน ตวมนกคอ "เนอหาสาระ" การทมรปแบบกเพอจะใหเนอหาสาระเกดมผลในทางปฏบต คอเพอจะสอสาระออกมาเทานนเอง ถาหากไมมเนอหาสาระ รปแบบกจะไมมความหมายใดๆ ทงสน

เหมอนกบเรามแกวนาเพออะไร กเพอจะใสนาเกบไวไดและกนนาไดสะดวก ถาไมมนา แกวนากไมมความหมาย ประชาธปไตยแมจะมรปแบบดอยางไร ถาไมมเนอหาสาระ กไมมความหมาย

วาทจรง รปแบบตางๆ เชน รฐสภา ครม. ศาล การเลอกตง เปนตน ถาจะพดกนใหชด ตองบอกวาเปนเพยง "เครองมอของประชาธปไตย" เทานน ไมใชเปนตวประชาธปไตย

∗ หวขอแรกน คดตดตอนจาก หนงสอ การศกษาเพออารยธรรมทยงยน ซงเรยบเรยงจากปาฐกถาในการประชมทางวชาการ ทสถาบนราชภฏสวนดสต ๒๕ มกราคม ๒๕๓๘

ประเทศเปนประชาธปไตยไมได ๑๙๙

๑๙๙

ตวประชาธปไตย กคอวถชวตของคนทอยรวมกน และชวยกนจดสรรความเปนอยใหด เพอใหอยรวมกนอยางมสนตสข

ตวแทของประชาธปไตยอยทการชวยกนคด ชวยกนทา นาเอาสตปญญาความสามารถของแตละคนออกมารวมกนแกปญหาและสรางสรรคความเปนอยรวมกน ใหเปนสขและเจรญงอกงาม

ถาไมมตวแทหรอเนอแทของประชาธปไตยน รปแบบตางๆ ทวาเปนเครองมอทงหลาย กหมดความหมาย

ปญหาประชาธปไตยในสงคมไทยเวลาน จงเรมตนตงแตวา “ประชาชนตองการประชาธปไตย หรอไม?”

ถาประชาชนตองการมชวตอยรวมกน แบบรวมแรงรวมใจ ชวยกนคด ชวยกนทา ชวยกนแกปญหา ชวยกนสรางสรรค โดยนาเอาสตปญญาความสามารถของแตละคนออกมาใชประสานเสรมประโยชน ดวยการประชมปรกษาหารอกน เปนตน กเรยกวา ประชาชนตองการประชาธปไตย

แตถาประชาชนไมตองการวถชวตอยางน แมวาเขาจะตองการเลอกตง เปนตน กไมเรยกวาเขาตองการประชาธปไตย

ถงตอนนน เครองมอของประชาธปไตย เชน การเลอกตง เปนตน อาจจะถกนาไปใชเพอสนองความมงหมายอยางอน ทไมใชเปนประชาธปไตยกได

เพราะฉะนน ในสงคมไทยเวลาน สงทจะตองทา ซงมกถกดเบา และมองขามไป

คอ การทาใหประชาชนตองการประชาธปไตย

คณภาพของประชาธปไตย ขนตอคณภาพของประชาชน∗ เมอพดถงประชาธปไตย ถาจะกลาวถงความหมาย มวธพดงายๆ อยางหนง คอยกวาทะของประธานาธบดลนคอลนมาอาง เพราะคนชอบและรกนมาก คอวาทะทกลาวถงประชาธปไตยวาเปน “การปกครองของประชาชน โดยประชาชน เพอประชาชน”

∗ หวขอท ๒-๖ คดตดปรบจาก ตอนท ๑ วาดวย “ประเทศจะเปนประชาธปไตย ประชาชนตองมการศกษา” ในหนงสอในชดปฏรปการศกษา เรอง กระบวนการเรยนร เพอพฒนาคนสประชาธปไตย ซงเรยบเรยงจากปาฐกถาพเศษ ในการสมมนาทางวชาการ จดโดยกรมวชาการ ทโรงแรมโซลทวนทาวเวอร กรงเทพฯ วนท ๒๕ กมภาพนธ ๒๕๔๑

๒๐๐ การเมอง แคทพระควรจะพด

๒๐๐

วาทะนคนจากนแมน แตนาสงเกตวา เวลาพดกน คนมกมองความหมายในแงของความรสกทตนเตนวา พวกเราประชาชน “จะได” เชน จะไดสทธ ไดอานาจ หรอไดความเปนใหญในการทจะเปนผปกครอง แตอกแงหนงทไมคอยไดมอง คอ ความรบผดชอบ

ในวาทะของลนคอลนน ถาพจารณาลกลงไปใหเหนความหมายทซอนอยขางใน กจะตองพดตอไปอก กลาวคอ ทวา ประชาธปไตยเปนการปกครองของประชาชน โดยประชาชน และเพอประชาชนนน เปนการเตอนใหรสกตวดวยวา คณภาพของประชาธปไตย อยทคณภาพของประชาชน เพราะวา ตามปกต คณภาพของการปกครอง ยอมขนตอคณภาพของผปกครอง เปนสาคญ

สมยกอน เมอปกครองดวยระบอบราชาธปไตย พระราชาหรอมหากษตรยเปนผปกครอง คณภาพของราชาธปไตยกอยทคณภาพของพระราชามหากษตรยนน ถาพระราชาดมปรชาสามารถ บานเมองกเจรญมนคงรมเยนเปนสข แตถาพระราชารายดอยปญญา ไมมความสามารถ บานเมองกเสอมโทรมเดอดรอน

สมยน ในเ มอประชาชนมาเปนผปกครอง บานเมองจะเปนอยางไร ประชาธปไตยจะมคณภาพแคไหน กอยทคณภาพของประชาชน

ความหมายทวามานนาจะมความสาคญมากกวา คอ ถาประชาชนมคณภาพด ประชาธปไตยกมคณภาพด ถาประชาชนมคณภาพตา ประชาธปไตยกจะเปนประชาธปไตยอยางเลว เพราะวา คณภาพของประชาธปไตย ขนตอคณภาพของประชาชน

แลวคณภาพของประชาชนขนตออะไร กขนตอการศกษา เพราะฉะนน ตรงนแหละคอตอนทประชาธปไตยมาสมพนธกบการศกษาโดยตรง

ประชาชนปกครอง คอประชาชนเปนเจาของอานาจตดสนใจ ยงมขอพจารณาตอไปวา เมอประชาชนเปนผปกครอง กหมายความวา

ประชาชนเปนเจาของอานาจตดสนใจ เพราะวา คนไหนปกครอง คนนนกเปนเจาของอานาจตดสนใจ

การตดสนใจเปนเรองสาคญมาก หากตดสนใจถก กดไป ถาตดสนใจผด กอาจเกดความเสอมความพนาศทกอยางทกประการ

ประเทศเปนประชาธปไตยไมได ๒๐๑

๒๐๑

ทน การทจะตดสนใจผด หรอตดสนใจถก กอยทความเปนคนดและมปญญา คอมคณธรรม และมความรความเขาใจเฉลยวฉลาดสามารถในการคดเปนตน ซงเปนคณสมบตทประชาชนควรจะม ถาประชาชนเปนคนด ตงใจด มความรความเขาใจ มปญญาชดเจน คดเปน มองเหนความจรง กตดสนใจไดถกตอง

ดงนน จงเหนชดวา ประชาธปไตยจะด กอยทประชาชนซงเปนผมอานาจตดสนใจนน จะตองเปนคนด และมปญญา อนนเปนเรองงายๆ

เสยงขางมากตดสนความตองการได แตไมอาจตดสนความจรง

ทน พจารณาตอไปอก ทวาประชาชนเปนใหญ มอานาจตดสนใจน การตดสนใจนนวนจฉยดวยเสยงขางมาก คอเอาเสยงขางมากเปนใหญ ในเรองนมขอสงเกต ๒ อยาง คอ

๑. ถาคนสวนใหญเปนคนโง เสยงขางมากทวนจฉยกจะเปนการตดสนใจเลอกอยางโงๆ หรอแมแตเลอกไปตามทถกเขาหลอกลอ ทาใหผดพลาดเสยหาย แตถาคนสวนใหญเปนคนดมปญญา กจะไดเสยงขางมากทตดสนใจเลอกไดถกตองเปนผลด จงตองใหประชาชนมการศกษา เพอจะไดเสยงขางมากทตดสนใจ โดยมโดยใชปญญา

๒. ความจรงของสงทงหลาย ยอมเปนอยางทมนเปน มนยอมไมเปนไปตามการบอก การสง การลงคะแนนเสยง หรอตามความตองการของคน ดงนน คนจะไปตดสนความจรงไมได แตเปนหนาทของคนเองทจะตองตดสนใจเลอกสงทเปนจรง หรอใหตรงกบความจรง และคนทจะทาอยางนนได กตองมปญญา จงตองใหประชาชนมการศกษา เพอจะไดเสยงขางมากทตดสนใจเลอกเอาสงทถกตองเปนจรง

ขอยาวา เสยงขางมากตดสนความจรงไมได อนนเปนหลกธรรมดา เราตดสนใจ ไมใชตดสนความจรง

ถาเอาเสยงขางมากมาตดสนความจรง กเปนไปไมได หากยอนหลงไปประมาณสก ๒๐๐ ป ตอนนน ถาไปถามคนทงหลายวาโลกมรปรางอยางไร เขาจะบอกวาโลกแบน คนตงลาน หรอ ๕๐-๑๐๐-๑,๐๐๐ ลาน บอกวาโลกแบน แตคนทรและบอกความจรงได อาจมคนเดยว และคนเดยวนนแหละถกตอง

๒๐๒ การเมอง แคทพระควรจะพด

๒๐๒

เพราะฉะนน เราไมสามารถเอาเสยงขางมากมาตดสนความจรงได ถาอยางนนเราเอาเสยงขางมากมาตดสนอะไร เราเอาเสยงขางมากมาตดสนความตองการ คอบอกวาจะเอาอยางไร ในแงนเราบอกไดวา ประชาชนมความตองการอะไร จะเอาอยางไร แลวกมมตเปนทตกลงกนวา จะเอาอยางน

วาง เปนหลกไว เ ลยวา: เสยงขางมากตดสนความตองการได แตตดสนความจรงไมได

ประชาชนจะตดสนใจถกด ประชาชนตองมการศกษา อยางไรกตาม ความตองการนน จะถกตองไดผลดหรอไม ในทสดกตองมา

บรรจบกบความจรงตรงทวา จะตองเปนความตองการทเกดจากเจตนาทดและมความรความเขาใจวาอะไรด-จรง-ถกตอง-เปนประโยชนทแท

มกรณไมนอย ทคนตดสนใจไมเอาความจรง และมกรณมากมายทคนตดสนใจเลอกไมไดสงทถกตองเปนจรง

ดงนน เราจะตองมกระบวนการทจะทาใหคนตดสนใจเลอกใหตรง และใหไดสงทถกตองเปนจรง ถาอยากจะมประชาธปไตย กตองถอภารกจนเปนเรองใหญ ทจะตองทาใหสาเรจ

รวมความปญหาอยทวา ทาอยางไรจะใหความตองการทวาจะเอาอยางไรนน ไปบรรจบกบความมงหมายทด โดยมสตปญญาทรเขาใจวาอะไรเปนความจรงความถกตองและตวประโยชนแททควรจะเอา คอ ตองใหความตองการนน ไปตรงกบความจรงความถกตองและความเปนประโยชนทแทจรง มฉะนน ความตองการนนกผด

เมอคนตดสนใจดวยความตองการทผด การตดสนใจนนกจะผด จะเลอกผด เอาผด และกอใหเกดผลราย เพราะฉะนน จงหนไมพนทจะตองทาใหคนมความร มสตปญญา เราจงตองเนนกนวาคนจะตองมวจารณญาณ (หรอจะใชคาศพทใหลกลงไปกวานน กคอ ตองมโยนโสมนสการ)…

ดงนน คนจะตองมการศกษา เพอใหเกดสตปญญา ทจะมาประสานความตองการใหตรงกบความจรง ความถกตอง ความดงาม และประโยชนสขทแท เพอใหประชาชนตดสนใจเอาสงทถกตองดงาม และเปนประโยชนอยางแทจรง ไมใชเพยงแคตดสนใจเอาสงทตนชอบใจ

ประเทศเปนประชาธปไตยไมได ๒๐๓

๒๐๓

กบทงเพอใหประชาชนมความรเทาทน ทจะไมเอาอานาจตดสนใจของตนไปยกใหแกพอมดสงคม

ดวยเหตน การใชเสยงขางมากมาตดสน จงตองใหเปนเสยงแหงสตปญญา ทแสดงถงความตองการอนฉลาด ทจะเลอกเอาสงทดงาม ถกตอง เปนประโยชนแทจรง

สรปวา การศกษาจาเปนตอประชาธปไตย เพอพฒนาประชาชน ใหทาหนาทหรอใชอานาจตดสนใจอยางไดผลดใน ๒ ประการ คอ

๑. ใหเสยงขางมากทจะใชวนจฉย เกดจากการตดสนใจของคนทเปนบณฑต คอคนดมปญญา ทเขาถงความจรง และอยกบความดงามถกตอง

๒. ใหการตดสนใจของคน เกดจากความตองการทมาประสานกบปญญาทร และใหเลอกเอาสงทถกตอง ดงาม จรงแท และเปนประโยชนแทจรง

ถงตรงน กมองเหนแลวถงเหตผลทประชาธปไตยตองเอาการศกษามาพฒนาคน

วางไดอกหลกหนงวา: เสยงขางมากตดสนความจรงไมได แตเสยงขางมากนน เราใชตดสนใจเลอกเอาความตองการทดงามฉลาดถกตองตรงตามความจรง∗

หนงบณฑต ดกวาพนพาล แตประชาธปไตยตองการใหทงพนเปนบณฑต

มคาถาพทธศาสนสภาษตบทหนงบอกวา คนเขลาออนปญญา มาประชมกนมากมายเกนพน พวกเขาไดแตคราครวญราพนตดพอตอวากน ปญหากไมไดแก แตบณฑตเพยงผเดยวเขามา เขารจกใชปญญา พาคนทงพนผานพนปญหาไปได (ด ข.ชา. ๒๗/๙๙/๓๒)

ทวานไมไดหมายความวา จะใหหนไปนยมการปกครองแบบบคคลเดยว เพราะถาบณฑตผเดยว เปลยนมาเปนคนพาลผเดยวละ กจะกลายเปนวา คนพาลผเดยวมาตดสนใจ กจะยงยงกนใหญ

ตวปญหาอยทวา เมอคนตงพนทออนปญญา ไมสามารถแกปญหาได เราจะทาอยางไร ∗ อกสานวนหนงวา “ทเปนอรรถ และเปนธรรม” คอ ทงเปนประโยชนตรงจดหมาย และถกตองดงามชอบธรรม

๒๐๔ การเมอง แคทพระควรจะพด

๒๐๔

เรายอมรบวา บณฑตคนเดยว ดกวาคนพาลตงพน แตใครๆ กตองยอมรบวา มบณฑตพนคน ดกวามบณฑตคนเดยว ประชาธปไตยตองการใหคนทงพนเปนบณฑต

๑. จะไดไมตองเสยงตอการทจะไดคนเดยวทเปนพาล แทนทจะไดคนเดยวทเปนบณฑต

๒. มบณฑตพนคน จะตดสนใจไดผลดกวามบณฑตคนเดยว ดงนน เมอเราปกครองดวยระบบประชาธปไตย เรากจงมภาระทจะตองทาใหคน

ทงพนหรอสวนใหญของพนนน เปนบณฑต ผมสตปญญา อนนคอสาระทการศกษาจะมาชวยประชาธปไตย คอพฒนาคนทงพนทมา

ประชมกนไมไดเรองนน ใหกลายเปนบณฑตขนมา โดยเฉพาะในยคปจจบนน มขาวสารมากมาย และรวดเรว จนกระทงเราบอก

วา มนลน เราตามไมทน ในเมอขอมลขาวสารมมากมาย และมเทคโนโลยททาใหเผยแพรไดงายดาย

รวดเรว คนกมความโนมเอยงทจะตกอยใตอทธพลของผทมความรความเขาใจ มความเชยวชาญ

อยางนอยเรมตน ผทเชยวชาญดานการขาว คอสอมวลชน อาจจะชกนาผคนใหหนเหไปตามตองการ และอยางราย สอชวนเชอทงหลายกจะไดโอกาสทาลายสงคม

ถาคนไมมวจารณญาณ ไมมความสามารถในการคด แทนทจะวนจฉย ตดสนใจในเรองตางๆ ไดดวยสตปญญา กกลายเปนวา จะถกอทธพลของสอครอบงา ไมเฉพาะสอชวนเชอทงหลาย ทรายอยางยง แมแตสอมวลชนซงทาหนาทนาเสนอ ทงขาว ทงความคด แตละคนกจะตองศกษาพนจพจารณา

แมแตในประเทศทพฒนาแลว กกาลงมปญหาวา เมอสงคมมความซบซอนมากขน สงทตองเรยนรมากขน ตามไมไหว กเรมมการพงผเชยวชาญ ทนกกลายเปนวา เรองอะไรตอมอะไร กตองพงพาอาศยผเชยวชาญใหเปนผตดสนใจ

ดไมด เราอาจจะมคนบางพวกบางประเภทมาครองอานาจแทนผปกครองโดยไมรตว

แลวเรองกจะกลายเปนวา เราอตสาหเพยรพยายามเปลยนผปกครองจากผมอานาจคนเดยว มาเปนผปกครองคอประชาชนทงหมด แตเสรจแลว โดยไมรตว ไมตงใจ ประชาชนนนกลบไปตกอยใตอทธพลของบคคลบางพวก

ประเทศเปนประชาธปไตยไมได ๒๐๕

๒๐๕

ดงนน จงจะ ตองทาใหประชาชนไมสญเสยอานาจการตดสนใจ และไมสญเสยศกยภาพในการทจะตดสนใจไดอยางถกตองดวย

จะใหเปนอยางนนได กตองเอาธรรมาธปไตย มาเปนแกนของประชาธปไตย

ธรรมาธปไตย เปนเกณฑตดสนใจ∗

ทน “ธรรมาธปไตย” คออะไร มนกคอ หลกเกณฑในการตดสนใจของบคคลทอย หรอรวมอย ในระบบการปกครองนน…

ลองมองดปฏบตการในกจกรรมของระบบประชาธปไตยส แค เลอกตง น ชาวบานแตละคนกมเกณฑในการตดสนใจของตวเขาเอง

ชาวบานทมาเลอกตงนน ถาคนไหนตดสนใจโดยเอาผลประโยชนของตวเปนใหญ ตดสนใจลงคะแนนโดยเอาเงนซอเสยงทตวจะไดเปนหลก นคอเปน อตตาธปไตย* หนง

ถาชาวบานคนไหนไดแตคอยฟงเสยงนยม เรยกวาไปตามกระแส ไมมหลกของตวเอง ตดสนใจลงคะแนนแบบเฮไปตามพวก กเปน โลกาธปไตย

ทน ถาชาวบานแตละคนทจะเลอกตงนน ตดสนใจโดยตรวจสอบเรองราว สบคนความจรง หาขอมลใหชดเจนถองแท ใชปญญาพจารณาวา ผสมครคนไหนเปนคนด ประพฤตถกตองสจรตชอบธรรม มปญญา มความสามารถ มงหนาทาประโยชนแกสวนรวม แกสงคมประเทศชาต กตดสนใจลงคะแนนไปตามเกณฑของความดงามความถกตองนน นกคอเปน ธรรมาธปไตย

แตละคนทมารวมในการปกครองระบอบประชาธปไตย อยางเชนชาวบานทกคนทมาเลอกตง พอตดสนใจถกตอง แตละคนนนกเปนธรรมาธปไตยแลว ถาแตละคนเปนธรรมาธปไตยอยางนละก ประชาธปไตยกดไดแน

…ประชาธปไตย กคอ ประชาชน ทมาจากแตละคนๆ นนแหละ มอานาจทจะทาการตดสนใจ… ∗ หวขอท ๗–๑๓ คดตดปรบจาก หนงสอ ธรรมาธปไตยไมมา จงหาประชาธปไตยไมเจอ ซงเปนการตอบคาถามของคณะบคคลในเครอขายองคกรพระพทธศาสนา ทเรงรดไปนมสการถามทวดญาณเวศกวน เมอตอนคา วนท ๒๖ กมภาพนธ ๒๕๔๙

*หนง อตตาธปไตย ใชในความหมายทดกได คอตดสนใจในทางดดวยเคารพตน หรอถอเกยรตถอศกดศรของตน, เชนเดยวกบโลกาธปไตย ทในแงด หมายถงตดสนใจในทางดดวยคานงเสยงผร เกรงคาตาหนตฉน เปนตน แตไมดแทเทาธรรมาธปไตย

๒๐๖ การเมอง แคทพระควรจะพด

๒๐๖

ผหวงสถานการ : สมมตวา ถาผมเลอก ส.ส. โดยเพราะ ส.ส.คนนเคยเอาเงนมาใหผม อนนเปนอตตาธปไตย แตถาผมเลอกเพราะไดยนวาคนสวนใหญชอบเขา อนนเปนโลกาธปไตย แตถาคดวา เอ… เขาเปนคนดไหม เขาเหมาะสมทจะเปนหรอไม อนนเปนธรรมาธปไตย อยางนนหรอครบ

จะตดสนใจไดด คนตองมปญญา จงตองมการศกษา พระ: ถกแลว ธรรมาธปไตย กคอ ตองมปญญารวาอะไรคอความจรง อะไรถกตอง อะไรดงาม แลวจงตดสนลงคะแนนอยางจรงใจไปตามมตของปญญานน

นแหละ พอถงตรงน มนกเปนเรองใหญขนมาทนท คอตองศกษา จงจะมปญญาใหรได

ทาไมการศกษาจงสาคญนกสาหรบระบอบประชาธปไตย กเพราะวา คนจะตดสนใจดวยธรรมาธปไตยได จะตองมการศกษา ใหเกดความรเขาใจ ตงแตรขอมล รความจรงความถกตองในเรองนนๆ วาเปนอยางไร เรมตงแตตองศกษาคนทมาสมครรบเลอกตง วาบคคลนเปนอยางไร มประวตอยางไร เปนคนด เปนคนทเชอถอไววางใจไดไหม เปนคนมอดมคต มงจะทางานเพอสวนรวม จรงหรอเปลา

แลวกดตวเองดวยวา ทเรามาเลอกตงน ทเรามาทากจกรรมน ไมใชเพอประโยชนสวนตวนะ การปกครองน เพอประเทศชาต เพอประโยชนสวนรวม เพอความถกตองดงาม เพอความเปนธรรมในสงคม เปนตน เมอพจารณาธรรมทงหมดแลว ตดสนใจบนเกณฑของธรรมนน เรยกวา ธรรมาธปไตย

ฉะนน ไมวาจะอยในเรองใดกตาม เราตองตดสนใจบนเกณฑของธรรมาธปไตย เมอมาเปนนายกรฐมนตร กตองถอธรรมเปนใหญในการตดสนใจทกกรณ เกณฑนใชไดในทกกจกรรม ทกกรณเลย

เปนอนวา ธรรมาธปไตย น ไมใชเปนระบบ แตมนเปนเกณฑการตดสนใจของแตละบคคล มนอยกบตวของทกคนเลยทเดยว

ประเทศเปนประชาธปไตยไมได ๒๐๗

๒๐๗

อานาจตดสนใจ คอตวกาหนดระบอบการปกครอง ผหวงสถานการ : ธรรมาธปไตย นเปนคณสมบตของคน ใชไหมครบ?

พระ: จะวาเปนคณสมบต กยงเบาไป มนไมหนกแนน มนไมจาเพาะเจาะชดเทากบบอกวา “เปนเกณฑการตดสนใจในทกกรณ”

จะตองพดกนใหชดวา ในเรองการปกครองน คาทสาคญอยางยง คอคาวา “อานาจตดสนใจ”

การใชอานาจตดสนใจนแหละ เปนตวทาการ ททาใหการปกครองสาเรจผลเปนความจรงขนมา

ธรรมาธปไตย ทาไมจงสาคญ กเพราะมนเปนเรองของการใชอานาจตดสนใจ

อานาจตดสนใจ เปนหวใจของระบบการปกครองนนๆ ใครมอานาจตดสนใจสงสด นนคอตวกาหนดระบบการปกครองนน

เวลาใหความหมายเปนทางการ เราพดกนวา ประชาธปไตย คอ อานาจอธปไตย (sovereignty) เปนของประชาชน

จะพดวา อานาจอธปไตยเปนของประชาชน หรออานาจอธปไตยเปนของปวงชน หรอจะวา “ประชาชนเปนใหญในแผนดน” กถกทงนน

ชาวบานฟงแลวกรสกภมใจวา ทนพวกเราเปนใหญละนะ อาจจะรสกโก แตกดเหมอนจะลอยๆ อย มนไมโยง ไมบงชถงการปฏบต

ทบอกวา ประชาชนเปนใหญนะ เปนใหญอยางไร แคนกยงละ มนไมใชแคเปนใหญอยโกๆ ถามวโกกบความใหญ จะไปไมถงประชาธปไตยสกท

ถาพดกนแบบชาวบาน เอาตรงทวานดกวา คอท อานาจตดสนใจ (decision-making power) อนนจะเหนทางปฏบตทนท

อยางทวาเมอก อานาจตดสนใจ เปนหวใจของระบบการปกครอง ใครมอานาจตดสนใจสงสด นนคอตวกาหนดระบบการปกครองนน

ถาเปนระบบ “เผดจการ” กคอบคคลเดยว ทเรยกวาผเผดจการ หรอผนา มอานาจในการตดสนใจ

ถาเปน “คณาธปไตย” กคอหมคณะหรอกลมบคคล เปนผมอานาจในการตดสนใจ

๒๐๘ การเมอง แคทพระควรจะพด

๒๐๘

ถาเปน “ประชาธปไตย” กคอ ประชาชนมอานาจในการตดสนใจ หรอวา ประชาชนเปนเจาของอานาจตดสนใจ

ทน ใครมอานาจในการตดสนใจ กตองใหคนนนตดสนใจบนฐานของธรรมาธปไตย คอตดสนใจดวยเกณฑของธรรมาธปไตย

ตดสนใจดวยปญญา โดยมเจตนาเปนธรรม คอ ธรรมาธปไตย

เมอเปนประชาธปไตย หลกบอกวา อานาจตดสนใจอยทประชาชน เมออานาจตดสนใจอยทประชาชน กตองใหประชาชนตดสนใจอยางถกตอง คอ

ตองมธรรมาธปไตย กจงตองมการพฒนาคณภาพของประชาชน เพอใหประชาชนผเปนเจาของ

อานาจในการตดสนใจนน ทาการตดสนใจดวยปญญา โดยมเจตนาทเปนธรรม และตรงนแหละคอ ธรรมาธปไตย

ตรงนคอหวใจเลยนะ อยาไปนกวาไมสาคญ เพราะวาอานาจตดสนใจ คอหวใจของการปกครอง และเปนตวกาหนดระบบการปกครอง ใครมอานาจในการตดสนใจ กตองใหตดสนใจดวยธรรมาธปไตย

แตไมจบแคน เมอกไดบอกวา การปกครองระบอบประชาธปไตย กคออานาจตดสนใจอยทประชาชน แตระบอบประชาธปไตยของเราไมใชเปนประเภทประชาธปไตยแบบตรง ทประชาชนใชอานาจเองโดยตรง เรามประชาธปไตยแบบตวแทน

เรองจงมตอไปอกวา มคนทใชอานาจตดสนใจแทนประชาชน หรอในนามของประชาชน

คนผนจะตองใชอานาจตดสนใจ โดยสามารถพดไดเตมปากวา “เพอประชาชน ในนามของประชาชน หรอแทนประชาชน” โดยทวามนเปนการตดสนใจทเปนธรรม กคอตดสนใจเปนธรรมาธปไตย

ทพดนหมายความวา มนไมใชจบแควาประชาชนใชอานาจตดสนใจ แตมคนทใชอานาจตดสนใจในนามของประชาชน และตรงนกคอเรามผนา ผปกครอง โดยเฉพาะนายกรฐมนตร

นายกรฐมนตรนเขาตดสนใจในนามของประชาชน หรอแทนประชาชนทงหมด

เพราะวาตวแทนของประชาชน คอผแทนราษฎร ทมอานาจตดสนใจ ไดเอาอานาจตดสนใจไปมอบไวทนายกรฐมนตร…

ประเทศเปนประชาธปไตยไมได ๒๐๙

๒๐๙

พลกแผนดนไทยได ถาธรรมาธปไตยมาในวนเลอกตง ผหวงสถานการ:… ผแทนฯ หรอ ส.ส. ทชาวบานเลอกไปเขาสภานน กไปออกกฎหมายมาจดการบานเมอง แลวกชาวบานนนแหละตองทาตามกฎหมาย แตกฎหมายมนไมมทจะ perfect มนออกมาอยางนๆ มนกมชองโหว แตชองโหว กยงพอวา บางทรายกวานน มนซอนหรอซอนชองทางอะไรๆ ทไมงดงามออกมาดวย กม

พระ: จงตองมการปรบแกกฎหมายกนเรอย ถาแคชองโหว อนนกเปนธรรมดา ไมตองหวงหรอก แตถามเรองซอนเรน หรอซอนแฝง กเปนเรองนากลว ขอสาคญจงอยทวา ขอใหผออกกฎหมายและผใชกฎหมายมใจเปนธรรมกอน คอ ไมวาจะอยางไรกตาม ถาทาไมถก มนกกลายเปนวา มามงหวงอานาจ เพอจะใชสนองการหาประโยชนตน ซงผดธรรมของนกปกครองโดยตรง

นแหละจงวา ทกคนทอยในระบบประชาธปไตย จะตองเปนธรรมาธปไตย โดยเฉพาะคนทไปเปนผแทนฯ อยในสภา จะออกกฎหมายมาบงคบประชาชนและกจการหมดทงประเทศ จะตองใชอานาจตดสนใจใหเปนธรรม

แตผแทนฯ หรอ ส.ส. ในสภานน กประชาชนชาวบานนแหละเลอกสงเขาไป ชาวบานจงตดความรบผดชอบไมได ถงจะตด กไมพน

ตอนนเรากาลงมองธรรม ซงเปนหนาทของผปกครอง คอ ทกคนทอยในสงคมประชาธปไตย กมความรบผดชอบทจะรกษาธรรม อยางนอยกเหนแกประโยชนสขของสงคมสวนรวม ทจะรกษาสงคมทดงามไว แตระดบของความรบผดชอบ ทเปนธรรมของแตละบคคล จะแคไหน กตองวากนไปเปนขนตอน ตามสถานะและบทบาท เปนตน

แตอยางนอย ทกคนกมธรรมทจะตองรบผดชอบในฐานะทเปนราษฎรของสงคมประชาธปไตย

เรากตองจบใหไดวา ธรรมของราษฎรทเปนสมาชกคนหนงของสงคมหรอประเทศประชาธปไตยนคออะไร และตองใหประชาชนทกคนมธรรมนใหได แลวกใหเขาเอาธรรมนเปนเกณฑในการตดสนใจ แคนเขากเปนธรรมาธปไตย

ถามธรรมาธปไตยตวเดยวกอยเลย พอถงตอนเลอกตง แคราษฎรตดสนใจดวยธรรมาธปไตยเทานนแหละ แผนดนกพลกเลย ใชไหม ประชาธปไตยตวจรงกเผยโฉมโผลหนาขนมาเลย

๒๑๐ การเมอง แคทพระควรจะพด

๒๑๐

แตน จนกระทงเดยวน กยงทาไมไดแมแตขนพนฐาน แคการเลอกตง กวนเวยนกนอยทอตตาธปไตย กบโลกาธปไตย แลวจะเจอหนาประชาธปไตยไดอยางไร

นนะ ธรรมาธปไตยมนสาคญตรงน มนสาคญทเปนเกณฑการตดสนใจในกจกรรมทกอยางของประชาธปไตย เปนตวกาหนดการใชอานาจตดสนใจในการปกครองระบอบประชาธปไตย จงมความสาคญในขนรากฐานทสด เปนตวแกน เปนตวยน เปนตวสาเรจเดดขาด

ผหวงสถานการ: เพราะฉะนน ในการนาเสนอความคดครงน กควรเสนอในแงทใหทกคนมธรรมาธปไตยในตวเอง

พระ: ใช ตองแยกใหชดวา ธรรมาธปไตยน เปนเรองปฏบตการของตวบคคล ซงแนนอนวา ในทสด ทกคน แมแตคนทไมเปนตวของตวเอง กตองตดสนใจดวยตนเอง

แมแตอยางงายทสด คนทเชอคนอน กตองตดสนใจเองทจะเชอ และในการตดสนใจนน ถาจะใหไดประชาธปไตย กตองใหทกคนตดสนใจดวยธรรมาธปไตย

ประชาธปไตยทวาน หมายถงประชาธปไตยทด หรอทพงปรารถนา ไมวาคณจะเปนราษฎร เปน ส.ส. หรอเปนผปกครอง ถาจะใหประเทศมประชาธปไตย ตวคณเองตองมธรรมาธปไตย

โดยเฉพาะ ถาเปนผปกครอง คณตองมธรรมของนกปกครอง ตองทาหนาทของผปกครอง

คณกสารวจตรวจสอบตวเองสวา คณมไดตดสนใจเพยงบนฐานแหงอานาจ แตคณไดใชอานาจตดสนใจบนฐานแหงธรรมของผปกครอง ใชหรอไม นมนตองวดกนเลยทเกณฑการตดสนใจ …

ธรรมาธปไตย เปนเกณฑตดสนใจ ใหไดประชาธปไตยทด

ตรงน ดใหชดนะวา ในการปกครองทกระบอบ มองคประกอบสาคญ คอ อานาจตดสนใจ อนนเปนตวกาหนดเดดขาด

การปกครองระบอบตางๆ ทงหลายนน เมอมองไปใหถงทสด ตวกาหนดกอยทอานาจตดสนใจ หมายความวา อานาจตดสนใจสงสดอยทไหน การปกครองกคอระบอบนน จะเปนระบอบการปกครองไหน กดวาอานาจตดสนใจสงสดอยทใด

ประเทศเปนประชาธปไตยไมได ๒๑๑

๒๑๑

ถาอานาจตดสนใจอยทบคคลผเดยว กเปน เผดจการ ถาอานาจตดสนใจอยทคณะบคคล กเปน คณาธปไตย ถาอานาจตดสนใจอยทประชาชน กเปน ประชาธปไตย

ตอนน บานเมองของเราน ตกลงกนวาใหเปนประชาธปไตย อานาจตดสนใจกจงมาอยทประชาชน

ทน ปจจบน เรามระบอบประชาธปไตยทมตวแทน ประชาชนกมอบอานาจตดสนใจนใหแกตวแทนของตน ดวยการไปเลอกตงผแทนราษฎร ทเรยกกนสนๆ วา ส.ส. (คอ “สมาชกสภาผแทนราษฎร”)

แลวตวแทน หรอ ผแทน (ส.ส.) เหลาน กไปประชมกนท สภา ใหความเหนชอบวาจะให ส.ส. คนไหนขนมาเปนผนา หรอเปนหวหนาผบรหาร ทเรยกวาเปน นายกรฐมนตร

กเลยเทากบไปมอบอานาจตดสนใจ ใหกบคนทเปน นายกรฐมนตร นน

ดงนน นายกรฐมนตร กจงเปนผมอานาจในการตดสนใจ และทาการตดสนใจในนามของประชาชน

ถงแมจะไดจดวางกระบวนการในการตดสนใจ และมระบบตรวจสอบถวงดลคานอานาจ เปนตน (ไมใหนายกรฐมนตรกลายเปนผเผดจการ) แตนายกรฐมนตรกเปนแกนหรอเปนศนยกลางของกระบวนการตดสนใจนนแหละ

ทน ในเมออานาจตดสนใจเปนสงสาคญ เรยกไดวาเปนหวใจของการปกครองนน มนกเปนเรองสาคญอยางยงวา บคคลผตดสนใจ จะใชอานาจตดสนใจนน ดวยเอาอะไรเปนตวกาหนด หรอเอาอะไรเปนเกณฑตดสนใจ

นเราดตรงนนะ ไมวาระบอบไหน จะเปนเผดจการ หรอเปนคณาธปไตย หรอเปนประชาธปไตย ในเวลาทใชอานาจตดสนใจ จะเอาอะไรเปนเกณฑ

ถาเอาตวเอง เอาความยงใหญของตน เอาความทะนงตว เอาทฐความเหนความเชอยดถอสวนตว เอาผลประโยชนของตน เปนเกณฑตดสน กเปน อตตาธปไตย

ถาตดสนใจไปตามกระแสความนยม เสยงเลาลอ หรอแมแตไมเปนตวของตวเอง คอยฟงวาใครจะวาอยางไร อยางทวาแลวแตพวกมากลากไป หรอตามแรงกดดน จะเอาใจเขา จะหาคะแนน หรอตอบแทนการเออประโยชน กเปน โลกาธปไตย

๒๑๒ การเมอง แคทพระควรจะพด

๒๑๒

ถาเอาความจรงความถกตองดงาม หลกการ กฎ กตกา เหตผล ประโยชนทแทจรงของชวตและสงคม เปนเกณฑตดสน โดยใชปญญาหาขอมลตรวจสอบขอเทจจรงและความคดเหนทรบฟงอยางกวางขวาง ใหถองแท ชดเจน และพจารณาอยางดทสด เตมขดแหงสตปญญาจะมองเหนได ดวยความบรสทธใจ กเปน ธรรมาธปไตย

ฉะนน ผเผดจการ กเปนไดทงอตตาธปไตย โลกาธปไตย และธรรมาธปไตย

คณาธปไตย กเปนไดทงอตตาธปไตย โลกาธปไตย และธรรมาธปไตย

ประชาธปไตย กเชนเดยวกน กเปนไดทงอตตาธปไตย โลกาธปไตย และธรรมาธปไตย

แตทเราตองการ ซงดทสด คอใหเปนธรรมาธปไตย

ถาผเผดจการใชเกณฑตดสนแบบธรรมาธปไตย กเปนเผดจการทด แตเรากลววาเขาจะตดสนใจไมรอบคอบ เพราะรขอมลไมทวถง หรอปญญาอาจจะไมพอ เปนตน

ถาคณาธปไตยทไหน เปนธรรมาธปไตย มนกยงด คอเปนอยางดทสดของคณาธปไตย แตเราเหนวายงมจดออนอยมาก

ทนเราหวงวา ถาระบอบเปนประชาธปไตย และคนใชอานาจตดสนใจดวยเกณฑธรรมาธปไตย กจะดทสด

จะเปนอยางนได กตองใหประชาชนทกคนเปนธรรมาธปไตย เพราะประชาชนทกคนมอานาจตดสนใจ ตงแตเลอกตงเลยทเดยว ทกคนตองตดสนใจเลอกดวยเกณฑธรรมาธปไตย

ธรรมาธปไตยของชาวบาน ถกทดสอบครงสาคญในวนเลอกตง

พอถงวนเลอกตง เราตดสนใจดวยธรรมาธปไตย เลอกใครละ กใชปญญาพจารณาตรวจตราไลดใหชดทสด ใคร พรรคไหนเปนคนดมธรรม มปญญา ซอสตยสจรต มงทาประโยชนแกสวนรวมแนนอน กไดตวเลย บอกวาคนนเปน “ผแทน” ของเราได

ผแทนเปนอยางไร กแสดงวา ผเลอกคงเปนอยางนน

ถาผเลอกเปนคนด กคงไดผแทนทเปนคนด

ถาผแทนชว กตองสงสยไวกอนวา ผเลอกกคงจะชว หรอมคณภาพตา

ประเทศเปนประชาธปไตยไมได ๒๑๓

๒๑๓

มองไปไดถงทงประเทศ คนชาตอนมองดท ส.ส. ไทย แลวบอกวา คนไทยกคออยางน

พดสนๆ วา ธรรมาธปไตย จะตองเปนเกณฑในการตดสนใจของทกกจกรรมในระบอบประชาธปไตย

เรมตงแตการ “เลอกตง” ซงเปนบททดสอบการใชอานาจตดสนใจครงสาคญยงใหญ สาหรบประชาชนในระบอบประชาธปไตย

ทน พอชาวบานเลอกผแทนไปแลว การเลอกนนกสงผลตอขนไป จนไดคนทมาเปนนายกรฐมนตร อยางทวาแลว

คนทมอานาจตดสนใจใหญทสด คอผบรหารสงสด ในกรณนกคอนายกรฐมนตร เพราะไดรบมอบความไววางใจใหเปนผใชอานาจตดสนใจนแทนประชาชน ในนามของประชาชน หรอในนามของประเทศชาตทงหมด

เพราะฉะนน การใชอานาจตดสนใจของนายกรฐมนตรจงสาคญทสด …

เอาละ ระบอบ “ประชาธปไตยจะดได คนตองเปนธรรมาธปไตย”

ระดบชชะตาของประเทศ: ประชาชน ผเปนเจาของอานาจตดสนใจ แตละคนตองทาการตดสนใจในการเลอกตง ทจะ เลอกผแทนมารบมอบอานาจตดสนใจของตนไป โดยใชเกณฑธรรมาธปไตย

ระดบตดสนชะตากรรมของชาต: นายกรฐมนตร และผรวมขบวนการปกครอง ซงใชอานาจตดสนใจในนามของประชาชน จะตองทาการตดสนใจในการบรหารประเทศชาต โดยใชเกณฑธรรมาธปไตย

นแหละ ประชาธปไตย กบธรรมาธปไตย มาบรรจบกนทน ถาอยางนจะไมสบสน ไมเชนนนกยงอยนวา จะทาประชาธปไตย ใหเปนธรรมาธปไตยไดอยางไรด

จาไวเลย ธรรมาธปไตย มใชเปนระบอบทมาแขงกบประชาธปไตย แตธรรมาธปไตย เปนแกนกลาง อยทตรงหวใจของประชาธปไตย …

หนาวาง

∼ ผนวก ∼

วสาขทศน เพอ

วดและพทธบรษท∗

ขอเจรญพร ญาตโยมสาธชนทกทาน

บดน เราไดมาถงวนสาคญทางพระพทธศาสนาอกครงหนง คอวนวสาขบชา อนถอไดวา

เปนวนสาคญทสดทางพระพทธศาสนา

วนวสาขบชาเปนวนทพทธศาสนกชนรจกกนด และมใชเฉพาะในประเทศไทยเทานน แต

รจกกนทวโลก ดงทเวลาน ทสหประชาชาตกไดจดพธบชากนอย แตวนเวลาไมตรงกน ตอนนทาง

โนนคงมไมได เพราะเปนเวลาประมาณต ๕ ทนวยอรก หมายความวาอยในชวงวนสองวนทมพธวสาขบชา แลวทางโนนกชากวาเรา คอรอเมอวนของเรามดลง ของเขาเรมเชา กจะขนวนวสาขบชา

เมอวนวสาขบชามาถง ญาตโยมสาธชนกมจตใจสดชนเบกบานผองใส พากนทาบญทา

ทาน ดวยความมศรทธาในพระรตนตรย และมจตเมตตาปรารถนาดตอกน พรอมทงตอพระ

ศาสนา และตอพระสงฆ คอพทธบรษทรวมใจกนทงหมด จงมาทากจกรรมตางๆ

∗ ธรรมกถา ของ พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ในวนวสาขบชา ๒ มถนายน ๒๕๔๗ ณ อโบสถวดญาณเวศกวน

พมพเปนเลมหนงสอ ใน พ.ศ. ๒๕๔๗ นน (ฉบบทนามาลงพมพน บนทกไววา “ปด file เตรยมใหสง ร.พ. วนพธ

ท ๒๗ ตลาคม พ.ศ. ๒๕๔๗ - ๑๑.๑๐ น.”) โดยตงชอวา รฐศาสตรเพอชาต vs. รฐศาสตรเพอโลก ม ๒ ภาค

คอ “ภาค ๑ วสาขทศน เพอวดและพทธบรษท” และ “ภาค ๒ วสาขทศน เพอรฐและเพอโลก” ในการพมพครงน เมอนาเนอหามารวมเลมกบเรองทเกยวกบการเมอง ไดแยกเอาภาค ๑ ออกมาตอทายเปน

“ผนวก” คงไวในสวนทรวมเลมเฉพาะ “ภาค ๒ วสาขทศน เพอรฐและเพอโลก” โดยตดคาวา “ภาค ๒” ออกไป

๒๑๖ การเมอง แคทพระควรจะพด

ชาวพทธทดแท ไมคดดอยแคตว แตตองเดนหนาสามคค หนนการทาดไปดวยกน

การมาในทน ถาใชคาทางพระศาสนา กเรยกวาเปนการใหทง กายสามคค และจตสามคค

กายสามคค คอรวมกาย โดยมานงประชมกน มาชวยกนทาโนนทาน ตลอดจนมารวมกจกรรมในการเวยนเทยน

จตสามคค คอรวมใจ ซงอยขางใน รวมใจนสาคญนก เมอใจรวมกน จงทาใหมาประชมในทเดยวกนได

รวมใจนลกซง มหลายระดบ รวมใจจรงๆ กตองมศรทธารวมกน รกกน มเมตตาหรอไมตรจตตอกน หวงดตอกน มใจสมครสมานกลมเกลยว คดรวมใจกนในการประพฤตปฏบตสรางสรรคสงทดงาม เพอทาชวต ครอบครว และสงคมใหรมเยนเปนสข เปนตน อนนจงจะเปนการรวมใจทแทจรง เรยกวาเปนจตสามคค

ถามครบ ๒ อยาง ทง กายสามคค และ จตสามคค กจะสมบรณ เราตองการใหไดถงขนน การทมพธในวนสาคญทางพระพทธศาสนานน กเพราะมงใหเราไดแสดงออกซงกายสามคคและจตสามคคนแหละ คอ มใชมพธเฉพาะลาพงตนเอง ซงแตละทานกคงมอยแลว แตจะใหสมบรณเกดผลเปนประโยชนบรบรณแทจรง กตองมาแสดงออกรวมกนอยางน พระศาสนา สงคม และเรองทเปนของสวนรวม เชนวฒนธรรม จงจะอยได และสามารถดาเนนไปดวยด

การทจตใจโยมมศรทธา มเมตตา มสามคคกนอยางน กเปนทนาอนโมทนา แตทปรากฏอยนเปนเพยงการแสดงออก ในเหตการณสาคญ ทเปนจดกาหนด

ทจรงนน ตามปกต ญาตโยมสาธชนจานวนมากกมศรทธาและมเมตตาธรรมเปนตน ไดมาวดวาอาราม มาทากจกรรม มาถวายทาน รกษาศล บาเพญภาวนากนอยแลว ซงเปนบรรยากาศสาคญ ทมาประสานกน ชวยใหวนวสาขบชามความหมายมากขน

หมายความวา เรามใชมาเฉพาะวนวสาขบชา หรอเฉพาะวนสาคญเทานน แตเราไดเอาใจใสในเรองบญกศล ในการสรางความด ในการรวมกจกรรมทางพระศาสนามาโดยตลอด ซงถาทาไดสมาเสมอตลอดทงป กจะเปนการมาชวยกนทาใหวนวสาขบชา วนมาฆบชา ตลอดจนวนอาสาฬหบชามความหมายทแทจรงไดอยางสมบรณ

ผนวก: วสาขทศน เพอวดและพทธบรษท

๒๑๗

อยางทน กตองขออนโมทนาญาตโยมจานวนมาก ทไดมาชวยเหลอเกอกลวดตลอดมา มใชเฉพาะถวายทานบารงเลยงพระสงฆเทานน แตไดมาชวยในเรองการจดบรเวณวดวาอารามใหเปนสถานทอนสมทจะเรยกวาเปนรมณยสถาน คอเปนสถานทดงาม รมรน ทชวนใหจตใจสดชนราเรงเบกบาน เรยกสนๆ วา “รมณยะ” หรอ “รมณย” ซงเปนลกษณะสาคญของสถานททด

วดทด ทงเปนทศนย และรนรมรมณย เรามคาคกน อนหนงเรยกวา “ทศนยะ” หรอพดงายๆ เรยกเปนไทยวา “ทศนย” และ

อกคาหนงวา “รมณยะ” เรยกเปนไทยวา “รมณย”

รมณย แปลวา นารนรมย เปนทยนด ทาใหจตใจสบาย สวน ทศนย เปนดานรปธรรม เปนสภาพทางวตถทมองเหนดวยตา

ตอนแรก เรามองเหนสถานททสะอาด มตนไม มธรรมชาตตางๆ ทสดชนสวยงาม นาดนาชม กเปนทศนย แตจะใหผลจรงๆ ทลกซงลงไป กตองเขาไปถงจตใจ ใหเกดความรสกรนรมย คอเปนรมณย อนนเปนลกษณะทวไป และวดวาอารามกควรจะเปนสถานทซงเปนทงทศนยะ และรมณย

สงเวชนยสถาน ๔ คอ สถานทพระพทธเจาประสต ตรสร ปรนพพาน และทรงแสดงปฐมเทศนา ในชมพทวป ทชาวพทธไปนมสการกนนน ทจรงทานไมไดเรยกวาสงเวชนยสถานอยางเดยว ในพระไตรปฎกเอง พระพทธเจาตรสเรยกวา เปน ทศนยสถาน และ สงเวชนยสถาน คอเปน ๒ อยาง แตเราจบเอามาคาเดยว เรยกวา “สงเวชนยสถาน”

โดยทวไป ทอนซงไมไดเปนสงเวชนยสถาน อยางนน กตองใหเปนทศนยสถาน แลวกเปนรมณยสถาน ดงจะเหนวา คาบรรยายลกษณะวดทวไปในพทธกาล เปนอยางน

ทศนย รมณย นเปนเรองของสถานท ญาตโยมมาในททวาเปนวดวาอาราม ถามลกษณะอยางน กเปนทโนมนาจตใจไปสความสงบ ความสดชนเบกบานใจ แลวกโนมนาตอไปสธรรมะ ถามการสดบตรบฟง และฝกศกษาปฏบตธรรมตอไป กทาใหไดผลดดวย เพราะบรรยากาศเกอกล เรยกวาเปน “สปปายะ” อนนเปนดานหนง

๒๑๘ การเมอง แคทพระควรจะพด

พระสงฆทด เปนมโนภาวนย หรออยางนอย ตองเปนปสาทนย

ทนอกดานหนง กคอตวบคคล ในสถานทนน กตองมตวบคคล ตวบคคลทเหมาะทดกมลกษณะแบบเดยวกน มคาเรยกเปนชดตอกนไปเลย คอ

บคคลกเรมตนดวยเปน ทศนยะ คอนาด ซงเปนลกษณะอาการทางรปกาย หรอเปนรปธรรมภายนอก จากนนกมศพททลกลงไป ตอจากทศนยะ กตองเปน “ปสาทนยะ”

ปสาทนยะ แปลวา นาเลอมใส นาชนชม นาเชอถอ หมายความวา มคณสมบตดงามตางๆ เชน มความร มความสามารถ มการประพฤตปฏบตด เปนตน เปนทตงแหงความเลอมใส ชวนใหเชอถอ

ทศนยะ เปนการมองเหนดวยตาในเบองตนกอน แตพอถงปสาทนยะ กเปนการมองลกเขาไปขางใน เรยกวา เหนรปพรรณภายนอกเปน ทศนย ตอจากนนมคณสมบตขางในลกเขาไปกเปน ปสาทนย

ยงกวานน ถาจะใหดยอดเยยม ขอใหดอยางในสมยพทธกาล เมอพระพทธเจาทรงพระชนมอย มผคนไปกราบไปเฝาพระพทธเจานน เหตผลทเขาไปอยางหนงกคอ ตองการไปพบไปเฝาพระพทธเจา พรอมทงพระมหาสาวกทงหลาย ทเขาเรยกวาเปน “มโนภาวนยะ” หรอเรยกสนๆ กเปน มโนภาวนย แปลวา เปนทเจรญใจ

เปนอนวาม ๓ ขนดวยกน

๑. ทศนยะ/ทศนย เหนรปรางและอาการทวไปภายนอก กนาดนาชม

๒. ปสาทนยะ/ปสาทนย พอใกลเขาไป เหนถงขางใน กซงใจ รสกชนชม ชวนใหเลอมใส มใชงามแครปรางทาทาง แตขางในมคณความดทางธรรมทางปญญา มความรความสามารถนาเชอถอ นาศรทธา ตอจากนนก

๓. มโนภาวนยะ/มโนภาวนย ลกซงยงขนไปอก เหนทานเมอใด กใจโปรงใจโลง ไมมอะไรทจะใหเคลอบแคลงขนมวในสวนของตวทานทจะคดเอาจากใครหรอคดรายตอใคร มแตคณความดเปนหลกทยดถอได และนาใจทมงจะให ทาใหซาบซงใจ พอไดมาพบเหน กมผลเกดขนแกตวผด ผมา ผชม ผชดใกล ทาใหผทมาเหนมาชนมาชมมาดนน จตใจสบายผองใสเบกบานราเรงใจ เปนทเจรญใจ ดวยทาใหผนนๆ มใจทจะพฒนากาวหนาไปในธรรมในปญญายงขนไป

ผนวก: วสาขทศน เพอวดและพทธบรษท

๒๑๙

เพราะเหตนแหละ ตอนทพระพทธเจาจะเสดจดบขนธปรนพพาน หลายคนจงไดแสดงความเสยอกเสยใจบอกวา เมอพระพทธองคปรนพพานไปแลว มใชเฉพาะเขาจะไมไดเหนพระพทธเจาเทานน แตเขาจะไมไดเหนพระมหาสาวก พระอรหนตทงหลาย ผเปนมโนภาวนยะ ผเปนทเจรญใจ ทวาพอเหนแลว ไดพบไดพดคยสนทนา กทาใหไดความร ไดธรรม ไดบญกศล ไดความดงาม ไดปญญา อะไรตางๆ อยางน เรยกวา มโนภาวนยะ เปนทเจรญใจ คอทาใหจตใจของเขาพฒนาขนมา

รวมความวา ควรและขอใหไดทง ๓ ขน

อนนกเปนเรองคณสมบตตางๆ ของสถานทและบคคลทเกยวของ ซงจะเปนเครองเกอกลแกผทมาในวดวาอาราม มาทาบญทากศล ทาใหไดผลดจากพระศาสนาอยางแทจรง แมถงญาตโยมทงหลายเอง กคงจะเปนทศนยะ และเปนปสาทนยแกกนและกน

สาหรบมโนภาวนยะน ตามปกตทานใชนอย มกจะใชกบทานทเปนพระอรหนต กเอาละ ขอใหเปนปสาทนยะกยงด กพอแลวทจะทาใหสงคมของเราอยรมเยนเปนสข อยกนดวยความรสกเปนมตร มไมตร มคณคาตอกน และรสกในคณคาของกนและกน ชนชมตอกน หวงวาบรรยากาศของวดจะไดชวยใหมความรสกทดงามเหลาน

ญาตโยมทมาวดกอยางทกลาวแลว ไมใชเฉพาะมาทาบญทากศลถวายทานเลยงพระอยางเดยว แตไดมาชวยกนจดดแลวด ทาใหสถานทวดรมรน ชวยปลกตนไมบาง ทาความสะอาดบาง จดตกแตงตางๆ ตองขออนโมทนาไวในทน

ทานทมาชวยจดเตรยมงานตางๆ นน ทกคนยอมมความคดหวงอยางเดยวกน คอมความมงมาดปรารถนาดตอผทจะมารวมงาน โดยตงใจวา ขอใหสาธชนทงหลายมาวดแลว จงไดความสดชนเบกบานใจ ราเรงผองใส ไดความสขสงบกลบไป ไดประโยชนทางศล ทางจตใจ แลวกไดปญญา ไดความรความเขาใจ ตองตงความหวงตอกนอยางน

ถาเราตงความหวงตอกนอยางน วาขอใหผทมาแลว ไดประโยชนมความสขโดยทวกน กเปนจตใจทด เปนกศลในตว พระกตองตงจตอยางนตอญาตโยม เปนหลกของพระพทธศาสนา

เรามาในวนน กเปนอนวาไดกายสามคค และจตสามคคแลว โดยมความหวงดปรารถนาดตอกน เปยมดวยศรทธาและเมตตาเปนพนฐานทดงาม มจตใจเปนบญเปนกศลทวกน อาตมภาพกขออนโมทนา

๒๒๐ การเมอง แคทพระควรจะพด

ลาดบขนความสาคญ ของวนสาคญ

วนน ทจะตองกลาวเปนพเศษกคอเรองวนวสาขบชา สวนทพดเกรนนนเปนเรองทวๆ ไป

กอนจะพดเรองวนวสาขบชา กตองขออภยนดหนอย ทจะพดเรองตวเอง คอ โยมหลาย

ทานจะแปลกใจวา วนนอาตมาลงมาไดอยางไร เมอก แคใหศลกไมคอยตลอด เหนอย แลวกใจสน

ความจรงสภาพรางกายไมไดดกวากอนนทไมไดลง แตเหตผลทคราวนลงมานน เกยวกบเรอง

ของวนสาคญ กเลยขอถอโอกาสพดเสยหนอย คอวนสาคญทบอกตอนตนวาเปนวนสาคญทสด ทาไมจงวาวนวสาขบชาสาคญทสด เรามวนสาคญตางๆ ซงบางทกไมสาคญ แตเปนวนทวดมงาน เรมตงแตเดอนมกราคม กมงานทโยมมาทาบญทากศลโดยปรารภวนเกดของอาตมภาพ แลวตอนนกเลยขยายเปนวนเดกไปดวย

วนเกดนน ในแงตวงานไมถอวาสาคญ เพราะฉะนน ถาเจบปวยบางเลกนอย กเปนอนวาไมตองลง เพราะถอวาโยมมาทาบญ กเปนเรองทโยมมความปรารถนาด เมอโยมทาบญแลว ตวไมไดลง โยมกอทศสวนกศลไปใหได ไมมปญหา นเปนวนแบบทหนง เปนเรองของวนคลายวนเกดเทานน ไมใชวนสาคญจรง ตอมา วนสาคญอกประเภทหนง คอวนสาคญตามวฒนธรรมประเพณ อยางวนสงกรานต เปนวนทสาคญสาหรบประเทศชาต หรอสาหรบสงคมทงหมด เปนวนทญาตโยมมาประชม แสดงความรกความปรารถนาดตอกน ทงตอผอยและผลวงลบไปแลว เรยกวามาทาบญรวมญาต อทศสวนกศลแกป ยา ตา ยาย เปนตน

ในโอกาสอยางน โยมมาแสดงความปรารถนาด พรอมเพรยงสามคค พระกมาแสดงนาใจ โดยมารวมอนโมทนา มาชวยอานวยความสะดวกในการทญาตโยมบาเพญกศล พระองคไหนจะมาไดกด แตถาเจบปวย กไมตองมา อยในขนทสาคญขนมาอก แตยงไมสาคญทสด จากนนกมาถงวนสาคญทางพระพทธศาสนาโดยตรง ซงมหลายวน แลวกยงแยกซอยออกไปไดเปน ๒ กลม กลมแรก กคอ วนเขาพรรษา วนออกพรรษา∗ เปนวนสาคญสาหรบพระสงฆ โดยมกจททานตองทาตามขอกาหนดทางพระวนย และในการปฏบตกจของทานตามพระพทธบญญตนน ญาตโยมไมเขาไปรวมทาดวย

∗ ถาพดอยางเครงครด กเปนวนสดทายของพรรษา หรอวนสนสดพรรษา แตทางพระสงฆมคาเฉพาะ เรยกวา วนปวารณา

ผนวก: วสาขทศน เพอวดและพทธบรษท

๒๒๑

แตเพอแสดงความอปถมภสนบสนน ญาตโยมกมาถวายกาลงและอานวยความสะดวก ดวยการเลยงภตตาหารและถวายวตถปจจยททานจะตองอาศย จนเกดเปนประเพณทาบญ ไดแกการ ถวายเทยนพรรษาและ ถวายผาอาบนาฝน ในตอนเขาพรรษา และ ตกบาตรเทโว ตอนออกพรรษา

ในพธทาบญอยางน พระสงฆออกมาฉลองศรทธาสนองนาใจของญาตโยม ซงควรยงทจะมา แตถารปใดมเหตขดของอนควร กยกเวนไป

ทนกมาถง กลมทสอง ไดแกวนอยาง วสาขบชา มาฆบชา อาสาฬหบชา กลมนเปนวนทพทธบรษททง ๔ ไมวาเปนภกษ-ภกษณ หรออบาสก-อบาสกา จะตองแสดงนาใจของตนตอพระพทธเจา ตอพระธรรม ตอพระสงฆ พดสนๆวา ตอพระรตนตรย จงเปนหนาทของแตละบคคลนนเลยทเดยว อยางพระแตละองคกมหนาทตอพระรตนตรย ตองมาแสดงนาใจ แบบนถาไมจาเปนจรงๆ ไมควรขาด เปนเครองวดความสาคญขนมาอกระดบหนง

ทน ในบรรดาวนสาคญแบบน ทเรยกวา “บชา” ทเราจดกนตามปกต ซงม ๓ วน คอ วสาขบชา มาฆบชา อาสาฬหบชา นน ถอวา วนวสาขบชา สาคญทสด เพราะเปนวนประสต ตรสร และปรนพพานของพระพทธเจา เพราะมวนน วนอนจงมได

เพราะพระพทธเจาตรสร เกดมพระพทธเจาขนมา จงมวนอาสาฬหบชาทพระสงฆมาประชมกน ถาไมมวนวสาขบชา วนอาสาฬหบชากมไมได พระพทธเจาไมไดตรสรแลว ใครจะไปสงสอน วนมาฆบชากเชนเดยวกน เปนวนทสบเนองมาจากวนทพระพทธเจาทรงประกาศธรรมเผยแผพระศาสนา เพราะฉะนน ถาจาเปนจรงๆ ลงไมได กตดไปอก ๒ วน กเหลอวนวสาขบชา

เปนอนวา วนวสาขบชาตองพยายามลงใหได เปนเรองของวนสาคญซงมความสาคญตามทกลาวมา กขอโอกาสเลาเหตผลไว เมอพดแลววา วนนคอวสาขบชา เปนวนสาคญทสด เรากมาพดถงความหมายของวนวสาขบชากนอก

อยางไรกตาม เรากรกนอยแลววา วนวสาขบชามความหมายและความสาคญอยางไร โดยเฉพาะพทธศาสนกชนทมศรทธา ไดศกษามามาก แลวกมารวมกจกรรมกนไมทนกทโนน เรยกวาทกป กยอมมความแมนยาในเรองเหลาน เพราะฉะนน กไมจาเปนทจะตองมาทบทวนกนอกวา วนนมความหมายอยางนน อยางน แมกระทงวาพระพทธเจาตรสรอะไร วนนกจะไมทบทวน

๒๒๒ การเมอง แคทพระควรจะพด

แตเราสามารถยกความหมายแงมมแงคดเกยวกบวนสาคญเหลานมาพดกนในแตละครง แตละโอกาส ยกยายเปลยนแปลงไป เรยกวาเปนปรยายเทศนา (ปรยาย นแหละมาเปนไทยวา “บรรยาย”)

วนวสาขบชาสาคญ ทเปนวนเกด ๓ อยาง

สาหรบ วนวสาขบชา น แมแตความหมายเบองตน หรอความหมายพนฐาน ทเราบอกกนวา เปนวนประสต ตรสร และปรนพพาน ของพระพทธเจา เรากยงสามารถพดแนวใหมอกได แลวแตจบแงความหมาย

วนน ขอใหความหมายของวนวสาขบชาอกแบบหนงวา เปนวนเกดทงหมด คอ เปนวนเกด ทงวนประสต วนตรสร และวนปรนพพาน

ทาไมจงวาเปนวนเกด?

ในความหมายแรก แนนอนวาชดอยแลว วสาขบชาเปนวนทเจาชายสทธตถะประสต เรยกงายๆ กคอเกด ไดแก “เจาชายสทธตถะเกด”

สอง ทวาเปนวนตรสร กคอเปนวนทเจาชายสทธตถะ “เกดเปนพระพทธเจา” พระพทธเจาเกดจรงในวนตรสร

ตอมาสาม ปรนพพาน เมอพระพทธเจาปรนพพาน ก “เกดพทธศกราช” พทธศกราชนนกาหนดจากการปรนพพานของพระพทธเจา และเพราะมการเกดของพทธศกราชนแหละ เราจงมเครองกาหนดหมายวา พระพทธศาสนาดารงอยสบตอกนมานานเทาไร เปนเครองกาหนดยอนลงไปถงพระประวตของพระพทธเจา และเหตการณทงหมดทกอยาง

เรยกงายๆ วา เปนเครองบอกอายของพระพทธศาสนา

พทธศกราชนเปนตวเชอมทสาคญ และเปนสายโยงทยงยนอยจนถงปจจบน ตอเนองโยงตวเรากบพระพทธเจา และทงพระพทธเจากบเจาชายสทธตถะนน

ในทน กจงบอกวา วนวสาขบชาเปน วนเกด ๓ อยาง คอ เกดเจาชายสทธตถะ เกดพระพทธเจา แลวก เกดพทธศกราช

สาหรบในประเทศลงกา (รวมถงอนเดย) และพมานน เขานบตางจากเรา คอ พอพระพทธเจาปรนพพาน เขากนบทนท เพราะฉะนน ปนนจงเปนพทธศกราชท ๑

ผนวก: วสาขทศน เพอวดและพทธบรษท

๒๒๓

แตตามแบบของเรานน ยงไมเรมนบ แตหลงจากพระพทธเจาปรนพพานผานไปแลว ๑ วน ๒ วน ๓ วน … ๑ เดอน ๒ เดอน ๕ เดอน ๑๐ เดอน ๑๒ เดอน

พอครบ ๑๒ เดอน คอครบ ๑ ป เราจงพดวา พระพทธเจาปรนพพานลวงแลว ๑ ป เ รมพทธศกราช ๑ ของเรานบเวลาทลวงแลว คอนบจานวนปทพระพทธเจาปรนพพานลวงแลว แตของพมา ลงกา นบลาดบปทพระพทธเจาปรนพพานผานไป

ดวยเหตน พทธศกราชในประเทศไทย ซงรวมไปถง ลาว และเขมรดวย จงชากวาในพมา และลงกา ๑ ป ญาตโยมตองทราบดวย เวลาน ในลงกาและพมา เปนพทธศกราช ๒๕๔๘ แลว ขณะทของเรายงเปน ๒๕๔๗ นบตางกนอยางน

นเปนเรองทควรจะทราบเหมอนกน เปนเรองความหมายงายๆ เอามาพดพอเปนเรองทกทาย

โพธญาณทเปนแกนของวสาขบชา สอนใจมใหระยอตอความยากแหงการลถงความสาเรจ

ทนเราควรพดใหลกลงไปอก สงสาคญอยางหนงทควรจะพดเกยวกบวนวสาขบชา กอยางทบอกแลวเมอกวา ตวจรงทสาคญทสดกคอ การตรสร การประสตของเจาชายสทธตถะมความหมายขนมา กเพราะวา จากเจาชายสทธตถะ จงมพระพทธเจาได การทเจาชายสทธตถะประสต กเลยพลอยมความสาคญไปดวย

การปรนพพานกเหมอนกน มความสาคญกเพราะเปนการลวงลบจากไปของพระพทธเจา ผทไดตรสร

การตรสรเปนสงสาคญทสด เพราะฉะนน เรากจะมาพจารณาความหมายของวนวสาขบชา ในแงของการ “ตรสร” แตเรองตรสรในแงอะไร จะยงไมพดในทน

สวนทจะพดกคอ มแงคดอยางหนงวา การตรสร กคอการสาเรจเปนพระพทธเจา ซงเปนความสาเรจทสาคญอยางยง การสาเรจเปนพระพทธเจาน เราเหนไดชดตามพทธประวตวา เปนสงทมใชไดมาโดยงาย เปนความสาเรจทเกดขนยากนกหนา

พระพทธเจาเองกตรสบอยๆ ตงแตเมอเรมจะเสดจไปประกาศธรรม กทรงปรารภวา ธรรมทตรสรน พระองคไดบรรลโดยยาก (“กจเฉน เม อธคต” แปลวา ธรรมนเราบรรลแลวโดยยาก)

๒๒๔ การเมอง แคทพระควรจะพด

แลวกตรสตอไปวา หมสตวทงหลายมวลมหลง เพลดเพลน มวเมาอยในสงตดของทงหลายมากมาย ธรรมทพระองคตรสรนน ละเอยดออน เขาใจไดยาก คนเหลานจะไมสามารถเขาใจตามได เพราะฉะนน พระองคจงโนมพระทยไปในการทจะไมทรงแสดงธรรม

แตตามเรองทบอกวาพรหมอาราธนา เมอพระองคไดทรงพจารณาวา สตวทมธลในดวงตานอยกมอย เพราะฉะนน กจะมผทสามารถเขาใจธรรมททรงแสดงได โดยทรงพจารณาดงน พระพทธเจาจงทรงตดสนพระทยทจะออกไปประกาศธรรม

น เปนเ รองตอนทต รสรแลว แตกอนตรสรย งชดกวานนอก คอตอนทพระพทธเจาจะประทบนงทโคนโพธ ในราตรกอนตรสร พระองคตรสวา สงทจะลถงไดดวยเรยวแรงความเพยรพยายามของบรษ (คาวาเรยวแรงของบรษนเปนสานวน หมายความวาของคนนนเอง) ถาเรายงไมบรรล เราจะไมลกขน แมวาเลอดเนอจะแหงเหอดไป

นกแสดงวา ธรรมะทตรสรไมใชงายๆ พระองคตองอธษฐานพระทย คอตงพระทยเดดเดยววา ถายงไมตรสร ยงไมบรรลจดหมายแลว จะไมเสดจลกขนเลย อนนกแสดงวาเปนเรองทยาก

ยงยอนดตอไป การทจะเปนพระพทธเจาได ตองบาเพญบารมมากมาย

บารม กคอบญอยางเยยมยอด บญคอความด บารม กคอความดของคนทยอดเยยม หมายความวา เปนความดซงคนทไมมความเขมแขงเพยรพยายามจรงๆ ทาไมได แปลงายๆ วา คณความดทบาเพญอยางยวดยง เชนวา จะบาเพญทาน กบาเพญอยางชนดวาสละชวตใหได จะบาเพญศล กยอมสละชวตเพอศลได เปนตน จงจะเปนบารม

กวาจะตรสรเปนพระพทธเจาได ตองบาเพญบารมถง ๑๐ ขอ และครบ ๓ ขน เพราะฉะนน ความสาเรจนจงเปนสงทไดมาโดยยาก คอตองเขมแขง มความเพยรพยายามยงยวดทสด