เขอนทำ�ล�ยป�ไมและสตวป�อย�งไร?

2 3

“อทยานแหงชาตแมวงก” เปนหนงในผนปาตะวนตก ทเปนผนปา

ขนาดใหญและอดมสมบรณมากทสดในประเทศไทยและภมภาค จาก

การเปนพนทอนรกษมาเกอบสามสบป ปจจบน ปาแมวงกถอเปนผนปา

แหงความหวงในการเปนบานและแหลงอาศยของสตวปาระดบนานาชาต

ทงนเกดจากการดแลปองกนพนทและการรกษาความตอเนองของผนปา

แมวงกกบผนปาขนาดใหญ โดยเฉพาะปามรดกโลกทงใหญนเรศวร-

หวยขาแขง ท�าใหสตวปาสามารถเดนทางเคลอนยายไปมาในผนปาแหงนได

อยางไรกตาม แมวาอทยานแหงชาตแมวงกจะไดรบการประกาศ

เปนพนทคมครอง แตภยคกคามในผนปาแหงนยงเกดขนอยางตอเนอง

ตงแตอดตจนถงปจจบน โดยเฉพาะโครงการกอสรางขนาดใหญทรจกกนด คอ

“โครงการเขอนแมวงก” ทเปนความพยายามของคนบางกลมมาตลอด

ระยะเวลาสามสบปในการผลกดนใหเกดเขอนในพนทอนรกษ แมวาท

ผานมาโครงการดงกลาวจะไมผานการประเมนผลกระทบดานสงแวดลอม

แสดงใหเหนชดเจนวาโครงการนยอมสงผลกระทบทรนแรงตอความอดม

สมบรณของระบบนเวศและเกดความลมสลายของสายใยธรรมชาตอยาง

มตองสงสย

หนงสอ “เขอนแมวงก ท�าลายปาไมและสตวปาอยางไร” เลมน เปน

สวนหนงทชวยเตมองคความร ขอมล และขอเทจจรงเกยวกบผลกระทบ

ของการสรางเขอนแมวงกทมตอปาไมและสตวปา ตลอดจนบทเรยนทได

จากการมเขอนเชยวหลาน คณะผจดท�าหวงเปนอยางยงวา จะไมมสงกอสราง

ขนาดใหญ ไมวาจะเปนเขอน ถนน หรอใด ๆ กตามเกดขนในพนทอนรกษ

ในประเทศไทยอกตอไป ความสมบรณของผนปาและสตวปาททกคน

ชวยกนอนรกษและปกปองจะสามารถสงตอใหลกหลานไดรกษาดแลตอไป

คณะผจดท�า

สงหาคม 2559

คำ�นำ�

© วรพนธ ภมณ / WWF-ประเทศไทย

4 5

“อทยานแหงชาตแมวงก” มเนอทประมาณ 890 ตารางกโลเมตร

หรอ 558,000 ไร เปนสวนหนงของผนปาตะวนตกซงเปนผนปาขนาด

ใหญทดทสดและเหลออยในประเทศไทย และยงถอเปนปาอนรกษทม

ขนาดใหญทสดแหงหนงในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตโดยมพนท

รวมกนถง 11.7 ลานไร หรอราว 18,000 ตารางกโลเมตร นอกจากนน

อทยานแหงชาตแมวงกยงมอาณาเขตเชอมตอกบปาในเขตรกษาพนธ

สตวปาหวยขาแขง ซงเปนเสมอนเกราะปองกนผนปามรดกโลก

12

34

5

76

89

10

11

13

1214

15

16

17

รายชอพนทอนรกษในผนปาตะวนตก

1. เขตรกษาพนธสตวปาเขาสนามเพรยง

2. อทยานแหงชาตคลองวงเจา

3. อทยานแหงชาตคลองลาน

4. เขตรกษาพนธสตวปาอมผาง

5. อทยานแหงชาตแมวงก

6. เขตรกษาพนธสตวปาทงใหญนเรศวร

ดานตะวนตก

7. เขตรกษาพนธสตวปาทงใหญนเรศวร

ดานตะวนออก

8. เขตรกษาพนธสตวปาหวยขาแขง

9. อทยานแหงชาตทองผาภม

10. อทยานแหงชาตเขาแหลม

11. อทยานแหงชาตล�าคลองง

12. อทยานแหงชาตเขอนศรนครนทร

13. อทยานแหงชาตพเตย

14. อทยานแหงชาตเฉลมรตนโกสนทร

(ถ�าธารลอด)

15. เขตรกษาพนธสตวปาสลกพระ

16. อทยานแหงชาตเอราวณ

17. อทยานแหงชาตไทรโยค

ป�แมวงก…ปจจบนแหงก�รฟนฟ

© วรพนธ ภมณ / WWF-ประเทศไทย

6 7

ยอนหลงไปประมาณ 30 ป กอนทางราชการจะประกาศใหพนท

ปาแมวงกเปนอทยานแหงชาตและอพยพชมชนชาวเขาหลายกลมออก

จากพนท โดยจดสรรทท�ากนใหนอกเขตอทยานฯ ราษฎรทอาศยอย

กลางปาแมวงกในยคนน ท�าไร ทงไรถาวรและไรเลอนลอย ลาสตว

ตดไม ตลอดจนการเปดสมปทานปาไมใหกบนายทน ท�าใหพนทหลายสวน

ของปาแมวงกมสภาพเสอมโทรม ซงปจจบนยงคงเหลอรองรอยจาก

การถกใชประโยชนอยางหนกในอดตทสามารถพบเหนไดอยางชดเจน

เชน สภาพปาไรรางขนาดใหญบนเขาสงบรเวณรอยตอกบปาในเขต

อ�าเภออมผาง จงหวดตาก สภาพตอไมเกา ๆ โดยเฉพาะตอไมสกทเหลอ

เปนหลกฐานจากสมปทานปาไมในอดต พบกระจายบรเวณปาทราบรม

ล�าน�าแมวงกหรอทรจกในนาม “หวยแมเรวา” และสภาพสตวปาขนาด

ใหญทถกพรานลาจนสญพนธหรอเกอบสญพนธ เชน ชางปา ววแดง

จนแทบหมดสนจากปาแมวงก สวนบรเวณแกงหนรมล�าหวยแมเรวา

ทมชอวา “แกงลานนกยง” ไมมแมแตเงาหรอเสยงรองของนกยงให

ไดยนอกเลย

ววแดงทถกลาไปจากปาแมวงกเมอป พ.ศ. 2452

© พ

ชร ไม

พานช

/ ส

รวส

ยตธร

รม /

Tha

iPBS

© m

aesa

elep

hant

cam

p.co

m©

mae

sael

epha

ntca

mp.

com

© อ

ทยาน

แหงช

าตแม

วงก

© A

. A. P

orte

r

© วรายส ชณหวงศ และทมเสอขามน�า

8 9

หลงจากมสถานภาพเปนพนทอนรกษมานานกวา 3 ทศวรรษ

ภายใตความรบผดชอบของกรมปาไม ซงปจจบนคอกรมอทยานแหงชาต

สตวปา และพนธพช ไดผานการดแลและจดสรรงบประมาณจากภาครฐ

หลายพนลานบาท ตลอดจนการทมเทสรรพก�าลงของเจาหนาทพทกษปา

หลายรนอยางเตมทและตอเนอง รวมถงการสนบสนนขององคกรอนรกษ

ตาง ๆ และความรวมมอจากภาคประชาชน

ปาแมวงกวนน สตวปาหลายชนดก�าลงกลบฟนคนมาอยางเหนไดชด

ทงนเปนผลส�าเรจของการดแลรกษาและการฟนฟประชากรสตวปา

ทส�าคญคอการพทกษรกษาความตอเนองของปาแมวงกกบผนปา

ขนาดใหญ โดยเฉพาะปามรดกโลกทงใหญนเรศวร-หวยขาแขง ท�าให

สตวปาสามารถเคลอนยายและเดนทางไปมาในผนปาขนาดใหญนได

ปจจบนอทยานแหงชาตแมวงกเปนความหวงในระดบนานาชาต

ในการฟ นฟประชากรเสอโครงตลอดจนสตวปาทอย ในสถานภาพ

ใกลสญพนธซงอยในภาวะถกมนษยคกคามอกหลายชนด เชน ชางปา

ววแดง กระทง กวางปา นกเงอกคอแดง สมเสรจ นาก นกยง เปนตน

ปาแมวงกจงถอเปนผนปาแหงความหวงของการอนรกษและฟนฟ

สตวปาของคนไทยและคนทวโลกอยางแทจรง

ภาพจากจดชมววมออหด ถายในปจจบนภาพจากจดชมววมออหดจากในอดต

© อ

นรรฆ

พฒ

นวบล

ย

© อนรรฆ พฒนวบลย

© D

NP &

WW

F-ปร

ะเทศ

ไทย

ลงแสมหมหมา กระทง เลยงผา

เมนใหญ

เสอไฟ

หมาใน ชะมดแผงหางปลอง

เสอโครง ชางปา

1312

เปนทนายนดวายงมปาสกธรรมชาตผนใหญทไมผานการท�าไม

หลงเหลออยในปาแมวงกบรเวณรมหวยแมเรวา ปาสกเหลานถอเปน

ทรพยากรล�าคาของประเทศและเปนแหลงพนธกรรมทางธรรมชาตท

ส�าคญ ทงนปาสกธรรมชาตแหงนเปนหนงในสองทพบไดในประเทศไทย

เทานน ยงไปกวานนปจจบนตนสกหลายตนทผานการสมปทานท�าไมใน

อดต ไดมการงอกใหมคลมตนเดมและมขนาดใหญคลายมชวตกลบมา

อกครง ชใหเหนถงสภาพปาทก�าลงฟนตวอยางเหนไดชด ภายหลงจาก

การเปนพนทอนรกษเกอบสามสบป

ป�แมวงก…แหลงป�สกธรรมช�ตผนใหญ

แผนทแสดงผนปาสกธรรมชาตบรเวณมอตาหรและปางอายดอน

© ว

รพนธ

ภมณ

/ W

WF-

ประเ

ทศไท

ย

© อนรรฆ พฒนวบลย

ผนปาสกธรรมชาตขนาดใหญ

และความอดมสมบรณของพนท

ทจะถกน�าทวมท�าลายหากมการ

กอสรางเขอนแมวงก

© วรพนธ ภมณ / WWF-ประเทศไทย

© อ

นรรฆ

พฒ

นวบล

ย©

อนร

รฆ พ

ฒนว

บลย

© อ

นรรฆ

พฒ

นวบล

ย

© วรพนธ ภมณ / WWF-ประเทศไทย

© ว

รพนธ

ภมณ

/ W

WF-

ประเ

ทศไท

ย

16 17

ปาแมวงกยงมความส�าคญในแงของการมพนททเปนทราบรมน�า

(Riverine forest) ซงจดวาเปนถนอาศยทคอนขางเฉพาะและมความ

ส�าคญยงตอสตวปาหลากหลายชนด โดยปจจบนพนทลกษณะนไดถก

มนษยรบกวนและท�าลายไปจากระบบนเวศในประเทศไทย คงเหลอเพยง

ไมกแหงทยงสามารถเออตอการเปนแหลงหากนและสบตอพนธของ

สตวปา หนงในนนคอ “ล�าน�าแมวงก” บรเวณหนวยแมเรวา อนประกอบ

ไปดวยระบบนเวศทซบซอนและความหลากหลายทางชวภาพสงทง

ดานพชและสตว

จากขอมลลาสดของกรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช

ยงพบสตวปาชนดใหมของพนทซงยงไมเคยมการส�ารวจพบมากอน

ไดแก คางคาวจมกหลอดเลกทองขาว (Murina walstoni) และเขยดง

ดอยสเทพ (Ichthyophis youngorum) แสดงใหเหนถงความพเศษของ

พนทในการรองรบสตวปาหายากหลายชนดซงบางชนดไมพบในพนท

แหงอน แมเรวานอกจากจะเปนเหมอนบานและลมหายใจของสตวปา

แลว ยงเออประโยชนใหกบประชาชนทอยรอบพนททงดานอาหารและ

เศรษฐกจอกดวย

ป�แมวงก… ป�ร�บรมนำ�แมเรว�-บ�นและลมห�ยใจของสตวป�

เขยดงดอยสเทพ

คางคาวจมกหลอดเลกทองขาว

© พ

พฒน

สรอย

สข©

ฤทย

รตน

สงจน

ทร

© วรพนธ ภมณ / WWF-ประเทศไทย

© ป

ระสา

ท ปน

ครอง

/ ว

ระ เอ

ยมสอ

าด /

อทย

านแห

งชาต

แมวง

ก

18 19

สตวทเปนเจาปาทก�าลงเผชญกบภาวะสญพนธจากการลา การลด

จ�านวนลงของเหยอในธรรมชาต และการลดลงของพนทอาศยซงลวน

เกดจากฝมอมนษย ประเทศไทยมเสอโครงเหลออยราว 200 ตว จาก

ทงหมดทวโลกประมาณ 3,000 ตว โดยผนปาตะวนตกถอเปนผนปา

ทมความอดมสมบรณและเหมาะสมในการเปนทอยอาศยของเสอโครง

มากทสด ซงหากเปรยบกบพนทแหงอน ๆ จะพบวา เสอโครงไดลด

จ�านวนลงจนบางพนทไมสามารถสบตอพนธไดและบางแหงกสญพนธ

ไปจากพนทแลว

จากการศกษาและท�างานอยางทมเทของกรมอทยานแหงชาต

สตวปา และพนธพช และการสนบสนนขององคกรพนธมตร ทงจาก

หนวยงานของรฐ องคกรอนรกษระดบชาตและนานาชาตหลายแหง

เปนทประจกษวาเสอโครงในปาแมวงกก�าลงฟนฟอยางชดเจน โดย

เสอโครงสวนหนงกระจายตวมาจากเขตรกษาพนธสตวปาหวยขาแขง

หากสามารถควบคมการลาสตวปาและมการปองกนพนทอยางจรงจง

และตอเนอง นกวชาการสตวปาประเมนวาอกประมาณ 10 ป อทยาน-

แหงชาตแมวงกจะกลายเปนอทยานแหงชาตทมประชากรเสอโครงและ

สตวปาใกลสญพนธอน ๆ อยางชกชม และการทมความหลากหลายของ

สตวปาจะเปนปจจยส�าคญในการดงดดนกทองเทยวมาสปาแมวงก ซง

จะกลายเปนแหลงท�ารายไดใหกบคนทองถนและประเทศชาต ดงเชน

พนทอทยานแหงชาตทมชอเสยงระดบโลกของประเทศอนเดยหรอ

เนปาล ทนกทองเทยวตองการเขาไปทองเทยวในพนท เพราะอยากเหน

เสอโครง ชางปา กระทง กวางปา และสตวปาหายากอน ๆ

เสอขนลาน

เสอน�าตน

เสอเรวา

เสอซบฟาผา

ป�แมวงก…แหลงอนรกษเสอโครงของโลก

แผนทแสดงการเดนทางของเสอโครง 4 ตวทกำ เนดจากปาหวยขาแขงมายงปาแมวงก-คลองลาน

© D

NP &

WW

F-ปร

ะเทศ

ไทย

© D

NP &

WW

F-ปร

ะเทศ

ไทย

© D

NP &

WW

F-ปร

ะเทศ

ไทย

© D

NP &

WW

F-ปร

ะเทศ

ไทย

20 21

เสอโครงเพศเมยรหส MKF1

และลกเสออายราว 15 เดอน ท

พบจากกลองดกถายภาพ

รอยตน รอยคย รอยสเปรย

และกองมล ถอเปนขอมลส�าคญท

ใชในการศกษาวจยเสอโครง

เสอโครงเพศเมยรหส MKF3

และลกเสออายราว 4 เดอน ทพบ

จากกลองดกถายภาพ

© วรพนธ ภมณ / WWF-ประเทศไทย © DNP & WWF-ประเทศไทย

© DNP & WWF-ประเทศไทย

© โดม ประทมทอง / WWF-ประเทศไทย

22 23

สถานภาพของกวางปาปจจบนจดเปนสตวปาทเสยงตอการสญพนธ

(Vulnerable) ในอดตกวางปาในปาแมวงกถกลาออกไปจนเกอบสญพนธ

จากพนท แตหลงจากพนทไดรบการคมครองเปนอทยานแหงชาต

กวางปาไดเรมฟนฟประชากรอยางเหนไดชด สามารถพบเหนตวไดบอย

มรองรอยทงรอยตนและรอยเลมหญาใหเหนไดทวไป โดยเฉพาะบรเวณ

พนทราบรมน�าบรเวณแมเรวาซงเปนแหลงหากนและพนทอาศยทส�าคญ

ของสตวกบกลมน ทงน กวางปานถอเปนอาหารหลกของเสอโครงและ

สตวผลาอกหลายชนด ดงนนการอนรกษกวางปากเทากบเปนการชวย

อนรกษเสอโครงและสตวผลาชนดอน ๆ ดวยเชนกน

ป�แมวงก…ก�รกลบม�ของกว�งป�

© DNP & WWF-ประเทศไทย

© D

NP &

WW

F-ปร

ะเทศ

ไทย

© ว

รพนธ

ภมณ

/ W

WF-

ประเ

ทศไท

ย

© ว

รพนธ

ภมณ

/ W

WF-

ประเ

ทศไท

ย©

โรเบ

รต ส

ไตนเ

มทซ

© D

NP &

WW

F-ปร

ะเทศ

ไทย

24 25

นาก สตวปาทเปนตวบงชคณภาพของล�าน�า เพราะนากจะอาศย

ในล�าน�าทสะอาดเทานน ล�าน�าแมวงกโดยเฉพาะบรเวณแมเรวา ถอเปน

พนททมความเหมาะสมและส�าคญของการเปนพนทอาศยของนากและ

สตวน�าหลายชนด การปรากฎของนากในพนทชใหเหนถงความชกชม

ของปลาทเปนอาหารของนากและความบรบรณของระบบนเวศใน

ล�าน�าแมวงก

ป�แมวงก…น�ก-ตวชวดคว�มบรบรณของลำ�นำ�

© ขวญชย ไวธญญการ

© วร

ายส

ชณหว

งศ แ

ละทม

เสอข

ามน�า

© พ

ชร ไม

พานช

/ ส

รวส

ยตธร

รม /

Tha

iPBS

© พ

ชร ไม

พานช

/ ส

รวส

ยตธร

รม /

Tha

iPBS

© พ

ชร ไม

พานช

/ ส

รวส

ยตธร

รม /

Tha

iPBS

© พ

ชร ไม

พานช

/ ส

รวส

ยตธร

รม /

Tha

iPBS

26 27

ล�าน�าทไหลคดเคยวเปนทมาของชอ “แมวงก”© ประสาท ปนครอง / วระ เอยมสอาด / อทยานแหงชาตแมวงก

28 29

นกยงสายพนธไทยไดสญพนธไปจากพนทปาแมวงก สาเหตจาก

การลาทหนกหนวงและพนทอาศยทเปนทราบหาดทรายรมล�าน�าไดถก

ท�าลายลงตงแตกอนปาแมวงกจะเปนพนทอนรกษ ดวยความพยายาม

ของกรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพชในการฟนฟประชากรของ

นกยง จงไดจดท�าโครงการปลอยนกยงสธรรมชาตในอทยานแหงชาต

แมวงกซงเปนหนงในพนททมความเหมาะสมตอการรกษาชนดพนธ

ดงกลาวน โดยท�าการปลอยในบรเวณล�าน�าแมเรวาหรอแกงลานนกยง

ปจจบนนกยงทปลอยสามารถด�ารงชวต สบพนธ และแพรกระจาย

ในพนทไดเปนอยางด และจากขอมลลาสด พบนกยงกระจายขนไปทาง

ทศเหนอบรเวณทท�าการอทยานฯ การกลบมาของนกยงนชวยเพมเสยง

รองและสสนใหปาแมวงก และท�าใหลานนกยงมชวตขนมาอกครง

ป�แมวงก…คว�มสำ�เรจของก�รฟนฟ นกยงส�ยพนธไทยในธรรมช�ต

นกยงไทยบรเวณรมแกงลานนกยงทไดรบ

การฟนฟและสามารถปรบตวคนสธรรมชาตได

© ขวญชย ไวธญญการ

© วรพนธ ภมณ / WWF-ประเทศไทย

© ข

วญชย

ไวธญ

ญกา

ร

© พ

ชร ไม

พานช

/ ส

รวส

ยตธร

รม /

Tha

iPBS

30 31

ในอดต อทยานแหงชาตแมวงกเคยเปนพนทอาศยของววแดง

สามารถพบเหนไดทวไปในพนทบรเวณทราบและปาเตงรง ภายหลง

ประสบปญหาการลาอยางหนก ท�าใหววแดงไดสญพนธไปจากปาแมวงก

ภาพถายทเปนหลกฐานส�าคญชใหเหนการลาววแดงในปาแมวงกถก

บนทกไวโดย Mr. A. A. Porter เมอป พ.ศ. 2452

แตอยางไรกตาม ความหวงในการฟนฟประชากรววแดงใหกลบมา

ยงถนอาศยเดมอกครงยงมโอกาสเปนไปได เนองจากในพนทบรเวณ

หนวยพทกษอทยานแหงชาตแมเรวาของอทยานแหงชาตแมวงกม

สภาพพนททเหมาะสมตอการอยอาศยของววแดง เพราะววแดงชอบอาศย

ในพนทราบทเปนทงหญา ปาเตงรง ปาเบญจพรรณ หรอปาโปรง ท�าให

พนทแหงนเหมาะสมแกการปลอยววแดงคนส ธรรมชาตอยางยงใน

อนาคต ซงกลมประชากรใหมนจะสามารถเชอมตอกบกลมประชากร

ววแดงในเขตรกษาพนธสตวปาหวยขาแขงได อนจะชวยเพมประชากร

ววแดงในผนปาตะวนตกและท�าใหววแดงมความเขมแขงทางสายพนธ

มากยงขน

ป�แมวงก…พนทคว�มหวงของ ก�รฟนฟววแดงในอน�คต

ภาพววแดงอาศยในปาเตงรงทเขตรกษาพนธสตวปาหวยขาแขง

© ขวญชย ไวธญญการ

© ข

วญชย

ไวธญ

ญกา

ร

32 33

ยงมความพยายามของคนบางกลมมาตลอดระยะเวลากวา 30 ป

ในการผลกดน “โครงการเขอนแมวงก” ในพนทอนรกษ แมวาทกครง

โครงการฯ จะไมผานกระบวนการประเมนผลกระทบดานสงแวดลอม

ซงชใหเหนอยางชดเจนวาหากโครงการดงกลาวเกดขน จะสงผลกระทบ

ทรนแรง ตอความอดมสมบรณของระบบนเวศ และเกดความลมสลาย

ของระบบนเวศและสตวปาอยางมตองสงสย อกทงโครงการเขอนแมวงก

ยงไมสามารถแกไขหรอบรรเทาปญหาทประชาชนในพนทก�าลงประสบ

อย อยางไรกด การพฒนาทดและเหมาะสมจะตองไมเกดในพนทอนรกษ

และไมท�าลายระบบนเวศทเปราะบางหรอสงผลกระทบตอสตวปาทอย

ในภาวะใกลสญพนธ

เขอนแมวงก…คว�มพย�ย�ม 3 ทศวรรษ ในก�รทำ�ล�ยทรพย�กรธรรมช�ต

เขอนแมวงก…ทำ�ล�ยป�สมบรณ ของคนนครสวรรค

ประเทศไทยเหลอพนทปานอยมากหรอประมาณ 30 เปอรเซนต

และเปนปาสมบรณเพยง 12 เปอรเซนตของพนทซงต�ากวามาตรฐาน

ทวไปทก�าหนดไววาควรมปาไม 40 เปอรเซนตของพนทประเทศ เราจง

ไมควรสญเสยพนทปาอกตอไปไมวาจะมากนอยเพยงใด ส�าหรบจงหวด

นครสวรรคมพนทปานอยมากเพยง 3 เปอรเซนตของพนทจงหวดและ

ปาแมวงกเปนปาทสมบรณแหงเดยวทยงเหลออย และเปนแหลงตนน�า

ส�าคญของล�าน�าแมกลอง หนงในล�าน�าสายหลกของประเทศไทย การ

ท�าลายปาสวนนจงไมควรกระท�าอยางยง ควรจะเหลอไวเปนความภมใจ

ของคนทกคนในจงหวด และเปนมรดกสวนรวมทตกทอดถงลกหลานใน

อนาคต (อทศ, 2556)

© ประสาท ปนครอง / วระ เอยมสอาด / อทยานแหงชาตแมวงก

34 35

การกอสรางเขอนแมวงกยงเปนการสรางโอกาสทชมชนจะขยาย

ตวเขาสผนปาไดงาย อกทงยงเปนการเพมชองทางในการลกลอบลาสตว

และการลกลอบตดไมท�าลายปาผานทางถนนทตดเพมเพอด�าเนนการ

กอสราง สตวปาทก�าลงฟนฟจะตองสญเสยแหลงหญาและอาหารบรเวณ

รมล�าน�าทส�าคญ และถกรบกวนอกนานบประการทงในระหวางกอสราง

และภายหลงจากเขอนเสรจแลว ทงน เขอนจะน�าไปสปญหาการลาสตว

ทควบคมยาก เพราะเปนการงายตอพรานลาสตวทจะใชเรอหรอแพ

เพอเขาถงพนทไดอยางสะดวก โดยสามารถเหนตวอยางไดจากความ

เสอมโทรมและการสญพนธของสตวปาในบรเวณปาแทบทกแหงทม

การกอสรางอางเกบน�าในประเทศไทย

เขอนแมวงก…โอก�สทองแหงก�รทำ�ล�ยป� และลกลอบล�สตวป�

© วรพนธ ภมณ / WWF-ประเทศไทย

© D

NP &

WW

F-ปร

ะเทศ

ไทย

36 37

หลงจากเปนอทยานแหงชาตมากวาสามสบป สภาพปาแมวงก

บรเวณรมหวยแมเรวาก�าลงฟนตวอยางเหนไดชด ไมยนตนทอยในชวง

ไมหนมขนหนาแนนโดยเฉพาะในพนททเคยเปนไรเกา ทนาประทบใจคอ

ปาสกธรรมชาตบรเวณรมหวยแมเรวา ทเคยถกตดฟนอยางหนกในอดต

ปจจบนตนสกหลายตนมขนาดใหญโตและบางตนขนคลมตอไมสก

เดม หากใหโอกาสธรรมชาตกจะท�าใหเราไดเหนถงวฏจกรของการฟนฟ

หลงการท�าลาย สวนไมยนตนขนาดใหญดงเดมทรอดพนจากการถกตด

ฟนในอดตกยงคงเหนไดตลอดทาง เชน กระบาก เสลา แดง ออยชาง

ตามเนนเขาและสนเขารมล�าน�าแมเรวา เปนปาเตงรงทยงมโครงสรางปา

ทสวยงามและหาดไดยากยงในปจจบน บางชนด เชน ไมเตง หรอ ไมรง

มขนาดเสนผานศนยกลางโตเกอบ 1 เมตร นบอายคงไดเปนรอยป

ปาเตงรงทขนแซมดวยหญาและตนปรง มองแลวสะทอนถงคณคาของ

ปาอนรกษทยงคงรกษาระบบนเวศปาไมทสวยงามเชนนไวได

หากพนทสวนนกลายเปนเขอนแมวงก จะเปนการท�าลายระบบ

นเวศปาไมในพนทอนรกษครงยงใหญ สงผลท�าใหปาทมความสงระดบ

ต�ากวา 200 เมตรจากระดบน�าทะเลจะถกน�าทวมหมด ปาทอยขางเคยง

อางเกบน�าจะถกลกลอบตดฟนอยางยากทจะควบคม ดงเชนทเกดขนกบ

อางเกบน�าทงขนาดเลกและขนาดใหญเกอบทกแหงในประเทศ ไมมคา

หลายชนด เชน เตง รง กระบาก ทมขนาดใหญจะเปนทหมายปอง รวมทง

ปาสกธรรมชาตผนใหญทมคามากมายมหาศาลและปาทก�าลงฟนตว

คงไมมโอกาสไดเตบโตตอไป ถอเปนหายนะของธรรมชาตทประเมนคามได

เขอนแมวงก…ทำ�ล�ยระบบนเวศและป�ไมในพนทอนรกษ ครงยงใหญ

© วรพนธ ภมณ / WWF-ประเทศไทย

© ว

รพนธ

ภมณ

/ W

WF-

ประเ

ทศไท

ย

© อนรรฆ พฒนวบลย

38 39

การกอสรางเขอนแมวงก เปนการท�าลายพนทราบรมน�าทมความ

ส�าคญยงตอถนทอยอาศยและแหลงหากนของสตวปา และถอเปนพนท

ทมความหลากหลายทางชวภาพสงทสดในอทยานฯแหงน ซงหากถก

ท�าลายองคประกอบของระบบนเวศและความหลากหลายทางชวภาพกจะ

เสยหายอยางมหาศาล แมจะใชงบประมาณเทาใดกไมมทางทจะสราง

ระบบนเวศทมความสมบรณและซบซอนนขนมาใหมไดอก

พนทราบในปาแมวงกแหงนมบทบาทมากตอการกระจายของสตวปา

ทเชอมโยงผนปาตะวนตกตอนลาง (เขตรกษาพนธสตวปาหวยขาแขง)

กบผนปาตะวนตกตอนบน (อทยานแหงชาตคลองลาน อทยานแหงชาต

คลองวงเจา อทยานแหงชาตตากสนมหาราช เขตรกษาพนธสตวปา

อมผาง ไปจนถงเขตรกษาพนธสตวปาแมตน และเขตรกษาพนธสตวปา

อมกอย) (อทศ, 2556) นอกจากนน ยงสงผลท�าใหพนทอาศยของสตวปา

ถกรบกวน สงผลโดยตรงตอการลดขนาดพนทหากนของสตวปา ถนทอย

อาศย แหลงอาหาร ทหลบภยของสตวปาถกน�าทวมท�าลาย ท�าให

สตวปาสญพนธไปจากพนทในทสด

เขอนแมวงก…ห�ยนะของป�ทร�บรมนำ�และระบบนเวศทเปร�ะบ�ง

© ประสาท ปนครอง / วระ เอยมสอาด / อทยานแหงชาตแมวงก

© ว

รพนธ

ภมณ

/ W

WF-

ประเ

ทศไท

ย

© วรพนธ ภมณ / WWF-ประเทศไทย

40 41

เขอนแมวงกจะท�าใหพนทปาสมบรณถกน�าทวม เปนการท�าลาย

พนทอาศย พนทกระจายพนธ และตดเสนทางเชอมตอในการเดนทาง

ของเสอโครงและสตวปาภายในผนปาตะวนตก กวางปา สตวกบ รวมถง

สตวชนดอน ๆ ทอยบรเวณพนทหนวยพทกษอทยานแหงชาตแมเรวา

ของอทยานแหงชาตแมวงกจะไรทอยอาศย แหลงอาหารถกท�าลาย

ไมสามารถปรบตวใหเขากบพนทอาศยทเปลยนไปได แมแตนากทอาศย

ในล�าน�ากยอมไดรบผลกระทบจากการเปลยนแปลงทางน�า รวมถงปจจย

ทางกายภาพและชวภาพของล�าน�า สภาพพนททเหมาะสมของววแดง

แหงเดยวในปาแมวงกกจะหายไปพรอมกบความหวงในการฟ นฟ

ประชากรในถนอาศยเดม สตวปาหลายชนดทมความเปราะบางจะ

ไมสามารถทนตอการเปลยนแปลงนได สงผลใหสตวปาตายและสญพนธ

ไปจากพนทในทสด ซงถอเปนอาชญากรรมทโหดเหยมอนจะเกดขนตอ

สตวปาและระบบนเวศทส�าคญ

อกประการหนง คอเปนการท�าลายความหวง ความตงใจ และ

ความทมเทของการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสตวปาของทก ๆ คน

การมเสอโครงอยคปาไทยถอเปนตวชวดความส�าเรจของงานอนรกษ

สตวปา ทงยงเปนสงแสดงใหเหนวาประเทศไทยสามารถอนรกษและ

ฟนฟประชากรเสอโครงไดส�าเรจ ตามทเคยใหค�ามนสญญาไวในเวท

ประชมเสอโครงระดบโลก

ยงไปกวานนเสอโครงยงมความส�าคญทางจตวญญาณและถอเปน

ความภมใจของคนในชาตทยงสามารถอนรกษสตวปาชนดใกลสญพนธ

นได อนจะสะทอนใหเหนถงเงาของจตใจมนษยในการอยรวมกบสตวปา

ชนดตาง ๆ ในโลกนไดอยางสมดล

เขอนแมวงก…มหนตภยตอคว�มอยรอด ของเสอโครงและสตวป�

© ขวญชย ไวธญญการ

42 43

ในโครงการพฒนาขนาดใหญของประเทศทมผลกระทบตอสงแวดลอมอยางรนแรงทกโครงการ กอนท

จะอนมตใหด�าเนนโครงการไดตองมกระบวนการประเมนผลกระทบดานสงแวดลอมและสขภาพ หรอทเรยก

กนตดปากวา EIA (Environmental Impact Assessment) หรอ EHIA (Environmental and Health

Impact Assessment) โครงการเขอนแมวงกถอเปนโครงการขนาดใหญทตองผานกระบวนการน ซงทผาน

มาตลอดระยะเวลา 30 ป ของความพยายามผลกดนโครงการ มการด�าเนนการประเมนผลกระทบฯ โดย

สถาบนการศกษาฯ และหนวยงานราชการ ทไดรบการวาจางจากเจาของโครงการคอกรมชลประทานหลายฉบบ

แตฉบบลาสดทเปนขอถกเถยงกนอยางยง คอ ฉบบปจจบนทด�าเนนงานโดยบรษททปรกษาฯ ซงมประเดนท

เปนขอกงขาในบรรดานกวชาการดานการปาไมและสตวปาทส�าคญ ดงน

เขอนแมวงก…ขอกงข�จ�กนกวช�ก�รป�ไมและสตวป�ไทย

1. EHIA ระบวาไมพบสตวปาขนาดใหญ เชน กวางปา ในบรเวณใจกลางพนททจะเปนอางเกบน�า

แตพบเฉพาะบรเวณทายพนทน�าทวมในปาลกเทานน

ความเปนจรงในปจจบน : พบรองรอยกวางปาคอนขางชกชม ในบรเวณพนทใจกลางของ

พนทจะกลายเปนอางเกบน�า แมแตบรเวณใกลพนททจะเปนสนเขอน กยงพบรองรอยกวาง

ปาอยทวไปในปจจบน

ขอกงขา : หากผท�า EHIA ลงส�ารวจพนทจรง ไมนาเชอวาจะไมพบรองรอยกวางปาในพนท

2. EHIA ระบวา อางเกบน�าจะกลายเปนแหลงน�าใหสตวปาใชประโยชน

ความเปนจรงในปจจบน : ไมมอางเกบน�าขนาดใหญใด ๆ ในประเทศไทย เกดประโยชนตอ

สตวปาดานเปนแหลงน�าใหสตวไดใช แตอางเกบน�ากลบกลายเปนภยตอสตวปา เพราะคน

เขาถงปาบรเวณรอบ ๆ อางเกบน�าไดงายขน เกดการลาสตวตดไมอยางอยางรนแรงรอบ ๆ

อางเกบน�า จนสตวปารอยหรอหรอสญพนธ

ขอกงขา : ผท�า EHIA ควรระบหลกฐานสนบสนนวาอางเกบน�าใดในประเทศไทยทสราง

แลวสตวปาไดประโยชน ไมใชเพยงใชจนตนาการ และควรวเคราะหผลเสยหายตอสตวปาให

ชดเจนดวย

© วรพนธ ภมณ / WWF-ประเทศไทย

44 45

นอกจากน ยงมขอกงขาจากนกวชาการดานปาไมและสตวปาอกหลายประเดน เชน

3. EHIA ระบวา บรเวณทจะกลายเปนอางเกบน�ามแตไมขนาดกลางและขนาดเลก แตมไมขนาด

ใหญเปนจ�านวนนอย

ความเปนจรงในปจจบน : จากขอมลของกรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช ระบวา

พบไมใหญเปนปรมาณมากในพนทโครงการ และหากผใดไดสมผสพนทจรงจะเหนวายงมไม

ขนาดใหญทส�าคญเชน สก ประด มะคาโมง แดง และยางหลายชนด ทมอายเปนรอยป เปน

ปรมาณคอนขางหนาแนนในพนท

ขอกงขา : ผท�า EHIA ใชเทคนคใดในการประเมนสถานภาพระบบนเวศปาไม เพราะขดกบ

ความเปนจรง และการประเมนเพยงแคมลคาไมเปนตวเงนอยางเดยวเปนสงทยอมรบไมได

เพราะระบบนเวศนเวศปาไมทรงคณคามากกวานน

ท�าไม? ไมมการประเมนผลกระทบจากการลกลอบลาสตวปานอกพนทอางเกบน�าไวดวย ทง ๆ

ทมกจะเปนผลตอเนองจากการสรางอางเกบน�าขนาดใหญในทกแหงของประเทศไทย

ท�าไม? ไมมการประเมนผลกระทบจากการสญเสยถนอาศยของสตวปาทอยในภาวะถก

คกคามในระดบโลกอยางชดเจน สตวปาทพบใชพนททงในและโดยรอบโครงการฯ เชน

เสอโครง กวางปา กระทง นากใหญขนเรยบ ฯลฯ ผท�า EHIA สรปเพยงงาย ๆ วาสตวปาจะ

เคลอนยายไปหาทอยใหม แตในความเปนจรงในอทยานแหงชาตแมวงกเหลอผนปาทราบรม

ล�าน�าแมวงกเพยงแหงเดยวเทานน ซงจะถกน�าทวมหมด และสตวปาเหลานนจะเคลอนยาย

ไปหาทอยใหมไดอยางไร

ท�าไม? ไมมการประเมนผลกระทบจากการลกลอบตดไมขนาดใหญ ทขนอยโดยรอบพนทท

จะกลายเปนอางเกบน�า เพราะพนทโดยรอบเหลาน ยงมกลมปาสกธรรมชาตดงเดมและม

ไมขนาดใหญขนอยอยางหนาแนน เปนทหมายปองของพวกลกลอบท�าไมอยางแนนอน หาก

ทานใดไดมโอกาสเดนเทาสมผสปาไมบรเวณนอยางจรงจง คงรสกสะทอนใจวา “การสราง

เขอนแมวงกจะเปนการท�าลายปาครงยงใหญทสดหลงปดปาสมปทานกวา 30 ปผานมา”

ท�าไม? ไมมการประเมนศกยภาพของระบบนเวศทจะไดรบการฟนฟในอนาคต เพราะจาก

การรกษาผนปาแมวงกตอเนองมากวา 30 ป ระบบนเวศปาไมและสตวปาในพนทไดรบการ

ฟนฟอยางชดเจน เชน ไมสกแตกจากหนอทถกตดจนกระทงตนโตกวา 20 ซม. กวางปากลบ

มาใชพนทบรเวณปารมล�าน�าแมวงกอยางชกชม นกยงไดรบการฟนฟจากการปลอยคนส

ธรรมชาตบรเวณรมแกงลานนกยงและสามารถกระจายพนธและสงเสยงรองอกครง หลงจาก

ถกลาจนสญพนธไปจากพนท เสอโครง เสอดาว หรอสตวผลาหลายชนดไดตามสตวกบท

เปนเหยอเขามาหากนบรเวณรมล�าน�าแมวงกซงสามารถเหนไดชดเจน คณภาพของการฟนฟ

ทเกดขนเหลานสามารถเชอมโยงกบรายไดจากการทองเทยวเชงนเวศมหาศาล ดงทเปนท

ประจกษในพนทอทยานแหงชาตหลายแหง นอกจากนน ปาทสมบรณและมระบบนเวศทซบ

ซอนยงใหบรการทางนเวศอน ๆ แกชมชนรอบ ๆ ปาแมวงกอกมากมาย ในขณะทผท�า EHIA

ไมไดประเมนไวเลย

ภาพปาสก

© ประสาท ปนครอง / วระ เอยมสอาด / อทยานแหงชาตแมวงก

47

โครงการกอสรางโรงไฟฟาพลงน�าเขอนเชยวหลาน จงหวดสราษฏรธาน ไดด�าเนนการกอสรางตามมต

คณะรฐมนตรซงแลวเสรจในป พ.ศ. 2529 สงผลใหพนทซงแตเดมเปนปาสมบรณประกอบดวยเนนเขาและ

ภเขาถกน�าตดขาดออกกลายเปนเกาะตาง ๆ จ�านวนมาก ท�าใหสตวปาไดรบผลกระทบทงทางตรงและทาง

ออม ถนทอยอาศย แหลงอาหารทผสมพนธ ทหลบภย ไดถกน�าทวมท�าลาย ส�าหรบสตวปาชนดทมถนก�าเนด

เฉพาะในบรเวณทลมต�า (Lowland forest) ไมสามารถยายถนออกไปอาศยอยในบรเวณทมระดบสงกวา

บางชนดไมสามารถหนน�าหรอหาพนททปลอดภยได และบางชนดรวมกลมอยตามเรอนยอดไมบนเกาะท

ก�าลงจะจมน�า สตวปาเหลานตองอดอาหารและแกงแยงทอยอาศยทมอยางจ�ากดหากน�าสงจนทวมเกาะและ

ไมสามารถชวยเหลอทนเวลา สตวปาบางตวอดอาหารจนผอมโซ บางตวตองตายกลายเปนซากหอยอยตาม

กงไม ถอเปนภาพทอดสและบบหวใจยงนก

จากบทความของคณสบ นาคะเสถยร เจาหนาทกรมปาไม ซงเปนหวหนาทมในการชวยเหลอสตวปาใน

พนทโครงการฯ ในป พ.ศ. 2530 ไดสรปผลกระทบทเกดขนตอสตวปาจาการกอสรางเขอนเชยวหลาน ดงน

บทเรยนจ�กเขอนเชยวหล�น…ห�ยนะและโศกน�ฏกรรมของระบบนเวศและสตวป�ทมนษยมอ�จสร�งขนม�ใหมได

การสญเสยครงมหาศาลของแหลงรวมพนธกรรมของพชและสตวปาในบรเวณทลมต�ารม

คลองแสง

ทอยอาศยและแหลงอาหารทสมบรณของสตวปาถกน�าทวม พนทอาศยและปรมาณอาหารท

เหลออยไมสมดลกบสตวปา สงผลกระทบโดยตรงท�าใหประชากรลดลง

สตวปามากกวา 70 เปอรเซนต ไดรบผลกระทบทงทางตรงและทางออม

พนทปาถกตดออกจากกน ท�าใหประชากรสตวเลยงลกดวยนมขนาดใหญ เชน ชาง

กระทง ววแดง สมเสรจ เสอโครง และเสอดาว มพนทอาศยทถกจ�ากดและลอมรอบดวยน�า ไม

สามารถเดนทางไปมาระหวางพนทได จงไมสามารถเกดการแลกเปลยนพนธกรรมระหวาง

กลมประชากร สงผลใหคณภาพทางพนธกรรมของสตวปาเหลานดอยลงหรอไมไดคณภาพ

สตวปาทมถนอาศยเฉพาะในบรเวณพนทราบต�า สวนใหญไมสามารถชวยเหลอหรอแกไขได

© มลนธสบนาคะเสถยร

48

สตวเลยงลกดวยนมสวนใหญทไดรบการชวยเหลอตองเสยชวตสาเหตจากตองอดอาหาร

ขณะตดทเกาะและตองผจญกบสภาวะอากาศรอนจดในเวลากลางวนและเปยกชนเวลา

ฝนตก ซงสตวปาไมสามารถปรบตวใหทนกบการเปลยนแปลงอยางกระทนหนได และทเลวราย

กคอบางสวนถกลาโดยมนษยในขณะทตดคางบนเกาะหรอขณะหนน�า

การชวยเหลอสตวปาทเกดขนไมสามารถประเมนผลส�าเรจได เนองจากขาดขอมลทถกตอง

ในการวเคราะหผลกระทบกอนการสรางเขอน รวมถงขาดแผนการตดตามผลการปฏบตงาน

ในระยะยาว

การสรางเขอนเปนกระบวนการท�าลายแหลงพนธกรรม ตลอดจนแหลงทอยอาศยและแหลง

อาหารทส�าคญของสตวปา ถอไดวาเปนหวใจของผนปาทมนษยมอาจสรางขนมาใหมได

บทความขางตนเปน ถอเปนบทเรยนราคาแพงทคนรนหลงควรตระหนกและน�ามาใชเปนขอมล เพอ

วเคราะหถงผลไดผลเสยทจะเกดขนตอการกอสรางเขอนในพนทตาง ๆ ของประเทศไทย โดยเฉพาะใน

“พนทปาอนรกษ” ซงเปนสงทไมควรจะเกดขน เนองจากทผานมา ประเทศไทยลงทนรกษาปาอนรกษโดย

ใชงบประมาณและก�าลงคนมากมายมหาศาล นอกจากโครงการพฒนาทเกดขนจะเปนการเพมโอกาสท�าลาย

พนทปาอนรกษทเหลออยเพยงนอยนดแลว ยงอาจสงผลกระทบตอสงแวดลอมระยะยาว ทจะกระทบตอ

คนในสงคมไทยและสภาพภมอากาศของโลกทก�าลงเปลยนแปลงอยางหลกเลยงไมได นอกจากนนยงควร

ตองค�านงถงความรบผดชอบเกยวกบพนธะสญญาดานสงแวดลอมของประเทศไทยทมตอสงคมโลก โดย

เฉพาะเรองการรกษาผนปาตนน�าและสตวปาใกลสญพนธ ตลอดจนความหลากหลายทางชวภาพและผนปา

ขนาดใหญทมความตอเนองนไวได ดงนนโศกนาฏกรรมและหายนะทเกดขนจากการสรางเขอนเชยวหลาน

ควรจะเปนครงสดทายในการท�าลายชวต ท�าลายระบบนเวศ และท�าลายพนทปาสมบรณทควรจะเปนมรดก

ทจะสงตอใหลกหลานไดรกษาดแลตอไป

© มลนธสบนาคะเสถยร © มลนธสบนาคะเสถยร© มลนธสบนาคะเสถยร

สมโภชน ดวงจนทราศร, สเนตร การพนธ, ฤทยรตน สงจนทร, สมชาย นมนวล และไกรรตน เอยมอ�าไพ.

2557. รายงานโครงการส�ารวจทรพยากรสตวปาบรเวณพนทโครงการเขอนแมวงก

จ.นครสวรรค. กลมงานวจยสตวปา, กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช. กรงเทพฯ.

สบ นาคะเสถยร. 2530. รายงานการชวยเหลอสตวปาตกคางในพนทอางเกบน�าโครงการเขอนเชยวหลาน.

กองอนรกษสตวปา, กรมปาไม.

อทศ กฏอนทร. 2556. คมหรอไมกบการสรางเขอนแมวงก. สมาคมอนรกษสตวปา ประเทศไทย. 20 หนา.

Department of National Park, Wildlife, and Plant Conservation, Wildlife Conservation Society,

World Wildlife Fund, and Faculty of Forestry, Kasetsart University. 2013.

Recovery of Tigers & Other Threatened Wildlife in the Western Forest

Complex 2005-2013. Bangkok.

Gairdner, K.G. 1917. Remarks on Bos sondaicus (the Tsine or Banting) and on Bos sondaicus

porteri. In M. Smith and E. J. Godfrey (Eds.). The Journal of the Natural

History Society of Siam, Vol.II, p. 250.

Rungnapa Phoonjampa, Dome Pratumtong, and Siriwut Theeratawatkul. 2014. Conserving

Mae Wong – Khlong Lan National Parks. Bangkok. WWF-Thailand. 266 p.

เอกส�รอ�งอง

คณะผจดทำ�ดร.อนรรฆ พฒนวบลย ดร.รงนภา พลจ�าปา

ดร.โรเบรต สไตนเมทซ ขวญชย ไวธญญการ ธนะสน ยมนอย วรพนธ ภมณ

วษณวชญ ทองออน สรศกด ศรรตนาภรณ

สธน เวยงดาว ศรทธา กนทอง สมโภชน ดวงจนทราศร เยาวลกษณ เธยรเชาว

Gordon Congdon สถานวจยสตวปาเขานางร�า เจาหนาท อช.แมวงกและ

อช.คลองลานทกทาน

เวทต พมพวง

1 ; สงหาคม 2559 จ�านวน 3,000 เลม

WWF-Germany / WWF-Sweden / WWF-US / BGrimm

ผเขยน

กองบรรณาธการ

ขอขอบคณ

ออกแบบรปเลม

พมพครงท

สนบสนนโดย© วรพนธ ภมณ / WWF-ประเทศไทย