บทท 7 สอทใชในงานพฒนาสงคม

การใชการสอสารเพอการพฒนาสงคมนน สอเปนปจจยส าคญประการหนงทมบทบาท

ส าคญมาก เพราะสอเปนตวกลางในการเชอมโยงขาวสารจากนกพฒนาสงคมไปสประชาชน

กลมเปาหมาย โดยเฉพาะในยคสงคมขาวสารทมนษยไมสามารถปฏเสธการรบรขอมลขาวสารได

เพราะสอไดเขามาเคาะประตบานตงแตตนนอนจนกระทงเขานอนและไมไดมเพยงสอชนดเดยว ซงสอ

นนมหลายชนด หลายประเภท ไดแก สอมวลชน สอบคคล สอกจกรรม สอพนบาน และ สอดจทล

สมยใหม เปนตน ทงนสอแตละชนด ลวนมความส าคญและมคณประโยชนตอการสอสารเพอการ

พฒนาสงคม เพยงแตควรจะใชใหเหมาะสมกบโอกาส จดมงหมาย และกลมเปาหมาย เพอใหการ

สอสารเปนไปอยางมประสทธภาพและประสทธผลสงสด สอมวลชน

การพฒนาเปนการสรางความเจรญกาวหนาในดานตางๆ ใหเกดการเปลยนแปลงของสงคม

ไปในทางทดขน จากสภาพทไมนาพอใจไปสสภาพทนาพอใจ เชน มการศกษาทด ด ารงชวตรวมกนใน

สงคมอยางเปนสข สรางสรรคสงตางๆ เพอตอบสนองความตองการของบคคล และสงคมให เพยงพอ

ทงดานวตถ และจตใจ การพฒนาสงคมหรอประเทศเชอกนวา จะตองเรมตนทการพฒนาการศกษา

กอน เมอการศกษาพฒนาคน สงคมกพฒนาตาม และน าไปสการพฒนาประเทศในทสด สอมวลชนม

บทบาทหนาทในการถายทอดความรขาวสารไปสประชาชน ดงนนสอมวลชนจงมบทบาทโดยตรง

ส าหรบการศกษาและการพฒนาสงคมหรอประเทศ

1. ความหมายของสอมวลชน

พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ .ศ. 2542 (2546 : 242) ใหความหมายวา

สอมวลชน หมายถง สอกลางทน าขาวและความรไปสมหาชน เชน หนงสอพมพ วทย โทรทศน และ

ภาพยนตร

ปรมะ สตะเวทน (2540 : 132) ใหความหมายวา สอมวลชน หมายถง สอหรอชองทาง

ทใชในการสอสารมวลชน อนไดแก วทย โทรทศน หนงสอพมพ วารสาร ฯลฯ ซงเปนเพยง

องคประกอบหนงของการสอสาร

178

เนตรชนก คงทน (2554 : 101) ใหความหมายวา สอมวลชน มาจากภาษาองกฤษ 2 ค า

ผสมกน คอ mass + media สอมวลชนเปนสอทท าหนาหนาทการสงสารไปยงมวลชน สอมวลชน

พนฐานไดแก หนงสอพมพ นตยสาร วทย โทรทศนและภาพยนตร

ปญณตา ชยสนท (2554 : 174) ใหความหมายวา สอมวลชน หมายถง ชองทางหรอตวน า

ขาวสารจากแหลงสารหรอผสงสารไปยงผรบสารทมจ านวนมากใหไดรบสารในระยะเวลาทรวดเรวและ

ใกลเคยงกน ไดแก วทยกระจายเสยง วทยโทรทศน หนงสอพมพ เปนตน

จากความหมายของสอมวลชนขางตน เหนไดวา นกวชาการไดใหความหมายของสอมวลชน

ไวคอนขางคลายคลงกน ซงสรปไดวา สอมวลชน หมายถง สอกลางหรอชองทางการสอสารทท าหนาท

การสงสารไปยงมวลชนหรอผรบสารทมเปนจ านวนมาก ไดแก หนงสอพมพ นตยสาร วทย โทรทศน

และภาพยนตร

2. ประเภทสอมวลชน

สอทใชในการสอสารมวลชน หรอทเรยกวา สอมวลชน ไดแก หนงสอพมพ ภาพยนตร

วทย โทรทศน และสงพมพตางๆ โดย จ าแนกสอมวลชนไวครอบคลมสอ 6 ประเภท คอ

2.1 สงพมพ ไดแก หนงสอพมพ วารสาร นตยสาร หนงสอ และสงตพมพประเภทอนๆ

2.2 ภาพยนตร ทงภาพยนตรเรอง ภาพยนตรสารคด และภาพยนตรทางการศกษาบาง

ประเภท

2.3 วทยกระจายเสยง ไดแกวทยทสงรายการออกอากาศ ทงระบบ AM และ FM รวม

ไปถงระบบเสยงตามสาย

2.4 วทยโทรทศน เปนสอทางภาพและทางเสยงทเผยแพรออกไป ทงประเภท

ออกอากาศและสงตามสาย

2.5 สอสารโทรคมนาคม เปนผลจากความกาวหนาดานเทคโนโลย มการสงขอความ

เสยง ภาพ ตวพมพ สญลกษณตางๆ ไดหลากหลาย ครอบคลมกจการสอสารผานดาวเทยม โทรภาพ

โทรพมพ

2.6 สอวสดบนทก ไดแกเทปบนทกเสยง เทปบนทกภาพ แผนบนทกเสยง แผน

บนทกภาพ ซงกลายเปนสอมวลชน เพราะเทคโนโลยทกาวหนาท าใหสามารถผลตเผยแพรไดมากและ

รวดเรว

179

อยางไรกตามสอมวลชนแตละประเภทมคณสมบตทแตกตางกน การเลอกใชสอจงเปนสง

ทจ าเปนและควรพจารณาใหเหมาะสมอ โดยมการค านงถงปจจยทส าคญไดแก กลมเปาหมาย วาเปน

กลมใด มความสนใจอะไร ชนดของสอ โดยพจารณาวาสอใดสามารถเขาถงประชาชนไดมากขนทสด

สรางความนาเชอถอไดดทสด งบประมาณทใช มความเหมาะสมกบกจกรรมหรอไม ความนยมของผ

สงสารสอใดมอทธพลมากทสดในชวงเวลานน ตลอดจนความเหมาะสมของเนอหาทจะน าเสนอ เรอง

หรอขาวสารทจะเผยแพรมากทสด และสอดคลองกบจดมงหมายของกจกรรมทน าเสนอ

3. สอมวลชนกบบทบาทในการพฒนา

ปจจบนบทบาทของการสอสารทมตอการพฒนาเปลยนแปลง มการสงผลใหบทบาทของ

สอมวลชนทมตอการพฒนาเปลยนแปลงไปดวย นกวชาการทมแนวคดลกษณะน อาท Schramm

และ Lernerเชอวาสอมวลชนเปนตวการส าคญทท าใหเกดการเปลยนแปลงจากสงคมดงเดม และ

มผลกระทบใหเกดการเปลยนแปลงชนดถอนรากถอนโคน เปนตวเรงใหเกดการเปลยนแปลงไปส

สภาวะความทนสมยและการระดมพลงทางสงคม รวมทงเปนสงจ าเปนส าหรบการพฒนาดาน

เศรษฐกจและสงคม บทบาทของสอมวลชนทมตอการพฒนาสามารถจ าแนกได 3 ประการ คอ

บทบาทในการใหขาวสาร บทบาทในการชกจงใจ และบทบาทในการใหการศกษา มรายละเอยดดงน

3.1 บทบาทในการใหขาวสาร กอนทประเทศจะพฒนาไปไดนนประชาชนของประเทศ

จะตองไดรบขาวสารทเปนประโยชนและเอออ านวยตอการพฒนาเสยกอน สอมวลชนจงชวย

3.1.1 ขยายขอบเขตของสงแวดลอม สอมวลชนชวยท าใหประชาชนในประเทศท

ก าลงพฒนาเขาใจไดวาคนในประเทศอนนนอยกนอยางไร และมองดชวตของตวเองดวยสายตาใหม

3.1.2 ดงประชาชนมาสจดสนใจ คอ เปนตวการส าคญทก าหนดวาประชาชนควร

จะรเรองอะไร เปนการหนเหความสนใจของประชาชนไปสเรองของการพฒนา เชน ขนบธรรมเนยม

ใหม พฤตกรรมใหม การปฏบตดานสขภาพและการเกษตรแบบใหม ผลประโยชนทจะไดจากการ

พฒนาและสงทจ าเปนตองเปลยนแปลง โดยการหนเหความสนใจของประชาชนไปสเรองของการ

พฒนาเหลาน สอมวลชนยงสามารถท าใหประชาชนพดคยกนในชวตประจ าวนเกยวกบเรองการพฒนา

ไดดวยและผน าประเทศกยงสามารถใชสอมวลชนเปนเครองมอในการถายทอดความคดเรองการ

พฒนาไปสประชาชนไดอยางแพรหลาย

3.1.3 ยกระดบความมงมาดปรารถนาของประชาชนโดยการกระตนประชาชนให

หลดพนจากการเชอโชคชะตา และความกลวการเปลยนแปลง ประเทศจะตองสงเสรมใหเกดความ

180

ปรารถนาสงทดกวาเดมทงในระดบบคคลและระดบชาต

3.1.4 สรางบรรยากาศแหงการพฒนา นนคอ การสรางบรรยากาศแหงขาวสาร

เพอกระตนการพฒนาโดยการแสดงใหประชาชนเหนเครองมอททนสมย และชวตในสงคมทพฒนา

แลวโดยการเสนอรายงานขาวเกยวกบการเมอง เศรษฐกจ สงคม จากทอนในโลก โครงการพฒนา

ตางๆ เปาหมายและปญหาของการพฒนา อนจะท าใหประชาชนมสายตาทกวางไกล ใหความสนใจ

เกดความทะเยอทะยานและยอนมาดตวเองเพอก าหนดวาอนาคตควรจะกาวไปอยางไร

3.2 บทบาทในการชกจงใจ การพฒนาประเทศยอมสงผลกระทบตอวถชวตของ

ประชาชน กลาวคอ ประชาชนตองเปลยนทศนคต ความเชอและพฤตกรรมของตนเพอใหสอดคลอง

กบการเปลยนแปลงอนๆในสงคม หนาทของสอมวลชนในประเทศทก าลงพฒนา คอการชกจงใจให

ประชาชนเปลยนวถชวตของตน และตดสนใจเขารวมในโครงการพฒนาอยางจรงจง ดวยการแสดง

ความคดเหนสนบสนนโครงการพฒนาของรฐบาลและชแนะการตดสนใจของประชาชน ตลอดจน

ชใหเหนถงประโยชนทประชาชนและสงคมโดยสวนรวมจะไดรบจากการพฒนา การปฏบตหนาทใน

การชกจงใจของสอมวลชนมดงน

3.2.1 สอมวลชนเปนแหลงขาวสารส าหรบการสอสารระหวางบคคล บคคลทม

อทธพลตอคนอนในการสอสารระหวางบคคลเปนคนทใชสอมวลชนมาก เชน คนทมอทธพลตอชาวนา

มกจะอาน หรอฟงขาวจากสอมวลชนเกยวกบการท านามากกวาชาวนาโดยทวไป ขาวสารจาก

สอมวลชนเหลานมสวนในการท าใหคนเรามอทธพลเหนอคนอน เมอมการเผยแพรขาวสารการเกษตร

ในสอมวลชนผน าดานการเกษตรกจดจ าและน าขาวสารนนไปเผยแพรแกคนอนๆ ตอไป

3.2.2 สรางสถานภาพใหบคคล สอมวลชนสามารถสรางชอเสยงและสถานะทาง

สงคมใหแกบคคลได และการใหความสนใจของสอมวลชนจะดงใหประชาชนเขามารวมในการพฒนา

เพราะการเขารวมในการพฒนากจะท าใหคนๆ นนไดสถานะไปดวย

3.2.3 สงเสรมการมสวนรวมการก าหนดนโยบายกนอยางกวางขวาง เมอประเทศ

เรมตนพฒนากเกดความจ าเปนเรงดวนในการทจะขยายการมสวนรวมในการแสดงความคดเหนและ

การตดสนใจเกยวกบนโยบายของประเทศในวงกวางขน สอมวลชนเสนอขาวสารระดบชาต ปญหา

ของชาต ความเหนและขอโตแยงของผน าตางๆ วาควรจะรบนโยบายอนใด ดงนน การแสดงความ

คดเหนเกยวกบนโยบายจงถกขยายใหกวางขนจนเปนการแสดงความคดเหนของคนทงชาต เมอสงน

เกดขนในระหวางการพฒนาเงอนไขของการเขามามสวนรวมของคนในชาตกถกก าหนดขนการเขาใจ

181

ถงสถานการณของชาตกถกกระตน และเงอนไขตางๆ ส าหรบการพฒนาชาตกถกน ามาเสนอใหเหน

หนทางบรรลเปาหมายได

3.2.4 ปลกฝงบรรทดฐานของสงคมในสงคมสมยใหมหนาทในการเผยแพรบรรทด

ฐานเปนของสอมวลชนเปนสวนใหญทงในแงทถาประชาชนไมทราบบรรทดฐานกแจงใหประชาชน

ทราบและทงในแงเผยแพรใหประชาชนทราบถงการกระท าทหลกเลยงบรรทดฐานอยาง รนแรง

ดงนน จงเปนไปไดทจะอาศยสอมวลชนในอนทจะปลกฝงบรรทดฐานเกยวกบพฤตกรรมท จ าเปนใน

การพฒนาประเทศแกประชาชน เชน ความสอสตย ความประหยดความเสยสละ ความสะอาด ความ

มระเบยบวนย เปนตน

3.2.5 ชวยปลกฝงรสนยม การทคนเราจะชอบดนตรและศลปะประเภทใดมาก

นอยเพยงใดนน สวนหนงขนอยกบการน าเสนอของสอมวลชน อ านาจพเศษของสอมวลชนกคอ

ความสามารถในการสรางความคนเคยของสงตางๆ แกประชาชน ดงนน จงมผลตอการก าหนดรสนยม

ของคน สอมวลชนสามารถสรางความเปนปกแผนของคนในชาตโดยอาศยศลปะเหลานนเปน

เครองกระตน นอกจากนนศลปะพนบานของทองถนตางๆ กสามารถถกน ามาเผยแพรผานสอมวลชน

เพอกอใหเกดความผกพนทางใจระหวางคนในทองถนตางๆ

3.2.6 เปลยนทศนคตทไมฝงแนน ประเทศทก าลงพฒนาสามารถน าสอมวลชนมา

ใชในการสรางทศนคตใหมๆ หรอเปลยนแปลงทศนคตเดมทไมไดยดมนอยางเหนยวแนน รวมทง

เบยงเบนทศทางของทศนคตเดมได

3.3 บทบาทในการใหการศกษา ในการพฒนาประเทศนนเมอประชาชนไดรบทราบ

ขาวสารเกยวกบความจ าเปนตองมการพฒนาจนประชาชนเกดความรสกทะเยอทะยาน และตดสนใจ

ทจะเปลยนแปลงวถชวตของตนแลว สงทตามมากคอท าอยางไรประชาชนจงจะมความรความสามารถ

ในการทจะปรบตวเองใหเขากบสงคมทเปลยนแปลงไปไดนนกคอ ท าอยางไรประชาชนจงจะรหนงสอ

ท าอยางไรประชาชนจงจะมความรความเขาใจถงบทบาท หนาท และความรบผดชอบของตนในสงคม

ใหม ท าอยางไรประชาชนจงจะมสขภาพสมบรณแขงแรง ท าอยางไรประชาชนจงจะมความสามารถใน

การทจะใชวธการใหมๆ ในการผลตพชผลการเกษตร หรอมความสามารถในการประกอบอาชพใหม

ค าตอบคอรฐบาลจะตองใหความรแกประชาชนในเรองการอานออกเขยนได การเมอง การ

สาธารณสขการเกษตร และการชาง ซงการสอสารโดยเฉพาะอยางยงสอมวลชนสามารถทจะท าหนาท

ในการใหความรทจ าเปนส าหรบการปรบตวของประชาชนใหเขากบการพฒนาประเทศไทย สอมวลชน

182

สามารถท าหนาทในการใหการศกษาแกประชาชนไดทงโดยตรงและโดยออม การใหการศกษาโดยตรง

ไดแก การใชสอมวลชนส าหรบการศกษาในโรงเรยนโดยท าหนาทเปนโสตทศนปกรณส าหรบชนเรยน

เพอถายทอดความรแกนกเรยนประกอบการสอนของคร การใหความรอกลกษณะหนงกคอ การใช

สอมวลชนส าหรบการศกษานอกโรงเรยน เปนการท าหนาทแทนคร เพอถายทอดความรแกประชาชน

เปาหมายเฉพาะกลม เพอพฒนาความร อาชพ และความเปนอยของประชาชนเหลานน การเมองการ

ปกครอง การท ามาหากนการเศรษฐกจ สขภาพอนามย ความรทวไป เปนตน ตามปกตวสยของคน

เมอประชาชนอานหนงสอพมพ ฟงวทยกระจายเสยง ชมวทยโทรทศน ฯลฯ ประชาชนกไดรบความร

เหลานนโดยอตโนมต

สอบคคล

สอบคคลเปนชองทางการสอสารทเกาแกทใชกนตงแตเรมมมนษยขนในโลก เครองมอของสอ

บคคลมทงทเปนค าพด กรยาทาทาง การแสดงอากปกรยาตางๆ วธการสอสารดวยบคคลจะเปนการ

ใชค าพดเปนหลก ดวยวธการสนทนา บรรยาย อภปราย สาธต ประชม โดยค าพด ซงเปนเครองมอ

สอสารททกคนคนเคยกนและตองใชค าพดในชวตประจ าวน ในงานอาชพ ในชวตสวนตว ค าพดเปนสง

ทส าคญในการตดตอสอสาร เพอใหเกดความเขาใจซงกนและกนอยางชดเจน

อยางไรกตาม สอบคคลเปนสอทส าคญตองานพฒนาสงคม เนองจากสอบคคลเปนสอทม

ความนาเชอถอสง โดยสอบคคล หมายถง ตวคนทถกน ามาใชในการสอสารระหวางบคคล ซงเปนการ

สอสารแบบเผชญหนา เพอแลกเปลยนขอมลขาวสาร ความรสก นกคดและอารมณตางๆ (เนตรชนก

คงทน. 2554 : 122) สามารถท าใหเกดการโนมนาวใจใหกลมเปาหมายคลอยตามหรอกระท าตามใน

ลกษณะใดลกษณะหนงได

1. คณลกษณะของสอบคคล

คณลกษณะของสอบคคล แบงเปนสอบคคลภายในและภายนอกชมชน (กาญจนา แกว

เทพ. 2542 : 120-125) ดงน

1.1 สอบคคลภายนอกชมชน สวนใหญเปนเจาหนาทของภาครฐทอยในฐานะผสงสาร

เปนผท มความรและมฐานะเหนอกวา (paternalistic) ผรบสาร ซ งในชวง พ .ศ . 2525-2535

เจาหนาททมลกษณะการพฒนาแบบ top-down ในงานวจยในชวงนไมคอยพบมากนก เนองจากการ

183

พฒนาจากบนลงลางในชวงนถกวพากษวจารณอยางหนก แตจะพบคณลกษณะพเศษของเจาหนาทท

ท าหนาทเปนสอบคคลจากภายนอกทเขาไปท างานในชมชนไดดงนคอ

1.1.1 คณสมบตในเชงความรความสามารถความเชยวชาญ มประสบการณในการ

ท างาน ซงคณสมบตดงกลาวจะชวยสรางความนาเชอถอ (credibility) ใหกบผสงสาร

1.1.2 คณสมบตในเชงความสมพนธระหวางบคคล เชน การท าตวใหสอดคลองกบ

ความตองการของชาวบาน ตรงตอเวลา เอาใจใสงานทท า (โดยมตวบงช เชน การตดตามงาน มการ

ตดตอกบชาวบานบอยๆ) ฯลฯ คณสมบตของผน าทมแนวคดการพฒนาแบบลางขนบน (bottom-up)

อยางไรกตามคณสมบตทง 2 ประการขางตน นนเปนปจจยททาใหเกดความ

นาเชอถอเพราะเปนบคคลทมความรความสามารถยงไมสรางความไววางใจและ “ศรทธา”ภายใน

ชมชนได แตความไววางใจนนจะไดมาจากความเชอมน ความศรทธาในความจรงใจ ความเสยสละ

และซอสตย ซงคณสมบตนจะตองใชระยะเวลาพสจนอยางยาวนาน

1.2 สอบคคลภายในชมชน ซงสอบคคลในชมชน ทสรางผลกระทบใหเกดแกผรบสาร

ตามทผสงสารตองการ โดยสอบคคลภายในชมชนมสวนส าคญตอการพฒนาชมชนเปนอยางมากและ

นบไดวาเรมมลกษณะแนวคดแบบลางขนบนมากขน ซงคณลกษณะของสอบคคลภายในชมชน

กาญจนา แกวเทพ (2551 : 155) ตองประกอบไปดวย

1.2.1 ความนาเชอถอ (credibility) ไดแก ความร ความสามารถ ความเชยวชาญ

ประสบการณ ความไววางใจ (Trustworthiness) การเปดรบขาวสาร โดยมคณสมบตเพมเตมมาอก

ประการหนงคอ ความทนสมย (Modern Man)

1.2.2 ความทนสมย (Modern Man) คอเปนผทพรอมรบประสบการณใหม เปด

ใจกวางยอมรบการเปลยนแปลง เหนคณคาของเวลา มการวางแผนการด าเนนชวต เชอถอใน

ความสามารถและตระหนกในความมศกดศรของบคคล เชอหลกเหตผลหลกวทยาศาสตร มความ

ยตธรรม และมความสามารถในการขยายขอบเขตความคดเหนของผอน สนใจขาวสาร ทะเยอทะยาน

ในสายอาชพและการศกษา

1.2.3 มความยดหยนตอกระบวนการด าเนนงานของชมชน ใหเหมาะสมกบการ

เปลยนแปลงของชมชน

1.2.4 สอบคคลทสามารถพฒนาตนเองไดจากการศกษา การด าเนนงานวจย และ

การรบรขาวสารจากหลากหลายชองทาง

184

1.2.5 มการเชอมมต “เรองสวนตว” กบการทางานเพอสวนรวม เพราะสงเหลาน

ยอมเชอมโยงไปพรอมกนตลอด

1.2.6 สอบคคลมหลายโฉมหนา เปนไดทงผสงสาร และรบสาร เปนชองทาง/สอ

และเปนเนอหาของสาร และมภาพลกษณทางสงคมมาดวย เชน เปนพระภกษ ชายหรอหญง ฯลฯ

2. บทบาทของสอบคคลตอการพฒนาสงคม

สอบคคล (Human Media) เปนสอทมบทบาทส าคญตองานพฒนาสงคมและทองถน

โดยมบทบาทหนาทดงน

2.1 ผประสานงาน ท างานทตดตอประสานงานกบบคคลตางๆ ภายในกลม โดยจะเปน

ผรบความคดเหนและน าเสนอผลงานจากสมาชกในกลม เพอน าไปแจกจายและมอบหมายใหกบผท

เกยวของกบงานนนไดท าตอ ดงนน ผประสานงานจงเปนผทรขอมลตางๆ ภายในกลมเปนอยางด จาก

การศกษาวจยของ ณฏยา ราชคมน ศกษาบทบาทของผน าทองถนในการจดการทรพยากรธรรมชาต

และสงแวดลอม ต าบลมวงค า อ าเภอพาน จงหวดเชยงราย พบวา ผน าทองถนในพนทมการบทบาท

ดนการจดการทรพยากรน า ไดแก ปฏบตตนเปนแบบอยางทดแกชมชน ในการอนรกษทรพยากร

แหลงน าในชมชน และใชประโยชนจากทรพยากรน าอยางรคณคา และมบทบาทในการรวมมอกบ

หนวยงานท เกยวของสรางแหลงน าใหกบประชาชน ซงสงใหประชาชนในพนทมการอนรกษ

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมมากขน

2.2 ผควบคมการไหลของขาวสาร เปนผควบคมการไหลของขาวสารจากภายนอกวา

สมควรเขามาเผยแพรภายในกลมไดหรอไม

2.3 ผน าความคดเหน เปนผทเปนจดรวมของการสอสารภายในกลมและมแนวโนมทจะ

เปนผทมความคดกาวไกล เปนทยอมรบนบถอ และมอทธพลเหนอสมาชกคนอนๆ ในกลม

2.4 ผตดตอกบบคคลภายนอก เปนผทตดตอหรอสมพนธกบบคคลภายนอกหรอรบร

สภาพภายนอกสง จะเปนบคคลทมบทบาทในการหาขอมลขาวสารใหมๆ ใหกบกลมและน าขอมล

ขาวสารของกลมทตองการเผยแพร ไปเผยแพรใหกบผคนภายนอกไดรบทราบ

ทงน สอบคคลจดไดวาเปนสอทมประสทธภาพสงในการสอสารเพอใหเกดการพฒนา

สงคมและทองถน ทจะท าหนาทถายทอดเรองราวตางๆ ของสงคมและชมชนไปสภายนอก และมการ

รบขอมลขาวสารจากภายนอกเขามาสในชมชน โดยเฉพาะอยางยงการสรางความนาเชอถอ โนมนาว

จตใจ เนองจากเปนการสอโดยตรง อาศยการพด เชน การใหสมภาษณ การประชม การพบปะพดคย

185

การสนทนา การสอน การอภปราย การปาฐกถา ในโอกาส ตางๆ รวมถงการสอความผาน

สอสารมวลชน สอโฆษณา ประชาสมพนธ และกจกรรมทจดขนในพนท แตขอจ ากดของสอบคคลกคอ

เปนสอทไมถาวร ยากแกการตรวจสอบและอางอง เวนแตไดบนทก ไวเปนลายลกษณอกษร ขณะท

การสอความในเรองซบซอน การใชค าพดอยางเดยวอาจไมเพยงพอ ตองอาศยผทมความเชยวชาญใน

การสอสารทด จะท าใหผรบสารมความเขาใจกระจางชดและตดสนใจรบสารไดอยางมน ใจขน (พจน

ใจชาญสขกจ. ออนไลน. 2560)

3. ขอดและขอจ ากดของสอบคคล

3.1 ขอดของสอบคคล

3.1.1 เปนสอททกคนมอย เนองจากอาศยทกษะการพดของตนเองจงไมตอง

สนเปลองในการซอสอแบบอนๆ

3.1.2 เปนการสอสารแบบเหนหนากน ท าใหผพดและผฟงเหนหนาตา บคลก ลลา

ทาทาง น าเสยงประกอบการพด ซงสามารถสรางอทธพลในการชกจงใจและเราความสนใจไดมากกวา

3.1.3 เปนการสอสารสองทางทงผพดและผฟงสามารถโตตอบกนไดทนท

3.1.4 ผพดสามารถปรบเนอหาใหเหมาะกบผฟงไดทนสถานการณ

3.1 .5 ส อบคคลจะอาศยความสมพนธส วนตวในการส อสาร และความ

ประสบการณสวนบคคลในเรองทสอสาร

ดงนนสอบคคลมความนาเชอถอมากกวาสออนๆ ดงเชน งานวจยของสวชา ทวสข

ศกษาเรอง บทบาทของสอบคคลตอการสอสารเพอการจดการทรพยากรชายฝง บานสามคค ต าบล

บางขนไทร อ าเภอบานแหลง จงหวดเพชรบร พบวา แกนน าชมชนในฐานสอบคคลทมบทบาทในการ

สอสารเพอการจดการสงแวดลอมตองมความนาเชอถอ ความทนสมย ความรและมจตส านกดาน

สงแวดลอม ตลอดจนเปนผปฏบตงานและนกจดการเรยนรภายในชมชน (สวชา ทวสข. 2557)

3.2 ขอจ ากดของสอบคคล

3.2.1 เปนสอทไมมการบนทก ไมมความคงทนถาวรจนแลวกผานเลยไป

3.2.2 ไมสามารถครอบคลมผฟงจ านวนมากๆ ได เนองจากมขอจ ากดในการ

เขาถงผฟงจ านวนมากได

3.2.3 ผพดตองมทกษะการสอสารเพอโนมนาวใจจงจะประสบความส าเรจ

186

3.2.4 เนอหาสาระทน ามาพดหากสลบซบซอนเกนไป ท าใหผฟงไมเขาใจ ตองม

อปกรณประกอบการพด เชน ภาพถาย ภาพสไลด และภาพยนตร

3.2.5 เปนสอทไมมหลกฐานอางองชดเจน

สอกจกรรม

สอกจกรรมทใชในงานพฒนาสงคม นอกจากจะเปนการท าใหเกดปฏสมพนธระหวางบคคล

ในสงคมกบเจาหนาทพฒนาและผน าภายในชมชนแลว ยงชวยกอใหเกดความสมพนธอนดและการ

ไดรบการยอมรบแนวความคดหรอกจกรรมการพฒนาไดอก สอกจกรรมถอไดวาเปนสอกลางในการ

ถายทอดเนอหา ขอมลขาวสารตางๆทเกยวของกบการพฒนาสงคมและชมชนไปยงบคคลในชมชน

ไดรบทราบ และน าไปใชประโยชนตอตนเองและสงคมไดอกดวย

สอกจกรรม เปนการน าค า 2 ค ามารวมคอ สอ + กจกรรม โดยสอ หมายถง สงทถกน าไป

เปนความร ความรสก ค าแนะน า ค าสอ สวนกจกรรม หมายถง การกระท า การท าใหด หรอการ

ปฏบต ตนเอง ดงนน สอกจกรรม หมายถง การกระท า หรอการปฏบตทเปนความร ความรสก หรอ

ค าสอน ทมการท าใหด

เกรยงไกร กาญจนะโภคน (2549) ใหทศนะเกยวกบ “สอกจกรรม” ในมตของการพฒนา

ดานการสอสารทางการตลาดเอาไววา ในเมองไทยนไดมการท าสอกจกรรมมานานแลวและไดเรมถก

กลาวถงมากขนในชวงป 2546 แตไดรบความสนใจสงสดในชวง 2 ปทผานมา โดยอาจจะแบง

ววฒนาการของ “สอกจกรรม” ออกเปน 4 ชวง ไดแก

ชวง 1 : ตงแตมการเปลยนแปลงการปกครองของประเทศไทยเมอป พ.ศ. 2476 – 2533 :

สอกจกรรม = แมเหลก บทบาทของสอกจกรรมเปนเพยงการดงดดคนจ านวนมากเขามา เพอน าเสนอ

สนคาภายหลง สอกจกรรมลกษณะนมกจะท ากนมากในตางจงหวด เชน พวกหนงเร หมายถง การ

เรเปดวกฉายภาพยนตรหลายๆ เรอง แลวระหวางเปลยนเรองกขายสนคา

ชวง 2 : พ.ศ. 2533 – 2543: สอกจกรรม หมายถง กจกรรมพเศษ สอกจกรรมกลายเปน

กจกรรมพเศษ(Special Events) ทนกการตลาดน ามาใชในโอกาสพเศษตางๆ รปแบบของงานจงเปน

แบบเฉพาะกจ เพอสอสารกบกลมเปาหมายพเศษ เชน งานเปดตวสนคา งานแถลงขาว งานประชม

พนกงานขายหรอตวแทนจ าหนาย

187

ชวง 3 : พ.ศ. 2543 – 2548 : สอกจกรรม หมายถง การสรางประสบการณของผบรโภค

ใหกบตราสนคา (Brand Experience) สอกจกรรมจะเขาไปมสวนในการสอสารเรอง Brand

Experienceโดยเฉพาะซง หมายถงใหกลมเปาหมายไดรบรถงตราสนคานนดวยตวเองโดยตรงจาก

ประสบการณรวมกบตราสนคานนๆ ผานสมผสทงหาของลกคาเองสอกจกรรมในชวงนจงเปนแบบการ

ท าสอกจกรรมตามลกษณะของวถชวต (Lifestyle Events) กระทงระยะหลงทเรมมการขยายผลสอ

กจกรรม ดวยการน ากลยทธทางการประชาสมพนธมาสรางการรบรถงสอกจกรรมในวงกวางมากยงขน

ชวง 4 : พ.ศ. 2549 : สอกจกรรมคอ ยคของการท าสอกจกรรมแลวตองไดมากกวาสอ

กจกรรม จากทความตองการของนกการตลาดเรมเปลยนไป สอกจกรรมทนกการตลาดตองการใชจะ

ไมใชสอกจกรรมในรปแบบเดม เพราะระบบความคดเรองการสรางตราสนคา และกระบวนความคด

ในการสอสารแบบใหมทเปลยนไป จากยคสมยทการสอสารทางการตลาดตองเรมจากงานโฆษณาทาง

โทรทศนกอน ภาพยนตรโฆษณาเปนอยางไรแลวคอยพฒนางานดานอนๆตามมา กลายมาเปนไอเดย

การสอสารการตลาดทมแนวคดของตราสนคาเปนตวตง แลวอาจจะเรมการสอสารจากสอกจกรรม

งานประชาสมพนธหรอเครองมออนๆ โดยไมตององภาพยนตรโฆษณา

อยางไรกตามมตของการใชสอกจกรรมเพอการพฒนาสงคมในทน ผเขยนมงน าเสนอสอ

กจกรรมในมตของการพฒนาทสามารถถายทอดความรขาวสารใหเกดการปฏบตในสงคมและชมชน

โดยสอกจกรรมทส าคญ ทมการน ามาใชในปจจบน ไดแก “สอกจกรรมคาย” ซงเปนสอกจกรรม

รปแบบหนงของการสอสารเพอการพฒนาสงคม

1. สอกจกรรมคาย

มการพจารณา “คาย” จากมมมองของนกนเทศศาสตรไววา “คาย” สามารถรบรให

เปน “สอ” เปน “สาร” และเปน “การสอสาร” ไดแบบหนง และเมอพจารณาคายในฐานะ “การ

สอสารประเภทหนง” กสามารถมองเหนคณสมบตอนๆ ของกระบวนการสอสารของคายได โดยเมอ

น าองคประกอบของการสอสารทง 4 คอ ผสงสาร (S) เนอหาสาร (M) ชองทาง/สอ (C) และ ผรบสาร

(R) ภายใตชอยอ S-M-C-R มาครบองคประกอบกจะเกดการสอสารขนมา เมอเอาองคประกอบ

ดงกลาวมาแยกแยะดกจกรรมการจดคาย จะพบวามรายละเอยด (กาญจนา แกวเทพ. 2552 : 185-

200) ดงน

S (Sender) คอ ทมงานทจดคาย เปนบคคลหรอหนวยงานทตองการสอสาร

ขอมล

188

M (Message) คอ เนอหากจกรรมตางๆ ของคาย หรออาจหมายถงเนอหาความร

ทวทยากรของแตละคายน ามาบรรยาย

C (Channel) คอ สถานท จดค าย รวมท งส อประเภทต างๆ ในการบอก

รายละเอยด เชน บอรด นทรรศการ ฐานความรฐานตางๆ

R (Receiver) คอ ผทเปนสมาชกของคาย เชน เดกและเยาวชน หรอกลมคน

เปาหมายทผสงสารตองการสอสารดวย

ทงนในการจดกจกรรมคายในละครง ถามองคประกอบของการสอสารทง 4 อยาง

ครบถวน กอาจถอไดวา “การจดกจกรรมคาย” เปนรปแบบหนงของการสอสารเพอการพฒนาสงคม

อยางหนง โดยในการจดกจกรรมคายมคณลกษณะเบองตนทส าคญ ดงน

1.1 คายมการวางแผนและบรหารจดการในทกๆ องคประกอบ คายเปนสอกจกรรมท

มไดเกดขนตามยถากรรม หากแตเปนสอกจกรรมทตองมการวางแผนองคประกอบทกสวนเอาไว

ลวงหนา (Planned Activities) องคประกอบทส าคญๆ ของคายทกประเภท ไดแก เปาหมาย/

วตถประสงคของคาย ซงเปนสงทผจดคาดหวงใหผเขารวมไดรบหลงจากการเขารวมคายพกแรม โดย

จะสงผลมาถงการระบกลมเปาหมาย/กลมผรบผดชอบคาย

จากนนเปนองคประกอบเรอง เวลาและสถานท การวางแผนเรองรปแบบ/

ประเภทและล าดบขนตอนของกจกรรมทจะใช การวางกฎระเบยบและมาตรการ/กลไกเพอรกษา

ความปลอดภยในการอยรวมกน วธการตดตามประเมนผล เปนตน ซงกลาวโดยสรป สอกจกรรมคาย

เปนสอทตองการการบรหารจดการ (Management) ตามองคประกอบทกลาวมาขางตน

1.2 คายเปนสอกจกรรมทมปรชญาและจดมงหมายบางประการทแนนอน ค าวา

“ปรชญา” ในทน หมายถง ประมวลความเชอของบคคลซงเปนแนวทางในการปฏบตการตางๆ หรอ

เปนแนวอดมคตในการด าเนนการใหบรรลเปาหมายทวางไว

ดงนน ส าหรบบคคลหรอหนวยงานองคกรทจะเขามาใชสอกจกรรมคายเพอ

ประโยชน อน ใด อนหน ง พวกเขาตองมความเช อ ใน “ปรชญาคายพกแรม” ซ งหมายถ ง

กระบวนการพฒนาชาวคาย/สมาชกคายทางดานตางๆ ตามเปาหมายทตองการดวยการจดก จกรรม

และสภาพแวดลอมของคายพกแรมทเหมาะสม โดยการท างานเปนกลม ภายใตการแนะแนวทางจากผ

ท างานกบกลมทไดรบการฝกฝนอบรมมาแลวเปนอยางด สรปไดวา ปรชญาความเชอดงกลาวจะเปน

เครองชน าแนวทางในการปฏบตของผทรบผดชอบงานคายไดอยางมประสทธภาพ

189

1.3 คายเปนสอกจกรรมทมเปาหมายไดหลากหลาย การระบเปาหมายของการจดคาย

เปนธงชยน าทางขององคประกอบอนๆ เนองจากสอกจกรรมคาย เปนสอทมไดเกดขนตามยถากรรม

หรอตามธรรมชาต หากแตในการจดคายแตละครงจะตองมเปาหมายทแนชด ดงนน ความชดเจนของ

เปาหมายของการท าคายจงเปนหวใจทส าคญทสดและตามหลกการของการสอสารแลว อยางนอยใน

ทมงานทรบผดชอบจะตองมความเขาใจรวมกนวาเปาหมายของการจดกจกรรมคายในครงนนๆ คอ

อะไร

เนองจากคายเปนสอกจกรรมประเภทปลายเปด (Open Text) หมายความวา คาย

จะมเพยง “รปแบบ” ทวางเอาไว แตส าหรบ “เนอหา” ทจะน ามาใสนนสามารถเปลยนแปลงได โดย

เปาหมาย/วตถประสงคซงเปนสวนหนงของเนอหาคายกสามารถเปลยนแปลงไดตามความประสงค

ของผจดท าคาย ซงไมจ าเปนตองมเนอหาทตายตวแนนอน ดงนนเปาหมาย/วตถประสงคของการจด

คายสามารถตงไวหลากหลาย ดงน

1.3.1 คายสรางคน เชน คายบางคายจะตงเปาหมายเอาไววา จะสราง “คนท

สามารถเปนแกนน า/เปนพเลยงคาย” เปาหมายเชนน สงผลตอการคดเลอกกลมเปาหมายวา ตองเปน

คนทผานประสบการณคายมาพอสมควรและมใจรกงานคาย รวมทงการคดเลอกและออกแบบเนอหา

กจกรรม ตองเปนกจกรรมประเภท “การเปนวทยากร/พเลยง” การออกแบบกจกรรม การน าเกม

เปนตน

ตวอยางเชน กลม We Are Happy ซงไดรบการสนบสนนโดย แผนงานสอ

สรางสขภาวะเยาวชน (สสย.) รวมกบ มลนธอนเทอรเนตรวมพฒนาไทยจดกจกรรมคายเสรมศกยภาพ

แกนน าเทาทนสอขน โดยเปนการจดกจกรรมในสวนของการเจาะลกความรเรองเทาทนสอใหกบแกน

น าเดกและเยาวชน เพอใหเดกและเยาวชนสามารถวเคราะหเนอหาของสอ ตลอดจนการเลอกรบสอท

เปนประโยชนและเหมาะสม

190

ภาพท 7.1 กจกรรมคายเสรมศกยภาพแกนน าเทาทนสอ ทมา : มลนธอนเทอรเนตรวมพฒนาไทย. ออนไลน. 2560

1.3.2 คายสรางกจกรรม เชน คายทเนนการสรางสรรคนวตกรรมใหมๆ เชน คาย

ของชมรม สพส. ทตองการแสวงหากจกรรมใหคนรนใหมหนมาสนใจสอพนบาน เปนตน

1.3.3 คายสรางเครอขาย เชน โครงการการสอสารเพอสขภาพไดน าเอาสมาชก

คายทผานกจกรรมทงคายของโครงการสอสรางสรรคฯ (สสส.) และโครงการ สพส. ในขอบเขตทว

ประเทศมาพบกนเปนครงใหญ เปนประเภทงาน “รวมพลคนคายฯ” ทมเปาหมาจะใหเดกและ

เยาวชนไดสรางเครอขายตอกนในอนาคต

1.3.4 คายสรางความร เชน ภารด สทธฑรย (2549) ไดศกษาการจดคาย

วทยานพนธส าหรบนกศกษาปรญญาโททมปญหาการเขยนวทยานพนธเพอแกไขปญหาดงกลาว

เปาหมายเฉพาะคายเชนน จะสงผลตอเนองไปถงการคดเลอกสมาชกและการออกแบบกจกรรมตอไป

1.4 การแบงประเภทของกจกรรมคาย ไดมการแบงกจกรรมหลกๆ ของการจดคายพก

แรมเอาไวดงน

1.4.1 กลมกจกรรมพนฐาน ประกอบดวยกลมกจกรรมยอยๆ ไดแก

1.4.1.1 กจกรรมกลมสมพนธ เปนกจกรรมทมเนอหา ความหมายเกยวกบ

การสานสมพนธระหวางสมาชกคาย ในกรณทผมาเขาคายมาจากสถานทตางกน ดงนน ในชวงแรก

ผน ากลมมกจะใชกจกรรมกลมสมพนธเพอการละลายพฤตกรรม ( Ice Breaking) เพอลดก าแพงแหง

ความแปลกหลา สรางการรจกและคนเคยในทามกลางบรรยากาศทสนกสนานผอนคลาย

191

1.4.1.2 กจกรรมการแสดง กจกรรมนเปนการเปดโอกาสใหสมาชกคายได

แสดงออกซงความคดเหน อารมณความรสกและความสามารถของตนเอง นอกจากนน เนองจาก

กจกรรมในคายนนเปน “กจกรรมรวมหม” (Collective Activity) ดงนน ความหมายของกจกรรมน

จงเปนการฝกฝนการรจกการท างานรวมกนเปนทม การรจกแบงบทบาท การประสานงานกน ฯลฯ

ไปพรอมๆ กน

1.4.1.3 กจกรรมธรรมชาตศกษา เนองจากประวตความเปนมาของคายนน

มกเกดใน “สถานททเปนธรรมชาต” (Natural Setting) เชน การพกแรมในปา ซงถอดถอนมนษย

ออกไปจากสงทมนษยประดษฐขน (Cultural Setting) เชน อาคารบานเรอน ดงนน ในคายบาง

ประเภท เชน คายปาชมชน คายดดาว คายดนก คายส ารวจแมน า ฯลฯ จงไดลงรหสความหมายเรอง

“การจดวางความสมพนธแบบเออเฟอเกอกลกนระหวางมนษยกบธรรมชาต” เอาไว กจกรรมประเภท

นจงเปนกจกรรมหลกของสอคายประเภทอนรกษธรรมชาต

1.4.1.4 กจกรรมพลศกษาและนนทนาการ เนองจากประวตความเปนมา

ของคายทเกยวกบการใชเวลาวางเพอการพกผอนของคนในอดต เชน การออกไปลาสตว การฝกยงธน

การปนปายตนไม ฯลฯ โดยทกจกรรมเหลานส าหรบมนษยในอดตทมวถชวตอยกบการเขาปาลาสตว

เปนอาหาร กจกรรมทท าในเวลาวางจงเทากบการฝกซอมใหเกดความช านาญ เพอน ามาใชใน

ชวตประจ าวน รวมทงกจกรรมดงกลาวยงใหความเพลดเพลนทางจตใจ และผอนคลายดานอารมณได

เปนอยางด ซงปจจบนน กจกรรมประเภทนสามารถใหคณประโยชนในแงของการออกก าลงกาย การ

สงเสรมสขภาพพลานามย การสงเสรมความสามคคในหมคณะ การละลายพฤตกรรมของสมาชกคาย

โดยในทกคายมกผนวกเอากจกรรมประเภทนไวดวย

1.4.2 กลมกจกรรมประจ าวน เนองจากชาวคายพกแรมจะมการมาอยรวมกน

ตลอดเวลาเปนหลายวน ดงนน จงตองมกลมกจกรรมทเปนกจกรรมประจ าวนอยกลมหนงและถา

แมวา แตละคนอาจจะมกจกรรมประจ าวนทแตกตางกนเมอกอนมาเขาคาย แตทวาเม อมาใชชวต

รวมกนในคายแลว กจกรรมในชวตประจ าวนนนจะตองกลายมาเปน “แบบแผนเดยวกน/ท าเหมอนๆ

กน” รวมทงกจกรรมประจ าวน บางประเภทกถก “ออกแบบ”ใหแตกตางไปจากกจกรรมใน

ชวตประจ าวนจรงๆ อกดวย

1.4.3 กลมกจกรรมพเศษอนๆ เปนกจกรรมทจดขนตามจงหวะและโอกาสตางๆ

เชน การจดงานปารต งานวนเกดของสมาชกคาย งานออกราน งานตลาดนดสอพนบาน งานท าบญ

192

ตกบาตร วนเทศกาลตางๆ กจกรรมพเศษนมเปาหมายเพอกระตนความสนใจและความกระตอรอรน

ของสมาชกคายดวยการจดกจกรรมทมความเขมขน เชนเดยวกบแนวคดเรองงานประเพณตางๆ โดย

ทเหตการณพเศษนนจะเปนเหตการณจรงๆ หรอเปนการสรางเหตการณ/วนสมมตขนมา เชน วน

น ามนหมดโลก วนททกคนพดภาษาเดยวกนทงโลก เปนตน

สอพนบาน

สอพนบาน (Folk Media) เปนสอทเกดขนมาพรอมกบมนษยโดยไดรบการถายทอดจาก

บรรพชนรนกอนๆ สบตอมาจนถงประชาชนรนปจจบน สอพนบานนบวาเปนสอทมประสทธภาพและ

มความส าคญตอการสรางสรรคสงคมอยางยง สอพนบานเปนเครองมอสอสารทส าคญของมนษยมา

หลายยคหลายสมยแลว ทงนเพราะเปนการสอสารทอาศยอวยวะตางๆของรางกายและสมองของ

มนษย เปนส าคญ มนษยเราทกคนมเครองมอวเศษนอยางเทาเทยมเสมอภาคกน เราสามารถใชมน

โดย อาศยเครองมอหรออวยวะภายนอกทธรรมชาตใหมา เปนเครองถายทอดหรอรบขาวสารเขามา

อยางมประสทธภาพ มเสรภาพ และอยบนพนฐานของความเสมอภาคตามธรรมชาต และ มศกยภาพ

ในการสอสารระหวางผคนในชมชน กอใหเกดปญญา ความรก และมตรภาพ สงคมไทยถอวาโชคด

อยางยงทมสอพนบานซงเปน “ภมปญญาทองถน” ทมคณคา กอรางมาจากบรบทของทองถนอยาง

แทจรง ไมวาจะอยในรปแบบของการแสดง การละเลน ภาพวาด สงประดษฐ หรออนๆ ตางสามารถ

สะทอนความคด ความเชอ และวถการด าเนนชวตทเปนของตนเอง การทมสอพนบาน จงหมายถงการ

มรากเหงาการมตวตนในสงคม (โครงการสอพนบานเพอสขภาวะเยาวชน. ออนไลน. 2560)

เมอกลาวถงความส าคญของสอพนบาน มกจะนกถงในแงของการอนรกษไวใหด ารงอย

ตอไปเพอใหคนรนลกรนหลานไดศกษาแตการทจะน าสอดงกลาวมาใชประโยชน เพอการพฒนาสงคม

หรอพฒนาทองถนอยางจรงจงนนยงมอยนอยมาก บทบาทของสอพนบานจงควรจะไดรบการ

ตรวจสอบและทบทวนเพอการอนรกษและพฒนาตอไปแนวความคดพนฐานจากแนวความคดซงเปนท

ยอมรบกนวา การสอสารและวฒนธรรมมความสมพนธกนอยางใกลชดและการสอสารมบทบาทใน

การถายทอดวฒนธรรมนน จงสงผลใหเกดการยอมรบวาวฒนธรรมในรปแบบตางๆ เชน ประเพณ

พธกรรม การละเลน ดนตร ฯลฯ กคอ “สอ”อกรปแบบหนงนนเองซงอาจจะมชอเรยกแตกตางออกไป

เชน สอพนบาน สอประเพณ สอวฒนธรรม สอพนเมองหรอสอทองถน

193

กลาวไดวา สอพนบาน คอวฒนธรรมพนบาน หรอวฒนธรรมชมชน ทรอฟนคณคา

ความหมายและบทบาทหนาทเกาคนมาใหชมชนเลอกปรบประยกตรบใชใหเหมาะกบแตละชมชน

เสรมพลงดวยแนวคดการสอสารอนเปนกาวยางเชงรกเพอขยายพนทเคยงบาเคยงไหลกบสอสมยใหม

และไมปฏเสธสอสมยใหมหากแตหารอยเชอมประสานใหเกดประโยชน เชน การสอนชาวบานท าบญช

ซงเปนสอสมยใหมตามค าเรยกรองและใชเปนสอ ใหชมชนคดเรองใชเงนตามแนวค าสอนสอสภาษต

พนบานในโครงการ "บาดตกลองแขงฟา บาดขมาแขงตะวน": สภาษตลานนาสอสารการไมเปนหน จน

เกดผลสบเนอง คอ อบต.ไดน าการท าบญชไปเปนแนวคดในการจดการกองทนเงนลาน และยงมบาง

ครอบครวเลกซอหวยและดมเหลา

1. ลกษณะเดนของสอพนบาน

1.1 มการถายทอดโดยอาศยปากตอปาก เปนส าคญ เชน การตอเพลงหรอการหด

เพลงฉอยครจะบอกเนอเพลงใหศษยทองทละวรรค-ทละประโยคจนจบ

1.2 มธรรมชาตไมหยดนง การเปลยนแปลง การผสมผสาน เขามาเกยวของ เชน

(1) หนงตะลงสมยใหมมการด าเนนเรองใหรวดเรวปรบเนอหาใหมใหกระชบ น าเหตการณบานเมอง

ปจจบนเขามาสอดแทรก ตวหนงแตงกายแบบชาวบาน ฯลฯ (2) การแสดงลเกมการประยกตเครอง

แตงตวใหกะทดรดทนสมย มการน าเครองดนตรสากลมาประกอบ ฯลฯ

1.3 มความเปนมรดกรวมกน ในกลมชาวบาน เชน ดนตรพนบานภาคเหนอสมเสยง

แสดงถงความออนโยน ละมนละมอม ไมโลดโผน ทวงท านองฟงแลวสบายใจตามนสยชาวเหนอทรกสงบ

นอกจากน กาญจนา แกวเทพ (2543 : 8) ไดสรปเปรยบเทยบขอเดนของสอพนบาน

และสอมวลชน ไดดงน

194

ตารางท 7.1 แสดงการเปรยบเทยบขอเดนของสอพนบานและสอมวลชน

ขอเดนของสอพนบาน ขอเดนของสอมวลชน

1. ใกลชดประชาชน งายตอการเขาถงและเขาใจงาย 1. เปนทมาไดงาย

2. แสดงออกทางอารมณไดเตมท/สรางสรรค 2. เปนสอทมาไดแรง/เรว/มภาพ/แสง/ส/

เสยง

3. ดดแปลงใหเขากบแตละทองท 3. เปนสอรก อยทไหนกรบชมได

4. ใชภาษาถน/มชวต/ชวา/งดงาม/โดนใจ 4. มกระบวนการผลตทละเอยด มขนตอน

มเงนทน

5. เนอหาปรบใชไดใหเขากบยคสมยได 5. ใชเทคโนโลยขนสงเขาชวย เพมความนา

ดชม

6. มราคาถก 6. เขาถงผชมไดครงละมากๆ เปนทกลาวถง

ไดงาย

7. อยกบชมชนทองถนมานาน เปนสอคนเคย 7. เกบเอาไวดไดในหลายกาลเทศะ

2. พฒนาการของสอพนบาน

สอพนบานในประเทศไทยมมานานแลวนบตงแตสมยสโขทยเปนราชธาน และยงม

รปแบบของการแสดงและกจกรรมทหลากหลายกระจดกระจายอยในทองถนตาง ๆ ซงมทงเปนของ

ตนเอง และหยบยมมาจากทองถนอน เนองจากเหนวามประโยชนตอการด าเนนชวตของบคคลและ

ชมชนของตน สอตาง ๆ เหลาน ถอเปนโครงสรางพนฐานของการสอสารของแตละทองถนทไดมการ

สบตอกนมาแตโบราณ โดยรวมอย ในรปของค าพด ความเชอ วธชวต ฯลฯ ทแสดงออกถง

ประสบการณและขอมลตาง ๆ ชาวบานไดใชสอเหลานเปนชองทางการสอสารในทองถนมาชานาน

กอนทจะมการสอสารสมยใหมเกดขน โดยมแหลงหรอสถานทชาวบานจะสามารถเขารวมไดอยาง

เตมทตามแตโอกาสจะเอออ านวย ไดแก วด ตลาด งานเทศกาล งานบญตาง ๆ เปน (บญยงค เกศ

เทศ. 2536 : 47)

สอพนบานจงมความเปนมาและมววฒนาการควบคกบสงคมไทยมาโดยตลอด และเปน

ทนยมในระดบทองถน ซงถาไดรบความนยมกวางขนมาสระดบภมภาคกเรยกวา สอพนเมอง หาก

195

ไดรบความนยมขยายถงระดบประเทศกเรยกวา สอประชาชาต และเมอใดทไดรบความนยมขยาย

ออกไปจนเปนทยอมรบในระดบสากลกเรยกวา สอสากล

3. สาเหตของการเกดสอพนบาน

สอพนบานเกดขนดวยสาเหตตางๆ หลายประการ (พรศกด พรหมแกว. 2540) ดงน

3.1 ความตองการสนกรนเรงรวมกน เนองจากความตองการสนกรนเรงเปนความ

ตองการพนฐานทางจตใจอยางหนงของมนษย ทตองการพกผอนเพอผอนคลายความตงเครยดและ

ความเหนดเหนอยจากการท างาน นอกจากน ในฐานะทตนเปนสมาชกคนหนงของสงคม ยอมตองการ

ทจะรวมพบปะสงสรรคกบบคคลอนทเปนสมาชกในสงคมเดยวกนจงเกดสอพนบานขน

3.2 การเฉลมฉลองเนองในวาระส าคญของบคคลหรอสวนรวม อาจเนองมาจากการ

ประสบความส าเรจบางอยางในชวต เชน การไดเลอนยศ เลอนต าแหนง การท างานใหญหรองาน

ส าคญประสบความส าเรจ การไดรบรางวลหรอเชดชเกยรต หรออาจจะเนองมาจากการประสบโชค

เชน การไดลาภโดยบงเอญ การไดคนของทหายกะทนหน หรออาจจะเนองในวาระส าคญของสวนรวม

เชน การรวมกนสรางสาธารณสถานหรอศาสนสถานส าเรจ เพอใหการเฉลมฉลองดงกลาวมความ

สนกสนานจงเกดการคดสอพนบานเพอน ามาเลนดวย รวมถงน าสอพนบานทมอยแลวมารวมเลนดวย

3.3 การรวมงานบญงานกศลและความศรทธาในพระพทธศาสนา คนไทยสวนใหญนบ

ถอศาสนาพทธ มความศรทธาสงและเชอวาการรวมงานบญงานกศล ปฏบตประเพณอนเนองมาจาก

พระพทธศาสนา เปนการทพงกระท าดวยอารมณเบกบาน จงไดกศลแรง ทงในพทธศาสนามไดหาม

พทธศาสนกชนจดการละเลนรวมกนประกอบงานบญงานกศล สอพนบานจงเกดขน

3.4 ความเชอในอ านาจเรนลบเหนอธรรมชาต ซงเปนความเชอดงเดมทยงมอยจนถง

ทกวนน โดยเชอวามสงเหนอธรรมชาตทอาจบนดาลใหคณและโทษแกมนษยได เชน เทวดา ภตผ

ปศาจ วญญาณบรรพบรษ เปนตน จงมกมพธกรรมเซนไหวบวงสรวงเพอใหสงเหนอธรรมชาตนพอใจ

และบนดาลใหคณแกตนและครอบครวและมกจะมการละเลนพนบานเกดขน

3.5 ความตองการสอสารขาวสาร สงสอนและเสนอความคดเหนในสงคมชาวบาน

สงคมชาวบานสวนใหญในชนบท ชาวบานจะรจกมกคนกนเปนอยางด แมจะตงบานเรอนอยหางไกล

กน เมอมขาวคราวมกจะเดนทางไปบอกตอ ๆ กนดวยปากตอปาก บางครงแทนทจะใชภาษาพดกใช

บทกลอนแทน ซงจะมทวงท านองไพเราะ นาฟงมากขน ครนนานเขากเปนแบบแผนและพฒนามาเปน

การละเลนพนบานสบไป

196

4. บทบาทของสอพนบาน

กาญจนา แกวเทพ (2548 : 121) ยงไดกลาวถงบทบาทของสอพนวาสอพนบาน

มบทบาทดงน 4.1 ใหความบนเทง ซงเปนหนาทหลกและหนาทพนฐานของสอพนบาน ไมวาจะ

ปรบเปลยนไปเพอการอนอยางไรกตาม หนาทนจะคอยตดตามสอประเพณไปอยเสมอ ลกษณะความ

บนเทงของสอพนบานมหลายรปแบบ เชน ผอนคลายอารมณ การหยอกลอ การสรางอารมณขน

ตลอดจน ความบนเทง ประเทองอารมณผสมกบบ ารงปญญาไปพรอม ๆ กน

4.2 การแจงขาวสารหรอการรายงานสภาพสภาวะแวดลอม เชน การเลนหนงตะลง แม

จะเลนเรองทเคยเลนตามแบบฉบบ แตสอประเพณเหลานจะมทวางสาหรบสอดแทรกเหตการณ

ปจจบนลงไป เชนเดยวกบเพลงลกทง เชน หนงตะลงจะสอดแทรกเรองสงครามระหวางอเมรกากบ

อรกลงไปในเรองจนได

4.3 การใหการศกษาเปนหนาทหลกพนฐานอกประการหนงของสอประเพณ มตของ

การศกษานนมอยหลากหลาย เชน

4.3.1 การศกษาใหความรทวไปเรองการศาสนา เปนโลกทศนหลกของชมชน

ชาวบานนน มตดานศาสนาเปนเปนแกนหลกของชมชนในการหลอหลอมสมาชก ดงนน สอพนบาน

ทกชนดจะตองเอาการเอางานในการอบรมสงสอนเรองศาสนา ดวยการแนะนาหลกการตาง ๆ ใหรจก

และเขาใจ

4.3.2 การอบรมจรยธรรมเปนการเฉพาะ อนเปนการประยกตหลกศาสนามาใชใน

การจดการกบความสมพนธทางสงคมใหเปนไปในทางทพงปรารถนา เชน หลกความกตญญ หลก

อหงสา การใหอภยอโหส เปนตน

4.3.3 การชแนวปฏบต อนเปนการศกษาทมลกษณะเปนรปธรรมมากทสด เพราะ

ลงไปสภาคปฏบตของแตละบคคล เชน การประพฤตของสตร การประกอบสมมาชพ การฝกตนเอง

4.4 การแสดงออกซงความคดเหนไปจนกระทงวพากษวจารณสงคมเปนองคประกอบท

มสสนของสอประเพณ / สอพนบาน ซงสอมวลชนมกจะแสดงบทบาทไมไดหรอแสดงไดอยางจ ากด

เนองจากสอมวลชนตองท างานอยภายในกรอบหรออยภายใตเงอนไขกดดนอน ๆ องคประกอบนชวย

อธบายวา เหตใดประชาชนจงชนชอบสอพนบานหลายประเภท เชน หนงตะลงทมบทบาท

วพากษวจารณนกการเมองหรอรฐบาล เปนแมเหลกดงดดความสนใจของประชาชน

197

4.5 การท าหนาทเปนตวประสานความสมพนธระหวางบคคลกลมตาง ๆ ทมความ

แตกตางทางดาน เพศ เชอชาต เผาพนธ ศาสนา ตวอยางเชน รองเงงเปนการละเลนทประสาน

ความสมพนธระหวางคนพทธและคนมสลม งานประเพณแหไมคาโพธทเชอมความสมพนธระหวาง

ชาวบานจากหลาย ๆ หมบาน เปนตน

5. การจดการสอพนบานเพอการพฒนาทองถน

สอพนบานนบวนมแตจะหมดไปพรอมกบคนรนเกาทนอยลงไปทกท ดงนนหากปลอยให

เปนไปเชนนวนหนงคงจะหาศกษาความรเรองสอพนบานไมได เพราะสงคมทกวนนมแตจะรบ

วฒนธรรมจากตางประเทศเขามามากขนแตกลบมองไมเหนสงทดทอยใกลตว ดงนนคงจะตองกลบมา

ทบทวนวาสงทก าลงเกดขนตามครรลองของกระแสสงคมนน ถกตองเหมาะสมแลวหรอ เพอไมใหเกด

การสญเสยของสงทอยคบานคเมองมาชานาน จงควรมวธการ ดงน

5.1 การอนรกษเปนการเกบรกษาไวใหคงอยคงเดมดวยวธการตางๆเชนน าไปเกบไวใน

พพธภณฑการจ าลอง การหลอใหม การรวบรวมไวใหเปนหมวดหมเปนระเบยบ การแสดงใหเหนวา

เปนสงส าคญโดยการบอกเลาหรอแสดงใหชม ตวอยางเชน การรองเพลงฉอย เพลงอแซว เพลงเรอท

ปจจบนคนรนใหมอาจไมคอยไดเหนกน การอนรกษดวยวธการน ามาแสดงใหชมกน เพอใหเยาวชนคน

รนใหมไดทราบวามประเพณวฒนธรรมสงดๆ เหลาน

5.2 การฟนฟเปนการน ากลบมาใหมใหเจรญงอกงามกวาเดมจากเดมทอาจจะไมมใคร

มองเหนคณคาแลวและอาจไมคอยไดท าแลว หรอไมคอยไดแสดงแลว กน ามาปดฝนใหมแลวมการ

บอกตอเลาเรองราวประชาสมพนธใหคนรบรมากขน เชน การแสดงจ าอวดการแสดงชนดหนงโดยใช

ถอยค าชวนใหตลกขบขน ซงปจจบนหลายคนไมรจก ดงนนตองมการน ากลบมาแสดงใหมเชนใน

รายการคณพระชวย ทางสถานโทรทศนชอง 9 ใหคนไดรจก เพอใหการแสดงชนดนไมสญหายไป

5.3 การถายทอดเปนการสบตอเสมอนเปนสะพานเชอมระหวางสงทก าลงจะหมดไปให

ด ารงคงอยอยางไมขาดชวง เชน การทอผาปจจบนคนรนใหมไมรจกวธการทอผา มแตผเฒาผแกนงทอ

ผากน ดงนนไมอยากใหวธการหายไปกบคนทอ กตองมการฝกคนรนใหมใหมาสานตอโดยคนรนเกา

ถายทอดใหคนรนใหมสบทอดตอไป

5.4 การประยกตเปนการดดแปลงเพอใหเขากบยคสมยหรอการเวลาในชวงนนๆ ซงแต

ละชวงสงทมอยเดมอาจใชไมได อนเนองมาจากสภาพแวดลอมสภาพบรบทจงตองมการปรบเพอให

เหมาะสม เชน การลงแขกเกยวขาว ปจจบนบางพนทอาจใชวธการอยางนไมได เพราะสภาพ

198

เศรษฐกจหรอสภาพพนทเปลยนไป กตองปรบเปลยน เชน ไมมทนาใหท างานกนแลวหรอสภาพ

เศรษฐกจทตางคนตางไดรบหาเงนกนชวยเหลอกนเองกอน ดงนนจงไมมเวลามาชวยเพอนบานเหมอน

สมยกอน กตองเปลยนไปหรอการออกก าลงกาย โดยการใชอปกรณตางๆตองประยกตจะชาหรอ

ออนชอยไมไดจงตองปรบเปนทาทงายๆ รวดเรวเพอใหเขากบวธการออกก าลงกาย

5.5 การสรางใหมเปนการท าใหเกดขน ท าใหมขนจากของเดมไมเคยมมากอนแตดวย

สภาพการเหมาะสม จงเกดสอพนบานชนดใหมขนมา เชน ขาวแคบอาหารพนบานของคนลบแล

จงหวดอตรดตถ สมยกอนวธการตากขาวแคบจะตางกบหญาแฝก แตสภาพสงคมเปลยนไปในอากาศม

มลพษมากขนจะใชหญาแฝกตอไปไมได กตองสรางทตากใหม เชน ใชไนลอนถกเปนตาขายถๆ แทน

และมทกนฝนดวย เปนตน

การจดการความพยายามทจะท าใหสอพนบานด ารงคงอยสบตอไปยงลกหลานเพราะ

ดวยเหตวาสอพนบานเปนสงทมคณคาควรผดงไวอนเนองมาจากดวยบทบาทของสอพนบานเองทม

คณคาคควรแกการคงอยสบไป สอดจทลสมยใหม

สอดจทลสมยใหม (New Digital Media) เขามามบทบาทส าคญอยางยงในการสอสารยค

ปจจบน อยางไรกตามความหมายและค าจ ากดความของค าวาสอใหมยงคงคลมเครอและขาดความ

ชดเจน

การพฒนาดานเทคโนโลยการสอสารมวลชนสงผลใหรปแบบและคณสมบตของสอในยค

ปจจบนมการเปลยนแปลง นบจากการสอสารระหวางบคคล สการสอสารผานสอในแตละยคสมย

อาท สอสงพมพ ภาพยนตร วทยและโทรทศน พฒนาการดานเทคโนโลยสอในยคปจจบนอนเปนผล

จากการเกดขนของอนเทอรเนตและการพฒนาศกยภาพดานการสอสารระบบดจทล สงผลให

ศกยภาพของสอไดรบการพฒนาและปรบเปลยนไปทงในดานรปแบบคณสมบตการท างานคณสมบต

และคณลกษณะของตวสอ

1. ความหมายของสอดจทลสมยใหม

สอ (Media) เปนชองทางการสอสารทน าเสนอเนอหาของสารไมวาจะเปนขาว ขอมล

บนเทงหรอโฆษณาไปสผบรโภค การเปลยนแปลงระบบเทคโนโลย น ามาซงการเปลยนแปลงของ

รปแบบสอทพฒนาใหดขน นบจากสอบคคลทเปลยนแปลงเปน สอสงพมพ และสอสงพมพพฒนาเปน

199

รปแบบอเลกทรอนกส คอ สอวทยและสอโทรทศน ในปจจบนการพฒนาระบบเทคโนโลยไมหยดนง

สออนเทอรเนตพฒนาขนมาเพอการตดตอสอสารเพมขน ดงนนกลาวไดวาการเปลยนแปลงของระบบ

เทคโนโลยสามารถแบงสอออกเปน 2 ประเภท ตามลกษณะของการใชสอเพอการกระจายเสยงวทย

โทรทศน คอ สอแบบดงเดม และสอใหม (พรจต สมบตพานช. 2547: 4)

1) สอดงเดม (Traditional Media) หมายถง สอทผสงสารท าหนาทสงสารไปยงผรบ

สารไดทางเดยวทผรบสารไมสามารถตดตอกลบทางตรงไปยงผสงสารได สามารถแบงยอยไดดงน สอท

ท าหนาทสงสารเพยงอยางเดยว หมายถง สอทท าหนาทสงสารตวหนงสอหรอเสยง หรอภาพ ไปอยาง

เดยว ไดแก หนงสอพมพ สอโทรเลข และสอวทย และสอทท าหนาทสงสารสองอยาง คอ สงทงภาพ

และเสยงพรอมกน ไดแก สอโทรทศน สอภาพยนตร

2) สอใหม (New media) หมายถง สอทเออใหผสงสารและผรบสารท าหนาทสงสาร

และรบสารไดพรอมกนเปนการสอสารสองทาง และสอยงท าหนาทสงสารไดหลายอยางรวมกน คอ

ภาพ เสยง และขอความไปพรอมกน โดยรวมเอาเทคโนโลยของสอดงเดม เขากบความกาวหนาของ

ระบบเทคโนโลยสมพนธ ท าใหสอสามารถสอสารไดสองทางผานทางระบบเครอขายและมศกยภาพ

เปนสอแบบประสม (Multimedia) ปจจบนสอใหมพฒนาขนหลากหลาย ทเปนทรจกและนยมกนมาก

บทบาทของเทคโนโลยการสอสารในปจจบน เชน คอมพวเตอร ดาวเทยมเพอการสอสาร

โครงขายโทรศพท อปกรณภาพและเสยงมผลกระทบตอ "สอแบบดงเดม" (Traditional Media)

ซงไดแก หนงสอพมพ นตยสาร วทยกระจายเสยง วทยโทรทศน ท าใหเกดสงทเรยกวา "การปฏวต

แหงระบบตวเลข" (Digital Revolution) ท าใหขอมลขาวสารไมวาจะอย ในรปลกษณ ใด เชน

ขอความเสยง ภาพเคลอนไหว รปภาพ หรองานกราฟก ไดปรบเปลยนใหเปนภาษาอกชนดหนงเปน

รปแบบเดยวกนทงหมด คอ สามารถอานและสงผานไดอยางรวดเรวดวยเครองคอมพวเตอรแลวยง

สามารถน าเสนอในลกษณะใดกไดตามความตองการใชงานของผใชงาน ความเปลยนแปลงน ถกเรยก

ขานวา "การท าใหเปนระบบตวเลข" หรอ "ดจไทเซชน" (Digitization) ดวยระบบทมการท าใหเปน

ระบบตวเลข เปนปจจยส าคญประการหนงทท าใหเกด "สอใหม" (New Media) ขน เปนสอทม

ลกษณะเกยวของกบระบบตวเลข เครองคอมพวเตอรและระบบการสะทอนกลบ หรอ “อนเตอร แอค

ทฟ” (Interactive) คาดหวงกนวาสอใหม จะสามารถตอบสนองความตองการของ "ผแสวงหาขอมล

ขาวสาร" (Seeker) ไดมประสทธภาพมากกวาสอแบบดงเดม เนองจากสอใหมไมม ขอจ ากด ในดาน

200

เวลา (Time) และเนอท (Space) เหมอนอยางเคยเปนขอจ ากดของสอแบบดงเดมมากอน (สรสทธ

วทยารฐ. ออนไลน. 2560)

Rogers (1995) ไดนยามความหมายของ “สอใหม” วาเปนเทคโนโลยหรอสอทเอออ านวยให

เกดการแลกเปลยนขอมลขาวสารบนฐานของคนจ านวนมากผานระบบการสอสารทมคอมพวเตอรเปน

ศนยกลาง จะเหนไดชดเจนวาจากยคดงเดมมนษยสอสารตวตอตวโดยใชค าพด และการใชสญลกษณ

ตอมาการเปลยนแปลงดานเทคโนโลยสงผลใหเกดการพฒนาการทางการสอสารมากขนท าใหเกดการ

สอสารกนผานสอมวลชน (Mass Media) มากขนจงเกดสอมวลชนขนมาหลายประเภทเชนวทย

กระจายเสยง วทยโทรทศน หนงสอพมพ เปนตน แตสวนใหญแลวในปจจบนการสอสารไดมงเนนแบบ

เฉพาะเจาะจงตวบคคลมากขนแตกมความหลากหลายในเวลาเดยวกนจงสามารถเรยกการสอสาร

รปแบบนวา “สอเครอขายสงคมออนไลน” หรอ “โซเชยลมเดย (Social Media)”

ธดาพร ชนะชย (2550 : 1-3) ไดใหความหมายของ สอใหม (New media) โดยแยก

ออกเปน 3 ประเดนดงตอไปน

1) Digital Media เปนการสอสารไรสายทรวดเรวดวยระบบไฟเบอรออฟตก เชอมตอขอมล

ผานดาวเทยม

2) สอซงเปนสอใหมทนอกเหนอจากสอพนฐานเดมทมอย

3) สอสรางสรรคขนใหมเพอ Support งานบางอยาง โดยเนน Creativity Innovation

ดงนนสามารถสรปไดวา สอใหม หมายถง สอทตอบสนองความตองการสารสนเทศไดตาม

ความตองการ เปดรบสารของผรบสารมากทสด และเกดจากการเปลยนแปลงทางเทคโนโลยจาก

ระบบอนาลอก หรอสอดงเดม มาเปนระบบดจทล ท าหนาทสงสารไดหลายอยางรวมกน

2. สอดจทลสมยใหมกบการสอสารเพอการพฒนาสงคม

ปจจบนการสอสารเพอการพฒนาสงคมและชมชนทองถนเขามามบทบาททส าคญมาก

ตอการพฒนาพนทใหเกดเปนรปธรรม โดยคนในชมชนทองถน ตลอดจนนกพฒนาดานตางๆ ใหความ

ใจตอการสอสารมากขน สงผลใหชองทางการสอสารในยคปจจบนเขามามบทบาทตอการพฒนาสงคม

ชมชนและทองถนมากขนตามไปดวย ทงทเปนการสอสารกนภายในชมชนทองถน และการสอสารกบ

หนวยงานและองคกรภายนอก เพอใหไดรบทราบขอมลขาวสารดานการพฒนามากยงขน โดยเฉพาะ

อยางยง สอสงคมออนไลน (Social Media) ซงเปนสอดจทลสมยใหม ท เปนเครองมอในการ

ปฏบตการทางสงคม (Social Tool) เพอใชสอสารระหวางกนในเครอขายทางสงคม (Social

201

Network) ผานทางเวบไซตและโปรแกรมประยกตบนสอใดๆ ทมการเชอมตอกบอนเทอรเนต โดย

เนนใหผใชทงทเปนผสงสารและผรบสารมสวนรวม (Collaborative) อยางสรางสรรค ในการผลต

เนอหาขนเอง (User-Generate Content: UGC) ในรปของขอมล ภาพ และเสยง โดยผ เขยน

ยกตวอยาง ประเภทของสอทใชเพอการพฒนาสงคม 4 ประเภท ไดแก เวปไซด เวปบลอก เฟสบคส

และไลน โดยมรายละเอยดดงน

2.1 เวปไซด (Web Site) คอ แหลงทเกบรวบรวมขอมลเอกสารและสอประสมตาง ๆ

เชน ภาพ เสยง ขอความ ของแตละองคหรหรอหนวยงานโดยเรยกเอกสารตาง ๆ เหลานวา เวบเพจ

(Web Page) และเรยกเวบหนาแรกของแตละเวบไซตวา โฮมเพจ (Home Page) หรออาจกลาวไดวา

เวบไซตกคอเวบเพจอยางนอยสองหนาทมลงก (Links) ถงกน ตามหลกค าวา เวบไซตจะใชส าหรบผท

มคอมพวเตอรแบบเซรฟเวอรหรอจดทะเบยนเปนของตนเองเรยบรอยแลวเชน www.google.co.th

ซงเปนเวบไซตทใหบรการสบคนขอมลเปนตน

ส าหรบการใชเวบไซดในการสอสารเพอการพฒนาสงคมนน ปจจบนหนวยงาน

องคกรชมชน หรอชมชนทองถน มการใช เวบไซดเพอเปนการสอสารขอมลขาวสารใหกบบคคลทง

ภายในและภายนอกพนท ไมวาจะเปนฐานขอมลการจดการความร หรอการสงเสรมชองทางการตลาด

ในการพฒนาเศรษฐกจของชมชน ตวอยางเชน ชมชนหมบานครวง ต าบลก าโลน อ าเภอลานสกา

จงหวดนครศรธรรมราช ปจจบนถอไดวาเปนชมชนตนแบบในการพฒนาดานเศรษฐกจชมชน โดยใช

หลกการตามแนวคดการทองเทยวโดยชมชน จนกระทงมการพฒนาเวบไซดเพอการสอสารให

บคคลภายนอกไดรบทราบขาวสารและสนคาผลตภณฑของชมชนมากขน ภายใตชอ

http://www.kiriwonggroup.com/ ซงเวบไซดดงกลาวเปนการรวมกลมของคนในชมชนในการ

ด าเนนงานดานการตลาด การประชาสมพนธ ทงในทเปนตวสนคาและทพกในรปแบบ โฮมสเตย

202

ภาพท 7.2 ตวอยางเวบไซดบานครวง ทมา : KiriwongGroup. ออนไลน. 2560

2.2 เวบบลอก Weblogs หรอเรยกส นๆ วา Blogs คอ ส อส วนบ คคลบน

อนเทอรเนตทใชเผยแพรขอมล ขาวสาร ความร ขอคดเหน บนทกสวนตว โดยสามารถแบงปนให

บคคลอนๆ โดยผรบสารสามารถเขาไปอาน หรอแสดงความคดเหนเพมเตมได ซงการแสดงเนอหาของ

บลอกนนจะเรยงล าดบจากเนอหาใหมไปสเนอหาเกา ผเขยนและผอานสามารถคนหาเนอหายอนหลง

เพออานและแกไขเพมเตมไดตลอดเวลา เชน Bloggang, WordPress ,Blogger, Okanation

ในปจจบนมนกเรยน นกศกษา นกวชาการ นกพฒนา ฯลฯ ทนยมใช เวบ

บลอกในการสอสาร ซงเปรยบเสมอนบนทกสวนตวทตองแบงปนขอมลขาวสารใหกบคนในสงคมไดรบ

ทราบ โดยเนอหาทมการน ามาเสนอจะมทงในดานการทองเทยว การเกษตร วชาการ ฯลฯ ทบคคลผ

บนทกใหความสนใจ โดยจะมพนทใหกบผอานไดแสดงความคดเหนไวอยางชดเจนหรอการไดรบ

ขอมลสะทอนกลบ (Feedback) ตวอยางเชน http://oknation.nationtv.tv/blog/ เปนชอง

ทางการสอสารผานสงคมออนไลน ทสวนใหญมนกวชาการเขามาเผยแพรขอมลขาวสารทเปน

ประโยชน ไดแก เรอง เศรษฐกจพอเพยงตามแนววถพทธ ของ Kanokraty ซงเปนวชาการทน า

ผลงานวจยของตนเองมาน าเสนอใหกบผทสนใจน าไปใชประโยชนได

203

ภาพท 7.3 การใชบลอกเผยแพรความรของ kanokraty ทมา : kanokraty. ออนไลน. 2551

2.3 เฟซบก (Facebook)

Facebook คอเวบไซตทใหบรการเครอคายสงคมออนไลน ผาน Internet หรอ

เรยกไดวา เปน Social Network ถกกอตงโดย มารก ซกเคอรเบรก เฟซบกอนญาตใหใครกไดเขา

สมครลงทะเบยนกบเฟซบก และผเปนสามาชกของเฟซบก นนสามารถสรางพนทสวนตว ส าหรบ

แนะน าตวเอง ตดตอสอกบเพอน ทงเเบบ ขอความ ภาพ เสยง และ วดโอ โดยผใชสามารถเลอกทจะ

เปนหรอไมเปนเพอนกบใครกไดในเฟซบก

นอกจากนผใชยงสามารถใชเฟซบก เพอรวมท ากจกรรมกบผใชงานทานอนไดเชน

การเขยนขอความ เลาเรอง ความรสก แสดงความคดเหนเรองทสนใจ โพสตรปภาพ โพสตคลปวดโอ

แชทพดคย เลนเกมทสามารถชวนผใชงานทานอนมาเลนกบเราได รวมไปถงท ากจกรรมอนๆ ผานแอ

พลเคชนเสรม (Applications) ทมอยอยางมากมาย ซงแอพลเคชนดงกลาวไดถกพฒนาเขามาเพมเตม

อยเรอยๆ แอพลเคชนยงแบงออกเปนหลายหมวดหม เชน เพอความบนเทง เกมปลกผกยอดนยม

เปนตน หรอไมวาจะเปนเชงธรกจ แอพลเคชนของ Facebook กมใหใชงานเชนเดยวกน ดวยเหตน

Facebook จงไดรบความนยมไปทวโลก

204

สมาคมโฆษณาดจท ล (ประเทศไทย) Digital Advertising Association

(Thailand) หรอ DAAT รวมกบเวบไซต MarketingOops.com ไดจดท า Infographic แสดงตวเลข

ภาพรวมและพฤตกรรมการใชอนเทอรเนตของคนไทย พบวา ปจจบนประชากรของประเทศไทย

(Thailand Population) มจ านวนทงสน 68.1 ลานคน มผใชงานอนเทอรเนต ( Internet Users)

จ านวน 38 ลานคน คดเปน 56% ของจ านวนประชากรทงหมด และมผใชโซเชยลเนทเวรค (Social

Network Users)มากถง 41 ลานคน คดเปน 60% ส าหรบโซเชยลเนตเวรคทมผใชงานมากทสดของ

ไทยไดแก Facebook 92.1 % ตามดวย LINE 85.1% และ Google+ 67% ตามล าดบ (DATT.

ออนไลน. 2559)

ภาพท 7.4 สถตผใชงานโซเซยลเนตเวรคในป 2016 ทมา : สมาคมโฆษณาดจทล (ประเทศไทย). ออนไลน. 2559.

205

ส าหรบการใชเฟซบก (Facebook) ในการสอสารเพอการพฒนาสงคมนน ถอได

วาเปนชองทางไดรบความนยมจากนกวชาการเปนจ านวน โดยเฉพาะในดานการเรยนการสอน การให

ความรทางการศกษา ตวอยางเชน จากงานวจยของ แอนณา อมจ าลองและวไลวรรณ จงวไลเกษม

(2556 : 76) ศกษาเรอง การใชเฟซบกเปนทางการสอสารการเรยนการสอนทางดานนเทศศาสตร

พบวา ทงผเรยนและผสอนมความพงพอใจตอการใชเฟซบคเปนชองทางการสอสารเพอการเรยนการ

สอน โดยใชเฟซบคเปนชองทางการสอสารใน 3 รปแบบคอ การโพสต (Post) การแบงปน (Share)

และ การแสดงความคดเหน (Comment) การโพสตขอความของผสอนในแตละขอความผสอน

ตองการแจงใหผเรยนไดทราบถงขอก าหนดในการเรยนของแตละรายวชารวมถงเอกสารประกอบการ

เรยน ถอวาเปนประโยชนตอผเรยนอยางยง สวนการแบงปนรปภาพและไฟลวดโอทมเนอหาสมพนธ

กบบทเรยนในแตละหวขอเพอเปนกรณศกษาใหแกผเรยนได และการแสดงความคดเหนระหวาง

ผเรยนและผสอน สวนใหญเปนการถามและตอบค าถามถงปญหาทผเรยนเกดความสงสยเพอใหได

ค าตอบทชดเจน และยงชวยสรางความสมพนธระหวางผเรยนและผสอนไดอยางตอเนอง

ภาพท 7.5 ตวอยางการตงกลมรายวชาของอาจารย ดร. กนกพร ฉมพล ทมา : Facebook. ออนไลน. 2560.

206

2.4 ไลน (Line)

ไลน หมายถง แอปพลเคชนส าหรบการสนทนาบนอปกรณการสอสารรปแบบ

ตางๆ เชน สมารทโฟน คอมพวเตอรและแทบเลต (Tablet) ผใชสามารถสอสารดวยการพมพขอความ

จากอปกรณการสอสารเครองหนงไปส อกเครองหนงไลนไดรบการพฒนาใหมความสามารถ

หลากหลายเพอรองรบการใชงานของผใชหลายๆ ดาน จดเดนทท าใหไลนแตกตางกบแอปพลเคชน

ส าหรบการสนทนารปแบบอนๆ คอ รปแบบของ“สตกเกอร” (Sticker) ทแสดงอารมณและความรสก

ของผใชทหลากหลาย

ไลน ไดรบการพฒนาขนครงแรกเมอป 2554 ณ ประเทศญปน โดยบรษท

NHN Japan ซงเปนบรษทท ให บรการอนเทอรเนต เกม และระบบการสบคนขอมล (Search

Engine) ไดรวมมอกบบรษท Naver Japan Corporation และบรษท livedoor รวมกนพฒนาขน

โดยปรบปรงรปแบบการใชงานทหลากหลายเพอรองรบการใชงานของผใชอยางตอเนอง ค าวา ไลน

เกดขนหลงจากทประเทศญปนเกดแผนดนไหวครงใหญในประเทศ เมอป 2554 มชอวา Tohoku

Earthquake เหตการณดงกลาวนนท าใหระบบการตดตอสอสารของประเทศญปนเปนอมพาต ขาด

การตดตอสอสารภาคพนดน ประชาชนในประเทศตองใชบรการโทรศพทสาธารณะทถกตดตง

โปรแกรมอตโนมตไวใหสามารถใชไดเมอเกดเหตการณภยพบตทไมคาดฝน ประชาชนจ านวนมากตอง

เขาแถวเพอรอรบการบรการ จงเปนทมาของค าวา ไลน ซงแปลวาการเขาแถว

ในการสอสารเพอการพฒนาสงคม การใชโปรแกรมไลน เพอการตดตอสอสารยงคง

ไดรบความนยมอยางแพรหลาย โดยเฉพาะในสงคมเมอง และมการแพรขยายไปยงสงคมชนบทในอนาคต

มากขน ทงนการสอสารทางโปรแกรมไลน สามารถพดคยกนระหวางบคคล 2 คน และทเปนกลมบคคล

เพอใหมการรบทราบขอมลไดอยางทวถง ตลอดจนมการตงเปน Group Line ทสามารถตดตอกนในกลมท

ตองการสอสารกนเฉพาะเรอง ตวอยางเชน มการใชโปรแกรมไลน ในการสอสารระหวางกนของผทท างาน

ดานสภาองคกรชมชนในจงหวดนครราชสมา ชยภม บรรมย และสรนทร มการตงกลมวา “นครชยบรนทร”

เพอสอสารขอมลดานการพฒนาของสภาองคกรชมชนทง 4 จงหวด โดยสมาชกกลมสามารถรบทราบ

ขอมลขาวสารการท างานดานการพฒนาทงในพนทของตนเองและจงหวดในกลมไดอยางรวดเรว

207

ภาพท 7.6 ตวอยางการใช Group Line ในการพฒนาสงคม ทมา : กลมไลน นครชยบรนทร สรป สอทใชในงานพฒนาสงคมในปจจบน นนมหลายชนด หลายประเภท ไดแก สอมวลชน สอ

บคคล สอกจกรรม สอพนบาน และสอใหม/สอดจทลสมยใหม โดยสอแตละประเภทลวนมบทบาทท

ส าคญตองานพฒนาแทบทงสน อาทเชน 1) สอมวลชน คอ สอกลางหรอชองทางการสอสารทท า

หนาทการสงสารไปยงมวลชนหรอผรบสารทมเปนจ านวนมาก ไดแก หนงสอพมพ นตยสาร วทย

โทรทศนและภาพยนตร ซงสอดงกลาวยงคงมบทบาทตอวงการการสอสารตงแตอดตมาจนถงปจจบน

2) สอบคคล จดไดวาเปนสอทมประสทธภาพสงในการสอสารเพอใหเกดการพฒนาสงคมและทองถน

ทจะท าหนาทถายทอดเรองราวตางๆ ของสงคมและชมชนไปสภายนอก และมการรบขอมลขาวสาร

จากภายนอกเขามาสในชมชน โดยเฉพาะอยางยงการสรางความนาเชอถอ โนมนาวจตใจ อาศยการ

208

พด เชน การใหสมภาษณ การประชม การพบปะพดคย การสนทนา การสอน การอภปราย การ

ปาฐกถา ในโอกาส ตางๆ 3) สอกจกรรมทใชในงานพฒนาสงคม นอกจากจะเปนการท าใหเกด

ปฏสมพนธระหวางบคคลในสงคมกบเจาหนาทพฒนาและผน าภายในชมชนแลว ยงชวยกอใหเกด

ความสมพนธอนดและการไดรบการยอมรบแนวความคดหรอกจกรรมการพฒนาไดอก สอกจกรรมถอ

ไดวาเปนสอกลางในการถายทอดเนอหา ขอมลขาวสารตางๆทเกยวของกบการพฒนาสงคมและชมชน

ไปยงบคคลในชมชนไดรบทราบ และน าไปใชประโยชนตอตนเองและสงคม 4) สอพนบาน คอ

วฒนธรรมพนบาน หรอวฒนธรรมชมชน ทรอฟนคณคา ความหมายและบทบาทหนาทเกาคนมาให

ชมชนเลอกปรบประยกตรบใชใหเหมาะกบแตละชมชน เสรมพลงดวยแนวคดการสอสารอนเปนกาว

ยางเชงรกเพอขยายพนทเคยงบาเคยงไหลกบสอสมยใหม และไมปฏเสธสอสมยใหมหากแตหารอย

เชอมประสานใหเกดประโยชน และ 5) สอใหม/สอดจทลสมยใหม ทเปนเครองมอในการปฏบตการ

ทางสงคม (Social Tool) เพอใชสอสารระหวางกนในเครอขายทางสงคม (Social Network) ผาน

ทางเวบไซตและโปรแกรมประยกตบนสอใดๆ ทมการเชอมตอกบอนเทอรเนต โดยเนนใหผใชทงทเปน

ผสงสารและผรบสารมสวนรวม (Collaborative) อยางสรางสรรค ในการผลตเนอหาขนเอง (User-

Generate Content: UGC) ในรปของขอมล ภาพ และเสยง ประเภทของสอทใชเพอการพฒนา

สงคมม 4 ประเภท ไดแก เวปไซด เวปบลอก เฟสบคส และไลน

ค าถามทายบท

1. ประเภทของสอมวลชนมกประเภท อะไรบาง

2. จงอธบายบทบาทของสอมวลชนตอการพฒนาสงคม/ชมชนทองถน พอสงเขป

3. คณลกษณะทส าคญของสอบคคล มอะไรบาง

4. จงอธบายขอดและขอจ ากดของสอบคคล อยางละเอยด

5. จงอธบายคณลกษณะเบองตนของสอกจกรรมคาย

6. ประเภทของกจกรรมคายมกประเภท อะไรบาง พรอมยกตวอยางกจกรรมคายทเคยเขา

รวมมา 1 ตวอยาง

7. สาเหตทส าคญของการเกดสอพนบานมอะไรบาง

209

8. การจดการสอพนบานเพอการพฒนาสงคม/ชมชนทองถนมวธการอะไรบาง

9. จงอธบายความแตกตางระหวางสอดงเดมและสอใหม พรอมยกตวอยางประกอบ

10. จงยกตวอยางสอดจทลสมยใหม ทใชในการสอการเพอการพฒนาสงคมอยาง 1 ประเภท

พรอมอธบายรายละเอยด

เอกสารอางอง

กาญจนา แกวเทพ. (2542). โครงการวจยเพอประมวลองคความร เรอง ระบบการสอสารเพอ

ชมชน. กรงเทพฯ : ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย.

กาญจนา แกวเทพ และคณะ. (2543). สอเพอชมชน : ประมวลองคความร. กรงเทพฯ :

ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย.

กาญจนา แกวเทพ. (2548). สอพนบานเพอการพฒนา. กรงเทพฯ : ซโน ดไซน.

__________________. (2551). การจดการความรเบองตนเรอง “การสอสารชมชน”. พมพครงท 1.

กรงเทพฯ : ภาพพมพ.

______________. (2552). สอเลกๆ ทนาใชในงานพฒนา. กรงเทพฯ : ส านกงานกองทน

สนบสนนการวจย.

เกรยงไกร กาญจนะโภคน. (2549). Event marketing. กรงเทพฯ : BrandAgebooks.

โครงการสอพนบานเพอสขภาวะเยาวชน. (2560). สอพนบาน สรางสรรค สานสข. [ออนไลน].

แหลงทมา : http://www.lc.mahidol.ac.th/Extra/folkmedia/about-folkmedia.htm.

[22 มถนายน 2560].

ธดาพร ชนะชย. (2550). New Media Challenges : Marketing Communication

Through New Media. [ออนไลน]. แหลงทมา

: http://commarts.hcu.ac.th/images/academic_article/nok/new_media_newcha

llenges.pdf.. [30 มถนายน 2560].

เนตรชนก คงทน. (2554). การสอสารเพอการพฒนาทองถน. นครราชสมา : มหาวทยาลยราชภฏ

นครราชสมา.

บญยงค เกศเทศ. (2536 ). วฒนธรรมเผาพนธมนษย. อบลราชธาน : ยงสวสดการพมพ.

ปรมะ สตะเวทน. (2540). หลกนเทศศาสตร. พมพครงท 9. กรงเทพฯ : ภาพพมพ.

210

ปญณตา ชยสนท. (2554). การสอสารเพอการพฒนาทองถน. อตรดตถ : มหาวทยาลยราชภฏ

อตรดตถ.

พจน ใจชาญสขกจ. (2560). สอบคคลกบการสอสารภาพลกษณและการพฒนาองคกร. [ออนไลน].

แหลงทมา : http://www.drphot.com/talk/archives/57. [15 เมษายน 2560].

พรจต สมบตพานช. (2547). โฆษณาในทศวรรษท 2000-2010 : การศกษาถงปจจยดานสอทม

ตอรปแบบโฆษณา. วทยานพนธดษฎบณฑต คณะสารสารศาสตรและสอมวลชน

มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

พรศกด พรหมแกว. (2540). การละเลนพนบาน : บทประมวลเพอเสนอภาพรวม. ในททรรศ

วฒนธรรม. สงขลา : มหาวทยาลยทกษณ.

ภารด สทธฑรย. (2549). การวจยทดลองสรางยทธศาสตรการจดคายวทยานพนธส าหรบ

นกศกษาบณฑตศกษา. กรณศกษานกศกษาเทยบโอนหนวยกต หลกสตรศลปศาสตรมหา

บณฑต สาขาวชายทธศาสตรการพฒนา. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต มหาวทยาลย

ราชภฏเพชรบร.

มลนธอนเทอรเนตรวมพฒนาไทย. (2560). กจกรรมคายเสรมศกยภาพแกนน าเทาทนสอ.

[ออนไลน]. แหลงทมา :

http://www.inetfoundation.or.th/icthappy/index.php?act=sh&l=&Id=NTU.

[22 มถนายน 2560].

ราชบณฑตยสถาน. (2546). พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542. กรงเทพฯ : นาน

มบคสพบลเคชน.

สมาคมโฆษณาดจทล (ประเทศไทย). (2559). สถตผใชงานโซเซยลเนตเวรคในป 2016.

[ออนไลน]. แหลงทมา : http://www.daat.in.th/index.php/daat-internet/.

[2 กรกฏาคม 2560].

สรสทธ วทยารฐ. (2560). พฒนาการสอใหม (New Media) : อทธพลภาษาดจตอลตอรปแบบ

การสอสารของมนษยชาตและผลกระทบตอจรยธรรมสอ. [ออนไลน]. แหลงทมา :

http://utcc2.utcc.ac.th/localuser/amsar/PDF/New%20Media.pdf.

[30 มถนายน 2560].

211

Facebook. (2560). ตวอยางการตงกลมรายวชาของอาจารย ดร. กนกพร ฉมพล.

[ออนไลน]. แหลงทมา : https://www.facebook.com/groups/113357365971975/.

[24 สงหาคม 2560].

Kanokraty. (2551). การใชบลอกเผยแพรความรของ kanokraty. [ออนไลน]. แหลงทมา :

http://oknation.nationtv.tv/blog/kanokraty/2008/02/20/entry-1. [2 กรกฏาคม

2560].

KiriwongGroup. (2560). ตวอยางเวบไซดบานครวง. [ออนไลน]. แหลงทมา :

http://www.kiriwonggroup.com/. [2 กรกฏาคม 2560].