11ปท 6 ฉบบท 1 พ.ศ. 2554

สโขทย: นครรงอรณแหงความสขของชาวไทย โกสนทร ชตามร* (ผแสดงแบบ: วรศรา สวนนนท, จนตนดดา อตถวบลย)

อาณาจกรสโขทย ตงอยบรเวณตอนเหนอของลมแมน�ำเจำพระยำ กรงสโขทยเปนศนยกลำง

อ�ำนำจของชำวสยำม ท�ำใหมอำณำเขตแผกวำงออกไป มควำมเจรญกำวหนำในทกดำน ทงศลปะ

วฒนธรรม และวทยำกำร

กรงสโขทย หมำยถง นครรงอรณแหงความสขของชาวไทย กำรเกดขนของอำณำจกรสโขทย

นบเปนกำรตงถนฐำนของชำวไทยในสวรรณภมทเปนปกแผน และตอเนองกนมำจนถงปจจบน

อำณำจกรแหงนเปนศนยกลำงกำรปกครองศำสนำ เศรษฐกจของไทย ตงแตพทธศตวรรษท 17

เปนตนมำ และในระหวำงพทธศตวรรษท 19 ปฐมกษตรยรำชวงศพระรวง พระนำมวำ พอขนศร

อนทราทตย หรอพอขนบำงกลำงหำว ไดสถำปนำอำณำจกรสโขทยขน ภำยหลงจำกไดขบไลชนชำต

ขอมทเคยมอ�ำนำจ และอทธพลบนแผนดนแหงน

ราชวงศพระรวง แหงรำชอำณำจกรสโขทย มพระมหำกษตรยสบสนตวงศตอเนองรวม

9 พระองค

1. พอขนศรอนทราทตย พระนำมเดม พอขนบำงกลำงหำว ปฐมกษตรยในรำชอำณำจกรสโขทย ครองรำชสมบต

ตงแตปพทธศกรำช 1782 แตไมปรำกฎหลกฐำนวำ พอขนศรอนทรำทตยสนพระชนมหรอสนสด

กำรครองรำชสมบตในปใด

พอขนศรอนทรำทตยเมอครงยงเปนพอขนบำงกลำงหำว ไดรวมกบพอขนผำเมอง

เจำเมองรำดแหงรำชวงศศรนำวน�ำกม ซงเปนรำชวงศกอนรำชวงศพระรวง รวมก�ำลงพลกน

ขบไลขอม โดยพอขนบำงกลำงหำวตเมองศรสชนำลยและเมองบำงขรงได และยกทงสองเมองให

พอขนผำเมอง

สวนพอขนผำเมองตเมองสโขทยได กไดมอบเมองสโขทยใหพอขนบำงกลำงหำว

พรอมพระขรรคไชยศร และพระนำมศรอนทรำบดนทรทรำทตย เวลำนนรำชวงศพระรวงม

อทธพลเขมแขงมำกและไดแผอทธพลกวำงขวำงออกไป มควำมเจรญกำวหนำในทกดำน

ทงศลปวฒนธรรมและวทยำกำร

*อำจำรยผมควำมรควำมสำมำรถพเศษ คณะศลปกรรมศำสตร มหำวทยำลยธรรมศำสตร

12 ปท 6 ฉบบท 1 พ.ศ. 2554

2. พอขนบาลเมอง

3. พอขนรามค�าแหงมหาราช เดมชอพระรำม สโขทยมศกกบขนสำมชน เจำเมองฉอด (อ.แมสอด จ.ตำก ปจจบน)

พระรำมอำย 19 ไดชนชำงกบขนสำมชนไดชยชนะ เสรจศกไดนำมใหมวำ รำมค�ำแหง ทรงเปน

กษตรยนกรบและผประดษฐลำยสอไทย

ในสมยของพระองค เมองสโขทยมควำมเจรญรงเรองมำกทสด เพรำะเนองจำกในขณะนน

บำนเมองทงหลำยตำงกสงบเรยบรอยและมควำมเปนอยอยำงสงบรมเยน ท�ำใหสโขทยแผขยำย

อำณำจกรออกไปอยำงกวำงขวำงมำก คออำณำจกรทำงทศเหนอจรดเขตเมองหลวงพระบำง

อำณำจกรทำงทศใตจรดแหลมมลำย เมองนครศรธรรมรำช เพชรบร รำชบร เปนตน

อำณำจกรทำงดำนทศตะวนออกจรดนครเวยงจนทร เวยงค�ำ สระหลวง และสองแคว สวนทำงทศ

ตะวนตกจรดกรงหงสำวด เมองฉอด ครอบคลมไปถงอำณำจกรรำมญดวย

กรงสโขทยในสมยนน มควำมเจรญรงเรอง บำนเมองสงบรมเยน ดงจะเหนไดจำก

ค�ำกลำวในศลำจำรกวำ

“เมองสโขทยนด ในน�ามปลา ในนามขาว เจาเมองบเอาจกอบในไพรลทาง เพอนจงววไปคา

ขมาไปขาย ใครจกใครคาชางคา ใครจกใครคามาคา ใครจกใครคาเรอนคาทองคา ไพรฟาหนาใส”

4. พระยาเลอไทยเปนพระรำชโอรสพระองคหนงของพอขนรำมค�ำแหงมหำรำช กอนทพระยำเลอไทย

จะไดขนครองรำชยสบตอจำกพระรำชบดำ กไดมพระยำไสสงครำมขนมำครองกรงสโขทย

อยชวงระยะหนง จำกนนในปพทธศกรำช 1866 พระยำเลอไทยซงเปนมหำอปรำชเมองศรสชนำลย

จงไดขนครองกรงสโขทยสบมำ จนกระทงเสดจสวรรคตเมอปพทธศกรำช 1881

5. พระยางวน�าถม

6. พระมหาธรรมราชาท 1 พระยำลไท ซงเปนชวงยคทองของกรงสโขทย ในดำนพทธศำสนำและศลปวฒนธรรม

7. พระมหาธรรมราชาท 2 พระยำลอไท เมอครองกรงสโขทยแลวกเสดจไปประทบอยทเมองพษณโลกแทน ท�ำให

สโขทยเสอมควำมเจรญลงทกขณะ

8. พระมหาธรรมราชาท 3 พระยำไสลอไท รชกำลนไดตกเปนประเทศรำชของอยธยำในชวงป พ.ศ.1921

9. พระมหาธรรมราชาท 4ครนสนรชกำลของพระยำไสลอไทเมอปพทธศกรำช 1962 กรงสโขทยกเกดกำรแยงชง

อ�ำนำจกนขนระหวำงพระยำบำลกบพระยำรำม ซงเปนรำชโอรสทงสองของพระยำไสลอไทนนเอง

13ปท 6 ฉบบท 1 พ.ศ. 2554

จงเปนโอกำสท สมเดจพระอนทราธราชท 1 กษตรยในรชกำลท 6 แหงกรงศรอยธยำ

ไดยกทพขนไปปรำบจลำจลทเมองสโขทย ครนยกทพหลวงขนไปถงเมองพระบำง (เมองนครสวรรค)

พระยำทงสองเกรงพระบรมเดชำนภำพ จงไดลงมำเฝำสมเดจพระอนทรำธรำชท 1 ซงพระองค

ไดทรงไกลเกลยและโปรดเกลำฯ ใหพระยำบำลไปครองเมองพษณโลก ทรงพระนำมวำ

พระเจำสรยวงศบรมปำลมหำธรรมรำชำธรำช เหตกำรณทเมองสโขทยจงสงเรยบรอยลง

ดงนน พระเจำสรยวงศบรมปำลมหำธรรมรำชำธรำช จงนบเปนกษตรยำแหงกรงสโขทย

พระองคสดทำย และเปนกำรสนสดของอำณำจกรสโขทยเมอปพทธศกรำช 1981

รวมเวลำทอาณาจกรสโขทยเจรญรงเรองนบตงแตเรมตน จนกระทงถงกาลลมสลายไปมอายถง

181 ป ทงนนบตงแตปพทธศกรำช 1800 มำจนถงปพทธศกรำช 1981

ศลปกรรมทสรำงขนในอำณำจกรสโขทยอนเปนยคทมควำมอดมสมบรณทงทำงดำนจตใจ

และชวตควำมเปนอย ประชำชนสวนใหญผกพนใกลชดกบพทธศำสนำ จงพบศลปะเนองใน

พทธศำสนำแทบทงสน

สถาปตยกรรมสโขทย เชน โบสถ วหำร และเจดย มรปแบบทมเอกลกษณเฉพำะโดดเดน

โดยเฉพำะอยำงยง เจดยแบบสโขทยแท ซงมยอดเปนพมทรงขำวบณฑหรอรปดอกบวตม เปนเจดย

ทมรปแบบงดงำมยงของสโขทย

วดส�ำคญในรำชอำณำจกรสโขทยมมำกมำยเรยงรำยไปทว แตจะกลำวถงเฉพำะวดทส�ำคญๆ

เชน วดมหาธาต

วดมหำธำตนกเปรยบเหมอนวดหลวง ถำปจจบนกเทำกบวดพระแกว ภำยในวดมหำธำตทอย

ในเขตวงหลวง มพระพทธรปปนปนองคใหญประดษฐำนอยองคหนง

สมยรชกาลท 1 แหงกรงรตนโกสนทรไดทรงพยำยำมจะน�ำพระพทธรปหลำยๆ องคจำกสโขทย

ไปเกบรกษำไวทกรงเทพฯ เพรำะทรงมองกำรณไกลวำกำลขำงหนำ อำจมคนมำขนยำยไปทอนได

พระองคกใหอญเชญพระพทธรปไปยกเวนองคนองคเดยวทหนก ไมสำมำรถยำยไปไดขำงใน

อำจท�ำดวยอฐแลวฉำบปน ลกษณะขององคพระคอหนำรปไข ตำมแบบพระพทธรปสมยสโขทย

พระเกศำจะขดกนหอยกลมใหญกวำของอยธยำ

ในบรเวณวดมหำธำตมเจดยทงองคเลกองคใหญรวม 200 องค อำจจะเปนทเกบอฐของ

พระรำชวงศ สวนเจดยหำยอดเปนทเกบอฐของพญำลไท ภำยในบรเวณวดมหำธำตจะมฐำน พระโลงๆ ขนำดใหญสองฐำน ซงเดมเปนทประดษฐำนพระศรศากยมน ททกวนนอยทวดสทศน ในกรงเทพฯ อญเชญไปในสมยรชกำลท 1

พระอกองคทอญเชญไปอยทวดไตรมตรฯ คอ พระพทธมหาสวรรณปฎมากร หรอ หลวงพอทองค�า ทหนก 5 ตนครง

ภำยในวดมหำธำต มพระพทธรปยน 2 องค องคหนงคอปำงหำมญำต หรอปางหามสมทร ยกหตถทงสองขำง

อกปำงหนง สองหตถจะวำงเรยบเรยกวำ พระอฎฐารส เปนปำงทพระพทธเจำเคำรพ พระมำรดำ คอพระนำงสรมหำมำยำ ทเมอสนพระชนมกขนไปอยบนสวรรค ครนถงวนเพญทำนกลงมำเยยมโลกมนษยหรอเยยมพระพทธเจำ

ทพระพทธเจำไมยกมอเพรำะทำนเปนพระอรหนตส�ำเรจแลวทกอยำง จงเพยงยนตรง ท�ำควำมเคำรพ

14 ปท 6 ฉบบท 1 พ.ศ. 2554

ปจจบนแมจะเหลอแตเพยงซำกอฐและศลำแลง ซงเปนโครงสรำงของสถำปตยกรรม แบบสโขทยกยงปรำกฏควำมงดงำม ท�ำใหเกดควำมหลงใหลในควำมอลงกำรของวดแหงนไดอยำงนำประหลำดใจยง

วดศรชม ศรชม เปนภำษำเขมรแปลวำตนโพธ ในต�ำนำนวำ พระอจนะทวดศรชมเปน พระทพดได ดำนซำยของซมทำงเขำของมณฑปพระอจนะมประตเขำอโมงคขำงในก�ำแพงองคพระ ในอโมงคมภำพเขยนเปนเรองชำดก ปจจบนเหลออยเพยง 52 ภำพ และยงพบหลกศลำจำรก หลกท 2 ทำงไหลขวำขององคพระอจนะดวย

ดำนหลงเกอบถงเศยรของพระอจนะกพบรอยพระพทธบำท ซงปจจบนประดษฐำน อยทพพธภณฑ

ทำงดำนขวำเปนอโมงคใหเดกและผหญงในสโขทยหลบหนขำศก อโมงคทำงขวำมอน

จะไปโผลทอ�ำเภอสวรรคโลกในปจจบนแลวตอเนองไปถงศรสชนำลยได

สวนทำงดำนหลงองคพระอจนะมบนไดลบเปนทำงใหบคคลส�ำคญ เชน พระมหำกษตรย

พระรำชนหลบหนขำศกได ในสมยกอนดำนหลงจะมคลองแมล�ำพนจะมเรอจอดไวตลอดเวลำ

รอรบเจำนำยหรอพระมหำกษตรยทจะหลบหน

พระอจนะ เปนพระพทธรปปนปนปำงมำรวชยขนำดใหญ หนำตกกวำง 11.30 เมตร สง 10 เมตร

มพระพกตรทอมเอบ พระเนตรจองมองลงมำตลอดเวลำ เรยกชอวำ พระอจนะ ซงหมำยถง

พระผไมหวนไหว พระอจนะมอำยกวำ 700 ปแลว สวนพระพกตรกบพระอระเคยพงลงมำ

แตกไดซอมแซมบรณะขนมำใหม เมอ 52 ปทแลว ปจจบนหนำตำรปรำงของทำนยงคงเหมอน

กบในสมยโบรำณ

กล ำวกนว ำควำมศกดสทธของพระอจนะคอ คนททอแทในชวตจะมำขอพรจำก

องคพระอจนะแลวจะสบำยใจ เพรำะทำนไมหวนไหวตอสงทเกดขนตำมนำมของทำน พระอจนะ

นำจะมำจำกค�ำวำ “อจจะ” ทแปลวำไมหวนไหวและหมำยถงภเขำกได

วดศรชมมชอปรำกฏอยในศลำจำรกพอขนรำมค�ำแหงในปพทธศกรำช 1835 กลำวไววำ

“เบองตนนอนเมองสโขทย มตลาดปสาน มพระอจนะ มปราสาท มปาหมากพราว มปาหมากลาง...”

สมยกรงสโขทยนยมสรำงพระพทธรป 4 อรยาบถ คอ นง นอน ยน เดน และสกลชำง

สโขทยไดสรำงสรรค พระพทธรปปางลลา ขนเปนแบบของตนโดยเฉพำะ

กลำวกนวำชำงสรำงตำมคมภรมหำบรษลกษณะ จงเปนประตมำกรรมแบบอดมคต

ทมลกษณะเหนอมนษย มพลงแหงควำมเมตตำและควำมสงบ จงเปนประตมากรรมทถอวางาม

ทสดของศลปะไทย

พระพทธรปลลำศลปะสโขทย องคทถอวำมควำมงำมเปนเลศ ปจจบนอยทระเบยง

พระอโบสถ วดเบญจมบพตร กรงเทพมหำนคร

อำณำจกรสโขทยมประเพณทส�ำคญอยำงหนง คอประเพณลอยกระทง วนลอยกระทง

ในกรงสโขทยโบรำณนน เปนพธใหญและครกครนมำก

ประเพณนจดขนในวนเพญขน 15 ค�ำ เดอน 12 เรยกวำพระราชพธจองเปรยง

โดยประชำชนชำยหญง ตำงตกแตงโคมชกแขวนและลอยกนทวนคร ขำรำชกำรและนำงสนมก�ำนล

ตำงท�ำโคม รอยดวยบปผำชำตเขำประกวดประชนกน

15ปท 6 ฉบบท 1 พ.ศ. 2554

นำงนพมำศ ซงเปนขำพระบำทสมเดจพระรวง จงไดท�ำโคมประกวด โดยไดแตงโคมใหงำม

ประหลำดกวำโคมพระสนมทงปวง โดยประดบเปนรปดอกละมด

พระรำชพธจองเปรยงน ตอมำภำยหลงจงไดเรยกวำ ลอยกระทง ทรงประทป แตชำวบำน

ทวไปเรยกวำ ลอยกระทง

เมอหมดฤดฝนแลว ชำวบำนไดประดษฐประดอยกระทงดวยใบตอง ตกแตงดวยดอกไม

เมอพระอำทตยตกดนผคนกแตงกำยสวยงำมและน�ำกระทงออกไปดวย จดธปเทยนในกระทง

สวำงไสวสวยงำม ลอยไปตำมล�ำน�ำ เพอเปนกำรขอขมำตอพระแมคงคำ

จดประสงคของประเพณลอยกระทงกคอ เปดโอกำสใหประชำชนไดนกถงพระคณของน�ำ

และขออภยพระแมคงคำ ทตนไดใชน�ำมำตลอดในกำรด�ำรงชพ ในชวงนเปนชวงทอดมสมบรณ

หนำขำว หนำปลำ จะเหนผคนสวนใหญพดกนวำในน�ำมปลำ ในนำมขำว ชำวบำนควรจะท�ำบญ

ใหทำน และพกผอนสนกสนำนกนเสยทหนง

สมยสโขทยนเปนสมยทศลปะของไทยมความเจรญอยในขนสง และใหอทธพลตอศลปะไทย

แบบตางๆ อยางมาก

ศลปะอกอยำงหนงทเจรญมำกคอ กำรท�ำเครองถวยชำมดนเผำเคลอบ แบบทเรยกกนวำ

เครองสงคโลก

เครองสงคโลก คอเครองปนดนเผำชนดหนงทท�ำขนในประเทศไทย สวนมำกเปนภำชนะ

เครองใชตำงๆ มทงชนดเนอแกรงไมเคลอบและชนดเคลอบดวยน�ำเคลอบสเขยว สน�ำตำลแก

และสขำวนวล เชอกนวำมกำรผลตเครองสงคโลกดงกลำวกนมำกในอำณำจกรสโขทย รำวปลำย

พทธศตวรรษท 19 ทมแหลงผลตส�ำคญอยทเมองสโขทยและศรสชนำลย

เมอพอขนรำมค�ำแหงมหำรำชแหงอำณำจกรสโขทยเสดจไปเมองจน ไดน�ำชำงจนมำท�ำ

เครองสงคโลกทกรงสโขทย และทรงน�ำวชำกำรปนเครองถวยชำมมำจำกจน และสรำงเตำเผำขน

ทศรสชนำลย กำรท�ำเครองสงคโลกของสโขทยชนดนคงท�ำกนอยำงเปนล�ำเปนสน จนถงขนเปน

อตสำหกรรมดงปรำกฏเตำเผำเปนจ�ำนวนมำกทบรเวณเมองศรสชนำลย ไดพบถวย ชำม และภำชนะ

สงคโลกสงไปขำยยงประเทศใกลเคยง

เครองสงคโลกโดยเฉพำะของสโขทย เปนเครองปนดนเผาของไทยทมคณภาพดทสด

ท�ำดวยเนอดนด น�ำเคลอบทมสสนสวยงำม รปทรงและลวดลำยสวยงำม สมบรณลงตวอยำงยง

กรงสโขทยผลตเครองสงคโลกไดเปนจ�ำนวนมำก จนสงไปขำยยงประเทศตำงๆ เชน ญปน

ฟลลปปนส อนโดจน เปนตน เพรำะไดพบซำกเรอสนคำและภำชนะตำงๆ เปนจ�ำนวนมำกในบรเวณ

อำวไทย

เครองประดบสมยสโขทย สวนใหญในระยะแรกนนมลกษณะและรปแบบคลำยกบศลปะลพบร

แตไดมกำรปรบปรงรปแบบเปนลกษณะของตนดวย มกำรคดประดษฐใหรปแบบใหม ทงจำกท

คดประดษฐขนเอง และไดรบอทธพลจำกรปแบบศลปกรรมภำยนอกทเขำมำใหม เชนอทธพลจำก

ศลปะลงกำ ซงเขำมำพรอมกบกำรรบพระพทธศำสนำลทธลงกำวงศ เปนตนดงนนรปแบบเครองประดบสมยสโขทยจงมลกษณะเปนแบบของตนเอง และเปนแบบอยำง

ของเครองประดบสมยอยธยำในระยะตอมำดวย ในสมยนมกำรใชเครองประดบทงทท�ำดวยทองค�ำ ถม เงน และนยมประดบดวยอญมณ 7 ส มปทมราตและประพาฬรตน เปนตน โดยใชค�ำรวมๆ วำ “แกวมณรตน” และ “เครองถนมพมพำภรณ”

16 ปท 6 ฉบบท 1 พ.ศ. 2554

ถนมพมพาภรณ

ถนม แปลวำเครองประดบ บำงทกเรยกสนม เชน สรอยสนมพมพำภรณ ถนมพมพำภรณ

คอเครองประดบ หรอเครองแตงตวของพระมหำกษตรย พระบรมวงศำนวงศและขนนำงชนสง

ส�ำหรบตกแตงประดบประดำในงำนพระรำชพธส�ำคญตำงๆ ทมควำมแตกตำงกนตำมพระอสรยยศ

และฐำนำนศกด อนจะดไดจำกประเภทของวตถ กำรประดบตกแตงลวดลำยบนวตถ ตลอดจนวสด

ทน�ำมำใช

ศราภรณ

ค�ำวำเครองศรำภรณ ประกอบดวยค�ำวำ เครองศร (อำน ส-ระ) กบอำภรณ ค�ำวำ ศร แปลวำ

ศรษะ อำภรณ แปลวำ เครองประดบ ศรำภรณ แปลวำ เครองประดบศรษะ ใชเปนค�ำรำชำศพท

เรยกสงทพระมหำกษตรยหรอพระรำชวงศทรงใชสวมพระเศยร ซงมลกษณะตำงๆ และมค�ำเรยก

ตำงๆ เชน พระมงกฎ พระชฎา พระมาลา พระเกยว

เครองศรำภรณทส�ำคญแตละองค ยงมชอเรยกเพอบอกลกษณะหรอบอกกำรใช เชน

พระมหำพชยมงกฎ เปนเครองแสดงควำมเปนพระมหำกษตรย สวนพระอนรำชมงกฎ เปนเครองทรง

ของสมเดจพระบรมโอรสำธรำช พระมำลำมหลำยองค มสตำงๆ กน เชน พระมำลำทรงประพำส

พระมำลำเสำสะเทนส�ำหรบพระมหำกษตรย และพระรำชวงศทรงใชตำงกนตำมพระอสรยศกด

เปนตน

การแตงกายสมยสโขทย

กำรแตงกำยเป นส วนหนงของควำมเจรญ ของชนแตละชำต อำณำจกรสโขทย

มควำมรงเรองมำก ดงนน ผคนกยอมมกำรนงหม

ตกแตงรำงกำยดวยผำแพรพรรณงดงำม

มวฒนธรรมกำรแตงกำยเปนของตนเอง

สงส�ำคญทสดส�ำหรบกำรแตงกำย

คอ “ผา” มหลกฐำนทำงโบรำณคดวำใน

ประเทศไทยเปนดนแดนทมมนษยอย เปน

หมนๆ ปแลว และตงแตยคโลหะเปนตนมำ

มนษยร จกกำรทอผำใชเอง และสบทอด

ตอมำตลอดทงสมยทวำรวด ศรวชย ลพบร

และสโขทย

ในสมยสโขทยนน ผำทมคำ คอ ผาไหม

ผาแพร ผาก�ามะหย รองลงมำคอผำททอดวย

ดำยหรอฝำยยอมเปนสตำงๆ หำส ไดแก สด�ำ

สขำว สแดง สเขยว และสเหลอง เรยกวำ

ผำเบญจรงค กำรทอผำนนเกดจำกประสบกำรณ

ทสบทอดกนมำเปนเวลำนำน ดงค�ำกลำวทวำ

“หนาแลง ผหญงทอผา ผชายตเหลก”

17ปท 6 ฉบบท 1 พ.ศ. 2554

ผาทอในประเทศไทย แสดงถง ศลปะภมปญญำของชมชน ซงแบงประเภทของผำทอได

เปนสองประเภท ตำมวตถดบในกำรทอและกรรมวธในกำรทอ คอ

1. ผาทอทแบงตามวตถดบทใช ไดแก ฝำยและไหม

ฝาย เปนพชเศรษฐกจทปลกทวไปในทกภำคของประเทศไทย เปนพชเขตรอน ชอบดน

ปนทรำย และอำกำศโปรง ไมชอบทรม เสนใยของฝำยจะดดควำมชนไดงำย และเมอดดควำมชน

แลวจะระเหยเปนไอ ดงนนเมอสวมใสเสอผำทท�ำดวยผำฝำยจะมควำมรสกเยนสบำย

ไหม เสนใยไหมไดจำกตวไหม ซงสวนใหญนยมเลยงไหมกนในภำคเหนอ ภำคตะวนออก

เฉยงเหนอ และภำคกลำง ตวไหมมลกษณะคลำยหนอน เมอแกตวจะชกใยหมตวของมนเอง

เรยกวำรงไหม รงไหมนจะน�ำมำสำวเปน เสนไหม แลวจงน�ำไปฟอกดวยกำรตมดวยดำงและน�ำมำ

กวกเพอใหได เสนใยไหม หลงจำกนนจงน�ำมำยอมสและน�ำไปทอเปนผนผำตำมทตองกำร เสนไหม

มคณสมบต ลน มน และยดหยนไดด

โดยเฉพำะผำไหมเปนผำพนเมองประเภทหนงทนยมกนมำก เนองจำกเปนผำทมควำม

คงทนอำยกำรใชงำนนำน รวมทงมควำมสวยงำม ควำมแวววำวของเนอผำไหม ผำไหมนอกจำก

จะเปนสนคำส�ำคญแลวยงมบทบำททำงสงคมอกดวย เชน กำรใชผำไหมทตำงชนด และมลวดลำย

ตำงกนจะเปนเครองบงบอกถงสถำนะและสถำนภำพทำงสงคมไดอกดวย ผำไหมทมชอของไทยได

มำจำกภำคเหนอและภำคอสำน เชน ผำไหมจำกหำดเสยว จงหวดสโขทย

2. ผาทอทแบงตามกรรมวธในการทอ ซงมชอเรยกตำงกนออกไปตำมลวดลำยทเกดจำก

กำรทอบนผนผำ เชน

ผามดหม มกรรมวธกำรทอทท�ำใหเกดลวดลำยโดยกำรยอมเสนฝำยใหดำง โดยกำร

ผกมดใหเกดชองวำง กำรทอผำมดหมแตละผน

ตองใชเวลำและควำมประณต โดยจดเรยงเสนไหม

และฝำยใหสม�ำเสมอคงท กรรมวธตองเรยงล�ำดบ

กอนหลงใหถกตอง เพอท�ำใหเกดลวดลำยสวยงำม

ตำมตองกำร

ผาจก กำรทอจกเปนกรรมวธของกำรทอ

และกำรปกผำไปพรอมๆ กน กำรทอลวดลำยใชวธ

กำรเพมดำยเสนพงพเศษเขำเปนชองๆ ไมตดตอกน

ตลอดหนำกวำงของผำ ซงจะท�ำไดโดยใชไมหรอขน

เมน หรอนวมอยกขน เปนกำรทอผสมกำรปกกลำยๆ

ผาขด เปนกำรทอผำดวยกรรมวธเขย

หรอสะกดเสนดำยยนขน แลวสอดเสนพงไปตำม

แนวเสนยนจงหวะกำรสอด เสนดำยพงจะท�ำใหเกด

ลวดลำยรปแบบตำงๆ

ผาแพรวา เปนผำทอมอดวยกรรมวธ

ทอผำใหเกดลวดลำย ลกษณะผสมกนระหวำง

ลำยขดกบลำยจก ผำแพรวำตองมหลำยๆ ลำยอยใน

ผนเดยวกน

18 ปท 6 ฉบบท 1 พ.ศ. 2554

ผายกดอก มกรรมวธกำรทอใหเกดลวดลำยในกำรยกตะกรอแยกดำยเสนยน แตไมไดเพม

เสนดำยยนหรอเสนพงพเศษเขำไปในผนผำ แตในบำงครงจะยกดอกดวยกำรเพมเสนพ ง

จ�ำนวนสองเสนหรอมำกกวำนนเขำไป

ลกษณะผำไทยแตละประเภท

ผากรองทอง เปนผำทถกดวยแลงเงนหรอแลงทอง ถกใหเปนลวดลำยตอกนเปนผน

สวนมำกน�ำมำท�ำเปนผำสไบ ใชหมทบลงบนผำแถบและผำสไบอกทหนง มกใชแตเฉพำะ

เจำนำยผหญงชนสง มขนำดกวำงยำวเทำกบผำสไบ ชำยผำดำนกวำงปลอยเปนชำยครย

เมอตองกำรใหผำกรองทองมควำมงดงำมเพมมำกขน นยมน�ำปกแมลงทบมำตดเปน

ชนเลกๆ เหมอนรปใบไม และปกลงไปผนผำกรองทอง ในต�ำแหนงทคดวำจะสมมตเปนลำยใบไม

ผาเกยว ผำคำดเอว มทงผำลำยพมพ ผำไหม ฯลฯ

ผาขาวมา เดมเรยก ผำก�ำมำ เปนผำประจ�ำตวของผชำย ใชเปนผำนง ผำเชดตว

ผำเคยนพง และผำพำดไหล เปนผำฝำยผนยำวทอเปนลำยตำตำรำง

ผาเขยนทอง ผำพมพลำยอยำงด เนนลวดลำย เพมควำมสวยงำมดวย กำรเขยนเสน

ทองตำมขอบลำย ผำนเกดขนครงแรกสมยรชกำลท 1 และใชไดเฉพำะพระมหำกษตรยลงมำถงชน

พระองคเจำโดยก�ำเนดเทำนน

ผาปกไหม เปนผำทใชกนในบรรดำเจำนำยชนสง มทงผำนง ผำหม ซงใชหมทบสไบ

ผำปลำดและผำหอเครองทรง สวนมำกใชผำไหมพนเนอดปกลวดลำยดวยไหมสตำงๆ ทงผน

กำรปกไหมนถำใชไหมสทองมำกกเรยกวำ ผำปกไหมทอง

ผาปม (มดหม) ผำปม หรอปจจบนทรำบกนในชอมดหม ในประเทศไทยมผลตมำกทง

ผำไหมและผำฝำย โดยเฉพำะในภำคตะวนออกเฉยงเหนอสวนลำงแทบทกจงหวด

ผาเปลอกไม เปนผำททอจำกใยทท�ำจำกเปลอก

ไม ซงมมำตงแตสมยกอนประวตศำสตรและเขำใจวำคงจะ

ทอใหเรอยมำจนครงรชกำลท 1 แหงกรงรตนโกสนทร

สวนมำกพวกนกพรตใชนงหมคลำยกบผำคำกรอง

ผายก ไทยเรำผลตผำยกไดดทงยกไหมและ

ยกดน ปรำกฏทงในภำคเหนอ เชน เชยงใหม ล�ำพน

และในภำคใตเชนทนครศรธรรมรำช และทพมเรยง อ�ำเภอ

ไชยำ จงหวดสรำษฎรธำน ค�ำวำยก มำจำกกำรเรยก

กระบวนกำรทอ เวลำทอเสนดำยหรอไหมทเชดขนเรยกวำ

เสนยก เสนดำยหรอไหมทจมลงเรยกวำ เสนขม แลวพง

กระสวยไปในระหวำงกลำง ถำจะใหเปนลำย เลอกยกเสน

ขมขนบำงเสน กเกดลำยยกขน จงเรยกวำผำยก

ผาลาย ถำหมำยถง ผำทมลวดลำยแลว กลำววำ

เดมมกระบวนกำรทอย 4 วธคอ ลำยปก ลำยปม ลำยยก

และลำยพมพ

19ปท 6 ฉบบท 1 พ.ศ. 2554

ผาสมปก ผำนงพระรำชทำนใหขนนำงตำมต�ำแหนง ใชเปนเครองแบบมำกอนสมย

พระบำทสมเดจพระจลจอมเกลำเจำอยหว รชกำลท 5 จะใชเฉพำะในเวลำ เขำเฝำหรอในพระรำชพธ

เปนผำทอดวยไหมเพลำะกลำงผนผำเปนสและลำยตำงๆ สมปกมหลำยชนด ไดแก “สมปกปม”

ถอวำเปนชนดดทสด “สมปกลองจวน” เปนสมปกททอเปนรอยยำว เปนสมปกชนทองพนมเชงลำย

นอกจำกนม “สมปกลำย” และ “สมปกรว” ซงเปนผำสำมญทพวกเจำกรมปลดกรมนงเทำนนมใช

เปนของพวกขนนำงชนผใหญ

การแตงกายในสมยสโขทยการแตงกายของผหญง: ทรงผม

จำกกำรศกษำรปแบบงำนประตมำกรรมของสมยสโขทย พบวำ ผหญงสมยสโขทยท�ำทรงผม

หลำยแบบคอ ไวผมยำวเกลำเปนมวยอยกลำงศรษะ มพวงดอกไมหรอพวงมำลยสวมรอบมวย

แบบหนง หรอไวผมแสกกลำงรวบผมไวททำยทอย มเกยวหรอหวงกลมคลองตรงทรวบ แบบหนง

หรอเกลำเปนมวยไวกลำงหลงศรษะเหนอทำยทอยขนมำ ถำเปนสตรสงศกดอำจประดบศรษะดวย

ลอมพอก กรอบพกตรหรอมงกฏ และกำรไวผมนจำกหนงสอไตรภมพระรวง และจำกหนงสอเรอง

นำงนพมำศ จงเปนอนวำผหญงสโขทยไวผมยำวประบำดวยเชนกน สวนทไวผมยำวเกลำมวยแลว

นยมตกแตงดวยชองผม และเสยบแซมดวยชอดอกไมทเรยกวำผกำมำศผกำเกสร

เครองนงหม

เสอผำเครองนงหมของผหญงสมยสโขทย พบวำนงผำซนหรอผำถงยำวกรอมถงขอเทำ

ผำนงทอจำกทงฝำย ไหม มลวดลำยดอกสตำงๆ เชน ด�ำ แดง ขำว เหลอง และเขยว ผำทใช

มหลำยชนดเปนตนวำ สพรรณพสตร ลจตพสตร จนะกะพสตร ตะเลงพสตร เทวคร ผำรตคร และเจตคร ซงไมอำจทรำบไดวำลกษณะของผำแตละชนดนนเปนแบบใด แตนำจะเปนผำท ทอเอง และยอมสตำงๆ เปนสวนใหญ และม บำงชนดทน�ำมำจำกตำงประเทศ เชน จำกอนเดย และจน กำรน งผ ำ ซนนนต� ำจำกเอวลงมำ เลกน อย ประดบด วยผ ำมรอยจบคลมห อยปลอยชำยลงมำสองชำย ปดทบหวเขมขดท สวยงำมไว ส�ำหรบสตรทสงศกด เขมขดนมก นยมท�ำเป นลำยประจ�ำยำมมพวงอบะห อย เปนแนว แตถำเปนสำมญชนมทงใชเขมขด และใชชำยผำ ตรงเอวผกมดกนเอง เปนแบบเหนบชำยพก สตรสำมญทแตงงำนแลวมกไมสวมเสอแตมผำพนรดอก สตรชนสงและสตรทยงไมแตงงำนจะสวมเสอรดรป แขนทรงกระบอกและหมผำสไบ เมอไปงำนบญหรองำนพธ หลกฐำนกำรใชเสอนมำปรำกฏในหนงสอไตรภมพระรวง นอกจำกนยงทรำบวำมกำรแตงตวหลำยแบบดวยเหมอนกนจำกหนงสอนำงนพมำศ

20 ปท 6 ฉบบท 1 พ.ศ. 2554

การแตงกายของบรษ

ทรงผม ผชำยสมยสโขทย ถำเปนพระมหำกษตรยหรอเจำนำย จะไวผมยำวมนมวยไวกลำง

ศรษะ มปนปกหรอใชผำพนหรอโพกหรอประดบศรษะดวยมงกฎ ทมยอดแหลมหรอกรอบพกตร

หรอท�ำผมแสกกลำงรวบผมไวตรงทำยทอย มหวงหรอเกยวคลอง ส�ำหรบผชำยสำมญชน ทรงผม

มกไวผมยำวแสกรวบไวททำยทอย มหวงกลมๆ คลองตรงทรวบหรอไมกไวผมสน หรอเกลำผม

เปนมวยเหนอศรษะ มผำพนโพก ส�ำหรบพรำหมณหรอนกบวชปกตจะเกลำมวย ถำเปนเชอสำย

ตระกลพรำหมณจะมดอกไมทอง สนอบเกลำ จฑำทอง ประวตรทอง ธร�ำทองเพมขน และเมอจะ

ท�ำพธอนเปนมงคลจะแตงผมดวยกำรใชใบชงแสง แซมชอง ผมทดใบพฤกษเวฬ หำกประกอบพธ

พรณศำสตรจะสยำยมวยผมเพออำนโองกำร ถำเปนทหำรจะสวมหมวกทรงกลม ดำนหลงหมวก

มชำยผำจำกตวหมวกหอยยำวลงไปถงตนคอ ซงเรยกวำ หมวกทรงประพำส มหมวกอกแบบหนง

คอ หมวกชโบ ทมรปรำงคลำยฝำช เรยบอกอยำงหนงวำ “กบ”

สวนเดกนนสำมำรถศกษำจำกตกตำสงคมโลก พบวำมกำรไวผมจกมปนปกหรอผำพน

เดกเลกๆ โดยทวไปคงไมสวมอะไรเลยแตในงำนประเพณหรอฤดหนำวจะนงหมคลำยผใหญ แตเดกโต

มกำรแตงกำย เดกชำยกคงจะนงโจงกระเบนหรอกำงเกง

เครองนงหม

ผชำยสโขทยสวมเสอและมผำคลองไหล เสอเปนเสอแขนยำวผำอก ผชำยชนสงมผำพำดไหล

สวนผำโพกศรษะนน กมกลำวไววำผำทรงและผำโพก กอนจะใสมกนยมอบดวยของหอมเชน

อบดวยอำยธป ผำโพกนคงเปนผำโพกศรษะนนเอง สวนเสอกเปนเสอแขนสน คอสเหลยม

เรยกวำเสอยนตหรอไมกเปนเสอชนดสวมหว เขำใจวำพวกทหำรกมเครองแตงกำยแบงหมเหลำ

ดวยเหมอนกน โดยใสเสอและหมวกสตำงๆ

ส�ำหรบผำนงนน ท�ำจำกผำฝำยหรอผำไหมเหมอนของสตร ถำเปนพระเจำแผนดนหรอ

พวกเจำนำยทรงผำโจงกระเบนทบสนบเพลำ ทงบนพระองคหรอเอวมผำจบประดบทบหอยลงมำ

สองชำยแลวคำดทบดวยป นเหนงหรอ

เขมขดเสนใหญสวยงำมแบบหนง อกแบบ

หนงนน ทรงสวมสนบเพลำขำยำวหรอ

ขำสนเหนอเขำมผำคำด สวนผำพนไหลนน

เวลำจะใชจะใชชำยผำทงสองชำยพำดไป

ดำนหลงของไหลแตละขำง ดำนหนำจง

เหนผำเปนรปโคง หรอไมกพำดไวทไหล

ขำงเดยว ผำหอยนมหลำยสดงทกลำวมำแลว

ถำเปนสำมญชนและพรำหมณจะนงผำโจง

กระเบนสนเหนอเขำมผำคำดเอว

กรงสโขทย นำมนเปนอมตะทอยใน

ควำมทรงจ�ำของชนชำวไทยมำตงแตอดต

จวบจนปจจบนตลอดระยะเวลำเกอบ

21ปท 6 ฉบบท 1 พ.ศ. 2554

สองรอยปแหงรำชธำนอนยงใหญ บรรพบรษเมองสโขทยไดพฒนำและสรำงศลปวฒนธรรม

เศรษฐกจ และสงคม จนกลำยเปน มหานครทมความสงางามหาทเปรยบมได ดงปรำกฏเปนมรดก

ทำงวฒนธรรมใหกบชำวไทยและชำวโลก ทงมวลไดประจกษแกสำยตำตนเอง ดงทเหนและเปน

อยในปจจบน

บรรณานกรม

ศลปำกร. กรม. (2531). ท�าเนยบโบราณสถาน. อทยำนประวตศำสตรสโขทย. สำรคดฉบบพเศษ. มรดกโลกในเมองไทย.

น. ณปำกน�ำ. (2522). ศลปกบโบราณคดในสยาม. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร.จรพนธ สมประสงค. (2532). ศลปะประจ�าชาต ศป. 231. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร .ธดำ ชมพนช. (2526). ความเขาใจศลปะ. กรงเทพฯ: กรงสยำมกำรพมพ.วบลย ลสวรรณ. (2531). ผาไทย. กรงเทพฯ: โรงพมพครสภำ. วฒนธรรม. กอง. (2514). เครองเงนเครองทอง ม.ป.ท. อภย นำคคง. (2535). ความรเบองตนวชาประวตศาสตรศลปะ. พมพครงท 7. กรงเทพฯ:

ท. วฒนำกำรพมพ, สนต เลกสขม. (2540). ศลปะสโขทย. กรงเทพฯ: เมองโบรำณ.สจรต บวพมพ. (2538). มรดกไทย. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร. ศลป พระศร. (2550). ประวตศาสตรและแบบอยางศลปะ ส�ำนกพมพมหำวทยำลยศลปำกร.

22 ปท 6 ฉบบท 1 พ.ศ. 2554