สารบญ

ค าปรารภ .................................................................................................. (๑)อนโมทนา .................................................................................................(๓)

สลายความขดแยง ...............................................................๑๑. ขดแยงเปน ใหไดประโยชน...................................................... ๑

ความวเศษของมนษย อยทไมตองเปนทาสของความขดแยง............๒ท าการขดแยงใหเกดผลเปนประโยชน................................................๓จะเปนประชาธปไตย ตองพดกนได และตองใฝรความจรง ...............๕ไทยดดานวฒนธรรมเมตตา แตดอยดานวฒนธรรมแสวงปญญาอเมรกนดอยดานวฒนธรรมเมตตา แตดดานวฒนธรรมแสวงปญญา.... ๖ไทยมวตามฝรง ระวงจะเสยสอง ........................................................๘

๒. จะเอาแคประนประนอม หรอไปใหถงความสอดคลองสามคค....๑๑ระบบแขงขนยอมมาดวยกนกบความขดแยง และการแกปญหายอมยตแคประนประนอม................................๑๑ในระบบประนประนอม จรยธรรมเปนปฏบตการดวยความฝนใจ ...๑๓จรยธรรมทแท คอ ปฏบตการแหงการพฒนาความสข ...................๑๕ตองมองระบบพทกษสทธของฝรงอยางรเทาทน .............................๑๘ถาจะรจกฝรงจรง ตองมองใหถงรากฐานในภมหลงของเขา ..........๒๐ไทยวา อยนด “ในน ามปลา ในนามขาว” อเมรกนวา อยไมได “ตองไปขางหนา บกฝาขยายพรมแดน”...๒๓มจดหมายใหญททกคนไดรวมกน จงจะขามพนจดหมายยอยของแตละฝายทขดกน ...................... ๒๖

๓. ปฏบตการแกปญหา ในระบบองครวม.....................................๓๐ปฏบตการของมนษยจะไดผลจรง ตองตงอยบนฐานของความจรง และเตมตามระบบของกระบวนการในธรรมชาต ........................๓๐แมแตนกปลกระดม กตองใชวธอรยสจ รฐบาลจะพฒนาประเทศ กไปไดสวยดวยอรยสจ.......................๓๓พวกมนษยสมยใหม พอมาเจอเรองศาสนา กพากนหลบปญหา ไมสหนาความจรง........................................ ๓๕อารยธรรมทเจรญมา ฟองตวเองวา เปนอารยธรรมทกอไมใชแกปญหา .............................................๓๗จรงใจและเปดใจทเมตตา แตตองด าเนนการไปดวยปญญา............๔๐ไมวาจะใชหลกไหนๆ กตองมองใหเหนทงระบบ .............................. ๔๒รจกอเมรกาไมใชแครจกผลตผลจากอตสาหกรรม แตตองเขาใหถงจตใจและปญญาของเขา....................................๔๔เวรระงบดวยการไมจองเวร นนจรงแท แตตองศกษาวา ท าอยางไรจงจะไมตองจองเวร ........................๔๗ลวงความสามารถพเศษของคนไทย ออกมาแกไขความขดแยงในโลก..................................................๔๙

นตศาสตรแนวพทธ.................................................... ...... ๕๓บทน า นตศาสตร กบ ธรรมศาสตร ................................................. ๕๖๑. หลกการพนฐาน ................................................................๖๕

กฎหมาย ตองมาจากธรรม ตองชอบธรรม และตองเพอธรรม.......๖๕กฎมนษยตองไมแปลกแยกจากกฎธรรมชาต ..................................๗๑พฒนาคนใหรจกเคารพสทธกนและกน แตตองรทนวาทแทมนษยไมมสทธ..............................................๗๖

ถงจะพฒนาระบบขนมาหลากหลาย ทกระบบตองลงกนไดบนฐานหนงเดยวแหงธรรม .......................๘๑กฎหมายเพอสงคมมนษย จะไมสมจรง ถาหยงไมถงความจรงแหงธรรมชาตมนษย................................... ๘๘จดหมายของสงคม คอจดหมายของกฎหมาย แตสดทาย จดหมายของกฎหมายตองสนองจดหมายของชวตคน ....................๙๑วนย/กฎหมาย เปนเครองจดสรรใหเกดโอกาส ทจะเปนฐานของการพฒนาสการสรางสรรคทสงขนไป ..................๙๓วนย/กฎหมายชวยจดสรรสงคมด ทเออใหคนงอกงามมชวตทด คนยงงอกงามมชวตทด กยงหนนสงคมดทคนจะมชวตงอกงาม .....๙๗การปกครองทแท และกฎหมายทถก ตองมจดหมายสอดคลองกบธรรมชาตของมนษย.........................๑๐๒มกฎหมายไวจดการปกครอง เพอท าใหเกดสงคมด ทคนมโอกาสพฒนาชวตทดงาม........ ..........๑๐๖กระบวนวธในการบญญตขอกฎหมาย กฎหมายโดยหลกการ กบกฎหมายโดยบญญต ..............................๑๑๐กฎหมายทแทประสานประโยชนของบคคลกบสงคม และประสานสมมตของมนษย เขากบความจรงแทของธรรมชาต...๑๑๗

๒. หลกแหงปฏบตการ..........................................................๑๒๖ถาคนอยในหลกการ กไมตองมกฎหมาย ถากฎหมายไมใชเพอหลกการ กไมควรใหเปนกฎหมาย ................๑๒๖เมอคนเปนวญรสาระของกฎหมาย สงคมสงบสขดวยกตกางายๆ ครนคนเสอมลงไป กฎหมายยงบงคบซบซอน สงคมยงเสอมทรด ..๑๓๓จะรกษาธรรมใหแกสงคมได ตองรกษาดลยภาพใหแกใจของตน ..... ๑๓๖พฤตกรรมจะถงภาวะแหงดลยภาพ เมอจตใจและปญญามาประสานอยางสมดล ..................................๑๔๔

ความเครงครดในวนย ประสานกบจตใจทไมยดมน ค านงแตจะรกษาธรรมเพอประโยชนสขของปวงชน.....................๑๕๒ความยดมนกฎหมาย หลงตดในสมมต จะกลายเปนภย แตถาเขา ถงธรรมทเปนฐานของกฎหมาย กจะกลายเปนนกนตศาสตรทแท ...๑๕๙อารยธรรมของมนษยจะยงยนเพยงใด อยทภมธรรมภมปญญาในการจดการกบสมมต .............................๑๖๙

บทสงทาย มองอดตถงปจจบน เพอสรางสรรคอนาคต ..............๑๗๕ดลยภาพโดยรวมของสงคมสมฤทธได ดวยการจดการทางสงคม สเปาหมายแหงการพฒนาคน..๑๗๕ฝายนตบญญตของไทยจะท าอยางไร ถาจะคดเกอกลใหพทธศาสนาอยดเพอประโยชนแกสงคมไทย .....๑๗๕เปน rule of law นนหรอจะพอ อยาเพงภมใจ ถาพฒนาสาระแทขนมาไมได อารยธรรมกจะสลายดวยกนตวมนเอง ....๑๒๖

รฐศาสตรแนวพทธ: ตอน จรยธรรมนกการเมอง ........ ๑๘๙ปญญาทรเขาใจจดหมายของงานการเมอง ...................................๑๙๒จตใจทมงมนตอจดหมายและใฝดตอสงคม.................................... ๑๙๔ธรรมาธปไตย เปนแกนจรยธรรมของประชาธปไตย .................... ๑๙๘หลกการ ตองสนองความมงหมาย ................................................๒๐๐รกษาธรรม คกบอารกขาประชาชน ..............................................๒๐๑ปจจยด คอเศรษฐกจททวถง และเพยงพอ ...................................๒๐๓แสวงปญญาทท าใหตองการสงทดงามถกตอง และเปนจรง.........๒๐๕ศกยภาพของนกการเมองและประชาชน ตดสนคณภาพของประชาธปไตย .............................................๒๐๗จรยธรรมมาตรฐานของนกการเมอง ตองไมขาดจรยธรรมพนฐานของชาวบาน ................................๒๐๙

เศรษฐศาสตรแนวพทธ ...................................................๒๑๑ขอจ ากดของเศรษฐศาสตรแหงยคอตสาหกรรม ...................๒๑๘๑. การแยกตวโดดเดยว เปนความเชยวชาญเฉพาะดาน .............๒๑๘๒. ไมเปนอสระจากจรยธรรม แตไมใสใจจรยธรรม......................๒๒๑๓. ไมอาจจะเปน แตอยากจะเปนวทยาศาสตร.............................๒๒๖๔. ขาดความชดเจนเกยวกบความเขาใจในธรรมชาตของมนษย .......๒๓๓

ก. ความตองการ........................................................................๒๓๔ข. การบรโภค .............................................................................๒๔๐ค. งาน และการท างาน ................................................................๒๔๑ง. การแขงขน-การรวมมอ ..........................................................๒๔๓จ. สนโดษ-คานยมบรโภค ...........................................................๒๔๔ฉ. การผลต ...............................................................................๒๔๘

ลกษณะส าคญของเศรษฐศาสตรแนวพทธ ...........................๒๕๑๑. เศรษฐศาสตรมชฌมา: การไดคณภาพชวต..............................๒๕๑๒. เศรษฐศาสตรมชฌมา: ไมเบยดเบยนตน ไมเบยดเบยนผอน..๒๕๖สรป....................................................................................๒๖๐บทพเศษ หลกทวไปบางประการของ เศรษฐศาสตรแนวพทธ (เศรษฐศาสตรมชฌมา) .........................๒๖๓๑. การบรโภคดวยปญญา ..............................................................๒๖๓๒. ไมเบยดเบยนตน-ไมเบยดเบยนผอน ........................................๒๖๖๓. เศรษฐกจเปนปจจย...................................................................๒๖๙๔. สอดคลองกบธรรมชาตของมนษย...........................................๒๗๓

ภาคผนวก ประวต บรษท สอเกษตร จ ากด ................................ ๒๘๓

สลายความขดแยง∗

- -

- ๑ -ขดแยงเปน ใหไดประโยชน

ปจฉา: พระคณเจาเจาคะ ในปจจบนนยงคงมเรองราวทเปนปญหาใหญของสงคม คอมกจะพดกนเรองความขดแยง อนเนองมาจากความคดเหนทไมตรงกน หรอความตองการไมตรงกน วธการทจะท าใหความขดแยงลดลง คดดตอกน และกลายเปนความรวมมอตอกน ควรจะเรมตนจากจดคดหรอหลกคดอยางไร เจาคะ

∗ ค าวสชนาของพระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) แกคณจฬารตน นรตศยกล กรรมการผจดการ บรษท สอเกษตร จ ากด ทวดญาณเวศกวน เมอวนอาทตยท ๑๕ ธนวาคม๒๕๔๕

สลายความขดแยง๒

ความวเศษของมนษย อยทไมตองเปนทาสของความขดแยงวสชนา: ความขดแยงนนในแงหนงกเปนเรองธรรมดา คอ มนเปนธรรมชาตของสงทงหลาย ทแตละอยางมความเปนไปของมน เมอตางอยางตางสวนเปนไปคนละทาง กยอมขดแยงกน

แมแตเมอด ารงอยตามปกต สงทงหลายกยอมแตกตางกนเปนธรรมดาอยแลว ความแตกตางนนขดกนบางเขากนบาง แลวท าใหเกดความหลากหลายและความสมบรณ

แตมนษยเปนธรรมชาตสวนพเศษทสามารถจดสรรความเปนไปตางๆ ใหเปนไปตามเจตนาของตนได มนษยจงเอาประโยชนจากความขดแยงกได ปรบเปลยนความขดแยงใหเปนความประสานเสรมกนกได แมแตความแตกตาง แทนทจะใหเปนความขดแยง มนษยทฉลาดกอาจท าใหกลายเปนสวนเตมเตมของกนและกน

จากทพดมานกหมายความวา ขนแรก ตองขดแยงเปน ถาขดแยงเปนกเกดประโยชนได เชนแทนทจะใหเปนการกระทบกระทงระหวางกนคอการกระทบทางสงคม หรอแมแตการกระทบทางจตใจ กใหเปนการมาชวยกระทบทางปญญา แลวท าใหเกดแงคด มมมอง และเกดสตปญญาอะไรใหม กกลายเปนดไปได

ขอส าคญกคอ ความขดแยงนนตองมาจากเจตนาทด อนนแหละส าคญ ถาความขดแยงนนเกดจากเจตนาทเปนกศล โดยปรารถนาดตอกนมงหมายเพอความดงามความเจรญ เพอความกาวหนาของประเทศชาตเพอใหสงคมสวนรวมมความรมเยนเปนสข ไมคดเบยดเบยนใคร ถาตงใจดแนนอน เจตนานจะเปนตวก ากบท าใหความขดแยงไมเสยหาย เพราะมจดรวมหรอจดประสาน คอเจตนาทมงสจดหมายเดยวกน

แตทเปนปญหากคอ ความขดแยงนน ถามนเกดจากเจตนาไมดแลวกยง เพราะฉะนนตวส าคญกคอ เจตนา

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๓

เจตนากคอตวความตงใจ ซงเลงไปทจดหมาย คนมเจตนา ทวามความตงใจกคอมจดหมายนนเอง คอคนนนมเปาหมายอะไรแลวเขากตงเจตนาท าไปเพอจดหมายอนนน ทนถาเปนเจตนาเพอจดหมายทไมด กเรยกวาเปนเจตนาทเปนอกศล เมอเจตนาเปนอกศลแลว อะไรตออะไรกพลอยไมดไปหมดทงกระบวน ความขดแยงทเกดขนกเลยกลายเปนปญหา ไมเปนการขดแยงทสรางสรรค แตถาเปนการขดแยงทเกดจากเจตนาทด กน าไปสการพดจากนดวยสตปญญาเพอใหเกดผลสมตามเจตนาทด ถงตอนนกเปนขนวธการ รวมแลวในตอนนจงม

ขนท ๑ ความขดแยงตองเกดจากเจตนาทเปนกศล จากนน เมอเกดจากเจตนาทเปนกศลดแลว

ขนท ๒ ในทางปฏบต คอ วธทจะจดการกบความขดแยง เชนพดจา ตองพดจาอยางรบผดชอบ คอไมใชพดตามอารมณเรอยเปอย ไมใชนกอะไรขนมากพด แตพดโดยความคด พดโดยใชวาจาดงาม สภาพ มเหตผล ใหเหนวาพดดวยเจตนาด และพดใหตรงกบเจตนาทดนน

ท าการขดแยงใหเกดผลเปนประโยชนทางพระทานก าหนด ๓ ขนเลย คอมเมตตากายกรรม เมตตา

วจกรรม เมตตามโนกรรม หมายความวา ดานทเปนการแสดงออกทางกาย กท าดวยเมตตาคอมกรยาอาการเออเฟอ ทงตอคนนนและตอสงคมทงหมด ดานวาจา กพดดวยเจตนาทด มถอยค าสภาพ แลวกดานในใจในทสดกเรมมาจากใจทมเมตตานนแหละ โดยมความปรารถนาด และพยายามมองกนในแงดมความจรงใจวา เขาอาจจะไมไดเจตนารายอะไรเราคอยพดจากนกอน

ถามาตามกระบวนการอยางนกมทศทางทจะไปดได เปนอนวาได๒ ขนแลว คอ เจตนาด โดยมเปาหมายทด แลวกใชวธการในเชงปฏบตท

สลายความขดแยง๔

ด เชนสภาพ เปนตน และใหเปนวธการทจะใชความขดแยงใหเกดผลในทางสรางสรรค

ดงทในสมยใหมนกคดกนมาก วาจะวางวธปฏบต หรอท าอยางไรใหการขดแยง แมแตในทางความคด ใหกลายเปนการแลกเปลยนความคดเหนเสรมเตมความร และท าใหเกดการสรางสรรค เพราะวามนเปนไปไมไดทใครคนเดยวจะคดโดยมองเหนขอมลหมดทกอยาง อยางพวกเราอยในสงคมไทยเรากรจกประเทศไทยไดคนละนดละหนอย ไมตองไปถงโลกหรอก อยางวดญาณเวศกวนน อาตมาไดรบแตงตงเปนเจาอาวาสยงรไมทวเลย

ในเมอเรารไมทว เรากตองยอมรบความจรง วาอาจจะมแงอะไรบางอยางทคนอนเขาร แตเราไมไดเหน ซงถาเราเปนคนฉลาด เราอยากหาความรอยแลว เรากอยากจะรบฟงหรอหามาฟง อนนกคอใจทอยากจะรบฟงอยแลว

การเปนนกหาความรนนมแงดอยางยง คอท าใหเราพรอมทจะรบความร ท าใหเราอยากฟงเขา แทนทเราจะเทยวแสดงวาเรารอยางนนอยางน บางทเราไปขอใหเขาพดใหความรหรอแมแตแสดงความเหน ในแงมมตางๆ เพอมาเตมความรหรอเปนตวกระตนแงมมความคดของเราแลวประโยชนกไดแกเรานนเอง

ทวามานกคอ เรมตนเรายอมรบความจรง วาเราจะไปรไดอยางไรหมดทกอยาง เปนไปไมได ดงนนเพอจะใหความรของเราเตมบรบรณขนเรากหาทางหาความร โดยเอาคนอนเปนชองทาง หรอเอาคนอนเปนเครองมอหาความรและกระตนความคดของเรา

ถามองอยางน กกลายเปนวาคนอนกลายเปนเครองมอของเราในการหาความร แตอนนเปนการพดคลายหยอกๆ ความจรงกคอเราใหเกยรตคนอน ใหโอกาสแกเขาทจะแสดงออกเปนตน แตพรอมกนนนผลก

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๕

คอไดแกเรา เรากไดความรมากยงขน และเมอเรามเจตนาทด ผลทเราไดนนกจะไปส าเรจแกสวนรวมหรอแกสงคมนนเอง

จะเปนประชาธปไตย ตองพดกนได และตองใฝรความจรงถาเรามจดหมายในการหาความร ใหเตมใหสมบรณ เราจะไมรง

เกยจ เรากจะคอยรบฟงหาความรของเราเรอยไป ซงกกลายเปนดเพราะฉะนนทางพระจงสอนใหเปนธมมกาโม แปลวาเปนผใครธรรม ทวาใครธรรมกคออยากไดความจรง ทวาอยากไดความจรงกคออยากร เมออยากรกหาความร จงตองเปนนกศกษา เปนนกไถถาม และรจกแลกเปลยนความคดเหน เพราะฉะนนหลกขอนทานจงย าไวมาก

ธมมกาโมน เมอเปนค านามกเปน ธรรมกามตา ทานใหไวคกบอกหลกหนงทเรยกวา โสวจสสตา แปลวาความเปนคนทพดกนงาย หลกพดกนงายน โบราณใชกนไปใชกนมา คนไทยพดกนไปพดกนมา กลายเปน“วานอนสอนงาย” ทนวานอนสอนงาย ไปๆ มาๆ กเลยเชอแตค าสงโดยไมคดเลย เรยกวาเอยงไปขางเดยวสดโตง

ความจรงนน ค าวา โสวจสสตา ถาแปลตามศพทแทๆ กคอพดกนงาย โสวจสสตา เปนหลกส าคญในสงคมประชาธปไตย คนในสงคมประชาธปไตยตองเปนคนพดกนงาย โดยชอบรบฟง เมอมโสวจสสตาเปนคนทพดกนงาย และมธรรมกามตา ความเปนผใครธรรม รกความจรงความถกตองดงาม อยากร อยากเขาถงความจรง มาเขาชดกน ตอนนกมแตเดนหนาอยางเดยว เพราะวาชอบฟงอยแลว เมออยากหาความร กเลยชอบซกถาม ชอบแลกเปลยนความคดเหน เมอเรามองคนอนทมาขดแยงในแงทเราจะหาความรเพมเตม กจะแกไขความขดแยงไดดวย

หลกการนเปนขอส าคญทตองใชในสงคมประชาธปไตย การทเราแสดงความคดเหนจะตองมาดวยกนกบความพรอมทจะรบฟงคนอน และในการรบฟงคนอนนนเรากจะไดเดนหนาในการหาความรเพมขนดวย

สลายความขดแยง๖

บางคนชอบฟงอยางเดยว แตคนทชอบฟงนนมหลายแบบ คอบางคนฟงไปอยางนนเอง ฟงแลวไมไดคดกไมไดเรองอะไร สวนบางคนไมคอยพดอะไรแตเขาฟงแลวคดตลอดเวลา เขาไดประโยชนจากสงทคนอนพด ขณะทคนอนพดนน เขาฉลาดฟงและไดแงมมความคดใหมๆ คอในขณะทเขาฟง เขาคดอะไรไปอกเยอะ เขาไดจดกระทบหรอแงมมใหมๆแลวกคดไปถงสงทคนทพดไมไดคดดวยซ า เพราะวา เขาเปนคนทคดเปนเขาจงตองหาแงหามมหาขอมลความรมาใชในการเดนความคด

ทน พอไดขอมลใหม ไดแงมมเพมขน เขากใชมนใหเปนประโยชนในการคดแตกลกแตกแงแตกมมออกไปอก กเลยดใหญ และการทเขาไดเพม กไมใชเขาไดคนเดยว แตไดทงสงคม เพราะวาเขาก าลงท างานเพอสงคม เพอประเทศชาตอย เมอเขาได สงคมกจงไดดวย

การปฏบตอยางน กเหมอนกบวาเราไมมตวตน แตเราท าไปตามกระบวนการของธรรมชาต เมอเรารอยวาเรานนไมสามารถจะรทกสงทกอยาง เรากอยากจะมความรทเตม สมบรณ เรากคอยรบและหาความรเพอเอาความรมาเตม แลวเรากเอาความรนนมาเปนขอมลของความคดเมอคดไปไดอยางไรกแสดงความเหน

บางทการแสดงความเหนของเรากอาจจะออกมาในรปของค าถาม เพราะวาในการแสดงความเหนนน เราไมจ าเปนจะตองไปพดวาอยางนนอยางน บางทคนฉลาดในการแสดงความเหนโดยแสดงออกมาเปนค าถามกได แลวการแสดงออกเปนค าถามนนบางทไดผลดมากกวา เราจงตองหดพลกความเหนเปนค าถาม เมอถามแลวกไดประโยชนมากขน

ไทยดดานวฒนธรรมเมตตา แตดอยดานวฒนธรรมแสวงปญญาอเมรกนดอยดานวฒนธรรมเมตตา แตดดานวฒนธรรมแสวงปญญา

อนนกเปนเรองของเทคนควธตางๆ แตรวมแลวกคอจตใจตองดกอน คอมความใฝร อยากร และเปนคนทแสวงปญญา กเลยอยากจะย า

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๗

วา เวลานสงคมไทยเราขาดวฒนธรรมทางปญญา หรอจะเรยกเตมวาขาดวฒนธรรมในการแสวงปญญา

ถาจะพดในเชงเปรยบเทยบกไดวามวฒนธรรมอย ๒ อยาง คอวฒนธรรมแหงเมตตา ไดแกความมน าใจ ความรก ความปรารถนาด การเออเฟอเผอแผชวยเหลอกนตางๆ ตลอดจนนบถอกนเปนพเปนนองเปนตน และอกดานหนงคอ วฒนธรรมแหงปญญา หรอวฒนธรรมในการแสวงปญญา

สงคมไทยของเราน มพนเพภมหลงดในดานวฒนธรรมแหงเมตตาแตเราคอนขางขาดวฒนธรรมแหงปญญา จะเหนไดวาคนไทยเราไมชอบคนหาความร อยางทวานกเรยนนกศกษาไปหองสมด แทนทจะอานคนควาต ารบต ารา กลบไปอานแตหนงสอบนเทง ไมสนใจหนงสอคนควา อยางนเปนตน ในสงคมไทย หนงสอประเภททเปนหลกวชา ตองใชความคดตองอานเพอหาความรจรงๆ นน คนไมคอยซอ คนชอบหนงสออานเลนสนกสนานบนเทง จนเอยงสดไปขางเดยว

อนนเปนสภาพทฟองวา สงคมไทยของเรานขาดวฒนธรรมในการแสวงปญญา

ทนหนไปดสงคมฝรง เมออยในโลกเรากลองเทยบกนด สงคมฝรงอยางอเมรกนกเหนกนวาดอยวฒนธรรมแหงเมตตา เพราะเปนสงคมแบบตวใครตวมน เปนสงคมแหงการแกงแยงแขงขน คนทแยงชงกนกตองแขงขนจงจะเกง และคนตองแยงชงกนการแขงขนจงจะด าเนนไปได

อเมรกนดอยทางวฒนธรรมแหงเมตตา แตเขาดทางดานวฒนธรรมแหงปญญาหรอวฒนธรรมแสวงปญญา เพราะเขาถกบบคนมามาก จงตองดนรนคดหาทางเปนอสระ แมแตความเปนอยแบบตวใครตวมนกท าใหตองดนรนหาทางรอด เมอดนรนหาทางรอดกตองคดแกปญหา เมอคดแกปญหากตองหาความร ตองพฒนาปญญา ตองรจกมองดสถานการณ ตองศกษาสภาพแวดลอม วถชวตอยางนบงคบใหฝรงตองหา

สลายความขดแยง๘

ความรและตองใชความคดมาก เขาจงพฒนาวฒนธรรมดานการแสวงปญญา แตพรอมกนนนมนกท าใหเขาดอยทางดานวฒนธรรมแหงเมตตา

ทนของเราทมวฒนธรรมแหงเมตตาชวยเหลอเกอกลกนดนน กตองคอยเตอนกนอยเสมอวา พวกเราทอยกนสบายน ระวงนะ เดยวจะประมาท คอเมอเราชวยเหลอกนด เรากเลยอยกนสบายไมคอยทกขรอนไมถกบบคน เรากเลยไมดนรน เมอไมเจอปญหาบอยๆ ไมดนรน แลวการแสวงหาความร และการคดหาทางแกปญหากยอมดอยลงไป สงคมของเราจงมจดออนทวาดอยทางวฒนธรรมแหงการแสวงปญญา

นอกจากนน ความประมาทของคนทอยสบาย ยงสงผลรายทส าคญอกอยางหนง กลาวคอ วฒนธรรมแหงเมตตา ทชวยเหลอกนด พงพากนไดงาย ทเปนสวนดนน ถาไมรจกใช ถาไมพฒนาคนใหพนความประมาทจะท าใหคนไมพยายามพงตนเอง ไดแตรอพงคนอน และชอบการทมคนอนมาท าให ถาเปนดานการเมอง กจะโอนเอนไปในทางทชอบผเผดจการและกลายเปนคนออนแอ เปนภาวะเสยดลของชวตและสงคม ถาวาตามหลกกคอการปฏบตพรหมวหาร ๔ ไมครบกระบวน (ไดเพยงดานชวยเหลอคน แตดอยในดานรกษาธรรม)

ไทยมวตามฝรง ระวงจะเสยสองเมอเรามาอยในโลกปจจบน โดยเฉพาะในยคทเรยกวาโลกาภวตน

เรากลายเปนฝายทตามเขาบาง รบจากเขาบาง แทนทจะเปนฝายน าเขาเมอเปนฝายรบกถกครอบง าหรอรบอทธพลจากเขา จนกระทง

กลายเปนวาวฒนธรรมของเรา ซงมสวนดอยบางกหดหายไป อยางทรกนชดๆ วาวฒนธรรมแหงเมตตาของเราก าลงเสอมลง ดจากคนไทยทกวนนไมคอยมเมตตากน ความเปนมตรและความรสกฉนพนองเลอนลางไป ความมน าใจกลดนอยลงไป ยงในเมองในกรงยงเปนมาก สวนชาวบานนอกกเปนไปตาม

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๙

ตอไปเมองไทยกจะเปนสงคมแบบตวใครตวมน เวลานค าวาลงปานาอาพนองกจะไมคอยเรยกกนแลว แตกอนนผหญงผชายเขาเรยกกนเปนพเปนนองลงปานาอา โดยมองกนเปนญาต จงมทศนคตตอกนในทางทด แตเดยวนเราไมมองกนอยางน แตมองกนแบบเปนคแขงหรอเปนเพศตรงขามอยางเดยว ในขณะทดานการรกษากฎกตกาเรากยงไมพฒนา มนกเลยท าใหเกดปญหา นคอสภาพทเราก าลงสญเสยวฒนธรรมแหงเมตตาของเราไป

พรอมกนนน วฒนธรรมแหงการแสวงปญญาของเรากแทบจะไมพฒนาขนมา อยางนตองเรยกวาเสยทง ๒ ดาน ขณะทฝรงในดานวฒนธรรมเมตตาเขาดอยจรง แตวฒนธรรมแสวงปญญาเขายงเปนผน าอยเพราะฉะนนเขากจะตองเหนอกวาเรา

ไทยเราตองรตววา๑. ตองรกษาวฒนธรรมเมตตาเอาไว๒. ตองพฒนาวฒนธรรมแสวงปญญาขนมาโดยเฉพาะถาเราจะรกษาพระพทธศาสนาไวใหไดผลจรง ยอมไมม

ทางเลยงทจะตองท าใหครบทงสองอยางน เพราะพระพทธศาสนาเปนศาสนาแหงปญญา

เปนเรองนาแปลกใจอยางยงวา ทงทรกนชดๆ ทงสากลโลกวา พระพทธศาสนาเปนศาสนาแหงปญญาและเนนปญญายงนก แตคนไทยกลบขาดการแสวงหาปญญา กตองถามวามนเปนไปไดอยางไร

ทจรง คนทชอวาเปนพทธตองเปนนกแสวงปญญา ตองใฝร อยางทเรยกวาใครธรรม คออยากจะรเขาใจเขาถงความจรง อะไรมนจรงอะไรมนถกตอง อะไรดงาม ตองคดตองหากนจนกระทงใหถงแกนถงฐานใหได แลวกตองใหเกดสงทคณจฬารตนพดเมอก คอสมมาทฐ

การทจะเกดสมมาทฐไดกตองหาความร เมอไมรมนจะมความเขาใจและความเหนถกตองไดอยางไร ความเหนถกตองนนตองมาจาก

สลายความขดแยง๑๐

ความร ตอจากนนกมาถงความคด เมอมความรถกตองชดเจนแลว คดบนฐานของความรทชดเจนถกตอง มนกมทางทจะคดไดถกตอง เมอคดถกตองแลว ผลของความคดนนซงเปนผลตผลแหงความรจรงและความคดทถกตองชดเจนกเปนผลตผลทางปญญาทแทจรง มนกเปนสมมาทฐ

เพราะฉะนน คนไทยเรา ถาไมพฒนาวฒนธรรมแหงการแสวงปญญาซงเปนหลกการของพทธศาสนาแลว เราจะเขาถงสมมาทฐไมได

พดออกนอกเรองมาเยอะ คงจะตองหนกลบไปพดเรองความขดแยงใหจบ

– ๒ –จะเอาแคประนประนอม

หรอไปใหถงความสอดคลองสามคค

ระบบแขงขนยอมมาดวยกนกบความขดแยงและการแกปญหายอมยตแคประนประนอมปจฉา: ในสวนน จากความททานเจาคณเมตตาใหแนวคดโดยยกตวอยางปญหาทเปนความขดแยงวา ในทางปฏบตกคอ อยาใหบคคลผขดแยงเปนตวขดแยงเสยเอง แตเอาปญหาเปนเปาหมายเพอจะชวยกนท าใหหมดปญหา แลวกเปลยนความขดแยงเปนความรวมมอโดยการใชปญญา

ทนยงมอย ๒ ค าเจาคะ ซงมกจะเอาไปใชกนโดยเขาใจไมครบถวนหรออะไรไมทราบ เชน พอพดถงความรวมมอ กกลายเปนความรวมมออยางทเรยกวาประนประนอม หรอ compromise ททานเจาคณไดเคยเมตตาใหแนวคดไว ซงกจะตองแตกตางจากค าวาหลอมรวมเปนเนอเดยวหรอ harmonize ซงนาจะดกวา แตคนไปนกวามนเหมอนกน กเลยกลายเปนวาการแกไขความขดแยงยงไมสมบรณ ขอเมตตาทานชวยชแนะทง ๒ ค านดวยคะวสชนา: ความจรง ปญหาของมนษย โดยเฉพาะในเรองการเมอง ทแกใหยตถงขนมความสงบสขกนไมได กมกเปนเพราะมาไดแคการประนประนอม

สลายความขดแยง๑๒

การประนประนอมนเปนเรองพเศษของอารยธรรมตะวนตก เพราะอารยธรรมตะวนตกนน เจรญมาในระบบแขงขน เขาถนดและนยมตดอยในระบบแขงขน เพราะฉะนนตะวนตกกจงเคยชนหรอสะสมมาในระบบการแกปญหาแบบ compromise คอการประนประนอม

การประนประนอม หรอ compromise น หมายความวา แตละฝายยอมลดความตองการของตนเพอใหตางฝายตางกได แตพรอมกนนนตางฝายตางกตองยอมเสยบาง หมายความวาใหทง ๒ ฝายนอยกนไดโดยตางกตองยอมเสยบางสวนเพอใหตางกไดบางสวน แตทง ๒ ฝายตางกไมสามารถไดเตมท อยางนเรยกวาประนประนอม เหมอนกบทฝรงพดวาไดขนมปงครงกอนดกวาไมไดเลย๑ (แตกฝรงอกนนแหละทบอกวาการประนประนอมชวยใหไดรมทด แตไดหลงคาทเลว๒)

ทนอกวธการหนงเรยกวา harmonize (n.=harmony) คอการทมาประสานกลมกลนเขาดวยกน หมายความวาไมมหรอไมเหลอความขดแยง เมอมความขดแยงกจดจนกระทงลงตว ทมาลงตวกคอมนเขากนไดด ทกอยางประสานกลมกลน โดยองครวมตางๆ อยในต าแหนงทถกตองและมความสมพนธทถกตองของมน พรอมทงท าหนาทถกตองตอกน สงตอประสานกนไดด

เหมอนอยางสวนประกอบของเครองยนตกลไก เชนรถยนตเปนตนถาหากมน compromise กนกแยแน ไปไมรอด แตรถยนตจะตองเดนไปดวยระบบทเปน harmony คอสวนประกอบตางๆ ตองอยในต าแหนงทถกตองของมน และท าหนาทตอกนอยางถกตอง โดยสงตอกนและประสานกนดวยด อยางนกเกดความสอดคลองกลมกลน และรถกจะวง

๑ Half a loaf is better than no bread.๒ “Compromise makes a good umbrella but a poor roof.” (James Russell

Lowell, 1886)

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๓

ไดอยางสมบรณ ยงรถคนไหนท าใหสวนประกอบม harmony สมบรณขนเทาไร กยงมนคงแขงแรงวงไดคลองดเทานน

ปญหาในโลกปจจบนกอยทวา มนษยไมสามารถมาถงจดharmony แตมาไดแค compromise การแกปญหาจงขาดตกบกพรองไมมนคงยงยน และไมแทไมจรง เพราะ compromise คอตางฝายตางยอมลดความตองการของตวเองลงเพอตวเองจะไดบาง มฉะนนอาจจะตองรบราฆาฟนกนซงอาจจะพนาศทง ๒ ฝาย คอไมไดทง ๒ ฝาย หรอฝายหนงฝายใดไดไปขางเดยว ซงเปนวถแหงความขดแยง

เมอจะยตความขดแยงและยอมทจะไดอยางไมสมบรณ มนกไมยตจรง แตทงปญหาหรอเชอแหงปญหาคางคาไว เหมอนยอมตกลงสงบศกไวกอน นคอ compromise ซงไมเปนสามคค และไมอาจจะมเอกภาพแตถาจะยตเรองโดยสมบรณกตองถง harmony ซงท าใหเกดสามคคและเปนเอกภาพ

ในระบบประนประนอม จรยธรรมเปนปฏบตการดวยความฝนใจทนในทางพทธศาสนาทานวาไปตามความจรงของธรรมชาตวา

เปนธรรมดาทองครวมจะตองมความประสานกลมกลน โดยมองครวมทกอยางอยในต าแหนงทเหมาะสมถกตองแลวท าหนาทสมพนธเชอมโยงกน เ มอเฟองทงหลายท งเลกและใหญหมนไปโดยประสานเขากนดเปน harmony เครองจกรเครองยนตทงหลายจงสมบรณ นเปนเรองธรรมดาของธรรมชาต

แตปจจบนนปญหาอยทวาคนยงรถงกฎธรรมชาตไมเพยงพอ และเอากฎธรรมชาตมาใชประโยชนไดไมเทาทควร พดสนๆ วายงไมถงธรรมคอยงไมสามารถเขาถงความเปนจรง เราพฒนากฎของมนษยขนมาโดยทวากฎหรอกตกาของมนษยนนเอาแค compromise ไปกอน คอตกลงวาจะประนประนอมกนอยางไรเพอทจะอยกนได แตในใจกยงไมยอมกน

สลายความขดแยง๑๔

จรง คอทยอมหรอตกลงกนไปนนตวเองกไมมความสขแทจรง แตจะใหสขสมบรณกท าไมได กเลยตองอยกนไปอยางน

ดวยเหตทวามานน เวลานโลกกจงอยในระบบ compromise ไมใชแคระหวางมนษยเทานน แตมนษยยง compromise คอประนประนอมกบธรรมชาตดวย ดงจะเหนชดจากปญหาปจจบนในเรองสงแวดลอม ทมนษยยคบรโภคนยมมความเชออยโดยไมรตววา มนษยเราจะมความสขสมบรณกตอเมอไดเสพบรโภคเตมท และการทเราจะบรโภคเตมทไดนนธรรมชาตกตองมาเปนวตถดบเขาโรงงานอตสาหกรรมใหมากทสด แตถามนษยท าอยางนน ธรรมชาตกจะยอยยบ

เมอธรรมชาตเสยหายหมดมนษยกจะเดอดรอน มนษยเรากจงตองรกษาธรรมชาตไว แตเมอรกษาธรรมชาตไว เรากตองเสพไมไดเตมท กเลยเกดจรยธรรมสงแวดลอมขนมา เรยกวา environmental ethicsซงเปนจรยธรรมแหงการประนประนอมกบธรรมชาต

หมายความวา มนษยจะเอาแตใจตนเองในการทจะบรโภคอยางเตมทเพอใหไดความสขทสมบรณนน เปนไปไมได มนษยจะตองยอมมrestraint บาง คอตองยอมยบยง ตองยอมบงคบใจตวเอง ยอมอดยอมลดความตองการลงไปบาง คอยอมทจะมความสขเทาทธรรมชาตจะไมพนาศ เอาแคนน โดยยอมรบวามนษยจะมความสขเตมทไมได เพราะถามนษยมความสขเตมท ธรรมชาตกตองพนาศไป ซงกจะสงผลยอนกลบมาใหตวมนษยเองกอยไมได นแหละจงเปนระบบ compromise

เวลานมนษยยคปจจบนอยกนดวยวธ compromise เพราะถกครอบง าดวยระบบแกงแยงแขงขน จงไมมวฒนธรรมแหงการประสานกลมกลน แตจะตองยอมรบความจรงวา จรยธรรมแหงการประน-ประนอมนนเปนจรยธรรมแหงการฝนใจ เพราะคนทประนประนอมกตองยอมฝนใจทจะไมไดเตมตามความตองการ คอ ตองฝนใจวา เอาละ เพอใหเราไดบาง เรากตองยอมเสยบาง หรอยอมไดไมเตมตามความตองการ

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๕

ซงตองอยในภาวะทมความฝนใจตลอดเวลา กลบเกลอนความขดแยงภายนอก ดวยการยอมกล ากลนความขดแยงไวภายในจตใจของตน อนเปนภาวะแหงการขาดสนตภาพทแทจรง

โลกปจจบนเปนอยางน อยางทเหนกนอยชดเจนวา มนษยอยากไดอยากมเตมท แตถาท าอยางนนเขากตองขดแยงกบเพอนมนษย ซงเมอไมยอมกจะตองตกน แลวสงคมกจะเดอดรอน กเลยตองอยกนดวยจรยธรรมแหงการประนประนอม นคอในดานสงคมกยอมใหคนอนอยไดโดยทตนเองตองยอมไมท าตามใจอยากของตนเอง แลวในดานธรรมชาตกไปประนประนอมโดยยอมยบยงการเสพบรโภค ตามหลกการทเรยกวาอนรกษธรรมชาต

จรยธรรมทแท คอ ปฏบตการแหงการพฒนาความสขทน จรยธรรมแบบประนประนอม ซงอยกนอยางกล ากลนฝนใจน

เปนจรยธรรมแบบตะวนตก แตในจรยธรรมแบบพทธศาสนาเราไมไดมองอยางนน

ขอใหสงเกตวา คนทมองความหมายของจรยธรรมดวยสายตาแบบจรยธรรมตะวนตก จะนกวาจรยธรรมแบบไหนๆ กเหมอนๆ กน แตทจรงไมเหมอนกนเลย

จรยธรรมในพทธศาสนาเปนจรยธรรมแหงความสข หมายความวาคนเรานเมอปฏบตตามหลกจรยธรรม พอเรมพฒนาในจรยธรรม กจะเรมพฒนาความสขไปดวย โดยมสภาพจตตวยน คอ ปตปราโมทย

ยกตวอยางงายๆ เชนคนทปฏบตตามหลกจรยธรรม เมอเจรญสมาธ กอนทจะมจตตสมาธ คอเกดสมาธของจตใจ กมธรรมสมาธ ขนมากอน คอเมอธรรมทเปนองคประกอบตงแนว จตกจะตงแนวดวย

ธรรมสมาธ ธรรมอนเปนองคประกอบทตงแนวนน ม ๕ ขอ คอ๑. ปราโมทย ความราเรงเบกบานแจมใส

สลายความขดแยง๑๖

๒. ปต ความอมใจปลาบปลม๓. ปสสทธ ความสงบเยนผอนคลายกายใจ ไมเครยด๔. สข ความฉ าชนรนใจ๕. สมาธ ความตงแนวของจต

พอได ๕ อยางนครบ กถงตวสมาธพอด เรยกวา เปนจตตสมาธการฝกสมาธกส าเรจ เพราะฉะนนจตตสมาธกคกบธรรมสมาธ

หลกธรรมสมาธ ๕ ขอน พระพทธเจาทรงเนนเสมอ เพราะฉะนนชาวพทธจะตองท าจตใจของตวใหมองคประกอบ ๕ ประการนอยเสมอเฉพาะอยางยงขอท ๑. ปราโมทย ความราเรงเบกบานแจมใส และ ๒. ปต ความอมใจ ปลมใจ

อยางคณแมเหนลกเรยนหนงสอไดดกปลมใจมปตดวย ลกเรยนหนงสอเหนคณแมสบายใจมความสข ตวเองกมความสขดวย อยางนเรยกวามปตสข ซงเปนปตสขทเราสรางขนไดในชวตทดงาม แลวตอจากนนกมปสสทธทวาสงบเยน ผอนคลาย ไมเครยด

สมยน ดส โลกแหงการประนประนอมนเตมไปดวยความเครยดเพราะวาจตมนไมยอมจรง มนฝน มนจ าใจ มนขดแยงในตวเอง เมอมนลงไปไมถง harmony มนฝนใจตวเอง กจงตองคบของตดคาง แลวกเครยดอย เพราะฉะนนจงตองสรางธรรมสมาธ ๕ นนขนมา ถาสรางไดจงจะเกดจรยธรรมทแทจรง

ในจรยธรรมแบบฝนใจตามระบบประนประนอมแหงการแขงขนแยงชงนน แมแตความสขของคนกขดแยงกน เชน ถาเราได เขากอดถาเราสข เขากทกข เมอฝายหนงสขฝายหนงทกข สนตภาพทแทจรงกเปนไปไมได หรอไมอาจยงยนอยได

แตในจรยธรรมทแท คนจะพฒนาขนไปในดานความสข ท าใหความสขกมาประสานกน กลายเปนความสขรวมกนดวยกน

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๗

ความสขแบบประสานทเปน harmony ในทางความสขน กพฒนาไปจากฐานของธรรมชาตนเอง โดยเรมจากในครอบครว จากการท าความดตอกนระหวางพอแมกบลก ทมเมตตา คอรกใครปรารถนาดตอกน เชน คณแมอยากเหนลกมความสขกใหอะไรตางๆ แกลกโดยไมเสยดายเลย และเมอเหนลกมความสข แมกมความสขดวย

ทน ลกกเหมอนกน ถารกแมกอยากท าอะไรใหแม พอท าอะไรใหแมไดส าเรจ เหนแมมความสข ลกกปลมใจมความสขดวย

ความจรงของธรรมชาตมนกเปนอยางน แลวเรากพฒนาตอไปโดยขยายความรกออกไปยงพนอง ญาตมตร เพอนรวมชาต รวมโลกทงหมด ใหมความสขแบบประสานไปทว

คนเราทจะพฒนาในจรยธรรม กมความสขไปในตวตงแตในการท าความดแตละอยางแตละครงนนแหละ คอเมอท าอะไรทดงามขนมาไดส าเรจ หรอท ากาวหนาไป กเกดความอมใจ มปต เมอเราท าอะไรดวยใจรก กมความราเรงเบกบานใจในเวลาทท า จรยธรรมแบบนเปนจรยธรรมแททตองเอามาใช เปนจรยธรรมทเปนไปตามธรรมชาต ไมใชจรยธรรมแบบบทบญญตทเปนขอบงคบฝนใจ จงหวงวาเราจะตองมาท าreengineering กนในเรองจรยธรรมน

ตอนนชกจะลมกนไปแลว เมอ ๖-๗ ปกอน พดกนเหลอเกน คนไทยลมงาย ตอนนนตนกนนกหนา reengineering ตองรอปรบระบบกนใหม

ตอนนตองรอปรบระบบจรยธรรมกนใหม จรยธรรมทมนพลาดไปกลายเปนจรยธรรมแหงความทกข หรอจรยธรรมแหงความฝนใจ ตองมาปรบกนใหมเขาสระบบทถกตอง คอใหเปน จรยธรรมแหงความสข ซงเปนจรยธรรมแหงการพฒนามนษย อยางถกตองสอดคลองตามกฎธรรมชาต

สลายความขดแยง๑๘

ตองมองระบบพทกษสทธของฝรงอยางรเทาทนอกประการหนงซงกเปนเรองใหญทวา สงคมไทยเราเปนสงคมท

หลงเตลดไปนานแลว จนลม ไมรจกตวเอง เรมจากไมรตวเองกอน แลวจงไมรจกตวเอง คอ ไมรวาตวเองเปนอยางไร มองไมเหนพนเพภมหลงและวฒนธรรมของตววาเปนอยางไร แมแตมองพระพทธศาสนากมองดวยความไมเขาใจ พรอมกนนนอกดานหนงกไมรจกฝรง ไมเขาใจภมหลงของตะวนตก

ในการทจะมาอยรวมกนใหเกดความประสานกลมเกลยวนน กมหลกส าคญอยางหนงวาจะตองไมใชวธทเปนเลหกล เวลานเมอเราไปนยมตามตะวนตก เรากไปเขาทางของการใชวธแบบเลหกลน ดงจะเหนวา แมแตวธการทางดานจตวทยาของตะวนตกกเปนแบบเลหกลเสยมากคอกลายเปนวธการทท าเพอจะใหไดอะไรสกอยางหนง

ดงทเคยพดบอยๆ เชน จตวทยาตะวนตกสอนใหยม แตยมเพอผลประโยชนของตนเอง ยมแบบตะวนตกกจงมกจะเปนยมลวงกระเปา หรอ“ยมธรกจ” คอไมไดยมดวยเจตนาดตอคนอน ไมไดมไมตรจตมตรภาพแทจรง แตยมเพอใหเขาชอบ แลวเขาจะไดเขามาเปนลกคา เสรจแลว เขาจะไดซอสนคา เรากจะไดเงน แตใจจรงยมหรอเปลากไมร

สวนในจรยธรรมทแท การยมเกดจากใจมเมตตา คอยมดวยใจจรง ยมดวยปรารถนาดตอเขา อยากใหเขามความสข ไมใชยมจะเอาความหมายของจตวทยาในแบบของตะวนตกนนดส เราเอามาใชจนกระทงพดขนมากฟองตวเอง เชน พอพดวาคนนมจตวทยา กหมายความวา เขาอาจจะไมซอไมตรงแลว คอท าโดยเปนวธการหรอเปนอบายอะไรสกอยาง รวมแลวกเปนเรองของแนวคดทเนนผลประโยชนของตวเองหรอมงความส าเรจทเชดชคณคาเกยรตยศของตน

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๙

แนวคดตะวนตกนน เปนวธคดทเนนเรองผลประโยชนของตวเพราะฉะนน วฒนธรรมของเขาจงเปนระบบแหงการพทกษผลประโยชนสวนตว และพทกษสทธของตว จะเหนวาสงคมตะวนตกเนนเรองสทธมากซงเราจะตองรเทาทนภมหลงหรอวฒนธรรมของเขา เพราะจะไดระวงไวไมใหเรองการรกษาสทธมนษยชนอะไรตออะไรกลายเปนไปสดโตง

ทจรง เรอง “สทธ” เรองการพทกษผลประโยชนสวนตวน เปนของจ าเปน แตตองรดวยวา มนษยเราไมไดอยแครกษาสทธ

มนษยเราเปนสตวประเสรฐ เหนอความเปนผรกษาสทธและปกปองตวเอง กคอ มนษยสามารถพฒนาตวขนไปอก ใหเปนผทเออเฟอเผอแผแกผอนดวย เมอไรพอแมเอาแตรกษาสทธกบลก เมอนนลกกแยลองส คณแมอยกบลก ถาตางฝายกตงหนาพทกษปกปองเรยกรองสทธของตว ครอบครวกยงแนๆ

แตความประเสรฐของมนษยอยทวา คณแมไมไดค านงถงแตจะปองกนพทกษรกษาสทธของตวเอง แตคณแมมองไปทวา อะไรจะท าใหลกมความสขได กท าไปเลย บางทหรอบอยๆ ตวเองตองยากล าบาก(ตองสละสทธ) กยนดท าเพอลก ใชหรอเปลา เพราะอยางนลกจงมความสข และมความซาบซง แลวความมน าใจตอกนกเกดขน

ทน ถาเรามงหนาไปในระบบพทกษสทธจนสดโตง กจะล าบากแลวในทสด แมแตพอแมกบลกกจะตองมาเขาสระบบประนประนอมและจรยธรรมแหงความฝนใจ และความขดแยงกจะเพมขน เพราะฉะนนจะตองรทนฝรง

เรองการพทกษสทธน ขอสรปเปนการตดตอน โดยอางค าทเคยพดไวในเรองสทธมนษยชนวา

ในดานหนง เราอาจจะพดวา สงคมอะไรกน แมแตสทธพนฐานของคนกยงไมดแลรกษา แสดงวาเปนสงคมทออนดอยอยางยง ขาดวฒนธรรม ไมมอารยธรรมเสยเลย

สลายความขดแยง๒๐

แตอกดานหนง เรากอาจจะพดยอนเตมใหสมบรณวา สงคมอะไรกนน อยกนไดแคจะคอยพทกษรกษาและเรยกรองสทธเทานนเองหรอจะเปนสงคมทดงามพฒนาอารยธรรมแทจรงทมนษยอยอยางเกอกลกนไมไดหรอ

ถาจะรจกฝรงจรง ตองมองใหถงรากฐานในภมหลงของเขาฝรงมอะไรด คอฝรงเขามประสบการณทสะสมมา ในแงทวามภม

หลงของสงคมทแตละคนตวใครตวมน ตองดนรนตอสมาก เขาจงตองพฒนาระบบพทกษสทธ คอกนไมใหคนอนฝายอนมาละเมดตอตนเอง อนนกเปนววฒนาการตามธรรมดา ซงท าใหเขาเปนสงคมแหงกฎกตกา จนกระทงมหลก rule of law เปนอดมคตของสงคม เรากพดตามเขามากใชไหม วาจะเปนสงคมแหงนตธรรม อะไรท านองน ซงมนกด

ทนสงคมไทยเราไมมพนเพภมหลงแบบนน ถาไมรจกจดปรบใหพอด ไดแตตนตมตามเขา จะเอากตกาบงคบกไมไดผลสกท ภาพออกมากเปนสงคมทแยทสดในเรองกตกา รกษากฎไมได นกเพราะไมรตวและไมรภมหลงของตวเอง จงพฒนาไมเปน ไดแตฉวยโนนจบน สบสนวนวาย

จะตามอยางอเมรกน แมแตคต frontier ของเขากไมรจก จะไปหยบหลก rule of law ของเขามา โดยคดวาจะไดเปนอยางฝรง แตพนเพภมหลงของตว มนกไมไดเขาทางอยางนน กเลยไมไดเรองสกอยางเราตองรจกเอาของดนนๆ ขนมาจดใหเหมาะกบสงคมของตวเอง ดวยความรเขาใจทงสองดาน อยาไปเอาอยางฝรงมาทงดน เปนไปไมได ตองรเทาทนฝรงวาเขาเจรญมาอยางไร

ฝรงนนดแคอเมรกากได เขาดนรนตอสมาอยางไร บรรพบรษอเมรกนหนภยจากยโรปมากนหลายระลอก ขนฝงทพลมธ (Plymouth)แลวใกลๆ นน กบอสตน ตลอดลงไปนวยอรค บลตมอร จนถงฟลอรดาขนจากทะเลแลวกบกไปขางหนา ฝาฟนขยายฟรอนเทยร (frontier)

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๒๑

เรอยมา ไดเฉลยปละ ๑๐ ไมล นบจากขนฝงทแอตแลนตกมา ๓๐๐ป จงจบถงฝงมหาสมทรแปซฟก ทแคลฟอรเนย

คนอเมรกนบกไปๆ นานนกหนา กวาจะจบพรมแดนเขากไดนสยใจคอทปลกฝงไวมากมาย เชนสภาพจตอเมรกนคอ เปนนกบกฝา มงไปขางหนา เปนนกผจญภย แตพรอมกนนน ถามองในแงไมดกเปนนกรกรานดวย อยางนอยในระหวางนกไปเอาทดนของอนเดยนแดง รบราฆาฟนกน จนพวกอนเดยนแดงแทบจะสญพนธ

อนนเปนเรองทเราตองเขาใจเทาทนฝรงวาเขาดนรนตอสมาตงแตยโรปแลว การทเขามาอเมรกานนกเพราะหนภยเปนเหตหลก หนภยการบบคนขมเหงมาหาอสรเสรภาพ ถามฉะนน เขากไมดนดนผจญภยฝาความทกขยากในมหาสมทรแอตแลนตกมาหรอก ทหนภยนน เพราะรตววาอยบานตายหรอแยแน สเสยงขามทะเลไปยงมทางรอดบาง และมความหวงทดกวา

ฝรงพวกนถกก าจดถกบบคนในยโรปมาเปนรอยเปนพนปแลว กอนหนมาอเมรกา ทนมาถงอเมรกาแลว ยงตองบกตอหาทอยทกนอกสามรอยป ประสบการณในการดนรนตอสเหลานแหละ ท าใหเขาพฒนาลกษณะจตใจแบบพทกษปกปองเรยกรองสทธของตน พรอมกบพฒนากฎกตกาขนมามากมาย จนเปนสงคมทอยดวยคต rule of law ทวาเมอก

ทจรง ถาจะแปลใหถกตามภาษาทมในภมหลงของเรา คต rule oflaw กคอธรรมาธปไตยดานหนงนนเอง ไมตองไปแปลวานตธรรมอะไรใหเปนของแปลกประหลาดจากทไหน

ถาวากนไป ทแปลวา นตธรรม กไมถกหรอไมพอดวยซ า เพราะนตธรรม กแค law เทานน สวน rule ซงขาดหายไปในค าแปลนน คออ านาจตดสน หรออ านาจบงคบ ตวก ากบบงการ ไดแกอธปไตย เหมอนอยางในค าวา democracy ทเราแปลวา “ประชาธปไตย” นน ตว “–cracy”ซงมาจากค ากรก (kratos) ทเราแปลวา “อธปไตย” ถาแปลเปนภาษา

สลายความขดแยง๒๒

องกฤษกคอ rule หรอ government หรอ authority ทตรงกบค าวา“อธปไตย” นนแหละ

ค าวา “ธรรมาธปไตย” แปลวา ถอธรรมเปนใหญ ประกอบดวยธรรม = หลกการ กฎเกณฑ กตกา กฎหมาย (เชน ธรรมศาสตร แปลวาวชากฎหมาย) + อธปไตย = ภาวะทเปนใหญ เปนตวบงการตดสน จะเหนไดงายๆ วา rule of law นน ตองแปลวาธรรมาธปไตยจงจะตรงและไดความหมายเตม

Rule of law ตองเปนฐานรองรบ เปนตวก ากบ และเปนแกนน าของ democracy กคอ ธรรมาธปไตยตองเปนฐานรองรบ เปนตวก ากบและเปนแกนน าของประชาธปไตย แตธรรมคอหลกการตลอดจนกฎหมายนน จะตองเปนธรรมจรงๆ

เมอกไดพดถงวฒนธรรม ๒ แบบไวแลวคหนง คอ วฒนธรรมแหงเมตตา กบวฒนธรรมแสวงปญญา และไดบอกวาไทยเดนดานวฒนธรรมแหงเมตตา ดอยดานวฒนธรรมแสวงปญญา อเมรกนดอยดานวฒนธรรมแหงเมตตา แตเดนดานวฒนธรรมแสวงปญญา แตสงคมไทยเวลาน ก าลงสญเสยวฒนธรรมแหงเมตตาของตนไป พรอมกบทวฒนธรรมแสวงปญญาอยางเขากไมพฒนาขนมา จงจะกลายเปนสงคมทคบหนาจากความเสยศนย มาสความสญเสยหรอสญสน เพราะเสยทงสองดานของดทตวมกรกษาไวไมได ของดทตวยงไมมกไมพฒนาขนมา

ถงตอนนกมวฒนธรรมอกคหนง คอ วฒนธรรมเมตตานน ในแงของความโอบออมอารและโอนออนผอนปรน รวมไปถงความอะลมอลวยและการทมกพดวา “ไมเปนไร” กบวฒนธรรมแหงกฎกตกา ไทยเดนดานวฒนธรรมแหงความโอบออมอาร ดอยดานวฒนธรรมแหงการรกษากฎกตกา อเมรกนดอยดานวฒนธรรมแหงเมตตา แตเดนดานวฒนธรรมแหงกฎกตกา

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๒๓

แมในแงน สงคมไทยกก าลงจะเสยทงสองดาน คอวฒนธรรมแหงความโอบออมอารกจะสญสน ขณะทดานวฒนธรรมแหงความเครงครดอยดวยกฎกตกา กยงพฒนาขนมาไมได กอนนกเสยศนยขาดความสมดลอยแลว ตอนนจะสญเสยไปทงหมด

นอกจากนน วฒนธรรมเมตตาน ในขณะทเลอนลางคบแคบลงและไมมวฒนธรรมแหงการรกษากฎกตกามาดล กกลายไปเปนเรองของเสนสายหมพวกและระบบอปถมภ ซงยงกดกนใหพฒนาวฒนธรรมแหงกฎกตกาขนมาไดยาก

เมอไมยดถอกฎกตกา กไมเปนธรรมาธปไตย ไมใช rule of law กท าใหยงแกไขความขดแยงไดยาก เพราะไมมมาตรฐานทจะยอมรบรวมกนยงใชวธเสนสาย ยดหมพวกกน กยงขยายปมขดแยงใหซบซอนหนกขน

ไทยวา อยนด “ในน ามปลา ในนามขาว”อเมรกนวา อยไมได “ตองไปขางหนา บกฝาขยายพรมแดน”

ขอใหดดวยวา สงคมของเราเปนสงคม “ในน ามปลา ในนามขาว”อนนส าคญมาก คนไทยไมคอยคดกน สงคมอเมรกนเขาเปนสงคมตามคต frontier คอ สงคมบกฝาขยายพรมแดน หมายความวา มงไปขางหนา-ฝาฟนไป-ขยายพรมแดน

ฝรงมาขนฝงมหาสมทรแอตแลนตกปบ มองไปขางหนา คอfrontier เปนเขตหรอพรมแดนทตวยงไมไดขามไป ลวนแตดนแดนทตนยงไมไดครอบครองทงนนเลย เขาถกจ ากดอยทฟรอนเทยรแลวจะท าอยางไร ความหวงกอยทจะตองบกไปขางหนา ถาฝาฟนขยาย frontierนไปได กจะมจะไดทรพยากร ไดทอยอะไรตางๆ นคอความหวงในความอดมสมบรณ กตองบกไปขางหนา ขยายฟรอนเทยรไป เพราะฉะนนนสยฝรงอเมรกนนเขาเรยกวา นสยฟรอนเทยร หรอสภาพจตฟรอนเทยร(frontier traits ใน American character)

สลายความขดแยง๒๔

นสย frontier กคอ นสยบกฝาไปขางหนา อยกบความหวงแหงอนาคตทไมเลอนลอย แตตองเพยรตอส สมยหนงเขามค าวา Go west,young man เจาหนม จงมงหนาไปตะวนตก คอตองผจญภยบกฝาไปตะวนตก จนสดแผนดนถงฝงมหาสมทรทแคลฟอรเนย นคอภมหลงของสงคมตะวนตก ทเปนสงคมแหงการบกฝาและดนรนตอส พรอมกบการพฒนากฎกตกาขนมาเพอไมใหล าเสนกน

สวนสงคมไทยของเรานเปนสงคมทเนนการอยกบท ตามคต “ในน ามปลา ในนามขาว” ซงเทากบบอกวา ทนดแลว อยาไปไหนเลย

ยงกวานน จากการทมธรรมชาตอดมสมบรณ คนไทยกเกอกลเผอแผกนไดงาย เหมอนอยางเมอ ๕๐-๖๐ ปกอนน คนแปลกหนาอาคนตกะมาถงบาน คนไทยนอกจากเอาอาหารมาตอนรบใหกนขาวกนปลาแลวบรเวณบานมตนกลวยตนมะมวง ไมผลตางๆ กใหเขาเกบเอาไปตามสบาย

เพราะฉะนนของเราจงตรงกนขามกบสงคมฝรง แทนทจะเนนกฎกตกา กมงทความมมตรจตมตรใจ ถอยทถอยอาศยกน

จ าไวเลยวาสงคมอเมรกนคอสงคม frontierค าวา frontier เปนศพทส าคญของอเมรกน ไมวาจะท าอะไรท

ส าคญเขาชอบพดวา frontier แตกอนตอนแรกๆ กม land frontiers,ocean frontiers แมแตไปถงขวโลกใต อเมรกนกดใจภมใจวาพวกตวพชตฟรอนเทยรไดอก

ตอมาก space frontier บกฝาไปในพรมแดนอวกาศ ทโครงการของเคนเนดสงยานอวกาศไปโลกพระจนทร เขากเรยกวาบกเบกฟรอนเทยรทงนน แมแตความกาวหนาทางวทยาการ เขากเรยกวา frontiers ofknowledge หรอ frontiers of science แลวกมา informationfrontier หรอ electronic frontier คอเรองของพวกคอมพวเตอร เรองของอนเทอรเนต

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๒๕

เวลานเราก าลงอยในระยะทฝรงบกฝา cyberspace frontierฝรงบกฝาไป แตไทยเทยวสนกเลย ไทยไมบกฝา ไทยรอรบผลการบกฝาอยางเดยว เอาแตเทยวสนกไปในแดนทเขาบกฝาไวนน แลวจะมอะไรกาวหนาไปไดอยางไร นแหละนสยจตใจพนฐานมนคนละแบบ แลวเรากไมดตวเอง

จะไปเอาอยางฝรงกเอาไมไดจรง เอาแคผวแคเปลอก ฉาบฉวยไปทงทแมแตเปลอกของเขานน ตวเองกไมรไมเขาใจจรง และเหนไมทวถงเพราะฉะนนมนกไมไดเรอง ตองรจกตวเองใหด แลวกรจกเขาใหชด ตองศกษาฝรงใหถงแกนถงฐาน ภมหลงเขามาอยางไรในยโรป เมอมาอเมรกาแลวเขาท าอะไร พฒนากาวหนากนมาอยางไร อยางนจงจะทนเขาได

เรอง frontier น ประธานาธบดเคนเนดทมชอเสยงมาก เมอครงหาเสยงจะเปนประธานาธบด กยกขนมาใช ทจรงตอนนนอเมรกนบกฝาfrontier ถงแคลฟอรเนยจบไปนานแลว คอ land frontiers จบหรอปดรายการไปตงแตป ๑๘๙๐ แตเคนเนดกปลกใจคนอเมรกนใหบกฝาfrontier ใหม โดยสรางนโยบาย New Frontier ใหแกคนอเมรกน วาจะตองบกฝาขยายพรมแดนใหม

เวลานคนอเมรกนกบกฝาอยางทบอกเมอกวามาถง cyberspacefrontier แลว แตไทยเรากไมไดคดอะไร เรากในน ามปลาในนามขาว (ทจรงเวลาน ในน าจะหมดปลา ในนาจะหมดขาว)

ตองถามตวเองวา เราจะท าอยางไรใหเหมาะกบคต ในน ามปลาในนามขาว เรากตองพฒนาระบบวธการอะไรๆ ของตวเองใหมนเหมาะกบพนเพของตน ระบบ frontier ของเขามนอาจจะเขากบเราไมได นกเปนเรองใหญ

คนไทยเราไมคอยศกษา ไมคอยคนควา ตองพดตรงๆ วา ไมรจกฝรงจรง จงไมรวาเราจะเอาฐานอะไรมาใชเพอรบมอกบความเจรญใหมๆและจดการเอามนมาใชประโยชนได

สลายความขดแยง๒๖

คนทเกงจรง เขาตองมความสามารถของตวเองในการทจะรบเอาสงใหมเขามาจดการได ไมใชไปรบเพยงแคเอาตามเขา เลยนแบบเขาแตตองเอามาจดการ การเอามาจดการไมใชการตามเขา ถามวาเวลานเรามความสามารถไหมทจะเอาของเขามาจดการ? เอาละนเปนการพดนอกเรองไป

มจดหมายใหญททกคนไดรวมกนจงจะขามพนจดหมายยอยของแตละฝายทขดกน

พดไปพดมากชกจะออกนอกประเดนไปอก หนมาตอเรองการแกปญหาความขดแยงใหจบ

ในสถานการณทขดแยงกนนน แตละฝายตางกมจดหมายอยทจะเอาประโยชนของตน เมอจะไมรบหรอไมลางกน กตองยตดวยการประนประนอม

ถาพดในแงด ความขดแยงกมผลขางเคยงทเปนบวกในขอบเขตหนง เพราะท าใหคนตองระมดระวงไมประมาท และเรงรดตวเอง และเกดภาวะตงเครยดทขบดนใหคนดนรนขวนขวายสดก าลง ดงจะเหนไดชดในระบบแขงขน อนท าใหมการกาวหนาตลอดเวลา เพอขนไปใหเหนออกฝายหนง

แตพรอมกนนน ความขดแยงในเชงแขงขน กมความโนมเอยงทจะท าใหเกดการขดขากน หรอเอารดเอาเปรยบกนดวยประการตางๆ จงท าใหคนเรยกรองการมกฎกตกา ดงจะเหนไดวาสงคมในระบบแขงขนไดพฒนากฎกตกาขนมามากจนเปนสงคมแหง rule of law

บางครง การประนประนอมกอาจจะเปนเพยงกลวธของฝายหนงทจะเอาอกฝายหนงเปนเครองมอ หรอเปนทางผานไปสชยชนะของตนอยางค าทไดยนพดกนมากเมอ ๒๐–๓๐ ปมาแลววา “แสวงจดรวมสงวนจดตาง” กเปนตวอยางหนงของการประนประนอมแบบน ซงเมอ

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๒๗

ส าเรจการตามเปาหมายนนแลว สองฝายนกอาจจะตองมาชงชยหรอก าจดกนเองอกทหนง (ถาจะประสานกลมกลน หากท าจดตางใหเปนสวนเตมเตมไมได กตองใหสามารถยอมรบความแตกตางของกนและกน)

อยางทกลาวแลววา การประนประนอม (compromise) ไมเปนการแกปญหาทแทจรง ไมอาจท าใหเกดสนตภาพทยงยน มนษยทพฒนาจงจะตองไปใหถงความประสานกลมกลน หรอความสอดคลองสามคค(harmony)

แตละฝายทขดแยงกนนน ตางกมงจดหมายทจะเอาผลประโยชนของตน เมอตางฝายมจดหมายของตนคนละทาง กยอมไปไดแคการประนประนอม วธแกปญหาใหเกดความประสานสอดคลอง กคอตองใหทงสองฝายหรอทกฝายมองเหนจดหมายใหญเหนอขนไป ซงเปนประโยชนรวมกน

ตอนนจดขดแยงยายไปจากความขดแยงระหวางคนสองฝาย หรอหลายฝาย กลายเปนความขดแยงระหวางประโยชนยอยกบประโยชนใหญของแตละฝายนนเอง

ถาทกฝายมองเหนและยอมรบจดหมายกวางใหญ ทเปนประโยชนรวมกนนน กจะตองยอมจดสรรหรอแมแตยอมสละประโยชนทเลกนอยกวา การปฏบตอยางนไมใชเปนการประนประนอม แตเปนการประสานรวมและกลมกลนกน และถาจะใหเปนไปดวยดกอาจจะมการเกอกลกนดวยการทดแทนหรอชดเชยผลประโยชนทยอมสละไปของฝายนนๆ ตามสมควร

แนนอนวา ในหลายกรณ การจะเขาถงความประสานสอดคลองนนเปนไปไดยาก จงจะตองมการยตความขดแยงดวยการประนประนอมบาง แตจะตองไมหยดแคนน ตองใหการประนประนอมทเปนเหมอนการพกรบนน เปนขนตอนในระหวางการกาวไปสความประสานรวมอยางเรยบรอยตอไป

สลายความขดแยง๒๘

มวธปฏบตอกอยางหนงทควรน ามาใชเปนปจจยเกอหนนทจะแกไขความขดแยง คอ ใชวฒนธรรมแหงเมตตานนแหละ สรางบรรยากาศแหงความสมานฉนทขนมา โดยใหคนทกฝายเขาถงกนในชวตประจ าวนในวถชวตทเปนอยจรง เรยกวาเปนการเอาตวเขาสมาน ใหคนมโอกาสมาสงสรรคกน เกดความเปนกนเอง ซงชวยใหเขาใจและเหนใจกน คอไมใชไปพดกนแลวถกเถยงกนในทประชมเทานน แตไดพบปะพดจากนในบรรยากาศแหงการด าเนนชวตตามธรรมชาตดวย อนนจะเปนตวหนนอยางส าคญในการสลายความขดแยง

ในการเขาถงกนนน ถาใหด กใหมโอกาสปฏบตตามหลกสงคหวตถ๔ ใหครบ คอ มการใหแกกนเผอแผแบงปน พดกนดวยปยวาจา ท าประโยชนแกกน และมความเสมอสมานเปนกนเอง

เทาทพดมา นาจะสรปจดส าคญในการแกไขความขดแยงไดวา๑. ไมตดอยกบความขดแยง หรอตกเปนทาสของความขดแยง

แตเอาประโยชนจากความขดแยงใหได โดยเฉพาะประโยชนทางปญญา

๒. แกนของปฏบตการในการแกปญหาความขดแยง คอ การมเจตนาด ปรารถนาดตอกน ดวยเมตตาธรรม มงสจดหมายทเปนการสรางสรรค และมปญญาทจะด าเนนการใหเปนไปตามเจตนาทดนน

๓. ปฏบตการในการขดแยงและหาทางยตความขดแยง ตองด าเนนไปอยางเปนมตร สภาพ จรงใจ และเปดใจตอกน มองทกคนเปนเพอนมนษย ไมมองแบบแบงแยก มงสการอยรวมกน

๔. สรางบรรยากาศแหงความสมานฉนท ดวยการใหคนทกฝายเขาถงกน สงสรรคกนในชวตประจ าวน หรอในวถชวตทเปนจรง ตามหลกการเอาตวเขาสมาน

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๒๙

๕. จดทเปนการแกปญหาใหเขาสความประสานสามคค คอใหมองเหนตระหนกในจดหมายทกวางใหญเหนอขนไป ซงเปนประโยชนรวมกนของทกฝาย

สวนการแกปญหาทซอนลกลงไป เชน การขาดความเคารพกฎกตกา-ถอธรรมเปนใหญ-ยดหลกการเปนมาตรฐานนน เปนคณสมบตของคน ซงจะตองสรางขนมาดวยการพฒนาคนระยะยาว คอดวยการศกษาอยางลก

– ๓ –ปฏบตการแกปญหา ในระบบองครวม

ปฏบตการของมนษยจะไดผลจรง ตองตงอยบนฐานของความจรง และเตมตามระบบของกระบวนการในธรรมชาตปจฉา: ขออนญาตเปนค าถามสดทาย คอในเรองการสรางสงคมแหงความสมานฉนท...เครองมอหรอวาหลกธรรมส าคญ ถงแมวาจะเปนหลกเพอแกทกขแตกน าไปสสข เชนอรยสจ ๔ นาจะน ามาใช จะมหลกคดเรมตนอยางไร เจาคะวสชนา: อรยสจ ๔ นนเปนหลกใหญซงครอบคลมทงหมด มลกษณะทเรยกวาเปนระบบ เปนทงระบบทท าใหเรามองเหนวามองคประกอบอะไรบาง และองคประกอบเหลานนจะตองมาประสานสมพนธท าหนาทตอเนองกนอยางไร แลวกเปนทงกระบวนการในการปฏบตวาจะด าเนนไปเปนขนเปนตอนอยางไร

ในเมอมนเปนตวระบบใหญ เรากตองรจกกอน แตแคนนไมพอเราจะตองไปขยายในแงของปฏบตการ หรอขนวธการใหละเอยดออกไป

ทนหลกอรยสจ หรอระบบอรยสจน เปนระบบทเรมจากปญหา ซงภาษาพระเรยกวาทกข คอสภาวะบบคน สงทตดขด บบคน คบของ พดตามภาษาไทยกคอปญหานนเอง

พอเจอปญหาหรอทกข เรากหาทางแกไข และในการแกไขนนหลกอรยสจกบอกวาตองสบสาวเหตปจจยของมนวา ทกขหรอปญหาเกดจากอะไร ขอนเรยกวาสมทย

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๓๑

เมอสบสาวหาเหตปจจยได เรากจะมองเหนไปพรอมกนในตววาทางแกเปนอยางไร ซงตอนนเปนการเหนในเชงของความเปนจรง วาจะตองจดการอะไรทตรงไหน แตในเชงปฏบตการยงไมบอกวาจะท าอะไรบางเพราะฉะนนเราจะตองกาวไปสขนด าเนนการเพอใหเกดผลในทางปฏบต

เพอใหการมองเหนหลกความจรงในการแกปญหา กาวตอไปสการลงมอปฏบต เรากตองท าขนท ๓ ใหชดกอน คอการเลงจดหมาย อนไดแกภาวะปลอดปญหา หรอพนทกขดบปญหาได ซงเราจะตองดวามนเปนไปไดจรงไหม และเปนไปไดแคไหน จดหมายของเราในการดบทกข ขณะนเราควรจะตงไวแคไหน คอมองดอะไรตางๆ ใหชด วาเราตองการอนใดแคไหน เราจะเอาไดแคไหน และจะเปนไปไดแคไหน คอเอาความตองการมาดความเปนไปได แลวกตงเปาหมายขนมา เรยกวานโรธ

พอตงนโรธแลว ตอจากนนกมาสการวางขอปฏบต หมายความวาเมอวางจดหมายได ตงเปาหมายชดแลว เรากจะมทศทาง ทนกวางวธปฏบตเพอด าเนนไปสจดหมายนน เปนขนท ๔ เรยกวา มรรค ซงกคอวธการ หรอหนทาง

ขนวธปฏบตนเปนเรองของมนษย ตางจาก ๒ ขอตนซงเปนเรองพนเดมของธรรมชาต ตามความเปนจรงของมนเอง สวนขนท ๓ กมาเชอมตอระหวางจดประสงคของมนษยกบความเปนจรงของธรรมชาต วาในความเปนจรงของธรรมชาตนน จดหมายของเราคออยางน อยตรงน จดทเราตองการหรอสงทเราตองการ มนเปนไปไดในความเปนจรงแคน กก าหนดหรอตงมนไว

ตอจากนนจงวางมรรค คอวธปฏบต ทจะท าใหเรามงหนาท าไปจนบรรลถงเปาหมาย ซงเปนการกระท าอยางมทศทาง การวางระบบวธปฏบตขนมาทเรยกวามรรคน เปนตอนทมรายละเอยดมากมาย

สลายความขดแยง๓๒

เคยยกตวอยางบอย ๆ เชน เรอง ไฟไหม เปนทกข คอเปนปญหาจะดบอยางไร กตองรวาเหตปจจยของไฟมอะไรบาง เชนวามเชอ มอณหภมสงพอ แลวกมออกซเจน

เมอเรารเหตปจจยอยางนแลว เรากรเลยวาถาเหตปจจยนหมดไปไฟกจะดบ คอ เชอหมดหนง หรอ ออกซเจนไมมหนง หรออณหภมต าเยนลงไปหนง อยางใดอยางหนงกได แคนไฟกดบแลว นเรยกวา สบสาวสมทยไดแลว พอรกระบวนการของธรรมชาต ขอ ๒ กมาแลว

คราวนกตอไปขอ ๓ ตงจดหมายไดเลย การตงจดหมายน จะสมพนธกบความเปนจรงและวสยของเราทท าได คอเราจะดบไฟโดยสอดคลองกบความจรงของกระบวนการน ซงสามารถบอกวาเราจะเอาขอไหน จะเอาขอใหไมมออกซเจน หรอจะใหอณหภมต า หรอจะใหไมมเชอหรอเอาทงสาม หรอเอาขอไหนเดน แลวกตงเปาหมายจะท าใหเกดความจรงทเปนผลขนมา

พอวางเปาหมายนเสรจ ทนกวางวธปฏบต ซงเปนเรองใหญ เชนตองสราง(หรอซอ)รถดบเพลง และใหมถงเกบน าไดเทานนเทานลตรแลวตองมทอมสายยาวเทาไร มบนไดสงแคไหน แลวตองฝกพนกงานดบเพลง ตองจดเตรยมกระบวนการ และวธปฏบตตางๆ ซงมรายละเอยดเยอะแยะ

ทงหมดในเรองของมรรคนชางยงเหลอเกน ตองใชเงนงบประมาณกอนใหญ อาจจะเปนรอยลานพนลาน กเพยงเพอจะมาท าใหอณหภมต าลง เพยงแคจะมาท าใหเยนเทานนเอง หรอจะใชวธเพยงเพอใหขาดออกซเจน หรอเพอจะใหหมดเชออะไรตางๆ กเรองมากทงนน แตทท ากนโดยมากเขาจะไปมงทลดอณหภม

แคจะท าใหเยนกเปนเรองใหญมาก และกระบวนการฝกนกเลยเพมไปดวยวา ในระหวางทไปท าใหเยน ถาไปเจอพวกเชอไฟกตองท าลาย

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๓๓

ดวย ตดตอนไมใหมเชอทไฟจะอาศย ตลอดจนพฒนาพวกน ายาดบไฟเพอจะมาท าใหขาดออกซเจน ทงหมดนกคอมรรค

มรรค คอกระบวนวธปฏบตของมนษย ทสอดคลองกบความเปนจรงของธรรมชาต เพอใหผลเกดขนตามกระบวนการของธรรมชาตนนถามนษยปฏบตไมสอดคลองกบความเปนจรง กไมส าเรจ เพราะฉะนนมรรคกคอการโยงวธปฏบตของมนษยไปเชอมตอใหไดผลตามกระบวนการเหตปจจยของธรรมชาต ถาครบตามกระบวนนนกบรรลผลเปนนโรธ

แมแตนกปลกระดม กตองใชวธอรยสจรฐบาลจะพฒนาประเทศ กไปไดสวยดวยอรยสจ

อรยสจนเปนหลกใหญ น ามาใชไดในทกเรอง แมแตในกรรมวธทเรยกวาการปลกระดม กตองใชวธอรยสจเหมอนกน แตผใชจะมเจตนาดหรอไมดกอกเรองหนง คออรยสจน พระพทธเจาทรงวางไวส าหรบใชหนง ในการแกปญหา สอง ในการสอน และในเชงการสอนนแหละ จะเอาไปใชในการชกจง จนถงปลกระดมกได

พระพทธเจาเวลาสอนกทรงสอนแบบอรยสจ โดยเรมททกข ยกปญหาขนมาตง แลวชวยใหเขาสบหาสาเหต เสรจแลวกก าหนดจดหมายแลวกวางวธปฏบต

ทนการสอนตามวธอรยสจนกสามารถน ามาใชในการปลกระดมใหไดผล จะเหนวา การปลกระดมนนกตองชปญหากอน เชนไปเทยวบอกวาสงคมไทยเวลานเลอะเทอะเลวรายอยางโนนอยางน คนเอารดเอาเปรยบกน ยากจนแรนแคน พรรณนาใหมนนาเกลยดนาชงทสด ใครท าไดเกงกยงไดผล นคอพรรณนาทกข

พอคนเหนทกขนาเกลยดนาชงนากลวนกหนาเตมทแลว กถงขอ๒ ชเหตใหวา เจานนทเดยวเปนตวการ ทมนยงทงหมด มนรายอยางน

สลายความขดแยง๓๔

กเพราะเจาตวนหรอพวกนเปนตนเหต ตอนนคนกเพงกจองเลยวา จะตองจดการก าจดพวกนใหหมด

พอคนเขมนมองอยางนแลว กบอกเปาหมายทหวงวา ถาหากเราก าจดเจาตวการนนและแกปญหาได เราจะมสงคมทสดใส มความสขสมบรณอยางนนอยางน อยางสมยทเขาปลกระดมเมอ ๓๐ ปกอน เขาใชค าวาทองฟาสทองผองอ าไพ นนกคอขนท ๓ นโรธ ตงจดหมาย

ทนจดหมายยงนาไปเทาไร คนกจะยงเรงเราและฮกเหมมก าลงใจตอนปลกนโรธจงตองพดใหเหนภาพวา จดหมายนมนดอยางนนๆ สงคมในอดมคตแสนจะดเหลอเกน คนกอยากไปกนใหญ

พอไดท ตอนนใจขนหมดแลว มนรและมงเขมนไปยงจดทจะจดการหมดแลว กถงขนท ๔ คอ มรรค กวางวธเลย วาจะตองจดการอยางนนๆ ตอนนไปไดเลย ไมวายากแคไหนกเอาทงนน

นคอวธอรยสจ ซงใชไดหมด แมแตในการปลกระดม รฐบาลกเหมอนกน ถาเกงกตองเอาวธอรยสจมาใชในการรวมใจประชาชน ใหมาชวยกนแกปญหาและสรางสรรคประเทศชาต เชน ใหประชาชนตนตวตระหนกรวาเวลานปญหาของประเทศชาตทส าคญคออะไร แตตองท าดวยใจสจรตไมไดคดแกลงใคร

ชปญหาใหชด แลวกเจาะลงไปใหถงตวสาเหตและประดาปจจยแลวตงจดหมายใหรวมเหนและรวมใจกนวาจดหมายนนดนาไป จนเกดเปนความหวงรวมกน แลวกบอกวธปฏบต ถงตอนนจะยากเทาไรกสทงนน คนเรานถาเหนวาจดหมายดจรง และเหนความหวงชด เขากส

เหมอนกบพระพทธเจาทรงสอนอรยสจ กตองใหพระหรอคนทฟงชดกอน พอเขาชดวาถาแกไขเรองนนส าเรจจะดอยางไรแลว ยากเทาไรกส

แตถาไปบอกวธปฏบตกอน เขาเหนเรองตองท ามากมายจกจกมนยาก เขากถอยตงแตตนเลย ฉะนนทานจงไมใหสอนแบบทวา อยๆ ก

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๓๕

ไปบอกวธการเลย คอบอกถงสงทเขาจะตองท า ซงจะตองเจอความยากจะตองเหนอย แลวใครเขาจะฟงละ ถงจะฟงแตเดยวเดยวกถอยแลว

ตองเหน ทกข สมทย นโรธ มากนชดปบ คราวนกเทาไรเทากนเพราะฉะนนพระพทธเจาจงทรงวางวธนไว ใหใชไดทงในการแกปญหาทงเปนวธสอน

เปนอนวา วธอรยสจ ใชในงานหลก ๒ อยาง คอ๑. ในกระบวนการแกปญหา๒. ในการสอน การแนะน าชกจง

พวกมนษยสมยใหม พอมาเจอเรองศาสนา กพากนหลบปญหา ไมสหนาความจรง

ตอนนเราหาทางจะท าใหคนทรจกแตการประนประนอม กาวตอจากการประนประนอมไปสการประสานกลมกลน อนนกคอความสามคคนนเอง ความกลมกลนประสาน ทานเรยกวาสามคค แลวในความสามคคกจะมเอกภาพ

เพราะฉะนน ในพระพทธศาสนาจงใชศพทเปนชดเดยวกน คอสงคหะ ซงแปลวา ประมวล จบรวมประสานเขากนได แลวกสามคค มความพรอมเพรยงกน แลวกเอกภาพ ภาษาไทยใชวาเอกภาพ คอเกดความเปนหนง พอเกดความเปนหนง เรมตงแตมน าหนงใจเดยว เชน มจดหมายอนเดยวกน รวมกนแลว กเกดพลงไปไดเลย

แตเวลานของเราขาดแทบทกอยาง เพราะฉะนนเราจะตองมาเรมตนยคแหงการสรางสรรค จงตองระดมพลงสรางเรยวแรงใหเขมแขงขนมา แลวกรวมใจกนมความสามคค

ขอส าคญกคอ จะตองมเจตนาตงไปทเปาหมาย ซงมงเพอประโยชนสขของประเทศชาต ของประชาชน เพอชวตและสงคม ดวยความซอสตยจรงใจ

สลายความขดแยง๓๖

ความจรงใจนแหละส าคญมาก เมอมการขดแยงกนและจะแกไขปญหาเวลาไปพดจากน จะตองมแกนอนน คอความจรงใจ แลวกเปดใจกน

ตอไปนโลกจะมปญหามากในเรองความขดแยง และเรองหนงทใหญมากคอความขดแยงทางศาสนา แมแตสงครามอรกกบอเมรกน เมอแยกแยะเจาะลงไป กมเรองศาสนาเปนปมทแฝงลกอย

ศาสนานน โดยพนฐานตองเปนเครองมอทจะท าใหมนษยอยรวมกนโดยสงบ มสนตสข นเปนหลกการใหญ แตไปๆ มาๆ ศาสนากลบเปนตวเหตอางองส าหรบการรบราฆาฟนกน จงตองแกปญหานใหได เหตทแกปญหาไมไดเพราะ

๑. ไมมความจรงใจตอกน๒. ไมพดจาเปดใจกนเรองศาสนานนเขาไมสามารถพดกนได เพราะถงกบถอกนวา พด

กระทบไมไดในเรองศาสนา แตทจรงนน ถาคนจะอยรวมกนดวยด ตองพดเปดใจกน ถาไมถงจดนไมมทางแกปญหา การทจะมวมาเอาใจกน มนกคอความไมจรงใจ จะถงจดจรงใจไดจะตองเปดใจกน ตองพดกนไดเตมท ตองอหงสาถงขนอยางทพระเจาอโศกมหาราชตรสวา “รบฟงธรรมของกนและกน”

ปมปญหาในเรองศาสนาน ตงแตอดตนานไกลมาจนถงปจจบนเคยเปนอยางไรกคลายจะคงอยอยางนน ไมคลคลายออกไป บางทตองเรยกวาอาการหนก เพราะเรมดวยทาทหรอทศนคตพนฐานทเปนการแบงแยก ซงยอมน าไปสความขดแยงเปนธรรมดา

พอเจอคนแปลกหนาแปลกพวก แทนทจะมองวาเปนเพอนมนษยคนหนง กมองแยกวาเปนชาวศาสนานหรอไม เปนชาวศาสนานนหรอเปลา ถาไมใชคนในศาสนาน กมททาชกจะไมยอมพดจาดวย

คนเรานนถาไมสอสารพดจากน กเทากบปดหนทางทจะประสานสมานกน การแบงแยกกด าเนนตอไป และเปดทางทจะขยายเปนความ

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๓๗

ขดแยงไดตลอดเวลา ถาแมแตพดจากนกยงไมยอมแลว จะกาวไปถงขนรบฟงธรรมของกนและกนยอมไมมทาง

เพราะฉะนน ถาจะแกปญหาความขดแยงอยางเปนสากล และในระยะยาว คนจะตองมองคนอนในขนพนฐานโดยมองเหนเขาเปนเพอนมนษยคนหนงกอนอยางอน และตงความปรารถนาด พรอมทจะพดจา-รบฟงกน

เวลานเขาก าลงจะแกปญหาศาสนาดวยวธเอาใจกน แตซอนความจรง โดยไมเปดใจ ไมยอมพดความจรง หลบเลยงไปมา แลวมนจะไปอยางไรรอด เพราะการกลบเกลอนไมใชความกลมเกลยว และจะไมน าไปสความกลมกลน

คนเรานน ถายงไมสามารถพดกนไดอยางเปดใจ กแสดงวายงไมพฒนาเทาทควร หรอยงไมมการศกษาจรง

ถายอมรบวาปญหาทางศาสนาเปนเรองละเอยดออนทสด กตองยอมรบวาถาแกปญหาเรองศาสนาไมได กไมมทางเกดมสนตสขทแทจรงเพราะปลอยตวมลเหตของความขดแยงใหซอนแฝงอย ไมยอมยกเอาตวการณของความขดแยงนนขนมาสลาย

อารยธรรมทเจรญมา ฟองตวเองวาเปนอารยธรรมทกอไมใชแกปญหา

เวลานโลกเปนปญหากนอยางหนก ในเรองทวา ถาไมขดใจกน กเอาใจกน และไมเปดใจ ซงกลายเปนวามนษยมอารยธรรมเจรญมาเทาไรกไมดขน อารยธรรมเจรญมาจนปานน ปญหาพนฐานของมนษยไมไดแกสกอยาง ปญหาของมนษยมอะไรบาง

๑. ปญหาชวต ซงแยกเปน ๒ สวน คอ ปญหาสขภาพรางกายโรคภยไขเจบ รวมทงความหวโหยอดอยาก แลวกปญหาจตใจ

สลายความขดแยง๓๘

ความเครยด ความทกข ความเหงา ความวาเหว ความแปลกแยกอะไรตางๆ รวม ๒ อยางน กายกบใจ

๒. ปญหาสงคม คอ ความขดแยงระหวางมนษย ตงแตการทะเลาะเบาะแวงระหวางบคคล ระหวางกลมชน ไปจนถงสงครามระหวางประเทศ สงครามโลก สงครามระหวางคายระหวางฝาย ระหวางศาสนา

๓. ปญหาสงแวดลอม คอ ธรรมชาตเสย เสอมโทรม ซงเปนปญหาสดทาย และเปนปญหาทถอวาใหญทสด

อารยธรรมเจรญขนมาถงขนาดน แตปญหาพนฐานขางตนนนไมไดแกสกอยาง ปญหาชวตมนษยกยงอยอยางเดม ปญหาสขภาพกายดขนมาบาง ก าจดโรครายเกาๆ ไดมาก แตกเกดโรคภยใหมๆ อกไมนอยสวนปญหาจตใจยงหนกลงไป ปญหาสงคมกไมลดลง ยงแถมปญหาสงแวดลอมซงเปนตวใหญทสด และกลายเปนวาอารยธรรมปจจบนนแหละทน ามาสปญหาสงแวดลอมน

ฉะนนจงพดไดเตมปากวา อารยธรรมปจจบนทเจรญมานคออารยธรรมทไดน าปญหามาใหแกมนษยจนครบทง ๓ ประการ เปนอารยธรรมทเกงกาจมาก สามารถพฒนามนษยใหสรางปญหาไดจนครบทง ๓ อยางเดยวนมนษยมทง ปญหาชวตกาย-ใจ ปญหาสงคม ปญหาสงแวดลอมแลวปรากฏวาแกไมไดสกอยาง น ามาใหได แตแกไมได

นกเปนการแสดงชดเจนอยในตวแลววา วธแกปญหาทมนษยใชกนมานนไมไดผลจรง หรอยงไมเปนวธการแกปญหาทแท

ใครจะมาแกปญหาพนฐานเหลาน กบอกวาธรรมะ ธรรมะทพระพทธเจาคนพบจากความจรงของธรรมชาตแลวทรงน ามาสอนนน แกไดหมด เรามนใจวาไดแน แลวระบบประนประนอมจะเปลยนเปนระบบประสานกลมกลนได หรอจะเรยกวาระบบสามคค เอกภาพ หรอเอกภาพกแลวแต

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๓๙

อยางทวาแลว เวลานปญหามมาก กอาจจะตองฝากถงแมแตรฐบาล แมแตใน ครม. วาตองพดกนอยางเปดใจ และมความจรงใจเปนพนฐาน โดยมเจตนาซงมงจดหมายทแทรวมกนคอ ความดงาม และสนตสขของประเทศชาตบานเมองและโลกทงหมด

ถามเจตนานอย กไดความจรงใจตอกน ทงจรงใจตอหลกการดวยและจรงใจตอประเทศชาตสงคม และจรงใจตอกนระหวางคนทมาท างานรวมกน แลวกเปดใจพดจากน มนกมทางทจะแกปญหา และ harmonyกเกดได แตถาไมเปดใจกน harmony กยงมาไมได มนกจะไดแคcompromise เพราะเอาใจกนกเพอ compromise นนแหละ แตcompromise แบบเอาใจน ฝายทเอาใจอาจจะหมดตวไปในทสด

จากจรงใจและเปดใจ กท าใหเกดความเขาใจ แลวกเหนใจ และไปลงตวทรวมใจ กแกปญหา สลายความขดแยงได

ไมใชมวเอาใจหรอตามใจ ซงเปนการเขวออกไปจากการแกปญหาและวนเวยนอยในความเขลา ทท าใหปมของปญหาคางคารอเวลาขยายตวไดเรอยไป

ทงน กตองเตอนส าทบอกวา ในการแกปญหา ตองใชปญญาทคมชด เรมตงแตเขาถงขอมลทแทจรง และรตวจรงของปญหา อยาพรางตาตวเอง อยางทเปนกนอยมากในสงคมทมกระแสแหงการชอบแสดงความเหน แตไมใฝหาความร

เดกๆ อาจจะถามดวย เดกอาจจะมองเหนปญหาทพวกผใหญมองไมเหนบางกได

สลายความขดแยง๔๐

จรงใจและเปดใจทเมตตา แตตองด าเนนการดวยปญญา∗

ปจฉา: พระคณเจาเจาคะ ทพระคณเจาไดกลาววา กอนทเราจะเขาสระบบผสมกลมกลนได เราตองมความจรงใจและเปดใจซงกนและกนกอน แตถาเราจรงใจแลวคนอนไมจรงใจละคะวสชนา: กตองคอยๆ พดคอยๆ จากน ไมใชอกอกกตอวาฉนจรงใจแลวนะ แตคณจรงใจกบฉนหรอเปลา จดส าคญ คอ เราตองมความรเทาทน หมายความวา

๑. จากความรบผดชอบของแตละคน จรยธรรมตองเรมตนจากตวเอง เราจะตองมความรบผดชอบตงขนมากอน ในเมอเรามนใจแลววาเรามความจรงใจ แต

๒. เราตองมปญญาดวย ไมใชกลายเปนคนทโงเงาเตาตน คดแตจะมเมตตาปรารถนาด ถาอยางนกกลายเปนเหยอของเขาเทานนเอง

ฉะนนพระพทธเจาจงไมไดสอนใหมเมตตาอยางเดยว แตทรงสอนใหมปญญาดวย วนนจงไดพดถงวฒนธรรมแหงเมตตา วาตองมาคกบวฒนธรรมแหงการแสวงปญญา

เมอเราจรงใจแลว เรากตองรทนดวยปญญาวาเขาจรงใจไหม แตเปาหมายกคอตองพยายามใหเขาจรงใจดวย ใหเปนความจรงใจตอกนทงสองฝาย จงตองมการพดจากนอยางเปดใจ อนนกคอกระบวนการอยางทคณจฬารตน ก าลงพดอย คอ การหาวธแกปญหาปจจบนทจะม เชนความไมจรงใจ และไมเปดใจทงหลายทงมวล นนคอเราจะตองมวธจดการกบปญหาเหลาน แตเราตองมฐานคอมนใจตวเองวาเราจรงใจ

∗ ค าวสชนาของพระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) แก น.ส.อนรรฆ เสรเชษฐพงษ ทวดญาณเวศกวนเมอวนอาทตยท ๑๕ ธนวาคม ๒๕๔๕

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๔๑

หมายความวาตอนนมจดเรมแลว ถาเรามความจรงใจและเปดใจเรากเปนผเรมตนทถกตองแลว แตจะเดนหนาไปไดแคไหนกจะตองมอกฝายหนงมาประสานรวมมอดวย คอคนอนทจรงใจและเปดใจ ซงจะมแคไหน กเปนขนตอนทตองท าดวยปญญา โดยไมประมาท

จะตองเขาใจวา เมตตาเปนเรองของเจตนา คอความตงจตปรารถนาดตอกนและมงตรงสจดหมายทบรสทธ แตตวทจะด าเนนการใหส าเรจคอ ปญญา

มแตเมตตาอยางเดยวด าเนนการไมส าเรจ ตวทจะด าเนนการใหส าเรจคอจะแกปญหาได กคอปญญา คนไมมปญญากท าอะไรไมส าเรจเพราะฉะนนพระพทธเจาจงทรงเนนปญญา

เมตตาเปนธรรมชนพรหม แตปญญาเปนธรรมทใหส าเรจเปนพระพทธเจา ถาเรามพรหมวหาร ๔ เราเปนไดอยางสงสดคอ พระพรหมเมตตานสงมาก ไปไดถงพระพรหมเลย แตไปเปนพระพทธเจาไมได พระพทธเจาส าเรจดวยปญญา แตเปนปญญาทสงสดจนกระทงท าใหมเมตตากรณา พรอมหมด

ปญญาเปนตวน า คอเปนตวน าขบวน ตงตนแตชทางบอกทาง ถาเราไมมปญญากเหมอนกบไมมแมแตแสงสวาง เรากมองไมเหนอะไร จะไปทศไหนกไปไมถก และปญญาเปนเหมอนเขมทศดวย ถาเปนเขตแดนกวางใหญ ไมมเขมทศกไมรทศรทาง ไปไมถก ปญญาจะสองสวางใหเหนทศทาง และเมอปญญามากขน กสวางกวางออกไป เทากบมนขยายชองทาง เราเคยรเทานเราท าไดเทาน พอปญญามามนกขยายออกไป ท าไดมากขน เราเคยท าอะไรไดไมซบซอน พอมปญญามากท าไดซบซอนขน

ทนขอทส าคญยงกคอ ในตอนครงๆ กลางๆ ระหวางพฒนาปญญาอยนน ถาปญญาเกดไปสนองเจตนาทไมด กเลยชวยใหท าอะไรไดซบซอนในทางไมด ดงนนคนทมปญญามากขน แตเจตนาไมด จงท าการไดส าเรจ แตเปนความเสยหายมากขน

สลายความขดแยง๔๒

จงตองใหมาทงค คอ เจตนากดประกอบดวยเมตตา มความจรงใจปรารถนาดตอทกคน ตอประเทศชาตสงคม และมปญญาทคมชดมาเปนตวด าเนนการ เปนตวชทางเบกทางขยายขอบเขต และเปนตวทท าใหเกดความเปนอสระโดยแกปญหาใหหลดพนโลงโปรงไปได

ไมวาจะใชหลกไหนๆ กตองมองใหเหนทงระบบปจฉา: อยากจะขอถอยค าสดทายของพระคณเจาทจะพดในสวนของการแกปญหาทงหมด เวลานกคงใชหลกใดหลกหนงไมได ตองใชทกหลกทพระคณเจาไดพดมาและคดใหครบตลอดวสชนา: คอมหลกใหญ ทเปนระบบรวม แลวจากระบบใหญนนกไปแจกแจงแยกแยะยอยขยายออกไป แตทงนจะตองมองเหนตวระบบรวมทงหมดเปนพนอย สวนยอยทงหลายจงจะชด เพราะฉะนนหลกใหญจงส าคญ ไมใชอยๆ กไปจบฉวยเอาหลกยอยๆ แลวกมองไมเหนต าแหนงแหงทของมน และไมเหนความสมพนธระหวางกน

การทเกดเปนปญหาในยคทแลวมา ทเรยกวายคแยกสวน กเพราะมองไมเหนความสมพนธในระบบ กเลยมาเนนกนวาตองมองใหเหนองครวม แลวในองครวมนน กตองใหคดเปนระบบ ดงทเขาเนนกนในเรอง system thinking ซงชวยในการมองอยางเปนระบบ

การมองอยางเปนระบบ เมอพดตามแนวทางของพระพทธศาสนากคอ หลกความสมพนธระหวางสงทงหลาย ซงถาจะสอความหมายใหชดเจนถกตอง ค าวาระบบนน ควรเรยกวา “ระบบความสมพนธ” ไมใชเรยกวาระบบเฉยๆ เพราะวาองคประกอบตางๆ จะเปนองครวมขนมาเฉยๆ ไมได และมนจะประสานกนเกดสมดลด ารงอยดวยดไมได ถามนไมมความสมพนธกนอยางถกตอง ฉะนนทานจงเนนความสมพนธทถกตอง

หมายความวา มองครวมใหญ หรอจะเรยกวาระบบกได คอองครวมทเปนระบบ และในระบบขององครวมน องครวมทงหลายทเปนสวน

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๔๓

ยอยกสมพนธซงกนและกน เมอองคยอยทงหลายสมพนธกนด สงทอดตอกน เกอหนนกน มนกเปนองครวมทด คอองครวมทเปนระบบ

ตอนนเราไดจดย าวา การมองอยางทเรยกวาเปนองครวมนนตองใหหยงลงไปหาองครวม แลวกเหนความสมพนธระหวางองครวมในระบบทเกดเปนองครวมขนนน ถามองเหนระบบความสมพนธในองครวมนนไดทวตลอด การคดอะไรตางๆ กส าเรจ

การคดแบบอรยสจ กอยในระบบองครวมทวาน คอพระพทธเจาทรงน าระบบองครวมทประกอบดวยองครวมมาประสานกนนตงเปนหลก และทรงแจกแจงใหเหนความสมพนธเชงเหตปจจย แลวทรงแสดงไวใหเปนหลกการในการแกปญหา

เราตองจบตวหลกใหญใหไดกอน แลวคอยแยกออกไปสหลกทเปนขอปลกยอย เมอเราไดหลกใหญแลว ธรรมทเราเคยเรยนมาทงหลาย จะเปนอทธบาท ๔ เปนขนธ ๕ หรออะไรกตาม เรากมองไดชดหมด วามนอยในฐานะต าแหนงไหน และสมพนธกนอยางไร เรยกวามองออก

มฉะนนเรากมองกระจดกระจาย ขาดลอยจากกน ปะตดปะตอไมได ไมเหนต าแหนงแหงท ไมรวาแตละสวนท าหนาทอยางไร มนมาเชอมตอรวมเขาดวยกนอยางไรจงเปนระบบทงหมดหรอเปนองครวมทงหมดทงสนนน

ในการแกปญหาความขดแยงทางสงคม ถาจดระบบความสมพนธระหวางองครวมหรอหนวยยอยทงหลายใหประสานสอดคลองไมได ความขดแยงกไมจบ และเขาถงความปรองดองสามคคไมได คอไดแคcompromise ไปไมถง harmony

ถาจะแกปญหาความขดแยงในสงคม ใหสงคมนนเปนองครวมทดกตองใชวธแกปญหาทเปนระบบองครวมดวย

เปนอนวา ระบบใหญ คอระบบอรยสจนส าคญมาก ตองตงไวกอนเปนหลกการใหญ แลวจงแตกขยายเปนขอปลกยอยตอไป

สลายความขดแยง๔๔

หลกการในการแกไขความขดแยงใหเกดสมานฉนท ในระดบทเปนปฏบตการขอยอยนนมมากมาย พดตามภาษาพระ เรมตงแตพรหมวหาร๔ แลวกสงคหวตถ ๔ ไปจนถงหลกสาราณยธรรม อปรหานยธรรม แตในระดบน ตองยกไปแจกแจงกนในโอกาสอน เพราะพดไปกจะไมจบงายๆ

รจกอเมรกาไมใชแครจกผลตผลจากอตสาหกรรมแตตองเขาใหถงจตใจและปญญาของเขา

ทวามาเปนการพดในระดบใจความส าคญ เรองอรยสจนนเปนดานหลกการ สวนในดานปฏบตการ แกนของเรองทงหมดกคอ ความมปญญาทวทนชดเจน และมเจตนาทด

เจตนาทด กคอความตงใจมงไปทเปาหมายวาเราจะชวยกนแกไขปญหาของสงคมประเทศชาต และชวยกนพฒนาสรางสรรคใหมความเจรญกาวหนาประสบความส าเรจ ใหทกคนไดประโยชน ทกชวตมความสข

ในการท าอยางนกอยามองแตตวเองอยางเดยว ตองรใหเทาทนโลกดวย เพราะวาเราไมสามารถอยคนเดยว และสงทมาจากภายนอกโดยเฉพาะจากหนวยทเปนองคประกอบใหญๆ ของโลก เชนประเทศมหาอ านาจ เมอมอะไรเคลอนไหวกจะสงผลกระทบตอเรามาก เราจะตองรทน เพราะฉะนน การรทนความเปนไปของโลก และรทนความคดจตใจของเขา จงเปนเรองส าคญ

เวลานเรารจกแตวตถ เชนรวาอเมรกามรถยนต มเครองบน มดาวเทยม มยานอวกาศ มเทคโนโลยตางๆ แตความคดของเขาเราทนหรอเปลา

ถาเราจะเขาใจอเมรกา เราจะตองเขาถงสตปญญาความคดของเขา และลกลงไปคอเขาใจสภาพจต รถงเจตจ านงทอยในใจ มองเหนลกษณะนสยตางๆ ทรวมกนเขาเปนอเมรกน และกตองเขาใจใหชดจงจะไดความรทเปนองครวมอกหนวยหนง ทจะมารวมเขาเปนโลกน

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๔๕

แลวจงจะมองออกวาเมอมนมผลกระทบตอประเทศไทย เราจะรบมอกบเขาอยางไร

แตเรมตนฐานแรกเรามสงหนงทแนใจ คอเรามเจตนาด มงเพอสรางสรรคสนตสขของโลก เราจะท าการตางๆ เพอแกปญหาตงแตชวตสงคมประเทศชาตจนถงโลกทงหมด เจตนาดนตงขนมาและรกษาไวเปนแกน แลวเรากเอาปญญามาแกปญหา ถาเจตนาของเราดแลวและเราพฒนาปญญาไดผล เรากจะไปถงจดทแกปญหาได

แตทงนเรากอยามวแตหวง เราตองมองตามความเปนจรงโดยไมเลงผลเลศเกนไปถงกบคดวาโลกนเขาจะหวงสนตภาพกนจรงแท เราตองระวงระไวดวยวา พวกทบอกวาเขาคดแกปญหาโลกนน เขามความจรงใจแคไหน

เวลาน ค าวาธรกจ ค าวาจตวทยา ค าวาการเมอง ลวนแตสอความหมายวาเปนเลหกล ไมจรงใจไปเสยทงนน จงเปนปญหาทตองแกดวยปญญา บนฐานแหงเจตนาทมเมตตาอยางจรงใจทงสน ฉะนน เราจะตองตงใจวางเจตนาของเราใหดเสยกอน แลวเรากพฒนาปญญาและใชปญญาไป ไมทอใจทจะแกปญหาใหได

เมอมเจตนาทด มจดมงหมายทเปนกศล เปนความดงาม กอนโมทนาในประการทหนงไดแลว ตอไปนกขอใหมความสามคครวมมอรวมใจกน แลวปฏบตตามวธการทถกตอง พรอมทงพฒนาองคประกอบส าคญตางๆ โดยเฉพาะปญญาขนมาเปนตวน า เพอจะด าเนนการตางๆใหเปนไปตามหลกการทเรารเราเหนเราเขาใจ ทจะสนองเจตนาทมงไปสจดหมายนน

หวงวาหลกการและวธการน เมอเราชดแลว จะสามารถท าใหบรรลจดหมายแหงการแกปญหาของชวต ครอบครว สงคม ประเทศชาต และโลก ใหโลกนกาวไปในอารยธรรมทถกตอง ซงเปนภารกจทเราจะตองท า

สลายความขดแยง๔๖

มากมาย แมกระทงจะตองปรบแกอารยธรรมใหเปนอารยธรรมทแทและยงยน ซงจะท าใหเกดสนตสขอยางแทจรงปจฉา: การทถามมานเพราะวาจะตองขยบขยายไปท าอะไรใหมากขนกวาเดมสกหนอย จะไดเปนกลไกสวนหนงในการแกปญหาความขดแยงทมสารพดวสชนา: ตอนนความขดแยงกนมมากมาย เพราะเราสะสมสงทลวนแตเปนเหตปจจยแหงความขดแยงทงนนเลย และยงกาวเขาไปในระบบแขงขน-แยงชงกนดวย เพราะฉะนนตอนนเราจะตองมาเรมกนใหม และการเรมนนกเปนการก เรยกวากใหพนวกฤต และรอฟนสงทดงามขนมา

ทกอยางจะส าเรจกตองม ๒ อยาง คอ เจตนาตองด และปญญาตองทวทนชดเจน ถาท าอะไรโดยไมร ถงจะมเจตนาด กไปไมรอด มแตเปนเหยอเขา

คนมความตงใจด เจตนาด ถาเอาแตเมตตา ไมพฒนาปญญา จรงอย บางครงเอาชนะใจเขาไดดวยความรกและความด แตในหลายกรณกโดนเขาหลอก หรอถกก าจด หรอบางทกวาเขาจะเขาใจและเหนใจ กสายไปเสยแลว แทนทจะเปนความเจรญ กกลายเปนความเสอม ความผดพลาดมากมายเกดจากความรไมทนไมเทาถง แคเลยงลก คนทเอาแตรกอยางเดยวไมใชปญญา กลบพาใหลกเสยไป กมตวอยางใหเหนกนอย

เพราะฉะนนตองเนนย าใหมเจตนาดทเปนความจรงใจ โดยปรารถนาดประกอบดวยเมตตาเปนตน และมปญญารเขาใจเรองราวทกอยางเทาทน มองใหถงตวแทอยางถวนทว และแทงตลอดเหตปจจยอยางแจมชด สองตวนตองใชและไปดวยกนทงนนทกกรณ

เมอมสองตวนกคอยๆแกปญหาไป ในระหวางนเราจะเจอปญหาทยอยเขามาเยอะแยะ ปญญาจะเปนตวทมาชวยใหเราแกปญหาไดดวยดและเจตนากจะท าใหเราไมเขวออกไปจากทางของการแกปญหา

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๔๗

เวรระงบดวยการไมจองเวร นนจรงแทแตตองศกษาวา ท าอยางไรจงจะไมตองจองเวร

พระพทธศาสนาน คนทศกษารกนดวา เปนหลกการทสอนใหเวนการเบยดเบยนกนโดยสนเชง ถงขนทวา ไมมการจงใจฆาทไมบาป จนไมมขอทจะน าไปใชอางในการรกรานท ารายกน

การเกดขนของพระพทธศาสนาจงมาพรอมกบค าสอนใหเลกการแบงแยกและการเบยดเบยน โดยเฉพาะสอนใหเลกถอชนวรรณะ และเลกการบชายญ สอนใหแกปญหาดวยวธการแหงเมตตา-กรณาอยางสากล (หรอจะเรยกวาแบบอหงสา หรอแบบ nonviolence กแลวแต)ดงทพวกฝรงกรเรองนกนดพอสมควร ถงกบถอวาพระพทธศาสนาเปนทมาของขบวนการสนตนยม (pacifism) ทแทรายแรกของโลก(Encyclopaedia Britannica, “Pacifism”)

แตพระพทธศาสนากมองเหนตระหนกวา การทจะใชเมตตา-กรณาหรออหงสามาแกปญหาใหส าเรจนน ไมใชเรองงายๆ เรามเมตตา-กรณา รกคนอน ไมเบยดเบยนใคร ถาพบกนหรออยกบคนทเปนปกตไมมเปาหมายทอยในเจตนาพเศษออกไป กจะมสนตสขโดยงาย

แตถาไปเจอกบคนทมเจตนาแฝงเรน เชน เขามงหาผลประโยชนหรอแสวงอ านาจ ความรกดวยเมตตากรณา กอาจจะไมพอ บางทคนทเมตตากกลายเปนเหยอเขาไป

ยงถามลเหตของปญหาถงขนเปนทฏฐ เชน เปนลทธความเชอดวยแลว การแกปญหาของเราแมจะเรมดวยเมตตา-กรณา และวธอหงสากจรง แตจะส าเรจไดตองใชปญญาความสามารถอยางพเศษจรงๆ

หลกการกคอ คนทจะชนะศตรได ยอมตองมก าลงเกงกลาสามารถกวาศตร แตคนทจะชนะศตรทมงรายดวยวธการไมท ารายนน

สลายความขดแยง๔๘

จะตองมปญญาความสามารถยงกวาคนทชนะศตรดวยก าลงนนอกมากมาย ไมใชเรองงายๆ

วรรณคดพระพทธศาสนา เชน ชาดก อยางมโหสถชาดก จงไดสงสอนและแสดงตวอยางใหเหนวา เมอมคนพวกอนตงตวเปนศตร ยกมาเพอฆาฟนท าราย ฝายธรรมกชนตองใชปญญาความสามารถทเหนอกวามากมายในการทจะเอาชนะคนพวกนน โดยไมใชวธท ารายตอบ และท าใหพวกศตรนนตองยอมสยบและกลายเปนมตรในทสด

ทานเตอนไวใหไมประมาทเสมอวา ธรรมวชยนนยากกวาสงคาม-วชยมากนก สงคามวชยนนเปนเรองธรรมดา เมอมก าลงเหนอกวากมหวงชนะ แตผทชนะไดดวยธรรมวชยนนตองยอดคนจรงๆ

ชาวพทธชอบยกค าพระมาอางวา “เวรไมระงบดวยการจองเวร”หรอ “เวรระงบดวยการไมจองเวร” แตมกหยดแคนน ไมศกษาตอไปวาทานสอนวาเราจะตองพฒนาปญญาความสามารถอยางไร และเทาไรคนรายจงจะไมกอเวรทจะท ารายเราและท าลายโลกใหยอยยบ และเราจงจะสามารถท าใหคนรายยอมและเกดมสนตสขไดโดยทเราไมตองจองเวร

พดงายๆ วา เรามกเอาแคเวรไมระงบดวยการจองเวร แตไมศกษาวาท าอยางไรจงจะสามารถระงบเวรดวยการไมตองใหมการจองเวร หรอพดอกส านวนหนงวา ในเมอเวรไมระงบดวยการจองเวร เราจะระงบเวรนนดวยการไมจองเวรไดอยางไร

ไมใชกลายเปนวา เวรระงบดวยการไมจองเวร เพราะวาเราทงหลายถกเขาท าลายหายสญไปแลว จงไมมใครทจะมาท าการจองเวร

จงตองย าเรองทวา นอกจากมเจตนาดทประกอบดวยเมตตากรณาแลว ตองมปญญาทจะจดการแกไขปญหาใหส าเรจตามเจตนานนดวยปจฉา: ค าวาปญญานบางทกใชในดานอนๆ เชนทางวทยาศาสตรกมอย แตถาไมมหลกธรรมมาก ากบ กจบไมถกวาจะเรมตนอยางไร กเดนหนาถอยหลงอยนนแหละ

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๔๙

วสชนา: ปญญาทางวทยาศาสตรเขาเรยกวาปญญาเสยงๆ ทวาเสยงในทนไมใชค าวาเสยงภย แตหมายความวาแตกเปนเสยงๆ คอแยกสวนกระจดกระจายออกไป แตเพราะแยกเปนเสยงๆ นแหละมนกเลยเสยงภยอนตรายดวย ในทสดกเลยกลายเปน ๒ เสยง คอทงแยกเปนเสยงๆและเสยงภยอนตรายดวย

ทจรง ปญญาในวทยาศาสตรบรสทธเองไมคอยเปนปญหา เพราะเปนการหาความรในธรรมชาตกาวไปเรอยๆ แตมนมาเกดปมปญหาขนตอนทวาไมบรสทธจรง โดยทมกจะมงไปในทศทางของเจตนาทจะสนองความตองการทางเศรษฐกจอตสาหกรรม ซงโยงไปหาเรองสงคมและสงแวดลอม ในแงสนองความตองการของมนษยทซบซอน เลยพลอยกลายเปนปจจยกอปญหา แมแตโยงมาถงเรองความขดแยงนดวย

ปญญาทใชในการแกปญหา กใชตามระบบอรยสจทวาแลว แตมขอควรย าไวคอปญญาทใชอยางส าคญมาก คอในการเขาถงเหตปจจยของปญหาทเรยกวาสมทย และจดการสลายเหตปจจยนน

เหตปจจยของปญหาความขดแยงในแตละเรองแตละกรณอาจจะซบซอน เปนเรองปลกยอย แตเมอพดอยางกวางๆ ครอบคลม กหนไมพนตวการใหญ ๓ อยาง ทจะตองรไว คอจะแกเหตปจจยปลกยอยจ าเพราะขอไหนเทาใดกตาม จะตองแกใหถง ๓ ขอนดวย คอปมกอปญหา๓ อยาง คอ

๑. ความใฝแสวงหาผลประโยชน เหนแกการเสพบรโภคบ ารงบ าเรอ เรยกวา ตณหา

๒. ความทะยานแสวงอ านาจ ตองการความยงใหญ ปรารถนาจะครอบง าผอน เรยกวา มานะ

๓. การยดตดในความเชอ ถอรนในลทธนยมอดมการณ ทไมเปดกวางรบฟงใคร และกอทศนคตแบบแบงแยก เรยกวา ทฏฐ

สลายความขดแยง๕๐

ความขดแยงระหวางบคคล ระหวางกลมชน ตลอดจนสงครามระหวางประเทศ ระหวางคาย ระหวางเผาชน ชาตพนธ ระหวางศาสนาทมมาตลอดประวตศาสตร มจดกอปมอยท ๓ อยางน ไมวาจะแกไขเหตปจจยปลกยอยอะไรกตาม ตองคอยมองคอยตรวจสอบและแกไขตวการส าคญ ๓ อยางน ไมใหเขามาครอบง า ถาไมมตวการใหญ ๓ อยางนการแกไขก าจดเหตปจจยปลกยอยอนๆ กใชวธการทพดมาแลว ก าจดปญหาไดงายขน แตถาปม ๓ อยางนยงอย ความขดแยงจะยดเยอไมจบไดจรง

ปมกอปญหาความขดแยงแบงแยกอกระดบหนง ซงตองแกไขและระวงไมใหครอบง าคน ไดแกความใจแคบ หรอความหวงแหนกดกนกน ทเรยกวา มจฉรยะ ๕ อยาง คอ

๑. ความหวงแหนกดกน เกยวกบเรองทอยอาศย ประเทศ ทองถนดนแดน

๒. การหวงแหนกดกน เกยวกบเรองพรรคพวก พงศเผา เหลากอหรอชาตพนธ เชน ethnic groups และ religious groupsตางๆ

๓. ความหวงแหนกดกน เกยวกบเรองลาภ ทรพยสมบต และผลประโยชนตางๆ

๔. ความหวงแหนกดกน เกยวกบเรองชนวรรณะ ผวพรรณจ าพวก class, caste ตลอดจน colour

๕. ความหวงแหนกดกน ในเรองของวทยาการ ความร คณพเศษวฒ ความดงาม ความกาวหนาในทางภมธรรม ภมปญญาและความส าเรจตางๆ

ตองใจกวางยอมรบความจรงวา ความขดแยงตางๆ จะแกไขไดจรง คนตองสลดความใจแคบหวงแหนกดกน ๕ อยางนออกไปใหได ถายงแก ๕ อยางนไมได ความขดแยงในสงคมมนษยหรอในโลกมนษย ไม

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๕๑

จบแนนอน การแกปญหาขนเดดขาดไดผลจรง หรอรบรองผลไดแบบนตองถามวา คนจะสไหม ถาไมเอากตองอยในโลกแหงความขดแยงตอไปไมจบ

ขอใหกวาดสายตามองออกไปในโลก จะเหนวาปมปญหาทวามา๒ ชดน ครอบง าสงคมมนษยทวไปหมดจรงหรอไม และความขดแยงกรณพพาท และสงครามทเกดทโนนทน มาจากปมเหตปจจยเหลานทงนน ใชหรอไม

ในเรองน คนไทยควรจะตงขอสงเกตไวเปนขอส าคญวา สงคมของตนมสทธภมใจโดยชอบธรรมวา ในเวลาทผานมา เมอเทยบกบประเทศทวไปในโลก สงคมไทยนประสบความส าเรจมากทสด ในการทประชาชนทกหมเหลาอยรวมกนอยางประสานกลมกลน มความขดแยงนอยทสด ใจกวางหางจากมจฉรยะ ๕ ไปไดมาก

แตกจะตองเขาใจดวยวา ในยคอดตนน สงคมอยในภาวะทสามารถตงรบคนนอกดวยเมตตากเพยงพอ แตตอนไป สถานการณไดเปลยนไปแลว คนไทยจะรกษาเอกลกษณทดนไวได จะตองกาวไปสขนสามารถจดสรรสงคมดวยปญญาบนฐานแหงเมตตาไมตร คอตองพฒนาปญญาใหมาก จะอาศยเมตตาอยางเดยวไมพอแลว

เรองสลายความขดแยง กขอใหน าวถชวต หรอวฒนธรรมเดมของสงคมไทยมาศกษา และใชเปนคตดวย

ถาคนไทยหนมาใฝรใฝคดและเพยรพยายามสบสานวฒนธรรมและสรางสรรคสงคมไทยในแงน นอกจากชวตและสงคมจะดงามเจรญกาวหนาแลว ปญญาความขดแยงปลกยอยลงมา เชน ระหวางบคคลและกลมพวก กจะพลอยลดนอยลงไปดวย

กขออวยชยใหพรแกทกทาน ในโอกาสปใหม ขอใหเพมก าลง จะไดมความสามารถทจะแกปญหาไดดยงขน และพรอมใจกนเดนหนาตอไป

สลายความขดแยง๕๒

ใหปใหม ๒๕๔๖ นน เปนเวลาแหงการเดนหนา ไมใชถอย ป ๒๕๔๖ ตองกาวหนาไปในการแกปญหาและสรางสรรคสงดงาม

สงคมไทยจะตองเดนหนา และไปชวยโลกดวย เพราะเวลานโลกประสบปญหามาก ไมมใครแกได ไมวาจะเปนมหาอ านาจหรอเปนประเทศทพฒนาขนาดไหน

ประเทศไทย ถาเกงจรง นอกจากตองสามารถแกปญหาของตวเองแลว จะตองไปรวมแกปญหาของโลก หรอน าโลกในการแกปญหาดวย และเมอไรไทยเกงขนาดนน จงจะนาอนโมทนา กขอจบเพยงเทาน

นตศาสตรแนวพทธ∗

ขอเจรญพร ทานอยการสงสด ทานผทรงคณวฒในวงการนตศาสตร ทานผสนใจใฝรใฝธรรมทกทาน

วนน อาตมภาพไดรบนมนตใหมาแสดงปาฐกถา ซงในทนเรยกวาปาฐกถาพเศษ และกเปนพเศษจรงๆ เพราะ พเศษ แผลงมาจากค าวา “วเศษ” แปลวา แปลกพวก หมายความวา ในทประชมน อาตมภาพไมเหมอนคนอน ในแงท ๑ เพราะเปนพระภกษ และในแงท ๒ เพราะอยนอกวงการนตศาสตร

วนน ทานอยการสงสดนมนตใหมาแสดงปาฐกถาในวงการของทานผทรงคณวฒทางนตศาสตร และใหพดในเรอง “นตศาสตรแนวพทธ” อาตมภาพคงไมตอบโดยตรงวานตศาสตรแนวพทธเปนอยางไร? แตจะพดถงหลกการของพระพทธศาสนา และจะขอใหทานทอยในทประชมนตอบเองวา นตศาสตรแนวพทธเปนอยางไร

บางทเราอาจจะยงไมไดค าตอบกเปนได เพราะวาเวลาในวนนกไมมากนกทจะพดในเรองน จงคงจะพดกนในหลกกวางๆ

∗ ปาฐกถาพเศษ โดย พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ตามค าอาราธนา ของ ศาสตราจารย ดร. คณต ณ นครอยการสงสด ณ หองประชมเลก จณณานนท ส านกงานอยการสงสด ๒๘ มนาคม ๒๕๓๙ ๑๓.๓๐-๑๖.๓๐ น.

บทน านตศาสตร กบ ธรรมศาสตร

กอนอน จะพดถงค าศพท ค าวา “นตศาสตร” แปลกนวา วชากฎหมาย แตทจรงนนเราน าค านมาจากภาษาสนสกฤตซงเปนภาษาของประเทศอนเดยทมอารยธรรมเกาแกแตโบราณ นตศาสตรเปนถอยค าทางวชาการของประเทศอนเดย ซงสมยกอนเรยกวา ชมพทวป

ถาดตามศพท นตศาสตรตามความหมายทใชในประเทศอนเดย จะเปนวชาทางดาน politics คอวชาดานรฐศาสตร หรอวชาการเมอง ดงเชนทกลาวถงในคมภรพทธศาสนาวา “ขตตยธมมสงขาเต นตสตเถ” (ชา.อ.๘/๔๕๒)ซงแปลวา ในนตศาสตร กลาวคอ ขตตยธรรม (ธรรมของกษตรย คอ คณสมบตของผปกครอง และหลกการปกครอง)

“นต” แปลวา การน า มรากศพทเดยวกบค าวา “นายก” ซงแปลวาผน า ค าเดมในภาษาบาลหรอสนสกฤตวา นต ซงมาจากธาตเดยวกนกบนายก คอ น แปลวาน า “นต” จงแปลวา การน า นตศาสตรทแทเรยกวา “นตศาสตร” ภาษาไทยเรยกนตศาสตรเพอท าใหสน

นตศาสตร แปลวา ศาสตรแหงการน า หรอจดด าเนนการ ซงอาจขยายความหมายวาเปนศาสตรแหงการน าคน หรอการน ากจการของรฐ หรอการท าหนาทของผน า

อยางไรกตาม การทจะด าเนนการปกครองหรอเปนผน าประเทศชาตไดนน แนนอนวาจะตองมระเบยบแบบแผน คอเราตองมเครองมอทจะใชเปนกตกาสงคม การปกครองจะเปนไปไมไดถาไมมกฎเกณฑกตกา อยางนอยตองรวาจะท าอะไรไดหรอไมได ในขอบเขตแคไหน การปกครองจงเรยกรองใหมกฎเกณฑกตกาเกดขน เพราะฉะนน เรองของกฎหมายกบ

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๕๗

เรองของการปกครองจงแยกกนแทบไมได จนกลายเปนวา เมอมการปกครองกตองมกฎหมาย คอมกฎเกณฑกตกาของสงคมหรอของประเทศชาต ทพลเมองจะตองประพฤตปฏบตตาม

สมยกอน กฎเกณฑกตกาเหลานมาจากผปกครอง และผปกครองจะตองเขาใจรจกจดตงวางใชกฎเกณฑกตกาเหลานน เพราะฉะนนวชาการปกครองกจงเรยกรองใหตองเรยนรในเรองกฎเกณฑกตกา ทเรยกวากฎหมายพอมาถงเมองไทยปรากฏวาเราใชค าวา “นตศาสตร” ในความหมายวา “วชากฎหมาย” กเลยพดไดวาวชากฎหมายแยกไมออกจากวชาปกครองรฐ

ทวามานหมายถงความเปนมาในอดต กฎหมายมาจากรฐ และกฎหมายเปนเครองมอของการปกครอง

การปกครองทดมงเพอประโยชนของประชาชน การตงกฎเกณฑกตกาเหลานนขนมากเพอประโยชนของประชาชน คอ ใหประชาชนอยรวมกนดวยด มความสงบสข

แตบางครงกเปนไปไดทผปกครองนนออกกฎหมายมาเพอประโยชนของตนเอง จงอาจจะท าใหเกดความเดอดรอนแกประชาชน หรอแมไมไดมงจะเบยดเบยนประชาชน แตบางครงกฎหมายนนอาจจะรนแรงเกนไปกได หรอบางครงอาจจะกอใหเกดความเดอดรอนแกประชาชนแมดวยความตงใจดแตรไมเทาถงการณ

ตอมา กฎหมายกอาจจะมววฒนาการ คอ เกดมกตการะหวางผปกครองกบผใตปกครองวา ผใตปกครองกมสทธเหมอนกน ผปกครองควรมขอบเขตในการปฏบตตอผใตปกครองอยางไร จงมกตกาทตงไวเปนขอบเขต แมแตเพอปองกนไมใหผปกครองมาละเมดหรอเบยดเบยนกดขขมเหงผอยใตอ านาจปกครอง ทงนกเปนเรองของววฒนาการซงอาศยกาลเวลาทยาวนาน

จากววฒนาการของสงคม ซงมความสมพนธกนระหวางการปกครองกบกฎหมาย เมอสงคมเจรญมากขน กฎหมายกไมใชเปนเพยงเครองมอ

นตศาสตรแนวพทธ๕๘

ของการปกครอง แตการปกครองกถกก าหนดโดยกฎหมาย คอ กฎหมายทงรบใชการปกครอง และเปนตวก าหนดการปกครอง ทบอกใหรวาจะใหการปกครองมรปแบบ กลไก และด าเนนไปอยางไร

ภาวะทนาจะเปน(ซงอาจจะไมเปน) กคอ สงคมจะพฒนาตอไปจนถงขนทวา กฎหมายเปนเพยงขอตกลงของมนษยผพฒนาตนดแลว ส าหรบหมายรในการอยรวมกนเพอสรางสรรคโอกาสในการพฒนาชวตใหดงามยงขน

ถามนษยเจรญถงขนนนไดจรง กจะมกฎหมายโดยไมตองมการปกครอง เพราะประชาชนอยภายใตกฎหมาย โดยแตละคนปกครองตนเองไดตามขอตกลงนน

มอกศพทหนงทเปนเรองของกฎหมาย ซงเราไดยนกนและใชกนจนกระทงน ามาตงเปนชอของมหาวทยาลย คอค าวา “ธรรมศาสตร” แปลวา “วชากฎหมาย” เหมอนกน และเดมนนเปนค าทตรงกวา เพราะค าวานตศาสตรนนเขาใชในความหมายของการปกครองโดยรฐ ตรงกบทเราใชวารฐศาสตร สวนวชากฎหมายแทๆ แตเดมคอ ธรรมศาสตร ซงถาแปลตามศพทกเปนวชาทวาดวยหลกการ เพราะ “ธรรม” แปลวา “หลกการ”

หลกการม ๒ อยาง คอ หลกการแหงความเปนจรงทมอยในธรรมชาต และหลกการทมนษยผมปญญาน าเอาความรในความจรงนนมาจดตงวางเปนแบบแผนในสงคมมนษย จนกระทงเปนกตกาสงคม ซงมนษยทอยในสงคมนนจะตองยดถอ อยางหลงนกเปนหลกการเชนเดยวกน เราจงเรยกทง ๒ อยางนวา “ธรรม”

หลกการในระดบทน ามาวางเปนระเบยบแบบแผนกตกาสงคมทใหประชาชนยดถอ กมาจดขนเปนวชาเรยกวา “ธรรมศาสตร” คอเปนวชาการเกยวกบกฎหมาย

ในเมองไทยสมยใหม เมอตงมหาวทยาลยธรรมศาสตร กคอ ตงมหาวทยาลยทเรยนวชากฎหมาย และพงสงเกตวา เดมทเดยวเรยกวา มหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและการเมอง คอเรยนวชากฎหมายกบ

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๕๙

วชาการปกครอง ตรงกบทพดไปขางตนแลววา กฎหมายมาดวยกนกบการปกครอง หรอในการปกครองกตองมกฎหมาย

นตศาสตร กบ ธรรมศาสตร มความหมายโยงถงกน แตถามองในทศนะของศาสนาพราหมณทเปนเจาของอารยธรรมชมพทวปสมยนน กถอวา กฎเกณฑกตกาทงหมดนนมาจากพระพรหมทงสน คอเทพเจาสงสดเปนผก าหนด กฎเกณฑกตกาเหลานนจงไดรบการรกษาสบทอดกนมาในคมภรศาสนา ซงมขอก าหนดใหประพฤตปฏบตแมแตในครอบครวและในชวตประจ าวนวา ควรจะเปนอยกนอยางไร ด าเนนชวตอยางไรผด ด าเนนชวตอยางไรจงจะถกตอง

พราหมณถอวาทกอยางทกลาวมานนเปนขอก าหนดมาจากพระผเปนเจา ซงเปนผปกครองสงสดของโลก รวมทงขอก าหนดในสงคม โดยเฉพาะการแบงแยกชนชน ทเรยกวา “วรรณะ” ไดแก วรรณะพราหมณ กษตรย แพศย ศทร ดงทอนเดยนบถอกนอย และการก าหนดใหคนวรรณะตางๆเหลานมหลกปฏบตประจ าวรรณะของตนเองวา ตนมสทธแคไหน จะตองท าและจะตองไมท าอะไรอยางไร หลกปฏบตเหลานเรยกวา “ธรรม” คอธรรมประจ าวรรณะ ไดแก หลกการ ขอก าหนด และหนาทของคนทอยในวรรณะนนๆ ต าราและการศกษาในเรองทวามานทงหมด เรยกวาเปน ธรรมศาสตร

ความจรงยงมลกลงไปอกวา สงทมาจากพระพรหมแทๆ เรยกวา ศรต แปลวา สงทไดสดบมา คอเปนเรองทพราหมณถอวา ไดฟงมาจากพระพรหมหรอเทพเจาสงสดโดยตรง ไดแกเนอหาในคมภรพระเวท สวนศาสตร นเปนค าสอนและค าอธบายภายหลง และศาสตรนกยงพฒนามาจากสตรอกตอหนง ทงสตรและศาสตรนรวมกนเรยกวา สมฤต แปลวาสงทจ ากนมา คอเลาเรยนถายทอดตอกนมา

เพราะฉะนน ธรรมศาสตร จงสบเนองจาก ธรรมสตร อกตอหนง (ธรรมสตรเปนความรอยแกว สวนธรรมศาสตรเรยบเรยงขนเปนความ

นตศาสตรแนวพทธ๖๐

รอยกรอง) และทงธรรมสตรและธรรมศาสตรนน กถอวามตนก าเนดมาจากศรต คอพระเวท และจงมาจากพระพรหมผสรางโลก

รวมความวา ธรรมศาสตร เปนวชาทวาดวยหลกการและขอปฏบตตางๆ เรมตงแตการเปนอยในชวตประจ าวน แนวทางความประพฤต ขนบธรรมเนยม ประเพณ และกฎเกณฑตางๆ ในทางสงคม ซงเปนสงทแนบสนทอยกบศาสนา หรอพดงายๆ วามาจากขอก าหนดในศาสนาพราหมณ

สวน นตศาสตร ตามความหมายทางวชาการของชมพทวป หมายถงวชาการเมอง การปกครอง หรอการจดกจการบานเมอง เรมแตเรองอ านาจหนาทและคณสมบตของราชา คอ ผปกครอง การแตงตงอ ามาตยขาราชการ การจดการบานเมองใหอดมสมบรณ การทต การสงคราม ยทธศาสตรและกลยทธตางๆ การสงบศกและสนตภาพ ฯลฯ ซงเปนหลกเกณฑกฎกตกา และค าแนะน าสงสอนแกผท าหนาทปกครองบานเมอง ตรงกบทไทยเราเรยกวา รฐศาสตร

นตศาสตรตามความหมายน คมภรของพราหมณ เชน มหาภารตะ กบอกวาเปนศาสตรทพระพรหมเปนเจาต ารบ และดงนนจงมตนก าเนดมาจากคมภรพระเวท

อยางไรกด เมอพดในแงประวตศาสตร ต าราทางดานการปกครองหรอนตศาสตรของอนเดย ทเปนหลกเปนฐานจรงๆ เรองแรก กคออรรถศาสตร ของเกาฏลยะ (เรยกวา จาณกยะ บาง วษณคปต บาง) ผเปนทปรกษาของพระเจาจนทรคปต (พระอยกาของพระเจาอโศกมหาราช)ซงไดแตงคมภรนขนอยางเรวกประมาณ พ.ศ. ๑๖๐ (ฝรงวา ประมาณ ๒๙๐ ปกอนครสตศกราช) แสดงใหเหนวาต ารานตศาสตร ทเปนของนกปราชญฝายบานเมองแตงขนกม ไมจ าเปนตองมาจากสายคมภรศาสนาพราหมณ ทวามาจากพระพรหมผสรางโลก

ต านานของพราหมณโยงเรองการปกครองกบกฎหมายเขาดวยกนดงทเขาถอวาพระพรหมไดทรงแตงตง “มน” ใหเปนกษตรยหรอราชาพระ

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๖๑

องคแรกของมวลมนษย และพระมนนไดนพนธคมภรธรรมศาสตร คอกฎหมายฉบบแรกขนมา กลาวคอ มานวธรรมศาสตร (เรยกวา มนสมฤตบาง มนสงหตา บาง แตบางทเราเรยกกนงายๆ วา มนธรรมศาสตร)

วาโดยประวตศาสตร คมภรธรรมศาสตรหรอต ารากฎหมายเลมแรก คอ มานวธรรมศาสตร นเพงเกดขนเมอประมาณ พ.ศ. ๗๕๐-๘๐๐

ในทางพทธศาสนา กมค าวา “นตศาสตร” เหมอนกน แตภาษาบาลใชค าวา นตสตถะ แปลวา คมภรวาดวยนต ไดแกขตตยธรรม ดงกลาวแลวขางตน แตนตในทางพทธศาสนาใชนอยอยางยง และความหมายไมไดโยงกบพระผเปนเจาแตอยางใดทงสน

ในทางพทธศาสนา “นต” อาจใชในความหมายกวางๆ หมายถงแนวทางหรอแบบแผนความประพฤตทวๆไป หรอระบอบการด าเนนชวตทดงาม ซงไมจ าเปนตองเกยวของกบการปกครองบานเมอง ยกตวอยางเชน คตทถอกนตงแตกอนพทธกาลวา

“บคคลนงนอนใตรมไมใด ไมพงหกรานกงกานของตนไมนน ผประทษรายมตรเปนคนทราม”

(ข.ชา. ๒๗/๑๔๖๙/๒๙๗)อยางนกถอเปนนตเหมอนกน คอเปนแบบแผนความประพฤต หลก

การในเรองนถอวาตนไมกเปนมตรของเรา ถาเราไปอาศยนงนอนใตรมของเขาแลวไปฟาดฟนท าลาย กเปนผประทษรายมตร

วาทจรง ในฝายสนสกฤต นต กมการใชในความหมายพนๆวา แนวทางความประพฤต หรอหลกน าทางการด าเนนชวตดวยเหมอนกน ดงทมวรรณกรรมอนมชอเสยงเกยวกบหลกความประพฤตหรอหลกการด าเนนชวตและกจการ เชน โลกนต ธรรมนต และ ราชนต

เพราะฉะนน ค าวานตศาสตรในฝายสนสกฤตของอนเดย จงมความหมายไมจ ากดตายตวทเดยว คออาจจะหมายถงวชาการเมองการปกครองกได วชาหลกหรอแบบแผนความประพฤต อยางทเรยกปจจบนวาจรยธรรม

นตศาสตรแนวพทธ๖๒

กได หรอวชาจรยธรรมทางการเมองกได ถาจะใหแนชดเดดขาดลงไปวาเปนวชาการปกครองบานเมอง หรอวชารฐศาสตรในความหมายอยางทใชกนในเมองไทย กเตมค า “ราช” เขาไปขางหนา เปน “ราชนตศาสตร”∗

เมอตดความคดของพราหมณทเกยวกบพระพรหม หรอเทพเจาผสรางโลกออกไปเสย และถอตามความหมายอยางทใชในภาษาบาลในคมภรพระพทธศาสนา รวมทงความหมายสามญในภาษาสนสกฤต เรากสามารถน าค าวา “นตศาสตร” มาใชกบวชากฎหมาย โดยบญญตความหมายวา เปนวชาวาดวยระเบยบแบบแผนความประพฤตของประชาชนพลเมอง หรอจะประสานกบความหมายของนตทเปนเรองของการปกครอง พรอมทงแนวคดของพราหมณ แลวใหความหมายใหมกไดวา

นตศาสตร หรอ นตศาสตร เปนวชาวาดวยกฎหมายทมาจากฝายปกครอง คอกฎหมายทผปกครองประเทศบญญตขนส าหรบใชในการบรหารกจการของประเทศชาตบานเมอง

สวน ธรรมศาสตร เปนกฎหมายหรอกตกาของสงคมทสบกนมาแตเดมตามค าสอนของศาสนาพราหมณ อนครอบคลมถงขนบธรรมเนยมจารตประเพณทวไปดวย

อนง ในอนเดยเองนนแหละ เขากถอวาพระเจาแผนดนมเทวอ านาจเพราะเปนผทเทพเจาสงสดทรงแตงตงขนอยางทไดกลาวแลววา พระพรหมไดทรงแตงตงพระมน ใหเปนกษตรยพระองคแรกของมวลมนษย ∗ ดค า “นตศาสตร” ใน Sir Monier Monier-Williams, A Sanskrit-English Dictionary (London:

Oxford University Press, 1899), p.565. และใน Prof. R.C. Pathak, Bhargava's Standard Illustrated Dictionary of the Hindi Language (Hindi-English Edition) (Varanasi: BhargavaBook Depot, 1989), p.427.ดค า “politics” ใน Sir M. Monier-Williams, A Dictionary: English and Sanskrit (Delhi: Motilal

Banarsidass), p.605. และดค า “political science” ใน Prof. R.C. Pathak, Bhargava's StandardIllustrated Dictionary of the English Language (Anglo-Hindi Edition) (Varanasi: Bhargava Book Depot, 1988), p.635. และดค าอธบายใน Hindu World (vol.2, pp.223-228)

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๖๓

และตอมากษตรยกไดกลายเปนเทพเจาเองเลยทเดยว ฉะนน ราชาจงสามารถท าใหเกดการเปลยนแปลงในดานกฎหมาย โดยตความใหมบาง ตรากฎหมายใหมขนมาเองบาง ซงอาจจะท าโดยการปรกษาหรอมอบหมายแกปโรหต ซงเปนพราหมณ ทถอวาเปนผรหลกของศาสนาพราหมณ และรความประสงคของพระผเปนเจา

นอกจากนน พงสงเกตดวยวา คมภรกฎหมายส าคญของพราหมณ โดยเฉพาะ มานวธรรมศาสตร นน มงเนนหลกการเรองวรรณะ ๔ เปนอยางมาก โดยมงจะยนยนสถานะอนสงสงของวรรณะพราหมณ จดเดนจงอยทขอปฏบตเกยวกบเรองชาตชนวรรณะ จนนกวชาการชาวตะวนตกทศกษาคนควาเรองน เชน Sir Henry Maine เชอวา คมภรธรรมศาสตร เปนผลงานจากฝมอของพราหมณทมเจตนาจะกดกนคนวรรณะต าสด คอพวกศทรและจณฑาลไวใหอยภายใตการควบคมของวรรณะชนสง (Encycl. Britannica, 1988, vol.4, p.57)

ตรงกบท Benjamin Walker เขยนไวใน Hindu World วา เจตจ านงอนส าคญของมานวธรรมศาสตร กคอมงจะเอาเทวอ านาจมารบรองสถาบนวรรณะ และท าใหพราหมณเปนวรรณะสงสด (Walker, vol.2, p.28)

คมภรธรรมศาสตรใชหลกการของศาสนาพราหมณมาตอกย ายนยนระบบวรรณะ พรอมกบทในขณะเดยวกนนนกน าเอาหลกธรรมจากพระพทธศาสนาเปนอนมากไปใชประโยชนในดานค าสอนเกยวกบหลกความประพฤตและความดงามทวๆ ไป (ด joshi, p.353)

เรองศพททยกมาพดนไมใชเปนเรองทตองถอตายตว แตเปนเรองของการบญญต ในยคสมยหนงเราบญญตค าจ ากดความอยางหนง เมอถงอกยคสมยหนงกอาจจะบญญตอกอยางหนงได การทน ามาพดเชอมโยงนกเพอใหเหนฐานเดม จะไดเหนแนวทางของความคดวา สงเหลานมาจากรากฐานของอารยธรรมอยางไร

นตศาสตรแนวพทธ๖๔

จากภมหลงทางวชาการทไดกลาวมา เราอาจใหความหมายของเราเองอยางเปนอสระจากวงวชาการของชมพทวปกไดวา ค าทงสองทกลาวมานน มความหมายแยกไดเปน ๒ อยาง คอ ความหมายอยางกวาง กบความหมายเฉพาะ

ในความหมายอยางกวาง ธรรมศาสตร คอ วชาวาดวยหลกการ ทงหลกความจรง และหลกการประพฤตปฏบตทวไป ซงครอบคลมหมดทกอยาง

สวนในความหมายเฉพาะ ธรรมศาสตร เปนชอของคมภรหรอต าราเกยวกบกฎหมาย ทวาดวยขอก าหนดความประพฤตปฏบตและขนบธรรมเนยมจารตประเพณ อนสบกนมาในสงคมชมพทวปตามหลกค าสอนหรออทธพลของศาสนาพราหมณ

สวน นตศาสตร ในความหมายอยางกวาง หมายถงต าราและวชาการทวาดวยระเบยบแบบแผนและขอก าหนดความประพฤตปฏบตโดยทวไป ทไมจ ากดเฉพาะอยางธรรมศาสตรในความหมายอยางหลง

สวนในความหมายเฉพาะ นตศาสตร คอวชากฎหมาย โดยเฉพาะในฐานะทเกยวเนองกบกจการของรฐ หรอบทบญญตทเนองดวยการปกครอง ซงรฐตราขน หรอตราขนในนามของรฐ เพอจดการและบรหารบานเมองใหประชาชนพลเมองเปนอยกนดวยด

อยางไรกตาม ความหมายทวามาทงหมดน ยงเปนเรองทอาจจะตองพฒนาตอไปอก

- ๑ -

หลกการพนฐาน

กฎหมาย ตองมาจากธรรม ตองชอบธรรม และตองเพอธรรมเรามาดกนวา ในพระพทธศาสนา กฎหมายคออะไร ค าทใกลทสด

ตรงทสด กคอค าวา “วนย” แตจะเหนไดชดวา ค าวาวนยไมใชจ ากดเฉพาะแตกจการของรฐเทานน ถาจะมองเหนนตศาสตรแนวพทธจะตองเขาใจเรองวนยใหชดเจน ถาไมเขาใจเรองวนยกไมสามารถทจะมองเหนนตศาสตรแนวพทธได

วนย คออะไร แนนอนวาวนยไมไดมความหมายแคบๆ อยางในภาษาไทย “วนย” ในภาษาไทยมความหมายแคบ เปนเรองของกฎเกณฑ ระเบยบ ขอบงคบในการปฏบตกจหนาท และการเปนอย

แตวนยในความหมายของพระพทธศาสนา ในชนแรกนจะใหความหมายไวเพอเปนจดตงตนในการท าความเขาใจวา “วนย” แปลงายๆวา “การจดตงวางระบบแบบแผน”

วนยเกดขนมาไดอยางไร ถาจะเขาใจเรองนจะตองมองดวนยในฐานะเปนองคประกอบใหญอยางหนงของพระพทธศาสนา พระพทธศาสนาทงหมดมองคประกอบใหญอยเพยง ๒ อยางเทานน และ ๒ อยางนรวมกนเปนชอของพระพทธศาสนา

ค าวา “พระพทธศาสนา” ทเราเรยกกนปจจบนน เปนค าใหม ในสมยพทธกาลกม แตใชในความหมายวา “ค าสอนของพระพทธเจา” เวลา

นตศาสตรแนวพทธ๖๖

นค าวาพระพทธศาสนาขยายความหมายออกไปจนกลายเปนสถาบน และเปนกจการทกอยาง แลวเรากลมศพทเดมทมความหมายส าคญกวา ซงใชในสมยพทธกาล คอ ค าวา “ธรรมวนย” ศาสนาของพระพทธเจาพระองคนกเรยกวา ธรรมวนยน หรอธรรมวนยทตถาคตประกาศแลว

ธรรมวนย มาจากค าค คอ ธรรม กบ วนย แลวรวมกนเปนเอกพจน คอสองอยางแตรวมเปนอนเดยว นคอเนอตวของพระพทธศาสนา เราจะตองมองเหนความสมพนธระหวางสองค าน คอค าวา ธรรม กบ วนยแลวจะเหนหลกการของพระพทธศาสนาทงหมด

เพราะฉะนน เรองของกฎหมาย หรอเรองนตศาสตรในพระพทธศาสนา กมาดทความหมายของวนย และความส าคญของวนย ทอยในหลกการทเรยกวาธรรมวนยนน

ทนกยอนไปดวาธรรมวนยนนเปนมาอยางไร เรมตนกมธรรมอยกอน (คอมอยเปนประจ าตลอดเวลาตามธรรมดาของมน หรอมอยแลวแตเดม) ธรรม คอความจรงในธรรมชาตนนเอง หลกการของพระพทธศาสนานน พระพทธเจาตรสไวชดเจนวา

“ตถาคต(คอพระพทธเจา)จะเกดหรอไมเกดกตาม หลกความจรงกคงอยอยางนนเปนธรรมดา . . . ตถาคตทงหลายคนพบหลกความจรงคอตวธรรมนแลว จงน ามาเปดเผย แสดง ชแจง ท าใหเขาใจงาย” (ด อง.ตก. ๒๐/๕๗๖)นนคอจดตงตนของพระพทธศาสนาทวา ธรรมมอยกอนแลว โดย

ไมขนตอพระพทธเจาเลยธรรม คอความจรงทมอยตามธรรมดาของมน เราอาจจะแปลได

หลายอยาง เชนแปลวา ธรรมชาต กฎธรรมชาต ความเปนจรง หรอพดงายๆ กคอ ธรรมชาตและธรรมดานเอง ธรรมชาต คอสงตางๆ ธรรมดา คอความเปนไปของธรรมชาต หรอความเปนจรงของสงทงหลาย ธรรมเปน

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๖๗

สงทมอยตามธรรมดา พระพทธเจาจะเกดหรอไมเกด มนกอยของมนอยางนนเมอพระพทธเจาทรงคนพบความจรงนแลว กทรงน ามาเปดเผยแสดงสงสอน

ความจรงนเปนกฎธรรมชาต เชน ความเปนไปตามเหตปจจย ผลเกดจากเหต เหตกอใหเกดผล เหตอยางใดกกอใหเกดผลอยางนน หรอเหตปจจยตางๆท าใหเกดผลขนมา

มนษยจะรหรอไมรกตาม ธรรมคอความเปนจรงแหงเหตปจจยนกท างานของมนอยตลอดเวลา แตถามนษยไมร กไมสามารถเอาประโยชนจากมนได และถามนษยประพฤตปฏบตด าเนนชวตไมถกตองตามความเปนจรงนกเกดผลเสยแกตนเอง แตถามนษยปฏบตถกตอง และด าเนนชวตดวยความรเขาใจกฎแหงธรรมชาต คอความเปนจรงอนน ผลดกไดแกตวมนษยเอง

ท าอยางไรมนษยจะประพฤตปฏบต หรอด าเนนชวตไดด กตองรความจรง ถามนษยรธรรมคอรตวความจรง รความเปนไปตามเหตปจจยในธรรมชาตนเมอใด เขากจะสามารถเอาประโยชนจากธรรมชาตได

ตวอยางเชน เขาตองการจะกนผลมะมวง เขาเหนตนมะมวง จะกนผลกเกบเอา แตตอมาถาเขารวามะมวงทจะเกดมาเปนผลสกใหเรารบประทานไดนนเกดจากตนไมน ซงกอนนนตองโตมาจากเมลด และชอบทดนอยางนน ตองอาศยปย อาศยน า อณหภม ซงเปนเหตปจจยในธรรมชาต ถามนษยรอยางนแลว ตอไปกไมตองคอยไปหาตนมะมวงทอยไกล เขาจะสามารถปลกตนมะมวงในสวนของตนเองได ถงตอนนมนษยกไดประโยชนจากกฎธรรมชาตหรอธรรม การรธรรมจงเปนประโยชนอยางยง

แมแตชวตของเรานกเกดจากเหตปจจยปรงแตง เชนมธาตตางๆ มารวมกน มทงรปธรรม และนามธรรม ถามนษยไมรจกมนกปฏบตตอชวตไมถก แมแตกนอาหาร กกนไมเปน ไมไดประโยชนจากอาหารเทาทควรเพราะฉะนน ธรรมจงส าคญอยางยง พระพทธเจาทกพระองคกทรงคนพบธรรมน พระองคทรงเขาถงธรรมและไดประโยชนจากธรรมนเตมท โดยทรง

นตศาสตรแนวพทธ๖๘

น าเอาธรรมมาประพฤตปฏบตตาม จงทรงพฒนาพระองคเองขนมาจนเปนพทธ และทรงเหนคณประโยชนของการรธรรมนจงทรงน าไปสงสอนผอน

อยางไรกด การทจะสงสอนใหไดผลดจะท าอยางไร หมมนษยจ านวนมากๆ ถาไปสอนทละคนกไดทละนดละหนอย กวาจะส าเรจสกคนหนงพระองคกเหนอยแน เดนทางไปเปนวนๆ และไดทละเลกทละนอย ตลอดพระชนมชพคงไมไดกคน ท าอยางไรจงจะใหไดประโยชนแกคนจ านวนมาก กตองมวธการ

วธการกคอการจดตง โดยท าใหมระบบการทมนษยจะมารวมตวกนเปนชมชน และมระเบยบแบบแผนในการเปนอยตลอดจนการด าเนนกจการ เพอใหมนษยเหลานนไดประโยชนจากธรรม หรอจากการสอนของพระองคอยางเตมท พระองคจงท าการจดตง และวางระบบแบบแผนในทางสงคมขนมา การจดตงนกคอตงเปนชมชนทเรยกวา “สงฆะ”

สงฆะ นนไมใชบคคล ในภาษาไทยเรามองค าวาสงฆนเปนตวพระภกษไป ความจรงค าวา “สงฆ” หมายถง หม หรอ ชมชน หมายความวาตองมคนจ านวนหนงมารวมกน ไมใชคนเดยว ภาษาไทยนสบสน เราเรยกพระองคเดยววาพระสงฆไปแลว กเลยใชกนจนตดแลวกท าใหเกดปญหาในบางครง แตตวสงฆทแทจรงกคอชมชนทจดตงขนมา

เมอตงเปนชมชนขนมาแลว และเมอคนทมารวมกนเขามระเบยบแบบแผนในความเปนอยและการสมพนธกน คอม วนย ธรรมกจะเขาถงประชาชนหรอหมชนไดจ านวนมาก ไมใชเปนประโยชนทละนอย

เปนอนวา เดมนนกมธรรม แตเพอใหคนหมใหญไดประโยชนจากธรรม จงมวนย ขนมาจดสรรความเปนอยของหมมนษยใหเกดมโอกาสอนดทสด ทจะใชธรรมใหเปนประโยชนหรอไดประโยชนจากธรรมนน

รวมความวา วนย กคอการจดโครงสรางวางระบบแบบแผนของชมชนหรอสงคม เพอใหหมมนษยมาอยรวมกน โดยมความเปนอยและ

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๖๙

ความสมพนธทดงาม ทจะใหไดรบประโยชนจากธรรมนนเอง จดหมายทแทกคอ ใหหมมนษยจ านวนมากไดประโยชนจากธรรม

การทพระพทธเจาเปนบคคลทเราเรยกเตมๆ วา “พระสมมาสม-พทธเจา” กเพราะพระองคทรงมความสามารถ ๒ ชน

ชนท ๑ สามารถเขาถงตวความจรง ทเรยกวา ธรรมชนท ๒ นอกจากรความจรงแลว ยงสามารถน าเอาความจรงนน

มาท าใหเกดประโยชนแกหมชนจ านวนมากได ดวย วนยความสามารถขนทสองน กคอการทสามารถจดตงวางระบบชมชนท

เรยกวาสงฆขนมาดวยวนย เพราะฉะนนจงเปนสมมาสมพทธะสวนทานผใดสามารถรเขาใจถงความจรงคอธรรมดวยปญญาของตน

เอง แตไมมความสามารถทจะท าการจดตงวางระบบแบบแผนทเรยกวา วนยใหมสงฆเปนชมชนคนหมใหญขนมาทจะไดประโยชนจากธรรมน ทานผนนกเปนพระพทธเจาอกประเภทหนงทเรยกวา พระปจเจกพทธเจา คอผรเฉพาะตน

เพราะฉะนน การจดตงวางระบบทเรยกวา วนย นได จงถอวาเปนความสามารถพเศษของมนษยทวา ไมเฉพาะเขาถงความจรงของธรรมชาตเทานน แตยงสามารถน าเอาความจรงของธรรมชาตนนมาท าใหเกดประโยชนแกหมชนจ านวนมากไดดวย อนนเปนความสามารถขององคพระสมมาสมพทธเจา

เรองทวามานท าใหมเหตผลโยงกนดวยในแงทวา ถาจดตงวางระบบแบบแผนโดยไมมธรรมคอความจรงทแทเปนฐานแลว การจดตงนนกไรความหมาย ดงนน วนย คอการจดตงของมนษยจงตองตงอยบนฐานของธรรม คอตวความจรงทแท และตองอาศยปญญาทรความจรงนนมาจดตง

เพราะฉะนน เบองหลงวนย กคอหลกการแหงธรรม ทเปนความจรงแนแทอยในธรรมดาของธรรมชาต เปนหลกการอนสงสด ทงโดยตวมนเอง และโดยเปนสาระและเปนจดหมายของวนย ไมมใครสงเหนอ

นตศาสตรแนวพทธ๗๐

ธรรม พระพทธศาสนาถอเปนหลกการวา ธรรมสงสดในโลก ธรรมสงสดในสงคมมนษย (ท.ปา.๑๑/๗๑/๑๐๗)

ส าหรบผนบถอเทพเจา ธรรมกเปนมาตรฐานตดสนบรรดาเทพเจาตลอดจนพระพรหม หมายความวาธรรมยอมเหนอเทพ แมแตจะนบถอกรรมโดยเชดชกรรมทเปนบญ ธรรมกเปนมาตรฐานตดสนกรรมและความเปนบญนน

พระพทธเจาทรงเคารพธรรม (อง.จตกก.๒๑/๒๑/๒๕) และทรงจดตงวางระบบแหงวนยขนบนฐานแหงธรรมนน และเมอสงฆทตงขนดวยวนยนนขยายใหญโตขน พระพทธเจากทรงเคารพสงฆ และทรงมอบอ านาจใหแกสงฆ โดยทสงฆนนกเกดมขนจากธรรม เปนสงฆเพราะธรรม และมอยเพอความปรากฏแหงธรรมในโลก

นกปกครองผยงใหญตามหลกการของพระพทธศาสนา ทเรยกวา “จกรพรรด” ผเปนธรรมราชา กตองเคารพธรรม ถอธรรมเปนใหญ จดด าเนนการปกครองโดยธรรม (ท.ปา.๑๑/๓๕/๖๔) เชนเดยวกน

โดยนยน ธรรม จงเปนทงฐานของวนย และเปนทงจดหมายของวนย๑. ทวาเปนฐาน หมายความวา ตองรความจรงของกฎธรรมชาต

จงจะสามารถมาจดตงวางระบบแบบแผนในหมมนษยเพอใหมนษยไดประโยชนจากธรรมนนได ถาไมร การจดตงกผดพลาดหรอไรความหมาย

๒. ทวาเปนจดหมายคอ การทใหมนษยมาอยรวมกน และมการจดตงระเบยบแบบแผนทงหมดนน กเพอชวยใหมนษยเขาถงและไดรบประโยชนจากธรรมนนเอง

ดงนน ธรรมจงเปนทงเบองตนและทสดแหงวนย ถาปราศจากธรรมวนยกไมมความหมาย ไรประโยชน แตถามแตธรรมเปนของจรงตามธรรมชาตแมจะมคนทรธรรมแตไมสามารถมาจดสรรใหเกดประโยชนแกคนหมใหญได ธรรมนนกไมเกดประโยชนเทาใดนก ทงๆทมอยเปนความจรง ดงนนสองอยางนจงตององอาศยกน เมอครบทงสองอยางจงเปนพระพทธศาสนา

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๗๑

ในเรองนมขอทนาสงเกตวา ในพระพทธศาสนา เมอพดถง ธรรมเราจะใชค าวา “แสดง” เพราะธรรมเปนความจรงทมอยตามธรรมดา เราเพยงแตไปรและแสดงมน แตถาพดถง วนย จะใชค าวา “บญญต” เพราะเปนเรองทมนษยจดตงหรอท าขนมา

ขอย าวา ธรรมไมใชของมนษยท าขน แตเปนของมอยตามธรรมดา สวนวนยเปนของทมนษยจดตงขน เพราะฉะนน เราจงพดวา พระพทธเจาทรงแสดงธรรม และพดวาพระพทธเจาทรงบญญตวนย

อยางไรกด ค าวาบญญตทใชกบ “ธรรม” กมบาง แตใชเปนค าประกอบ โดยมความหมายวา จดวางหรอน าเสนอในรปลกษณะทจะเออตอการรเขาใจ แตส าหรบ “วนย” จะใชค าวา บญญต เปนค าหลกเลยทเดยว

เรองความสมพนธระหวางกฎหมายหรอวนย กบธรรมทเปนความจรงในกฎธรรมชาตน จะน าไปสบสนกบคตของฝรงในเรอง natural law และ natural rights ไมได เพราะเปนคนละแบบกนเลย

พวกฝรงมคตเกยวกบกฎหมายตามสายหรอส านกตางๆ ซงมแนวความคดหลายแบบ เชน พวกหนงถอวาม natural law คอ กฎหมายตามธรรมชาต และม natural rights คอมสทธตามธรรมชาตดวย แตเรองเหลานไมตรงกบเรองธรรมกบวนยทไดพดไปแลวแตประการใด

กฎมนษยตองไมแปลกแยกจากกฎธรรมชาตตอนนเรากลบมาพดเรองธรรมกบวนยอกครงหนง เปนอนวา เราม

ความจรงตามธรรมชาตทเรยกวา ธรรม กบการจดตงของมนษยทเรยกวา วนย ซงเปนเรองสมมต

ขอสงเกตส าคญในทนคอ เรองวนยและเรองกฎหมายนเปนเรอง “สมมต” แตสมมตไมใชเรองเหลวไหล สมมตเปนสงทมความส าคญอยางยง ในภาษาไทยเราใชค านในความหมายทไมคอยดนก แตในภาษาพระ

นตศาสตรแนวพทธ๗๒

สมมตเปนเรองใหญ ถงกบจดเปนสจจะประเภทหนงในทางพทธศาสนามหลกวา สจจะ ม ๒ อยาง คอ๑. สจจะทเปนความจรงแทแนนอนมอยในธรรมชาต เรยกวา

ปรมตถสจจะ (สจจะโดยเนอแท) และ๒. สจจะทเปนความจรงตามความตกลงยอมรบรวมกนของหม

มนษย เรยกวา สมมตสจจะ (สจจะโดยสมมต)ตามหลกสจจะสองอยางน เรากมกฎธรรมดาของธรรมชาต กบกฎ

สมมตของมนษย ธรรมเปนกฎธรรมชาต เพราะมนเปนความจรงแหงความเปนไปของสงทงหลายตามธรรมดาของมน สวนกฎหมายนเปนกฎมนษย

ควรทราบวา กฎธรรมชาต กบกฎมนษยน สมพนธกนอยางไรมนษยเราตามปกตจะท ากจกรรมใดกตาม ยอมมความมงหมาย คอ

ตองการผลของมน เราตองการผลสกอยางหนง เรากท ากจกรรมทเปนเหตใหไดผลนน อนนเปนเรองธรรมดาของมนษย เมอยงไมมการจดตงวางระบบสงคมขนมากด าเนนชวตอยางนน ท าไปตามธรรมชาต ผลทเกดตามเหตในธรรมชาตนน กเปนไปตามกฎธรรมชาต

ตวอยางเชน เมอคนตองการใหตนไมเจรญงอกงาม ถาเขาไมรอใหตนไมมนงอกเอง เขาจะท าอยางไร เขากปลกตนไม เชนเอาเมดมะมวงมา แลวเขากขดดน เอาเมดมะมวงลง กลบดนแลวกรดน าเปนตน เมอปลกตนไมมากๆ กเรยกวาท าสวน

การท าสวนนเปนเหต และจะท าใหเกดผลคอตนไมเจรญงอกงาม อนนคอเหตและผลตามกฎธรรมชาต พดย าวา การท าสวนเปนเหต ตนไมเจรญงอกงามเปนผล นเปนความเปนจรงตามกฎธรรมชาต เปนเรองของธรรม

เมอมนษยมาอยรวมกนเปนสงคม เรากจดตงระบบแบบแผนขนในสงคมแลวมวฒนธรรมและอารยธรรมขนมา เราบอกวาเราตองการใหมสวนดอกไมสวยงามทน เรากใชระบบระเบยบในสงคมมาชวยใหมสวนตาม

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๗๓

ทตองการ โดยใหคนๆหนง หรอจ านวนหนง มาท าหนาทในเรองนโดยเฉพาะใหเตมทโดยไมตองหวงใยเรองอน เรากจางคนมาท าสวน และเรากใหเงนเดอนเขา

ในสงคมทมอารยธรรมแลวกจะมการปฏบตเชนน แทนทวาทกคนจะตองไปท าสวนเอง เรากมการจดตงวางระบบแบบแผนขน มการตงเงนเดอนและบอกวาคณมาท าสวน ฉนจะใหเงนเดอน ๕,๐๐๐ บาท กเกดมกฎของมนษยขนวา การท าสวนเปนเหตและการไดเงนเดอน ๕,๐๐๐ บาทเปนผล เปนกฎขนมาใหเหนเหตเหนผลจรงๆ คอ การท าสวนเปนเหต การไดเงนเดอน ๕,๐๐๐ บาทเปนผล ไมมใครเถยง เปนเหตเปนผลจรงๆ

แตถามอกชนหนงวา จรงแนหรอไม? การท าสวนเปนเหต เงนเดอน ๕,๐๐๐ บาทเปนผลนจรงแทหรอไม ตอบวาจรงในระดบหนงเทานน ทแทแลวไมจรง การท าสวนเปนเหต เงนเดอน ๕,๐๐๐ บาทเกดขนมทไหนในโลก ไปขดดนท าสวนแลวเงนเกดขนมา ๕,๐๐๐ บาทเปนไปไดทไหน ทแทนนกฎนเปนกฎทมนษยตงขนมาโดยการ “สมมต”

สมมต แปลวา มตรวมกน มาจากค าวา ส (รวมกน) + มต (การยอมรบหรอตกลง) เพราะฉะนน สมมตจงแปลวา ขอตกลงรวมกน หรอการยอมรบรวมกน

กฎของมนษยทวา ท าสวน ๑ เดอนเปนเหต ไดเงนเดอน ๕,๐๐๐ บาทเปนผลน เปนกฎทตงอยบนสมมต คอการยอมรบรวมกน ถาสมมตคอการยอมรบรวมกนหายไปเมอใด กฎนจะหายไปทนท เชน ถาฝายใดฝายหนงในสองฝายทเกยวของไมยอมรบเงอนไขทตกลงกนไว การท าสวนกไมเปนเหต เงนเดอน ๕,๐๐๐ บาทกไมเปนผล

เพราะฉะนน กฎทวานจงไมมความเปนเหตเปนผลทแทจรงในธรรมชาต แตเปนกฎทจดวางกนขนดวยการตกลงยอมรบรวมกนคอการสมมตของมนษยเอง จงเรยกวาเปน กฎของมนษย หรอ กฎมนษย

นตศาสตรแนวพทธ๗๔

อารยธรรมของมนษยไดสรางกฎท านองนขนมามากมาย เพอใหสงคมมนษยด ารงอยไดดวยด แตทงนเราจะตองถามใหเกดความชดเจนทางปญญาวา ในการจดตงวางกฎสมมตของมนษยขนน ทแทจรงนนมนษยตองการอะไร

การทเราวางกฎมนษยขนอยางเปนเหตเปนผลวา ท าสวน ๑ เดอนเปนเหตใหไดเงนเดอน ๕,๐๐๐ บาทนน ผลแทจรงทเราตองการ คอผลตามกฎธรรมชาต ไดแก ความเจรญงอกงามของตนไม อนนแนนอน เราจงเหนความจรง ๒ ชน คอมกฎ ๒ ชน ซอนกนอย

การท าสวนอนเดยว มความเปนเหตเปนผลตามกฎซอนกนทเดยว ๒ กฎ คอ

๑. กฎธรรมชาต ทเปนธรรม เปนไปตามธรรมดาของเหตปจจย คอการท าสวนเปนเหต ตนไมเจรญงอกงามเปนผล

๒. กฎมนษย ทเปนกฎสมมต เกดจากมตรวมกน คอ การท าสวนเปนเหต การไดเงนเดอน ๕,๐๐๐ บาท เปนผล

สองกฎนมความสมพนธกน โดยเฉพาะ ถาไมมความจรงตามกฎธรรมชาต คอ ธรรม ทวาการท าสวนเปนเหตและตนไมเจรญงอกงามเปนผลแลว การวางกฎมนษย ทเรยกวา วนย คอท าสวน ๑ เดอนไดเงนเดอน ๕,๐๐๐ บาท กไมมความหมายอะไร

แทจรงนน การทเราวางกฎสมมตของมนษย กเพราะเราตองการผลตามกฎธรรมชาต ถาเราไมตองการใหตนไมเจรญงอกงามแลวเราจะวางกฎมนษยใหคนท าสวนไดเงนเดอนไปท าไม ทงนหมายความวา เราวางกฎสมมตของมนษยขน กเพอสนบสนนการท าเหตทจะใหเกดผลแทจรงตามกฎธรรมชาตนนเอง

ขอย าวา วนย คอการจดตงวางระบบจดระเบยบและวางกฎสมมตขนมาน เปนความสามารถพเศษอนเลศของมนษย ทจะท าใหชวตและสงคมของพวกตนไดประโยชนมากทสดจากธรรม คอความจรงของธรรม

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๗๕

ชาต และการวางกฎสมมตของมนษยขนมา กเพอชวยหนนใหเกดความมนใจทจะไดผลทตองการตามกฎธรรมชาต เพราะฉะนน มนษยจะตองตระหนกรอยเสมอวา สงตองการทแทคอความเปนจรงตามธรรม

เรองทพดมานเปนตวอยางใหเหนวา แทจรงนนเราตองการผลจรงๆ ตามกฎธรรมชาต ถามนษยยงเขาใจความมงหมายทแทจรงน และยงโยงสมพนธกฎสมมตของมนษยเขากบกฎธรรมชาตทซอนรองรบอยได คอไมลม ไมมองขามผลทตองการทแทจรง ชวตและสงคมมนษยกจะด ารงอยดวยด แตเมอมนษยไดพฒนาอารยธรรมออกไปๆ มนษยจ านวนมากกไดแปลกแยกจากธรรมชาตไปเสย และพากนหลงสมมต

หลงสมมต คอตดอยในกฎสมมตของมนษย ไมเขาถง หรอไมสามารถเชอมโยงใหเขาถงความจรงของธรรมชาต

ถาความแปลกแยกจากธรรมนเกดขนเมอใด ความวปลาสทงของชวตและสงคมกจะเกดขนเมอนนทนท เชน คนท าสวนท างานเพอตองการเงนเดอนอยางเดยว โดยไมไดค านงถงการทจะท าใหเกดผลตามกฎธรรมชาต คอ การท าใหตนไมเจรญงอกงาม

เพราะฉะนนจะตองถอวา การเขาถงความจรงแหงกฎธรรมชาตหรอธรรมน จะตองเปนหลกอยตลอดเวลา ถามนษยแปลกแยกจากความจรงหรอธรรมนเมอใด การด าเนนชวตของเขาจะวปรตทนท และสงคมกจะไมไดรบผลทตองการ ลองคดดวา ถาคนสวนมาท าสวนดวยตองการเงนเดอน ๕,๐๐๐ บาท และไมตองการผลทแทจรงตามกฎธรรมชาต อะไรจะเกดขน และเรองนจะมผลโยงไปถงเรองอนทงหมด ซงจะยงไมพดถงในทน เพยงแตขอยกขนมาพดไวเปนตวอยาง

อนง การหลงสมมตเปนโทษภยแกมนษยฉนใด การไมยอมรบสมมตทบญญตจดวางขนโดยชอบธรรม กเปนภยอนตรายตอชวตและสงคมของมนษยเองดวยฉนนน เรองนจะไดพดกนตอไปขางหนา

นตศาสตรแนวพทธ๗๖

พฒนาคนใหรจกเคารพสทธกนและกนแตตองรทนวาทแทมนษยไมมสทธ

มนษยเรามความสามารถในเรองวนยน เราจงจดโครงสรางวางระบบตงกฎระเบยบในการจดแจงจดสรรสงคมขนมามากมาย และพฒนาอารยธรรมขนได จนกระทงมนษยถงกบตกลงกนใหพวกตนมสทธ แมแตจะเปนเจาของและจดการกบธรรมชาตไดตามปรารถนา เชน แผนดน กน ามาแบงกนโดยก าหนดใหมกรรมสทธในทดนเกดขน เอาแผนดนมาจดสรร บญญตวาทดนแปลงนเปนของคณ ทดนแปลงนเปนของฉน จะละเมดกนไมได โดยมกฎหมายเขามารองรบ ถาละเมดกนกมการลงโทษตามกระบวนการของกฎหมายนน

กฎหมายจงเปนเครองแสดงการยอมรบสทธหรอเปนเครองก าหนดใหเกดมสทธนนขน และกฎหมายกเปนเครองมอคมครองสทธของบคคล ตลอดจนคมครองกจการตางๆ ของคน แตไปๆ มาๆ มนษยกอาจจะลมความจรงทแทของธรรมชาตไปเลย จนบางท เมอมนษยตางอารยธรรม ตางวฒนธรรมมาพบกน กมเรองแปลกๆ

ตวอยางเชน เรองทเกดขนในประเทศสหรฐอเมรกา เมอ ๑๔๑ ปลวงมาแลว (พ.ศ. ๒๓๙๘) ประธานาธบดอเมรกา ชอวาแฟรงคลน เพยซ ไดตดตอขอซอทดนแปลงหนงจากพวกอนเดยนแดงเผาหนง ซงมหวหนาชอวา ซแอตเตล (Seattle) ซงไดเปนทมาของชอเมองใหญ ในรฐวอชงตนทางตะวนตกเฉยงเหนอสดของประเทศสหรฐอเมรกาในปจจบน

ตอนนนดนแดนนเปนของอนเดยนแดงเผาของซแอตเตล เมอประธานาธบด เพยซ ตดตอขอซอไป กไดรบค าตอบจากอนเดยนแดงวา

“ทานจะเอาแผนดนและผนฟามาซอขายกนหรอน ความคดนแปลกประหลาดส าหรบพวกเรา” (Gore, 359)

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๗๗

เวลานเรายดถอกนเหลอเกนใชไหม ทดนนเปนของฉน ฉนมกรรมสทธและกรสกกนวาเปนความจรงอยางนนจรงๆ แตเมอมนษยทเราเหนวายงไมมอารยธรรมมาไดยนไดฟงเรองอยางนเขา เขารสกแปลกประหลาด อนเดยนแดงเหลานนกไมออกวามนษยมการน าแผนดนผนฟามาขายกนไดอยางไร

ตอไป นอกจากเอาแผนดนมาแบงกนแลว มนษยกจะขายผนฟากนจรงๆดวย เชน อาจจะมการเชาทตงสถานอวกาศ ซงเปนเรองทมนษยสมมตขนทงสน สมยกอน ตอนทประธานาธบดแฟรงคลน เพยซ ขอซอทดนจากพวกอนเดยนแดงนน คนอเมรกนยอมรสกดถกคนอนเดยนแดงมาก วาคนพวกนไมมสตปญญา โงเขลาเหลอเกน ไมมอารยธรรม ไมรจกเรองกรรมสทธในทดน

แตมาบดน ความคดของอนเดยนแดงกลบไดรบการยกยองสรรเสรญ เพราะวามนษยยคนมาประสบปญหาจากสภาพแวดลอมเสอมโทรม แลวเหนกนวาการกระท าของมนษยทเบยดเบยนธรรมชาต ทจดการกบธรรมชาตตามชอบใจนน ไดเปนสาเหตแหงความเสอมโทรมของธรรมชาต ท าใหเกดมลภาวะเปนตน ปรากฏวาคนอเมรกนยคนกลบไปยก วาทะของอนเดยนแดงผนมายกยองสรรเสรญกน

ตวอยางเชน รองประธานาธบด Al Gore คนปจจบนน เมอเขยนหนงสอเกยวกบการอนรกษธรรมชาตเรอง Earth in the Balance กยกถอยค าหรอวาทะของอนเดยนแดงคนนมาอางอง (Gore, 359) เหมอนดงจะเยาะเยยความคดของชาวอเมรกนผเจรญแลว ทหลงไปตามสมมต และยอมรบวาความคดความเขาใจของพวกอนเดยนแดงนนสอดคลองตรงตามความจรงของธรรมชาต

เพราะฉะนน เรองสทธเปนตน ตามทบญญตในกฎหมาย จงเปนเรองของการทมนษยมาตงกฎเกณฑกนขน เพอประโยชนในหมมนษยของเรา จนหลงเพลนไปวาเรามความชอบธรรมทจะไปจดการกบธรรมชาตไดตาม

นตศาสตรแนวพทธ๗๘

ปรารถนา แตตามความจรงสทธอยางนมหรอไม เชน ทฝรงพวกหนงบอกวามนษยมสทธตามธรรมชาตนน ในทศนะของพระพทธศาสนาวาเปนความสบสน

จะตองเขาใจวา ความจรงตามธรรมชาตกเปนความจรงของมนอยอยางนน เชน การทสงทงหลายเปนไปตามเหตปจจย แตมนษยนนมสตปญญา เมอรความจรงนนแลว และตองการจะใหชวตและกจการงานของตนอยไดดวยดภายใตกฎธรรมชาตนน กน าความรในกฎธรรมชาตมาจดสรรวางระบบแบบแผนขนในสงคมของตน เพอใหความเปนไปตามเหตปจจยในกฎธรรมชาตนนเกดผลดแกชวตและสงคมของตน ดวยการตกลงกนวางขอก าหนดขน เชนการก าหนดใหมสทธตางๆ ขนมา แตทงนจะตองมความรตระหนกในความจรงวา มนเปนเรองของมนษยทตกลงกน ไมใชความเปนจรงในธรรมชาต

สมมตวา เราตกลงกนวาทดนแปลงนเปนของฉน หรอของคนนนคนน กเกดเปนสทธขนมา แตสทธทวานนเปนเรองทจะใชอางกนไดในหมมนษยเทานน จะเอาไปอางกบธรรมชาตไมได เราจะบอกวาทดนแปลงนเปนของฉนแลว ทกอยางในทนจะตองเชอฟงฉน ฉนปลกอะไรแกจะตองงอก อนนจะเอาไปอางกบธรรมชาตโดยไมท าเหตปจจยตามธรรมชาต กเปนไปไมได การอางสทธนนจะไมส าเรจผลเลย ธรรมชาตจะไมฟง

เรองของธรรมชาตกคอความเปนไปตามเหตปจจยของมน คณตองการอะไรคณกตองท าใหถกตามเหตปจจย ถาคณท าไมถกตามเหตปจจยกไมเกดผลทคณตองการ

เราจะบอกวาตนมะมวงตนนเปนตนไมของฉน เกดในทดนของฉน ฉนมสทธจดการได แกตองฟงฉน แกตองงอกงาม แกตองออกผลมากใหไดเทานในฤดนปน ใหฉนมรายไดเทาน ฯลฯ การอางสทธกบธรรมชาตอยางนยอมเปนไปไมได มนษยจะตองท าตามเหตปจจยของธรรมชาตทงสน

ดงนน มนษยจงจะตองรจกแยกระหวางความจรงตามกฎธรรมชาต

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๗๙

กบความจรงทมนษยมาตกลงกนวางขน เพราะวาแมแตชวตของมนษยเองในแงของกฎธรรมชาตมนษยกไมมสทธอะไร เราจะบอกวาฉนมสทธในชวตของฉน กไมมผลอะไร ถาไฟไหมจะมาถงตว ไมยอมหน จะอางสทธกบไฟวา “ฉนมสทธในชวตของฉน แกไมมสทธจะท าอะไรฉน” ไฟกไหมเอาเทานน หรอลองเขาปาไปพบเสอแลวไปยนอางสทธบอกกบเสอวา “ขาเปนเจาของชวตของขา ขามสทธในชวตของขา” บอกกบเสอ เสอกไมฟง มนกงบกนเทานนเอง

แมแตในการด าเนนชวตประจ าวนของเรา เราจะอางสทธในชวตของเรากบธรรมชาต กไมมผลอะไร แตเราจะตองปฏบต หรอด าเนนชวตของเราใหถกตองตามเหตปจจยในกระบวนการของธรรมชาต เราตองรกษาสขภาพของเรา เราตองกนอยหลบนอน ตองท ากจกรรมทงหลายใหเปนไปตามกฎธรรมชาต ตรงตามเหตปจจยของมน ถาเราไมท าตามนน จะอางสทธตอธรรมชาต กไมอาจไดรบผลทตองการ

ในโลกยคตอไป ปญหาเรองสทธจะซบซอนยงขน ดงเชนปญหาทเกดจากความเจรญทางเทคโนโลย ทางดานการแพทย และทางดานขาวสารขอมลเปนตน อยางทเปนปญหามากขนๆ ในประเทศทพฒนาแลว เกยวกบความขดแยงในเรองสทธในการเกด สทธในการใหก าเนด สทธในการตาย สทธในการมชวตอย สทธเกยวกบทรพยสนทางปญญา เชน ปญหาความขดแยงระหวางสทธในการมชวตของทารกในครรภ กบสทธทจะมชวตทมสขภาพดของมารดาผถอวาตนเปนเจาของครรภ เพราะฉะนน การเขาใจความจรงทท าใหแยกไดระหวางความจรงตามธรรมดาของธรรมชาต กบความจรงตามทตกลงกน(โดยสมมต)ดวยปญญาของมนษย จะยงมความส าคญมากขน

ตวอยางอกเรองหนงคอ ในชวงเวลาทผานมานโลกไดประสบปญหาจากความเสอมโทรมของระบบนเวศเปนอยางมาก และตระหนกเหนภยจากการท าลายธรรมชาต เนองจากปญหาและความตนตวในเรองน กไดมบคคลและกลมชนทเรมตงขอพจารณาขนมาวา สตวดรจฉานทงหลายม

นตศาสตรแนวพทธ๘๐

สทธในชวตของมนหรอไม และบางคนกลงความเหนวา “ม”เมอตกลงวาสตวดรจฉานมสทธในชวตของมน กมเรองทมนษยจะ

ตองแกปญหาในหมพวกตนตามมาอกมาก เชน นาย ก. เปนเจาของเลาหม เลยงหมไวฆาขายเนอจ านวนมาก นาย ข. เหนวาหมมสทธในชวตของมน จงลอบไปปลอยหมออกจากเลา ต ารวจจบนาย ข. ฐานลกทรพย ซงเปนการละเมดกรรมสทธของนาย ก. แตนาย ข. อางวาเขาไมไดลกทรพย เขาเพยงแตปลอยหมไปตามสทธของมน (เหมอนชวยคนทถกคนอนกกขงไว; แตกพงสงเกตดวยวา สมยกอนโนน เมอยงมระบบทาส เจาของทาสกมสทธตามสมมตทจะจดการกบทาส คลายกบทเจาของเลาหมจะจดการกบหม แตมาบดน เมอสงคมยกเลกระบบทาสแลว การปฏบตตอคนอยางนนกลายเปนความผด กรรมสทธตอทาสกลายเปนไมม)

เรองท านองนคงเปนปญหาส าหรบนกกฎหมายในอนาคตจะวนจฉยกนตอไป แตกมตวอยางแลวทรฐฮาไว สหรฐอเมรกา นกศกษาชนบณฑตศกษาผหนงเหนวาปลาโลมามสทธในชวตของมน มนควรจะมอสรภาพ จงปลอยปลาโลมา ๒ ตว ออกจากสถานทดลอง ปรากฏวาเขาถกตดสนวามความผดฐานลกทรพย (ดความคดของชาวตะวนตกตอเรองอยางน เชน Rolston, 47 และ Howard, 132 เปนตน)

ขอใหสงเกตวา แมใครกตามจะบอกวาสตวมสทธในชวตของมน สตวนนกคงไมสามารถเอาสทธนนไปอางกบใครๆ หรอกบสตวอนใด แตสทธของสตวนน เปนสงทมนษยนนเองจะน าไปอางตอมนษยดวยกน ในการทจะปฏบตตอสตวนนๆ ตามทพวกตนตกลงกน

เปนอนวา สทธตอชวต เปนตน อางไมไดกบธรรมชาต แตอางไดกบมนษยดวยกนตามทตกลงยอมรบ นเปนเรองหนงทแสดงถงความสมพนธระหวางกฎธรรมชาต ทเรยกวา ธรรม กบกฎเกณฑในหมมนษย ทเรยกวา วนย ซงซอนกนอยและโยงเปนเรองเดยวกน แตแยกออกเปน ๒ ระดบ

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๘๑

ถงจะพฒนาระบบขนมาหลากหลายทกระบบตองลงกนไดบนฐานหนงเดยวแหงธรรม

ดงไดกลาวแลววา กฎของมนษยคอวนย ตององอยบนความจรงของธรรมชาตคอธรรม และมไวกเพอเขาถงและไดประโยชนจากกฎธรรมชาตนนเอง ความหมายของวนย ซงรวมทงกฎหมายกอยทน

แตตามทกลาวแลววา วนยคอการจดตงวางระบบแบบแผนทเปนสมมตน เปนความสามารถพเศษของมนษยทไมมในหมสตวอน มนษยมความสามารถพเศษเชนน จงสรางสรรควฒนธรรมและอารยธรรมขนมาได โลกของมนษยจงเปนแดนของสมมต

แตมขอสงเกตอกอยางหนงวา ในเมอเราบอกวา ธรรม (คอความจรง เชน ความเปนไปตามเหตปจจยเปนตนน) เปนฐานของวนย (คอการจดตงวางระบบแบบแผนกฎเกณฑกตกาในสงคมมนษยทกอยาง) เพราะฉะนน การทจะใหกฎของมนษยไดผลจรง ระบบตางๆ จงตองประสานโยงถงกนเปนอนหนงอนเดยว

เวลาน เมอมนษยเรามอารยธรรมเจรญมากขน เรากมการจดตงวางระบบแบบแผนในสงคมมากขน โดยแยกเปนระบบเศรษฐกจ ระบบการเมองการปกครอง และระบบสงคมดานตางๆมากมาย

การทเรามระบบเหลานจดแยกออกไปเปนหลายดาน กเพอใหมประสทธภาพในเชงปฏบต และในการทจะศกษาไดลกละเอยด แตทจรงกฎธรรมชาตคอความจรงทรองรบระบบเหลานนทงหมดกเปนความจรงอนเดยวกน เพราะฉะนน ถาจะใหกฎมนษย ซงหมายถงระบบแบบแผนตางๆในสงคมมนษย ไดผลอยางแทจรง ระบบเหลานนจะตองประสานเปนอนเดยวกนได บนฐานแหงความเขาใจในความจรงตามกฎธรรมชาตทเปนหนงเดยวนน

นตศาสตรแนวพทธ๘๒

ปญหาของโลกมนษยในปจจบนนกคอ มนษยตางคนตางคดและวางระบบตามความคดทแยกสวนแบบช านาญพเศษเฉพาะดานๆ ของตน ท าใหมระบบเศรษฐกจ ระบบสงคม ระบบการเมองการปกครองเปนตน หลายรปหลายแบบ โดยทระบบเหลานตงอยบนฐานของทฤษฎคนละอยาง และมนษยยงเจรญขน กดเหมอนวาระบบและทฤษฎตางๆ จะยงแยกเปนเฉพาะสวนเฉพาะดานออกไปๆ และกยงไมชด หรอถงกบไมค านงวาทฤษฎเหลานนไดเขาถงธรรมคอความจรงในกฎธรรมชาตหรอไม

ทฤษฎ กคอการพยายามทจะเขาถงความจรงทเรยกสนๆ วา ธรรมนน และจากทฤษฎกไปจดโครงสรางวางระบบตงกฎเกณฑขนในสงคม แตถาทฤษฎไมเขาถงธรรมคอความจรง ระบบทเขาจดตงขนบนฐานของทฤษฎนน กไมสามารถใหประโยชนทแทจรงยงยน คอไมสามารถสรางผลส าเรจตามทตองการได และจะเปนระบบทไมยงยน

ยงไปกวานน เมอระบบตางๆ ในสงคมเดยวกนตงอยบนฐานของทฤษฎคนละอยาง ตอมาระบบเหลานกจะขดแยงกน เชน ระบบเศรษฐกจไปทางหนง ระบบการเมองไปทางหนง ระบบทางสงคมอยางอนๆ เชนระบบการจดการศกษาไปอกทางหนง ซงคดวาสภาพในปจจบนกเปนอยางนดวย และเมอเปนอยางนน ระบบตางๆ กจะขดแยงกนบาง ชกพาไขว เขวไปคนละทศละทางบาง ตวมนษยเองมความขดแยงกนในระบบบาง แลวการด าเนนชวตและกจการของมนษยกจะตองมปญหาเกดขน

ตวอยางงายๆ ในปจจบนนกคอ แมแตระบบเศรษฐกจกบระบบการเมองการปกครองกเปนปญหากนอย ระบบเศรษฐกจหนงกจดตงขนตามทฤษฎเศรษฐศาสตรหนง ซงเปนความเพยรพยายามทจะเขาถงความจรงของธรรมชาตในดานหนง แตกไมรวาไดเขาถงความจรงหรอไม ซงกรอไมไดจงตองปฏบตกนไป เมอตกลงวาเอาทฤษฎเศรษฐศาสตรแบบน กจดระบบเศรษฐกจแบบน ตอมาทางดานการปกครองกมทฤษฏการปกครอง

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๘๓

เชน แนวคดประชาธปไตย เปนตน ซงน ามาใชเปนฐานในการจดระบบการปกครองระบอบประชาธปไตย

ในเมอระบบเศรษฐกจกบระบบการปกครองมาจากฐานแหงทฤษฎคนละฐาน แลวจบมาประสานกน ปรากฏวาฝายสงคมนยมกอางวา พวกตนก ใช การปกครองระบอบประชาธปไตย และอ างว าระบอบประชาธปไตยแบบของตนเปนประชาธปไตยทแท เชน เปนประชาธปไตยของประชาชน สวนอกสงคมหนงใชระบบเศรษฐกจแบบทนนยมเสร กอางวาพวกตนใชระบบการปกครองแบบประชาธปไตย แตเปนประชาธปไตยแบบเสรนยม แลวสองฝายนกเถยงกนวาของใครเปนประชาธปไตยทแทจรง ของใครจะน าสงคมไปสสนตสขไดจรง

เวลานฝายทนนยมเสรชนะ กน าระบบสองดานนมาผนวกกนวาในดานเศรษฐกจใชระบบทนนยมแบบตลาดเสร (free-market economy) สวนในดานการปกครองใชระบบประชาธปไตย (democracy) และบอกวาตองใชระบอบประชาธปไตยแบบทนนยมจงจะดทสด จงผนวกสองค านเปน free-market democracy แปลวา ประชาธปไตยแบบตลาดเสร ซงท าใหบางคนอาจจะหลงเพลนไปวา ถาเปนประชาธปไตยแลวตองเปนตลาดเสร คอตองเปนทนนยม

ทามกลางสภาพเชนน ความขดแยงในตวระบบเองกอาจจะมอย และทส าคญคอ ฝายหนงจะครอบง าอกฝายหนง เชน แนวคดเศรษฐกจแบบทนนยม เขามาครอบง าแนวคดของประชาธปไตย ท าใหมองความหมายของหลกการของประชาธปไตย ไปตามอทธพลของแนวความคดทางเศรษฐกจ ดงทเหนไดชดในเวลานวา การตความหมายของความเสมอภาคและเสรภาพ เปนการตความหมายแบบทนนยม คอ ใตอ านาจของระบบเศรษฐกจแบบสนองความตองการผลประโยชนสวนตว ซงพดสนๆ วาเปนการมองความหมายแบบแบงแยกและแกงแยง

นตศาสตรแนวพทธ๘๔

เพอความชดเจน ขอยกตวอยางนดหนอย เสรภาพทเปนหลกการของประชาธปไตย เนนความหมายในแงของการทบคคลมโอกาสทจะน าเอาศกยภาพ เชน สตปญญา ความสามารถของตนออกไปเปนสวนรวมในการแกปญหาและสรางสรรคสงคม ซงเปนความหมายเชงรวมมอและเออตอกนแตภายใตอทธพลของทนนยม เสรภาพเนนความหมายในแงของการทจะไดผลประโยชนตามทตนปรารถนา ซงเปนไปในทางแบงแยกและแกงแยง

ความเสมอภาค (สมภาพ หรอสมานภาพ) ทเปนหลกการของประชาธปไตย เนนความหมายในแงของการมสวนรวมอยางเสมอหนากน เชน เสมอในสขและทกข คอรวมสขรวมทกข รวมแกไขปญหา แตภายใตอทธพลของเศรษฐกจแบบทนนยม ความเสมอภาคเนนความหมายในแงของการเพงจองผลประโยชนวา ถาเขาได ๕๐๐ ฉนกตองได ๕๐๐ เปนตน ซงเปนความหมายเชงแบงแยกและแกงแยง

วาโดยสรป สภาพเชนนกคอการทมนษยยงไมมความสามารถ ทจะประสานระบบการตางๆของมนษยใหเขาถงและสอดคลองกบหลกความจรงของธรรมชาตได ถามนษยสามารถเขาถงความจรงน หลกการและระบบตางๆทมนษยจดตง จะตองประสานเปนอนหนงอนเดยวกน และอยบนฐานของความจรงน ความส าเรจอยทน ถามฉะนนจะไมมทางส าเรจผลดไดจรง และไมยงยน

เพราะฉะนน การทระบบเศรษฐกจการเมองการปกครองเปนตนของมนษยจะแกปญหาไดแคไหน กอยทวามนษยจะเขาถงตวธรรมคอความจรงไดเพยงใด แตขณะนเปนการพดถงหลกการใหเหนวา มนษยจะจดตงวางระบบแบบแผนอยางไรกตาม ทงหมดนนจะตองมาจากฐาน คอ การรเขาใจเขาถงความจรงของธรรมชาต คอความเปนไปตามเหตปจจยของสงทงหลาย แลวจงจดตงวางระบบทางสงคมขน ซงจะน ามาจดแยกเปนระบบยอยๆ อยางไรกได และถาท าไดส าเรจ กคอความสามารถพเศษ

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๘๕

สองชนของมนษย ทวานอกจากมปญญาเขาถงความจรงของธรรมชาต คอธรรม ซงนบวาเลศประเสรฐขนทหนงแลว ยงกาวสขนของวนย ตอไปดวย คอสามารถเอาความรในความจรงหรอธรรมนน มาจดตงวางระบบแบบแผนในสงคมขนอยางประสานสอดคลองไดส าเรจ

จะเหนวา กฎหมาย นน ไมใชเปนเพยงระเบยบขอบงคบเกยวกบความเปนอยของมนษยหรอความประพฤตเทานน แตเปนเครองก าหนดการจดวางระบบ และก าหนดกจการตางๆ ของสงคมวาจะท าอยางไรกนดวย เพราะฉะนน วนย จงไมไดมความหมายแคบๆ อยางในภาษาไทย คอ วนยไมใชเปนเพยงระเบยบความประพฤตของคนเทานน แตวนย หมายถงระบบการจดสรรสงคมทงหมด การจดระเบยบการอยรวมกนของมนษย การจดระเบยบกจการของสงคม ซงจะใหเปนอยางไรกตองมกตกา มขอก าหนดทใหหมายรวาจะด าเนนไปอยางไร

เพราะฉะนน กฎหมาย จงครอบคลมความเปนอยและการด าเนนกจการทงหมดของสงคมมนษย (ในขอบเขตของประเทศหนงๆ เปนตน) กจการดานเศรษฐกจจะด าเนนไปอยางไร กฎหมายกเปนตวบงบอก การปกครองจะด าเนนไปอยางไร กฎหมายกเปนตวก าหนด การด าเนนชวตของบคคลจะมขอบเขตแคไหน คนจะสมพนธกนภายในขอบเขตอยางไร กจการใดจะด าเนนไปอยางไร กฎหมายกจะกาวเขาไปคมทงหมด

ดงนน วชากฎหมาย จงครอบคลมกจกรรมทกอยางในการด าเนนชวต และกจการทกอยางของสงคม และจงมทงกฎหมายทคมคน คมความประพฤตของคน และกฎหมายทวางระบบกจการทด าเนนการโดยคน คอเรองของคนทอยในสงคมนกฎหมายคมหรอครอบคลมหมด

อยางไรกตาม เทาทเปนมาถงบดน ค าทวา กฎหมายครอบคลมกจกรรมทกอยางของมนษย(ในสงคม)นน เพยงแตดคลายจะเปนจรงเทานน แตหาไดเปนจรงแทไม

นตศาสตรแนวพทธ๘๖

ทวาดคลายจะเปนจรง หมายความวา เราอาจจะมกฎหมายส าหรบกจกรรมและกจการทกอยางในสงคมมนษย ครบทกอยาง แตทวาไมจรงแทกคอ กฎหมายเหลานนกคมกจกรรมและกจการดานนนๆ แตละอยางแตละดานเทานน เปนเอกเทศจากกน ยงหาไดมกฎหมายทเชอมโยงประสานกจกรรมและกจการทกดานเหลานนเขามาอยในระบบอนหนงอนเดยวกนอยางครอบคลมทวทงหมดไม

ในสงคมทสมบรณ จะตองมกฎหมายหรอวนยใหญอนหนงทจะท าหนาทน คอ เปนทประมวลประสานระบบยอยทกอยางของสงคม ใหเขามาอยในระบบสมพนธใหญทครอบคลมทงหมดอนเดยวกน อยางกลมกลนและเกอหนนกน โดยโยงเขากบความจรงพนฐานอนเปนหนงเดยวของระบบแหงธรรมดาของธรรมชาต

รฐธรรมนญ ซงเปนกฎหมายสงสดของประเทศ เปนตวอยางของระบบสมมตทกาวเขามาขนหนงสการทจะเปนกฎหมายใหญทครอบคลมน แตกยงไมครอบคลมจรง

โลกยคทผานมา เปนโลกทมอารยธรรมบนฐานความคดแบบแบงซอยแยกสวน ทท าใหเกดความเจรญกาวหนาทางวชาการแบบช านาญพเศษเฉพาะทาง และการพฒนาทวโลกกอยในขนของการเนนความเจรญเตบโตขยายตวทางดานเศรษฐกจ การปกครองและกฎหมายตางๆ กหนไปใสใจกบดานเศรษฐกจนมาก กฎหมายทเกยวกบเรองราวและกจกรรมดานเศรษฐกจจงมมากมายเปนพเศษ

แตบดนโลกไดส านกแลววา การพฒนาทมงวตถเนนเศรษฐกจเปนตวเดนนเสยดล เปนการพฒนาทผดพลาด ไมยงยน จะตองเปลยนแปลงใหม

นบวาเปนการถงเวลาท นตศาสตร จะตองกาวใหญอกขนหนง สขนของการก าหนดจดวางระบบชวตและสงคมทกวางขวางครอบคลม โยงประสานเกอหนนกนเปนระบบอนหนงอนเดยว บนฐานแหงปญญาทร

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๘๗

ความจรงอยางทวตลอดรอบดาน ซงจะท าใหระบบแหงกฎสมมตของมนษย ประสานสอดคลองถกตองและไดผลจรงตามระบบแหงกฎธรรมชาตอนจรงแททเปนฐานอยอยางแทจรง

ในสงคมหลายยคหลายสมย ผมอ านาจปกครองประเทศหรอสงคมนนๆ เปนผตรากฎหมายออกมาควบคมใหประชาชนประพฤตปฏบตตาม แตการปฏบตเชนนนบางทกจดไดวาเปนการแกปญหาชวคราว พอใหไดผลทจะใหสงคมมความสงบเรยบรอยไวกอน

กฎหมายทสมบรณตามความมงหมาย ตองการปญญาพเศษ ทหยงรความจรงแหงเหตปจจยทกอยางทเกยวของ โยงมาสการจดตงวางระเบยบระบบส าหรบชวตและสงคมอยางประสานสอดคลองดงกลาวแลวถาไมมผปกครองผมปญญาพเศษเชนนน กอาจตองมแหลงปญญาพเศษดงกลาวทจะมาตรากฎหมายใหผปกครองบรหารกจการไปตามนนอกชนหนง

การมฝายนตบญญตแยกจากฝายบรหาร ในระบอบประชาธปไตยอยางปจจบน อาจถอไดวาเปนพฒนาการขนหนงในวถทางทกลาวน แตกจะตองถามวา บคคลหรอคณะบคคลผมารวมกนท าหนาทเชนนน มการพฒนาทจะท าใหเปนผมปญญาพเศษดงกลาวนนแลวหรอไม ถายง สงคมจะตองมงทจะกาวตอไปสจดหมายนนใหได

กลาวโดยสรป กจทางปญญาอนยงใหญทนกนตศาสตรจะตองท าใหไดม ๒ อยาง คอ

๑) รเขาใจหยงทราบถงจดหมายทแทจรงตามกฎธรรมชาต ทอยเบองหลงระบบแหงสมมตทงหมดของมนษย

๒) จดตงวนยหรอกฎหมายทมขอบขายครอบคลม ทจะประสานระบบสมมตของมนษยทกอยางเขาเปนระบบใหญอนหนงอนเดยว ทโยงถงกนทวทงหมด ซงสอดคลองกบระบบความสมพนธอนหนงอนเดยวของธรรมชาต

นตศาสตรแนวพทธ๘๘

กฎหมายเพอสงคมมนษย จะไมสมจรงถาหยงไมถงความจรง แหงธรรมชาตมนษย

ขอย าวา “วนย” มความหมาย ๓ ชนชนท ๑ คอ การจดตงวางระเบยบชวต และวางระบบกจการชนท ๒ คอ ขอก าหนดทบอกใหรวาจะจดตงวางระเบยบระบบใหเปน

อยางไรชนท ๓ คอ ก) การใชระเบยบและระบบทจดวางขนนน เปนเครอง

มอสรางเสรมโอกาสใหคนพฒนาชวตใหดยงขน หรอการชกน าดแลใหคนใชระเบยบและระบบนนเปนเครองมอ(ทจะชวยกนท าใหสงคมเปนแหลงอ านวยโอกาสในการ)พฒนาชวตของตน หรอ

ข) การใชระเบยบและระบบทจดวางขนนน เปนเครองมอบงคบควบคมคนใหอยในความสงบเรยบรอย หรอการบงคบควบคมคนใหเปนอยและประพฤตปฏบตด าเนนกจการตามระเบยบและระบบทจดวางขนนน

ความหมายของ “วนย” ทเราเขาใจกนมาก คอความหมายท ๒ ไดแกระเบยบแบบแผนทบอกวาจะใหจดตงวางระบบอยางไร หรอขอก าหนดทเปนแมบทในการจดตง

ตวอยางเชน พระมาอยรวมกน ตองมวธแสวงหาและการจดสรรแบงปนปจจยส คออาหาร เครองนงหม ทอยอาศย และยารกษาโรค

ในเรองนวนยกจะบอกวา พระภกษมวธทจะไดมาและจดสรรแบงปนปจจยสกนอยางไร เมอมใครมานมนตพระ จะใหใครเปนผท าหนาทในการบอกใหพระรปไหนไป และจะจดอยางไร เชน จะใหใครไปกอนไปหลง ปจจยส อยางไหนพระภกษจะเกบสะสมไดหรอไมได เกบไดมากเทาใดและนานเทาไร จะเกบอยางไร ใครจะเปนผเกบ เมอมการขดแยงกนขน หรอมพระท าความผด จะด าเนนคดอยางไร อยางนเปนตน นคอเรองของวนย

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๘๙

ในความหมายทสอง ซงตรงกบ กฎหมายความหมายของวนยอยางท ๓ กคอ การปกครอง วนยในความหมาย

นเปนเรองของการปกครอง เพราะการดแลใหบคคลเปนอยประพฤตปฏบตตามกฎกตกาและใหกจการตางๆด าเนนไปตามครรลอง กคอการปกครอง ในความหมายทครอบคลมทงหมด ตอจากนนจงแยกออกเปนรายละเอยดในการบรหาร ซงทงหมดนนตองมการจดด าเนนการทเปนงานรวม เพอใหหมชนหรอสงคมด าเนนไปอยางใดอยางหนง อนไดแก การปกครอง

โดยนยน ค าวา วนย จงมความหมายกวาง และไปโยงกบทไดกลาวถงในตอนแรกวา กฎหมายเปนเรองทเกยวกบการปกครองมาก เพราะวนยเอง จะแปลวา การปกครองกได

วนย นน โดยรากศพท แปลวา การน าไปใหวเศษ มาจาก ว แปลวา ใหวเศษ และ น ตวเดยวกบใน “นต” แปลวา น า รวมกนเปน “วนย” แปลวาการน าไปใหวเศษ หมายความวา ท าใหคนมชวตทดงามยงขน และท าใหกจการตางๆด าเนนไปดวยด เปนความหมายทงในระดบบคคลและสงคม เปนไดทงกฎหมายและการปกครอง ทจะจดสรรใหเกดความเรยบรอยดงามขนในสงคมมนษย

(ถาเปนกฎหมาย กแปลวาเครองน าไปใหวเศษ ถาเปนการปกครองกแปลวาการน าไปใหวเศษ)

จงพดไดวา ในทสดแลว เรองของกฎหมายและการปกครอง หรอเรองของวนย กคอ การจดการใหเกดความเรยบรอยหรอมสนตสขขนในสงคม นเปนความหมายของวนยในระดบหนง

แตแทจรง สงนเปนจดหมายของวนย หรอกฎหมายและการปกครอง จรงหรอไม จดหมายของนตศาสตร คออะไรแน?

ถามองในแงของวนย ตามความหมายของพระพทธศาสนา ความสงบเรยบรอยอยกนดวยดในสงคม ยงมใชเปนจดหมาย ท าไมจงยงไมใช

นตศาสตรแนวพทธ๙๐

ถามองเผนๆกนาจะเปนเชนนน เพราะการปกครองโดยมกฎหมาย วางระเบยบกฎเกณฑขนมา กเพอใหมนษยอยรวมกนดวยด โดยสงบเรยบรอยเพราะฉะนน การมความสงบกนาจะเปนการบรรลจดหมาย แตแทจรงความสงบเรยบรอยในสงคมนนเราถอวาเปนปจจย ไมใชเปนจดหมาย

ความสงบเรยบรอยของสงคมไมใชเปนจดหมาย ถาจะใหไดค าตอบตองถามตอไปวา ท าไมจงตองมวนย?

ไดพดแลววา การมวนยสมพนธกบการเกดขนของสงฆ คอ สงฆะหรอชมชนของพระภกษ หรอพระสงฆทงหลายทมาอยรวมกน

ท าไมจงเกดสงฆ? ท าไมพระพทธเจาจงตงสงฆะขนมา เรองนโยงไปถงธรรมชาตของมนษย ซงจะท าใหเหนวาจดมงหมายของการมการปกครอง มกฎหมาย มระเบยบกฎเกณฑกตกาของสงคมนน เพออะไร

ในการจดตงหรอจดสรรสงคม เรามองธรรมชาตของมนษยอยางไร?ถาเรามองโยงลงไปไมถงธรรมชาตของมนษย ศาสตรทงหลายจะไมเกดประโยชนแกมนษยไดจรง

ศาสตรทกศาสตรจะตองหยงลงไปใหถงธรรมชาตของมนษย และจะตองตงอยบนฐานของปญญาทเขาใจความจรงตงแตธรรมชาตของมนษย เพราะวาในทสดนน การจดตงวางระบบทกอยางเราท าขนมาเพอประโยชนแกมนษย ถาไมเขาใจธรรมชาตของมนษย เรากไมรวามนษยจะมชวตอยไปท าไม เขาตองการอะไร และเราควรจะท าอะไรใหเขา

ถาเราไมเขาใจธรรมชาตหรอความจรงแหงชวตของมนษย สงทเราท าใหเขานน แทนทจะเปนประโยชน อาจจะกลายเปนโทษเปนพษภยแกเขากได ทงทเราอาจจะมเจตนาดกตาม

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๙๑

จดหมายของสงคม คอจดหมายของกฎหมายแตสดทาย จดหมายของกฎหมายตองสนองจดหมายของชวตคน

ทน กลบไปสค าถามขนรากฐานวา พระพทธศาสนามองธรรมชาตของมนษยอยางไร? พระพทธศาสนามองมนษยวา เปนสตวทตองฝกและเปนสตวทฝกได คอทงตองฝกและฝกได ถาใชศพทภาษาสมยใหมกวา มนษยเปนสตวทตองศกษา และศกษาได

นคอธรรมชาตของมนษยทแปลกจากสตวอน สตวชนดอนนน ไมตองฝกแตกฝกไมได ไมตองฝก หมายความวา เมอเกดมากมชวตอยรอดไดงาย โดยแทบไมตองฝก ไมตองเรยนร ไมตองศกษาอะไร เพราะอาศยสญชาตญาณชวย ออกจากทองแม ๒ นาทอาจจะเดนไดเลย ถาเปนหานกออกจากไขตอนเชา บายกตามแมไปลงสระน า วายน าได หากนไดโดยไมตองฝก สตวเหลานนอยไดดวยสญชาตญาณ แตมนษยเปนสตวพเศษในแงทวา ถาไมมการฝกฝน ไมมการเรยนรแลว อยไมได อยไมรอด

มนษยเกดขนมาแลวไมสามารถอยรอดดวยตนเอง เมอเกดมาแลวตองมผอมชเลยงด โดยเฉพาะพอแม เลยงดไปเปนปๆ กยงอยไมรอด ตองเลยงดไปหลายปจนเขาสามารถด าเนนชวตได ระหวางทพอแมเลยงดเขานน เขาท าอะไร นคอสงส าคญ สงทเขาท าคอการเรยนร และฝกศกษาพฒนาตวเอง

ระหวางทพอแมเลยง เดกกเรยน เขาตองเรยนทกอยางเพอใหด าเนนชวตได ไมวาจะนง จะกน จะนอน จะขบถาย ตองเรยนร ตองฝกตองหดทงสน คอตองศกษานนเอง ถาไมเรยนรไมฝกฝนเขาจะท าไมไดสกอยางและอยไมรอด กวาจะเรยนรในการเดน การพด เดกบางคนใชเวลาเกอบ ๒ ป จงเดนได พดได

โดยนยน การด าเนนชวตของมนษยจงไมใชไดมาเปลาๆ มนษยตองลงทนดวยการศกษา เรยนร ฝกฝน พฒนา จงพดวามนษยเปนสตวทตองฝก

นตศาสตรแนวพทธ๙๒

แตการทตองฝกนมองอกดานหนงกเปนขอดของมนษย คอ เปนสตวทฝกได สวนสตวชนดอนนนไมตองฝกกจรง แตมนฝกไมได ทจรงไมถงกบฝกไมไดเลย แตฝกไดนอยอยางยง เรยนรไดจ ากด เรยนรไดนดหนอย และสวนใหญถาจะฝกตองใหมนษยฝกให สวนมนษยนมความสามารถพเศษทฝกตนเองได เรยนรดวยตนเองได ถามนษยฝกตนแลวกพฒนาไดแทบไมมทสนสด ฝกอยางไรกไดอยางนน อยากจะเปนอยางไรกฝกเอา

ดวยเหตน มนษยจงพฒนาตนจนกระทงทงสตวชนดอนทงหมด มนษยสามารถสรางโลกของมนษยขนมาตางหากจากโลกของธรรมชาต ไมเหมอนกบสตวชนดอนทตองอยในธรรมชาตตลอดชวต เกดมาดวยสญ-ชาตญาณใดกตายไปดวยสญชาตญาณนน มนษยนเกดมาแลว กฝกศกษาพฒนา เรยนรกาวหนาไปไมมทสนสด สรางสรรคอารยธรรมสบตอกนได จากมนษยรนพอมาสรนลกรนหลาน รนเหลน ตอไปเรอยๆ

ธรรมชาตของมนษยมความพเศษอยตรงน คอการทมนษยสามารถมชวตทดงามเปนเลศได ดวยการเรยนรฝกศกษาพฒนา แตพดยอนกลบวา มนษยจะมชวตทดงามเปนเลศได จะตองเรยนรฝกศกษาพฒนา เพราะฉะนน มนษยเรานจงถอวา เปน “สตวทตองศกษา” และจงวางเปนหลกไดวา ชวตทดงามของมนษย คอชวตแหงการศกษา พระพทธศาสนาถอคตน สอดคลองกบการทมนษยมธรรมชาตอยางน

เราตองการใหมนษยมชวตทดงาม แตมนษยจะตองเรยนร ฝก ศกษา พฒนาตวเอง ดงนน จงเขามาสระบบของพระพทธศาสนาในเรองของการโยง ธรรม กบ วนย

มนษยเรยนรเพอเขาถงความจรงของกฎธรรมชาต คอ ธรรม ถามนษยรเหตปจจยทเปนความจรงในระบบความสมพนธของสงทงหลาย มนษยกจะกระท าการตางๆไดผลตามทตนตองการแทบทกอยาง เชน จะกนผลไม กไมตองรอเดนไปกนทตนในปา แตสามารถเอาเมดมาปลกใหมตนไมทบานได

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๙๓

ความสามารถสรางสรรคท าสงตางๆขนมามากมายนน เกดจากการเรยนร ฝก ศกษา พฒนาของมนษยทงสน เพราะฉะนน มนษยจะมชวตทดงาม กตองฝกศกษาพฒนาใหเขาถงความจรงของกฎธรรมชาตและเอาประโยชนจากความรนนใหได แลวดวยการเรยนรฝกศกษาพฒนาโดยใชความรน มนษยกจะสรางสรรคชวตและสงคมทดงามขนมาได

ชวตและสงคมดงาม ทสรางสรรคขนมาไดดวยการเรยนรฝกศกษาพฒนาตนของมนษยน จงเปนจดหมายแหงกจกรรมและกจการทงหลายของมนษย

แตการทคนทงหลายผมาอยรวมกนจะเรยนรฝกศกษาพฒนาตนใหสามารถสรางสรรคชวตและสงคมทดงามขนมาไดนน กตองมชวตทปลอดภยและสงคมทอยกนสงบเรยบรอยเปนสภาพเออหรอเกอหนน และนแหละคอจดทการปกครองและกฎหมายเขามา คอ สงคมตองมวนย ทงในแงของการปกครอง และกฎหมาย เพอสรางสรรคความสงบเรยบรอย อนเปนสภาพเออทจะชวยใหคนทงหลายพฒนาชวตของตนขนไปใหสามารถบรรลจดหมายแหงการมชวตทดงาม มสนตสขและเปนอสระได จนเขาถงประโยชนสขทสงสด

วนย/กฎหมาย เปนเครองจดสรรใหเกดโอกาสทจะเปนฐานของการพฒนาสการสรางสรรคทสงขนไป

ไดเคยพดไวทอนแลววา วนยเปนเครองจดสรรใหเกดโอกาส จงขอยกมาอาง ณ ทนดวย ดงน

“. . .วนยเปนการจดสรรโอกาส ท าใหชวตและสงคมมระบบระเบยบ และมโอกาสเกดขน ท าใหท าอะไรๆ ไดคลอง ด าเนนชวตไดสะดวก ด าเนนกจการไดสะดวก ถา

นตศาสตรแนวพทธ๙๔

ชวตและสงคมไมมระเบยบ ไมเปนระบบ กจะสญเสยโอกาสในการทจะด าเนนชวตและท ากจการของสงคมใหเปนไปดวยด ตลอดจนท าใหการพฒนาไดผลด

ท าไมจงตองจดระเบยบ ท าไมจงตองมวนย?ถาชวตวนวาย การเปนอยของมนษยสบสนหาระเบยบ

ไมได โอกาสในการด าเนนชวตกจะหายไป เชนในทประชมน ถาเราไมมระเบยบเลย โตะเกาอกวางเกะกะทวไป คนกเดนกนไปเดนกนมา อาตมภาพพดนกฟงกนไมรเรอง สบสน แมแตเมออยในบานของเรา ถาสงของตงวางไมเปนระเบยบ กระจดกระจายอยตรงโนนตรงน แมแตจะเดนกยาก เดนไปกเตะโนน ชนน กวาจะถงประตกเสยเวลาตงหลายนาท แตพอเราจดของใหเปนระเบยบ ตกลงกนวาตรงนเปนทางเดนกเวนไว เปนชองวาง เราเดนพรวดเดยวกถงประต ท าใหสะดวกรวดเรว

กจการตางๆ ตองมระเบยบ หรอตองอาศยวนยมาจดสรรโอกาสทงนน ทเหนไดงายๆ เชน เมอแพทยจะผาตด ศลยแพทยจะตองการวนยมาก จะตองจดระเบยบเครองมอทใชตามล าดบการท างานอยางเครงครดทเดยว ตองตกลงกนไวกอนวา ขนตอนใดจะใชเครองมอไหน และสงเครองมอใหถกตอง คนนยนตรงน จงหวะน ถงเวลาไหนสงเครองมออนไหน เพราะอยในชวงของความเปนความตาย พยาบาลทจดเตรยมเครองมอ ตองพรอมและตองจดใหถกล าดบทกอยาง ผดนดไมได เพราะงานนนตองเปนไปตามเวลาทจ ากด ฉะนนในกจการทยงมความส าคญ มความซบซอน มความเปนความตายเขามาเกยวของ วนยจะยงตองม

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๙๕

ความเครงครดแมนย ามากยงขนในสงคมวงกวางออกไป ถาชวตคนไมปลอดภย สงคม

ไมมความเปนระเบยบ มโจร มขโมย มการท ารายกน เราจะไปไหนเวลาไหน กไมสะดวก เพราะกลววาถาไปเวลาน หรอผานสถานทจดนนแลว อาจจะถกท ารายได เมอคนไมกลาเดนทาง มความหวาดระแวง กจการงานของสงคมและการด าเนนชวตของบคคลกหมดความคลองตว ท าใหขดของไปหมด

โดยนยน วนยจงชวยจดท าใหเกดระบบระเบยบในชวตและสงคมขน ท าใหเกดความคลองตว จะท าอะไรตออะไรกไดผล ฉะนน การจดวางวนยจะตองค านงถงความมงหมายนอยเสมอ เชนตองตรวจสอบวา การจดวางวนยของเรามความมงหมายชดเจนหรอไม ทจะชวยใหชวตและกจการงานเปนไปไดดวยด เกดมโอกาส และท าใหมนใจวา เมอเราจดระบบระเบยบเรยบรอยดแลว โอกาสในการพฒนาชวตจะเกดขน ความเปนอยและกจการตางๆ จะเปนไปดวยความคลองตว น าไปสจดหมายดงามทตองการ

ในการพฒนามนษยระยะยาว ถาไมมวนยเปนฐาน กจะท าใหเกดความขดของวนวายสบสน ฉะนนเราจงจดวางวนยเพอความมงหมายระยะยาวในการพฒนามนษยดวย และดวยเหตนวนยจงเปนเรองส าคญในสงคมประชาธป-ไตย เพราะประชาธปไตยตองการโอกาสเหลาน ในการทจะใหมนษยมาสอมาแสดงออก เพอน าเอาศกยภาพของตวเองออกมารวมในการสรางสรรคสงคมอยางไดผล

นตศาสตรแนวพทธ๙๖

สรปวา วนยมความหมายเชงบวก คอ เปนการจดสรรโอกาสใหชวตและสงคมด าเนนไปโดยสะดวก คลองตว ไดผล มประสทธภาพ และเปนโอกาสแกการพฒนามนษยดวย” (วนย: เรองทใหญกวาทคด, น. ๑๕-๑๗)เมอประชาชนเปนอยโดยมชวตรางกายปลอดภย ครอบครวมนคง

ทรพยสนไรอนตราย ไปไหนมาไหนโดยไมตองหวาดระแวง จะด าเนนกจการใดกมนใจ ไมตองกลวถกฉกฉวยผลหรอขมเหงเอาเปรยบ กนบวาสงคมมความสงบเรยบรอยแลว

กระนนกตาม สงคมทดจะไมหยดเพยงเทานน แตจะตองมมาตรการทางการปกครองและกฎหมายมาเออโอกาสสงเสรมสนบสนน ชวยใหประชาชนผท าการอาชพ หรอประกอบกจกรรมและด าเนนกจการตางๆ ทดงามสจรต มก าลงใจและตงใจท างานสรางสรรค ฝกปรอฝมอและความจดเจนช านช านาญในการงานวชาชพของตนๆ พฒนาความสามารถทจะสรางสรรคประดษฐกรรมและกจกรรมทเปนคณประโยชนใหเจรญแพรหลาย ท าใหชวตมความเปนอยและสภาพแวดลอมทางวตถและทางสงคมทผาสกสบาย เออตอการเขาถงความดงามและความสขทประณตยงขนไป

ทามกลางความเปนอยและสภาพแวดลอมทมความพรงพรอมเอออ านวยทางเศรษฐกจและทางสงคมเชนน วนย ทงดานการปกครองและกฎหมาย หรอทงดานรฐศาสตรและนตศาสตร จะตองเนนมาตรการทจะสงเสรมกจกรรมและกจการทางดานศลปวฒนธรรม ทางศลธรรม ทางศาสนาและคณคาทางจตใจตางๆ ทจะสนบสนนใหประชาชนพฒนาดานคณธรรม ใฝในอดมคตทางนามธรรม และเขาถงความดงามและความสขทางจตใจทสงหรอประณตยงขนไป ทงเพอประโยชนสขแหงชวตของประชาชน และเพอความมนคงยงยนแหงพฒนาการทางเศรษฐกจและทางสงคมนนดวย

พรอมกนนนกใหมมาตรการทางวนย ทงดานการปกครอง และกฎหมาย

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๙๗

ทจะสงเสรมการคนควาแสวงปญญา และกจกรรมตางๆ เพอพฒนาภมปญญาของประชาชน เพอใหชวตเขาถงความดงามความเปนเลศความสขและอสรภาพทแทจรง และน าทางอารยธรรมสความเจรญงอกงามยงขนไป

ถาพดสนๆ ดวยภาษาแหงไตรสกขา กคอการใชมาตรการทางวนย (ทงการปกครองและกฎหมาย) มาชวยสรางสภาพเออและสงเสรมประชาชนใหพฒนา ทงในดานพฤตกรรม (โดยเฉพาะสมมาอาชวะ และอนวชช-กรรม คอกจกรรมสรางสรรค) ในดานจตใจ และในทางปญญา

วนย/กฎหมายชวยจดสรรสงคมด ทเออใหคนงอกงามมชวตทดคนยงงอกงามมชวตทด กยงหนนสงคมดทคนจะมชวตงอกงาม

ชวตมนษยม ๓ ดาน คอ ดานพฤตกรรม ดานจตใจ และดานปญญาซงด าเนนไปดวยกน และสมพนธองอาศยเปนปจจยแกกน แยกขาดจากกนไมได

พฤตกรรม ทแสดงออกทางกายกด ทางวาจากด เปนสวนทปรากฏออกมาในการตดตอกบสภาพแวดลอมทงทางวตถและทางสงคม แตเบองหลงพฤตกรรมนนกคอ เจตนา ความตงใจและแรงจงใจ ภายในจตใจ ซงเปนตวก าหนดพฤตกรรมทจะแสดงออกมาเพอสนองความตองการอยางใดอยางหนงในจตใจนน และพฤตกรรมทแสดงออกนนจะมลกษณะอาการอยางไร กเปนไปตามสภาพจตใจ เชนความรสกสบายใจไมสบายใจเปนตนของเขา

นอกจากนน พฤตกรรมของเขาจะตนเขนคบแคบ หรอด าเนนไปอยางลกซงซบซอนในขอบเขตกวางขวาง มประสทธภาพทจะสนองความตองการของตนเองอยางไดผลหรอไมเพยงใด กยอมขนตอความรอบร ความเขาใจและความเฉลยวฉลาดคอปญญาของเขา พฤตกรรมจงแยกออกไมไดจากจตใจและปญญา

จตใจ กอาศยพฤตกรรม เชน จตใจจะมความสขเมอมพฤตกรรมท

นตศาสตรแนวพทธ๙๘

ด าเนนไปไดตามความตองการ หรอไดท าพฤตกรรมทถกใจ แตถาตองท าพฤตกรรมทไมปรารถนา กจะฝนใจ มความทกข ถาไดท าพฤตกรรมทชอบหรอเคยชน กชอบใจสบายใจ แตถาพฤตกรรมนนถกขดขวางปดกน กไมชอบใจ โกรธหรอเกดความทกข

พรอมกนนน จตใจกเปนไปตามปญญา ถาคดนกหรอประสบสถานการณใดแลว ไมรวาอะไรเปนอะไร จะปฏบตตอมนอยางไร จะเอาอยางไรกบมน จตใจกจะอดอดขดของ เกดความรสกบบคนกดดนเปนทกข แตไมวาในสถานการณใด หรอตอประสบการณใด ถารเขาใจวามนคออะไร เปนอยางไร มองเหนชดโลงไปวาจะปฏบตหรอจดการกบมนไดอยางไรแลว จตใจกโปรงโลงสขสบาย ถามทกขอยกพนหายหมดทกขไป เมอเหนคนอนหนาตาบง พดจาหรอมกรยาอาการไมสภาพ จตใจกรสกโกรธขดเคอง แตพอรวา คนนนเขามปญหา มความกดดนในใจจากแรงบบคน เชนขาดเงนหรอก าลงกลมใจเรองครอบครวเปนตน พอรขนมาเกดปญญาแลว จตใจกหายโกรธเคอง กลายเปนสงสารเหนใจอยากเขาไปชวยเหลอ จตใจจงแยกกนไมไดกบพฤตกรรมและปญญา

ปญญากเชนกน จะพฒนาหรอท างานไดผลด กตองอาศยจตใจและพฤตกรรม ถาจตใจออนแอเหนอยหนายเฉอยชา เจอปญหากไมส ไมพยายามคดหาทางแกไข ปญญากไมพฒนา หรอจะพจารณาศกษาอะไร จตใจฟงซานเลอนลอย กคดไมออกหรอมองไมชด แตถาจตใจเขมแขง มความเพยรแรงกลา เจอปญหากส พยายามคดหาทางแกไข ปญญากพฒนาไดด ยงจตใจนนเปนสมาธ สงบมนคงแนวแน ไมมอะไรกวนได กยงคดไดชดเจนมองเหนสวางโลง

พรอมกนนน ในการแสวงปญญา กตองใชพฤตกรรมเกอหนน และเปนเครองมอ เชนตองเดนไปยงแหลงขอมล ตองด าเนนการจดเกบรวบรวมขอมล ตองรจกด รจกฟง รจกสมผส ตองรจกเขาหาผคน รจกพดจา

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๙๙

ถาพดจาสภาพ รจกตงค าถาม รจกพดใหกระชบตรงประเดน และโตตอบเปน เปนตน การแสวงปญญากไดผลด ฯลฯ โดยนยน ปญญากสมพนธกบจตใจและพฤตกรรม

การจดการหรอจดด าเนนการใหระบบความเปนไปของชวตทง ๓ ดาน คอพฤตกรรม จตใจ และปญญาน สมพนธกนในลกษณาการทท าใหชวตดงาม เปนอยอยางไดผลยงขน นแหละ คอการเรยนร การฝก หรอการพฒนาชวต ทเรยกวา สกขา หรอการศกษา และเพราะเปนการพฒนาหรอศกษาอยางเปนระบบครบ ๓ ดานไปดวยกน จงเรยกวา ไตรสกขา

จตใจ และปญญา เปนเรองภายใน เปนสวนเฉพาะตวของแตละบคคล แตพฤตกรรมเปนชวตดานทสมพนธเกยวของกบโลกภายนอก ทงกบเพอนมนษยดวยกนในสงคม และกบวตถทงหลาย เราสามารถใชพฤตกรรมเปนสอในการเขาถงจตใจและปญญา การพฒนาพฤตกรรมจงเปนปจจยส าคญในการพฒนาจตใจและปญญา

ในทางกลบกน พฤตกรรมกเปนสอหรอเปนแดนทแสดงออกของจตใจและปญญา ถาจตใจและปญญาไดมการพฒนาอยางด กจะท าใหคนมพฤตกรรมทดงามเกอกล ดงนน พฤตกรรมของคนจะเปนไปในทางเบยดเบยนบนทอนสงคม หรอเปนไปในทางทสงเสรมเกอหนนตอความเปนอยและกจการทรวมกน กอยทวาจตใจและปญญาไดรบการพฒนาหรอไมเพยงใด

วนย เอาพฤตกรรมเปนจดเชอมโยงเขาสไตรสกขาในตวคน หรอพดอกอยางหนงวา วนยเชอมโยงกบระบบไตรสกขาทพฤตกรรมคอดานศลของคน

อาจพดดวยอกส านวนหนงวา วนย คอการจดระบบพฤตกรรม หรอการจดระบบชวตและสงคมทจะสงเสรมพฤตกรรมของคน เพอชวยใหเขาพฒนาในไตรสกขา

จากจดเรมทพฤตกรรม เมอประชาชนไดอาศยสภาพแวดลอมแหงระบบชวตและสงคมทเกอหนนตอการพฒนาชวตของตน และไดพฒนาทาง

นตศาสตรแนวพทธ๑๐๐

ดานจตใจและปญญามากขน ตวเขาเองกจะมชวตทดงามมความสขมากยงขนพรอมกบทภาวะทพฒนาแลวทางดานจตใจและปญญานน กจะสงผลออกมาทางดานพฤตกรรม ท าใหเขามพฤตกรรมทพงปรารถนา ซงประณตเกอกลหนนเสรมสรางสรรคสงคมใหเปนสภาพแวดลอมทเออโอกาสตอการพฒนาชวตของเพอนมนษย โดยทตวเขาเองจะเปนผปกครองตนเองได และปฏบตตามกฎหมายอยางเปนขอหมายรรวมกน ท าใหวนย ไมวาจะในความหมายของระเบยบระบบทจดตงกตาม ขอก าหนดในการจดตงคอกฎหมายกตาม หรอการจดการใหเปนไปตามระเบยบระบบนนคอการปกครองกตาม ไดผลตามความหมายและความมงหมายทแทจรง อยางมนคงยงยน

นตศาสตร เกยวของโดยตรงกบพฤตกรรมของมนษย หมายความวา พฤตกรรมหรอชวตดานศล เปนแดนสมพนธของนตศาสตร แตการจดสรรดานพฤตกรรมหรอศลอยางเดยว ไมเพยงพอแกการสรางสรรคและด ารงรกษาอารยธรรมของมนษยชาต

การทนตศาสตรใชศลหรอพฤตกรรมเปนแดนเชอมโยงสงผลเขาสแดนแหงจตใจและปญญา ท าใหเกดการพฒนาคนอยางเตมทงระบบ โดยสอสมมตสตวธรรมอนเปนความจรงแทในธรรมชาตใหส าเรจได นตางหากทเปนคณคาทแทจรงของนตศาสตร

ถาการปกครองและกฎหมายขาดจดหมายในการพฒนามนษย คอการปกครองและกฎหมายนนไมเปนเครองมอสอสกขา พอสงคมสงบเรยบรอยและมความพรงพรอมทางเศรษฐกจมากขน ความลมหลงเพลดเพลนมวเมา ความเฉอยชาประมาท และความขดแยงในหมชนกจะแพรหลายขยายตว ตอจากนน สงคมกจะเลอนไหลลงไปในกระแสแหงความเสอม หรอวนเวยนอยในวงจรแหงความเจรญแลวกเสอม เชนเดยวกบอารยธรรมเกาๆ เชน กรก และโรมน เปนตน ทลมสลายไปแลวในอดต

เรองนจะตองส านกตระหนกกนใหมาก เพราะสงคมทเจรญขนใน

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๐๑

ทางเศรษฐกจทพรงพรอมและความเปนอยทสงบเรยบรอยมนคงถงระดบหนงแลว ความโนมเอยงทจะประมาทมวเมาจะแรงเขมมาก จนแมแตจะมมาตรการในการพฒนาทางจตปญญาอย กยงยากทจะชสงคมนนไวได

ยอนมาดการจดตงสงฆะ ในฐานะเปนสงคมทเกดจากวนยเปนตวอยาง ดงทกลาวแลววา มนษยจะไดผลดจากกฎธรรมชาตไดกโดยทมการจดตง เพราะฉะนน พระพทธเจาเมอทรงเขาถงความจรงในกฎธรรมชาต รความจรงนนแลว ทรงเหนวามนษยจะไดประโยชน เขาจะมชวตทดงาม ถาเขาเรยนร ฝกหด พฒนาตวเองใหเขาถงธรรม และเอาความรในธรรม หรอในกฎธรรมชาตมาใชใหเปนประโยชนยงขนไป

แตท าอยางไรจงจะใหประโยชนนเกดเปนผลแกหมมนษยจ านวนมาก กจงตองจดตงขนมาเปนสงฆะ เพอคนทตองการจะฝกศกษาพฒนาตวเองนน จะไดมสภาพความเปนอย สงแวดลอม ระบบการอยรวมกน บรรยากาศและโอกาส ทเออเกอหนนตอการเรยนร ฝก ศกษา พฒนาของเขา เชนการทจะไดเขามาอยใกลชดและเรยนรจากพระพทธเจา หรอจากบคคลทมความรความสามารถสงกวาตน หรอหมบคคลทมความตองการและระดบการเรยนรอยางเดยวกน ใฝในการฝกฝนพฒนา จะไดมาเกอกลตอกนดวยการปรกษาสงสรรค เปนตน

โดยนยนจงเกดม สงฆะ ขนมาเปนชมชนแหงการศกษา เพอใหคนทตองการเขาถงธรรมและไดประโยชนจากธรรม จะไดมโอกาสเรยนรฝกหดพฒนาดงกลาวแลว และเปนศนยกลางทบคคลภายนอกทตองการเรยนรจะเขามาหาในฐานะเปนแหลงของการศกษา และพรอมกนนน พระทมความร ไดเลาเรยนสงขนไปหรอเขาถงธรรมแลว กจะออกจากศนยกลางน ไปใหความรเพอการศกษาของประชาชน

นคองานของวนย ทท าใหมการจดตงขนเปนสงฆะ โดยมหลกแหลงทเรยกวา วด ซงกคอชมชนทเปนแหลงแหงการศกษานนเอง

นตศาสตรแนวพทธ๑๐๒

รวมความวา การใชวนยจดตงสงฆะคอสงฆขนมานน มจดมงหมายน คอเปนการจดระบบความเปนอย สรางสภาพแวดลอมและบรรยากาศตลอดจนระบบความสมพนธในการท ากจการรวมกนทกอยาง ใหเปนสภาพเออตอการทแตละบคคลผเขามาสชมชนน จะไดมโอกาสทจะศกษา เรยนร พฒนาตนเองใหดขน เพอเขาถงชวตทดงามยงขน นคอวตถประสงคของวนย

เพราะฉะนน การปกครองทมกฎหมายเปนเครองมอจดสรรสงคมเพอใหมนษยอยกนโดยสงบเรยบรอยน จงมความมงหมายเพอใหความเปนอยทสงบเรยบรอยนนเปนสภาพทเออตอการทแตละบคคลในสงคมนนจะไดมโอกาสเรยนร ฝกหด ศกษา พฒนาตนใหเขาถงชวตทดงามยงๆขนไป

หมายความวา เราตองการใหหมมนษยมชวตทดงามยงๆขนไป กจงจดใหมการปกครองโดยวางขอก าหนดเปนกฎหมายขนมา เชน ทพระพทธเจาทรงปกครองสงฆดวยวนย ซงมาจดสรรใหความเปนอย การด าเนนชวต สภาพแวดลอม การท ากจการรวมกน ประสานกนเปนระบบทเกอกลตอการพฒนาชวตของหมมนษยไปสความดงามสงสดทเปนจดหมาย

ถาไมมจดหมายน ความเปนระเบยบเรยบรอยกไมมความหมายทชดเจนเพยงพอ ไมมนคงยงยน และไมเปนประโยชนแทจรงแกหมมนษย

การปกครองทแท และกฎหมายทถกตองมจดหมายสอดคลองกบธรรมชาตของมนษย

เมอสงฆะ คอสงฆขยายใหญขน มพระภกษจ านวนมากขน ในการปกครองตอมา พระพทธเจากทรงบญญตใหพระภกษผบวชใหมแตละรปมอปชฌาย คอเมอจะบวชตองมอปชฌาย

อปชฌาย แปลวา ผดแล ซงเรามกจะมองในแงวาเปนผปกครอง แตเมอมองใหตรงแทตามความหมายของพระพทธศาสนา จะเหนวา

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๐๓

อปชฌายมขนเพราะวา บคคลใดกตามเมอสมครเขาบวชมชวตเปนภกษอยในชมชนน กถอเปนการตกลงวา จะเขามารบการฝกฝน มาเรยนร มาสกขาคอศกษา โดยเฉพาะผทบวชเขามาใหม ยงไมรหลกการ แนวทางและวธการในการศกษาปฏบต จ าเปนจะตองไดผดแลแนะน าใหความรพนฐานเบองตน ยงเมอมาอยรวมกนมากๆขน กมปญหาวา ผเขามาใหมนนบางบคคลเขามาแลวอาจจะเควงควางเลอนลอย ไมไดรบการแนะน าใหฝกฝน ศกษา เรยนร แลวกจะไมไดประโยชนจากสงฆะทพระพทธเจาตงขนเทาทควร เพราะฉะนน พระพทธเจาจงทรงบญญตใหมอปชฌายขนมา

อปชฌาย เปนเหมอนผค าประกนตวผบวชตอทประชมสงฆในการบวช กลาวคอ แมวาทประชมสงฆจะพจารณาเหนวาบคคลทสมครเขามา มคณสมบต ควรรบเขาบวชได แตทประชมสงฆกตองการใหมคนทจะรบผดชอบชวยดแลผทบวชใหมนน กจงมอปชฌายมาเปนผประกนตอสงฆ ทจะใหความมนใจแกสงฆหรอทประชมวา บคคลผนเมอบวชเขาไปแลวจะไมเควงควาง ขาพเจาจะเปนผดแล เพอใหมนใจวาเขาจะไดรบการศกษา

โดยนยน จงเหมอนวาไดเกดการปกครองขนเปนระดบขน ตงแตพระพทธเจาผทรงปกครองสงฆใหชมชนทงหมดด าเนนไปในระบบแหงไตรสกขา จนถงพระอปชฌายผดแลใหพระภกษทบวชเขามาใหมในปกครองของตนแตละรปไดรบการศกษา

เพราะฉะนน การปกครองตามความหมายในพระพทธศาสนาจงเปน การปกครองเพอการศกษา หมายความวา การปกครองและความสงบเรยบรอยทเกดจากการปกครองนนมใชเปนจดหมายในตว แตเปนเพยงปจจยคอสภาพเออ เพอชวยใหแตละบคคลบรรลจดหมายแหงการศกษา หรอเพอเปนหลกประกนของการศกษา จงถอเปนคตไดวา การปกครองทมขนเปนเรองของการศกษา และเพอการศกษาทงสน

ในสงคมไทยยคกอนๆ จะเหนไดชดวา ความสมพนธระหวางผปกครองกบ

นตศาสตรแนวพทธ๑๐๔

ผใตปกครองจะเปนแบบอาจารยกบศษย เชน เจาอาวาส เราเรยกวา “อาจารย” คอผทสอน แนะน า ชวยใหเกดการเรยนรและฝกฝนตางๆ ดงทเรายงเรยกเจาอาวาส ตดมาถงปจจบนนวาเปนอาจารย ทงๆทเดยวนทานไมคอยไดท าหนาทนนแลว เพราะสงคมวปลาสคลาดเคลอนไป

ความจรงนน การศกษานนแหละครอบคลมการปกครองอยในตว กลาวคอ ในความสมพนธระหวางอาจารยกบศษยนน เมอ อาจารยสอน และศษยเปนผไดรบความร อาจารยกกลายเปนผปกครองโดยมลกศษยเปนผใตปกครอง การปกครองของอาจารย กคอการคอยดแลใหศษยอยในความดงาม และฝกฝนเพอความดงามยงขนไป เขากบหลกการทวาการปกครองในความหมายของพระพทธศาสนาเปนการปกครองเพอการศกษา และในทสด การปกครองกเปนเรองของการศกษา ดวยการศกษา และเพอการศกษา ดงทเหนกนอยวา อาจารยปกครองศษยดวยการศกษา ซงเปนการปกครองในตว ดวยความสมพนธระหวางครกบศษย ทมความเคารพเปนหลกประกน ท าใหมความเชอถอและเชอฟงดวยด

ถาไมปกครองดวยการศกษาอยางน กตองปกครองดวยอ านาจ เมอปกครองดวยอ านาจกเกดความรสกในเชงปฏปกษ ทเอยงไปในทางทจะขดแยงกน เชน ในการปกครองสงฆปจจบนน เมอการศกษาเสอมโทรมลง กตองหนไปเนนการปกครองดวยอ านาจ เจาอาวาสมอ านาจเปนผปกครอง มกฎเกณฑขอบงคบเปนเครองมอ พระลกวดอยใตปกครองตองท าตาม

ผใตปกครองเหลานนไมมองวาผปกครองคอผเออโอกาสเพอการพฒนาชวตของตน แตมองวา ผปกครองคอผมาคอยบงคบ คอยกดกนเขาจากสงทตองการจะท า จงมความรสกแบบเปนปฏปกษกน ดวยเหตน การปกครองแบบใชอ านาจจงกอใหเกดปญหา เรมตงแตเกดความขดแยงในจตใจเปนตนไป ท าใหยงตองเพมการใชอ านาจ ใชอาญา และจะเนนการลงโทษมากยงขนตามล าดบ ไมใชเปนการปกครองแบบพยายามสราง

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๐๕

คนด แตเปนการปกครองแบบพยายามก าจดคนเลวการปกครองในทางบานเมองทเปนแบบน กจะเปนเชนเดยวกน กลาว

คอ เมอหลกการเพอจดหมายทแทเลอนหายไปแลว ทกอยางกจะวปลาสไปหมดดงนน การปกครองในสมยนของพระสงฆ เราจงเหนวาไมคอยได

ผล เพราะไดกลายมาเปนการปกครองเพอการปกครอง คอปกครองแบบใชอ านาจ พระลกวดจะมความรสกตอเจาอาวาสแบบเปนปฏปกษ อยางนอยกรสกวาเปนผขดขวางผลประโยชนทตองการ แลวใจกไมรบ ความสมพนธทดกไมม เพราะฉะนน กจะมความรสกในทางทอยากจะหรอหาทางทจะละเมดอยเสมอ

ถาจะเอาระบบทถกตอง จะตองรตระหนกในหลกการวา การศกษาคอเนอหาสาระของชวตแหงความเปนพระภกษ การปกครองเปนเครองมอรบใชการศกษา คอเปนการจดระบบความเปนอยความสมพนธและสภาพแวดลอมใหเออตอการศกษาเพอพฒนาชวตใหเขาถงความดงามและประโยชนสขทสงขนไป เมอครอาจารยปกครองลกศษย กเปนการปกครองดวยการศกษา และเพอการศกษา

เราอาจจะเลยนศพท ของประชาธปไตยทบอกว า ระบอบประชาธปไตย คอการปกครองของประชาชน โดยประชาชน เพอประชาชน แลวเรากพดวา ในพระพทธศาสนา การปกครอง คอการปกครองทเปนเรองของการศกษา ดวยการศกษา และเพอการศกษา หลกการนชดเจนมาก การทเราจดระบบการปกครองดวยวนย หรอดวยกฎหมาย กเพอเออตอชวตบคคลทเขาจะไดพฒนา เรยนร มการศกษาเพมขน เพอใหสามารถเขาถงชวตทดงามยงขนไป

รวมความวา วนย มความหมาย• ทงในแงบคคล วาเปนเครองฝกตวของบคคลนนเอง คอเมอ

บคคลนนน าหลกการนมาประพฤตปฏบต วนยกเปนเครองมอ

นตศาสตรแนวพทธ๑๐๖

ของเขาในการทจะไดเรยนรฝกฝนพฒนาชวตของตนเอง และ• ในทางสงคม วาเปนการสรางสภาพเออตอการพฒนาชวต ท

ทงตวเขาเองและคนอนมสวนรวมไดประโยชนดวยกนเปนอนวาไดความหมาย ๒ อยาง ดงนน วนย ในทางพระพทธศาสนา

จงแปลวา การฝก หรอการน าไปใหวเศษ และโดยนยน ตามความหมายในพระพทธศาสนา กฎหมายจงเปนเครองฝกมนษยหรอเปนเครองมอพฒนาชวต

ถาเราไมมองวนยและกฎหมายเปนเครองฝก แลวคนจะมองกฎหมายและวนยในความหมายอยางไร อยางแรกทจะมองคอ มองเปนเครองบงคบหรอบงคบควบคม

ถาพลเมองมองกฎหมายเปนเครองบงคบเมอไร กเรยกวาฐานเสยเมอนน เพราะคนจะมความรสกขดแยง (เชนขดแยงตอความสะดวกสบายขดแยงตอความพอใจชอบใจสวนตว ตลอดจนขดขวางผลประโยชนของตว) ฝนใจ และจงมความคดโนมไปสการทจะละเมดอยเสมอ

มกฎหมายไวจดการปกครองเพอท าใหเกดสงคมด ทคนมโอกาสพฒนาชวตทดงาม

ในทางพทธศาสนานน ฐานเบองแรกคอการเรมจากจดทมองวา วนยเปนเครองฝกมนษย หรอเปนเครองพฒนาชวต เพราะการทเขามาอยรวมชมชนน กคอการทจะไดสภาพความเปนอย สงแวดลอม บรรยากาศ และโอกาสจากระเบยบและระบบการทกอยาง ทจะชวยเกอหนนการเรยนรฝกศกษาพฒนาตวเราทกคนใหเขาถงชวตทดงามยงขน เพราะฉะนน วนยจงเปนเครองฝกตน พรอมทงเปนเครองชวยใหไดสภาพแวดลอมและระบบการอยรวมกนทเออตอการฝกตวนน นเปนการมองมนษยในฐานะเปนสตวผตองศกษาดงทกลาวมาแลว

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๐๗

ถงตอนน ขอใหยอนกลบไปมองความหมายขอท ๓ ของวนย ทหมายถงการปกครอง ทไดกลาวไววา

“ชนท ๓ คอ ก) การใชระเบยบและระบบทจดวางขนนนเปนเครองมอสรางโอกาสใหคนพฒนาชวตใหดยงขน หรอการชกน าดแลใหคนใชระเบยบและระบบนนเปนเครองมอ(ทจะชวยกนท าใหสงคมเปนแหลงอ านวยโอกาสในการ)พฒนาชวตของตน หรอ

ข) การใชระเบยบและระบบทจดวางขนนนเปนเครองมอบงคบควบคมคนใหอยในความสงบเรยบรอย หรอการบงคบควบคมคนใหเปนอยและประพฤตปฏบตด าเนนกจการตามระเบยบและระบบทจดวางขนนน”

ตามทกลาวมาจะเหนวา การปกครองทแทถกตองตามหลก คอขอ ก)ทวาเปนการใชระเบยบและระบบทจดวางขนนน เปนเครองมอเสรมสรางโอกาสใหคนพฒนาชวตใหดยงขน ซงเปนการปกครองทเปนเครองมอของการศกษา หรอเปนการปกครองทเออหรอน าคนใหพฒนาชวตสความดงาม

แตคนจ านวนมากมกมองการปกครองตามความหมายในขอ ๓. ข) ทวา เปนการบงคบควบคมคนใหอยในความสงบเรยบรอย หรออยางนอยกควบคมคนใหปฏบตตามระเบยบระบบนนๆ ซงเปนการปกครองแบบเนนอ านาจ และเปนการปกครองทเปนจดหมายในตวของมนเอง ซงมใชเปนการปกครองทถกตอง จดเปนการปกครองแบบกจการช านาญพเศษเฉพาะทาง ไมชวยเชอมโยงไปสจดหมายทดงามสงขนไป

ถาการปกครองเปนการบงคบควบคมคนใหอยในระเบยบ กฎหมายกเปนเครองมอบงคบควบคมคน

ถาการปกครองเปนการชกน าดแลชวยเสรมสรางโอกาสใหคนฝกศกษาพฒนาตน หรอสรางสภาพเออตอการฝกศกษาพฒนาตนของคน กฎหมายกเปนเครองมอสรางสรรคสภาพเออตอการพฒนาชวตของคน รวมทงเปนเครองมอฝกศกษาพฒนาตนของแตละคน

นตศาสตรแนวพทธ๑๐๘

เมอเราแยกวนยออกมาเปนขอๆ จะยงเหนความหมายนชดเจน วนยเปนชอรวม ซงอาจจะเทยบไดกบค าวาประมวลกฎหมาย วนยไมใชกบขอบญญตแตละขอ บทบญญตแตละขอไมเรยกวาวนย บางครงเราอาจสบสน วนยเปนศพทเอกพจน ไมมการใชเปนพหพจน นอกจากแยกเปนระบบหรอแบบแผนใหญๆคนละอยาง เชน วนยของภกษ และวนยของภกษณ

วนย คอระบบทงหมด ซงตองประสานเปนอนหนงอนเดยวกน บนฐานแหงธรรมคอความจรงของกฎธรรมชาต ตามทไดกลาวไปแลว ระบบนแยกยอยออกไปเปนขอๆ คลายกบมาตราในกฎหมาย แตละขอเรยกวา “สกขาบท”

ค าวา “สกขาบท” นนบอกทศนะของพระพทธศาสนาในเรองนตศาสตรชดเจน

สกขาบท คอ สกขา + บท บท คอขอ และ สกขา คอศกษา สกขาบท จงแปลวา ขอศกษา หรอ ขอฝก กฎแตละขอทบญญตขนมาในวนยเปนขอศกษาทงสน

ถาพระภกษเรยนรพระพทธศาสนาอยางถกตอง จะตองมองกฎหรอพทธบญญตตางๆไมใชเปนขอบงคบ แตตองมองในความหมายวาเปนขอฝกตน หรอเปนขอศกษา คอเปนสกขาบท คลายๆกบเปนแบบฝกหด (ในภาษาปจจบน) ขอก าหนดทกอยางในวนยเปน สกขาบท คอขอฝกตนทงสน

แมแตหลกความประพฤตทใหคฤหสถปฏบต ทเรยกวา “ศล” กเปนค าทเรยกกนตามภาษาชาวบาน ไมเปนทางการ ถาสงเกตจะเหนวา เวลาทโยมขอศล จะกลาววา “ปญจะ สลาน ยาจามะ” แตเวลาทพระให พระจะสรปวา อมาน ปญจะ สกขาปทาน, สเลนะ สคะตง ยนต เปนตน ซงฟองชดวา ศล เปนค าทชาวบานเรยก แตพระเรยกวา สกขาบท โยมขอศล พระใหสกขาบท (โยมขอศล พระบอกใหตงใจถอปฏบตเอาแลวจะเกดเปนศลขนในตวเอง)

ขอใหสงเกตสกขาบทแตละขอ เชนวา ปาณาตปาตา เวระมะณ

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๐๙

สกขาปะทง สะมาทยาม แปลวา ขาพเจาขอรบถอปฏบตขอฝกขอศกษาทจะเวนจากการท าลายชวต อะทนนาทานา เวระมะณสกขาปะทง สะมาทยามแปลวา ขาพเจาขอรบถอปฏบตขอฝกขอศกษาทจะงดเวนจากการถอเอาของทเขาไมไดให ดงนเปนตน ทกขอเปน สกขาบท หมายความวา พระพทธศาสนามองมนษยเปนสตวทตองศกษา เพราะฉะนน มนษยจะมชวตทดงามไดกตองฝก ตองศกษา สกขาบททง ๕ ทเรยกกนวาศล ๕ ขอน เปนขอปฏบตส าหรบฝกฝนพฒนาตนเพอใหชวตดงามยงขน ไมใชขอบงคบ

เปนอนวา วนยแยกยอยออกเปนขอๆ เรยกวา “สกขาบท” นคอขอบงชดวา เรามองวนย ตวบทกฎหมาย บทบญญตตางๆ เปนเรองของการศกษาหรอการพฒนาชวตของมนษยทงสน

เมอใดเราปฏบตตามสกขาบทไดแลว ตงอยในวนย จงจะเปนผมศล ศลคอคณสมบตของคนทปฏบตตามวนย หมายความวา ศลเกดขนทตวคนเมอเขาปฏบตตามหรอตงอยในวนย

ในภาษาไทยเวลานสบสนมาก วนยกบศลกแยกกนไมออก ศลกบสกขาบทกใชกนสบสน

วนย คอการจดตงวางระบบและระเบยบแบบแผน กบทงตวบทกฎหมาย ระเบยบ กฎเกณฑกตกา ทเปนขอก าหนดในการจดตง รวมทงการจดการใหคนประพฤตปฏบต หรอใหกจการด าเนนไปตามตวบทกฎหมายเปนตนนน

เมอคนตงอยในวนย โดยปฏบตตามสกขาบท กเปนผมศล ศลจงเปนคณสมบตของคน เปนสภาพการฝกฝนพฒนาทอยในตวคน

สรปอกครงหนงวา วนย เปนระเบยบชวตและระบบกจการของสงคมมนษย ทจดตงขนมาดวยปรชาญาณทเขาถงความจรงของกฎธรรมชาต เพอใหมนษยไดประโยชนจากธรรมคอความจรงของกฎธรรมชาตนนและจะไดมชวตทดงาม วนยจงตองตงอยบนฐานของความเขาใจในความ

นตศาสตรแนวพทธ๑๑๐

จรงนน และการทมนษยจะเขาถงความดงามนได มนษยจะตองเรยนร ตองฝกหดพฒนาตน วนยเปนเครองมอพฒนา ทจะน าพามนษยใหเขาถงธรรม และไดประโยชนจากธรรมนน

ถามองเชนน กจะเหนความหมายของวนยดขน

กระบวนวธในการบญญตขอกฎหมายกฎหมายโดยหลกการ กบกฎหมายโดยบญญต

เมอพระพทธเจาจะทรงบญญตสกขาบทแตละขอ ทมารวมกนเปนวนยน พระองคตรสแสดงวตถประสงคทกครงวา ททรงบญญตสกขาบท คอ ขอฝก หรอกฎแตละขอน เพออะไร ซงไดแกวตถประสงค ๑๐ ประการ (วนย.๑/๒๗; อง.ทสก.๒๔/๓๑) จดไดเปน ๕ หมวด คอ

๑. เพอประโยชนแกสงฆหรอสวนรวม๒. เพอประโยชนแกตวบคคล๓. เพอประโยชนแกชวตของมนษย๔. เพอประโยชนแกประชาชนทวไปในสงคมใหญทแวดลอม๕. เพอประโยชนแกตวพระศาสนาทง ๕ หมวดนแยกยอยเปนหมวดละ ๒ ขอ ดงน๑. เพอประโยชนแกสงฆหรอสวนรวม๑.๑ “สงฆสฏตายะ” เพอความยอมรบวาดแหงสงฆ คอ เพอ

ความดงามของสถาบนสงฆทงหมดโดยสวนรวม ทจะมความเรยบรอย อยกนดวยด ดวยการตงวนยขนมาบนฐานแหงการยอมรบรวมกน ทวา “ยอมรบวาดแหงสงฆ” หมายความวา พระพทธเจาไมใชวธบงคบขนใจ แตทรงบญญตสกขาบทเพอผลดรวมกน และโดยความยอมรบรวมกน

๑.๒ “สงฆผาสตายะ” เพอความผาสกแหงสงฆ ไมใชเฉพาะแตอยเรยบรอยด ตองอยสบายดวย และเปนความสบายของสวนรวม

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๑๑

๒. เพอประโยชนแกตวบคคล๒.๑ เพอก าราบคนหนาดาน (ทมมงก = ผเกอยาก)๒.๒ เพอความอยผาสกของภกษผมศลเปนทรก

พดสนๆวา เพอสงเสรมคนทประพฤตด และก าราบคนทประพฤตชว หรอเพอปดชองคนราย-ใหโอกาสคนด

๓. เพอประโยชนแกชวตของมนษยเอง คอค านงถงผลดและผลรายทจะเกดกบชวตของมนษย เชน เรองความด ความชว เปนตน โดยมงทจะสรางสภาพเออตอชวตทดงาม

๓.๑ เพอปดกนผลเสยหายทจะเกดในปจจบน๓.๒ เพอปองกนผลเสยหายทจะเกดในอนาคต

๔. เพอประโยชนแกประชาชนทวไป คอ เพอผลดแกจตใจของประชาชน ท าใหคนมจตใจผองใสดวยอาศยความดงามของพระสงฆเปนสอ

๔.๑ เพอความเลอมใสของประชาชนทยงไมมความเลอมใส๔.๒ เพอความเลอมใสยงๆขนไปของประชาชนทมความเลอมใสอยแลว

สองขอนมงเพอประโยชนแกประชาชนเอง เพราะวาความสมพนธระหวางพระศาสนากบประชาชนมจดเรมตนอยทท าใหเขามจตใจทสงบ แชมชน สบาย ผองใส เกดศรทธา มปตและความสข เปนกศลพนฐานทจะน าไปสคณความดทสงยงขนไป

๕. เพอประโยชนแกตวพระศาสนา๕.๑ เพอใหสทธรรม คอธรรมทแท หรอหลกการทแทของพระ

ศาสนา ด ารงอยไดมนคงยงยน๕.๒ เพออนเคราะหวนย คอ เพอชวยค าจนใหระเบยบแบบแผน

และระบบการตางๆ เกดมผลในการปฏบตตามหลกการอยางหนกแนนมนคง เปนไปตามวตถประสงคอยางยงยน (เพอใหวนยเกดผลสมวตถประสงค)

นตศาสตรแนวพทธ๑๑๒

แตละครงทพระพทธเจาบญญตสกขาบท พระองคจะทรงแถลงวตถประสงคเหลานทกครง เพราะฉะนน จะขอเลาวธบญญตสกขาบทในพระวนยของพระพทธเจา (วนยคอรวมสกขาบททงหมด)

กลาวตามววฒนาการในสงฆะ เมอสงฆคอชมชนของพระภกษยงเลกอย (เมอพระพทธเจาตงสงฆใหมๆ) บคคลทเขามาในตอนแรกรชดในวตถประสงคของชวตและการอยรวมกนในสงคมนวา เราเขามาเพอจะพฒนาชวต ดวยการเรยนร และฝกตนในไตรสกขา เพอเขาถงชวตทดงามทประเสรฐ ตามหลกการของพระพทธศาสนาทถอวา มนษยจะประเสรฐดวยการฝก ถาไมฝกหาประเสรฐไม ผทฝกแลวหรอศกษาแลวเปนผประเสรฐสด แมยงกวาเทพเจา

หลกการของพระพทธศาสนามอยางไร ผเขามารตระหนกชดเจนอยแลว ดงนน สงฆะในระยะแรกจงด ารงอยโดยไมมกฎหรอขอบงคบ วนยมอยโดยหลกการอยางเปนไปเอง วนยมอยแลวทงๆทไมมสกขาบท มแตเพยงหลกการ และขอนดหมาย หรอขอหมายรรวมกนตามหลกการนน

ใหตงขอสงเกตวา วนย ไมจ าเปนตองมสกขาบท คอมระบบแบบแผนโดยไมตองมขอบญญต หรอมการปฏบตตามหลกการโดยไมตองมขอก าหนด

ตอนแรกมวนยโดยไมตองมสกขาบท พระกอยกนไดดวยด โดยถอหลกการ ปฏบตไปตามหลกการ มหลกการเปนเครองรกษาควบคม ดงปรากฏวา ในวนอโบสถ เมอภกษทงหลายประชมกน พระพทธเจากทรงแถลงหลกการของพระพทธศาสนา เปนการทบทวนวาพระพทธศาสนามอดมการณอยางน มหลกการอยางน (พดสนๆ วา มแตโอวาทปาตโมกขคอหลกการแมบท ไมมอาณาปาตโมกข คอกฎหมายแมบท) ทรงปฏบตเชนนตลอดมาเปนเวลาประมาณ ๒๐ ป จนกระทงเมอมการบญญตสกขาบทแลว จงทรงบญญตใหภกษทงหลายประชมกนทบทวนตรวจสอบ

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๑๓

ความประพฤตดวยสกขาบทเหลานน (พดสนๆ วา ตอจากนนจงมอาณาปาตโมกข) (อง.อฏก.๒๓/๑๑๐/๒๐๗; วนย.อ.๑/๒๑๒, ๒๑๔, ๒๔๘; อ.อ.๓๑๙)

ขอยกตวอยางหลกการใหญๆ เชนทเราน ามาสวดกนวา “ไมท าชว ท าความด ท าจตใจใหผองใส” หรอ “นพพานเปนบรมธรรม” หรอ “บรรพชตในพระพทธศาสนา มลกษณะส าคญคอเปนผไมท ารายใคร ไมเบยดเบยนใคร” หลกการเหลานพระพทธเจาทรงแถลงทบทวนกบทประชมของพระสงฆ โดยไมมขอบญญตยอยละเอยดลงไปเปนกฎขอบงคบทจะลงโทษแกผท าผด พระสงฆในระยะแรกอยกนดวยหลกการ

ความเปนมาของการทจะบญญตสกขาบทมเรองราวทนาสนใจวา (วนย.๑/๗-๘) ครงหนงพระสารบตรซงเปนอครสาวกของพระพทธเจา ไดทลถามพระพทธเจาเกยวกบศาสนาของพระพทธเจาในอดตทพดถงในขณะนน ซงมพระพทธเจาทออกพระนาม ๕ พระองค

พระสารบตรทลถามวา ศาสนาของพระพทธเจาพระองคไหนทมนคงยงยน ของพระองคไหนไมมนคงยงยน พระพทธเจาตรสตอบวา ศาสนาของพระวปสส พระสข และพระเวสสภ ตงอยไมนาน ไมมนคงยงยน แตศาสนาของพระกกสนธะ และพระโกนาคมนะ ตงอยมนคงยงยนยาวนาน

พระสารบตรทลถามตอไปวา เพราะเหตใดศาสนาของ ๓ พระองคแรกจงไมมนคงยงยน และเพราะเหตใดของ ๒ พระองคหลงจงมนคงยงยน พระพทธเจาตรสเฉลยวา เพราะวา พระพทธเจา ๓ พระองคทออกพระนามมาขางตนนน ไมคอยจะไดทรงสงสอน และมค าสอนทเปนหลกการตางๆนอย อกทงไมไดทรงบญญตสกขาบทไว และไมไดมการประชมทบทวนประมวลบทบญญตทเรยกวา “ปาตโมกข” ตางจากศาสนาของพระพทธเจา ๒ พระองคหลง ซงมค าสงสอนมาก มการบญญตสกขาบทคอตราขอกฎหมายไวเปนแบบแผน เรยบรอย

พระพทธเจาทรงเปรยบเทยบวา พระภกษทงหลายมาจากชาต

นตศาสตรแนวพทธ๑๑๔

ตระกลตางๆกน ภมหลงตางๆกน เหมอนกบดอกไมนานาพนธทเขาน ามาวางบนพนกระดาน ถาไมไดรอยไวดวยเสนดาย ลมมากพดกระจยกระจาย แตถาเอาดายรอยไวกจะคมกนอย แมลมพดมากจะไมกระจยกระจาย

ส าหรบพระพทธเจาพระองคน เวลานนมหลกค าสอนมากแลว แตยงไมไดบญญตสกขาบท พดงายๆวากฎหมายยงไมม พระสารบตรจงทลอาราธนาวา ถาเชนนน เพอจะใหพระศาสนาของพระองคในบดน มนคงยงยนตอไป ขอใหพระองคทรงบญญตสกขาบท พระพทธเจาตรสตอบวา “ยงไมถงเวลา”

พระพทธเจาทรงทราบดวาเมอใดจะถงเวลา คอเมอมเหตเกดขน มขอเสยหายเกดขน จงจะทรงบญญตสกขาบท และขอเสยหายตางๆ นนจะเกดขนเมอ สงฆะน

๑. ตงมาไดเปนเวลายาวนานพอสมควร๒. ขยายตวใหญโตขน๓. มผลประโยชนเกดมากขนเมอนนแหละจะเกดปญหามขอเสยหายขนมา และจะทรงบญญต

สกขาบท นเปนแนวทศนะอยางหนงของพระพทธศาสนาทเกยวกบนตศาสตร

ผลประโยชนเปนเรองใหญทพระพทธเจาทรงเนนความส าคญ นคอเรองของมนษย แมแตในพระสตรทตรสถงการปกครองของมนษย กตรสวา แตเดม มนษยยงไมมการปกครอง ตอมามผคนจ านวนมากขน และมผลประโยชนเกดขน ซงในยคแรกเปนเรองของพชผลในทดน จงมการจดแบงสรรปนเขตทดน และตอมากเกดมการขดแยงแยงชงผลประโยชนในทดนนน จงมการตงผปกครองขนมา

ดวยเหตน ในพระพทธศาสนาจงเลาประวตการเกดขนของผปกครองโดยถอเปนเรองของววฒนาการในสงคมมนษย (ท.ปา.๑๑/๖๑-๖๓/๙๙–๑๐๑) ตาง

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๑๕

จากในศาสนาพราหมณทถอวา พระพรหมเทพเจาจดตงก าหนดผปกครองมาให และเมอมการปกครอง กตองมกฎเกณฑขอบงคบ อยางนอยกคอขอตกลงกน จงมสงทเรยกวา กฎหมาย (กฎหมายนศาสนาพราหมณกวาเปนบญญตของพระพรหมเชนกน)

ขอก าหนดของกฎหมาย หรอสกขาบทในวนย ทานบญญตไวกเพอใหไดผลตามหลกการ ดงวตถประสงคทง ๑๐ ประการ ทกลาวแลวขางตน ซงพดไดวา ขอสดทาย คอ ขอ ๑๐ เปนขอทคมและคลมทงหมด

วตถประสงคขอท ๑๐ ตามค าบาลวา “วนยานคคหาย” แปลวา เพออดหนนหรอค าจนวนย หมายความวา บญญตสกขาบท คอตรากฎหมายขน กเพอค าจนระบบทจดตงไว หรอพดอกความหมายหนงวา เพอเกอหนนการปกครอง

เมอผลเปนไปตามวตถประสงคทง ๑๐ ประการนน กจะเกดสภาพเออโอกาสและเกอหนนใหสมาชกทกคนของสงคม/สงฆะ สามารถพฒนาชวตสความดงามและประโยชนสขทสงยงขนไป ดงกลาวขางตน

หนกลบมาพดเรองการบญญตสกขาบทวา ตอมามเหตไมดไมงามเกดขนซงพระสงฆและประชาชนตเตยน พระพทธเจาจงทรงเรมบญญตสกขาบท ในการบญญตสกขาบทแตละขอ หรอแตละมาตราน พระพทธเจาทรงปฏบตตามล าดบท านองน คอ

๑. มพระภกษท าเรองเสยหายเกดขน๒. ประชาชนหรอพระสงฆกลาวตเตยนวาเปนสงเสยหาย ไมดไม

งามแลว เรองมาถงพระพทธเจาพระสงฆเองถอเปนหนาท พอไดยนประชาชนโจษขานวาพระองค

นนองคนประพฤตไมเหมาะ กจะมพระน าความมากราบทลพระพทธเจา พระพทธเจากทรงเรยกประชมสงฆ ใหพระภกษทงหลายมาประชมกน และเรยกตวบคคลทท าความผดเสยหายนนมาซกถามในทประชม เมอ

นตศาสตรแนวพทธ๑๑๖

ยอมรบวาเปนความจรงแลว พระพทธเจาจะทรงชแจงโทษความเสยหายวาการกระท านนไมดไมถกตองอยางไร ขดกบหลกการของพระพทธศาสนาอยางไร เมอชแจงเสรจแลวจงตรสวาจะทรงบญญตสกขาบท โดยทรงแถลงวตถประสงค ๑๐ ประการในการบญญตสกขาบท แลวจงทรงบญญตสกขาบท วา

“ภกษทงหลาย เธอทงหลายพงยกสกขาบทขนแสดง (เปนหลกอางอง) ดงนวา . . .”โดยนยนจงเกดเปนขอบญญตทเรยกวาสกขาบท ขนมาทละขอ

สกขาบทแตละขอนนมบญญตตนเดมกอน หากตอมาปรากฏวายงไมเหมาะเชนควรมขอยกเวน และจะทรงปรบปรงหรอแกไขเพมเตม กทรงเรยกประชมสงฆอก แลวตรสชแจงเหตทเกดขน และปรบแกสกขาบทนนใหม

การบญญตครงแรก เรยกวา มลบญญต หรอบญญตเดม สวนขอแกไขเพมเตม เรยกวา อนบญญต สกขาบทบางสกขาบทจงมทงมลบญญตและอนบญญต และอนบญญตนนอาจจะมหลายครงดวย

ขอยกตวอยางเชน ครงหนงพระภกษเดนทางไปกบภกษณ ประชาชนตเตยนวา พระเดนทางไปกบภกษณ สงสยวาจะเปนสามภรรยากน ชาวบานโจษขานกนไป ตเตยนใหเสยหาย พระพทธเจาทรงเรยกประชมสงฆและด าเนนขนตอนตามแบบแผน แลวทรงบญญตสกขาบทวา ไมใหพระภกษเดนทางไกลไปไหนกบภกษณ นเปน มลบญญต

ตอมาปรากฏวา เมอมการเดนทาง ภกษไมยอมเดนทางรวมกบภกษณ และเมอแยกกนเดนทาง ภกษณถกประทษราย เกดปญหาเปนเรองมาถงพระพทธเจา กทรงประชมสงฆ และทรงบญญตสกขาบทแกไขเพมเตมจากมลบญญตวา ไมใหเดนทางรวมกน เวนแตสมย คอ เมอมเหตอนสมควร ไดแก หนง เดนทางไปกบกองคาราวาน สอง มภยอนตราย (วนย.๒/๔๕๒/๒๙๐) ขอทบญญตแกไขเพมเตมใหมนเรยกวา อนบญญต

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๑๗

กฎหมายทแทประสานประโยชนของบคคลกบสงคมและประสานสมมตของมนษย เขากบความจรงแทของธรรมชาต

ขอย าวา วนยทเราเรยกวากฎหมายนน ไมถอความเปนระเบยบเรยบรอยหรอความสงบเรยบรอยเปนจดหมาย แตเปนการสรางสภาพเออคอ เพอใหมความสงบเรยบรอย ทจะชวยเกอหนนใหบคคลแตละคนมโอกาสพฒนาชวตสจดหมายทดงามยงๆขนไป คอ เปนการสรางสภาพเออตอการศกษานนเอง

เพราะฉะนน เราจงพดวา การทมกฎหมายหรอมวนยน กเพอเปนเครองสรางสภาพเออตอการทคนจะพฒนาตน คอพฒนาความสามารถทจะมชวตทด เพราะเราถอวา มนษยเปนสตวทตองเรยนตองศกษา ไมใชวามนษยจะมชวตทดไดเลยทนท และยงกวานน ยงมคณคาดงามสงสงขนไปทชวตมนษยควรจะไดจะถงยงขนไปๆ อก

เปนอนวา การตงกฎเกณฑ หรอกตกาสงคมน๑. เพอสรางสภาพทมนษยจะอยกนดวยความสงบเรยบรอยเปนอนด๒. เพอใหสภาพทสงบเรยบรอยนน เปนเครองเกอหนนตอการทมนษย

เหลานนทกๆ คนจะเขาถงชวตทดงามยงๆขนไป คอเปนการสรางสภาพเออตอการทบคคลจะไดพฒนาความสามารถทจะมชวตทด

กฎหมายไมไดมขนเพยงเพอสรางสภาพเออตอการมชวตทดเทานน แตสรางสภาพเออตอการทเขาจะพฒนาความสามารถทจะมชวตทดยงขนไปดวย

มองในแงของพระพทธศาสนา ขอหลงนส าคญกวา คอการจดสรรสภาพทเออตอการทบคคลจะไดพฒนาความสามารถทจะมชวตทดเพราะเราถอตามความจรงของธรรมชาตวามนษยเปนสตวทตองเรยนร ตองฝก ตองศกษา จงจะสามารถมชวตทดงามตอไป

ถามองงายๆ เราอาจจะคดวา ขอใหกฎหมายสอดคลองกบหลกศล

นตศาสตรแนวพทธ๑๑๘

ธรรมกแลวกน เมอคนมศลธรรมไดกดแลว คอเรายอมรบวาศลธรรมเปนหลกทดอยแลว เราจงคดวาจะท าอยางไรใหศลธรรมมผลปฏบตในสงคม เพราะวาหลกเกณฑของศลธรรมนนไมมเครองบงคบ อาจจะไมไดผล จงตองเอากฎหมายมาชวย

ยกตวอยางเชน เราถอวาศล ๕ ดแลว ถาคนประพฤตตามศล ๕ หมด สงคมกเรยบรอย แตท าอยางไรจะใหคนประพฤตตามศล ๕ นน กตองตรากฎหมาย รฐกเอาใจใสวางกฎเกณฑกตกาขอบญญตขนมา เพอจะใหศลธรรมไดผล กฎหมายจงสอดคลองกบระบบศลธรรม

แตทจรง ลกลงไปไมใชเพยงแคนน ศล ๕ กเปนขอฝกคน คอแตละขอเปนเพยงสกขาบทเทานน เราจะเอากฎหมายมาบงคบใหคนมศล ๕ ยงไมถก แตท าอยางไรจะเอากฎหมายมาชวยใหคนพฒนาตนใหมศล ๕ หรอสรางสภาพเออตอการทคนจะ(พฒนาตนให)มศล ๕ เพอจะไดสามารถเขาถงชวตทดงามยงขนไป เพราะฉะนน เราจะตองมงในแงวา จะท าอยางไรใหคนมโอกาสพฒนาความสามารถทจะมชวตทดตางหาก เราตองการอนน

เมอมองในแงนจงถอวา การสรางสภาพแวดลอมทเออตอการศกษาเพอใหคนพฒนาความสามารถทจะมชวตทด เปนเรองทส าคญอยางยง การจดระบบกจการอะไรตางๆ ของสงคมจะมจดหมายรวมอยทน

ในเรองน สงคมจะตองเอาอยางใดอยางหนงในการทจะตองมจดหมายทดงามชดเจน ถาไมมการสรางความรความเขาใจและก าหนดจดหมายทชดเจนไว กจะมจดหมายทไมรตว ซงเปนการเสยงตออนตราย เพราะอาจจะเปนจดหมายทไมเคยนกถงและไมเคยยกขนมาตรวจสอบ และกลายเปนจดหมายทผดพลาดกได

ทกคนมความเขาใจเกยวกบธรรมชาตของมนษยอยในใจของตนอยางใดอยางหนง แมไมไดพดออกมาและไมชดแกตนเอง แตเวลาตดสนใจทกครง จะตองมความเขาใจนแฝงก ากบอยเบองหลง ถาความเขาใจและ

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๑๙

ความมงหมายนไมไดรบการพฒนาและไมเคยจบยกขนมาตรวจสอบ กอาจกอความผดพลาดได และกจะกลายเปนการสรางผลรายแกสงคมโดยไมรตว

เปนอนวา เมอเราจะสรางสภาพเอออยางทวาน เรากจงจดตงชมชนขนมา ชมชนทมสภาพเออตอการศกษาของคนคออยางไร ถาใชศพทพระกคอ “ชมชนแหงกลยาณมตร”

หมายความวา บคคลทมาอยดวยกน เรมตงแตองคพระศาสดาหรอผน า เปนกลยาณมตรคอผทจะชวยเกอหนนผอนในการทจะพฒนาชวตไดด ใหเปนชวตทเจรญงอกงามมความสขยงขน พระภกษทงหลายทมาอยดวยกน กคอมาชวยกน มาเออตอกน มาอดหนนกน ใหแตละบคคลพฒนาตนใหเขาถงชวตทดงามยงขน เพราะฉะนนเราจงสรางชมชนแหงกลยาณมตรขน

ดวยการก าหนดวางหรอบญญตสกขาบทเหลาน สกขาบททงหลายจงเปนทงขอฝกคน และเปนเครองมอสรางชมชนแหงกลยาณมตร ใหบคคลทเขามาอยรวมกนเปนปจจยเออตอกน ในการเขาถงชวตทดงาม กคอ เพอการศกษานนเอง

เพราะฉะนน สงฆะ คอชมชนน จงมประโยชนทจะใหชวตของแตละบคคลไดรบประโยชนจากสงฆะ เมอแตละคนไดประโยชนจากสงฆะ แตละคนนนกตองเปนสวนประกอบหรอสวนรวม ทจะตองชวยเออเฟอเกอตอสงฆะดวยเชนกน เปนการเออตอกนระหวางสงคมกบบคคล ไมใชขางเดยว คอ ไมใชบคคลเพอสงคม หรอสงคมเพอบคคล

เราสรางสงคม/สงฆะขนมา เพอใหมสภาพเออตอการทบคคลนนจะพฒนาตวไดดวยดสการเขาถงชวตทดงาม และสงฆะนนจะด ารงอยดวยด กดวยการทบคคลแตละคนนนเปนสวนรวมทด เพราะฉะนน จงมหลกการและบทบญญตวา แตละบคคลจะตองมความสมพนธกบสงคม/สงฆะทเปนสวนรวมนนอยางไร และกจะมหลกการขนมาอยางหนงในแงทเกยวกบวนยวา พระภกษจะตองถอสงฆะเปนใหญ คอถอสวนรวมเปนใหญ

นตศาสตรแนวพทธ๑๒๐

มพระด ารสของพระพทธเจาเองวา“เราเคารพธรรม (คอถอหลกการแหงความจรงความถก

ตองดงาม ตวกฎธรรมชาต) แตเมอสงฆเตบใหญขน เรากเคารพสงฆดวย” (อง.จตกก.๒๑/๒๑๒๕)เพราะฉะนน เมอสงฆะคอชมชนสงฆขยายใหญขน พระพทธเจา

จงทรงมอบอ านาจใหสงฆ ตอนแรกพระพทธเจาทรงตงสงฆะขน พระองคทรงบวชใหแกผขอเขามาในสงฆะ ดวยพระองคเอง ใครตองการจะเขามาในสงฆะ พระองคกทรงรบเอง ทรงพจารณาคณสมบตเอง แตเมอสงฆะใหญขน พระพทธเจาทรงมอบอ านาจใหสงฆะบวช จงตองตงกฎเกณฑและระเบยบการด าเนนการในการบวชขนมา เชนวา

๑. ตองมทประชม องคประชมตองมภกษ ๑๐ รปขนไป คอก าหนดองคประชม

๒. ตวผทขอบวช ตองมคณสมบตดงนๆ๓. มวธด าเนนการบวช เชน เมอเรมการประชม จะตองมภกษรป

หนงทมสตปญญาความสามารถ ท าหนาทเปนผด าเนนการประชม เปนผซกถามคณสมบตของผขอเขามาเปนสมาชกใหม ทงซอมขางนอกทประชม แลวซกถามเอาจรงในทประชม ใหทประชมพจารณาตรวจสอบวาผนมคณสมบตทจะบวชไดหรอไม จะยอมรบเขาสสงฆไดหรอไม

พรอมนนกใหมอปชฌายเปนตวประกนทจะใหความมนใจแกสงฆวา ผทเขามาบวชนนจะไดรบการศกษาอยางแนนอน ไมเควงควางเลอนลอย

นคอการบวช ซงเปนเรองของสงฆกรรม แตมาปจจบนนมกเหลอเพยงเปนพธ จนกระทงผทเขาไปรวมกจกรรมนนไมรวาท าอะไรกน แตทจรงคอการรบสมาชกใหม ซงตองมการตรวจสอบคณสมบต

เนองจากพระพทธเจาเองทรงใหถอสงฆะเปนใหญ พระองคกเคารพสงฆ จงทรงมอบอ านาจใหสงฆด าเนนการ เรมแตก าหนดใหมองคประชมวา

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๒๑

การทจะท ากจการระดบนตองใชองคประชมเทาน เชน ถาสวดปาตโมกข ตองใช ๔ รปขนไป ถารบกฐนตอง ๕ รปขนไป ถาจะบวชภกษตอง ๑๐ รปขนไป ตอมากมอนบญญตวาในถนไกลชายแดน ทเรยกวาปจจนตประเทศ หาพระยาก และพระทจะไปกเปนผทไดผานการฝกอบรมมาดพอสมควรแลว จงยอมลดหยอนใหวา ใหองคประชมมพระเพยง ๕ รปได เปนตน

ทวามาน เปนเรองชวตของสงฆ แตขอส าคญกคอ ใหภกษถอสงฆเปนใหญ พระพทธเจากทรงเคารพสงฆ เพราะฉะนนพระภกษจะตองถอประโยชนสวนรวมเปนใหญ

พระภกษ แมแตเปนพระอรหนต เมอมกจการของสวนรวมเกดขน ถาไมมาเขาทประชม กอาจถกลงโทษ มพระอรหนตถกทประชมลงโทษในประวตของพระพทธศาสนาหลายองค อยาไดนกวาพระอรหนตพนโทษ ในแงของธรรมทานพนโทษคอไมมกเลส แตในแงของวนยไมพน

วนยตงอยบนฐานของธรรม และเพอธรรม แตแยกออกเปนคนละเรองกน ธรรมเปนเรองของความจรงแทในธรรมชาต สวนวนยเปนเรองของสมมตเพอหนนธรรม แตสมมตไมจ าเปนตองรอธรรม

คนท ากรรมชว ฝายธรรมวามกฎธรรมชาตเปนกฎแหงกรรม เขาจะไดรบผลตามกรรมของเขา แตวนยไมรอ วนยจงตงกรรมสมมตขนมา และน าผกระท าความผดเขามาในกลางทประชมและลงโทษ วนยไมรอธรรม จงไมรอกรรมตามธรรมชาต วนยจงจดการทนท

ในเรองนยงมชาวพทธทเขาใจไมคอยถกตองวา ใครท ากรรมชว เราไมตองท าอะไร เดยวเขากตองรบผลกรรมของเขาเอง การมองอยางนแสดงวาพลาดแลว

ในพระพทธศาสนามหลกการ ๒ อยาง คอ ธรรม กบ วนย ในเรองของสงคม ถาผด วนยจดการทนท หมายความวา วนยมวธด าเนนการเพอใหธรรมส าเรจเปนผลในสงคม มฉะนน ในทสด ถาเราไมเอาใจใส การ

นตศาสตรแนวพทธ๑๒๒

ปฏบตตามธรรมกจะคลาดเคลอนไป และสงคมกจะคลาดจากธรรมอยางไรกตาม จะตองท าความเขาใจลกลงไปอกขนหนง กลาวคอ

แทจรงนน ทพดวา “วนยไมรอธรรม” เชน เมอมภกษท าความผด วนยและสงฆจะไมรอใหกรรมแทตามกฎธรรมชาตแสดงผล แตสงฆจะน าเอากรรมสมมตตามวนยมาใชจดการกบภกษนนทนท การทพดอยางนนบวาเปนส านวนพดในระดบหนง

จะตองไมเขาใจผดไปวามนษยแยกตวเองพนเหนอกฎธรรมชาตได เพราะวาการจดตงตางๆ โดยสมมต และปฏบตการตางๆ ในทางวนยทกอยางนน แททจรงกคอความสามารถพเศษของมนษย ทน าเอาปจจยในฝายของตนเองเขาไปเปนสวนรวมในกระบวนการแหงเหตปจจยของธรรมชาต เพอใหบงเกดผลดแกมนษยในทางทดงามพงปรารถนา

พดอกอยางหนงวา วนย หรอระบบสมมตทงหมด กคอการทมนษยน าเอาปญญาและเจตจ านง ซงเปนคณสมบตธรรมชาตอนวเศษทตนมอย มาเพมเขาไปเปนปจจยพเศษในกระบวนการแหงเหตปจจยของธรรมชาต เพอใหกระบวนการของเหตปจจยนน ด าเนนไปในทางทจะกอใหเกดผลดแกชวตและสงคมของตน โดยสอดคลองกบปญญาและเจตจ านงของมนษยนนเอง

ปญญา และ เจตนาหรอเจตจ านงทประกอบดวยคณสมบตตางๆ นนกเปนธรรมชาตนนเอง แตเปนธรรมชาตดานนามธรรม และเปนธรรมชาตสวนพเศษ ซงเกดขนดวยการฝกศกษาพฒนาทเปนศกยภาพของมนษย

พดสนๆ วา วนย คอการน าเอาปญญาและเจตนาทเปนธรรมชาตพเศษของมนษย เขาไปรวมเปนปจจยทจะผนแปรกระบวนการแหงเหตปจจยของธรรมชาต ใหเปนไปในทางทจะเกดผลดแกตนในเชงสงคม

ความพเศษและความประเสรฐของมนษย ทท าใหเกดวฒนธรรมและอารยธรรมขนมา อยทน ถามนษยไมรจกใชคณสมบตเหลานใหเปนปจจย ความเปนมนษยจะมประโยชนอะไร

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๒๓

การทกจกรรมตางๆ ทเกดจากปญญาและเจตจ านง/เจตนาของมนษย จะเปนปจจยทมคณภาพและประสทธภาพ ซงจะชกน าใหกระบวนการแหงเหตปจจยทงหลายด าเนนไปในทางทจะกอใหเกดผลดแกมนษยตามความตองการของปญญาและเจตจ านงไดจรงนน ยอมเปนขอเรยกรองหรอบงคบอยในตววา มนษยจะตองพฒนาปญญาและเจตจ านงในจตใจของตนอยตลอดเวลา เพอพฒนาปจจยตางๆ ใหน าไปสผลทตองการไดจรง

ขอยอนกลบไปย าวา บคคลตองเกอหนนตอสงฆะ โดยเคารพสงฆคอถอสงฆเปนใหญ การทอยรวมกนในสงคมจะตองสงเสรมความเขมแขงมนคงของสงคมหรอสงฆะนน แลวสงฆะจะไดมารองรบหนนบคคลนนใหเจรญเตบโตขนไปได ถาสงฆะไมเจรญมนคง กจะไมเออใหบคคลเจรญเตบโตเพราะฉะนน จงใหถอหลกการเรองถอสงฆเปนใหญและหลกการเรองความสามคคเปนส าคญ ตามหลกทเรยกวา “สงฆสามคค” แปลวา ความพรอมเพรยงของสงฆ ถาสงฆไมมความสามคคแลว สภาพชวตและระบบความเปนอยกจะไมเออตอการพฒนาของบคคล เพราะฉะนนจงตองมความสามคค

ขอย าเรองความสามคคอกหนอยวา สามคคมความส าคญอยางยงส าหรบชวตหม หรอการอยรวมกนเปนสงคม (เชน ข.อต.๒๕/๑๙๗/๒๓๘) โดยเฉพาะในระบอบประชาธปไตย สามคคกคอความพรอมเพรยงกน ความรวมแรงรวมใจกน และความเปนอนหนงอนเดยวกน ทเรยกวา เอกภาพ(แตไทยเรานยมใชวา เอกภาพ)

โดยทวไป เราจะมองเหนคณคาและความส าคญของความสามคคในแงของความมพลง คอเปนการรวมก าลงกน ตรงขามกบความแตกแยกขดแยงทท าใหสญสนก าลง เมอสามคคกน คน ๒ คน มารวมกบคนอก ๒ คน กเทากบ ๒+๒ เปน ๔ แตถาขดแยงแตกแยกกน คน ๒ คน มาพบกบคนอก ๒ คน กเทากบ ๒-๒ เปน ๐

คณคาแทของสามคคทส าคญมาก ซงเปนพนฐานของวนยและประชาธปไตย

นตศาสตรแนวพทธ๑๒๔

กอยางทกลาวขางตน คอ ท าใหสงคมเกดมคณประโยชนตามความหมายของมน โดยเปนสภาพเอออ านวยโอกาสแกทกคนทจะด ารงชวตของตนอยดวยด สามารถพฒนาชวตของตนใหเขาถงประโยชนสขยงขนไป

แตลกลงไปอก คณคาและความหมายของสามคคทมกไมไดนกถงกน กคอ สามคคเปนฐานรองรบสมมตไว ถาไมมสามคค สมมตกอยไมได อารยธรรมกสนคลอน เพราะสงคมมนษยด าเนนไปไดดวยสมมต และสามคคกรองรบสมมตไว โดยท าใหคนยอมรบตามสมมตนน

ถาคนไมสามคคกน กจะเกดการไมยอมรบตามสมมต เชน ไมยอมรบกรรมสทธของผอนหรอของคกรณทขดแยงกน ไมยอมรบสทธตางๆ ของคนพวกอนฝายอน ไมยอมรบกฎเกณฑกตกา ตลอดจนกฎหมาย จงท าใหเกดความสบสนวนวายระส าระสาย จนถงอาจจะท าใหสงคมด ารงอยไมได

ในทางกลบกน ถาสมมตไมตงอยบนฐานแหงธรรม หรอไมเปนไปตามธรรม กจะท าใหคนทะเลาะววาทกน ไมสามารถรวมจตรวมใจกน และยอมรบสมมตนนไมได แลวความขดแยงแตกสามคคกจะเกดขน ถาเปนไปอยางรนแรงหรอแพรหลาย กจะน าไปสความเสอมสลายของสงคม

จงเปนเรองส าคญยง ทจะใหสมมตทเปนหลกของสงคมตงอยบนฐานแหงธรรม และเปนไปโดยชอบธรรม เพอใหเกดความสามคค แมหากวาสมมตนนขดตอผลประโยชนของบคคลบางคน แตถาสมมตนนชอบธรรม มธรรมเปนฐานรองรบ เขากไมอาจปฏเสธสมมตนนได พรอมกนนน กตองมการพฒนาคนอยเสมอเพอใหรวมสามคคในการทจะยอมรบและปฏบตตามสมมตทชอบธรรมนนๆ

ถาคนไมยอมรบความจรงในธรรมดาของธรรมชาต เขากจะไดรบผลรายตามเหตปจจยในกฎธรรมชาต แตถาเขาไมยอมรบสมมต เขากจะแตกสามคคกนในสงคมมนษยเอง และผลรายกเกดแกเขาเนองจากความแตกสลายของสงคมของเขานน

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๒๕

พระพทธเจาตรสย าเรองสามคค ในทางสงคมนน นอกจากบญญตสกขาบทแลว กมหลกการในดานธรรมทจะอดหนนวนยดวย พรอมทงในทางวนยกทรงบญญตสกขาบทขนมาเพอสรางความสามคค

ดงนน ถาพระเกดทะเลาะกนขนจงตองมวธระงบอธกรณ คอ ด าเนนคด เพอตดสนความผด และลงโทษกน ใหเสรจสนไป ไมใหตองรออยอยางนน และถามคดเกดขนแตไมด าเนนการ กตองเอาผดกบพระทไมด าเนนการอก จะไปอางวารอใหกรรมจดการ ไมมทาง วนยไมรอดวย วนยกมกรรมทจะน ามาใชจดการไดทนท (ดเรองสงฆกรรมตางๆ ซงรวมถงนคคห-กรรมจ านวนมาก ในพระวนยปฎก)

เปนอนวา กรรม ม ๒ แบบ คอ๑. กรรมในธรรม ทเปนกฎธรรมชาต๒. กรรมในวนย ทมนษยสรางขนโดยสมมตในทางวนย ถาพระท าผด ชมชนคอสงฆ กมกรรมสมมตทพระพทธเจา

ทรงบญญตไวเปนสกขาบท ทจะน ามาใชจดการไดทนท และตองจดการโดยไมรอกรรมในกฎธรรมชาต

ทงนเพราะวา ถงตอนน เราไดน าเอากรรมสมมต ทเกดจากปญญาและเจตนาของมนษย มาเปนปจจยรวมทเพมเขาไปเปนกรรมในกฎธรรมชาตดวยแลว

- ๒ -หลกแหงปฏบตการ

ถาคนอยในหลกการ กไมตองมกฎหมายถากฎหมายไมใชเพอหลกการ กไมควรใหเปนกฎหมาย

กฎหมายแมจะมความส าคญ แตกไมเพยงพอและไมเปนหลกประกนวาจะท าใหชวตดงามและสงคมมสนตสขได โดยเฉพาะในสงคมประชาธปไตย ทมและยอมรบความแตกตางหลากหลายของประชาชน คนจะตองมความเปนอนหนงอนเดยวกนโดยหลกการพนฐานและจตใจทเขากนได เชน ไมแบงแยกรงเกยจเดยดฉนทกนดวยเรองชนชน ผวพรรณ เชอชาต และลทธศาสนา มความเสมอภาค ไมเอารดเอาเปรยบกน เปนตน สงคมจงจะมความมนคงยงยนอยได

ฉะนน สามคคหรอเอกภาพจงเปนหลกการพนฐานทส าคญอยางยงในการด ารงรกษาสงคม และจะตองมหลกความประพฤตปฏบตตางๆ ทจะท าใหเกดความสามคคเชนนน

การทสงคมบญญตวนยคอกฎหมายตางๆ ขน กเพอมาหนนใหคนด ารงอยในหลกการตางๆ เหลานน อนจะท าใหสงคมหรอสงฆะมความเปนอนหนงอนเดยวกนแลวจะไดมความมนคงยงยนและมสนตสขตามวตถประสงค

หลกการตางๆ เพอด ารงรกษาสงคมนน เทากบเปนสาระหรอเจตนารมณของกฎหมาย ถาคนยดถอและปฏบตตามหลกการเหลานน กแทบจะพดไดวาไมจ าเปนตองมกฎหมาย นอกจากในความหมายวาเปนขอหมายรอยางทกลาวขางตน หลกการตางๆ เหลาน นอกจากน ามาเปน

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๒๗

หลกในการบญญตขอกฎหมายแลว บางทกมอยในรปทเปนคตธรรมหรอหลกค าสอน

ธรรมทเปนหลกการทวไปซงไมไดบญญตไวเปนสกขาบทในทางวนยมหลายอยาง ทเปนเครองสนบสนนใหเกดความสามคคในชมชนแหงกลยาณมตร เชน หลกสาราณยธรรม เปนตน ซงถอไดวาเปนหลกการของประชาธปไตย ขอยกมาเปนตวอยาง หลก สาราณยธรรม ๖ ประการ (สารณยธรรม กเรยก) คอ

๑. เมตตากายกรรม จะท าอะไรกท าตอกนดวยเมตตา ท าดวยใจรกหวงด เชน เมอมเรองทตองจดท า หรอมงานสวนรวม กมาชวยเหลอรวมมอกน พรอมเพรยงกนท าเพอประโยชนสวนรวม ดวยหวงดทจะใหเกดประโยชนสขตอกน

๒. เมตตาวจกรรม จะพดอะไรกพดตอกนดวยเมตตา พดดวยใจรก หวงด มปยวาจา ชวยแกปญหา มงใหเกดความสามคคและประโยชนสขรวมกน

๓. เมตตามโนกรรม จะคดอะไรกคดตอกนดวยเมตตา คดดวยใจรกหวงด คดในทางทจะแกไขปญหา ในทางสมครสมานประสานสงเสรม หรอเออเฟอชวยเหลอสนบสนนกนเพอจดหมายทดงาม ยมแยมแจมใสตอกน

๔. สาธารณโภคตา ไดมาแบงกนกนใช หลายคนเขาใจผดวา พระพทธศาสนาไมเอาใจใสเรองวตถ แตแทจรงพระพทธศาสนาใหความส าคญกบเรองลาภหรอผลประโยชนหรอดานเศรษฐกจเปนอยางยง ถอวาตองจดสรรใหเรยบรอยชอบธรรม แตใหอยในขอบเขตทเรยกวาเปน ปจจยเพราะฉะนน เรองการแบงปนลาภและเออเฟอกน รวมถงเรองการจดสรรผลประโยชน จงเปนขอส าคญอยางหนงในหลกการอยรวมกน

๕. สลสามญญตา เสมอสมานกนโดยศล ตงอยในหลกความประพฤตเสมอกน คลายกบทพดวามความเสมอภาคกนตอหนากฎหมาย

นตศาสตรแนวพทธ๑๒๘

ทกคนตอหนาวนยแลวเสมอกนทงหมด แมแตเปนพระอรหนตกไมยกเวน นอกจากมกฎยกเวนใหเปนสกขาบทโดยเฉพาะ จงจะพนโทษทางวนย ในเรองของวนยจะอางธรรมไมได วนยก าหนดไวใหเสมอภาคกนและจงตองพยายามประพฤตตวใหเสมอกนโดยศล ไมใหเปนทรงเกยจแกชมชน

๖. ทฏฐสามญญตา เสมอสมานกนโดยทฐ หมายความวา ยดถอหลกการพนฐานและอดมการณของสงคมรวมกน ในสงคมใดคนไมมหลกการรวมกน กจะด ารงเอกภาพไวไมได เชน ในสงคมประชาธปไตย ถาประชาชนไมยดถอหลกการแหงประชาธปไตยรวมกน กถงอวสาน เพราะฉะนนสมาชกจงตองมอดมการณ และมหลกการทเปนทฏฐพนฐานรวมกน

ธรรม ๖ ขอนเปนหลกแหงความสามคค ในระหวางบคคลกเปนปยกรณ แปลวาสรางความรกกน ครกรณ สรางความเคารพกน สารณยะ ท าใหระลกถงกน หรอยดเหนยวใจกนไว และในแงสวนรวมกเปนไปเพอสงคหะ คอท าใหรวมคนเขาเปนหมอยได เพออววาทะ ท าใหไมววาทกน เพอสามคค คอพรอมเพรยงกน และเพอเอกภาพ ทเรยกวา เอกภาพ คอท าใหมความเปนอนหนงอนเดยวกน

นอกจากน ยงมหลกการอนอก เชน อปรหานยธรรม คอธรรมทจะท าใหไมเสอม ซงม ๗ ขอ คอ

๑. ประชมกนเนองนตย๒. เมอประชมกพรอมเพรยงกนประชม เมอเลกประชมกอยจนเลก

โดยพรอมเพรยงกน และเมอมกจสวนรวม คอสงฆกรณย เกดขน กตองพรอมใจกนท า

๓. ไมถออ าเภอใจแลวบญญตอะไรตามใจตว หรอลมเลกถอนบทบญญตอะไรตามใจชอบ

๔. เคารพนบถอยกยองบคคลทเปนหลก ทเรยกวา สงฆบดร มองเหนความส าคญของถอยค าของทาน ในทนไมไดบอกวาตองเชอ แตภกษ

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๒๙

ใดเปนเถระ เปนรตตญ หมายความวา ไดมประสบการณยาวนาน มความรเปนหลก ตองมองเหนความส าคญของถอยค าของทาน และใหส าคญวาเปนสงอนพงฟง ไมลบหลละเลยหรอมองขามไป

๕. ใหเกยรตและคมครองสตร ไมใหมการขมเหงรงแกกลกมาร (นาสงเกตวา สงคมไทยเวลานไดทรดลงไปไกลในเรองน ถงขนทมโสเภณเดกแพรหลาย อยางทไมเคยมไมเคยเปน; ส าหรบหมสงฆ ขอนทานใชวา ไมลแกอ านาจตณหา คอไมเหนแกการบ ารงบ าเรอปรนเปรอเสพบรโภคและผลประโยชนสวนตว ซงสงคมคฤหสถกควรจะปฏบตดวย)

๖. ใหความส าคญแก เจดย หรออนสาวรย ซงเปนสงทเคารพ เปนทรวมใจของสงคม และเปนเครองเตอนใจใหเกดจตส านกตอสวนรวม (ส าหรบหมสงฆ ขอนทานใชวา มใจผกพนใฝชอบเสนาสนะปา)

๗. จดอารกขาคมครองปองกนแกพระอรหนต หมายความวา พระสงฆ หรอนกบวชทประพฤตดปฏบตชอบ ไมประมาทมวเมา เปนหลกใจของประชาชน เปนตวแทนของคณธรรม เปนหลกของศลธรรม เปนผรกษาธรรมไวใหแกสงคม ใหถอเปนหนาทของบานเมองจะตองจดการอารกขา คมครองปองกน และยนดตอนรบทาน (ขอนส าหรบหมสงฆ ทานเปลยนเปนวา ยนดตอนรบเพอนสพรหมจารทยงไมมา และตงใจตอทานทมาแลวขอใหอยเปนสข)

ส าหรบคฤหสถ คอคนทวไปทอยในสงคมใหญ ยงมหลกธรรมอกชดหนงเรยกวา สงคหวตถ แปลวา หลกการสงเคราะห คอหลกการยดเหนยวประสานหมชนใหอยในความสามคค ซงม ๔ ประการ (สงคหะ แปลวา สงเคราะห หรอสงเคราะห ทเราใชในความหมายวาชวยเหลอกน แตค าศพทเดมแปลวารวมเขาดวยกน) หมายความวา ในการทจะผนกใหสงคมมความมนคงเปนอนหนงอนเดยวกนได คนจะตองมธรรม ๔ ขอน คอ

นตศาสตรแนวพทธ๑๓๐

๑. ทาน การให การเผอแผแบงปน มลาภหรอผลประโยชนกกระจายเฉลยกนไป

๒. ปยวาจา การพดดวยใจรกหวงด กลาวถอยค าสภาพไพเราะ รจกใชวาจาแสดงน าใจ ทจะแกปญหาและชวยเหลอกน

๓. อตถจรยา การบ าเพญประโยชน เอาเรยวแรงก าลงความสามารถเขาชวยเหลอรวมมอกน

๔. สมานตตตา การเอาตวเขาสมาน มความเสมอภาค ท าตวใหเขากนได โดยรวมสขรวมทกขกน รวมกนเผชญและแกปญหา ไมทอดทงกน ไมดถกดหมนกน ไมเอารดเอาเปรยบกน และไมเลอกทรกผลกทชง สม าเสมอสมานกนโดยธรรม

สงคหวตถ ๔ น แปลเปนภาษางายๆ ในแงของการชวยเหลอกนเพอใหเกดการประสานสงคม คอ

๑) ชวยดวยสงของเงนทอง๒) ชวยดวยถอยค า เชน แนะน าคนใหรวธแกปญหาของเขา ให

ความร สงสอนวชาการ เพอใหสามารถแกไขบ าบดความทกขยาก๓) ชวยดวยเรยวแรงก าลงความสามารถ๔) ท าตวเสมอสมาน คอ ท าตวใหเขากนได โดยมความเสมอภาค

กน ปฏบตตอกนอยางเสมอหนาตามธรรมทวามานเปนหลกทจะรวมหมชนใหอยดวยกน และท าใหสงคมม

ความเจรญมนคง แตเปนหลกทไมไดบญญตเปนสกขาบทในวนย จงไมมการก าหนดความผดและไมมการลงโทษ แตใหเปนหลกทรกนวาควรประพฤตปฏบต

มหลกปฏบตอกชดหนง ซงพดถงกนมากวามความส าคญอยางยงส าหรบการด ารงรกษาสงคมใหมความสงบเรยบรอย คอ ศล ๕ และจะเหนไดวาบทบญญตในกฎหมายทงแพงและอาญาแทบทงหมด มเจตนารมณ

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๓๑

ตามหลกศล ๕ นอยางไรกด พงสงเกตวา ศล ๕ นทจรงเปนสกขาบท แตเปนสกขาบท

ส าหรบคฤหสถ (ในวนยส าหรบพระภกษ ศล ๕ หรอสกขาบท ๕ น กระจายแยกออกไปเปนสกขาบทยอยๆ มากหลายขอ และรวมอยในสกขาบท ๒๒๗ ทเราเรยกกนวาศล ๒๒๗ ซงมบญญตความผดแกผละเมด)

ในสงคมของชาวพทธนน พระพทธเจาไมไดทรงก าหนดความผดและการลงโทษไวแกผละเมดศล ๕ เราพดไดวาทางพระศาสนายกศล ๕ นใหเปนเรองของสงคมคฤหสถ โดยเฉพาะทางฝายรฐจะน ามาจดแยกซอยเปนขอก าหนดยอยๆ ลงไป ใหสอดคลองกบสภาพความเปนจรงของแตละถนฐานและยคสมยทเปลยนแปลงตางกนไป แลวก าหนดความผดและการลงโทษตามทเหมาะสมตามธรรม และเทาทเปนมาจะเหนไดวา กฎหมายโดยทวไปในขนพนฐานมสาระส าคญเพอจะด ารงรกษาศล ๕ หรอเพอดแลไมใหคนละเมดสกขาบท ๕ ขอน

โดยนยน ศล ๕ (สกขาบท ๕) จงเปนหลกปฏบตขนพนฐานเพอชวยใหสงคมอยในความสงบเรยบรอย แตการทสงคมจะกาวไปสจดหมายแหงการพฒนาทถกตองดงามแทจรง จะตองใหคนพฒนาขนไปเหนอกวาศล ๕ ทเปนเพยงระดบแกไขปองกนความชวรายและการเบยดเบยนกน สหลกการเชงสรางสรรคตางๆ ทยกตวอยางมาแสดงขางตน อนควรจะเปนสาระและเจตนารมณทแทจรงทงของกฎหมายและการปกครอง

เมอไดพดถง ศล ๕ แลว กควรจะน าขอยอยมาแสดงไวดวย ซงมดงน๑. การเวนจากปาณาตบาต (การไมละเมดตอชวตรางกาย)๒. การเวนจากอทนนาทาน (การไมละเมดกรรมสทธในทรพยสน)๓. การเวนจากกาเมสมจฉาจาร (การไมละเมดตอคครองของหวง)๔. การเวนจากมสาวาท (การไมละเมดตอกนทางวาจา)๕. การเวนจากสรายาเมา (การไมดมสราหรอเสพสงเสพตด)

นตศาสตรแนวพทธ๑๓๒

ศล ๕ (สกขาบท ๕) น มสาระส าคญทมงเพอใหคนอยรวมกนดวยดโดยไมเบยดเบยนกน จะไดมความสงบเรยบรอย ทเปนโอกาสพนฐานแหงการพฒนาชวตสประโยชนสขทสงยงขนไป

ส าหรบ ๔ ขอแรก จะเหนความหมายนไดชดเจน แตขอ ๕ ทวา เวนจากสรายาเสพตดทจะท าใหเกดความประมาทขาดสตนน มกมองเหนชดแตในแงของโทษตอชวตของตวผเสพเอง แตทจรงในการจดเขาชดแหงศล ๕ น ทานมงความหมายเชงสงคม

ในแงสงคมนน การละเมดศลขอ ๕ คอ เสพสรายาเมาสงเสพตด กอความเสยหายหรอโทษภยทส าคญ คอ

๑. คนเมาสรายาเสพตด ขาดสตแลว จะท าการรายละเมดศลไดหมดทกขอ ไมวาจะฆาคน ท ารายกน ลกหรอท าลายทรพยสน ท าความผดทางเพศ พดเทจ กไดทงนน

๒. กอใหเกดอบตเหต ซงอาจจะกอความพนาศหรอความเสยหายอยางมาก

๓. แมยงไมไดลงมอท าการรายใดๆ กเปนผคกคามตอความรสกมนคงปลอดภยในสงคม เชน คนทขบรถไปในถนนหลวง พอมองเหนรถทก าลงแลนสวนมามคนขบทเมาเหลา หรอระแวงวาคนขบรถสบลอทก าลงแลนสวนมาเสพยามายาบา กจะเกดความรสกหวาดหวน พรนใจ

รวมความวา สงคม โดยเฉพาะรฐ จะตองจดตงวางมาตรการทางสงคม โดยเฉพาะการออกกฎหมาย ทจะมาเปนประกนใหคนด ารงอยในศล ๕ หรอสกขาบท ๕ น พรอมทงสงเสรมใหคนยดถอหลกการตางๆ ทกลาวแลวขางตน เชน สาราณยธรรม ๖ และสงคหวตถ ๔ เปนตน

กลาวไดวา หลกการตางๆ เหลานและท านองน เปนสาระของวนย หรอเปนเจตนารมณทแทของกฎหมาย ถาคนมการศกษาทพฒนาตนอยาง

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๓๓

ถกตอง ใหมศรทธา เหนคณคา พรอมและเตมใจ สมครใจทจะปฏบตตามหลกการเหลาน กไมจ าเปนตองมการบญญตขอก าหนดของกฎหมายหรอสกขาบทในวนย

ในทางตรงขาม การทมสกขาบทหรอขอกฎหมาย กเพอเปนหลกประกนใหเกดความมนใจวา จะมการปฏบตใหเกดผลตามหลกการเหลาน ดงนน ถาคนไมปฏบตตาม หรอเคลอนคลาดจากหลกการมากขน กยงตองมการบญญตสกขาบทหรอขอกฎหมายมากขนๆ และมกจะตองมการบญญตความผดและการลงโทษมากขน หรออาจจะหนกขนดวย

เมอคนเปนวญรสาระของกฎหมาย สงคมสงบสขดวยกตกางายๆครนคนเสอมลงไป กฎหมายยงบงคบซบซอน สงคมยงเสอมทรด

เปนความจ าเปนวา เมอคนมาอยรวมกนตงแต ๒ คนขนไป กตองมขอตกลงทก าหนดกนขนไววา จะท าอะไร เมอไร อยางไร เปนตน เพอใหชวตแหงการอยรวมกนด าเนนไปดวยด เออประโยชนตอทกคนดวยกน เพราะฉะนน ในสงคมทคนมการศกษาพฒนาดแลว ทเขาเขาใจความหมายของขอตกลงส าหรบการเปนอยและท ากจการรวมกนเชนน และมจตใจทพรอมจะปฏบต การมกฎหมายเพยงในความหมายวาเปนขอหมายร หรอขอก าหนดทหมายรในการอยรวมกน กเปนการเพยงพอ (เรองนจะพดถงอกขางหนา)

ในภาวะเชนน กฎหมายหรอขอหมายร จะเปนเพยงขอตกลง หรอกตกาทางปญญา ซงมจ านวนจ ากดตามความจ าเปนแหงกจทจะท า และเมอคนยงปฏบตกนด กไมตองมสกขาบทหรอขอกฎหมายมาก

อยางไรกด เมอคนขาดการศกษาทถกตอง ไมไดพฒนาตน เขาไมเขาใจความหมาย ไมเขาใจเจตนารมณของกฎหมาย และไมพรอมทจะปฏบต

เมอคนไมปฏบตตามขอหมายรนน กตองมการบญญตขอกฎหมาย

นตศาสตรแนวพทธ๑๓๔

ในลกษณะทเปนขอบงคบ ทมการก าหนดความผดและการลงโทษเพมขนๆ จนในทสดจะกลายเปนวา ยงมการบญญตขอกฎหมายมาก ชวตและสงคมกลบยงเสอมโทรม และในกรณเชนน การมกฎหมายในความหมายวาเปนขอบงคบมาก กลบกลายเปนเครองบงชถงความเสอมโทรมของชวตและสงคม

เพราะฉะนน ในสงคมทคนมการศกษาถกตอง พฒนาตนดแลว กจะมกฎหมายแตเพยงทเปนขอหมายร ไมตองเลยไปเปนขอบงคบ

แตตรงขาม ในสงคมทไมพฒนา คนขาดการศกษา หรอเมอการศกษาเสอมลง กฎหมายทมความหมายเปนขอบงคบ กจะเพมมากขนๆ โดยทแมจะจ าเปนเพอกนไมใหเสอมโทรมลงไปอกๆ แตกไมชวยใหชวตและสงคมดงามขนไดเลย อยางนอย ยงมขอบญญตมาก หลกการทเปนสาระกลบยงเลอนลางจางหาย

เคยมผทลถามพระพทธเจาวา (ม.ม.๑๓/๑๗๑-๒/๑๗๔; และด ส.น.๑๖/๕๓๑-๕/๒๖๓)“ขาแตพระองคผเจรญ อะไรหนอเปนเหตเปนปจจยท

ท าใหเมอกอนโนน สกขาบทมนอยกวา แตภกษผด ารงในอรหตตผลกลบมมากกวา ครนมาบดน สกขาบทมมากกวา แตภกษทด ารงในอรหตตผลกลบมนอยกวา”พระพทธเจาตรสตอบวา

“เปนเชนนน ภททาล เมอหมชนก าลงเสอมลง เมอสทธรรมก าลงเลอนหาย สกขาบทกมมากขน แตภกษทด ารงในอรหตตผลกลบนอยลง

ภททาล พระศาสดาจะยงไมบญญตสกขาบทแกสาวกทงหลาย ตราบเทาทอาสวฏฐานยธรรม (เรองเสยหายวนวาย) ยงไมปรากฏในสงฆ แตเมอใดมอาสวฏฐานยธรรมปรากฏในสงฆ เมอนนพระศาสดากจะบญญตสกขาบทแกสาวกทงหลาย เพอขจดแกไขอาสวฏฐานยธรรมเหลานน

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๓๕

ภททาล อาสวฏฐานยธรรมทงหลาย จะยงไมปรากฏในสงฆ ตราบเทาทสงฆยงไมถงความเปนหมใหญ . . . ยงไมถงความพรงพรอมดวยลาภ . . . ยงไมถงความพรงพรอมดวยยศ . . . ยงไมถงความเปนพหสต . . . ยงไมถงความเปนรตตญ แตเมอใดสงฆถง(ภาวะดงทกลาวมานน) เมอนนกจะมอาสวฏฐานยธรรมปรากฏในสงฆ และเมอนนพระศาสดากจะทรงบญญตสกขาบทแกสาวกทงหลาย เพอขจดแกไขอาสวฏฐานยธรรมเหลานน”โดยนยดงกลาวมา การศกษาทแท ในความหมายของการพฒนา

คนอยางถกตอง จงเปนเรองส าคญยง และสมพนธกบวนย ไมวาจะในความหมายทเปนกฎหมาย เปนระบบทจดตง หรอเปนการปกครองกตาม ทงในแงทวาจะตองมการพฒนาคนอยางถกตองเพอใหมการปฏบตตามกฎหมายอยางถกตอง และในแงทวาวนยเชนกฎหมายเปนเครองมอจดสรรสภาพเออโอกาสในการพฒนาชวตของมนษย

เมอมการศกษาแททท าใหคนพฒนาอยางถกตอง คนกจะพรอมทจะปฏบตตามวนยโดยเฉพาะทเรยกวากฎหมาย(ทชอบธรรม) และคนทมการศกษาทพฒนาตนแลวอยางถกตองนน กจะมองวนย โดยเฉพาะกฎหมายนนเปนขอหมายร ทจะไดปฏบตใหถกตอง ในการชวยกนสรางสรรคสภาพชวตและสงคม ทเออตอการพฒนาชวตสความดงามและประโยชนสขทสงยงขนตอไป

สงฆเปนชมชนแบบอยางทพระพทธเจาทรงจดตงขนตามหลกการทกลาวน และพระพทธเจากทรงไดรบถวายค าสรรเสรญวา ทรงฝกคนและปกครองคนโดยไมตองใชทณฑอาชญา (เชน วนย.๗/๓๘๑/๑๙๐; ม.ม.๑๓/๕๒๙/๔๘๓; ๕๖๕/๕๑๑)

นกปกครองในอดมคต ตามหลกการของพระพทธศาสนา ทเรยกวาเปนจกรพรรด ซงเปนธรรมราชา กเปนผทปกครองแผนดนโดยธรรม โดยไมตองใชทณฑะ หรอศสตราวธ (เชน ท.ส.๙/๑๔๓/๑๑๕; ท.ม.๑๐/๒๘/๑๘; ท.ปา.๑๑/๓๔/๖๒)

นตศาสตรแนวพทธ๑๓๖

ตามความหมายทกลาวมาน การปกครองทด คอการปกครองโดยไมตองใชอ านาจบงคบ และกฎหมายทด คอบญญตทเปนขอหมายรในการทจะเปนอยและท ากจในการมชวตรวมกน ซงทงหมดนนขนตอความส าเรจในการปฏบตตามหลกการแหงการพฒนาคน

จะรกษาธรรมใหแกสงคมได ตองรกษาดลยภาพใหแกใจของตนมอกหลกหนงทเปนพนฐานลกลงไปในจตใจ คนเรานถาไมมพนฐานในใจ

กฎหมายหรอวนยจะก าหนดอยางไรกไมไดผลจรงจงยงยน เพราะคนจะหาทางหลกเลยงกฎหมาย ตลอดจนสมคบกนหาประโยชนจากกฎหมาย อยางนอยกไมมความยนดเตมใจพรอมใจทจะปฏบตตาม และในทสดกฎหมายกจะอยไมได วนยรวมทงกฎหมายจงตองมคณสมบตในใจคนเปนฐานรองรบ ซงจะเปนแรงจงใจและเปนเครองผกใจใหคนประพฤตตามกฎหมายได

นเปนเหตผลทท าใหตองมการพฒนาคน ถาไมพฒนาคน การด ารงสงคมกไปไมตลอด

สงคมทจะบญญตกฎหมายตางๆ ตองถอกฎหมายเปนตวเกอหนน คอจะตองถอเปน means ไมใชเปน end ถาเราถอกฎหมายเปน end กจบ แมแตถอความสงบเรยบรอยเปนจดหมายกยงไปไมรอด เพราะขาดสาระหรอตวแกน คอการพฒนาคน

จะพฒนาคนอยางไร กตองท าใหคนประพฤตปฏบตท าการทงหลายดวยปญญา จากเจตนาทด บนฐานแหงจตใจทมคณธรรม มความรบผดชอบ และมจตส านกตอสงคม

พระพทธเจาทรงแสดงหลกธรรมไวชดหนง ซงเปนทาทพนฐานในจตใจของคนทจะสรางสรรคและรกษาสงคมมนษย ซงไมใชเพยงแครกษากฎหมาย แตเปนคณสมบตส าหรบบคคลทจะเปนผมสวนรวมในการสรางสรรคและอนรกษสงคมนไว

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๓๗

สงคมมนษยนน มนษยทกคนตองมสวนรวมในการสรางสรรคและอนรกษ มฉะนนกจะพนาศ แมแตการทจะรกษากฎหมายได กตองมทาทพนฐานในจตใจมาเปนแกนใหกอน ทาทพนฐานนไมใชหลกธรรมยากอะไร กคอหลกพรหมวหาร ๔ นเอง

พรหมวหาร ๔ ขอนเปนทาททส าคญของจตใจ แตในสงคมไทยเขาใจธรรมชดนกนผดพลาดมาก และปฏบตกนไมครบถวน หรอปฏบตคลาดเคลอนจนท าใหเกดผลรายบางอยาง

“พรหมวหาร” แปลวา ธรรมประจ าใจของพรหม พรหม คอ เทพเจาสงสดในศาสนาพราหมณ ทสรางโลกและอภบาลโลก ในทศนะของพราหมณ เขาถอวามนษยอยกนไป พอถงกปปหนงโลกจะพนาศ และพระพรหมจะสรางโลกขนมาใหม แลวพระพรหมกลขตชวตและจดสรรสงคมมนษยวาจะใหเปนอยกนอยางไร

แตพระพทธศาสนาไมรอพระพรหม เราถอวาทกคนมสวนรบผดชอบในการสรางสรรคและอภบาลสงคม เพราะฉะนน ทกคนตองท าตวใหเปนพรหม โดยประพฤตตามหลก ทเรยกวา พรหมวหาร ๔ ขอน คอ

๑. เมตตา มใจไมตร ปรารถนาด อยากใหเขาเปนสข๒. กรณา พลอยสะเทอนใจ ทนนงอยไมไดทจะเหนทกขของเขา๓. มทตา พลอยยนดในความดงามความสขความส าเรจของเขา๔. อเบกขา วางใจเปนกลางตอทกคนเพอรกษาธรรมทาทพนฐาน ๔ ประการนเขาใจงาย เพราะเปนทาททแสดงออกตอ

ผอน เพราะฉะนน วธทจะดความหมายกดทคนอน คอดตามสถานการณทคนอนเขาประสบ จงจะรวาเราจะใชพรหมวหารขอไหน แลวความหมายกจะชดออกมาเอง

สถานการณท ๑ เมอคนอนเขาอยเปนปกต เรากมเมตตา คอ มความหวงด มความรก มความเปนมตร (เมตตา มาจากรากศพทเดยวกบค า

นตศาสตรแนวพทธ๑๓๘

วา มตร คอคณสมบตของมตรนนเอง ไดแกน าใจทหวงดอยากใหเขาเปนสข)สถานการณท ๒ เมอบคคลอนนนตกต า คอ เขาเดอดรอนเปนทกข

ประสบปญหา เรากมกรณา คอพลอยหวนไหวสะเทอนใจไปกบความทกขของเขา อยากจะชวยบ าบดทกขนน หรอยกเขาขนมาจากความทกขนน (จะเหนวา เมตตากบกรณาตางกนมาก)

สถานการณท ๓ เมอบคคลอนนนเปลยนจากปกตและตกต าเปนขนสง คอเขาประสบความส าเรจ มความสข ท าอะไรๆ ไดด หรอกาวไปในความดงาม เรากมมทตา คอพลอยยนดดวยในความดงามและความสขความส าเรจของเขา พรอมทจะสงเสรมสนบสนน

สถานการณท ๔ ซงส าคญทสดทจะรกษาสงคมไวได คอ เมอบคคลอนนนละเมดธรรม หรอสมควรรบผดชอบตอธรรม เรากมอเบกขา คอวางใจเปนกลาง ไมขวนขวายชวยเหลอทจะท าใหเสยธรรม โดยวางเฉยตอบคคลนน ใหเขารบผดชอบตอธรรมและตามธรรม ด ารงอยในความสมเหตสมผล

ในขออเบกขาน จะตองเขาใจหลกความจรงพนฐานกอนวา เบองหลงสงคมมธรรมรองรบอย คอหลกการแหงความเปนจรงตามธรรมชาต ความเปนเหตเปนผลในสงทงหลาย หรอความเปนไปตามเหตปจจย การทมนษยมความสมพนธกนด ไมพอทจะท าใหสงคมอยได แมมนษยจะมความสมพนธกนดใน ๓ สถานการณแรก แตถาเขาไมรกษาธรรมไว สงคมกอยไมได แตจะวปลาสคลาดเคลอนจนถงความวบต

เพราะฉะนน จงมสถานการณท ๔ คอ ไมวาความสมพนธของมนษยจะเปนอยางไรกตามในสถานการณ ๑, ๒ หรอ ๓ แตถาความสมพนธนนไปละเมดกอความเสยหายตอธรรมแลว กมาถงสถานการณท ๔ ซงจะตองหยดความสมพนธนน คอวางเฉย ไมชวย ความสมพนธระหวางบคคลตองหยด เพอรกษาธรรม นคออเบกขาซงเปนตวรกษาหลกการของสงคม

ไดกลาวแลววา เบองหลงความเปนไปในสงคมมนษยทเปนเรองของ

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๓๙

ความสมพนธระหวางคนดวยกน ยงมธรรม ทเปนความจรงแหงความถกตองดงาม ความทควรจะเปนตามเหตผล ความเปนไปตามเหตปจจย หรอความเปนไปตามกฎธรรมชาตอกชนหนง

บนฐานแหงหลกความจรงแทตามกฎธรรมชาตนน เมอมนษยเอาความรในความจรงมาตงเปนหลกการ เปนกฎเกณฑกตกาในสงคม เรากพลอยเรยกหลกชนสองทมนษยบญญตนเปน “ธรรม” ไปดวย เชน มหาวทยาลยธรรมศาสตร ตงขนเพอเรยนธรรมศาสตร กคอเรยนวชากฎหมาย นคอการทกฎของมนษยกถกเรยกเปนธรรมไปดวย

หลกการทวามาทงหมดน ไมวาระดบไหน จะเปนระดบความจรงในธรรมชาต หรอหลกการในสงคมมนษยกตาม ถาความสมพนธระหวางมนษยไปละเมดหรอจะกอใหเกดความเสยหายตอหลกการนน มนษยจะตองหยดความสมพนธระหวางกนแลวเอาธรรมเปนใหญ และปฏบตไปตามธรรม คอ เฉยตอคนและปฏบตไปตามธรรม

ฉะนน อเบกขาจงเปนขอธรรมใหญทคมทาย เพราะเปนตวรกษาหลกการไว ถาไมรกษาหลกการน สงคมมนษยแมจะมการชวยเหลอกนดกไปไมรอด เพราะสงคมนนสญเสยดลยภาพ กลาวคอ

๑. เมอคนมน าใจตอกน มเมตตา กรณา และแมแตมทตากนด กมความอบอนมความสขในการอยรวมกนด แตขอเสยจะเกดขนเนองจากมนษยจ านวนหนงจะชอบหวงพงผอน โดยคดวาถาเราเดอดรอนกไปหาผใหญคนนนได ไปหาญาตคนนได เพราะฉะนน เขากไมดนรนขวนขวาย สงคมทเปนเชนนกจะท าใหคนจ านวนมากตกอยในความประมาท ออนแอ เฉอยชา หรอถงกบเกยจคราน

๒. เมอเอาความสมพนธระหวางบคคลเปนหลก ชอบชวยเหลอกนเปนสวนตว กอาจจะชวยกนจนเกนขอบเขต โดยไมค านงถงหลกการหรอความถกตองชอบธรรม แมจะมกฎเกณฑกตกาหลกการกไมเอา แตจะ

นตศาสตรแนวพทธ๑๔๐

เลยงหลกหลบไป หรอมองขาม ตลอดจนท าลายกฎกตกานนเสย เมอเปนอยางนสงคมกเสยหลก

ดวยเหตนจงตองมอเบกขาไวเปนประกน เมออเบกขาเขามาคม กรกษาดลของสงคมไวได ท าใหความสมพนธระหวางคนกบคน กบความสมพนธระหวางคนกบธรรมนสมดลกน

ในทางตรงขาม ถามแตขอสดทายคออเบกขา กกลายเปนตวใครตวมน เชน ในสงคมตะวนตก ฝรงมชวตแบบตวใครตวมน เมตตากรณานอย ไมคอยมน าใจ แตยดถอหลกการกฎเกณฑกตกาและกฎหมายเปนบรรทดฐาน คณจะท าอะไรกท าของคณไป ฉนไมชวย ถาไมผดกฎหมายฉนไมวาอะไร แตถาคณท าผดกฎหมายเมอไรฉนจดการทนท ระหวางนนฉนไมชวย เพราะฉะนน ถาคณไมดนรนขวนขวายคณกตาย

ในสงคมทเนนอเบกขาแบบน ชวตจะขาดความอบอน จะเครยด แหงแลง มทกขในจตใจ เปนโรคประสาทและโรคจตกนมาก แตเปนการบบคนคนใหตองดน กเขมแขงด ท าใหเกดความเรงรดในการสรางความเจรญกาวหนา พรอมกบสามารถรกษาหลกการและกฎเกณฑกตกา ตลอดจนมการปฏบตตามกฎหมายไดด

ในครอบครวทพอแมมอเบกขามาก เดกถาไมรายเสยคนไปเลย กจะเปนคนแขงแกรง ชวยตวเองไดด บกฝาไปได แตอาจจะเหยมเกรยม

ในครอบครวนน ถาพอแมมแตเมตตา กรณา มทตา มาก ขาดอเบกขา เดกจะออนแอ เลยงไมโต ไมมความเขมแขง ท าอะไรไมเปน รบผดชอบตวเองไมได ชอบพงพา ถาอยางแรงกเปนนกเรยกรอง เอาแตใจ และไมรจกกฎกตกา

ทกคนมชวตแหงความสมพนธ ๒ ดาน ดานหนง เราสมพนธอยรวมกบเพอนมนษยดวยกน ซงเราควรจะมน าใจไมตรชวยเหลอกนและกน และเรากชวยกนได แตอกดานหนง เราอยกบความเปนจรงของโลกและ

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๔๑

ชวต ซงเปนไปตามเหตปจจยของมนตามกฎธรรมชาต ทไมเขาใครออกใคร ทกคนจะตองปฏบตตอความเปนจรงนดวยปญญา โดยพฒนาความรความสามารถของตนขนมาเพอใหสามารถรบผดชอบตนเองได ในดานน ถงแมมนษยจะชวยกน กชวยกนไมไดจรง และท าใหกนไมได จะชวยกนไดกดวยการชวยใหเขาฝกฝนพฒนาตวเขาเองขนมาจนพงตวของเขาเองได

ฉะนน จะตองระลกไวเสมอวา มนษยไมไดอยกบมนษยเทานน แตมนษยนนตองอยกบความเปนจรงของโลกและชวตดวย ทกคนมชวตทรบผดชอบตอความจรงของกฎธรรมชาต ถงแมในดานมนษยเราจะชวยเหลอกนด พอแมจะรกและท าใหลกทกอยาง แตชวตและโลกนมนไมไดมาตามใจดวย มนมกฎมเกณฑมกตกาแหงธรรมตามความเปนจรงของมน ซงทกคนจะตองปฏบตตอมนใหถกตองตามเหตผลดวยสตปญญาความสามารถทจะตองพฒนาขนมาในตนเอง

ดวยเหตฉะน ทกคนจะตองรบผดชอบตอธรรม คอความเปนจรงของชวตและสงคม และเราจะตองฝกตองหดกนใหมความสามารถน ฉะนนมนษยจงตองมทาทขอท ๔ คอ อเบกขาไวคมทาย ชวตจงจะด และสงคมจงจะอยได

สรปวา อเบกขาทเกดจากปญญา เปนดลยภาพในจตใจ ทชวยใหเกดผลภายนอก ๓ ดาน (ของเรองเดยวกน) คอ

๑. ชวยรกษาบคคล ดวยการสรางโอกาสใหเขารจกรบผดชอบตอเหตผลและความเปนจรงของโลกและชวต เชน คอยดแลใหเดกท าการตางๆดวยตนเอง เพอชวยใหเขาพฒนาตนเองใหเขมแขง คดเปน ท าเปน เปนตน

๒. ชวยรกษาสงคม ดวยการสนองเจตนารมณของขอตกลง(สมมต)ทวางไว โดยปฏบตตาม เปนตน ท าใหเกดความเสมอภาค เชน การททกคนจะมความเสมอกนตอหนาหลกการกฎเกณฑกตกาและกฎหมาย เปนตน

๓. ชวยรกษาธรรม ดวยการท าใหมการปฏบตตาม ไมถกคนลวง

นตศาสตรแนวพทธ๑๔๒

ละเมด ด ารงรกษาไวไดซงความถกตอง ความชอบธรรม ความดงาม หรออยางนอยความสมเหตสมผล (ซงมกถอเอาตามความลงตวโดยเหตผล หรอการลงความเหนตามเหตผลและหลกฐาน ทเรยกวาความยตธรรม อนไดแก ธรรมคอยตต หรอธรรมโดยยตต)

อเบกขาท าใหเกดดลยภาพภายในจตใจแลว กคมพรหมวหารทง ๔ ใหอยในดลยภาพดวย และจงท าใหเกดดลยภาพในสงคมมนษย ดวยการเอาความรกความเออเฟอเกอกลใหแกคน พรอมกบในขณะเดยวกนกเอาความถกตองดงามและความพอดไวใหแกธรรมชาตและสงคม

เมออเบกขารกษาธรรมไวใหแกสงคม หรอระหวางคนตอคนกบธรรมไวไดแลว กตองไมลมเหลยวแลทจะปฏบตตอคนนนๆ ดวยเมตตากรณามทตา เทาทไมเสยหรอกระทบตอธรรมดวย

ไทยเราเรยกผท าหนาทตดสนอรรถคดวา “ตลาการ” ซงจะแปลวา ผมอาการดจตราช กได ผสรางตลาคอสรางตราชหรอสรางมาตรฐาน กไดหมายความวา ด ารงตนคงท เทยงธรรม เปนมาตรฐานของสงคม เปนกลางตอทกคน ทงดและราย สม าเสมอในทกกรณ ไมเลอกทชอบใจหรอไมชอบใจ ไมวาในสขหรอทกข วาไปตามทเปนจรงตอทกคนในทกกรณ (ในภาษาบาลทานใชค าวา “ตลาภตะ” แปลวา ผเปนดจตราช มค าอธบายหลายแหง เชน วนย.อ.๓/๒๓๒; อง.อ.๒/๕๔; พทธ.อ.๑๖๖-๗; จรยา.อ.๓๑๕ เปนตน) นคอภาวะทจตมอเบกขา

เมอตงอยในอเบกขา ตวของผปฏบตกพรอมทจะรกษาตนเองไวไมใหลวง อคต คอ การออกนอกทางทควรจะไป หรอความประพฤตนอกทางแหงธรรม ทแปลงายๆวา ความล าเอยง ๔ ประการ คอ (ท.ปา. ๑๑/๑๗๖-๑๗๗/๑๙๕)

๑. ฉนทาคต ล าเอยงเพราะ รก หรอเพราะชอบกน๒. โทสาคต ล าเอยงเพราะ ชง หรอเพราะขดเคอง๓. ภยาคต ล าเอยงเพราะ ขลาด หรอเพราะกลว

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๔๓

๔. โมหาคต ล าเอยงเพราะ เขลา หรอเพราะหลงผดรไมเทาถงการณ∗นคอภาวะแหงดลยภาพในจตใจของบคคล ทสงผลออกมาท าให

รกษาดลยภาพในสงคมไวไดจะเหนชดวา พรหมวหารสามขอแรกนนหนกในดานความรสก สวน

ขอทสหนกดานความรสามขอแรกหนกดานความรสกอยางไร เบองแรกเราพฒนาคนให

พนจากความรสกทไมดมาสความรสกทดตอกน ท าใหมเมตตา เปนตน คอ ยามเขาเปนปกต เรากรสกเปนมตร เขาเดอดรอน เรากรสกสงสารเหนใจ เขาไดดมสข เรากรสกพลอยชนชมยนดดวย ทงหมดนเปนดานความรสก ซงเมอสถานการณนนๆ มาถง กพรอมทนท

แตขอท ๔ คออเบกขา อาศยความรสกไมได ตองอาศยความร คอปญญาดวย เพราะฉะนนอเบกขาจงตองมากบปญญา เพราะตองรวาอะไรคอความจรง อะไรคอความถกตอง อะไรคอความดงาม อะไรคอหลกการแลวจงจะปฏบตคอมอเบกขาได ฉะนน อเบกขาจงตองตงอยบนปญญา

เพราะฉะนน ในพระพทธศาสนาจงแยกวา อเบกขาม ๒ ชนด คอ อเบกขาทเปนกศลน กบอเบกขาทเปนอกศล ซงเรยกวา “อญญาณเบกขา”แปลวา เฉยโง คอเฉยไมรเรอง ไมเอาเรอง แลวกไมไดเรอง

เฉยในภาษาไทย เรามกจะมองแบบเฉยโง ซงผด เปนอกศลธรรม ฉะนน เฉยในทนตองหมายความวา เฉยเพราะรวาถาชวยเขาจะกลายเปนการท าลายธรรม จงเฉยไมเอากบบคคลนน เพอจะไดปฏบตใหเปนไปตามธรรม

โดยเฉพาะผพพากษา จะตองมทาทอเบกขานมากหนอย แมวาจะสงสารหรออยางไรกโอนเอนไมได ตองวาไปตามกฎกตกา และตามหลก

∗ ล าดบเดม คอ ฉนทาคต โทสาคต โมหาคต ภยาคต แตในทนเรยงตามล าดบทตรสสรปไวในคาถา ซงจ างายกวา

นตศาสตรแนวพทธ๑๔๔

การ เพราะฉะนน อเบกขาจงเปนตวรกษาธรรม เชนความเทยงธรรมในสงคมไว ในหมมนษยจะตองมธรรมขอท ๔ นไวเพอรกษาธรรมวนย ตลอดจนกฎเกณฑกตกา อยางทวากฎตองเปนกฎ อะไรท านองน

พฤตกรรมจะถงภาวะแหงดลยภาพเมอจตใจและปญญามาประสานอยางสมดล

อยางไรกตาม ทวากฎตองเปนกฎ กตองระวงเหมอนกน เพราะกฎม ๒ ชน อยางทวามาแลว คอกฎธรรมชาต กบกฎมนษย

กฎธรรมชาตซงเปนความจรงแททมอยเปนอยของมนตามธรรมดานน เราตองรและรใหชดใหทวตลอด เพราะถาไมรเรากพลาด กฎไมผด แตเราเองพลาด

สวนกฎมนษยนมนษยสรางขนมา เมอมนษยสรางเองกมทางพลาด กลายเปนกฎทผด เพราะฉะนน การทจะเอากฎหมายเปนเกณฑกจะตองคอยตรวจสอบกฎหมายตลอดเวลาดวย โดยเฉพาะตองดวามนสอดคลองกบความเปนจรงของกฎธรรมชาตคอตวธรรมหรอเปลา

ฉะนน ส าหรบกฎหมายคอกฎทมนษยตง หรอวนย จงตองคอยตรวจสอบความถกตองสอดคลองและความไดผลตามกฎธรรมชาตหรอความจรงตามธรรมอยเสมอ เพอใหบรรลจดหมายทเปนธรรมนน ซงตองอาศยการทรทงหมด คอรทงดานกฎธรรมชาต และรดานมนษยทงแงบคคลและสงคม

การจะวางกฎหมายไดด ตองรเขาใจธรรมชาต ทงธรรมชาตทวไป คอความจรงแหงธรรมดาของสงทงหลาย และธรรมชาตของมนษย เขาใจจดหมายของชวต เขาใจจดหมายของสงคม ตลอดจนเขาใจจดหมายของกฎหมายเอง ซงตองไปสอดคลองกบจดหมายทวามาทงหมดนน ถาไมเชน

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๔๕

นน จดหมายของกฎหมายกพลาดไดรวมความวา กฎหมายซงเปนกฎมนษยนจะตองมการตรวจสอบอย

เสมอ มฉะนน แมแตอเบกขากอาจจะพลาดเหมอนกน ในกรณทเอากฎหมายซงเปนกฎชนรองมาใช

เรองของกฎหมายมทางพลาดไดทง ๒ ขนตอน คอ ทงการบญญตกฎหมาย และการใชกฎหมาย (ทงสองขนนเปนดานพฤตกรรม) และผดพลาดดวยเหตส าคญ ๒ ประการ คอ

๑. ดานปญญา ไมรความจรง คอไมรเทาทนทวถงธรรม ค าวา “ธรรม” นมหลายชน วากนถงทสดกคอตวธรรมทเปนความจรงในธรรมชาตถาไมรความจรงน เชน ไมรไมเขาใจชวตมนษย และไมเขาใจเหตปจจยในสงคม วาเวลานสงคมเปนอยางไร มปญหาอยางไร กลไกของปญหาสงคมเปนอยางไร การท าเหตปจจยอยางนๆ จะกอใหเกดผลในสงคมสะทอนกนไปอยางไร ถาปญญาไมรความจรงนเพยงพอ การบญญตกฎหมายจะพลาดทนท เพราะฉะนนจงตองรเขาใจความจรงของตวธรรมทกระดบ

ตอจากปญญาทรความจรงคอธรรม เชนเหตปจจยทงหลายแลว กยงตองมปญญาในขนจดตงวางวนย คอ รจกจดระเบยบระบบขนมาอยางประสานสอดคลองและใหไดผลจรงตามธรรมนนดวย

๒. ดานเจตนา (คอดานจตใจ) ถามเจตนาแอบแฝง เชน คดจะหาจะเอาผลประโยชนแกตวหรอพวกของตว หรอจะกลนแกลงท ารายคนอนพวกอน กจะท าใหพลาดอกเหมอนกน

เพราะฉะนน การบญญตวนยทเปนกฎในระดบสงคมมนษยจงมทางผดพลาด ทท าใหตองมการตรวจสอบอยเสมอ ๒ ชนดวยกน คอ

๑. ปญญาเพยงพอหรอไม มความรความเขาใจทวตลอดและวางแผนจดตงไดสอดสมทวถวนไหม

๒. เจตนาเปนอยางไร

นตศาสตรแนวพทธ๑๔๖

ในการใชกฎหมาย ถาปญญาไมพอ ไมรความจรง หาความจรงไมทวถง กเกดความผดพลาด ถาเจตนาไมด กอาจจะเลยงหลบหรอเอากฎหมายเปนเครองมอสนองเจตนารายนน

ขอเพมเตมในเรองนอกหนอย คอ ในการใชกฎหมาย หรอใชหลกการกฎเกณฑกตกา ดงไดกลาวแลววา ในทางวนยหรอกฎหมายมกรรมชนดทเปนสมมต ซงท าใหไมตองรอกรรมตามธรรมชาต เพราะฉะนน เมอมพระภกษท าผดวนย สงฆกตองด าเนนการ ถาใครละเวนกมความผด แมแตภกษรวาภกษรปหนงท าความผดรายแรง แลวชวยปกปดความผดนน กเปนอาบต

นอกจากในกรณทมความผดเกดขนแลว แมแตในยามปกต ทก ๑๕ วน กตองมการประชมครงหนง เพอใหภกษทกรปตรวจสอบความประพฤตของตนตามปาตโมกข คอประมวลกฎหมาย ทเปนวนยขนพนฐาน (ยงมวนยอกระดบหนงซงวาดวยการจดกจการของสวนรวม อนนนไมตองเอามาตรวจสอบกนในทประชมน) คอเอาวนยทเปนขอประพฤตสวนบคคลมาสาธยายในทประชมทก ๑๕ วน ถามใครท าผดกจะตองจดการทนท เชนมการลงโทษ

วธการลงโทษกเปนเรองหนงทจะตองมหลก ขอเลาเรองในพระสตรเปนตวอยาง (ม.อ.๑๔/๑๐๕-๑๑๓/๘๙–๙๖)

เมอพระพทธเจาปรนพพานใหมๆ พระอานนทยงอย พระอานนทนใกลชดพระพทธเจามาก วนหนงวสสการพราหมณ มหาเสนาบดของแควนมคธ เดนทางมาตรวจราชการงานเมอง ดแลงานซอมแซมพระนคร มาถงทพระอานนทก าลงสนทนากบพราหมณคนหนงคางอย

สนทนากนมาถงตอนทพราหมณถามวา มพระภกษรปใดบางไหมทมคณสมบตพรอมทกอยางเทากบพระพทธเจา พระอานนทตอบวาไมม เพราะพระพทธเจาทรงเปนผคนพบและเปนผชแสดงมรรคา สวนสาวกทงหลายเปนผรตาม ด าเนนตาม

วสสการพราหมณจงถามตอวา พระพทธเจากทรงปรนพพานไปแลว

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๔๗

พระองคไดตงใครเปนหวหนาปกครองสงฆตอไป พระอานนทตอบวา ไมไดตงวสสการพราหมณนเปนนกปกครองบรหารกจการบานเมองอย จง

วา พวกทานไมมหวหนา ไมมผปกครอง จะอยรวมกนไดอยางไร ความพรอมเพรยงสามคคจะเกดขนไดอยางไร

พระอานนทกตอบวา พวกเราไมใชจะไมมหวหนา พวกเรายดถอธรรมคอหลกการ พวกเราอยกนดวยหลกการ คอยดถอธรรม

วสสการพราหมณกถามตอไปวา ททานวาอยกนดวยหลกการ คอยดถอธรรมนน หมายความวาอยางไร

พระอานนทกตอบวา พระพทธเจาทรงบญญตสกขาบท วางวนยแมบทเปนหลกอางองไวแลว เมอถงวนอโบสถ ๑๕ วนครงหนง พระภกษทอยในทองถนหนงๆ กมาประชมพรอมกน ขอใหพระภกษรปหนงสวดสาธยายสกขาบททวางไวเปนแมบทนน เมอมพระท าความผด สงฆคอทประชม กใหภกษรปนนปฏบตตามกตกา การทปฏบตเชนนไมถอวาใครลงโทษภกษนน แตถอวาธรรมลงโทษเขา

อนนเปนหลกการทส าคญ คอกฎเกณฑกตกามอยแลว สกขาบทมอยวาดงน ใครท าความผด ทประชมเพยงแตเปนสอ มาเปนตวแทนของหลกการ มาเปนปากเสยงใหแกหลกการ เพอจะใหหลกการทวางไวมผลในเชงปฏบต ทประชมและภกษทงหลายมาเปนกระบอกเสยงใหแกตวหลกการนน แตเวลาทลงโทษถอวาหลกการลงโทษ ไมมภกษรปใดลงโทษ

สวนทวาพระพทธเจาไมไดทรงตงภกษใดไวเปนหวหนาปกครองสงฆแทนพระองค แตภกษทงหลายกมภกษทเคารพนบถอเปนหวหนานน กหมายความวา พระพทธเจาทรงแสดงธรรมคอหลกการทเปนคณสมบตไว ภกษใดมคณสมบตอยางนน ภกษทงหลายกพรอมใจกนยกภกษรปนนขนเปนทเคารพนบถอเชอฟง นคอ การไมตงบคคล แตยดถอหลกการ

อนนกเปนแงของนตศาสตรแนวพทธ อกเรองหนง คอผพพากษาจะ

นตศาสตรแนวพทธ๑๔๘

ตองท าใจและวางทาทแบบน คออยาไปนกวาเราเปนผลงโทษ ถาคดอยางนนกผดแนนอน ผพพากษาตองท าใจใหบรสทธ ปราศจากความรสกทเปนตวเขาตวเรา มแตเจตนาทรกษาธรรม และใชปญญาทรความจรงถองแท ท าหนาทเปนเพยงกระบอกเสยงใหแกตวธรรมคอหลกการและตวบทกฎหมายเทานน

เมอท าไดอยางน ถามการลงโทษ กคอกฎหมายลงโทษเขา กตกาลงโทษเขา ตวธรรมลงโทษเขา

ถามใจบรสทธและปญญาถองแทถงทสดแลวกเปนตวธรรมลงโทษเขา นคอใหธรรมในระดบหลกการของมนษยมาท าหนาท เพราะถารอใหธรรมในกฎธรรมชาตมาแสดงผล สงคมอาจจะวปรตไปเสยกอนกได

เพราะฉะนน เมอมนษยมความสามารถในการจดตง เรากใชความสามารถนนจดสรรระบบของสงคมเพอจะด าเนนการใหเปนไปตามธรรม โดยมงใหมประสทธผลในการทสงคมจะอยรวมกนดวยด คนทด าเนนการตามหลกการและกฎกตกาอยางน ถอวาด าเนนการตามธรรม เปนสอใหแกธรรม เปนทางผานของธรรม หรอเปนกระบอกเสยงแกธรรม ไมใชเปนผไปท าอะไรของตนเอง และไมใชไปลงโทษเขา

นอกจากนน เมอเราปฏบตตามกฎหมาย หรอตามวนย โดยมความรสกตอกฎหมาย ดวยทาทแหงการปฏบตตอกนระหวางเพอนมนษย ทมงเพอจะรกษาธรรม กจะเปนการปฏบตดวยสภาพจตของพรหมผสรางสรรคอภบาลโลก คอพรหมวหาร ๔ ขอทกลาวแลวนน

มนษยจะมทาทตอกฎหมายตางกนเปน ๓ ระดบ ซงตองขนตอการทกฎหมายนนเปนธรรมหรอไมดวย

ทาทท ๑ คอความรสกแบบเปนเครองบงคบ ถอวาเปนความรสกทต าสด และจะไมยงยน เดยวนเราชอบใชค าวายงยน โดยเฉพาะในค าวาการพฒนาทยงยน กฎหมายกจะไมยงยน และสงคมนกจะไมยงยน ถา

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๔๙

มนษยเตมไปดวยความรสกวากฎเกณฑกตกาทงหลายเปนขอบงคบ ทาทท ๑ คอทาทความรสกวากฎหมายเปนเครองบงคบ

ทาทท ๒ เปนทาทแบบพระพทธศาสนาทมองวา กฎเกณฑกตกาน เราบญญตจดวางขนมาเพอสรางสภาพเออในสงคม ทจะเปนโอกาสใหคนพฒนาความสามารถทจะมชวตทดงาม เพราะฉะนน คนจะมองกฎเกณฑกตกา วาเปนเครองฝกตน ดงทเรยกวา สกขาบท คอเปนขอฝก หรอขอเรยนร ทจะเอามาปฏบตดวยจตใจทรสกวาจะฝกตวเอง หรอจะเรยนรเพอจะไดปฏบตไดถกตองใหเกดผลดตามวตถประสงค เพราะวาการทเราจะเขาถงชวตทดงามได เราจะตองมระบบความเปนอยทเออ

เมอมความเขาใจอยางน เขากจะมความส านกตระหนกวา ระบบชวตแบบนเราตองท าใหได เมอเราท าไดแลวเราจะสามารถมชวตทด จากนเขากเตมใจและพรอมใจ ทจะปฏบตอยางเปนการฝกตน

ถามองกวางออกไปกคอ ในสงคมน การทเราจะอยรวมกนดวยด เหตผลกมอยแลว วาเราจะตองมความประพฤตกนอยางน เพราะฉะนน เราจะตองพยายามปฏบต มาฝกตวกน อยาถอเปนขอบงคบ เราจะตองฝกตว พฒนาตวกนจนกระทงอยตว จนกระทงเรามความประพฤตอยางนนเปนธรรมดา

มนษยนฝกได เรยนรได เพราะฉะนน เมอทานเหนวากฎนเขาสรางขนเพอใหเกดสภาพเออตอชวตทดงามของเราตอไป ถาเราอยากจะมชวตทดงาม เรากตองปฏบตตามกฎน เราตองมาฝกกน เมอฝกแลวตอไปเราจะท าไดเปนธรรมดาไปเลย มนกจะเปนสภาพชวตทดงามเกดขนมา สงคมกบรรลวตถประสงคทจะเปนสภาพเกอกลตอชวตของแตละตนดวย และสงคมเองกอยดดวย

ดงนน มนษยจะตองมองกฎกตกาเหลานเปนขอฝก คอเปนสกขาบทอยางทวา ถาถงขนนแลวมนษยจะเรมพฒนา

นตศาสตรแนวพทธ๑๕๐

ทาทท ๓ มนษยทพฒนายงขนกวาน จะไปถงอกระดบหนงทจะมปญญารเขาใจวา กฎเกณฑกตกาของสงคมน มนษยวางขนดวยเหตผล เพอจะใหอยรวมกนดวยด และจะไดมสภาพเออตอการพฒนาชวตทดงาม ดงทเหนไดชดๆแลว เพราะฉะนน กตกาเหลานจงเปนเพยงเครองหมายรวาเราจะอยกนอยางไรเทานนเอง เพอใหมชวตทดงาม และใหสงคมมสภาพทเอออยางทเราตองการและอยางทมนควรจะเปน เพราะฉะนน เราจงตองปฏบตตามกตกาในการทจะอยรวมกนอยางน

เพราะฉะนน กฎหมายและกฎเกณฑกตกาจงเปนเพยงขอหมายรรวมกนวาจะเอาอยางไร มนษยทมทาทความรสกขนนเรยกวาเปนคนทพฒนาไปมากแลว พระอรหนตจะอยดวยทาทความรสกแบบน

แมแตพระอรหนตกตองมกตกา คอตองมวนย ท าไมพระอรหนตตองมวนย เพราะการอยรวมกนตองมระเบยบระบบ เชน จะมาฉนพรอมกนเวลาเชา กตองวางกตกาวาฉนเวลาไหน จะเอาสงใดเปนเครองนดหมาย ถาใชระฆง จะตกท กตกลงบญญตกตกาวา ถาตระฆง ๒ ครงหมายถงมเหตการณอยางนเกดขน ๓ ครงนดประชม ๕ ครงบอกเวลาฉน ตลอดกระทงวาเมอมาแลวจะนงกนอยางไร จะท าอะไรกนอยางไร พดสนๆ วาตองมวนย

เพราะฉะนน แมแตพระอรหนตผพฒนาสงสดแลวกตองมกฎเกณฑกตกาของสงคม ไมเชนนนกอยดวยกนโดยเรยบรอยดวยดไมได เพราะแทนทจะเกดมโอกาส กกลายเปนเกดความขดของ

เปนอนวา เมอมนษยอยรวมกน กตองม social contract แตความหมายอาจจะไมเหมอนของฝรง๑ พระอรหนตคอมนษยทพฒนา ๑ ในฝายตะวนตก บคคลหลกทเสนอแนวคดเกยวกบ social contract ๓ ทาน คอ Thomas Hobbes, John

Locke และ Jean Jacques Rousseau แมจะมทศนะในเรองนตางกนบาง แตกรวมลงเปนอยางเดยวกนในแนวคดใหญของตะวนตก ทมองมนษยแยกตางหากจากธรรมชาต และเหนวาการจดการทางสงคมอยางน

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๕๑

สมบรณแลว มองกตกาเหลานดวยความเขาใจดวยปญญาวา เปนเพยงเครองหมายรรวมกน เพอใหเราอยรวมกนดวยดเทานนเอง

ถามนษยพฒนาถงขนน โดยมความรสกตอกฎหมายอยางนได กเปนมนษยทพฒนาแลว เรยกวาเปนผมการศกษา

แตถามนษยยงมองกฎหมายเปนเครองบงคบอย กแสดงวามนษยยงไมมการศกษา หรอไมเชนนนกมกฎหมายทเปนเครองบงคบเขาจรง คอกฎหมายไมเปนธรรม แตถากฎหมายเปนธรรม กแสดงวามนษยไมมการศกษา จงมองวากฎหมายเปนเครองบงคบ

ถาคนมการศกษา อยางนอยกจะมองวากฎหมายเปนเครองฝกตนเพอเปนปจจยเออตอการทจะมชวตทดงามยงขนไป และ

ถาเขาพฒนายงขนไปอกจนสมบรณแลว กจะมองกฎหมายวาเปนเครองหมายรรวมกน ซงตรงตามความหมายของสมมตทแทจรง คอเปนเรองของมตรวมกน การตกลงหรอรบรรวมกน หรอยอมรบรวมกน ดวยเหตผลเพอความดงามรวมกน ทงของชวตแหงบคคลและของสงคม

พดมาถงตรงน คงจะชวยใหมองเหนความหมายทแทและความส าคญของ “สมมต” พรอมทงวธปฏบตทถกตองตอสมมตนน ทวาไมละเลยแตถอส าคญ อยางรเทาทน ใชประโยชนไดถกตอง โดยไมหลงตดนน คออยางไร (พงศกษาจากพทธพจนในทตางๆ เชน ท.ส.๙/๓๔๒/๒๔๘; ส.ส.๑๕/๖๕/๒๑)

ถาประชาชนประพฤตตามกฎหมายดวยจตส านกอยางหลงน กพดไดวา สงคมบรรลความสมบรณแลวในแงของนตศาสตร เพราะยอมหมาย เปนเรองตรงขามกบภาวะของธรรมชาต (ทปาเถอนไรขอแป) ซงบคคลตองยอมสละสทธเสรภาพของตนบาง เพอไดรบการคมครองจากสงคมหรอจากผปกครอง สวนทางพระพทธศาสนามองมนษยเปนธรรมชาตสวนพเศษทฝกศกษาได การจดการทางสงคมอยางนกเปนการประสานประโยชนจากความจรงของธรรมชาตนนเอง มนษยทพฒนาแลวจงมชวตจตใจทกลมกลนกบกตกาทางสงคมทตกลงจดวางกนขนนน

นตศาสตรแนวพทธ๑๕๒

ถงการทคนพฒนาแลวอยางสมบรณ จนทง ๓ ดานของชวต คอ ทงพฤตกรรม จตใจ และปญญา มาบรณาการประสานกนลงตว

ทางดานปญญากรเขาใจเหตผลและความมงหมายของวนย ทางดานจตใจกมความเตมใจและรวมใจ พรอมทงทางดานพฤตกรรมกปฏบตตามดวยดอยางมเหตผล

แตในความเปนจรง สงคมจะไมบรรลภาวะน เพราะเปนธรรมดาวา ในขณะหนงขณะเดยวกน มนษยทงหลายยอมอยในระดบการพฒนาทตางกนหลากหลาย

อยางไรกตาม มนษยจะปลอยตวประมาทไมได จะตองเพยรพยายามอยางนอยใหมคนจ านวนหนงมทาทปฏบตในระดบท ๓ โดยใหคนจ านวนมากทสดมทาทปฏบตในระดบท ๒ และใหคนทมทาทปฏบตในระดบท ๑ มจ านวนนอยทสด สงคมกจะยงพออยกนได และนบไดวาเปนสงคมทด

ความเครงครดในวนย ประสานกบจตใจทไมยดมนค านงแตจะรกษาธรรมเพอประโยชนสขของปวงชน

กจกรรมหรอขอยดถอปฏบตทตกลงกนในสงคมมนษย พระทานใชค าวา “สมมต” ทงนน

ตวอยางเชน มจวรเกดขนในวด พระภกษแตละรปในวดนนมสทธ สทธกเปนของสมมตเหมอนกน ญาตโยมอาจไดสทธมของครอบครองมากมาย แตพระมสทธเพยงเครองใชทเรยกวา บรขารนดเดยว เชน มไตรจวรทถอไดจรงๆ ชดเดยว นอกจากนนแลวมสทธครอบครองไดแค ๑๐ วนเปนอยางมาก เกนกวานนเกบไมได แลวทนจะท าอยางไร

ถาจวรเกดขนมากมาย กใหมพระภกษรปหนงเปนเจาหนาทส าหรบเกบ เรยกวา จวรนทหกะ แปลวาภกษเจาหนาทเกบจวร

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๕๓

ภกษองคหนงจวรขาด อยากจะไดจวรใหม จะไปหาภกษองคทเกบกไมได เพราะองคเกบไมมหนาทแจก ตองไปหาพระภกษอกองคหนงผมต าแหนงเรยกวา จวรภาชกะ แปลวา ภกษเจาหนาทแจกจวร

ภกษทง ๒ รปน คอทงพระจวรนทหกะ (ผเกบจวร) และพระจวรภาชกะ (ผแจกจวร) ตองไดรบแตงตงจากสงฆ โดยมกฎเกณฑบญญตวาตองมคณสมบตพนฐานอยางนๆ คอ ไมมอคต ทง ๔ และรงานในหนาท โดยเขาทประชมพจารณาแลว ทประชมตกลงมมตรวมกน แตงตงภกษรปนเปนผเกบจวรหรอเปนผแจกจวร

การเลอกตงภกษรปใดรปหนงขนมาท าหนาทอนใดอนหนง ใหมต าแหนงหนาทอยางน เรยกวา สมมต

ค าวา “สมมต” ของพระ ไมใชเปนเรองเหลวไหลอยางทญาตโยมเขาใจกน แตเปนเรองทจรงตามสมมต คอตามทตกลงกนนน เมอภกษรปนนไดรบการสมมตแลว กมอ านาจหนาทจรงๆ (ตามทตกลงกน) ในการทจะเกบจวร หรอในการทจะแจกจวร เปนตน

อกตวอยางหนง การสรางโบสถจะตองมนมต คอเครองหมายเขต เวลาผกสมาคอตกลงก าหนดเขตนน กเรยกวา “สมมตสมา” สมมต กคอมตรวมกนดงทกลาวแลว

เรองของสงคมมนษยนน เปนเรองของมตทมนษยจะตกลงกนวาจะเอาอยางไร เพราะฉะนน จงเรยกวา “สมมต” ทงสน แตกลาวแลววาสมมตเปนเรองทส าคญมาก อารยธรรมของมนษยตงอยบนฐานของสมมตเพราะมนษยมความสามารถในการสมมต จงสามารถท าการสรางสรรคอารยธรรมใหเจรญงอกงามขนมาได เพราะเหตทสมมตเปนเรองจรงในระดบหนง และเปนเรองใหญทเดยว ในพระพทธศาสนา ทานจงแสดงไวทงปรมตถสจจะ และสมมตสจจะ

การเขาถงสมมต คอการรเขาใจตามเปนจรงวา กฎเกณฑเปนตนน

นตศาสตรแนวพทธ๑๕๔

เปนสงทเราตกลงกนก าหนดตงขนเพอประโยชนบางอยาง เมอเรามเหตผลในการตงกฎเกณฑขนมาเพอประโยชนอนน เรากตองปฏบตใหถกตองตามสมมตนน เพราะฉะนน พระจงมลกษณะทวายงพฒนาไปกจะยงปฏบตตามวนยไดเครงครด

อาจมผสงสยวา ขอปฏบตตางๆ ทเรยกวาการรกษาสกขาบทนนกเปนขอฝกเทานน พระอรหนตเปนผฝกเสรจแลว ไมตองฝกอกตอไปแลว ท าไมจะตองปฏบตดวย กกลายเปนวาพระอรหนตยดถอสมมตมากใชไหม

ตอบวา ตามปกตคนเรานน แบงไดเปน ๒ ประเภท คอ ผทยงฝกกบผทฝกแลว หรอผทก าลงศกษากบผจบการศกษา หรอผทก าลงพฒนากบผทจบการพฒนาแลว พระอรหนตนนจบการพฒนาแลว แตปรากฏวาเปนผทถอวนยจรงจงมาก เพราะอะไร มเหตผลในเรองนอยางนอย ๓ ประการ คอ

๑. เปนผน า พระอรหนตในฐานะทเปนผสมบรณแลว จงตองปฏบตตนเปนผน าเขาในความเครงครดในสกขาบท ขอยกตวอยางวา (วนย.๔/๑๕๓/๒๐๘) เมอครงทพระพทธเจาทรงบญญตใหพระภกษลงอโบสถสวดปาตโมกขทก ๑๕ วน มพระอรหนตองคหนงด ารวา หลกการนบญญตขนเพอจะตรวจสอบความบรสทธ เราเปนผบรสทธแลว ควรจะตองไปหรอไม พระพทธเจาเสดจมาถงตวเลยตรสวา ถาเธอผบรสทธแลวไมเคารพกฎ แลวใครจะเคารพกฎ ถาเธอผบรสทธแลวไมถอส าคญ ใครจะเหนส าคญ เพราะฉะนน พระอรหนตจงตองเปนผน าในการรกษาสกขาบท

๒. เปนแบบอยาง ซงกอยในฐานะผน าดวยเหมอนกน ทานเรยกวาปฏบตเพอใหชนรนหลงถอเปนแบบอยาง ขอนส าคญมาก หมายความวาไมใชปฏบตเพอตวเอง เพราะตวเองพฒนาสมบรณแลว ส าหรบตวเองท าใหพอแลว เตมแลว เพราะฉะนน ตอนนกคดแตจะท าเพอผอน อะไรจะเปนการดแกคนรนหลง กท าใหเปนตวอยางไว

ดงเชน พระมหากสสปะ ทานแกมากอายถง ๑๒๐ ป แตทานกยง

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๕๕

ถอธดงค เชน อยปาเปนวตร ถอผาบงสกลเปนวตร เปนตน พระพทธเจาเคยตรสกบพระมหากสสปะวา เธอถอธดงคเครงครดมาเปนเวลายาวนาน บดนเธอกชราแลว เรยวแรงก าลงกไมคอยม ผาบงสกลนเนอไมดและหนกมาก เธอรบจวรทญาตโยมถวายมาใชเถด แตพระมหากสสปะไดทลขอปฏบตถอธดงคเชนนนตอไป พระพทธเจากตรสถามวามเหตผลอะไร เพราะหากยอมใชจวรเนอดกจะเบาสบาย พระมหากสสปะชแจงเหตผลวาเพอเปนแบบอยางแกคนรนหลง เรยกวา ปจฉมา ชนตา ทฏานคต อาปชเชยยแปลวา ประชมชนภายหลงจกไดถอเปนแบบอยาง (ส.น.๑๖/๔๘๑/๒๓๙) จะไดเปนไปเพอประโยชนสขแกคนเหลานนเอง

๓. เปนการปฏบตเพอประโยชนสขของพหชน หรอเปนการรกษาผลประโยชนของประชาชน เพราะวนย กฎหมาย และกฎเกณฑกตกาทงหลายนน เปนสงทบญญตขนเพอประโยชนแกสวนรวม โดยเฉพาะเพอสรางสภาพเออตอการสรางสรรคพฒนาชวตและสงคมทดงามดงกลาวแลว พระอรหนตนนเปนผบรรลประโยชนตนแลว ไมมอะไรทจะตองท าเพอตนเองอก ทานจงปฏบตเพอผอนและเพอสวนรวมไดเตมท ตามคตทวา พหชนหตายะ พหชนสขายะ โลกานกมปายะ คอ เพอประโยชนสขแกชนจ านวนมาก เพอเหนแกประโยชนสขของโลก

อยางในเรองพระมหากสสปะ เมอทานทลชแจงเหตผลแลว พระพทธเจากทรงประทานสาธการวาทานปฏบตเพอประโยชนสขของพหชน (ส.น.๑๖/๔๘๒/๒๓๙; ฯลฯ) ดวยเหตนพระอรหนตจงปฏบตเครงครดในพระวนย

นคอหลกการในการรกษาวนย กฎหมาย และระเบยบแบบแผนตางๆ ซงคนทอยในระดบตางๆของสงคมควรจะมทาททถกตอง แตปรากฏวาในสงคมไทยมการยดถอเขาใจผดกนบอยๆ เชน บางทมการอางวา พระภกษทานนนทานนเปนพระอรยะ ทานหมดกเลสแลว ไมมกเลสแลว ทานจะท าอะไรกไดเพราะทานไมยดมนถอมน เอาหลกความไมยดมนถอ

นตศาสตรแนวพทธ๑๕๖

มนมาอาง (รายหนงถงกบวาใหหญงสาวนวดให) ญาตโยมหลายทานฟงแลววานาจะจรงนะ เพราะพระอรหนตทานไมยดมนถอมน จะไปเอาอะไรกบสงเหลาน ซงไมจรงแทแนนอน เปนสงสมมต เปนอนจจง ทกขง อนตตา นแหละ ระวงจะตกหลม

ทวาตองระวงกคอ ความไมยดมนทแท กบความไมยดมนเทยมหรอความไมยดมนอยางปลอม เปนคนละอยางกน การทพระอรหนตทานไมยดมนนน ทานไมยดมนแทดวยปญญาทรความจรง แตในการด าเนนชวตทานยอมรบความจรงตามเหตตามผล

ไดกลาวแลววา สมมต นน คอสงทมนษยตกลงกน มมตรวมกน โดยก าหนดวางไวตามเหตผล เพอวตถประสงคทเปนประโยชน ไมใชตงขนมาลอยๆ พระอรหนตอยดวยปญญาทเขาใจเหตผลนน และทานไมมอะไรทเปนการเหนแกประโยชนของตวทานเองดวย เพราะฉะนนทานจงเปนผทพรอมทสดทจะปฏบตตามสมมตน จงกลายเปนวา พระอรหนตเปนผพรอมทสด ทจะปฏบตตามวนยหรอกฎกตกาทเปนสมมต เพราะไมมกเลสทจะท าใหเหนแกตวหรอท าเพอตว

ถาคนยงเหนแกประโยชนสวนตว กฎเกณฑกตกาจะขดขวางผลประโยชนของเขา อยางนอยกตามใจตวทขเกยจท า หรอเปนการไมสบายทตองไปท าตามกฎ กเลสเชนความขเกยจ และความเหนแกประโยชนสวนตวตางๆ เหลาน จะมาขดขวาง ท าใหคนไมปฏบตตามกตกาสงคม เพราะฉะนน คนทยงมกเลสจงปฏบตตามกฎไดยาก สวนพระอรหนตทานหมดกเลสแลว ทานไมมเรองสวนตวทจะเขามากดกน มาท าใหจตใจตองฝนหรอหลบซอน ทานไมมอะไรตองท าเพอตวเองแลว ทานพรอมทจะท าตามสงทมเหตผลทกอยาง เพราะฉะนน พระอรหนตจงเปนผน าในการปฏบตตามสมมตทชอบธรรม

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๕๗

บางคนบอกวา อะไรมนกไมเทยงแทแนนอน อยาไปยดมนถอมนมนเลย แลวกไมเอาเรองเอาราวอะไร กลบไปบานกวาเงนทองไมใชของเรา เปนอนจจง ทกขง อนตตา ลกกไมใชของเรา ภรรยากไมใชของเรา บอกวาไมยดมน นแหละ เจอความยดมนอยางหนกเขาไปแลว ความยดมนเกดขนมาโดยไมรตว นกคอ “ความยดมนในความไมยดมน” เพราะวาความไมยดมนทเขาอางนน เปนเพยงความไมยดมนทเปน concept หรอเปนสญญาทรบเอามาถอไว แลวกยดมนวาฉนจะไมยดมน เทานนเอง

สวนความไมยดมนทแทจรง เกดจากปญญาทรความจรงแลวใจไมตด ใจเปนอสระอย แลวกปฏบตไปตามเหตผลอยางจรงจงตามหนาทหรอตามเหตผลทไดตกลงเหนชอบรวมกน เพอความดงามบางอยาง มอะไรเปนไป ใจกไมตกเปนทาส ไมถกครอบง า อนนสทส าคญ สวนการปฏบตในทางรปธรรมด าเนนตามแบบแผนกตกาทตกลงไว ถามนชอบธรรมสมเหตสมผลดงนน พระอรหนตจงเปนผปฏบตจรงจงตามสมมต และเปนแบบอยางในการปฏบตตามวนยอยางเครงครด

วนยน ในแงหนงเปนการสรางแบบแผนชวตตวอยางส าหรบผทจะมชวตทดงามอยางนน เพราะฉะนนเราจะเหนไดวา ทงทพระพทธเจาสอนหลกความไมยดมน แตวนยของพระท าไมกลบใหเอาจรงเอาจงกบสงตางๆมากนก นแหละวนยเปนตวแสดงใหเหนชดวา ในระบบการฝกมนษยทแทจรงนน ความไมยดมนทถกตองเปนอยางน

จะขอยกตวอยางเกยวกบความไมยดมน ซงอาจจะซอนกนอยเปน ๒ ชน คอ

ในชนท ๑ ทานสอนใหไมยดตด เชน ไมเหนแกลาภ ไมโลภ ไมหมายมนในการทจะตองไดจวรอยางนอยางนน ทจะเอาแตใจ หรอจะมของในครอบครองใหมาก เพราะฉะนนจงมสกขาบทในวนยทบญญตวาใหภกษมสงของเครองใชไดจ ากดเทานนเทาน เพยงเทาทพอแกการใชประโยชนทแทจรง

นตศาสตรแนวพทธ๑๕๘

ในเวลาเดยวกน มองอกขนหนง กจะเหนความไมยดมนในชนท ๒ คอสงของอยางไหนทตกลง (สมมต) วาเปนของทานแลว ทานตองมความรบผดชอบอยางเตมท

ตวอยางเชน วนยก าหนดวา พระภกษรปหนง(มสทธ)มจวรไดชดเดยว ดจะเปนการไมใหความส าคญแกเรองเสอผาอาภรณ จงไมใหมมาก แตพระจะบอกวา เรองจวรนไมส าคญ ฉนไมยดมนถอมน มนไมใชของของเราจรง เราเกดมามนกไมไดตดมาดวย ตายแลวกเอาไปไมได แลวกไมเอาใจใส ปลอยสกปรก ไมซก หรอวาปลอยใหขาดเปนร ไมปะชน

พระภกษจะปลอยปละละเลยอยางนนไมได วนยก าหนดไววา ภกษปลอยใหจวรขาด ไมปะชน แมจะเปนรเทาหลงเลบนวกอย กมความผด เปนอาบต (วนย.อ. ๒/๑๖๘) เอาละซ จวรผนเดยว ตองรกษาอยางดขนาดน ปลอยใหขาด ไมปะ กโดนปรบความผดแลว

ในท านองเดยวกน ภกษมจวรชดเดยวตองรกษาไวใหด ถาอยปราศจากมนแมแตราตรเดยว กเปนอาบต (วนย. ๒/๑๐/๗) ทานเรยกวาขาดครอง ญาตโยมไมเขาใจหลกการนกจะพดวา พระท าไมมายดมนถอมนกะเรองจวรแคน ส าคญอะไรนกหนา

เพราะฉะนน จะตองเขาใจหลกการนใหถก วนยเปนระบบแหงวถชวตของการฝกตน ถาเรามองเหนธรรม คอความจรงแทแหงความถกตองดงาม ทเขามาสวนย คอระบบการจดตงของมนษย ในรปของระเบยบแบบแผนในการด าเนนชวตแลว กผานตอนนไปได จงจะขอเลยตอไปสเรองในระดบการบญญตและการใชกฎหมาย และเรองอนๆ อกสก ๓-๔ อยาง

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๕๙

ความยดมนกฎหมาย หลงตดในสมมต จะกลายเปนภยแตถาเขาถงธรรมทเปนฐานของกฎหมาย กจะกลายเปนนกนตศาสตรทแท

การบญญตกฎหมายซงเปนกฎมนษย มขอทตองระวงหลายอยาง ขอระวงท ๑ กคอ การทมนษยจะแปลกแยกจากธรรมชาต ซงจะไมอธบายมาก แตจะเหนไดจากตวอยางทยกมาพดตอนตนแลวในเรองกฎมนษย กบ กฎธรรมชาต ทซอนกนอย

ดงไดบอกแลววา ทจรงนน การทเราบญญตกฎมนษยขนมา กเพราะความตองการแทจรงของเราอยทกฎธรรมชาต เราจงบญญตกฎมนษยขนมาหนนการกระท าทจะใหไดผลตามกฎธรรมชาตนน

ท าไมเราจงบญญตกฎมนษยวาใหคนมาท าสวน ๑ เดอนแลวเราใหเงนเดอน ๕,๐๐๐ บาท การทกฎมนษยเกดขนมาน เพราะแทจรงแลวมกฎธรรมชาตอยเบองหลง คอเราตองการผลตามกฎธรรมชาตวา จะใหตนไมเจรญงอกงาม จงจดระบบใหมคนมาท าสวน กฎมนษยวา ท าสวน ๑ เดอน ไดเงนเดอน ๕,๐๐๐ บาท กมาหนนกฎธรรมชาตทวา ท าสวน ท าใหตนไมเจรญงอกงาม

ถามนษยแปลกแยกจากกฎธรรมชาต และหลงสมมต คอตดอยแคกฎสมมตเมอไร ชวตและสงคมจะเรมวปลาสทนท เรมจากคนท าสวน ซงมาท าสวนเพยงเพราะตองการผลตามกฎมนษย คอ ตองการเงนเดอน ๕,๐๐๐ บาท เขาไมตองการผลตามกฎของธรรมชาต ไมไดตองการใหตนไมเจรญงอกงาม อะไรจะเกดขน ผลเสยหรอความวปลาสทเกดขน คอ

๑. ในดานชวตของตวบคคลนนเอง คนท าสวนกไมมความสขในการท าสวน เพราะเขาท าสวนดวยความฝนใจเนองจากเขาไมไดตองการผลทแทจรงของการท าสวน แตสงทเขาตองการคอเงน การท าสวนจงท าใหเขาตองมาทรมาน ตองรอเวลาเดอนหนงกวาจะไดเงนเดอน ซงเปนภาวะทแย

นตศาสตรแนวพทธ๑๖๐

จรงๆ เพราะฉะนนเขาจงท าสวนดวยใจทกขทรมานเตมทตลอดเวลา๒. ในดานกจการของสงคม ประโยชนสวนรวมกเสย เพราะวาเมอ

คนท าสวนไมเตมใจท าสวน นอกจากตวเขาเองจะไมมความสขแลว กยงไมตงใจท างานอก เมอไมตงใจท า สงคมกไมไดประโยชนทควรจะไดจากเขา กจการของสงคมกเสย เพราะการท าสวนไมมคณภาพ และไมมประสทธภาพ

นอกจากนน เมอคนท าสวนนแปลกแยกจากกฎธรรมชาต ตองการผลแตตามกฎมนษย และไมตงใจท าสวน สงคมมนษยกตองตงกฎมนษยซอนเพมเขามาอก เชนจะตองด าเนนการตงคนคมขนมาเพอคมคนท าสวนคนน แตนายคนคมกแปลกแยกจากกฎธรรมชาต ตองการแตผลตามกฎมนษยอยางเดยว กเลยไมไดเรองอก แลวกตงกฎซอนเขามาเปนชนๆ จนซบซอนอยางยง แตผลทสดกลมเหลวหมด

การทสงคมนยงด ารงอยได กเพราะคนเราบางสวนยงไมแปลกแยกจากธรรมชาต ถามนษยทงสงคมนแปลกแยกจากกฎธรรมชาตมาตดอยกบกฎมนษยอยางเดยวโดยหลงสมมตเมอไร สงคมนกจะปนปวนวปรต และชวตกจะไมมความสข จะเสยคณภาพชวต ดงเชนคนท าสวนทท างานดวยความทกขทรมานดงกลาวมาแลว

เวลาน มนษยเรมเขาสระบบทตดสมมตมากขน ระบบแขงขน หรอระบบผลประโยชนทก าลงเขามา สงผลกระทบตอระบบทกอยางของสงคมไมเฉพาะดานเศรษฐกจ แมแตกฎหมายกจะถกกระทบดวย เพราะฉะนน นกกฎหมายจะตองทนตอแนวโนมนดวย ระบบการแขงขนหาผลประโยชนนเปนระบบทเตมไปดวยสมมต และจะผลกดนใหมนษยท าการตางๆ เพอผลตามกฎสมมตอยางเดยว จนกระทงในไมชาคนกจะแปลกแยกจากธรรมชาตแทบจะสนเชง

ดงตวอยางทยกมาพดบอยๆ คอ เมอคนตงโรงพยาบาลเอกชนขนมาโรงหนง ในขณะทสงคมเขาสระบบแขงขนหาผลประโยชนนน ถามวา

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๖๑

อะไรเปนเครองวดความส าเรจของโรงพยาบาล ค าตอบตามระบบผลประโยชนกคอ ก าไรสงสด เพราะเขาตงโรงพยาบาลขนเพอผลประโยชน เมอไดก าไรสงสดกคอความส าเรจ ถาไมไดก าไรสงสดกไมประสบความส าเรจ

การตงโรงพยาบาลแลวท าใหไดก าไรสงสดนเปนเรองของกฎมนษย ซงหมายถงการทการแพทยไดกลายเปนธรกจแลว จงมงไปทการไดผลประโยชนตอบแทน แตตามกฎธรรมชาต การแพทยคออะไร ผลของการแพทยคออะไร การแพทยเปนเหต อะไรเปนผลตามกฎธรรมชาต ตอบวาการทคนหายโรค มสขภาพด เปนผลตามกฎธรรมชาต เพราะฉะนน ความส าเรจของโรงพยาบาลตามกฎธรรมชาต ซงเปนความส าเรจทแทจรง กคอ การทไดชวยใหผคนในสงคมน หางเบาบรรเทาจากโรคภยไขเจบ มสขภาพดขน นคอความส าเรจตามกฎธรรมชาต

พดสนๆวา ความส าเรจของมนษยตามความหมายแหงกฎสมมต คอการไดก าไรสงสด แตความส าเรจของมนษยตามความหมายแหงกฎแทของธรรมชาต คอ การท าใหชวตดงามมความสข สงคมสนต และโลกเปนแดนเกษม

ตอนน ระหวาง ความส าเรจตามกฎมนษย กบความส าเรจตามกฎธรรมชาต เราจะเลอกเอาความส าเรจอยางไหน ในสงคมปจจบนนกจการทกอยางก าลงกลายเปนธรกจ แมแตการศกษา เราก าลงจะมองกนอยแคกฎมนษย และหลงอยกบกฎสมมตนน ไมวาจะท าอะไร กมงผลส าเรจทก าไรสงสด ถาเปนอยางนจรงๆ แมแตแพทย กจะค านงแตรายได ไมค านงถงชวตของคน คนจะเปนอยางไรกชาง ใหฉนไดก าไรกแลวกน นดแตวาแพทยของเรายงมคณธรรมอยหลายทาน

เวลานกจการทกอยางก าลงจะเปนอยางน นคอการทมนษยแปลกแยกจากธรรมชาต ตดในสมมต เขาจงไมสามารถเชอมกฎธรรมชาตกบกฎของมนษยเขาหากน เขาไมรตระหนกวา การทเราจดตงวนย คอวางระบบสงคมในหมมนษยขนมาน แทจรงแลวกเพอใหความเปนจรงในกฎ

นตศาสตรแนวพทธ๑๖๒

ธรรมชาตปรากฏผลทดงามขนมาแกชวตและสงคมของมนษย ถามนษยยงตระหนกรและท าใหเปนไปอยางนได กคอ การเชอมระหวางกฎมนษยกบกฎธรรมชาต หรอวนยกบธรรมได

พระพทธเจาตรสธรรมกบวนยไวดวยกนเปนคกน เพราะทแทนน ฐานของชวตและสงคมมนษยของเราคอธรรม และประโยชนทแทของเรากคอธรรม นตศาสตรจะตองจบจดนใหได โดยเฉพาะในเมอสงคมตอไปนจะประสบปญหาเรองนมากขนทกท ซงเราจะตองคดวาจะเอาอยางไรกบมน

กฎหมายนน วาทจรง สาระทแทตองอยทเจตนารมณซงสอดคลองกบธรรมนน เพราะฉะนน ถาคนไมเขาถงธรรม กจะมปญหาจากกฎหมายไดหลายอยาง ไมวาจะเปนเพราะ

๑. ปญญาไมเขาถงธรรม กตาม๒. เจตนาไมเปนธรรม เชน ไมบรสทธ หรอไมประกอบดวยเมตตา

คอความหวงดตอเพอนมนษย เนองจากเหนแกประโยชนสวนตวหรอคดจะกลนแกลงผอน กตาม

เพราะฉะนน บางครงกฎหมายกจงกลายเปนเครองมอกดขขมเหงกนในสงคมได และเราจงตองคอยตรวจสอบเจตนารมณทแทจรงของกฎหมายกบขอก าหนดตามตวอกษร ดวยความส านกตระหนกวา ขอก าหนดตามตวอกษรนน ทจรงจดวางไวเพอสนองเจตนารมณของกฎหมายแตเมอออกมาแลวบางทมนกลบเปนเครองมอในการทจะไมปฏบตตามเจตนารมณของกฎหมาย คนจงใชบญญตตามตวอกษรเพอท ารายคนอนกได หรอเพอสนองการหาผลประโยชนของตนเองกได ดงทมคนใชกฎหมายเพอผลประโยชนของตวเองกนมากมาย

เพราะฉะนน การทจะตองตรวจสอบกฎมนษยคอกฎหมายนใหสอดคลองกบธรรมและใหชวยน ามนษยเขาถงตวธรรมใหได จงเปนหนาทของมนษยทจะตองท าอยตลอดเวลา สงทนกกฎหมายโดยเฉพาะผบญญต

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๖๓

กฎหมายจะตองม กคอการเขาถงธรรมทงในแง๑. การเขาถงธรรมดวยปญญา คอความรในความจรงอยางทวาม

หลายระดบ ตงแต๑) ความรในกฎแหงความเปนเหตเปนผลของสงทงหลาย ความ

เปนไปตามเหตปจจย หลกการแหงความถกตองดงาม อยางนอยรตวกฎเกณฑกตกาในความหมายทแทจรงของมน และตามทมนษยบญญต และรไปถงสงคม สภาพปญหาของสงคม เหตปจจยแหงความเปนไปในสงคม กลไกของความเปนไปนน ตลอดจนการหยงรหยงเหนวาการทวางกฎขอนแลวจะเกดผลอะไรขนมาในสงคม เปนตน และ

๒) ความเขาใจในธรรมชาตของมนษย วามนษยนเปนสตวทตองฝกฝนพฒนา เขามความประสงคอะไร ชวตทดเปนอยางไร ซงอยางทกลาวแลววา คนเราทกคนมความเขาใจและความตองการนนอยแมโดยไมรตว ถงแมเหนไมชดมนกมอยในใจ และถาไมชดนแหละ มนจะมอทธพล ซงท าใหเกดการตดสนใจทผดพลาด

๒. การเขาถงธรรมดวยจตใจ คอมเจตนาบรสทธ รกความเปนธรรม มความมงมาดใฝปรารถนาตอจดหมายทจะสรางสรรคชวตและสงคมใหดงาม ดวยการด ารงธรรมไวในสงคม อนนจะตองมอยในใจ คอความใฝปรารถนาทจะด ารงธรรมและสรางสรรคสงทดงาม

การเขาถงธรรมทวามานจะตองมอยในนกกฎหมาย โดยเฉพาะผบญญตกฎหมาย

เมอผบญญตกฎหมายเขาถงธรรมดวยปญญา และดวยจตใจแลว พฤตกรรมของเขาในการบญญตกฎหมายกจะเปนพฤตกรรมทเขาถงธรรมดวย

เมอผใชกฎหมายเขาถงธรรมดวยปญญา และดวยจตใจแลว กจะมพฤตกรรมในการใชกฎหมายอยางผเขาถงธรรมดวยพฤตกรรมดวย

ขอย าอกทวา เมอมการบญญตกฎหมายใดกตาม ในใจของผบญญต

นตศาสตรแนวพทธ๑๖๔

ยอมมความคดความเหนความเขาใจอยางใดอยางหนงทพระเรยกวา ทฏฐเกยวกบธรรมชาตของมนษยอยในใจ

ตวอยางเชน คนหนงอาจจะเชอวา ความสขของมนษยอยทการเสพวตถ คนทมความเขาใจอยางนอยในใจ แมจะไมไดท าความเหนหรอความเชอนนใหประจกษออกมาแกตนเอง มนกฝงลกอย เวลาเขามาบญญตกฎหมาย เขากจะบญญตอยางหนง

แตอกคนหนงมความเชอวา ตามธรรมชาตของมนษยนน ความสขไมไดอยเพยงแคการเสพวตถ แตอยทคณคาทางนามธรรมทลกซงกวานน เวลาเขามาบญญตกฎหมายเขากจะบญญตอกอยางหนง

เปนอนวา ทฏฐ หรอแนวคดความเชอนจะเปนอทธพลอยเบองหลง ซงจะมาก าหนดวถทางในการคดวนจฉยและใหเหตผลแกเขาผนนในการท ากจกรรมทางปญญาทงหมด เรองนใหญมาก เพราะฉะนน นกกฎหมายจะอยแคเหตผลพนๆ ในทางสงคมเทานนไมได แตเขาจะตองเขาถงความจรงซงรวมทงเรองธรรมชาตของมนษยดวย เพราะวามนษยทตรากฎหมายในสภานตบญญตเปนตนนน

๑. จะวางกฎหมายจากฐานแหงปจจยปรงแตงในตวเขา ซงมหลายอยาง เชน เขามปญญารแคไหน กเปนปจจยปรงแตงในตวเขาใหท าไดอยางนนเทานน พดงายๆ กภมธรรมภมปญญานนเอง ตลอดจนสภาพหลอหลอมของคานยมทางสงคม และวฒนธรรมเปนตน ซงเขามาเปนปจจยปรงแตงในใจ แลวแสดงอทธพลออกมาเปนการวนจฉย การใหความเหน ตลอดจนการยกมอวาจะเอาขางไหน พดงายๆวา ภมธรรมภมปญญาในตวคนนนส าคญอยางยง เรมแตทฏฐของเขา ซงเปนปจจยหลอหลอมทงในตวบคคลและในทางสงคม

๒. เมอบญญตกฎหมายแลว กฎหมายนนกจะไปเปนปจจยปรงแตงผลกดนสงคมอก ท าใหสงคมกาวไปทางไหนอยางใดตอไป

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๖๕

เปนอนวา ทฏฐในตวคนมความส าคญอยางยง ซงจะท าใหมผลขนมา ๒ อยางน โดยเฉพาะนกกฎหมายจะตรากฎหมายทดไมไดถาไมรธรรมชาตของมนษยวา มศกยภาพอยางใด ควรมชวตอยางไร

ตวอยางเชน เวลานจะออกกฎหมายเกยวกบสนกเกอร จะเหนวาความเขาใจเกยวกบธรรมชาตของมนษยจะอยเบองหลงการตดสนใจของผออกกฎหมาย เชน บางคนกเขาใจวา ความสขของมนษยอยทการเสพวตถซงเจาของความคดอาจไมรตวเลย แตเขาจะวนจฉยและตดสนใจลงมตตางๆ ตามภมธรรมภมปญญาทเขามอยเบองหลงตวเขานน เพราะฉะนน การตดสนใจของเขาจงเปนตวฟองภมธรรมภมปญญาของตวเขาเอง

โดยนยนเราจงพดไดวา กฎหมายทออกมา เปนตวฟองภมธรรมภมปญญาของนกกฎหมาย หรอของผท างานนตบญญต

แมวาจะตองค านงถงหรอไมลมมองปจจยทางสงคม เชน คานยมทางสงคมและวฒนธรรมดวย แตอยาลมวา การทมนษยมปญญาพฒนามาไดเพยงแคในระดบทอยใตคานยมของสงคมยงไมเพยงพอ มนษยทจะแกปญหาของมนษยจะตองไมจมอยใตปญหานนเสยเอง มฉะนน สงคมมคานยมอยางไร แมแตคานยมทเปนปญหา คานยมนนกจะชกพานกกฎหมายไปได มนษยจะเพยงเปนไปตามสงคมเทานนไมได มนษยตองแกไขสงคมไดดวย

ถงตอนน ขอแทรกเรองความจรงทเปนหลกใหญไวอยางหนง ซงทจรงเปนเรองส าคญมาก (ควรอยใน ภาค ๑) แตจะพดไวเพยงเปนแนว คอหลกทวา มนษยนมภาวะ หรอสถานะ ๒ อยางในเวลาเดยวกน คอ

๑) เปนชวต ซงเปนธรรมชาต อยในธรรมชาต และเปนไปตามกฎธรรมชาต ตองขนตอกฎธรรมชาต ทงน แยกเปน ๒ ดาน คอ กาย และใจอนจะตองปฏบตใหถกตองดวยปญญา

๒) เปนบคคล ซงเปนสมาชกอยรวมในสงคม มความสมพนธตอกนโดยขนตอเจตจ านง

นตศาสตรแนวพทธ๑๖๖

เมอมองคนตองมองทงสองดาน และใหประสานโยงถงกน ทงดานทเปนบคคลในสงคม และดานทเปนชวตในธรรมชาต โดยเฉพาะมองคนตองใหถงชวต แตเรามกจะมองคนแคบคคล ซงเปนดานสงคม

ตามแนวคดตะวนตก สงคมศาสตรมองมนษยในแงเปนบคคล แทบไมพดถงในแงเปนชวต โดยปลอยใหชวตเปนเรองของวทยาศาสตร ซงกศกษาชวตนนแตดานวตถรางกายอยางเดยว นตศาสตรอยในหมวดสงคมศาสตร กจงมองมนษยในแงเปนบคคล

แตจดหมายของศาสตรทงหลายทจะสรางสรรคประโยชนสขแกมวลมนษยจะไมมทางสมฤทธจรงได ถามองคนเพยงแคดานบคคล โดยไมค านงถงความเปนชวต เพราะมนษยโดยพนฐานเปนธรรมชาต คอเปนชวต และตองมองชวตใหครบทงดานกายหรอดานวตถ และดานจตใจ

มนษย ทงทเปนชวตซงเปนสวนหนงในธรรมชาต และเปนบคคลในสงคม เกยวเนองโยงเปนอนเดยวกน ถาเราไมเขาใจชวตและไมปรบปรงชวตใหด ความเปนบคคลทจะอยรวมกนดวยดในสงคมกเปนไปไดยาก ชวตทพฒนาอยางดจงจะท าใหความเปนบคคลเจรญงอกงามไดอยางถกตอง หากเราจะใหมนษยมชวตทดงาม อยในโลกทด มสงคมทรมเยนเปนสข เราจะตองประสานความคดเรองชวตกบความเปนบคคลใหกลมกลนและเกอหนนกนใหได

เพยงแครบประทานอาหาร คนกกนอาหารทงในฐานะทเปนบคคล และกนในฐานะทเปนชวต มทงการกนเพอสนองความตองการของบคคล และการกนเพอสนองความตองการของชวต

แนนอนวา คณคาทแทจรงของอาหารคอเพอสนองความตองการของชวต การกนเพอสนองความตองการทถอวาดทสดของบคคล (เชน อรอย โก แสดงฐานะ ซงรวมทงสนเปลองทสด) อาจจะบนทอนหรอท าลายชวตของเขาเอง ถาเมอใดเขาใจถงความจรงทโยงมาประสานกน ก

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๖๗

เทากบจบจดของการแกปญหาได ถามองไมเหนจดประสาน แมแตคนแตละคน กจะไมสามารถเขาใจตวเองและปฏบตตอตวเองใหถกตองได

การพฒนาทผดพลาด ท าใหเกดความขดแยงระหวางสงคมมนษยกบธรรมชาตตงแตระหวางบคคลกบชวตในตวคนเอง

การตดสนใจทางสงคม รวมทงนตบญญต มกรณมากมาย ทค านงถงแตบคคล(และสงคม) โดยไมมองไปใหถงคณหรอโทษตอชวต(และธรรมชาต) คอ มองคนไมถงชวต เพราะตดอยแคบคคล ท าใหไมอาจสรางสรรคประโยชนสขทแทจรง และกอปญหาแกอารยธรรมในระยะยาว

ตองยอมรบวา กฎหมายมากมายในระบบสงคมทเปนมา ไดเปนเครองบนทอนอารยธรรม เชน ท าใหเกด “การพฒนาทไมยงยน” ดงเชนกฎหมายทบญญตขนเพอสนบสนนการพฒนาเศรษฐกจแบบไมยงยนทผานมาแลวในสงคมตะวนตก ซงกตองเปนเพราะนกกฎหมายเองกมสวนในความเขาใจเชนนน คอมมจฉาทฏฐดวย จงชวยกนผลกดนใหเกดการพฒนาทไมยงยน

งานของนกกฎหมายมผลกวางไกลอยางนน โดยทนกกฎหมายเองอาจอยใตอทธพลของนกปกครองและนกเศรษฐศาสตรเปนตน และมองความเปนมนษยไมทวตลอดถงความจรงทงดานชวตและดานบคคลอยางทกลาวแลวนน

ดงนน ผบญญตกฎหมายกตาม ผใชกฎหมายกตาม จงตองไมประมาท จะตองศกษาพฒนาตวอยตลอดเวลา เพอใหมปญญายงขน และมเจตนาดยงขน

การศกษาทผลตนกกฎหมายผสามารถมาสรางกฎหมายทเกอหนนตอชวตทดงามของมนษย จะเปนปจจยส าคญในการสรางอารยธรรมของมนษย

เพราะฉะนน การจะบญญตกฎหมายทถกตองใหเปนปจจยปรงแตงสรางสรรคสงคมทดไดนน จะตองท าดวยความไมประมาท โดยมความรบผดชอบอยางสง ทงดานปญญาและดานเจตนา ถากฎหมายผด กจะท าลายชวตมนษย ท าลายสงคม ตลอดจนท าลายตวธรรมทงหมดเลยทเดยว

นตศาสตรแนวพทธ๑๖๘

นเปนการเตอนใหตองระวงวา ธรรมทเปนฐานของกฎหมายหรอเปนฐานของวนย อาจถกท าลายโดยกฎหมายทผด ดวยปญญาทรไมเทาถงการณ หรอดวยเจตนาทราย ซงมผลเปนการท าลายอารยธรรมของมนษย

รวมความวา กฎหมายแทมหลกอยในใจทตองรกตวธรรม (เชน รกความเปนธรรม) และรกประโยชนสขของสงคม พดงายๆ กคอ กลบไปหลกเกาทวาตองมทงตวเจตนา คอเจตจ านง ทมเมตตา มความใฝปรารถนาดตอเพอนมนษย และตอสงคม ตลอดจนมนษยชาต และมความรแจง คอม ปญญา ทเขาถงความจรง จนกระทงถอธรรมเปนใหญ

เมอไรนกกฎหมายถอธรรมเปนใหญ กเรยกวา เปนธรรมาธปไตยคอถอเอาความจรง ความถกตอง ความดงาม หลกการเปนใหญ แตจะถอธรรมเปนใหญไดกตองมปญญารธรรม รหลกการ รวาอะไรจรง อะไรถกตองดงาม มนพนกนอยในตว เพราะฉะนนอยางนอยตองม ๒ อยางน คอรกธรรม ถอธรรมเปนใหญ โดยรดวยปญญาและมเจตนาดตอเพอนมนษย ซงจะท าใหมพนฐานทจะบญญตกฎหมายทด

กฎหมายและนตบญญตมความส าคญตอชวตและสงคมตลอดจนอารยธรรมของมนษยชาตเปนอยางมากเชนน และนกกฎหมายหรอผท าหนาทนตบญญตจะตองมคณสมบตทเขาถงธรรม ทงดวยปญญา ดวยจตใจและดวยพฤตกรรม อกทงตองมความสามารถในการจดตงวางระเบยบระบบทเปนสมมตเพอสอธรรมออกมาสวนยอยางไดผลด ดงทกลาวแลว

ดงนน การศกษาดานนตศาสตร จงเปนเรองใหญ ทมขอบขายกวางขวางลกซงมาก ไมใชเปนเพยงการเรยนวชากฎหมายในความหมายตามตวอกษรเทานน แตเปนการศกษา เพอสอสจธรรมในธรรมชาตสอารยธรรมของมนษยชาตทงหมด และเพอรกษาอารยธรรมของมนษยชาตใหด ารงอยในดลยภาพแหงสจธรรมของธรรมชาต ทจะเอออ านวยประโยชนแกมวลมนษยอยางดทสด ซงตองการปญญาทกวางขวางยงใหญ

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๖๙

อารยธรรมของมนษยจะยงยนเพยงใดอยทภมธรรมภมปญญาในการจดการกบสมมต

เวลานเรองเกยวกบกฎหมาย เชนเรอง “สทธ” ทมการน าเขามาเผยแพรหรอใชกน เรามกแยกไมถก เพราะฉะนนจงขอตงขอสงเกตอกนด

อยางทในวงการนตศาสตรตะวนตกมสายความคดแบบ natural law, natural rights ซงดคลายๆ กบเรองธรรม แตทจรงไมใชเลย แนวคดแบบนคลายๆ จะถอวามกฎหมายทเปนกฎสากล ทใชไดทกกาลเทศะ อยในหวสมองหรอในปญญาของมนษย แตทจรงปญญาของมนษยทเขาถงตวความจรงในธรรมชาตทจะท าใหมกฎสากลอะไรแบบนนได ในทางพทธศาสนาแยกเปน ๒ ชน คอ

๑. ความจรงของธรรมชาต ทไมเขาใครออกใคร เชนความเปนไปของสงทงหลายตามเหตปจจยของมน ซงมนษยจะตองรเขาใจแลวใชความสามารถของเรามาจดตงระบบสงคมของเราเอง

๒. ถามนษยเราเขาถงความจรงนนจรง และมความสามารถจรง เรากจดระบบสงคม โดยเฉพาะการปกครองและกฎหมาย ซงเปนวนยไดดทสด โดยสอดคลองกบความเปนจรงในธรรมชาต แลวมนษยกจะไดรบประโยชนเอง ดวยเหตผลน เราจงมาตงขอก าหนดตางๆ ขน

อยางไรกด การก าหนดในเรองสทธเปนตนน เปนสมมต ซงไดกลาวแลววาเปนความสามารถพเศษของมนษย ซงท าใหเราสรางอารยธรรมขนมาได ถามนษยไมรจกสมมต มนษยกจะอยกนไดแคตามธรรมชาตพนฐานเหมอนอยางหม แมว ชาง มา เทานน หรออาจจะแยกวาสตวเหลานน เพราะโดยสญชาตญาณมนษยสสตวเหลานนไมได ดงไดยกตวอยางวา เราสรางกฎใหคนท าสวนมาท าสวนแลวไดเงนเดอน ๕,๐๐๐ บาท อนนเปนความสามารถของมนษย ซงในสตวอนไมม แตกไดบอกแลววา

นตศาสตรแนวพทธ๑๗๐

ถามนษยหลงสมมตเมอไร เมอนนคอความพนาศการทจะไมหลงสมมตกคอ จะตองโยงจากสมมตนนเขาถงตวธรรม

คอความจรงอยตลอดเวลา เชน คนท าสวนยงไมแปลกแยกจากธรรมคอกฎธรรมชาต เขาท าสวนไดเงนเดอนตามกฎมนษย ๕,๐๐๐ บาท พรอมกบทลกลงไปในใจทแท เขาท าสวนเพอใหไดผลตามกฎของธรรมชาต คอ เพอใหตนไมเจรญงอกงาม

ถาเขามองทะลสมมตเขาถงความจรงคอตวธรรมอยางน ประโยชนของสงคมทเปนจดหมายแทกไมเสย แตกลบท าใหกลายเปนวาสมมตมาหนนความจรงแท บญญตมาหนนหลกการ คอวนยมาหนนธรรม ท าใหความตองการผลตามกฎธรรมชาตบรรลจดหมายเปนจรงสมประสงคยงขน

มนษยเรามความฉลาด เราจงบญญตสทธตางๆ ขนมา แตอยางทบอกแลววา สทธ นเปนความสามารถของมนษยทตกลงก าหนดกนขน ซงจะไดผลดจรงหรอไมเพยงไรกอยทเราจะตองมจตใจทบรสทธ มเจตนาทดงามมเมตตาตอเพอนมนษย หวงประโยชนสขแกสงคม และท าการดวยความรความเขาใจระบบความสมพนธแหงเหตปจจยอยางกวางขวางทวถงทสด

นาสงเกตวา ในชวงเวลาแหงความเจรญของอารยธรรมมนษย ยคปจจบน มการเนนเรองสทธมากขน และปญหาเรองสทธตางๆ กซบซอนขน กบทงมการก าหนดสทธใหมๆ แปลกๆ ขนดวย

ขอยกตวอยางเชน เวลานประเทศทพฒนาแลวมการก าหนดสทธอยางหนงขนเรยกวา pollution rights แปลวา “สทธในการกอมลภาวะ” ซงไมมในธรรมชาต และกไมไดถอวาเปนสทธตามธรรมชาต แตกท านองเดยวกบทกลาวมาแลว คอ เปนสงทมนษยก าหนดขนมาเพอความดงามของสงคม เทาทมนษยทก าหนดเรองนขนมา จะมสตปญญามองเหนวาจะเปนเครองชวยแกปญหาในหมมนษย

ส าหรบในกรณนเหตผลกคอวา เวลานธรรมชาตเสอมโทรมเสยหาย

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๗๑

มาก เนองจากการกระท าของมนษย โดยเฉพาะกจการดานธรกจอตสาหกรรม ซงเปนเรองของการพฒนาเศรษฐกจ ปญหาจงมวาจะท าอยางไรใหมนษยไมท าลายธรรมชาต ในขณะทการพฒนาเศรษฐกจกจ าเปนตองท า (ทจรงอาจเปนวา ทงๆทการพฒนาเศรษฐกจผดทางจนกลายเปนโทษแลว หรอเปนการพฒนาในทางทกอผลรายเชนเพอสนองความโลภไปแลว เรากยงจ าเปนตองท าการพฒนาอยางนน) การผลตสงของเครองใชกตองท า กมทางประนประนอม คอท าใหเขาผลต โดยสรางมลภาวะใหนอยทสด

ในบรรดาวธการทงหลายทจะแกปญหา รวมทงจรยธรรมในการปฏบตตอสงแวดลอม กมการบญญตสทธขนมาอยางหนงคอ สทธในการกอมลภาวะ

วธปฏบตในเรองนคอ รฐเอาสทธในการกอมลภาวะใหบรษท หรอโรงงานอตสาหกรรมแหงใดแหงหนงไป โดยก าหนดใหมสทธกอมลภาวะไดเทาน เมอไดรบสทธไปแลว บรษทหรอโรงงานนนกตองไปจดการระบบธรกจอตสาหกรรมของตนเอง ใหกอมลภาวะภายในขอบเขตแหงสทธทไดมา ถาธรกจของตนไมมประสทธภาพ กกอมลภาวะมากแตผลตสนคาไดนอย ถาจะด าเนนธรกจอยตอไป กไมคม เพราะหมดสทธกอมลภาวะแลว จะผลตสนคามากกวานนไมได กขาดทน อาจจะตองลมเลกกจการไปเอง เทากบวารฐไปบบใหธรกจรกษาธรรมชาตแวดลอม

ทนเมอโรงงานหรอกจการทไมมประสทธภาพ ผลตของไดนอย แตกอมลภาวะสง หมดสทธทจะผลตเกนกวานนแลว ธรกจขาดทนยบเยนจะอยไมได กสามารถขายสทธนแกบรษทอนๆ ทมประสทธภาพมากกวา คอสามารถผลตของมาก โดยกอมลภาวะนอย บรษทหรอโรงงานทมประสทธภาพนนกมาซอเอาสทธนไป

ตวอยางนเปนอบายวธทท าใหการท าลายสภาพแวดลอมเบาลง ดวยการผลตของมากแตกอมลภาวะนอย นกคอภาวะทเศรษฐกจกไปได และสงแวดลอมกมทางทจะอยดไดพอสมควร นบวาเปนวธการประนประนอม

นตศาสตรแนวพทธ๑๗๒

อยางหนง ในการพฒนาทมปญหาวาจะไมยงยนในเรองสมมตและบญญตน มนษยมความสามารถกคดกนเอา ถา

ปญญาดและเจตนาด ความพยายามกจะไดผลดดวย และเมอเราพจารณาตอไป เหนวาวธนยงไมไดผลดนก กเปลยนไปอก

เรองสทธกฎขอบงคบตางๆ นกเปนเรองของมนษย แตอยางทวาแลว จะตองไมลมความจรงของธรรมชาต มฉะนนจะอายอนเดยนแดงอยางทประธานาธบด แฟรงคลน เพยซ ไดเจอมาแลว เมอครงซอแผนดนเมอง ซแอตเตลจากอนเดยนแดง ถกอนเดยนแดงตอบมาวา “อะไรกน ทานจะเอาแผนดนและผนฟามาซอขายกนหรอน ความคดนแปลกประหลาด”เพราะวามทไหน มนษยเอาแผนดนมาแบงกน มนเปนเรองทสงคมมนษยตกลงกน แลวเรากบอกวาเปนสทธในทรพยสน และในอะไรตางๆ แตเวลาอางกบธรรมชาต มนไมฟงเรา

ไมวาจะท าอะไรกตองรตระหนกในหลกการ ๒ ชนทโยงเชอมกน คอตวธรรมความจรงในกฎธรรมชาตทเราจะตองรตลอดเวลา ซงเปนฐานของการสรางวนยทเปนระบบกฎเกณฑกตกาในสงคม พรอมทงเปนจดหมายของวนยนนไปดวยในตว ทงนมนษยจะตองไมประมาท โดยมการศกษาพฒนาตนอยตลอดเวลา

โดยเฉพาะผทอยในสภานตบญญต จะตองค านงถงหลกความจรงนใหมาก เพราะดงไดกลาวแลววา กฎหมายทบญญตกนนนออกมาจากปจจยปรงแตงภายใน คอภมธรรมภมปญญา พรอมทงปจจยหลอหลอมจากสงคมภายนอก ซงตนเองเปนผตดสนใจ กฎหมายทออกมาจงเปนตวฟองวาผบญญตมภมธรรมภมปญญาแคไหน

ตอจากนน กฎหมายทออกมากจะเปนปจจยปรงแตงสงคมและอารยธรรม หรอเปนตวท าลายตอไป ถารายกท าลายทงชวตสงคมและท าลายอารยธรรมตลอดจนท าลายตวธรรมดวย ถาดกสงเสรมใหอารยธรรม

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๗๓

มนษยเจรญกาวหนาเกอหนนชวตทดงามยงขนไปมขอทขอย าอกอยางหนงวา พระพทธเจาทรงจดตงสรางระบบ

สงคมทเรยกวา สงฆะ ขนมาเพอเปนชมชนแหงการศกษา แลวมการปกครองขนมาเพอใหการศกษาคอการฝกฝนพฒนาชวตของมนษยนนเปนไปไดดวยด การฝกคนหรอใหการศกษาแกเขานน แททจรงเปนการสรางปจจยทเออตอการทเขาจะพฒนาตวเอง แตเมอท าอยางนน พระพทธเจากทรงไดชอวาเปนผฝกเขาดวย และในการฝกนนพระองคมลกษณะอยางหนง เรยกวาเปนผฝกโดยไมตองใชอ านาจ หรอทศพททางพระเรยกวา ผฝกโดยไมตองใชอาชญา คอไมตองใชการลงโทษ

ลกษณะนอาจจะเปนอดมคตวา กฎหมายทดทสด และการปกครองทดทสด ตองบรรลจดหมายโดยใชอาชญาใหนอยทสด ถาเปนพระพทธเจากไมตองใชเลย พระองคจงมคณสมบตพเศษทฝกคนโดยไมตองใชอาชญา และทจรงนนกฎหมายเองกเปนเครองฝกคนอยแลว แตการทเปนอยางนไดกอยทวาจะตองท าใหคนมจตส านก และมทาทตอกฎหมายแบบเปนสกขาบท คอเปนขอฝกตน ไมใชขอบงคบ และท าใหดยงขนไปอกจนกระทงวา กฎหมายเปนเพยงเครองหมายรรวมกนในขอสมมตของสงคมอยางทวามาแลว

โดยนยน แนวทางในการท ากฎหมาย จงม ๒ ทาง คอ ในระบบสงคมทการปกครองเปนจดหมายในตว คอการปกครองเพอใหสงคมสงบเรยบรอย กจะเปนการปกครองดวยอ านาจ หรอเนนการใชอ านาจ กฎหมายกจะมงบงคบและควบคม โดยเนนการก าจดคนชว ดวยการลงโทษคนท าความผด

แตในระบบทถอคตวาการปกครองเปนการสรางสงคมทดขนมา เพอเปนสภาพเออใหมนษยไดพฒนาตนเขาสชวตทดงาม การบญญตกฎหมายกจะเนนการสรางคนด เพราะเปนเครองฝกมนษยใหขนไปสชวตทดงาม เมอกฎหมายเปนสกขาบทคอเปนเครองฝกตน กฎหมายกจะเปนเครองมอในการสรางคนด เพราะฉะนน จงควรเนนกฎหมายในการสรางคนดมาก

นตศาสตรแนวพทธ๑๗๔

กวาการก าจดคนชวเปนอนวา กฎหมายม ๒ แบบ ถาเนนอ านาจกจะเปนกฎหมายท

เดนในดานก าจดคนชวโดยมการหามและบงคบมาก แตถาเปนกฎหมายทเนนการศกษา ซงมงสรางคนด กจะมลกษณะในทางจดสรรโอกาสและมการสงเสรมมาก แตในความเปนจรงซงสงคมในขณะหนงๆ มคนทอยในระดบการพฒนาทแตกตางกนหลากหลาย การปกครองและกฎหมายจะตองท าหนาททงสองดาน คอ ทงสงเสรมคนด และก าราบคนราย ทงนโดยมจดเนนทการสรางและสงเสรมคนด

รวมความวา ถาแยกโดยจดเนน กฎหมายกม ๒ แบบ คอ แบบสรางคนด กบแบบก าจดคนชว

ถาใชระบบอ านาจกแนนอนวาจะเอยงไปในแบบก าจด แตถาใชระบบทมองสงคมมนษยเปนสงคมทคบหนาไปสความดงาม เรากออกกฎหมายมาสรางสภาพเออใหชวตพฒนา กเปนกฎหมายทพยายามสรางคนใหเปนคนด และสรางคนใหเปนคนดใหมากจนกระทงเราแทบไมตองลงโทษคน หรอลงโทษคนใหนอยทสด เพราะไมมคนชวทจะตองลงโทษ ถาท าไดอยางนนกเปนกฎหมายทด

แตทงนกฎหมายยอมสมพนธกนอยางแนบแนนกบการปกครอง การปกครองจงตองมนโยบายในการทจะสรางสรรคสงคมในแบบทวา ใชการปกครองเพอสรางคน โดยสรางคนดเพอใหมคนชวทจะตองลงโทษใหนอยทสด ซงกคอ เปนการถอแนวคดแบบสกขา

มองอดตถงปจจบน เพอสรางสรรคอนาคต

ดลยภาพโดยรวมของสงคมสมฤทธไดดวยการจดการทางสงคมสเปาหมายแหงการพฒนาคน

ฝายนตบญญตของไทยจะท าอยางไรถาจะคดเกอกลใหพทธศาสนาอยดเพอประโยชนแกสงคมไทย

เทาทเปนมา เมอการพฒนาคนออนลง และมการท าความชวเชนอาชญากรรมมากขน แนวโนมของสงคมกหนไปสการปกครองแบบเนนอ านาจมากยงขน และดานกฎหมายกออกขอก าหนดกฎเกณฑในการบงคบและลงโทษมากยงขน

แนวคดแบบนกไดเขาไปสระบบการปกครองคณะสงฆดวย หรออาจจะเปนวาคณะสงฆถกหลอหลอมจากอทธพลของกระแสสงคม ใหมแนวคดการปกครองแบบทเนนอ านาจมากยงขน ซงเทากบเปนการหลงลมละทงหลกการแหงวนยทแท ซงเปนการปกครองเพอการศกษา ทมงเกอหนนการพฒนาชวตของมนษย

ตลอดกาลทลวงไป พระราชบญญตคณะสงฆแทบทกฉบบทออกมาเปนกฎหมายประเภททเนนอ านาจ คอการปกครองแบบบงคบควบคม แลวลมหลกการของพระพทธศาสนาทวา ตงสงฆะขนมาเพออะไร

ถาจะปฏบตใหถกตอง พระราชบญญตคณะสงฆจะตองวางบท

นตศาสตรแนวพทธ๑๗๖

บญญต เพอเออตอการสรางชมชนแหงการศกษาขนมาใหได จงจะสอดคลองกบจดหมายทแทจรงแหงการปกครองในพระธรรมวนย

เวลานเนนแตการใชอ านาจและการบงคบบญชา เจาอาวาสเลกเปนอาจารยไปนานแลว ยงเหลอแตการเรยกชอเทานน วาเปน “อาจารย” ชาวบานไปเจอเจาอาวาสกยงเรยกอาจารย แตตวเจาอาวาสจ านวนมากไมเคยท าหนาทของอาจารย เพราะฉะนนจงพดไดวาวปลาสไปแลว เจาอาวาสท าหนาทเปนผปกครอง กมงใชอ านาจบงคบบญชา ถาอยางนกไปไมไหว อนนเปนเรองหนงทจะตองยกขนมาพจารณา

อาตมภาพไดพดมาใชเวลามากมายแลว ทนทานอยการสงสด ไดฝากค าถามไว ๔ ขอ ส าหรบ ๓ ขอตนนน อาตมภาพคดวาจะไมตอบละ ขอถอวาเนอความทพดมาเปนเสมอนวาครอบคลมค าตอบไวแลว

สวนขอท ๔ ค าถามดเหมอนจะเปนวา “ฝายนตศาสตรจะเกอกลพทธศาสนาไดหรอไมอยางไร” อาตมภาพจะไมพดในแงตวนตศาสตรโดยตรง แตจะพดในแงนตบญญต

กอยางทบอกเมอกวา ในสงคมไทยเรามความสมพนธระหวางนตบญญตของรฐบาลไทย กบการปกครองของคณะสงฆ โดยรฐเปนผตรากฎหมายคณะสงฆ ไดแกพระราชบญญตคณะสงฆ

ในเรองน ถาทางนตบญญตจะเกอกล กคอ ชวยใหกฎหมายคณะสงฆเปนไปตามหลกการของพระพทธศาสนา หมายความวา ท าอยางไรจะใหพระราชบญญตคณะสงฆ และขอบญญตตางๆ เปนสกขาบทตามหลกการของพระพทธศาสนา ซงจะเปนตวเสรมสรางสภาพแวดลอม ระบบความสมพนธ และระบบสถาบนทเกอหนนใหบคคลทเขามาบวชแลวไดรบการศกษา ทเรยกวาไตรสกขา

ถากฎหมายท าอยางนไมได กแทบจะไมมความหมายอะไรเลย เพราะมนไมเออใหเกดการปฏบตตามหลกการของพระพทธศาสนา

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๗๗

เวลานกเปนอยางทย าแลววา กฎหมายของเราไดชกน าความโนมเอยงเขามาสวงการสงฆ ในแบบทท าใหสถาบนสงฆกลายเปนสถาบนทปกครองดวยอ านาจไปดวย ซงเปนการไมถกตอง ถาจะใหเปนไปโดยชอบจะตองใหเปนการปกครองดวยการศกษาและเพอการศกษา

อยางทบอกแลววา ในพระพทธศาสนา การปกครองและกฎหมายคอวนย เปนเรองของการศกษา โดยการศกษา และเพอการศกษา ทจะเกอหนนใหมนษยพฒนาตนขนไปสความมชวตทดงามยงขน

ตอไปขนท ๒ กคอ ใหขยายหลกการนออกไปสสงคมใหกวางขวาง ถาเหนดวยกบหลกการของพระพทธศาสนาตามนตศาสตรแนวพทธกฎหมายจะตองมแนวโนมในการทจะสรางระบบสงคม จดสรรสภาพแวดลอม และวางรประบบความสมพนธในการอยรวมกนของมนษย ในทางทจะเกอหนนการพฒนาคณภาพชวตของมนษย ใหมนษยเขาถงจดหมายของชวตทดงามยงขนไป

พรอมกนน ยงมความสมพนธอกอยางหนงทจะมาเกอหนนพระพทธศาสนา ทพดมาเมอกนนเปนการเกอหนนในแงของหลกการของพระพทธศาสนา แตทนการเกอหนนอกอยางหนงทแคบเขามาเปนดานปฏบตการ กคอในหลกธรรมชดหนงทพดไปแลว ไดแก อปรหานยธรรม ๗ ประการ

หลกนขอสดทายบอกวา หนาทของรฐอยางหนงคอจะตองจดอารกขาคมครองปองกนอนชอบธรรมแกพระอรหนต ซงในทนหมายถงทานผมศลมความบรสทธ เปนผด ารงธรรม สงสอนธรรม เปนหลกใจของประชาชน และเปนแบบอยางทางศลธรรมของสงคม กฎหมายและการปกครองจะตองชวยคมครองและเกอหนน ไมใชละเลย แลวกลบไปหนนในทางทผด

เวลานคงตองถามวา สงคมของเราไดใชกฎหมายเกอหนนในแนวทางนบางหรอไม คอเกอหนนผทอยในแนวทางของพระพทธศาสนา อยในธรรมในวนย หรอเกอหนนผทออกไปนอกธรรมนอกวนย

นตศาสตรแนวพทธ๑๗๘

เรองนเปนงานหนงทจะประสานกบธรรม เพราะวาเมอมองในแงประโยชนสวนรวม ในทสด สภาพของสถาบนสงฆกจะฟองถงสภาพของสงคมไทยดวย เนองจากสถาบนสงฆนนเปนสถาบนสงคม โดยเฉพาะเปนสถาบนทเปนตวแทนของจรยธรรม เพราะฉะนนจงเปนเครองชวดจรยธรรมของสงคมไปดวย

ในแงหนงเรามองวา เวลานสถาบนสงฆซงเปนตวแทนทางจรยธรรมของสงคมไทยตกต าเสอมโทรมมาก ถาตกต าจรงกเปนดชนชวดวาเวลานสงคมไทยไดมความตกต าทางจรยธรรมอยางยง จนแมกระทงสถาบนทเปนตวแทนหรอเปนแกนกลางของจรยธรรมกยงตกต าถงเพยงน

สภาวะเชนนเปนเครองเตอนใจผรบผดชอบตอสงคม โดยเฉพาะนกปกครองและผบรหารทกทานวา จะตองตนขนมารบปรบปรงพฒนาสงคมของเรา รวมทงการพฒนาสถาบนสงฆดวย เพราะวาการทสถาบนสงฆตกต านนไมไดหมายความวาเฉพาะสถาบนสงฆเทานนทตกต า ดงทเรามกมองกนอยางคบแคบเหลอเกน เชนมองวาพระไมดๆ เวลานพระตกต าอะไรตางๆ แลวกจบ

แตทจรงนน สงคมนเปนสวนรวมขององครวมตางๆ มากมาย แตละสวนนนเปนองคประกอบททงเปนปจจยสงผลและทงเปนตวรบผลดวย สถาบนสงฆกเชนเดยวกน

เมอสถาบนสงฆไมมประสทธภาพ กจะไมสามารถเปนปจจยปรงแตงสรางสรรคสงคมในทางทด แตจะเปนเพยงตวรบผลจากปจจยทางสงคม และเปนตวสะทอนปญหาของสงคม

เพราะฉะนนจงขอย าวา เมอสถาบนสงฆตกต าเสอมโทรม ในแงหนงกเปนเครองวดวาเวลานสงคมไทยไดตกต าทางจรยธรรมเปนอยางยง ถงขนาดทแมแตสวนแกนกลางทางจรยธรรมกยงแยขนาดน ฉะนนอยาไดไปคดมองแคบๆ วาสถาบนสงฆแย เพราะวาทแทกคอสงคมไทยทงสงคมแยท

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๗๙

สดแลว ถาเรามองเชนนกจะเปนประโยชนทจะท าใหเราตนขนมาและรบแกไขปญหาดวยการปรบปรงสงคมไทยใหขนสสถานะทดงามถกตอง ดวยการพฒนาสถาบนสงฆเองดวย ใหเขาสแนวทางทถกตอง

อนง มองในแงปจจยอยางหนงกอาจจะเปนไปไดวา นตบญญตของสงคมไทยไดมสวนเออทท าใหสถาบนสงฆตกต าลง

การปกครองดวยอ านาจนน แนนอนวาผดหลกการของพระพทธศาสนา เพราะการปกครองในพระพทธศาสนาเปนเพยงปจจยทมาชวยเสรม ซงมขนเพอการศกษาเทานน คอเพอชวยสนบสนนใหมนษยพฒนาตนขนสชวตทดงาม ถาเราไมยอมรบหลกการนมาใชในสงคมสวนใหญ กตองยอมรบในแงของสถาบนสงฆ

ถายอมรบทงหมด กหมายความวาขยายหลกการนมาใชกบสงคมไทยสวนรวมดวย ตลอดจนสงคมโลกทงหมด เพอใหนตศาสตรเกอหนนระบบการจดการสงคม ทเออตอการพฒนามนษย ใหมชวตทดงาม มสงคมทสนตสข และชวยท าโลกใหรนรมยนาอยอาศยยงขน

ไดกลาวแลววา การพฒนาคนเปนทงจดหมายและเปนทงปจจยของวนยอนรวมทงกฎหมาย กลาวคอกฎหมายมไวเพอสรางสภาพเออโอกาสแกการทคนจะพฒนาชวตสความดงามและประโยชนสขทสงยงขนไป และคนทพฒนาดแลวนนแหละจะปฏบตตามกฎหมายไดดทสด พรอมทงชวยใหกฎหมายบรรลจดหมายของมนอยางดทสด

โดยเฉพาะถาคนมการพฒนาตนอยางด จนเขาถงธรรมดวยปญญาและดวยจตใจแลว เขากจะมพฤตกรรมทเขาถงธรรม ซงจะท าใหมการปฏบตตามกฎหมายอยางสมบรณแบบ กลาวคอกฎหมายจะไมใชเปนขอบงคบ แตเปนเพยงขอหมายร หรออาจจะพดอกอยางหนงวา ไมตองมกฎหมายแบบขอบงคบ มแตเพยงกฎหมายแบบขอหมายร หรอมวนยโดยไมตองมสกขาบท

นตศาสตรแนวพทธ๑๘๐

ถาไมมพนฐานการพฒนาทางจตใจและปญญา ไมวากฎหมาย หรอวนยจะก าหนดไวอยางไร ในทสดกจะไปไมรอด เพราะคนจะหาทางเลยงกฎหมาย หรออยางนอยกไมมความยนดเตมใจพรอมใจทจะปฏบตตาม และแมจะมการบงคบและการลงโทษกนอยางไร กจะลมเหลวในทสด เพราะตวระบบเองจะกรอนโทรมจนหมดประสทธภาพ เชน มการสมคบกนหลบเลยงกฎหมายในทกระดบ ตองตงระบบบงคบควบคมซบซอนขนๆ และลงโทษรนแรงขนๆ จนไรผล ตลอดจนมการน าเอากฎหมายไปใชในทางทผดเจตนารมณ เพอสนองความตองการผลประโยชนสวนตว เปนตน

ฉะนน การพฒนาคนในดานพฤตกรรมตอกฎหมาย พรอมไปดวยกนกบการพฒนาดานจตใจและดานปญญา จงเปนภารกจส าคญทนตศาสตรจะตองใหความสนใจ

เปน rule of law นนหรอจะพอ อยาเพงภมใจถาพฒนาสาระแทขนมาไมได อารยธรรมกจะสลายดวยกนตวมนเอง

การพฒนาคนอาจเกดจากปจจยแวดลอมตางๆ ในประวตศาสตรผลกดน โดยไมไดเกดจากการตงใจปฏบตใหถกตองดวยปญญาทรเขาใจความจรงเกยวกบธรรมชาตของคนและสงคมเปนตน เชน การรกความเปนธรรมอยางแรงกลา ทพฒนาขนมาในหมชนบางสงคม เนองจากประสบการณในการถกกดขขมเหงเบยดเบยนกนมาอยางแพรหลายและรนแรง

จากประสบการณเชนนน และดวยความรกความเปนธรรมทพฒนาขนมาอยางนนเปนฐาน สงคมดงกลาวกจะจดตงวางกฎเกณฑกตกาตางๆ ขนมา เพอรกษาความเปนธรรมนนอยางคอนขางไดผล และคนทรกความเปนธรรมทงหลายกจะเคารพและรกษากฎหมายหรอกฎเกณฑกตกาเหลานนไดอยางหนกแนนและจรงจงมนคง

อยางไรกด เมอกาลเวลาผานไป และปจจยแวดลอมทางสงคม

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๘๑

เปลยนแปลงไป ความรกความเปนธรรมเปนตนทเปนฐานอยภายในจตใจกเลอนลางจางลงไป แมวากฎหมายและบทบญญตตางๆ ทวางไวยงคงอย และความนยมและความสามารถในการจดตงวางกฎเกณฑกตกาและตรากฎหมายกยงสบเนองตอมา แตปรากฏวาบางทกฎหมายและกฎเกณฑกตกาทงหลายไดกลายเปนเพยงรปแบบทไมสนองเจตนารมณทเปนตวหลกการ จงไมไดผลสมความมงหมายบาง กอผลขางเคยงหรอผลพวงในทางลบทบางครงรายแรงบาง ตลอดจนกลายเปนเครองมอหาผลประโยชนของบคคล และกลมคน หรอกลายเปนเครองท ารายสงคมนนเอง

สภาพการณเชนน เปนสงทนกนตศาสตรและผรบผดชอบตอสงคมโดยทวไปจะตองรเทาทนและระมดระวงโดยไมประมาท เพราะการเปนสงคมทพฒนาแลว (ตามความหมายสมยใหมทเนนการพฒนาทางเศรษฐกจหรอดานวตถ) ไมเปนหลกประกนวาจะปลอดภย และอาจเปนปจจยส าคญอยางหนงทท าใหสงคมตองหมนไปในวงจรของความเจรญแลวกเสอม

สหรฐอเมรกาเปนตวอยางของสงคมยคปจจบน ทภมใจตนวาเปนสงคมทถอหลก rule of law แปลกนวาหลกนตธรรม คอปกครองกนดวยกฎหมาย ถอกฎหมายเปนใหญ (คอเปนธรรมาธปไตย ในระดบธรรมโดยบญญต) ไมมใครอยเหนอกฎหมาย ทกคน ทงผปกครองและผใตปกครอง ตองอยใตบงคบของกฎหมายและไดรบความคมครองจากกฎหมายเสมอกน

จะยกตวอยางปญหากฎหมายกบสภาพการพฒนาคนในสงคมอเมรกนซงถอกนวาเปนสงคมทพฒนากาวไกลทสด มาเปนขอพจารณาสก ๓ กรณ

๑) ปญหาการแบงแยกผว เปนตวอยางของการพยายามแกปญหาดวยกฎหมาย ในขณะททางดานจตใจไมมการเปลยนแปลงในทางทจะพฒนาใหสอดคลองกน หรอพดอกอยางหนงวา เปนการพยายามเอากฎหมายทเปนรปธรรมมารวมคนเขาดวยกนโดยรปแบบ แตไมมเครองมอทางนามธรรมทจะมารวมใจคน ผลกคอสภาพสงคมอเมรกนทปญหาการ

นตศาสตรแนวพทธ๑๘๒

แบงแยกผวยงรนแรง และความหวงในการแกปญหายงเลอนลางลงไปทกท ขอใหดตวอยางค ากลาวในหนงสอใหมๆ บางเลมของชาวอเมรกน เชน

“ในทสด เรากเลกคตเบาหลอม (melting pot) ไปแลว”(Naisbitt, 273)

“คนอเมรกนผวด า เปนชาวอเมรกน แตกระนน เขากยงมชวตอยอยางคนตางดาวในผนแผนดนเดยวทเขารจกนน . . . ดงนน อเมรกาจงมองไดวาเปนชน ๒ ชาตตางหากจากกน . . . การแบงแยกนนแผคลมไปทวและช าแรกลก” (Hacker, 4)

“สามสบปผานไปแลว หลงจากออกรฐบญญตวาดวยสทธพลเมอง (Civil Rights Act) เราควรจะไดเหนยคใหมแหงความรวมมอและความเขาใจกน . . . แตการขจดความแบงแยกดวยกฎหมาย ไดน าไปสการรวมจตใจเขาดวยกนอยางท ดร.คงมงหวงหรอเปลา ความสมานสามคคมมาใหเหนเงาบางไหม . . .หรอวาพวกเรายงจมลกลงไปในหลมแหงความโดดเดยวและความไมไวใจกน . . . ความรงเกยจผวเปนบาดแผลแหงสงคมของเรา แตแทนทเราจะคอยดแลใหแผลนนคอยๆ หายไปอยางชาๆ เรากเหมอนกบสตวอนๆ ซงอดไมไดทจะคอยกดแผลนน แผลกเลยยงเปดกวางมากขน” (Howard, 133-143)

๒) ปญหาการทารณเดก การท าทารณกรรมตอเดกเปนปญหาใหญทแพรหลายมานานในสงคมอเมรกน และสงคมยงเจรญ ปญหากยงรนแรงมากขน หนงสอ The Day America Told the Truth กลาววา

“คนทเตบโตขนมาเปนผใหญทวอเมรกาทก ๑ ใน ๖ คน เคยถกท าการทารณทางรางกายในวยเดก และเกอบเทากนนน คอ ทก ๑ ใน ๗ คน สารภาพวา เมอเปนเดกตนเคยถกท าทารณกรรมทางเพศ” (Patterson, 125)

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๘๓

แมวาตามสถตทเปนทางการ จ านวนเดกทมในรายงานจะนอยกวาทกลาวน เชน ในป ๒๕๓๖/๑๙๙๓ มรายงานเดกถกท าทารณ ๒,๘๒๕,๕๙๔ คน (The American Almanac 1995-1996, Table No. 347) คนทท าการทารณสวนมากกคอคนใกลชด เรมแตพอแมของเดกเอง

เมอปญหาการทารณเดกแพรหลายมากอยางทวาน จงเกดความจ าเปนทท าใหรฐบาลตองออกกฎหมายมาปองกนแกไขปญหาและคมครองเดก เชน มมาตรการในการลงโทษคนททารณเดก แตกฎหมายทออกมาเปนเหมอนดาบสองคม ในดานด ชวยไดเพยงลงโทษคนทท าผด และยบยงบางคนทจะท าราย ชวยบรรเทาปญหาดวยการกนกระแสรายไมใหสงคมเสอมโทรมลงไปกวานนอก (ซงกไมไดผลจรง)

แตในดานผลเสย กลายเปนการท าลายบรรยากาศทางจตใจ และความสมพนธในครอบครว รวมทงเปนการแทรกแซงกนขวางในกระบวน การอบรมเลยงดเดก เชน เมอพอหรอแมตหรอดวาเดก ซงอาจยงไมแนวาเปนการรนแรงหรอไม เดกอาจมองวารนแรงหรอโกรธแลวโทรศพทไปแจงต ารวจ หรอเพอนบานไดยนไดเหนแลวอาจโทรศพทไปแจง หรอเดกไปโรงเรยนฟองครแลวครโทรศพทไปแจงต ารวจ เมอต ารวจมาจบพอแมไป พอแมถกขง หรอด าเนนคดอย แมจะยงไมไดตดสนวามความผดจรงหรอไม ผลเสยกเกดขนแลว (เชน เคยมกรณทพอตรอมใจผกคอตายในหองขงบาง พอแมหลบหนคดท าใหกจการงานตองลมเลกไปบาง)

แมแตเมอยงไมมกรณเกดขน แตบรรยากาศในบานทควรเปนสภาพแหงความรกความอบอน กอาจจะกลายเปนบรรยากาศแหงความหวาดระแวงกน พอแมจะสงสอนลกกตองหวาดวาอาจถกจบถกฟอง ลกกอาจมทาทแบบเพงจองหาความผดของพอแม หรอมองพอแมเปนคนละฝายกบตน และไมเกรงพอแม เพราะนกวามกฎหมายและเจาหนาทเปนพวกของตน ดงนเปนตน

นตศาสตรแนวพทธ๑๘๔

๓) ปญหาการฟองเรยกคาเสยหาย วฒนธรรมอเมรกนเนนการพทกษสทธสวนบคคล จงพฒนามาตรการทจะปองกนการละเมดสทธของกนและกน มาตรการส าคญคอทางดานกฎหมายเมอมการละเมดสทธกน กจะมการฟองเรยกคาเสยหาย (v.= to sue; n. = suit)

เมอคนรกความเปนธรรม เขาจงพฒนามาตรการทางกฎหมาย คอการฟองเรยกคาเสยหายนขนมาเพอรกษาความเปนธรรมนนใหมผลเปนจรงและด ารงอยอยางมนคง แตเมอการรกความเปนธรรมซงเปนสาระทแทเลอนลางจางลงไป มาตรการทางกฎหมายทเปนรปแบบภายนอกกคอยๆ แปรความหมายไป คอแทนทจะเปนเครองมอของการคมครองสทธเพอรกษาความเปนธรรม กกลายเปนวาการฟองเรยกคาเสยหายไดกลายเปนเครองมอแสวงหาผลประโยชนจากผอน

เวลาน การใชมาตรการทางกฎหมายในการฟองเรยกคาเสยหายมาเปนเครองมอหาผลประโยชน ไดแพรหลายมากขนในสงคมอเมรกน เชน ทนายความบางคนโฆษณาวารบปรกษาและใหบรการทางกฎหมายฟร แตมความหมายวา ใครมเรองราวกระทบกระทงกบคนอน เชน เพอนบาน พอจะเหนทางฟองเรยกคาเสยหายได กน าเรองมาปรกษาทนายความๆ จะไมคดคาบรการ ถาเหนทางตงเปนคดได กตงเปนคดฟองศาล และรบวาความใหเปลา แตถาชนะไดเงนชดใชคาเสยหาย กแบงกบลกความคนละครง ถาแพกแลวไป

โดยวธน ชาวบานทเปนลกความกเหนวาตนมแตไดไมมเสย และเหนเปนวธหาเงนทไดผลด กชอบใจ เลยจองหาเรองฟองเพอนบาน ท าใหคนอยกนดวยความไมจรงใจและหวาดระแวงกนมากขน

เรองแบบนทเดนมากอยางหนง คอ คนไขและญาตคนไขคอยจองจบผดแพทยทรกษา เพอหาแงทจะไดเงนดวยการฟองเรยกคาเสยหายจากแพทย ท าใหแพทยเดอดรอนมากขน กระแสของคานยมนก าลงกาวไป

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๘๕

ไกลมากขนในสงคมอเมรกนในสงคมไทยทไมมวฒนธรรมแบบน แตมวฒนธรรมน าใจ ทประชา

ชนและคนไขมองแพทยเปนผมพระคณ กรณแบบนกไมม แตเมอสงคมหลงสมมตมากขน การแพทยกลายเปนธรกจอยางตะวนตกมากขน ความเปลยนแปลงทางสงคมกจะตามมา กรณเชนนกจะเรมมขน ตอนแรกกจะเปนเพยงการฟองเพอพทกษสทธ แตตอไปเมอคมกระแสไมได การฟองเพอหาเงนหารายไดกจะเกดขนและจะเฟองฟไดดวยเชนกน และกจะไมเฉพาะในวงการธรกจการแพทยเทานน แตอาจจะแผไปครอบง ากจการทกอยางของสงคมเลยทเดยว

จงเปนเรองทเรยกรองการพฒนาคนอยางยง และหมายถงการทตองพฒนาคนนนใหทนการณกบสงคมทเปลยนแปลงอยางรวดเรวนดวย

กฎหมายหรอกฎสมมตของมนษยเปนคณ เมอมนเปนเครองมอสนองความตองการธรรม

แตเมอความตองการธรรมเลอนลางจางหาย กฎหมายกอาจกลายเปนเครองมอสนองความปรารถนาสวนตวของบคคล ทอาจจะตรงขามกบธรรม เชน เปนเครองมอของการแสวงหาผลประโยชนของตน หรอการ กลนแกลงท ารายผอน

กฎหมายหรอกฎสมมตของมนษยมก าเนดขน เพอชวยสนบสนนธรรมหรอกฎแทของธรรมชาต ใหปรากฏผลเปนจรงหนกแนนในสงคมมนษย แตเมอคนแปลกแยกจากความจรงแทแหงธรรม หรอหลงลมมองขามไปเขาไมถงธรรมแลว กฎหมายหรอกฎสมมตของมนษยนนกเลอนลอยคลาดเคลอนจากคณคาทแทจรง และกลบกลายเปนเครองท าลายสงคมมนษยเสยเอง

เมอมการพฒนาดานจตใจและปญญาภายในตวคน ท าใหคนมความสามารถภายในทจะควบคมและน าพฤตกรรมของตนไปในทางทถกตองดงามสงคมจะตองการกฎหมายเพยงเพอมาชวยจดสรรสภาพแวดลอม โอกาส

นตศาสตรแนวพทธ๑๘๖

และบรรยากาศ ทจะอดหนนความมนคงแหงพฤตกรรมทถกตองดงามนนแตถาจตใจและปญญาไมไดรบการพฒนา คนไมมความสามารถ

ภายในทจะควบคมและน าทางพฤตกรรมของตนใหถกตอง กจะตองเพมมาตรการควบคมจากภายนอกดวยการบญญตกฎหมายมาบงคบควบคมคนมากขนๆ พรอมทงลงโทษหนกหนารนแรงขนๆ จนในทสดกฎหมายกจะหมดความหมาย สงคมกจะเสอมสลาย และชวตกจะไมอาจบรรลจดหมายแหงประโยชนสขและอสรภาพทแทจรง

อยางไรกตาม ดวยปญญาทเชอมโยงกฎสมมตของมนษยเขากบกฎแทของธรรมชาตได และจดวางกฎหมายทเปนกฎสมมตของมนษยใหเปนเครองเกอหนนผลทมงหมายแทจรงตามกฎธรรมชาต ใหกฎหมายและการปกครองเปนเครองรองรบและเชดชธรรม ตงอยบนฐานแหงธรรมและมจดหมายเพอธรรม พรอมทงจดตงวางระบบแบบแผน ทเออโอกาสใหคนพฒนาตนใหสามารถไดรบประโยชนสงสดจากความจรงแทคอธรรมนน ดวยปรชาญาณและปฏบตการเชนน นตศาสตรกจะชวยชวตมนษย ชวยสงคม และชวยโลกได

อาตมภาพไดพดมาในเรอง “นตศาสตรแนวพทธ” แมวาจะไมไดตอบค าถามโดยตรง แตกไดกลาวแลววาขอฝากไวใหพจารณาในหลกตางๆ ทพดไปแลว และกอาจจะใหทานผฟงไดตอบเองดวย

ขออนโมทนาทานอยการสงสด ทไดมกศลเจตนาด ารนมนตอาตมภาพมาพด พรอมทงทานผทรงคณวฒ และทานผสนใจใฝธรรมทกทานทมารวมฟง ขอกศลเจตนาของทานจงเปนปจจยแหงความสขและความเจรญงอกงาม ขอทกทานจงเจรญดวยจตรพธพรชย มก าลงกาย ก าลงใจ ก าลงปญญา ทจะชวยกนปฏบตกจหนาทในการสรางสรรคชวตและสงคมทดงามยงขนไป โดยทวกนทกทาน

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๘๗

บรรณานกรม

ก. คมภรพระพทธศาสนา ทอางองในค าบรรยายน คอ๑. พระไตรปฎกบาลฉบบสยามรฐ มหามกฏราชวทยาลย จดพมพ พ.ศ. ๒๕๒๓ ชด

๔๕ เลม- ระบบอางอง คอ เลม/ขอ

๒. อรรถกถา และ ฎกา ฉบบมหามกฏราชวทยาลย และฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย หลาย พ.ศ.- ระบบอางอง คอ เลม/หนา

ข. หนงสออนๆปยตโต, พระธรรมปฎก ป. อ. วนย: เรองทใหญกวาทคด. กรงเทพฯ: กรมวชาการ,

กระทรวงศกษาธการ, ๒๕๓๙.Gore, Senator Albert A. Earth in the Balance. Boston: Houghton Miffin Co., 1992.Hacker, Andrew. Two Nations. New York: Charles Scribner's Sons, 1992.Howard, Philip K. The Death of Common Sense. New York: Random House,

Inc., 1994.Joshi, Lalmani. Studies in the Buddhistic Culture of India. Delhi: Motilal

Banarsidass, 1987.Naisbitt, John. Megatrends. New York: Warner Books, Inc., 1984.Patterson, James, and Kim, Peter. The Day America Told the Truth. New

York: Penguin Books USA Inc., 1992.Rolston, Holmes. Environmental Ethics. Philadelphia: Temple University

Press, 1988.Walker, Benjamin. Hindu World. 2 vols. London: George Allen & Unwin Ltd., 1968.

รฐศาสตรแนวพทธ

จรยธรรมนกการเมอง∗

เรมแรก ขอท าความเขาใจเกยวกบค าวา "จรยธรรม" จรยธรรมในทนมใชหมายถงจรยธรรมในความหมายแคบๆ ตามทเราใชกนปจจบนแบบตะวนตก ซงเนนทพฤตกรรมทางสงคม แตจรยธรรมในความหมายทางพระพทธศาสนา ไดแก การด าเนนชวต หรอกระบวนการแหงชวตทด าเนนไปทงหมด คอความเปนอย การแสดงออก ความรสกนกคด และคณสมบตตางๆ ทงจตใจ ทงปญญา ทงพฤตกรรม

ในทนเราพดกนถงพฤตกรรมของนกการเมอง เมอพดถงจรยธรรมในระดบของคนชนน าอยางนกการเมองน กขอขามเรองจรยธรรมสามญส าหรบคนทวไป ซงถอวาทกคนควรจะมเปนพนฐานอยแลว อยางเรองของการมศล ๕ การไมเบยดเบยน ไมท ารายรางกาย ไมท าลายชวตผอนการไมละเมดทรพยสนของผอน การไมประพฤตผดทางเพศ การไมพดเทจโกหกหลอกลวง การไมดมสรายาเมา สงเสพตด และการงดเวนอบายมขเหลานถอวาเปนเรองของจรยธรรมพนฐาน ซงทกคนควรจะมอยแลว

∗ ขอคดสนๆ พดไวใน พ.ศ. ๒๕๔๒

รฐศาสตรแนวพทธ: ตอน จรยธรรมนกการเมอง๑๙๒

เพราะฉะนน ในระดบของนกการเมอง ถอวาตองมจรยธรรมพนฐานส าหรบคนทวไปอยแลว จงไมจ าเปนตองพดถงอก แตเมอพดถงจรย-ธรรมของนกการเมอง จะหมายถงการด าเนนชวต ความรสกนกคด จตใจและสตปญญา ของผทจะไปบรหารบานเมอง หรอเปนผน าของประชาชนทจะพาประเทศชาตบานเมองไปสความเจรญงอกงามและสนตสข

ปญญาทรเขาใจจดหมายของงานการเมองเบองตน เมอพดถงจรยธรรมของนกการเมอง กตองพดถงจด

หมายของงานการเมอง เชน การบรหาร การปกครอง หรอการด าเนนกจการงานสาธารณะตางๆ ทเกยวกบประเทศชาต ซงเปนเรองทตองรคอเปนเรองทางดานปญญา

พดกนงายๆ วา จดหมายของงานการเมอง กคอ การทจะบรหารกจการหรอปกครองบานเมองใหรมเยนเปนสข ใหประชาชนอยดกนดเปนตน แตอยางนยงไมใชจดหมายทแทจรง

อะไรคอจดหมายทแทจรง เราจะตองมองลกลงไปวา ธรรมดาชวตของคนเรากด สงคมกดนน มจดหมายของมนเองอยแลว คอชวตตองการความเจรญงอกงาม ความเปนสข หรอการทชวตนนจะตองพฒนาใหดงามยงๆ ขนไป สงคมกเชนเดยวกน ยอมมจดหมายทจะท าการสรางสรรค เชนมอารยธรรมทเจรญกาวหนาเปนตน

การบรหารบานเมองทวาใหสงบสข หรอใหราษฎรอยดกนดนนความจรงกเพอมาเปนสภาพเออใหแกการกาวไปสจดหมายของชวตและจดหมายของสงคมทพดไปแลวนนอกชนหนง

หมายความวา จดหมายของการเมอง หรองานการเมองนน คอเพอสรางสภาพเออ ทจะชวยใหชวตและสงคมพฒนาไปสจดหมายของมน

ทพดอยางนมความส าคญมาก เพราะถาเราไมมองอยางทวานเรากจะมองไปตน เชนเปนนกปกครองกคดแคเพอใหบานเมองรมเยน

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๙๓

เปนสข อยกนเรยบรอย แลวกจดการบานเมองใหสงบเทานน ซงบางทกท าใหการปกครองไปเนนเรองอ านาจ หรอมฉะนนอยางนอยกจะท าใหบานเมองนน อยในวงวนของความเจรญและความเสอม

ยกตวอยางเชน เมอมความสามารถบรหารบานเมองด ประชาชนอยดกนด มความพรงพรอมทางเศรษฐกจแลว คนกลมหลงเพลดเพลนหนไปหมกมนในการเสพบรโภค การบ ารงบ าเรอ แลวกละเลงมวเมาสงคมกเสอมลง

ทจรงนน ผบรหารประเทศชาต และนกการเมองโดยทวไป จะตองจดการงานบานเมองนนเพอใหเกดสภาพเอออยางทวาเมอก คอค านงอยเสมอวา งานการทเราท าหรอการทจะบรหารกจการบานเมองนน กเพอใหชวตและสงคมไดสภาพทเกอหนนตอการทจะกาวไปสจดหมาย เชน ใหคนมโอกาสพฒนาชวตในทางจตใจ และทางปญญา สงคมสามารถพฒนาศลปวฒนธรรม มการสรางสรรคตางๆ เจรญในอารยธรรมยงๆ ขนไป มใชเปนจดหมายปลายปดทเพยงวา ใหชวตและสงคมอยกนสบายแลวกจบ ถาเปนอยางนนกจะตน

เมอเขาใจถงจดหมายของการเมองและการปกครอง ตลอดจนการบรหารกจการตางๆ แลว กจะตองใชปญญาศกษาใหมากขน คอ ไมใชหยดอยแควารเขาใจถงจดหมายของการเมองการปกครอง เพอใหบานเมองอยรมเยนเปนสข ประชาชนอยดกนด แตจะตองค านงตอไปวาอะไรคอจดหมายของชวต อะไรคอจดหมายของสงคม ทเขาควรจะกาวตอไป แลวกไปเกอหนนหรอหนนน าใหชวตและสงคมเจรญงอกงาม ไปสจดหมายอยางนน อนนเปนดานปญญา

รฐศาสตรแนวพทธ: ตอน จรยธรรมนกการเมอง๑๙๔

จตใจทมงมนตอจดหมายและใฝดตอสงคมพรอมกนนน อกดานหนงคอ ดานจตใจ ภาวะดานจตใจทคกบ

ความรความเขาใจในจดมงหมายของการเมองการปกครองและการบรหารงานแผนดนน กคอจตใจทใฝปรารถนาอยากจะบรรลจดหมายนน

ความอยากนเปนจดส าคญ เปนแรงจงใจ และเปนพลงทจะผลกดนใหนกการเมองกาวไปในจรยธรรม ทเปนวถแหงชวตและหนาทการงานของตน ยงความใฝปรารถนาหรอความอยากตวนแรงเขมเทาไร กยงไดผลเทานน แตในทางตรงขาม ถาขาดตวความใฝความอยากความปรารถนาตอจดหมายนแลว กพรอมทจะเขวไดทนท

ในทนจะขอพดถงเรองของแรงจงใจ คอความอยากความใฝปรารถนาน ซงในเบองตนจะตองแยกเปน ๒ อยาง

ความอยากประเภทท ๑ คอความอยากทเราพงมตอสงนนๆ เองไดแกอยากใหสงนนๆ มนด หรอใหมนเจรญกาวหนางอกงาม พดงายๆวา "อยากใหมนด" เชนอยากใหประชาชนมชวตทดงาม มความสขอยากใหบานเมองเจรญกาวหนามนคง มความรมเยนเปนสข ไมวาจะท างานใดหรอสงใดกตาม กมความใฝปรารถนาใหงานนนสงนนดทสดสมบรณทสดของมน เปนความปรารถนาตอสงนนเอง

สวนความอยากประเภทท ๒ นน ตรงขาม คอ ความปรารถนาความอยาก ทโยงเขามาหาตวตน อยากเพอตนเอง คออยากไดอยากเอาอยากใหผลเกดขนแกตนเอง ไมวาจะไปเกยวของสมพนธกบสงใด กเพอใหสงนนอ านวยผลประโยชนใหแกตน ความอยากประเภทน เรยกวาตณหา

ความอยากประเภททหนง เปนความอยากทเปนกศล มชอเฉพาะวา ฉนทะ พระพทธเจาตรสวา ความอยาก ทเรยกวาฉนทะน เปนแสงเงนแสงทองของชวตทดงาม หรอเปนแสงอรณ และเปนจดเรมทส าคญของวถชวตทด

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๙๕

นกการเมองจะตองมฉนทะตวน คอตองมความอยากความใฝปรารถนาทดตอสงทตนเขาไปเกยวของ ซงในทนกคองานการเมอง เรมดวยความใฝปรารถนาตอจดหมายของการเมองการปกครองทวามาแลวนน มความมงมนเดดเดยว อยากใหจดหมายนนส าเรจผลอยางแทจรง

ความอยาก ๒ ประเภทน มความส าคญอยางยง เรยกวาเปนตวตดสนทเดยววา นกการเมองจะเดนไปในจรยธรรมไดหรอไม

ความอยากประเภทหลง ทโยงเขามาหาตวเองน เรยกงายๆ วาความเหนแกตว แยกยอยเปน ๓ อยาง

๑. ความอยากเพอตวเองจะไดจะเอา เชน ความอยากไดผลประโยชน ความอยากไดรบการบ ารงบ าเรอ ความอยากเสพบรโภค เรยกวา ตณหา

๒. ความอยากใหตวเองยงใหญ ความอยากไดอ านาจ เรยกเปนศพทเฉพาะวา มานะ

๓. ความอยากทตองการสนองความยดถอของตวเอง ตวเองยดถออยางไรกจะตองใหเปนอยางนนใหได รวมทงความคลงลทธและการยดถออดมการณอยางรนแรง ทงหมดนเรยกวา ทฏฐ

ขอท ๓ คอ ทฏฐนตองระวงแยกใหด ทฏฐเปนการยดถอตดอยกบความเชอและเอาความเชอของตนเองเปนความจรง ซงตรงขามกบการเอาความเชอเปนเครองชวยในการเขาถงความจรง อนจะตองคอยพจารณาตามดโดยค านงถงผลตอความดงามประโยชนสขของประชาชน หรอของชวตและสงคม

ถาคนตกอยใตความอยากประเภทหลง ทเรยกวาตณหา มานะและทฏฐแลว สนตสขกเกดขนไมได

เพราะฉะนน จงตองมแรงจงใจเบองตน ทเรยกวาความอยากทเปนกศล คอฉนทะน ความอยากทเรยกวาฉนทะ ซงเปนตวเรมตนทจะน าเขาสจรยธรรม ซงจะตองแยกใหเหนชดลงไป อยางทกลาวเมอกวา

รฐศาสตรแนวพทธ: ตอน จรยธรรมนกการเมอง๑๙๖

ฉนทะ คอความอยากตอสงนนๆ เพอความดงามหรอความสขเปนตนของสงนนๆ คนนนๆ เอง ถาพดงายๆ กคอ ความอยากใหมนด ไมวาจะเกยวของกบอะไร ท าอะไร กอยากใหสงนนมนด หรอดทสดของมน

เมออยากใหมนด กจะตองกาวตอไป คอ อยากท าใหมนด เพราะวา เมออยากใหมนด แตถามนยงไมด กอยากท าใหมนด แลวกจะกาวตอไปอกวา เมออยากท าใหมนด กตองรวาท าอยางไรมนจงจะดได คออยากร ซงน าไปสการศกษา การหาความร การพฒนาสตปญญา ฉะนน ความอยากใหมนด หรอใฝด กบความอยากร หรอใฝร จงเปนความหมายส าคญของสงทเรยกวาฉนทะ

จะมองเหนความแตกตางกนไดชดเจนวา ถาเราเขาไปเกยวของกบสงทงหลาย ดวยความอยาก ๒ ประเภทน จะมผลตางกนอยางไร คอเขาไปเกยวของกบอะไร โดยอยากใหมนด กบเขาไปเกยวของกบอะไรโดยอยากใหมนอ านวยผลประโยชนใหแกตน

ถาเกยวของกบสงใดๆ โดยอยากใหมนด กแนนอนวา จะมจรยธรรม เพราะนคอจดเรมของจรยธรรม

ตอจากนนเรากจะคด เรากจะพยายาม เรากจะท าการตางๆ เพอใหสงนนมนด เพอใหผลดเกดแกสงนนเอง

ฉนทะนใชไดกบทกสงทกอยาง รวมทงกบคน หรอประชาชน แตถาน ามาใชกบคนหรอประชาชน ค าวาอยากใหมนด จะมความหมายเนนไปทความอยากใหเขามความสข คออยากใหเขามชวตทดงาม ตลอดจนมความสข ความอยากใหมนดทมตอเพอนมนษย ตอคนหรอตอประชาชนน มศพทเรยกพเศษวา เมตตากรณา

ฉะนน เมตตากรณา กคอฉนทะ หรอความอยากความใฝดนนเองทแสดงออกตอเพอนมนษย นกการเมองการปกครองจ าเปนจะตองมความใฝดปรารถนาด อยากใหมนดอนน ตอชวตของเพอนมนษย หรอตอประชาชน

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๙๗

เนองจากความมงหมายของการปกครอง ในทสดกไปรวมทประชาชน คอการทจดการบานเมองใหด และด าเนนกจการตางๆ ใหไดผลดนน กเพอประโยชนสขแกประชาชน ดงนน ทาทแหงจตใจของนกการเมองตอประชาชน จงเปนองคประกอบทส าคญยง เรมแตวานกการเมองมองประชาชนดวยสายตาอยางไร อยางนอยคอมองเพอจะเอาจากประชาชน หรอมองเพอจะท าใหแกประชาชน

การมเมตตากรณา กท านองเดยวกนฉนทะ คอ เมอมฉนทะกอยากใหสงทตนไปเกยวของนนดงามสมบรณ เมออยากใหมนด กอยากท าใหมนด และเมอท าใหมนดไดแลว กสมใจตว เกดความพงพอใจ คอมความสข

เมอมเมตตากรณาคอรกประชาชน กอยากใหประชาชนเปนอยดมความสข อยากเหนประชาชนมความสข แลวกอยากท าใหประชาชนมความสข และเมอท าใหประชาชนมความสขไดแลว กเกดความพงพอใจมความสข

ถานกการเมองมจตใจใหญกวางจรงๆ เปนนกการเมองทแท กคอจะท างานเพอบานเมอง อยางแทจรง ใจอยทนน ไมคดถงตวเอง กจะอยากเหนประชาชนมความสขดวยใจจรง จนกระทงเหมอนกบ เอาความสขของตนไปฝากไวกบประชาชน เหมอนกบตองพดวา "ขาพเจาจะมความสขได ตอเมอไดเหนประชาชนอยดมความสข" ถานกการเมองมความรสกอยางนดวยความจรงใจ กเรยกวามจตใจอยางมหาบรษ

ธรรมาธปไตย เปนแกนจรยธรรมของประชาธปไตยทพดเรองนยดยาว กเพราะตองการย าใหมาก เนองจากเปนจด

ตดสนอยางทกลาวแลว ถาขาดความใฝดหรออยากใหมนดอนน กจะไปมความอยากทตรงกนขาม อยางทกลาวแลว คออยากไดผลประโยชน

รฐศาสตรแนวพทธ: ตอน จรยธรรมนกการเมอง๑๙๘

อยากใหญ อยากโต อยากมอ านาจ อยากใหอะไรๆ ตองเปนไปตามความยดถอของตว ซงจะตรงกนขามกบจรยธรรม

ถาถกตณหา มานะ หรอทฏฐ ครอบง า กแนนอนวาจรยธรรมเดนไมได เพราะฉะนนจะตองมการพฒนาความอยากใหมนด และอยากท าใหมนดนใหเขมขน แรงกลา ใหเปนไปอยางมงมนทสด ใหฝงลกลงไปประจ าอยในจตใจใหได

เมอมความใฝดอยากใหมนด ปรารถนาประโยชนสขแกประชาชนและแกบานเมองอยางนแลว ความปรารถนานกจะแผขยายลกซงและครอบคลมทวไป ซงพดดวยค าสนๆวา ความอยากใหธรรมเกดมขน หรอความใฝธรรม คอ อยากใหธรรม ความด ความงาม ความจรง ความถกตอง เกดมขนในสงคม ซงเปนเรองใหญและตรงจดหมาย

เพราะการทมนษยมการปกครอง มการงานบานเมองตางๆ น กเพอใหเกดมธรรมขนในสงคมมนษย หรอเพอด ารงธรรมใหคงอย

"ธรรม" นพดงายๆ กอยางทกลาวแลววา คอความจรง ความถกตอง ความดงาม ประโยชนสขทแทจรง รวมทงหลกการทจะใหเกดความดงาม ความถกตองเหลาน

การทเราจดตงวางหลกการตางๆ เชน หลกการทางรฐศาสตร หลกการทางนตศาสตร หลกการทางเศรษฐศาสตร หรอหลกการในเรองใดๆกตาม กเพอใหมเกณฑมมาตรฐานในการทจะด าเนนงานเพอสรางสรรคท าใหเกดความด ความงาม ความถกตอง และประโยชนสขทแทนน

เมอเราตองการความดงามประโยชนสขแกบานเมอง เรากตองยดถอหลกการเหลาน ซงเรยกดวยค าสนทสดค าเดยววา “ธรรม” เพราะฉะนน นกการเมองจะตองมจรยธรรมส าคญขนตอไป ตอจากความอยากทถกตอง หรอความใฝปรารถนาด ทเรยกวาฉนทะนน กคอการทจะตองยดถอธรรมเปนใหญ ททางพระเรยกวา ธรรมาธปไตย

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๑๙๙

ถาคนเราไมถอธรรมเปนใหญ คอไมถอหลกการ ไมเอาความจรงความถกตอง ความดงาม ประโยชนสขทแทเปนมาตรฐาน เปนใหญ หรอเปนทยดถอ กจะเอนเอยงหรอเขวออกไป กลายเปนยดถอเอาตวตนเปนใหญ เอาผลประโยชนเปนใหญ หรอเอาคะแนนนยมเปนใหญ เปนตน

ถาถอเอาตวตน ผลประโยชนของตน ความยงใหญ อ านาจของตน เปนตน เปนใหญ กเรยกวา อตตาธปไตย

ถาถอเอาความนยม การเอาอกเอาใจกน ความชอบใจพงพอใจของคนจ านวนมาก โดยไมค านงถงหลกเกณฑกน กเรยกวาเปนโลกาธปไตย

ผเปนนกปกครอง เปนนกการเมอง เปนนกบรหาร ตองถอเปนเรองส าคญวา ตอนนจะออกสภาคปฏบต ตองตงหลกกอน การทจะตงหลก กคอ จะตองยดถอธรรมเปนใหญ คอถอหลกการ กฎกตกากฎหมาย ถอความจรง ความถกตอง ความดงาม เหตผล ประโยชนสขทแท เปนใหญ เปนเกณฑ เปนมาตรฐาน

เมอถอธรรมเปนใหญ กเหนแกธรรม เหนแกความจรง ความถกตองความดงาม และยดถอตามหลกการ กฎกตกา รวมทงกฎหมาย กจะไมเอนเอยงไปขางไหน ไมเหนแกผลประโยชน ไมเหนแกพรรคพวก ไมเหนแกคะแนนนยม เปนตน และจะมความชดเจนในการท างาน

หลกการ ตองสนองความมงหมายจะตองย าไววา หลกการนนคกบความมงหมาย อยางทภาษาพระ

เรยกวา ธรรมะ คกบ อตถะงานการของชวตและสงคมตองมจดหมาย หรอประโยชนท

ตองการ แตการทจะบรรลจดหมายนนได กตองท าหรอปฏบตการใหถกตอง คอท าเหตใหตรงพอดทจะใหผลทตองการนนเกดขน คอการกระท า

รฐศาสตรแนวพทธ: ตอน จรยธรรมนกการเมอง๒๐๐

หรอปฏบตการทถกตองตามความจรงแหงความเปนเหตเปนผล เราจงวางหลกตางๆ แหงการกระท าขน ดงทเรยกวา หลกการ

หลกการเปนฐานแหงปฏบตการ ทจะน าไปอยางถกตองสจดหมายเราวางหลกการทเปนธรรมไวเพอเปนฐานทจะปฏบตการใหบรรลจดหมายทชอบธรรม หลกการกสนองจดหมาย และจดหมายกอาศยหรอองอยกบหลกการ

เราถอกนวา มนษยเราจะตองเปนอยและด าเนนกจกรรมตางๆตามหลกการ หรออยางมหลกการ ชวตและสงคมของเรา จงจะด ารงอยดวยด และไดประสบผลด ตามความมงหมาย

อยางไรกด จะตองระวงอยเสมอ ใหทงสองอยางคอหลกการกบความมงหมายน คไปดวยกน มฉะนนอาจเกดความผดพลาด

บางทเพลนไป ยดถอแตหลกการ ลมนกถงความมงหมาย ในแงหนงอาจเปนคนหนกแนน แตกจะตดอยกบท วนเวยนอยกบหลก ไมเดนหนาไปไหน

โดยเฉพาะผน า จะตองมจดหมายทชดเจน และเปนคนทมจตใจมงมนแนวแนตอจดหมาย ค านงอยเสมอถงสงทจะตองท าใหส าเรจ

การมจดหมายทชดเจน ท าใหบรหารและด าเนนกจการอยางมทศทางเดนชด และท าใหมพลงเขมแขงจรงจง แลวหลกการกจะสนองจดหมายนน ท าใหเดนหนาไปอยางมนคง

แตถามจดหมายโดยไมมหลกการ กอาจจะกลายเปนคนเลอนลอยไดแตหวง โดยไมมหลกประกนทจะท าใหส าเรจ

นอกจากหลกการ และจดหมายแลว ในการปฏบต ทจะเชอมโยงจากหลกการใหถงจดหมาย กควรจะมวธการทฉลาดดวย วธการนนอาศยหลกการเปนฐาน ผฉลาดจะจดสรรวธการตางๆ เพอปฏบตใหบรรลจดหมาย เราจงตองการวธการทดดวย

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๒๐๑

บางลทธถอวา วธการใดกตาม ไมวาจะดหรอราย จะนมนวลหรอรนแรง ถาท าใหส าเรจผลบรรลจดหมายได กถอวาด แตในทางพทธศาสนาสอนวา เพอใหบรรลจดหมายทด วธการตองชอบธรรมดวย

คนทจะใชวธการทด เพอบรรลจดหมายทดไดนน ถกจ ากดขอบเขตใหแคบเขา ท างานไดยากล าบากกวาคนทไมค านงถงวธการวาจะชอบธรรมหรอไม จะตองมสตปญญาความสามารถพเศษจรงๆ จงจะท าไดส าเรจ

ในทสด หลกการทดงามชอบธรรม จะเปนตวจ ากดใหเราตองปฏบตตามวธการทชอบธรรม เพอบรรลจดหมายทเปนธรรม

รกษาธรรม คกบอารกขาประชาชนเมอมธรรมาธปไตยเปนหลก ตงตวอยในหลกไดแลว ตอแตนก

กาวออกไปในการท างาน อยางทกลาวแลววา จดหมายของการงานทางดานการเมองนน เปนเรองเพอประโยชนสขของประชาชน คอ สรางสภาพเออและหนนน าใหชวตและสงคมสามารถพฒนากาวหนาไปสจดหมายของมนอกชนหนง

การทจะสรางสภาพเออนขนมานน เบองตนกอยางทกลาวแลวคอ ประชาชนจะตองอยกนอยางรมเยนเปนสข ไมเบยดเบยนกน ไมมความเดอดรอน สงคมมความมนคงปลอดภย และมสงทเรยกวา ความเปนธรรม

เพราะฉะนน หนาทของนกการเมอง โดยเฉพาะผท าหนาททางดานการปกครอง กคอ การทจะจดการบ ารงรกษา ใหความคมครองปกปองโดยชอบธรรม ททานใชค าวาธรรมการกขา คออารกขาทเปนธรรม

ส าหรบขอท ๒ น ตามหลกเดมแยกรายละเอยดออกไปมาก ใหเหนวา มคนกลมใดประเภทไหนบางทผปกครองบานเมองจะตองเอาใจใสใหการคมครองปกปกรกษา เชน อาจจะแยกเปนขาราชการประจ า ขา

รฐศาสตรแนวพทธ: ตอน จรยธรรมนกการเมอง๒๐๒

ราชการการเมอง ขาราชการทหาร ขาราชการพลเรอน ชาวบานทวไปคนทประกอบการอาชพ ผทรงศลปวทยา พอคาวาณช สมณพราหมณชาวชนบท ตลอดจนคนทอยชายแดน และสตวบกสตวบนสตวน า

นอกจากคมครองรกษาใหอยดมนคงปลอดภยแลว กยงตองชวยเกอหนนใหเขาสามารถท าสงทดงาม ท าการสรางสรรค กาวหนาไปไดในกจการตางๆ

หากคมครองรกษาประชาชนไมได ใหความเปนธรรม ใหโอกาสแกความเจรญงอกงามของชวตและสงคมไมได งานการเมองการปกครองกเรยกไดวาจะลมเหลว เพราะวาขอนแหละ เปนหลกพนฐานในการสรางสภาพเออ หรอสรางโอกาสใหแกชวตและสงคมทจะกาวหนาไปสจดหมายของมน

ขอตอไปในดานตรงขาม นอกจากสงเสรมคมครองปองกนแลว กจะตองระวง ปราบปราม แกไขปญหาตางๆ ไมใหมสงทจะมาขดขวางไมใหประชาชนอยดมสข คอการกระท าทงหลายทไมชอบธรรม ทท าใหเกดความเดอดรอน ทเปนผลเสยแกชวตและสงคม

ขอท ๓ นเรยกวา อธรรมการนเสธนา แปลวา แกไขปองกนก าราบปราบปรามการกระท าทไมเปนธรรม และไมชอบธรรม ตงแตโจรผราย อาชญากรรม ความอยตธรรมทกรปแบบในสงคม ตลอดจนสงทจะกอใหเกดความเสอมโทรมทางจตใจ และความเสอมถอยทางปญญา

ปจจยด คอเศรษฐกจททวถง และเพยงพอขอท ๔ กมความส าคญมาก เปนเรองทางดานเศรษฐกจ ซงทาง

ธรรมถอวาเปนเรองส าคญขนพนฐานทเรยกวาปจจยการคมครองรกษาประชาชน และการทจะปองกนไมใหมการ

กระท าชวรายหรอความไมชอบธรรมในสงคมนน จะเดนหนาไปไดยาก

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๒๐๓

ถาขาดความเพยงพอทางดานเศรษฐกจเปนพนฐาน เพราะฉะนน ทานจงวางหลกการขอท ๔ นไว เพอใหพยายามจดด าเนนการไมใหมคนยากไร

การด าเนนการในขอนเรยกวา ธนานประทาน แปลวา การจดสรรปนทรพย ใหแกคนยากไร ผไมมเงนทอง ใหคนทยากจนขดสนไดรบการเอาใจใส ใหมทางท ามาหาเลยงชพ เปนอยได

การสงเสรมใหคนร ารวย จะกลายเปนภยอนตราย ถาสงคมไมเอาใจใสคนทยากไรขาดแคลน แตในทางตรงขาม ถาเราเอาใจใสคนยากไรขาดแคลน ใหไดรบความเกอหนนมทางเปนอยและฟนตวได การทจะสงเสรมความร ารวยมงคงในทางทจะเพมความหมนเวยนของทรพย กจะกลายเปนประโยชนยงขน แตกจะตองอยในหลกการ คอเขาใจความหมายของความเจรญพรงพรอมทางเศรษฐกจหรอทางวตถ ขอนส าคญมาก

ความพรงพรอมทางวตถ หรอการมเงนทองเปนตนนเรยกวาปจจย หมายความวา เปน means คอ เปนเครองเกอหนนใหกาวตอไปได ถาเราขาดวตถ ขาดปจจย ๔ เราจะไมสามารถกาวไปสการสรางสรรค และท าความดงามทสงขนไป

จะตองย าวา ความเจรญพรงพรอมทางเศรษฐกจหรอทางวตถนเปนปจจยเกอหนนความกาวหนาทดงามและการสรางสรรค แตไมใชเปนจดหมาย

ถาสงคมเขาใจวาความพรงพรอมทางเศรษฐกจ ความมงมสงเสพบรโภคเปนจดหมายเมอไร นนคอความเสอมของสงคม

ปญหาปจจบนนทส าคญมากกคอ คนมความโนมเอยงทจะมองเรองเศรษฐกจ เรองความพรงพรอมทางวตถ เรองการเสพบรโภคการบ ารงบ าเรอนเปนจดหมายไป ฉะนนสงคมนจะตน แลวกจะตกอยในความลมหลงมวเมา แลวกเสอม

เพราะฉะนน จะตองมทศนคต ทาทการมองความหมายของความเจรญทางดานเศรษฐกจ หรอความพรงพรอมทางวตถนใหถกตอง วาเปน

รฐศาสตรแนวพทธ: ตอน จรยธรรมนกการเมอง๒๐๔

ปจจย คอเปนเครองเกอหนนตอการสรางสรรคท าสงดงามทสงขนไป คอการทจะมความเจรญกาวหนาพฒนาทางดานจตใจ ทางดานปญญา ทางดานวฒนธรรมและศลปวทยาการ เปนตน ไมใชแคมาบ ารงบ าเรอเสพบรโภคแลวกจบ

แตทงน ในทางกลบกน การทจะกาวไปสความดงาม และการสรางสรรคเหลานน กจะตองใหคนในสงคมนไมขาดแคลนวตถปจจยเครองเลยงชพ อยางทกลาวแลว

นคอขอ ๔ ธนานประทาน การจดสรรแบงปนทรพยใหกบคนทยากไรขาดแคลน หรอพยายามจดด าเนนการไมใหมคนทยากไรขาดแคลน ใหประชาชนมปจจยอดหนนทางวตถเพยงพอทจะเปนฐานใหกาวขนสจดหมายทสงขนไปของชวตและสงคม

แสวงปญญาทท าใหตองการสงทดงามถกตอง และเปนจรงตอไปขอท ๕ เปนเรองทางปญญา นกการเมอง ผบรหาร ผปก

ครอง จะตองมคณสมบตทส าคญ คอ การแสวงปญญา ซงตองถอเปนหนาททเดยว ขอนมกจะมองขามกนไป

อยางทกลาวแลวขางตนวา นกการเมอง หรอผบรหารแผนดนด าเนนกจการบานเมองกเพอสรางสภาพเออ ใหประชาชนและสงคมเดนหนากาวไปสจดหมายแหงชวตและจดหมายแหงสงคม เชน สรางสรรคอารยธรรมเปนตน

การทจะท าหนาทนได จะตองมปญญารวาอะไรด อะไรเปนประโยชนทแทจรง อะไรควรจะเปนจดหมายของชวต อะไรควรเปนจดหมายของสงคม เพราะเราไมไดปกครองหรอบรหารกจการบานเมองเพยงใหบานเมองสงบสขอยเฉยๆ

การทจะสรางสภาพเออนน กจะตองมปญญาทรเขาใจวาจะใหเออตอจดหมายอะไร อะไรดงาม อะไรเปนประโยชน อะไรควรจะเปนจด

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๒๐๕

หมาย อะไรเปนอารยธรรมทแทจรง เพราะฉะนนนกการเมองนกบรหารนกการปกครอง จงตองแสวงปญญาอยเสมอ โดยถอเปนหนาท

โดยเฉพาะในสงคมประชาธปไตยนน นกการเมองนอกจากจะตองศกษาเพอพฒนาปญญาของตนเองแลว ยงจะตองเกอหนนใหประชาชนมการศกษาดวย ชวตและสงคมจะดงามไมได จะมความสขทแทจรงไมไดถาคนไมรวาอะไรด อะไรเปนประโยชนและไมเปนประโยชนแกตนเอง

เรองนเปนปญหาใหญทสด เพราะวา มนษยทวไปมความอยากไดอยากเอา แตกไมรวาอะไรเปนสงทตนควรจะไดควรจะเอา อะไรเปนประโยชนแกตนหรอไม อาจจะเลอกเอาสงทเปนโทษแกตน จงเปนปญหาส าคญของประชาธปไตย

ท าไมประชาธปไตยจงจะตองใหประชาชนมการศกษา เพราะวาการปกครองแบบประชาธปไตยนน เราใหประชาชนเปนใหญ เรยกไดวาประชาชนเปนผปกครอง หรอเปนการปกครองของประชาชน เมอประชาชนเปนผปกครอง กคอประชาชนเปนผมอ านาจในการตดสนใจโดยถอเอาเสยงสวนมากเปนใหญ

จะตองเขาใจกนใหชดวา เสยงสวนใหญนนตดสนความจรง หรอแมกระทงความดงามไมได แตเสยงสวนใหญนนตดสนความตองการได

ทบอกวาประชาชนเปนใหญ เอาเสยงขางมากตดสนนน กคอตดสนวาประชาชนจะเอาอยางไร แตเสยงขางมากนน ไมเปนเครองตดสนวา จรงหรอไมจรง

คนแมจะมาก แตถาหากวาโง กบอกวาอะไรจรงไมได ดงทยกตวอยางบอยๆ เชน เมอ ๑๐๐ ปมาแลว คนรอยลาน พนลานคน ซงเปนเสยงสวนใหญบอกวาโลกแบน อาจจะมคนคนเดยวทรวาโลกกลม และปรากฏวาคนเดยวนนถก แตคนแปดสบลาน รอยลาน พนลานนนผด

เปนอนวา เสยงสวนใหญตดสนความจรงไมได ไมวาคนจะวาอยางไร ความจรงกเปนอยอยางนน เสยงสวนใหญนนกตดสนไดเฉพาะวาจะ

รฐศาสตรแนวพทธ: ตอน จรยธรรมนกการเมอง๒๐๖

เอาอยางไร คอ บอกความตองการของคน ทวาสงคมประชาธปไตยใหใชเสยงสวนใหญตดสน กคอบอกความตองการของประชาชนวาจะเอาอยางไร

แตความตองการของประชาชนทวาจะเอาอยางไรนน จะเกดประโยชนดงามแทจรง กตอเมอประชาชนมความรวา อะไรจรง อะไรถกตอง อะไรดงาม อะไรเปนประโยชนไมเปนประโยชน แลวเลอกตดสนใจเอาสงทถกตองดงามเปนประโยชน

คนทจะรวาอะไรดงาม จรง ถกตอง เปนประโยชน กจะตองเรยนร คอตองมการศกษา

เพราะฉะนน ในสงคมประชาธปไตยจงตองมการพฒนาคนดวยการศกษา ใหมปญญาเพมขนอยเสมอ เพอใหถงจดบรรจบทวา ประชาชนทวาเปนเสยงสวนใหญนน จะไดตดสนใจเลอกเอาสงทถกตองดงามเปนประโยชน

เมอใดการตดสนใจของประชาชนซงเลอกเอาสงทตองการนน ไปตรงกบสงทจรงดงามถกตองเปนประโยชนแทจรง เมอนนกเปนความส าเรจของประชาธปไตย

แตถาประชาธปไตยไดแคใหเสยงสวนใหญเลอกตดสนใจเอาสงทตองการ โดยไมพฒนาปญญาใหรวา อะไรเปนสงดงามทควรตองการ อนนนกอาจจะเปนหายนะของสงคมประชาธปไตย ซงเวลานตองยอมรบวาเปนปญหาอยางยง คอ คนเลอกเอาสงทตวเองอยากไดอยากเอาเฉยๆทงทมนเปนโทษ ไมดไมงามไมถกตอง ไมเปนประโยชนทแทจรง

ฉะนน ผน าของประเทศชาตบานเมอง ทงผปกครอง ผบรหารและนกการเมอง จะตองมการศกษาอยเสมอ

นคอหลกการขอท ๕ ทเรยกวา ปรปจฉา แปลวา หมนปรกษาสอบถาม คนควาหาความรอยเสมอ เพอใหทราบวาอะไรจรง อะไรถกตอง อะไรดงาม อะไรเปนประโยชน อะไรไมเปนประโยชน อะไรเปนไป

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๒๐๗

เพอความเจรญงอกงามทแทจรงแกชวตและสงคม ถาขาดขอนเสยแลวการปกครองแบบประชาธปไตยกไมสมฤทธผล

ศกยภาพของนกการเมองและประชาชนตดสนคณภาพของประชาธปไตย

ขอสรปวา การปกครองประชาธปไตยนน คอการปกครองทประชาชนเปนใหญ ทวาประชาชนเปนใหญนน หมายถงการทประชาชนแตละคน ทกๆ คนมสวนรวมในการปกครองนน กคอมารวมกนปกครอง

แตการทประชาชนจะมารวมกนปกครองใหไดผลด ประชาชนแตละคนกจะตองมคณภาพ ทวามคณภาพนน กคอประชาชนนนจะตอง

๑. เปนธรรมาธปไตย ถอธรรมเปนใหญ คอ ตงอยในหลกการเคารพกฎกตกา ยดเอาความจรง ความถกตอง ความดงาม ประโยชนสขทแทของชวตและสงคม เปนเกณฑ เปนมาตรฐาน

๒. ประชาชนจะเปนธรรมาธปไตยได กตองมการศกษา มสตปญญา มความรความเขาใจวา อะไรเปนตวธรรม คอ เปนความจรงความถกตอง ความดงาม เปนประโยชนสขทแท จงจะมศกยภาพทจะปกครองตนเองไดโดยสามารถตดสนใจอยางถกตอง

ครนแลวประชาชนทมคณภาพเหลานน กเอาศกยภาพของแตละคนมาประสานกน ชวยกนสรางสรรคสงคมของตน ใหสงบสข เจรญพฒนา มความดงาม ยงขนไป

ถงตอนน งานของนกการเมองกเกดขน คอ๑. สงเสรมการพฒนาศกยภาพของประชาชน คอนกการเมองจะ

ตองจดสรรสภาพแวดลอม ความเปนอย และสภาพสงคมใหเออตอการทประชาชนจะพฒนาศกยภาพของตน ดวยการศกษา ใหเกดสตปญญาเจรญงอกงามเปนตน

รฐศาสตรแนวพทธ: ตอน จรยธรรมนกการเมอง๒๐๘

อยางทกลาวแลววา การทมการปกครองจดสรรบานเมองใหสงบสข มความมนคง กเพอใหเปนสภาพเออตอความมงหมายทวา อยางนอยประชาชนจะไดพฒนาศกยภาพของเขา ท าตวเองใหเปนประชาชนทมคณภาพ

๒. ดงศกยภาพของประชาชนออกมาใชงาน คอนกการเมองตองหาทางทจะดงเอาศกยภาพของประชาชนใหออกมามสวนรวมอยางดทสดในการสรางสรรคสงคมประเทศชาต

ในขณะทคนมศกยภาพแตกตาง ไมเหมอนกน มฝมอ มสตปญญามความรศลปวทยาดานตางๆ นกการเมองกจดสรรวธการทจะดงเอาศกยภาพของคนเหลานนออกมาใชใหเปนประโยชนแกสงคมสวนรวม

๓. ประสานศกยภาพของประชาชนเพอการสรางสรรค คอ นกการเมองตองมความสามารถทจะเปนศนยประสานศกยภาพของประชาชน ใหออกมารวมกนในการสรางสรรคสงคมประเทศชาตของตนดวยพลงสามคค เพอใหชวตและสงคมดงาม และกาวขนไปสจดหมายทพงประสงค

จดหมายทพงประสงคในการท างานการเมอง ซงสามารถใชเปนเกณฑทวไปทจะวดความส าเรจของการท างาน คอ

๑. สงคมสงบสข มงคงปลอดภย ประชาชนเปนอยด มความพอเพยงหรอพรงพรอมทางเศรษฐกจ เปนตน

๒. แมจะมความสงบสขพรงพรอมเปนอยด แตประชาชนกไมประมาท ไมหลงละเลงมวเมาจมอยกบการเสพบรโภค ยงคงเอาใจใส ตงใจประกอบอาชพการงาน และท ากจหนาทของตนเปนอยางด

๓. มสภาพแวดลอมและปจจยเกอหนนตางๆ ทงทางรปธรรมและนามธรรม ทเอออ านวย ใหสงคมมพลงทจะกาวตอไปในการสรางสรรคทางวฒนธรรม ศลปวทยาการ ความดงามทางจตใจ และความงอกงามแหงปญญา

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๒๐๙

จรยธรรมมาตรฐานของนกการเมอง ตองไมขาดจรยธรรมพนฐานของชาวบาน

ทพดมานเปนตวอยางของจรยธรรมในการปกครอง โดยเฉพาะ ๕ขอทเรยกวา จกรวรรดวตร หรอหนาทของผปกครองยงใหญ ทเรยกวาจกรพรรด ในความหมายของพระพทธศาสนา ซงหมายถงผทมความสามารถปกครองใหบานเมองดโดยไมตองใชอ านาจบงคบ

ขอทวน ๕ ขออกครงหนงวา๑. ธรรมาธปไตย เปนผถอธรรมเปนใหญ ยดถอหลกการ กฎกตกา

ความจรง ความถกตอง ประโยชนสขทแทของประชาชน เปนหลกเกณฑ เปนมาตรฐาน

๒. ธรรมการกขา จดการบ ารง คมครองรกษา ทชอบธรรม ใหแกประชาชนทกหมเหลา ตลอดจนสตวทงหลาย ทงสตวบกสตวบนสตวน า

๓. อธรรมการนเสธนา ปองกน แกไข ก าราบ ปราบปราม ไมใหมการกระท าทไมชอบธรรม ไมเปนธรรม

๔. ธนานประทาน จดสรรแบงปนเฉลยทรพยสนเงนทอง ปจจยยงชพ ใหทวถงแกคนทขาดแคลนยากไร ใหเพยงพอทจะเปนอยไดทวกน

๕. ปรปจฉา แสวงปญญา รจกปรกษาสอบถาม เขาหาผรผทรงคณ คนควาหาความรอยเสมอ และยงๆ ขนไป

ในประเพณการปกครองแบบพทธของเมองไทย นอกจากจกรวรรดวตร ๕ ขอ ทขยายยอยออกไปเปน ๑๒ ขอแลว ยงมหลกอนๆอก เชน หลกทศพธราชธรรม ซงเปนความประพฤตสวนพระองคของพระราชา หรอความประพฤตสวนตวของผปกครอง ๑๐ ขอ และราชสงคหวตถ หลกการสงเคราะหประชาชนของผปกครอง ซงม ๔ ขอ ไดแก

รฐศาสตรแนวพทธ: ตอน จรยธรรมนกการเมอง๒๑๐

๑. ปรชาสามารถในการบ ารงพชพนธธญญาหาร เรยกวา สสสเมธ๒. ปรชาสามารถในการทะนบ ารงขาราชการ เรยกวา ปรสเมธ๓. ปรชาสามารถในการยดเหนยวจตใจประชาชน ในเรองอาชพ

โดยเฉพาะธรกจการคาพาณชยตางๆ ใหคนมทางประกอบอาชพ และไดรบการสงเสรมสนบสนน เรยกวา สมมาปาสะ

๔. ความสามารถในการพดจาปราศรย สรางความรความเขาใจรจกสอสาร เพอใหสงคมหรอคนในบานเมองนนเดนหนาไปดวยกนไดด เรยกวา วาชเปยะ

อยางทพดแลวขางตนวา จรยธรรมพนฐานทถอวาเปนเรองธรรมดาของทกคนนน นกการเมองตองมอยแลว กอนทจะกาวไปสการมจรยธรรมของนกการเมองเพอท าประโยชนใหแกประเทศชาตไดตามหนาท เพราะฉะนนในทนจงไมตองพดถงจรยธรรมพนฐานเหลานน เชนการมศล ๕ การเวนจากอบายมข ความเปนผซอสตย เปนตน

เรองจรยธรรมของนกการเมอง ขอพดไวเพยงนกอน

เศรษฐศาสตรแนวพทธ∗

วนน ทางคณะผจดงานไดตงชอเรองปาฐกถาใหอาตมภาพวาเศรษฐศาสตรแนวพทธ เรมตน ผฟงบางทานกอาจจะสงสยวา เศรษฐ-ศาสตรแนวพทธนนมจรงหรอ เปนไปไดจรงหรอ

ปจจบนน วชาเศรษฐศาสตรทเรารจกกนอย เปนวชาเศรษฐศาสตรแบบตะวนตก เมอพดถงวชาเศรษฐศาสตรและเรองราวเนอหาวชาเศรษฐศาสตร เรากใชภาษาเศรษฐศาสตรแบบตะวนตก เมอคดถงเรองเศรษฐศาสตร เรากคดในกรอบความคดของเศรษฐศาสตรแบบตะวนตกดวย ดงนน ถาจะมาพดถงเศรษฐศาสตรแนวพทธ กยากทจะท าตวเองใหพนออกไปจากกรอบความคดของเศรษฐศาสตรและภาษาเศรษฐศาสตรแบบตะวนตกนน เพราะฉะนน การพดถงเศรษฐศาสตรแนวพทธกอาจจะเปนการพดถงพระพทธศาสนาดวยภาษาเศรษฐศาสตรตะวนตก ภายในกรอบความคดของเศรษฐศาสตรตะวนตกนนเอง

อยางไรกตาม กถอวาใหเราลองมาชวยกนพจารณาเรองน บางทอาจจะไดรบขอคดบางอยาง ถงแมจะไมไดเปนเศรษฐศาสตรแนวพทธจรง กอาจจะมแนวคดทางพทธบางอยางทเอามาใชประโยชนในทางเศรษฐศาสตรไดบาง

∗ ปาฐกถาธรรม ในมงคลวารอายครบ ๗๒ ป ของศาสตราจารย ดร.ปวย องภากรณ ณ หอประชมเลกมหาวทยาลยธรรมศาสตร ทาพระจนทร กรงเทพมหานคร วนพธท ๙ มนาคม ๒๕๓๑

เศรษฐศาสตรแนวพทธ๒๑๔

เมอประมาณ ๑๕ ปมาแลว นกเศรษฐศาสตรฝรงคนหนงชอวานาย อ.เอฟ. ชมาเกอร (E.F. Schumacher) ไดพมพหนงสอออกมาเลมหนง ชอวา Small Is Beautiful มผแปลเปนภาษาไทยดเหมอนจะใชชอวา จวแตแจว ในหนงสอเลมน บทหนงคอ บทท ๔ ไดตงชอวา"Buddhist Economics" แปลวา เศรษฐศาสตรชาวพทธ

หนงสอเลมน และโดยเฉพาะบทความบทน ไดท าใหคนจ านวนมากทงในตะวนออกและตะวนตกเกดความสนใจในเรองพทธศาสนาดานทเกยวของกบเศรษฐกจขนมา จงนบวาทานชมาเกอรนเปนผมอปการคณอยางหนง ในการทท าใหเกดความสนใจพทธศาสนาในแงเศรษฐศาสตรขน

แตถาพจารณาใหลกลงไปอก การททานชมาเกอรไดเขยนหนงสอเลมนขนโดยมบทความเรองเศรษฐศาสตรชาวพทธนน และการทฝรงในสถานศกษาตางๆ หนมาสนใจเรองพทธเศรษฐศาสตร หรอเศรษฐศาสตรแนวพทธน กมภมหลงทวา มาถงปจจบนน วทยาการและระบบการตางๆของตะวนตก ไดมาถงจดหนงทเขาเกดความรสกกนวามความตดตนหรอความอบจนเกดขน หรอส าหรบบางคนอาจจะไมยอมรบภาวะน กอาจจะเรยกวามาถงจดหวเลยวหวตอจดหนง ทอาจจะตองมการเปลยนแปลงแนวความคดและวธปฏบตในวทยาการสาขาตางๆ คอมความรสกกนวาวชาการตางๆ ทไดพฒนากนมาจนถงปจจบนนไมสามารถแกปญหาของโลกและชวตใหส าเรจได จะตองมการขยายแนวความคดกนใหม หรอหาชองทางกนใหม

เมอเกดความรสกอยางนกนขน กจงมการแสวงหาแนวความคดทนอกจากวงวชาการของตนออกไป อนเปนสาเหตหนงทท าใหมการสนใจในพทธศาสนารวมทงปรชญาอะไรตออะไรเกาๆ โดยเฉพาะทเปนของตะวนออกขนดวย อนนกเปนปรากฏการณทเหนกนชดเจนในประเทศตะวนตกปจจบน ทวาไดหนมาสนใจตะวนออก

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๒๑๕

ทน การทชมาเกอรจบหลกการของพทธธรรมโดยพดถง Buddhisteconomics หรอพทธเศรษฐศาสตรนน เขากจบเอาทเรองมรรคนนเองมรรคนนเรารจกกนวาเปนขอหนงในอรยสจ ๔ ประการ คอ ทกข สมทยนโรธ มรรค มรรคนนเปนขอปฏบตทงหมดในพทธศาสนา

ชมาเกอรกลาววา มรรคคอวถชวตของชาวพทธนนมองคประกอบอยขอหนง คอ สมมาอาชวะ ซงแปลวา การเลยงชพชอบ ในเมอสมมาอาชวะนเปนองคประกอบขอหนงในมรรคหรอวถชวตของชาวพทธ กแสดงวาจะตองมสงทเรยกวา Buddhist economics คอ เศรษฐศาสตรชาวพทธ อนนคอจดเรมตนของทานชมาเกอร

แตทานชมาเกอรจะมทศนะอยางไร เศรษฐศาสตรชาวพทธเปนอยางไร ตอนน อาตมภาพจะยงไมพดกอน จะขอเลาเรองคลายๆ นทานเรองหนง จากคมภรพทธศาสนาใหฟง ทจรงไมใชนทาน แตเปนเรองราวทเกดขนในสมยพทธกาล เรองราวเรองนจะบอกอะไรหลายอยางทเกยวกบเศรษฐศาสตรในพทธศาสนา และผฟงกอาจจะตความของตนเองวาพทธเศรษฐศาสตรเปนอยางไร เรองมอยวา

สมยหนงในพทธกาล เมอพระพทธเจายงทรงพระชนมอย ขณะทพระองคเสดจประทบ ณ พระเชตวน ในพระนครสาวตถ วนหนงตอนเชาพระองคไดทรงพจารณาวา มคนเขญใจคนหนงอยในเมองอาฬวหางไกลออกไป เปนผมความพรอม มอนทรยแกกลาพอทจะฟงธรรม พระองคสมควรจะเสดจไปโปรด ดงนน วนนนตอนสาย พระองคกเสดจเดนทางไปยงเมองอาฬว ซงอยหางไกลออกไป ๓๐ โยชน ตเสยวาประมาณ ๔๘๐กโลเมตร

เมอเสดจถงเมองอาฬว ชาวเมองอาฬว มความนบถอพระองคอยแลว กตอนรบ และในทสดกจดสถานทเตรยมทจะฟงธรรมกน แตจดมงของพระพทธเจานน เสดจไปเพอจะโปรดคนคนเดยวทเปนคนเขญใจนนพระองคจงทรงรงรอไวกอน รอใหนายคนเขญใจคนนมา

เศรษฐศาสตรแนวพทธ๒๑๖

ฝายนายคนเขญใจนไดทราบขาววา พระพทธเจาเสดจมา เขามความสนใจอยแลวอยากจะฟงธรรม แตพอดวาววตวหนงของเขาหายไปเขาจงคดวา เอ! เราจะฟงธรรมกอน หรอหาววกอนดนะ คดแลวกตดสนใจวาหาววกอน หาววเสรจแลวคอยไปฟงธรรม ตกลงเขากออกเดนทางเขาไปในปา ไปหาววของเขา ในทสดกไดพบววนนและตอนกลบมาเขาฝงของมนได แตกวาเขาจะท าอยางนส าเรจกเหนอยมาก

ครนแลวเขาจงคดวา เอ! เวลากลวงไปมากแลว ถาเราจะกลบไปบานกอนกจะยงเสยเวลา เราจะไปฟงธรรมเลยทเดยว ตกลงนายคนเขญใจคนนกเดนทางไปยงทเขาจดเพอการแสดงธรรมของพระพทธเจา เขาไปฟงธรรม แตมความเหนอยและหวเปนอนมาก

พระพทธเจา เมอทอดพระเนตรเหนนายคนเขญใจนมา พระองคทรงทราบดวา เขาเหนอยและหว พระองคจงไดตรสบอกใหคนจดแจงทาน จดอาหารมาใหนายคนเขญใจนกนเสยกอน เมอคนเขญใจคนนกนอาหารเรยบรอยอมสบายใจดแลว พระองคกแสดงธรรมใหฟง นายคนเขญใจนฟงธรรมแลวไดบรรลโสดาปตตผล กเปนอนวาบรรลความมงหมายในการเดนทางของพระพทธเจา

พระองคแสดงธรรมครงนเสรจกลาชาวเมองอาฬวเสดจกลบยงพระเชตวน แตในระหวางทางนน พระภกษสงฆทเดนทางไปดวยกวพากษวจารณพระพทธเจาวา เอะ! วนนเรองอะไรนะ พระพทธเจาทรงคอนขางจะวนวาย มการใหคนจดอาหารใหคนเขญใจรบประทาน

พระพทธเจาไดทรงรบทราบ กไดทรงหนมาตรสชแจงแกพระภกษเหลานน ตอนหนงพระองคตรสวา คนทถกความหวครอบง า มความทกขจากความหว แมจะแสดงธรรมใหเขาฟง เขากจะไมสามารถเขาใจไดแลวพระองคกตรสตอไปวา ชฆจฉา ปรมา โรคา เปนตน แปลวา ความหวเปนโรคทรายแรงทสด สงขารทงหลายเปนทกขทหนกหนวงทสด เมอทราบตามเปนจรงอยางนแลว จงจะบรรลนพพานทเปนบรมสข

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๒๑๗

นคอเรองทอาตมภาพเลาใหฟง ลกษณะทวไปของเศรษฐศาสตรชาวพทธนนคดวาปรากฏอยในเรองทเลามานแลว แตผฟงกอาจจะตความไปไดตางๆ กน ถาหากมเวลา เราอาจจะไดหนกลบมาวเคราะหเรองนอกครงหนง แตตอนนจะขอผานไปกอน ขอใหเปนเรองของผฟงทจะตความกนเอาเอง

ขอจ ากดของเศรษฐศาสตรแหงยคอตสาหกรรม

๑. การแยกตวโดดเดยว เปนความเชยวชาญเฉพาะดานทนหนกลบมาพดถงเศรษฐศาสตรในปจจบน เศรษฐศาสตรใน

ปจจบนนไดแยกเอากจกรรมทางเศรษฐกจออกมาพจารณาตางหาก โดดเดยวจากกจกรรมดานอนๆ ของชวตมนษย และจากวทยาการดานอนๆเขาเรยกวาเปนไปตามแนวของ specialization คอ ความช านาญพเศษในทางวชาการ หรอความเชยวชาญเฉพาะดาน ซงเปนลกษณะของความเจรญในยคอตสาหกรรม

เพราะฉะนน ในการพจารณากจกรรมของมนษย เศรษฐศาสตรจงไดพยายามตดนยหรอแงความหมายอนๆ ทไมใชเรองทางเศรษฐกจออกไปเสย เมอจะพจารณาเรองกจกรรมการด าเนนชวตอะไรกตามของมนษยกจะพจารณาในแงเดยว คอแงทเกยวกบวชาการของตนเองเทานน

การทเศรษฐศาสตรแยกตวออกมาโดดเดยวอยางนนแหละ นบวาเปนสาเหตส าคญทไดท าใหเกดปญหาขนมา ซงจะตองมาพจารณาวาทศนะของพทธศาสนาเปนอยางไร?

ถามองในแงของพทธศาสนา เศรษฐศาสตรแนวพทธไมแยกโดดเดยวจากความรและความจดเจนดานอนๆ ของมนษย กจกรรมทางเศรษฐกจไมแยกโดดเดยวจากกจกรรมดานอนๆ ในการแกปญหาของมนษย เพราะฉะนน เศรษฐศาสตรไมเปนศาสตรทเสรจสนในตวโดยล าพง แตองอาศยกนกบวทยาการดานอนๆ ในระบบความสมพนธของชวตและสงคม ถามกจกรรมอนใดอนหนงขนมา เรากสามารถมองไดหลายแง ยกตวอยางเชน การโฆษณา

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๒๑๙

การโฆษณาเปนกจกรรมอยางหนงทปรากฏในสงคม และเปนกจกรรมทเปนเรองของเศรษฐกจไดแนนอน ในแงของเศรษฐกจนน การโฆษณาเปนการชกจงใจใหคนมาซอของ ซงจะท าใหขายของไดดขน แตในเวลาเดยวกน กเปนการเพมตนทนท าใหของนนแพงขนไปดวย

ทน ถาพจารณาในแงสงคม การโฆษณากเปนเรองทเกยวกบคานยมของสงคมดวย โดยทวาคนทจะโฆษณานนเขามกจะอาศยคานยมของสงคมนนเองมาเปนเครองชวยในการทจะจดวธการโฆษณาใหดงดดใจคนโดยสมพนธกบจตวทยา คอใชจตวทยาสงคมเปนเครองมอ เอาคานยมไปใชในทางเศรษฐกจ

ในทางจรยธรรม การโฆษณากมความหมายเหมอนกน เชนอาจจะตองคดวา วธการโฆษณาของบรษท หรอกจการ หรอธรกจนน เปนการชกจงใหคนมวเมาในวตถมากขนหรอไม อาจจะมผลไมดทางจตใจอะไรบาง หรออาจจะใชภาพทไมเหมาะไมควร ท าใหเกดผลเสยทางศลธรรมอยางไร หรอทางฝายการเมองกมเรองตองพจารณาวา จะมนโยบายอยางไรเกยวกบการโฆษณาน เชนวาจะควรควบคมหรอไมอยางไร เพอผลดในทางเศรษฐกจกตาม หรอในทางศลธรรมกตาม

แมแตในทางการศกษากตองเกยวของ เพราะอาจจะตองพยายามหาทางสอนคนใหรเทาทน ใหพจารณาการโฆษณาอยางมวจารณญาณวาควรจะเชอค าโฆษณาแคไหน ซงเมอใหการศกษาดแลว กมผลยอนกลบมาทางเศรษฐกจอก ท าใหคนนนมการตดสนใจทดขนในการทจะซอขาวของ เปนตน

อนนกเปนเรองทวา กจกรรมตางๆ ในสงคมมนษยนนมแงพจารณาหลายแง ซงสมพนธโยงกนไปหมด จะพจารณาแงหนงแงเดยวไมได

Specialization หรอความช านาญพเศษในวทยาการเฉพาะแงใดแงหนงนน ความจรงกเปนสงทมประโยชนมาก ตราบเทาทเรายงไมลม

เศรษฐศาสตรแนวพทธ๒๒๐

ความมงหมายเดม กลาวคอ การทเรามกจกรรมหรอวทยาการพเศษตางๆ ขนมานน กเพอเปนสวนรวมกนในการทจะแกปญหาของมนษย

ถาเราก าหนดขอบเขตของตวเองใหด ก าหนดจดทเปนหนาทของตวเองใหด ท าหนาทใหถกตอง และก าหนดจดทจะประสานกบวทยาการสาขาอนๆ ใหดแลว กจะเปนการรวมกนท างานในการแกปญหาของมนษยใหไดผลดยงขน

จดผดพลาดกอยทวา จะเกดความลมตว นกวาวทยาการของตวเองนนแกปญหาของมนษยไดหมด ถาถงอยางนนแลวกจะเกดความผดพลาดขน และจะแกปญหาไมส าเรจดวย

เมอยอมรบกนอยางนแลว ขอส าคญกอยทจะตองจบจดใหไดวาเศรษฐศาสตรนจะโยงตอกบศาสตร หรอวทยาการอนๆ หรอกจกรรมอนๆ ของมนษยทจดไหน เชนวา เศรษฐศาสตรจะเชอมโยงกบการศกษาทจดไหน จะเชอมโยงกบจรยธรรมทจดไหน ในการรวมกนแกปญหาของมนษย ถาจบอยางนได กมทางทจะท าใหการทตนเปนศาสตรวทยาทช านาญพเศษโดยเฉพาะนน เกดประโยชนขนอยางแทจรง

การทชมาเกอรพดวา ในเมอสมมาอาชวะเปนองคประกอบอยางหนงของมรรคมองค ๘ กท าใหเหนวาจะตองม Buddhist economicsค าของชมาเกอรนยงมความหมายแฝงตอไปอกดวย คอ

ขอท ๑ แสดงวา สมมาอาชวะนนมความส าคญมาก หรอวาเศรษฐกจนนเปนสงทส าคญมาก ในทางพทธศาสนาจงไดจดเปนองคมรรคขนมาขอหนง แสดงวาพระพทธศาสนายอมรบความส าคญของเศรษฐกจ ยกใหเปนองคมรรคขอหนงเลยทเดยว

แต ขอท ๒ มองในทางกลบตรงกนขามกมความหมายวา สมมาอาชวะหรอเรองราวทางเศรษฐกจนน กเปนเพยงองคประกอบอยางหนงในบรรดาองคประกอบหลายอยางของวถชวตทถกตองทจะแกปญหาของ

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๒๒๑

ชวตได ซงในทางพทธศาสนานนกไดบอกไววา มองคประกอบถง ๘ประการดวยกน

๒. ไมเปนอสระจากจรยธรรม แตไมใสใจจรยธรรมในบรรดาองคประกอบทเกยวกบการแกปญหาของมนษยซงม

หลายอยางนน ในทนจะยกขนมาพดสกอยางหนง คอเรอง จรยธรรมเพราะเปนเรองทเกยวกบพระ ในฐานะทเปนบคคลผท าหนาททางจรยธรรมมากสกหนอย

เรามาพจารณาโดยยกเอาจรยธรรมเปนตวอยางวา จรยธรรมซงเปนองคประกอบอยางหนงของการด าเนนชวตของมนษยนน มผลสมพนธกบเศรษฐกจอยางไร โดยทวไป เรากมองเหนกนชดเจนอยแลววาเรองจรยธรรมนน มความหมายส าคญตอเรองเศรษฐกจเปนอยางมาก

แตในทน จะขอใหเรามายอมเสยเวลากนสกนดหนอย ดตวอยางบางอยางทแสดงใหเหนวา จรยธรรมนนมความสมพนธและส าคญตอเรองเศรษฐกจและเศรษฐศาสตรอยางไร สภาพทางจรยธรรมยอมมผลตอเศรษฐกจทงโดยตรงและโดยออม ยกตวอยางเชนวา

ถาทองถนไมปลอดภย สงคมไมปลอดภย มโจรผรายมาก มการลกขโมยปลนฆาท ารายรางกายกนมาก ตลอดกระทงวาการคมนาคมขนสงไมปลอดภย กเหนไดชดวา พอคาหรอบรษทหางรานตางๆ จะไมกลาไปตงราน ไมกลาไปลงทน คนกอาจจะไมกลาเดนทางไปเทยว ชาวตางชาตกไมกลาทจะมาทศนาจร อะไรอยางน ผลเสยทางเศรษฐกจกเกดขนอนนเปนเรองหนงทมองเหนไดงาย

ในการโดยสารรถยนตอยางในกรงเทพฯ ถาคนโดยสารซอสตยคนเกบตวซอสตย คนรถซอสตย นอกจากวารฐจะไดเงนเขาเปนผลประโยชนของรฐอยางเตมเมดเตมหนวยแลวกอาจจะทนเงน ประหยด

เศรษฐศาสตรแนวพทธ๒๒๒

ทรพย ไมตองมาเสยเงนจางคนคม นายตรวจ ตลอดจนกระทงวาบางทไมตองมคนเกบตวกได เพราะใชวธของความซอสตย อาจจะใหจายตวใสในกลองเอง อะไรท านองน

ในเรองของบานเมองโดยทวไป ถาพลเมองเปนคนมระเบยบวนยชวยกนรกษาความสะอาด รฐกอาจจะไมตองเสยเงนมากเพอจางคนกวาดขยะจ านวนมากมาย และการใชอปกรณกสนเปลองนอย ท าใหประหยดเงนทจะใชจาย

ในทางตรงขามหรอในทางลบ พอคาเหนแกได ตองการลงทนนอยแตใหขายของไดด ใชสวนประกอบทไมไดมาตรฐานปรงเขาไปในอาหารเชน ใชสยอมผาใสในขนมเดก เปนตน หรอใชน าสมทไมใชน าสมสายชจรง แตเปนน ากรด หรอใชน ายาประสานทอง ใสในลกชนเดง อะไรท านองน กอาจจะท าใหเกดอนตราย มผลเสยตอสขภาพของคน เมอคนเสยสขภาพแลว กตองเสยคาใชจายสนเปลองในการรกษาพยาบาลคนนนอก แลวเรากจะตองใชจายเงนมากมายในการตรวจจบ และด าเนนคด นอกจากนน คนทเสยสขภาพแลว กเสยประสทธภาพในทางแรงงานท าใหการผลตลดลงหรอเสอมเสยไปอก

พอคาทเหนแกไดอยางเดยวนน ท าการในขอบเขตกวางขวางออกไป โดยปลอมปนสนคาทสงไปขายตางประเทศ กอาจจะท าใหสญเสยความไววางใจ ในทสดผลเสยหายทางเศรษฐกจกสะทอนกลบมา คออาจจะสญเสยตลาดการคาขายในตางประเทศ เสยรายไดทจะเขาประเทศ

พอคาทเหนแกไดนน เมอท าธรกจในระบบการแขงขนเสร กอาจจะท าใหการคาเสรกลายเปนไมเสรไป ดวยความเหนแกไดของตวเองโดยใชวธแขงขนนอกแบบ ท าใหการแขงขนเสรน าไปสความหมดเสรภาพเพราะอาจจะใชอทธพล ท าใหเกดการผกขาดในทางตลาดขน อาจจะเปนการท าใหหมดเสรในแบบ หรอหมดเสรนอกแบบกได

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๒๒๓

หมดเสรนอกแบบกเชนวา ใชเงนจางมอปนรบจางฆาผแขงขนในทางเศรษฐกจเสย อยางนเปนตน นกหมดเสรเหมอนกน แตหมดเสรนอกแบบ บางทในต าราเศรษฐศาสตรกไมไดเขยนไวดวยซ า

ในทางตางประเทศ บรษทตางประเทศสงยาทหามขายในประเทศของตน เขามาขายในประเทศดอยพฒนา กเกดเปนอนตรายตอชวตและสขภาพของประชาชน เสอมเสยคณภาพและประสทธภาพของแรงงานในทางเศรษฐกจ และเสยคารกษาพยาบาลเพมขน สนเปลองงบประมาณของประเทศ

ในอกดานหนง พอคาโฆษณาเราความตองการใหคนอยากซอสนคากสนเปลองคาโฆษณา เอามาบวกเขาในตนทน ท าใหสนคาแพงขน คนกพากนซอสนคาทงทไมจ าเปน และแพงโดยไมจ าเปนดวย มความฟมเฟอย ใชทงใชขวาง โดยไมคมคา บางทใชเดยวหนงกเปลยน เดยวหนงกเปลยน อนนกเปนความสนเปลองในทางเศรษฐกจ ซงมาสมพนธกบคานยมของคนทชอบอวดโก ชอบอวดฐานะ ท าใหพอคาไดโอกาสเอาไปใชประโยชน เอากลบมาหาเงนจากลกคาอก

คนทมคานยมชอบอวดโก อวดฐานะ กอาจจะซอสนคาทแพงโดยไมจ าเปน โดยไมพจารณาถงคณภาพ เอาความโกเกนมาเปนเกณฑ ทงๆทแพงกซอเอามา ยงกวานน คนจ านวนมากในสงคมของเรา ซงชอบอวดโกแขงฐานะกน พอมสนคาใหมเขามา แตเงนยงไมพอ กรอไมได ตองรบกยมเงนเขามาซอ เปนหนเขา ท าใหเกดผลเสยรายแรงในทางเศรษฐกจเสรจแลวตวเองกมฐานะแย เศรษฐกจของชาตกแย ดลการคาของประเทศกเสยเปรยบเขาไป

ฉะนน คานยมของคนจงเปนปจจยส าคญทท าใหเกดการเสยดลการคาระหวางประเทศ คานยมไมใชเรองของเศรษฐกจโดยตรง แตมผลตอเศรษฐกจมาก

เศรษฐศาสตรแนวพทธ๒๒๔

คนทอยในวงการธรกจคนหนงเคยพดใหฟงวา ถาเหนพนองชาวซกสคนหนงนงรถมอเตอรไซค ใหสนนษฐานไดเลยวามเงนลาน ถาหากเหนพอคาชาวซกสนงรถเกงใหสนนษฐานวามเงนเปนสบเปนรอยลาน

แตถาเหนคนไทยนงรถมอเตอรไซค ทานลองไปบานนอกด ๕๐%อาจจะกยมเงนเขามาซอ นกเปนเรองของคานยมเหมอนกน ทน ถงแมนงรถยนตกเหมอนกน บางทมเงนไมเทาไรหรอกกไปกยมเขามา หรอใชระบบผอนสง เรากมรถเกงนงกนเกรอไปหมด แลวกท าใหเกดปญหาจราจรตดขดมาก จราจรตดขดมากกมผลเสยทางเศรษฐกจอก ผลทสดมนวนกนไปหมด เรองทางสงคมกบเศรษฐกจนหนกนไมพน

เรองคานยมอวดเดนอวดโกถอหนาถอตาน ในสงคมไทยเรามเรองพดไดมาก คนไทยบางคนทงๆ ทมเงนมฐานะดพอสมควร แตจะตตวเขาไปดการแสดงเพยงคาตว ๒๐ บาท หรอ ๑๐๐ บาท เสยไมได ตองการจะแสดงวาฉนมอทธพล กไปหาทางเขาดฟร ไปเอาบตรเบงวางโต อวดโกเขาดฟร ไมยอมเสยเงน ๒๐ บาท หรอ ๑๐๐ บาท

แตคนๆ เดยวกนนแหละ อกคราวหนง ตองการแสดงความมฐานะมหนามตา จดงานใหญโตเลยงคนจ านวนมากมาย เสยเงนเปนหมนเปนแสนเสยได

ลกษณะจตใจหรอคณคาทางจตใจแบบน มผลตอเศรษฐกจเปนอยางมาก ซงบางทนกเศรษฐศาสตรตะวนตกเขามาเมองไทย เจอเขาแลว ตองขออภยพดวา หงายหลงไปเลย คอแกปญหาเศรษฐกจไมตกเพราะวามาเจอลกษณะนสยจตใจและพฤตกรรมแปลกใหมทไมเคยเจอเขาแบบนแลวคดไมทน ไมรจะแกอยางไร

เพราะฉะนน ในเรองเศรษฐกจน เราจะตองพจารณาถงองคประกอบตางๆ ทเขามาเกยวของเหลานดวย เราจะเหนวา เรองศรทธาความเชอตางๆ มผลในทางเศรษฐกจเปนอนมาก

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๒๒๕

เราตองมความเชอถอตอธนาคาร มความเชอถอตลาดหน ถาเกดความไมเชอถอ หมดศรทธาเมอไร บางทตลาดหนแทบจะลมเลยธนาคารบางทกลมไปไดเหมอนกน เพราะฉะนน การมศรทธากด การเชอแมแตค าโฆษณากด จงมผลตอพฤตกรรมและกจกรรมทางเศรษฐกจทงสน และความมศรทธากด ความหมดศรทธากด ในหลายกรณ เปนอาการทปลกเรากนขน เชน ดวยการโฆษณา เปนตน

ในวงงานของเรา ถานายงานวางตวด มความสามารถ หรอมน าใจ ลกนองรกใครศรทธา ลกนองมความสามคค ขยน ตงใจท างาน กท าใหผลผลตสงขน ถานายจางนนมความดมากใหลกนองเหนใจ บางทกจการของบรษทจะลม ลกนองกพากนเสยสละชวยกนทมเทท างานเตมก าลงเพอกฐานะของบรษท ไมหลกหนไป แมกระทงยอมสละคาแรงงานทตนไดกม แทนทจะเรยกรองเอาอยางเดยว

ฉะนน คณคาทางจตใจเหลานจงเปนตวแปรในทางเศรษฐกจไดทงสน ซงเรากเหนกนชดๆ วา ความขยน ความซอสตย ความรกงานความตรงตอเวลา มผลตอสงทเราเรยกวา productivity คอการเพมผลผลต รวมทง efficiency คอความมประสทธภาพเปนอยางมาก

ในทางตรงขาม ความเบอหนาย การคดโกง ทจรต ความรสกแปลกแยก ทอถอย ความขดแยง แมแตความกลมใจกงวลในเรองสวนตว กมผลลบตอ productivity ท าลายการเพมผลผลตนนได เรองนไมจ าเปนจะตองพรรณนา

ในวงกวางออกไป เกยวกบลทธชาตนยม ความรสกชาตนยม ถาปลกฝงใหมขนในคนได กอาจจะท าใหคนในชาตนน ไมยอมซอของนอกใช ทงๆ ทวาของนนด ลอใจใหอยากจะซอ อยากจะบรโภค เขาจะสลดความตองการสวนตวได เพอเหนแกความยงใหญแหงชาตของตน จะใชแตของทผลตในชาต และตงใจชวยกนผลต เพอใหชาตของตนมความเจรญรงเรอง มความเปนเอก มความยงใหญ จนกระทงบางทถงกบวา

เศรษฐศาสตรแนวพทธ๒๒๖

รฐบาลอาจจะตองชกชวนใหคนในชาตหนไปซอของตางประเทศกม เชนอยางเรองทเกดขนในประเทศญปนเปนตน ชาตนยมนกเปนเรองของคณคาทางจตใจทมผลตอเศรษฐกจอยางมาก

๓. ไมอาจจะเปน แตอยากจะเปนวทยาศาสตรอาตมภาพไดพดยกตวอยางมานกมากมายแลว ความมงหมายก

เพยงเพอใหเหนวา เรองจรยธรรมและคานยม หรอคณคาทางจตใจนนมผลเกยวของสมพนธ และส าคญตอเศรษฐกจอยางแนนอน

อยางไรกตาม เทาทวามาทงหมดนน เปนความสมพนธและความส าคญของธรรมในแงความดความชว ทเรยกวาจรยธรรม แตธรรมทสมพนธกบเศรษฐกจ ไมใชจ ากดอยแคจรยธรรมเทานน นอกจากจรย-ธรรมแลว ธรรมอกแงหนงทสมพนธกบเศรษฐกจ กคอ ธรรมในแงสจ-ธรรม หรอสภาวธรรม

ความจรง ธรรมในแง สภาวธรรม หรอ สจธรรม น มความส าคญตอเศรษฐกจมากยงขนไปอก เพราะวามนเปนแกน เปนตว เปนเนอของเศรษฐศาสตรเอง ธรรมในทนกคอ ความจรง ในแงของกระบวนการแหงเหตปจจยตามธรรมชาต ถาหากวาเศรษฐศาสตรร เขาใจ และปฏบตการไมทวถง ไมตลอดสายกระบวนการของเหตปจจยแลว วชาการเศรษฐศาสตรนนกจะไมสามารถแกปญหาและสรางผลดใหส าเรจตามความประสงคได เรยกวาเปนเศรษฐกจทไมถกธรรมในแงทสอง คอ แงของสจธรรม

ธรรมในแงของสจธรรมน กคอ ธรรมดาของธรรมชาต หรอสภาวะทมอยในวชาการและกจกรรมทกอยาง มนไมไดเปนสาขาอะไรอยางใดอยางหนงทแยกออกไปตางหากจากวชาการอนๆ เลย แตเปนแกนแทของวทยาศาสตร หรอเปนสาระทวทยาศาสตรตองการจะเขาถง

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๒๒๗

การทปจจบนนเรามแนวโนมทางความคดทชอบแยกอะไรตออะไรออกไปตางหากจากกน แมกระทงในเรองธรรม คอสภาวะความเปนจรงจงเปนอนตรายทท าใหเราอาจจะคลาดเคลอนจากความเปนจรงทควรจะเปน ดงนน จะตองมความเขาใจในความเปนจรงทกลาวแลวนไวดวย

เศรษฐศาสตรนนไดกลาวกนมาวา เปนสงคมศาสตรทเปนวทยา-ศาสตรมากทสด และเศรษฐศาสตรกมความภมใจในเรองนดวยวา ตนเปนวทยาการทเปนวทยาศาสตรมากทสด เอาแตสงทวดได ค านวณได จนกระทงมผกลาววา เศรษฐศาสตรนเปนศาสตรแหงตวเลข มแตพวกสมการ

ในการพยายามทจะเปนวทยาศาสตรน เศรษฐศาสตรกเลยพยายามตดเรองคณคาทเปนนามธรรมออกไปใหหมด เพราะค านวณไมได จะท าใหตนเองเปน value-free คอเปนศาสตรทเปนอสระ หรอปลอดจากคณคา

แตกมฝายตรงขาม ซงเปนนกวจารณเศรษฐศาสตร หรอแมแตนกเศรษฐศาสตรเองบางคนบอกวา ความจรงแลว เศรษฐศาสตรนเปนสงคมศาสตรทขนตอ value มากทสด เรยกวาเปน value-dependentมากทสด ในบรรดาสงคมศาสตรทงหลาย

จะเปนวทยาศาสตรไดอยางไร เพราะจดเรมของเศรษฐศาสตรนนอยทความตองการของคน ความตองการของคนนเปนคณคาอยในจตใจแลวในเวลาเดยวกน จดหมายของเศรษฐศาสตรกเพอสนองความตองการใหเกดความพอใจ ความพอใจนกเปนคณคาอยในจตใจของคนเศรษฐศาสตรจงทงขนตนและลงทายดวยเรองคณคาในจตใจ

นอกจากนน การตดสนใจอะไรตางๆ ในทางเศรษฐกจ กตองอาศยคณคาตางๆ เปนอนมาก ฉะนน การทเศรษฐศาสตรจะเปน value-freeหรอเปนอสระจากคณคานนจงเปนไปไมได

เศรษฐศาสตรแนวพทธ๒๒๘

รวมความวา เศรษฐศาสตรไมสามารถจะเปนวทยาศาสตรทสมบรณได เพราะจะตองขนตอคณคาบางอยาง เมอมองในแงน จะขอตงขอสงเกตเปน ๒ อยาง คอ

ในแงทหนง เศรษฐศาสตรไมสามารถเปนวทยาศาสตรไดโดยสมบรณ หรอไมสามารถเปนวทยาศาสตรไดแทจรง เพราะไมอาจเปนอสระจากคณคาตางๆ นอกจากนน ในหลกการและทฤษฎทางเศรษฐศาสตร จะเตมไปดวยอสซมชน (assumptions) คอขอทถอวายตเปนอยางนน เปนความจรงโดยทยงไมไดพสจน เมอยงเตมไปดวยอสซมชนตางๆ แลว จะเปนวทยาศาสตรไดอยางไร อนนกเปนขอแยงทส าคญ

ในแงทสอง การเปนวทยาศาสตรนนกไมใชเรองทด เพราะวาวทยาศาสตรไมสามารถแกปญหาของมนษยไดทกอยาง วทยาศาสตรนนมขดจ ากดมากในการแกปญหาของมนษย วทยาศาสตรแสดงความจรงไดแงหนงดานหนง โดยเฉพาะทเกยวกบวตถเปนส าคญ ถาหากวาเศรษฐศาสตรจะเปนวทยาศาสตรแลว กจะพวงตวเขาไปอยในแนวเดยวกบวทยาศาสตร คอสามารถแกปญหาของมนษยไดเพยงในวงจ ากดดวย

ทาททดของเศรษฐศาสตรกคอ การมองและยอมรบตามเปนจรงการทเศรษฐศาสตรจะเปนวทยาศาสตรหรอพยายามเปนวทยา

ศาสตรนน กเปนความดอยางหนงของเศรษฐศาสตร ซงกเปนคณคาทนาจะรกษาเอาไวดวย

แตในเวลาเดยวกน เพอการแกปญหาของมนษยใหไดผลดยงขนหรอใหไดผลจรง เศรษฐศาสตรโดยเฉพาะในยคปจจบนน ทถงยคหวเลยวหวตอของสงคมมนษย กนาจะเปดตวกวางออกไป ในการทจะยอมรบรวมมอกบวทยาการและกจกรรมสาขาอนๆ ของมนษย ยอมรบทจะพจารณาเรองคณคาตางๆ ในสายตาทมองอยางทวตลอดยงขน เพราะในเมอเรายอมรบเรองคณคาแลว คณคานนกจะมาเปนองคประกอบของ

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๒๒๙

วทยาการตามฐานะทถกตองของมน ท าใหมองเหนตลอดกระบวนการของความเปนจรงดวย

แตถาเราไมศกษาเรองคณคานนใหตลอดสาย การทจะเปนวทยาศาสตร กเกดขนไมได เพราะเราจะไมสามารถมความเขาใจเกยวกบกระบวนความจรงทมคณคานนเปนองคประกอบอยดวยโดยตลอด หรอโดยสมบรณ

เศรษฐศาสตรนนตององอาศยคณคาทเปนนามธรรม แตปจจบนนเศรษฐศาสตรยอมรบคณคานนเพยงบางสวน บางแง ไมศกษาระบบคณคาใหตลอดสาย ท าใหเกดความผดพลาดในการคาดหมายหรอคาดคะเนผลเปนตน ในเมอมองคประกอบดานคณคาเขามาเกยวของเกนกวาแงหรอเกนกวาระดบทตนยอมรบพจารณา

ขอยกตวอยางเชน เรามหลกทางเศรษฐศาสตรขอหนงวา คนจะยอมเสยสงหนงสงใดกตอเมอไดสงอนมาทดแทน จงจะไดความพอใจเทากน อนนเปนหลกการทางเศรษฐศาสตรขอหนง

เรองนทางฝายของพวกนามธรรมกอาจจะแยงวาไมจรงเสมอไป บางทคนเราไดคณคาความพอใจทางจตใจ แมวาจะเสยสงหนงสงใดไปโดยไมไดสงอนมาทดแทนกม อยางเชน พอแมรกลก พอรกลกมาก กยอมเสยสงหนงสงใดให เมอลกไดสงหนงสงใดนนไป พอแมไมจ าเปนตองไดอะไรตอบแทน แตพอแมกมความพงพอใจ และอาจจะพงพอใจมากกวาการไดอะไรตอบแทนดวยซ า ในกรณน ทเปนอยางนนกเพราะวาพอแมมความรก

ทน ถาหากวามนษยสามารถมความรกคนอนไดกวางขวางขน ไมรกเฉพาะลกของตวเอง แตขยายออกไป รกพรกนอง รกเพอนรวมชาตรกเพอนมนษยแลว เขากอาจจะเสยสละสงใดสงหนงไปโดยไมไดอะไรตอบแทนมา แตกลบมความพงพอใจมากขน ไมใชวาไมไดรบความพงพอ

เศรษฐศาสตรแนวพทธ๒๓๐

ใจหรอพงพอใจเทากน แตพงพอใจมากขนดวยซ าไป อนนกเปนเรองของคณคาทเขามาแสดงผลในทางเศรษฐศาสตรเหมอนกน

หลกอกขอหนงบอกวา ราคาต าลงคนยงซอมาก ราคายงแพงคนยงซอนอยลง นกเปนหลกทางเศรษฐศาสตรขอหนง และตามธรรมดาทวไปกเปนอยางนน ถาของราคาต าลง คนกมอ านาจซอมาก กซอไดมากคนกมาซอกนมากขน แตถาของนนแพงขน อ านาจซอของคนกนอยลงคนกมาซอนอยลง

แตมนไมใชเปนอยางนนเสมอไป ถาเรารวาคนในสงคมไหนมคานยมชอบอวดโก อวดฐานะกนมาก เรากเอาคานยมมาใชเราใหเกดความรสกวาของแพงนนโกมาก คนไหนซอของแพงได คนนนเดนมฐานะสงปรากฏวา ยงขนราคาของแพงขน คนกลบยงไปซอมาก เพราะอยากจะโก อยากแสดงวาตวมฐานะ ฉะนน หลกเศรษฐศาสตรบางอยางจงตองขนตอเรองคณคาเปนอยางมาก

วาทจรง ตวอยางตางๆ กมทวๆ ไป ทแสดงใหเหนวา คานยมหรอคณคาตางๆ ในสงคมนเปนตวก าหนดราคา ซงเศรษฐศาสตรกเอามาใชดงจะเหนไดในตวอยางงายๆ

สมมตวามคนสองคนเรอแตก ไปตดอยบนเกาะหนง คนหนงมขาวตาก ๑ กระสอบ อกคนหนงมสายสรอยทองค า ๑๐๐ สาย ตามปกต ในสงคมทวไป คนทมสายสรอยทองค า ๑ สาย อาจจะซอขาวตงหรอขาวตากไดหมดทงกระสอบ หรอวาขาวตากทงกระสอบนน อาจจะไมพอกบราคาคาสายสรอยทองค าเสนเดยวดวยซ า

แตตอนนเขาไปตดอยบนเกาะ มองไมเหนทางวาจะรอด ไมเหนวาจะมเรออะไรมาชวยเหลอ ตอนนมลคาจะตางไป ผดจากเดมแลว ตอนนคนทมขาวตากหนงกระสอบอาจจะใชขาวตากเพยง ๑ ชน แลกเอาสายสรอยทองค าทง ๑๐๐ สายกได บางทไมยอมรบดวยซ าไป คณคาจงเปนไปตามความตองการ

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๒๓๑

แตทตองการชในทนกคอวา เศรษฐศาสตรจะตองแยกแยะเกยวกบความหมายของความตองการ ตลอดจนคณภาพของความตองการดวย เศรษฐศาสตรบอกวา เราเกยวของแตความตองการอยางเดยวเราไมเกยวของกบคณภาพของความตองการ นเปนหลกการของเศรษฐศาสตร แตคณภาพของความตองการนนกมผลตอเศรษฐศาสตร

นอกจากนน คนสองคนนอาจจะไมแลกเปลยนกนกได คนทมสายสรอยทองค าอาจจะถอโอกาสตอนทคนมขาวตากไมอยมาลกเอาขาวตากไปเสยกได โดยไมจ าเปนตองแลก หรอดไมดแกอาจจะฆานายคนมขาวตากเสยเลย เพอจะเอาขาวตากไปเสยหมดทงกระสอบ

ในทางตรงกนขาม สองคนนนอาจจะเกดมความรกกนขนมา กเลยรวมมอกน เลยไมตองซอตองขาย ไมตองแลกเปลยน กกนขาวตากดวยกนจนหมดกระสอบ อนนกอาจจะเปนไปไดทงสน

เพราะฉะนน นอกจากการแลกเปลยน กจกรรมอาจจะมาในรปของการท าราย การรวมมอกน ชวยเหลอกน หรออะไรกได

เพอแสดงใหเหนวา เศรษฐศาสตรเปนวทยาศาสตร เศรษฐศาสตรเปน objective คอมองอะไรๆ ตามสภาววสย ไมเอาคณคาความรสกทางจตใจเขาไปปะปน นกเศรษฐศาสตรบางทกจะยกตวอยางตาง ๆ มาใหด เชนบอกวา เหลาหรอสรา ๑ ขวด กบกวยเตยว ๑ หมอ อาจจะมคณคาหรอมลคาทางเศรษฐศาสตรเทากน การเสยเงนไปเขาไนทคลบครงหนง อาจมคาทางเศรษฐกจสงกวาการเขาฟงปาฐกถาครงหนงในเวลาเทากน อนนเปนความจรงในทางเศรษฐศาสตร

เศรษฐศาสตรไมพจารณาคณคาใดๆ ทงสน เขาจะไมพจารณาวาสนคานน หรอการกระท านน การผลต การบรโภค หรอการซอขายนนจะกอใหเกดคณประโยชนหรอโทษอะไรขนหรอไม เขาไนทคลบแลวจะสนเปลองเงนท าใหหมกมนมวเมาเปนอบายมข หรอจะดจะชวในแงหนงแงใดกตาม เศรษฐศาสตรไมเกยว หรอวาเขาฟงปาฐกถาแลวจะไดความร

เศรษฐศาสตรแนวพทธ๒๓๒

เจรญปญญา เปนประโยชนแกจตใจ กไมใชเรองของเศรษฐศาสตร เราอาจจะพจารณาคณหรอโทษในแงอนๆ แตเศรษฐศาสตรจะไมพจารณาดวย

ในกรณตวอยางทยกมาน ถาพจารณาใหดจะเหนวา ความเปนวทยาศาสตร และความเปน objective ของเศรษฐศาสตรนนออกจะผวเผนและคบแคบมาก คอมองความจรงชวงเดยวสนๆ แบบตดตอนขาดลอยเทาทตวตองการ ไมมองกระบวนการแหงเหตปจจยทเปนจรงใหทวถงตลอดสาย ซงเปนลกษณะของเศรษฐศาสตรในยคอตสาหกรรม ท าใหเศรษฐศาสตรไมอาจจะเปนวทยาศาสตรไดจรง และไมเปน objectiveเพยงพอ

เศรษฐศาสตรยคตอไป อาจจะขยายการมองใหทวถงตลอดกระบวนการของเหตปจจย โดยสอดคลองกบความจรงมากยงขน ดงทมแนวโนมขนบางแลวในปจจบน ดงในตวอยางทยกขนมาพดเรองเหลา ๑ขวด กบกวยเตยว ๑ หมอ เรามองไดวา มลคาในทางตลาดซอขายนนเทากนจรง แตมลคาแมในทางเศรษฐกจนนเอง ความจรงกไมเทากน ถาพจารณาลกซงลงไป จะมองเหนวา สรา ๑ ขวดนนมมลคาทางเศรษฐกจอกมากมาย

๑. มลคาทางเศรษฐกจทมาจากการเสยคณภาพชวต สราขวดนอาจจะท าลายสขภาพของคน และท าใหตองเสยเงนรกษาสขภาพของคนนน จะสนเปลองเงนไปอกเทาไร นเปนความสญเสยในดานคณภาพชวตแตมผลทางเศรษฐกจดวย

๒. ในการผลตสรานน โรงงานสราอาจจะท าใหเกดควนทมกลนเหมน ควนทเปนอนตรายตอสขภาพ ท าใหเกดสาเหลา เปนตน ซงเปนการท าลายสภาพแวดลอมทางธรรมชาต แลวมลคาความเสยหายทางธรรมชาตนกกลบมามผลตอเศรษฐกจอก อาจจะท าใหรฐตองสนเปลองงบประมาณระยะยาวในการแกไขปญหาสภาพแวดลอม

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๒๓๓

๓. คนทกนสราแลวนน อาจจะขบรถไปแลวกเกดรถชนกน กท าใหเกดผลเสยหายทางเศรษฐกจอก

๔. ผลเสยหายในทางสงคม เชน ท าใหเกดอาชญากรรม ซงคดเปนมลคาทางเศรษฐกจอกจ านวนมาก

๕. เหลา ๑ ขวดน อาจจะท าใหคนนนเมามาย มสตไมคอยด ท าใหสญเสยประสทธภาพในการท างาน กกระทบตอ productivity คอการเพมผลผลตอก

ทงหมดนเปนเรองของเศรษฐกจทงสน เปนอนวา เราจะตองคดเรองเศรษฐกจ หรอมลคาทางเศรษฐกจกวางออกไป ไมใชเฉพาะราคาทตในตลาดเทานน

ปจจบนนกมความโนมเอยงในการทจะเอามลคาในดานอนนเขามารวมดวย เรยกวาเปน external costs แตปจจบนนยงมองเฉพาะเรองมลคาทางดานสภาพแวดลอม คอมลภาวะ ดงทนกเศรษฐศาสตรบางกลมใหน าเอามลคาในการท าลายสภาพแวดลอมน รวมเขาในมลคาทางเศรษฐกจแมแตในการทจะตราคาสนคาดวย

แตวาทจรงแลวยงไมพอหรอก กอยางสรา ๑ ขวดทวาเมอก เราอาจจะคดแตคาสภาพแวดลอม แตคาทางสงคมศลธรรมและสขภาพ(เชน อาชญากรรม ประสทธภาพในการผลต) อกเทาไร ซงมลคาเหลานลวนยอนกลบมามผลทางเศรษฐกจอกทงสน

๔. ขาดความชดเจนเกยวกบความเขาใจในธรรมชาตของมนษยเทาทพดมาในตอนนใหเหนวา เศรษฐศาสตรมความสมพนธกบ

เรองอนๆ ทมผลยอนกลบมาหาเศรษฐกจอก ซงโดยมากกเปนเรองเกยวกบคณคาตางๆ กเลยเขามาสปญหาส าคญอกปญหาหนง คอปญหาเกยวกบความเขาใจในเรองธรรมชาตของมนษย

เศรษฐศาสตรแนวพทธ๒๓๔

ความเขาใจเกยวกบธรรมชาตของมนษยเปนเรองส าคญมากในศาสตรวทยาทกแขนงเลยทเดยว เราจะตองมความเขาใจเกยวกบธรรมชาตของมนษยนเปนฐานกอน ถาเขาใจธรรมชาตของมนษยผดพลาดแลว วทยาการนนๆ จะไมสามารถเขาถงความจรงโดยสมบรณ และจะไมสามารถแกปญหาของมนษยไดจรงดวย

ในเรองธรรมชาตของมนษยน เศรษฐศาสตรเขาใจอยางไร และพทธศาสนาหรอพทธเศรษฐศาสตรเขาใจอยางไร

ไดบอกแลววา เศรษฐศาสตรนนมองถงธรรมชาตของความตองการของมนษย แตมองความตองการของมนษยนนเพยงดานเดยวโดยไมค านงถงคณภาพของความตองการ ถาเปนอยางนกตองถามวาคณภาพของความตองการของมนษยนนเปนธรรมชาตหรอไม ถามนเปนธรรมชาตกแสดงวาเศรษฐศาสตรไมยอมพจารณาความจรงทมอยในธรรมชาตทงหมด ถาเปนอยางนแลวเราจะมเศรษฐศาสตรทสมบรณไดอยางไร และจะแกปญหาของมนษยไดโดยสมบรณอยางไร

เศรษฐศาสตรอาจจะแกตวออกไปไดวา เรากเปนสาขาสเปชเชยลไลเซชน มความช านาญพเศษเฉพาะดานหนง จะตองไปรวมมอกบวทยาการอนๆ ในดานทตวเรานนเกยวของตอไป ถายอมรบอยางนกพอไปไดแตอาจจะชาไป หรอเขาแงเขามมไมถนด

ก. ความตองการทน มาพดกนถงเรองธรรมชาตของมนษยในแงความตองการกอน

ในแงความตองการของมนษยนน อยางนอยเศรษฐศาสตรสมยใหมนกมความเขาใจตรงกบพทธศาสนา ทวา ความตองการของมนษยไมจ ากดมนษยม unlimited wants เราบอกวา ความตองการของมนษยนนไมมทสนสด

ในพทธศาสนามพทธภาษตเกยวกบเรองนมากมาย เชนวา

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๒๓๕

นตถ ตณหาสมา นท แมน าเสมอดวยตณหาไมมเพราะวาแมน านน บางโอกาส บางเวลา มนยงมเวลาเตมได แต

ความตองการของมนษยไมมวนเตม บางแหงบอกวา ถงแมเงนตราจะตกลงมาเปนหาฝน ความอมในกามทงหลายของมนษยกไมม หรอบางแหงทานวา ถงจะเนรมตภเขาใหเปนทองทงลก กไมสามารถจะท าใหคนแมแตคนหนงคนเดยวพงพอใจไดโดยสมบรณ ไมเตมอมของเขา

ฉะนน ในทางพทธศาสนาจะมเรองพดมากมายเกยวกบความตองการทไมจ ากดของมนษย ในทน อาตมภาพจะเลานทานใหฟงเรองหนง ยอมเสยเวลากบนทานสกนดหนง ความจรงนทานนมใชเอามาเลาเฉยๆ มนมนยความหมายแฝงอย ทานเลาไวในชาดกเรองหนงวา

ในอดตกาลเรยกวาปฐมกปปทเดยว มพระเจาแผนดนองคหนงพระนามวาพระเจามนธาต (พอดชอมาใกลกบนกเศรษฐศาสตรคนส าคญขององกฤษคนหนง ทชอวามลธส - Malthus) พระเจามนธาตนเปนพระเจาแผนดนทยงใหญมาก ไดเปนพระเจาจกรพรรด

พระเจาจกรพรรดมนธาตกปรากฏเปนเรองราวในนทานวา มอายยนนานเหลอเกน มรตนะ ๗ ประการ ตามแบบแผนของพระเจาจกรพรรดทงหลาย แลวกมฤทธ ๔ ประการ ซงทานรกนจงไมไดบอกไววาฤทธอะไรบาง รวมความวา เปนบคคลทเรยกวาอจฉรยมนษย ไมมใครเหมอน มอะไรพรงพรอมสมบรณทกอยาง

พระเจามนธาตนมอายยนยาวมาก ไดเปนเจาชายอย ๘๔,๐๐๐ ปแลวกเปนพระอปราชอย ๘๔,๐๐๐ ป ครองราชสมบตเปนพระเจาจกรพรรดมาอก ๘๔,๐๐๐ ป

พอลวงมา ๘๔,๐๐๐ ปแลว วนหนง พระเจามนธาตกแสดงอาการเบอหนายใหปรากฏวา ทรพยสมบตทมมากมายนพระองคไมเพยงพอเสยแลว เมอพระองคแสดงอาการใหปรากฏแลว ขาราชบรพารทงหลายกทลถามวา พระองคเปนอยางไร มอาการอยางน ไมสบายพระทยอะไร

เศรษฐศาสตรแนวพทธ๒๓๖

พระองคกตรสวา แหม! ความสขสมบรณหรอสมบตทนมนนอยไป มทไหนทมนดกวานมย ขาราชบรพารกกราบทลวา กสวรรคซพระเจาขา

พระเจามนธาตนเปนจกรพรรด และมอทธฤทธยงใหญมากทวา ๔ประการนน และมจกรรตนะ เมอเขาบอกวาสวรรคดกวา กทรงใชจกรรตนะนน (จกรรตนะกคอวงลอของพระเจาจกรพรรด) พาใหพระองคขนไปถงสวรรคชนจาตมหาราช มหาราชทง ๔ พระองคกออกมาตอนรบทลถามวา พระองคมความตองการอยางไร เมอรความประสงคแลวกเชญเสดจใหเขาครองราชสมบตในสวรรคชนจาตมหาราชทงหมด

พระเจามนธาตนครองราชสมบตอยในสวรรคชนจาตมหาราชเปนเวลายาวนานมาก จนกระทงตอมาวนหนงกแสดงอาการเบอหนายใหปรากฏอก แสดงวาไมพอเสยแลว สมบตในชนนไมมความสขเพยงพอขาราชบรพารกทลถาม พระองคกบอกใหทราบและตรสถามวา มทไหนดกวานอกไหม? ขาราชบรพารกทลตอบวา มซพะยะคะ กสวรรคชนดาวดงส ไงละ

พระเจามนธาตกเลยอาศยจกรรตนะหรอวงลอของพระเจาจกรพรรดนนขนไปอกถงสวรรคชนดาวดงส สวรรคชนดาวดงสนนพระอนทรครอบครอง พระอนทรกออกมาตอนรบเชญเสดจ แลวกแบงสวรรคชนดาวดงสใหครอบครองครงหนง

พระเจามนธาตครอบครองสวรรคชนดาวดงสรวมกบพระอนทรคนละครง ตอมาเปนเวลายาวนาน จนกระทงพระอนทรองคนนหมดอายสนไป พระอนทรองคใหมกเกดมาแทน ครองราชยไปกสนอายอก พระอนทรครอบครองราชสมบตสนอายไปอยางน ๓๖ องค พระเจามนธาตกยงครองราชยอยในสวรรค

มาถงตอนนพระเจามนธาตชกไมพอใจ เอ! สวรรคครงเดยวนมนนอยไป เรานาจะครองสวรรคทงหมด กเลยคดจะฆาพระอนทรเสยเลยแตมนษยนนฆาพระอนทรไมได เพราะมนษยฆาเทวดาไมส าเรจ เมอ

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๒๓๗

ความอยากนไมไดรบการตอบสนอง ความอยากหรอตณหาของพระเจามนธาตนน ทานบอกวามรากเนา ตณหามรากเสยเสยแลว ไมไดสมประสงค ไมไดความพงพอใจ พระเจามนธาตกเลยแก แกแลวกเลยตายตกจากสวรรค หลนตบลงมาในสวน ทานวาอยางนน

เปนอนวา พระเจามนธาตกตกจากสวรรคหลนลงมาในสวน คนสวนมาพบเขา กเลยไปกราบทลพระญาตวงศทงหลายมากนพรอมหนาแลว กท าพระแทนทประทบบรรทมให พระเจามนธาตกเลยสวรรคตในสวนนนเอง แตกอนจะสวรรคต พระญาตวงศกถามวา พระองคมพระราชด ารอะไรจะฝากฝงสงเสยไหม

พระเจามนธาตกประกาศความยงใหญวา เรานนะเปนจกรพรรดยงใหญ ไดครองราชสมบตในมนษยมาเทานน ไดขนไปครองสวรรคชนจาตมหาราชเทานน และไดไปครองสวรรคชนดาวดงสอกครงหนงเปนเวลาเทานน แตยงไดไมเตมตามตองการกตายเสยแลว กเลยจบ

เรองพระเจามนธาตกจบเทาน เอาละ นเปนการเลานทานใหฟงวา ในเรองความตองการของมนษยนน พทธศาสนาเหนตรงกบเศรษฐ-ศาสตรอยางหนงวา มนษยมความตองการไมจ ากดหรอไมสนสด แตไมเทาน พทธศาสนาไมจบเทาน พทธศาสนาพดถงธรรมชาตของมนษยอยางนอยทเกยวกบเศรษฐศาสตรจะพงเขาใจ ๒ ประการ

ประการทหนง คอ ความตองการน ตามหลกพทธศาสนา ในแงทหนงยอมรบวา มนษยมความตองการไมจ ากด แตนนเปนเพยงความตองการประเภทท ๑ พทธศาสนาแยกความตองการเปน ๒ ประเภทความตองการอกประเภทหนงจ ากดชด ความตองการ ๒ ประเภทน ถาใชภาษาสมยใหมยงหาศพทโดยตรงไมได

ความตองการประเภททหนง ขอเรยกวา ความตองการสงเสพปรนเปรอตน คอ ตณหา เปนความตองการทไมจ ากด

เศรษฐศาสตรแนวพทธ๒๓๘

สวนความตองการประเภทท ๒ ขอเรยกวา ความตองการคณภาพชวต คอ ฉนทะ เปนความตองการทมขอบเขตจ ากด

ประการทสอง ซงสมพนธกบหลกความตองการ คอ พทธศาสนาถอวา มนษยเปนสตวทฝกฝนพฒนาได และการทมนษยเปนสตวทฝกฝนพฒนาไดน กสมพนธกบความตองการคณภาพชวต กลาวคอ การทมนษยตองการคณภาพชวตนน เปนการแสดงถงการทมนษยตองการพฒนาตนเอง หรอพฒนาศกยภาพของตนเองขนไป

เพราะฉะนน สาระอยางหนงของการพฒนามนษยกคอ การทเราจะตองพยายามหนเห หรอปรบเปลยนความตองการจากความตองการสงเสพปรนเปรอตน มาเปนความตองการคณภาพชวต นเปนลกษณะอยางหนงของการฝกฝนพฒนาตนของมนษย ซงกมาสมพนธกบเรองความตองการ

เปนอนวา พทธศาสนาถอวา ความตองการม ๒ ประเภท คอความตองการสงเสพปรนเปรอตนทไมมขดจ ากด และความตองการคณภาพชวตทมขอบเขตจ ากด ความตองการ ๒ อยางของมนษยนนมกจะมปญหาขดแยงกนเองบอยๆ

ยกตวอยางเชนวา เราจะกนอาหาร เรายอมมความตองการ ๒ประเภทนซอนกนอย แตในมนษยทวไปนนความตองการคณภาพชวตอาจจะมโดยไมตระหนก มนษยมกตระหนกรตวแตความตองการประเภทท ๑

ความจรงนน ความตองการทเปนสาระคอตองการคณภาพชวตมนษยตองการกนอาหารเพออะไร เพอจะหลอเลยงรางกายใหแขงแรงใหมสขภาพด อนนแนนอน

แตอกดานหนงทปรากฏแกมนษยคออะไร มนษยตองการเสพรสอาหาร ตองการความอรอย ตองการอาหารทดๆ ในแงของความเอรดอรอย และความตองการนอาจจะขดแยงกบความตองการคณภาพชวต คอมนอาจจะกลบมาท าลายคณภาพชวตดวย

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๒๓๙

ความตองการเสพรสนจะท าใหเราแสวงหาอาหารทมรสชาตดทสด แลวอาจจะมการปรงแตงรสอาหาร ซงสงทปรงแตงกลน ส และรสของอาหารนน อาจจะเปนโทษตอรางกาย เปนอนตรายตอสขภาพ เสยคณภาพชวต

อกประการหนง คนทกนเอาแตความอรอย กอาจจะกนโดยไมมประมาณ กนเกนไป กนจนกระทงทองอดไมยอย หรออาจจะอยางนอยท าใหอวนเกนไป กเปนอนตรายตอสขภาพอก กบทงท าใหแพงโดยใชเหต

อาหารทใหคณภาพชวต อ านวยคณคาทชวตตองการนน อาจจะหาไดในราคาเพยง ๒๐ บาท แตคนทกนเพอเสพรสอรอย เสรมความโกจะตองวงไลตามตณหาอยางไมมทสนสด ราคาอาหารเพอสนองความตองการประเภทท ๑ ทวาสนองความตองการสงเสพปรนเปรอตน อาจจะรอยบาท พนบาท คาอาหารมอเดยวเปนหมนบาทยงเคยไดยนเลยเพราะฉะนน ความตองการประเภทท ๒ กบประเภทท ๑ บางทกขดกนและขดกนบอยๆ ดวย

ถามนษยสนองความตองการประเภทสงเสพปรนเปรอตนนมาก กจะท าลายคณภาพชวตไปเรอย ไมเฉพาะในการบรโภคอาหารเทานน ในกจกรรมของมนษยทกอยาง แมแตเทคโนโลยกเหมอนกน จะตองแยกใหไดวาอนไหนเปนความตองการคณภาพชวต อนไหนเปนความตองการสงเสพปรนเปรอตน และเอาสองดานนมาพจารณา

หลกเรองความตองการสองอยางนน าตอไปสเรองคณคา เพราะความตองการท าใหเกดคณคา ในเมอความตองการม ๒ อยาง คณคากเกดขนเปน ๒ อยางเชนเดยวกน จะแยกเปน

๑. คณคาแท คอคณคาทสนองความตองการคณภาพชวต๒. คณคาเทยม คอคณคาเพอสนองความอยากเสพสงปรนเปรอตนถาเราจะมอะไรสกอยางหนง คณคาทแทกจะมสวนหนง แตมกจะ

มคณคาเทยมทเกดจากตณหาและมานะ เพอใหไดอรอย เพอใหไดโกเก

เศรษฐศาสตรแนวพทธ๒๔๐

เพอแสดงความมฐานะ ตลอดจนคานยมทางสงคมอะไรตออะไรพรงพรเขามา

ข. การบรโภคจะพดตอไปถงเรองการบรโภค ซงกเชนเดยวกน ตองแยกวา เปน

การบรโภคเพอสนองความตองการแบบไหน บรโภคเพอสนองความตองการคณคาแท หรอเพอเสพคณคาเทยม

การบรโภคนเปนจดยอดของเศรษฐศาสตรกวาได คอ กจกรรมทางเศรษฐกจของมนษยนนจดยอดอยทการบรโภค เราเขาใจความหมายของการบรโภควาอยางไร เศรษฐศาสตรแบบยคอตสาหกรรมกบเศรษฐ-ศาสตรแบบพทธ จะใหความหมายของการบรโภคไมเหมอนกน

การบรโภคเปนการบ าบดหรอสนองความตองการ อนนแนนอนเราอาจจะพดในแงเศรษฐศาสตรวา การบรโภค คอ การใชสนคาและบรการบ าบดความตองการ เพอใหเกดความพอใจ นคอค าจ ากดความของเศรษฐศาสตรแบบยคอตสาหกรรม บ าบดความตองการเพอใหไดรบความพงพอใจ แลวกจบ

ทนขอใหมาดเศรษฐศาสตรแบบพทธ เศรษฐศาสตรแบบพทธบอกวา การบรโภค คอ การใชสนคาและบรการบ าบดความตองการ เพอใหไดรบความพอใจโดยเกดคณภาพชวตขน หมายความวา การบรโภคจะตองมจดหมายทตระหนกร ไมใชแคบรโภคใหพอใจ แตมองเหนดวยปญญาวาบรโภคเพอประโยชนอะไร

เศรษฐศาสตรแบบยคอตสาหกรรมบอกวา ตองการแลวกบรโภคแลวเกดความพงพอใจ กจบ ไมตองรวาหลงจากนนมนจะเปนอยางไรฉะนน จะบรโภคอะไรกได ใหเราพอใจกแลวกน มนจะเสยคณภาพชวตหรอไมเสย ไมค านง แตพระพทธศาสนาบอกวา จะบ าบดความตองการเพอใหไดรบความพงพอใจกถกตอง แตไดรบความพงพอใจแลวตองใหม

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๒๔๑

ผลตามมาโดยเกดคณภาพชวต ฉะนน การบรโภคกตองมความมงหมายวาเพอใหไดคณภาพชวต นกเปนแงหนงทตางกน

ค. งาน และการท างานเมอตางกนในธรรมชาตของเรองเหลาน คอ เรองความตองการ

เรองคณภาพของความตองการ เรองคณคา เรองการบรโภคแลว มนกตางกนแมกระทงในเรองธรรมชาตของงาน

ความหมายของงานในแงของเศรษฐศาสตรกบพทธเศรษฐศาสตรตางกนอยางไร โดยสมพนธกบความตองการสองอยางนน

แบบท ๑ ถาท างานดวยความตองการคณภาพชวต (รวมทงตองการพฒนาตนหรอพฒนาศกยภาพของมนษย) ผลไดจากการท างานตรงกบความตองการทนท เพราะฉะนน การท างานจงเปนความพงพอใจ

แบบท ๒ ถาท างานดวยความตองการสงเสพปรนเปรอตน ผลไดจากการท างานไมใชผลทตองการ แตเปนเงอนไขเพอใหไดผลอยางอนทตองการ เพราะฉะนน การท างานจงเปนความจ าใจ

ความหมายของงานเปนคนละอยาง เมอกการท างานเปนความพอใจ แตเดยวน การท างานเปนความจ าใจ

ทฤษฎเศรษฐศาสตรตะวนตกนนมาจากฐานความคดทถอวา work คอ การท างาน เปนเรองจ าใจ เราท างานคอ work ดวยความล าบากเหนดเหนอย เพอใหไดเงนมาซอหาสงเสพบรโภค เราจงตองมเวลาเหลอทจะม leisure หาความสขส าราญยามพกผอนจากงาน แลวกไดรบความพงพอใจ ฉะนน งานกบความพงพอใจจงเปนคนละเรองกนอยตางหาก เปนฝายตรงขามกน

อยางไรกตาม วฒนธรรมตะวนตกไดปลกฝงนสยรกงานและความใฝรใหแกฝรงอยางแนนลก ฝรงจ านวนมากจงมความสขจากการศกษาคนควาและท างานอยางเอาจรงเอาจงอทศตว แตถาสงคมใดไมมวฒน

เศรษฐศาสตรแนวพทธ๒๔๒

ธรรมใฝรและรกงานเปนฐานทมนคง แลวไปรบเอาความคดแบบท างานเพอเปนเงอนไขใหไดผลตอบแทนมายดถอปฏบต กจะตองเกดปญหามผลเสยแกการท างาน แกเศรษฐกจ แกชวตและสงคมทงหมด

ขอยกตวอยางการท างานทมลกษณะตางกนสองแบบนน นาย ก.ท างานวจยเรองหนง สมมตวาเรองการก าจดแมลงดวยวธไมใชสารเคมนาย ก. ท างานวจยเรองนเพอความรและการใชประโยชนจากตวความรนโดยตรง เขาตองการความรในเรองนจรงๆ นาย ก. จะท างานนดวยความพอใจ เพราะวาความรและการทไดใชประโยชนจากงานวจยนคอตวผลทตองการจากการท างาน ฉะนน ความกาวหนาของงานวจย และการไดความรเพมขน จงเปนความพงพอใจทกขณะ เมอเขาท างานไปเขากไดรบความพงพอใจ เมอความรเกดขน มความเขาใจชดเจนยงขนความพงพอใจกยงเกดเพมขนเรอยไป

นาย ข. ท างานวจยอยางเดยวกน คอเรองก าจดแมลงดวยวธไมใชสารเคม แตวจยเพอเงน เพอจะไดเลอนขน ทน ผลไดจากงาน คอความรและประโยชนจากการวจยนน ไมใชผลทเขาตองการโดยตรง แตจะเปนเงอนไขใหเขาไดเงน คอเปนเงอนไขใหเขาไดผลตอบแทนอยางอนทเขาตองการอกทหนง ฉะนน ตอนทเขาท างานนเขาจะท างานดวยความจ าใจ ไมเกดความสขจากการท างาน

เทาทวามาในตอนน เปนเรองธรรมชาตของงาน ซงจะเหนวางานในแงของพทธศาสนาทท าเพอสนองความตองการคณภาพชวต จะท าใหเกดความพงพอใจไดตลอดเวลา คนสามารถท างานดวยความสขเราจงเรยกการท างานประเภทนวา ท าดวยฉนทะ

แตถาท างานดวยความตองการอกประเภทหนง คอดวยความตองการสงเสพปรนเปรอตน กเรยกวา ท างานดวยตณหา ถาท างานดวยตณหา กตองการเสพบรโภค แตเมอยงท างานอย ยงไมไดบรโภค กยงไมไดรบความพงพอใจ จงท างานโดยไมมความสขตลอดเวลา

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๒๔๓

ในเรองธรรมชาตของความตองการ ธรรมชาตของคณคา ตลอดมาจนกระทงถงเรองของงานน พทธศาสนายอมรบความจรงทกขนตอนความจรงทวา คนทงหลายจะตองมตณหาเปนธรรมดาน กยอมรบดวยแตในเวลาเดยวกนกมองเหนวา มนษยมความตองการคณภาพชวตอยดวย ซงเปนความตองการทแทของชวตเอง และในการตองการคณภาพชวตน เขากตองการทจะฝกฝนพฒนาตนใหดยงขนไปดวย

เพราะฉะนน ในการเปนอยของมนษย แมวามนษยจะมตณหา แตท าอยางไรเราจะหนเหความตองการนใหเบนไปสความตองการคณภาพชวตใหมากทสดเทาทจะเปนไปได แลวใหการสนองความตองการคณภาพชวตนน เปนไปเพอการพฒนาตนตอไป

ความหมายทเปลยนไปนจะมผลโยงไปถงเรองอนๆ ตอไปอก แมแตค าจ ากดความเกยวกบ wealth หรอโภคทรพย ค าจ ากดความเกยวกบสนคาและบรการ ค าจ ากดความเกยวกบเรองการแขงขนและการรวมมอ เปนตน เมอฐานความคดตางกนแลว มนกตางกนไปหมด

ง. การแขงขน-การรวมมอขอยกมาพดอกเรองหนงคอ การแขงขนและการรวมมอ ในแง

ของเศรษฐศาสตร เขาบอกวา เปนธรรมชาตของมนษยทจะมการแขงขนกน แตในทางพทธศาสนาบอกวา มนษยนนมธรรมชาตทงแขงขนและรวมมอ ยงกวานนยงอาจจะแยกเปนวา มความรวมมอแท และความรวมมอเทยม

ความรวมมอเทยมเปนอยางไร การแขงขนกนเปนเรองธรรมดาเมอเราแขงขนกนเพอสนองความตองการสงเสพปรนเปรอตน เราจะแขงขนกนเตมท เพราะตางคนตางกอยากไดเขามาหาตวใหมากทสดเพราะมนไมรจกพอ มนไมรอม มนไมเตม ฉะนน ถาเอาเขามาทตวเองไดมากทสด คนอนไมไดเลย กเปนการด จงตองแขงขนเพอใหตนไดมากท

เศรษฐศาสตรแนวพทธ๒๔๔

สด เปนเรองธรรมดา มนษยมธรรมชาตแหงการแขงขนกนเพราะเปนไปตามธรรมชาตของความตองการในแงทหนง

อยางไรกตาม เราอาจจะเอาธรรมชาตของการแขงขนนนมาใชเปนแรงจงใจใหคนรวมมอกน เรยกวาท าใหคนฝายหนงรวมมอกนเตมทเพอจะแขงขนกบอกฝายหนง โดยอาศยการแขงขนนนเองมาท าใหเกดการรวมมอกนขน เชนวา เราอาจจะยวยชกจงใหประชาชนมชาตนยมรวมหวกนแอนตสนคาจากตางประเทศกได แตฐานของมนกคอการแขงขนทงสน การน าเอาการแขงขนมายวยท าใหเกดการรวมมอกนในระดบหนงอยางน เรยกวา ความรวมมอเทยม

อกอยางหนงคอความรวมมอแท ความรวมมอแท กคอ การรวมมอกนในความพยายามทจะสนองความตองการคณภาพชวต เมอตองการคณภาพชวตนน มนษยสามารถรวมมอกนได เพอชวยกนแกปญหาของมนษยเอง ฉะนน ธรรมชาตของมนษยจงมทางทจะฝกใหรวมมอกนไดและการฝกฝนพฒนามนษยอยางหนง กคอ การทจะหนเหใหมนษยเปลยนจากการแขงขนกนมารวมมอกน ในการทจะแกปญหาของมนษย

เปนอนวา เพอคณคาแท มนษยกสามารถรวมมอกนได แตเพอคณคาเทยม มนษยจะแขงขนกนสดชวตจตใจ เพอชวงชงต าแหนงหรอลาผลประโยชน

นกเปนเรองราวตางๆ ทขอยกมาเพอเปนตวอยางแสดงถงความเขาใจเกยวกบธรรมชาตของมนษย โดยเฉพาะกคอ ธรรมชาตของความตองการ

จ. สนโดษ-คานยมบรโภคจะขอแทรกเรองหนงเขามา ซงไมตรงกบประเดนทก าลงพดโดย

ตรง แตสมพนธกน กลาวคอ เราเคยมปญหาเกยวกบเรอง สนโดษ กจงอยากจะยกมาพดในทนดวย ความสนโดษนกเกยวกบเรองคณภาพชวต

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๒๔๕

เกยวกบเรองความตองการของมนษย ทแยกเปนความตองการประเภทท ๑ และความตองการประเภทท ๒

ตามธรรมดาทเราเหนกนงายๆ กคอ ถาคนใดสนโดษ ความตองการของเขากนอยกวาคนไมสนโดษ อนนเปนธรรมดาแทๆ แตในกรณทถกตอง ความสนโดษ กคอ ไมมความตองการเทยม ไมเหนแกความตองการประเภทเสพสงปรนเปรอตน แตมความตองการคณภาพชวต

การทเราเขาใจความหมายของสนโดษผดพลาด กเพราะไมไดแยกเรองความตองการ คนทมความสนโดษนน ยงตองมความตองการคณภาพชวตดวย จงจะเปนความหมายทถกตอง จดทพลาดกคอ เมอไมรจกแยกประเภทความตองการ กเลยพดคลม ปฏเสธความตองการไปเลยคนสนโดษกเลยกลายเปนคนทไมตองการอะไร อนนเปนความผดพลาดขนทหนง

ทจรงแลว ความตองการคณคาแท-คณคาเทยม ยงน าไปสอกสงหนงทเรยกวาความขาดแคลนแท-ความขาดแคลนเทยม แตอนนเดยวจะมากไป ขอผานไปกอน

หนกลบมาเรองความสนโดษ เรามความเชอกนวา คนไทยสนโดษแตมงานวจยแสดงผลออกมาวา คนไทยมคานยมบรโภคมาก เคยสงเกตหรอไมวา สองอยางนมนไปกนไมได มนขดแยงกนในตว เราเคยจบมาเขาคเทยบกนหรอเปลา

มความเชอวาคนไทยนสนโดษ แตพรอมกนนนกมผลงานวจยออกมาวา คนไทยมคานยมบรโภคมาก ถาคนไทยสนโดษ คนไทยจะไมสามารถมคานยมบรโภค ถาคนไทยมคานยมบรโภค คนไทยจะไมสามารถสนโดษ ฉะนน จะตองผดอยางใดอยางหนง

แตทเราพดไดอยางหนงกคอ มค าตเตยนวา คนไทยสนโดษ ท าใหไมกระตอรอรน ไมขวนขวาย ไมดนรน ท าใหประเทศชาตไมพฒนา อนนขอเรยกวาเปนค ากลาวหา

เศรษฐศาสตรแนวพทธ๒๔๖

ทนกมค าพดอกดานหนงวา คนไทยมคานยมบรโภค คนไทยไมชอบผลต กขดขวางการพฒนาเชนเดยวกน

ตกลงวา มองแงหนงคนไทยสนโดษ กขดขวางการพฒนา อกแงหนง คนไทยมคานยมบรโภค กขดขวางการพฒนา

แตทแนๆ กคอ การทเราความตองการใหชอบบรโภคมาก ไมจ าเปนจะตองท าใหเกดการผลตมากเสมอไป ฉะนน การทมความเชอกนในชวงหนงวา จะตองเราความตองการใหคนอยากบรโภคใหมาก จงจะท าใหคนพฒนาประเทศชาตไดส าเรจ แตเสรจแลวปรากฏผล คอ คนไทยมคานยมบรโภคมาก โดยไมชอบผลต เลยกลบท าใหเกดผลเสยตอการพฒนาประเทศชาตหนกลงไปอก เพราะมอะไรกจะกนจะใชจะซอจะหาทาเดยว แตไมรจกท า

ประเทศอนเจรญอยางไรๆ เขามอะไรใชอยางไร เรากอยากจะมจะใชบาง แลวกภมใจทมทใชอยางเขา แตไมภมใจทจะท าใหไดอยางเขานแหละคอคานยมทขดขวางการพฒนาเปนอยางมาก มนเปนเครองสอแสดงวาการเราความตองการโดยไมเขาใจธรรมชาตของมนษยใหถกตองนน จะไมน าไปสผลทตองการอยางแทจรง

การทเราเราคานยมบรโภค ตองการใหคนบรโภคมาก ไมจ าเปนตองท าใหเกดการผลตขน แตจะท าใหเกดความฟงเฟอ การกหนยมสนทจรต เพอการบรโภคไดมาก เปนการพฒนาทผดพลาดอยางยง

เปนไปไดไหมวา คนไทย (สมยหนง) อาจจะสนโดษจรง และคนไทย (อกสมยหนง) กมคานยมบรโภคมากจรง โดยทคนไทยเปลยนนสยเคลอนจากความสนโดษมาสการมคานยมบรโภค ถาเปนอยางนกหมายความวา การน าเอาระบบเศรษฐกจแบบตะวนตกเขามาใชในประเทศไทยหรอการน าเศรษฐศาสตรแบบตะวนตกเขามาใชในประเทศไทยนน ไดน ามาใชอยางผดพลาด ท าใหเกดผลเสย

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๒๔๗

ทแทนน ถาคนไทยมความสนโดษจรง มนกเปนโอกาสวา เราสามารถใชสนโดษนนเปนฐาน แลวสงเสรมใหเกดการผลตขน คอเดนหนาจากความสนโดษนนมาตอเขากบการผลต เหมอนอยางประเทศตะวนตกเมอเรมยคอตสาหกรรมใหมๆ กเรมความเจรญทางอตสาหกรรมดวย work ethic ทเรยกกนวา Protestant ethic

ระบบจรยธรรมโปรเตสแตนตนสอนฝรงใหรกงาน มความเปนอยแบบสนโดษ ใหประหยด ใหเปนอยอยางมธยสถ ใชจายเขยมทสด ไมหาความเพลดเพลนสขส าราญ หรอฟงเฟอฟมเฟอย เมอมรายได กเกบออมไว เพอเอาเงนทเกบออมไวมาลงทนตอไป เพอจะไดผลตใหมากขน

ฉะนน คนในยคทเรยกวาปฏวตอตสาหกรรมในตะวนตกนน จะมความเปนอยอยางสนโดษ แตมความตองการในการผลตมาก กจงหนเหแรงงานของตวเอง แทนทจะใชในการบรโภค กเอามาใชในการผลตเพอสรางสรรคพฒนาใหเกดความเจรญทางอตสาหกรรม

โดยนยน กหมายความวา เรามทนดอยแลวสวนหนง คอคนของเรามความสนโดษ ไมชอบฟงเฟอ ไมเหอในการบรโภค รจกประหยด ใชนอย เรากปลกเราความตองการอกดานหนงเตมหรอผนวกเขามา คอสรางนสยรกงาน และความอยากท าใหส าเรจขนมา กจะท าใหเกดการผลตขนได ท าใหบรรลผลคอความเจรญทางอตสาหกรรม

แตถาเราเขาใจธรรมชาตของคนผด แลวใชระบบเศรษฐกจนอยางผดพลาด กมาเราความตองการบรโภค ใหคนเกดคานยมบรโภคขนความสนโดษทมอยเดมกหายไป และการผลตกไมเกดขน กเลยท าใหเกดความฟงเฟอฟมเฟอยอยางเดยว พฒนาเศรษฐกจไมส าเรจ

ฉะนน สนโดษนนถาเขาใจใหถกตอง กคอวา มนตดความตองการประเภทท ๑ คอ ความตองการคณคาเทยม ตดความตองการสงเสพปรนเปรอตน แตกลบมความตองการคณภาพชวต ซงจะตองหนนเสรมขนไป

เศรษฐศาสตรแนวพทธ๒๔๘

ในทางพทธศาสนานน สนโดษจะตองมาคกบความเพยรเสมอไปสนโดษเพออะไร เพอจะไดประหยดแรงงานและเวลาทจะสญเสยไปในการทจะปรนเปรอตน แลวเอาแรงงานและเวลานนไปใชในการท างานปฏบตหนาท สนโดษมความมงหมายอยางน นกเปนเรองเกยวกบธรรมชาตของมนษย

ฉ. การผลตทจรงมเรองจะตองพดอกมากเกยวกบการผลต การผลตนกเปน

เรองใหญ การพจารณาเรองน ไมใชเปนเพยงการเขาใจธรรมชาตของมนษย แตเปนการพจารณาธรรมชาตทงหมดในวงกวาง

ในทางเศรษฐศาสตร การผลตเปนค าพดทลวงตาและลวงสมองในการผลต เราคดวาเราท าอะไรใหเกดขนใหม แตแททจรงนนการผลตเปนการแปรสภาพ คอแปรสภาพอยางหนงไปเปนอกอยางหนง จากวตถอยางหนงไปเปนวตถอกอยางหนง จากแรงงานอยางหนงไปเปนอกอยางหนง การแปรสภาพนเปนการท าใหเกดสภาพใหมโดยท าลายสภาพเกาเพราะฉะนน ในการผลตนนตามปกตจะมการท าลายดวยเสมอไป

ถาเศรษฐศาสตรจะเปนวทยาศาสตรทแทจรงแลว จะคดถงแตการผลตอยางเดยวไมได การผลตแทบทกครงจะมการท าลายดวย การท าลายในบางกรณนนเรายอมรบได แตการท าลายบางอยางกเปนสงทยอมรบไมได ฉะนน จงมขอพจารณาเกยวกบการผลตในทางเศรษฐกจนเชนวา การผลตบางอยางเปนการผลตทมคาเทากบการท าลาย ซงจะมปญหาวาควรจะผลตดหรอไม ในบางกรณเราอาจจะตองมการงดเวนการผลต และการงดเวนการผลตนนกเปนกจกรรมทเสรมคณภาพชวตไดดวย

ฉะนน ในเศรษฐศาสตรแบบใหมน จะพจารณาคนดวยการผลตหรอไมผลตเทานน ไมถกตอง การไมผลตอาจจะเปนการกระท าหรอเปนกจกรรมทดทางเศรษฐกจกได

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๒๔๙

เราจะตองพจารณาเรองการผลตโดยแยกออกอยางนอยเปน ๒ประเภท คอ การผลตทมคาเทากบการท าลาย (เชน การผลตทเปนการท าลายทรพยากร และท าใหสภาพแวดลอมเสย) กบการผลตเพอการท าลาย (เชน การผลตอาวธยทโธปกรณ) มทงการผลตทมผลในทางบวกและการผลตทมผลในทางลบ มผลในทางเสรมคณภาพชวต และในทางท าลายคณภาพชวต

อกประการหนง ในเศรษฐศาสตรแบบยคอตสาหกรรมน การผลตมความหมายแคบ มองเฉพาะในแงของการทจะเอามาซอขายกนได เปนเศรษฐกจแบบการตลาด เพราะฉะนน อาตมภาพอยทวด ท าโตะ ท าเกาอขนมาชดหนง เอามานงท างาน เศรษฐศาสตรบอกไมไดผลต

คนหนงขนเวทแสดงจ าอวดตลกจเสน ท าใหคนหายเครยด บนเทงใจ จดการแสดงโดยเกบเงน เราบอกวามการผลตเกดขน การจดแสดงจ าอวดเปนการผลต แตอกคนหนงอยในส านกงานหรอสถานศกษา เปนคนทมอารมณแจมใส คอยพด คอยท าใหเพอนรวมงานราเรงแจมใสอยเสมอ จนกระทงไมตองมความเครยด ไมตองไปดจ าอวด แตเราไมพจารณาพฤตกรรมของคนผนวาเปนการผลต

แลวทน คนทท าใหคนอนเครยด มกรยาวาจาทท าใหคนอนเครยดอยเสมอ จนเขาตองหาทางแกเครยดดวยเครองบนเทงคอไปดจ าอวด เรากไมคดมลคาทางเศรษฐกจกนเลย

อกตวอยางหนง เขาจดแสดงการฆาวว เชนในเมองสเปน เขาใหคนลงไปฆาววกระทงใหคนด โดยเกบเงน การจดการแสดงนเราเรยกวาเปนการผลตในทางเศรษฐกจ แตเดกคนหนงพาผใหญพาคนแกขามถนนเราไมเรยกพฤตกรรมของเดกนวาเปนการผลต

กรณเหลานขอใหคดด นเปนตวอยางเทานน ซงแสดงใหเหนวาการพจารณาในทางเศรษฐกจนนยงแคบมาก ความหมายของการผลตกยงแคบ ในทางพทธเศรษฐศาสตรจะตองขยายวงความคดนออกไป ใน

เศรษฐศาสตรแนวพทธ๒๕๐

เรองนถาเราจะมองหา the invisible hand (มอลองหน) ของ AdamSmith กคงตองรองทกขวา the invisible hand ของ อาดม สมธนท างานไมทวถง

เรอง economic growth คอความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจกดเรอง wealth คอความมงคงกด จะตองเอามาพจารณากนใหม เชนวาความเจรญความกาวหนาทางเศรษฐกจน เพออะไรกนแน ถามนเปนไปเพอ the increase of the quality of life คอเพอความเจรญเพมพนของคณภาพชวต กจงนาจะรบได

ลกษณะส าคญของเศรษฐศาสตรแนวพทธ

๑. เศรษฐศาสตรมชฌมา: การไดคณภาพชวตเมอมความเขาใจในเรองธรรมชาตของมนษยแลว กจะขอชถง

ลกษณะส าคญของเศรษฐศาสตรแนวพทธ กลาวคอ เศรษฐศาสตรแนวพทธนมลกษณะเปนสายกลาง อาจจะเรยกวาเศรษฐศาสตรสายกลางหรอ เศรษฐศาสตรมชฌมา เพราะวาระบบชวตของพทธศาสนาทเรยกวามรรคนน กมชออยแลววามชฌมาปฏปทา

องคของมรรคนนแตละขอเปนสมมา เชน สมมาอาชวะ การทเปนสมมานนกคอ โดยถกตอง โดยถกตองกคอท าใหเกดความพอด ความเปนมชฌมาหรอสายกลางนน กคอความพอดนนเอง

ชมาเกอรบอกวา เมอมสมมาอาชวะ กตองม Buddhisteconomics ตองมเศรษฐศาสตรแบบพทธ ขอพดตอไปวา เมอมสมมาอาชวะ กตองมมจฉาอาชวะดวยเชนเดยวกน เมอมสมมาอาชวะ คอพฤตกรรมทางเศรษฐกจทถกตอง กตองมมจฉาอาชวะคอพฤตกรรมทางเศรษฐกจทผดพลาดดวย ทนเศรษฐกจถกตองทเปนสมมา กคอเศรษฐกจแบบทางสายกลาง หรอเศรษฐกจแบบมชฌมาปฏปทา

ในทางพทธศาสนา มขอปฏบตทเตมไปดวยเรองมชฌมา ความเปนสายกลาง ความพอด มตตญตา ความรจกประมาณ รจกพอดเตมไปหมด ตลอดจนสมตา เทยบกบทเราใชค าวา สมดล หรอดลยภาพค าเหลานเปนค าส าคญในทางพทธศาสนา

เศรษฐศาสตรแนวพทธ๒๕๒

ทวาเปนสายกลาง เปนมชฌมา มความพอด พอประมาณ ไดดลยภาพ อนนเปนอยางไร ความพอดหรอทางสายกลางอยทไหน

ความพอด คอ จดทคณภาพชวตกบความพงพอใจมาบรรจบกนหมายความวา เปนการไดรบความพงพอใจดวยการตอบสนองความตองการคณภาพชวต เมอถงจดน กจงโยงกลบไปหาการบรโภค ทพดมาเมอกนวา การบรโภคเปนจดยอดของเศรษฐกจ

ขอทบทวนความหมายของการบรโภคอกครงหนง ถาเปนการบรโภคในทางเศรษฐศาสตร กหมายถงการใชสนคาและบรการบ าบดความตองการ ซงท าใหไดรบความพงพอใจสงสด

แตในแบบพทธ การบรโภคคอการใชสนคาและบรการบ าบดความตองการ ซงท าใหไดรบความพงพอใจโดยมคณภาพชวตเกดขน พอบรโภคปบกเกดมคณภาพชวตขน นนคอการบรโภคทส าเรจผล

ถาบรโภคเฉยๆ ไดรบความพงพอใจกจบ แคนไมถอวาเปนเศรษฐ-ศาสตรชาวพทธ เพราะบรโภคแบบคลมเครอ ท าตามๆ กนไป ไมเขาใจและไมค านงถงเหตผลของการบรโภค ไมรความมงหมายทแทของการบรโภคนน เมอบรโภคไปไดรบความพงพอใจหลงเพลนไป กจบเทานนแตพงพอใจ อาจจะเกดโทษแกชวตกได อยางทพดเมอกวาท าใหเสยคณภาพชวต

สวนการไดคณภาพชวต ยอมเปนฐานสนบสนนการพฒนาศกยภาพของมนษยตอไป ท าใหชวตมความดงามยงขน ฉะนน เศรษฐศาสตรจงไปสมพนธกบการมชวตของมนษยทงหมด ทจะเปนอยอยางด มชวตทดงาม ท าสงคมใหมสนตสข

โดยนยน ถาเศรษฐศาสตรจะมความหมายอยางแทจรง เศรษฐศาสตรจะตองมสวนในการพฒนาศกยภาพของมนษย ในการท าใหมนษยมความสามารถทจะด ารงชวตทดงาม มความสขรวมกนไดดยงขนดวยมฉะนนเศรษฐศาสตรจะมไวเพออะไร

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๒๕๓

จดยอดของเศรษฐศาสตรทวาเมอกอยทการบรโภค เศรษฐศาสตรของชาวพทธ จงปรากฏตวในหลกทเรยกวา โภชเน มตตตา หลกนมกลาวอยเสมอ แมแตในโอวาทปาตโมกขทเราเรยกวาหวใจพทธศาสนากระบไววา มตตตา จ ภตตสม ความรจกประมาณในการบรโภค รจกประมาณคอรจกพอด ความพอประมาณ คอความพอด ค าวา มตตญตาคอความรจกพอด เปนหลกส าคญกระจายอยทวไป ในสปปรสธรรม ๗ประการกม โดยเฉพาะในหลกการบรโภคจะมมตตญตานเขามาทนท

ตวก าหนดเศรษฐศาสตรแนวพทธ กคอ มตตญตา ความรจกประมาณ รจกพอดในการบรโภค หมายถงความพอดทใหคณภาพของชวตมาบรรจบกบความพงพอใจ

ในค าสอนแสดงขอปฏบตของพทธศาสนกชน โดยเฉพาะพระสงฆเมอจะบรโภคอะไรกตองพจารณาเหตผลหรอความมงหมายของการบรโภค ตามสตรทวา ปฏสงขา โยนโส ปณฑปาต ... พจารณาทกอยางไมวาจะบรโภคอะไร แตเดยวนเราวากนเปนมนตไปเลย ไมรเรอง สวดจบเปนใชได

อนทจรงนนทานสอนวา เวลาจะบรโภคอะไรกใหพจารณา คอพจารณาวา เราพจารณาโดยแยบคายแลวจงบรโภคอาหาร เนว ทวายน มทาย น มณฑนาย มใชเพอสนกสนาน มใชเพอลมหลงมวเมา มใชเพอโก หรหรา ฟมเฟอย ยาวเทว อมสส กายสส แตบรโภคเพอใหรางกายมนคงด ารงอยได เพอใหชวตด าเนนไป เพอก าจดทกขเวทนาเกาเพอปองกนมใหมทกขเวทนาใหม เพอเกอหนนชวตอนประเสรฐ เพอเกอกลตอชวตทดงาม เพอความอยผาสก

เวลาบรโภคจะตองเขาใจความหมายอยางน และบรโภคใหไดผลตามความมงหมาย แลวความพอดกอยทน ฉะนน จงบอกวา ความพอดหรอสายกลาง อยทคณภาพชวตมาบรรจบกบความพงพอใจ เพราะวาผ

เศรษฐศาสตรแนวพทธ๒๕๔

ทเปนชาวพทธพจารณาเขาใจความหมายของการบรโภควาเพอความมสขภาพด เพอเกอกลตอการมชวตทด เพออยเปนสข

ดงนน คณภาพชวตคอสงทตองการในการบรโภค และบรโภคแลวไดรบความพงพอใจทไดคณภาพชวตนน นคอความหมายของ มตตญตาคอ ความพอดทวาเปนทางสายกลาง

เปนอนวา กจกรรมในทางเศรษฐกจน เปน means คอ มรรคาไมใชเปน end หรอจดหมายในตวเอง ผลทตองการในทางเศรษฐศาสตรไมใชเปนจดหมายในตวของมนเอง แตเปนมรรคา คอ เปนฐานสนบสนนกระบวนการพฒนาตนของมนษย เพอชวตทดยงขน เพอใหเขาบรโภคอาหารแลวไมใชอมเฉยๆ ไมใชอมแลว พออรอยๆ กจบเสรจกน ไมใชแคนน แตใหเขาอมเพอใหเขามก าลงกาย มก าลงความคดจะไดท าสงทดงามเปนประโยชน จะไดฟงไดพจารณาในเรองทเจรญปญญาตอไป

ดงในเรองทยกมาเปนตวอยางทวา พระพทธเจาใหคนจดหาอาหารใหคนเขญใจรบประทาน เมอเขารบประทานเสรจแลว กไมใชจบแคนน แตเพอใหเขาไดฟงธรรมตอไป มนจงเปน means

ในเมอหลกการมอยอยางนแลว กจะมวธปฏบตปลกยอยทแยกซอยออกไปอก เชน ในกรณทคนมกนอยแลว เรากลบไมสอนใหเขากนใหเตมท ไมสอนใหกนตามทอยาก ยงกวานน บางครงยงมการยกยองพระบางองคทฉนมอเดยว

ถาเปนเศรษฐศาสตรยคอตสาหกรรม กตองสรรเสรญคนทกนใหมากทสด บรโภคสมอสบมอคงยงดใหญ แตในกรณทพอแกความตองการคณภาพชวต เรากลบสรรเสรญพระบางองคทฉนมอเดยว

แตไมใชการฉนมอเดยวนนเปนจดหมายนะ ถาฉนมอเดยวแลวไมไดท าอะไรใหเกดผลจากการฉนมอเดยว กไมไดเรอง กลายเปนเบยดเบยนตวเองไป ฉะนน จะตองพจารณาโดยมเงอนไข คอบรโภคสงทและเทาทจะชวยเกอหนนใหการพฒนาตนไดผลด

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๒๕๕

ในเรองนแมแตชาวบานกเหมอนกน ไมเฉพาะพระ บางทมาถออโบสถงดอาหารในเวลาเลยเทยงไปแลว ไมรบประทานในเวลาบายเวลาค า การงดกนอาหารทเคยกนมาตามปกต กลบมความหมายเปนกจกรรมทางเศรษฐกจทมคณคาเพอประโยชนในการพฒนาคณภาพชวตฉะนน การบรโภคจงเปนกจกรรมทางเศรษฐกจเพอการพฒนาคณภาพชวต ซงเปนไปไดทงในแงบวกคอกน และแงลบคอไมกน

หมายความวา “ไมกน” กเปนกจกรรมทางเศรษฐกจในทางทจะเพมคณภาพชวตไดเหมอนกน แลวคนกสามารถมความพงพอใจจากการงดกนไดดวย คอ สามารถไดรบความพงพอใจจากการไมบรโภค แตไดรบคณภาพชวต

ตามปกต เราตองมความพงพอใจจากการบรโภค แตในหลายกรณ เรามความพงพอใจจากการไมบรโภคหรอไมไดบรโภค

อยางไรกตาม การไดรบความพงพอใจจากการงดการบรโภค อาจจะเกดจากกเลส เชน มมานะถอตว จะแสดงใหเหนวาเรานเกง เรานแนจงงดไมรบประทานอาหาร แลวรสกภมพองในใจวา เรานรบประทานอาหารมอเดยวได เราเกงแลวกพงพอใจ แตเปนความพงพอใจจากกเลสคอมานะ เปนเพยงการกาวจากตณหาขนไปสมานะ

สวนความพงพอใจทถกตอง คอความพงพอใจทวา การกนนอยลงหรอการอดอาหารครงน เปนการฝกหดขดเกลาตนเอง หรอเปนสวนทชวยใหเกดการพฒนาคณภาพชวต การทเรางดการบรโภคครงน มนชวยใหคณภาพชวตของเราดขน ถาเกดความพงพอใจอยางนขน กเปนความพงพอใจทถกตอง

ในกจกรรมของมนษยปถชนทจะท าใหเกดความพงพอใจในการบรโภคนน คนจ านวนมากทเดยว เมอบรโภคเพอบ าบดความตองการเชนกนอาหารโดยมงรสอรอย แตกลบท าใหเกดอนตรายตอชวตรางกายเบยดเบยนทงตนเองและผอน กนสราท าใหพอใจ แตท าใหเสยสขภาพกอการววาท เกดอบตเหต

เศรษฐศาสตรแนวพทธ๒๕๖

ของบางอยางอรอย บรโภคมากเกนไป เกดเปนโทษตอสขภาพ หรอกนโดยไมมงคณภาพ กนโดยไมมงคณคาอาหาร กนมากเปลองมาก บางทกนมากเปลองมาก แตกลบขาดธาตอาหาร บางคนกนของดเอรดอรอยมากมาย แตตอมาปรากฏวาเปนโรคขาดอาหาร ไมนาจะเปนไปได แตมนกเปนไปแลว และไมเทานน แถมท าใหคนอนอดกนไปเสยดวย ตวเองกขาดธาตอาหาร คนอนกพลอยอดกน เพราะตวเองกนมากเกนไป

ฉะนน ความพอใจไมเปนตวตดสนอรรถประโยชน ถาความพอใจนนไมมาพรอมกบการไดคณภาพชวต ความพงพอใจบางครงกลบเปนตวการท าลายอรรถประโยชน เชน ท าใหคนหลงมวเมา ท าลายสขภาพ เสยคณภาพชวต เปนตน

ทางเศรษฐศาสตรนนเขามหลกอนหนงวา สนคามอรรถประโยชนโดยสามารถท าใหเกดความพอใจแกผบรโภค เศรษฐศาสตรเขาวางหลกไวอยางน แตมองในทางกลบกน เรากสรปไดวา ถาอยางนนกบรโภคใหมากกนเขาไปเพอใหไดรบความพงพอใจ แตแลวกเกดผลอยางเมอกน ผลบวกกม ผลลบกม ท าลายคณภาพชวตกม อยางนหรอเปนอรรถประโยชน

ทนถามองในแงพทธเศรษฐศาสตรกตองบอกวา สนคาและบรการมอรรถประโยชน โดยสามารถท าใหเกดความพอใจ ในการทไดเสรมคณภาพชวตแกผบรโภค ตองเตมตอทายอยางน ฉะนน ค าจ ากดความเรองสนคาเรองบรการ เรองโภคทรพย อะไรตออะไร ตองเปลยนใหม ไมใชเปลยนทงหมด แตอาจจะตอง modify ตองมการดดแปลงกนมากบางนอยบาง

๒. เศรษฐศาสตรมชฌมา: ไมเบยดเบยนตน ไมเบยดเบยนผอน

ความหมายอกอยางหนงของความพอดหรอมชฌมา คอไมเบยดเบยนตน ไมเบยดเบยนผอน อนนเปนหลกส าคญเหมอนกน เปนหลกตดสนพฤตกรรมมนษยของพทธศาสนา ไมเฉพาะในการบรโภคเทานน แต

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๒๕๗

ในทกกรณทเดยว เปนมชฌมา กคอ ไมเบยดเบยนตน ไมเบยดเบยนผอนค าวา ไมเบยดเบยนผอน ในพทธศาสนานน ไมใชเฉพาะคน เราม

หลกวา อหสา สพพปาณาน แปลวา ไมเบยดเบยนชวตทงปวง ซงสมยนเขาเรยกวา ecosystems แปลกนวาระบบนเวศๆ นเปนศพททคอนขางใหม หมายถงระบบชวตทงหมด ทสมพนธกนในสภาพแวดลอม

เมอมองในแงของพระพทธศาสนาอยางน หลกการทางเศรษฐศาสตรกเลยมาสมพนธกบเรองระบบการด ารงอยของมนษย ทวามองคประกอบ ๓ อยางสมพนธองอาศยกนอย องคประกอบ ๓ อยางนคอมนษย ธรรมชาต และสงคม

ธรรมชาตในทน จ ากดวงแคบเขามา ในความหมายของค าวาecosystems ซงในภาษาไทยบญญตศพทไววา ระบบนเวศ หรอเรยกงายๆ วา ธรรมชาตแวดลอม

เศรษฐศาสตรแนวพทธนน ตองสอดคลองกบกระบวนการแหงเหตปจจยอยางครบวงจร การทจะสอดคลองกบกระบวนการแหงเหตปจจยอยางครบวงจร กตองเปนไปโดยสมพนธดวยดกบองคประกอบทกอยางในระบบการด ารงอยของมนษย องคประกอบทงสามในการด ารงอยของมนษยนน จะตองประสานเกอกลกน หมายความวา องคประกอบเหลานประสานกนดวย และเกอกลตอกนดวย ในการด ารงอยรวมกนและกเดนไปดวยกน

ฉะนน พฤตกรรมทางเศรษฐกจของมนษยจะตองเปนไปในทางทไมเบยดเบยนตน คอ ไมท าใหเสยคณภาพชวตของตนเอง แตใหเปนไปในทางทพฒนาคณภาพชวต เสรมคณภาพชวตนน นเปนการไมเบยดเบยนตน และไมเบยดเบยนผอน คอ ไมกอความเดอดรอนแกสงคม และไมท าใหเสยคณภาพของ ecosystems หรอระบบธรรมชาตแวดลอม

ปจจบนนไดมความตนตวกนมากในประเทศทพฒนาแลว โดยพากนหวงใยตอพฤตกรรมทางเศรษฐกจของคน เชน การใชสารเคม และ

เศรษฐศาสตรแนวพทธ๒๕๘

การเผาผลาญเชอเพลง ซงสงผลในการท าลายสขภาพตนเอง ท าลายสขภาพผอน และท าลายสภาพแวดลอม เขาหลกวา เบยดเบยนตน เบยดเบยนผอน ซงเปนปญหาใหญของอารยธรรมมนษย

เมอพดถงองคประกอบ ๓ อยาง คอ มนษย ธรรมชาต สงคมน กมเรองแทรกเขามา คอเรอง เทคโนโลย

ปญหาอยางหนงคอ เราเขาใจเทคโนโลยวาอยางไร ในความหมายของพทธศาสนา หรอเฉพาะพทธเศรษฐศาสตรวา เทคโนโลยคออะไร เนองจากเวลาหมดแลว จงขอรวบรดวา ในความหมายของพระพทธศาสนา เทคโนโลย คอ เครองมอขยายวสยแหงอนทรยของมนษย

เรามมอ มเทา มห มตา มจมก มลน มกาย มใจ เรามอนทรย แตอนทรยของเรามขดความสามารถจ ากด เราตองการจะตอกตะปตวหนงเราตองการเดนทางไปยงสถานทแหงหนง เราจะเดนกชา เราจะเอามอตอกตะปกเจบแย แลวจะท าอยางไร เรากเลยตองผลตฆอนขนมา ฆอนกมาชวยขยายวสยแหงอนทรย ท าใหมอของเราสามารถท างานไดผลดยงขน ตอกตะปไดส าเรจ เราขยายวสยของเทา จะเดนทางกมรถยนต ตอมากมเครองบน

ตาของเราเหนไดจ ากด ของเลกนกกมองไมเหน เรากสรางกลองจลทรรศนขนมา ท าใหสามารถมองเหนจลนทรยตวเลกๆ ได ตาของเรามองไปไดไกลไมพอทจะเหนดวงดาวซงอยไกลมากดเลกเกนไป บางดวงกไมเหน เรากสรางกลองโทรทรรศนขนมา มองไปเหนสงเหลานนได

ปจจบนนเรากสามารถขยายวสยแหงอนทรยสมองของเราออกไป โดยสรางเครองคอมพวเตอรขนมา รวมความวาเทคโนโลยเปนเครองขยายวสยแหงอนทรยของมนษย

ในยคปจจบนน เราขยายวสยแหงอนทรยดวยวธการทางวตถ ท าใหเกดความเจรญในระบบอตสาหกรรมขนมา แตในสมยโบราณยคหนงคนเอยงสดไปทางจต กไดพยายามขยายวสยแหงอนทรยโดยทางจต

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๒๕๙

การขยายวสยแหงอนทรยโดยทางจตนนกท าใหเกดเปนฤทธ เปนอภญญาขนมา ดงทมเรองบอกไววา คนนนคนนมฤทธ มปาฏหารย เหาะเหนเดนอากาศได เปนตน กเปนการขยายวสยแหงอนทรยเหมอนกนเปน physical technology คอ เทคโนโลยทางกายอยางหนง กบpsychical technology คอ เทคโนโลยทางจตอยางหนง

เปนอนวา เทคโนโลยเปนเครองมอขยายวสยแหงอนทรยของมนษยและเทคโนโลยนนกไดเขามาสมพนธกบระบบการด ารงอยของมนษยทมองคประกอบ ๓ ประการนน กลาวคอ มนษยไดใชเทคโนโลยเปนเครองมอของตนในการเขาไปสมพนธเกยวของกบองคประกอบสวนอนในการด ารงอยของมนษย คอธรรมชาตและสงคม และเทคโนโลยนกเกดเปนสภาพแวดลอมอยางใหมขนมา เปนสภาพแวดลอมทมนษยสรางขน

สภาพแวดลอมสวนทมนษยสรางขนน บางทกไปรกรานหรอขดแยงกบสงคมและสภาพแวดลอมตามธรรมชาตเดม และท าใหเกดปญหาขนมา ปญหาทางเทคโนโลยทเกดขน วาโดยรวบยอด คอ

๑. การพฒนาเทคโนโลยนน อาจจะเปนการพฒนาในลกษณะทขดแยงกบระบบการด ารงอยของมนษย ท าใหเสยคณภาพ ท าใหเสยดลในระบบของมนษย ธรรมชาต สงคม แลวกขดขวางความสมพนธทด ทเกอกลกน ระหวางองคประกอบทงสามอยางนน

๒. มการใชเทคโนโลยนน ในลกษณะทเปนการเบยดเบยนตนและเบยดเบยนผอน

ฉะนน เมอสมพนธกบเทคโนโลย มนษยจะตองแกปญหานโดยพฒนาเทคโนโลยในลกษณะทจะท าใหเกดการประสานและเกอกลกน ภายในระบบความสมพนธขององคประกอบสามอยางแหงการด ารงอยของมนษยนน และใชเทคโนโลยเพอประโยชนเกอกลทงแกตนเองและแกผอน

สรปอาตมภาพพดเลยเวลาไปแลว แตยงมขอส าคญๆ ทคางอยอก สง

หนงทขอย าไวกคอ ใหมองวา ผลไดทตองการในทางเศรษฐศาสตรน ไมใชจดหมายในตวของมนเอง แตเปน means คอมรรคา สวน end คอจดหมายของมน กคอ การพฒนาคณภาพชวตและการพฒนามนษยฉะนน เศรษฐศาสตรในทศนะของพระพทธศาสนาจงถอวา กจกรรมทางเศรษฐกจและผลของมน เปนฐานหรอเปนอปกรณทจะชวยสนบสนนการมชวตทดงาม และการพฒนาตน พฒนาสงคมของมนษย

ขอกาวเลยไปสการสรปเรองทอาตมาเลาใหฟงตอนตนวา พระพทธเจาเสดจไปโปรดคนเขญใจนน มแงพจารณาหลายเรองในทางเศรษฐกจ เชนวา พระพทธเจาเสดจไปโปรดคนเขญใจ ลงทนเดนทาง๔๘๐ กโลเมตร เปนการคมคาไหมในทางเศรษฐกจ ทจะไปโปรดคนเขญใจคนหนง ขอนนกเศรษฐกจกอาจจะพจารณาวาคมหรอไมคม ดงนเปนตน แตในทนเราจะไมวเคราะห จะขอพดเพยงนดเดยว

ประเดนส าคญกคอ เปนอนเหนไดแลววา พระพทธศาสนาถอวาเศรษฐกจมความส าคญมาก ไมเฉพาะในแงทวาสมมาอาชวะเปนองคหนงในมรรคมองค ๘ เทานน แตจากเรองนเราจะเหนวา ถาทองหว คนจะฟงธรรมไมรเรอง ฉะนน พระพทธเจาจงใหเขากนขาวเสยกอน เศรษฐกจจงมความส าคญมาก

แตในทางกลบกน ถาโจรไดอาหารอยางด บรโภคอมแลว รางกายแขงแรง กเอารางกายนนไปใชท าการราย ปลนฆา ท าลายไดมาก และรนแรง

เพราะฉะนน การไดบรโภคหรอความพรงพรอมในทางเศรษฐกจจงไมใชจดหมายในตว แตมนควรเปนฐานส าหรบการพฒนามนษย เปน

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๒๖๑

ฐานทจะใหมนษยไดคณภาพชวต ไดสงทมคณคาสงยงขนไป เชน นายคนเขญใจนไดกนอาหารแลว เขากไดฟงธรรมตอไปดวย

เพราะฉะนน การสรางความพรงพรอมในทางเศรษฐกจจงเปนภารกจส าคญทจะตองท า แตเราจะตองใหความเจรญกาวหนาพรงพรอมทางเศรษฐกจนนสมพนธกบจดหมาย ใหเปนไปเพอจดหมาย คอใหเกดคณภาพชวต ซงท าใหมนษยพรอมทจะสรางสรรคหรอปฏบตเพอชวตทดงาม เราจงเรยกวา เศรษฐศาสตรและเศรษฐกจเพอคณภาพชวต

ในพระพทธศาสนามหลกอรรถ หรออตถะ ๓ แปลอยางงายๆ วาประโยชนเบองตน ประโยชนทามกลาง และประโยชนสงสด หรอจดหมายเบองตน จดหมายทามกลาง และจดหมายสงสด

จดหมายเบองตนคอ ทฏฐธมมกตถะ แปลวา ประโยชนทนตาเหนซงมความมนคงเพยงพอทางเศรษฐกจรวมอยเปนขอส าคญ แตประโยชนทางเศรษฐกจหรอจดหมายทางเศรษฐกจน จะตองประสานและเกอกลตอจดหมายอกสองอยางทสงขนไป คอ สมปรายกตถะ อนเปนประโยชนในทางจตใจ ในทางคณธรรม ในทางคณภาพชวต และปรมตถ คอจดหมายสงสด ไดแกความเปนอสระของมวลมนษยทภายในชวตจตใจของแตละคน

ในการปฏบตเพอใหบรรลผลอยางน เศรษฐศาสตรจะตองมองตนเองในฐานะเปนองคประกอบรวม ในบรรดาวทยาการและองคประกอบตางๆ ทองอาศยและชวยเสรมกนและกนในการแกปญหาของมนษย

เพราะฉะนน ในเรองน สงส าคญทเศรษฐศาสตรจะตองท า กคอการหาจดสมพนธของตนกบวชาการแขนงอนๆ วาจะรวมมอกบเขาทจดไหนในวชาการนนๆ จะสงตอรบชวงงานกนอยางไร

ตวอยางเชน ในดานการศกษา เศรษฐศาสตรจะสมพนธหรอรวมมอกบการศกษาเพอแกปญหาของมนษยทจดไหน เชนวา การศกษาอาจจะสอนใหมนษยรจกคณคาแท คณคาเทยม รจกคด รจกพจารณาวา

เศรษฐศาสตรแนวพทธ๒๖๒

อะไรเปนคณภาพชวต อะไรไมเปนคณภาพชวต แลวกมาชวยกน รวมมอกบเศรษฐศาสตร ในการทจะพฒนามนษยขนไป

ประการสดทาย กจกรรมทางเศรษฐกจนน เปนกจกรรมทครองเวลาสวนใหญในชวตของมนษย เวลาสวนใหญในชวตของมนษยนนใชไปในกจกรรมทางเศรษฐกจ

ถาจะใหเศรษฐศาสตรมคณคาอยางแทจรงในการแกไขปญหาของมนษย กจะตองใหกจกรรมทางเศรษฐกจทกอยาง ไมวาจะเปนการผลตกด การท างานกด การบรโภคกด การแจกจายกด เปนกจกรรมในการสรางสรรคคณภาพชวต และพฒนาศกยภาพเพอชวตทดงาม

เราสามารถท าใหกจกรรมในทางเศรษฐกจทกอยาง เปนกจกรรมในการพฒนาคณภาพชวตไดตลอดเวลา และนเปนทางหนงทจะท าใหเศรษฐศาสตรมคณคาทแทจรง ในการทจะแกปญหาของมนษย คอ ใหกจกรรมทางเศรษฐกจทกอยาง เปนกจกรรมในการเสรมสรางคณภาพชวตไปดวยพรอมกน

เมอวาใหถกแท กจกรรมทางเศรษฐกจทปฏบตอยางถกตอง ยอมเปนกจกรรมทเปนไปเพอการพฒนาคณภาพชวตและพฒนาศกยภาพอยแลวในตว อนนถอวาเปนสาระส าคญของเรองเศรษฐศาสตรแนวพทธ ทพดมาเฉพาะหวขอใหญใจความบางเรอง

อาตมภาพไดแสดงปาฐกถาธรรมมากพอสมควรแกเวลา ขอใหงานทรวมกนจดครงน ซงแสดงถงน าใจทมคณธรรม คอ ความกตญกตเวท และความสามคค เปนตน จงเปนเครองชก าลงใจใหทกทานมความพรงพรอมในการทจะบ าเพญกจหนาท เพอประโยชนสข ทงสวนตวและสวนรวมสบตอไปชวกาลนาน

บทพเศษ

หลกการทวไปบางประการของ

เศรษฐศาสตรแนวพทธ (เศรษฐศาสตรมชฌมา)

๑. การบรโภคดวยปญญาการบรโภคเปนจดเรมตน (โดยเหตผล) ของกระบวนการ

เศรษฐกจทงหมด เพราะการผลตกด การแลกเปลยนและการแจกจายหรอวภาคกรรมกด เกดขนเพราะมการบรโภค

พรอมนนการบรโภคกเปนจดหมายปลายทาง (โดยสภาพความจรง)ของกระบวนการเศรษฐกจทงหมด เพราะการผลตกด การแลกเปลยนและการจ าหนายจายแจกหรอวภาคกรรมนนกด บรรลผลทการบรโภค

ผบรโภคในฐานะผรบผลดและผลรายของกระบวนการเศรษฐกจ ควรมอสรภาพ โดยเปนตวของตวเองในการเลอกตดสนใจ เพอใหตนเองไดรบประโยชนทแทจรงจากการบรโภค ดงนนจงตองใหเปนการบรโภคดวยปญญา ซงจะเปนการบรโภคอยางมประสทธภาพ

การบรโภคดวยปญญา จะท าใหผบรโภคเปนผก าหนดปจจยตวอนในกระบวนการเศรษฐกจ และท าใหทงการบรโภคนนเอง และกระบวนการเศรษฐกจทงหมด บงเกดความพอด และเปนประโยชนอยางแทจรง

เศรษฐศาสตรแนวพทธ๒๖๔

ยกตวอยางงายๆ ของการบรโภคดวยปญญา เชน ในการกนอาหาร ผบรโภคตระหนกรความจรงทตน

๑. เปนบคคลทเปนสวนในสงคม ผมความตองการทถกกระตนเราโดยอทธพลทางสงคม เชนคานยม เปนตน อาจบรโภคเพอแสดงสถานะทางสงคม ความโกเก ตลอดจนสนกสนานบนเทง

๒. เปนชวตทเปนสวนในธรรมชาต ผมความตองการทถกก าหนดโดยเหตปจจยในธรรมชาต ทจะตองบรโภคเพอใหชวตเปนอยได ใหรางกายแขงแรง มสขภาพด ปราศจากโรคเบยดเบยน เปนอยผาสก มรางกายทพรอมจะน าไปใชในการด าเนนชวตทดงามและสรางสรรค

ถาผบรโภครวา ความตองการทแทจรงในการกนอาหาร คอความตองการของชวตในขอ ๒ เขาจะตองบรโภคเพอความมงหมายทจะใหรางกายแขงแรง มสขภาพสมบรณและสามารถด าเนนชวตทด ทพดสนๆ วา คณภาพชวต

ดงนน ผบรโภคน จะบรโภคอาหารเพอสนองความตองการของชวตใหไดคณภาพชวตเปนหลก หรอเปนสวนจ าเปนทจะตองใหสมฤทธกอน สวนการทจะสนองความตองการเชงสงคมหรอไมแคใด ถอเปนสวนเสรม ซงจะพจารณาตามสมควร

การบรโภคอยางนเรยกวาเปนการบรโภคดวยปญญา ซงจะท าใหผบรโภคไดประโยชนจากสนคาและบรการอยางถกตองตามความเปนจรง

ถาพดดวยภาษาเศรษฐศาสตรตามแบบ การบรโภคกมใชเปนเพยงการใชสนคาและบรการบ าบดความตองการ เพอใหเกดความพอใจอยางเลอนลอย แต การบรโภค คอการใชสนคาและบรการ บ าบดความตองการ เพอใหไดรบความพงพอใจโดยรวาจะไดคณภาพชวต คอ จะเกดผลดแกชวตตรงตามความมงหมายทแทจรงของการบรโภคอาหารเปนตนนน

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๒๖๕

การบรโภคดวยปญญาน จงเปนหวใจหรอเปนศนยกลางของเศรษฐกจทชอบธรรม หรอทเปนสมมา เพราะจะท าใหเกดความพอดของปรมาณและประเภทของสงเสพบรโภค ทจะสนองความตองการเพอบรรลจดหมายทถกตองเปนจรงของการบรโภคสนคาและบรการแตละอยาง

พรอมนน การบรโภคดวยปญญาจะเปนเกณฑมาตรฐานทคมการผลต และกจกรรมทางเศรษฐกจอยางอนๆ ใหพอด ปองกนแกไขคานยมทผดในสงคม เชน ความนยมฟงเฟอฟมเฟอย และลดการเบยดเบยนทงในสงคม และการเบยดเบยนธรรมชาต ทท าใหมการใชทรพยากรธรรมชาตอยางสนเปลองสญเปลา และกอมลภาวะเกนก าลงทจะขจด

ในทางตรงขาม การบรโภคอยางขาดปญญา คอบรโภคโดยไมตระหนกรและไมไดพจารณาถงความม งหมายทแทจรงของการเสพบรโภคสนคาและบรการนนๆ เชน บรโภคเพยงเพอสนองความตองการทางคานยมในสงคม ใหโกหรหรา อวดฐานะ เปนตน นอกจากจะไมสมฤทธจดหมายทแทจรงของการบรโภคแลว ยงกอใหเกดความสนเปลองสญเปลา น าไปสการเบยดเบยนเพอนมนษย และการท าลายสงแวดลอม

หน าซ า การบรโภคอยางขาดปญญานน ทงทสนเปลองมากมายแตกลบท าลายคณภาพชวตทเปนจดหมายอนแทจรงของการบรโภคไปเสยอก เชน บรโภคอาหารโกหรหรา สนเปลองเงนหมนบาทไปแลว กลบท าลายสขภาพ เกดโรคภย บนทอนรางกายและชวตของตนเอง ในขณะทผบรโภคดวยปญญาจายเงนเพยง ๕๐ บาท กลบบรโภคแลวไดประโยชนทสมฤทธจดหมายของการบรโภค

ยงในยคปจจบน ทเศรษฐกจแบบธรกจเพอก าไรสงสด แผขยายเปนโลกาภวตน กจกรรมเศรษฐกจดานการผลตไดกาวรดหนาไปไกลเวลานแทนทวาผผลตจะเปนผรบใชผบรโภค หรอเปนผสนองความตองการของผบรโภค และผบรโภคเปนผก าหนดการผลต กกลบกลายเปนวา ผผลตจะมอทธพลเหนอผบรโภค จนกระทงผผลตสามารถ

เศรษฐศาสตรแนวพทธ๒๖๖

ก าหนดการบรโภค ท าใหการบรโภคเปนการสนองความตองการของผผลต ดวยการปลกปนความตองการและคานยมใหมๆ ใหแกผบรโภค ซงไมเปนผลดอยางแทจรงแกผบรโภค และแกโลก ทงโลกมนษยและโลกธรรมชาต

ทเปนอยางน กเพราะผบรโภคขาดการพฒนาตนเอง หรอพฒนาตวไมทนกบอารยธรรม จงจ าเปนจะตองมการพฒนาผบรโภค เพอใหทนกบผผลต โดยใหผผลตทมความคดรเรม เปนเพยงผน าเสนอสนคาและบรการตรงตามบทบาททควรจะเปน และผบรโภครจกใชปญญาตดสนใจดวยวจารณญาณ ทจะใหการบรโภคสมฤทธประโยชนทแทจรง และผบรโภคยงด ารงความเปนอสระ อยในฐานะปนผก าหนดกระบวนกจกรรมเศรษฐกจใหสนองจดหมายทแทจรงของมนษย

ดงนน การบรโภคดวยปญญาน จงเรยกวาการบรโภคทพอด ซงเปนแกนของเศรษฐกจแบบพอด หรอเศรษฐกจมชฌมา ซงสมควรจะเปนเศรษฐกจของมนษยทมการศกษา มอารยธรรม

แนนอนวา เศรษฐกจมชฌมาน ตองสมพนธไปดวยกนกบการพฒนามนษย คอการศกษา และโยงเปนปจจยแกกนกบหลกการขออนๆของเศรษฐศาสตรแนวพทธน

๒. ไมเบยดเบยนตน-ไมเบยดเบยนผอน

ค าวา “ตน” หรอตนเอง หมายถงมนษยแตละคน๑) ทงในดานทเปนชวต ทเปนสวนในธรรมชาต๒) ทงในดานทเปนบคคล ทเปนสวนในสงคมค าวา “ผอน” หมายถง๑) หมมนษยทยกเอาตนเองเปนสวนพเศษออกไป ไดแกสงคมท

ตนเขาไปอยรวมดวย

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๒๖๗

๒) ระบบนเวศ รวมถงสงแวดลอม หรอโลกทงหมดความหมายในหวขอน ชดเจนในตวพอสมควรแลว จงไมตอง

บรรยายมาก ควรพดแตเพยงวา มนษยในฐานะเปนสวนรวมอยในระบบสงคมและสงแวดลอมทงหมด จะอยดมสขได นอกจากไมเบยดเบยนตนแลว กตองเปนสวนรวมทดทเกอกล ไมกอความเสยหายเสอมโทรมแกระบบทตนอาศยอยดวยนน เพราะความด ารงอยดวยดหรอทกขภยความเดอดรอนทเกดแกระบบนน ยอมมผลถงตนเอง

กอนนไมนาน (ชวงกอน ค.ศ. ๑๙๗๐ หรอ พ.ศ. ๒๕๑๓) เศรษฐศาสตรเรยกไดวาไมเอาใจใสเรองสงแวดลอมเลย เพราะถอวาอยนอกขอบเขตความเกยวของของตน แตหลงจากนนไมนาน กถกความจ าเปนบงคบใหเดนไปในทางตรงขาม คอหนมาใหความส าคญอยางมากแกความอยดของสงแวดลอม และการพฒนาทยงยน เพราะกจกรรมเศรษฐกจในยคทผานมา ไดเปนปจจยตวเอกทกอใหเกดปญหาสงแวดลอมทงหมด ทโลก(ทงโลกมนษยและโลกธรรมชาต)ไดประสบ

แตเศรษฐศาสตรไมควรจะรอใหถกความจ าเปนบงคบ จงคอยสนใจปญหาตางๆ เพราะในความเปนจรงปญหาตางๆ โยงถงกนหมด และเศรษฐกจมบทบาทส าคญในเรองทเศรษฐศาสตรยงอาจจะไมสนใจดวยเชน บทบาทของเศรษฐกจตอความอยดของชวต กอาจจะยงไมไดมองไปใหถง เศรษฐศาสตรจะตองโยงและเชอมตอตวเองไปเกอหนนระบบการด ารงอยดวยดของมนษยทงหมด ทงชวต สงคม และสงแวดลอม

กอนจะผานหวขอนไป มจดทควรยกขนมาพดไวเปนทสงเกตเลกนอยวา ค าวา “ไมเบยดเบยนตน” นน มใชหมายความเพยงแควา ไมปลอยตวใหอดอยากขาดแคลน แตมปจจย ๔ และเครองใชสอยอ านวยความสะดวกตางๆ ใหเพยงพออยผาสกเทานน แตหมายรวมถงความปลอดพนจากการมพฤตกรรมทางเศรษฐกจทเปนโทษตอชวตของตนเอง

เศรษฐศาสตรแนวพทธ๒๖๘

แมโดยไมเจตนา และรไมเทาถงการณ เชน การไมรจกบรโภคดวยปญญา บรโภคไมรจกประมาณ หรอไมรพอดดวย

ดงทยกตวอยางบอยๆ บางคนอาจจะใชจายเงนมากมาย บรโภคอาหารทหรหราฟมเฟอยสนองความตองการของตวตนในทางเอรดอรอย หรอคานยมโกแสดงฐานะในสงคม แตกนอาหารนนแลว ไมสนองความตองการของชวต กลบเปนโทษ บนทอนสขภาพ ท ารายรางกายของตนเอง ในระยะสนบางระยะยาวบาง อยางนกเรยกวาเบยดเบยนตน

การไมเบยดเบยนตนในแงน หมายถง การบรโภคดวยปญญาทสนองความตองการของชวต ใหมสขภาพดเปนตน ดงเคยกลาวแลว

การเบยดเบยนตนอกอยางหนงส าคญมาก เพราะสมพนธกบธรรมชาตของมนษย และการทจะมชวตทด ซงเปนจดหมายทแทของกจกรรมเศรษฐกจ กลาวคอ มนษยนเปนสตวพเศษทฝกศกษาได และจะมชวตทดงาม เปนสตวประเสรฐไดดวยการฝกศกษานน

มนษยจะมชวตทดงามยงขนๆ ดวยการฝกศกษาใหมพฤตกรรมกาย วาจา ทประณตงดงามช านช านาญ ท าการไดผลดยงขน จตใจมคณธรรม มสมรรถภาพเขมแขงมนคง มความสขสดชนมากขน มปญญารเขาใจความจรงของสงตางๆ สามารถสรางสรรคศลปวฒนธรรมและผลงานรงสรรคทางปญญา ตลอดจนน าชวตจตใจเขาถงสนตสขและอสรภาพทแทจรงได

การบรโภคปจจย ๔ เปนตน เปนปจจยเกอหนนใหมนษยสามารถพฒนาศกยภาพทกลาวน แตถามนษยปลอยตวใหขาดแคลนสงบรโภคนกด บรโภคดวยโมหะ เกดความลมหลงมวเมา จมอยกบการเสพบรโภคหาความสขทางอามส ตดโอกาสของตนเองจากการฝกศกษาพฒนาศกยภาพนน กชอวาเปนการเบยดเบยนตน

ในยคปจจบนน สงคมมนษยบางสวนมวตถเสพบรโภคนบวาพรงพรอม แตแทนทจะใชสงเหลานเปนโอกาสในการทจะพฒนาศกยภาพ

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๒๖๙

ของตนใหชวตเขาถงสงดงามสขประเสรฐสงขนไป มนษยจ านวนมากกลบหลงละเลงมวเมา จมอยกบการเสพบรโภคอยางฟงเฟอฟมเฟอย ตกอยในความประมาท ทงศกยภาพแหงชวตของตนใหสญสนไปเปลาอยางนาเสยดาย นบวาเปนผเบยดเบยนตนในขนอกฤษฏทเดยว

จงจะตองใหมนษยด าเนนชวตอยบนฐานของเศรษฐกจ ทนอกจากไมเบยดเบยนผอนแลว กไมเบยดเบยนตนเองในความหมายทกลาวมานดวย

๓. เศรษฐกจเปนปจจยการสรางความเจรญสมยใหมไดเนนความขยายตวเตบโตทาง

เศรษฐกจ คอมงความมงคงพรงพรอมทางวตถ หรอสงเสพบรโภคตลอดมาถงชวงระยะ พ.ศ. ๒๕๓๐ จงไดยอมรบกนอยางกวางขวางชดเจน และเปนทางการทวโลก โดยประกาศขององคการสหประชาชาต วาการพฒนาทไดท ากนมานนเปน การพฒนาทไมยงยน

เปนทยอมรบกนดวยวา การพฒนาทไมยงยนนนมสาเหตหลกคอการพฒนาเศรษฐกจทผดพลาด โดยไมค านงถงผลกระทบตอสงแวดลอมและเปนการพฒนาอยางไมสมดล มไดบรณาการเขากบการพฒนาคน

อยางไรกตาม ทงทยอมรบความผดพลาดแลว แตการแกไขทจรงจงตามทยอมรบนนกยงไมม การพฒนาทเนนความมงคงพรงพรอมทางเศรษฐกจ อยางขาดบรณาการ โดยไมสมดล กยงด าเนนตอมา การพฒนาทยงยน และการพฒนาทสมดลมบรณการ ยงเปนเพยงค าพดส าหรบไวอางองหรออวดอางกนไป

สาเหตทท าใหยงแกปญหาไมไดนน อาจพดไดวา เพราะหลกการทจะแกไขยงไมชดเจน และไมมความมนใจในทางออก แตกยงไมใชตวเหตทแท สาเหตใหญทแทจรงกคอ การแกไขปญหานน ขดตอสภาพจตใจหรอฝนความปรารถนาของคน

เศรษฐศาสตรแนวพทธ๒๗๐

การพฒนาเศรษฐกจในยคทผานมา ไดสรางความเคยชนทางจตใจหรอจตนสยขนมา ใหคนมองความมงคงพรงพรอมทางวตถ หรอความเจรญทางเศรษฐกจนน วาเปนจดหมายของชวตและของสงคม และฝากความหวงในความสขไวกบการมสงเสพบรโภคบ ารงบ าเรอใหมากทสด

พดงายๆ วา แนวคดความเชอกระแสหลกของคนยคน คอการมองเศรษฐกจ หรอความพรงพรอมทางวตถ เปนจดหมาย

เราตองยอมรบวา เรองเศรษฐกจหรอวตถเสพบรโภคนนมความส าคญและจ าเปนทจะท าใหมนษยมชวตอยได แตไมใชเทานน เศรษฐกจหรอการมวตถยงมความส าคญเหนอขนไปกวานนอก ถาเศรษฐกจขดของ เรมแตขาดแคลนปจจย ๔ มนษยจะไมสามารถพฒนาและท าการสรางสรรคทางจตใจและทางปญญาทสงขนไป ซงเปนสาระทแทจรงของวฒนธรรมและอารยธรรม และเปนคณคาทแทจรงของความเปนมนษย

ตรงนหมายความวา เศรษฐกจหรอความมวตถเสพบรโภคพรงพรอมนนมใชเปนจดหมายของมนษย แตเปนปจจย ทงในแงทจะใหมนษยมชวตอยได และทจะใหสามารถสรางสรรคและเขาถงสงดงามประเสรฐทสงขนไป เทาทมนษยมศกยภาพซงจะพฒนาขนไปได

ทงนเหมอนในเรองทพระพทธเจาทรงใหจดอาหารใหคนเลยงโคผหวรบประทานใหกายอมกอน เพอใหเขามก าลงพรอมทจะฟงธรรมและกาวสความเจรญงอกงามทางจตปญญาสงขนไป

ถามนษยมองเศรษฐกจเปนจดหมาย เขากจะฝากความหวงและความสขไวกบวตถเสพบรโภค พรอมทงสาละวนวนวายกบการแสวงหาวตถ ท าชวตและสงคมใหจมอยกบความลมหลงหมกมนในสงเสพบรโภคเหลานน และทวการเบยดเบยนในโลก กลายเปนวาเงนสะพดเพอใหความชวสะพรง

อยางทพดแลวในหวขอกอนวา นาเสยดายทคนเหลานน เอาชวตไปตดจมอยเพยงแคนน ไมไดพฒนาศกยภาพทเขามอยใหกาวขนสคณคา

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๒๗๑

ดงามประเสรฐทสงขนไป ปลอยศกยภาพทตนมอยใหสญไปเสยเปลากลายเปนความเจรญทไรคณภาพ

ภาวะอยางน กเหมอนกรณพระเจามนธาต ทวาบคคลโลภคนเดยวมอายยนยาวออกไป วตถเสพบรโภคมากเทาไรกไมสามารถสนองความตองการใหเพยงพอ (สวนในกรณของมลธส เมอจ านวนประชากรเพมมากขนไป วตถเสพบรโภคกเพมไมทนทจะสนองความตองการใหเพยงพอ)

ถาเศรษฐศาสตรจะมบทบาทชวยสรางสรรคอารยธรรมมนษย กจะตองมองเศรษฐกจหรอความเจรญทางวตถเปนปจจย ทจะเกอหนนใหมนษยพรอมหรอมโอกาสดยงขนๆ ในการทจะพฒนาศกยภาพของตน ใหสามารถท าการสรางสรรคและบรรลถงความเจรญงอกงามทางจตใจและทางปญญาทสงขนไป อนสมกบคณคาแหงความเปนมนษยของตน และท าใหวฒนธรรม-อารยธรรมงอกงามประณตยงขน

เศรษฐศาสตรอาจจะพดตดบทตามแบบของวชาการในยคแยกสวนช านาญพเศษวา การท าอยางนนเกนหรออยนอกขอบเขตของเศรษฐศาสตร เศรษฐศาสตรเกยวของเพยงแคพยายามท าใหมนษยมวตถเสพบรโภคสนองความตองการทางเศรษฐกจเทานน

แตการตดบทแยกตวเชนนน เปนไปไมได เพราะกจกรรมทางเศรษฐกจทกอยางจะเปนอยางไร ยอมไมพนอทธพลของชวทศนและโลกทศนในตวคน และการแยกตวเชนนน กพนสมยไปแลว ดงทเศรษฐศาสตรไดยอมรบเอาเรองสงแวดลอมเขามาอยในขอบเขตของตนดวย

เมอยอมรบความส าคญของระบบนเวศทางฝายธรรมชาตภายนอกแลว เศรษฐศาสตรกหนไมพนทจะตองสนใจเรองของชวตตอไป และจะตองสมพนธกบแดนสวนอนของสงคมศาสตรและมนษยศาสตรดวย

การบรโภคเปนจดหมายปลายทางของกระบวนกจกรรมทางเศรษฐกจแลว กมาเปนจดเรมของปญหาในความสมพนธกบธรรมชาตอกฉนใด การบรโภคทเปนจดจบของการสนองความตองการใหเกดความ

เศรษฐศาสตรแนวพทธ๒๗๒

พอใจแกบคคลแลว กมาเปนจดเรมของการทชวตจะพฒนาสความงอกงามและการสรางสรรคตางๆ ฉนนน

เมอประมาณ ๖๐ ปกอนโนน มนกเศรษฐศาสตรไทยทานหนงเขยนไวในหนงสอของทานตอนหนง มใจความวา เมอพจารณาในแงเศรษฐศาสตร พระพทธรปองคหนง กบปยหนงเขง ก(มคา)ไมตางกน ขอความนไมไดยกมาพดเพอวากลาวกน แตใหรวานนคอทศนะในยคทแนวคดแยกสวนช านาญพเศษทางวชาการก าลงเฟองเตมท และเปนตวอยางค ากลาวเพอแสดงใหเหนวาเศรษฐศาสตรเปนวทยาศาสตร จงเปนศาสตรทปลอดคณคา คอ value-free

ไมตองพดถงแงทวาในค าพดนนเอง มเรองของคณคาแฝงอยดวยหรอไม แตเวลานตองพดเลยไปกวานนแลววา ยคของวทยาศาสตรตามแนวคดแยกสวนและวทยาศาสตรทมองธรรมชาตเฉพาะดานวตถ ก าลงจะหมดสนหรอพนสมย วชาการกาวหนามาถงยคทมนษยส านกในการทจะโยงความสมพนธมองถงบรณาการ

ในการทเศรษฐศาสตรจะท าหนาทไดผลตามวตถประสงคของเศรษฐศาสตรเองกด โดยความสอดคลองของโอกาสแหงยคสมยกด สงส าคญทจะท าเวลาน คงมใชการพยายามแสดงตนวาปลอดคณคา/value-free แตภารกจส าคญทนาจะท ากคอ การแยกและโยงใหเหนวาสาระสวนทปลอดคณคา จะไปโยงประสานกบสวนทเปนเรองของคณคาไดอยางไร

ทวานมใชหมายความวา เศรษฐศาสตรจะตองไปศกษาทกเรองทวไปหมดจนพรา เศรษฐศาสตรกยงคงด ารงความเปนศาสตรเฉพาะสาขาหรอช านาญพเศษเฉพาะทางอยนนเอง แตหมายถงการทเศรษฐศาสตรนนจะตองจบจดประสานสมพนธสงตอเปนตนใหถกตอง เชอมโยงกบแดนดานอนแหงปญญาของมนษย โดยมจดหมายเพอรวมกนหนนน าใหมนษยมชวตทดงาม อยในสงคมทสนตสข และในโลกทรนรมยนาอยอาศย

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๒๗๓

ถามนษยมวตถพรงพรอมดวยภาวะฟขนของเศรษฐกจแลว ลมหลงมวเมาจมอยแคนน ปลอยศกยภาพใหสญไปเปลา มชวตและสงคมทต าทรามลงไป เปนความเจรญทไรคณภาพ ซงคนไดวตถเพอสญเสยความเปนมนษย เศรษฐศาสตรกจะไมพนถกเรยกอกวาเปน dismal scienceในความหมายซงลกกวาทฝรงเคยเรยกแตเดม

แตถาเศรษฐศาสตรใหมนษยจดการกบเศรษฐกจอยางเปนปจจยตามนยทกลาวมา เศรษฐศาสตรกจะไมตดจมอยกบการพยายามท าใหเศรษฐกจพรงพรอมส าหรบการบ ารงบ าเรอตนของบางคนบางกลม แตจะมงท าใหเศรษฐกจพอเพยงส าหรบทกคนทจะกาวไปสรางสรรคชวตสงคมและโลกทดงามผาสก

เศรษฐกจทวาน ไมใชเสรนยมทจมอยกบความลมหลงมวเมาเอาแตตวจะเสพ และไมใชสงคมนยมเสมอภาคทฝนใจจ ายอมอยกบภาวะเขมงวดกดดนอยางเทาเทยมกน แตเปนความพอเพยงทจะสนองความตองการของคนหลากหลายทก าลงพฒนาตนทามกลางความพรงพรอมแหงองคประกอบทกสวนของอารยธรรม

ถาเศรษฐศาสตรมองเศรษฐกจเปนปจจยอยางน เศรษฐศาสตรกจะมบทบาทส าคญอยางยงในการสรางสรรคอารยธรรมของมนษย สมตามจดหมายทควรจะเปน และทงจะสมกบชอทเรยกในภาษาไทยวาเศรษฐศาสตร ซงแปลวา “ศาสตรอนประเสรฐ”

๔. สอดคลองกบธรรมชาตของมนษยสภาพจตหรอแรงจงใจอยางหนงทเกยวของอยางมากกบเรอง

เศรษฐกจ กคอความอยากได ทเรยกวา ความโลภ (greed)นกเศรษฐศาสตรบางทานถอวา ความโลภเปนธรรมชาตของมนษย

ดงนน จงไมเปนความเสยหายอยางใดทจะใหคนท ากจกรรมเศรษฐกจดวยความโลภ ยงกวานน บางทานกเหนวาควรสนบสนนความโลภ

เศรษฐศาสตรแนวพทธ๒๗๔

เพราะจะเปนเครองกระตนเราใหคนขยนขนแขง มการแขงขนอยางแรงเขม ท าใหกจกรรมเศรษฐกจด าเนนไปอยางมพลง เชน เพมผลผลตไดมากเปนตน

ทวาความโลภเปนธรรมชาตของมนษยนน กถกตอง แตบกพรองคอขาดการจ าแนกแยกแยะ และเปนการมองดานเดยว เปนความเขาใจในธรรมชาตของมนษยทไมเพยงพอ เปนไดเพยงการทกทกในทางการพดและการคดเหนโดยมไดมการศกษาอยางแทจรง ซงเปนจดออนส าคญอยางหนงทท าใหเศรษฐศาสตรยากทจะแกปญหาของมนษยได

ขอสงเกตบางอยางเกยวกบความบกพรองของค ากลาววา “ความโลภเปนธรรมชาตของมนษย” นน คอ

ก) ความโลภเปนธรรมชาตของมนษยกจรง แตเปนเพยงธรรมชาตอยางหนงของมนษยนน มนษยยงมคณสมบตอยางอนอกมาก รวมทงคณสมบตทตรงขามกบความโลภนน เชน ความมเมตตากรณา ความเออเฟอเผอแผตลอดจนเสยสละ ซงกเปนธรรมชาตของมนษยดวยเชนกน

ข) บางคนมองความโลภทวาเปนธรรมชาตของมนษยนน เหมอนอยางทเหนวาความโลภเปนธรรมชาตของสตวทงหลายอนทวๆ ไป เชน ชางมา วว ควาย สนข หน หม แมว เปนตน แตความจรงหาเหมอนกนไม

ความอยากไดของสตวอน (ดรจฉาน) เหลานน เปนไปตามสญชาตญาณ เมอไดสนองความตองการในการกน อย สบพนธ ขนพนฐานแลวกจบ

แตความโลภของมนษยมการปรงแตงดวยศกยภาพในการคด ท าใหขยายขอบเขต ทงดานปรมาณ และขดระดบ เชนท าใหเกดความรนแรงอยางไมจ ากด ดงทความโลภของคนคนเดยว อาจเปนเหตใหฆาคนอนเปนจ านวนลาน อาจท าใหเกดการท าลายลาง กอความพนาศแกเพอนมนษย แกสงคม และแกธรรมชาต หรอโลกน อยางค านวณนบมได

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๒๗๕

ยงกวานน ในการทจะสนองความโลภ มนษยอาจใชความพลกแพลงยกเยองดวยวธการตางๆ ในทางทจรตไดซบซอนพสดารอยางทไมมในสตวอนทงหลาย ความโลภถาจดการไมถกตอง จงกอปญหาใหญยง

ค) นกเศรษฐศาสตรบางทานถงกบเขาใจวาความโลภเปนสงทด โดยเขาใจวาท าใหขยนขนแขงอยางทกลาวแลว เปนตน บางทพาลไปนกวาวงการเศรษฐศาสตรเหนอยางนน แตนกเศรษฐศาสตรใหญๆ ทส าคญแมแตในกระแสหลกเอง กรวาความโลภเปนความชว

ดงเชน เคนส (John Maynard Keynes) มองวาความโลภเปนความชวอยางหนง เพยงแตมนษยยงตองอาศยใชประโยชนจากมนไปกอนอกสกระยะหนง (“อยางนอย อก ๑๐๐ ป”) โดยเขาเขาใจวา ความโลภ อยากไดเงนทองน จะตองมตอไปกอน จนกวาเศรษฐกจจะเตบโตสนองความตองการของมนษยไดเพยงพอ และท าใหมศกยภาพทจะก าจดความยากไรใหหมดไป

(หลายคนคงบอกวา ส าหรบเศรษฐกจแบบทเปนอย ถาจะรออยางเคนสวาน ใหเวลาอก ๕๐๐ ป หรอใหเศรษฐกจโตอก ๕๐๐ เทา กไมมทางขจดความยากไรไดส าเรจ)

แตทส าคญทสดคอ ๒ ขอตอไป ไดแกง) นกเศรษฐศาสตรเหลานนไมเขาใจธรรมชาตของความโลภ ไมร

จกความหมายของมนจรง มองเหนคลมเครอและพรามว เรมแตไมรวาความตองการ ทเรยกวาความอยาก มความแตกตางกน แยกในระดบพนฐานกม ๒ ประเภท ซงจะเหนไดจากตวอยาง

- เดกชาย ก. กวาดเชดถบาน เพราะอยากใหบานสะอาด แตเดกชาย ข. กวาดเชดถบาน เพราะอยากไดขนมเปนรางวล- คนในวงวชาการคนหนง เขยนหนงสอหรอท างานวจยขนมา

เรองหนง เพราะอยากใหคนรเขาใจเรองนน จะไดชวยกนแกปญหาหรอท าการสรางสรรคแกสงคมอยางใดอยางหนง

เศรษฐศาสตรแนวพทธ๒๗๖

แตคนในวงวชาการอกคนหนง เขยนหนงสอหรอท างานวจยขนมาเรองหนง เพราะอยากไดคะแนนมาเลอนขน หรอไดคาตอบแทนจ านวนหนง

ในตวอยาง ๒ แบบ ๒ ขอน๑. ความอยากแบบแรก เปนความตองการท าใหสงใดสงหนงเกด

มขน ซงเปนความตองการผลโดยตรงของการกระท าความตองการนเมอเกดขนแลว กเปนเหตใหเกดการกระท าโดย

ตรง ไดแก ความอยากท า (ในทนหมายเอาการท าเพอผลทด หรอท าใหดทเรยกวาการสรางสรรค = ใฝสรางสรรค) โดยตองการผลของการกระท านน

๒. ความอยากแบบทสอง เปนความตองการไดสงส าเรจแลวอยางหนงมาครอบครอง หรอเพอเสพบรโภค แตตนยงไมมสทธในสงนนและมเงอนไขวาจะตองท าอะไร (อกอยางหนงตางหาก) จงจะไดรบสงทตนตองการ

ความตองการแบบท ๒ น เมอเกดขนแลว ไมเปนเหตใหเกดการกระท า (สรางสรรค) โดยตรง แตท าใหหาทางดนรนขวนขวายอยางใดอยางหนงเพอใหไดมา โดยเฉพาะถกก าหนดดวยเงอนไข ใหตองท า(งานน)จงจะได(สงนน) เรยกวา ความอยากได ซงจะท าเพราะถกก าหนดโดยเงอนไข เพราะไมตองการผลของการกระท านนโดยตรง (เชน ไมตองการความสะอาด) แตตองการผลตามเงอนไข (เชน อยากไดขนมรางวล)

ความอยากทเรยกวา ความโลภ หรอโลภะนน ไดแกความอยากในขอท ๒ คอ ความอยากได

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๒๗๗

สวนความอยากในขอท ๑ มชอเรยกตางหากวา ฉนทะ แปลวาความอยากท า หมายถงอยากท าใหเกดผลดอยางใดอยางหนง บางทจงเรยกวาอยากสรางสรรค (รวมทงอยากท าใหรดวย)∗

เนองจากความโลภเปนเพยงความอยากได คนทโลภมไดอยากท าและมไดตองการผลของการกระท านน เขาจะท าตอเมอมเงอนไขวาตองท าจงจะได ถาไดโดยไมตองท า ยอมจะตรงกบความตองการมากทสด

ดงนน เมอตองท า เขาจงท าดวยความจ าใจหรอไมเตมใจ คอท าดวยความทกข และไมเตมใจท า ท าใหตองจดตงระบบการบงคบควบคมซงอาจจะซบซอนและฟอนเฟะ และเพราะถาหลกเลยงไดเขาจะไมท า แตจะใหไดโดยไมตองท า จงเปนเหตใหเกดการทจรต และการเบยดเบยนตางๆ ในสงคมไดทกรปแบบ

ในเมอความโลภ คอความอยากได (และความอยากท าทเรยกวาฉนทะ) มบทบาทส าคญมากในชวตของมนษย โดยเฉพาะเปนตวน าและขบดนกจกรรมเศรษฐกจ จงมความส าคญตอเศรษฐกจอยางมาก ถาเศรษฐศาสตรจะใหเศรษฐกจกอผลดแกชวตและสงคมมนษย กจะตองท าความรจกและจดการกบมนใหถกตอง ซงในขนนจะสมพนธกบขอตอไปดวย

จ) แนวคดตะวนตกมองธรรมชาตของมนษยแบบนง หรอตายตว(static) เศรษฐศาสตรปจจบนซงเจรญมาตามแนวคดตะวนตกนน จงมองความโลภ และความตองการตางๆ เปนแบบเดยว หรอเหมอนวาจะตองเปนอยางนนตลอดไป และมงแตจะสนองความตองการในแบบหนงแบบเดยวนนดงไป

แตทจรงธรรมชาตของมนษยนนเปลยนแปลงได และตรงนเปนประเดนส าคญทสด ธรรมชาตของมนษยคอเปนสตวพเศษทฝกศกษาพฒนาได และการฝกศกษานเปนหนาทของทกชวต พรอมกบเปนภารกจ ∗ ในทนยงไมไดพดถงความตองการ คอความจ าเปนทพงตองมตองได ทฝรงเรยกวา need

เศรษฐศาสตรแนวพทธ๒๗๘

ของสงคม เปนหวใจของการจดการเกยวกบชวตและสงคมมนษยทงหมดในการทจะใหมชวตทด และใหสงคมมสนตสข เปนคณสมบตพเศษทท าใหมนษยสามารถเปนสตวประเสรฐ และมวฒนธรรม มอารยธรรมเจรญงอกงามได

โดยเฉพาะจดทส าคญยง ซงเกยวของกบเศรษฐศาสตรมาก คอเรองความตองการ รวมทงความอยาก ๒ แบบขางตน ซงปรบเปลยนพฒนาได

ความตองการน เมอพฒนาปรบเปลยนไป นอกจากท าใหเปลยนแปลงพฤตกรรม ซงรวมทงพฤตกรรมทางเศรษฐกจแลว กเปนปจจยน าการเปลยนแปลงอยางอนอกมากมาย รวมทงการพฒนาความสขดวย

การพฒนาคณสมบตเชนวานแหละ คอการพฒนาคณภาพคน ซงสมพนธสอดคลองไปดวยกนกบการพฒนาเศรษฐกจ ชนดทเปนปจจยแกกนและกนกบการพฒนามนษยในความหมายทถกตอง

ขอยกตวอยางเลกนอย เชนในเรองการท างาน เมอเราพฒนาความตองการโดยมฉนทะในการท างาน หรอเปลยนจากความอยากแบบโลภะมาเปนความอยากแบบฉนทะ ความหมายของงานและทาทตองานกเปลยนไป

อยากได (โลภะ) อยากท า (ฉนทะ)

⌫ ⌫ ⌫ ⌫ ⌫

เรองนขอพดไวเปนหลกการทวไปกอน ยงไมลงไปในรายละเอยดแตเพยงเทาทพดมาน กบงชถงการปฏบตในการบรหารจดการใน

ทางเศรษฐกจวา ผบรหารเศรษฐกจ และผปกครองบานเมอง เรมตนก

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๒๗๙

ตองมองและยอมรบความจรงวา ในเวลาหนงเวลาใดกตาม มนษยในสงคมนอยในระดบการพฒนาทแตกตางไมเทากน มพฤตกรรม มสภาพจตใจ มปญญาความรความเขาใจ มความตองการและระดบความสามารถในการมความสขไมเทากน ซงผบรหารหรอผปกครอง

๑. จะตองจดสรรเศรษฐกจ เอออ านวยบรการและสงเกอหนนตางๆ ใหเหมาะกบระดบการพฒนาทตางกนของคนเหลานน โดยสนองความตองการของคนทตางกนเหลานน เทาทไมกอความเบยดเบยนเสยหาย ไมเสยความชอบธรรม

๒. กบทงพรอมกนนน กเกอหนนใหทกคนกาวขนสการพฒนาในระดบทสงขนไป ไมไชถอยหลงหรอย าอยกบท

แนนอนวา ตามหลกการน ผบรหารผปกครองยอมรเขาใจดวยวาในเวลาหนงๆ นน คนทพฒนาในระดบสงขนไปมจ านวนนอยกวา แตคนทพฒนาในระดบต ามจ านวนมากกวา

ยกตวอยาง เชนในเรองความโลภ ผบรหารยอมรเขาใจวา ในสงคมนมคนอยสวนหนง ซงมจ านวนนอย ทเปนผมความใฝรใฝสรางสรรค มความอยากท าแบบฉนทะ และมความสขอยกบการคนควาหาความรแสวงปญญาและการท างานสรางสรรค คนกลมนแมจะมจ านวนนอย แตเปนผสรางความเจรญงอกงามแกชวตและสงคม เปนผพฒนาอารยธรรมทแทจรง

แตคนสวนมาก ซงยงพฒนาคณภาพนอย ยงขาดฉนทะ มความใฝรใฝสรางสรรคนอย มงหาความสขจากสงเสพบรโภค มโลภะคอความอยากได ซงท าใหโนมเอยงไปในการทจะหลกเลยงการท า คออยากไดโดยไมตองท า

เมอมความรความเขาใจอยางน ผบรหารทฉลาด กจะจดสรรตงวางระบบและด าเนนการจดการสงคม ใหสอดคลองกบความจรงแหงความแตกตางกนน ใหไดผลด

เศรษฐศาสตรแนวพทธ๒๘๐

๑. คนจ านวนมากหรอสวนมาก อยดวยความโลภ กจะอยากไดแตไมอยากท า และหาทางใหไดโดยไมตองท า ดวยวธตางๆ เชน

ก. บนบานออนวอน รอผลดลบนดาลข. หวงผลจากลาภลอยคอยโชค เชนการพนนค. เปนนกขอ รอรบความชวยเหลอหยบยนใหจากผอนง. ท าการทจรต หาทางใหไดมาดวยการหลอกลวงฉอฉล ตลอด

จนลกขโมยจ. ใชอ านาจครอบง า ขมเหง เบยดเบยนบบคนเอาจากผอนฉ. ด าเนนชวตแบบฟงเฟอฟมเฟอย ลมหลงมวเมาในการเสพบรโภคส าหรบคนจ านวนมากทเปนอยางน ผบรหารจะด าเนนการดงนก. จดตงวางระบบเงอนไข เพอใหทกคนจะไดตอเมอท า หรอตอง

ท างานจงจะไดเงนข. วางมาตรการเสรมประกอบ เชน- จดวางระบบบงคบควบคมลงโทษ ตอผละเมดกตกาในระบบ

เงอนไขนน- ปองกนแกไขการทจรตอยางจรงจง และมใหมการบงคบขม

เหงคกคามกน- ก าจดแหลงอบายมข แหลงการหลอกลวงและลอเราใหคนหวง

ผลไดโดยไมตองท า- ด าเนนกลวธตางๆ ทจะกระตนเราปลกคนใหไมเฉอยชา ไมตก

อยในความประมาทกลไกส าคญยง ทจะใหระบบเงอนไขนด าเนนไปอยางไดผล คอ๑) กฎกตกาหรอกฎหมายจะตองศกดสทธ มการบงคบใชอยางม

ประสทธภาพ ใหไดผลจรงจง

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ๒๘๑

๒) เงอนไขนนจะตองจดวางอยางฉลาด เพอคมและเบนความโลภ ใหเปนเงอนไขใหเกดผลงานในทางสรางสรรคมากทสด อยางชนดทวา ถายงโลภ กยงตองเกดการท างานทเปนเปาหมายมากทสด

๒. คนทมฉนทะ ท างานดวยความใฝรใฝสรางสรรค มความสขดวยการคนควาหาความรแสวงปญญา และท างานสรางสรรคอยางอทศตว แมจะมจ านวนนอย แตเปนก าลงสรางสรรคสงคมทแทจรง

ผบรหารจะตองใสใจ สนใจ คนหาคนประเภทน และสงเสรมเกอหนนอยางจรงจง

๓. ดงไดกลาวแลววา ธรรมชาตของมนษยเปนสตวทฝกศกษาพฒนาได และคนทวไปยอมมธรรมชาตแหงศกยภาพทงฝายดและฝายรายปะปนกนอยในตว โดยเฉพาะ ความอยาก หรอความตองการ ๒ประการน ซงมผลตอเศรษฐกจอยางมาก

ถาคนมความอยากท า คอฉนทะ กจะพฒนาความรกงาน และนสยนกผลต พรอมทงความเขมแขงและมวนยเปนตน

แตถาคนมความอยากได คอโลภะกนมาก สงคมกจะประสบปญหาจากคานยมเสพบรโภค ความฟงเฟอ การทจรต ความออนแอ ความขาดระเบยบวนย ความผวเผนฉาบฉวย และความเสอมเสยทกอยาง

ดงนน รฐหรอผบรหารจะตองสงเสรมเอออ านวยโอกาสและจดสรรปจจยเกอหนนใหประชาชนมการศกษา ทจะกระตนโลภะใหเปนปจจยแกฉนทะบาง ใหลดละโลภะเพมก าลงฉนทะบาง โดยเฉพาะสงเสรมฉนทะ คอความใฝรใฝสรางสรรค ใหมก าลงแรงเขมแกกลา ทจะกอเกดผลในการพฒนาชวตและสงคมอยางแทจรง

ลกษณะคบเคลอนคลขยาย (dynamic) ของธรรมชาตมนษยทเปนสตวผศกษาพฒนาไดน ยงมทควรกลาวถงอกมาก เชน เมอมนษยยงหยอนการพฒนา ความสขของเขาขนตอการเสพบรโภควตถมาก แตมนษยยงมพฒนาการทางจตปญญาสงขนไป ความสขของเขากพงพาขน

เศรษฐศาสตรแนวพทธ๒๘๒

ตอวตถเสพบรโภคนอยลง เปนอสระมากขน การบรหารจดการสงคมจะตองด าเนนการใหสอดคลองกบความเปนจรงของธรรมชาตมนษยทเปนเชนน

ขอทควรย าอกอยางหนงคอ โดยธรรมชาตของมนษย เมอไมมทกขบบคนภยคกคาม ถาอยสขสบาย มนษยจะมความโนนเอยงทจะเฉอยชา ลมหลงละเลงมวเมาประมาท จงถอเปนหนาทของผบรหารทจะจดวางมาตรการกระตนเราใหสงคมตงอยในความไมประมาท ซงเปนปจจยตวเอกในการปองกนความเสอมและสรางสรรคความเจรญ

ทกลาวมาน เปนเพยงตวอยางของการบรหารจดการในทางสงคมใหสอดคลองกบความเปนจรงแหงธรรมชาตของมนษย

หลกทวไปของเศรษฐศาสตรมชฌมา ยงมอก เชน การประสานใหเกอหนนกน ระหวางความเจรญแบบปลายเปดของสงคม กบความเจรญแบบปลายปดของชวตบคคล แตเหนวาควรกลาวไวเทานกอน

หมายเหต: บทพเศษนเปนการเขยนสรปรวบรด หลกฐานอางองบางอยาง ทยงไมไดระบไว จะไดน ามาลงใหเตมเมอมโอกาสเขยนขยายความ