a literatura no sÉculo xix. … · mántica do patriótico, así como as reclamacións de...
TRANSCRIPT
A LITERATURA NO SEacuteCULO XIX
PRERREXURDIMENTO E
REXURDIMENTO
O SEacuteCULO
XIX
No seacuteculo XIX desenvoacutelvese un movemento
de recuperacioacuten da lingua da literatura e da
cultura galegas que permite a consolidacioacuten
dun sistema literario galego autoacutenomo
Resulta admirable o labor dos nosos
escritores e escritoras do Rexurdimento
que comezan a utilizar como lingua literaria
un idioma desprezado pola cultura oficial e
relegado a lingua rural e familiar
A utilizacioacuten do galego eacute reflexo dunha
actitude de compromiso o que explica a
abundante temaacutetica comprometida da
literatura galega contemporaacutenea No seacuteculo
XIX a literatura galega corre paralela aacute orixe
e ao desenvol-vemento da ideoloxiacutea
galeguista provincialista para os
precursores rexionalista para os autores do
Rexurdimento pleno maacuteis tarde nacionalista
do grupo Noacutes
A GALICIA DO SEacuteCULO XIX
Na Galicia do XIX o 80 da poboacioacuten era esencialmente
rural Os campesintildeos non eran donos das terras que
traballaban e estaban suxeitos a impostos coma os foros
laudemio rateos apeos deacutecimos para a Igrexa e trabucos
para o Estado En Galicia a estrutura feudal do Antigo
Reacutexime mantiacutevose inalterada allea aacute industrializacioacuten A
producioacuten agraria era destinada ao autoabastecemento dos
labregos e aacute vida disipada dos sentildeores da terra As viacuteas de
comunicacioacuten estaban desfasadas e o ferrocarril tardariacutea en
chegar A terceira parte da poboacioacuten galega emprendeu o
eacutexodo cara a Ameacuterica
O Caciquismo sistema corrupto que dominaba a poliacutetica do s
XIX ( fraudes electorais compra de votos etc)
O ROMANTICISMO
bullAnsias de liberdade e defensa
do individualismo
bull As nacionalidades europeas
(as modernas nacioacutens-estado)
xorden desta defensa ro-
maacutentica do patrioacutetico asiacute como
as reclamacioacutens de indepen-
dencia dos paiacuteses colonizados
bullOrixe alemaacute estendido a Fran-
cia Gran Bretantildea e resto de Eu-
ropa e aos EEUU na primeira
metade do seacutec XIX
bullMovemento do gusto burgueacutes
pola suacutea defensa do individuo e
a suacutea exaltacioacuten do sentimento
fronte aacute razoacuten
Da Revolucioacuten Francesa naceu a Declaracioacuten dos De-
reitos do Home e do Cidadaacuten (1789) dela o Dereito a
Autodeterminacioacuten dos Pobos e a moderna Declaracioacuten
Universal dos Dereitos Humanos (1948) Sen elas e sen a
defensa da cultura tradicional do folclore das lendas e
mitos de cada pobo do pasado lendariohellip abrazados polo
Romanticismo non se teriacutean producido as revolucioacutens
romaacutenticas do XIX nin teriacutea eclosionado o Galeguismo
nin o inicio do rexurdir cultural de Galiza coa poesiacutea
romaacutentica prerrosaliaacute Poreacuten o Rexurdimento pleno non
estaacute baixo o signo do Romanticismo senoacuten do Realismo
O GALEGUISMO
O nacemento da conciencia
reivindicativa xorde do panorama
desolador no que se atopaba a Galiza
decimonoacutenica
bullAtraso econoacutemico
bullInhumana situacioacuten do labrego
bullEmigracioacuten como uacutenica alternativa
bullEscaseza de viacuteas de comunicacioacuten
bullCaciquismo
bullIllamento fiacutesico poliacutetico econoacutemico
social e cultural
A lingua seraacute a bandeira
destas reivindicacioacutens
como vehiacuteculo das mesmas
e como causa reivindicada
Os sucesos de 1846 vistos por Xaquiacuten Mariacuten
O GALEGUISMO
O Galeguismo eacute o
movemento ideoloacutexico
no que callaraacute esa
conciencia reivindicativa
nacida no seo dunha
sociedade farta de vivir
na marxinacioacuten Traacutetase
dun movemento social
poliacutetico e cultural que
pretende que Galiza e o
pobo galego recuperen
a suacutea identidade e fagan
patente a suacutea
personalidade A linguaOs sucesos de 1846 vistos por Xaquiacuten Mariacuten
O GALEGUISMO O Provincialismo (1846)
bullEn 1846 o comandante Soliacutes levaacutentase
contra o ministro Narvaacuteez e as suacuteas
medidas econoacutemicas O levantamento
triunfa en Galiza ao uniacuterense xentes de
toda condicioacuten estudantes e intelectuais
como Antoliacuten Faraldo que reivindica
Galicia como unidade poliacutetica por riba
da divisioacuten en catro provincias
Acababa de nacer o Galeguismo co nome
de Provincialismo
bullO movemento foi sufocado Soliacutes tivo que retirarse na Batalla de Cacheiras e loitar
polas ruacuteas de Compostela Apresado el e once dos seus homes son fusilados en
Carral sen xuiacutezo o 26 de Abril de 1846 Dez anos despois seriacutean nomedos
ldquobenemeacuteritos da patriardquo e en 1904 novos galeguistas erixiraacuten un monumento aos
Maacutertires pola LiberdadeSon os chamados Maacutertires de Carral
LABOR CULTURAL DOS PROVINCIALISTAS
1 Defensa da cultura e da lingua de Galicia
2 Creacioacuten de sociedades culturais (Academia Literaria e Artiacutestica de
Santiago 1840)
3 Difusioacuten da prensa interesada no rexurdir de Galicia ( El Idoacutelatra de
Galicia La Aurora de Galicia FARO DE VIGO)
4 Creacioacuten das bases do estudo da Historia de Galicia atribuiacutendolle
unha personalidade propia (Verea Aguiar Benito Viceto)
5 Publiacutecanse as primeiras gramaacuteticas (Francisco Miraacutes Saco e Arce)e
os os primeiros dicionarios (Fco Xavier Rodriacuteguez Xoaacuten Cuveiro
Pintildeol Marcial Valladares)
6 Desenvolvemento dunha producioacuten musical para difundir as
composicioacutens poeacuteticas galegas ( Pascual Veiga )
7 Creacioacuten literaria en galego
O GALEGUISMO O Provincialismo
8 O Banquete de Conxo 1856 (dez anos despois de Carralhellip)
foi un xantar simboacutelico onde os intelectuais galeguistas serviron
na comida aacute clase traballadora Un dos protagonistas foi
Pondal quen pronunciou o discurso siacutembolo do movemento Reivindicaban a precaria situacioacuten de Galicia
O GALEGUISMO O Rexionalismo (1886)
bullTras o esmorecemento da primeira xeracioacuten de galeguistas
o Galeguismo pasou por unha segunda etapa carente de
repercusioacutens socioculturais o Federalismo Pronto deu paso
ao REXIONALISMO que se baseaba en
bullConcibe Galicia como unha rexioacuten
coas suacuteas peculiaridades culturais
bullReclamaba maior descentralizacioacuten
administrativa e autonomiacutea poliacutetica
bullDividiuse en dous sectores o
tradicionalista liderado por Alfredo
Brantildeas e o liberal-progresista
liderado por Manuel Murguiacutea
bullNa uacuteltima deacutecada do seacutec XIX entrou en crise Recuperouse nos inicios do seacutec XX
e esmoreceu entre os movementos agraristas ateacute dar paso en 1916 co nacemento
das Irmandades da Fala aacute terceira etapa do Galeguismo o nacionalismo
A literatura do Prerrexurdimento
PRERREXURDIMENTOA nosa literatura volveu nacer con
duacuteas caracteriacutesticas que a condi-
cionaron desde o comezo
1 A carencia de tradicioacuten literaria
escrita os nosos escritores deci-
monoacutenicos descontildeeciacutean o lega-
do medieval
2 A significacioacuten ideoloacutexica traacute-
tase dunha literatura de resisten-
cia
Ademais os primeiros textos do XIX
volven estar fortemente condiciona-
dos polas circunstancias histoacutericas
A pegada napoleoacutenica ao peacute do Ulla
Fusilamentos do 2 de Maio Goya
A Literatura do Prerrexurdimento
LITERATURA DE
CIRCUNSTANCIAS
PRERREXURDIMENTO
bullESCRITOS CONTRA A INVASIOacuteN
FRANCESA A guerra da independencia
provocou a aparicioacuten de textos propa-
gandiacutesticos antifranceses escritos en
galego para facilitar a suacutea comprensioacuten
bullESCRITOS DE PROPAGANDA
IDEOLOacuteXICA Na pugna entre absolu-
tistas e liberais estes uacuteltimos serviacuteron-
se de escritos en galego para difundir
as suacuteas ideas e combater a ignorancia
do pobo
bullUn labrador que foi sarxento
aos soldados do novo
alistamento Anoacutenimo 1808
bullProezas de Galicia X Fdez de
Neira 1810
bullOs rogos dun gallego
establecido en Londres M
Pardo de Andrade 1813
bullO tiacuteo Farruco P Boado
Saacutenchez 1823
bullTertulia de Picantildeos 1836
bullAS PANXOLINtildeAS DE NADAL Nas
catedrais de Santiago e Mondontildeedo
continuouse con esta tradicioacuten ateacute os
primeiros anos do seacutec XX
bullNICOMEDES PASTOR DIacuteAZ Foi o
primeiro escritor en usar o galego na
poesiacutea moderna con finalidade esteacutetica
e intencioacuten artiacutestica Foi un recontildeecido
poeta romaacutentico en espantildeol
En galego adianta os tres temas
fundamentais do seacutec XIX
bullA paisaxe
bullOs personaxes populares
bullA saudade da Terra
A Literatura do Prerrexurdimento
PRIMEIROS TEXTOS DE
VALOR LITERARIO
bullAlborada
bullANTONIO BENITO FANDINtildeO As
suacuteas ideas liberais levaacuterono ao
caacutercere mais iso non o fixo calar e
escribiu poemas satiacutericos e populares
Na suacutea obra fundamental escrita no
caacutercere de Santiago en 1812 creou aacute
Celestina galega A casamenteira
bullA casamenteira
bullEacutegloga de Belmiro e Benigno
A Literatura do Prerrexurdimento
XOAacuteN MANUEL
PINTOS
(1811-1876)
A GAITA GALLEGA (1853)
A OBRA
bullMestura de prosa verso diaacutelogos vocabularioshellip
bullEscrita en galego latiacuten e espantildeol
bullFuncioacuten didaacutectica e finalidade ideoloacutexica
bullDefensa da lingua e criacutetica aacute castelanizacioacuten
bullNecesidade dunha norma culta e denuncia da
diglosia
bullEstrutura dialogada entre o gaiteiro (galego alterego
do autor) e o tamborileiro (castelaacuten que viaxa a Galiza
porque soubo que esta acolle e trata mellor aos
estranxeiros que aos propios fillos)
Xoaacuten Manuel Pintos vinculado aacute xurisprudencia por
estudos e profesioacuten practicou o xornalismo e mostrou
fonda preocupacioacuten polo idioma galego A obra pola que
figura nun lugar destacado da nosa Historia literaria
levaba o longo tiacutetulo de A gaita gallega tocada po lo
gaiteiro ou sea Carta de Cristus para ir deprendendo
a ler escribir e falar ben a lengua gallega e aiacutenda
maacuteis
A Literatura do Prerrexurdimento
O REXURDIMENTO
OS PRECURSORES
(1833-1863)
FRANCISCO ANtildeOacuteN
A GALICIA(Xogos florais1861)
Francisco Antildeoacuten entrou de cheo no Provincialis-
mo ao participar na revolucioacuten galega de 1846
polo que tivo que exiliarse a Portugal A suacutea obra
poeacutetica eacute variada e dispersa recompilada despois
da suacutea morte O seu poema A Galicia resultou
gantildeador no ceacutelebre certame dos Xogos Florais da
Coruntildea en 1861 preludio do inicio do Rexurdi-
mento pleno
A OBRA
bullEscribiu en galego castelaacuten e portugueacutes
bullCompoacuten poesiacuteas de circunstancias humoriacutes-
ticas e satiacutericas Pero tameacuten costumistas Os
maacuteis importantes son os destinados a Galiza
bullA denuncia da situacioacuten de Galiza
bullOs recordos da infancia
bullA vivencia da paisaxe
bullA esperanza no progreso do futuro
O REXURDIMENTOO REXURDIMENTO
PLENO
(1863-1888)
Rosaliacutea de Castro
Eduardo Pondal
Curros Enriacutequez
O REXURDIMENTO
MARCIAL
VALLADARES
(1821-1903)
MAXINA OU A FILLA ESPUacuteREA
(1880)
Marcial Valladares publica Majina ou a filla espuacute-
rea por entregas na revista La Ilustracioacuten Gallega
y Asturiana que dirixiacutea Manuel Murguiacutea Eacute a
primeira novela publicada en galego en 1880
A OBRA
bull Realista costumista con fondo ro-
maacutentico folletinesco elementos
moralizanteshellip
bullAmbientacioacuten variada rural e
urbana mundo galego e foraacuteneo
(Madrid)
bullLingua galega para as clases
populares e castelaacuten para a
aristocracia
bullRiqueza leacutexica e fraseoloacutexica da
eacutepoca con variados rexistros
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA N
OV
EL
A
O REXURDIMENTO
ANTONIO LOacutePEZ
FERREIRO
(1837-1910)
A TECEDEIRA DE BONAVAL (1894)
Antonio Loacutepez Ferreiro foi un coacuteengo compostelaacuten
grande estudoso da Historia de Galiza e o novelista
maacuteis destacado do seacutec XIX A suacuteas novelas retratan
eacutepocas histoacutericas do pasado galego
bullA tecedeira de Bonaval (1894) ambientada
no seacutec XVI
bullO castelo de Pambre (1894) ceacutentrase nas
consecuencias da guerra sucesoria que
cambiou o curso da nosa Historia no seacutec XIV
bullO nintildeo de pombas (1905) recrea a eacutepoca do
arcebispo Xelmiacuterez no seacutec XII
A OBRA
bullNarrativa histoacuterica de tradicioacuten romaacutentica
bullNumerosas descricioacutens
bullAbundantes datos histoacutericos (fragmentos de
documentos medievais)
bullGalego arcaico
bullIdeoloxiacutea tradicionalista e catoacutelica
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA N
OV
EL
A
O REXURDIMENTOP
RO
SA L
ITE
RA
RIA
RE
LA
TO
X
OR
NA
LISM
O
LAMAS CARVAJAL
(1849-1906)
GALLEGADA (1887)
O TIacuteO MARCOS DA PORTELA (1876-1889)
O CATECISMO DO LABREGO (1889)
Valentiacuten Lamas Carvajal foi o pai de tres grandes
creacioacutens decimonoacutenicas o relato galego (Galle-
gada 1887) a prensa galega (O Tiacuteo Marcos da
Portela1876-1889) e a subversioacuten con fins didaacutec-
ticos dun texto relixioso (O Catecismo do labrego
1889)
A OBRA
bullO uacutenico texto contildeecido e memorizado polo
pobo era o catecismo do Padre Astete Lamas
adapta a estrutura para denunciar da precaria
situacioacuten do campesintildeado De aiacute o eacutexito do
Catecismo do labrego
bullO pobo era analfabeto e soacute falaba galego La-
mas escolleu o galego e unha linguaxe
popular para tratar temas cotiaacutens e proacuteximos
ao mundo rural que lle permiten chegar ao seu
destinatario o paisano galego a traveacutes de O
Tiacuteo Marcoshellip
O REXURDIMENTOAacuteLVAREZ DE NOacuteVOA
(1873-1836)
PEacute DAS BURGAS (1895)
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA R
EL
AT
O
Francisco Aacutelvarez de Noacutevoa eacute un escritor
innovador e atrevido introduce por primeira vez na
literatura galega ambientes burgueses lonxe do
realismo costumista predomina neles o formalismo
e a esteacutetica neo-romaacutentica
A OBRA Peacute das burgas
bullAbandono do costumismo e do patriotismo
rexionalista
bullTemaacutetica universal e moderna
bullTraacutexicas escenas marintildeeiras
bullEvocacioacutens da infancia
bullLembranzas melancoacutelicas
bullHistorias de amores fanados
En 1913
fundou
con
Fortu-
nato
Cruces
La Voz
de
Galicia
O REXURDIMENTOT
EA
TR
O
FRANCISCO DE LA
IGLESIA
(1827-1897)
A FONTE DO XURAMENTO (1882)
Francisco de la Iglesia foi o
autor da obra A fonte do
xuramento Con esta obra
iniacuteciase o teatro culto galego
bullA partir da estrea desta obra os
rexionalistas crearaacuten a Escola
Rexional de Declamacioacuten e
asentaraacuten as bases do teatro
galego contemporaacuteneo
Manuel Lugriacutes Freire representa o
teatro social e anticaciquil fronte ao
teatro costumista e sentimental de
Francisco de la Iglesia Neste sentido
Lugriacutes ceacutentrase
bullNa denuncia da situacioacuten do
campesintildeado galego
bullNa protesta contra a emigracioacuten (a
suacutea obra A costureira da aldea
estreacutease na Habana 1885)
bullNa loita anticaciquil recollida nos
seus dramas A ponte (1903) e Minia
(1904)
bullNo anticlericalismo que destaca na
suacutea obra Mareiras (1904)
O REXURDIMENTOMANUEL LUGRIacuteS
FREIRE
(1863-1940)
A PONTE(1903) T
EA
TR
O
O REXURDIMENTO
MANUEL MURGUIacuteA
(1833-1823)
HISTORIA DE
GALICIA (1911)
EL REGIONALISMO
GALLEGO (1889)
EN
SAIO
Manuel Murguiacutea marcaraacute o inicio do
Rexionalismo Defenderaacute
bullA definicioacuten nacional de Galicia baseada nunha
historia propia cuxas orixes el remonta aos celtas
e aacute pervivencia dunha lingua e dunha cultura
propias Para fundamentar isto elaborou a suacutea
Historia de Galicia (1911)
bullO idioma como bandeira de todas as reivindica-
cioacutens (aiacutenda que soacute o utilizou no discurso dos Xo-
gos Florais de Tui 1891)
bullA descentralizacioacuten do estado e un reparto de
competencias entre o poder central e a ldquorexioacutenrdquo
En 1891 nace o primeiro partido poliacutetico de aacutembito
exclusivamente galego Asociacioacuten Regionalista
Gallega que Murguiacutea presidiraacute Foi un dos funda-
dores da RAG (1906) e o seu primeiro presidente
O pobo
que
esque-
ce a suacutea
lingua
eacute un
pobo
morto
Obxectivos e actuacioacutens dos
autores do Rexurdimento
bullMudar a consideracioacuten negativa que existiacutea na sociedade respecto ao galego
bullAmpliar os aacutembitos de uso do galego
bullEstudar depurar e perfeccionar a lingua en busca dunha norma culta
bullRecuperar o pasado histoacuterico receacuten descuberto
bullErradicar os males da poliacutetica caciquil
bullReivindicar a singularidade de Galiza como un pobo que ostenta todos os
requisitos esixiacutebeis a unha nacioacuten lingua e cultura propias territorio ben definido
conciencia colectiva
A situacioacuten da linguaO REXURDIMENTO
SOCIOLINGUumlIacuteSTICA
Durante o seacuteculo XIX o proceso de castelanizacioacuten idiomaacutetica de Galicia
avanzou a un ritmo vertixinoso debido a novos factores sociais
1 Xorden os medios de comunicacioacuten escritos
2 Esteacutendense as escolas de educacioacuten primaria
3 Refoacuterzase a administracioacuten centralizadora do Estado
4 Instaacutelanse en Galicia moitos burgueses vidos de foacutera
5 Os emigrantes do rural galego emigran a paiacuteses de fala hispana
6 Medran enormemente os prexuiacutezos nacidos nos Seacuteculos Escuros
IMAXES
IMAXES RECOLLIDAS ENTRE O 04072011 E O 10072011 CLICANDO SOBRE ELAS LEVARANNOS AO SEU LUGAR DE PROCEENCIA
ANEXOS
A GAITA GALLEGA
tocada polo gaiteiro ou sea
CARTA DE CRISTUS
para ir deprendendo
a ler escribir e falar ben a lengua gallegae
aiacutenda maacuteis
ADVERTENCIA
Os que pensan que gentes mal escrito1
estaacute con g pontildeamos por enxempro
ou digan que taberna pan e carne
son termos castellanos non gallegos
aqueles que sentenzan que jamais1
non eacute da nosa terra puro termo
os que dicen que o o de foliada
debe ser u fundaacutendose no vento
oacutes que fan maacuteis reparos e murmuran
das letras e palabras en secreto
supliacutecolles e roacutegolles que agarden
e queiran dar vagar e tempo oacute tempo
Inicio de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Oacuteu Galicia Galicia boi de palla
Canta laacutestima tegraven de ti o Gaiteiro
O aguillon que che menten egrave de aceiro
E con el muita forza te asoballa
No lombo teu zorrega bate e malla
Fasta o maacuteis monicreque ferrancheiro
E calesquer podenco forasteiro
Te vafa de vergonza sin migalla
Agarima alleeira eses ingratos
Ou viacutevoras que postas ograve teu peito
Co ferrete che rompen mil buratos
Si o sangre teu refugas do teu leito
Malas novas madrasta de insensatos
Dos fillos teus ograve amor non tegraves dereito
Fragmento de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Ay esperta adorada Galicia
Dese sono en qestaacutes debruzada
Do teu rico porvir a alborada
Po-lo Ceo enxergaacutendose vay
Xa cantando os teus fillos te chaman
E cos brazos en cruz se espreguizan
Malpocados O qeles cobizan
Eacute un bico dos labios da Nay
Dese chan venturoso arrincado
Pola man do meu negro destino
Hastra mesmo sontildeando maxino
Eses campos risontildeos cruzar
E correr po-las hortas e prados
Onde leda pasou mintildea infancia
Respirando a suave fragancia
De xasmin caravel azahar
(hellip)Inicio de A Galicia
de Francisco Antildeoacuten (1853)
Otilia ergueusestonces do tabolete en questaba e paseando po-l-o cuarto
queijaacutebase retorciacutease e apuaacutebashasta de canden cando nos ombreiros de sua nai Animaba-a
esta docemente e paseaba as veces tamen co-ela mentras non veu o cafeacute que serviron Adria e
Ineacutes aacute primeira traguendo o liacutequido nunha pequecha taza blanca de porcelana co seu
correspondente plato a segunda tirando dunha lacena outro plato con azucre e unha culler de
bujo moi fregada Caitan quedouse na cocintildea
Tomando o cafeacute a enferma non por eso deijaba de suspirar e retorcerse siquera algo
disimulase Ineacutes miraba-a e remiraba gustaacuteballa sua lindura e chocaacuteballe por outro lado
aquelo de non querer deitarse Continuou mirando-a ourservando-a de riba a baijo coma
sestudiase nela prasegurarse do que queria decir e vovendose logo a nai dijo con solermeiriacutea
mdash Anquo que o sabe no diacute aventuro e nhei de perder quo mal da sentildeorita e o que tiven eu
hai dous meses iquestVeu ahiacute na cocintildea un menintildeo que durmindo esta no berce Pois neno ou
nena vai a ser o qua sua sentildeorita nos pouse aqui esta noite Dios mediante iexclEn verdaacute que cedo
empeza iexclTan novintildea e ja casada iexclNo por eso
Otilia ruborizouso punto Adria clavou os ollos na sentildeora mais Ineacutes sigueu dicindo
mdash Comprendo agora o seu repuno a cama iexclQueacute milagre meu-caravel Nestes lances naide a
quere porquo primeiro e parir pro facer hei de facerlla pra que dempois descanse faremoslla
as duas dontildea Adra -dirigindosa esta- quasiacute quedaraacute millor
- Hable V bajo mi buena Ineacutes -interrumpeu a nai dOtilia- no sea que la oiga alguien
- iquestQuen nos ha doir sentildeora -replicou Ineacutes sonrindo e como dona da sua casa dominando
ja a situacion- se soilos aquiacute vivimos o meu Caitan e eu Queacuteijese sentildeorita canto queira -
dirigindosaacute Otilia- aacutenimo e fora medo quo meu home
a ajudaraacute Elle carpinteiro sentildeorita e cando llestaacute
de chola mantildea e pacencia tenlleFragmento do inicio de
MAJINA hellip
Otilia sua nai e Adria non puderon meacutenos de sonrir tamen o oi-l-o chiste dIneacutes que
chamando imediatamente po-l-o home diacutejollasiacute que o veu
mdash Acordate meu Caitan dhai dous meses e estaacute thojo lado desa sentildeorita como lado
meu estivechestonces
Caitan baijou a testa e arrimouse con respeto aacute unha esquina do bufete Ineacutes volveu a
decir aacute Otilia
mdash Sentildeorita fora medo apuacuteese sin recelo no meu home eu soilo aacute eacutel lle fun encargo e asiacute
nada o colle de novo a cobardiacutea nestes casos non lle boa o quimporta e sair ben e canto
antes do apuro
mdash Eso uacutenicamente es lo que importa mdashantildeadeu Adriamdash Aproveche V pues todos los
momentos favorables ya que el Sr Cayetano viene en su ayuda nada de verguumlenza El Sr
Cayetano es un casado su esposa estaacute presente y los demaacutes somos tambien mujeres iquestNo
es su mamaacute misma de las que aquiacute estamos con V
Otilia tintildea vengonza grande vergonza emporeso ardia e non fumeaba bulian na sua
cabeza pensamentos quo corazon llanegrian lidaba con moitas cousas pasaba aacute un tempo
por moitos lances e no seu angelical laacutenguido rosto soacutelo a nai e Adria podian ver o qua infelis
sufria Pro a delor non repara cando apreta e a sua era tan intensa tan complicada e viva
que cedendo oacute cabo estirou os brazos e encolgouse case no pescozo de Caitan Ajudabana
este con azelmosas falas no que podia paseaban do brazo paraban volvia aacute encolgasOtilia
e asiacute estuveron comunha hora e no intre sua nai rezando pedindo aacute Dios por eacutela Adria e
Ineacutes facendo primero aacute cama dempois unha larga faja con tiras de panos que rachou
aquela e fora cantando as cotoviacuteas alaacute nos montes nas eiras os labradores
quo seu millintildeo esbrugaban O fin
preto das oito unha escorreita nena
saeu aacute luacutes Marcial Valladares (1880)
() Pero pol-a mintildea parte protesto que estou prestes a adoutar e siguir ao
pe da letra as regras que d algun modo oficial se pontildean e establezan Agora
faacuteltame dicir algo sobre o acento ou seya o tono e infleusion da voz conque
falamos os gallegos Moito se nos apopea e desprecia aos gallegos poI-o noso
acento sin faceacuterense de cargo os que nos critican que tamen eles neste punto
tentildeen bastante que rascar Eacute certo co noso acento (e agora non falo dos defeutos
na pernunciacion) eacute algo froxo e si se quer arrastrado e que pol-o consiguente
forma un vivo contraste co dos castellanos que eacute seco e suacutepeto como un estalo
(1) pero non ten as afeutaciones e os finxementos dos d outros sitios Recoacuterdese a
propoacutesito desto o que dice Cervantes da Gitanilla que falaba ceceoso non porque
esto nas xitanas fose naturaleza pois era artificio Pero como nos Madriles que eacute a
corte se da a pauta pra o gusto e aloacute impera o artificio e non o que eacute naturaleza
de aqui eacute que fagan bulra e mofa do acento gallego e en cambio dean as laudes
e pontildean nas nubes a outros mais viciosos e defeutuosos Non eacute de estrantildear pol-o
tanto que o nosso dioma aquel dioma a quen en outro tempo tanto respetaron e
apreciaron D Afonso o Sabio o Arcebispo de Toledo D Gonzalo de Palomeque o
Marqueacutes de Santillana e outros insines literatos tentildea que retirarse agora
avergonzado e esconderse e a portas cerradas para que naide o vexa atender
aas suas cousas E sin embargo desta fala tan aldraxada hoxe vense craros
refrexos n-aquela obra inmortal que eacute o
representante mais xenuino e lexiacutetimo
da literatura espantildeola
Proacutelogo de A tecedeira de
Bonaval Antonio Loacutepez
Ferreiro (1894)
UN CONSELLO
A eso das duas da tarde de un bretemoso dia de Decembre do ano 1543 baixaba pol-o Picho
da Cerca en Santiago unha vella como de unhos 60 anos ben limpa e arrombadintildea para
artesana segun paricia poI-o seu porte O seu andar era pausado ainda mais do que pedian
os anos e revelaba unha persona fraca e achacosa E ainda non era esto soilo para a probe
vella sinon que paricia que iba moy moito preocupada por algunha triste ideya Asi foy
camintildeando hastra a Porta da Maacutemoa entrou na cidaacute tomou pol-o canton da Rua Nova e
parouse diante de unha casa do Outeiral frente aa grande dos Ulloas Sentouse nun poyal
que habia a porta como para tomar folgo e recollerse en si cos seus pensamentos e logo
preguntou a un dos mozos que entraban e saian si estaba o sintildeor Rodrigo de Bendantildea e
pideulle que lle dixese que estaba ali Catalina a tecelaacutea de Bonaval que lle queria unha
palabrintildea De ahiacute a un boacuteo pouco saeu o mozo correndo e sin querer mirar para ela diacutexollemdash
Que subades
Sin necesidaacute de mais introdutor subeu Catalina que xa ben conocia a casa e meteuse
nunha espaciosa caacutemara escasamente alumeada por duas ou tres ventaacuteas non grandes
ainda contando ca engadiga do mainel Nun dos rincoos da sala ao pee de unha ventaacutea e
detraacutes de un ancho bufete hachaacutebase sentado nun sillon de baqueta un sintildeor regordete
vestido de chupa e xubon cerrado eacuteste por unha larga e espesa fileira de miuacutedos botons de
ambra en forma de abelaacutea O qual asi que se adoitou de que entraba a tecelaacutea levantou a
cabeza pois estaba escribindo
mdashOla Catalina mdashdiacutexollemdash queacute milagre por aquiacute iquestou vesme a trager a tea
mdashBoas tardes nos de Dios sintildeor RodrigoPrimeiro capiacutetulo de
A tecedeira de Bonaval
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
ADEVERTENCIAmdash An que son partidario da Ortografiacutea etimoloacutegica aacute
falicidade con que se confundiacutean n-os ensayos os encargados de representar este
drama obrigaacuteronma empregar a x en geral n-os casos en que debiacutea escribir con g ou j
Sr Presidente do Liceu Brigantintildeo
A letura do scomenzo do noso Regramento que oacute dar razoacuten da iacutendole da
sociedade aacute quen debe servir de pauta a describe desta maneira
laquoUn ente moral con vida proacutepea verdadeiro centro de recreyo eacute dilustrazoacuten creando
intereses e inspirando afeutos de hirmandade entre vicintildeos que faga renacere un
puriacutesemo amor aacutes venerandas tradiciocircs da madre paacutetria da nosa amada Galicia
rindindo o xusto e debido homenaxe ou sexa xuramento de fidelidade aacutes cencias aacutes
artes oacute comercio eacute aacute industria inxemprando n-os seus afiliados incrinacioacuten e gusto
haacutecia o bello uacutetil e ameno que nos ofrecen os incesantes adiantamentos e perfeizoacutes
do noso sigroraquo
O tecircr eu persentes todas estas consideracioacutes dos seus erguidos intentos dinos do
millor respeto por todos cantos de bocircs gallegos se prezan deacuteumalento dabondo para
escribir A Fonte do Xuramento primeiro ensayo dramaacuteteco dos costumes das nosas
Marintildeas sin rivaacutes en fermosura homilde traballo que hoxe tentildeo eu a yalta honore en
poder adicar aacute primeira Sociedade que adiquirindo inmortal renome n-os fastos da
gallega literatura soupo erguer a sua garrida e dociacutesima Musa oacute dourado scano do
palco esceacutenico onde con tantos
adiantos campeacutea aacute liacutengua de Castilla Proacutelogo de A fonte do xuramento
de Fco de la Iglesia (1882)
nos hallariacuteamos con que el gallego es padre y origen del portugueacutes y este tiene
vida propia y tan lozana como el castellano una vez que si puede perderse y olvidarse
en la porcioacuten dl territorio en el cual ondea la bandera lusitana todaviacutea le queda un
refugio en el basto imperio del Brasil Padre dichoso el gallego revive en sus hijos No
moriraacute pues Estudieacutemosle y conozcaacutemosle y asiacute le amaremos useacutemosle como
lengua literaria y asiacute sabremos cuanto vale y decuanto es capaz
La ilustracioacuten gallega y asturiana M MURGUIacuteA 1879
Las lenguas son las verdaderas banderas nacionales llevan sus propios colores ()
la nuestra refleja nuestra vida intelectual y afectiva se ha criado en nuestras entrantildeas
es a un tiempo nuestra madre y nuestra hija diez siglos pusieron en ella cuanto nos
pertenece El estudio y renovacioacuten de las lenguas no oficiales es una de las obras maacutes
patrioacuteticas e interesantes que puedan emprender los pueblos con habla propia
Discurso inaugural do Certame Literario e Artiacutestico de Pontevedra M MURGUIacuteA
1886
O gallego que eacute o que nos da dereito a enteira posesioacuten da terra en que fomos nados
que nos di que pois somos un povo distinto debemos selo () Nel () haacutechanse os
principais elementos da nosa nacionalidade de novo negada e ainda mais
escarnecida
Discurso dos XOGOS FLORAIS DE TUI M MURGUIacuteA ndash 1891
Fragmentos de textos eou discursos de M Murguiacutea
Por esto inda achaacutendome debil de forzas e nacutehabendo deprendido en maacuteis
escola que a dos nosos probes aldeaacutens guiada solo por aqueles cantares
aquelas palabras carintildeosas e aqueles xiros nunca olvidados que tan docemente
resoaron nos meus oiacutedos desde a cuna e que foran recolldos polo meu corazoacuten
como harencia propia atrevinme a escribir estos cantares ()
Sin gramaacuteticas nin regras de ningunha clas o lector toparaacute moitas veces faltas
de ortografiacutea xiros que disoaraacuten os oiacutedos dun purista pro oacute menos e pra
disculpar en algo estes defectos puxen o maior coidado en reprodusir o
verdadeiro esprito do noso pobo
Proacutelogo de CANTARES GALLEGOS ROSALIacuteA DE CASTRO - 1863
Proacutelogo de Cantares Gallegos
Rosaliacutea de Castro 1863
El idioma de una nacioacuten es su alma su caraacutecter es el espejo donde maacutes al
vivo y con maacutes fidelidad se reflejan su iacutendole y tendencias sus gustos y
costumbres Despreciar su idioma es despreciarse a siacute mismo
El Heraldo Gallego SACO Y ARCE - 1888
Saco y Arce (autor dunha Gramaacutetica Gallega)
nun artigo en El Heraldo Gallego 1888
El Regionalismo que profesa el dogma de las dos patrias es decir de
la patria comuacuten espantildeola y de la regional admite como necesarios armoacutenicos
y mutuamente complementarios dos lenguajes el comuacuten y el regional El
lenguaje interregional o comuacuten seraacute el castellano por ser entendido y hablado
generalmente en todas las regiones El lenguaje regional gallego seraacute de uso
potestativo entre los naturales de nuestra regioacuten tanto en la esfera oficial y
puacuteblica como en la privada y obligatorio en las Escuelas primarias en
concurrencia con el castellano
Bases Generales del Regionalismo ALFREDO BRANtildeAS - 1889
Bases del Regionalismo gallego
Alfredo Brantildeas 1889
Los maestros y maestras de instruccioacuten primaria que ensentildeasen a sus
disciacutepulos la doctrina cristiana u otra cualquier materia en un idioma o dialecto
que no sea la lengua castellana seraacuten castigados por primera vez con
amonestacioacuten por parte del Inspector Provincial de Primera Ensentildeanza quien
daraacute cuenta del hecho al ministro del ramo y si reincidiesen despueacutes de haber
sufrido una amonestacioacuten seraacuten apartados del Magisterio Oficial perdiendo
cuantos derechos les reconoce la ley
REAL DECRETO DE 1902
Real decreto de 1902
O SEacuteCULO
XIX
No seacuteculo XIX desenvoacutelvese un movemento
de recuperacioacuten da lingua da literatura e da
cultura galegas que permite a consolidacioacuten
dun sistema literario galego autoacutenomo
Resulta admirable o labor dos nosos
escritores e escritoras do Rexurdimento
que comezan a utilizar como lingua literaria
un idioma desprezado pola cultura oficial e
relegado a lingua rural e familiar
A utilizacioacuten do galego eacute reflexo dunha
actitude de compromiso o que explica a
abundante temaacutetica comprometida da
literatura galega contemporaacutenea No seacuteculo
XIX a literatura galega corre paralela aacute orixe
e ao desenvol-vemento da ideoloxiacutea
galeguista provincialista para os
precursores rexionalista para os autores do
Rexurdimento pleno maacuteis tarde nacionalista
do grupo Noacutes
A GALICIA DO SEacuteCULO XIX
Na Galicia do XIX o 80 da poboacioacuten era esencialmente
rural Os campesintildeos non eran donos das terras que
traballaban e estaban suxeitos a impostos coma os foros
laudemio rateos apeos deacutecimos para a Igrexa e trabucos
para o Estado En Galicia a estrutura feudal do Antigo
Reacutexime mantiacutevose inalterada allea aacute industrializacioacuten A
producioacuten agraria era destinada ao autoabastecemento dos
labregos e aacute vida disipada dos sentildeores da terra As viacuteas de
comunicacioacuten estaban desfasadas e o ferrocarril tardariacutea en
chegar A terceira parte da poboacioacuten galega emprendeu o
eacutexodo cara a Ameacuterica
O Caciquismo sistema corrupto que dominaba a poliacutetica do s
XIX ( fraudes electorais compra de votos etc)
O ROMANTICISMO
bullAnsias de liberdade e defensa
do individualismo
bull As nacionalidades europeas
(as modernas nacioacutens-estado)
xorden desta defensa ro-
maacutentica do patrioacutetico asiacute como
as reclamacioacutens de indepen-
dencia dos paiacuteses colonizados
bullOrixe alemaacute estendido a Fran-
cia Gran Bretantildea e resto de Eu-
ropa e aos EEUU na primeira
metade do seacutec XIX
bullMovemento do gusto burgueacutes
pola suacutea defensa do individuo e
a suacutea exaltacioacuten do sentimento
fronte aacute razoacuten
Da Revolucioacuten Francesa naceu a Declaracioacuten dos De-
reitos do Home e do Cidadaacuten (1789) dela o Dereito a
Autodeterminacioacuten dos Pobos e a moderna Declaracioacuten
Universal dos Dereitos Humanos (1948) Sen elas e sen a
defensa da cultura tradicional do folclore das lendas e
mitos de cada pobo do pasado lendariohellip abrazados polo
Romanticismo non se teriacutean producido as revolucioacutens
romaacutenticas do XIX nin teriacutea eclosionado o Galeguismo
nin o inicio do rexurdir cultural de Galiza coa poesiacutea
romaacutentica prerrosaliaacute Poreacuten o Rexurdimento pleno non
estaacute baixo o signo do Romanticismo senoacuten do Realismo
O GALEGUISMO
O nacemento da conciencia
reivindicativa xorde do panorama
desolador no que se atopaba a Galiza
decimonoacutenica
bullAtraso econoacutemico
bullInhumana situacioacuten do labrego
bullEmigracioacuten como uacutenica alternativa
bullEscaseza de viacuteas de comunicacioacuten
bullCaciquismo
bullIllamento fiacutesico poliacutetico econoacutemico
social e cultural
A lingua seraacute a bandeira
destas reivindicacioacutens
como vehiacuteculo das mesmas
e como causa reivindicada
Os sucesos de 1846 vistos por Xaquiacuten Mariacuten
O GALEGUISMO
O Galeguismo eacute o
movemento ideoloacutexico
no que callaraacute esa
conciencia reivindicativa
nacida no seo dunha
sociedade farta de vivir
na marxinacioacuten Traacutetase
dun movemento social
poliacutetico e cultural que
pretende que Galiza e o
pobo galego recuperen
a suacutea identidade e fagan
patente a suacutea
personalidade A linguaOs sucesos de 1846 vistos por Xaquiacuten Mariacuten
O GALEGUISMO O Provincialismo (1846)
bullEn 1846 o comandante Soliacutes levaacutentase
contra o ministro Narvaacuteez e as suacuteas
medidas econoacutemicas O levantamento
triunfa en Galiza ao uniacuterense xentes de
toda condicioacuten estudantes e intelectuais
como Antoliacuten Faraldo que reivindica
Galicia como unidade poliacutetica por riba
da divisioacuten en catro provincias
Acababa de nacer o Galeguismo co nome
de Provincialismo
bullO movemento foi sufocado Soliacutes tivo que retirarse na Batalla de Cacheiras e loitar
polas ruacuteas de Compostela Apresado el e once dos seus homes son fusilados en
Carral sen xuiacutezo o 26 de Abril de 1846 Dez anos despois seriacutean nomedos
ldquobenemeacuteritos da patriardquo e en 1904 novos galeguistas erixiraacuten un monumento aos
Maacutertires pola LiberdadeSon os chamados Maacutertires de Carral
LABOR CULTURAL DOS PROVINCIALISTAS
1 Defensa da cultura e da lingua de Galicia
2 Creacioacuten de sociedades culturais (Academia Literaria e Artiacutestica de
Santiago 1840)
3 Difusioacuten da prensa interesada no rexurdir de Galicia ( El Idoacutelatra de
Galicia La Aurora de Galicia FARO DE VIGO)
4 Creacioacuten das bases do estudo da Historia de Galicia atribuiacutendolle
unha personalidade propia (Verea Aguiar Benito Viceto)
5 Publiacutecanse as primeiras gramaacuteticas (Francisco Miraacutes Saco e Arce)e
os os primeiros dicionarios (Fco Xavier Rodriacuteguez Xoaacuten Cuveiro
Pintildeol Marcial Valladares)
6 Desenvolvemento dunha producioacuten musical para difundir as
composicioacutens poeacuteticas galegas ( Pascual Veiga )
7 Creacioacuten literaria en galego
O GALEGUISMO O Provincialismo
8 O Banquete de Conxo 1856 (dez anos despois de Carralhellip)
foi un xantar simboacutelico onde os intelectuais galeguistas serviron
na comida aacute clase traballadora Un dos protagonistas foi
Pondal quen pronunciou o discurso siacutembolo do movemento Reivindicaban a precaria situacioacuten de Galicia
O GALEGUISMO O Rexionalismo (1886)
bullTras o esmorecemento da primeira xeracioacuten de galeguistas
o Galeguismo pasou por unha segunda etapa carente de
repercusioacutens socioculturais o Federalismo Pronto deu paso
ao REXIONALISMO que se baseaba en
bullConcibe Galicia como unha rexioacuten
coas suacuteas peculiaridades culturais
bullReclamaba maior descentralizacioacuten
administrativa e autonomiacutea poliacutetica
bullDividiuse en dous sectores o
tradicionalista liderado por Alfredo
Brantildeas e o liberal-progresista
liderado por Manuel Murguiacutea
bullNa uacuteltima deacutecada do seacutec XIX entrou en crise Recuperouse nos inicios do seacutec XX
e esmoreceu entre os movementos agraristas ateacute dar paso en 1916 co nacemento
das Irmandades da Fala aacute terceira etapa do Galeguismo o nacionalismo
A literatura do Prerrexurdimento
PRERREXURDIMENTOA nosa literatura volveu nacer con
duacuteas caracteriacutesticas que a condi-
cionaron desde o comezo
1 A carencia de tradicioacuten literaria
escrita os nosos escritores deci-
monoacutenicos descontildeeciacutean o lega-
do medieval
2 A significacioacuten ideoloacutexica traacute-
tase dunha literatura de resisten-
cia
Ademais os primeiros textos do XIX
volven estar fortemente condiciona-
dos polas circunstancias histoacutericas
A pegada napoleoacutenica ao peacute do Ulla
Fusilamentos do 2 de Maio Goya
A Literatura do Prerrexurdimento
LITERATURA DE
CIRCUNSTANCIAS
PRERREXURDIMENTO
bullESCRITOS CONTRA A INVASIOacuteN
FRANCESA A guerra da independencia
provocou a aparicioacuten de textos propa-
gandiacutesticos antifranceses escritos en
galego para facilitar a suacutea comprensioacuten
bullESCRITOS DE PROPAGANDA
IDEOLOacuteXICA Na pugna entre absolu-
tistas e liberais estes uacuteltimos serviacuteron-
se de escritos en galego para difundir
as suacuteas ideas e combater a ignorancia
do pobo
bullUn labrador que foi sarxento
aos soldados do novo
alistamento Anoacutenimo 1808
bullProezas de Galicia X Fdez de
Neira 1810
bullOs rogos dun gallego
establecido en Londres M
Pardo de Andrade 1813
bullO tiacuteo Farruco P Boado
Saacutenchez 1823
bullTertulia de Picantildeos 1836
bullAS PANXOLINtildeAS DE NADAL Nas
catedrais de Santiago e Mondontildeedo
continuouse con esta tradicioacuten ateacute os
primeiros anos do seacutec XX
bullNICOMEDES PASTOR DIacuteAZ Foi o
primeiro escritor en usar o galego na
poesiacutea moderna con finalidade esteacutetica
e intencioacuten artiacutestica Foi un recontildeecido
poeta romaacutentico en espantildeol
En galego adianta os tres temas
fundamentais do seacutec XIX
bullA paisaxe
bullOs personaxes populares
bullA saudade da Terra
A Literatura do Prerrexurdimento
PRIMEIROS TEXTOS DE
VALOR LITERARIO
bullAlborada
bullANTONIO BENITO FANDINtildeO As
suacuteas ideas liberais levaacuterono ao
caacutercere mais iso non o fixo calar e
escribiu poemas satiacutericos e populares
Na suacutea obra fundamental escrita no
caacutercere de Santiago en 1812 creou aacute
Celestina galega A casamenteira
bullA casamenteira
bullEacutegloga de Belmiro e Benigno
A Literatura do Prerrexurdimento
XOAacuteN MANUEL
PINTOS
(1811-1876)
A GAITA GALLEGA (1853)
A OBRA
bullMestura de prosa verso diaacutelogos vocabularioshellip
bullEscrita en galego latiacuten e espantildeol
bullFuncioacuten didaacutectica e finalidade ideoloacutexica
bullDefensa da lingua e criacutetica aacute castelanizacioacuten
bullNecesidade dunha norma culta e denuncia da
diglosia
bullEstrutura dialogada entre o gaiteiro (galego alterego
do autor) e o tamborileiro (castelaacuten que viaxa a Galiza
porque soubo que esta acolle e trata mellor aos
estranxeiros que aos propios fillos)
Xoaacuten Manuel Pintos vinculado aacute xurisprudencia por
estudos e profesioacuten practicou o xornalismo e mostrou
fonda preocupacioacuten polo idioma galego A obra pola que
figura nun lugar destacado da nosa Historia literaria
levaba o longo tiacutetulo de A gaita gallega tocada po lo
gaiteiro ou sea Carta de Cristus para ir deprendendo
a ler escribir e falar ben a lengua gallega e aiacutenda
maacuteis
A Literatura do Prerrexurdimento
O REXURDIMENTO
OS PRECURSORES
(1833-1863)
FRANCISCO ANtildeOacuteN
A GALICIA(Xogos florais1861)
Francisco Antildeoacuten entrou de cheo no Provincialis-
mo ao participar na revolucioacuten galega de 1846
polo que tivo que exiliarse a Portugal A suacutea obra
poeacutetica eacute variada e dispersa recompilada despois
da suacutea morte O seu poema A Galicia resultou
gantildeador no ceacutelebre certame dos Xogos Florais da
Coruntildea en 1861 preludio do inicio do Rexurdi-
mento pleno
A OBRA
bullEscribiu en galego castelaacuten e portugueacutes
bullCompoacuten poesiacuteas de circunstancias humoriacutes-
ticas e satiacutericas Pero tameacuten costumistas Os
maacuteis importantes son os destinados a Galiza
bullA denuncia da situacioacuten de Galiza
bullOs recordos da infancia
bullA vivencia da paisaxe
bullA esperanza no progreso do futuro
O REXURDIMENTOO REXURDIMENTO
PLENO
(1863-1888)
Rosaliacutea de Castro
Eduardo Pondal
Curros Enriacutequez
O REXURDIMENTO
MARCIAL
VALLADARES
(1821-1903)
MAXINA OU A FILLA ESPUacuteREA
(1880)
Marcial Valladares publica Majina ou a filla espuacute-
rea por entregas na revista La Ilustracioacuten Gallega
y Asturiana que dirixiacutea Manuel Murguiacutea Eacute a
primeira novela publicada en galego en 1880
A OBRA
bull Realista costumista con fondo ro-
maacutentico folletinesco elementos
moralizanteshellip
bullAmbientacioacuten variada rural e
urbana mundo galego e foraacuteneo
(Madrid)
bullLingua galega para as clases
populares e castelaacuten para a
aristocracia
bullRiqueza leacutexica e fraseoloacutexica da
eacutepoca con variados rexistros
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA N
OV
EL
A
O REXURDIMENTO
ANTONIO LOacutePEZ
FERREIRO
(1837-1910)
A TECEDEIRA DE BONAVAL (1894)
Antonio Loacutepez Ferreiro foi un coacuteengo compostelaacuten
grande estudoso da Historia de Galiza e o novelista
maacuteis destacado do seacutec XIX A suacuteas novelas retratan
eacutepocas histoacutericas do pasado galego
bullA tecedeira de Bonaval (1894) ambientada
no seacutec XVI
bullO castelo de Pambre (1894) ceacutentrase nas
consecuencias da guerra sucesoria que
cambiou o curso da nosa Historia no seacutec XIV
bullO nintildeo de pombas (1905) recrea a eacutepoca do
arcebispo Xelmiacuterez no seacutec XII
A OBRA
bullNarrativa histoacuterica de tradicioacuten romaacutentica
bullNumerosas descricioacutens
bullAbundantes datos histoacutericos (fragmentos de
documentos medievais)
bullGalego arcaico
bullIdeoloxiacutea tradicionalista e catoacutelica
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA N
OV
EL
A
O REXURDIMENTOP
RO
SA L
ITE
RA
RIA
RE
LA
TO
X
OR
NA
LISM
O
LAMAS CARVAJAL
(1849-1906)
GALLEGADA (1887)
O TIacuteO MARCOS DA PORTELA (1876-1889)
O CATECISMO DO LABREGO (1889)
Valentiacuten Lamas Carvajal foi o pai de tres grandes
creacioacutens decimonoacutenicas o relato galego (Galle-
gada 1887) a prensa galega (O Tiacuteo Marcos da
Portela1876-1889) e a subversioacuten con fins didaacutec-
ticos dun texto relixioso (O Catecismo do labrego
1889)
A OBRA
bullO uacutenico texto contildeecido e memorizado polo
pobo era o catecismo do Padre Astete Lamas
adapta a estrutura para denunciar da precaria
situacioacuten do campesintildeado De aiacute o eacutexito do
Catecismo do labrego
bullO pobo era analfabeto e soacute falaba galego La-
mas escolleu o galego e unha linguaxe
popular para tratar temas cotiaacutens e proacuteximos
ao mundo rural que lle permiten chegar ao seu
destinatario o paisano galego a traveacutes de O
Tiacuteo Marcoshellip
O REXURDIMENTOAacuteLVAREZ DE NOacuteVOA
(1873-1836)
PEacute DAS BURGAS (1895)
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA R
EL
AT
O
Francisco Aacutelvarez de Noacutevoa eacute un escritor
innovador e atrevido introduce por primeira vez na
literatura galega ambientes burgueses lonxe do
realismo costumista predomina neles o formalismo
e a esteacutetica neo-romaacutentica
A OBRA Peacute das burgas
bullAbandono do costumismo e do patriotismo
rexionalista
bullTemaacutetica universal e moderna
bullTraacutexicas escenas marintildeeiras
bullEvocacioacutens da infancia
bullLembranzas melancoacutelicas
bullHistorias de amores fanados
En 1913
fundou
con
Fortu-
nato
Cruces
La Voz
de
Galicia
O REXURDIMENTOT
EA
TR
O
FRANCISCO DE LA
IGLESIA
(1827-1897)
A FONTE DO XURAMENTO (1882)
Francisco de la Iglesia foi o
autor da obra A fonte do
xuramento Con esta obra
iniacuteciase o teatro culto galego
bullA partir da estrea desta obra os
rexionalistas crearaacuten a Escola
Rexional de Declamacioacuten e
asentaraacuten as bases do teatro
galego contemporaacuteneo
Manuel Lugriacutes Freire representa o
teatro social e anticaciquil fronte ao
teatro costumista e sentimental de
Francisco de la Iglesia Neste sentido
Lugriacutes ceacutentrase
bullNa denuncia da situacioacuten do
campesintildeado galego
bullNa protesta contra a emigracioacuten (a
suacutea obra A costureira da aldea
estreacutease na Habana 1885)
bullNa loita anticaciquil recollida nos
seus dramas A ponte (1903) e Minia
(1904)
bullNo anticlericalismo que destaca na
suacutea obra Mareiras (1904)
O REXURDIMENTOMANUEL LUGRIacuteS
FREIRE
(1863-1940)
A PONTE(1903) T
EA
TR
O
O REXURDIMENTO
MANUEL MURGUIacuteA
(1833-1823)
HISTORIA DE
GALICIA (1911)
EL REGIONALISMO
GALLEGO (1889)
EN
SAIO
Manuel Murguiacutea marcaraacute o inicio do
Rexionalismo Defenderaacute
bullA definicioacuten nacional de Galicia baseada nunha
historia propia cuxas orixes el remonta aos celtas
e aacute pervivencia dunha lingua e dunha cultura
propias Para fundamentar isto elaborou a suacutea
Historia de Galicia (1911)
bullO idioma como bandeira de todas as reivindica-
cioacutens (aiacutenda que soacute o utilizou no discurso dos Xo-
gos Florais de Tui 1891)
bullA descentralizacioacuten do estado e un reparto de
competencias entre o poder central e a ldquorexioacutenrdquo
En 1891 nace o primeiro partido poliacutetico de aacutembito
exclusivamente galego Asociacioacuten Regionalista
Gallega que Murguiacutea presidiraacute Foi un dos funda-
dores da RAG (1906) e o seu primeiro presidente
O pobo
que
esque-
ce a suacutea
lingua
eacute un
pobo
morto
Obxectivos e actuacioacutens dos
autores do Rexurdimento
bullMudar a consideracioacuten negativa que existiacutea na sociedade respecto ao galego
bullAmpliar os aacutembitos de uso do galego
bullEstudar depurar e perfeccionar a lingua en busca dunha norma culta
bullRecuperar o pasado histoacuterico receacuten descuberto
bullErradicar os males da poliacutetica caciquil
bullReivindicar a singularidade de Galiza como un pobo que ostenta todos os
requisitos esixiacutebeis a unha nacioacuten lingua e cultura propias territorio ben definido
conciencia colectiva
A situacioacuten da linguaO REXURDIMENTO
SOCIOLINGUumlIacuteSTICA
Durante o seacuteculo XIX o proceso de castelanizacioacuten idiomaacutetica de Galicia
avanzou a un ritmo vertixinoso debido a novos factores sociais
1 Xorden os medios de comunicacioacuten escritos
2 Esteacutendense as escolas de educacioacuten primaria
3 Refoacuterzase a administracioacuten centralizadora do Estado
4 Instaacutelanse en Galicia moitos burgueses vidos de foacutera
5 Os emigrantes do rural galego emigran a paiacuteses de fala hispana
6 Medran enormemente os prexuiacutezos nacidos nos Seacuteculos Escuros
IMAXES
IMAXES RECOLLIDAS ENTRE O 04072011 E O 10072011 CLICANDO SOBRE ELAS LEVARANNOS AO SEU LUGAR DE PROCEENCIA
ANEXOS
A GAITA GALLEGA
tocada polo gaiteiro ou sea
CARTA DE CRISTUS
para ir deprendendo
a ler escribir e falar ben a lengua gallegae
aiacutenda maacuteis
ADVERTENCIA
Os que pensan que gentes mal escrito1
estaacute con g pontildeamos por enxempro
ou digan que taberna pan e carne
son termos castellanos non gallegos
aqueles que sentenzan que jamais1
non eacute da nosa terra puro termo
os que dicen que o o de foliada
debe ser u fundaacutendose no vento
oacutes que fan maacuteis reparos e murmuran
das letras e palabras en secreto
supliacutecolles e roacutegolles que agarden
e queiran dar vagar e tempo oacute tempo
Inicio de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Oacuteu Galicia Galicia boi de palla
Canta laacutestima tegraven de ti o Gaiteiro
O aguillon que che menten egrave de aceiro
E con el muita forza te asoballa
No lombo teu zorrega bate e malla
Fasta o maacuteis monicreque ferrancheiro
E calesquer podenco forasteiro
Te vafa de vergonza sin migalla
Agarima alleeira eses ingratos
Ou viacutevoras que postas ograve teu peito
Co ferrete che rompen mil buratos
Si o sangre teu refugas do teu leito
Malas novas madrasta de insensatos
Dos fillos teus ograve amor non tegraves dereito
Fragmento de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Ay esperta adorada Galicia
Dese sono en qestaacutes debruzada
Do teu rico porvir a alborada
Po-lo Ceo enxergaacutendose vay
Xa cantando os teus fillos te chaman
E cos brazos en cruz se espreguizan
Malpocados O qeles cobizan
Eacute un bico dos labios da Nay
Dese chan venturoso arrincado
Pola man do meu negro destino
Hastra mesmo sontildeando maxino
Eses campos risontildeos cruzar
E correr po-las hortas e prados
Onde leda pasou mintildea infancia
Respirando a suave fragancia
De xasmin caravel azahar
(hellip)Inicio de A Galicia
de Francisco Antildeoacuten (1853)
Otilia ergueusestonces do tabolete en questaba e paseando po-l-o cuarto
queijaacutebase retorciacutease e apuaacutebashasta de canden cando nos ombreiros de sua nai Animaba-a
esta docemente e paseaba as veces tamen co-ela mentras non veu o cafeacute que serviron Adria e
Ineacutes aacute primeira traguendo o liacutequido nunha pequecha taza blanca de porcelana co seu
correspondente plato a segunda tirando dunha lacena outro plato con azucre e unha culler de
bujo moi fregada Caitan quedouse na cocintildea
Tomando o cafeacute a enferma non por eso deijaba de suspirar e retorcerse siquera algo
disimulase Ineacutes miraba-a e remiraba gustaacuteballa sua lindura e chocaacuteballe por outro lado
aquelo de non querer deitarse Continuou mirando-a ourservando-a de riba a baijo coma
sestudiase nela prasegurarse do que queria decir e vovendose logo a nai dijo con solermeiriacutea
mdash Anquo que o sabe no diacute aventuro e nhei de perder quo mal da sentildeorita e o que tiven eu
hai dous meses iquestVeu ahiacute na cocintildea un menintildeo que durmindo esta no berce Pois neno ou
nena vai a ser o qua sua sentildeorita nos pouse aqui esta noite Dios mediante iexclEn verdaacute que cedo
empeza iexclTan novintildea e ja casada iexclNo por eso
Otilia ruborizouso punto Adria clavou os ollos na sentildeora mais Ineacutes sigueu dicindo
mdash Comprendo agora o seu repuno a cama iexclQueacute milagre meu-caravel Nestes lances naide a
quere porquo primeiro e parir pro facer hei de facerlla pra que dempois descanse faremoslla
as duas dontildea Adra -dirigindosa esta- quasiacute quedaraacute millor
- Hable V bajo mi buena Ineacutes -interrumpeu a nai dOtilia- no sea que la oiga alguien
- iquestQuen nos ha doir sentildeora -replicou Ineacutes sonrindo e como dona da sua casa dominando
ja a situacion- se soilos aquiacute vivimos o meu Caitan e eu Queacuteijese sentildeorita canto queira -
dirigindosaacute Otilia- aacutenimo e fora medo quo meu home
a ajudaraacute Elle carpinteiro sentildeorita e cando llestaacute
de chola mantildea e pacencia tenlleFragmento do inicio de
MAJINA hellip
Otilia sua nai e Adria non puderon meacutenos de sonrir tamen o oi-l-o chiste dIneacutes que
chamando imediatamente po-l-o home diacutejollasiacute que o veu
mdash Acordate meu Caitan dhai dous meses e estaacute thojo lado desa sentildeorita como lado
meu estivechestonces
Caitan baijou a testa e arrimouse con respeto aacute unha esquina do bufete Ineacutes volveu a
decir aacute Otilia
mdash Sentildeorita fora medo apuacuteese sin recelo no meu home eu soilo aacute eacutel lle fun encargo e asiacute
nada o colle de novo a cobardiacutea nestes casos non lle boa o quimporta e sair ben e canto
antes do apuro
mdash Eso uacutenicamente es lo que importa mdashantildeadeu Adriamdash Aproveche V pues todos los
momentos favorables ya que el Sr Cayetano viene en su ayuda nada de verguumlenza El Sr
Cayetano es un casado su esposa estaacute presente y los demaacutes somos tambien mujeres iquestNo
es su mamaacute misma de las que aquiacute estamos con V
Otilia tintildea vengonza grande vergonza emporeso ardia e non fumeaba bulian na sua
cabeza pensamentos quo corazon llanegrian lidaba con moitas cousas pasaba aacute un tempo
por moitos lances e no seu angelical laacutenguido rosto soacutelo a nai e Adria podian ver o qua infelis
sufria Pro a delor non repara cando apreta e a sua era tan intensa tan complicada e viva
que cedendo oacute cabo estirou os brazos e encolgouse case no pescozo de Caitan Ajudabana
este con azelmosas falas no que podia paseaban do brazo paraban volvia aacute encolgasOtilia
e asiacute estuveron comunha hora e no intre sua nai rezando pedindo aacute Dios por eacutela Adria e
Ineacutes facendo primero aacute cama dempois unha larga faja con tiras de panos que rachou
aquela e fora cantando as cotoviacuteas alaacute nos montes nas eiras os labradores
quo seu millintildeo esbrugaban O fin
preto das oito unha escorreita nena
saeu aacute luacutes Marcial Valladares (1880)
() Pero pol-a mintildea parte protesto que estou prestes a adoutar e siguir ao
pe da letra as regras que d algun modo oficial se pontildean e establezan Agora
faacuteltame dicir algo sobre o acento ou seya o tono e infleusion da voz conque
falamos os gallegos Moito se nos apopea e desprecia aos gallegos poI-o noso
acento sin faceacuterense de cargo os que nos critican que tamen eles neste punto
tentildeen bastante que rascar Eacute certo co noso acento (e agora non falo dos defeutos
na pernunciacion) eacute algo froxo e si se quer arrastrado e que pol-o consiguente
forma un vivo contraste co dos castellanos que eacute seco e suacutepeto como un estalo
(1) pero non ten as afeutaciones e os finxementos dos d outros sitios Recoacuterdese a
propoacutesito desto o que dice Cervantes da Gitanilla que falaba ceceoso non porque
esto nas xitanas fose naturaleza pois era artificio Pero como nos Madriles que eacute a
corte se da a pauta pra o gusto e aloacute impera o artificio e non o que eacute naturaleza
de aqui eacute que fagan bulra e mofa do acento gallego e en cambio dean as laudes
e pontildean nas nubes a outros mais viciosos e defeutuosos Non eacute de estrantildear pol-o
tanto que o nosso dioma aquel dioma a quen en outro tempo tanto respetaron e
apreciaron D Afonso o Sabio o Arcebispo de Toledo D Gonzalo de Palomeque o
Marqueacutes de Santillana e outros insines literatos tentildea que retirarse agora
avergonzado e esconderse e a portas cerradas para que naide o vexa atender
aas suas cousas E sin embargo desta fala tan aldraxada hoxe vense craros
refrexos n-aquela obra inmortal que eacute o
representante mais xenuino e lexiacutetimo
da literatura espantildeola
Proacutelogo de A tecedeira de
Bonaval Antonio Loacutepez
Ferreiro (1894)
UN CONSELLO
A eso das duas da tarde de un bretemoso dia de Decembre do ano 1543 baixaba pol-o Picho
da Cerca en Santiago unha vella como de unhos 60 anos ben limpa e arrombadintildea para
artesana segun paricia poI-o seu porte O seu andar era pausado ainda mais do que pedian
os anos e revelaba unha persona fraca e achacosa E ainda non era esto soilo para a probe
vella sinon que paricia que iba moy moito preocupada por algunha triste ideya Asi foy
camintildeando hastra a Porta da Maacutemoa entrou na cidaacute tomou pol-o canton da Rua Nova e
parouse diante de unha casa do Outeiral frente aa grande dos Ulloas Sentouse nun poyal
que habia a porta como para tomar folgo e recollerse en si cos seus pensamentos e logo
preguntou a un dos mozos que entraban e saian si estaba o sintildeor Rodrigo de Bendantildea e
pideulle que lle dixese que estaba ali Catalina a tecelaacutea de Bonaval que lle queria unha
palabrintildea De ahiacute a un boacuteo pouco saeu o mozo correndo e sin querer mirar para ela diacutexollemdash
Que subades
Sin necesidaacute de mais introdutor subeu Catalina que xa ben conocia a casa e meteuse
nunha espaciosa caacutemara escasamente alumeada por duas ou tres ventaacuteas non grandes
ainda contando ca engadiga do mainel Nun dos rincoos da sala ao pee de unha ventaacutea e
detraacutes de un ancho bufete hachaacutebase sentado nun sillon de baqueta un sintildeor regordete
vestido de chupa e xubon cerrado eacuteste por unha larga e espesa fileira de miuacutedos botons de
ambra en forma de abelaacutea O qual asi que se adoitou de que entraba a tecelaacutea levantou a
cabeza pois estaba escribindo
mdashOla Catalina mdashdiacutexollemdash queacute milagre por aquiacute iquestou vesme a trager a tea
mdashBoas tardes nos de Dios sintildeor RodrigoPrimeiro capiacutetulo de
A tecedeira de Bonaval
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
ADEVERTENCIAmdash An que son partidario da Ortografiacutea etimoloacutegica aacute
falicidade con que se confundiacutean n-os ensayos os encargados de representar este
drama obrigaacuteronma empregar a x en geral n-os casos en que debiacutea escribir con g ou j
Sr Presidente do Liceu Brigantintildeo
A letura do scomenzo do noso Regramento que oacute dar razoacuten da iacutendole da
sociedade aacute quen debe servir de pauta a describe desta maneira
laquoUn ente moral con vida proacutepea verdadeiro centro de recreyo eacute dilustrazoacuten creando
intereses e inspirando afeutos de hirmandade entre vicintildeos que faga renacere un
puriacutesemo amor aacutes venerandas tradiciocircs da madre paacutetria da nosa amada Galicia
rindindo o xusto e debido homenaxe ou sexa xuramento de fidelidade aacutes cencias aacutes
artes oacute comercio eacute aacute industria inxemprando n-os seus afiliados incrinacioacuten e gusto
haacutecia o bello uacutetil e ameno que nos ofrecen os incesantes adiantamentos e perfeizoacutes
do noso sigroraquo
O tecircr eu persentes todas estas consideracioacutes dos seus erguidos intentos dinos do
millor respeto por todos cantos de bocircs gallegos se prezan deacuteumalento dabondo para
escribir A Fonte do Xuramento primeiro ensayo dramaacuteteco dos costumes das nosas
Marintildeas sin rivaacutes en fermosura homilde traballo que hoxe tentildeo eu a yalta honore en
poder adicar aacute primeira Sociedade que adiquirindo inmortal renome n-os fastos da
gallega literatura soupo erguer a sua garrida e dociacutesima Musa oacute dourado scano do
palco esceacutenico onde con tantos
adiantos campeacutea aacute liacutengua de Castilla Proacutelogo de A fonte do xuramento
de Fco de la Iglesia (1882)
nos hallariacuteamos con que el gallego es padre y origen del portugueacutes y este tiene
vida propia y tan lozana como el castellano una vez que si puede perderse y olvidarse
en la porcioacuten dl territorio en el cual ondea la bandera lusitana todaviacutea le queda un
refugio en el basto imperio del Brasil Padre dichoso el gallego revive en sus hijos No
moriraacute pues Estudieacutemosle y conozcaacutemosle y asiacute le amaremos useacutemosle como
lengua literaria y asiacute sabremos cuanto vale y decuanto es capaz
La ilustracioacuten gallega y asturiana M MURGUIacuteA 1879
Las lenguas son las verdaderas banderas nacionales llevan sus propios colores ()
la nuestra refleja nuestra vida intelectual y afectiva se ha criado en nuestras entrantildeas
es a un tiempo nuestra madre y nuestra hija diez siglos pusieron en ella cuanto nos
pertenece El estudio y renovacioacuten de las lenguas no oficiales es una de las obras maacutes
patrioacuteticas e interesantes que puedan emprender los pueblos con habla propia
Discurso inaugural do Certame Literario e Artiacutestico de Pontevedra M MURGUIacuteA
1886
O gallego que eacute o que nos da dereito a enteira posesioacuten da terra en que fomos nados
que nos di que pois somos un povo distinto debemos selo () Nel () haacutechanse os
principais elementos da nosa nacionalidade de novo negada e ainda mais
escarnecida
Discurso dos XOGOS FLORAIS DE TUI M MURGUIacuteA ndash 1891
Fragmentos de textos eou discursos de M Murguiacutea
Por esto inda achaacutendome debil de forzas e nacutehabendo deprendido en maacuteis
escola que a dos nosos probes aldeaacutens guiada solo por aqueles cantares
aquelas palabras carintildeosas e aqueles xiros nunca olvidados que tan docemente
resoaron nos meus oiacutedos desde a cuna e que foran recolldos polo meu corazoacuten
como harencia propia atrevinme a escribir estos cantares ()
Sin gramaacuteticas nin regras de ningunha clas o lector toparaacute moitas veces faltas
de ortografiacutea xiros que disoaraacuten os oiacutedos dun purista pro oacute menos e pra
disculpar en algo estes defectos puxen o maior coidado en reprodusir o
verdadeiro esprito do noso pobo
Proacutelogo de CANTARES GALLEGOS ROSALIacuteA DE CASTRO - 1863
Proacutelogo de Cantares Gallegos
Rosaliacutea de Castro 1863
El idioma de una nacioacuten es su alma su caraacutecter es el espejo donde maacutes al
vivo y con maacutes fidelidad se reflejan su iacutendole y tendencias sus gustos y
costumbres Despreciar su idioma es despreciarse a siacute mismo
El Heraldo Gallego SACO Y ARCE - 1888
Saco y Arce (autor dunha Gramaacutetica Gallega)
nun artigo en El Heraldo Gallego 1888
El Regionalismo que profesa el dogma de las dos patrias es decir de
la patria comuacuten espantildeola y de la regional admite como necesarios armoacutenicos
y mutuamente complementarios dos lenguajes el comuacuten y el regional El
lenguaje interregional o comuacuten seraacute el castellano por ser entendido y hablado
generalmente en todas las regiones El lenguaje regional gallego seraacute de uso
potestativo entre los naturales de nuestra regioacuten tanto en la esfera oficial y
puacuteblica como en la privada y obligatorio en las Escuelas primarias en
concurrencia con el castellano
Bases Generales del Regionalismo ALFREDO BRANtildeAS - 1889
Bases del Regionalismo gallego
Alfredo Brantildeas 1889
Los maestros y maestras de instruccioacuten primaria que ensentildeasen a sus
disciacutepulos la doctrina cristiana u otra cualquier materia en un idioma o dialecto
que no sea la lengua castellana seraacuten castigados por primera vez con
amonestacioacuten por parte del Inspector Provincial de Primera Ensentildeanza quien
daraacute cuenta del hecho al ministro del ramo y si reincidiesen despueacutes de haber
sufrido una amonestacioacuten seraacuten apartados del Magisterio Oficial perdiendo
cuantos derechos les reconoce la ley
REAL DECRETO DE 1902
Real decreto de 1902
A GALICIA DO SEacuteCULO XIX
Na Galicia do XIX o 80 da poboacioacuten era esencialmente
rural Os campesintildeos non eran donos das terras que
traballaban e estaban suxeitos a impostos coma os foros
laudemio rateos apeos deacutecimos para a Igrexa e trabucos
para o Estado En Galicia a estrutura feudal do Antigo
Reacutexime mantiacutevose inalterada allea aacute industrializacioacuten A
producioacuten agraria era destinada ao autoabastecemento dos
labregos e aacute vida disipada dos sentildeores da terra As viacuteas de
comunicacioacuten estaban desfasadas e o ferrocarril tardariacutea en
chegar A terceira parte da poboacioacuten galega emprendeu o
eacutexodo cara a Ameacuterica
O Caciquismo sistema corrupto que dominaba a poliacutetica do s
XIX ( fraudes electorais compra de votos etc)
O ROMANTICISMO
bullAnsias de liberdade e defensa
do individualismo
bull As nacionalidades europeas
(as modernas nacioacutens-estado)
xorden desta defensa ro-
maacutentica do patrioacutetico asiacute como
as reclamacioacutens de indepen-
dencia dos paiacuteses colonizados
bullOrixe alemaacute estendido a Fran-
cia Gran Bretantildea e resto de Eu-
ropa e aos EEUU na primeira
metade do seacutec XIX
bullMovemento do gusto burgueacutes
pola suacutea defensa do individuo e
a suacutea exaltacioacuten do sentimento
fronte aacute razoacuten
Da Revolucioacuten Francesa naceu a Declaracioacuten dos De-
reitos do Home e do Cidadaacuten (1789) dela o Dereito a
Autodeterminacioacuten dos Pobos e a moderna Declaracioacuten
Universal dos Dereitos Humanos (1948) Sen elas e sen a
defensa da cultura tradicional do folclore das lendas e
mitos de cada pobo do pasado lendariohellip abrazados polo
Romanticismo non se teriacutean producido as revolucioacutens
romaacutenticas do XIX nin teriacutea eclosionado o Galeguismo
nin o inicio do rexurdir cultural de Galiza coa poesiacutea
romaacutentica prerrosaliaacute Poreacuten o Rexurdimento pleno non
estaacute baixo o signo do Romanticismo senoacuten do Realismo
O GALEGUISMO
O nacemento da conciencia
reivindicativa xorde do panorama
desolador no que se atopaba a Galiza
decimonoacutenica
bullAtraso econoacutemico
bullInhumana situacioacuten do labrego
bullEmigracioacuten como uacutenica alternativa
bullEscaseza de viacuteas de comunicacioacuten
bullCaciquismo
bullIllamento fiacutesico poliacutetico econoacutemico
social e cultural
A lingua seraacute a bandeira
destas reivindicacioacutens
como vehiacuteculo das mesmas
e como causa reivindicada
Os sucesos de 1846 vistos por Xaquiacuten Mariacuten
O GALEGUISMO
O Galeguismo eacute o
movemento ideoloacutexico
no que callaraacute esa
conciencia reivindicativa
nacida no seo dunha
sociedade farta de vivir
na marxinacioacuten Traacutetase
dun movemento social
poliacutetico e cultural que
pretende que Galiza e o
pobo galego recuperen
a suacutea identidade e fagan
patente a suacutea
personalidade A linguaOs sucesos de 1846 vistos por Xaquiacuten Mariacuten
O GALEGUISMO O Provincialismo (1846)
bullEn 1846 o comandante Soliacutes levaacutentase
contra o ministro Narvaacuteez e as suacuteas
medidas econoacutemicas O levantamento
triunfa en Galiza ao uniacuterense xentes de
toda condicioacuten estudantes e intelectuais
como Antoliacuten Faraldo que reivindica
Galicia como unidade poliacutetica por riba
da divisioacuten en catro provincias
Acababa de nacer o Galeguismo co nome
de Provincialismo
bullO movemento foi sufocado Soliacutes tivo que retirarse na Batalla de Cacheiras e loitar
polas ruacuteas de Compostela Apresado el e once dos seus homes son fusilados en
Carral sen xuiacutezo o 26 de Abril de 1846 Dez anos despois seriacutean nomedos
ldquobenemeacuteritos da patriardquo e en 1904 novos galeguistas erixiraacuten un monumento aos
Maacutertires pola LiberdadeSon os chamados Maacutertires de Carral
LABOR CULTURAL DOS PROVINCIALISTAS
1 Defensa da cultura e da lingua de Galicia
2 Creacioacuten de sociedades culturais (Academia Literaria e Artiacutestica de
Santiago 1840)
3 Difusioacuten da prensa interesada no rexurdir de Galicia ( El Idoacutelatra de
Galicia La Aurora de Galicia FARO DE VIGO)
4 Creacioacuten das bases do estudo da Historia de Galicia atribuiacutendolle
unha personalidade propia (Verea Aguiar Benito Viceto)
5 Publiacutecanse as primeiras gramaacuteticas (Francisco Miraacutes Saco e Arce)e
os os primeiros dicionarios (Fco Xavier Rodriacuteguez Xoaacuten Cuveiro
Pintildeol Marcial Valladares)
6 Desenvolvemento dunha producioacuten musical para difundir as
composicioacutens poeacuteticas galegas ( Pascual Veiga )
7 Creacioacuten literaria en galego
O GALEGUISMO O Provincialismo
8 O Banquete de Conxo 1856 (dez anos despois de Carralhellip)
foi un xantar simboacutelico onde os intelectuais galeguistas serviron
na comida aacute clase traballadora Un dos protagonistas foi
Pondal quen pronunciou o discurso siacutembolo do movemento Reivindicaban a precaria situacioacuten de Galicia
O GALEGUISMO O Rexionalismo (1886)
bullTras o esmorecemento da primeira xeracioacuten de galeguistas
o Galeguismo pasou por unha segunda etapa carente de
repercusioacutens socioculturais o Federalismo Pronto deu paso
ao REXIONALISMO que se baseaba en
bullConcibe Galicia como unha rexioacuten
coas suacuteas peculiaridades culturais
bullReclamaba maior descentralizacioacuten
administrativa e autonomiacutea poliacutetica
bullDividiuse en dous sectores o
tradicionalista liderado por Alfredo
Brantildeas e o liberal-progresista
liderado por Manuel Murguiacutea
bullNa uacuteltima deacutecada do seacutec XIX entrou en crise Recuperouse nos inicios do seacutec XX
e esmoreceu entre os movementos agraristas ateacute dar paso en 1916 co nacemento
das Irmandades da Fala aacute terceira etapa do Galeguismo o nacionalismo
A literatura do Prerrexurdimento
PRERREXURDIMENTOA nosa literatura volveu nacer con
duacuteas caracteriacutesticas que a condi-
cionaron desde o comezo
1 A carencia de tradicioacuten literaria
escrita os nosos escritores deci-
monoacutenicos descontildeeciacutean o lega-
do medieval
2 A significacioacuten ideoloacutexica traacute-
tase dunha literatura de resisten-
cia
Ademais os primeiros textos do XIX
volven estar fortemente condiciona-
dos polas circunstancias histoacutericas
A pegada napoleoacutenica ao peacute do Ulla
Fusilamentos do 2 de Maio Goya
A Literatura do Prerrexurdimento
LITERATURA DE
CIRCUNSTANCIAS
PRERREXURDIMENTO
bullESCRITOS CONTRA A INVASIOacuteN
FRANCESA A guerra da independencia
provocou a aparicioacuten de textos propa-
gandiacutesticos antifranceses escritos en
galego para facilitar a suacutea comprensioacuten
bullESCRITOS DE PROPAGANDA
IDEOLOacuteXICA Na pugna entre absolu-
tistas e liberais estes uacuteltimos serviacuteron-
se de escritos en galego para difundir
as suacuteas ideas e combater a ignorancia
do pobo
bullUn labrador que foi sarxento
aos soldados do novo
alistamento Anoacutenimo 1808
bullProezas de Galicia X Fdez de
Neira 1810
bullOs rogos dun gallego
establecido en Londres M
Pardo de Andrade 1813
bullO tiacuteo Farruco P Boado
Saacutenchez 1823
bullTertulia de Picantildeos 1836
bullAS PANXOLINtildeAS DE NADAL Nas
catedrais de Santiago e Mondontildeedo
continuouse con esta tradicioacuten ateacute os
primeiros anos do seacutec XX
bullNICOMEDES PASTOR DIacuteAZ Foi o
primeiro escritor en usar o galego na
poesiacutea moderna con finalidade esteacutetica
e intencioacuten artiacutestica Foi un recontildeecido
poeta romaacutentico en espantildeol
En galego adianta os tres temas
fundamentais do seacutec XIX
bullA paisaxe
bullOs personaxes populares
bullA saudade da Terra
A Literatura do Prerrexurdimento
PRIMEIROS TEXTOS DE
VALOR LITERARIO
bullAlborada
bullANTONIO BENITO FANDINtildeO As
suacuteas ideas liberais levaacuterono ao
caacutercere mais iso non o fixo calar e
escribiu poemas satiacutericos e populares
Na suacutea obra fundamental escrita no
caacutercere de Santiago en 1812 creou aacute
Celestina galega A casamenteira
bullA casamenteira
bullEacutegloga de Belmiro e Benigno
A Literatura do Prerrexurdimento
XOAacuteN MANUEL
PINTOS
(1811-1876)
A GAITA GALLEGA (1853)
A OBRA
bullMestura de prosa verso diaacutelogos vocabularioshellip
bullEscrita en galego latiacuten e espantildeol
bullFuncioacuten didaacutectica e finalidade ideoloacutexica
bullDefensa da lingua e criacutetica aacute castelanizacioacuten
bullNecesidade dunha norma culta e denuncia da
diglosia
bullEstrutura dialogada entre o gaiteiro (galego alterego
do autor) e o tamborileiro (castelaacuten que viaxa a Galiza
porque soubo que esta acolle e trata mellor aos
estranxeiros que aos propios fillos)
Xoaacuten Manuel Pintos vinculado aacute xurisprudencia por
estudos e profesioacuten practicou o xornalismo e mostrou
fonda preocupacioacuten polo idioma galego A obra pola que
figura nun lugar destacado da nosa Historia literaria
levaba o longo tiacutetulo de A gaita gallega tocada po lo
gaiteiro ou sea Carta de Cristus para ir deprendendo
a ler escribir e falar ben a lengua gallega e aiacutenda
maacuteis
A Literatura do Prerrexurdimento
O REXURDIMENTO
OS PRECURSORES
(1833-1863)
FRANCISCO ANtildeOacuteN
A GALICIA(Xogos florais1861)
Francisco Antildeoacuten entrou de cheo no Provincialis-
mo ao participar na revolucioacuten galega de 1846
polo que tivo que exiliarse a Portugal A suacutea obra
poeacutetica eacute variada e dispersa recompilada despois
da suacutea morte O seu poema A Galicia resultou
gantildeador no ceacutelebre certame dos Xogos Florais da
Coruntildea en 1861 preludio do inicio do Rexurdi-
mento pleno
A OBRA
bullEscribiu en galego castelaacuten e portugueacutes
bullCompoacuten poesiacuteas de circunstancias humoriacutes-
ticas e satiacutericas Pero tameacuten costumistas Os
maacuteis importantes son os destinados a Galiza
bullA denuncia da situacioacuten de Galiza
bullOs recordos da infancia
bullA vivencia da paisaxe
bullA esperanza no progreso do futuro
O REXURDIMENTOO REXURDIMENTO
PLENO
(1863-1888)
Rosaliacutea de Castro
Eduardo Pondal
Curros Enriacutequez
O REXURDIMENTO
MARCIAL
VALLADARES
(1821-1903)
MAXINA OU A FILLA ESPUacuteREA
(1880)
Marcial Valladares publica Majina ou a filla espuacute-
rea por entregas na revista La Ilustracioacuten Gallega
y Asturiana que dirixiacutea Manuel Murguiacutea Eacute a
primeira novela publicada en galego en 1880
A OBRA
bull Realista costumista con fondo ro-
maacutentico folletinesco elementos
moralizanteshellip
bullAmbientacioacuten variada rural e
urbana mundo galego e foraacuteneo
(Madrid)
bullLingua galega para as clases
populares e castelaacuten para a
aristocracia
bullRiqueza leacutexica e fraseoloacutexica da
eacutepoca con variados rexistros
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA N
OV
EL
A
O REXURDIMENTO
ANTONIO LOacutePEZ
FERREIRO
(1837-1910)
A TECEDEIRA DE BONAVAL (1894)
Antonio Loacutepez Ferreiro foi un coacuteengo compostelaacuten
grande estudoso da Historia de Galiza e o novelista
maacuteis destacado do seacutec XIX A suacuteas novelas retratan
eacutepocas histoacutericas do pasado galego
bullA tecedeira de Bonaval (1894) ambientada
no seacutec XVI
bullO castelo de Pambre (1894) ceacutentrase nas
consecuencias da guerra sucesoria que
cambiou o curso da nosa Historia no seacutec XIV
bullO nintildeo de pombas (1905) recrea a eacutepoca do
arcebispo Xelmiacuterez no seacutec XII
A OBRA
bullNarrativa histoacuterica de tradicioacuten romaacutentica
bullNumerosas descricioacutens
bullAbundantes datos histoacutericos (fragmentos de
documentos medievais)
bullGalego arcaico
bullIdeoloxiacutea tradicionalista e catoacutelica
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA N
OV
EL
A
O REXURDIMENTOP
RO
SA L
ITE
RA
RIA
RE
LA
TO
X
OR
NA
LISM
O
LAMAS CARVAJAL
(1849-1906)
GALLEGADA (1887)
O TIacuteO MARCOS DA PORTELA (1876-1889)
O CATECISMO DO LABREGO (1889)
Valentiacuten Lamas Carvajal foi o pai de tres grandes
creacioacutens decimonoacutenicas o relato galego (Galle-
gada 1887) a prensa galega (O Tiacuteo Marcos da
Portela1876-1889) e a subversioacuten con fins didaacutec-
ticos dun texto relixioso (O Catecismo do labrego
1889)
A OBRA
bullO uacutenico texto contildeecido e memorizado polo
pobo era o catecismo do Padre Astete Lamas
adapta a estrutura para denunciar da precaria
situacioacuten do campesintildeado De aiacute o eacutexito do
Catecismo do labrego
bullO pobo era analfabeto e soacute falaba galego La-
mas escolleu o galego e unha linguaxe
popular para tratar temas cotiaacutens e proacuteximos
ao mundo rural que lle permiten chegar ao seu
destinatario o paisano galego a traveacutes de O
Tiacuteo Marcoshellip
O REXURDIMENTOAacuteLVAREZ DE NOacuteVOA
(1873-1836)
PEacute DAS BURGAS (1895)
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA R
EL
AT
O
Francisco Aacutelvarez de Noacutevoa eacute un escritor
innovador e atrevido introduce por primeira vez na
literatura galega ambientes burgueses lonxe do
realismo costumista predomina neles o formalismo
e a esteacutetica neo-romaacutentica
A OBRA Peacute das burgas
bullAbandono do costumismo e do patriotismo
rexionalista
bullTemaacutetica universal e moderna
bullTraacutexicas escenas marintildeeiras
bullEvocacioacutens da infancia
bullLembranzas melancoacutelicas
bullHistorias de amores fanados
En 1913
fundou
con
Fortu-
nato
Cruces
La Voz
de
Galicia
O REXURDIMENTOT
EA
TR
O
FRANCISCO DE LA
IGLESIA
(1827-1897)
A FONTE DO XURAMENTO (1882)
Francisco de la Iglesia foi o
autor da obra A fonte do
xuramento Con esta obra
iniacuteciase o teatro culto galego
bullA partir da estrea desta obra os
rexionalistas crearaacuten a Escola
Rexional de Declamacioacuten e
asentaraacuten as bases do teatro
galego contemporaacuteneo
Manuel Lugriacutes Freire representa o
teatro social e anticaciquil fronte ao
teatro costumista e sentimental de
Francisco de la Iglesia Neste sentido
Lugriacutes ceacutentrase
bullNa denuncia da situacioacuten do
campesintildeado galego
bullNa protesta contra a emigracioacuten (a
suacutea obra A costureira da aldea
estreacutease na Habana 1885)
bullNa loita anticaciquil recollida nos
seus dramas A ponte (1903) e Minia
(1904)
bullNo anticlericalismo que destaca na
suacutea obra Mareiras (1904)
O REXURDIMENTOMANUEL LUGRIacuteS
FREIRE
(1863-1940)
A PONTE(1903) T
EA
TR
O
O REXURDIMENTO
MANUEL MURGUIacuteA
(1833-1823)
HISTORIA DE
GALICIA (1911)
EL REGIONALISMO
GALLEGO (1889)
EN
SAIO
Manuel Murguiacutea marcaraacute o inicio do
Rexionalismo Defenderaacute
bullA definicioacuten nacional de Galicia baseada nunha
historia propia cuxas orixes el remonta aos celtas
e aacute pervivencia dunha lingua e dunha cultura
propias Para fundamentar isto elaborou a suacutea
Historia de Galicia (1911)
bullO idioma como bandeira de todas as reivindica-
cioacutens (aiacutenda que soacute o utilizou no discurso dos Xo-
gos Florais de Tui 1891)
bullA descentralizacioacuten do estado e un reparto de
competencias entre o poder central e a ldquorexioacutenrdquo
En 1891 nace o primeiro partido poliacutetico de aacutembito
exclusivamente galego Asociacioacuten Regionalista
Gallega que Murguiacutea presidiraacute Foi un dos funda-
dores da RAG (1906) e o seu primeiro presidente
O pobo
que
esque-
ce a suacutea
lingua
eacute un
pobo
morto
Obxectivos e actuacioacutens dos
autores do Rexurdimento
bullMudar a consideracioacuten negativa que existiacutea na sociedade respecto ao galego
bullAmpliar os aacutembitos de uso do galego
bullEstudar depurar e perfeccionar a lingua en busca dunha norma culta
bullRecuperar o pasado histoacuterico receacuten descuberto
bullErradicar os males da poliacutetica caciquil
bullReivindicar a singularidade de Galiza como un pobo que ostenta todos os
requisitos esixiacutebeis a unha nacioacuten lingua e cultura propias territorio ben definido
conciencia colectiva
A situacioacuten da linguaO REXURDIMENTO
SOCIOLINGUumlIacuteSTICA
Durante o seacuteculo XIX o proceso de castelanizacioacuten idiomaacutetica de Galicia
avanzou a un ritmo vertixinoso debido a novos factores sociais
1 Xorden os medios de comunicacioacuten escritos
2 Esteacutendense as escolas de educacioacuten primaria
3 Refoacuterzase a administracioacuten centralizadora do Estado
4 Instaacutelanse en Galicia moitos burgueses vidos de foacutera
5 Os emigrantes do rural galego emigran a paiacuteses de fala hispana
6 Medran enormemente os prexuiacutezos nacidos nos Seacuteculos Escuros
IMAXES
IMAXES RECOLLIDAS ENTRE O 04072011 E O 10072011 CLICANDO SOBRE ELAS LEVARANNOS AO SEU LUGAR DE PROCEENCIA
ANEXOS
A GAITA GALLEGA
tocada polo gaiteiro ou sea
CARTA DE CRISTUS
para ir deprendendo
a ler escribir e falar ben a lengua gallegae
aiacutenda maacuteis
ADVERTENCIA
Os que pensan que gentes mal escrito1
estaacute con g pontildeamos por enxempro
ou digan que taberna pan e carne
son termos castellanos non gallegos
aqueles que sentenzan que jamais1
non eacute da nosa terra puro termo
os que dicen que o o de foliada
debe ser u fundaacutendose no vento
oacutes que fan maacuteis reparos e murmuran
das letras e palabras en secreto
supliacutecolles e roacutegolles que agarden
e queiran dar vagar e tempo oacute tempo
Inicio de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Oacuteu Galicia Galicia boi de palla
Canta laacutestima tegraven de ti o Gaiteiro
O aguillon que che menten egrave de aceiro
E con el muita forza te asoballa
No lombo teu zorrega bate e malla
Fasta o maacuteis monicreque ferrancheiro
E calesquer podenco forasteiro
Te vafa de vergonza sin migalla
Agarima alleeira eses ingratos
Ou viacutevoras que postas ograve teu peito
Co ferrete che rompen mil buratos
Si o sangre teu refugas do teu leito
Malas novas madrasta de insensatos
Dos fillos teus ograve amor non tegraves dereito
Fragmento de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Ay esperta adorada Galicia
Dese sono en qestaacutes debruzada
Do teu rico porvir a alborada
Po-lo Ceo enxergaacutendose vay
Xa cantando os teus fillos te chaman
E cos brazos en cruz se espreguizan
Malpocados O qeles cobizan
Eacute un bico dos labios da Nay
Dese chan venturoso arrincado
Pola man do meu negro destino
Hastra mesmo sontildeando maxino
Eses campos risontildeos cruzar
E correr po-las hortas e prados
Onde leda pasou mintildea infancia
Respirando a suave fragancia
De xasmin caravel azahar
(hellip)Inicio de A Galicia
de Francisco Antildeoacuten (1853)
Otilia ergueusestonces do tabolete en questaba e paseando po-l-o cuarto
queijaacutebase retorciacutease e apuaacutebashasta de canden cando nos ombreiros de sua nai Animaba-a
esta docemente e paseaba as veces tamen co-ela mentras non veu o cafeacute que serviron Adria e
Ineacutes aacute primeira traguendo o liacutequido nunha pequecha taza blanca de porcelana co seu
correspondente plato a segunda tirando dunha lacena outro plato con azucre e unha culler de
bujo moi fregada Caitan quedouse na cocintildea
Tomando o cafeacute a enferma non por eso deijaba de suspirar e retorcerse siquera algo
disimulase Ineacutes miraba-a e remiraba gustaacuteballa sua lindura e chocaacuteballe por outro lado
aquelo de non querer deitarse Continuou mirando-a ourservando-a de riba a baijo coma
sestudiase nela prasegurarse do que queria decir e vovendose logo a nai dijo con solermeiriacutea
mdash Anquo que o sabe no diacute aventuro e nhei de perder quo mal da sentildeorita e o que tiven eu
hai dous meses iquestVeu ahiacute na cocintildea un menintildeo que durmindo esta no berce Pois neno ou
nena vai a ser o qua sua sentildeorita nos pouse aqui esta noite Dios mediante iexclEn verdaacute que cedo
empeza iexclTan novintildea e ja casada iexclNo por eso
Otilia ruborizouso punto Adria clavou os ollos na sentildeora mais Ineacutes sigueu dicindo
mdash Comprendo agora o seu repuno a cama iexclQueacute milagre meu-caravel Nestes lances naide a
quere porquo primeiro e parir pro facer hei de facerlla pra que dempois descanse faremoslla
as duas dontildea Adra -dirigindosa esta- quasiacute quedaraacute millor
- Hable V bajo mi buena Ineacutes -interrumpeu a nai dOtilia- no sea que la oiga alguien
- iquestQuen nos ha doir sentildeora -replicou Ineacutes sonrindo e como dona da sua casa dominando
ja a situacion- se soilos aquiacute vivimos o meu Caitan e eu Queacuteijese sentildeorita canto queira -
dirigindosaacute Otilia- aacutenimo e fora medo quo meu home
a ajudaraacute Elle carpinteiro sentildeorita e cando llestaacute
de chola mantildea e pacencia tenlleFragmento do inicio de
MAJINA hellip
Otilia sua nai e Adria non puderon meacutenos de sonrir tamen o oi-l-o chiste dIneacutes que
chamando imediatamente po-l-o home diacutejollasiacute que o veu
mdash Acordate meu Caitan dhai dous meses e estaacute thojo lado desa sentildeorita como lado
meu estivechestonces
Caitan baijou a testa e arrimouse con respeto aacute unha esquina do bufete Ineacutes volveu a
decir aacute Otilia
mdash Sentildeorita fora medo apuacuteese sin recelo no meu home eu soilo aacute eacutel lle fun encargo e asiacute
nada o colle de novo a cobardiacutea nestes casos non lle boa o quimporta e sair ben e canto
antes do apuro
mdash Eso uacutenicamente es lo que importa mdashantildeadeu Adriamdash Aproveche V pues todos los
momentos favorables ya que el Sr Cayetano viene en su ayuda nada de verguumlenza El Sr
Cayetano es un casado su esposa estaacute presente y los demaacutes somos tambien mujeres iquestNo
es su mamaacute misma de las que aquiacute estamos con V
Otilia tintildea vengonza grande vergonza emporeso ardia e non fumeaba bulian na sua
cabeza pensamentos quo corazon llanegrian lidaba con moitas cousas pasaba aacute un tempo
por moitos lances e no seu angelical laacutenguido rosto soacutelo a nai e Adria podian ver o qua infelis
sufria Pro a delor non repara cando apreta e a sua era tan intensa tan complicada e viva
que cedendo oacute cabo estirou os brazos e encolgouse case no pescozo de Caitan Ajudabana
este con azelmosas falas no que podia paseaban do brazo paraban volvia aacute encolgasOtilia
e asiacute estuveron comunha hora e no intre sua nai rezando pedindo aacute Dios por eacutela Adria e
Ineacutes facendo primero aacute cama dempois unha larga faja con tiras de panos que rachou
aquela e fora cantando as cotoviacuteas alaacute nos montes nas eiras os labradores
quo seu millintildeo esbrugaban O fin
preto das oito unha escorreita nena
saeu aacute luacutes Marcial Valladares (1880)
() Pero pol-a mintildea parte protesto que estou prestes a adoutar e siguir ao
pe da letra as regras que d algun modo oficial se pontildean e establezan Agora
faacuteltame dicir algo sobre o acento ou seya o tono e infleusion da voz conque
falamos os gallegos Moito se nos apopea e desprecia aos gallegos poI-o noso
acento sin faceacuterense de cargo os que nos critican que tamen eles neste punto
tentildeen bastante que rascar Eacute certo co noso acento (e agora non falo dos defeutos
na pernunciacion) eacute algo froxo e si se quer arrastrado e que pol-o consiguente
forma un vivo contraste co dos castellanos que eacute seco e suacutepeto como un estalo
(1) pero non ten as afeutaciones e os finxementos dos d outros sitios Recoacuterdese a
propoacutesito desto o que dice Cervantes da Gitanilla que falaba ceceoso non porque
esto nas xitanas fose naturaleza pois era artificio Pero como nos Madriles que eacute a
corte se da a pauta pra o gusto e aloacute impera o artificio e non o que eacute naturaleza
de aqui eacute que fagan bulra e mofa do acento gallego e en cambio dean as laudes
e pontildean nas nubes a outros mais viciosos e defeutuosos Non eacute de estrantildear pol-o
tanto que o nosso dioma aquel dioma a quen en outro tempo tanto respetaron e
apreciaron D Afonso o Sabio o Arcebispo de Toledo D Gonzalo de Palomeque o
Marqueacutes de Santillana e outros insines literatos tentildea que retirarse agora
avergonzado e esconderse e a portas cerradas para que naide o vexa atender
aas suas cousas E sin embargo desta fala tan aldraxada hoxe vense craros
refrexos n-aquela obra inmortal que eacute o
representante mais xenuino e lexiacutetimo
da literatura espantildeola
Proacutelogo de A tecedeira de
Bonaval Antonio Loacutepez
Ferreiro (1894)
UN CONSELLO
A eso das duas da tarde de un bretemoso dia de Decembre do ano 1543 baixaba pol-o Picho
da Cerca en Santiago unha vella como de unhos 60 anos ben limpa e arrombadintildea para
artesana segun paricia poI-o seu porte O seu andar era pausado ainda mais do que pedian
os anos e revelaba unha persona fraca e achacosa E ainda non era esto soilo para a probe
vella sinon que paricia que iba moy moito preocupada por algunha triste ideya Asi foy
camintildeando hastra a Porta da Maacutemoa entrou na cidaacute tomou pol-o canton da Rua Nova e
parouse diante de unha casa do Outeiral frente aa grande dos Ulloas Sentouse nun poyal
que habia a porta como para tomar folgo e recollerse en si cos seus pensamentos e logo
preguntou a un dos mozos que entraban e saian si estaba o sintildeor Rodrigo de Bendantildea e
pideulle que lle dixese que estaba ali Catalina a tecelaacutea de Bonaval que lle queria unha
palabrintildea De ahiacute a un boacuteo pouco saeu o mozo correndo e sin querer mirar para ela diacutexollemdash
Que subades
Sin necesidaacute de mais introdutor subeu Catalina que xa ben conocia a casa e meteuse
nunha espaciosa caacutemara escasamente alumeada por duas ou tres ventaacuteas non grandes
ainda contando ca engadiga do mainel Nun dos rincoos da sala ao pee de unha ventaacutea e
detraacutes de un ancho bufete hachaacutebase sentado nun sillon de baqueta un sintildeor regordete
vestido de chupa e xubon cerrado eacuteste por unha larga e espesa fileira de miuacutedos botons de
ambra en forma de abelaacutea O qual asi que se adoitou de que entraba a tecelaacutea levantou a
cabeza pois estaba escribindo
mdashOla Catalina mdashdiacutexollemdash queacute milagre por aquiacute iquestou vesme a trager a tea
mdashBoas tardes nos de Dios sintildeor RodrigoPrimeiro capiacutetulo de
A tecedeira de Bonaval
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
ADEVERTENCIAmdash An que son partidario da Ortografiacutea etimoloacutegica aacute
falicidade con que se confundiacutean n-os ensayos os encargados de representar este
drama obrigaacuteronma empregar a x en geral n-os casos en que debiacutea escribir con g ou j
Sr Presidente do Liceu Brigantintildeo
A letura do scomenzo do noso Regramento que oacute dar razoacuten da iacutendole da
sociedade aacute quen debe servir de pauta a describe desta maneira
laquoUn ente moral con vida proacutepea verdadeiro centro de recreyo eacute dilustrazoacuten creando
intereses e inspirando afeutos de hirmandade entre vicintildeos que faga renacere un
puriacutesemo amor aacutes venerandas tradiciocircs da madre paacutetria da nosa amada Galicia
rindindo o xusto e debido homenaxe ou sexa xuramento de fidelidade aacutes cencias aacutes
artes oacute comercio eacute aacute industria inxemprando n-os seus afiliados incrinacioacuten e gusto
haacutecia o bello uacutetil e ameno que nos ofrecen os incesantes adiantamentos e perfeizoacutes
do noso sigroraquo
O tecircr eu persentes todas estas consideracioacutes dos seus erguidos intentos dinos do
millor respeto por todos cantos de bocircs gallegos se prezan deacuteumalento dabondo para
escribir A Fonte do Xuramento primeiro ensayo dramaacuteteco dos costumes das nosas
Marintildeas sin rivaacutes en fermosura homilde traballo que hoxe tentildeo eu a yalta honore en
poder adicar aacute primeira Sociedade que adiquirindo inmortal renome n-os fastos da
gallega literatura soupo erguer a sua garrida e dociacutesima Musa oacute dourado scano do
palco esceacutenico onde con tantos
adiantos campeacutea aacute liacutengua de Castilla Proacutelogo de A fonte do xuramento
de Fco de la Iglesia (1882)
nos hallariacuteamos con que el gallego es padre y origen del portugueacutes y este tiene
vida propia y tan lozana como el castellano una vez que si puede perderse y olvidarse
en la porcioacuten dl territorio en el cual ondea la bandera lusitana todaviacutea le queda un
refugio en el basto imperio del Brasil Padre dichoso el gallego revive en sus hijos No
moriraacute pues Estudieacutemosle y conozcaacutemosle y asiacute le amaremos useacutemosle como
lengua literaria y asiacute sabremos cuanto vale y decuanto es capaz
La ilustracioacuten gallega y asturiana M MURGUIacuteA 1879
Las lenguas son las verdaderas banderas nacionales llevan sus propios colores ()
la nuestra refleja nuestra vida intelectual y afectiva se ha criado en nuestras entrantildeas
es a un tiempo nuestra madre y nuestra hija diez siglos pusieron en ella cuanto nos
pertenece El estudio y renovacioacuten de las lenguas no oficiales es una de las obras maacutes
patrioacuteticas e interesantes que puedan emprender los pueblos con habla propia
Discurso inaugural do Certame Literario e Artiacutestico de Pontevedra M MURGUIacuteA
1886
O gallego que eacute o que nos da dereito a enteira posesioacuten da terra en que fomos nados
que nos di que pois somos un povo distinto debemos selo () Nel () haacutechanse os
principais elementos da nosa nacionalidade de novo negada e ainda mais
escarnecida
Discurso dos XOGOS FLORAIS DE TUI M MURGUIacuteA ndash 1891
Fragmentos de textos eou discursos de M Murguiacutea
Por esto inda achaacutendome debil de forzas e nacutehabendo deprendido en maacuteis
escola que a dos nosos probes aldeaacutens guiada solo por aqueles cantares
aquelas palabras carintildeosas e aqueles xiros nunca olvidados que tan docemente
resoaron nos meus oiacutedos desde a cuna e que foran recolldos polo meu corazoacuten
como harencia propia atrevinme a escribir estos cantares ()
Sin gramaacuteticas nin regras de ningunha clas o lector toparaacute moitas veces faltas
de ortografiacutea xiros que disoaraacuten os oiacutedos dun purista pro oacute menos e pra
disculpar en algo estes defectos puxen o maior coidado en reprodusir o
verdadeiro esprito do noso pobo
Proacutelogo de CANTARES GALLEGOS ROSALIacuteA DE CASTRO - 1863
Proacutelogo de Cantares Gallegos
Rosaliacutea de Castro 1863
El idioma de una nacioacuten es su alma su caraacutecter es el espejo donde maacutes al
vivo y con maacutes fidelidad se reflejan su iacutendole y tendencias sus gustos y
costumbres Despreciar su idioma es despreciarse a siacute mismo
El Heraldo Gallego SACO Y ARCE - 1888
Saco y Arce (autor dunha Gramaacutetica Gallega)
nun artigo en El Heraldo Gallego 1888
El Regionalismo que profesa el dogma de las dos patrias es decir de
la patria comuacuten espantildeola y de la regional admite como necesarios armoacutenicos
y mutuamente complementarios dos lenguajes el comuacuten y el regional El
lenguaje interregional o comuacuten seraacute el castellano por ser entendido y hablado
generalmente en todas las regiones El lenguaje regional gallego seraacute de uso
potestativo entre los naturales de nuestra regioacuten tanto en la esfera oficial y
puacuteblica como en la privada y obligatorio en las Escuelas primarias en
concurrencia con el castellano
Bases Generales del Regionalismo ALFREDO BRANtildeAS - 1889
Bases del Regionalismo gallego
Alfredo Brantildeas 1889
Los maestros y maestras de instruccioacuten primaria que ensentildeasen a sus
disciacutepulos la doctrina cristiana u otra cualquier materia en un idioma o dialecto
que no sea la lengua castellana seraacuten castigados por primera vez con
amonestacioacuten por parte del Inspector Provincial de Primera Ensentildeanza quien
daraacute cuenta del hecho al ministro del ramo y si reincidiesen despueacutes de haber
sufrido una amonestacioacuten seraacuten apartados del Magisterio Oficial perdiendo
cuantos derechos les reconoce la ley
REAL DECRETO DE 1902
Real decreto de 1902
O ROMANTICISMO
bullAnsias de liberdade e defensa
do individualismo
bull As nacionalidades europeas
(as modernas nacioacutens-estado)
xorden desta defensa ro-
maacutentica do patrioacutetico asiacute como
as reclamacioacutens de indepen-
dencia dos paiacuteses colonizados
bullOrixe alemaacute estendido a Fran-
cia Gran Bretantildea e resto de Eu-
ropa e aos EEUU na primeira
metade do seacutec XIX
bullMovemento do gusto burgueacutes
pola suacutea defensa do individuo e
a suacutea exaltacioacuten do sentimento
fronte aacute razoacuten
Da Revolucioacuten Francesa naceu a Declaracioacuten dos De-
reitos do Home e do Cidadaacuten (1789) dela o Dereito a
Autodeterminacioacuten dos Pobos e a moderna Declaracioacuten
Universal dos Dereitos Humanos (1948) Sen elas e sen a
defensa da cultura tradicional do folclore das lendas e
mitos de cada pobo do pasado lendariohellip abrazados polo
Romanticismo non se teriacutean producido as revolucioacutens
romaacutenticas do XIX nin teriacutea eclosionado o Galeguismo
nin o inicio do rexurdir cultural de Galiza coa poesiacutea
romaacutentica prerrosaliaacute Poreacuten o Rexurdimento pleno non
estaacute baixo o signo do Romanticismo senoacuten do Realismo
O GALEGUISMO
O nacemento da conciencia
reivindicativa xorde do panorama
desolador no que se atopaba a Galiza
decimonoacutenica
bullAtraso econoacutemico
bullInhumana situacioacuten do labrego
bullEmigracioacuten como uacutenica alternativa
bullEscaseza de viacuteas de comunicacioacuten
bullCaciquismo
bullIllamento fiacutesico poliacutetico econoacutemico
social e cultural
A lingua seraacute a bandeira
destas reivindicacioacutens
como vehiacuteculo das mesmas
e como causa reivindicada
Os sucesos de 1846 vistos por Xaquiacuten Mariacuten
O GALEGUISMO
O Galeguismo eacute o
movemento ideoloacutexico
no que callaraacute esa
conciencia reivindicativa
nacida no seo dunha
sociedade farta de vivir
na marxinacioacuten Traacutetase
dun movemento social
poliacutetico e cultural que
pretende que Galiza e o
pobo galego recuperen
a suacutea identidade e fagan
patente a suacutea
personalidade A linguaOs sucesos de 1846 vistos por Xaquiacuten Mariacuten
O GALEGUISMO O Provincialismo (1846)
bullEn 1846 o comandante Soliacutes levaacutentase
contra o ministro Narvaacuteez e as suacuteas
medidas econoacutemicas O levantamento
triunfa en Galiza ao uniacuterense xentes de
toda condicioacuten estudantes e intelectuais
como Antoliacuten Faraldo que reivindica
Galicia como unidade poliacutetica por riba
da divisioacuten en catro provincias
Acababa de nacer o Galeguismo co nome
de Provincialismo
bullO movemento foi sufocado Soliacutes tivo que retirarse na Batalla de Cacheiras e loitar
polas ruacuteas de Compostela Apresado el e once dos seus homes son fusilados en
Carral sen xuiacutezo o 26 de Abril de 1846 Dez anos despois seriacutean nomedos
ldquobenemeacuteritos da patriardquo e en 1904 novos galeguistas erixiraacuten un monumento aos
Maacutertires pola LiberdadeSon os chamados Maacutertires de Carral
LABOR CULTURAL DOS PROVINCIALISTAS
1 Defensa da cultura e da lingua de Galicia
2 Creacioacuten de sociedades culturais (Academia Literaria e Artiacutestica de
Santiago 1840)
3 Difusioacuten da prensa interesada no rexurdir de Galicia ( El Idoacutelatra de
Galicia La Aurora de Galicia FARO DE VIGO)
4 Creacioacuten das bases do estudo da Historia de Galicia atribuiacutendolle
unha personalidade propia (Verea Aguiar Benito Viceto)
5 Publiacutecanse as primeiras gramaacuteticas (Francisco Miraacutes Saco e Arce)e
os os primeiros dicionarios (Fco Xavier Rodriacuteguez Xoaacuten Cuveiro
Pintildeol Marcial Valladares)
6 Desenvolvemento dunha producioacuten musical para difundir as
composicioacutens poeacuteticas galegas ( Pascual Veiga )
7 Creacioacuten literaria en galego
O GALEGUISMO O Provincialismo
8 O Banquete de Conxo 1856 (dez anos despois de Carralhellip)
foi un xantar simboacutelico onde os intelectuais galeguistas serviron
na comida aacute clase traballadora Un dos protagonistas foi
Pondal quen pronunciou o discurso siacutembolo do movemento Reivindicaban a precaria situacioacuten de Galicia
O GALEGUISMO O Rexionalismo (1886)
bullTras o esmorecemento da primeira xeracioacuten de galeguistas
o Galeguismo pasou por unha segunda etapa carente de
repercusioacutens socioculturais o Federalismo Pronto deu paso
ao REXIONALISMO que se baseaba en
bullConcibe Galicia como unha rexioacuten
coas suacuteas peculiaridades culturais
bullReclamaba maior descentralizacioacuten
administrativa e autonomiacutea poliacutetica
bullDividiuse en dous sectores o
tradicionalista liderado por Alfredo
Brantildeas e o liberal-progresista
liderado por Manuel Murguiacutea
bullNa uacuteltima deacutecada do seacutec XIX entrou en crise Recuperouse nos inicios do seacutec XX
e esmoreceu entre os movementos agraristas ateacute dar paso en 1916 co nacemento
das Irmandades da Fala aacute terceira etapa do Galeguismo o nacionalismo
A literatura do Prerrexurdimento
PRERREXURDIMENTOA nosa literatura volveu nacer con
duacuteas caracteriacutesticas que a condi-
cionaron desde o comezo
1 A carencia de tradicioacuten literaria
escrita os nosos escritores deci-
monoacutenicos descontildeeciacutean o lega-
do medieval
2 A significacioacuten ideoloacutexica traacute-
tase dunha literatura de resisten-
cia
Ademais os primeiros textos do XIX
volven estar fortemente condiciona-
dos polas circunstancias histoacutericas
A pegada napoleoacutenica ao peacute do Ulla
Fusilamentos do 2 de Maio Goya
A Literatura do Prerrexurdimento
LITERATURA DE
CIRCUNSTANCIAS
PRERREXURDIMENTO
bullESCRITOS CONTRA A INVASIOacuteN
FRANCESA A guerra da independencia
provocou a aparicioacuten de textos propa-
gandiacutesticos antifranceses escritos en
galego para facilitar a suacutea comprensioacuten
bullESCRITOS DE PROPAGANDA
IDEOLOacuteXICA Na pugna entre absolu-
tistas e liberais estes uacuteltimos serviacuteron-
se de escritos en galego para difundir
as suacuteas ideas e combater a ignorancia
do pobo
bullUn labrador que foi sarxento
aos soldados do novo
alistamento Anoacutenimo 1808
bullProezas de Galicia X Fdez de
Neira 1810
bullOs rogos dun gallego
establecido en Londres M
Pardo de Andrade 1813
bullO tiacuteo Farruco P Boado
Saacutenchez 1823
bullTertulia de Picantildeos 1836
bullAS PANXOLINtildeAS DE NADAL Nas
catedrais de Santiago e Mondontildeedo
continuouse con esta tradicioacuten ateacute os
primeiros anos do seacutec XX
bullNICOMEDES PASTOR DIacuteAZ Foi o
primeiro escritor en usar o galego na
poesiacutea moderna con finalidade esteacutetica
e intencioacuten artiacutestica Foi un recontildeecido
poeta romaacutentico en espantildeol
En galego adianta os tres temas
fundamentais do seacutec XIX
bullA paisaxe
bullOs personaxes populares
bullA saudade da Terra
A Literatura do Prerrexurdimento
PRIMEIROS TEXTOS DE
VALOR LITERARIO
bullAlborada
bullANTONIO BENITO FANDINtildeO As
suacuteas ideas liberais levaacuterono ao
caacutercere mais iso non o fixo calar e
escribiu poemas satiacutericos e populares
Na suacutea obra fundamental escrita no
caacutercere de Santiago en 1812 creou aacute
Celestina galega A casamenteira
bullA casamenteira
bullEacutegloga de Belmiro e Benigno
A Literatura do Prerrexurdimento
XOAacuteN MANUEL
PINTOS
(1811-1876)
A GAITA GALLEGA (1853)
A OBRA
bullMestura de prosa verso diaacutelogos vocabularioshellip
bullEscrita en galego latiacuten e espantildeol
bullFuncioacuten didaacutectica e finalidade ideoloacutexica
bullDefensa da lingua e criacutetica aacute castelanizacioacuten
bullNecesidade dunha norma culta e denuncia da
diglosia
bullEstrutura dialogada entre o gaiteiro (galego alterego
do autor) e o tamborileiro (castelaacuten que viaxa a Galiza
porque soubo que esta acolle e trata mellor aos
estranxeiros que aos propios fillos)
Xoaacuten Manuel Pintos vinculado aacute xurisprudencia por
estudos e profesioacuten practicou o xornalismo e mostrou
fonda preocupacioacuten polo idioma galego A obra pola que
figura nun lugar destacado da nosa Historia literaria
levaba o longo tiacutetulo de A gaita gallega tocada po lo
gaiteiro ou sea Carta de Cristus para ir deprendendo
a ler escribir e falar ben a lengua gallega e aiacutenda
maacuteis
A Literatura do Prerrexurdimento
O REXURDIMENTO
OS PRECURSORES
(1833-1863)
FRANCISCO ANtildeOacuteN
A GALICIA(Xogos florais1861)
Francisco Antildeoacuten entrou de cheo no Provincialis-
mo ao participar na revolucioacuten galega de 1846
polo que tivo que exiliarse a Portugal A suacutea obra
poeacutetica eacute variada e dispersa recompilada despois
da suacutea morte O seu poema A Galicia resultou
gantildeador no ceacutelebre certame dos Xogos Florais da
Coruntildea en 1861 preludio do inicio do Rexurdi-
mento pleno
A OBRA
bullEscribiu en galego castelaacuten e portugueacutes
bullCompoacuten poesiacuteas de circunstancias humoriacutes-
ticas e satiacutericas Pero tameacuten costumistas Os
maacuteis importantes son os destinados a Galiza
bullA denuncia da situacioacuten de Galiza
bullOs recordos da infancia
bullA vivencia da paisaxe
bullA esperanza no progreso do futuro
O REXURDIMENTOO REXURDIMENTO
PLENO
(1863-1888)
Rosaliacutea de Castro
Eduardo Pondal
Curros Enriacutequez
O REXURDIMENTO
MARCIAL
VALLADARES
(1821-1903)
MAXINA OU A FILLA ESPUacuteREA
(1880)
Marcial Valladares publica Majina ou a filla espuacute-
rea por entregas na revista La Ilustracioacuten Gallega
y Asturiana que dirixiacutea Manuel Murguiacutea Eacute a
primeira novela publicada en galego en 1880
A OBRA
bull Realista costumista con fondo ro-
maacutentico folletinesco elementos
moralizanteshellip
bullAmbientacioacuten variada rural e
urbana mundo galego e foraacuteneo
(Madrid)
bullLingua galega para as clases
populares e castelaacuten para a
aristocracia
bullRiqueza leacutexica e fraseoloacutexica da
eacutepoca con variados rexistros
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA N
OV
EL
A
O REXURDIMENTO
ANTONIO LOacutePEZ
FERREIRO
(1837-1910)
A TECEDEIRA DE BONAVAL (1894)
Antonio Loacutepez Ferreiro foi un coacuteengo compostelaacuten
grande estudoso da Historia de Galiza e o novelista
maacuteis destacado do seacutec XIX A suacuteas novelas retratan
eacutepocas histoacutericas do pasado galego
bullA tecedeira de Bonaval (1894) ambientada
no seacutec XVI
bullO castelo de Pambre (1894) ceacutentrase nas
consecuencias da guerra sucesoria que
cambiou o curso da nosa Historia no seacutec XIV
bullO nintildeo de pombas (1905) recrea a eacutepoca do
arcebispo Xelmiacuterez no seacutec XII
A OBRA
bullNarrativa histoacuterica de tradicioacuten romaacutentica
bullNumerosas descricioacutens
bullAbundantes datos histoacutericos (fragmentos de
documentos medievais)
bullGalego arcaico
bullIdeoloxiacutea tradicionalista e catoacutelica
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA N
OV
EL
A
O REXURDIMENTOP
RO
SA L
ITE
RA
RIA
RE
LA
TO
X
OR
NA
LISM
O
LAMAS CARVAJAL
(1849-1906)
GALLEGADA (1887)
O TIacuteO MARCOS DA PORTELA (1876-1889)
O CATECISMO DO LABREGO (1889)
Valentiacuten Lamas Carvajal foi o pai de tres grandes
creacioacutens decimonoacutenicas o relato galego (Galle-
gada 1887) a prensa galega (O Tiacuteo Marcos da
Portela1876-1889) e a subversioacuten con fins didaacutec-
ticos dun texto relixioso (O Catecismo do labrego
1889)
A OBRA
bullO uacutenico texto contildeecido e memorizado polo
pobo era o catecismo do Padre Astete Lamas
adapta a estrutura para denunciar da precaria
situacioacuten do campesintildeado De aiacute o eacutexito do
Catecismo do labrego
bullO pobo era analfabeto e soacute falaba galego La-
mas escolleu o galego e unha linguaxe
popular para tratar temas cotiaacutens e proacuteximos
ao mundo rural que lle permiten chegar ao seu
destinatario o paisano galego a traveacutes de O
Tiacuteo Marcoshellip
O REXURDIMENTOAacuteLVAREZ DE NOacuteVOA
(1873-1836)
PEacute DAS BURGAS (1895)
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA R
EL
AT
O
Francisco Aacutelvarez de Noacutevoa eacute un escritor
innovador e atrevido introduce por primeira vez na
literatura galega ambientes burgueses lonxe do
realismo costumista predomina neles o formalismo
e a esteacutetica neo-romaacutentica
A OBRA Peacute das burgas
bullAbandono do costumismo e do patriotismo
rexionalista
bullTemaacutetica universal e moderna
bullTraacutexicas escenas marintildeeiras
bullEvocacioacutens da infancia
bullLembranzas melancoacutelicas
bullHistorias de amores fanados
En 1913
fundou
con
Fortu-
nato
Cruces
La Voz
de
Galicia
O REXURDIMENTOT
EA
TR
O
FRANCISCO DE LA
IGLESIA
(1827-1897)
A FONTE DO XURAMENTO (1882)
Francisco de la Iglesia foi o
autor da obra A fonte do
xuramento Con esta obra
iniacuteciase o teatro culto galego
bullA partir da estrea desta obra os
rexionalistas crearaacuten a Escola
Rexional de Declamacioacuten e
asentaraacuten as bases do teatro
galego contemporaacuteneo
Manuel Lugriacutes Freire representa o
teatro social e anticaciquil fronte ao
teatro costumista e sentimental de
Francisco de la Iglesia Neste sentido
Lugriacutes ceacutentrase
bullNa denuncia da situacioacuten do
campesintildeado galego
bullNa protesta contra a emigracioacuten (a
suacutea obra A costureira da aldea
estreacutease na Habana 1885)
bullNa loita anticaciquil recollida nos
seus dramas A ponte (1903) e Minia
(1904)
bullNo anticlericalismo que destaca na
suacutea obra Mareiras (1904)
O REXURDIMENTOMANUEL LUGRIacuteS
FREIRE
(1863-1940)
A PONTE(1903) T
EA
TR
O
O REXURDIMENTO
MANUEL MURGUIacuteA
(1833-1823)
HISTORIA DE
GALICIA (1911)
EL REGIONALISMO
GALLEGO (1889)
EN
SAIO
Manuel Murguiacutea marcaraacute o inicio do
Rexionalismo Defenderaacute
bullA definicioacuten nacional de Galicia baseada nunha
historia propia cuxas orixes el remonta aos celtas
e aacute pervivencia dunha lingua e dunha cultura
propias Para fundamentar isto elaborou a suacutea
Historia de Galicia (1911)
bullO idioma como bandeira de todas as reivindica-
cioacutens (aiacutenda que soacute o utilizou no discurso dos Xo-
gos Florais de Tui 1891)
bullA descentralizacioacuten do estado e un reparto de
competencias entre o poder central e a ldquorexioacutenrdquo
En 1891 nace o primeiro partido poliacutetico de aacutembito
exclusivamente galego Asociacioacuten Regionalista
Gallega que Murguiacutea presidiraacute Foi un dos funda-
dores da RAG (1906) e o seu primeiro presidente
O pobo
que
esque-
ce a suacutea
lingua
eacute un
pobo
morto
Obxectivos e actuacioacutens dos
autores do Rexurdimento
bullMudar a consideracioacuten negativa que existiacutea na sociedade respecto ao galego
bullAmpliar os aacutembitos de uso do galego
bullEstudar depurar e perfeccionar a lingua en busca dunha norma culta
bullRecuperar o pasado histoacuterico receacuten descuberto
bullErradicar os males da poliacutetica caciquil
bullReivindicar a singularidade de Galiza como un pobo que ostenta todos os
requisitos esixiacutebeis a unha nacioacuten lingua e cultura propias territorio ben definido
conciencia colectiva
A situacioacuten da linguaO REXURDIMENTO
SOCIOLINGUumlIacuteSTICA
Durante o seacuteculo XIX o proceso de castelanizacioacuten idiomaacutetica de Galicia
avanzou a un ritmo vertixinoso debido a novos factores sociais
1 Xorden os medios de comunicacioacuten escritos
2 Esteacutendense as escolas de educacioacuten primaria
3 Refoacuterzase a administracioacuten centralizadora do Estado
4 Instaacutelanse en Galicia moitos burgueses vidos de foacutera
5 Os emigrantes do rural galego emigran a paiacuteses de fala hispana
6 Medran enormemente os prexuiacutezos nacidos nos Seacuteculos Escuros
IMAXES
IMAXES RECOLLIDAS ENTRE O 04072011 E O 10072011 CLICANDO SOBRE ELAS LEVARANNOS AO SEU LUGAR DE PROCEENCIA
ANEXOS
A GAITA GALLEGA
tocada polo gaiteiro ou sea
CARTA DE CRISTUS
para ir deprendendo
a ler escribir e falar ben a lengua gallegae
aiacutenda maacuteis
ADVERTENCIA
Os que pensan que gentes mal escrito1
estaacute con g pontildeamos por enxempro
ou digan que taberna pan e carne
son termos castellanos non gallegos
aqueles que sentenzan que jamais1
non eacute da nosa terra puro termo
os que dicen que o o de foliada
debe ser u fundaacutendose no vento
oacutes que fan maacuteis reparos e murmuran
das letras e palabras en secreto
supliacutecolles e roacutegolles que agarden
e queiran dar vagar e tempo oacute tempo
Inicio de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Oacuteu Galicia Galicia boi de palla
Canta laacutestima tegraven de ti o Gaiteiro
O aguillon que che menten egrave de aceiro
E con el muita forza te asoballa
No lombo teu zorrega bate e malla
Fasta o maacuteis monicreque ferrancheiro
E calesquer podenco forasteiro
Te vafa de vergonza sin migalla
Agarima alleeira eses ingratos
Ou viacutevoras que postas ograve teu peito
Co ferrete che rompen mil buratos
Si o sangre teu refugas do teu leito
Malas novas madrasta de insensatos
Dos fillos teus ograve amor non tegraves dereito
Fragmento de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Ay esperta adorada Galicia
Dese sono en qestaacutes debruzada
Do teu rico porvir a alborada
Po-lo Ceo enxergaacutendose vay
Xa cantando os teus fillos te chaman
E cos brazos en cruz se espreguizan
Malpocados O qeles cobizan
Eacute un bico dos labios da Nay
Dese chan venturoso arrincado
Pola man do meu negro destino
Hastra mesmo sontildeando maxino
Eses campos risontildeos cruzar
E correr po-las hortas e prados
Onde leda pasou mintildea infancia
Respirando a suave fragancia
De xasmin caravel azahar
(hellip)Inicio de A Galicia
de Francisco Antildeoacuten (1853)
Otilia ergueusestonces do tabolete en questaba e paseando po-l-o cuarto
queijaacutebase retorciacutease e apuaacutebashasta de canden cando nos ombreiros de sua nai Animaba-a
esta docemente e paseaba as veces tamen co-ela mentras non veu o cafeacute que serviron Adria e
Ineacutes aacute primeira traguendo o liacutequido nunha pequecha taza blanca de porcelana co seu
correspondente plato a segunda tirando dunha lacena outro plato con azucre e unha culler de
bujo moi fregada Caitan quedouse na cocintildea
Tomando o cafeacute a enferma non por eso deijaba de suspirar e retorcerse siquera algo
disimulase Ineacutes miraba-a e remiraba gustaacuteballa sua lindura e chocaacuteballe por outro lado
aquelo de non querer deitarse Continuou mirando-a ourservando-a de riba a baijo coma
sestudiase nela prasegurarse do que queria decir e vovendose logo a nai dijo con solermeiriacutea
mdash Anquo que o sabe no diacute aventuro e nhei de perder quo mal da sentildeorita e o que tiven eu
hai dous meses iquestVeu ahiacute na cocintildea un menintildeo que durmindo esta no berce Pois neno ou
nena vai a ser o qua sua sentildeorita nos pouse aqui esta noite Dios mediante iexclEn verdaacute que cedo
empeza iexclTan novintildea e ja casada iexclNo por eso
Otilia ruborizouso punto Adria clavou os ollos na sentildeora mais Ineacutes sigueu dicindo
mdash Comprendo agora o seu repuno a cama iexclQueacute milagre meu-caravel Nestes lances naide a
quere porquo primeiro e parir pro facer hei de facerlla pra que dempois descanse faremoslla
as duas dontildea Adra -dirigindosa esta- quasiacute quedaraacute millor
- Hable V bajo mi buena Ineacutes -interrumpeu a nai dOtilia- no sea que la oiga alguien
- iquestQuen nos ha doir sentildeora -replicou Ineacutes sonrindo e como dona da sua casa dominando
ja a situacion- se soilos aquiacute vivimos o meu Caitan e eu Queacuteijese sentildeorita canto queira -
dirigindosaacute Otilia- aacutenimo e fora medo quo meu home
a ajudaraacute Elle carpinteiro sentildeorita e cando llestaacute
de chola mantildea e pacencia tenlleFragmento do inicio de
MAJINA hellip
Otilia sua nai e Adria non puderon meacutenos de sonrir tamen o oi-l-o chiste dIneacutes que
chamando imediatamente po-l-o home diacutejollasiacute que o veu
mdash Acordate meu Caitan dhai dous meses e estaacute thojo lado desa sentildeorita como lado
meu estivechestonces
Caitan baijou a testa e arrimouse con respeto aacute unha esquina do bufete Ineacutes volveu a
decir aacute Otilia
mdash Sentildeorita fora medo apuacuteese sin recelo no meu home eu soilo aacute eacutel lle fun encargo e asiacute
nada o colle de novo a cobardiacutea nestes casos non lle boa o quimporta e sair ben e canto
antes do apuro
mdash Eso uacutenicamente es lo que importa mdashantildeadeu Adriamdash Aproveche V pues todos los
momentos favorables ya que el Sr Cayetano viene en su ayuda nada de verguumlenza El Sr
Cayetano es un casado su esposa estaacute presente y los demaacutes somos tambien mujeres iquestNo
es su mamaacute misma de las que aquiacute estamos con V
Otilia tintildea vengonza grande vergonza emporeso ardia e non fumeaba bulian na sua
cabeza pensamentos quo corazon llanegrian lidaba con moitas cousas pasaba aacute un tempo
por moitos lances e no seu angelical laacutenguido rosto soacutelo a nai e Adria podian ver o qua infelis
sufria Pro a delor non repara cando apreta e a sua era tan intensa tan complicada e viva
que cedendo oacute cabo estirou os brazos e encolgouse case no pescozo de Caitan Ajudabana
este con azelmosas falas no que podia paseaban do brazo paraban volvia aacute encolgasOtilia
e asiacute estuveron comunha hora e no intre sua nai rezando pedindo aacute Dios por eacutela Adria e
Ineacutes facendo primero aacute cama dempois unha larga faja con tiras de panos que rachou
aquela e fora cantando as cotoviacuteas alaacute nos montes nas eiras os labradores
quo seu millintildeo esbrugaban O fin
preto das oito unha escorreita nena
saeu aacute luacutes Marcial Valladares (1880)
() Pero pol-a mintildea parte protesto que estou prestes a adoutar e siguir ao
pe da letra as regras que d algun modo oficial se pontildean e establezan Agora
faacuteltame dicir algo sobre o acento ou seya o tono e infleusion da voz conque
falamos os gallegos Moito se nos apopea e desprecia aos gallegos poI-o noso
acento sin faceacuterense de cargo os que nos critican que tamen eles neste punto
tentildeen bastante que rascar Eacute certo co noso acento (e agora non falo dos defeutos
na pernunciacion) eacute algo froxo e si se quer arrastrado e que pol-o consiguente
forma un vivo contraste co dos castellanos que eacute seco e suacutepeto como un estalo
(1) pero non ten as afeutaciones e os finxementos dos d outros sitios Recoacuterdese a
propoacutesito desto o que dice Cervantes da Gitanilla que falaba ceceoso non porque
esto nas xitanas fose naturaleza pois era artificio Pero como nos Madriles que eacute a
corte se da a pauta pra o gusto e aloacute impera o artificio e non o que eacute naturaleza
de aqui eacute que fagan bulra e mofa do acento gallego e en cambio dean as laudes
e pontildean nas nubes a outros mais viciosos e defeutuosos Non eacute de estrantildear pol-o
tanto que o nosso dioma aquel dioma a quen en outro tempo tanto respetaron e
apreciaron D Afonso o Sabio o Arcebispo de Toledo D Gonzalo de Palomeque o
Marqueacutes de Santillana e outros insines literatos tentildea que retirarse agora
avergonzado e esconderse e a portas cerradas para que naide o vexa atender
aas suas cousas E sin embargo desta fala tan aldraxada hoxe vense craros
refrexos n-aquela obra inmortal que eacute o
representante mais xenuino e lexiacutetimo
da literatura espantildeola
Proacutelogo de A tecedeira de
Bonaval Antonio Loacutepez
Ferreiro (1894)
UN CONSELLO
A eso das duas da tarde de un bretemoso dia de Decembre do ano 1543 baixaba pol-o Picho
da Cerca en Santiago unha vella como de unhos 60 anos ben limpa e arrombadintildea para
artesana segun paricia poI-o seu porte O seu andar era pausado ainda mais do que pedian
os anos e revelaba unha persona fraca e achacosa E ainda non era esto soilo para a probe
vella sinon que paricia que iba moy moito preocupada por algunha triste ideya Asi foy
camintildeando hastra a Porta da Maacutemoa entrou na cidaacute tomou pol-o canton da Rua Nova e
parouse diante de unha casa do Outeiral frente aa grande dos Ulloas Sentouse nun poyal
que habia a porta como para tomar folgo e recollerse en si cos seus pensamentos e logo
preguntou a un dos mozos que entraban e saian si estaba o sintildeor Rodrigo de Bendantildea e
pideulle que lle dixese que estaba ali Catalina a tecelaacutea de Bonaval que lle queria unha
palabrintildea De ahiacute a un boacuteo pouco saeu o mozo correndo e sin querer mirar para ela diacutexollemdash
Que subades
Sin necesidaacute de mais introdutor subeu Catalina que xa ben conocia a casa e meteuse
nunha espaciosa caacutemara escasamente alumeada por duas ou tres ventaacuteas non grandes
ainda contando ca engadiga do mainel Nun dos rincoos da sala ao pee de unha ventaacutea e
detraacutes de un ancho bufete hachaacutebase sentado nun sillon de baqueta un sintildeor regordete
vestido de chupa e xubon cerrado eacuteste por unha larga e espesa fileira de miuacutedos botons de
ambra en forma de abelaacutea O qual asi que se adoitou de que entraba a tecelaacutea levantou a
cabeza pois estaba escribindo
mdashOla Catalina mdashdiacutexollemdash queacute milagre por aquiacute iquestou vesme a trager a tea
mdashBoas tardes nos de Dios sintildeor RodrigoPrimeiro capiacutetulo de
A tecedeira de Bonaval
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
ADEVERTENCIAmdash An que son partidario da Ortografiacutea etimoloacutegica aacute
falicidade con que se confundiacutean n-os ensayos os encargados de representar este
drama obrigaacuteronma empregar a x en geral n-os casos en que debiacutea escribir con g ou j
Sr Presidente do Liceu Brigantintildeo
A letura do scomenzo do noso Regramento que oacute dar razoacuten da iacutendole da
sociedade aacute quen debe servir de pauta a describe desta maneira
laquoUn ente moral con vida proacutepea verdadeiro centro de recreyo eacute dilustrazoacuten creando
intereses e inspirando afeutos de hirmandade entre vicintildeos que faga renacere un
puriacutesemo amor aacutes venerandas tradiciocircs da madre paacutetria da nosa amada Galicia
rindindo o xusto e debido homenaxe ou sexa xuramento de fidelidade aacutes cencias aacutes
artes oacute comercio eacute aacute industria inxemprando n-os seus afiliados incrinacioacuten e gusto
haacutecia o bello uacutetil e ameno que nos ofrecen os incesantes adiantamentos e perfeizoacutes
do noso sigroraquo
O tecircr eu persentes todas estas consideracioacutes dos seus erguidos intentos dinos do
millor respeto por todos cantos de bocircs gallegos se prezan deacuteumalento dabondo para
escribir A Fonte do Xuramento primeiro ensayo dramaacuteteco dos costumes das nosas
Marintildeas sin rivaacutes en fermosura homilde traballo que hoxe tentildeo eu a yalta honore en
poder adicar aacute primeira Sociedade que adiquirindo inmortal renome n-os fastos da
gallega literatura soupo erguer a sua garrida e dociacutesima Musa oacute dourado scano do
palco esceacutenico onde con tantos
adiantos campeacutea aacute liacutengua de Castilla Proacutelogo de A fonte do xuramento
de Fco de la Iglesia (1882)
nos hallariacuteamos con que el gallego es padre y origen del portugueacutes y este tiene
vida propia y tan lozana como el castellano una vez que si puede perderse y olvidarse
en la porcioacuten dl territorio en el cual ondea la bandera lusitana todaviacutea le queda un
refugio en el basto imperio del Brasil Padre dichoso el gallego revive en sus hijos No
moriraacute pues Estudieacutemosle y conozcaacutemosle y asiacute le amaremos useacutemosle como
lengua literaria y asiacute sabremos cuanto vale y decuanto es capaz
La ilustracioacuten gallega y asturiana M MURGUIacuteA 1879
Las lenguas son las verdaderas banderas nacionales llevan sus propios colores ()
la nuestra refleja nuestra vida intelectual y afectiva se ha criado en nuestras entrantildeas
es a un tiempo nuestra madre y nuestra hija diez siglos pusieron en ella cuanto nos
pertenece El estudio y renovacioacuten de las lenguas no oficiales es una de las obras maacutes
patrioacuteticas e interesantes que puedan emprender los pueblos con habla propia
Discurso inaugural do Certame Literario e Artiacutestico de Pontevedra M MURGUIacuteA
1886
O gallego que eacute o que nos da dereito a enteira posesioacuten da terra en que fomos nados
que nos di que pois somos un povo distinto debemos selo () Nel () haacutechanse os
principais elementos da nosa nacionalidade de novo negada e ainda mais
escarnecida
Discurso dos XOGOS FLORAIS DE TUI M MURGUIacuteA ndash 1891
Fragmentos de textos eou discursos de M Murguiacutea
Por esto inda achaacutendome debil de forzas e nacutehabendo deprendido en maacuteis
escola que a dos nosos probes aldeaacutens guiada solo por aqueles cantares
aquelas palabras carintildeosas e aqueles xiros nunca olvidados que tan docemente
resoaron nos meus oiacutedos desde a cuna e que foran recolldos polo meu corazoacuten
como harencia propia atrevinme a escribir estos cantares ()
Sin gramaacuteticas nin regras de ningunha clas o lector toparaacute moitas veces faltas
de ortografiacutea xiros que disoaraacuten os oiacutedos dun purista pro oacute menos e pra
disculpar en algo estes defectos puxen o maior coidado en reprodusir o
verdadeiro esprito do noso pobo
Proacutelogo de CANTARES GALLEGOS ROSALIacuteA DE CASTRO - 1863
Proacutelogo de Cantares Gallegos
Rosaliacutea de Castro 1863
El idioma de una nacioacuten es su alma su caraacutecter es el espejo donde maacutes al
vivo y con maacutes fidelidad se reflejan su iacutendole y tendencias sus gustos y
costumbres Despreciar su idioma es despreciarse a siacute mismo
El Heraldo Gallego SACO Y ARCE - 1888
Saco y Arce (autor dunha Gramaacutetica Gallega)
nun artigo en El Heraldo Gallego 1888
El Regionalismo que profesa el dogma de las dos patrias es decir de
la patria comuacuten espantildeola y de la regional admite como necesarios armoacutenicos
y mutuamente complementarios dos lenguajes el comuacuten y el regional El
lenguaje interregional o comuacuten seraacute el castellano por ser entendido y hablado
generalmente en todas las regiones El lenguaje regional gallego seraacute de uso
potestativo entre los naturales de nuestra regioacuten tanto en la esfera oficial y
puacuteblica como en la privada y obligatorio en las Escuelas primarias en
concurrencia con el castellano
Bases Generales del Regionalismo ALFREDO BRANtildeAS - 1889
Bases del Regionalismo gallego
Alfredo Brantildeas 1889
Los maestros y maestras de instruccioacuten primaria que ensentildeasen a sus
disciacutepulos la doctrina cristiana u otra cualquier materia en un idioma o dialecto
que no sea la lengua castellana seraacuten castigados por primera vez con
amonestacioacuten por parte del Inspector Provincial de Primera Ensentildeanza quien
daraacute cuenta del hecho al ministro del ramo y si reincidiesen despueacutes de haber
sufrido una amonestacioacuten seraacuten apartados del Magisterio Oficial perdiendo
cuantos derechos les reconoce la ley
REAL DECRETO DE 1902
Real decreto de 1902
O GALEGUISMO
O nacemento da conciencia
reivindicativa xorde do panorama
desolador no que se atopaba a Galiza
decimonoacutenica
bullAtraso econoacutemico
bullInhumana situacioacuten do labrego
bullEmigracioacuten como uacutenica alternativa
bullEscaseza de viacuteas de comunicacioacuten
bullCaciquismo
bullIllamento fiacutesico poliacutetico econoacutemico
social e cultural
A lingua seraacute a bandeira
destas reivindicacioacutens
como vehiacuteculo das mesmas
e como causa reivindicada
Os sucesos de 1846 vistos por Xaquiacuten Mariacuten
O GALEGUISMO
O Galeguismo eacute o
movemento ideoloacutexico
no que callaraacute esa
conciencia reivindicativa
nacida no seo dunha
sociedade farta de vivir
na marxinacioacuten Traacutetase
dun movemento social
poliacutetico e cultural que
pretende que Galiza e o
pobo galego recuperen
a suacutea identidade e fagan
patente a suacutea
personalidade A linguaOs sucesos de 1846 vistos por Xaquiacuten Mariacuten
O GALEGUISMO O Provincialismo (1846)
bullEn 1846 o comandante Soliacutes levaacutentase
contra o ministro Narvaacuteez e as suacuteas
medidas econoacutemicas O levantamento
triunfa en Galiza ao uniacuterense xentes de
toda condicioacuten estudantes e intelectuais
como Antoliacuten Faraldo que reivindica
Galicia como unidade poliacutetica por riba
da divisioacuten en catro provincias
Acababa de nacer o Galeguismo co nome
de Provincialismo
bullO movemento foi sufocado Soliacutes tivo que retirarse na Batalla de Cacheiras e loitar
polas ruacuteas de Compostela Apresado el e once dos seus homes son fusilados en
Carral sen xuiacutezo o 26 de Abril de 1846 Dez anos despois seriacutean nomedos
ldquobenemeacuteritos da patriardquo e en 1904 novos galeguistas erixiraacuten un monumento aos
Maacutertires pola LiberdadeSon os chamados Maacutertires de Carral
LABOR CULTURAL DOS PROVINCIALISTAS
1 Defensa da cultura e da lingua de Galicia
2 Creacioacuten de sociedades culturais (Academia Literaria e Artiacutestica de
Santiago 1840)
3 Difusioacuten da prensa interesada no rexurdir de Galicia ( El Idoacutelatra de
Galicia La Aurora de Galicia FARO DE VIGO)
4 Creacioacuten das bases do estudo da Historia de Galicia atribuiacutendolle
unha personalidade propia (Verea Aguiar Benito Viceto)
5 Publiacutecanse as primeiras gramaacuteticas (Francisco Miraacutes Saco e Arce)e
os os primeiros dicionarios (Fco Xavier Rodriacuteguez Xoaacuten Cuveiro
Pintildeol Marcial Valladares)
6 Desenvolvemento dunha producioacuten musical para difundir as
composicioacutens poeacuteticas galegas ( Pascual Veiga )
7 Creacioacuten literaria en galego
O GALEGUISMO O Provincialismo
8 O Banquete de Conxo 1856 (dez anos despois de Carralhellip)
foi un xantar simboacutelico onde os intelectuais galeguistas serviron
na comida aacute clase traballadora Un dos protagonistas foi
Pondal quen pronunciou o discurso siacutembolo do movemento Reivindicaban a precaria situacioacuten de Galicia
O GALEGUISMO O Rexionalismo (1886)
bullTras o esmorecemento da primeira xeracioacuten de galeguistas
o Galeguismo pasou por unha segunda etapa carente de
repercusioacutens socioculturais o Federalismo Pronto deu paso
ao REXIONALISMO que se baseaba en
bullConcibe Galicia como unha rexioacuten
coas suacuteas peculiaridades culturais
bullReclamaba maior descentralizacioacuten
administrativa e autonomiacutea poliacutetica
bullDividiuse en dous sectores o
tradicionalista liderado por Alfredo
Brantildeas e o liberal-progresista
liderado por Manuel Murguiacutea
bullNa uacuteltima deacutecada do seacutec XIX entrou en crise Recuperouse nos inicios do seacutec XX
e esmoreceu entre os movementos agraristas ateacute dar paso en 1916 co nacemento
das Irmandades da Fala aacute terceira etapa do Galeguismo o nacionalismo
A literatura do Prerrexurdimento
PRERREXURDIMENTOA nosa literatura volveu nacer con
duacuteas caracteriacutesticas que a condi-
cionaron desde o comezo
1 A carencia de tradicioacuten literaria
escrita os nosos escritores deci-
monoacutenicos descontildeeciacutean o lega-
do medieval
2 A significacioacuten ideoloacutexica traacute-
tase dunha literatura de resisten-
cia
Ademais os primeiros textos do XIX
volven estar fortemente condiciona-
dos polas circunstancias histoacutericas
A pegada napoleoacutenica ao peacute do Ulla
Fusilamentos do 2 de Maio Goya
A Literatura do Prerrexurdimento
LITERATURA DE
CIRCUNSTANCIAS
PRERREXURDIMENTO
bullESCRITOS CONTRA A INVASIOacuteN
FRANCESA A guerra da independencia
provocou a aparicioacuten de textos propa-
gandiacutesticos antifranceses escritos en
galego para facilitar a suacutea comprensioacuten
bullESCRITOS DE PROPAGANDA
IDEOLOacuteXICA Na pugna entre absolu-
tistas e liberais estes uacuteltimos serviacuteron-
se de escritos en galego para difundir
as suacuteas ideas e combater a ignorancia
do pobo
bullUn labrador que foi sarxento
aos soldados do novo
alistamento Anoacutenimo 1808
bullProezas de Galicia X Fdez de
Neira 1810
bullOs rogos dun gallego
establecido en Londres M
Pardo de Andrade 1813
bullO tiacuteo Farruco P Boado
Saacutenchez 1823
bullTertulia de Picantildeos 1836
bullAS PANXOLINtildeAS DE NADAL Nas
catedrais de Santiago e Mondontildeedo
continuouse con esta tradicioacuten ateacute os
primeiros anos do seacutec XX
bullNICOMEDES PASTOR DIacuteAZ Foi o
primeiro escritor en usar o galego na
poesiacutea moderna con finalidade esteacutetica
e intencioacuten artiacutestica Foi un recontildeecido
poeta romaacutentico en espantildeol
En galego adianta os tres temas
fundamentais do seacutec XIX
bullA paisaxe
bullOs personaxes populares
bullA saudade da Terra
A Literatura do Prerrexurdimento
PRIMEIROS TEXTOS DE
VALOR LITERARIO
bullAlborada
bullANTONIO BENITO FANDINtildeO As
suacuteas ideas liberais levaacuterono ao
caacutercere mais iso non o fixo calar e
escribiu poemas satiacutericos e populares
Na suacutea obra fundamental escrita no
caacutercere de Santiago en 1812 creou aacute
Celestina galega A casamenteira
bullA casamenteira
bullEacutegloga de Belmiro e Benigno
A Literatura do Prerrexurdimento
XOAacuteN MANUEL
PINTOS
(1811-1876)
A GAITA GALLEGA (1853)
A OBRA
bullMestura de prosa verso diaacutelogos vocabularioshellip
bullEscrita en galego latiacuten e espantildeol
bullFuncioacuten didaacutectica e finalidade ideoloacutexica
bullDefensa da lingua e criacutetica aacute castelanizacioacuten
bullNecesidade dunha norma culta e denuncia da
diglosia
bullEstrutura dialogada entre o gaiteiro (galego alterego
do autor) e o tamborileiro (castelaacuten que viaxa a Galiza
porque soubo que esta acolle e trata mellor aos
estranxeiros que aos propios fillos)
Xoaacuten Manuel Pintos vinculado aacute xurisprudencia por
estudos e profesioacuten practicou o xornalismo e mostrou
fonda preocupacioacuten polo idioma galego A obra pola que
figura nun lugar destacado da nosa Historia literaria
levaba o longo tiacutetulo de A gaita gallega tocada po lo
gaiteiro ou sea Carta de Cristus para ir deprendendo
a ler escribir e falar ben a lengua gallega e aiacutenda
maacuteis
A Literatura do Prerrexurdimento
O REXURDIMENTO
OS PRECURSORES
(1833-1863)
FRANCISCO ANtildeOacuteN
A GALICIA(Xogos florais1861)
Francisco Antildeoacuten entrou de cheo no Provincialis-
mo ao participar na revolucioacuten galega de 1846
polo que tivo que exiliarse a Portugal A suacutea obra
poeacutetica eacute variada e dispersa recompilada despois
da suacutea morte O seu poema A Galicia resultou
gantildeador no ceacutelebre certame dos Xogos Florais da
Coruntildea en 1861 preludio do inicio do Rexurdi-
mento pleno
A OBRA
bullEscribiu en galego castelaacuten e portugueacutes
bullCompoacuten poesiacuteas de circunstancias humoriacutes-
ticas e satiacutericas Pero tameacuten costumistas Os
maacuteis importantes son os destinados a Galiza
bullA denuncia da situacioacuten de Galiza
bullOs recordos da infancia
bullA vivencia da paisaxe
bullA esperanza no progreso do futuro
O REXURDIMENTOO REXURDIMENTO
PLENO
(1863-1888)
Rosaliacutea de Castro
Eduardo Pondal
Curros Enriacutequez
O REXURDIMENTO
MARCIAL
VALLADARES
(1821-1903)
MAXINA OU A FILLA ESPUacuteREA
(1880)
Marcial Valladares publica Majina ou a filla espuacute-
rea por entregas na revista La Ilustracioacuten Gallega
y Asturiana que dirixiacutea Manuel Murguiacutea Eacute a
primeira novela publicada en galego en 1880
A OBRA
bull Realista costumista con fondo ro-
maacutentico folletinesco elementos
moralizanteshellip
bullAmbientacioacuten variada rural e
urbana mundo galego e foraacuteneo
(Madrid)
bullLingua galega para as clases
populares e castelaacuten para a
aristocracia
bullRiqueza leacutexica e fraseoloacutexica da
eacutepoca con variados rexistros
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA N
OV
EL
A
O REXURDIMENTO
ANTONIO LOacutePEZ
FERREIRO
(1837-1910)
A TECEDEIRA DE BONAVAL (1894)
Antonio Loacutepez Ferreiro foi un coacuteengo compostelaacuten
grande estudoso da Historia de Galiza e o novelista
maacuteis destacado do seacutec XIX A suacuteas novelas retratan
eacutepocas histoacutericas do pasado galego
bullA tecedeira de Bonaval (1894) ambientada
no seacutec XVI
bullO castelo de Pambre (1894) ceacutentrase nas
consecuencias da guerra sucesoria que
cambiou o curso da nosa Historia no seacutec XIV
bullO nintildeo de pombas (1905) recrea a eacutepoca do
arcebispo Xelmiacuterez no seacutec XII
A OBRA
bullNarrativa histoacuterica de tradicioacuten romaacutentica
bullNumerosas descricioacutens
bullAbundantes datos histoacutericos (fragmentos de
documentos medievais)
bullGalego arcaico
bullIdeoloxiacutea tradicionalista e catoacutelica
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA N
OV
EL
A
O REXURDIMENTOP
RO
SA L
ITE
RA
RIA
RE
LA
TO
X
OR
NA
LISM
O
LAMAS CARVAJAL
(1849-1906)
GALLEGADA (1887)
O TIacuteO MARCOS DA PORTELA (1876-1889)
O CATECISMO DO LABREGO (1889)
Valentiacuten Lamas Carvajal foi o pai de tres grandes
creacioacutens decimonoacutenicas o relato galego (Galle-
gada 1887) a prensa galega (O Tiacuteo Marcos da
Portela1876-1889) e a subversioacuten con fins didaacutec-
ticos dun texto relixioso (O Catecismo do labrego
1889)
A OBRA
bullO uacutenico texto contildeecido e memorizado polo
pobo era o catecismo do Padre Astete Lamas
adapta a estrutura para denunciar da precaria
situacioacuten do campesintildeado De aiacute o eacutexito do
Catecismo do labrego
bullO pobo era analfabeto e soacute falaba galego La-
mas escolleu o galego e unha linguaxe
popular para tratar temas cotiaacutens e proacuteximos
ao mundo rural que lle permiten chegar ao seu
destinatario o paisano galego a traveacutes de O
Tiacuteo Marcoshellip
O REXURDIMENTOAacuteLVAREZ DE NOacuteVOA
(1873-1836)
PEacute DAS BURGAS (1895)
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA R
EL
AT
O
Francisco Aacutelvarez de Noacutevoa eacute un escritor
innovador e atrevido introduce por primeira vez na
literatura galega ambientes burgueses lonxe do
realismo costumista predomina neles o formalismo
e a esteacutetica neo-romaacutentica
A OBRA Peacute das burgas
bullAbandono do costumismo e do patriotismo
rexionalista
bullTemaacutetica universal e moderna
bullTraacutexicas escenas marintildeeiras
bullEvocacioacutens da infancia
bullLembranzas melancoacutelicas
bullHistorias de amores fanados
En 1913
fundou
con
Fortu-
nato
Cruces
La Voz
de
Galicia
O REXURDIMENTOT
EA
TR
O
FRANCISCO DE LA
IGLESIA
(1827-1897)
A FONTE DO XURAMENTO (1882)
Francisco de la Iglesia foi o
autor da obra A fonte do
xuramento Con esta obra
iniacuteciase o teatro culto galego
bullA partir da estrea desta obra os
rexionalistas crearaacuten a Escola
Rexional de Declamacioacuten e
asentaraacuten as bases do teatro
galego contemporaacuteneo
Manuel Lugriacutes Freire representa o
teatro social e anticaciquil fronte ao
teatro costumista e sentimental de
Francisco de la Iglesia Neste sentido
Lugriacutes ceacutentrase
bullNa denuncia da situacioacuten do
campesintildeado galego
bullNa protesta contra a emigracioacuten (a
suacutea obra A costureira da aldea
estreacutease na Habana 1885)
bullNa loita anticaciquil recollida nos
seus dramas A ponte (1903) e Minia
(1904)
bullNo anticlericalismo que destaca na
suacutea obra Mareiras (1904)
O REXURDIMENTOMANUEL LUGRIacuteS
FREIRE
(1863-1940)
A PONTE(1903) T
EA
TR
O
O REXURDIMENTO
MANUEL MURGUIacuteA
(1833-1823)
HISTORIA DE
GALICIA (1911)
EL REGIONALISMO
GALLEGO (1889)
EN
SAIO
Manuel Murguiacutea marcaraacute o inicio do
Rexionalismo Defenderaacute
bullA definicioacuten nacional de Galicia baseada nunha
historia propia cuxas orixes el remonta aos celtas
e aacute pervivencia dunha lingua e dunha cultura
propias Para fundamentar isto elaborou a suacutea
Historia de Galicia (1911)
bullO idioma como bandeira de todas as reivindica-
cioacutens (aiacutenda que soacute o utilizou no discurso dos Xo-
gos Florais de Tui 1891)
bullA descentralizacioacuten do estado e un reparto de
competencias entre o poder central e a ldquorexioacutenrdquo
En 1891 nace o primeiro partido poliacutetico de aacutembito
exclusivamente galego Asociacioacuten Regionalista
Gallega que Murguiacutea presidiraacute Foi un dos funda-
dores da RAG (1906) e o seu primeiro presidente
O pobo
que
esque-
ce a suacutea
lingua
eacute un
pobo
morto
Obxectivos e actuacioacutens dos
autores do Rexurdimento
bullMudar a consideracioacuten negativa que existiacutea na sociedade respecto ao galego
bullAmpliar os aacutembitos de uso do galego
bullEstudar depurar e perfeccionar a lingua en busca dunha norma culta
bullRecuperar o pasado histoacuterico receacuten descuberto
bullErradicar os males da poliacutetica caciquil
bullReivindicar a singularidade de Galiza como un pobo que ostenta todos os
requisitos esixiacutebeis a unha nacioacuten lingua e cultura propias territorio ben definido
conciencia colectiva
A situacioacuten da linguaO REXURDIMENTO
SOCIOLINGUumlIacuteSTICA
Durante o seacuteculo XIX o proceso de castelanizacioacuten idiomaacutetica de Galicia
avanzou a un ritmo vertixinoso debido a novos factores sociais
1 Xorden os medios de comunicacioacuten escritos
2 Esteacutendense as escolas de educacioacuten primaria
3 Refoacuterzase a administracioacuten centralizadora do Estado
4 Instaacutelanse en Galicia moitos burgueses vidos de foacutera
5 Os emigrantes do rural galego emigran a paiacuteses de fala hispana
6 Medran enormemente os prexuiacutezos nacidos nos Seacuteculos Escuros
IMAXES
IMAXES RECOLLIDAS ENTRE O 04072011 E O 10072011 CLICANDO SOBRE ELAS LEVARANNOS AO SEU LUGAR DE PROCEENCIA
ANEXOS
A GAITA GALLEGA
tocada polo gaiteiro ou sea
CARTA DE CRISTUS
para ir deprendendo
a ler escribir e falar ben a lengua gallegae
aiacutenda maacuteis
ADVERTENCIA
Os que pensan que gentes mal escrito1
estaacute con g pontildeamos por enxempro
ou digan que taberna pan e carne
son termos castellanos non gallegos
aqueles que sentenzan que jamais1
non eacute da nosa terra puro termo
os que dicen que o o de foliada
debe ser u fundaacutendose no vento
oacutes que fan maacuteis reparos e murmuran
das letras e palabras en secreto
supliacutecolles e roacutegolles que agarden
e queiran dar vagar e tempo oacute tempo
Inicio de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Oacuteu Galicia Galicia boi de palla
Canta laacutestima tegraven de ti o Gaiteiro
O aguillon que che menten egrave de aceiro
E con el muita forza te asoballa
No lombo teu zorrega bate e malla
Fasta o maacuteis monicreque ferrancheiro
E calesquer podenco forasteiro
Te vafa de vergonza sin migalla
Agarima alleeira eses ingratos
Ou viacutevoras que postas ograve teu peito
Co ferrete che rompen mil buratos
Si o sangre teu refugas do teu leito
Malas novas madrasta de insensatos
Dos fillos teus ograve amor non tegraves dereito
Fragmento de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Ay esperta adorada Galicia
Dese sono en qestaacutes debruzada
Do teu rico porvir a alborada
Po-lo Ceo enxergaacutendose vay
Xa cantando os teus fillos te chaman
E cos brazos en cruz se espreguizan
Malpocados O qeles cobizan
Eacute un bico dos labios da Nay
Dese chan venturoso arrincado
Pola man do meu negro destino
Hastra mesmo sontildeando maxino
Eses campos risontildeos cruzar
E correr po-las hortas e prados
Onde leda pasou mintildea infancia
Respirando a suave fragancia
De xasmin caravel azahar
(hellip)Inicio de A Galicia
de Francisco Antildeoacuten (1853)
Otilia ergueusestonces do tabolete en questaba e paseando po-l-o cuarto
queijaacutebase retorciacutease e apuaacutebashasta de canden cando nos ombreiros de sua nai Animaba-a
esta docemente e paseaba as veces tamen co-ela mentras non veu o cafeacute que serviron Adria e
Ineacutes aacute primeira traguendo o liacutequido nunha pequecha taza blanca de porcelana co seu
correspondente plato a segunda tirando dunha lacena outro plato con azucre e unha culler de
bujo moi fregada Caitan quedouse na cocintildea
Tomando o cafeacute a enferma non por eso deijaba de suspirar e retorcerse siquera algo
disimulase Ineacutes miraba-a e remiraba gustaacuteballa sua lindura e chocaacuteballe por outro lado
aquelo de non querer deitarse Continuou mirando-a ourservando-a de riba a baijo coma
sestudiase nela prasegurarse do que queria decir e vovendose logo a nai dijo con solermeiriacutea
mdash Anquo que o sabe no diacute aventuro e nhei de perder quo mal da sentildeorita e o que tiven eu
hai dous meses iquestVeu ahiacute na cocintildea un menintildeo que durmindo esta no berce Pois neno ou
nena vai a ser o qua sua sentildeorita nos pouse aqui esta noite Dios mediante iexclEn verdaacute que cedo
empeza iexclTan novintildea e ja casada iexclNo por eso
Otilia ruborizouso punto Adria clavou os ollos na sentildeora mais Ineacutes sigueu dicindo
mdash Comprendo agora o seu repuno a cama iexclQueacute milagre meu-caravel Nestes lances naide a
quere porquo primeiro e parir pro facer hei de facerlla pra que dempois descanse faremoslla
as duas dontildea Adra -dirigindosa esta- quasiacute quedaraacute millor
- Hable V bajo mi buena Ineacutes -interrumpeu a nai dOtilia- no sea que la oiga alguien
- iquestQuen nos ha doir sentildeora -replicou Ineacutes sonrindo e como dona da sua casa dominando
ja a situacion- se soilos aquiacute vivimos o meu Caitan e eu Queacuteijese sentildeorita canto queira -
dirigindosaacute Otilia- aacutenimo e fora medo quo meu home
a ajudaraacute Elle carpinteiro sentildeorita e cando llestaacute
de chola mantildea e pacencia tenlleFragmento do inicio de
MAJINA hellip
Otilia sua nai e Adria non puderon meacutenos de sonrir tamen o oi-l-o chiste dIneacutes que
chamando imediatamente po-l-o home diacutejollasiacute que o veu
mdash Acordate meu Caitan dhai dous meses e estaacute thojo lado desa sentildeorita como lado
meu estivechestonces
Caitan baijou a testa e arrimouse con respeto aacute unha esquina do bufete Ineacutes volveu a
decir aacute Otilia
mdash Sentildeorita fora medo apuacuteese sin recelo no meu home eu soilo aacute eacutel lle fun encargo e asiacute
nada o colle de novo a cobardiacutea nestes casos non lle boa o quimporta e sair ben e canto
antes do apuro
mdash Eso uacutenicamente es lo que importa mdashantildeadeu Adriamdash Aproveche V pues todos los
momentos favorables ya que el Sr Cayetano viene en su ayuda nada de verguumlenza El Sr
Cayetano es un casado su esposa estaacute presente y los demaacutes somos tambien mujeres iquestNo
es su mamaacute misma de las que aquiacute estamos con V
Otilia tintildea vengonza grande vergonza emporeso ardia e non fumeaba bulian na sua
cabeza pensamentos quo corazon llanegrian lidaba con moitas cousas pasaba aacute un tempo
por moitos lances e no seu angelical laacutenguido rosto soacutelo a nai e Adria podian ver o qua infelis
sufria Pro a delor non repara cando apreta e a sua era tan intensa tan complicada e viva
que cedendo oacute cabo estirou os brazos e encolgouse case no pescozo de Caitan Ajudabana
este con azelmosas falas no que podia paseaban do brazo paraban volvia aacute encolgasOtilia
e asiacute estuveron comunha hora e no intre sua nai rezando pedindo aacute Dios por eacutela Adria e
Ineacutes facendo primero aacute cama dempois unha larga faja con tiras de panos que rachou
aquela e fora cantando as cotoviacuteas alaacute nos montes nas eiras os labradores
quo seu millintildeo esbrugaban O fin
preto das oito unha escorreita nena
saeu aacute luacutes Marcial Valladares (1880)
() Pero pol-a mintildea parte protesto que estou prestes a adoutar e siguir ao
pe da letra as regras que d algun modo oficial se pontildean e establezan Agora
faacuteltame dicir algo sobre o acento ou seya o tono e infleusion da voz conque
falamos os gallegos Moito se nos apopea e desprecia aos gallegos poI-o noso
acento sin faceacuterense de cargo os que nos critican que tamen eles neste punto
tentildeen bastante que rascar Eacute certo co noso acento (e agora non falo dos defeutos
na pernunciacion) eacute algo froxo e si se quer arrastrado e que pol-o consiguente
forma un vivo contraste co dos castellanos que eacute seco e suacutepeto como un estalo
(1) pero non ten as afeutaciones e os finxementos dos d outros sitios Recoacuterdese a
propoacutesito desto o que dice Cervantes da Gitanilla que falaba ceceoso non porque
esto nas xitanas fose naturaleza pois era artificio Pero como nos Madriles que eacute a
corte se da a pauta pra o gusto e aloacute impera o artificio e non o que eacute naturaleza
de aqui eacute que fagan bulra e mofa do acento gallego e en cambio dean as laudes
e pontildean nas nubes a outros mais viciosos e defeutuosos Non eacute de estrantildear pol-o
tanto que o nosso dioma aquel dioma a quen en outro tempo tanto respetaron e
apreciaron D Afonso o Sabio o Arcebispo de Toledo D Gonzalo de Palomeque o
Marqueacutes de Santillana e outros insines literatos tentildea que retirarse agora
avergonzado e esconderse e a portas cerradas para que naide o vexa atender
aas suas cousas E sin embargo desta fala tan aldraxada hoxe vense craros
refrexos n-aquela obra inmortal que eacute o
representante mais xenuino e lexiacutetimo
da literatura espantildeola
Proacutelogo de A tecedeira de
Bonaval Antonio Loacutepez
Ferreiro (1894)
UN CONSELLO
A eso das duas da tarde de un bretemoso dia de Decembre do ano 1543 baixaba pol-o Picho
da Cerca en Santiago unha vella como de unhos 60 anos ben limpa e arrombadintildea para
artesana segun paricia poI-o seu porte O seu andar era pausado ainda mais do que pedian
os anos e revelaba unha persona fraca e achacosa E ainda non era esto soilo para a probe
vella sinon que paricia que iba moy moito preocupada por algunha triste ideya Asi foy
camintildeando hastra a Porta da Maacutemoa entrou na cidaacute tomou pol-o canton da Rua Nova e
parouse diante de unha casa do Outeiral frente aa grande dos Ulloas Sentouse nun poyal
que habia a porta como para tomar folgo e recollerse en si cos seus pensamentos e logo
preguntou a un dos mozos que entraban e saian si estaba o sintildeor Rodrigo de Bendantildea e
pideulle que lle dixese que estaba ali Catalina a tecelaacutea de Bonaval que lle queria unha
palabrintildea De ahiacute a un boacuteo pouco saeu o mozo correndo e sin querer mirar para ela diacutexollemdash
Que subades
Sin necesidaacute de mais introdutor subeu Catalina que xa ben conocia a casa e meteuse
nunha espaciosa caacutemara escasamente alumeada por duas ou tres ventaacuteas non grandes
ainda contando ca engadiga do mainel Nun dos rincoos da sala ao pee de unha ventaacutea e
detraacutes de un ancho bufete hachaacutebase sentado nun sillon de baqueta un sintildeor regordete
vestido de chupa e xubon cerrado eacuteste por unha larga e espesa fileira de miuacutedos botons de
ambra en forma de abelaacutea O qual asi que se adoitou de que entraba a tecelaacutea levantou a
cabeza pois estaba escribindo
mdashOla Catalina mdashdiacutexollemdash queacute milagre por aquiacute iquestou vesme a trager a tea
mdashBoas tardes nos de Dios sintildeor RodrigoPrimeiro capiacutetulo de
A tecedeira de Bonaval
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
ADEVERTENCIAmdash An que son partidario da Ortografiacutea etimoloacutegica aacute
falicidade con que se confundiacutean n-os ensayos os encargados de representar este
drama obrigaacuteronma empregar a x en geral n-os casos en que debiacutea escribir con g ou j
Sr Presidente do Liceu Brigantintildeo
A letura do scomenzo do noso Regramento que oacute dar razoacuten da iacutendole da
sociedade aacute quen debe servir de pauta a describe desta maneira
laquoUn ente moral con vida proacutepea verdadeiro centro de recreyo eacute dilustrazoacuten creando
intereses e inspirando afeutos de hirmandade entre vicintildeos que faga renacere un
puriacutesemo amor aacutes venerandas tradiciocircs da madre paacutetria da nosa amada Galicia
rindindo o xusto e debido homenaxe ou sexa xuramento de fidelidade aacutes cencias aacutes
artes oacute comercio eacute aacute industria inxemprando n-os seus afiliados incrinacioacuten e gusto
haacutecia o bello uacutetil e ameno que nos ofrecen os incesantes adiantamentos e perfeizoacutes
do noso sigroraquo
O tecircr eu persentes todas estas consideracioacutes dos seus erguidos intentos dinos do
millor respeto por todos cantos de bocircs gallegos se prezan deacuteumalento dabondo para
escribir A Fonte do Xuramento primeiro ensayo dramaacuteteco dos costumes das nosas
Marintildeas sin rivaacutes en fermosura homilde traballo que hoxe tentildeo eu a yalta honore en
poder adicar aacute primeira Sociedade que adiquirindo inmortal renome n-os fastos da
gallega literatura soupo erguer a sua garrida e dociacutesima Musa oacute dourado scano do
palco esceacutenico onde con tantos
adiantos campeacutea aacute liacutengua de Castilla Proacutelogo de A fonte do xuramento
de Fco de la Iglesia (1882)
nos hallariacuteamos con que el gallego es padre y origen del portugueacutes y este tiene
vida propia y tan lozana como el castellano una vez que si puede perderse y olvidarse
en la porcioacuten dl territorio en el cual ondea la bandera lusitana todaviacutea le queda un
refugio en el basto imperio del Brasil Padre dichoso el gallego revive en sus hijos No
moriraacute pues Estudieacutemosle y conozcaacutemosle y asiacute le amaremos useacutemosle como
lengua literaria y asiacute sabremos cuanto vale y decuanto es capaz
La ilustracioacuten gallega y asturiana M MURGUIacuteA 1879
Las lenguas son las verdaderas banderas nacionales llevan sus propios colores ()
la nuestra refleja nuestra vida intelectual y afectiva se ha criado en nuestras entrantildeas
es a un tiempo nuestra madre y nuestra hija diez siglos pusieron en ella cuanto nos
pertenece El estudio y renovacioacuten de las lenguas no oficiales es una de las obras maacutes
patrioacuteticas e interesantes que puedan emprender los pueblos con habla propia
Discurso inaugural do Certame Literario e Artiacutestico de Pontevedra M MURGUIacuteA
1886
O gallego que eacute o que nos da dereito a enteira posesioacuten da terra en que fomos nados
que nos di que pois somos un povo distinto debemos selo () Nel () haacutechanse os
principais elementos da nosa nacionalidade de novo negada e ainda mais
escarnecida
Discurso dos XOGOS FLORAIS DE TUI M MURGUIacuteA ndash 1891
Fragmentos de textos eou discursos de M Murguiacutea
Por esto inda achaacutendome debil de forzas e nacutehabendo deprendido en maacuteis
escola que a dos nosos probes aldeaacutens guiada solo por aqueles cantares
aquelas palabras carintildeosas e aqueles xiros nunca olvidados que tan docemente
resoaron nos meus oiacutedos desde a cuna e que foran recolldos polo meu corazoacuten
como harencia propia atrevinme a escribir estos cantares ()
Sin gramaacuteticas nin regras de ningunha clas o lector toparaacute moitas veces faltas
de ortografiacutea xiros que disoaraacuten os oiacutedos dun purista pro oacute menos e pra
disculpar en algo estes defectos puxen o maior coidado en reprodusir o
verdadeiro esprito do noso pobo
Proacutelogo de CANTARES GALLEGOS ROSALIacuteA DE CASTRO - 1863
Proacutelogo de Cantares Gallegos
Rosaliacutea de Castro 1863
El idioma de una nacioacuten es su alma su caraacutecter es el espejo donde maacutes al
vivo y con maacutes fidelidad se reflejan su iacutendole y tendencias sus gustos y
costumbres Despreciar su idioma es despreciarse a siacute mismo
El Heraldo Gallego SACO Y ARCE - 1888
Saco y Arce (autor dunha Gramaacutetica Gallega)
nun artigo en El Heraldo Gallego 1888
El Regionalismo que profesa el dogma de las dos patrias es decir de
la patria comuacuten espantildeola y de la regional admite como necesarios armoacutenicos
y mutuamente complementarios dos lenguajes el comuacuten y el regional El
lenguaje interregional o comuacuten seraacute el castellano por ser entendido y hablado
generalmente en todas las regiones El lenguaje regional gallego seraacute de uso
potestativo entre los naturales de nuestra regioacuten tanto en la esfera oficial y
puacuteblica como en la privada y obligatorio en las Escuelas primarias en
concurrencia con el castellano
Bases Generales del Regionalismo ALFREDO BRANtildeAS - 1889
Bases del Regionalismo gallego
Alfredo Brantildeas 1889
Los maestros y maestras de instruccioacuten primaria que ensentildeasen a sus
disciacutepulos la doctrina cristiana u otra cualquier materia en un idioma o dialecto
que no sea la lengua castellana seraacuten castigados por primera vez con
amonestacioacuten por parte del Inspector Provincial de Primera Ensentildeanza quien
daraacute cuenta del hecho al ministro del ramo y si reincidiesen despueacutes de haber
sufrido una amonestacioacuten seraacuten apartados del Magisterio Oficial perdiendo
cuantos derechos les reconoce la ley
REAL DECRETO DE 1902
Real decreto de 1902
O GALEGUISMO
O Galeguismo eacute o
movemento ideoloacutexico
no que callaraacute esa
conciencia reivindicativa
nacida no seo dunha
sociedade farta de vivir
na marxinacioacuten Traacutetase
dun movemento social
poliacutetico e cultural que
pretende que Galiza e o
pobo galego recuperen
a suacutea identidade e fagan
patente a suacutea
personalidade A linguaOs sucesos de 1846 vistos por Xaquiacuten Mariacuten
O GALEGUISMO O Provincialismo (1846)
bullEn 1846 o comandante Soliacutes levaacutentase
contra o ministro Narvaacuteez e as suacuteas
medidas econoacutemicas O levantamento
triunfa en Galiza ao uniacuterense xentes de
toda condicioacuten estudantes e intelectuais
como Antoliacuten Faraldo que reivindica
Galicia como unidade poliacutetica por riba
da divisioacuten en catro provincias
Acababa de nacer o Galeguismo co nome
de Provincialismo
bullO movemento foi sufocado Soliacutes tivo que retirarse na Batalla de Cacheiras e loitar
polas ruacuteas de Compostela Apresado el e once dos seus homes son fusilados en
Carral sen xuiacutezo o 26 de Abril de 1846 Dez anos despois seriacutean nomedos
ldquobenemeacuteritos da patriardquo e en 1904 novos galeguistas erixiraacuten un monumento aos
Maacutertires pola LiberdadeSon os chamados Maacutertires de Carral
LABOR CULTURAL DOS PROVINCIALISTAS
1 Defensa da cultura e da lingua de Galicia
2 Creacioacuten de sociedades culturais (Academia Literaria e Artiacutestica de
Santiago 1840)
3 Difusioacuten da prensa interesada no rexurdir de Galicia ( El Idoacutelatra de
Galicia La Aurora de Galicia FARO DE VIGO)
4 Creacioacuten das bases do estudo da Historia de Galicia atribuiacutendolle
unha personalidade propia (Verea Aguiar Benito Viceto)
5 Publiacutecanse as primeiras gramaacuteticas (Francisco Miraacutes Saco e Arce)e
os os primeiros dicionarios (Fco Xavier Rodriacuteguez Xoaacuten Cuveiro
Pintildeol Marcial Valladares)
6 Desenvolvemento dunha producioacuten musical para difundir as
composicioacutens poeacuteticas galegas ( Pascual Veiga )
7 Creacioacuten literaria en galego
O GALEGUISMO O Provincialismo
8 O Banquete de Conxo 1856 (dez anos despois de Carralhellip)
foi un xantar simboacutelico onde os intelectuais galeguistas serviron
na comida aacute clase traballadora Un dos protagonistas foi
Pondal quen pronunciou o discurso siacutembolo do movemento Reivindicaban a precaria situacioacuten de Galicia
O GALEGUISMO O Rexionalismo (1886)
bullTras o esmorecemento da primeira xeracioacuten de galeguistas
o Galeguismo pasou por unha segunda etapa carente de
repercusioacutens socioculturais o Federalismo Pronto deu paso
ao REXIONALISMO que se baseaba en
bullConcibe Galicia como unha rexioacuten
coas suacuteas peculiaridades culturais
bullReclamaba maior descentralizacioacuten
administrativa e autonomiacutea poliacutetica
bullDividiuse en dous sectores o
tradicionalista liderado por Alfredo
Brantildeas e o liberal-progresista
liderado por Manuel Murguiacutea
bullNa uacuteltima deacutecada do seacutec XIX entrou en crise Recuperouse nos inicios do seacutec XX
e esmoreceu entre os movementos agraristas ateacute dar paso en 1916 co nacemento
das Irmandades da Fala aacute terceira etapa do Galeguismo o nacionalismo
A literatura do Prerrexurdimento
PRERREXURDIMENTOA nosa literatura volveu nacer con
duacuteas caracteriacutesticas que a condi-
cionaron desde o comezo
1 A carencia de tradicioacuten literaria
escrita os nosos escritores deci-
monoacutenicos descontildeeciacutean o lega-
do medieval
2 A significacioacuten ideoloacutexica traacute-
tase dunha literatura de resisten-
cia
Ademais os primeiros textos do XIX
volven estar fortemente condiciona-
dos polas circunstancias histoacutericas
A pegada napoleoacutenica ao peacute do Ulla
Fusilamentos do 2 de Maio Goya
A Literatura do Prerrexurdimento
LITERATURA DE
CIRCUNSTANCIAS
PRERREXURDIMENTO
bullESCRITOS CONTRA A INVASIOacuteN
FRANCESA A guerra da independencia
provocou a aparicioacuten de textos propa-
gandiacutesticos antifranceses escritos en
galego para facilitar a suacutea comprensioacuten
bullESCRITOS DE PROPAGANDA
IDEOLOacuteXICA Na pugna entre absolu-
tistas e liberais estes uacuteltimos serviacuteron-
se de escritos en galego para difundir
as suacuteas ideas e combater a ignorancia
do pobo
bullUn labrador que foi sarxento
aos soldados do novo
alistamento Anoacutenimo 1808
bullProezas de Galicia X Fdez de
Neira 1810
bullOs rogos dun gallego
establecido en Londres M
Pardo de Andrade 1813
bullO tiacuteo Farruco P Boado
Saacutenchez 1823
bullTertulia de Picantildeos 1836
bullAS PANXOLINtildeAS DE NADAL Nas
catedrais de Santiago e Mondontildeedo
continuouse con esta tradicioacuten ateacute os
primeiros anos do seacutec XX
bullNICOMEDES PASTOR DIacuteAZ Foi o
primeiro escritor en usar o galego na
poesiacutea moderna con finalidade esteacutetica
e intencioacuten artiacutestica Foi un recontildeecido
poeta romaacutentico en espantildeol
En galego adianta os tres temas
fundamentais do seacutec XIX
bullA paisaxe
bullOs personaxes populares
bullA saudade da Terra
A Literatura do Prerrexurdimento
PRIMEIROS TEXTOS DE
VALOR LITERARIO
bullAlborada
bullANTONIO BENITO FANDINtildeO As
suacuteas ideas liberais levaacuterono ao
caacutercere mais iso non o fixo calar e
escribiu poemas satiacutericos e populares
Na suacutea obra fundamental escrita no
caacutercere de Santiago en 1812 creou aacute
Celestina galega A casamenteira
bullA casamenteira
bullEacutegloga de Belmiro e Benigno
A Literatura do Prerrexurdimento
XOAacuteN MANUEL
PINTOS
(1811-1876)
A GAITA GALLEGA (1853)
A OBRA
bullMestura de prosa verso diaacutelogos vocabularioshellip
bullEscrita en galego latiacuten e espantildeol
bullFuncioacuten didaacutectica e finalidade ideoloacutexica
bullDefensa da lingua e criacutetica aacute castelanizacioacuten
bullNecesidade dunha norma culta e denuncia da
diglosia
bullEstrutura dialogada entre o gaiteiro (galego alterego
do autor) e o tamborileiro (castelaacuten que viaxa a Galiza
porque soubo que esta acolle e trata mellor aos
estranxeiros que aos propios fillos)
Xoaacuten Manuel Pintos vinculado aacute xurisprudencia por
estudos e profesioacuten practicou o xornalismo e mostrou
fonda preocupacioacuten polo idioma galego A obra pola que
figura nun lugar destacado da nosa Historia literaria
levaba o longo tiacutetulo de A gaita gallega tocada po lo
gaiteiro ou sea Carta de Cristus para ir deprendendo
a ler escribir e falar ben a lengua gallega e aiacutenda
maacuteis
A Literatura do Prerrexurdimento
O REXURDIMENTO
OS PRECURSORES
(1833-1863)
FRANCISCO ANtildeOacuteN
A GALICIA(Xogos florais1861)
Francisco Antildeoacuten entrou de cheo no Provincialis-
mo ao participar na revolucioacuten galega de 1846
polo que tivo que exiliarse a Portugal A suacutea obra
poeacutetica eacute variada e dispersa recompilada despois
da suacutea morte O seu poema A Galicia resultou
gantildeador no ceacutelebre certame dos Xogos Florais da
Coruntildea en 1861 preludio do inicio do Rexurdi-
mento pleno
A OBRA
bullEscribiu en galego castelaacuten e portugueacutes
bullCompoacuten poesiacuteas de circunstancias humoriacutes-
ticas e satiacutericas Pero tameacuten costumistas Os
maacuteis importantes son os destinados a Galiza
bullA denuncia da situacioacuten de Galiza
bullOs recordos da infancia
bullA vivencia da paisaxe
bullA esperanza no progreso do futuro
O REXURDIMENTOO REXURDIMENTO
PLENO
(1863-1888)
Rosaliacutea de Castro
Eduardo Pondal
Curros Enriacutequez
O REXURDIMENTO
MARCIAL
VALLADARES
(1821-1903)
MAXINA OU A FILLA ESPUacuteREA
(1880)
Marcial Valladares publica Majina ou a filla espuacute-
rea por entregas na revista La Ilustracioacuten Gallega
y Asturiana que dirixiacutea Manuel Murguiacutea Eacute a
primeira novela publicada en galego en 1880
A OBRA
bull Realista costumista con fondo ro-
maacutentico folletinesco elementos
moralizanteshellip
bullAmbientacioacuten variada rural e
urbana mundo galego e foraacuteneo
(Madrid)
bullLingua galega para as clases
populares e castelaacuten para a
aristocracia
bullRiqueza leacutexica e fraseoloacutexica da
eacutepoca con variados rexistros
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA N
OV
EL
A
O REXURDIMENTO
ANTONIO LOacutePEZ
FERREIRO
(1837-1910)
A TECEDEIRA DE BONAVAL (1894)
Antonio Loacutepez Ferreiro foi un coacuteengo compostelaacuten
grande estudoso da Historia de Galiza e o novelista
maacuteis destacado do seacutec XIX A suacuteas novelas retratan
eacutepocas histoacutericas do pasado galego
bullA tecedeira de Bonaval (1894) ambientada
no seacutec XVI
bullO castelo de Pambre (1894) ceacutentrase nas
consecuencias da guerra sucesoria que
cambiou o curso da nosa Historia no seacutec XIV
bullO nintildeo de pombas (1905) recrea a eacutepoca do
arcebispo Xelmiacuterez no seacutec XII
A OBRA
bullNarrativa histoacuterica de tradicioacuten romaacutentica
bullNumerosas descricioacutens
bullAbundantes datos histoacutericos (fragmentos de
documentos medievais)
bullGalego arcaico
bullIdeoloxiacutea tradicionalista e catoacutelica
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA N
OV
EL
A
O REXURDIMENTOP
RO
SA L
ITE
RA
RIA
RE
LA
TO
X
OR
NA
LISM
O
LAMAS CARVAJAL
(1849-1906)
GALLEGADA (1887)
O TIacuteO MARCOS DA PORTELA (1876-1889)
O CATECISMO DO LABREGO (1889)
Valentiacuten Lamas Carvajal foi o pai de tres grandes
creacioacutens decimonoacutenicas o relato galego (Galle-
gada 1887) a prensa galega (O Tiacuteo Marcos da
Portela1876-1889) e a subversioacuten con fins didaacutec-
ticos dun texto relixioso (O Catecismo do labrego
1889)
A OBRA
bullO uacutenico texto contildeecido e memorizado polo
pobo era o catecismo do Padre Astete Lamas
adapta a estrutura para denunciar da precaria
situacioacuten do campesintildeado De aiacute o eacutexito do
Catecismo do labrego
bullO pobo era analfabeto e soacute falaba galego La-
mas escolleu o galego e unha linguaxe
popular para tratar temas cotiaacutens e proacuteximos
ao mundo rural que lle permiten chegar ao seu
destinatario o paisano galego a traveacutes de O
Tiacuteo Marcoshellip
O REXURDIMENTOAacuteLVAREZ DE NOacuteVOA
(1873-1836)
PEacute DAS BURGAS (1895)
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA R
EL
AT
O
Francisco Aacutelvarez de Noacutevoa eacute un escritor
innovador e atrevido introduce por primeira vez na
literatura galega ambientes burgueses lonxe do
realismo costumista predomina neles o formalismo
e a esteacutetica neo-romaacutentica
A OBRA Peacute das burgas
bullAbandono do costumismo e do patriotismo
rexionalista
bullTemaacutetica universal e moderna
bullTraacutexicas escenas marintildeeiras
bullEvocacioacutens da infancia
bullLembranzas melancoacutelicas
bullHistorias de amores fanados
En 1913
fundou
con
Fortu-
nato
Cruces
La Voz
de
Galicia
O REXURDIMENTOT
EA
TR
O
FRANCISCO DE LA
IGLESIA
(1827-1897)
A FONTE DO XURAMENTO (1882)
Francisco de la Iglesia foi o
autor da obra A fonte do
xuramento Con esta obra
iniacuteciase o teatro culto galego
bullA partir da estrea desta obra os
rexionalistas crearaacuten a Escola
Rexional de Declamacioacuten e
asentaraacuten as bases do teatro
galego contemporaacuteneo
Manuel Lugriacutes Freire representa o
teatro social e anticaciquil fronte ao
teatro costumista e sentimental de
Francisco de la Iglesia Neste sentido
Lugriacutes ceacutentrase
bullNa denuncia da situacioacuten do
campesintildeado galego
bullNa protesta contra a emigracioacuten (a
suacutea obra A costureira da aldea
estreacutease na Habana 1885)
bullNa loita anticaciquil recollida nos
seus dramas A ponte (1903) e Minia
(1904)
bullNo anticlericalismo que destaca na
suacutea obra Mareiras (1904)
O REXURDIMENTOMANUEL LUGRIacuteS
FREIRE
(1863-1940)
A PONTE(1903) T
EA
TR
O
O REXURDIMENTO
MANUEL MURGUIacuteA
(1833-1823)
HISTORIA DE
GALICIA (1911)
EL REGIONALISMO
GALLEGO (1889)
EN
SAIO
Manuel Murguiacutea marcaraacute o inicio do
Rexionalismo Defenderaacute
bullA definicioacuten nacional de Galicia baseada nunha
historia propia cuxas orixes el remonta aos celtas
e aacute pervivencia dunha lingua e dunha cultura
propias Para fundamentar isto elaborou a suacutea
Historia de Galicia (1911)
bullO idioma como bandeira de todas as reivindica-
cioacutens (aiacutenda que soacute o utilizou no discurso dos Xo-
gos Florais de Tui 1891)
bullA descentralizacioacuten do estado e un reparto de
competencias entre o poder central e a ldquorexioacutenrdquo
En 1891 nace o primeiro partido poliacutetico de aacutembito
exclusivamente galego Asociacioacuten Regionalista
Gallega que Murguiacutea presidiraacute Foi un dos funda-
dores da RAG (1906) e o seu primeiro presidente
O pobo
que
esque-
ce a suacutea
lingua
eacute un
pobo
morto
Obxectivos e actuacioacutens dos
autores do Rexurdimento
bullMudar a consideracioacuten negativa que existiacutea na sociedade respecto ao galego
bullAmpliar os aacutembitos de uso do galego
bullEstudar depurar e perfeccionar a lingua en busca dunha norma culta
bullRecuperar o pasado histoacuterico receacuten descuberto
bullErradicar os males da poliacutetica caciquil
bullReivindicar a singularidade de Galiza como un pobo que ostenta todos os
requisitos esixiacutebeis a unha nacioacuten lingua e cultura propias territorio ben definido
conciencia colectiva
A situacioacuten da linguaO REXURDIMENTO
SOCIOLINGUumlIacuteSTICA
Durante o seacuteculo XIX o proceso de castelanizacioacuten idiomaacutetica de Galicia
avanzou a un ritmo vertixinoso debido a novos factores sociais
1 Xorden os medios de comunicacioacuten escritos
2 Esteacutendense as escolas de educacioacuten primaria
3 Refoacuterzase a administracioacuten centralizadora do Estado
4 Instaacutelanse en Galicia moitos burgueses vidos de foacutera
5 Os emigrantes do rural galego emigran a paiacuteses de fala hispana
6 Medran enormemente os prexuiacutezos nacidos nos Seacuteculos Escuros
IMAXES
IMAXES RECOLLIDAS ENTRE O 04072011 E O 10072011 CLICANDO SOBRE ELAS LEVARANNOS AO SEU LUGAR DE PROCEENCIA
ANEXOS
A GAITA GALLEGA
tocada polo gaiteiro ou sea
CARTA DE CRISTUS
para ir deprendendo
a ler escribir e falar ben a lengua gallegae
aiacutenda maacuteis
ADVERTENCIA
Os que pensan que gentes mal escrito1
estaacute con g pontildeamos por enxempro
ou digan que taberna pan e carne
son termos castellanos non gallegos
aqueles que sentenzan que jamais1
non eacute da nosa terra puro termo
os que dicen que o o de foliada
debe ser u fundaacutendose no vento
oacutes que fan maacuteis reparos e murmuran
das letras e palabras en secreto
supliacutecolles e roacutegolles que agarden
e queiran dar vagar e tempo oacute tempo
Inicio de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Oacuteu Galicia Galicia boi de palla
Canta laacutestima tegraven de ti o Gaiteiro
O aguillon que che menten egrave de aceiro
E con el muita forza te asoballa
No lombo teu zorrega bate e malla
Fasta o maacuteis monicreque ferrancheiro
E calesquer podenco forasteiro
Te vafa de vergonza sin migalla
Agarima alleeira eses ingratos
Ou viacutevoras que postas ograve teu peito
Co ferrete che rompen mil buratos
Si o sangre teu refugas do teu leito
Malas novas madrasta de insensatos
Dos fillos teus ograve amor non tegraves dereito
Fragmento de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Ay esperta adorada Galicia
Dese sono en qestaacutes debruzada
Do teu rico porvir a alborada
Po-lo Ceo enxergaacutendose vay
Xa cantando os teus fillos te chaman
E cos brazos en cruz se espreguizan
Malpocados O qeles cobizan
Eacute un bico dos labios da Nay
Dese chan venturoso arrincado
Pola man do meu negro destino
Hastra mesmo sontildeando maxino
Eses campos risontildeos cruzar
E correr po-las hortas e prados
Onde leda pasou mintildea infancia
Respirando a suave fragancia
De xasmin caravel azahar
(hellip)Inicio de A Galicia
de Francisco Antildeoacuten (1853)
Otilia ergueusestonces do tabolete en questaba e paseando po-l-o cuarto
queijaacutebase retorciacutease e apuaacutebashasta de canden cando nos ombreiros de sua nai Animaba-a
esta docemente e paseaba as veces tamen co-ela mentras non veu o cafeacute que serviron Adria e
Ineacutes aacute primeira traguendo o liacutequido nunha pequecha taza blanca de porcelana co seu
correspondente plato a segunda tirando dunha lacena outro plato con azucre e unha culler de
bujo moi fregada Caitan quedouse na cocintildea
Tomando o cafeacute a enferma non por eso deijaba de suspirar e retorcerse siquera algo
disimulase Ineacutes miraba-a e remiraba gustaacuteballa sua lindura e chocaacuteballe por outro lado
aquelo de non querer deitarse Continuou mirando-a ourservando-a de riba a baijo coma
sestudiase nela prasegurarse do que queria decir e vovendose logo a nai dijo con solermeiriacutea
mdash Anquo que o sabe no diacute aventuro e nhei de perder quo mal da sentildeorita e o que tiven eu
hai dous meses iquestVeu ahiacute na cocintildea un menintildeo que durmindo esta no berce Pois neno ou
nena vai a ser o qua sua sentildeorita nos pouse aqui esta noite Dios mediante iexclEn verdaacute que cedo
empeza iexclTan novintildea e ja casada iexclNo por eso
Otilia ruborizouso punto Adria clavou os ollos na sentildeora mais Ineacutes sigueu dicindo
mdash Comprendo agora o seu repuno a cama iexclQueacute milagre meu-caravel Nestes lances naide a
quere porquo primeiro e parir pro facer hei de facerlla pra que dempois descanse faremoslla
as duas dontildea Adra -dirigindosa esta- quasiacute quedaraacute millor
- Hable V bajo mi buena Ineacutes -interrumpeu a nai dOtilia- no sea que la oiga alguien
- iquestQuen nos ha doir sentildeora -replicou Ineacutes sonrindo e como dona da sua casa dominando
ja a situacion- se soilos aquiacute vivimos o meu Caitan e eu Queacuteijese sentildeorita canto queira -
dirigindosaacute Otilia- aacutenimo e fora medo quo meu home
a ajudaraacute Elle carpinteiro sentildeorita e cando llestaacute
de chola mantildea e pacencia tenlleFragmento do inicio de
MAJINA hellip
Otilia sua nai e Adria non puderon meacutenos de sonrir tamen o oi-l-o chiste dIneacutes que
chamando imediatamente po-l-o home diacutejollasiacute que o veu
mdash Acordate meu Caitan dhai dous meses e estaacute thojo lado desa sentildeorita como lado
meu estivechestonces
Caitan baijou a testa e arrimouse con respeto aacute unha esquina do bufete Ineacutes volveu a
decir aacute Otilia
mdash Sentildeorita fora medo apuacuteese sin recelo no meu home eu soilo aacute eacutel lle fun encargo e asiacute
nada o colle de novo a cobardiacutea nestes casos non lle boa o quimporta e sair ben e canto
antes do apuro
mdash Eso uacutenicamente es lo que importa mdashantildeadeu Adriamdash Aproveche V pues todos los
momentos favorables ya que el Sr Cayetano viene en su ayuda nada de verguumlenza El Sr
Cayetano es un casado su esposa estaacute presente y los demaacutes somos tambien mujeres iquestNo
es su mamaacute misma de las que aquiacute estamos con V
Otilia tintildea vengonza grande vergonza emporeso ardia e non fumeaba bulian na sua
cabeza pensamentos quo corazon llanegrian lidaba con moitas cousas pasaba aacute un tempo
por moitos lances e no seu angelical laacutenguido rosto soacutelo a nai e Adria podian ver o qua infelis
sufria Pro a delor non repara cando apreta e a sua era tan intensa tan complicada e viva
que cedendo oacute cabo estirou os brazos e encolgouse case no pescozo de Caitan Ajudabana
este con azelmosas falas no que podia paseaban do brazo paraban volvia aacute encolgasOtilia
e asiacute estuveron comunha hora e no intre sua nai rezando pedindo aacute Dios por eacutela Adria e
Ineacutes facendo primero aacute cama dempois unha larga faja con tiras de panos que rachou
aquela e fora cantando as cotoviacuteas alaacute nos montes nas eiras os labradores
quo seu millintildeo esbrugaban O fin
preto das oito unha escorreita nena
saeu aacute luacutes Marcial Valladares (1880)
() Pero pol-a mintildea parte protesto que estou prestes a adoutar e siguir ao
pe da letra as regras que d algun modo oficial se pontildean e establezan Agora
faacuteltame dicir algo sobre o acento ou seya o tono e infleusion da voz conque
falamos os gallegos Moito se nos apopea e desprecia aos gallegos poI-o noso
acento sin faceacuterense de cargo os que nos critican que tamen eles neste punto
tentildeen bastante que rascar Eacute certo co noso acento (e agora non falo dos defeutos
na pernunciacion) eacute algo froxo e si se quer arrastrado e que pol-o consiguente
forma un vivo contraste co dos castellanos que eacute seco e suacutepeto como un estalo
(1) pero non ten as afeutaciones e os finxementos dos d outros sitios Recoacuterdese a
propoacutesito desto o que dice Cervantes da Gitanilla que falaba ceceoso non porque
esto nas xitanas fose naturaleza pois era artificio Pero como nos Madriles que eacute a
corte se da a pauta pra o gusto e aloacute impera o artificio e non o que eacute naturaleza
de aqui eacute que fagan bulra e mofa do acento gallego e en cambio dean as laudes
e pontildean nas nubes a outros mais viciosos e defeutuosos Non eacute de estrantildear pol-o
tanto que o nosso dioma aquel dioma a quen en outro tempo tanto respetaron e
apreciaron D Afonso o Sabio o Arcebispo de Toledo D Gonzalo de Palomeque o
Marqueacutes de Santillana e outros insines literatos tentildea que retirarse agora
avergonzado e esconderse e a portas cerradas para que naide o vexa atender
aas suas cousas E sin embargo desta fala tan aldraxada hoxe vense craros
refrexos n-aquela obra inmortal que eacute o
representante mais xenuino e lexiacutetimo
da literatura espantildeola
Proacutelogo de A tecedeira de
Bonaval Antonio Loacutepez
Ferreiro (1894)
UN CONSELLO
A eso das duas da tarde de un bretemoso dia de Decembre do ano 1543 baixaba pol-o Picho
da Cerca en Santiago unha vella como de unhos 60 anos ben limpa e arrombadintildea para
artesana segun paricia poI-o seu porte O seu andar era pausado ainda mais do que pedian
os anos e revelaba unha persona fraca e achacosa E ainda non era esto soilo para a probe
vella sinon que paricia que iba moy moito preocupada por algunha triste ideya Asi foy
camintildeando hastra a Porta da Maacutemoa entrou na cidaacute tomou pol-o canton da Rua Nova e
parouse diante de unha casa do Outeiral frente aa grande dos Ulloas Sentouse nun poyal
que habia a porta como para tomar folgo e recollerse en si cos seus pensamentos e logo
preguntou a un dos mozos que entraban e saian si estaba o sintildeor Rodrigo de Bendantildea e
pideulle que lle dixese que estaba ali Catalina a tecelaacutea de Bonaval que lle queria unha
palabrintildea De ahiacute a un boacuteo pouco saeu o mozo correndo e sin querer mirar para ela diacutexollemdash
Que subades
Sin necesidaacute de mais introdutor subeu Catalina que xa ben conocia a casa e meteuse
nunha espaciosa caacutemara escasamente alumeada por duas ou tres ventaacuteas non grandes
ainda contando ca engadiga do mainel Nun dos rincoos da sala ao pee de unha ventaacutea e
detraacutes de un ancho bufete hachaacutebase sentado nun sillon de baqueta un sintildeor regordete
vestido de chupa e xubon cerrado eacuteste por unha larga e espesa fileira de miuacutedos botons de
ambra en forma de abelaacutea O qual asi que se adoitou de que entraba a tecelaacutea levantou a
cabeza pois estaba escribindo
mdashOla Catalina mdashdiacutexollemdash queacute milagre por aquiacute iquestou vesme a trager a tea
mdashBoas tardes nos de Dios sintildeor RodrigoPrimeiro capiacutetulo de
A tecedeira de Bonaval
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
ADEVERTENCIAmdash An que son partidario da Ortografiacutea etimoloacutegica aacute
falicidade con que se confundiacutean n-os ensayos os encargados de representar este
drama obrigaacuteronma empregar a x en geral n-os casos en que debiacutea escribir con g ou j
Sr Presidente do Liceu Brigantintildeo
A letura do scomenzo do noso Regramento que oacute dar razoacuten da iacutendole da
sociedade aacute quen debe servir de pauta a describe desta maneira
laquoUn ente moral con vida proacutepea verdadeiro centro de recreyo eacute dilustrazoacuten creando
intereses e inspirando afeutos de hirmandade entre vicintildeos que faga renacere un
puriacutesemo amor aacutes venerandas tradiciocircs da madre paacutetria da nosa amada Galicia
rindindo o xusto e debido homenaxe ou sexa xuramento de fidelidade aacutes cencias aacutes
artes oacute comercio eacute aacute industria inxemprando n-os seus afiliados incrinacioacuten e gusto
haacutecia o bello uacutetil e ameno que nos ofrecen os incesantes adiantamentos e perfeizoacutes
do noso sigroraquo
O tecircr eu persentes todas estas consideracioacutes dos seus erguidos intentos dinos do
millor respeto por todos cantos de bocircs gallegos se prezan deacuteumalento dabondo para
escribir A Fonte do Xuramento primeiro ensayo dramaacuteteco dos costumes das nosas
Marintildeas sin rivaacutes en fermosura homilde traballo que hoxe tentildeo eu a yalta honore en
poder adicar aacute primeira Sociedade que adiquirindo inmortal renome n-os fastos da
gallega literatura soupo erguer a sua garrida e dociacutesima Musa oacute dourado scano do
palco esceacutenico onde con tantos
adiantos campeacutea aacute liacutengua de Castilla Proacutelogo de A fonte do xuramento
de Fco de la Iglesia (1882)
nos hallariacuteamos con que el gallego es padre y origen del portugueacutes y este tiene
vida propia y tan lozana como el castellano una vez que si puede perderse y olvidarse
en la porcioacuten dl territorio en el cual ondea la bandera lusitana todaviacutea le queda un
refugio en el basto imperio del Brasil Padre dichoso el gallego revive en sus hijos No
moriraacute pues Estudieacutemosle y conozcaacutemosle y asiacute le amaremos useacutemosle como
lengua literaria y asiacute sabremos cuanto vale y decuanto es capaz
La ilustracioacuten gallega y asturiana M MURGUIacuteA 1879
Las lenguas son las verdaderas banderas nacionales llevan sus propios colores ()
la nuestra refleja nuestra vida intelectual y afectiva se ha criado en nuestras entrantildeas
es a un tiempo nuestra madre y nuestra hija diez siglos pusieron en ella cuanto nos
pertenece El estudio y renovacioacuten de las lenguas no oficiales es una de las obras maacutes
patrioacuteticas e interesantes que puedan emprender los pueblos con habla propia
Discurso inaugural do Certame Literario e Artiacutestico de Pontevedra M MURGUIacuteA
1886
O gallego que eacute o que nos da dereito a enteira posesioacuten da terra en que fomos nados
que nos di que pois somos un povo distinto debemos selo () Nel () haacutechanse os
principais elementos da nosa nacionalidade de novo negada e ainda mais
escarnecida
Discurso dos XOGOS FLORAIS DE TUI M MURGUIacuteA ndash 1891
Fragmentos de textos eou discursos de M Murguiacutea
Por esto inda achaacutendome debil de forzas e nacutehabendo deprendido en maacuteis
escola que a dos nosos probes aldeaacutens guiada solo por aqueles cantares
aquelas palabras carintildeosas e aqueles xiros nunca olvidados que tan docemente
resoaron nos meus oiacutedos desde a cuna e que foran recolldos polo meu corazoacuten
como harencia propia atrevinme a escribir estos cantares ()
Sin gramaacuteticas nin regras de ningunha clas o lector toparaacute moitas veces faltas
de ortografiacutea xiros que disoaraacuten os oiacutedos dun purista pro oacute menos e pra
disculpar en algo estes defectos puxen o maior coidado en reprodusir o
verdadeiro esprito do noso pobo
Proacutelogo de CANTARES GALLEGOS ROSALIacuteA DE CASTRO - 1863
Proacutelogo de Cantares Gallegos
Rosaliacutea de Castro 1863
El idioma de una nacioacuten es su alma su caraacutecter es el espejo donde maacutes al
vivo y con maacutes fidelidad se reflejan su iacutendole y tendencias sus gustos y
costumbres Despreciar su idioma es despreciarse a siacute mismo
El Heraldo Gallego SACO Y ARCE - 1888
Saco y Arce (autor dunha Gramaacutetica Gallega)
nun artigo en El Heraldo Gallego 1888
El Regionalismo que profesa el dogma de las dos patrias es decir de
la patria comuacuten espantildeola y de la regional admite como necesarios armoacutenicos
y mutuamente complementarios dos lenguajes el comuacuten y el regional El
lenguaje interregional o comuacuten seraacute el castellano por ser entendido y hablado
generalmente en todas las regiones El lenguaje regional gallego seraacute de uso
potestativo entre los naturales de nuestra regioacuten tanto en la esfera oficial y
puacuteblica como en la privada y obligatorio en las Escuelas primarias en
concurrencia con el castellano
Bases Generales del Regionalismo ALFREDO BRANtildeAS - 1889
Bases del Regionalismo gallego
Alfredo Brantildeas 1889
Los maestros y maestras de instruccioacuten primaria que ensentildeasen a sus
disciacutepulos la doctrina cristiana u otra cualquier materia en un idioma o dialecto
que no sea la lengua castellana seraacuten castigados por primera vez con
amonestacioacuten por parte del Inspector Provincial de Primera Ensentildeanza quien
daraacute cuenta del hecho al ministro del ramo y si reincidiesen despueacutes de haber
sufrido una amonestacioacuten seraacuten apartados del Magisterio Oficial perdiendo
cuantos derechos les reconoce la ley
REAL DECRETO DE 1902
Real decreto de 1902
O GALEGUISMO O Provincialismo (1846)
bullEn 1846 o comandante Soliacutes levaacutentase
contra o ministro Narvaacuteez e as suacuteas
medidas econoacutemicas O levantamento
triunfa en Galiza ao uniacuterense xentes de
toda condicioacuten estudantes e intelectuais
como Antoliacuten Faraldo que reivindica
Galicia como unidade poliacutetica por riba
da divisioacuten en catro provincias
Acababa de nacer o Galeguismo co nome
de Provincialismo
bullO movemento foi sufocado Soliacutes tivo que retirarse na Batalla de Cacheiras e loitar
polas ruacuteas de Compostela Apresado el e once dos seus homes son fusilados en
Carral sen xuiacutezo o 26 de Abril de 1846 Dez anos despois seriacutean nomedos
ldquobenemeacuteritos da patriardquo e en 1904 novos galeguistas erixiraacuten un monumento aos
Maacutertires pola LiberdadeSon os chamados Maacutertires de Carral
LABOR CULTURAL DOS PROVINCIALISTAS
1 Defensa da cultura e da lingua de Galicia
2 Creacioacuten de sociedades culturais (Academia Literaria e Artiacutestica de
Santiago 1840)
3 Difusioacuten da prensa interesada no rexurdir de Galicia ( El Idoacutelatra de
Galicia La Aurora de Galicia FARO DE VIGO)
4 Creacioacuten das bases do estudo da Historia de Galicia atribuiacutendolle
unha personalidade propia (Verea Aguiar Benito Viceto)
5 Publiacutecanse as primeiras gramaacuteticas (Francisco Miraacutes Saco e Arce)e
os os primeiros dicionarios (Fco Xavier Rodriacuteguez Xoaacuten Cuveiro
Pintildeol Marcial Valladares)
6 Desenvolvemento dunha producioacuten musical para difundir as
composicioacutens poeacuteticas galegas ( Pascual Veiga )
7 Creacioacuten literaria en galego
O GALEGUISMO O Provincialismo
8 O Banquete de Conxo 1856 (dez anos despois de Carralhellip)
foi un xantar simboacutelico onde os intelectuais galeguistas serviron
na comida aacute clase traballadora Un dos protagonistas foi
Pondal quen pronunciou o discurso siacutembolo do movemento Reivindicaban a precaria situacioacuten de Galicia
O GALEGUISMO O Rexionalismo (1886)
bullTras o esmorecemento da primeira xeracioacuten de galeguistas
o Galeguismo pasou por unha segunda etapa carente de
repercusioacutens socioculturais o Federalismo Pronto deu paso
ao REXIONALISMO que se baseaba en
bullConcibe Galicia como unha rexioacuten
coas suacuteas peculiaridades culturais
bullReclamaba maior descentralizacioacuten
administrativa e autonomiacutea poliacutetica
bullDividiuse en dous sectores o
tradicionalista liderado por Alfredo
Brantildeas e o liberal-progresista
liderado por Manuel Murguiacutea
bullNa uacuteltima deacutecada do seacutec XIX entrou en crise Recuperouse nos inicios do seacutec XX
e esmoreceu entre os movementos agraristas ateacute dar paso en 1916 co nacemento
das Irmandades da Fala aacute terceira etapa do Galeguismo o nacionalismo
A literatura do Prerrexurdimento
PRERREXURDIMENTOA nosa literatura volveu nacer con
duacuteas caracteriacutesticas que a condi-
cionaron desde o comezo
1 A carencia de tradicioacuten literaria
escrita os nosos escritores deci-
monoacutenicos descontildeeciacutean o lega-
do medieval
2 A significacioacuten ideoloacutexica traacute-
tase dunha literatura de resisten-
cia
Ademais os primeiros textos do XIX
volven estar fortemente condiciona-
dos polas circunstancias histoacutericas
A pegada napoleoacutenica ao peacute do Ulla
Fusilamentos do 2 de Maio Goya
A Literatura do Prerrexurdimento
LITERATURA DE
CIRCUNSTANCIAS
PRERREXURDIMENTO
bullESCRITOS CONTRA A INVASIOacuteN
FRANCESA A guerra da independencia
provocou a aparicioacuten de textos propa-
gandiacutesticos antifranceses escritos en
galego para facilitar a suacutea comprensioacuten
bullESCRITOS DE PROPAGANDA
IDEOLOacuteXICA Na pugna entre absolu-
tistas e liberais estes uacuteltimos serviacuteron-
se de escritos en galego para difundir
as suacuteas ideas e combater a ignorancia
do pobo
bullUn labrador que foi sarxento
aos soldados do novo
alistamento Anoacutenimo 1808
bullProezas de Galicia X Fdez de
Neira 1810
bullOs rogos dun gallego
establecido en Londres M
Pardo de Andrade 1813
bullO tiacuteo Farruco P Boado
Saacutenchez 1823
bullTertulia de Picantildeos 1836
bullAS PANXOLINtildeAS DE NADAL Nas
catedrais de Santiago e Mondontildeedo
continuouse con esta tradicioacuten ateacute os
primeiros anos do seacutec XX
bullNICOMEDES PASTOR DIacuteAZ Foi o
primeiro escritor en usar o galego na
poesiacutea moderna con finalidade esteacutetica
e intencioacuten artiacutestica Foi un recontildeecido
poeta romaacutentico en espantildeol
En galego adianta os tres temas
fundamentais do seacutec XIX
bullA paisaxe
bullOs personaxes populares
bullA saudade da Terra
A Literatura do Prerrexurdimento
PRIMEIROS TEXTOS DE
VALOR LITERARIO
bullAlborada
bullANTONIO BENITO FANDINtildeO As
suacuteas ideas liberais levaacuterono ao
caacutercere mais iso non o fixo calar e
escribiu poemas satiacutericos e populares
Na suacutea obra fundamental escrita no
caacutercere de Santiago en 1812 creou aacute
Celestina galega A casamenteira
bullA casamenteira
bullEacutegloga de Belmiro e Benigno
A Literatura do Prerrexurdimento
XOAacuteN MANUEL
PINTOS
(1811-1876)
A GAITA GALLEGA (1853)
A OBRA
bullMestura de prosa verso diaacutelogos vocabularioshellip
bullEscrita en galego latiacuten e espantildeol
bullFuncioacuten didaacutectica e finalidade ideoloacutexica
bullDefensa da lingua e criacutetica aacute castelanizacioacuten
bullNecesidade dunha norma culta e denuncia da
diglosia
bullEstrutura dialogada entre o gaiteiro (galego alterego
do autor) e o tamborileiro (castelaacuten que viaxa a Galiza
porque soubo que esta acolle e trata mellor aos
estranxeiros que aos propios fillos)
Xoaacuten Manuel Pintos vinculado aacute xurisprudencia por
estudos e profesioacuten practicou o xornalismo e mostrou
fonda preocupacioacuten polo idioma galego A obra pola que
figura nun lugar destacado da nosa Historia literaria
levaba o longo tiacutetulo de A gaita gallega tocada po lo
gaiteiro ou sea Carta de Cristus para ir deprendendo
a ler escribir e falar ben a lengua gallega e aiacutenda
maacuteis
A Literatura do Prerrexurdimento
O REXURDIMENTO
OS PRECURSORES
(1833-1863)
FRANCISCO ANtildeOacuteN
A GALICIA(Xogos florais1861)
Francisco Antildeoacuten entrou de cheo no Provincialis-
mo ao participar na revolucioacuten galega de 1846
polo que tivo que exiliarse a Portugal A suacutea obra
poeacutetica eacute variada e dispersa recompilada despois
da suacutea morte O seu poema A Galicia resultou
gantildeador no ceacutelebre certame dos Xogos Florais da
Coruntildea en 1861 preludio do inicio do Rexurdi-
mento pleno
A OBRA
bullEscribiu en galego castelaacuten e portugueacutes
bullCompoacuten poesiacuteas de circunstancias humoriacutes-
ticas e satiacutericas Pero tameacuten costumistas Os
maacuteis importantes son os destinados a Galiza
bullA denuncia da situacioacuten de Galiza
bullOs recordos da infancia
bullA vivencia da paisaxe
bullA esperanza no progreso do futuro
O REXURDIMENTOO REXURDIMENTO
PLENO
(1863-1888)
Rosaliacutea de Castro
Eduardo Pondal
Curros Enriacutequez
O REXURDIMENTO
MARCIAL
VALLADARES
(1821-1903)
MAXINA OU A FILLA ESPUacuteREA
(1880)
Marcial Valladares publica Majina ou a filla espuacute-
rea por entregas na revista La Ilustracioacuten Gallega
y Asturiana que dirixiacutea Manuel Murguiacutea Eacute a
primeira novela publicada en galego en 1880
A OBRA
bull Realista costumista con fondo ro-
maacutentico folletinesco elementos
moralizanteshellip
bullAmbientacioacuten variada rural e
urbana mundo galego e foraacuteneo
(Madrid)
bullLingua galega para as clases
populares e castelaacuten para a
aristocracia
bullRiqueza leacutexica e fraseoloacutexica da
eacutepoca con variados rexistros
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA N
OV
EL
A
O REXURDIMENTO
ANTONIO LOacutePEZ
FERREIRO
(1837-1910)
A TECEDEIRA DE BONAVAL (1894)
Antonio Loacutepez Ferreiro foi un coacuteengo compostelaacuten
grande estudoso da Historia de Galiza e o novelista
maacuteis destacado do seacutec XIX A suacuteas novelas retratan
eacutepocas histoacutericas do pasado galego
bullA tecedeira de Bonaval (1894) ambientada
no seacutec XVI
bullO castelo de Pambre (1894) ceacutentrase nas
consecuencias da guerra sucesoria que
cambiou o curso da nosa Historia no seacutec XIV
bullO nintildeo de pombas (1905) recrea a eacutepoca do
arcebispo Xelmiacuterez no seacutec XII
A OBRA
bullNarrativa histoacuterica de tradicioacuten romaacutentica
bullNumerosas descricioacutens
bullAbundantes datos histoacutericos (fragmentos de
documentos medievais)
bullGalego arcaico
bullIdeoloxiacutea tradicionalista e catoacutelica
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA N
OV
EL
A
O REXURDIMENTOP
RO
SA L
ITE
RA
RIA
RE
LA
TO
X
OR
NA
LISM
O
LAMAS CARVAJAL
(1849-1906)
GALLEGADA (1887)
O TIacuteO MARCOS DA PORTELA (1876-1889)
O CATECISMO DO LABREGO (1889)
Valentiacuten Lamas Carvajal foi o pai de tres grandes
creacioacutens decimonoacutenicas o relato galego (Galle-
gada 1887) a prensa galega (O Tiacuteo Marcos da
Portela1876-1889) e a subversioacuten con fins didaacutec-
ticos dun texto relixioso (O Catecismo do labrego
1889)
A OBRA
bullO uacutenico texto contildeecido e memorizado polo
pobo era o catecismo do Padre Astete Lamas
adapta a estrutura para denunciar da precaria
situacioacuten do campesintildeado De aiacute o eacutexito do
Catecismo do labrego
bullO pobo era analfabeto e soacute falaba galego La-
mas escolleu o galego e unha linguaxe
popular para tratar temas cotiaacutens e proacuteximos
ao mundo rural que lle permiten chegar ao seu
destinatario o paisano galego a traveacutes de O
Tiacuteo Marcoshellip
O REXURDIMENTOAacuteLVAREZ DE NOacuteVOA
(1873-1836)
PEacute DAS BURGAS (1895)
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA R
EL
AT
O
Francisco Aacutelvarez de Noacutevoa eacute un escritor
innovador e atrevido introduce por primeira vez na
literatura galega ambientes burgueses lonxe do
realismo costumista predomina neles o formalismo
e a esteacutetica neo-romaacutentica
A OBRA Peacute das burgas
bullAbandono do costumismo e do patriotismo
rexionalista
bullTemaacutetica universal e moderna
bullTraacutexicas escenas marintildeeiras
bullEvocacioacutens da infancia
bullLembranzas melancoacutelicas
bullHistorias de amores fanados
En 1913
fundou
con
Fortu-
nato
Cruces
La Voz
de
Galicia
O REXURDIMENTOT
EA
TR
O
FRANCISCO DE LA
IGLESIA
(1827-1897)
A FONTE DO XURAMENTO (1882)
Francisco de la Iglesia foi o
autor da obra A fonte do
xuramento Con esta obra
iniacuteciase o teatro culto galego
bullA partir da estrea desta obra os
rexionalistas crearaacuten a Escola
Rexional de Declamacioacuten e
asentaraacuten as bases do teatro
galego contemporaacuteneo
Manuel Lugriacutes Freire representa o
teatro social e anticaciquil fronte ao
teatro costumista e sentimental de
Francisco de la Iglesia Neste sentido
Lugriacutes ceacutentrase
bullNa denuncia da situacioacuten do
campesintildeado galego
bullNa protesta contra a emigracioacuten (a
suacutea obra A costureira da aldea
estreacutease na Habana 1885)
bullNa loita anticaciquil recollida nos
seus dramas A ponte (1903) e Minia
(1904)
bullNo anticlericalismo que destaca na
suacutea obra Mareiras (1904)
O REXURDIMENTOMANUEL LUGRIacuteS
FREIRE
(1863-1940)
A PONTE(1903) T
EA
TR
O
O REXURDIMENTO
MANUEL MURGUIacuteA
(1833-1823)
HISTORIA DE
GALICIA (1911)
EL REGIONALISMO
GALLEGO (1889)
EN
SAIO
Manuel Murguiacutea marcaraacute o inicio do
Rexionalismo Defenderaacute
bullA definicioacuten nacional de Galicia baseada nunha
historia propia cuxas orixes el remonta aos celtas
e aacute pervivencia dunha lingua e dunha cultura
propias Para fundamentar isto elaborou a suacutea
Historia de Galicia (1911)
bullO idioma como bandeira de todas as reivindica-
cioacutens (aiacutenda que soacute o utilizou no discurso dos Xo-
gos Florais de Tui 1891)
bullA descentralizacioacuten do estado e un reparto de
competencias entre o poder central e a ldquorexioacutenrdquo
En 1891 nace o primeiro partido poliacutetico de aacutembito
exclusivamente galego Asociacioacuten Regionalista
Gallega que Murguiacutea presidiraacute Foi un dos funda-
dores da RAG (1906) e o seu primeiro presidente
O pobo
que
esque-
ce a suacutea
lingua
eacute un
pobo
morto
Obxectivos e actuacioacutens dos
autores do Rexurdimento
bullMudar a consideracioacuten negativa que existiacutea na sociedade respecto ao galego
bullAmpliar os aacutembitos de uso do galego
bullEstudar depurar e perfeccionar a lingua en busca dunha norma culta
bullRecuperar o pasado histoacuterico receacuten descuberto
bullErradicar os males da poliacutetica caciquil
bullReivindicar a singularidade de Galiza como un pobo que ostenta todos os
requisitos esixiacutebeis a unha nacioacuten lingua e cultura propias territorio ben definido
conciencia colectiva
A situacioacuten da linguaO REXURDIMENTO
SOCIOLINGUumlIacuteSTICA
Durante o seacuteculo XIX o proceso de castelanizacioacuten idiomaacutetica de Galicia
avanzou a un ritmo vertixinoso debido a novos factores sociais
1 Xorden os medios de comunicacioacuten escritos
2 Esteacutendense as escolas de educacioacuten primaria
3 Refoacuterzase a administracioacuten centralizadora do Estado
4 Instaacutelanse en Galicia moitos burgueses vidos de foacutera
5 Os emigrantes do rural galego emigran a paiacuteses de fala hispana
6 Medran enormemente os prexuiacutezos nacidos nos Seacuteculos Escuros
IMAXES
IMAXES RECOLLIDAS ENTRE O 04072011 E O 10072011 CLICANDO SOBRE ELAS LEVARANNOS AO SEU LUGAR DE PROCEENCIA
ANEXOS
A GAITA GALLEGA
tocada polo gaiteiro ou sea
CARTA DE CRISTUS
para ir deprendendo
a ler escribir e falar ben a lengua gallegae
aiacutenda maacuteis
ADVERTENCIA
Os que pensan que gentes mal escrito1
estaacute con g pontildeamos por enxempro
ou digan que taberna pan e carne
son termos castellanos non gallegos
aqueles que sentenzan que jamais1
non eacute da nosa terra puro termo
os que dicen que o o de foliada
debe ser u fundaacutendose no vento
oacutes que fan maacuteis reparos e murmuran
das letras e palabras en secreto
supliacutecolles e roacutegolles que agarden
e queiran dar vagar e tempo oacute tempo
Inicio de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Oacuteu Galicia Galicia boi de palla
Canta laacutestima tegraven de ti o Gaiteiro
O aguillon que che menten egrave de aceiro
E con el muita forza te asoballa
No lombo teu zorrega bate e malla
Fasta o maacuteis monicreque ferrancheiro
E calesquer podenco forasteiro
Te vafa de vergonza sin migalla
Agarima alleeira eses ingratos
Ou viacutevoras que postas ograve teu peito
Co ferrete che rompen mil buratos
Si o sangre teu refugas do teu leito
Malas novas madrasta de insensatos
Dos fillos teus ograve amor non tegraves dereito
Fragmento de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Ay esperta adorada Galicia
Dese sono en qestaacutes debruzada
Do teu rico porvir a alborada
Po-lo Ceo enxergaacutendose vay
Xa cantando os teus fillos te chaman
E cos brazos en cruz se espreguizan
Malpocados O qeles cobizan
Eacute un bico dos labios da Nay
Dese chan venturoso arrincado
Pola man do meu negro destino
Hastra mesmo sontildeando maxino
Eses campos risontildeos cruzar
E correr po-las hortas e prados
Onde leda pasou mintildea infancia
Respirando a suave fragancia
De xasmin caravel azahar
(hellip)Inicio de A Galicia
de Francisco Antildeoacuten (1853)
Otilia ergueusestonces do tabolete en questaba e paseando po-l-o cuarto
queijaacutebase retorciacutease e apuaacutebashasta de canden cando nos ombreiros de sua nai Animaba-a
esta docemente e paseaba as veces tamen co-ela mentras non veu o cafeacute que serviron Adria e
Ineacutes aacute primeira traguendo o liacutequido nunha pequecha taza blanca de porcelana co seu
correspondente plato a segunda tirando dunha lacena outro plato con azucre e unha culler de
bujo moi fregada Caitan quedouse na cocintildea
Tomando o cafeacute a enferma non por eso deijaba de suspirar e retorcerse siquera algo
disimulase Ineacutes miraba-a e remiraba gustaacuteballa sua lindura e chocaacuteballe por outro lado
aquelo de non querer deitarse Continuou mirando-a ourservando-a de riba a baijo coma
sestudiase nela prasegurarse do que queria decir e vovendose logo a nai dijo con solermeiriacutea
mdash Anquo que o sabe no diacute aventuro e nhei de perder quo mal da sentildeorita e o que tiven eu
hai dous meses iquestVeu ahiacute na cocintildea un menintildeo que durmindo esta no berce Pois neno ou
nena vai a ser o qua sua sentildeorita nos pouse aqui esta noite Dios mediante iexclEn verdaacute que cedo
empeza iexclTan novintildea e ja casada iexclNo por eso
Otilia ruborizouso punto Adria clavou os ollos na sentildeora mais Ineacutes sigueu dicindo
mdash Comprendo agora o seu repuno a cama iexclQueacute milagre meu-caravel Nestes lances naide a
quere porquo primeiro e parir pro facer hei de facerlla pra que dempois descanse faremoslla
as duas dontildea Adra -dirigindosa esta- quasiacute quedaraacute millor
- Hable V bajo mi buena Ineacutes -interrumpeu a nai dOtilia- no sea que la oiga alguien
- iquestQuen nos ha doir sentildeora -replicou Ineacutes sonrindo e como dona da sua casa dominando
ja a situacion- se soilos aquiacute vivimos o meu Caitan e eu Queacuteijese sentildeorita canto queira -
dirigindosaacute Otilia- aacutenimo e fora medo quo meu home
a ajudaraacute Elle carpinteiro sentildeorita e cando llestaacute
de chola mantildea e pacencia tenlleFragmento do inicio de
MAJINA hellip
Otilia sua nai e Adria non puderon meacutenos de sonrir tamen o oi-l-o chiste dIneacutes que
chamando imediatamente po-l-o home diacutejollasiacute que o veu
mdash Acordate meu Caitan dhai dous meses e estaacute thojo lado desa sentildeorita como lado
meu estivechestonces
Caitan baijou a testa e arrimouse con respeto aacute unha esquina do bufete Ineacutes volveu a
decir aacute Otilia
mdash Sentildeorita fora medo apuacuteese sin recelo no meu home eu soilo aacute eacutel lle fun encargo e asiacute
nada o colle de novo a cobardiacutea nestes casos non lle boa o quimporta e sair ben e canto
antes do apuro
mdash Eso uacutenicamente es lo que importa mdashantildeadeu Adriamdash Aproveche V pues todos los
momentos favorables ya que el Sr Cayetano viene en su ayuda nada de verguumlenza El Sr
Cayetano es un casado su esposa estaacute presente y los demaacutes somos tambien mujeres iquestNo
es su mamaacute misma de las que aquiacute estamos con V
Otilia tintildea vengonza grande vergonza emporeso ardia e non fumeaba bulian na sua
cabeza pensamentos quo corazon llanegrian lidaba con moitas cousas pasaba aacute un tempo
por moitos lances e no seu angelical laacutenguido rosto soacutelo a nai e Adria podian ver o qua infelis
sufria Pro a delor non repara cando apreta e a sua era tan intensa tan complicada e viva
que cedendo oacute cabo estirou os brazos e encolgouse case no pescozo de Caitan Ajudabana
este con azelmosas falas no que podia paseaban do brazo paraban volvia aacute encolgasOtilia
e asiacute estuveron comunha hora e no intre sua nai rezando pedindo aacute Dios por eacutela Adria e
Ineacutes facendo primero aacute cama dempois unha larga faja con tiras de panos que rachou
aquela e fora cantando as cotoviacuteas alaacute nos montes nas eiras os labradores
quo seu millintildeo esbrugaban O fin
preto das oito unha escorreita nena
saeu aacute luacutes Marcial Valladares (1880)
() Pero pol-a mintildea parte protesto que estou prestes a adoutar e siguir ao
pe da letra as regras que d algun modo oficial se pontildean e establezan Agora
faacuteltame dicir algo sobre o acento ou seya o tono e infleusion da voz conque
falamos os gallegos Moito se nos apopea e desprecia aos gallegos poI-o noso
acento sin faceacuterense de cargo os que nos critican que tamen eles neste punto
tentildeen bastante que rascar Eacute certo co noso acento (e agora non falo dos defeutos
na pernunciacion) eacute algo froxo e si se quer arrastrado e que pol-o consiguente
forma un vivo contraste co dos castellanos que eacute seco e suacutepeto como un estalo
(1) pero non ten as afeutaciones e os finxementos dos d outros sitios Recoacuterdese a
propoacutesito desto o que dice Cervantes da Gitanilla que falaba ceceoso non porque
esto nas xitanas fose naturaleza pois era artificio Pero como nos Madriles que eacute a
corte se da a pauta pra o gusto e aloacute impera o artificio e non o que eacute naturaleza
de aqui eacute que fagan bulra e mofa do acento gallego e en cambio dean as laudes
e pontildean nas nubes a outros mais viciosos e defeutuosos Non eacute de estrantildear pol-o
tanto que o nosso dioma aquel dioma a quen en outro tempo tanto respetaron e
apreciaron D Afonso o Sabio o Arcebispo de Toledo D Gonzalo de Palomeque o
Marqueacutes de Santillana e outros insines literatos tentildea que retirarse agora
avergonzado e esconderse e a portas cerradas para que naide o vexa atender
aas suas cousas E sin embargo desta fala tan aldraxada hoxe vense craros
refrexos n-aquela obra inmortal que eacute o
representante mais xenuino e lexiacutetimo
da literatura espantildeola
Proacutelogo de A tecedeira de
Bonaval Antonio Loacutepez
Ferreiro (1894)
UN CONSELLO
A eso das duas da tarde de un bretemoso dia de Decembre do ano 1543 baixaba pol-o Picho
da Cerca en Santiago unha vella como de unhos 60 anos ben limpa e arrombadintildea para
artesana segun paricia poI-o seu porte O seu andar era pausado ainda mais do que pedian
os anos e revelaba unha persona fraca e achacosa E ainda non era esto soilo para a probe
vella sinon que paricia que iba moy moito preocupada por algunha triste ideya Asi foy
camintildeando hastra a Porta da Maacutemoa entrou na cidaacute tomou pol-o canton da Rua Nova e
parouse diante de unha casa do Outeiral frente aa grande dos Ulloas Sentouse nun poyal
que habia a porta como para tomar folgo e recollerse en si cos seus pensamentos e logo
preguntou a un dos mozos que entraban e saian si estaba o sintildeor Rodrigo de Bendantildea e
pideulle que lle dixese que estaba ali Catalina a tecelaacutea de Bonaval que lle queria unha
palabrintildea De ahiacute a un boacuteo pouco saeu o mozo correndo e sin querer mirar para ela diacutexollemdash
Que subades
Sin necesidaacute de mais introdutor subeu Catalina que xa ben conocia a casa e meteuse
nunha espaciosa caacutemara escasamente alumeada por duas ou tres ventaacuteas non grandes
ainda contando ca engadiga do mainel Nun dos rincoos da sala ao pee de unha ventaacutea e
detraacutes de un ancho bufete hachaacutebase sentado nun sillon de baqueta un sintildeor regordete
vestido de chupa e xubon cerrado eacuteste por unha larga e espesa fileira de miuacutedos botons de
ambra en forma de abelaacutea O qual asi que se adoitou de que entraba a tecelaacutea levantou a
cabeza pois estaba escribindo
mdashOla Catalina mdashdiacutexollemdash queacute milagre por aquiacute iquestou vesme a trager a tea
mdashBoas tardes nos de Dios sintildeor RodrigoPrimeiro capiacutetulo de
A tecedeira de Bonaval
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
ADEVERTENCIAmdash An que son partidario da Ortografiacutea etimoloacutegica aacute
falicidade con que se confundiacutean n-os ensayos os encargados de representar este
drama obrigaacuteronma empregar a x en geral n-os casos en que debiacutea escribir con g ou j
Sr Presidente do Liceu Brigantintildeo
A letura do scomenzo do noso Regramento que oacute dar razoacuten da iacutendole da
sociedade aacute quen debe servir de pauta a describe desta maneira
laquoUn ente moral con vida proacutepea verdadeiro centro de recreyo eacute dilustrazoacuten creando
intereses e inspirando afeutos de hirmandade entre vicintildeos que faga renacere un
puriacutesemo amor aacutes venerandas tradiciocircs da madre paacutetria da nosa amada Galicia
rindindo o xusto e debido homenaxe ou sexa xuramento de fidelidade aacutes cencias aacutes
artes oacute comercio eacute aacute industria inxemprando n-os seus afiliados incrinacioacuten e gusto
haacutecia o bello uacutetil e ameno que nos ofrecen os incesantes adiantamentos e perfeizoacutes
do noso sigroraquo
O tecircr eu persentes todas estas consideracioacutes dos seus erguidos intentos dinos do
millor respeto por todos cantos de bocircs gallegos se prezan deacuteumalento dabondo para
escribir A Fonte do Xuramento primeiro ensayo dramaacuteteco dos costumes das nosas
Marintildeas sin rivaacutes en fermosura homilde traballo que hoxe tentildeo eu a yalta honore en
poder adicar aacute primeira Sociedade que adiquirindo inmortal renome n-os fastos da
gallega literatura soupo erguer a sua garrida e dociacutesima Musa oacute dourado scano do
palco esceacutenico onde con tantos
adiantos campeacutea aacute liacutengua de Castilla Proacutelogo de A fonte do xuramento
de Fco de la Iglesia (1882)
nos hallariacuteamos con que el gallego es padre y origen del portugueacutes y este tiene
vida propia y tan lozana como el castellano una vez que si puede perderse y olvidarse
en la porcioacuten dl territorio en el cual ondea la bandera lusitana todaviacutea le queda un
refugio en el basto imperio del Brasil Padre dichoso el gallego revive en sus hijos No
moriraacute pues Estudieacutemosle y conozcaacutemosle y asiacute le amaremos useacutemosle como
lengua literaria y asiacute sabremos cuanto vale y decuanto es capaz
La ilustracioacuten gallega y asturiana M MURGUIacuteA 1879
Las lenguas son las verdaderas banderas nacionales llevan sus propios colores ()
la nuestra refleja nuestra vida intelectual y afectiva se ha criado en nuestras entrantildeas
es a un tiempo nuestra madre y nuestra hija diez siglos pusieron en ella cuanto nos
pertenece El estudio y renovacioacuten de las lenguas no oficiales es una de las obras maacutes
patrioacuteticas e interesantes que puedan emprender los pueblos con habla propia
Discurso inaugural do Certame Literario e Artiacutestico de Pontevedra M MURGUIacuteA
1886
O gallego que eacute o que nos da dereito a enteira posesioacuten da terra en que fomos nados
que nos di que pois somos un povo distinto debemos selo () Nel () haacutechanse os
principais elementos da nosa nacionalidade de novo negada e ainda mais
escarnecida
Discurso dos XOGOS FLORAIS DE TUI M MURGUIacuteA ndash 1891
Fragmentos de textos eou discursos de M Murguiacutea
Por esto inda achaacutendome debil de forzas e nacutehabendo deprendido en maacuteis
escola que a dos nosos probes aldeaacutens guiada solo por aqueles cantares
aquelas palabras carintildeosas e aqueles xiros nunca olvidados que tan docemente
resoaron nos meus oiacutedos desde a cuna e que foran recolldos polo meu corazoacuten
como harencia propia atrevinme a escribir estos cantares ()
Sin gramaacuteticas nin regras de ningunha clas o lector toparaacute moitas veces faltas
de ortografiacutea xiros que disoaraacuten os oiacutedos dun purista pro oacute menos e pra
disculpar en algo estes defectos puxen o maior coidado en reprodusir o
verdadeiro esprito do noso pobo
Proacutelogo de CANTARES GALLEGOS ROSALIacuteA DE CASTRO - 1863
Proacutelogo de Cantares Gallegos
Rosaliacutea de Castro 1863
El idioma de una nacioacuten es su alma su caraacutecter es el espejo donde maacutes al
vivo y con maacutes fidelidad se reflejan su iacutendole y tendencias sus gustos y
costumbres Despreciar su idioma es despreciarse a siacute mismo
El Heraldo Gallego SACO Y ARCE - 1888
Saco y Arce (autor dunha Gramaacutetica Gallega)
nun artigo en El Heraldo Gallego 1888
El Regionalismo que profesa el dogma de las dos patrias es decir de
la patria comuacuten espantildeola y de la regional admite como necesarios armoacutenicos
y mutuamente complementarios dos lenguajes el comuacuten y el regional El
lenguaje interregional o comuacuten seraacute el castellano por ser entendido y hablado
generalmente en todas las regiones El lenguaje regional gallego seraacute de uso
potestativo entre los naturales de nuestra regioacuten tanto en la esfera oficial y
puacuteblica como en la privada y obligatorio en las Escuelas primarias en
concurrencia con el castellano
Bases Generales del Regionalismo ALFREDO BRANtildeAS - 1889
Bases del Regionalismo gallego
Alfredo Brantildeas 1889
Los maestros y maestras de instruccioacuten primaria que ensentildeasen a sus
disciacutepulos la doctrina cristiana u otra cualquier materia en un idioma o dialecto
que no sea la lengua castellana seraacuten castigados por primera vez con
amonestacioacuten por parte del Inspector Provincial de Primera Ensentildeanza quien
daraacute cuenta del hecho al ministro del ramo y si reincidiesen despueacutes de haber
sufrido una amonestacioacuten seraacuten apartados del Magisterio Oficial perdiendo
cuantos derechos les reconoce la ley
REAL DECRETO DE 1902
Real decreto de 1902
LABOR CULTURAL DOS PROVINCIALISTAS
1 Defensa da cultura e da lingua de Galicia
2 Creacioacuten de sociedades culturais (Academia Literaria e Artiacutestica de
Santiago 1840)
3 Difusioacuten da prensa interesada no rexurdir de Galicia ( El Idoacutelatra de
Galicia La Aurora de Galicia FARO DE VIGO)
4 Creacioacuten das bases do estudo da Historia de Galicia atribuiacutendolle
unha personalidade propia (Verea Aguiar Benito Viceto)
5 Publiacutecanse as primeiras gramaacuteticas (Francisco Miraacutes Saco e Arce)e
os os primeiros dicionarios (Fco Xavier Rodriacuteguez Xoaacuten Cuveiro
Pintildeol Marcial Valladares)
6 Desenvolvemento dunha producioacuten musical para difundir as
composicioacutens poeacuteticas galegas ( Pascual Veiga )
7 Creacioacuten literaria en galego
O GALEGUISMO O Provincialismo
8 O Banquete de Conxo 1856 (dez anos despois de Carralhellip)
foi un xantar simboacutelico onde os intelectuais galeguistas serviron
na comida aacute clase traballadora Un dos protagonistas foi
Pondal quen pronunciou o discurso siacutembolo do movemento Reivindicaban a precaria situacioacuten de Galicia
O GALEGUISMO O Rexionalismo (1886)
bullTras o esmorecemento da primeira xeracioacuten de galeguistas
o Galeguismo pasou por unha segunda etapa carente de
repercusioacutens socioculturais o Federalismo Pronto deu paso
ao REXIONALISMO que se baseaba en
bullConcibe Galicia como unha rexioacuten
coas suacuteas peculiaridades culturais
bullReclamaba maior descentralizacioacuten
administrativa e autonomiacutea poliacutetica
bullDividiuse en dous sectores o
tradicionalista liderado por Alfredo
Brantildeas e o liberal-progresista
liderado por Manuel Murguiacutea
bullNa uacuteltima deacutecada do seacutec XIX entrou en crise Recuperouse nos inicios do seacutec XX
e esmoreceu entre os movementos agraristas ateacute dar paso en 1916 co nacemento
das Irmandades da Fala aacute terceira etapa do Galeguismo o nacionalismo
A literatura do Prerrexurdimento
PRERREXURDIMENTOA nosa literatura volveu nacer con
duacuteas caracteriacutesticas que a condi-
cionaron desde o comezo
1 A carencia de tradicioacuten literaria
escrita os nosos escritores deci-
monoacutenicos descontildeeciacutean o lega-
do medieval
2 A significacioacuten ideoloacutexica traacute-
tase dunha literatura de resisten-
cia
Ademais os primeiros textos do XIX
volven estar fortemente condiciona-
dos polas circunstancias histoacutericas
A pegada napoleoacutenica ao peacute do Ulla
Fusilamentos do 2 de Maio Goya
A Literatura do Prerrexurdimento
LITERATURA DE
CIRCUNSTANCIAS
PRERREXURDIMENTO
bullESCRITOS CONTRA A INVASIOacuteN
FRANCESA A guerra da independencia
provocou a aparicioacuten de textos propa-
gandiacutesticos antifranceses escritos en
galego para facilitar a suacutea comprensioacuten
bullESCRITOS DE PROPAGANDA
IDEOLOacuteXICA Na pugna entre absolu-
tistas e liberais estes uacuteltimos serviacuteron-
se de escritos en galego para difundir
as suacuteas ideas e combater a ignorancia
do pobo
bullUn labrador que foi sarxento
aos soldados do novo
alistamento Anoacutenimo 1808
bullProezas de Galicia X Fdez de
Neira 1810
bullOs rogos dun gallego
establecido en Londres M
Pardo de Andrade 1813
bullO tiacuteo Farruco P Boado
Saacutenchez 1823
bullTertulia de Picantildeos 1836
bullAS PANXOLINtildeAS DE NADAL Nas
catedrais de Santiago e Mondontildeedo
continuouse con esta tradicioacuten ateacute os
primeiros anos do seacutec XX
bullNICOMEDES PASTOR DIacuteAZ Foi o
primeiro escritor en usar o galego na
poesiacutea moderna con finalidade esteacutetica
e intencioacuten artiacutestica Foi un recontildeecido
poeta romaacutentico en espantildeol
En galego adianta os tres temas
fundamentais do seacutec XIX
bullA paisaxe
bullOs personaxes populares
bullA saudade da Terra
A Literatura do Prerrexurdimento
PRIMEIROS TEXTOS DE
VALOR LITERARIO
bullAlborada
bullANTONIO BENITO FANDINtildeO As
suacuteas ideas liberais levaacuterono ao
caacutercere mais iso non o fixo calar e
escribiu poemas satiacutericos e populares
Na suacutea obra fundamental escrita no
caacutercere de Santiago en 1812 creou aacute
Celestina galega A casamenteira
bullA casamenteira
bullEacutegloga de Belmiro e Benigno
A Literatura do Prerrexurdimento
XOAacuteN MANUEL
PINTOS
(1811-1876)
A GAITA GALLEGA (1853)
A OBRA
bullMestura de prosa verso diaacutelogos vocabularioshellip
bullEscrita en galego latiacuten e espantildeol
bullFuncioacuten didaacutectica e finalidade ideoloacutexica
bullDefensa da lingua e criacutetica aacute castelanizacioacuten
bullNecesidade dunha norma culta e denuncia da
diglosia
bullEstrutura dialogada entre o gaiteiro (galego alterego
do autor) e o tamborileiro (castelaacuten que viaxa a Galiza
porque soubo que esta acolle e trata mellor aos
estranxeiros que aos propios fillos)
Xoaacuten Manuel Pintos vinculado aacute xurisprudencia por
estudos e profesioacuten practicou o xornalismo e mostrou
fonda preocupacioacuten polo idioma galego A obra pola que
figura nun lugar destacado da nosa Historia literaria
levaba o longo tiacutetulo de A gaita gallega tocada po lo
gaiteiro ou sea Carta de Cristus para ir deprendendo
a ler escribir e falar ben a lengua gallega e aiacutenda
maacuteis
A Literatura do Prerrexurdimento
O REXURDIMENTO
OS PRECURSORES
(1833-1863)
FRANCISCO ANtildeOacuteN
A GALICIA(Xogos florais1861)
Francisco Antildeoacuten entrou de cheo no Provincialis-
mo ao participar na revolucioacuten galega de 1846
polo que tivo que exiliarse a Portugal A suacutea obra
poeacutetica eacute variada e dispersa recompilada despois
da suacutea morte O seu poema A Galicia resultou
gantildeador no ceacutelebre certame dos Xogos Florais da
Coruntildea en 1861 preludio do inicio do Rexurdi-
mento pleno
A OBRA
bullEscribiu en galego castelaacuten e portugueacutes
bullCompoacuten poesiacuteas de circunstancias humoriacutes-
ticas e satiacutericas Pero tameacuten costumistas Os
maacuteis importantes son os destinados a Galiza
bullA denuncia da situacioacuten de Galiza
bullOs recordos da infancia
bullA vivencia da paisaxe
bullA esperanza no progreso do futuro
O REXURDIMENTOO REXURDIMENTO
PLENO
(1863-1888)
Rosaliacutea de Castro
Eduardo Pondal
Curros Enriacutequez
O REXURDIMENTO
MARCIAL
VALLADARES
(1821-1903)
MAXINA OU A FILLA ESPUacuteREA
(1880)
Marcial Valladares publica Majina ou a filla espuacute-
rea por entregas na revista La Ilustracioacuten Gallega
y Asturiana que dirixiacutea Manuel Murguiacutea Eacute a
primeira novela publicada en galego en 1880
A OBRA
bull Realista costumista con fondo ro-
maacutentico folletinesco elementos
moralizanteshellip
bullAmbientacioacuten variada rural e
urbana mundo galego e foraacuteneo
(Madrid)
bullLingua galega para as clases
populares e castelaacuten para a
aristocracia
bullRiqueza leacutexica e fraseoloacutexica da
eacutepoca con variados rexistros
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA N
OV
EL
A
O REXURDIMENTO
ANTONIO LOacutePEZ
FERREIRO
(1837-1910)
A TECEDEIRA DE BONAVAL (1894)
Antonio Loacutepez Ferreiro foi un coacuteengo compostelaacuten
grande estudoso da Historia de Galiza e o novelista
maacuteis destacado do seacutec XIX A suacuteas novelas retratan
eacutepocas histoacutericas do pasado galego
bullA tecedeira de Bonaval (1894) ambientada
no seacutec XVI
bullO castelo de Pambre (1894) ceacutentrase nas
consecuencias da guerra sucesoria que
cambiou o curso da nosa Historia no seacutec XIV
bullO nintildeo de pombas (1905) recrea a eacutepoca do
arcebispo Xelmiacuterez no seacutec XII
A OBRA
bullNarrativa histoacuterica de tradicioacuten romaacutentica
bullNumerosas descricioacutens
bullAbundantes datos histoacutericos (fragmentos de
documentos medievais)
bullGalego arcaico
bullIdeoloxiacutea tradicionalista e catoacutelica
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA N
OV
EL
A
O REXURDIMENTOP
RO
SA L
ITE
RA
RIA
RE
LA
TO
X
OR
NA
LISM
O
LAMAS CARVAJAL
(1849-1906)
GALLEGADA (1887)
O TIacuteO MARCOS DA PORTELA (1876-1889)
O CATECISMO DO LABREGO (1889)
Valentiacuten Lamas Carvajal foi o pai de tres grandes
creacioacutens decimonoacutenicas o relato galego (Galle-
gada 1887) a prensa galega (O Tiacuteo Marcos da
Portela1876-1889) e a subversioacuten con fins didaacutec-
ticos dun texto relixioso (O Catecismo do labrego
1889)
A OBRA
bullO uacutenico texto contildeecido e memorizado polo
pobo era o catecismo do Padre Astete Lamas
adapta a estrutura para denunciar da precaria
situacioacuten do campesintildeado De aiacute o eacutexito do
Catecismo do labrego
bullO pobo era analfabeto e soacute falaba galego La-
mas escolleu o galego e unha linguaxe
popular para tratar temas cotiaacutens e proacuteximos
ao mundo rural que lle permiten chegar ao seu
destinatario o paisano galego a traveacutes de O
Tiacuteo Marcoshellip
O REXURDIMENTOAacuteLVAREZ DE NOacuteVOA
(1873-1836)
PEacute DAS BURGAS (1895)
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA R
EL
AT
O
Francisco Aacutelvarez de Noacutevoa eacute un escritor
innovador e atrevido introduce por primeira vez na
literatura galega ambientes burgueses lonxe do
realismo costumista predomina neles o formalismo
e a esteacutetica neo-romaacutentica
A OBRA Peacute das burgas
bullAbandono do costumismo e do patriotismo
rexionalista
bullTemaacutetica universal e moderna
bullTraacutexicas escenas marintildeeiras
bullEvocacioacutens da infancia
bullLembranzas melancoacutelicas
bullHistorias de amores fanados
En 1913
fundou
con
Fortu-
nato
Cruces
La Voz
de
Galicia
O REXURDIMENTOT
EA
TR
O
FRANCISCO DE LA
IGLESIA
(1827-1897)
A FONTE DO XURAMENTO (1882)
Francisco de la Iglesia foi o
autor da obra A fonte do
xuramento Con esta obra
iniacuteciase o teatro culto galego
bullA partir da estrea desta obra os
rexionalistas crearaacuten a Escola
Rexional de Declamacioacuten e
asentaraacuten as bases do teatro
galego contemporaacuteneo
Manuel Lugriacutes Freire representa o
teatro social e anticaciquil fronte ao
teatro costumista e sentimental de
Francisco de la Iglesia Neste sentido
Lugriacutes ceacutentrase
bullNa denuncia da situacioacuten do
campesintildeado galego
bullNa protesta contra a emigracioacuten (a
suacutea obra A costureira da aldea
estreacutease na Habana 1885)
bullNa loita anticaciquil recollida nos
seus dramas A ponte (1903) e Minia
(1904)
bullNo anticlericalismo que destaca na
suacutea obra Mareiras (1904)
O REXURDIMENTOMANUEL LUGRIacuteS
FREIRE
(1863-1940)
A PONTE(1903) T
EA
TR
O
O REXURDIMENTO
MANUEL MURGUIacuteA
(1833-1823)
HISTORIA DE
GALICIA (1911)
EL REGIONALISMO
GALLEGO (1889)
EN
SAIO
Manuel Murguiacutea marcaraacute o inicio do
Rexionalismo Defenderaacute
bullA definicioacuten nacional de Galicia baseada nunha
historia propia cuxas orixes el remonta aos celtas
e aacute pervivencia dunha lingua e dunha cultura
propias Para fundamentar isto elaborou a suacutea
Historia de Galicia (1911)
bullO idioma como bandeira de todas as reivindica-
cioacutens (aiacutenda que soacute o utilizou no discurso dos Xo-
gos Florais de Tui 1891)
bullA descentralizacioacuten do estado e un reparto de
competencias entre o poder central e a ldquorexioacutenrdquo
En 1891 nace o primeiro partido poliacutetico de aacutembito
exclusivamente galego Asociacioacuten Regionalista
Gallega que Murguiacutea presidiraacute Foi un dos funda-
dores da RAG (1906) e o seu primeiro presidente
O pobo
que
esque-
ce a suacutea
lingua
eacute un
pobo
morto
Obxectivos e actuacioacutens dos
autores do Rexurdimento
bullMudar a consideracioacuten negativa que existiacutea na sociedade respecto ao galego
bullAmpliar os aacutembitos de uso do galego
bullEstudar depurar e perfeccionar a lingua en busca dunha norma culta
bullRecuperar o pasado histoacuterico receacuten descuberto
bullErradicar os males da poliacutetica caciquil
bullReivindicar a singularidade de Galiza como un pobo que ostenta todos os
requisitos esixiacutebeis a unha nacioacuten lingua e cultura propias territorio ben definido
conciencia colectiva
A situacioacuten da linguaO REXURDIMENTO
SOCIOLINGUumlIacuteSTICA
Durante o seacuteculo XIX o proceso de castelanizacioacuten idiomaacutetica de Galicia
avanzou a un ritmo vertixinoso debido a novos factores sociais
1 Xorden os medios de comunicacioacuten escritos
2 Esteacutendense as escolas de educacioacuten primaria
3 Refoacuterzase a administracioacuten centralizadora do Estado
4 Instaacutelanse en Galicia moitos burgueses vidos de foacutera
5 Os emigrantes do rural galego emigran a paiacuteses de fala hispana
6 Medran enormemente os prexuiacutezos nacidos nos Seacuteculos Escuros
IMAXES
IMAXES RECOLLIDAS ENTRE O 04072011 E O 10072011 CLICANDO SOBRE ELAS LEVARANNOS AO SEU LUGAR DE PROCEENCIA
ANEXOS
A GAITA GALLEGA
tocada polo gaiteiro ou sea
CARTA DE CRISTUS
para ir deprendendo
a ler escribir e falar ben a lengua gallegae
aiacutenda maacuteis
ADVERTENCIA
Os que pensan que gentes mal escrito1
estaacute con g pontildeamos por enxempro
ou digan que taberna pan e carne
son termos castellanos non gallegos
aqueles que sentenzan que jamais1
non eacute da nosa terra puro termo
os que dicen que o o de foliada
debe ser u fundaacutendose no vento
oacutes que fan maacuteis reparos e murmuran
das letras e palabras en secreto
supliacutecolles e roacutegolles que agarden
e queiran dar vagar e tempo oacute tempo
Inicio de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Oacuteu Galicia Galicia boi de palla
Canta laacutestima tegraven de ti o Gaiteiro
O aguillon que che menten egrave de aceiro
E con el muita forza te asoballa
No lombo teu zorrega bate e malla
Fasta o maacuteis monicreque ferrancheiro
E calesquer podenco forasteiro
Te vafa de vergonza sin migalla
Agarima alleeira eses ingratos
Ou viacutevoras que postas ograve teu peito
Co ferrete che rompen mil buratos
Si o sangre teu refugas do teu leito
Malas novas madrasta de insensatos
Dos fillos teus ograve amor non tegraves dereito
Fragmento de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Ay esperta adorada Galicia
Dese sono en qestaacutes debruzada
Do teu rico porvir a alborada
Po-lo Ceo enxergaacutendose vay
Xa cantando os teus fillos te chaman
E cos brazos en cruz se espreguizan
Malpocados O qeles cobizan
Eacute un bico dos labios da Nay
Dese chan venturoso arrincado
Pola man do meu negro destino
Hastra mesmo sontildeando maxino
Eses campos risontildeos cruzar
E correr po-las hortas e prados
Onde leda pasou mintildea infancia
Respirando a suave fragancia
De xasmin caravel azahar
(hellip)Inicio de A Galicia
de Francisco Antildeoacuten (1853)
Otilia ergueusestonces do tabolete en questaba e paseando po-l-o cuarto
queijaacutebase retorciacutease e apuaacutebashasta de canden cando nos ombreiros de sua nai Animaba-a
esta docemente e paseaba as veces tamen co-ela mentras non veu o cafeacute que serviron Adria e
Ineacutes aacute primeira traguendo o liacutequido nunha pequecha taza blanca de porcelana co seu
correspondente plato a segunda tirando dunha lacena outro plato con azucre e unha culler de
bujo moi fregada Caitan quedouse na cocintildea
Tomando o cafeacute a enferma non por eso deijaba de suspirar e retorcerse siquera algo
disimulase Ineacutes miraba-a e remiraba gustaacuteballa sua lindura e chocaacuteballe por outro lado
aquelo de non querer deitarse Continuou mirando-a ourservando-a de riba a baijo coma
sestudiase nela prasegurarse do que queria decir e vovendose logo a nai dijo con solermeiriacutea
mdash Anquo que o sabe no diacute aventuro e nhei de perder quo mal da sentildeorita e o que tiven eu
hai dous meses iquestVeu ahiacute na cocintildea un menintildeo que durmindo esta no berce Pois neno ou
nena vai a ser o qua sua sentildeorita nos pouse aqui esta noite Dios mediante iexclEn verdaacute que cedo
empeza iexclTan novintildea e ja casada iexclNo por eso
Otilia ruborizouso punto Adria clavou os ollos na sentildeora mais Ineacutes sigueu dicindo
mdash Comprendo agora o seu repuno a cama iexclQueacute milagre meu-caravel Nestes lances naide a
quere porquo primeiro e parir pro facer hei de facerlla pra que dempois descanse faremoslla
as duas dontildea Adra -dirigindosa esta- quasiacute quedaraacute millor
- Hable V bajo mi buena Ineacutes -interrumpeu a nai dOtilia- no sea que la oiga alguien
- iquestQuen nos ha doir sentildeora -replicou Ineacutes sonrindo e como dona da sua casa dominando
ja a situacion- se soilos aquiacute vivimos o meu Caitan e eu Queacuteijese sentildeorita canto queira -
dirigindosaacute Otilia- aacutenimo e fora medo quo meu home
a ajudaraacute Elle carpinteiro sentildeorita e cando llestaacute
de chola mantildea e pacencia tenlleFragmento do inicio de
MAJINA hellip
Otilia sua nai e Adria non puderon meacutenos de sonrir tamen o oi-l-o chiste dIneacutes que
chamando imediatamente po-l-o home diacutejollasiacute que o veu
mdash Acordate meu Caitan dhai dous meses e estaacute thojo lado desa sentildeorita como lado
meu estivechestonces
Caitan baijou a testa e arrimouse con respeto aacute unha esquina do bufete Ineacutes volveu a
decir aacute Otilia
mdash Sentildeorita fora medo apuacuteese sin recelo no meu home eu soilo aacute eacutel lle fun encargo e asiacute
nada o colle de novo a cobardiacutea nestes casos non lle boa o quimporta e sair ben e canto
antes do apuro
mdash Eso uacutenicamente es lo que importa mdashantildeadeu Adriamdash Aproveche V pues todos los
momentos favorables ya que el Sr Cayetano viene en su ayuda nada de verguumlenza El Sr
Cayetano es un casado su esposa estaacute presente y los demaacutes somos tambien mujeres iquestNo
es su mamaacute misma de las que aquiacute estamos con V
Otilia tintildea vengonza grande vergonza emporeso ardia e non fumeaba bulian na sua
cabeza pensamentos quo corazon llanegrian lidaba con moitas cousas pasaba aacute un tempo
por moitos lances e no seu angelical laacutenguido rosto soacutelo a nai e Adria podian ver o qua infelis
sufria Pro a delor non repara cando apreta e a sua era tan intensa tan complicada e viva
que cedendo oacute cabo estirou os brazos e encolgouse case no pescozo de Caitan Ajudabana
este con azelmosas falas no que podia paseaban do brazo paraban volvia aacute encolgasOtilia
e asiacute estuveron comunha hora e no intre sua nai rezando pedindo aacute Dios por eacutela Adria e
Ineacutes facendo primero aacute cama dempois unha larga faja con tiras de panos que rachou
aquela e fora cantando as cotoviacuteas alaacute nos montes nas eiras os labradores
quo seu millintildeo esbrugaban O fin
preto das oito unha escorreita nena
saeu aacute luacutes Marcial Valladares (1880)
() Pero pol-a mintildea parte protesto que estou prestes a adoutar e siguir ao
pe da letra as regras que d algun modo oficial se pontildean e establezan Agora
faacuteltame dicir algo sobre o acento ou seya o tono e infleusion da voz conque
falamos os gallegos Moito se nos apopea e desprecia aos gallegos poI-o noso
acento sin faceacuterense de cargo os que nos critican que tamen eles neste punto
tentildeen bastante que rascar Eacute certo co noso acento (e agora non falo dos defeutos
na pernunciacion) eacute algo froxo e si se quer arrastrado e que pol-o consiguente
forma un vivo contraste co dos castellanos que eacute seco e suacutepeto como un estalo
(1) pero non ten as afeutaciones e os finxementos dos d outros sitios Recoacuterdese a
propoacutesito desto o que dice Cervantes da Gitanilla que falaba ceceoso non porque
esto nas xitanas fose naturaleza pois era artificio Pero como nos Madriles que eacute a
corte se da a pauta pra o gusto e aloacute impera o artificio e non o que eacute naturaleza
de aqui eacute que fagan bulra e mofa do acento gallego e en cambio dean as laudes
e pontildean nas nubes a outros mais viciosos e defeutuosos Non eacute de estrantildear pol-o
tanto que o nosso dioma aquel dioma a quen en outro tempo tanto respetaron e
apreciaron D Afonso o Sabio o Arcebispo de Toledo D Gonzalo de Palomeque o
Marqueacutes de Santillana e outros insines literatos tentildea que retirarse agora
avergonzado e esconderse e a portas cerradas para que naide o vexa atender
aas suas cousas E sin embargo desta fala tan aldraxada hoxe vense craros
refrexos n-aquela obra inmortal que eacute o
representante mais xenuino e lexiacutetimo
da literatura espantildeola
Proacutelogo de A tecedeira de
Bonaval Antonio Loacutepez
Ferreiro (1894)
UN CONSELLO
A eso das duas da tarde de un bretemoso dia de Decembre do ano 1543 baixaba pol-o Picho
da Cerca en Santiago unha vella como de unhos 60 anos ben limpa e arrombadintildea para
artesana segun paricia poI-o seu porte O seu andar era pausado ainda mais do que pedian
os anos e revelaba unha persona fraca e achacosa E ainda non era esto soilo para a probe
vella sinon que paricia que iba moy moito preocupada por algunha triste ideya Asi foy
camintildeando hastra a Porta da Maacutemoa entrou na cidaacute tomou pol-o canton da Rua Nova e
parouse diante de unha casa do Outeiral frente aa grande dos Ulloas Sentouse nun poyal
que habia a porta como para tomar folgo e recollerse en si cos seus pensamentos e logo
preguntou a un dos mozos que entraban e saian si estaba o sintildeor Rodrigo de Bendantildea e
pideulle que lle dixese que estaba ali Catalina a tecelaacutea de Bonaval que lle queria unha
palabrintildea De ahiacute a un boacuteo pouco saeu o mozo correndo e sin querer mirar para ela diacutexollemdash
Que subades
Sin necesidaacute de mais introdutor subeu Catalina que xa ben conocia a casa e meteuse
nunha espaciosa caacutemara escasamente alumeada por duas ou tres ventaacuteas non grandes
ainda contando ca engadiga do mainel Nun dos rincoos da sala ao pee de unha ventaacutea e
detraacutes de un ancho bufete hachaacutebase sentado nun sillon de baqueta un sintildeor regordete
vestido de chupa e xubon cerrado eacuteste por unha larga e espesa fileira de miuacutedos botons de
ambra en forma de abelaacutea O qual asi que se adoitou de que entraba a tecelaacutea levantou a
cabeza pois estaba escribindo
mdashOla Catalina mdashdiacutexollemdash queacute milagre por aquiacute iquestou vesme a trager a tea
mdashBoas tardes nos de Dios sintildeor RodrigoPrimeiro capiacutetulo de
A tecedeira de Bonaval
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
ADEVERTENCIAmdash An que son partidario da Ortografiacutea etimoloacutegica aacute
falicidade con que se confundiacutean n-os ensayos os encargados de representar este
drama obrigaacuteronma empregar a x en geral n-os casos en que debiacutea escribir con g ou j
Sr Presidente do Liceu Brigantintildeo
A letura do scomenzo do noso Regramento que oacute dar razoacuten da iacutendole da
sociedade aacute quen debe servir de pauta a describe desta maneira
laquoUn ente moral con vida proacutepea verdadeiro centro de recreyo eacute dilustrazoacuten creando
intereses e inspirando afeutos de hirmandade entre vicintildeos que faga renacere un
puriacutesemo amor aacutes venerandas tradiciocircs da madre paacutetria da nosa amada Galicia
rindindo o xusto e debido homenaxe ou sexa xuramento de fidelidade aacutes cencias aacutes
artes oacute comercio eacute aacute industria inxemprando n-os seus afiliados incrinacioacuten e gusto
haacutecia o bello uacutetil e ameno que nos ofrecen os incesantes adiantamentos e perfeizoacutes
do noso sigroraquo
O tecircr eu persentes todas estas consideracioacutes dos seus erguidos intentos dinos do
millor respeto por todos cantos de bocircs gallegos se prezan deacuteumalento dabondo para
escribir A Fonte do Xuramento primeiro ensayo dramaacuteteco dos costumes das nosas
Marintildeas sin rivaacutes en fermosura homilde traballo que hoxe tentildeo eu a yalta honore en
poder adicar aacute primeira Sociedade que adiquirindo inmortal renome n-os fastos da
gallega literatura soupo erguer a sua garrida e dociacutesima Musa oacute dourado scano do
palco esceacutenico onde con tantos
adiantos campeacutea aacute liacutengua de Castilla Proacutelogo de A fonte do xuramento
de Fco de la Iglesia (1882)
nos hallariacuteamos con que el gallego es padre y origen del portugueacutes y este tiene
vida propia y tan lozana como el castellano una vez que si puede perderse y olvidarse
en la porcioacuten dl territorio en el cual ondea la bandera lusitana todaviacutea le queda un
refugio en el basto imperio del Brasil Padre dichoso el gallego revive en sus hijos No
moriraacute pues Estudieacutemosle y conozcaacutemosle y asiacute le amaremos useacutemosle como
lengua literaria y asiacute sabremos cuanto vale y decuanto es capaz
La ilustracioacuten gallega y asturiana M MURGUIacuteA 1879
Las lenguas son las verdaderas banderas nacionales llevan sus propios colores ()
la nuestra refleja nuestra vida intelectual y afectiva se ha criado en nuestras entrantildeas
es a un tiempo nuestra madre y nuestra hija diez siglos pusieron en ella cuanto nos
pertenece El estudio y renovacioacuten de las lenguas no oficiales es una de las obras maacutes
patrioacuteticas e interesantes que puedan emprender los pueblos con habla propia
Discurso inaugural do Certame Literario e Artiacutestico de Pontevedra M MURGUIacuteA
1886
O gallego que eacute o que nos da dereito a enteira posesioacuten da terra en que fomos nados
que nos di que pois somos un povo distinto debemos selo () Nel () haacutechanse os
principais elementos da nosa nacionalidade de novo negada e ainda mais
escarnecida
Discurso dos XOGOS FLORAIS DE TUI M MURGUIacuteA ndash 1891
Fragmentos de textos eou discursos de M Murguiacutea
Por esto inda achaacutendome debil de forzas e nacutehabendo deprendido en maacuteis
escola que a dos nosos probes aldeaacutens guiada solo por aqueles cantares
aquelas palabras carintildeosas e aqueles xiros nunca olvidados que tan docemente
resoaron nos meus oiacutedos desde a cuna e que foran recolldos polo meu corazoacuten
como harencia propia atrevinme a escribir estos cantares ()
Sin gramaacuteticas nin regras de ningunha clas o lector toparaacute moitas veces faltas
de ortografiacutea xiros que disoaraacuten os oiacutedos dun purista pro oacute menos e pra
disculpar en algo estes defectos puxen o maior coidado en reprodusir o
verdadeiro esprito do noso pobo
Proacutelogo de CANTARES GALLEGOS ROSALIacuteA DE CASTRO - 1863
Proacutelogo de Cantares Gallegos
Rosaliacutea de Castro 1863
El idioma de una nacioacuten es su alma su caraacutecter es el espejo donde maacutes al
vivo y con maacutes fidelidad se reflejan su iacutendole y tendencias sus gustos y
costumbres Despreciar su idioma es despreciarse a siacute mismo
El Heraldo Gallego SACO Y ARCE - 1888
Saco y Arce (autor dunha Gramaacutetica Gallega)
nun artigo en El Heraldo Gallego 1888
El Regionalismo que profesa el dogma de las dos patrias es decir de
la patria comuacuten espantildeola y de la regional admite como necesarios armoacutenicos
y mutuamente complementarios dos lenguajes el comuacuten y el regional El
lenguaje interregional o comuacuten seraacute el castellano por ser entendido y hablado
generalmente en todas las regiones El lenguaje regional gallego seraacute de uso
potestativo entre los naturales de nuestra regioacuten tanto en la esfera oficial y
puacuteblica como en la privada y obligatorio en las Escuelas primarias en
concurrencia con el castellano
Bases Generales del Regionalismo ALFREDO BRANtildeAS - 1889
Bases del Regionalismo gallego
Alfredo Brantildeas 1889
Los maestros y maestras de instruccioacuten primaria que ensentildeasen a sus
disciacutepulos la doctrina cristiana u otra cualquier materia en un idioma o dialecto
que no sea la lengua castellana seraacuten castigados por primera vez con
amonestacioacuten por parte del Inspector Provincial de Primera Ensentildeanza quien
daraacute cuenta del hecho al ministro del ramo y si reincidiesen despueacutes de haber
sufrido una amonestacioacuten seraacuten apartados del Magisterio Oficial perdiendo
cuantos derechos les reconoce la ley
REAL DECRETO DE 1902
Real decreto de 1902
O GALEGUISMO O Rexionalismo (1886)
bullTras o esmorecemento da primeira xeracioacuten de galeguistas
o Galeguismo pasou por unha segunda etapa carente de
repercusioacutens socioculturais o Federalismo Pronto deu paso
ao REXIONALISMO que se baseaba en
bullConcibe Galicia como unha rexioacuten
coas suacuteas peculiaridades culturais
bullReclamaba maior descentralizacioacuten
administrativa e autonomiacutea poliacutetica
bullDividiuse en dous sectores o
tradicionalista liderado por Alfredo
Brantildeas e o liberal-progresista
liderado por Manuel Murguiacutea
bullNa uacuteltima deacutecada do seacutec XIX entrou en crise Recuperouse nos inicios do seacutec XX
e esmoreceu entre os movementos agraristas ateacute dar paso en 1916 co nacemento
das Irmandades da Fala aacute terceira etapa do Galeguismo o nacionalismo
A literatura do Prerrexurdimento
PRERREXURDIMENTOA nosa literatura volveu nacer con
duacuteas caracteriacutesticas que a condi-
cionaron desde o comezo
1 A carencia de tradicioacuten literaria
escrita os nosos escritores deci-
monoacutenicos descontildeeciacutean o lega-
do medieval
2 A significacioacuten ideoloacutexica traacute-
tase dunha literatura de resisten-
cia
Ademais os primeiros textos do XIX
volven estar fortemente condiciona-
dos polas circunstancias histoacutericas
A pegada napoleoacutenica ao peacute do Ulla
Fusilamentos do 2 de Maio Goya
A Literatura do Prerrexurdimento
LITERATURA DE
CIRCUNSTANCIAS
PRERREXURDIMENTO
bullESCRITOS CONTRA A INVASIOacuteN
FRANCESA A guerra da independencia
provocou a aparicioacuten de textos propa-
gandiacutesticos antifranceses escritos en
galego para facilitar a suacutea comprensioacuten
bullESCRITOS DE PROPAGANDA
IDEOLOacuteXICA Na pugna entre absolu-
tistas e liberais estes uacuteltimos serviacuteron-
se de escritos en galego para difundir
as suacuteas ideas e combater a ignorancia
do pobo
bullUn labrador que foi sarxento
aos soldados do novo
alistamento Anoacutenimo 1808
bullProezas de Galicia X Fdez de
Neira 1810
bullOs rogos dun gallego
establecido en Londres M
Pardo de Andrade 1813
bullO tiacuteo Farruco P Boado
Saacutenchez 1823
bullTertulia de Picantildeos 1836
bullAS PANXOLINtildeAS DE NADAL Nas
catedrais de Santiago e Mondontildeedo
continuouse con esta tradicioacuten ateacute os
primeiros anos do seacutec XX
bullNICOMEDES PASTOR DIacuteAZ Foi o
primeiro escritor en usar o galego na
poesiacutea moderna con finalidade esteacutetica
e intencioacuten artiacutestica Foi un recontildeecido
poeta romaacutentico en espantildeol
En galego adianta os tres temas
fundamentais do seacutec XIX
bullA paisaxe
bullOs personaxes populares
bullA saudade da Terra
A Literatura do Prerrexurdimento
PRIMEIROS TEXTOS DE
VALOR LITERARIO
bullAlborada
bullANTONIO BENITO FANDINtildeO As
suacuteas ideas liberais levaacuterono ao
caacutercere mais iso non o fixo calar e
escribiu poemas satiacutericos e populares
Na suacutea obra fundamental escrita no
caacutercere de Santiago en 1812 creou aacute
Celestina galega A casamenteira
bullA casamenteira
bullEacutegloga de Belmiro e Benigno
A Literatura do Prerrexurdimento
XOAacuteN MANUEL
PINTOS
(1811-1876)
A GAITA GALLEGA (1853)
A OBRA
bullMestura de prosa verso diaacutelogos vocabularioshellip
bullEscrita en galego latiacuten e espantildeol
bullFuncioacuten didaacutectica e finalidade ideoloacutexica
bullDefensa da lingua e criacutetica aacute castelanizacioacuten
bullNecesidade dunha norma culta e denuncia da
diglosia
bullEstrutura dialogada entre o gaiteiro (galego alterego
do autor) e o tamborileiro (castelaacuten que viaxa a Galiza
porque soubo que esta acolle e trata mellor aos
estranxeiros que aos propios fillos)
Xoaacuten Manuel Pintos vinculado aacute xurisprudencia por
estudos e profesioacuten practicou o xornalismo e mostrou
fonda preocupacioacuten polo idioma galego A obra pola que
figura nun lugar destacado da nosa Historia literaria
levaba o longo tiacutetulo de A gaita gallega tocada po lo
gaiteiro ou sea Carta de Cristus para ir deprendendo
a ler escribir e falar ben a lengua gallega e aiacutenda
maacuteis
A Literatura do Prerrexurdimento
O REXURDIMENTO
OS PRECURSORES
(1833-1863)
FRANCISCO ANtildeOacuteN
A GALICIA(Xogos florais1861)
Francisco Antildeoacuten entrou de cheo no Provincialis-
mo ao participar na revolucioacuten galega de 1846
polo que tivo que exiliarse a Portugal A suacutea obra
poeacutetica eacute variada e dispersa recompilada despois
da suacutea morte O seu poema A Galicia resultou
gantildeador no ceacutelebre certame dos Xogos Florais da
Coruntildea en 1861 preludio do inicio do Rexurdi-
mento pleno
A OBRA
bullEscribiu en galego castelaacuten e portugueacutes
bullCompoacuten poesiacuteas de circunstancias humoriacutes-
ticas e satiacutericas Pero tameacuten costumistas Os
maacuteis importantes son os destinados a Galiza
bullA denuncia da situacioacuten de Galiza
bullOs recordos da infancia
bullA vivencia da paisaxe
bullA esperanza no progreso do futuro
O REXURDIMENTOO REXURDIMENTO
PLENO
(1863-1888)
Rosaliacutea de Castro
Eduardo Pondal
Curros Enriacutequez
O REXURDIMENTO
MARCIAL
VALLADARES
(1821-1903)
MAXINA OU A FILLA ESPUacuteREA
(1880)
Marcial Valladares publica Majina ou a filla espuacute-
rea por entregas na revista La Ilustracioacuten Gallega
y Asturiana que dirixiacutea Manuel Murguiacutea Eacute a
primeira novela publicada en galego en 1880
A OBRA
bull Realista costumista con fondo ro-
maacutentico folletinesco elementos
moralizanteshellip
bullAmbientacioacuten variada rural e
urbana mundo galego e foraacuteneo
(Madrid)
bullLingua galega para as clases
populares e castelaacuten para a
aristocracia
bullRiqueza leacutexica e fraseoloacutexica da
eacutepoca con variados rexistros
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA N
OV
EL
A
O REXURDIMENTO
ANTONIO LOacutePEZ
FERREIRO
(1837-1910)
A TECEDEIRA DE BONAVAL (1894)
Antonio Loacutepez Ferreiro foi un coacuteengo compostelaacuten
grande estudoso da Historia de Galiza e o novelista
maacuteis destacado do seacutec XIX A suacuteas novelas retratan
eacutepocas histoacutericas do pasado galego
bullA tecedeira de Bonaval (1894) ambientada
no seacutec XVI
bullO castelo de Pambre (1894) ceacutentrase nas
consecuencias da guerra sucesoria que
cambiou o curso da nosa Historia no seacutec XIV
bullO nintildeo de pombas (1905) recrea a eacutepoca do
arcebispo Xelmiacuterez no seacutec XII
A OBRA
bullNarrativa histoacuterica de tradicioacuten romaacutentica
bullNumerosas descricioacutens
bullAbundantes datos histoacutericos (fragmentos de
documentos medievais)
bullGalego arcaico
bullIdeoloxiacutea tradicionalista e catoacutelica
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA N
OV
EL
A
O REXURDIMENTOP
RO
SA L
ITE
RA
RIA
RE
LA
TO
X
OR
NA
LISM
O
LAMAS CARVAJAL
(1849-1906)
GALLEGADA (1887)
O TIacuteO MARCOS DA PORTELA (1876-1889)
O CATECISMO DO LABREGO (1889)
Valentiacuten Lamas Carvajal foi o pai de tres grandes
creacioacutens decimonoacutenicas o relato galego (Galle-
gada 1887) a prensa galega (O Tiacuteo Marcos da
Portela1876-1889) e a subversioacuten con fins didaacutec-
ticos dun texto relixioso (O Catecismo do labrego
1889)
A OBRA
bullO uacutenico texto contildeecido e memorizado polo
pobo era o catecismo do Padre Astete Lamas
adapta a estrutura para denunciar da precaria
situacioacuten do campesintildeado De aiacute o eacutexito do
Catecismo do labrego
bullO pobo era analfabeto e soacute falaba galego La-
mas escolleu o galego e unha linguaxe
popular para tratar temas cotiaacutens e proacuteximos
ao mundo rural que lle permiten chegar ao seu
destinatario o paisano galego a traveacutes de O
Tiacuteo Marcoshellip
O REXURDIMENTOAacuteLVAREZ DE NOacuteVOA
(1873-1836)
PEacute DAS BURGAS (1895)
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA R
EL
AT
O
Francisco Aacutelvarez de Noacutevoa eacute un escritor
innovador e atrevido introduce por primeira vez na
literatura galega ambientes burgueses lonxe do
realismo costumista predomina neles o formalismo
e a esteacutetica neo-romaacutentica
A OBRA Peacute das burgas
bullAbandono do costumismo e do patriotismo
rexionalista
bullTemaacutetica universal e moderna
bullTraacutexicas escenas marintildeeiras
bullEvocacioacutens da infancia
bullLembranzas melancoacutelicas
bullHistorias de amores fanados
En 1913
fundou
con
Fortu-
nato
Cruces
La Voz
de
Galicia
O REXURDIMENTOT
EA
TR
O
FRANCISCO DE LA
IGLESIA
(1827-1897)
A FONTE DO XURAMENTO (1882)
Francisco de la Iglesia foi o
autor da obra A fonte do
xuramento Con esta obra
iniacuteciase o teatro culto galego
bullA partir da estrea desta obra os
rexionalistas crearaacuten a Escola
Rexional de Declamacioacuten e
asentaraacuten as bases do teatro
galego contemporaacuteneo
Manuel Lugriacutes Freire representa o
teatro social e anticaciquil fronte ao
teatro costumista e sentimental de
Francisco de la Iglesia Neste sentido
Lugriacutes ceacutentrase
bullNa denuncia da situacioacuten do
campesintildeado galego
bullNa protesta contra a emigracioacuten (a
suacutea obra A costureira da aldea
estreacutease na Habana 1885)
bullNa loita anticaciquil recollida nos
seus dramas A ponte (1903) e Minia
(1904)
bullNo anticlericalismo que destaca na
suacutea obra Mareiras (1904)
O REXURDIMENTOMANUEL LUGRIacuteS
FREIRE
(1863-1940)
A PONTE(1903) T
EA
TR
O
O REXURDIMENTO
MANUEL MURGUIacuteA
(1833-1823)
HISTORIA DE
GALICIA (1911)
EL REGIONALISMO
GALLEGO (1889)
EN
SAIO
Manuel Murguiacutea marcaraacute o inicio do
Rexionalismo Defenderaacute
bullA definicioacuten nacional de Galicia baseada nunha
historia propia cuxas orixes el remonta aos celtas
e aacute pervivencia dunha lingua e dunha cultura
propias Para fundamentar isto elaborou a suacutea
Historia de Galicia (1911)
bullO idioma como bandeira de todas as reivindica-
cioacutens (aiacutenda que soacute o utilizou no discurso dos Xo-
gos Florais de Tui 1891)
bullA descentralizacioacuten do estado e un reparto de
competencias entre o poder central e a ldquorexioacutenrdquo
En 1891 nace o primeiro partido poliacutetico de aacutembito
exclusivamente galego Asociacioacuten Regionalista
Gallega que Murguiacutea presidiraacute Foi un dos funda-
dores da RAG (1906) e o seu primeiro presidente
O pobo
que
esque-
ce a suacutea
lingua
eacute un
pobo
morto
Obxectivos e actuacioacutens dos
autores do Rexurdimento
bullMudar a consideracioacuten negativa que existiacutea na sociedade respecto ao galego
bullAmpliar os aacutembitos de uso do galego
bullEstudar depurar e perfeccionar a lingua en busca dunha norma culta
bullRecuperar o pasado histoacuterico receacuten descuberto
bullErradicar os males da poliacutetica caciquil
bullReivindicar a singularidade de Galiza como un pobo que ostenta todos os
requisitos esixiacutebeis a unha nacioacuten lingua e cultura propias territorio ben definido
conciencia colectiva
A situacioacuten da linguaO REXURDIMENTO
SOCIOLINGUumlIacuteSTICA
Durante o seacuteculo XIX o proceso de castelanizacioacuten idiomaacutetica de Galicia
avanzou a un ritmo vertixinoso debido a novos factores sociais
1 Xorden os medios de comunicacioacuten escritos
2 Esteacutendense as escolas de educacioacuten primaria
3 Refoacuterzase a administracioacuten centralizadora do Estado
4 Instaacutelanse en Galicia moitos burgueses vidos de foacutera
5 Os emigrantes do rural galego emigran a paiacuteses de fala hispana
6 Medran enormemente os prexuiacutezos nacidos nos Seacuteculos Escuros
IMAXES
IMAXES RECOLLIDAS ENTRE O 04072011 E O 10072011 CLICANDO SOBRE ELAS LEVARANNOS AO SEU LUGAR DE PROCEENCIA
ANEXOS
A GAITA GALLEGA
tocada polo gaiteiro ou sea
CARTA DE CRISTUS
para ir deprendendo
a ler escribir e falar ben a lengua gallegae
aiacutenda maacuteis
ADVERTENCIA
Os que pensan que gentes mal escrito1
estaacute con g pontildeamos por enxempro
ou digan que taberna pan e carne
son termos castellanos non gallegos
aqueles que sentenzan que jamais1
non eacute da nosa terra puro termo
os que dicen que o o de foliada
debe ser u fundaacutendose no vento
oacutes que fan maacuteis reparos e murmuran
das letras e palabras en secreto
supliacutecolles e roacutegolles que agarden
e queiran dar vagar e tempo oacute tempo
Inicio de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Oacuteu Galicia Galicia boi de palla
Canta laacutestima tegraven de ti o Gaiteiro
O aguillon que che menten egrave de aceiro
E con el muita forza te asoballa
No lombo teu zorrega bate e malla
Fasta o maacuteis monicreque ferrancheiro
E calesquer podenco forasteiro
Te vafa de vergonza sin migalla
Agarima alleeira eses ingratos
Ou viacutevoras que postas ograve teu peito
Co ferrete che rompen mil buratos
Si o sangre teu refugas do teu leito
Malas novas madrasta de insensatos
Dos fillos teus ograve amor non tegraves dereito
Fragmento de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Ay esperta adorada Galicia
Dese sono en qestaacutes debruzada
Do teu rico porvir a alborada
Po-lo Ceo enxergaacutendose vay
Xa cantando os teus fillos te chaman
E cos brazos en cruz se espreguizan
Malpocados O qeles cobizan
Eacute un bico dos labios da Nay
Dese chan venturoso arrincado
Pola man do meu negro destino
Hastra mesmo sontildeando maxino
Eses campos risontildeos cruzar
E correr po-las hortas e prados
Onde leda pasou mintildea infancia
Respirando a suave fragancia
De xasmin caravel azahar
(hellip)Inicio de A Galicia
de Francisco Antildeoacuten (1853)
Otilia ergueusestonces do tabolete en questaba e paseando po-l-o cuarto
queijaacutebase retorciacutease e apuaacutebashasta de canden cando nos ombreiros de sua nai Animaba-a
esta docemente e paseaba as veces tamen co-ela mentras non veu o cafeacute que serviron Adria e
Ineacutes aacute primeira traguendo o liacutequido nunha pequecha taza blanca de porcelana co seu
correspondente plato a segunda tirando dunha lacena outro plato con azucre e unha culler de
bujo moi fregada Caitan quedouse na cocintildea
Tomando o cafeacute a enferma non por eso deijaba de suspirar e retorcerse siquera algo
disimulase Ineacutes miraba-a e remiraba gustaacuteballa sua lindura e chocaacuteballe por outro lado
aquelo de non querer deitarse Continuou mirando-a ourservando-a de riba a baijo coma
sestudiase nela prasegurarse do que queria decir e vovendose logo a nai dijo con solermeiriacutea
mdash Anquo que o sabe no diacute aventuro e nhei de perder quo mal da sentildeorita e o que tiven eu
hai dous meses iquestVeu ahiacute na cocintildea un menintildeo que durmindo esta no berce Pois neno ou
nena vai a ser o qua sua sentildeorita nos pouse aqui esta noite Dios mediante iexclEn verdaacute que cedo
empeza iexclTan novintildea e ja casada iexclNo por eso
Otilia ruborizouso punto Adria clavou os ollos na sentildeora mais Ineacutes sigueu dicindo
mdash Comprendo agora o seu repuno a cama iexclQueacute milagre meu-caravel Nestes lances naide a
quere porquo primeiro e parir pro facer hei de facerlla pra que dempois descanse faremoslla
as duas dontildea Adra -dirigindosa esta- quasiacute quedaraacute millor
- Hable V bajo mi buena Ineacutes -interrumpeu a nai dOtilia- no sea que la oiga alguien
- iquestQuen nos ha doir sentildeora -replicou Ineacutes sonrindo e como dona da sua casa dominando
ja a situacion- se soilos aquiacute vivimos o meu Caitan e eu Queacuteijese sentildeorita canto queira -
dirigindosaacute Otilia- aacutenimo e fora medo quo meu home
a ajudaraacute Elle carpinteiro sentildeorita e cando llestaacute
de chola mantildea e pacencia tenlleFragmento do inicio de
MAJINA hellip
Otilia sua nai e Adria non puderon meacutenos de sonrir tamen o oi-l-o chiste dIneacutes que
chamando imediatamente po-l-o home diacutejollasiacute que o veu
mdash Acordate meu Caitan dhai dous meses e estaacute thojo lado desa sentildeorita como lado
meu estivechestonces
Caitan baijou a testa e arrimouse con respeto aacute unha esquina do bufete Ineacutes volveu a
decir aacute Otilia
mdash Sentildeorita fora medo apuacuteese sin recelo no meu home eu soilo aacute eacutel lle fun encargo e asiacute
nada o colle de novo a cobardiacutea nestes casos non lle boa o quimporta e sair ben e canto
antes do apuro
mdash Eso uacutenicamente es lo que importa mdashantildeadeu Adriamdash Aproveche V pues todos los
momentos favorables ya que el Sr Cayetano viene en su ayuda nada de verguumlenza El Sr
Cayetano es un casado su esposa estaacute presente y los demaacutes somos tambien mujeres iquestNo
es su mamaacute misma de las que aquiacute estamos con V
Otilia tintildea vengonza grande vergonza emporeso ardia e non fumeaba bulian na sua
cabeza pensamentos quo corazon llanegrian lidaba con moitas cousas pasaba aacute un tempo
por moitos lances e no seu angelical laacutenguido rosto soacutelo a nai e Adria podian ver o qua infelis
sufria Pro a delor non repara cando apreta e a sua era tan intensa tan complicada e viva
que cedendo oacute cabo estirou os brazos e encolgouse case no pescozo de Caitan Ajudabana
este con azelmosas falas no que podia paseaban do brazo paraban volvia aacute encolgasOtilia
e asiacute estuveron comunha hora e no intre sua nai rezando pedindo aacute Dios por eacutela Adria e
Ineacutes facendo primero aacute cama dempois unha larga faja con tiras de panos que rachou
aquela e fora cantando as cotoviacuteas alaacute nos montes nas eiras os labradores
quo seu millintildeo esbrugaban O fin
preto das oito unha escorreita nena
saeu aacute luacutes Marcial Valladares (1880)
() Pero pol-a mintildea parte protesto que estou prestes a adoutar e siguir ao
pe da letra as regras que d algun modo oficial se pontildean e establezan Agora
faacuteltame dicir algo sobre o acento ou seya o tono e infleusion da voz conque
falamos os gallegos Moito se nos apopea e desprecia aos gallegos poI-o noso
acento sin faceacuterense de cargo os que nos critican que tamen eles neste punto
tentildeen bastante que rascar Eacute certo co noso acento (e agora non falo dos defeutos
na pernunciacion) eacute algo froxo e si se quer arrastrado e que pol-o consiguente
forma un vivo contraste co dos castellanos que eacute seco e suacutepeto como un estalo
(1) pero non ten as afeutaciones e os finxementos dos d outros sitios Recoacuterdese a
propoacutesito desto o que dice Cervantes da Gitanilla que falaba ceceoso non porque
esto nas xitanas fose naturaleza pois era artificio Pero como nos Madriles que eacute a
corte se da a pauta pra o gusto e aloacute impera o artificio e non o que eacute naturaleza
de aqui eacute que fagan bulra e mofa do acento gallego e en cambio dean as laudes
e pontildean nas nubes a outros mais viciosos e defeutuosos Non eacute de estrantildear pol-o
tanto que o nosso dioma aquel dioma a quen en outro tempo tanto respetaron e
apreciaron D Afonso o Sabio o Arcebispo de Toledo D Gonzalo de Palomeque o
Marqueacutes de Santillana e outros insines literatos tentildea que retirarse agora
avergonzado e esconderse e a portas cerradas para que naide o vexa atender
aas suas cousas E sin embargo desta fala tan aldraxada hoxe vense craros
refrexos n-aquela obra inmortal que eacute o
representante mais xenuino e lexiacutetimo
da literatura espantildeola
Proacutelogo de A tecedeira de
Bonaval Antonio Loacutepez
Ferreiro (1894)
UN CONSELLO
A eso das duas da tarde de un bretemoso dia de Decembre do ano 1543 baixaba pol-o Picho
da Cerca en Santiago unha vella como de unhos 60 anos ben limpa e arrombadintildea para
artesana segun paricia poI-o seu porte O seu andar era pausado ainda mais do que pedian
os anos e revelaba unha persona fraca e achacosa E ainda non era esto soilo para a probe
vella sinon que paricia que iba moy moito preocupada por algunha triste ideya Asi foy
camintildeando hastra a Porta da Maacutemoa entrou na cidaacute tomou pol-o canton da Rua Nova e
parouse diante de unha casa do Outeiral frente aa grande dos Ulloas Sentouse nun poyal
que habia a porta como para tomar folgo e recollerse en si cos seus pensamentos e logo
preguntou a un dos mozos que entraban e saian si estaba o sintildeor Rodrigo de Bendantildea e
pideulle que lle dixese que estaba ali Catalina a tecelaacutea de Bonaval que lle queria unha
palabrintildea De ahiacute a un boacuteo pouco saeu o mozo correndo e sin querer mirar para ela diacutexollemdash
Que subades
Sin necesidaacute de mais introdutor subeu Catalina que xa ben conocia a casa e meteuse
nunha espaciosa caacutemara escasamente alumeada por duas ou tres ventaacuteas non grandes
ainda contando ca engadiga do mainel Nun dos rincoos da sala ao pee de unha ventaacutea e
detraacutes de un ancho bufete hachaacutebase sentado nun sillon de baqueta un sintildeor regordete
vestido de chupa e xubon cerrado eacuteste por unha larga e espesa fileira de miuacutedos botons de
ambra en forma de abelaacutea O qual asi que se adoitou de que entraba a tecelaacutea levantou a
cabeza pois estaba escribindo
mdashOla Catalina mdashdiacutexollemdash queacute milagre por aquiacute iquestou vesme a trager a tea
mdashBoas tardes nos de Dios sintildeor RodrigoPrimeiro capiacutetulo de
A tecedeira de Bonaval
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
ADEVERTENCIAmdash An que son partidario da Ortografiacutea etimoloacutegica aacute
falicidade con que se confundiacutean n-os ensayos os encargados de representar este
drama obrigaacuteronma empregar a x en geral n-os casos en que debiacutea escribir con g ou j
Sr Presidente do Liceu Brigantintildeo
A letura do scomenzo do noso Regramento que oacute dar razoacuten da iacutendole da
sociedade aacute quen debe servir de pauta a describe desta maneira
laquoUn ente moral con vida proacutepea verdadeiro centro de recreyo eacute dilustrazoacuten creando
intereses e inspirando afeutos de hirmandade entre vicintildeos que faga renacere un
puriacutesemo amor aacutes venerandas tradiciocircs da madre paacutetria da nosa amada Galicia
rindindo o xusto e debido homenaxe ou sexa xuramento de fidelidade aacutes cencias aacutes
artes oacute comercio eacute aacute industria inxemprando n-os seus afiliados incrinacioacuten e gusto
haacutecia o bello uacutetil e ameno que nos ofrecen os incesantes adiantamentos e perfeizoacutes
do noso sigroraquo
O tecircr eu persentes todas estas consideracioacutes dos seus erguidos intentos dinos do
millor respeto por todos cantos de bocircs gallegos se prezan deacuteumalento dabondo para
escribir A Fonte do Xuramento primeiro ensayo dramaacuteteco dos costumes das nosas
Marintildeas sin rivaacutes en fermosura homilde traballo que hoxe tentildeo eu a yalta honore en
poder adicar aacute primeira Sociedade que adiquirindo inmortal renome n-os fastos da
gallega literatura soupo erguer a sua garrida e dociacutesima Musa oacute dourado scano do
palco esceacutenico onde con tantos
adiantos campeacutea aacute liacutengua de Castilla Proacutelogo de A fonte do xuramento
de Fco de la Iglesia (1882)
nos hallariacuteamos con que el gallego es padre y origen del portugueacutes y este tiene
vida propia y tan lozana como el castellano una vez que si puede perderse y olvidarse
en la porcioacuten dl territorio en el cual ondea la bandera lusitana todaviacutea le queda un
refugio en el basto imperio del Brasil Padre dichoso el gallego revive en sus hijos No
moriraacute pues Estudieacutemosle y conozcaacutemosle y asiacute le amaremos useacutemosle como
lengua literaria y asiacute sabremos cuanto vale y decuanto es capaz
La ilustracioacuten gallega y asturiana M MURGUIacuteA 1879
Las lenguas son las verdaderas banderas nacionales llevan sus propios colores ()
la nuestra refleja nuestra vida intelectual y afectiva se ha criado en nuestras entrantildeas
es a un tiempo nuestra madre y nuestra hija diez siglos pusieron en ella cuanto nos
pertenece El estudio y renovacioacuten de las lenguas no oficiales es una de las obras maacutes
patrioacuteticas e interesantes que puedan emprender los pueblos con habla propia
Discurso inaugural do Certame Literario e Artiacutestico de Pontevedra M MURGUIacuteA
1886
O gallego que eacute o que nos da dereito a enteira posesioacuten da terra en que fomos nados
que nos di que pois somos un povo distinto debemos selo () Nel () haacutechanse os
principais elementos da nosa nacionalidade de novo negada e ainda mais
escarnecida
Discurso dos XOGOS FLORAIS DE TUI M MURGUIacuteA ndash 1891
Fragmentos de textos eou discursos de M Murguiacutea
Por esto inda achaacutendome debil de forzas e nacutehabendo deprendido en maacuteis
escola que a dos nosos probes aldeaacutens guiada solo por aqueles cantares
aquelas palabras carintildeosas e aqueles xiros nunca olvidados que tan docemente
resoaron nos meus oiacutedos desde a cuna e que foran recolldos polo meu corazoacuten
como harencia propia atrevinme a escribir estos cantares ()
Sin gramaacuteticas nin regras de ningunha clas o lector toparaacute moitas veces faltas
de ortografiacutea xiros que disoaraacuten os oiacutedos dun purista pro oacute menos e pra
disculpar en algo estes defectos puxen o maior coidado en reprodusir o
verdadeiro esprito do noso pobo
Proacutelogo de CANTARES GALLEGOS ROSALIacuteA DE CASTRO - 1863
Proacutelogo de Cantares Gallegos
Rosaliacutea de Castro 1863
El idioma de una nacioacuten es su alma su caraacutecter es el espejo donde maacutes al
vivo y con maacutes fidelidad se reflejan su iacutendole y tendencias sus gustos y
costumbres Despreciar su idioma es despreciarse a siacute mismo
El Heraldo Gallego SACO Y ARCE - 1888
Saco y Arce (autor dunha Gramaacutetica Gallega)
nun artigo en El Heraldo Gallego 1888
El Regionalismo que profesa el dogma de las dos patrias es decir de
la patria comuacuten espantildeola y de la regional admite como necesarios armoacutenicos
y mutuamente complementarios dos lenguajes el comuacuten y el regional El
lenguaje interregional o comuacuten seraacute el castellano por ser entendido y hablado
generalmente en todas las regiones El lenguaje regional gallego seraacute de uso
potestativo entre los naturales de nuestra regioacuten tanto en la esfera oficial y
puacuteblica como en la privada y obligatorio en las Escuelas primarias en
concurrencia con el castellano
Bases Generales del Regionalismo ALFREDO BRANtildeAS - 1889
Bases del Regionalismo gallego
Alfredo Brantildeas 1889
Los maestros y maestras de instruccioacuten primaria que ensentildeasen a sus
disciacutepulos la doctrina cristiana u otra cualquier materia en un idioma o dialecto
que no sea la lengua castellana seraacuten castigados por primera vez con
amonestacioacuten por parte del Inspector Provincial de Primera Ensentildeanza quien
daraacute cuenta del hecho al ministro del ramo y si reincidiesen despueacutes de haber
sufrido una amonestacioacuten seraacuten apartados del Magisterio Oficial perdiendo
cuantos derechos les reconoce la ley
REAL DECRETO DE 1902
Real decreto de 1902
A literatura do Prerrexurdimento
PRERREXURDIMENTOA nosa literatura volveu nacer con
duacuteas caracteriacutesticas que a condi-
cionaron desde o comezo
1 A carencia de tradicioacuten literaria
escrita os nosos escritores deci-
monoacutenicos descontildeeciacutean o lega-
do medieval
2 A significacioacuten ideoloacutexica traacute-
tase dunha literatura de resisten-
cia
Ademais os primeiros textos do XIX
volven estar fortemente condiciona-
dos polas circunstancias histoacutericas
A pegada napoleoacutenica ao peacute do Ulla
Fusilamentos do 2 de Maio Goya
A Literatura do Prerrexurdimento
LITERATURA DE
CIRCUNSTANCIAS
PRERREXURDIMENTO
bullESCRITOS CONTRA A INVASIOacuteN
FRANCESA A guerra da independencia
provocou a aparicioacuten de textos propa-
gandiacutesticos antifranceses escritos en
galego para facilitar a suacutea comprensioacuten
bullESCRITOS DE PROPAGANDA
IDEOLOacuteXICA Na pugna entre absolu-
tistas e liberais estes uacuteltimos serviacuteron-
se de escritos en galego para difundir
as suacuteas ideas e combater a ignorancia
do pobo
bullUn labrador que foi sarxento
aos soldados do novo
alistamento Anoacutenimo 1808
bullProezas de Galicia X Fdez de
Neira 1810
bullOs rogos dun gallego
establecido en Londres M
Pardo de Andrade 1813
bullO tiacuteo Farruco P Boado
Saacutenchez 1823
bullTertulia de Picantildeos 1836
bullAS PANXOLINtildeAS DE NADAL Nas
catedrais de Santiago e Mondontildeedo
continuouse con esta tradicioacuten ateacute os
primeiros anos do seacutec XX
bullNICOMEDES PASTOR DIacuteAZ Foi o
primeiro escritor en usar o galego na
poesiacutea moderna con finalidade esteacutetica
e intencioacuten artiacutestica Foi un recontildeecido
poeta romaacutentico en espantildeol
En galego adianta os tres temas
fundamentais do seacutec XIX
bullA paisaxe
bullOs personaxes populares
bullA saudade da Terra
A Literatura do Prerrexurdimento
PRIMEIROS TEXTOS DE
VALOR LITERARIO
bullAlborada
bullANTONIO BENITO FANDINtildeO As
suacuteas ideas liberais levaacuterono ao
caacutercere mais iso non o fixo calar e
escribiu poemas satiacutericos e populares
Na suacutea obra fundamental escrita no
caacutercere de Santiago en 1812 creou aacute
Celestina galega A casamenteira
bullA casamenteira
bullEacutegloga de Belmiro e Benigno
A Literatura do Prerrexurdimento
XOAacuteN MANUEL
PINTOS
(1811-1876)
A GAITA GALLEGA (1853)
A OBRA
bullMestura de prosa verso diaacutelogos vocabularioshellip
bullEscrita en galego latiacuten e espantildeol
bullFuncioacuten didaacutectica e finalidade ideoloacutexica
bullDefensa da lingua e criacutetica aacute castelanizacioacuten
bullNecesidade dunha norma culta e denuncia da
diglosia
bullEstrutura dialogada entre o gaiteiro (galego alterego
do autor) e o tamborileiro (castelaacuten que viaxa a Galiza
porque soubo que esta acolle e trata mellor aos
estranxeiros que aos propios fillos)
Xoaacuten Manuel Pintos vinculado aacute xurisprudencia por
estudos e profesioacuten practicou o xornalismo e mostrou
fonda preocupacioacuten polo idioma galego A obra pola que
figura nun lugar destacado da nosa Historia literaria
levaba o longo tiacutetulo de A gaita gallega tocada po lo
gaiteiro ou sea Carta de Cristus para ir deprendendo
a ler escribir e falar ben a lengua gallega e aiacutenda
maacuteis
A Literatura do Prerrexurdimento
O REXURDIMENTO
OS PRECURSORES
(1833-1863)
FRANCISCO ANtildeOacuteN
A GALICIA(Xogos florais1861)
Francisco Antildeoacuten entrou de cheo no Provincialis-
mo ao participar na revolucioacuten galega de 1846
polo que tivo que exiliarse a Portugal A suacutea obra
poeacutetica eacute variada e dispersa recompilada despois
da suacutea morte O seu poema A Galicia resultou
gantildeador no ceacutelebre certame dos Xogos Florais da
Coruntildea en 1861 preludio do inicio do Rexurdi-
mento pleno
A OBRA
bullEscribiu en galego castelaacuten e portugueacutes
bullCompoacuten poesiacuteas de circunstancias humoriacutes-
ticas e satiacutericas Pero tameacuten costumistas Os
maacuteis importantes son os destinados a Galiza
bullA denuncia da situacioacuten de Galiza
bullOs recordos da infancia
bullA vivencia da paisaxe
bullA esperanza no progreso do futuro
O REXURDIMENTOO REXURDIMENTO
PLENO
(1863-1888)
Rosaliacutea de Castro
Eduardo Pondal
Curros Enriacutequez
O REXURDIMENTO
MARCIAL
VALLADARES
(1821-1903)
MAXINA OU A FILLA ESPUacuteREA
(1880)
Marcial Valladares publica Majina ou a filla espuacute-
rea por entregas na revista La Ilustracioacuten Gallega
y Asturiana que dirixiacutea Manuel Murguiacutea Eacute a
primeira novela publicada en galego en 1880
A OBRA
bull Realista costumista con fondo ro-
maacutentico folletinesco elementos
moralizanteshellip
bullAmbientacioacuten variada rural e
urbana mundo galego e foraacuteneo
(Madrid)
bullLingua galega para as clases
populares e castelaacuten para a
aristocracia
bullRiqueza leacutexica e fraseoloacutexica da
eacutepoca con variados rexistros
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA N
OV
EL
A
O REXURDIMENTO
ANTONIO LOacutePEZ
FERREIRO
(1837-1910)
A TECEDEIRA DE BONAVAL (1894)
Antonio Loacutepez Ferreiro foi un coacuteengo compostelaacuten
grande estudoso da Historia de Galiza e o novelista
maacuteis destacado do seacutec XIX A suacuteas novelas retratan
eacutepocas histoacutericas do pasado galego
bullA tecedeira de Bonaval (1894) ambientada
no seacutec XVI
bullO castelo de Pambre (1894) ceacutentrase nas
consecuencias da guerra sucesoria que
cambiou o curso da nosa Historia no seacutec XIV
bullO nintildeo de pombas (1905) recrea a eacutepoca do
arcebispo Xelmiacuterez no seacutec XII
A OBRA
bullNarrativa histoacuterica de tradicioacuten romaacutentica
bullNumerosas descricioacutens
bullAbundantes datos histoacutericos (fragmentos de
documentos medievais)
bullGalego arcaico
bullIdeoloxiacutea tradicionalista e catoacutelica
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA N
OV
EL
A
O REXURDIMENTOP
RO
SA L
ITE
RA
RIA
RE
LA
TO
X
OR
NA
LISM
O
LAMAS CARVAJAL
(1849-1906)
GALLEGADA (1887)
O TIacuteO MARCOS DA PORTELA (1876-1889)
O CATECISMO DO LABREGO (1889)
Valentiacuten Lamas Carvajal foi o pai de tres grandes
creacioacutens decimonoacutenicas o relato galego (Galle-
gada 1887) a prensa galega (O Tiacuteo Marcos da
Portela1876-1889) e a subversioacuten con fins didaacutec-
ticos dun texto relixioso (O Catecismo do labrego
1889)
A OBRA
bullO uacutenico texto contildeecido e memorizado polo
pobo era o catecismo do Padre Astete Lamas
adapta a estrutura para denunciar da precaria
situacioacuten do campesintildeado De aiacute o eacutexito do
Catecismo do labrego
bullO pobo era analfabeto e soacute falaba galego La-
mas escolleu o galego e unha linguaxe
popular para tratar temas cotiaacutens e proacuteximos
ao mundo rural que lle permiten chegar ao seu
destinatario o paisano galego a traveacutes de O
Tiacuteo Marcoshellip
O REXURDIMENTOAacuteLVAREZ DE NOacuteVOA
(1873-1836)
PEacute DAS BURGAS (1895)
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA R
EL
AT
O
Francisco Aacutelvarez de Noacutevoa eacute un escritor
innovador e atrevido introduce por primeira vez na
literatura galega ambientes burgueses lonxe do
realismo costumista predomina neles o formalismo
e a esteacutetica neo-romaacutentica
A OBRA Peacute das burgas
bullAbandono do costumismo e do patriotismo
rexionalista
bullTemaacutetica universal e moderna
bullTraacutexicas escenas marintildeeiras
bullEvocacioacutens da infancia
bullLembranzas melancoacutelicas
bullHistorias de amores fanados
En 1913
fundou
con
Fortu-
nato
Cruces
La Voz
de
Galicia
O REXURDIMENTOT
EA
TR
O
FRANCISCO DE LA
IGLESIA
(1827-1897)
A FONTE DO XURAMENTO (1882)
Francisco de la Iglesia foi o
autor da obra A fonte do
xuramento Con esta obra
iniacuteciase o teatro culto galego
bullA partir da estrea desta obra os
rexionalistas crearaacuten a Escola
Rexional de Declamacioacuten e
asentaraacuten as bases do teatro
galego contemporaacuteneo
Manuel Lugriacutes Freire representa o
teatro social e anticaciquil fronte ao
teatro costumista e sentimental de
Francisco de la Iglesia Neste sentido
Lugriacutes ceacutentrase
bullNa denuncia da situacioacuten do
campesintildeado galego
bullNa protesta contra a emigracioacuten (a
suacutea obra A costureira da aldea
estreacutease na Habana 1885)
bullNa loita anticaciquil recollida nos
seus dramas A ponte (1903) e Minia
(1904)
bullNo anticlericalismo que destaca na
suacutea obra Mareiras (1904)
O REXURDIMENTOMANUEL LUGRIacuteS
FREIRE
(1863-1940)
A PONTE(1903) T
EA
TR
O
O REXURDIMENTO
MANUEL MURGUIacuteA
(1833-1823)
HISTORIA DE
GALICIA (1911)
EL REGIONALISMO
GALLEGO (1889)
EN
SAIO
Manuel Murguiacutea marcaraacute o inicio do
Rexionalismo Defenderaacute
bullA definicioacuten nacional de Galicia baseada nunha
historia propia cuxas orixes el remonta aos celtas
e aacute pervivencia dunha lingua e dunha cultura
propias Para fundamentar isto elaborou a suacutea
Historia de Galicia (1911)
bullO idioma como bandeira de todas as reivindica-
cioacutens (aiacutenda que soacute o utilizou no discurso dos Xo-
gos Florais de Tui 1891)
bullA descentralizacioacuten do estado e un reparto de
competencias entre o poder central e a ldquorexioacutenrdquo
En 1891 nace o primeiro partido poliacutetico de aacutembito
exclusivamente galego Asociacioacuten Regionalista
Gallega que Murguiacutea presidiraacute Foi un dos funda-
dores da RAG (1906) e o seu primeiro presidente
O pobo
que
esque-
ce a suacutea
lingua
eacute un
pobo
morto
Obxectivos e actuacioacutens dos
autores do Rexurdimento
bullMudar a consideracioacuten negativa que existiacutea na sociedade respecto ao galego
bullAmpliar os aacutembitos de uso do galego
bullEstudar depurar e perfeccionar a lingua en busca dunha norma culta
bullRecuperar o pasado histoacuterico receacuten descuberto
bullErradicar os males da poliacutetica caciquil
bullReivindicar a singularidade de Galiza como un pobo que ostenta todos os
requisitos esixiacutebeis a unha nacioacuten lingua e cultura propias territorio ben definido
conciencia colectiva
A situacioacuten da linguaO REXURDIMENTO
SOCIOLINGUumlIacuteSTICA
Durante o seacuteculo XIX o proceso de castelanizacioacuten idiomaacutetica de Galicia
avanzou a un ritmo vertixinoso debido a novos factores sociais
1 Xorden os medios de comunicacioacuten escritos
2 Esteacutendense as escolas de educacioacuten primaria
3 Refoacuterzase a administracioacuten centralizadora do Estado
4 Instaacutelanse en Galicia moitos burgueses vidos de foacutera
5 Os emigrantes do rural galego emigran a paiacuteses de fala hispana
6 Medran enormemente os prexuiacutezos nacidos nos Seacuteculos Escuros
IMAXES
IMAXES RECOLLIDAS ENTRE O 04072011 E O 10072011 CLICANDO SOBRE ELAS LEVARANNOS AO SEU LUGAR DE PROCEENCIA
ANEXOS
A GAITA GALLEGA
tocada polo gaiteiro ou sea
CARTA DE CRISTUS
para ir deprendendo
a ler escribir e falar ben a lengua gallegae
aiacutenda maacuteis
ADVERTENCIA
Os que pensan que gentes mal escrito1
estaacute con g pontildeamos por enxempro
ou digan que taberna pan e carne
son termos castellanos non gallegos
aqueles que sentenzan que jamais1
non eacute da nosa terra puro termo
os que dicen que o o de foliada
debe ser u fundaacutendose no vento
oacutes que fan maacuteis reparos e murmuran
das letras e palabras en secreto
supliacutecolles e roacutegolles que agarden
e queiran dar vagar e tempo oacute tempo
Inicio de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Oacuteu Galicia Galicia boi de palla
Canta laacutestima tegraven de ti o Gaiteiro
O aguillon que che menten egrave de aceiro
E con el muita forza te asoballa
No lombo teu zorrega bate e malla
Fasta o maacuteis monicreque ferrancheiro
E calesquer podenco forasteiro
Te vafa de vergonza sin migalla
Agarima alleeira eses ingratos
Ou viacutevoras que postas ograve teu peito
Co ferrete che rompen mil buratos
Si o sangre teu refugas do teu leito
Malas novas madrasta de insensatos
Dos fillos teus ograve amor non tegraves dereito
Fragmento de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Ay esperta adorada Galicia
Dese sono en qestaacutes debruzada
Do teu rico porvir a alborada
Po-lo Ceo enxergaacutendose vay
Xa cantando os teus fillos te chaman
E cos brazos en cruz se espreguizan
Malpocados O qeles cobizan
Eacute un bico dos labios da Nay
Dese chan venturoso arrincado
Pola man do meu negro destino
Hastra mesmo sontildeando maxino
Eses campos risontildeos cruzar
E correr po-las hortas e prados
Onde leda pasou mintildea infancia
Respirando a suave fragancia
De xasmin caravel azahar
(hellip)Inicio de A Galicia
de Francisco Antildeoacuten (1853)
Otilia ergueusestonces do tabolete en questaba e paseando po-l-o cuarto
queijaacutebase retorciacutease e apuaacutebashasta de canden cando nos ombreiros de sua nai Animaba-a
esta docemente e paseaba as veces tamen co-ela mentras non veu o cafeacute que serviron Adria e
Ineacutes aacute primeira traguendo o liacutequido nunha pequecha taza blanca de porcelana co seu
correspondente plato a segunda tirando dunha lacena outro plato con azucre e unha culler de
bujo moi fregada Caitan quedouse na cocintildea
Tomando o cafeacute a enferma non por eso deijaba de suspirar e retorcerse siquera algo
disimulase Ineacutes miraba-a e remiraba gustaacuteballa sua lindura e chocaacuteballe por outro lado
aquelo de non querer deitarse Continuou mirando-a ourservando-a de riba a baijo coma
sestudiase nela prasegurarse do que queria decir e vovendose logo a nai dijo con solermeiriacutea
mdash Anquo que o sabe no diacute aventuro e nhei de perder quo mal da sentildeorita e o que tiven eu
hai dous meses iquestVeu ahiacute na cocintildea un menintildeo que durmindo esta no berce Pois neno ou
nena vai a ser o qua sua sentildeorita nos pouse aqui esta noite Dios mediante iexclEn verdaacute que cedo
empeza iexclTan novintildea e ja casada iexclNo por eso
Otilia ruborizouso punto Adria clavou os ollos na sentildeora mais Ineacutes sigueu dicindo
mdash Comprendo agora o seu repuno a cama iexclQueacute milagre meu-caravel Nestes lances naide a
quere porquo primeiro e parir pro facer hei de facerlla pra que dempois descanse faremoslla
as duas dontildea Adra -dirigindosa esta- quasiacute quedaraacute millor
- Hable V bajo mi buena Ineacutes -interrumpeu a nai dOtilia- no sea que la oiga alguien
- iquestQuen nos ha doir sentildeora -replicou Ineacutes sonrindo e como dona da sua casa dominando
ja a situacion- se soilos aquiacute vivimos o meu Caitan e eu Queacuteijese sentildeorita canto queira -
dirigindosaacute Otilia- aacutenimo e fora medo quo meu home
a ajudaraacute Elle carpinteiro sentildeorita e cando llestaacute
de chola mantildea e pacencia tenlleFragmento do inicio de
MAJINA hellip
Otilia sua nai e Adria non puderon meacutenos de sonrir tamen o oi-l-o chiste dIneacutes que
chamando imediatamente po-l-o home diacutejollasiacute que o veu
mdash Acordate meu Caitan dhai dous meses e estaacute thojo lado desa sentildeorita como lado
meu estivechestonces
Caitan baijou a testa e arrimouse con respeto aacute unha esquina do bufete Ineacutes volveu a
decir aacute Otilia
mdash Sentildeorita fora medo apuacuteese sin recelo no meu home eu soilo aacute eacutel lle fun encargo e asiacute
nada o colle de novo a cobardiacutea nestes casos non lle boa o quimporta e sair ben e canto
antes do apuro
mdash Eso uacutenicamente es lo que importa mdashantildeadeu Adriamdash Aproveche V pues todos los
momentos favorables ya que el Sr Cayetano viene en su ayuda nada de verguumlenza El Sr
Cayetano es un casado su esposa estaacute presente y los demaacutes somos tambien mujeres iquestNo
es su mamaacute misma de las que aquiacute estamos con V
Otilia tintildea vengonza grande vergonza emporeso ardia e non fumeaba bulian na sua
cabeza pensamentos quo corazon llanegrian lidaba con moitas cousas pasaba aacute un tempo
por moitos lances e no seu angelical laacutenguido rosto soacutelo a nai e Adria podian ver o qua infelis
sufria Pro a delor non repara cando apreta e a sua era tan intensa tan complicada e viva
que cedendo oacute cabo estirou os brazos e encolgouse case no pescozo de Caitan Ajudabana
este con azelmosas falas no que podia paseaban do brazo paraban volvia aacute encolgasOtilia
e asiacute estuveron comunha hora e no intre sua nai rezando pedindo aacute Dios por eacutela Adria e
Ineacutes facendo primero aacute cama dempois unha larga faja con tiras de panos que rachou
aquela e fora cantando as cotoviacuteas alaacute nos montes nas eiras os labradores
quo seu millintildeo esbrugaban O fin
preto das oito unha escorreita nena
saeu aacute luacutes Marcial Valladares (1880)
() Pero pol-a mintildea parte protesto que estou prestes a adoutar e siguir ao
pe da letra as regras que d algun modo oficial se pontildean e establezan Agora
faacuteltame dicir algo sobre o acento ou seya o tono e infleusion da voz conque
falamos os gallegos Moito se nos apopea e desprecia aos gallegos poI-o noso
acento sin faceacuterense de cargo os que nos critican que tamen eles neste punto
tentildeen bastante que rascar Eacute certo co noso acento (e agora non falo dos defeutos
na pernunciacion) eacute algo froxo e si se quer arrastrado e que pol-o consiguente
forma un vivo contraste co dos castellanos que eacute seco e suacutepeto como un estalo
(1) pero non ten as afeutaciones e os finxementos dos d outros sitios Recoacuterdese a
propoacutesito desto o que dice Cervantes da Gitanilla que falaba ceceoso non porque
esto nas xitanas fose naturaleza pois era artificio Pero como nos Madriles que eacute a
corte se da a pauta pra o gusto e aloacute impera o artificio e non o que eacute naturaleza
de aqui eacute que fagan bulra e mofa do acento gallego e en cambio dean as laudes
e pontildean nas nubes a outros mais viciosos e defeutuosos Non eacute de estrantildear pol-o
tanto que o nosso dioma aquel dioma a quen en outro tempo tanto respetaron e
apreciaron D Afonso o Sabio o Arcebispo de Toledo D Gonzalo de Palomeque o
Marqueacutes de Santillana e outros insines literatos tentildea que retirarse agora
avergonzado e esconderse e a portas cerradas para que naide o vexa atender
aas suas cousas E sin embargo desta fala tan aldraxada hoxe vense craros
refrexos n-aquela obra inmortal que eacute o
representante mais xenuino e lexiacutetimo
da literatura espantildeola
Proacutelogo de A tecedeira de
Bonaval Antonio Loacutepez
Ferreiro (1894)
UN CONSELLO
A eso das duas da tarde de un bretemoso dia de Decembre do ano 1543 baixaba pol-o Picho
da Cerca en Santiago unha vella como de unhos 60 anos ben limpa e arrombadintildea para
artesana segun paricia poI-o seu porte O seu andar era pausado ainda mais do que pedian
os anos e revelaba unha persona fraca e achacosa E ainda non era esto soilo para a probe
vella sinon que paricia que iba moy moito preocupada por algunha triste ideya Asi foy
camintildeando hastra a Porta da Maacutemoa entrou na cidaacute tomou pol-o canton da Rua Nova e
parouse diante de unha casa do Outeiral frente aa grande dos Ulloas Sentouse nun poyal
que habia a porta como para tomar folgo e recollerse en si cos seus pensamentos e logo
preguntou a un dos mozos que entraban e saian si estaba o sintildeor Rodrigo de Bendantildea e
pideulle que lle dixese que estaba ali Catalina a tecelaacutea de Bonaval que lle queria unha
palabrintildea De ahiacute a un boacuteo pouco saeu o mozo correndo e sin querer mirar para ela diacutexollemdash
Que subades
Sin necesidaacute de mais introdutor subeu Catalina que xa ben conocia a casa e meteuse
nunha espaciosa caacutemara escasamente alumeada por duas ou tres ventaacuteas non grandes
ainda contando ca engadiga do mainel Nun dos rincoos da sala ao pee de unha ventaacutea e
detraacutes de un ancho bufete hachaacutebase sentado nun sillon de baqueta un sintildeor regordete
vestido de chupa e xubon cerrado eacuteste por unha larga e espesa fileira de miuacutedos botons de
ambra en forma de abelaacutea O qual asi que se adoitou de que entraba a tecelaacutea levantou a
cabeza pois estaba escribindo
mdashOla Catalina mdashdiacutexollemdash queacute milagre por aquiacute iquestou vesme a trager a tea
mdashBoas tardes nos de Dios sintildeor RodrigoPrimeiro capiacutetulo de
A tecedeira de Bonaval
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
ADEVERTENCIAmdash An que son partidario da Ortografiacutea etimoloacutegica aacute
falicidade con que se confundiacutean n-os ensayos os encargados de representar este
drama obrigaacuteronma empregar a x en geral n-os casos en que debiacutea escribir con g ou j
Sr Presidente do Liceu Brigantintildeo
A letura do scomenzo do noso Regramento que oacute dar razoacuten da iacutendole da
sociedade aacute quen debe servir de pauta a describe desta maneira
laquoUn ente moral con vida proacutepea verdadeiro centro de recreyo eacute dilustrazoacuten creando
intereses e inspirando afeutos de hirmandade entre vicintildeos que faga renacere un
puriacutesemo amor aacutes venerandas tradiciocircs da madre paacutetria da nosa amada Galicia
rindindo o xusto e debido homenaxe ou sexa xuramento de fidelidade aacutes cencias aacutes
artes oacute comercio eacute aacute industria inxemprando n-os seus afiliados incrinacioacuten e gusto
haacutecia o bello uacutetil e ameno que nos ofrecen os incesantes adiantamentos e perfeizoacutes
do noso sigroraquo
O tecircr eu persentes todas estas consideracioacutes dos seus erguidos intentos dinos do
millor respeto por todos cantos de bocircs gallegos se prezan deacuteumalento dabondo para
escribir A Fonte do Xuramento primeiro ensayo dramaacuteteco dos costumes das nosas
Marintildeas sin rivaacutes en fermosura homilde traballo que hoxe tentildeo eu a yalta honore en
poder adicar aacute primeira Sociedade que adiquirindo inmortal renome n-os fastos da
gallega literatura soupo erguer a sua garrida e dociacutesima Musa oacute dourado scano do
palco esceacutenico onde con tantos
adiantos campeacutea aacute liacutengua de Castilla Proacutelogo de A fonte do xuramento
de Fco de la Iglesia (1882)
nos hallariacuteamos con que el gallego es padre y origen del portugueacutes y este tiene
vida propia y tan lozana como el castellano una vez que si puede perderse y olvidarse
en la porcioacuten dl territorio en el cual ondea la bandera lusitana todaviacutea le queda un
refugio en el basto imperio del Brasil Padre dichoso el gallego revive en sus hijos No
moriraacute pues Estudieacutemosle y conozcaacutemosle y asiacute le amaremos useacutemosle como
lengua literaria y asiacute sabremos cuanto vale y decuanto es capaz
La ilustracioacuten gallega y asturiana M MURGUIacuteA 1879
Las lenguas son las verdaderas banderas nacionales llevan sus propios colores ()
la nuestra refleja nuestra vida intelectual y afectiva se ha criado en nuestras entrantildeas
es a un tiempo nuestra madre y nuestra hija diez siglos pusieron en ella cuanto nos
pertenece El estudio y renovacioacuten de las lenguas no oficiales es una de las obras maacutes
patrioacuteticas e interesantes que puedan emprender los pueblos con habla propia
Discurso inaugural do Certame Literario e Artiacutestico de Pontevedra M MURGUIacuteA
1886
O gallego que eacute o que nos da dereito a enteira posesioacuten da terra en que fomos nados
que nos di que pois somos un povo distinto debemos selo () Nel () haacutechanse os
principais elementos da nosa nacionalidade de novo negada e ainda mais
escarnecida
Discurso dos XOGOS FLORAIS DE TUI M MURGUIacuteA ndash 1891
Fragmentos de textos eou discursos de M Murguiacutea
Por esto inda achaacutendome debil de forzas e nacutehabendo deprendido en maacuteis
escola que a dos nosos probes aldeaacutens guiada solo por aqueles cantares
aquelas palabras carintildeosas e aqueles xiros nunca olvidados que tan docemente
resoaron nos meus oiacutedos desde a cuna e que foran recolldos polo meu corazoacuten
como harencia propia atrevinme a escribir estos cantares ()
Sin gramaacuteticas nin regras de ningunha clas o lector toparaacute moitas veces faltas
de ortografiacutea xiros que disoaraacuten os oiacutedos dun purista pro oacute menos e pra
disculpar en algo estes defectos puxen o maior coidado en reprodusir o
verdadeiro esprito do noso pobo
Proacutelogo de CANTARES GALLEGOS ROSALIacuteA DE CASTRO - 1863
Proacutelogo de Cantares Gallegos
Rosaliacutea de Castro 1863
El idioma de una nacioacuten es su alma su caraacutecter es el espejo donde maacutes al
vivo y con maacutes fidelidad se reflejan su iacutendole y tendencias sus gustos y
costumbres Despreciar su idioma es despreciarse a siacute mismo
El Heraldo Gallego SACO Y ARCE - 1888
Saco y Arce (autor dunha Gramaacutetica Gallega)
nun artigo en El Heraldo Gallego 1888
El Regionalismo que profesa el dogma de las dos patrias es decir de
la patria comuacuten espantildeola y de la regional admite como necesarios armoacutenicos
y mutuamente complementarios dos lenguajes el comuacuten y el regional El
lenguaje interregional o comuacuten seraacute el castellano por ser entendido y hablado
generalmente en todas las regiones El lenguaje regional gallego seraacute de uso
potestativo entre los naturales de nuestra regioacuten tanto en la esfera oficial y
puacuteblica como en la privada y obligatorio en las Escuelas primarias en
concurrencia con el castellano
Bases Generales del Regionalismo ALFREDO BRANtildeAS - 1889
Bases del Regionalismo gallego
Alfredo Brantildeas 1889
Los maestros y maestras de instruccioacuten primaria que ensentildeasen a sus
disciacutepulos la doctrina cristiana u otra cualquier materia en un idioma o dialecto
que no sea la lengua castellana seraacuten castigados por primera vez con
amonestacioacuten por parte del Inspector Provincial de Primera Ensentildeanza quien
daraacute cuenta del hecho al ministro del ramo y si reincidiesen despueacutes de haber
sufrido una amonestacioacuten seraacuten apartados del Magisterio Oficial perdiendo
cuantos derechos les reconoce la ley
REAL DECRETO DE 1902
Real decreto de 1902
A Literatura do Prerrexurdimento
LITERATURA DE
CIRCUNSTANCIAS
PRERREXURDIMENTO
bullESCRITOS CONTRA A INVASIOacuteN
FRANCESA A guerra da independencia
provocou a aparicioacuten de textos propa-
gandiacutesticos antifranceses escritos en
galego para facilitar a suacutea comprensioacuten
bullESCRITOS DE PROPAGANDA
IDEOLOacuteXICA Na pugna entre absolu-
tistas e liberais estes uacuteltimos serviacuteron-
se de escritos en galego para difundir
as suacuteas ideas e combater a ignorancia
do pobo
bullUn labrador que foi sarxento
aos soldados do novo
alistamento Anoacutenimo 1808
bullProezas de Galicia X Fdez de
Neira 1810
bullOs rogos dun gallego
establecido en Londres M
Pardo de Andrade 1813
bullO tiacuteo Farruco P Boado
Saacutenchez 1823
bullTertulia de Picantildeos 1836
bullAS PANXOLINtildeAS DE NADAL Nas
catedrais de Santiago e Mondontildeedo
continuouse con esta tradicioacuten ateacute os
primeiros anos do seacutec XX
bullNICOMEDES PASTOR DIacuteAZ Foi o
primeiro escritor en usar o galego na
poesiacutea moderna con finalidade esteacutetica
e intencioacuten artiacutestica Foi un recontildeecido
poeta romaacutentico en espantildeol
En galego adianta os tres temas
fundamentais do seacutec XIX
bullA paisaxe
bullOs personaxes populares
bullA saudade da Terra
A Literatura do Prerrexurdimento
PRIMEIROS TEXTOS DE
VALOR LITERARIO
bullAlborada
bullANTONIO BENITO FANDINtildeO As
suacuteas ideas liberais levaacuterono ao
caacutercere mais iso non o fixo calar e
escribiu poemas satiacutericos e populares
Na suacutea obra fundamental escrita no
caacutercere de Santiago en 1812 creou aacute
Celestina galega A casamenteira
bullA casamenteira
bullEacutegloga de Belmiro e Benigno
A Literatura do Prerrexurdimento
XOAacuteN MANUEL
PINTOS
(1811-1876)
A GAITA GALLEGA (1853)
A OBRA
bullMestura de prosa verso diaacutelogos vocabularioshellip
bullEscrita en galego latiacuten e espantildeol
bullFuncioacuten didaacutectica e finalidade ideoloacutexica
bullDefensa da lingua e criacutetica aacute castelanizacioacuten
bullNecesidade dunha norma culta e denuncia da
diglosia
bullEstrutura dialogada entre o gaiteiro (galego alterego
do autor) e o tamborileiro (castelaacuten que viaxa a Galiza
porque soubo que esta acolle e trata mellor aos
estranxeiros que aos propios fillos)
Xoaacuten Manuel Pintos vinculado aacute xurisprudencia por
estudos e profesioacuten practicou o xornalismo e mostrou
fonda preocupacioacuten polo idioma galego A obra pola que
figura nun lugar destacado da nosa Historia literaria
levaba o longo tiacutetulo de A gaita gallega tocada po lo
gaiteiro ou sea Carta de Cristus para ir deprendendo
a ler escribir e falar ben a lengua gallega e aiacutenda
maacuteis
A Literatura do Prerrexurdimento
O REXURDIMENTO
OS PRECURSORES
(1833-1863)
FRANCISCO ANtildeOacuteN
A GALICIA(Xogos florais1861)
Francisco Antildeoacuten entrou de cheo no Provincialis-
mo ao participar na revolucioacuten galega de 1846
polo que tivo que exiliarse a Portugal A suacutea obra
poeacutetica eacute variada e dispersa recompilada despois
da suacutea morte O seu poema A Galicia resultou
gantildeador no ceacutelebre certame dos Xogos Florais da
Coruntildea en 1861 preludio do inicio do Rexurdi-
mento pleno
A OBRA
bullEscribiu en galego castelaacuten e portugueacutes
bullCompoacuten poesiacuteas de circunstancias humoriacutes-
ticas e satiacutericas Pero tameacuten costumistas Os
maacuteis importantes son os destinados a Galiza
bullA denuncia da situacioacuten de Galiza
bullOs recordos da infancia
bullA vivencia da paisaxe
bullA esperanza no progreso do futuro
O REXURDIMENTOO REXURDIMENTO
PLENO
(1863-1888)
Rosaliacutea de Castro
Eduardo Pondal
Curros Enriacutequez
O REXURDIMENTO
MARCIAL
VALLADARES
(1821-1903)
MAXINA OU A FILLA ESPUacuteREA
(1880)
Marcial Valladares publica Majina ou a filla espuacute-
rea por entregas na revista La Ilustracioacuten Gallega
y Asturiana que dirixiacutea Manuel Murguiacutea Eacute a
primeira novela publicada en galego en 1880
A OBRA
bull Realista costumista con fondo ro-
maacutentico folletinesco elementos
moralizanteshellip
bullAmbientacioacuten variada rural e
urbana mundo galego e foraacuteneo
(Madrid)
bullLingua galega para as clases
populares e castelaacuten para a
aristocracia
bullRiqueza leacutexica e fraseoloacutexica da
eacutepoca con variados rexistros
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA N
OV
EL
A
O REXURDIMENTO
ANTONIO LOacutePEZ
FERREIRO
(1837-1910)
A TECEDEIRA DE BONAVAL (1894)
Antonio Loacutepez Ferreiro foi un coacuteengo compostelaacuten
grande estudoso da Historia de Galiza e o novelista
maacuteis destacado do seacutec XIX A suacuteas novelas retratan
eacutepocas histoacutericas do pasado galego
bullA tecedeira de Bonaval (1894) ambientada
no seacutec XVI
bullO castelo de Pambre (1894) ceacutentrase nas
consecuencias da guerra sucesoria que
cambiou o curso da nosa Historia no seacutec XIV
bullO nintildeo de pombas (1905) recrea a eacutepoca do
arcebispo Xelmiacuterez no seacutec XII
A OBRA
bullNarrativa histoacuterica de tradicioacuten romaacutentica
bullNumerosas descricioacutens
bullAbundantes datos histoacutericos (fragmentos de
documentos medievais)
bullGalego arcaico
bullIdeoloxiacutea tradicionalista e catoacutelica
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA N
OV
EL
A
O REXURDIMENTOP
RO
SA L
ITE
RA
RIA
RE
LA
TO
X
OR
NA
LISM
O
LAMAS CARVAJAL
(1849-1906)
GALLEGADA (1887)
O TIacuteO MARCOS DA PORTELA (1876-1889)
O CATECISMO DO LABREGO (1889)
Valentiacuten Lamas Carvajal foi o pai de tres grandes
creacioacutens decimonoacutenicas o relato galego (Galle-
gada 1887) a prensa galega (O Tiacuteo Marcos da
Portela1876-1889) e a subversioacuten con fins didaacutec-
ticos dun texto relixioso (O Catecismo do labrego
1889)
A OBRA
bullO uacutenico texto contildeecido e memorizado polo
pobo era o catecismo do Padre Astete Lamas
adapta a estrutura para denunciar da precaria
situacioacuten do campesintildeado De aiacute o eacutexito do
Catecismo do labrego
bullO pobo era analfabeto e soacute falaba galego La-
mas escolleu o galego e unha linguaxe
popular para tratar temas cotiaacutens e proacuteximos
ao mundo rural que lle permiten chegar ao seu
destinatario o paisano galego a traveacutes de O
Tiacuteo Marcoshellip
O REXURDIMENTOAacuteLVAREZ DE NOacuteVOA
(1873-1836)
PEacute DAS BURGAS (1895)
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA R
EL
AT
O
Francisco Aacutelvarez de Noacutevoa eacute un escritor
innovador e atrevido introduce por primeira vez na
literatura galega ambientes burgueses lonxe do
realismo costumista predomina neles o formalismo
e a esteacutetica neo-romaacutentica
A OBRA Peacute das burgas
bullAbandono do costumismo e do patriotismo
rexionalista
bullTemaacutetica universal e moderna
bullTraacutexicas escenas marintildeeiras
bullEvocacioacutens da infancia
bullLembranzas melancoacutelicas
bullHistorias de amores fanados
En 1913
fundou
con
Fortu-
nato
Cruces
La Voz
de
Galicia
O REXURDIMENTOT
EA
TR
O
FRANCISCO DE LA
IGLESIA
(1827-1897)
A FONTE DO XURAMENTO (1882)
Francisco de la Iglesia foi o
autor da obra A fonte do
xuramento Con esta obra
iniacuteciase o teatro culto galego
bullA partir da estrea desta obra os
rexionalistas crearaacuten a Escola
Rexional de Declamacioacuten e
asentaraacuten as bases do teatro
galego contemporaacuteneo
Manuel Lugriacutes Freire representa o
teatro social e anticaciquil fronte ao
teatro costumista e sentimental de
Francisco de la Iglesia Neste sentido
Lugriacutes ceacutentrase
bullNa denuncia da situacioacuten do
campesintildeado galego
bullNa protesta contra a emigracioacuten (a
suacutea obra A costureira da aldea
estreacutease na Habana 1885)
bullNa loita anticaciquil recollida nos
seus dramas A ponte (1903) e Minia
(1904)
bullNo anticlericalismo que destaca na
suacutea obra Mareiras (1904)
O REXURDIMENTOMANUEL LUGRIacuteS
FREIRE
(1863-1940)
A PONTE(1903) T
EA
TR
O
O REXURDIMENTO
MANUEL MURGUIacuteA
(1833-1823)
HISTORIA DE
GALICIA (1911)
EL REGIONALISMO
GALLEGO (1889)
EN
SAIO
Manuel Murguiacutea marcaraacute o inicio do
Rexionalismo Defenderaacute
bullA definicioacuten nacional de Galicia baseada nunha
historia propia cuxas orixes el remonta aos celtas
e aacute pervivencia dunha lingua e dunha cultura
propias Para fundamentar isto elaborou a suacutea
Historia de Galicia (1911)
bullO idioma como bandeira de todas as reivindica-
cioacutens (aiacutenda que soacute o utilizou no discurso dos Xo-
gos Florais de Tui 1891)
bullA descentralizacioacuten do estado e un reparto de
competencias entre o poder central e a ldquorexioacutenrdquo
En 1891 nace o primeiro partido poliacutetico de aacutembito
exclusivamente galego Asociacioacuten Regionalista
Gallega que Murguiacutea presidiraacute Foi un dos funda-
dores da RAG (1906) e o seu primeiro presidente
O pobo
que
esque-
ce a suacutea
lingua
eacute un
pobo
morto
Obxectivos e actuacioacutens dos
autores do Rexurdimento
bullMudar a consideracioacuten negativa que existiacutea na sociedade respecto ao galego
bullAmpliar os aacutembitos de uso do galego
bullEstudar depurar e perfeccionar a lingua en busca dunha norma culta
bullRecuperar o pasado histoacuterico receacuten descuberto
bullErradicar os males da poliacutetica caciquil
bullReivindicar a singularidade de Galiza como un pobo que ostenta todos os
requisitos esixiacutebeis a unha nacioacuten lingua e cultura propias territorio ben definido
conciencia colectiva
A situacioacuten da linguaO REXURDIMENTO
SOCIOLINGUumlIacuteSTICA
Durante o seacuteculo XIX o proceso de castelanizacioacuten idiomaacutetica de Galicia
avanzou a un ritmo vertixinoso debido a novos factores sociais
1 Xorden os medios de comunicacioacuten escritos
2 Esteacutendense as escolas de educacioacuten primaria
3 Refoacuterzase a administracioacuten centralizadora do Estado
4 Instaacutelanse en Galicia moitos burgueses vidos de foacutera
5 Os emigrantes do rural galego emigran a paiacuteses de fala hispana
6 Medran enormemente os prexuiacutezos nacidos nos Seacuteculos Escuros
IMAXES
IMAXES RECOLLIDAS ENTRE O 04072011 E O 10072011 CLICANDO SOBRE ELAS LEVARANNOS AO SEU LUGAR DE PROCEENCIA
ANEXOS
A GAITA GALLEGA
tocada polo gaiteiro ou sea
CARTA DE CRISTUS
para ir deprendendo
a ler escribir e falar ben a lengua gallegae
aiacutenda maacuteis
ADVERTENCIA
Os que pensan que gentes mal escrito1
estaacute con g pontildeamos por enxempro
ou digan que taberna pan e carne
son termos castellanos non gallegos
aqueles que sentenzan que jamais1
non eacute da nosa terra puro termo
os que dicen que o o de foliada
debe ser u fundaacutendose no vento
oacutes que fan maacuteis reparos e murmuran
das letras e palabras en secreto
supliacutecolles e roacutegolles que agarden
e queiran dar vagar e tempo oacute tempo
Inicio de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Oacuteu Galicia Galicia boi de palla
Canta laacutestima tegraven de ti o Gaiteiro
O aguillon que che menten egrave de aceiro
E con el muita forza te asoballa
No lombo teu zorrega bate e malla
Fasta o maacuteis monicreque ferrancheiro
E calesquer podenco forasteiro
Te vafa de vergonza sin migalla
Agarima alleeira eses ingratos
Ou viacutevoras que postas ograve teu peito
Co ferrete che rompen mil buratos
Si o sangre teu refugas do teu leito
Malas novas madrasta de insensatos
Dos fillos teus ograve amor non tegraves dereito
Fragmento de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Ay esperta adorada Galicia
Dese sono en qestaacutes debruzada
Do teu rico porvir a alborada
Po-lo Ceo enxergaacutendose vay
Xa cantando os teus fillos te chaman
E cos brazos en cruz se espreguizan
Malpocados O qeles cobizan
Eacute un bico dos labios da Nay
Dese chan venturoso arrincado
Pola man do meu negro destino
Hastra mesmo sontildeando maxino
Eses campos risontildeos cruzar
E correr po-las hortas e prados
Onde leda pasou mintildea infancia
Respirando a suave fragancia
De xasmin caravel azahar
(hellip)Inicio de A Galicia
de Francisco Antildeoacuten (1853)
Otilia ergueusestonces do tabolete en questaba e paseando po-l-o cuarto
queijaacutebase retorciacutease e apuaacutebashasta de canden cando nos ombreiros de sua nai Animaba-a
esta docemente e paseaba as veces tamen co-ela mentras non veu o cafeacute que serviron Adria e
Ineacutes aacute primeira traguendo o liacutequido nunha pequecha taza blanca de porcelana co seu
correspondente plato a segunda tirando dunha lacena outro plato con azucre e unha culler de
bujo moi fregada Caitan quedouse na cocintildea
Tomando o cafeacute a enferma non por eso deijaba de suspirar e retorcerse siquera algo
disimulase Ineacutes miraba-a e remiraba gustaacuteballa sua lindura e chocaacuteballe por outro lado
aquelo de non querer deitarse Continuou mirando-a ourservando-a de riba a baijo coma
sestudiase nela prasegurarse do que queria decir e vovendose logo a nai dijo con solermeiriacutea
mdash Anquo que o sabe no diacute aventuro e nhei de perder quo mal da sentildeorita e o que tiven eu
hai dous meses iquestVeu ahiacute na cocintildea un menintildeo que durmindo esta no berce Pois neno ou
nena vai a ser o qua sua sentildeorita nos pouse aqui esta noite Dios mediante iexclEn verdaacute que cedo
empeza iexclTan novintildea e ja casada iexclNo por eso
Otilia ruborizouso punto Adria clavou os ollos na sentildeora mais Ineacutes sigueu dicindo
mdash Comprendo agora o seu repuno a cama iexclQueacute milagre meu-caravel Nestes lances naide a
quere porquo primeiro e parir pro facer hei de facerlla pra que dempois descanse faremoslla
as duas dontildea Adra -dirigindosa esta- quasiacute quedaraacute millor
- Hable V bajo mi buena Ineacutes -interrumpeu a nai dOtilia- no sea que la oiga alguien
- iquestQuen nos ha doir sentildeora -replicou Ineacutes sonrindo e como dona da sua casa dominando
ja a situacion- se soilos aquiacute vivimos o meu Caitan e eu Queacuteijese sentildeorita canto queira -
dirigindosaacute Otilia- aacutenimo e fora medo quo meu home
a ajudaraacute Elle carpinteiro sentildeorita e cando llestaacute
de chola mantildea e pacencia tenlleFragmento do inicio de
MAJINA hellip
Otilia sua nai e Adria non puderon meacutenos de sonrir tamen o oi-l-o chiste dIneacutes que
chamando imediatamente po-l-o home diacutejollasiacute que o veu
mdash Acordate meu Caitan dhai dous meses e estaacute thojo lado desa sentildeorita como lado
meu estivechestonces
Caitan baijou a testa e arrimouse con respeto aacute unha esquina do bufete Ineacutes volveu a
decir aacute Otilia
mdash Sentildeorita fora medo apuacuteese sin recelo no meu home eu soilo aacute eacutel lle fun encargo e asiacute
nada o colle de novo a cobardiacutea nestes casos non lle boa o quimporta e sair ben e canto
antes do apuro
mdash Eso uacutenicamente es lo que importa mdashantildeadeu Adriamdash Aproveche V pues todos los
momentos favorables ya que el Sr Cayetano viene en su ayuda nada de verguumlenza El Sr
Cayetano es un casado su esposa estaacute presente y los demaacutes somos tambien mujeres iquestNo
es su mamaacute misma de las que aquiacute estamos con V
Otilia tintildea vengonza grande vergonza emporeso ardia e non fumeaba bulian na sua
cabeza pensamentos quo corazon llanegrian lidaba con moitas cousas pasaba aacute un tempo
por moitos lances e no seu angelical laacutenguido rosto soacutelo a nai e Adria podian ver o qua infelis
sufria Pro a delor non repara cando apreta e a sua era tan intensa tan complicada e viva
que cedendo oacute cabo estirou os brazos e encolgouse case no pescozo de Caitan Ajudabana
este con azelmosas falas no que podia paseaban do brazo paraban volvia aacute encolgasOtilia
e asiacute estuveron comunha hora e no intre sua nai rezando pedindo aacute Dios por eacutela Adria e
Ineacutes facendo primero aacute cama dempois unha larga faja con tiras de panos que rachou
aquela e fora cantando as cotoviacuteas alaacute nos montes nas eiras os labradores
quo seu millintildeo esbrugaban O fin
preto das oito unha escorreita nena
saeu aacute luacutes Marcial Valladares (1880)
() Pero pol-a mintildea parte protesto que estou prestes a adoutar e siguir ao
pe da letra as regras que d algun modo oficial se pontildean e establezan Agora
faacuteltame dicir algo sobre o acento ou seya o tono e infleusion da voz conque
falamos os gallegos Moito se nos apopea e desprecia aos gallegos poI-o noso
acento sin faceacuterense de cargo os que nos critican que tamen eles neste punto
tentildeen bastante que rascar Eacute certo co noso acento (e agora non falo dos defeutos
na pernunciacion) eacute algo froxo e si se quer arrastrado e que pol-o consiguente
forma un vivo contraste co dos castellanos que eacute seco e suacutepeto como un estalo
(1) pero non ten as afeutaciones e os finxementos dos d outros sitios Recoacuterdese a
propoacutesito desto o que dice Cervantes da Gitanilla que falaba ceceoso non porque
esto nas xitanas fose naturaleza pois era artificio Pero como nos Madriles que eacute a
corte se da a pauta pra o gusto e aloacute impera o artificio e non o que eacute naturaleza
de aqui eacute que fagan bulra e mofa do acento gallego e en cambio dean as laudes
e pontildean nas nubes a outros mais viciosos e defeutuosos Non eacute de estrantildear pol-o
tanto que o nosso dioma aquel dioma a quen en outro tempo tanto respetaron e
apreciaron D Afonso o Sabio o Arcebispo de Toledo D Gonzalo de Palomeque o
Marqueacutes de Santillana e outros insines literatos tentildea que retirarse agora
avergonzado e esconderse e a portas cerradas para que naide o vexa atender
aas suas cousas E sin embargo desta fala tan aldraxada hoxe vense craros
refrexos n-aquela obra inmortal que eacute o
representante mais xenuino e lexiacutetimo
da literatura espantildeola
Proacutelogo de A tecedeira de
Bonaval Antonio Loacutepez
Ferreiro (1894)
UN CONSELLO
A eso das duas da tarde de un bretemoso dia de Decembre do ano 1543 baixaba pol-o Picho
da Cerca en Santiago unha vella como de unhos 60 anos ben limpa e arrombadintildea para
artesana segun paricia poI-o seu porte O seu andar era pausado ainda mais do que pedian
os anos e revelaba unha persona fraca e achacosa E ainda non era esto soilo para a probe
vella sinon que paricia que iba moy moito preocupada por algunha triste ideya Asi foy
camintildeando hastra a Porta da Maacutemoa entrou na cidaacute tomou pol-o canton da Rua Nova e
parouse diante de unha casa do Outeiral frente aa grande dos Ulloas Sentouse nun poyal
que habia a porta como para tomar folgo e recollerse en si cos seus pensamentos e logo
preguntou a un dos mozos que entraban e saian si estaba o sintildeor Rodrigo de Bendantildea e
pideulle que lle dixese que estaba ali Catalina a tecelaacutea de Bonaval que lle queria unha
palabrintildea De ahiacute a un boacuteo pouco saeu o mozo correndo e sin querer mirar para ela diacutexollemdash
Que subades
Sin necesidaacute de mais introdutor subeu Catalina que xa ben conocia a casa e meteuse
nunha espaciosa caacutemara escasamente alumeada por duas ou tres ventaacuteas non grandes
ainda contando ca engadiga do mainel Nun dos rincoos da sala ao pee de unha ventaacutea e
detraacutes de un ancho bufete hachaacutebase sentado nun sillon de baqueta un sintildeor regordete
vestido de chupa e xubon cerrado eacuteste por unha larga e espesa fileira de miuacutedos botons de
ambra en forma de abelaacutea O qual asi que se adoitou de que entraba a tecelaacutea levantou a
cabeza pois estaba escribindo
mdashOla Catalina mdashdiacutexollemdash queacute milagre por aquiacute iquestou vesme a trager a tea
mdashBoas tardes nos de Dios sintildeor RodrigoPrimeiro capiacutetulo de
A tecedeira de Bonaval
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
ADEVERTENCIAmdash An que son partidario da Ortografiacutea etimoloacutegica aacute
falicidade con que se confundiacutean n-os ensayos os encargados de representar este
drama obrigaacuteronma empregar a x en geral n-os casos en que debiacutea escribir con g ou j
Sr Presidente do Liceu Brigantintildeo
A letura do scomenzo do noso Regramento que oacute dar razoacuten da iacutendole da
sociedade aacute quen debe servir de pauta a describe desta maneira
laquoUn ente moral con vida proacutepea verdadeiro centro de recreyo eacute dilustrazoacuten creando
intereses e inspirando afeutos de hirmandade entre vicintildeos que faga renacere un
puriacutesemo amor aacutes venerandas tradiciocircs da madre paacutetria da nosa amada Galicia
rindindo o xusto e debido homenaxe ou sexa xuramento de fidelidade aacutes cencias aacutes
artes oacute comercio eacute aacute industria inxemprando n-os seus afiliados incrinacioacuten e gusto
haacutecia o bello uacutetil e ameno que nos ofrecen os incesantes adiantamentos e perfeizoacutes
do noso sigroraquo
O tecircr eu persentes todas estas consideracioacutes dos seus erguidos intentos dinos do
millor respeto por todos cantos de bocircs gallegos se prezan deacuteumalento dabondo para
escribir A Fonte do Xuramento primeiro ensayo dramaacuteteco dos costumes das nosas
Marintildeas sin rivaacutes en fermosura homilde traballo que hoxe tentildeo eu a yalta honore en
poder adicar aacute primeira Sociedade que adiquirindo inmortal renome n-os fastos da
gallega literatura soupo erguer a sua garrida e dociacutesima Musa oacute dourado scano do
palco esceacutenico onde con tantos
adiantos campeacutea aacute liacutengua de Castilla Proacutelogo de A fonte do xuramento
de Fco de la Iglesia (1882)
nos hallariacuteamos con que el gallego es padre y origen del portugueacutes y este tiene
vida propia y tan lozana como el castellano una vez que si puede perderse y olvidarse
en la porcioacuten dl territorio en el cual ondea la bandera lusitana todaviacutea le queda un
refugio en el basto imperio del Brasil Padre dichoso el gallego revive en sus hijos No
moriraacute pues Estudieacutemosle y conozcaacutemosle y asiacute le amaremos useacutemosle como
lengua literaria y asiacute sabremos cuanto vale y decuanto es capaz
La ilustracioacuten gallega y asturiana M MURGUIacuteA 1879
Las lenguas son las verdaderas banderas nacionales llevan sus propios colores ()
la nuestra refleja nuestra vida intelectual y afectiva se ha criado en nuestras entrantildeas
es a un tiempo nuestra madre y nuestra hija diez siglos pusieron en ella cuanto nos
pertenece El estudio y renovacioacuten de las lenguas no oficiales es una de las obras maacutes
patrioacuteticas e interesantes que puedan emprender los pueblos con habla propia
Discurso inaugural do Certame Literario e Artiacutestico de Pontevedra M MURGUIacuteA
1886
O gallego que eacute o que nos da dereito a enteira posesioacuten da terra en que fomos nados
que nos di que pois somos un povo distinto debemos selo () Nel () haacutechanse os
principais elementos da nosa nacionalidade de novo negada e ainda mais
escarnecida
Discurso dos XOGOS FLORAIS DE TUI M MURGUIacuteA ndash 1891
Fragmentos de textos eou discursos de M Murguiacutea
Por esto inda achaacutendome debil de forzas e nacutehabendo deprendido en maacuteis
escola que a dos nosos probes aldeaacutens guiada solo por aqueles cantares
aquelas palabras carintildeosas e aqueles xiros nunca olvidados que tan docemente
resoaron nos meus oiacutedos desde a cuna e que foran recolldos polo meu corazoacuten
como harencia propia atrevinme a escribir estos cantares ()
Sin gramaacuteticas nin regras de ningunha clas o lector toparaacute moitas veces faltas
de ortografiacutea xiros que disoaraacuten os oiacutedos dun purista pro oacute menos e pra
disculpar en algo estes defectos puxen o maior coidado en reprodusir o
verdadeiro esprito do noso pobo
Proacutelogo de CANTARES GALLEGOS ROSALIacuteA DE CASTRO - 1863
Proacutelogo de Cantares Gallegos
Rosaliacutea de Castro 1863
El idioma de una nacioacuten es su alma su caraacutecter es el espejo donde maacutes al
vivo y con maacutes fidelidad se reflejan su iacutendole y tendencias sus gustos y
costumbres Despreciar su idioma es despreciarse a siacute mismo
El Heraldo Gallego SACO Y ARCE - 1888
Saco y Arce (autor dunha Gramaacutetica Gallega)
nun artigo en El Heraldo Gallego 1888
El Regionalismo que profesa el dogma de las dos patrias es decir de
la patria comuacuten espantildeola y de la regional admite como necesarios armoacutenicos
y mutuamente complementarios dos lenguajes el comuacuten y el regional El
lenguaje interregional o comuacuten seraacute el castellano por ser entendido y hablado
generalmente en todas las regiones El lenguaje regional gallego seraacute de uso
potestativo entre los naturales de nuestra regioacuten tanto en la esfera oficial y
puacuteblica como en la privada y obligatorio en las Escuelas primarias en
concurrencia con el castellano
Bases Generales del Regionalismo ALFREDO BRANtildeAS - 1889
Bases del Regionalismo gallego
Alfredo Brantildeas 1889
Los maestros y maestras de instruccioacuten primaria que ensentildeasen a sus
disciacutepulos la doctrina cristiana u otra cualquier materia en un idioma o dialecto
que no sea la lengua castellana seraacuten castigados por primera vez con
amonestacioacuten por parte del Inspector Provincial de Primera Ensentildeanza quien
daraacute cuenta del hecho al ministro del ramo y si reincidiesen despueacutes de haber
sufrido una amonestacioacuten seraacuten apartados del Magisterio Oficial perdiendo
cuantos derechos les reconoce la ley
REAL DECRETO DE 1902
Real decreto de 1902
bullNICOMEDES PASTOR DIacuteAZ Foi o
primeiro escritor en usar o galego na
poesiacutea moderna con finalidade esteacutetica
e intencioacuten artiacutestica Foi un recontildeecido
poeta romaacutentico en espantildeol
En galego adianta os tres temas
fundamentais do seacutec XIX
bullA paisaxe
bullOs personaxes populares
bullA saudade da Terra
A Literatura do Prerrexurdimento
PRIMEIROS TEXTOS DE
VALOR LITERARIO
bullAlborada
bullANTONIO BENITO FANDINtildeO As
suacuteas ideas liberais levaacuterono ao
caacutercere mais iso non o fixo calar e
escribiu poemas satiacutericos e populares
Na suacutea obra fundamental escrita no
caacutercere de Santiago en 1812 creou aacute
Celestina galega A casamenteira
bullA casamenteira
bullEacutegloga de Belmiro e Benigno
A Literatura do Prerrexurdimento
XOAacuteN MANUEL
PINTOS
(1811-1876)
A GAITA GALLEGA (1853)
A OBRA
bullMestura de prosa verso diaacutelogos vocabularioshellip
bullEscrita en galego latiacuten e espantildeol
bullFuncioacuten didaacutectica e finalidade ideoloacutexica
bullDefensa da lingua e criacutetica aacute castelanizacioacuten
bullNecesidade dunha norma culta e denuncia da
diglosia
bullEstrutura dialogada entre o gaiteiro (galego alterego
do autor) e o tamborileiro (castelaacuten que viaxa a Galiza
porque soubo que esta acolle e trata mellor aos
estranxeiros que aos propios fillos)
Xoaacuten Manuel Pintos vinculado aacute xurisprudencia por
estudos e profesioacuten practicou o xornalismo e mostrou
fonda preocupacioacuten polo idioma galego A obra pola que
figura nun lugar destacado da nosa Historia literaria
levaba o longo tiacutetulo de A gaita gallega tocada po lo
gaiteiro ou sea Carta de Cristus para ir deprendendo
a ler escribir e falar ben a lengua gallega e aiacutenda
maacuteis
A Literatura do Prerrexurdimento
O REXURDIMENTO
OS PRECURSORES
(1833-1863)
FRANCISCO ANtildeOacuteN
A GALICIA(Xogos florais1861)
Francisco Antildeoacuten entrou de cheo no Provincialis-
mo ao participar na revolucioacuten galega de 1846
polo que tivo que exiliarse a Portugal A suacutea obra
poeacutetica eacute variada e dispersa recompilada despois
da suacutea morte O seu poema A Galicia resultou
gantildeador no ceacutelebre certame dos Xogos Florais da
Coruntildea en 1861 preludio do inicio do Rexurdi-
mento pleno
A OBRA
bullEscribiu en galego castelaacuten e portugueacutes
bullCompoacuten poesiacuteas de circunstancias humoriacutes-
ticas e satiacutericas Pero tameacuten costumistas Os
maacuteis importantes son os destinados a Galiza
bullA denuncia da situacioacuten de Galiza
bullOs recordos da infancia
bullA vivencia da paisaxe
bullA esperanza no progreso do futuro
O REXURDIMENTOO REXURDIMENTO
PLENO
(1863-1888)
Rosaliacutea de Castro
Eduardo Pondal
Curros Enriacutequez
O REXURDIMENTO
MARCIAL
VALLADARES
(1821-1903)
MAXINA OU A FILLA ESPUacuteREA
(1880)
Marcial Valladares publica Majina ou a filla espuacute-
rea por entregas na revista La Ilustracioacuten Gallega
y Asturiana que dirixiacutea Manuel Murguiacutea Eacute a
primeira novela publicada en galego en 1880
A OBRA
bull Realista costumista con fondo ro-
maacutentico folletinesco elementos
moralizanteshellip
bullAmbientacioacuten variada rural e
urbana mundo galego e foraacuteneo
(Madrid)
bullLingua galega para as clases
populares e castelaacuten para a
aristocracia
bullRiqueza leacutexica e fraseoloacutexica da
eacutepoca con variados rexistros
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA N
OV
EL
A
O REXURDIMENTO
ANTONIO LOacutePEZ
FERREIRO
(1837-1910)
A TECEDEIRA DE BONAVAL (1894)
Antonio Loacutepez Ferreiro foi un coacuteengo compostelaacuten
grande estudoso da Historia de Galiza e o novelista
maacuteis destacado do seacutec XIX A suacuteas novelas retratan
eacutepocas histoacutericas do pasado galego
bullA tecedeira de Bonaval (1894) ambientada
no seacutec XVI
bullO castelo de Pambre (1894) ceacutentrase nas
consecuencias da guerra sucesoria que
cambiou o curso da nosa Historia no seacutec XIV
bullO nintildeo de pombas (1905) recrea a eacutepoca do
arcebispo Xelmiacuterez no seacutec XII
A OBRA
bullNarrativa histoacuterica de tradicioacuten romaacutentica
bullNumerosas descricioacutens
bullAbundantes datos histoacutericos (fragmentos de
documentos medievais)
bullGalego arcaico
bullIdeoloxiacutea tradicionalista e catoacutelica
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA N
OV
EL
A
O REXURDIMENTOP
RO
SA L
ITE
RA
RIA
RE
LA
TO
X
OR
NA
LISM
O
LAMAS CARVAJAL
(1849-1906)
GALLEGADA (1887)
O TIacuteO MARCOS DA PORTELA (1876-1889)
O CATECISMO DO LABREGO (1889)
Valentiacuten Lamas Carvajal foi o pai de tres grandes
creacioacutens decimonoacutenicas o relato galego (Galle-
gada 1887) a prensa galega (O Tiacuteo Marcos da
Portela1876-1889) e a subversioacuten con fins didaacutec-
ticos dun texto relixioso (O Catecismo do labrego
1889)
A OBRA
bullO uacutenico texto contildeecido e memorizado polo
pobo era o catecismo do Padre Astete Lamas
adapta a estrutura para denunciar da precaria
situacioacuten do campesintildeado De aiacute o eacutexito do
Catecismo do labrego
bullO pobo era analfabeto e soacute falaba galego La-
mas escolleu o galego e unha linguaxe
popular para tratar temas cotiaacutens e proacuteximos
ao mundo rural que lle permiten chegar ao seu
destinatario o paisano galego a traveacutes de O
Tiacuteo Marcoshellip
O REXURDIMENTOAacuteLVAREZ DE NOacuteVOA
(1873-1836)
PEacute DAS BURGAS (1895)
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA R
EL
AT
O
Francisco Aacutelvarez de Noacutevoa eacute un escritor
innovador e atrevido introduce por primeira vez na
literatura galega ambientes burgueses lonxe do
realismo costumista predomina neles o formalismo
e a esteacutetica neo-romaacutentica
A OBRA Peacute das burgas
bullAbandono do costumismo e do patriotismo
rexionalista
bullTemaacutetica universal e moderna
bullTraacutexicas escenas marintildeeiras
bullEvocacioacutens da infancia
bullLembranzas melancoacutelicas
bullHistorias de amores fanados
En 1913
fundou
con
Fortu-
nato
Cruces
La Voz
de
Galicia
O REXURDIMENTOT
EA
TR
O
FRANCISCO DE LA
IGLESIA
(1827-1897)
A FONTE DO XURAMENTO (1882)
Francisco de la Iglesia foi o
autor da obra A fonte do
xuramento Con esta obra
iniacuteciase o teatro culto galego
bullA partir da estrea desta obra os
rexionalistas crearaacuten a Escola
Rexional de Declamacioacuten e
asentaraacuten as bases do teatro
galego contemporaacuteneo
Manuel Lugriacutes Freire representa o
teatro social e anticaciquil fronte ao
teatro costumista e sentimental de
Francisco de la Iglesia Neste sentido
Lugriacutes ceacutentrase
bullNa denuncia da situacioacuten do
campesintildeado galego
bullNa protesta contra a emigracioacuten (a
suacutea obra A costureira da aldea
estreacutease na Habana 1885)
bullNa loita anticaciquil recollida nos
seus dramas A ponte (1903) e Minia
(1904)
bullNo anticlericalismo que destaca na
suacutea obra Mareiras (1904)
O REXURDIMENTOMANUEL LUGRIacuteS
FREIRE
(1863-1940)
A PONTE(1903) T
EA
TR
O
O REXURDIMENTO
MANUEL MURGUIacuteA
(1833-1823)
HISTORIA DE
GALICIA (1911)
EL REGIONALISMO
GALLEGO (1889)
EN
SAIO
Manuel Murguiacutea marcaraacute o inicio do
Rexionalismo Defenderaacute
bullA definicioacuten nacional de Galicia baseada nunha
historia propia cuxas orixes el remonta aos celtas
e aacute pervivencia dunha lingua e dunha cultura
propias Para fundamentar isto elaborou a suacutea
Historia de Galicia (1911)
bullO idioma como bandeira de todas as reivindica-
cioacutens (aiacutenda que soacute o utilizou no discurso dos Xo-
gos Florais de Tui 1891)
bullA descentralizacioacuten do estado e un reparto de
competencias entre o poder central e a ldquorexioacutenrdquo
En 1891 nace o primeiro partido poliacutetico de aacutembito
exclusivamente galego Asociacioacuten Regionalista
Gallega que Murguiacutea presidiraacute Foi un dos funda-
dores da RAG (1906) e o seu primeiro presidente
O pobo
que
esque-
ce a suacutea
lingua
eacute un
pobo
morto
Obxectivos e actuacioacutens dos
autores do Rexurdimento
bullMudar a consideracioacuten negativa que existiacutea na sociedade respecto ao galego
bullAmpliar os aacutembitos de uso do galego
bullEstudar depurar e perfeccionar a lingua en busca dunha norma culta
bullRecuperar o pasado histoacuterico receacuten descuberto
bullErradicar os males da poliacutetica caciquil
bullReivindicar a singularidade de Galiza como un pobo que ostenta todos os
requisitos esixiacutebeis a unha nacioacuten lingua e cultura propias territorio ben definido
conciencia colectiva
A situacioacuten da linguaO REXURDIMENTO
SOCIOLINGUumlIacuteSTICA
Durante o seacuteculo XIX o proceso de castelanizacioacuten idiomaacutetica de Galicia
avanzou a un ritmo vertixinoso debido a novos factores sociais
1 Xorden os medios de comunicacioacuten escritos
2 Esteacutendense as escolas de educacioacuten primaria
3 Refoacuterzase a administracioacuten centralizadora do Estado
4 Instaacutelanse en Galicia moitos burgueses vidos de foacutera
5 Os emigrantes do rural galego emigran a paiacuteses de fala hispana
6 Medran enormemente os prexuiacutezos nacidos nos Seacuteculos Escuros
IMAXES
IMAXES RECOLLIDAS ENTRE O 04072011 E O 10072011 CLICANDO SOBRE ELAS LEVARANNOS AO SEU LUGAR DE PROCEENCIA
ANEXOS
A GAITA GALLEGA
tocada polo gaiteiro ou sea
CARTA DE CRISTUS
para ir deprendendo
a ler escribir e falar ben a lengua gallegae
aiacutenda maacuteis
ADVERTENCIA
Os que pensan que gentes mal escrito1
estaacute con g pontildeamos por enxempro
ou digan que taberna pan e carne
son termos castellanos non gallegos
aqueles que sentenzan que jamais1
non eacute da nosa terra puro termo
os que dicen que o o de foliada
debe ser u fundaacutendose no vento
oacutes que fan maacuteis reparos e murmuran
das letras e palabras en secreto
supliacutecolles e roacutegolles que agarden
e queiran dar vagar e tempo oacute tempo
Inicio de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Oacuteu Galicia Galicia boi de palla
Canta laacutestima tegraven de ti o Gaiteiro
O aguillon que che menten egrave de aceiro
E con el muita forza te asoballa
No lombo teu zorrega bate e malla
Fasta o maacuteis monicreque ferrancheiro
E calesquer podenco forasteiro
Te vafa de vergonza sin migalla
Agarima alleeira eses ingratos
Ou viacutevoras que postas ograve teu peito
Co ferrete che rompen mil buratos
Si o sangre teu refugas do teu leito
Malas novas madrasta de insensatos
Dos fillos teus ograve amor non tegraves dereito
Fragmento de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Ay esperta adorada Galicia
Dese sono en qestaacutes debruzada
Do teu rico porvir a alborada
Po-lo Ceo enxergaacutendose vay
Xa cantando os teus fillos te chaman
E cos brazos en cruz se espreguizan
Malpocados O qeles cobizan
Eacute un bico dos labios da Nay
Dese chan venturoso arrincado
Pola man do meu negro destino
Hastra mesmo sontildeando maxino
Eses campos risontildeos cruzar
E correr po-las hortas e prados
Onde leda pasou mintildea infancia
Respirando a suave fragancia
De xasmin caravel azahar
(hellip)Inicio de A Galicia
de Francisco Antildeoacuten (1853)
Otilia ergueusestonces do tabolete en questaba e paseando po-l-o cuarto
queijaacutebase retorciacutease e apuaacutebashasta de canden cando nos ombreiros de sua nai Animaba-a
esta docemente e paseaba as veces tamen co-ela mentras non veu o cafeacute que serviron Adria e
Ineacutes aacute primeira traguendo o liacutequido nunha pequecha taza blanca de porcelana co seu
correspondente plato a segunda tirando dunha lacena outro plato con azucre e unha culler de
bujo moi fregada Caitan quedouse na cocintildea
Tomando o cafeacute a enferma non por eso deijaba de suspirar e retorcerse siquera algo
disimulase Ineacutes miraba-a e remiraba gustaacuteballa sua lindura e chocaacuteballe por outro lado
aquelo de non querer deitarse Continuou mirando-a ourservando-a de riba a baijo coma
sestudiase nela prasegurarse do que queria decir e vovendose logo a nai dijo con solermeiriacutea
mdash Anquo que o sabe no diacute aventuro e nhei de perder quo mal da sentildeorita e o que tiven eu
hai dous meses iquestVeu ahiacute na cocintildea un menintildeo que durmindo esta no berce Pois neno ou
nena vai a ser o qua sua sentildeorita nos pouse aqui esta noite Dios mediante iexclEn verdaacute que cedo
empeza iexclTan novintildea e ja casada iexclNo por eso
Otilia ruborizouso punto Adria clavou os ollos na sentildeora mais Ineacutes sigueu dicindo
mdash Comprendo agora o seu repuno a cama iexclQueacute milagre meu-caravel Nestes lances naide a
quere porquo primeiro e parir pro facer hei de facerlla pra que dempois descanse faremoslla
as duas dontildea Adra -dirigindosa esta- quasiacute quedaraacute millor
- Hable V bajo mi buena Ineacutes -interrumpeu a nai dOtilia- no sea que la oiga alguien
- iquestQuen nos ha doir sentildeora -replicou Ineacutes sonrindo e como dona da sua casa dominando
ja a situacion- se soilos aquiacute vivimos o meu Caitan e eu Queacuteijese sentildeorita canto queira -
dirigindosaacute Otilia- aacutenimo e fora medo quo meu home
a ajudaraacute Elle carpinteiro sentildeorita e cando llestaacute
de chola mantildea e pacencia tenlleFragmento do inicio de
MAJINA hellip
Otilia sua nai e Adria non puderon meacutenos de sonrir tamen o oi-l-o chiste dIneacutes que
chamando imediatamente po-l-o home diacutejollasiacute que o veu
mdash Acordate meu Caitan dhai dous meses e estaacute thojo lado desa sentildeorita como lado
meu estivechestonces
Caitan baijou a testa e arrimouse con respeto aacute unha esquina do bufete Ineacutes volveu a
decir aacute Otilia
mdash Sentildeorita fora medo apuacuteese sin recelo no meu home eu soilo aacute eacutel lle fun encargo e asiacute
nada o colle de novo a cobardiacutea nestes casos non lle boa o quimporta e sair ben e canto
antes do apuro
mdash Eso uacutenicamente es lo que importa mdashantildeadeu Adriamdash Aproveche V pues todos los
momentos favorables ya que el Sr Cayetano viene en su ayuda nada de verguumlenza El Sr
Cayetano es un casado su esposa estaacute presente y los demaacutes somos tambien mujeres iquestNo
es su mamaacute misma de las que aquiacute estamos con V
Otilia tintildea vengonza grande vergonza emporeso ardia e non fumeaba bulian na sua
cabeza pensamentos quo corazon llanegrian lidaba con moitas cousas pasaba aacute un tempo
por moitos lances e no seu angelical laacutenguido rosto soacutelo a nai e Adria podian ver o qua infelis
sufria Pro a delor non repara cando apreta e a sua era tan intensa tan complicada e viva
que cedendo oacute cabo estirou os brazos e encolgouse case no pescozo de Caitan Ajudabana
este con azelmosas falas no que podia paseaban do brazo paraban volvia aacute encolgasOtilia
e asiacute estuveron comunha hora e no intre sua nai rezando pedindo aacute Dios por eacutela Adria e
Ineacutes facendo primero aacute cama dempois unha larga faja con tiras de panos que rachou
aquela e fora cantando as cotoviacuteas alaacute nos montes nas eiras os labradores
quo seu millintildeo esbrugaban O fin
preto das oito unha escorreita nena
saeu aacute luacutes Marcial Valladares (1880)
() Pero pol-a mintildea parte protesto que estou prestes a adoutar e siguir ao
pe da letra as regras que d algun modo oficial se pontildean e establezan Agora
faacuteltame dicir algo sobre o acento ou seya o tono e infleusion da voz conque
falamos os gallegos Moito se nos apopea e desprecia aos gallegos poI-o noso
acento sin faceacuterense de cargo os que nos critican que tamen eles neste punto
tentildeen bastante que rascar Eacute certo co noso acento (e agora non falo dos defeutos
na pernunciacion) eacute algo froxo e si se quer arrastrado e que pol-o consiguente
forma un vivo contraste co dos castellanos que eacute seco e suacutepeto como un estalo
(1) pero non ten as afeutaciones e os finxementos dos d outros sitios Recoacuterdese a
propoacutesito desto o que dice Cervantes da Gitanilla que falaba ceceoso non porque
esto nas xitanas fose naturaleza pois era artificio Pero como nos Madriles que eacute a
corte se da a pauta pra o gusto e aloacute impera o artificio e non o que eacute naturaleza
de aqui eacute que fagan bulra e mofa do acento gallego e en cambio dean as laudes
e pontildean nas nubes a outros mais viciosos e defeutuosos Non eacute de estrantildear pol-o
tanto que o nosso dioma aquel dioma a quen en outro tempo tanto respetaron e
apreciaron D Afonso o Sabio o Arcebispo de Toledo D Gonzalo de Palomeque o
Marqueacutes de Santillana e outros insines literatos tentildea que retirarse agora
avergonzado e esconderse e a portas cerradas para que naide o vexa atender
aas suas cousas E sin embargo desta fala tan aldraxada hoxe vense craros
refrexos n-aquela obra inmortal que eacute o
representante mais xenuino e lexiacutetimo
da literatura espantildeola
Proacutelogo de A tecedeira de
Bonaval Antonio Loacutepez
Ferreiro (1894)
UN CONSELLO
A eso das duas da tarde de un bretemoso dia de Decembre do ano 1543 baixaba pol-o Picho
da Cerca en Santiago unha vella como de unhos 60 anos ben limpa e arrombadintildea para
artesana segun paricia poI-o seu porte O seu andar era pausado ainda mais do que pedian
os anos e revelaba unha persona fraca e achacosa E ainda non era esto soilo para a probe
vella sinon que paricia que iba moy moito preocupada por algunha triste ideya Asi foy
camintildeando hastra a Porta da Maacutemoa entrou na cidaacute tomou pol-o canton da Rua Nova e
parouse diante de unha casa do Outeiral frente aa grande dos Ulloas Sentouse nun poyal
que habia a porta como para tomar folgo e recollerse en si cos seus pensamentos e logo
preguntou a un dos mozos que entraban e saian si estaba o sintildeor Rodrigo de Bendantildea e
pideulle que lle dixese que estaba ali Catalina a tecelaacutea de Bonaval que lle queria unha
palabrintildea De ahiacute a un boacuteo pouco saeu o mozo correndo e sin querer mirar para ela diacutexollemdash
Que subades
Sin necesidaacute de mais introdutor subeu Catalina que xa ben conocia a casa e meteuse
nunha espaciosa caacutemara escasamente alumeada por duas ou tres ventaacuteas non grandes
ainda contando ca engadiga do mainel Nun dos rincoos da sala ao pee de unha ventaacutea e
detraacutes de un ancho bufete hachaacutebase sentado nun sillon de baqueta un sintildeor regordete
vestido de chupa e xubon cerrado eacuteste por unha larga e espesa fileira de miuacutedos botons de
ambra en forma de abelaacutea O qual asi que se adoitou de que entraba a tecelaacutea levantou a
cabeza pois estaba escribindo
mdashOla Catalina mdashdiacutexollemdash queacute milagre por aquiacute iquestou vesme a trager a tea
mdashBoas tardes nos de Dios sintildeor RodrigoPrimeiro capiacutetulo de
A tecedeira de Bonaval
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
ADEVERTENCIAmdash An que son partidario da Ortografiacutea etimoloacutegica aacute
falicidade con que se confundiacutean n-os ensayos os encargados de representar este
drama obrigaacuteronma empregar a x en geral n-os casos en que debiacutea escribir con g ou j
Sr Presidente do Liceu Brigantintildeo
A letura do scomenzo do noso Regramento que oacute dar razoacuten da iacutendole da
sociedade aacute quen debe servir de pauta a describe desta maneira
laquoUn ente moral con vida proacutepea verdadeiro centro de recreyo eacute dilustrazoacuten creando
intereses e inspirando afeutos de hirmandade entre vicintildeos que faga renacere un
puriacutesemo amor aacutes venerandas tradiciocircs da madre paacutetria da nosa amada Galicia
rindindo o xusto e debido homenaxe ou sexa xuramento de fidelidade aacutes cencias aacutes
artes oacute comercio eacute aacute industria inxemprando n-os seus afiliados incrinacioacuten e gusto
haacutecia o bello uacutetil e ameno que nos ofrecen os incesantes adiantamentos e perfeizoacutes
do noso sigroraquo
O tecircr eu persentes todas estas consideracioacutes dos seus erguidos intentos dinos do
millor respeto por todos cantos de bocircs gallegos se prezan deacuteumalento dabondo para
escribir A Fonte do Xuramento primeiro ensayo dramaacuteteco dos costumes das nosas
Marintildeas sin rivaacutes en fermosura homilde traballo que hoxe tentildeo eu a yalta honore en
poder adicar aacute primeira Sociedade que adiquirindo inmortal renome n-os fastos da
gallega literatura soupo erguer a sua garrida e dociacutesima Musa oacute dourado scano do
palco esceacutenico onde con tantos
adiantos campeacutea aacute liacutengua de Castilla Proacutelogo de A fonte do xuramento
de Fco de la Iglesia (1882)
nos hallariacuteamos con que el gallego es padre y origen del portugueacutes y este tiene
vida propia y tan lozana como el castellano una vez que si puede perderse y olvidarse
en la porcioacuten dl territorio en el cual ondea la bandera lusitana todaviacutea le queda un
refugio en el basto imperio del Brasil Padre dichoso el gallego revive en sus hijos No
moriraacute pues Estudieacutemosle y conozcaacutemosle y asiacute le amaremos useacutemosle como
lengua literaria y asiacute sabremos cuanto vale y decuanto es capaz
La ilustracioacuten gallega y asturiana M MURGUIacuteA 1879
Las lenguas son las verdaderas banderas nacionales llevan sus propios colores ()
la nuestra refleja nuestra vida intelectual y afectiva se ha criado en nuestras entrantildeas
es a un tiempo nuestra madre y nuestra hija diez siglos pusieron en ella cuanto nos
pertenece El estudio y renovacioacuten de las lenguas no oficiales es una de las obras maacutes
patrioacuteticas e interesantes que puedan emprender los pueblos con habla propia
Discurso inaugural do Certame Literario e Artiacutestico de Pontevedra M MURGUIacuteA
1886
O gallego que eacute o que nos da dereito a enteira posesioacuten da terra en que fomos nados
que nos di que pois somos un povo distinto debemos selo () Nel () haacutechanse os
principais elementos da nosa nacionalidade de novo negada e ainda mais
escarnecida
Discurso dos XOGOS FLORAIS DE TUI M MURGUIacuteA ndash 1891
Fragmentos de textos eou discursos de M Murguiacutea
Por esto inda achaacutendome debil de forzas e nacutehabendo deprendido en maacuteis
escola que a dos nosos probes aldeaacutens guiada solo por aqueles cantares
aquelas palabras carintildeosas e aqueles xiros nunca olvidados que tan docemente
resoaron nos meus oiacutedos desde a cuna e que foran recolldos polo meu corazoacuten
como harencia propia atrevinme a escribir estos cantares ()
Sin gramaacuteticas nin regras de ningunha clas o lector toparaacute moitas veces faltas
de ortografiacutea xiros que disoaraacuten os oiacutedos dun purista pro oacute menos e pra
disculpar en algo estes defectos puxen o maior coidado en reprodusir o
verdadeiro esprito do noso pobo
Proacutelogo de CANTARES GALLEGOS ROSALIacuteA DE CASTRO - 1863
Proacutelogo de Cantares Gallegos
Rosaliacutea de Castro 1863
El idioma de una nacioacuten es su alma su caraacutecter es el espejo donde maacutes al
vivo y con maacutes fidelidad se reflejan su iacutendole y tendencias sus gustos y
costumbres Despreciar su idioma es despreciarse a siacute mismo
El Heraldo Gallego SACO Y ARCE - 1888
Saco y Arce (autor dunha Gramaacutetica Gallega)
nun artigo en El Heraldo Gallego 1888
El Regionalismo que profesa el dogma de las dos patrias es decir de
la patria comuacuten espantildeola y de la regional admite como necesarios armoacutenicos
y mutuamente complementarios dos lenguajes el comuacuten y el regional El
lenguaje interregional o comuacuten seraacute el castellano por ser entendido y hablado
generalmente en todas las regiones El lenguaje regional gallego seraacute de uso
potestativo entre los naturales de nuestra regioacuten tanto en la esfera oficial y
puacuteblica como en la privada y obligatorio en las Escuelas primarias en
concurrencia con el castellano
Bases Generales del Regionalismo ALFREDO BRANtildeAS - 1889
Bases del Regionalismo gallego
Alfredo Brantildeas 1889
Los maestros y maestras de instruccioacuten primaria que ensentildeasen a sus
disciacutepulos la doctrina cristiana u otra cualquier materia en un idioma o dialecto
que no sea la lengua castellana seraacuten castigados por primera vez con
amonestacioacuten por parte del Inspector Provincial de Primera Ensentildeanza quien
daraacute cuenta del hecho al ministro del ramo y si reincidiesen despueacutes de haber
sufrido una amonestacioacuten seraacuten apartados del Magisterio Oficial perdiendo
cuantos derechos les reconoce la ley
REAL DECRETO DE 1902
Real decreto de 1902
A Literatura do Prerrexurdimento
XOAacuteN MANUEL
PINTOS
(1811-1876)
A GAITA GALLEGA (1853)
A OBRA
bullMestura de prosa verso diaacutelogos vocabularioshellip
bullEscrita en galego latiacuten e espantildeol
bullFuncioacuten didaacutectica e finalidade ideoloacutexica
bullDefensa da lingua e criacutetica aacute castelanizacioacuten
bullNecesidade dunha norma culta e denuncia da
diglosia
bullEstrutura dialogada entre o gaiteiro (galego alterego
do autor) e o tamborileiro (castelaacuten que viaxa a Galiza
porque soubo que esta acolle e trata mellor aos
estranxeiros que aos propios fillos)
Xoaacuten Manuel Pintos vinculado aacute xurisprudencia por
estudos e profesioacuten practicou o xornalismo e mostrou
fonda preocupacioacuten polo idioma galego A obra pola que
figura nun lugar destacado da nosa Historia literaria
levaba o longo tiacutetulo de A gaita gallega tocada po lo
gaiteiro ou sea Carta de Cristus para ir deprendendo
a ler escribir e falar ben a lengua gallega e aiacutenda
maacuteis
A Literatura do Prerrexurdimento
O REXURDIMENTO
OS PRECURSORES
(1833-1863)
FRANCISCO ANtildeOacuteN
A GALICIA(Xogos florais1861)
Francisco Antildeoacuten entrou de cheo no Provincialis-
mo ao participar na revolucioacuten galega de 1846
polo que tivo que exiliarse a Portugal A suacutea obra
poeacutetica eacute variada e dispersa recompilada despois
da suacutea morte O seu poema A Galicia resultou
gantildeador no ceacutelebre certame dos Xogos Florais da
Coruntildea en 1861 preludio do inicio do Rexurdi-
mento pleno
A OBRA
bullEscribiu en galego castelaacuten e portugueacutes
bullCompoacuten poesiacuteas de circunstancias humoriacutes-
ticas e satiacutericas Pero tameacuten costumistas Os
maacuteis importantes son os destinados a Galiza
bullA denuncia da situacioacuten de Galiza
bullOs recordos da infancia
bullA vivencia da paisaxe
bullA esperanza no progreso do futuro
O REXURDIMENTOO REXURDIMENTO
PLENO
(1863-1888)
Rosaliacutea de Castro
Eduardo Pondal
Curros Enriacutequez
O REXURDIMENTO
MARCIAL
VALLADARES
(1821-1903)
MAXINA OU A FILLA ESPUacuteREA
(1880)
Marcial Valladares publica Majina ou a filla espuacute-
rea por entregas na revista La Ilustracioacuten Gallega
y Asturiana que dirixiacutea Manuel Murguiacutea Eacute a
primeira novela publicada en galego en 1880
A OBRA
bull Realista costumista con fondo ro-
maacutentico folletinesco elementos
moralizanteshellip
bullAmbientacioacuten variada rural e
urbana mundo galego e foraacuteneo
(Madrid)
bullLingua galega para as clases
populares e castelaacuten para a
aristocracia
bullRiqueza leacutexica e fraseoloacutexica da
eacutepoca con variados rexistros
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA N
OV
EL
A
O REXURDIMENTO
ANTONIO LOacutePEZ
FERREIRO
(1837-1910)
A TECEDEIRA DE BONAVAL (1894)
Antonio Loacutepez Ferreiro foi un coacuteengo compostelaacuten
grande estudoso da Historia de Galiza e o novelista
maacuteis destacado do seacutec XIX A suacuteas novelas retratan
eacutepocas histoacutericas do pasado galego
bullA tecedeira de Bonaval (1894) ambientada
no seacutec XVI
bullO castelo de Pambre (1894) ceacutentrase nas
consecuencias da guerra sucesoria que
cambiou o curso da nosa Historia no seacutec XIV
bullO nintildeo de pombas (1905) recrea a eacutepoca do
arcebispo Xelmiacuterez no seacutec XII
A OBRA
bullNarrativa histoacuterica de tradicioacuten romaacutentica
bullNumerosas descricioacutens
bullAbundantes datos histoacutericos (fragmentos de
documentos medievais)
bullGalego arcaico
bullIdeoloxiacutea tradicionalista e catoacutelica
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA N
OV
EL
A
O REXURDIMENTOP
RO
SA L
ITE
RA
RIA
RE
LA
TO
X
OR
NA
LISM
O
LAMAS CARVAJAL
(1849-1906)
GALLEGADA (1887)
O TIacuteO MARCOS DA PORTELA (1876-1889)
O CATECISMO DO LABREGO (1889)
Valentiacuten Lamas Carvajal foi o pai de tres grandes
creacioacutens decimonoacutenicas o relato galego (Galle-
gada 1887) a prensa galega (O Tiacuteo Marcos da
Portela1876-1889) e a subversioacuten con fins didaacutec-
ticos dun texto relixioso (O Catecismo do labrego
1889)
A OBRA
bullO uacutenico texto contildeecido e memorizado polo
pobo era o catecismo do Padre Astete Lamas
adapta a estrutura para denunciar da precaria
situacioacuten do campesintildeado De aiacute o eacutexito do
Catecismo do labrego
bullO pobo era analfabeto e soacute falaba galego La-
mas escolleu o galego e unha linguaxe
popular para tratar temas cotiaacutens e proacuteximos
ao mundo rural que lle permiten chegar ao seu
destinatario o paisano galego a traveacutes de O
Tiacuteo Marcoshellip
O REXURDIMENTOAacuteLVAREZ DE NOacuteVOA
(1873-1836)
PEacute DAS BURGAS (1895)
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA R
EL
AT
O
Francisco Aacutelvarez de Noacutevoa eacute un escritor
innovador e atrevido introduce por primeira vez na
literatura galega ambientes burgueses lonxe do
realismo costumista predomina neles o formalismo
e a esteacutetica neo-romaacutentica
A OBRA Peacute das burgas
bullAbandono do costumismo e do patriotismo
rexionalista
bullTemaacutetica universal e moderna
bullTraacutexicas escenas marintildeeiras
bullEvocacioacutens da infancia
bullLembranzas melancoacutelicas
bullHistorias de amores fanados
En 1913
fundou
con
Fortu-
nato
Cruces
La Voz
de
Galicia
O REXURDIMENTOT
EA
TR
O
FRANCISCO DE LA
IGLESIA
(1827-1897)
A FONTE DO XURAMENTO (1882)
Francisco de la Iglesia foi o
autor da obra A fonte do
xuramento Con esta obra
iniacuteciase o teatro culto galego
bullA partir da estrea desta obra os
rexionalistas crearaacuten a Escola
Rexional de Declamacioacuten e
asentaraacuten as bases do teatro
galego contemporaacuteneo
Manuel Lugriacutes Freire representa o
teatro social e anticaciquil fronte ao
teatro costumista e sentimental de
Francisco de la Iglesia Neste sentido
Lugriacutes ceacutentrase
bullNa denuncia da situacioacuten do
campesintildeado galego
bullNa protesta contra a emigracioacuten (a
suacutea obra A costureira da aldea
estreacutease na Habana 1885)
bullNa loita anticaciquil recollida nos
seus dramas A ponte (1903) e Minia
(1904)
bullNo anticlericalismo que destaca na
suacutea obra Mareiras (1904)
O REXURDIMENTOMANUEL LUGRIacuteS
FREIRE
(1863-1940)
A PONTE(1903) T
EA
TR
O
O REXURDIMENTO
MANUEL MURGUIacuteA
(1833-1823)
HISTORIA DE
GALICIA (1911)
EL REGIONALISMO
GALLEGO (1889)
EN
SAIO
Manuel Murguiacutea marcaraacute o inicio do
Rexionalismo Defenderaacute
bullA definicioacuten nacional de Galicia baseada nunha
historia propia cuxas orixes el remonta aos celtas
e aacute pervivencia dunha lingua e dunha cultura
propias Para fundamentar isto elaborou a suacutea
Historia de Galicia (1911)
bullO idioma como bandeira de todas as reivindica-
cioacutens (aiacutenda que soacute o utilizou no discurso dos Xo-
gos Florais de Tui 1891)
bullA descentralizacioacuten do estado e un reparto de
competencias entre o poder central e a ldquorexioacutenrdquo
En 1891 nace o primeiro partido poliacutetico de aacutembito
exclusivamente galego Asociacioacuten Regionalista
Gallega que Murguiacutea presidiraacute Foi un dos funda-
dores da RAG (1906) e o seu primeiro presidente
O pobo
que
esque-
ce a suacutea
lingua
eacute un
pobo
morto
Obxectivos e actuacioacutens dos
autores do Rexurdimento
bullMudar a consideracioacuten negativa que existiacutea na sociedade respecto ao galego
bullAmpliar os aacutembitos de uso do galego
bullEstudar depurar e perfeccionar a lingua en busca dunha norma culta
bullRecuperar o pasado histoacuterico receacuten descuberto
bullErradicar os males da poliacutetica caciquil
bullReivindicar a singularidade de Galiza como un pobo que ostenta todos os
requisitos esixiacutebeis a unha nacioacuten lingua e cultura propias territorio ben definido
conciencia colectiva
A situacioacuten da linguaO REXURDIMENTO
SOCIOLINGUumlIacuteSTICA
Durante o seacuteculo XIX o proceso de castelanizacioacuten idiomaacutetica de Galicia
avanzou a un ritmo vertixinoso debido a novos factores sociais
1 Xorden os medios de comunicacioacuten escritos
2 Esteacutendense as escolas de educacioacuten primaria
3 Refoacuterzase a administracioacuten centralizadora do Estado
4 Instaacutelanse en Galicia moitos burgueses vidos de foacutera
5 Os emigrantes do rural galego emigran a paiacuteses de fala hispana
6 Medran enormemente os prexuiacutezos nacidos nos Seacuteculos Escuros
IMAXES
IMAXES RECOLLIDAS ENTRE O 04072011 E O 10072011 CLICANDO SOBRE ELAS LEVARANNOS AO SEU LUGAR DE PROCEENCIA
ANEXOS
A GAITA GALLEGA
tocada polo gaiteiro ou sea
CARTA DE CRISTUS
para ir deprendendo
a ler escribir e falar ben a lengua gallegae
aiacutenda maacuteis
ADVERTENCIA
Os que pensan que gentes mal escrito1
estaacute con g pontildeamos por enxempro
ou digan que taberna pan e carne
son termos castellanos non gallegos
aqueles que sentenzan que jamais1
non eacute da nosa terra puro termo
os que dicen que o o de foliada
debe ser u fundaacutendose no vento
oacutes que fan maacuteis reparos e murmuran
das letras e palabras en secreto
supliacutecolles e roacutegolles que agarden
e queiran dar vagar e tempo oacute tempo
Inicio de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Oacuteu Galicia Galicia boi de palla
Canta laacutestima tegraven de ti o Gaiteiro
O aguillon que che menten egrave de aceiro
E con el muita forza te asoballa
No lombo teu zorrega bate e malla
Fasta o maacuteis monicreque ferrancheiro
E calesquer podenco forasteiro
Te vafa de vergonza sin migalla
Agarima alleeira eses ingratos
Ou viacutevoras que postas ograve teu peito
Co ferrete che rompen mil buratos
Si o sangre teu refugas do teu leito
Malas novas madrasta de insensatos
Dos fillos teus ograve amor non tegraves dereito
Fragmento de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Ay esperta adorada Galicia
Dese sono en qestaacutes debruzada
Do teu rico porvir a alborada
Po-lo Ceo enxergaacutendose vay
Xa cantando os teus fillos te chaman
E cos brazos en cruz se espreguizan
Malpocados O qeles cobizan
Eacute un bico dos labios da Nay
Dese chan venturoso arrincado
Pola man do meu negro destino
Hastra mesmo sontildeando maxino
Eses campos risontildeos cruzar
E correr po-las hortas e prados
Onde leda pasou mintildea infancia
Respirando a suave fragancia
De xasmin caravel azahar
(hellip)Inicio de A Galicia
de Francisco Antildeoacuten (1853)
Otilia ergueusestonces do tabolete en questaba e paseando po-l-o cuarto
queijaacutebase retorciacutease e apuaacutebashasta de canden cando nos ombreiros de sua nai Animaba-a
esta docemente e paseaba as veces tamen co-ela mentras non veu o cafeacute que serviron Adria e
Ineacutes aacute primeira traguendo o liacutequido nunha pequecha taza blanca de porcelana co seu
correspondente plato a segunda tirando dunha lacena outro plato con azucre e unha culler de
bujo moi fregada Caitan quedouse na cocintildea
Tomando o cafeacute a enferma non por eso deijaba de suspirar e retorcerse siquera algo
disimulase Ineacutes miraba-a e remiraba gustaacuteballa sua lindura e chocaacuteballe por outro lado
aquelo de non querer deitarse Continuou mirando-a ourservando-a de riba a baijo coma
sestudiase nela prasegurarse do que queria decir e vovendose logo a nai dijo con solermeiriacutea
mdash Anquo que o sabe no diacute aventuro e nhei de perder quo mal da sentildeorita e o que tiven eu
hai dous meses iquestVeu ahiacute na cocintildea un menintildeo que durmindo esta no berce Pois neno ou
nena vai a ser o qua sua sentildeorita nos pouse aqui esta noite Dios mediante iexclEn verdaacute que cedo
empeza iexclTan novintildea e ja casada iexclNo por eso
Otilia ruborizouso punto Adria clavou os ollos na sentildeora mais Ineacutes sigueu dicindo
mdash Comprendo agora o seu repuno a cama iexclQueacute milagre meu-caravel Nestes lances naide a
quere porquo primeiro e parir pro facer hei de facerlla pra que dempois descanse faremoslla
as duas dontildea Adra -dirigindosa esta- quasiacute quedaraacute millor
- Hable V bajo mi buena Ineacutes -interrumpeu a nai dOtilia- no sea que la oiga alguien
- iquestQuen nos ha doir sentildeora -replicou Ineacutes sonrindo e como dona da sua casa dominando
ja a situacion- se soilos aquiacute vivimos o meu Caitan e eu Queacuteijese sentildeorita canto queira -
dirigindosaacute Otilia- aacutenimo e fora medo quo meu home
a ajudaraacute Elle carpinteiro sentildeorita e cando llestaacute
de chola mantildea e pacencia tenlleFragmento do inicio de
MAJINA hellip
Otilia sua nai e Adria non puderon meacutenos de sonrir tamen o oi-l-o chiste dIneacutes que
chamando imediatamente po-l-o home diacutejollasiacute que o veu
mdash Acordate meu Caitan dhai dous meses e estaacute thojo lado desa sentildeorita como lado
meu estivechestonces
Caitan baijou a testa e arrimouse con respeto aacute unha esquina do bufete Ineacutes volveu a
decir aacute Otilia
mdash Sentildeorita fora medo apuacuteese sin recelo no meu home eu soilo aacute eacutel lle fun encargo e asiacute
nada o colle de novo a cobardiacutea nestes casos non lle boa o quimporta e sair ben e canto
antes do apuro
mdash Eso uacutenicamente es lo que importa mdashantildeadeu Adriamdash Aproveche V pues todos los
momentos favorables ya que el Sr Cayetano viene en su ayuda nada de verguumlenza El Sr
Cayetano es un casado su esposa estaacute presente y los demaacutes somos tambien mujeres iquestNo
es su mamaacute misma de las que aquiacute estamos con V
Otilia tintildea vengonza grande vergonza emporeso ardia e non fumeaba bulian na sua
cabeza pensamentos quo corazon llanegrian lidaba con moitas cousas pasaba aacute un tempo
por moitos lances e no seu angelical laacutenguido rosto soacutelo a nai e Adria podian ver o qua infelis
sufria Pro a delor non repara cando apreta e a sua era tan intensa tan complicada e viva
que cedendo oacute cabo estirou os brazos e encolgouse case no pescozo de Caitan Ajudabana
este con azelmosas falas no que podia paseaban do brazo paraban volvia aacute encolgasOtilia
e asiacute estuveron comunha hora e no intre sua nai rezando pedindo aacute Dios por eacutela Adria e
Ineacutes facendo primero aacute cama dempois unha larga faja con tiras de panos que rachou
aquela e fora cantando as cotoviacuteas alaacute nos montes nas eiras os labradores
quo seu millintildeo esbrugaban O fin
preto das oito unha escorreita nena
saeu aacute luacutes Marcial Valladares (1880)
() Pero pol-a mintildea parte protesto que estou prestes a adoutar e siguir ao
pe da letra as regras que d algun modo oficial se pontildean e establezan Agora
faacuteltame dicir algo sobre o acento ou seya o tono e infleusion da voz conque
falamos os gallegos Moito se nos apopea e desprecia aos gallegos poI-o noso
acento sin faceacuterense de cargo os que nos critican que tamen eles neste punto
tentildeen bastante que rascar Eacute certo co noso acento (e agora non falo dos defeutos
na pernunciacion) eacute algo froxo e si se quer arrastrado e que pol-o consiguente
forma un vivo contraste co dos castellanos que eacute seco e suacutepeto como un estalo
(1) pero non ten as afeutaciones e os finxementos dos d outros sitios Recoacuterdese a
propoacutesito desto o que dice Cervantes da Gitanilla que falaba ceceoso non porque
esto nas xitanas fose naturaleza pois era artificio Pero como nos Madriles que eacute a
corte se da a pauta pra o gusto e aloacute impera o artificio e non o que eacute naturaleza
de aqui eacute que fagan bulra e mofa do acento gallego e en cambio dean as laudes
e pontildean nas nubes a outros mais viciosos e defeutuosos Non eacute de estrantildear pol-o
tanto que o nosso dioma aquel dioma a quen en outro tempo tanto respetaron e
apreciaron D Afonso o Sabio o Arcebispo de Toledo D Gonzalo de Palomeque o
Marqueacutes de Santillana e outros insines literatos tentildea que retirarse agora
avergonzado e esconderse e a portas cerradas para que naide o vexa atender
aas suas cousas E sin embargo desta fala tan aldraxada hoxe vense craros
refrexos n-aquela obra inmortal que eacute o
representante mais xenuino e lexiacutetimo
da literatura espantildeola
Proacutelogo de A tecedeira de
Bonaval Antonio Loacutepez
Ferreiro (1894)
UN CONSELLO
A eso das duas da tarde de un bretemoso dia de Decembre do ano 1543 baixaba pol-o Picho
da Cerca en Santiago unha vella como de unhos 60 anos ben limpa e arrombadintildea para
artesana segun paricia poI-o seu porte O seu andar era pausado ainda mais do que pedian
os anos e revelaba unha persona fraca e achacosa E ainda non era esto soilo para a probe
vella sinon que paricia que iba moy moito preocupada por algunha triste ideya Asi foy
camintildeando hastra a Porta da Maacutemoa entrou na cidaacute tomou pol-o canton da Rua Nova e
parouse diante de unha casa do Outeiral frente aa grande dos Ulloas Sentouse nun poyal
que habia a porta como para tomar folgo e recollerse en si cos seus pensamentos e logo
preguntou a un dos mozos que entraban e saian si estaba o sintildeor Rodrigo de Bendantildea e
pideulle que lle dixese que estaba ali Catalina a tecelaacutea de Bonaval que lle queria unha
palabrintildea De ahiacute a un boacuteo pouco saeu o mozo correndo e sin querer mirar para ela diacutexollemdash
Que subades
Sin necesidaacute de mais introdutor subeu Catalina que xa ben conocia a casa e meteuse
nunha espaciosa caacutemara escasamente alumeada por duas ou tres ventaacuteas non grandes
ainda contando ca engadiga do mainel Nun dos rincoos da sala ao pee de unha ventaacutea e
detraacutes de un ancho bufete hachaacutebase sentado nun sillon de baqueta un sintildeor regordete
vestido de chupa e xubon cerrado eacuteste por unha larga e espesa fileira de miuacutedos botons de
ambra en forma de abelaacutea O qual asi que se adoitou de que entraba a tecelaacutea levantou a
cabeza pois estaba escribindo
mdashOla Catalina mdashdiacutexollemdash queacute milagre por aquiacute iquestou vesme a trager a tea
mdashBoas tardes nos de Dios sintildeor RodrigoPrimeiro capiacutetulo de
A tecedeira de Bonaval
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
ADEVERTENCIAmdash An que son partidario da Ortografiacutea etimoloacutegica aacute
falicidade con que se confundiacutean n-os ensayos os encargados de representar este
drama obrigaacuteronma empregar a x en geral n-os casos en que debiacutea escribir con g ou j
Sr Presidente do Liceu Brigantintildeo
A letura do scomenzo do noso Regramento que oacute dar razoacuten da iacutendole da
sociedade aacute quen debe servir de pauta a describe desta maneira
laquoUn ente moral con vida proacutepea verdadeiro centro de recreyo eacute dilustrazoacuten creando
intereses e inspirando afeutos de hirmandade entre vicintildeos que faga renacere un
puriacutesemo amor aacutes venerandas tradiciocircs da madre paacutetria da nosa amada Galicia
rindindo o xusto e debido homenaxe ou sexa xuramento de fidelidade aacutes cencias aacutes
artes oacute comercio eacute aacute industria inxemprando n-os seus afiliados incrinacioacuten e gusto
haacutecia o bello uacutetil e ameno que nos ofrecen os incesantes adiantamentos e perfeizoacutes
do noso sigroraquo
O tecircr eu persentes todas estas consideracioacutes dos seus erguidos intentos dinos do
millor respeto por todos cantos de bocircs gallegos se prezan deacuteumalento dabondo para
escribir A Fonte do Xuramento primeiro ensayo dramaacuteteco dos costumes das nosas
Marintildeas sin rivaacutes en fermosura homilde traballo que hoxe tentildeo eu a yalta honore en
poder adicar aacute primeira Sociedade que adiquirindo inmortal renome n-os fastos da
gallega literatura soupo erguer a sua garrida e dociacutesima Musa oacute dourado scano do
palco esceacutenico onde con tantos
adiantos campeacutea aacute liacutengua de Castilla Proacutelogo de A fonte do xuramento
de Fco de la Iglesia (1882)
nos hallariacuteamos con que el gallego es padre y origen del portugueacutes y este tiene
vida propia y tan lozana como el castellano una vez que si puede perderse y olvidarse
en la porcioacuten dl territorio en el cual ondea la bandera lusitana todaviacutea le queda un
refugio en el basto imperio del Brasil Padre dichoso el gallego revive en sus hijos No
moriraacute pues Estudieacutemosle y conozcaacutemosle y asiacute le amaremos useacutemosle como
lengua literaria y asiacute sabremos cuanto vale y decuanto es capaz
La ilustracioacuten gallega y asturiana M MURGUIacuteA 1879
Las lenguas son las verdaderas banderas nacionales llevan sus propios colores ()
la nuestra refleja nuestra vida intelectual y afectiva se ha criado en nuestras entrantildeas
es a un tiempo nuestra madre y nuestra hija diez siglos pusieron en ella cuanto nos
pertenece El estudio y renovacioacuten de las lenguas no oficiales es una de las obras maacutes
patrioacuteticas e interesantes que puedan emprender los pueblos con habla propia
Discurso inaugural do Certame Literario e Artiacutestico de Pontevedra M MURGUIacuteA
1886
O gallego que eacute o que nos da dereito a enteira posesioacuten da terra en que fomos nados
que nos di que pois somos un povo distinto debemos selo () Nel () haacutechanse os
principais elementos da nosa nacionalidade de novo negada e ainda mais
escarnecida
Discurso dos XOGOS FLORAIS DE TUI M MURGUIacuteA ndash 1891
Fragmentos de textos eou discursos de M Murguiacutea
Por esto inda achaacutendome debil de forzas e nacutehabendo deprendido en maacuteis
escola que a dos nosos probes aldeaacutens guiada solo por aqueles cantares
aquelas palabras carintildeosas e aqueles xiros nunca olvidados que tan docemente
resoaron nos meus oiacutedos desde a cuna e que foran recolldos polo meu corazoacuten
como harencia propia atrevinme a escribir estos cantares ()
Sin gramaacuteticas nin regras de ningunha clas o lector toparaacute moitas veces faltas
de ortografiacutea xiros que disoaraacuten os oiacutedos dun purista pro oacute menos e pra
disculpar en algo estes defectos puxen o maior coidado en reprodusir o
verdadeiro esprito do noso pobo
Proacutelogo de CANTARES GALLEGOS ROSALIacuteA DE CASTRO - 1863
Proacutelogo de Cantares Gallegos
Rosaliacutea de Castro 1863
El idioma de una nacioacuten es su alma su caraacutecter es el espejo donde maacutes al
vivo y con maacutes fidelidad se reflejan su iacutendole y tendencias sus gustos y
costumbres Despreciar su idioma es despreciarse a siacute mismo
El Heraldo Gallego SACO Y ARCE - 1888
Saco y Arce (autor dunha Gramaacutetica Gallega)
nun artigo en El Heraldo Gallego 1888
El Regionalismo que profesa el dogma de las dos patrias es decir de
la patria comuacuten espantildeola y de la regional admite como necesarios armoacutenicos
y mutuamente complementarios dos lenguajes el comuacuten y el regional El
lenguaje interregional o comuacuten seraacute el castellano por ser entendido y hablado
generalmente en todas las regiones El lenguaje regional gallego seraacute de uso
potestativo entre los naturales de nuestra regioacuten tanto en la esfera oficial y
puacuteblica como en la privada y obligatorio en las Escuelas primarias en
concurrencia con el castellano
Bases Generales del Regionalismo ALFREDO BRANtildeAS - 1889
Bases del Regionalismo gallego
Alfredo Brantildeas 1889
Los maestros y maestras de instruccioacuten primaria que ensentildeasen a sus
disciacutepulos la doctrina cristiana u otra cualquier materia en un idioma o dialecto
que no sea la lengua castellana seraacuten castigados por primera vez con
amonestacioacuten por parte del Inspector Provincial de Primera Ensentildeanza quien
daraacute cuenta del hecho al ministro del ramo y si reincidiesen despueacutes de haber
sufrido una amonestacioacuten seraacuten apartados del Magisterio Oficial perdiendo
cuantos derechos les reconoce la ley
REAL DECRETO DE 1902
Real decreto de 1902
A Literatura do Prerrexurdimento
O REXURDIMENTO
OS PRECURSORES
(1833-1863)
FRANCISCO ANtildeOacuteN
A GALICIA(Xogos florais1861)
Francisco Antildeoacuten entrou de cheo no Provincialis-
mo ao participar na revolucioacuten galega de 1846
polo que tivo que exiliarse a Portugal A suacutea obra
poeacutetica eacute variada e dispersa recompilada despois
da suacutea morte O seu poema A Galicia resultou
gantildeador no ceacutelebre certame dos Xogos Florais da
Coruntildea en 1861 preludio do inicio do Rexurdi-
mento pleno
A OBRA
bullEscribiu en galego castelaacuten e portugueacutes
bullCompoacuten poesiacuteas de circunstancias humoriacutes-
ticas e satiacutericas Pero tameacuten costumistas Os
maacuteis importantes son os destinados a Galiza
bullA denuncia da situacioacuten de Galiza
bullOs recordos da infancia
bullA vivencia da paisaxe
bullA esperanza no progreso do futuro
O REXURDIMENTOO REXURDIMENTO
PLENO
(1863-1888)
Rosaliacutea de Castro
Eduardo Pondal
Curros Enriacutequez
O REXURDIMENTO
MARCIAL
VALLADARES
(1821-1903)
MAXINA OU A FILLA ESPUacuteREA
(1880)
Marcial Valladares publica Majina ou a filla espuacute-
rea por entregas na revista La Ilustracioacuten Gallega
y Asturiana que dirixiacutea Manuel Murguiacutea Eacute a
primeira novela publicada en galego en 1880
A OBRA
bull Realista costumista con fondo ro-
maacutentico folletinesco elementos
moralizanteshellip
bullAmbientacioacuten variada rural e
urbana mundo galego e foraacuteneo
(Madrid)
bullLingua galega para as clases
populares e castelaacuten para a
aristocracia
bullRiqueza leacutexica e fraseoloacutexica da
eacutepoca con variados rexistros
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA N
OV
EL
A
O REXURDIMENTO
ANTONIO LOacutePEZ
FERREIRO
(1837-1910)
A TECEDEIRA DE BONAVAL (1894)
Antonio Loacutepez Ferreiro foi un coacuteengo compostelaacuten
grande estudoso da Historia de Galiza e o novelista
maacuteis destacado do seacutec XIX A suacuteas novelas retratan
eacutepocas histoacutericas do pasado galego
bullA tecedeira de Bonaval (1894) ambientada
no seacutec XVI
bullO castelo de Pambre (1894) ceacutentrase nas
consecuencias da guerra sucesoria que
cambiou o curso da nosa Historia no seacutec XIV
bullO nintildeo de pombas (1905) recrea a eacutepoca do
arcebispo Xelmiacuterez no seacutec XII
A OBRA
bullNarrativa histoacuterica de tradicioacuten romaacutentica
bullNumerosas descricioacutens
bullAbundantes datos histoacutericos (fragmentos de
documentos medievais)
bullGalego arcaico
bullIdeoloxiacutea tradicionalista e catoacutelica
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA N
OV
EL
A
O REXURDIMENTOP
RO
SA L
ITE
RA
RIA
RE
LA
TO
X
OR
NA
LISM
O
LAMAS CARVAJAL
(1849-1906)
GALLEGADA (1887)
O TIacuteO MARCOS DA PORTELA (1876-1889)
O CATECISMO DO LABREGO (1889)
Valentiacuten Lamas Carvajal foi o pai de tres grandes
creacioacutens decimonoacutenicas o relato galego (Galle-
gada 1887) a prensa galega (O Tiacuteo Marcos da
Portela1876-1889) e a subversioacuten con fins didaacutec-
ticos dun texto relixioso (O Catecismo do labrego
1889)
A OBRA
bullO uacutenico texto contildeecido e memorizado polo
pobo era o catecismo do Padre Astete Lamas
adapta a estrutura para denunciar da precaria
situacioacuten do campesintildeado De aiacute o eacutexito do
Catecismo do labrego
bullO pobo era analfabeto e soacute falaba galego La-
mas escolleu o galego e unha linguaxe
popular para tratar temas cotiaacutens e proacuteximos
ao mundo rural que lle permiten chegar ao seu
destinatario o paisano galego a traveacutes de O
Tiacuteo Marcoshellip
O REXURDIMENTOAacuteLVAREZ DE NOacuteVOA
(1873-1836)
PEacute DAS BURGAS (1895)
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA R
EL
AT
O
Francisco Aacutelvarez de Noacutevoa eacute un escritor
innovador e atrevido introduce por primeira vez na
literatura galega ambientes burgueses lonxe do
realismo costumista predomina neles o formalismo
e a esteacutetica neo-romaacutentica
A OBRA Peacute das burgas
bullAbandono do costumismo e do patriotismo
rexionalista
bullTemaacutetica universal e moderna
bullTraacutexicas escenas marintildeeiras
bullEvocacioacutens da infancia
bullLembranzas melancoacutelicas
bullHistorias de amores fanados
En 1913
fundou
con
Fortu-
nato
Cruces
La Voz
de
Galicia
O REXURDIMENTOT
EA
TR
O
FRANCISCO DE LA
IGLESIA
(1827-1897)
A FONTE DO XURAMENTO (1882)
Francisco de la Iglesia foi o
autor da obra A fonte do
xuramento Con esta obra
iniacuteciase o teatro culto galego
bullA partir da estrea desta obra os
rexionalistas crearaacuten a Escola
Rexional de Declamacioacuten e
asentaraacuten as bases do teatro
galego contemporaacuteneo
Manuel Lugriacutes Freire representa o
teatro social e anticaciquil fronte ao
teatro costumista e sentimental de
Francisco de la Iglesia Neste sentido
Lugriacutes ceacutentrase
bullNa denuncia da situacioacuten do
campesintildeado galego
bullNa protesta contra a emigracioacuten (a
suacutea obra A costureira da aldea
estreacutease na Habana 1885)
bullNa loita anticaciquil recollida nos
seus dramas A ponte (1903) e Minia
(1904)
bullNo anticlericalismo que destaca na
suacutea obra Mareiras (1904)
O REXURDIMENTOMANUEL LUGRIacuteS
FREIRE
(1863-1940)
A PONTE(1903) T
EA
TR
O
O REXURDIMENTO
MANUEL MURGUIacuteA
(1833-1823)
HISTORIA DE
GALICIA (1911)
EL REGIONALISMO
GALLEGO (1889)
EN
SAIO
Manuel Murguiacutea marcaraacute o inicio do
Rexionalismo Defenderaacute
bullA definicioacuten nacional de Galicia baseada nunha
historia propia cuxas orixes el remonta aos celtas
e aacute pervivencia dunha lingua e dunha cultura
propias Para fundamentar isto elaborou a suacutea
Historia de Galicia (1911)
bullO idioma como bandeira de todas as reivindica-
cioacutens (aiacutenda que soacute o utilizou no discurso dos Xo-
gos Florais de Tui 1891)
bullA descentralizacioacuten do estado e un reparto de
competencias entre o poder central e a ldquorexioacutenrdquo
En 1891 nace o primeiro partido poliacutetico de aacutembito
exclusivamente galego Asociacioacuten Regionalista
Gallega que Murguiacutea presidiraacute Foi un dos funda-
dores da RAG (1906) e o seu primeiro presidente
O pobo
que
esque-
ce a suacutea
lingua
eacute un
pobo
morto
Obxectivos e actuacioacutens dos
autores do Rexurdimento
bullMudar a consideracioacuten negativa que existiacutea na sociedade respecto ao galego
bullAmpliar os aacutembitos de uso do galego
bullEstudar depurar e perfeccionar a lingua en busca dunha norma culta
bullRecuperar o pasado histoacuterico receacuten descuberto
bullErradicar os males da poliacutetica caciquil
bullReivindicar a singularidade de Galiza como un pobo que ostenta todos os
requisitos esixiacutebeis a unha nacioacuten lingua e cultura propias territorio ben definido
conciencia colectiva
A situacioacuten da linguaO REXURDIMENTO
SOCIOLINGUumlIacuteSTICA
Durante o seacuteculo XIX o proceso de castelanizacioacuten idiomaacutetica de Galicia
avanzou a un ritmo vertixinoso debido a novos factores sociais
1 Xorden os medios de comunicacioacuten escritos
2 Esteacutendense as escolas de educacioacuten primaria
3 Refoacuterzase a administracioacuten centralizadora do Estado
4 Instaacutelanse en Galicia moitos burgueses vidos de foacutera
5 Os emigrantes do rural galego emigran a paiacuteses de fala hispana
6 Medran enormemente os prexuiacutezos nacidos nos Seacuteculos Escuros
IMAXES
IMAXES RECOLLIDAS ENTRE O 04072011 E O 10072011 CLICANDO SOBRE ELAS LEVARANNOS AO SEU LUGAR DE PROCEENCIA
ANEXOS
A GAITA GALLEGA
tocada polo gaiteiro ou sea
CARTA DE CRISTUS
para ir deprendendo
a ler escribir e falar ben a lengua gallegae
aiacutenda maacuteis
ADVERTENCIA
Os que pensan que gentes mal escrito1
estaacute con g pontildeamos por enxempro
ou digan que taberna pan e carne
son termos castellanos non gallegos
aqueles que sentenzan que jamais1
non eacute da nosa terra puro termo
os que dicen que o o de foliada
debe ser u fundaacutendose no vento
oacutes que fan maacuteis reparos e murmuran
das letras e palabras en secreto
supliacutecolles e roacutegolles que agarden
e queiran dar vagar e tempo oacute tempo
Inicio de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Oacuteu Galicia Galicia boi de palla
Canta laacutestima tegraven de ti o Gaiteiro
O aguillon que che menten egrave de aceiro
E con el muita forza te asoballa
No lombo teu zorrega bate e malla
Fasta o maacuteis monicreque ferrancheiro
E calesquer podenco forasteiro
Te vafa de vergonza sin migalla
Agarima alleeira eses ingratos
Ou viacutevoras que postas ograve teu peito
Co ferrete che rompen mil buratos
Si o sangre teu refugas do teu leito
Malas novas madrasta de insensatos
Dos fillos teus ograve amor non tegraves dereito
Fragmento de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Ay esperta adorada Galicia
Dese sono en qestaacutes debruzada
Do teu rico porvir a alborada
Po-lo Ceo enxergaacutendose vay
Xa cantando os teus fillos te chaman
E cos brazos en cruz se espreguizan
Malpocados O qeles cobizan
Eacute un bico dos labios da Nay
Dese chan venturoso arrincado
Pola man do meu negro destino
Hastra mesmo sontildeando maxino
Eses campos risontildeos cruzar
E correr po-las hortas e prados
Onde leda pasou mintildea infancia
Respirando a suave fragancia
De xasmin caravel azahar
(hellip)Inicio de A Galicia
de Francisco Antildeoacuten (1853)
Otilia ergueusestonces do tabolete en questaba e paseando po-l-o cuarto
queijaacutebase retorciacutease e apuaacutebashasta de canden cando nos ombreiros de sua nai Animaba-a
esta docemente e paseaba as veces tamen co-ela mentras non veu o cafeacute que serviron Adria e
Ineacutes aacute primeira traguendo o liacutequido nunha pequecha taza blanca de porcelana co seu
correspondente plato a segunda tirando dunha lacena outro plato con azucre e unha culler de
bujo moi fregada Caitan quedouse na cocintildea
Tomando o cafeacute a enferma non por eso deijaba de suspirar e retorcerse siquera algo
disimulase Ineacutes miraba-a e remiraba gustaacuteballa sua lindura e chocaacuteballe por outro lado
aquelo de non querer deitarse Continuou mirando-a ourservando-a de riba a baijo coma
sestudiase nela prasegurarse do que queria decir e vovendose logo a nai dijo con solermeiriacutea
mdash Anquo que o sabe no diacute aventuro e nhei de perder quo mal da sentildeorita e o que tiven eu
hai dous meses iquestVeu ahiacute na cocintildea un menintildeo que durmindo esta no berce Pois neno ou
nena vai a ser o qua sua sentildeorita nos pouse aqui esta noite Dios mediante iexclEn verdaacute que cedo
empeza iexclTan novintildea e ja casada iexclNo por eso
Otilia ruborizouso punto Adria clavou os ollos na sentildeora mais Ineacutes sigueu dicindo
mdash Comprendo agora o seu repuno a cama iexclQueacute milagre meu-caravel Nestes lances naide a
quere porquo primeiro e parir pro facer hei de facerlla pra que dempois descanse faremoslla
as duas dontildea Adra -dirigindosa esta- quasiacute quedaraacute millor
- Hable V bajo mi buena Ineacutes -interrumpeu a nai dOtilia- no sea que la oiga alguien
- iquestQuen nos ha doir sentildeora -replicou Ineacutes sonrindo e como dona da sua casa dominando
ja a situacion- se soilos aquiacute vivimos o meu Caitan e eu Queacuteijese sentildeorita canto queira -
dirigindosaacute Otilia- aacutenimo e fora medo quo meu home
a ajudaraacute Elle carpinteiro sentildeorita e cando llestaacute
de chola mantildea e pacencia tenlleFragmento do inicio de
MAJINA hellip
Otilia sua nai e Adria non puderon meacutenos de sonrir tamen o oi-l-o chiste dIneacutes que
chamando imediatamente po-l-o home diacutejollasiacute que o veu
mdash Acordate meu Caitan dhai dous meses e estaacute thojo lado desa sentildeorita como lado
meu estivechestonces
Caitan baijou a testa e arrimouse con respeto aacute unha esquina do bufete Ineacutes volveu a
decir aacute Otilia
mdash Sentildeorita fora medo apuacuteese sin recelo no meu home eu soilo aacute eacutel lle fun encargo e asiacute
nada o colle de novo a cobardiacutea nestes casos non lle boa o quimporta e sair ben e canto
antes do apuro
mdash Eso uacutenicamente es lo que importa mdashantildeadeu Adriamdash Aproveche V pues todos los
momentos favorables ya que el Sr Cayetano viene en su ayuda nada de verguumlenza El Sr
Cayetano es un casado su esposa estaacute presente y los demaacutes somos tambien mujeres iquestNo
es su mamaacute misma de las que aquiacute estamos con V
Otilia tintildea vengonza grande vergonza emporeso ardia e non fumeaba bulian na sua
cabeza pensamentos quo corazon llanegrian lidaba con moitas cousas pasaba aacute un tempo
por moitos lances e no seu angelical laacutenguido rosto soacutelo a nai e Adria podian ver o qua infelis
sufria Pro a delor non repara cando apreta e a sua era tan intensa tan complicada e viva
que cedendo oacute cabo estirou os brazos e encolgouse case no pescozo de Caitan Ajudabana
este con azelmosas falas no que podia paseaban do brazo paraban volvia aacute encolgasOtilia
e asiacute estuveron comunha hora e no intre sua nai rezando pedindo aacute Dios por eacutela Adria e
Ineacutes facendo primero aacute cama dempois unha larga faja con tiras de panos que rachou
aquela e fora cantando as cotoviacuteas alaacute nos montes nas eiras os labradores
quo seu millintildeo esbrugaban O fin
preto das oito unha escorreita nena
saeu aacute luacutes Marcial Valladares (1880)
() Pero pol-a mintildea parte protesto que estou prestes a adoutar e siguir ao
pe da letra as regras que d algun modo oficial se pontildean e establezan Agora
faacuteltame dicir algo sobre o acento ou seya o tono e infleusion da voz conque
falamos os gallegos Moito se nos apopea e desprecia aos gallegos poI-o noso
acento sin faceacuterense de cargo os que nos critican que tamen eles neste punto
tentildeen bastante que rascar Eacute certo co noso acento (e agora non falo dos defeutos
na pernunciacion) eacute algo froxo e si se quer arrastrado e que pol-o consiguente
forma un vivo contraste co dos castellanos que eacute seco e suacutepeto como un estalo
(1) pero non ten as afeutaciones e os finxementos dos d outros sitios Recoacuterdese a
propoacutesito desto o que dice Cervantes da Gitanilla que falaba ceceoso non porque
esto nas xitanas fose naturaleza pois era artificio Pero como nos Madriles que eacute a
corte se da a pauta pra o gusto e aloacute impera o artificio e non o que eacute naturaleza
de aqui eacute que fagan bulra e mofa do acento gallego e en cambio dean as laudes
e pontildean nas nubes a outros mais viciosos e defeutuosos Non eacute de estrantildear pol-o
tanto que o nosso dioma aquel dioma a quen en outro tempo tanto respetaron e
apreciaron D Afonso o Sabio o Arcebispo de Toledo D Gonzalo de Palomeque o
Marqueacutes de Santillana e outros insines literatos tentildea que retirarse agora
avergonzado e esconderse e a portas cerradas para que naide o vexa atender
aas suas cousas E sin embargo desta fala tan aldraxada hoxe vense craros
refrexos n-aquela obra inmortal que eacute o
representante mais xenuino e lexiacutetimo
da literatura espantildeola
Proacutelogo de A tecedeira de
Bonaval Antonio Loacutepez
Ferreiro (1894)
UN CONSELLO
A eso das duas da tarde de un bretemoso dia de Decembre do ano 1543 baixaba pol-o Picho
da Cerca en Santiago unha vella como de unhos 60 anos ben limpa e arrombadintildea para
artesana segun paricia poI-o seu porte O seu andar era pausado ainda mais do que pedian
os anos e revelaba unha persona fraca e achacosa E ainda non era esto soilo para a probe
vella sinon que paricia que iba moy moito preocupada por algunha triste ideya Asi foy
camintildeando hastra a Porta da Maacutemoa entrou na cidaacute tomou pol-o canton da Rua Nova e
parouse diante de unha casa do Outeiral frente aa grande dos Ulloas Sentouse nun poyal
que habia a porta como para tomar folgo e recollerse en si cos seus pensamentos e logo
preguntou a un dos mozos que entraban e saian si estaba o sintildeor Rodrigo de Bendantildea e
pideulle que lle dixese que estaba ali Catalina a tecelaacutea de Bonaval que lle queria unha
palabrintildea De ahiacute a un boacuteo pouco saeu o mozo correndo e sin querer mirar para ela diacutexollemdash
Que subades
Sin necesidaacute de mais introdutor subeu Catalina que xa ben conocia a casa e meteuse
nunha espaciosa caacutemara escasamente alumeada por duas ou tres ventaacuteas non grandes
ainda contando ca engadiga do mainel Nun dos rincoos da sala ao pee de unha ventaacutea e
detraacutes de un ancho bufete hachaacutebase sentado nun sillon de baqueta un sintildeor regordete
vestido de chupa e xubon cerrado eacuteste por unha larga e espesa fileira de miuacutedos botons de
ambra en forma de abelaacutea O qual asi que se adoitou de que entraba a tecelaacutea levantou a
cabeza pois estaba escribindo
mdashOla Catalina mdashdiacutexollemdash queacute milagre por aquiacute iquestou vesme a trager a tea
mdashBoas tardes nos de Dios sintildeor RodrigoPrimeiro capiacutetulo de
A tecedeira de Bonaval
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
ADEVERTENCIAmdash An que son partidario da Ortografiacutea etimoloacutegica aacute
falicidade con que se confundiacutean n-os ensayos os encargados de representar este
drama obrigaacuteronma empregar a x en geral n-os casos en que debiacutea escribir con g ou j
Sr Presidente do Liceu Brigantintildeo
A letura do scomenzo do noso Regramento que oacute dar razoacuten da iacutendole da
sociedade aacute quen debe servir de pauta a describe desta maneira
laquoUn ente moral con vida proacutepea verdadeiro centro de recreyo eacute dilustrazoacuten creando
intereses e inspirando afeutos de hirmandade entre vicintildeos que faga renacere un
puriacutesemo amor aacutes venerandas tradiciocircs da madre paacutetria da nosa amada Galicia
rindindo o xusto e debido homenaxe ou sexa xuramento de fidelidade aacutes cencias aacutes
artes oacute comercio eacute aacute industria inxemprando n-os seus afiliados incrinacioacuten e gusto
haacutecia o bello uacutetil e ameno que nos ofrecen os incesantes adiantamentos e perfeizoacutes
do noso sigroraquo
O tecircr eu persentes todas estas consideracioacutes dos seus erguidos intentos dinos do
millor respeto por todos cantos de bocircs gallegos se prezan deacuteumalento dabondo para
escribir A Fonte do Xuramento primeiro ensayo dramaacuteteco dos costumes das nosas
Marintildeas sin rivaacutes en fermosura homilde traballo que hoxe tentildeo eu a yalta honore en
poder adicar aacute primeira Sociedade que adiquirindo inmortal renome n-os fastos da
gallega literatura soupo erguer a sua garrida e dociacutesima Musa oacute dourado scano do
palco esceacutenico onde con tantos
adiantos campeacutea aacute liacutengua de Castilla Proacutelogo de A fonte do xuramento
de Fco de la Iglesia (1882)
nos hallariacuteamos con que el gallego es padre y origen del portugueacutes y este tiene
vida propia y tan lozana como el castellano una vez que si puede perderse y olvidarse
en la porcioacuten dl territorio en el cual ondea la bandera lusitana todaviacutea le queda un
refugio en el basto imperio del Brasil Padre dichoso el gallego revive en sus hijos No
moriraacute pues Estudieacutemosle y conozcaacutemosle y asiacute le amaremos useacutemosle como
lengua literaria y asiacute sabremos cuanto vale y decuanto es capaz
La ilustracioacuten gallega y asturiana M MURGUIacuteA 1879
Las lenguas son las verdaderas banderas nacionales llevan sus propios colores ()
la nuestra refleja nuestra vida intelectual y afectiva se ha criado en nuestras entrantildeas
es a un tiempo nuestra madre y nuestra hija diez siglos pusieron en ella cuanto nos
pertenece El estudio y renovacioacuten de las lenguas no oficiales es una de las obras maacutes
patrioacuteticas e interesantes que puedan emprender los pueblos con habla propia
Discurso inaugural do Certame Literario e Artiacutestico de Pontevedra M MURGUIacuteA
1886
O gallego que eacute o que nos da dereito a enteira posesioacuten da terra en que fomos nados
que nos di que pois somos un povo distinto debemos selo () Nel () haacutechanse os
principais elementos da nosa nacionalidade de novo negada e ainda mais
escarnecida
Discurso dos XOGOS FLORAIS DE TUI M MURGUIacuteA ndash 1891
Fragmentos de textos eou discursos de M Murguiacutea
Por esto inda achaacutendome debil de forzas e nacutehabendo deprendido en maacuteis
escola que a dos nosos probes aldeaacutens guiada solo por aqueles cantares
aquelas palabras carintildeosas e aqueles xiros nunca olvidados que tan docemente
resoaron nos meus oiacutedos desde a cuna e que foran recolldos polo meu corazoacuten
como harencia propia atrevinme a escribir estos cantares ()
Sin gramaacuteticas nin regras de ningunha clas o lector toparaacute moitas veces faltas
de ortografiacutea xiros que disoaraacuten os oiacutedos dun purista pro oacute menos e pra
disculpar en algo estes defectos puxen o maior coidado en reprodusir o
verdadeiro esprito do noso pobo
Proacutelogo de CANTARES GALLEGOS ROSALIacuteA DE CASTRO - 1863
Proacutelogo de Cantares Gallegos
Rosaliacutea de Castro 1863
El idioma de una nacioacuten es su alma su caraacutecter es el espejo donde maacutes al
vivo y con maacutes fidelidad se reflejan su iacutendole y tendencias sus gustos y
costumbres Despreciar su idioma es despreciarse a siacute mismo
El Heraldo Gallego SACO Y ARCE - 1888
Saco y Arce (autor dunha Gramaacutetica Gallega)
nun artigo en El Heraldo Gallego 1888
El Regionalismo que profesa el dogma de las dos patrias es decir de
la patria comuacuten espantildeola y de la regional admite como necesarios armoacutenicos
y mutuamente complementarios dos lenguajes el comuacuten y el regional El
lenguaje interregional o comuacuten seraacute el castellano por ser entendido y hablado
generalmente en todas las regiones El lenguaje regional gallego seraacute de uso
potestativo entre los naturales de nuestra regioacuten tanto en la esfera oficial y
puacuteblica como en la privada y obligatorio en las Escuelas primarias en
concurrencia con el castellano
Bases Generales del Regionalismo ALFREDO BRANtildeAS - 1889
Bases del Regionalismo gallego
Alfredo Brantildeas 1889
Los maestros y maestras de instruccioacuten primaria que ensentildeasen a sus
disciacutepulos la doctrina cristiana u otra cualquier materia en un idioma o dialecto
que no sea la lengua castellana seraacuten castigados por primera vez con
amonestacioacuten por parte del Inspector Provincial de Primera Ensentildeanza quien
daraacute cuenta del hecho al ministro del ramo y si reincidiesen despueacutes de haber
sufrido una amonestacioacuten seraacuten apartados del Magisterio Oficial perdiendo
cuantos derechos les reconoce la ley
REAL DECRETO DE 1902
Real decreto de 1902
O REXURDIMENTOO REXURDIMENTO
PLENO
(1863-1888)
Rosaliacutea de Castro
Eduardo Pondal
Curros Enriacutequez
O REXURDIMENTO
MARCIAL
VALLADARES
(1821-1903)
MAXINA OU A FILLA ESPUacuteREA
(1880)
Marcial Valladares publica Majina ou a filla espuacute-
rea por entregas na revista La Ilustracioacuten Gallega
y Asturiana que dirixiacutea Manuel Murguiacutea Eacute a
primeira novela publicada en galego en 1880
A OBRA
bull Realista costumista con fondo ro-
maacutentico folletinesco elementos
moralizanteshellip
bullAmbientacioacuten variada rural e
urbana mundo galego e foraacuteneo
(Madrid)
bullLingua galega para as clases
populares e castelaacuten para a
aristocracia
bullRiqueza leacutexica e fraseoloacutexica da
eacutepoca con variados rexistros
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA N
OV
EL
A
O REXURDIMENTO
ANTONIO LOacutePEZ
FERREIRO
(1837-1910)
A TECEDEIRA DE BONAVAL (1894)
Antonio Loacutepez Ferreiro foi un coacuteengo compostelaacuten
grande estudoso da Historia de Galiza e o novelista
maacuteis destacado do seacutec XIX A suacuteas novelas retratan
eacutepocas histoacutericas do pasado galego
bullA tecedeira de Bonaval (1894) ambientada
no seacutec XVI
bullO castelo de Pambre (1894) ceacutentrase nas
consecuencias da guerra sucesoria que
cambiou o curso da nosa Historia no seacutec XIV
bullO nintildeo de pombas (1905) recrea a eacutepoca do
arcebispo Xelmiacuterez no seacutec XII
A OBRA
bullNarrativa histoacuterica de tradicioacuten romaacutentica
bullNumerosas descricioacutens
bullAbundantes datos histoacutericos (fragmentos de
documentos medievais)
bullGalego arcaico
bullIdeoloxiacutea tradicionalista e catoacutelica
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA N
OV
EL
A
O REXURDIMENTOP
RO
SA L
ITE
RA
RIA
RE
LA
TO
X
OR
NA
LISM
O
LAMAS CARVAJAL
(1849-1906)
GALLEGADA (1887)
O TIacuteO MARCOS DA PORTELA (1876-1889)
O CATECISMO DO LABREGO (1889)
Valentiacuten Lamas Carvajal foi o pai de tres grandes
creacioacutens decimonoacutenicas o relato galego (Galle-
gada 1887) a prensa galega (O Tiacuteo Marcos da
Portela1876-1889) e a subversioacuten con fins didaacutec-
ticos dun texto relixioso (O Catecismo do labrego
1889)
A OBRA
bullO uacutenico texto contildeecido e memorizado polo
pobo era o catecismo do Padre Astete Lamas
adapta a estrutura para denunciar da precaria
situacioacuten do campesintildeado De aiacute o eacutexito do
Catecismo do labrego
bullO pobo era analfabeto e soacute falaba galego La-
mas escolleu o galego e unha linguaxe
popular para tratar temas cotiaacutens e proacuteximos
ao mundo rural que lle permiten chegar ao seu
destinatario o paisano galego a traveacutes de O
Tiacuteo Marcoshellip
O REXURDIMENTOAacuteLVAREZ DE NOacuteVOA
(1873-1836)
PEacute DAS BURGAS (1895)
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA R
EL
AT
O
Francisco Aacutelvarez de Noacutevoa eacute un escritor
innovador e atrevido introduce por primeira vez na
literatura galega ambientes burgueses lonxe do
realismo costumista predomina neles o formalismo
e a esteacutetica neo-romaacutentica
A OBRA Peacute das burgas
bullAbandono do costumismo e do patriotismo
rexionalista
bullTemaacutetica universal e moderna
bullTraacutexicas escenas marintildeeiras
bullEvocacioacutens da infancia
bullLembranzas melancoacutelicas
bullHistorias de amores fanados
En 1913
fundou
con
Fortu-
nato
Cruces
La Voz
de
Galicia
O REXURDIMENTOT
EA
TR
O
FRANCISCO DE LA
IGLESIA
(1827-1897)
A FONTE DO XURAMENTO (1882)
Francisco de la Iglesia foi o
autor da obra A fonte do
xuramento Con esta obra
iniacuteciase o teatro culto galego
bullA partir da estrea desta obra os
rexionalistas crearaacuten a Escola
Rexional de Declamacioacuten e
asentaraacuten as bases do teatro
galego contemporaacuteneo
Manuel Lugriacutes Freire representa o
teatro social e anticaciquil fronte ao
teatro costumista e sentimental de
Francisco de la Iglesia Neste sentido
Lugriacutes ceacutentrase
bullNa denuncia da situacioacuten do
campesintildeado galego
bullNa protesta contra a emigracioacuten (a
suacutea obra A costureira da aldea
estreacutease na Habana 1885)
bullNa loita anticaciquil recollida nos
seus dramas A ponte (1903) e Minia
(1904)
bullNo anticlericalismo que destaca na
suacutea obra Mareiras (1904)
O REXURDIMENTOMANUEL LUGRIacuteS
FREIRE
(1863-1940)
A PONTE(1903) T
EA
TR
O
O REXURDIMENTO
MANUEL MURGUIacuteA
(1833-1823)
HISTORIA DE
GALICIA (1911)
EL REGIONALISMO
GALLEGO (1889)
EN
SAIO
Manuel Murguiacutea marcaraacute o inicio do
Rexionalismo Defenderaacute
bullA definicioacuten nacional de Galicia baseada nunha
historia propia cuxas orixes el remonta aos celtas
e aacute pervivencia dunha lingua e dunha cultura
propias Para fundamentar isto elaborou a suacutea
Historia de Galicia (1911)
bullO idioma como bandeira de todas as reivindica-
cioacutens (aiacutenda que soacute o utilizou no discurso dos Xo-
gos Florais de Tui 1891)
bullA descentralizacioacuten do estado e un reparto de
competencias entre o poder central e a ldquorexioacutenrdquo
En 1891 nace o primeiro partido poliacutetico de aacutembito
exclusivamente galego Asociacioacuten Regionalista
Gallega que Murguiacutea presidiraacute Foi un dos funda-
dores da RAG (1906) e o seu primeiro presidente
O pobo
que
esque-
ce a suacutea
lingua
eacute un
pobo
morto
Obxectivos e actuacioacutens dos
autores do Rexurdimento
bullMudar a consideracioacuten negativa que existiacutea na sociedade respecto ao galego
bullAmpliar os aacutembitos de uso do galego
bullEstudar depurar e perfeccionar a lingua en busca dunha norma culta
bullRecuperar o pasado histoacuterico receacuten descuberto
bullErradicar os males da poliacutetica caciquil
bullReivindicar a singularidade de Galiza como un pobo que ostenta todos os
requisitos esixiacutebeis a unha nacioacuten lingua e cultura propias territorio ben definido
conciencia colectiva
A situacioacuten da linguaO REXURDIMENTO
SOCIOLINGUumlIacuteSTICA
Durante o seacuteculo XIX o proceso de castelanizacioacuten idiomaacutetica de Galicia
avanzou a un ritmo vertixinoso debido a novos factores sociais
1 Xorden os medios de comunicacioacuten escritos
2 Esteacutendense as escolas de educacioacuten primaria
3 Refoacuterzase a administracioacuten centralizadora do Estado
4 Instaacutelanse en Galicia moitos burgueses vidos de foacutera
5 Os emigrantes do rural galego emigran a paiacuteses de fala hispana
6 Medran enormemente os prexuiacutezos nacidos nos Seacuteculos Escuros
IMAXES
IMAXES RECOLLIDAS ENTRE O 04072011 E O 10072011 CLICANDO SOBRE ELAS LEVARANNOS AO SEU LUGAR DE PROCEENCIA
ANEXOS
A GAITA GALLEGA
tocada polo gaiteiro ou sea
CARTA DE CRISTUS
para ir deprendendo
a ler escribir e falar ben a lengua gallegae
aiacutenda maacuteis
ADVERTENCIA
Os que pensan que gentes mal escrito1
estaacute con g pontildeamos por enxempro
ou digan que taberna pan e carne
son termos castellanos non gallegos
aqueles que sentenzan que jamais1
non eacute da nosa terra puro termo
os que dicen que o o de foliada
debe ser u fundaacutendose no vento
oacutes que fan maacuteis reparos e murmuran
das letras e palabras en secreto
supliacutecolles e roacutegolles que agarden
e queiran dar vagar e tempo oacute tempo
Inicio de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Oacuteu Galicia Galicia boi de palla
Canta laacutestima tegraven de ti o Gaiteiro
O aguillon que che menten egrave de aceiro
E con el muita forza te asoballa
No lombo teu zorrega bate e malla
Fasta o maacuteis monicreque ferrancheiro
E calesquer podenco forasteiro
Te vafa de vergonza sin migalla
Agarima alleeira eses ingratos
Ou viacutevoras que postas ograve teu peito
Co ferrete che rompen mil buratos
Si o sangre teu refugas do teu leito
Malas novas madrasta de insensatos
Dos fillos teus ograve amor non tegraves dereito
Fragmento de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Ay esperta adorada Galicia
Dese sono en qestaacutes debruzada
Do teu rico porvir a alborada
Po-lo Ceo enxergaacutendose vay
Xa cantando os teus fillos te chaman
E cos brazos en cruz se espreguizan
Malpocados O qeles cobizan
Eacute un bico dos labios da Nay
Dese chan venturoso arrincado
Pola man do meu negro destino
Hastra mesmo sontildeando maxino
Eses campos risontildeos cruzar
E correr po-las hortas e prados
Onde leda pasou mintildea infancia
Respirando a suave fragancia
De xasmin caravel azahar
(hellip)Inicio de A Galicia
de Francisco Antildeoacuten (1853)
Otilia ergueusestonces do tabolete en questaba e paseando po-l-o cuarto
queijaacutebase retorciacutease e apuaacutebashasta de canden cando nos ombreiros de sua nai Animaba-a
esta docemente e paseaba as veces tamen co-ela mentras non veu o cafeacute que serviron Adria e
Ineacutes aacute primeira traguendo o liacutequido nunha pequecha taza blanca de porcelana co seu
correspondente plato a segunda tirando dunha lacena outro plato con azucre e unha culler de
bujo moi fregada Caitan quedouse na cocintildea
Tomando o cafeacute a enferma non por eso deijaba de suspirar e retorcerse siquera algo
disimulase Ineacutes miraba-a e remiraba gustaacuteballa sua lindura e chocaacuteballe por outro lado
aquelo de non querer deitarse Continuou mirando-a ourservando-a de riba a baijo coma
sestudiase nela prasegurarse do que queria decir e vovendose logo a nai dijo con solermeiriacutea
mdash Anquo que o sabe no diacute aventuro e nhei de perder quo mal da sentildeorita e o que tiven eu
hai dous meses iquestVeu ahiacute na cocintildea un menintildeo que durmindo esta no berce Pois neno ou
nena vai a ser o qua sua sentildeorita nos pouse aqui esta noite Dios mediante iexclEn verdaacute que cedo
empeza iexclTan novintildea e ja casada iexclNo por eso
Otilia ruborizouso punto Adria clavou os ollos na sentildeora mais Ineacutes sigueu dicindo
mdash Comprendo agora o seu repuno a cama iexclQueacute milagre meu-caravel Nestes lances naide a
quere porquo primeiro e parir pro facer hei de facerlla pra que dempois descanse faremoslla
as duas dontildea Adra -dirigindosa esta- quasiacute quedaraacute millor
- Hable V bajo mi buena Ineacutes -interrumpeu a nai dOtilia- no sea que la oiga alguien
- iquestQuen nos ha doir sentildeora -replicou Ineacutes sonrindo e como dona da sua casa dominando
ja a situacion- se soilos aquiacute vivimos o meu Caitan e eu Queacuteijese sentildeorita canto queira -
dirigindosaacute Otilia- aacutenimo e fora medo quo meu home
a ajudaraacute Elle carpinteiro sentildeorita e cando llestaacute
de chola mantildea e pacencia tenlleFragmento do inicio de
MAJINA hellip
Otilia sua nai e Adria non puderon meacutenos de sonrir tamen o oi-l-o chiste dIneacutes que
chamando imediatamente po-l-o home diacutejollasiacute que o veu
mdash Acordate meu Caitan dhai dous meses e estaacute thojo lado desa sentildeorita como lado
meu estivechestonces
Caitan baijou a testa e arrimouse con respeto aacute unha esquina do bufete Ineacutes volveu a
decir aacute Otilia
mdash Sentildeorita fora medo apuacuteese sin recelo no meu home eu soilo aacute eacutel lle fun encargo e asiacute
nada o colle de novo a cobardiacutea nestes casos non lle boa o quimporta e sair ben e canto
antes do apuro
mdash Eso uacutenicamente es lo que importa mdashantildeadeu Adriamdash Aproveche V pues todos los
momentos favorables ya que el Sr Cayetano viene en su ayuda nada de verguumlenza El Sr
Cayetano es un casado su esposa estaacute presente y los demaacutes somos tambien mujeres iquestNo
es su mamaacute misma de las que aquiacute estamos con V
Otilia tintildea vengonza grande vergonza emporeso ardia e non fumeaba bulian na sua
cabeza pensamentos quo corazon llanegrian lidaba con moitas cousas pasaba aacute un tempo
por moitos lances e no seu angelical laacutenguido rosto soacutelo a nai e Adria podian ver o qua infelis
sufria Pro a delor non repara cando apreta e a sua era tan intensa tan complicada e viva
que cedendo oacute cabo estirou os brazos e encolgouse case no pescozo de Caitan Ajudabana
este con azelmosas falas no que podia paseaban do brazo paraban volvia aacute encolgasOtilia
e asiacute estuveron comunha hora e no intre sua nai rezando pedindo aacute Dios por eacutela Adria e
Ineacutes facendo primero aacute cama dempois unha larga faja con tiras de panos que rachou
aquela e fora cantando as cotoviacuteas alaacute nos montes nas eiras os labradores
quo seu millintildeo esbrugaban O fin
preto das oito unha escorreita nena
saeu aacute luacutes Marcial Valladares (1880)
() Pero pol-a mintildea parte protesto que estou prestes a adoutar e siguir ao
pe da letra as regras que d algun modo oficial se pontildean e establezan Agora
faacuteltame dicir algo sobre o acento ou seya o tono e infleusion da voz conque
falamos os gallegos Moito se nos apopea e desprecia aos gallegos poI-o noso
acento sin faceacuterense de cargo os que nos critican que tamen eles neste punto
tentildeen bastante que rascar Eacute certo co noso acento (e agora non falo dos defeutos
na pernunciacion) eacute algo froxo e si se quer arrastrado e que pol-o consiguente
forma un vivo contraste co dos castellanos que eacute seco e suacutepeto como un estalo
(1) pero non ten as afeutaciones e os finxementos dos d outros sitios Recoacuterdese a
propoacutesito desto o que dice Cervantes da Gitanilla que falaba ceceoso non porque
esto nas xitanas fose naturaleza pois era artificio Pero como nos Madriles que eacute a
corte se da a pauta pra o gusto e aloacute impera o artificio e non o que eacute naturaleza
de aqui eacute que fagan bulra e mofa do acento gallego e en cambio dean as laudes
e pontildean nas nubes a outros mais viciosos e defeutuosos Non eacute de estrantildear pol-o
tanto que o nosso dioma aquel dioma a quen en outro tempo tanto respetaron e
apreciaron D Afonso o Sabio o Arcebispo de Toledo D Gonzalo de Palomeque o
Marqueacutes de Santillana e outros insines literatos tentildea que retirarse agora
avergonzado e esconderse e a portas cerradas para que naide o vexa atender
aas suas cousas E sin embargo desta fala tan aldraxada hoxe vense craros
refrexos n-aquela obra inmortal que eacute o
representante mais xenuino e lexiacutetimo
da literatura espantildeola
Proacutelogo de A tecedeira de
Bonaval Antonio Loacutepez
Ferreiro (1894)
UN CONSELLO
A eso das duas da tarde de un bretemoso dia de Decembre do ano 1543 baixaba pol-o Picho
da Cerca en Santiago unha vella como de unhos 60 anos ben limpa e arrombadintildea para
artesana segun paricia poI-o seu porte O seu andar era pausado ainda mais do que pedian
os anos e revelaba unha persona fraca e achacosa E ainda non era esto soilo para a probe
vella sinon que paricia que iba moy moito preocupada por algunha triste ideya Asi foy
camintildeando hastra a Porta da Maacutemoa entrou na cidaacute tomou pol-o canton da Rua Nova e
parouse diante de unha casa do Outeiral frente aa grande dos Ulloas Sentouse nun poyal
que habia a porta como para tomar folgo e recollerse en si cos seus pensamentos e logo
preguntou a un dos mozos que entraban e saian si estaba o sintildeor Rodrigo de Bendantildea e
pideulle que lle dixese que estaba ali Catalina a tecelaacutea de Bonaval que lle queria unha
palabrintildea De ahiacute a un boacuteo pouco saeu o mozo correndo e sin querer mirar para ela diacutexollemdash
Que subades
Sin necesidaacute de mais introdutor subeu Catalina que xa ben conocia a casa e meteuse
nunha espaciosa caacutemara escasamente alumeada por duas ou tres ventaacuteas non grandes
ainda contando ca engadiga do mainel Nun dos rincoos da sala ao pee de unha ventaacutea e
detraacutes de un ancho bufete hachaacutebase sentado nun sillon de baqueta un sintildeor regordete
vestido de chupa e xubon cerrado eacuteste por unha larga e espesa fileira de miuacutedos botons de
ambra en forma de abelaacutea O qual asi que se adoitou de que entraba a tecelaacutea levantou a
cabeza pois estaba escribindo
mdashOla Catalina mdashdiacutexollemdash queacute milagre por aquiacute iquestou vesme a trager a tea
mdashBoas tardes nos de Dios sintildeor RodrigoPrimeiro capiacutetulo de
A tecedeira de Bonaval
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
ADEVERTENCIAmdash An que son partidario da Ortografiacutea etimoloacutegica aacute
falicidade con que se confundiacutean n-os ensayos os encargados de representar este
drama obrigaacuteronma empregar a x en geral n-os casos en que debiacutea escribir con g ou j
Sr Presidente do Liceu Brigantintildeo
A letura do scomenzo do noso Regramento que oacute dar razoacuten da iacutendole da
sociedade aacute quen debe servir de pauta a describe desta maneira
laquoUn ente moral con vida proacutepea verdadeiro centro de recreyo eacute dilustrazoacuten creando
intereses e inspirando afeutos de hirmandade entre vicintildeos que faga renacere un
puriacutesemo amor aacutes venerandas tradiciocircs da madre paacutetria da nosa amada Galicia
rindindo o xusto e debido homenaxe ou sexa xuramento de fidelidade aacutes cencias aacutes
artes oacute comercio eacute aacute industria inxemprando n-os seus afiliados incrinacioacuten e gusto
haacutecia o bello uacutetil e ameno que nos ofrecen os incesantes adiantamentos e perfeizoacutes
do noso sigroraquo
O tecircr eu persentes todas estas consideracioacutes dos seus erguidos intentos dinos do
millor respeto por todos cantos de bocircs gallegos se prezan deacuteumalento dabondo para
escribir A Fonte do Xuramento primeiro ensayo dramaacuteteco dos costumes das nosas
Marintildeas sin rivaacutes en fermosura homilde traballo que hoxe tentildeo eu a yalta honore en
poder adicar aacute primeira Sociedade que adiquirindo inmortal renome n-os fastos da
gallega literatura soupo erguer a sua garrida e dociacutesima Musa oacute dourado scano do
palco esceacutenico onde con tantos
adiantos campeacutea aacute liacutengua de Castilla Proacutelogo de A fonte do xuramento
de Fco de la Iglesia (1882)
nos hallariacuteamos con que el gallego es padre y origen del portugueacutes y este tiene
vida propia y tan lozana como el castellano una vez que si puede perderse y olvidarse
en la porcioacuten dl territorio en el cual ondea la bandera lusitana todaviacutea le queda un
refugio en el basto imperio del Brasil Padre dichoso el gallego revive en sus hijos No
moriraacute pues Estudieacutemosle y conozcaacutemosle y asiacute le amaremos useacutemosle como
lengua literaria y asiacute sabremos cuanto vale y decuanto es capaz
La ilustracioacuten gallega y asturiana M MURGUIacuteA 1879
Las lenguas son las verdaderas banderas nacionales llevan sus propios colores ()
la nuestra refleja nuestra vida intelectual y afectiva se ha criado en nuestras entrantildeas
es a un tiempo nuestra madre y nuestra hija diez siglos pusieron en ella cuanto nos
pertenece El estudio y renovacioacuten de las lenguas no oficiales es una de las obras maacutes
patrioacuteticas e interesantes que puedan emprender los pueblos con habla propia
Discurso inaugural do Certame Literario e Artiacutestico de Pontevedra M MURGUIacuteA
1886
O gallego que eacute o que nos da dereito a enteira posesioacuten da terra en que fomos nados
que nos di que pois somos un povo distinto debemos selo () Nel () haacutechanse os
principais elementos da nosa nacionalidade de novo negada e ainda mais
escarnecida
Discurso dos XOGOS FLORAIS DE TUI M MURGUIacuteA ndash 1891
Fragmentos de textos eou discursos de M Murguiacutea
Por esto inda achaacutendome debil de forzas e nacutehabendo deprendido en maacuteis
escola que a dos nosos probes aldeaacutens guiada solo por aqueles cantares
aquelas palabras carintildeosas e aqueles xiros nunca olvidados que tan docemente
resoaron nos meus oiacutedos desde a cuna e que foran recolldos polo meu corazoacuten
como harencia propia atrevinme a escribir estos cantares ()
Sin gramaacuteticas nin regras de ningunha clas o lector toparaacute moitas veces faltas
de ortografiacutea xiros que disoaraacuten os oiacutedos dun purista pro oacute menos e pra
disculpar en algo estes defectos puxen o maior coidado en reprodusir o
verdadeiro esprito do noso pobo
Proacutelogo de CANTARES GALLEGOS ROSALIacuteA DE CASTRO - 1863
Proacutelogo de Cantares Gallegos
Rosaliacutea de Castro 1863
El idioma de una nacioacuten es su alma su caraacutecter es el espejo donde maacutes al
vivo y con maacutes fidelidad se reflejan su iacutendole y tendencias sus gustos y
costumbres Despreciar su idioma es despreciarse a siacute mismo
El Heraldo Gallego SACO Y ARCE - 1888
Saco y Arce (autor dunha Gramaacutetica Gallega)
nun artigo en El Heraldo Gallego 1888
El Regionalismo que profesa el dogma de las dos patrias es decir de
la patria comuacuten espantildeola y de la regional admite como necesarios armoacutenicos
y mutuamente complementarios dos lenguajes el comuacuten y el regional El
lenguaje interregional o comuacuten seraacute el castellano por ser entendido y hablado
generalmente en todas las regiones El lenguaje regional gallego seraacute de uso
potestativo entre los naturales de nuestra regioacuten tanto en la esfera oficial y
puacuteblica como en la privada y obligatorio en las Escuelas primarias en
concurrencia con el castellano
Bases Generales del Regionalismo ALFREDO BRANtildeAS - 1889
Bases del Regionalismo gallego
Alfredo Brantildeas 1889
Los maestros y maestras de instruccioacuten primaria que ensentildeasen a sus
disciacutepulos la doctrina cristiana u otra cualquier materia en un idioma o dialecto
que no sea la lengua castellana seraacuten castigados por primera vez con
amonestacioacuten por parte del Inspector Provincial de Primera Ensentildeanza quien
daraacute cuenta del hecho al ministro del ramo y si reincidiesen despueacutes de haber
sufrido una amonestacioacuten seraacuten apartados del Magisterio Oficial perdiendo
cuantos derechos les reconoce la ley
REAL DECRETO DE 1902
Real decreto de 1902
O REXURDIMENTO
MARCIAL
VALLADARES
(1821-1903)
MAXINA OU A FILLA ESPUacuteREA
(1880)
Marcial Valladares publica Majina ou a filla espuacute-
rea por entregas na revista La Ilustracioacuten Gallega
y Asturiana que dirixiacutea Manuel Murguiacutea Eacute a
primeira novela publicada en galego en 1880
A OBRA
bull Realista costumista con fondo ro-
maacutentico folletinesco elementos
moralizanteshellip
bullAmbientacioacuten variada rural e
urbana mundo galego e foraacuteneo
(Madrid)
bullLingua galega para as clases
populares e castelaacuten para a
aristocracia
bullRiqueza leacutexica e fraseoloacutexica da
eacutepoca con variados rexistros
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA N
OV
EL
A
O REXURDIMENTO
ANTONIO LOacutePEZ
FERREIRO
(1837-1910)
A TECEDEIRA DE BONAVAL (1894)
Antonio Loacutepez Ferreiro foi un coacuteengo compostelaacuten
grande estudoso da Historia de Galiza e o novelista
maacuteis destacado do seacutec XIX A suacuteas novelas retratan
eacutepocas histoacutericas do pasado galego
bullA tecedeira de Bonaval (1894) ambientada
no seacutec XVI
bullO castelo de Pambre (1894) ceacutentrase nas
consecuencias da guerra sucesoria que
cambiou o curso da nosa Historia no seacutec XIV
bullO nintildeo de pombas (1905) recrea a eacutepoca do
arcebispo Xelmiacuterez no seacutec XII
A OBRA
bullNarrativa histoacuterica de tradicioacuten romaacutentica
bullNumerosas descricioacutens
bullAbundantes datos histoacutericos (fragmentos de
documentos medievais)
bullGalego arcaico
bullIdeoloxiacutea tradicionalista e catoacutelica
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA N
OV
EL
A
O REXURDIMENTOP
RO
SA L
ITE
RA
RIA
RE
LA
TO
X
OR
NA
LISM
O
LAMAS CARVAJAL
(1849-1906)
GALLEGADA (1887)
O TIacuteO MARCOS DA PORTELA (1876-1889)
O CATECISMO DO LABREGO (1889)
Valentiacuten Lamas Carvajal foi o pai de tres grandes
creacioacutens decimonoacutenicas o relato galego (Galle-
gada 1887) a prensa galega (O Tiacuteo Marcos da
Portela1876-1889) e a subversioacuten con fins didaacutec-
ticos dun texto relixioso (O Catecismo do labrego
1889)
A OBRA
bullO uacutenico texto contildeecido e memorizado polo
pobo era o catecismo do Padre Astete Lamas
adapta a estrutura para denunciar da precaria
situacioacuten do campesintildeado De aiacute o eacutexito do
Catecismo do labrego
bullO pobo era analfabeto e soacute falaba galego La-
mas escolleu o galego e unha linguaxe
popular para tratar temas cotiaacutens e proacuteximos
ao mundo rural que lle permiten chegar ao seu
destinatario o paisano galego a traveacutes de O
Tiacuteo Marcoshellip
O REXURDIMENTOAacuteLVAREZ DE NOacuteVOA
(1873-1836)
PEacute DAS BURGAS (1895)
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA R
EL
AT
O
Francisco Aacutelvarez de Noacutevoa eacute un escritor
innovador e atrevido introduce por primeira vez na
literatura galega ambientes burgueses lonxe do
realismo costumista predomina neles o formalismo
e a esteacutetica neo-romaacutentica
A OBRA Peacute das burgas
bullAbandono do costumismo e do patriotismo
rexionalista
bullTemaacutetica universal e moderna
bullTraacutexicas escenas marintildeeiras
bullEvocacioacutens da infancia
bullLembranzas melancoacutelicas
bullHistorias de amores fanados
En 1913
fundou
con
Fortu-
nato
Cruces
La Voz
de
Galicia
O REXURDIMENTOT
EA
TR
O
FRANCISCO DE LA
IGLESIA
(1827-1897)
A FONTE DO XURAMENTO (1882)
Francisco de la Iglesia foi o
autor da obra A fonte do
xuramento Con esta obra
iniacuteciase o teatro culto galego
bullA partir da estrea desta obra os
rexionalistas crearaacuten a Escola
Rexional de Declamacioacuten e
asentaraacuten as bases do teatro
galego contemporaacuteneo
Manuel Lugriacutes Freire representa o
teatro social e anticaciquil fronte ao
teatro costumista e sentimental de
Francisco de la Iglesia Neste sentido
Lugriacutes ceacutentrase
bullNa denuncia da situacioacuten do
campesintildeado galego
bullNa protesta contra a emigracioacuten (a
suacutea obra A costureira da aldea
estreacutease na Habana 1885)
bullNa loita anticaciquil recollida nos
seus dramas A ponte (1903) e Minia
(1904)
bullNo anticlericalismo que destaca na
suacutea obra Mareiras (1904)
O REXURDIMENTOMANUEL LUGRIacuteS
FREIRE
(1863-1940)
A PONTE(1903) T
EA
TR
O
O REXURDIMENTO
MANUEL MURGUIacuteA
(1833-1823)
HISTORIA DE
GALICIA (1911)
EL REGIONALISMO
GALLEGO (1889)
EN
SAIO
Manuel Murguiacutea marcaraacute o inicio do
Rexionalismo Defenderaacute
bullA definicioacuten nacional de Galicia baseada nunha
historia propia cuxas orixes el remonta aos celtas
e aacute pervivencia dunha lingua e dunha cultura
propias Para fundamentar isto elaborou a suacutea
Historia de Galicia (1911)
bullO idioma como bandeira de todas as reivindica-
cioacutens (aiacutenda que soacute o utilizou no discurso dos Xo-
gos Florais de Tui 1891)
bullA descentralizacioacuten do estado e un reparto de
competencias entre o poder central e a ldquorexioacutenrdquo
En 1891 nace o primeiro partido poliacutetico de aacutembito
exclusivamente galego Asociacioacuten Regionalista
Gallega que Murguiacutea presidiraacute Foi un dos funda-
dores da RAG (1906) e o seu primeiro presidente
O pobo
que
esque-
ce a suacutea
lingua
eacute un
pobo
morto
Obxectivos e actuacioacutens dos
autores do Rexurdimento
bullMudar a consideracioacuten negativa que existiacutea na sociedade respecto ao galego
bullAmpliar os aacutembitos de uso do galego
bullEstudar depurar e perfeccionar a lingua en busca dunha norma culta
bullRecuperar o pasado histoacuterico receacuten descuberto
bullErradicar os males da poliacutetica caciquil
bullReivindicar a singularidade de Galiza como un pobo que ostenta todos os
requisitos esixiacutebeis a unha nacioacuten lingua e cultura propias territorio ben definido
conciencia colectiva
A situacioacuten da linguaO REXURDIMENTO
SOCIOLINGUumlIacuteSTICA
Durante o seacuteculo XIX o proceso de castelanizacioacuten idiomaacutetica de Galicia
avanzou a un ritmo vertixinoso debido a novos factores sociais
1 Xorden os medios de comunicacioacuten escritos
2 Esteacutendense as escolas de educacioacuten primaria
3 Refoacuterzase a administracioacuten centralizadora do Estado
4 Instaacutelanse en Galicia moitos burgueses vidos de foacutera
5 Os emigrantes do rural galego emigran a paiacuteses de fala hispana
6 Medran enormemente os prexuiacutezos nacidos nos Seacuteculos Escuros
IMAXES
IMAXES RECOLLIDAS ENTRE O 04072011 E O 10072011 CLICANDO SOBRE ELAS LEVARANNOS AO SEU LUGAR DE PROCEENCIA
ANEXOS
A GAITA GALLEGA
tocada polo gaiteiro ou sea
CARTA DE CRISTUS
para ir deprendendo
a ler escribir e falar ben a lengua gallegae
aiacutenda maacuteis
ADVERTENCIA
Os que pensan que gentes mal escrito1
estaacute con g pontildeamos por enxempro
ou digan que taberna pan e carne
son termos castellanos non gallegos
aqueles que sentenzan que jamais1
non eacute da nosa terra puro termo
os que dicen que o o de foliada
debe ser u fundaacutendose no vento
oacutes que fan maacuteis reparos e murmuran
das letras e palabras en secreto
supliacutecolles e roacutegolles que agarden
e queiran dar vagar e tempo oacute tempo
Inicio de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Oacuteu Galicia Galicia boi de palla
Canta laacutestima tegraven de ti o Gaiteiro
O aguillon que che menten egrave de aceiro
E con el muita forza te asoballa
No lombo teu zorrega bate e malla
Fasta o maacuteis monicreque ferrancheiro
E calesquer podenco forasteiro
Te vafa de vergonza sin migalla
Agarima alleeira eses ingratos
Ou viacutevoras que postas ograve teu peito
Co ferrete che rompen mil buratos
Si o sangre teu refugas do teu leito
Malas novas madrasta de insensatos
Dos fillos teus ograve amor non tegraves dereito
Fragmento de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Ay esperta adorada Galicia
Dese sono en qestaacutes debruzada
Do teu rico porvir a alborada
Po-lo Ceo enxergaacutendose vay
Xa cantando os teus fillos te chaman
E cos brazos en cruz se espreguizan
Malpocados O qeles cobizan
Eacute un bico dos labios da Nay
Dese chan venturoso arrincado
Pola man do meu negro destino
Hastra mesmo sontildeando maxino
Eses campos risontildeos cruzar
E correr po-las hortas e prados
Onde leda pasou mintildea infancia
Respirando a suave fragancia
De xasmin caravel azahar
(hellip)Inicio de A Galicia
de Francisco Antildeoacuten (1853)
Otilia ergueusestonces do tabolete en questaba e paseando po-l-o cuarto
queijaacutebase retorciacutease e apuaacutebashasta de canden cando nos ombreiros de sua nai Animaba-a
esta docemente e paseaba as veces tamen co-ela mentras non veu o cafeacute que serviron Adria e
Ineacutes aacute primeira traguendo o liacutequido nunha pequecha taza blanca de porcelana co seu
correspondente plato a segunda tirando dunha lacena outro plato con azucre e unha culler de
bujo moi fregada Caitan quedouse na cocintildea
Tomando o cafeacute a enferma non por eso deijaba de suspirar e retorcerse siquera algo
disimulase Ineacutes miraba-a e remiraba gustaacuteballa sua lindura e chocaacuteballe por outro lado
aquelo de non querer deitarse Continuou mirando-a ourservando-a de riba a baijo coma
sestudiase nela prasegurarse do que queria decir e vovendose logo a nai dijo con solermeiriacutea
mdash Anquo que o sabe no diacute aventuro e nhei de perder quo mal da sentildeorita e o que tiven eu
hai dous meses iquestVeu ahiacute na cocintildea un menintildeo que durmindo esta no berce Pois neno ou
nena vai a ser o qua sua sentildeorita nos pouse aqui esta noite Dios mediante iexclEn verdaacute que cedo
empeza iexclTan novintildea e ja casada iexclNo por eso
Otilia ruborizouso punto Adria clavou os ollos na sentildeora mais Ineacutes sigueu dicindo
mdash Comprendo agora o seu repuno a cama iexclQueacute milagre meu-caravel Nestes lances naide a
quere porquo primeiro e parir pro facer hei de facerlla pra que dempois descanse faremoslla
as duas dontildea Adra -dirigindosa esta- quasiacute quedaraacute millor
- Hable V bajo mi buena Ineacutes -interrumpeu a nai dOtilia- no sea que la oiga alguien
- iquestQuen nos ha doir sentildeora -replicou Ineacutes sonrindo e como dona da sua casa dominando
ja a situacion- se soilos aquiacute vivimos o meu Caitan e eu Queacuteijese sentildeorita canto queira -
dirigindosaacute Otilia- aacutenimo e fora medo quo meu home
a ajudaraacute Elle carpinteiro sentildeorita e cando llestaacute
de chola mantildea e pacencia tenlleFragmento do inicio de
MAJINA hellip
Otilia sua nai e Adria non puderon meacutenos de sonrir tamen o oi-l-o chiste dIneacutes que
chamando imediatamente po-l-o home diacutejollasiacute que o veu
mdash Acordate meu Caitan dhai dous meses e estaacute thojo lado desa sentildeorita como lado
meu estivechestonces
Caitan baijou a testa e arrimouse con respeto aacute unha esquina do bufete Ineacutes volveu a
decir aacute Otilia
mdash Sentildeorita fora medo apuacuteese sin recelo no meu home eu soilo aacute eacutel lle fun encargo e asiacute
nada o colle de novo a cobardiacutea nestes casos non lle boa o quimporta e sair ben e canto
antes do apuro
mdash Eso uacutenicamente es lo que importa mdashantildeadeu Adriamdash Aproveche V pues todos los
momentos favorables ya que el Sr Cayetano viene en su ayuda nada de verguumlenza El Sr
Cayetano es un casado su esposa estaacute presente y los demaacutes somos tambien mujeres iquestNo
es su mamaacute misma de las que aquiacute estamos con V
Otilia tintildea vengonza grande vergonza emporeso ardia e non fumeaba bulian na sua
cabeza pensamentos quo corazon llanegrian lidaba con moitas cousas pasaba aacute un tempo
por moitos lances e no seu angelical laacutenguido rosto soacutelo a nai e Adria podian ver o qua infelis
sufria Pro a delor non repara cando apreta e a sua era tan intensa tan complicada e viva
que cedendo oacute cabo estirou os brazos e encolgouse case no pescozo de Caitan Ajudabana
este con azelmosas falas no que podia paseaban do brazo paraban volvia aacute encolgasOtilia
e asiacute estuveron comunha hora e no intre sua nai rezando pedindo aacute Dios por eacutela Adria e
Ineacutes facendo primero aacute cama dempois unha larga faja con tiras de panos que rachou
aquela e fora cantando as cotoviacuteas alaacute nos montes nas eiras os labradores
quo seu millintildeo esbrugaban O fin
preto das oito unha escorreita nena
saeu aacute luacutes Marcial Valladares (1880)
() Pero pol-a mintildea parte protesto que estou prestes a adoutar e siguir ao
pe da letra as regras que d algun modo oficial se pontildean e establezan Agora
faacuteltame dicir algo sobre o acento ou seya o tono e infleusion da voz conque
falamos os gallegos Moito se nos apopea e desprecia aos gallegos poI-o noso
acento sin faceacuterense de cargo os que nos critican que tamen eles neste punto
tentildeen bastante que rascar Eacute certo co noso acento (e agora non falo dos defeutos
na pernunciacion) eacute algo froxo e si se quer arrastrado e que pol-o consiguente
forma un vivo contraste co dos castellanos que eacute seco e suacutepeto como un estalo
(1) pero non ten as afeutaciones e os finxementos dos d outros sitios Recoacuterdese a
propoacutesito desto o que dice Cervantes da Gitanilla que falaba ceceoso non porque
esto nas xitanas fose naturaleza pois era artificio Pero como nos Madriles que eacute a
corte se da a pauta pra o gusto e aloacute impera o artificio e non o que eacute naturaleza
de aqui eacute que fagan bulra e mofa do acento gallego e en cambio dean as laudes
e pontildean nas nubes a outros mais viciosos e defeutuosos Non eacute de estrantildear pol-o
tanto que o nosso dioma aquel dioma a quen en outro tempo tanto respetaron e
apreciaron D Afonso o Sabio o Arcebispo de Toledo D Gonzalo de Palomeque o
Marqueacutes de Santillana e outros insines literatos tentildea que retirarse agora
avergonzado e esconderse e a portas cerradas para que naide o vexa atender
aas suas cousas E sin embargo desta fala tan aldraxada hoxe vense craros
refrexos n-aquela obra inmortal que eacute o
representante mais xenuino e lexiacutetimo
da literatura espantildeola
Proacutelogo de A tecedeira de
Bonaval Antonio Loacutepez
Ferreiro (1894)
UN CONSELLO
A eso das duas da tarde de un bretemoso dia de Decembre do ano 1543 baixaba pol-o Picho
da Cerca en Santiago unha vella como de unhos 60 anos ben limpa e arrombadintildea para
artesana segun paricia poI-o seu porte O seu andar era pausado ainda mais do que pedian
os anos e revelaba unha persona fraca e achacosa E ainda non era esto soilo para a probe
vella sinon que paricia que iba moy moito preocupada por algunha triste ideya Asi foy
camintildeando hastra a Porta da Maacutemoa entrou na cidaacute tomou pol-o canton da Rua Nova e
parouse diante de unha casa do Outeiral frente aa grande dos Ulloas Sentouse nun poyal
que habia a porta como para tomar folgo e recollerse en si cos seus pensamentos e logo
preguntou a un dos mozos que entraban e saian si estaba o sintildeor Rodrigo de Bendantildea e
pideulle que lle dixese que estaba ali Catalina a tecelaacutea de Bonaval que lle queria unha
palabrintildea De ahiacute a un boacuteo pouco saeu o mozo correndo e sin querer mirar para ela diacutexollemdash
Que subades
Sin necesidaacute de mais introdutor subeu Catalina que xa ben conocia a casa e meteuse
nunha espaciosa caacutemara escasamente alumeada por duas ou tres ventaacuteas non grandes
ainda contando ca engadiga do mainel Nun dos rincoos da sala ao pee de unha ventaacutea e
detraacutes de un ancho bufete hachaacutebase sentado nun sillon de baqueta un sintildeor regordete
vestido de chupa e xubon cerrado eacuteste por unha larga e espesa fileira de miuacutedos botons de
ambra en forma de abelaacutea O qual asi que se adoitou de que entraba a tecelaacutea levantou a
cabeza pois estaba escribindo
mdashOla Catalina mdashdiacutexollemdash queacute milagre por aquiacute iquestou vesme a trager a tea
mdashBoas tardes nos de Dios sintildeor RodrigoPrimeiro capiacutetulo de
A tecedeira de Bonaval
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
ADEVERTENCIAmdash An que son partidario da Ortografiacutea etimoloacutegica aacute
falicidade con que se confundiacutean n-os ensayos os encargados de representar este
drama obrigaacuteronma empregar a x en geral n-os casos en que debiacutea escribir con g ou j
Sr Presidente do Liceu Brigantintildeo
A letura do scomenzo do noso Regramento que oacute dar razoacuten da iacutendole da
sociedade aacute quen debe servir de pauta a describe desta maneira
laquoUn ente moral con vida proacutepea verdadeiro centro de recreyo eacute dilustrazoacuten creando
intereses e inspirando afeutos de hirmandade entre vicintildeos que faga renacere un
puriacutesemo amor aacutes venerandas tradiciocircs da madre paacutetria da nosa amada Galicia
rindindo o xusto e debido homenaxe ou sexa xuramento de fidelidade aacutes cencias aacutes
artes oacute comercio eacute aacute industria inxemprando n-os seus afiliados incrinacioacuten e gusto
haacutecia o bello uacutetil e ameno que nos ofrecen os incesantes adiantamentos e perfeizoacutes
do noso sigroraquo
O tecircr eu persentes todas estas consideracioacutes dos seus erguidos intentos dinos do
millor respeto por todos cantos de bocircs gallegos se prezan deacuteumalento dabondo para
escribir A Fonte do Xuramento primeiro ensayo dramaacuteteco dos costumes das nosas
Marintildeas sin rivaacutes en fermosura homilde traballo que hoxe tentildeo eu a yalta honore en
poder adicar aacute primeira Sociedade que adiquirindo inmortal renome n-os fastos da
gallega literatura soupo erguer a sua garrida e dociacutesima Musa oacute dourado scano do
palco esceacutenico onde con tantos
adiantos campeacutea aacute liacutengua de Castilla Proacutelogo de A fonte do xuramento
de Fco de la Iglesia (1882)
nos hallariacuteamos con que el gallego es padre y origen del portugueacutes y este tiene
vida propia y tan lozana como el castellano una vez que si puede perderse y olvidarse
en la porcioacuten dl territorio en el cual ondea la bandera lusitana todaviacutea le queda un
refugio en el basto imperio del Brasil Padre dichoso el gallego revive en sus hijos No
moriraacute pues Estudieacutemosle y conozcaacutemosle y asiacute le amaremos useacutemosle como
lengua literaria y asiacute sabremos cuanto vale y decuanto es capaz
La ilustracioacuten gallega y asturiana M MURGUIacuteA 1879
Las lenguas son las verdaderas banderas nacionales llevan sus propios colores ()
la nuestra refleja nuestra vida intelectual y afectiva se ha criado en nuestras entrantildeas
es a un tiempo nuestra madre y nuestra hija diez siglos pusieron en ella cuanto nos
pertenece El estudio y renovacioacuten de las lenguas no oficiales es una de las obras maacutes
patrioacuteticas e interesantes que puedan emprender los pueblos con habla propia
Discurso inaugural do Certame Literario e Artiacutestico de Pontevedra M MURGUIacuteA
1886
O gallego que eacute o que nos da dereito a enteira posesioacuten da terra en que fomos nados
que nos di que pois somos un povo distinto debemos selo () Nel () haacutechanse os
principais elementos da nosa nacionalidade de novo negada e ainda mais
escarnecida
Discurso dos XOGOS FLORAIS DE TUI M MURGUIacuteA ndash 1891
Fragmentos de textos eou discursos de M Murguiacutea
Por esto inda achaacutendome debil de forzas e nacutehabendo deprendido en maacuteis
escola que a dos nosos probes aldeaacutens guiada solo por aqueles cantares
aquelas palabras carintildeosas e aqueles xiros nunca olvidados que tan docemente
resoaron nos meus oiacutedos desde a cuna e que foran recolldos polo meu corazoacuten
como harencia propia atrevinme a escribir estos cantares ()
Sin gramaacuteticas nin regras de ningunha clas o lector toparaacute moitas veces faltas
de ortografiacutea xiros que disoaraacuten os oiacutedos dun purista pro oacute menos e pra
disculpar en algo estes defectos puxen o maior coidado en reprodusir o
verdadeiro esprito do noso pobo
Proacutelogo de CANTARES GALLEGOS ROSALIacuteA DE CASTRO - 1863
Proacutelogo de Cantares Gallegos
Rosaliacutea de Castro 1863
El idioma de una nacioacuten es su alma su caraacutecter es el espejo donde maacutes al
vivo y con maacutes fidelidad se reflejan su iacutendole y tendencias sus gustos y
costumbres Despreciar su idioma es despreciarse a siacute mismo
El Heraldo Gallego SACO Y ARCE - 1888
Saco y Arce (autor dunha Gramaacutetica Gallega)
nun artigo en El Heraldo Gallego 1888
El Regionalismo que profesa el dogma de las dos patrias es decir de
la patria comuacuten espantildeola y de la regional admite como necesarios armoacutenicos
y mutuamente complementarios dos lenguajes el comuacuten y el regional El
lenguaje interregional o comuacuten seraacute el castellano por ser entendido y hablado
generalmente en todas las regiones El lenguaje regional gallego seraacute de uso
potestativo entre los naturales de nuestra regioacuten tanto en la esfera oficial y
puacuteblica como en la privada y obligatorio en las Escuelas primarias en
concurrencia con el castellano
Bases Generales del Regionalismo ALFREDO BRANtildeAS - 1889
Bases del Regionalismo gallego
Alfredo Brantildeas 1889
Los maestros y maestras de instruccioacuten primaria que ensentildeasen a sus
disciacutepulos la doctrina cristiana u otra cualquier materia en un idioma o dialecto
que no sea la lengua castellana seraacuten castigados por primera vez con
amonestacioacuten por parte del Inspector Provincial de Primera Ensentildeanza quien
daraacute cuenta del hecho al ministro del ramo y si reincidiesen despueacutes de haber
sufrido una amonestacioacuten seraacuten apartados del Magisterio Oficial perdiendo
cuantos derechos les reconoce la ley
REAL DECRETO DE 1902
Real decreto de 1902
O REXURDIMENTO
ANTONIO LOacutePEZ
FERREIRO
(1837-1910)
A TECEDEIRA DE BONAVAL (1894)
Antonio Loacutepez Ferreiro foi un coacuteengo compostelaacuten
grande estudoso da Historia de Galiza e o novelista
maacuteis destacado do seacutec XIX A suacuteas novelas retratan
eacutepocas histoacutericas do pasado galego
bullA tecedeira de Bonaval (1894) ambientada
no seacutec XVI
bullO castelo de Pambre (1894) ceacutentrase nas
consecuencias da guerra sucesoria que
cambiou o curso da nosa Historia no seacutec XIV
bullO nintildeo de pombas (1905) recrea a eacutepoca do
arcebispo Xelmiacuterez no seacutec XII
A OBRA
bullNarrativa histoacuterica de tradicioacuten romaacutentica
bullNumerosas descricioacutens
bullAbundantes datos histoacutericos (fragmentos de
documentos medievais)
bullGalego arcaico
bullIdeoloxiacutea tradicionalista e catoacutelica
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA N
OV
EL
A
O REXURDIMENTOP
RO
SA L
ITE
RA
RIA
RE
LA
TO
X
OR
NA
LISM
O
LAMAS CARVAJAL
(1849-1906)
GALLEGADA (1887)
O TIacuteO MARCOS DA PORTELA (1876-1889)
O CATECISMO DO LABREGO (1889)
Valentiacuten Lamas Carvajal foi o pai de tres grandes
creacioacutens decimonoacutenicas o relato galego (Galle-
gada 1887) a prensa galega (O Tiacuteo Marcos da
Portela1876-1889) e a subversioacuten con fins didaacutec-
ticos dun texto relixioso (O Catecismo do labrego
1889)
A OBRA
bullO uacutenico texto contildeecido e memorizado polo
pobo era o catecismo do Padre Astete Lamas
adapta a estrutura para denunciar da precaria
situacioacuten do campesintildeado De aiacute o eacutexito do
Catecismo do labrego
bullO pobo era analfabeto e soacute falaba galego La-
mas escolleu o galego e unha linguaxe
popular para tratar temas cotiaacutens e proacuteximos
ao mundo rural que lle permiten chegar ao seu
destinatario o paisano galego a traveacutes de O
Tiacuteo Marcoshellip
O REXURDIMENTOAacuteLVAREZ DE NOacuteVOA
(1873-1836)
PEacute DAS BURGAS (1895)
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA R
EL
AT
O
Francisco Aacutelvarez de Noacutevoa eacute un escritor
innovador e atrevido introduce por primeira vez na
literatura galega ambientes burgueses lonxe do
realismo costumista predomina neles o formalismo
e a esteacutetica neo-romaacutentica
A OBRA Peacute das burgas
bullAbandono do costumismo e do patriotismo
rexionalista
bullTemaacutetica universal e moderna
bullTraacutexicas escenas marintildeeiras
bullEvocacioacutens da infancia
bullLembranzas melancoacutelicas
bullHistorias de amores fanados
En 1913
fundou
con
Fortu-
nato
Cruces
La Voz
de
Galicia
O REXURDIMENTOT
EA
TR
O
FRANCISCO DE LA
IGLESIA
(1827-1897)
A FONTE DO XURAMENTO (1882)
Francisco de la Iglesia foi o
autor da obra A fonte do
xuramento Con esta obra
iniacuteciase o teatro culto galego
bullA partir da estrea desta obra os
rexionalistas crearaacuten a Escola
Rexional de Declamacioacuten e
asentaraacuten as bases do teatro
galego contemporaacuteneo
Manuel Lugriacutes Freire representa o
teatro social e anticaciquil fronte ao
teatro costumista e sentimental de
Francisco de la Iglesia Neste sentido
Lugriacutes ceacutentrase
bullNa denuncia da situacioacuten do
campesintildeado galego
bullNa protesta contra a emigracioacuten (a
suacutea obra A costureira da aldea
estreacutease na Habana 1885)
bullNa loita anticaciquil recollida nos
seus dramas A ponte (1903) e Minia
(1904)
bullNo anticlericalismo que destaca na
suacutea obra Mareiras (1904)
O REXURDIMENTOMANUEL LUGRIacuteS
FREIRE
(1863-1940)
A PONTE(1903) T
EA
TR
O
O REXURDIMENTO
MANUEL MURGUIacuteA
(1833-1823)
HISTORIA DE
GALICIA (1911)
EL REGIONALISMO
GALLEGO (1889)
EN
SAIO
Manuel Murguiacutea marcaraacute o inicio do
Rexionalismo Defenderaacute
bullA definicioacuten nacional de Galicia baseada nunha
historia propia cuxas orixes el remonta aos celtas
e aacute pervivencia dunha lingua e dunha cultura
propias Para fundamentar isto elaborou a suacutea
Historia de Galicia (1911)
bullO idioma como bandeira de todas as reivindica-
cioacutens (aiacutenda que soacute o utilizou no discurso dos Xo-
gos Florais de Tui 1891)
bullA descentralizacioacuten do estado e un reparto de
competencias entre o poder central e a ldquorexioacutenrdquo
En 1891 nace o primeiro partido poliacutetico de aacutembito
exclusivamente galego Asociacioacuten Regionalista
Gallega que Murguiacutea presidiraacute Foi un dos funda-
dores da RAG (1906) e o seu primeiro presidente
O pobo
que
esque-
ce a suacutea
lingua
eacute un
pobo
morto
Obxectivos e actuacioacutens dos
autores do Rexurdimento
bullMudar a consideracioacuten negativa que existiacutea na sociedade respecto ao galego
bullAmpliar os aacutembitos de uso do galego
bullEstudar depurar e perfeccionar a lingua en busca dunha norma culta
bullRecuperar o pasado histoacuterico receacuten descuberto
bullErradicar os males da poliacutetica caciquil
bullReivindicar a singularidade de Galiza como un pobo que ostenta todos os
requisitos esixiacutebeis a unha nacioacuten lingua e cultura propias territorio ben definido
conciencia colectiva
A situacioacuten da linguaO REXURDIMENTO
SOCIOLINGUumlIacuteSTICA
Durante o seacuteculo XIX o proceso de castelanizacioacuten idiomaacutetica de Galicia
avanzou a un ritmo vertixinoso debido a novos factores sociais
1 Xorden os medios de comunicacioacuten escritos
2 Esteacutendense as escolas de educacioacuten primaria
3 Refoacuterzase a administracioacuten centralizadora do Estado
4 Instaacutelanse en Galicia moitos burgueses vidos de foacutera
5 Os emigrantes do rural galego emigran a paiacuteses de fala hispana
6 Medran enormemente os prexuiacutezos nacidos nos Seacuteculos Escuros
IMAXES
IMAXES RECOLLIDAS ENTRE O 04072011 E O 10072011 CLICANDO SOBRE ELAS LEVARANNOS AO SEU LUGAR DE PROCEENCIA
ANEXOS
A GAITA GALLEGA
tocada polo gaiteiro ou sea
CARTA DE CRISTUS
para ir deprendendo
a ler escribir e falar ben a lengua gallegae
aiacutenda maacuteis
ADVERTENCIA
Os que pensan que gentes mal escrito1
estaacute con g pontildeamos por enxempro
ou digan que taberna pan e carne
son termos castellanos non gallegos
aqueles que sentenzan que jamais1
non eacute da nosa terra puro termo
os que dicen que o o de foliada
debe ser u fundaacutendose no vento
oacutes que fan maacuteis reparos e murmuran
das letras e palabras en secreto
supliacutecolles e roacutegolles que agarden
e queiran dar vagar e tempo oacute tempo
Inicio de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Oacuteu Galicia Galicia boi de palla
Canta laacutestima tegraven de ti o Gaiteiro
O aguillon que che menten egrave de aceiro
E con el muita forza te asoballa
No lombo teu zorrega bate e malla
Fasta o maacuteis monicreque ferrancheiro
E calesquer podenco forasteiro
Te vafa de vergonza sin migalla
Agarima alleeira eses ingratos
Ou viacutevoras que postas ograve teu peito
Co ferrete che rompen mil buratos
Si o sangre teu refugas do teu leito
Malas novas madrasta de insensatos
Dos fillos teus ograve amor non tegraves dereito
Fragmento de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Ay esperta adorada Galicia
Dese sono en qestaacutes debruzada
Do teu rico porvir a alborada
Po-lo Ceo enxergaacutendose vay
Xa cantando os teus fillos te chaman
E cos brazos en cruz se espreguizan
Malpocados O qeles cobizan
Eacute un bico dos labios da Nay
Dese chan venturoso arrincado
Pola man do meu negro destino
Hastra mesmo sontildeando maxino
Eses campos risontildeos cruzar
E correr po-las hortas e prados
Onde leda pasou mintildea infancia
Respirando a suave fragancia
De xasmin caravel azahar
(hellip)Inicio de A Galicia
de Francisco Antildeoacuten (1853)
Otilia ergueusestonces do tabolete en questaba e paseando po-l-o cuarto
queijaacutebase retorciacutease e apuaacutebashasta de canden cando nos ombreiros de sua nai Animaba-a
esta docemente e paseaba as veces tamen co-ela mentras non veu o cafeacute que serviron Adria e
Ineacutes aacute primeira traguendo o liacutequido nunha pequecha taza blanca de porcelana co seu
correspondente plato a segunda tirando dunha lacena outro plato con azucre e unha culler de
bujo moi fregada Caitan quedouse na cocintildea
Tomando o cafeacute a enferma non por eso deijaba de suspirar e retorcerse siquera algo
disimulase Ineacutes miraba-a e remiraba gustaacuteballa sua lindura e chocaacuteballe por outro lado
aquelo de non querer deitarse Continuou mirando-a ourservando-a de riba a baijo coma
sestudiase nela prasegurarse do que queria decir e vovendose logo a nai dijo con solermeiriacutea
mdash Anquo que o sabe no diacute aventuro e nhei de perder quo mal da sentildeorita e o que tiven eu
hai dous meses iquestVeu ahiacute na cocintildea un menintildeo que durmindo esta no berce Pois neno ou
nena vai a ser o qua sua sentildeorita nos pouse aqui esta noite Dios mediante iexclEn verdaacute que cedo
empeza iexclTan novintildea e ja casada iexclNo por eso
Otilia ruborizouso punto Adria clavou os ollos na sentildeora mais Ineacutes sigueu dicindo
mdash Comprendo agora o seu repuno a cama iexclQueacute milagre meu-caravel Nestes lances naide a
quere porquo primeiro e parir pro facer hei de facerlla pra que dempois descanse faremoslla
as duas dontildea Adra -dirigindosa esta- quasiacute quedaraacute millor
- Hable V bajo mi buena Ineacutes -interrumpeu a nai dOtilia- no sea que la oiga alguien
- iquestQuen nos ha doir sentildeora -replicou Ineacutes sonrindo e como dona da sua casa dominando
ja a situacion- se soilos aquiacute vivimos o meu Caitan e eu Queacuteijese sentildeorita canto queira -
dirigindosaacute Otilia- aacutenimo e fora medo quo meu home
a ajudaraacute Elle carpinteiro sentildeorita e cando llestaacute
de chola mantildea e pacencia tenlleFragmento do inicio de
MAJINA hellip
Otilia sua nai e Adria non puderon meacutenos de sonrir tamen o oi-l-o chiste dIneacutes que
chamando imediatamente po-l-o home diacutejollasiacute que o veu
mdash Acordate meu Caitan dhai dous meses e estaacute thojo lado desa sentildeorita como lado
meu estivechestonces
Caitan baijou a testa e arrimouse con respeto aacute unha esquina do bufete Ineacutes volveu a
decir aacute Otilia
mdash Sentildeorita fora medo apuacuteese sin recelo no meu home eu soilo aacute eacutel lle fun encargo e asiacute
nada o colle de novo a cobardiacutea nestes casos non lle boa o quimporta e sair ben e canto
antes do apuro
mdash Eso uacutenicamente es lo que importa mdashantildeadeu Adriamdash Aproveche V pues todos los
momentos favorables ya que el Sr Cayetano viene en su ayuda nada de verguumlenza El Sr
Cayetano es un casado su esposa estaacute presente y los demaacutes somos tambien mujeres iquestNo
es su mamaacute misma de las que aquiacute estamos con V
Otilia tintildea vengonza grande vergonza emporeso ardia e non fumeaba bulian na sua
cabeza pensamentos quo corazon llanegrian lidaba con moitas cousas pasaba aacute un tempo
por moitos lances e no seu angelical laacutenguido rosto soacutelo a nai e Adria podian ver o qua infelis
sufria Pro a delor non repara cando apreta e a sua era tan intensa tan complicada e viva
que cedendo oacute cabo estirou os brazos e encolgouse case no pescozo de Caitan Ajudabana
este con azelmosas falas no que podia paseaban do brazo paraban volvia aacute encolgasOtilia
e asiacute estuveron comunha hora e no intre sua nai rezando pedindo aacute Dios por eacutela Adria e
Ineacutes facendo primero aacute cama dempois unha larga faja con tiras de panos que rachou
aquela e fora cantando as cotoviacuteas alaacute nos montes nas eiras os labradores
quo seu millintildeo esbrugaban O fin
preto das oito unha escorreita nena
saeu aacute luacutes Marcial Valladares (1880)
() Pero pol-a mintildea parte protesto que estou prestes a adoutar e siguir ao
pe da letra as regras que d algun modo oficial se pontildean e establezan Agora
faacuteltame dicir algo sobre o acento ou seya o tono e infleusion da voz conque
falamos os gallegos Moito se nos apopea e desprecia aos gallegos poI-o noso
acento sin faceacuterense de cargo os que nos critican que tamen eles neste punto
tentildeen bastante que rascar Eacute certo co noso acento (e agora non falo dos defeutos
na pernunciacion) eacute algo froxo e si se quer arrastrado e que pol-o consiguente
forma un vivo contraste co dos castellanos que eacute seco e suacutepeto como un estalo
(1) pero non ten as afeutaciones e os finxementos dos d outros sitios Recoacuterdese a
propoacutesito desto o que dice Cervantes da Gitanilla que falaba ceceoso non porque
esto nas xitanas fose naturaleza pois era artificio Pero como nos Madriles que eacute a
corte se da a pauta pra o gusto e aloacute impera o artificio e non o que eacute naturaleza
de aqui eacute que fagan bulra e mofa do acento gallego e en cambio dean as laudes
e pontildean nas nubes a outros mais viciosos e defeutuosos Non eacute de estrantildear pol-o
tanto que o nosso dioma aquel dioma a quen en outro tempo tanto respetaron e
apreciaron D Afonso o Sabio o Arcebispo de Toledo D Gonzalo de Palomeque o
Marqueacutes de Santillana e outros insines literatos tentildea que retirarse agora
avergonzado e esconderse e a portas cerradas para que naide o vexa atender
aas suas cousas E sin embargo desta fala tan aldraxada hoxe vense craros
refrexos n-aquela obra inmortal que eacute o
representante mais xenuino e lexiacutetimo
da literatura espantildeola
Proacutelogo de A tecedeira de
Bonaval Antonio Loacutepez
Ferreiro (1894)
UN CONSELLO
A eso das duas da tarde de un bretemoso dia de Decembre do ano 1543 baixaba pol-o Picho
da Cerca en Santiago unha vella como de unhos 60 anos ben limpa e arrombadintildea para
artesana segun paricia poI-o seu porte O seu andar era pausado ainda mais do que pedian
os anos e revelaba unha persona fraca e achacosa E ainda non era esto soilo para a probe
vella sinon que paricia que iba moy moito preocupada por algunha triste ideya Asi foy
camintildeando hastra a Porta da Maacutemoa entrou na cidaacute tomou pol-o canton da Rua Nova e
parouse diante de unha casa do Outeiral frente aa grande dos Ulloas Sentouse nun poyal
que habia a porta como para tomar folgo e recollerse en si cos seus pensamentos e logo
preguntou a un dos mozos que entraban e saian si estaba o sintildeor Rodrigo de Bendantildea e
pideulle que lle dixese que estaba ali Catalina a tecelaacutea de Bonaval que lle queria unha
palabrintildea De ahiacute a un boacuteo pouco saeu o mozo correndo e sin querer mirar para ela diacutexollemdash
Que subades
Sin necesidaacute de mais introdutor subeu Catalina que xa ben conocia a casa e meteuse
nunha espaciosa caacutemara escasamente alumeada por duas ou tres ventaacuteas non grandes
ainda contando ca engadiga do mainel Nun dos rincoos da sala ao pee de unha ventaacutea e
detraacutes de un ancho bufete hachaacutebase sentado nun sillon de baqueta un sintildeor regordete
vestido de chupa e xubon cerrado eacuteste por unha larga e espesa fileira de miuacutedos botons de
ambra en forma de abelaacutea O qual asi que se adoitou de que entraba a tecelaacutea levantou a
cabeza pois estaba escribindo
mdashOla Catalina mdashdiacutexollemdash queacute milagre por aquiacute iquestou vesme a trager a tea
mdashBoas tardes nos de Dios sintildeor RodrigoPrimeiro capiacutetulo de
A tecedeira de Bonaval
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
ADEVERTENCIAmdash An que son partidario da Ortografiacutea etimoloacutegica aacute
falicidade con que se confundiacutean n-os ensayos os encargados de representar este
drama obrigaacuteronma empregar a x en geral n-os casos en que debiacutea escribir con g ou j
Sr Presidente do Liceu Brigantintildeo
A letura do scomenzo do noso Regramento que oacute dar razoacuten da iacutendole da
sociedade aacute quen debe servir de pauta a describe desta maneira
laquoUn ente moral con vida proacutepea verdadeiro centro de recreyo eacute dilustrazoacuten creando
intereses e inspirando afeutos de hirmandade entre vicintildeos que faga renacere un
puriacutesemo amor aacutes venerandas tradiciocircs da madre paacutetria da nosa amada Galicia
rindindo o xusto e debido homenaxe ou sexa xuramento de fidelidade aacutes cencias aacutes
artes oacute comercio eacute aacute industria inxemprando n-os seus afiliados incrinacioacuten e gusto
haacutecia o bello uacutetil e ameno que nos ofrecen os incesantes adiantamentos e perfeizoacutes
do noso sigroraquo
O tecircr eu persentes todas estas consideracioacutes dos seus erguidos intentos dinos do
millor respeto por todos cantos de bocircs gallegos se prezan deacuteumalento dabondo para
escribir A Fonte do Xuramento primeiro ensayo dramaacuteteco dos costumes das nosas
Marintildeas sin rivaacutes en fermosura homilde traballo que hoxe tentildeo eu a yalta honore en
poder adicar aacute primeira Sociedade que adiquirindo inmortal renome n-os fastos da
gallega literatura soupo erguer a sua garrida e dociacutesima Musa oacute dourado scano do
palco esceacutenico onde con tantos
adiantos campeacutea aacute liacutengua de Castilla Proacutelogo de A fonte do xuramento
de Fco de la Iglesia (1882)
nos hallariacuteamos con que el gallego es padre y origen del portugueacutes y este tiene
vida propia y tan lozana como el castellano una vez que si puede perderse y olvidarse
en la porcioacuten dl territorio en el cual ondea la bandera lusitana todaviacutea le queda un
refugio en el basto imperio del Brasil Padre dichoso el gallego revive en sus hijos No
moriraacute pues Estudieacutemosle y conozcaacutemosle y asiacute le amaremos useacutemosle como
lengua literaria y asiacute sabremos cuanto vale y decuanto es capaz
La ilustracioacuten gallega y asturiana M MURGUIacuteA 1879
Las lenguas son las verdaderas banderas nacionales llevan sus propios colores ()
la nuestra refleja nuestra vida intelectual y afectiva se ha criado en nuestras entrantildeas
es a un tiempo nuestra madre y nuestra hija diez siglos pusieron en ella cuanto nos
pertenece El estudio y renovacioacuten de las lenguas no oficiales es una de las obras maacutes
patrioacuteticas e interesantes que puedan emprender los pueblos con habla propia
Discurso inaugural do Certame Literario e Artiacutestico de Pontevedra M MURGUIacuteA
1886
O gallego que eacute o que nos da dereito a enteira posesioacuten da terra en que fomos nados
que nos di que pois somos un povo distinto debemos selo () Nel () haacutechanse os
principais elementos da nosa nacionalidade de novo negada e ainda mais
escarnecida
Discurso dos XOGOS FLORAIS DE TUI M MURGUIacuteA ndash 1891
Fragmentos de textos eou discursos de M Murguiacutea
Por esto inda achaacutendome debil de forzas e nacutehabendo deprendido en maacuteis
escola que a dos nosos probes aldeaacutens guiada solo por aqueles cantares
aquelas palabras carintildeosas e aqueles xiros nunca olvidados que tan docemente
resoaron nos meus oiacutedos desde a cuna e que foran recolldos polo meu corazoacuten
como harencia propia atrevinme a escribir estos cantares ()
Sin gramaacuteticas nin regras de ningunha clas o lector toparaacute moitas veces faltas
de ortografiacutea xiros que disoaraacuten os oiacutedos dun purista pro oacute menos e pra
disculpar en algo estes defectos puxen o maior coidado en reprodusir o
verdadeiro esprito do noso pobo
Proacutelogo de CANTARES GALLEGOS ROSALIacuteA DE CASTRO - 1863
Proacutelogo de Cantares Gallegos
Rosaliacutea de Castro 1863
El idioma de una nacioacuten es su alma su caraacutecter es el espejo donde maacutes al
vivo y con maacutes fidelidad se reflejan su iacutendole y tendencias sus gustos y
costumbres Despreciar su idioma es despreciarse a siacute mismo
El Heraldo Gallego SACO Y ARCE - 1888
Saco y Arce (autor dunha Gramaacutetica Gallega)
nun artigo en El Heraldo Gallego 1888
El Regionalismo que profesa el dogma de las dos patrias es decir de
la patria comuacuten espantildeola y de la regional admite como necesarios armoacutenicos
y mutuamente complementarios dos lenguajes el comuacuten y el regional El
lenguaje interregional o comuacuten seraacute el castellano por ser entendido y hablado
generalmente en todas las regiones El lenguaje regional gallego seraacute de uso
potestativo entre los naturales de nuestra regioacuten tanto en la esfera oficial y
puacuteblica como en la privada y obligatorio en las Escuelas primarias en
concurrencia con el castellano
Bases Generales del Regionalismo ALFREDO BRANtildeAS - 1889
Bases del Regionalismo gallego
Alfredo Brantildeas 1889
Los maestros y maestras de instruccioacuten primaria que ensentildeasen a sus
disciacutepulos la doctrina cristiana u otra cualquier materia en un idioma o dialecto
que no sea la lengua castellana seraacuten castigados por primera vez con
amonestacioacuten por parte del Inspector Provincial de Primera Ensentildeanza quien
daraacute cuenta del hecho al ministro del ramo y si reincidiesen despueacutes de haber
sufrido una amonestacioacuten seraacuten apartados del Magisterio Oficial perdiendo
cuantos derechos les reconoce la ley
REAL DECRETO DE 1902
Real decreto de 1902
O REXURDIMENTOP
RO
SA L
ITE
RA
RIA
RE
LA
TO
X
OR
NA
LISM
O
LAMAS CARVAJAL
(1849-1906)
GALLEGADA (1887)
O TIacuteO MARCOS DA PORTELA (1876-1889)
O CATECISMO DO LABREGO (1889)
Valentiacuten Lamas Carvajal foi o pai de tres grandes
creacioacutens decimonoacutenicas o relato galego (Galle-
gada 1887) a prensa galega (O Tiacuteo Marcos da
Portela1876-1889) e a subversioacuten con fins didaacutec-
ticos dun texto relixioso (O Catecismo do labrego
1889)
A OBRA
bullO uacutenico texto contildeecido e memorizado polo
pobo era o catecismo do Padre Astete Lamas
adapta a estrutura para denunciar da precaria
situacioacuten do campesintildeado De aiacute o eacutexito do
Catecismo do labrego
bullO pobo era analfabeto e soacute falaba galego La-
mas escolleu o galego e unha linguaxe
popular para tratar temas cotiaacutens e proacuteximos
ao mundo rural que lle permiten chegar ao seu
destinatario o paisano galego a traveacutes de O
Tiacuteo Marcoshellip
O REXURDIMENTOAacuteLVAREZ DE NOacuteVOA
(1873-1836)
PEacute DAS BURGAS (1895)
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA R
EL
AT
O
Francisco Aacutelvarez de Noacutevoa eacute un escritor
innovador e atrevido introduce por primeira vez na
literatura galega ambientes burgueses lonxe do
realismo costumista predomina neles o formalismo
e a esteacutetica neo-romaacutentica
A OBRA Peacute das burgas
bullAbandono do costumismo e do patriotismo
rexionalista
bullTemaacutetica universal e moderna
bullTraacutexicas escenas marintildeeiras
bullEvocacioacutens da infancia
bullLembranzas melancoacutelicas
bullHistorias de amores fanados
En 1913
fundou
con
Fortu-
nato
Cruces
La Voz
de
Galicia
O REXURDIMENTOT
EA
TR
O
FRANCISCO DE LA
IGLESIA
(1827-1897)
A FONTE DO XURAMENTO (1882)
Francisco de la Iglesia foi o
autor da obra A fonte do
xuramento Con esta obra
iniacuteciase o teatro culto galego
bullA partir da estrea desta obra os
rexionalistas crearaacuten a Escola
Rexional de Declamacioacuten e
asentaraacuten as bases do teatro
galego contemporaacuteneo
Manuel Lugriacutes Freire representa o
teatro social e anticaciquil fronte ao
teatro costumista e sentimental de
Francisco de la Iglesia Neste sentido
Lugriacutes ceacutentrase
bullNa denuncia da situacioacuten do
campesintildeado galego
bullNa protesta contra a emigracioacuten (a
suacutea obra A costureira da aldea
estreacutease na Habana 1885)
bullNa loita anticaciquil recollida nos
seus dramas A ponte (1903) e Minia
(1904)
bullNo anticlericalismo que destaca na
suacutea obra Mareiras (1904)
O REXURDIMENTOMANUEL LUGRIacuteS
FREIRE
(1863-1940)
A PONTE(1903) T
EA
TR
O
O REXURDIMENTO
MANUEL MURGUIacuteA
(1833-1823)
HISTORIA DE
GALICIA (1911)
EL REGIONALISMO
GALLEGO (1889)
EN
SAIO
Manuel Murguiacutea marcaraacute o inicio do
Rexionalismo Defenderaacute
bullA definicioacuten nacional de Galicia baseada nunha
historia propia cuxas orixes el remonta aos celtas
e aacute pervivencia dunha lingua e dunha cultura
propias Para fundamentar isto elaborou a suacutea
Historia de Galicia (1911)
bullO idioma como bandeira de todas as reivindica-
cioacutens (aiacutenda que soacute o utilizou no discurso dos Xo-
gos Florais de Tui 1891)
bullA descentralizacioacuten do estado e un reparto de
competencias entre o poder central e a ldquorexioacutenrdquo
En 1891 nace o primeiro partido poliacutetico de aacutembito
exclusivamente galego Asociacioacuten Regionalista
Gallega que Murguiacutea presidiraacute Foi un dos funda-
dores da RAG (1906) e o seu primeiro presidente
O pobo
que
esque-
ce a suacutea
lingua
eacute un
pobo
morto
Obxectivos e actuacioacutens dos
autores do Rexurdimento
bullMudar a consideracioacuten negativa que existiacutea na sociedade respecto ao galego
bullAmpliar os aacutembitos de uso do galego
bullEstudar depurar e perfeccionar a lingua en busca dunha norma culta
bullRecuperar o pasado histoacuterico receacuten descuberto
bullErradicar os males da poliacutetica caciquil
bullReivindicar a singularidade de Galiza como un pobo que ostenta todos os
requisitos esixiacutebeis a unha nacioacuten lingua e cultura propias territorio ben definido
conciencia colectiva
A situacioacuten da linguaO REXURDIMENTO
SOCIOLINGUumlIacuteSTICA
Durante o seacuteculo XIX o proceso de castelanizacioacuten idiomaacutetica de Galicia
avanzou a un ritmo vertixinoso debido a novos factores sociais
1 Xorden os medios de comunicacioacuten escritos
2 Esteacutendense as escolas de educacioacuten primaria
3 Refoacuterzase a administracioacuten centralizadora do Estado
4 Instaacutelanse en Galicia moitos burgueses vidos de foacutera
5 Os emigrantes do rural galego emigran a paiacuteses de fala hispana
6 Medran enormemente os prexuiacutezos nacidos nos Seacuteculos Escuros
IMAXES
IMAXES RECOLLIDAS ENTRE O 04072011 E O 10072011 CLICANDO SOBRE ELAS LEVARANNOS AO SEU LUGAR DE PROCEENCIA
ANEXOS
A GAITA GALLEGA
tocada polo gaiteiro ou sea
CARTA DE CRISTUS
para ir deprendendo
a ler escribir e falar ben a lengua gallegae
aiacutenda maacuteis
ADVERTENCIA
Os que pensan que gentes mal escrito1
estaacute con g pontildeamos por enxempro
ou digan que taberna pan e carne
son termos castellanos non gallegos
aqueles que sentenzan que jamais1
non eacute da nosa terra puro termo
os que dicen que o o de foliada
debe ser u fundaacutendose no vento
oacutes que fan maacuteis reparos e murmuran
das letras e palabras en secreto
supliacutecolles e roacutegolles que agarden
e queiran dar vagar e tempo oacute tempo
Inicio de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Oacuteu Galicia Galicia boi de palla
Canta laacutestima tegraven de ti o Gaiteiro
O aguillon que che menten egrave de aceiro
E con el muita forza te asoballa
No lombo teu zorrega bate e malla
Fasta o maacuteis monicreque ferrancheiro
E calesquer podenco forasteiro
Te vafa de vergonza sin migalla
Agarima alleeira eses ingratos
Ou viacutevoras que postas ograve teu peito
Co ferrete che rompen mil buratos
Si o sangre teu refugas do teu leito
Malas novas madrasta de insensatos
Dos fillos teus ograve amor non tegraves dereito
Fragmento de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Ay esperta adorada Galicia
Dese sono en qestaacutes debruzada
Do teu rico porvir a alborada
Po-lo Ceo enxergaacutendose vay
Xa cantando os teus fillos te chaman
E cos brazos en cruz se espreguizan
Malpocados O qeles cobizan
Eacute un bico dos labios da Nay
Dese chan venturoso arrincado
Pola man do meu negro destino
Hastra mesmo sontildeando maxino
Eses campos risontildeos cruzar
E correr po-las hortas e prados
Onde leda pasou mintildea infancia
Respirando a suave fragancia
De xasmin caravel azahar
(hellip)Inicio de A Galicia
de Francisco Antildeoacuten (1853)
Otilia ergueusestonces do tabolete en questaba e paseando po-l-o cuarto
queijaacutebase retorciacutease e apuaacutebashasta de canden cando nos ombreiros de sua nai Animaba-a
esta docemente e paseaba as veces tamen co-ela mentras non veu o cafeacute que serviron Adria e
Ineacutes aacute primeira traguendo o liacutequido nunha pequecha taza blanca de porcelana co seu
correspondente plato a segunda tirando dunha lacena outro plato con azucre e unha culler de
bujo moi fregada Caitan quedouse na cocintildea
Tomando o cafeacute a enferma non por eso deijaba de suspirar e retorcerse siquera algo
disimulase Ineacutes miraba-a e remiraba gustaacuteballa sua lindura e chocaacuteballe por outro lado
aquelo de non querer deitarse Continuou mirando-a ourservando-a de riba a baijo coma
sestudiase nela prasegurarse do que queria decir e vovendose logo a nai dijo con solermeiriacutea
mdash Anquo que o sabe no diacute aventuro e nhei de perder quo mal da sentildeorita e o que tiven eu
hai dous meses iquestVeu ahiacute na cocintildea un menintildeo que durmindo esta no berce Pois neno ou
nena vai a ser o qua sua sentildeorita nos pouse aqui esta noite Dios mediante iexclEn verdaacute que cedo
empeza iexclTan novintildea e ja casada iexclNo por eso
Otilia ruborizouso punto Adria clavou os ollos na sentildeora mais Ineacutes sigueu dicindo
mdash Comprendo agora o seu repuno a cama iexclQueacute milagre meu-caravel Nestes lances naide a
quere porquo primeiro e parir pro facer hei de facerlla pra que dempois descanse faremoslla
as duas dontildea Adra -dirigindosa esta- quasiacute quedaraacute millor
- Hable V bajo mi buena Ineacutes -interrumpeu a nai dOtilia- no sea que la oiga alguien
- iquestQuen nos ha doir sentildeora -replicou Ineacutes sonrindo e como dona da sua casa dominando
ja a situacion- se soilos aquiacute vivimos o meu Caitan e eu Queacuteijese sentildeorita canto queira -
dirigindosaacute Otilia- aacutenimo e fora medo quo meu home
a ajudaraacute Elle carpinteiro sentildeorita e cando llestaacute
de chola mantildea e pacencia tenlleFragmento do inicio de
MAJINA hellip
Otilia sua nai e Adria non puderon meacutenos de sonrir tamen o oi-l-o chiste dIneacutes que
chamando imediatamente po-l-o home diacutejollasiacute que o veu
mdash Acordate meu Caitan dhai dous meses e estaacute thojo lado desa sentildeorita como lado
meu estivechestonces
Caitan baijou a testa e arrimouse con respeto aacute unha esquina do bufete Ineacutes volveu a
decir aacute Otilia
mdash Sentildeorita fora medo apuacuteese sin recelo no meu home eu soilo aacute eacutel lle fun encargo e asiacute
nada o colle de novo a cobardiacutea nestes casos non lle boa o quimporta e sair ben e canto
antes do apuro
mdash Eso uacutenicamente es lo que importa mdashantildeadeu Adriamdash Aproveche V pues todos los
momentos favorables ya que el Sr Cayetano viene en su ayuda nada de verguumlenza El Sr
Cayetano es un casado su esposa estaacute presente y los demaacutes somos tambien mujeres iquestNo
es su mamaacute misma de las que aquiacute estamos con V
Otilia tintildea vengonza grande vergonza emporeso ardia e non fumeaba bulian na sua
cabeza pensamentos quo corazon llanegrian lidaba con moitas cousas pasaba aacute un tempo
por moitos lances e no seu angelical laacutenguido rosto soacutelo a nai e Adria podian ver o qua infelis
sufria Pro a delor non repara cando apreta e a sua era tan intensa tan complicada e viva
que cedendo oacute cabo estirou os brazos e encolgouse case no pescozo de Caitan Ajudabana
este con azelmosas falas no que podia paseaban do brazo paraban volvia aacute encolgasOtilia
e asiacute estuveron comunha hora e no intre sua nai rezando pedindo aacute Dios por eacutela Adria e
Ineacutes facendo primero aacute cama dempois unha larga faja con tiras de panos que rachou
aquela e fora cantando as cotoviacuteas alaacute nos montes nas eiras os labradores
quo seu millintildeo esbrugaban O fin
preto das oito unha escorreita nena
saeu aacute luacutes Marcial Valladares (1880)
() Pero pol-a mintildea parte protesto que estou prestes a adoutar e siguir ao
pe da letra as regras que d algun modo oficial se pontildean e establezan Agora
faacuteltame dicir algo sobre o acento ou seya o tono e infleusion da voz conque
falamos os gallegos Moito se nos apopea e desprecia aos gallegos poI-o noso
acento sin faceacuterense de cargo os que nos critican que tamen eles neste punto
tentildeen bastante que rascar Eacute certo co noso acento (e agora non falo dos defeutos
na pernunciacion) eacute algo froxo e si se quer arrastrado e que pol-o consiguente
forma un vivo contraste co dos castellanos que eacute seco e suacutepeto como un estalo
(1) pero non ten as afeutaciones e os finxementos dos d outros sitios Recoacuterdese a
propoacutesito desto o que dice Cervantes da Gitanilla que falaba ceceoso non porque
esto nas xitanas fose naturaleza pois era artificio Pero como nos Madriles que eacute a
corte se da a pauta pra o gusto e aloacute impera o artificio e non o que eacute naturaleza
de aqui eacute que fagan bulra e mofa do acento gallego e en cambio dean as laudes
e pontildean nas nubes a outros mais viciosos e defeutuosos Non eacute de estrantildear pol-o
tanto que o nosso dioma aquel dioma a quen en outro tempo tanto respetaron e
apreciaron D Afonso o Sabio o Arcebispo de Toledo D Gonzalo de Palomeque o
Marqueacutes de Santillana e outros insines literatos tentildea que retirarse agora
avergonzado e esconderse e a portas cerradas para que naide o vexa atender
aas suas cousas E sin embargo desta fala tan aldraxada hoxe vense craros
refrexos n-aquela obra inmortal que eacute o
representante mais xenuino e lexiacutetimo
da literatura espantildeola
Proacutelogo de A tecedeira de
Bonaval Antonio Loacutepez
Ferreiro (1894)
UN CONSELLO
A eso das duas da tarde de un bretemoso dia de Decembre do ano 1543 baixaba pol-o Picho
da Cerca en Santiago unha vella como de unhos 60 anos ben limpa e arrombadintildea para
artesana segun paricia poI-o seu porte O seu andar era pausado ainda mais do que pedian
os anos e revelaba unha persona fraca e achacosa E ainda non era esto soilo para a probe
vella sinon que paricia que iba moy moito preocupada por algunha triste ideya Asi foy
camintildeando hastra a Porta da Maacutemoa entrou na cidaacute tomou pol-o canton da Rua Nova e
parouse diante de unha casa do Outeiral frente aa grande dos Ulloas Sentouse nun poyal
que habia a porta como para tomar folgo e recollerse en si cos seus pensamentos e logo
preguntou a un dos mozos que entraban e saian si estaba o sintildeor Rodrigo de Bendantildea e
pideulle que lle dixese que estaba ali Catalina a tecelaacutea de Bonaval que lle queria unha
palabrintildea De ahiacute a un boacuteo pouco saeu o mozo correndo e sin querer mirar para ela diacutexollemdash
Que subades
Sin necesidaacute de mais introdutor subeu Catalina que xa ben conocia a casa e meteuse
nunha espaciosa caacutemara escasamente alumeada por duas ou tres ventaacuteas non grandes
ainda contando ca engadiga do mainel Nun dos rincoos da sala ao pee de unha ventaacutea e
detraacutes de un ancho bufete hachaacutebase sentado nun sillon de baqueta un sintildeor regordete
vestido de chupa e xubon cerrado eacuteste por unha larga e espesa fileira de miuacutedos botons de
ambra en forma de abelaacutea O qual asi que se adoitou de que entraba a tecelaacutea levantou a
cabeza pois estaba escribindo
mdashOla Catalina mdashdiacutexollemdash queacute milagre por aquiacute iquestou vesme a trager a tea
mdashBoas tardes nos de Dios sintildeor RodrigoPrimeiro capiacutetulo de
A tecedeira de Bonaval
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
ADEVERTENCIAmdash An que son partidario da Ortografiacutea etimoloacutegica aacute
falicidade con que se confundiacutean n-os ensayos os encargados de representar este
drama obrigaacuteronma empregar a x en geral n-os casos en que debiacutea escribir con g ou j
Sr Presidente do Liceu Brigantintildeo
A letura do scomenzo do noso Regramento que oacute dar razoacuten da iacutendole da
sociedade aacute quen debe servir de pauta a describe desta maneira
laquoUn ente moral con vida proacutepea verdadeiro centro de recreyo eacute dilustrazoacuten creando
intereses e inspirando afeutos de hirmandade entre vicintildeos que faga renacere un
puriacutesemo amor aacutes venerandas tradiciocircs da madre paacutetria da nosa amada Galicia
rindindo o xusto e debido homenaxe ou sexa xuramento de fidelidade aacutes cencias aacutes
artes oacute comercio eacute aacute industria inxemprando n-os seus afiliados incrinacioacuten e gusto
haacutecia o bello uacutetil e ameno que nos ofrecen os incesantes adiantamentos e perfeizoacutes
do noso sigroraquo
O tecircr eu persentes todas estas consideracioacutes dos seus erguidos intentos dinos do
millor respeto por todos cantos de bocircs gallegos se prezan deacuteumalento dabondo para
escribir A Fonte do Xuramento primeiro ensayo dramaacuteteco dos costumes das nosas
Marintildeas sin rivaacutes en fermosura homilde traballo que hoxe tentildeo eu a yalta honore en
poder adicar aacute primeira Sociedade que adiquirindo inmortal renome n-os fastos da
gallega literatura soupo erguer a sua garrida e dociacutesima Musa oacute dourado scano do
palco esceacutenico onde con tantos
adiantos campeacutea aacute liacutengua de Castilla Proacutelogo de A fonte do xuramento
de Fco de la Iglesia (1882)
nos hallariacuteamos con que el gallego es padre y origen del portugueacutes y este tiene
vida propia y tan lozana como el castellano una vez que si puede perderse y olvidarse
en la porcioacuten dl territorio en el cual ondea la bandera lusitana todaviacutea le queda un
refugio en el basto imperio del Brasil Padre dichoso el gallego revive en sus hijos No
moriraacute pues Estudieacutemosle y conozcaacutemosle y asiacute le amaremos useacutemosle como
lengua literaria y asiacute sabremos cuanto vale y decuanto es capaz
La ilustracioacuten gallega y asturiana M MURGUIacuteA 1879
Las lenguas son las verdaderas banderas nacionales llevan sus propios colores ()
la nuestra refleja nuestra vida intelectual y afectiva se ha criado en nuestras entrantildeas
es a un tiempo nuestra madre y nuestra hija diez siglos pusieron en ella cuanto nos
pertenece El estudio y renovacioacuten de las lenguas no oficiales es una de las obras maacutes
patrioacuteticas e interesantes que puedan emprender los pueblos con habla propia
Discurso inaugural do Certame Literario e Artiacutestico de Pontevedra M MURGUIacuteA
1886
O gallego que eacute o que nos da dereito a enteira posesioacuten da terra en que fomos nados
que nos di que pois somos un povo distinto debemos selo () Nel () haacutechanse os
principais elementos da nosa nacionalidade de novo negada e ainda mais
escarnecida
Discurso dos XOGOS FLORAIS DE TUI M MURGUIacuteA ndash 1891
Fragmentos de textos eou discursos de M Murguiacutea
Por esto inda achaacutendome debil de forzas e nacutehabendo deprendido en maacuteis
escola que a dos nosos probes aldeaacutens guiada solo por aqueles cantares
aquelas palabras carintildeosas e aqueles xiros nunca olvidados que tan docemente
resoaron nos meus oiacutedos desde a cuna e que foran recolldos polo meu corazoacuten
como harencia propia atrevinme a escribir estos cantares ()
Sin gramaacuteticas nin regras de ningunha clas o lector toparaacute moitas veces faltas
de ortografiacutea xiros que disoaraacuten os oiacutedos dun purista pro oacute menos e pra
disculpar en algo estes defectos puxen o maior coidado en reprodusir o
verdadeiro esprito do noso pobo
Proacutelogo de CANTARES GALLEGOS ROSALIacuteA DE CASTRO - 1863
Proacutelogo de Cantares Gallegos
Rosaliacutea de Castro 1863
El idioma de una nacioacuten es su alma su caraacutecter es el espejo donde maacutes al
vivo y con maacutes fidelidad se reflejan su iacutendole y tendencias sus gustos y
costumbres Despreciar su idioma es despreciarse a siacute mismo
El Heraldo Gallego SACO Y ARCE - 1888
Saco y Arce (autor dunha Gramaacutetica Gallega)
nun artigo en El Heraldo Gallego 1888
El Regionalismo que profesa el dogma de las dos patrias es decir de
la patria comuacuten espantildeola y de la regional admite como necesarios armoacutenicos
y mutuamente complementarios dos lenguajes el comuacuten y el regional El
lenguaje interregional o comuacuten seraacute el castellano por ser entendido y hablado
generalmente en todas las regiones El lenguaje regional gallego seraacute de uso
potestativo entre los naturales de nuestra regioacuten tanto en la esfera oficial y
puacuteblica como en la privada y obligatorio en las Escuelas primarias en
concurrencia con el castellano
Bases Generales del Regionalismo ALFREDO BRANtildeAS - 1889
Bases del Regionalismo gallego
Alfredo Brantildeas 1889
Los maestros y maestras de instruccioacuten primaria que ensentildeasen a sus
disciacutepulos la doctrina cristiana u otra cualquier materia en un idioma o dialecto
que no sea la lengua castellana seraacuten castigados por primera vez con
amonestacioacuten por parte del Inspector Provincial de Primera Ensentildeanza quien
daraacute cuenta del hecho al ministro del ramo y si reincidiesen despueacutes de haber
sufrido una amonestacioacuten seraacuten apartados del Magisterio Oficial perdiendo
cuantos derechos les reconoce la ley
REAL DECRETO DE 1902
Real decreto de 1902
O REXURDIMENTOAacuteLVAREZ DE NOacuteVOA
(1873-1836)
PEacute DAS BURGAS (1895)
PR
OSA
LIT
ER
AR
IA R
EL
AT
O
Francisco Aacutelvarez de Noacutevoa eacute un escritor
innovador e atrevido introduce por primeira vez na
literatura galega ambientes burgueses lonxe do
realismo costumista predomina neles o formalismo
e a esteacutetica neo-romaacutentica
A OBRA Peacute das burgas
bullAbandono do costumismo e do patriotismo
rexionalista
bullTemaacutetica universal e moderna
bullTraacutexicas escenas marintildeeiras
bullEvocacioacutens da infancia
bullLembranzas melancoacutelicas
bullHistorias de amores fanados
En 1913
fundou
con
Fortu-
nato
Cruces
La Voz
de
Galicia
O REXURDIMENTOT
EA
TR
O
FRANCISCO DE LA
IGLESIA
(1827-1897)
A FONTE DO XURAMENTO (1882)
Francisco de la Iglesia foi o
autor da obra A fonte do
xuramento Con esta obra
iniacuteciase o teatro culto galego
bullA partir da estrea desta obra os
rexionalistas crearaacuten a Escola
Rexional de Declamacioacuten e
asentaraacuten as bases do teatro
galego contemporaacuteneo
Manuel Lugriacutes Freire representa o
teatro social e anticaciquil fronte ao
teatro costumista e sentimental de
Francisco de la Iglesia Neste sentido
Lugriacutes ceacutentrase
bullNa denuncia da situacioacuten do
campesintildeado galego
bullNa protesta contra a emigracioacuten (a
suacutea obra A costureira da aldea
estreacutease na Habana 1885)
bullNa loita anticaciquil recollida nos
seus dramas A ponte (1903) e Minia
(1904)
bullNo anticlericalismo que destaca na
suacutea obra Mareiras (1904)
O REXURDIMENTOMANUEL LUGRIacuteS
FREIRE
(1863-1940)
A PONTE(1903) T
EA
TR
O
O REXURDIMENTO
MANUEL MURGUIacuteA
(1833-1823)
HISTORIA DE
GALICIA (1911)
EL REGIONALISMO
GALLEGO (1889)
EN
SAIO
Manuel Murguiacutea marcaraacute o inicio do
Rexionalismo Defenderaacute
bullA definicioacuten nacional de Galicia baseada nunha
historia propia cuxas orixes el remonta aos celtas
e aacute pervivencia dunha lingua e dunha cultura
propias Para fundamentar isto elaborou a suacutea
Historia de Galicia (1911)
bullO idioma como bandeira de todas as reivindica-
cioacutens (aiacutenda que soacute o utilizou no discurso dos Xo-
gos Florais de Tui 1891)
bullA descentralizacioacuten do estado e un reparto de
competencias entre o poder central e a ldquorexioacutenrdquo
En 1891 nace o primeiro partido poliacutetico de aacutembito
exclusivamente galego Asociacioacuten Regionalista
Gallega que Murguiacutea presidiraacute Foi un dos funda-
dores da RAG (1906) e o seu primeiro presidente
O pobo
que
esque-
ce a suacutea
lingua
eacute un
pobo
morto
Obxectivos e actuacioacutens dos
autores do Rexurdimento
bullMudar a consideracioacuten negativa que existiacutea na sociedade respecto ao galego
bullAmpliar os aacutembitos de uso do galego
bullEstudar depurar e perfeccionar a lingua en busca dunha norma culta
bullRecuperar o pasado histoacuterico receacuten descuberto
bullErradicar os males da poliacutetica caciquil
bullReivindicar a singularidade de Galiza como un pobo que ostenta todos os
requisitos esixiacutebeis a unha nacioacuten lingua e cultura propias territorio ben definido
conciencia colectiva
A situacioacuten da linguaO REXURDIMENTO
SOCIOLINGUumlIacuteSTICA
Durante o seacuteculo XIX o proceso de castelanizacioacuten idiomaacutetica de Galicia
avanzou a un ritmo vertixinoso debido a novos factores sociais
1 Xorden os medios de comunicacioacuten escritos
2 Esteacutendense as escolas de educacioacuten primaria
3 Refoacuterzase a administracioacuten centralizadora do Estado
4 Instaacutelanse en Galicia moitos burgueses vidos de foacutera
5 Os emigrantes do rural galego emigran a paiacuteses de fala hispana
6 Medran enormemente os prexuiacutezos nacidos nos Seacuteculos Escuros
IMAXES
IMAXES RECOLLIDAS ENTRE O 04072011 E O 10072011 CLICANDO SOBRE ELAS LEVARANNOS AO SEU LUGAR DE PROCEENCIA
ANEXOS
A GAITA GALLEGA
tocada polo gaiteiro ou sea
CARTA DE CRISTUS
para ir deprendendo
a ler escribir e falar ben a lengua gallegae
aiacutenda maacuteis
ADVERTENCIA
Os que pensan que gentes mal escrito1
estaacute con g pontildeamos por enxempro
ou digan que taberna pan e carne
son termos castellanos non gallegos
aqueles que sentenzan que jamais1
non eacute da nosa terra puro termo
os que dicen que o o de foliada
debe ser u fundaacutendose no vento
oacutes que fan maacuteis reparos e murmuran
das letras e palabras en secreto
supliacutecolles e roacutegolles que agarden
e queiran dar vagar e tempo oacute tempo
Inicio de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Oacuteu Galicia Galicia boi de palla
Canta laacutestima tegraven de ti o Gaiteiro
O aguillon que che menten egrave de aceiro
E con el muita forza te asoballa
No lombo teu zorrega bate e malla
Fasta o maacuteis monicreque ferrancheiro
E calesquer podenco forasteiro
Te vafa de vergonza sin migalla
Agarima alleeira eses ingratos
Ou viacutevoras que postas ograve teu peito
Co ferrete che rompen mil buratos
Si o sangre teu refugas do teu leito
Malas novas madrasta de insensatos
Dos fillos teus ograve amor non tegraves dereito
Fragmento de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Ay esperta adorada Galicia
Dese sono en qestaacutes debruzada
Do teu rico porvir a alborada
Po-lo Ceo enxergaacutendose vay
Xa cantando os teus fillos te chaman
E cos brazos en cruz se espreguizan
Malpocados O qeles cobizan
Eacute un bico dos labios da Nay
Dese chan venturoso arrincado
Pola man do meu negro destino
Hastra mesmo sontildeando maxino
Eses campos risontildeos cruzar
E correr po-las hortas e prados
Onde leda pasou mintildea infancia
Respirando a suave fragancia
De xasmin caravel azahar
(hellip)Inicio de A Galicia
de Francisco Antildeoacuten (1853)
Otilia ergueusestonces do tabolete en questaba e paseando po-l-o cuarto
queijaacutebase retorciacutease e apuaacutebashasta de canden cando nos ombreiros de sua nai Animaba-a
esta docemente e paseaba as veces tamen co-ela mentras non veu o cafeacute que serviron Adria e
Ineacutes aacute primeira traguendo o liacutequido nunha pequecha taza blanca de porcelana co seu
correspondente plato a segunda tirando dunha lacena outro plato con azucre e unha culler de
bujo moi fregada Caitan quedouse na cocintildea
Tomando o cafeacute a enferma non por eso deijaba de suspirar e retorcerse siquera algo
disimulase Ineacutes miraba-a e remiraba gustaacuteballa sua lindura e chocaacuteballe por outro lado
aquelo de non querer deitarse Continuou mirando-a ourservando-a de riba a baijo coma
sestudiase nela prasegurarse do que queria decir e vovendose logo a nai dijo con solermeiriacutea
mdash Anquo que o sabe no diacute aventuro e nhei de perder quo mal da sentildeorita e o que tiven eu
hai dous meses iquestVeu ahiacute na cocintildea un menintildeo que durmindo esta no berce Pois neno ou
nena vai a ser o qua sua sentildeorita nos pouse aqui esta noite Dios mediante iexclEn verdaacute que cedo
empeza iexclTan novintildea e ja casada iexclNo por eso
Otilia ruborizouso punto Adria clavou os ollos na sentildeora mais Ineacutes sigueu dicindo
mdash Comprendo agora o seu repuno a cama iexclQueacute milagre meu-caravel Nestes lances naide a
quere porquo primeiro e parir pro facer hei de facerlla pra que dempois descanse faremoslla
as duas dontildea Adra -dirigindosa esta- quasiacute quedaraacute millor
- Hable V bajo mi buena Ineacutes -interrumpeu a nai dOtilia- no sea que la oiga alguien
- iquestQuen nos ha doir sentildeora -replicou Ineacutes sonrindo e como dona da sua casa dominando
ja a situacion- se soilos aquiacute vivimos o meu Caitan e eu Queacuteijese sentildeorita canto queira -
dirigindosaacute Otilia- aacutenimo e fora medo quo meu home
a ajudaraacute Elle carpinteiro sentildeorita e cando llestaacute
de chola mantildea e pacencia tenlleFragmento do inicio de
MAJINA hellip
Otilia sua nai e Adria non puderon meacutenos de sonrir tamen o oi-l-o chiste dIneacutes que
chamando imediatamente po-l-o home diacutejollasiacute que o veu
mdash Acordate meu Caitan dhai dous meses e estaacute thojo lado desa sentildeorita como lado
meu estivechestonces
Caitan baijou a testa e arrimouse con respeto aacute unha esquina do bufete Ineacutes volveu a
decir aacute Otilia
mdash Sentildeorita fora medo apuacuteese sin recelo no meu home eu soilo aacute eacutel lle fun encargo e asiacute
nada o colle de novo a cobardiacutea nestes casos non lle boa o quimporta e sair ben e canto
antes do apuro
mdash Eso uacutenicamente es lo que importa mdashantildeadeu Adriamdash Aproveche V pues todos los
momentos favorables ya que el Sr Cayetano viene en su ayuda nada de verguumlenza El Sr
Cayetano es un casado su esposa estaacute presente y los demaacutes somos tambien mujeres iquestNo
es su mamaacute misma de las que aquiacute estamos con V
Otilia tintildea vengonza grande vergonza emporeso ardia e non fumeaba bulian na sua
cabeza pensamentos quo corazon llanegrian lidaba con moitas cousas pasaba aacute un tempo
por moitos lances e no seu angelical laacutenguido rosto soacutelo a nai e Adria podian ver o qua infelis
sufria Pro a delor non repara cando apreta e a sua era tan intensa tan complicada e viva
que cedendo oacute cabo estirou os brazos e encolgouse case no pescozo de Caitan Ajudabana
este con azelmosas falas no que podia paseaban do brazo paraban volvia aacute encolgasOtilia
e asiacute estuveron comunha hora e no intre sua nai rezando pedindo aacute Dios por eacutela Adria e
Ineacutes facendo primero aacute cama dempois unha larga faja con tiras de panos que rachou
aquela e fora cantando as cotoviacuteas alaacute nos montes nas eiras os labradores
quo seu millintildeo esbrugaban O fin
preto das oito unha escorreita nena
saeu aacute luacutes Marcial Valladares (1880)
() Pero pol-a mintildea parte protesto que estou prestes a adoutar e siguir ao
pe da letra as regras que d algun modo oficial se pontildean e establezan Agora
faacuteltame dicir algo sobre o acento ou seya o tono e infleusion da voz conque
falamos os gallegos Moito se nos apopea e desprecia aos gallegos poI-o noso
acento sin faceacuterense de cargo os que nos critican que tamen eles neste punto
tentildeen bastante que rascar Eacute certo co noso acento (e agora non falo dos defeutos
na pernunciacion) eacute algo froxo e si se quer arrastrado e que pol-o consiguente
forma un vivo contraste co dos castellanos que eacute seco e suacutepeto como un estalo
(1) pero non ten as afeutaciones e os finxementos dos d outros sitios Recoacuterdese a
propoacutesito desto o que dice Cervantes da Gitanilla que falaba ceceoso non porque
esto nas xitanas fose naturaleza pois era artificio Pero como nos Madriles que eacute a
corte se da a pauta pra o gusto e aloacute impera o artificio e non o que eacute naturaleza
de aqui eacute que fagan bulra e mofa do acento gallego e en cambio dean as laudes
e pontildean nas nubes a outros mais viciosos e defeutuosos Non eacute de estrantildear pol-o
tanto que o nosso dioma aquel dioma a quen en outro tempo tanto respetaron e
apreciaron D Afonso o Sabio o Arcebispo de Toledo D Gonzalo de Palomeque o
Marqueacutes de Santillana e outros insines literatos tentildea que retirarse agora
avergonzado e esconderse e a portas cerradas para que naide o vexa atender
aas suas cousas E sin embargo desta fala tan aldraxada hoxe vense craros
refrexos n-aquela obra inmortal que eacute o
representante mais xenuino e lexiacutetimo
da literatura espantildeola
Proacutelogo de A tecedeira de
Bonaval Antonio Loacutepez
Ferreiro (1894)
UN CONSELLO
A eso das duas da tarde de un bretemoso dia de Decembre do ano 1543 baixaba pol-o Picho
da Cerca en Santiago unha vella como de unhos 60 anos ben limpa e arrombadintildea para
artesana segun paricia poI-o seu porte O seu andar era pausado ainda mais do que pedian
os anos e revelaba unha persona fraca e achacosa E ainda non era esto soilo para a probe
vella sinon que paricia que iba moy moito preocupada por algunha triste ideya Asi foy
camintildeando hastra a Porta da Maacutemoa entrou na cidaacute tomou pol-o canton da Rua Nova e
parouse diante de unha casa do Outeiral frente aa grande dos Ulloas Sentouse nun poyal
que habia a porta como para tomar folgo e recollerse en si cos seus pensamentos e logo
preguntou a un dos mozos que entraban e saian si estaba o sintildeor Rodrigo de Bendantildea e
pideulle que lle dixese que estaba ali Catalina a tecelaacutea de Bonaval que lle queria unha
palabrintildea De ahiacute a un boacuteo pouco saeu o mozo correndo e sin querer mirar para ela diacutexollemdash
Que subades
Sin necesidaacute de mais introdutor subeu Catalina que xa ben conocia a casa e meteuse
nunha espaciosa caacutemara escasamente alumeada por duas ou tres ventaacuteas non grandes
ainda contando ca engadiga do mainel Nun dos rincoos da sala ao pee de unha ventaacutea e
detraacutes de un ancho bufete hachaacutebase sentado nun sillon de baqueta un sintildeor regordete
vestido de chupa e xubon cerrado eacuteste por unha larga e espesa fileira de miuacutedos botons de
ambra en forma de abelaacutea O qual asi que se adoitou de que entraba a tecelaacutea levantou a
cabeza pois estaba escribindo
mdashOla Catalina mdashdiacutexollemdash queacute milagre por aquiacute iquestou vesme a trager a tea
mdashBoas tardes nos de Dios sintildeor RodrigoPrimeiro capiacutetulo de
A tecedeira de Bonaval
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
ADEVERTENCIAmdash An que son partidario da Ortografiacutea etimoloacutegica aacute
falicidade con que se confundiacutean n-os ensayos os encargados de representar este
drama obrigaacuteronma empregar a x en geral n-os casos en que debiacutea escribir con g ou j
Sr Presidente do Liceu Brigantintildeo
A letura do scomenzo do noso Regramento que oacute dar razoacuten da iacutendole da
sociedade aacute quen debe servir de pauta a describe desta maneira
laquoUn ente moral con vida proacutepea verdadeiro centro de recreyo eacute dilustrazoacuten creando
intereses e inspirando afeutos de hirmandade entre vicintildeos que faga renacere un
puriacutesemo amor aacutes venerandas tradiciocircs da madre paacutetria da nosa amada Galicia
rindindo o xusto e debido homenaxe ou sexa xuramento de fidelidade aacutes cencias aacutes
artes oacute comercio eacute aacute industria inxemprando n-os seus afiliados incrinacioacuten e gusto
haacutecia o bello uacutetil e ameno que nos ofrecen os incesantes adiantamentos e perfeizoacutes
do noso sigroraquo
O tecircr eu persentes todas estas consideracioacutes dos seus erguidos intentos dinos do
millor respeto por todos cantos de bocircs gallegos se prezan deacuteumalento dabondo para
escribir A Fonte do Xuramento primeiro ensayo dramaacuteteco dos costumes das nosas
Marintildeas sin rivaacutes en fermosura homilde traballo que hoxe tentildeo eu a yalta honore en
poder adicar aacute primeira Sociedade que adiquirindo inmortal renome n-os fastos da
gallega literatura soupo erguer a sua garrida e dociacutesima Musa oacute dourado scano do
palco esceacutenico onde con tantos
adiantos campeacutea aacute liacutengua de Castilla Proacutelogo de A fonte do xuramento
de Fco de la Iglesia (1882)
nos hallariacuteamos con que el gallego es padre y origen del portugueacutes y este tiene
vida propia y tan lozana como el castellano una vez que si puede perderse y olvidarse
en la porcioacuten dl territorio en el cual ondea la bandera lusitana todaviacutea le queda un
refugio en el basto imperio del Brasil Padre dichoso el gallego revive en sus hijos No
moriraacute pues Estudieacutemosle y conozcaacutemosle y asiacute le amaremos useacutemosle como
lengua literaria y asiacute sabremos cuanto vale y decuanto es capaz
La ilustracioacuten gallega y asturiana M MURGUIacuteA 1879
Las lenguas son las verdaderas banderas nacionales llevan sus propios colores ()
la nuestra refleja nuestra vida intelectual y afectiva se ha criado en nuestras entrantildeas
es a un tiempo nuestra madre y nuestra hija diez siglos pusieron en ella cuanto nos
pertenece El estudio y renovacioacuten de las lenguas no oficiales es una de las obras maacutes
patrioacuteticas e interesantes que puedan emprender los pueblos con habla propia
Discurso inaugural do Certame Literario e Artiacutestico de Pontevedra M MURGUIacuteA
1886
O gallego que eacute o que nos da dereito a enteira posesioacuten da terra en que fomos nados
que nos di que pois somos un povo distinto debemos selo () Nel () haacutechanse os
principais elementos da nosa nacionalidade de novo negada e ainda mais
escarnecida
Discurso dos XOGOS FLORAIS DE TUI M MURGUIacuteA ndash 1891
Fragmentos de textos eou discursos de M Murguiacutea
Por esto inda achaacutendome debil de forzas e nacutehabendo deprendido en maacuteis
escola que a dos nosos probes aldeaacutens guiada solo por aqueles cantares
aquelas palabras carintildeosas e aqueles xiros nunca olvidados que tan docemente
resoaron nos meus oiacutedos desde a cuna e que foran recolldos polo meu corazoacuten
como harencia propia atrevinme a escribir estos cantares ()
Sin gramaacuteticas nin regras de ningunha clas o lector toparaacute moitas veces faltas
de ortografiacutea xiros que disoaraacuten os oiacutedos dun purista pro oacute menos e pra
disculpar en algo estes defectos puxen o maior coidado en reprodusir o
verdadeiro esprito do noso pobo
Proacutelogo de CANTARES GALLEGOS ROSALIacuteA DE CASTRO - 1863
Proacutelogo de Cantares Gallegos
Rosaliacutea de Castro 1863
El idioma de una nacioacuten es su alma su caraacutecter es el espejo donde maacutes al
vivo y con maacutes fidelidad se reflejan su iacutendole y tendencias sus gustos y
costumbres Despreciar su idioma es despreciarse a siacute mismo
El Heraldo Gallego SACO Y ARCE - 1888
Saco y Arce (autor dunha Gramaacutetica Gallega)
nun artigo en El Heraldo Gallego 1888
El Regionalismo que profesa el dogma de las dos patrias es decir de
la patria comuacuten espantildeola y de la regional admite como necesarios armoacutenicos
y mutuamente complementarios dos lenguajes el comuacuten y el regional El
lenguaje interregional o comuacuten seraacute el castellano por ser entendido y hablado
generalmente en todas las regiones El lenguaje regional gallego seraacute de uso
potestativo entre los naturales de nuestra regioacuten tanto en la esfera oficial y
puacuteblica como en la privada y obligatorio en las Escuelas primarias en
concurrencia con el castellano
Bases Generales del Regionalismo ALFREDO BRANtildeAS - 1889
Bases del Regionalismo gallego
Alfredo Brantildeas 1889
Los maestros y maestras de instruccioacuten primaria que ensentildeasen a sus
disciacutepulos la doctrina cristiana u otra cualquier materia en un idioma o dialecto
que no sea la lengua castellana seraacuten castigados por primera vez con
amonestacioacuten por parte del Inspector Provincial de Primera Ensentildeanza quien
daraacute cuenta del hecho al ministro del ramo y si reincidiesen despueacutes de haber
sufrido una amonestacioacuten seraacuten apartados del Magisterio Oficial perdiendo
cuantos derechos les reconoce la ley
REAL DECRETO DE 1902
Real decreto de 1902
O REXURDIMENTOT
EA
TR
O
FRANCISCO DE LA
IGLESIA
(1827-1897)
A FONTE DO XURAMENTO (1882)
Francisco de la Iglesia foi o
autor da obra A fonte do
xuramento Con esta obra
iniacuteciase o teatro culto galego
bullA partir da estrea desta obra os
rexionalistas crearaacuten a Escola
Rexional de Declamacioacuten e
asentaraacuten as bases do teatro
galego contemporaacuteneo
Manuel Lugriacutes Freire representa o
teatro social e anticaciquil fronte ao
teatro costumista e sentimental de
Francisco de la Iglesia Neste sentido
Lugriacutes ceacutentrase
bullNa denuncia da situacioacuten do
campesintildeado galego
bullNa protesta contra a emigracioacuten (a
suacutea obra A costureira da aldea
estreacutease na Habana 1885)
bullNa loita anticaciquil recollida nos
seus dramas A ponte (1903) e Minia
(1904)
bullNo anticlericalismo que destaca na
suacutea obra Mareiras (1904)
O REXURDIMENTOMANUEL LUGRIacuteS
FREIRE
(1863-1940)
A PONTE(1903) T
EA
TR
O
O REXURDIMENTO
MANUEL MURGUIacuteA
(1833-1823)
HISTORIA DE
GALICIA (1911)
EL REGIONALISMO
GALLEGO (1889)
EN
SAIO
Manuel Murguiacutea marcaraacute o inicio do
Rexionalismo Defenderaacute
bullA definicioacuten nacional de Galicia baseada nunha
historia propia cuxas orixes el remonta aos celtas
e aacute pervivencia dunha lingua e dunha cultura
propias Para fundamentar isto elaborou a suacutea
Historia de Galicia (1911)
bullO idioma como bandeira de todas as reivindica-
cioacutens (aiacutenda que soacute o utilizou no discurso dos Xo-
gos Florais de Tui 1891)
bullA descentralizacioacuten do estado e un reparto de
competencias entre o poder central e a ldquorexioacutenrdquo
En 1891 nace o primeiro partido poliacutetico de aacutembito
exclusivamente galego Asociacioacuten Regionalista
Gallega que Murguiacutea presidiraacute Foi un dos funda-
dores da RAG (1906) e o seu primeiro presidente
O pobo
que
esque-
ce a suacutea
lingua
eacute un
pobo
morto
Obxectivos e actuacioacutens dos
autores do Rexurdimento
bullMudar a consideracioacuten negativa que existiacutea na sociedade respecto ao galego
bullAmpliar os aacutembitos de uso do galego
bullEstudar depurar e perfeccionar a lingua en busca dunha norma culta
bullRecuperar o pasado histoacuterico receacuten descuberto
bullErradicar os males da poliacutetica caciquil
bullReivindicar a singularidade de Galiza como un pobo que ostenta todos os
requisitos esixiacutebeis a unha nacioacuten lingua e cultura propias territorio ben definido
conciencia colectiva
A situacioacuten da linguaO REXURDIMENTO
SOCIOLINGUumlIacuteSTICA
Durante o seacuteculo XIX o proceso de castelanizacioacuten idiomaacutetica de Galicia
avanzou a un ritmo vertixinoso debido a novos factores sociais
1 Xorden os medios de comunicacioacuten escritos
2 Esteacutendense as escolas de educacioacuten primaria
3 Refoacuterzase a administracioacuten centralizadora do Estado
4 Instaacutelanse en Galicia moitos burgueses vidos de foacutera
5 Os emigrantes do rural galego emigran a paiacuteses de fala hispana
6 Medran enormemente os prexuiacutezos nacidos nos Seacuteculos Escuros
IMAXES
IMAXES RECOLLIDAS ENTRE O 04072011 E O 10072011 CLICANDO SOBRE ELAS LEVARANNOS AO SEU LUGAR DE PROCEENCIA
ANEXOS
A GAITA GALLEGA
tocada polo gaiteiro ou sea
CARTA DE CRISTUS
para ir deprendendo
a ler escribir e falar ben a lengua gallegae
aiacutenda maacuteis
ADVERTENCIA
Os que pensan que gentes mal escrito1
estaacute con g pontildeamos por enxempro
ou digan que taberna pan e carne
son termos castellanos non gallegos
aqueles que sentenzan que jamais1
non eacute da nosa terra puro termo
os que dicen que o o de foliada
debe ser u fundaacutendose no vento
oacutes que fan maacuteis reparos e murmuran
das letras e palabras en secreto
supliacutecolles e roacutegolles que agarden
e queiran dar vagar e tempo oacute tempo
Inicio de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Oacuteu Galicia Galicia boi de palla
Canta laacutestima tegraven de ti o Gaiteiro
O aguillon que che menten egrave de aceiro
E con el muita forza te asoballa
No lombo teu zorrega bate e malla
Fasta o maacuteis monicreque ferrancheiro
E calesquer podenco forasteiro
Te vafa de vergonza sin migalla
Agarima alleeira eses ingratos
Ou viacutevoras que postas ograve teu peito
Co ferrete che rompen mil buratos
Si o sangre teu refugas do teu leito
Malas novas madrasta de insensatos
Dos fillos teus ograve amor non tegraves dereito
Fragmento de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Ay esperta adorada Galicia
Dese sono en qestaacutes debruzada
Do teu rico porvir a alborada
Po-lo Ceo enxergaacutendose vay
Xa cantando os teus fillos te chaman
E cos brazos en cruz se espreguizan
Malpocados O qeles cobizan
Eacute un bico dos labios da Nay
Dese chan venturoso arrincado
Pola man do meu negro destino
Hastra mesmo sontildeando maxino
Eses campos risontildeos cruzar
E correr po-las hortas e prados
Onde leda pasou mintildea infancia
Respirando a suave fragancia
De xasmin caravel azahar
(hellip)Inicio de A Galicia
de Francisco Antildeoacuten (1853)
Otilia ergueusestonces do tabolete en questaba e paseando po-l-o cuarto
queijaacutebase retorciacutease e apuaacutebashasta de canden cando nos ombreiros de sua nai Animaba-a
esta docemente e paseaba as veces tamen co-ela mentras non veu o cafeacute que serviron Adria e
Ineacutes aacute primeira traguendo o liacutequido nunha pequecha taza blanca de porcelana co seu
correspondente plato a segunda tirando dunha lacena outro plato con azucre e unha culler de
bujo moi fregada Caitan quedouse na cocintildea
Tomando o cafeacute a enferma non por eso deijaba de suspirar e retorcerse siquera algo
disimulase Ineacutes miraba-a e remiraba gustaacuteballa sua lindura e chocaacuteballe por outro lado
aquelo de non querer deitarse Continuou mirando-a ourservando-a de riba a baijo coma
sestudiase nela prasegurarse do que queria decir e vovendose logo a nai dijo con solermeiriacutea
mdash Anquo que o sabe no diacute aventuro e nhei de perder quo mal da sentildeorita e o que tiven eu
hai dous meses iquestVeu ahiacute na cocintildea un menintildeo que durmindo esta no berce Pois neno ou
nena vai a ser o qua sua sentildeorita nos pouse aqui esta noite Dios mediante iexclEn verdaacute que cedo
empeza iexclTan novintildea e ja casada iexclNo por eso
Otilia ruborizouso punto Adria clavou os ollos na sentildeora mais Ineacutes sigueu dicindo
mdash Comprendo agora o seu repuno a cama iexclQueacute milagre meu-caravel Nestes lances naide a
quere porquo primeiro e parir pro facer hei de facerlla pra que dempois descanse faremoslla
as duas dontildea Adra -dirigindosa esta- quasiacute quedaraacute millor
- Hable V bajo mi buena Ineacutes -interrumpeu a nai dOtilia- no sea que la oiga alguien
- iquestQuen nos ha doir sentildeora -replicou Ineacutes sonrindo e como dona da sua casa dominando
ja a situacion- se soilos aquiacute vivimos o meu Caitan e eu Queacuteijese sentildeorita canto queira -
dirigindosaacute Otilia- aacutenimo e fora medo quo meu home
a ajudaraacute Elle carpinteiro sentildeorita e cando llestaacute
de chola mantildea e pacencia tenlleFragmento do inicio de
MAJINA hellip
Otilia sua nai e Adria non puderon meacutenos de sonrir tamen o oi-l-o chiste dIneacutes que
chamando imediatamente po-l-o home diacutejollasiacute que o veu
mdash Acordate meu Caitan dhai dous meses e estaacute thojo lado desa sentildeorita como lado
meu estivechestonces
Caitan baijou a testa e arrimouse con respeto aacute unha esquina do bufete Ineacutes volveu a
decir aacute Otilia
mdash Sentildeorita fora medo apuacuteese sin recelo no meu home eu soilo aacute eacutel lle fun encargo e asiacute
nada o colle de novo a cobardiacutea nestes casos non lle boa o quimporta e sair ben e canto
antes do apuro
mdash Eso uacutenicamente es lo que importa mdashantildeadeu Adriamdash Aproveche V pues todos los
momentos favorables ya que el Sr Cayetano viene en su ayuda nada de verguumlenza El Sr
Cayetano es un casado su esposa estaacute presente y los demaacutes somos tambien mujeres iquestNo
es su mamaacute misma de las que aquiacute estamos con V
Otilia tintildea vengonza grande vergonza emporeso ardia e non fumeaba bulian na sua
cabeza pensamentos quo corazon llanegrian lidaba con moitas cousas pasaba aacute un tempo
por moitos lances e no seu angelical laacutenguido rosto soacutelo a nai e Adria podian ver o qua infelis
sufria Pro a delor non repara cando apreta e a sua era tan intensa tan complicada e viva
que cedendo oacute cabo estirou os brazos e encolgouse case no pescozo de Caitan Ajudabana
este con azelmosas falas no que podia paseaban do brazo paraban volvia aacute encolgasOtilia
e asiacute estuveron comunha hora e no intre sua nai rezando pedindo aacute Dios por eacutela Adria e
Ineacutes facendo primero aacute cama dempois unha larga faja con tiras de panos que rachou
aquela e fora cantando as cotoviacuteas alaacute nos montes nas eiras os labradores
quo seu millintildeo esbrugaban O fin
preto das oito unha escorreita nena
saeu aacute luacutes Marcial Valladares (1880)
() Pero pol-a mintildea parte protesto que estou prestes a adoutar e siguir ao
pe da letra as regras que d algun modo oficial se pontildean e establezan Agora
faacuteltame dicir algo sobre o acento ou seya o tono e infleusion da voz conque
falamos os gallegos Moito se nos apopea e desprecia aos gallegos poI-o noso
acento sin faceacuterense de cargo os que nos critican que tamen eles neste punto
tentildeen bastante que rascar Eacute certo co noso acento (e agora non falo dos defeutos
na pernunciacion) eacute algo froxo e si se quer arrastrado e que pol-o consiguente
forma un vivo contraste co dos castellanos que eacute seco e suacutepeto como un estalo
(1) pero non ten as afeutaciones e os finxementos dos d outros sitios Recoacuterdese a
propoacutesito desto o que dice Cervantes da Gitanilla que falaba ceceoso non porque
esto nas xitanas fose naturaleza pois era artificio Pero como nos Madriles que eacute a
corte se da a pauta pra o gusto e aloacute impera o artificio e non o que eacute naturaleza
de aqui eacute que fagan bulra e mofa do acento gallego e en cambio dean as laudes
e pontildean nas nubes a outros mais viciosos e defeutuosos Non eacute de estrantildear pol-o
tanto que o nosso dioma aquel dioma a quen en outro tempo tanto respetaron e
apreciaron D Afonso o Sabio o Arcebispo de Toledo D Gonzalo de Palomeque o
Marqueacutes de Santillana e outros insines literatos tentildea que retirarse agora
avergonzado e esconderse e a portas cerradas para que naide o vexa atender
aas suas cousas E sin embargo desta fala tan aldraxada hoxe vense craros
refrexos n-aquela obra inmortal que eacute o
representante mais xenuino e lexiacutetimo
da literatura espantildeola
Proacutelogo de A tecedeira de
Bonaval Antonio Loacutepez
Ferreiro (1894)
UN CONSELLO
A eso das duas da tarde de un bretemoso dia de Decembre do ano 1543 baixaba pol-o Picho
da Cerca en Santiago unha vella como de unhos 60 anos ben limpa e arrombadintildea para
artesana segun paricia poI-o seu porte O seu andar era pausado ainda mais do que pedian
os anos e revelaba unha persona fraca e achacosa E ainda non era esto soilo para a probe
vella sinon que paricia que iba moy moito preocupada por algunha triste ideya Asi foy
camintildeando hastra a Porta da Maacutemoa entrou na cidaacute tomou pol-o canton da Rua Nova e
parouse diante de unha casa do Outeiral frente aa grande dos Ulloas Sentouse nun poyal
que habia a porta como para tomar folgo e recollerse en si cos seus pensamentos e logo
preguntou a un dos mozos que entraban e saian si estaba o sintildeor Rodrigo de Bendantildea e
pideulle que lle dixese que estaba ali Catalina a tecelaacutea de Bonaval que lle queria unha
palabrintildea De ahiacute a un boacuteo pouco saeu o mozo correndo e sin querer mirar para ela diacutexollemdash
Que subades
Sin necesidaacute de mais introdutor subeu Catalina que xa ben conocia a casa e meteuse
nunha espaciosa caacutemara escasamente alumeada por duas ou tres ventaacuteas non grandes
ainda contando ca engadiga do mainel Nun dos rincoos da sala ao pee de unha ventaacutea e
detraacutes de un ancho bufete hachaacutebase sentado nun sillon de baqueta un sintildeor regordete
vestido de chupa e xubon cerrado eacuteste por unha larga e espesa fileira de miuacutedos botons de
ambra en forma de abelaacutea O qual asi que se adoitou de que entraba a tecelaacutea levantou a
cabeza pois estaba escribindo
mdashOla Catalina mdashdiacutexollemdash queacute milagre por aquiacute iquestou vesme a trager a tea
mdashBoas tardes nos de Dios sintildeor RodrigoPrimeiro capiacutetulo de
A tecedeira de Bonaval
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
ADEVERTENCIAmdash An que son partidario da Ortografiacutea etimoloacutegica aacute
falicidade con que se confundiacutean n-os ensayos os encargados de representar este
drama obrigaacuteronma empregar a x en geral n-os casos en que debiacutea escribir con g ou j
Sr Presidente do Liceu Brigantintildeo
A letura do scomenzo do noso Regramento que oacute dar razoacuten da iacutendole da
sociedade aacute quen debe servir de pauta a describe desta maneira
laquoUn ente moral con vida proacutepea verdadeiro centro de recreyo eacute dilustrazoacuten creando
intereses e inspirando afeutos de hirmandade entre vicintildeos que faga renacere un
puriacutesemo amor aacutes venerandas tradiciocircs da madre paacutetria da nosa amada Galicia
rindindo o xusto e debido homenaxe ou sexa xuramento de fidelidade aacutes cencias aacutes
artes oacute comercio eacute aacute industria inxemprando n-os seus afiliados incrinacioacuten e gusto
haacutecia o bello uacutetil e ameno que nos ofrecen os incesantes adiantamentos e perfeizoacutes
do noso sigroraquo
O tecircr eu persentes todas estas consideracioacutes dos seus erguidos intentos dinos do
millor respeto por todos cantos de bocircs gallegos se prezan deacuteumalento dabondo para
escribir A Fonte do Xuramento primeiro ensayo dramaacuteteco dos costumes das nosas
Marintildeas sin rivaacutes en fermosura homilde traballo que hoxe tentildeo eu a yalta honore en
poder adicar aacute primeira Sociedade que adiquirindo inmortal renome n-os fastos da
gallega literatura soupo erguer a sua garrida e dociacutesima Musa oacute dourado scano do
palco esceacutenico onde con tantos
adiantos campeacutea aacute liacutengua de Castilla Proacutelogo de A fonte do xuramento
de Fco de la Iglesia (1882)
nos hallariacuteamos con que el gallego es padre y origen del portugueacutes y este tiene
vida propia y tan lozana como el castellano una vez que si puede perderse y olvidarse
en la porcioacuten dl territorio en el cual ondea la bandera lusitana todaviacutea le queda un
refugio en el basto imperio del Brasil Padre dichoso el gallego revive en sus hijos No
moriraacute pues Estudieacutemosle y conozcaacutemosle y asiacute le amaremos useacutemosle como
lengua literaria y asiacute sabremos cuanto vale y decuanto es capaz
La ilustracioacuten gallega y asturiana M MURGUIacuteA 1879
Las lenguas son las verdaderas banderas nacionales llevan sus propios colores ()
la nuestra refleja nuestra vida intelectual y afectiva se ha criado en nuestras entrantildeas
es a un tiempo nuestra madre y nuestra hija diez siglos pusieron en ella cuanto nos
pertenece El estudio y renovacioacuten de las lenguas no oficiales es una de las obras maacutes
patrioacuteticas e interesantes que puedan emprender los pueblos con habla propia
Discurso inaugural do Certame Literario e Artiacutestico de Pontevedra M MURGUIacuteA
1886
O gallego que eacute o que nos da dereito a enteira posesioacuten da terra en que fomos nados
que nos di que pois somos un povo distinto debemos selo () Nel () haacutechanse os
principais elementos da nosa nacionalidade de novo negada e ainda mais
escarnecida
Discurso dos XOGOS FLORAIS DE TUI M MURGUIacuteA ndash 1891
Fragmentos de textos eou discursos de M Murguiacutea
Por esto inda achaacutendome debil de forzas e nacutehabendo deprendido en maacuteis
escola que a dos nosos probes aldeaacutens guiada solo por aqueles cantares
aquelas palabras carintildeosas e aqueles xiros nunca olvidados que tan docemente
resoaron nos meus oiacutedos desde a cuna e que foran recolldos polo meu corazoacuten
como harencia propia atrevinme a escribir estos cantares ()
Sin gramaacuteticas nin regras de ningunha clas o lector toparaacute moitas veces faltas
de ortografiacutea xiros que disoaraacuten os oiacutedos dun purista pro oacute menos e pra
disculpar en algo estes defectos puxen o maior coidado en reprodusir o
verdadeiro esprito do noso pobo
Proacutelogo de CANTARES GALLEGOS ROSALIacuteA DE CASTRO - 1863
Proacutelogo de Cantares Gallegos
Rosaliacutea de Castro 1863
El idioma de una nacioacuten es su alma su caraacutecter es el espejo donde maacutes al
vivo y con maacutes fidelidad se reflejan su iacutendole y tendencias sus gustos y
costumbres Despreciar su idioma es despreciarse a siacute mismo
El Heraldo Gallego SACO Y ARCE - 1888
Saco y Arce (autor dunha Gramaacutetica Gallega)
nun artigo en El Heraldo Gallego 1888
El Regionalismo que profesa el dogma de las dos patrias es decir de
la patria comuacuten espantildeola y de la regional admite como necesarios armoacutenicos
y mutuamente complementarios dos lenguajes el comuacuten y el regional El
lenguaje interregional o comuacuten seraacute el castellano por ser entendido y hablado
generalmente en todas las regiones El lenguaje regional gallego seraacute de uso
potestativo entre los naturales de nuestra regioacuten tanto en la esfera oficial y
puacuteblica como en la privada y obligatorio en las Escuelas primarias en
concurrencia con el castellano
Bases Generales del Regionalismo ALFREDO BRANtildeAS - 1889
Bases del Regionalismo gallego
Alfredo Brantildeas 1889
Los maestros y maestras de instruccioacuten primaria que ensentildeasen a sus
disciacutepulos la doctrina cristiana u otra cualquier materia en un idioma o dialecto
que no sea la lengua castellana seraacuten castigados por primera vez con
amonestacioacuten por parte del Inspector Provincial de Primera Ensentildeanza quien
daraacute cuenta del hecho al ministro del ramo y si reincidiesen despueacutes de haber
sufrido una amonestacioacuten seraacuten apartados del Magisterio Oficial perdiendo
cuantos derechos les reconoce la ley
REAL DECRETO DE 1902
Real decreto de 1902
Manuel Lugriacutes Freire representa o
teatro social e anticaciquil fronte ao
teatro costumista e sentimental de
Francisco de la Iglesia Neste sentido
Lugriacutes ceacutentrase
bullNa denuncia da situacioacuten do
campesintildeado galego
bullNa protesta contra a emigracioacuten (a
suacutea obra A costureira da aldea
estreacutease na Habana 1885)
bullNa loita anticaciquil recollida nos
seus dramas A ponte (1903) e Minia
(1904)
bullNo anticlericalismo que destaca na
suacutea obra Mareiras (1904)
O REXURDIMENTOMANUEL LUGRIacuteS
FREIRE
(1863-1940)
A PONTE(1903) T
EA
TR
O
O REXURDIMENTO
MANUEL MURGUIacuteA
(1833-1823)
HISTORIA DE
GALICIA (1911)
EL REGIONALISMO
GALLEGO (1889)
EN
SAIO
Manuel Murguiacutea marcaraacute o inicio do
Rexionalismo Defenderaacute
bullA definicioacuten nacional de Galicia baseada nunha
historia propia cuxas orixes el remonta aos celtas
e aacute pervivencia dunha lingua e dunha cultura
propias Para fundamentar isto elaborou a suacutea
Historia de Galicia (1911)
bullO idioma como bandeira de todas as reivindica-
cioacutens (aiacutenda que soacute o utilizou no discurso dos Xo-
gos Florais de Tui 1891)
bullA descentralizacioacuten do estado e un reparto de
competencias entre o poder central e a ldquorexioacutenrdquo
En 1891 nace o primeiro partido poliacutetico de aacutembito
exclusivamente galego Asociacioacuten Regionalista
Gallega que Murguiacutea presidiraacute Foi un dos funda-
dores da RAG (1906) e o seu primeiro presidente
O pobo
que
esque-
ce a suacutea
lingua
eacute un
pobo
morto
Obxectivos e actuacioacutens dos
autores do Rexurdimento
bullMudar a consideracioacuten negativa que existiacutea na sociedade respecto ao galego
bullAmpliar os aacutembitos de uso do galego
bullEstudar depurar e perfeccionar a lingua en busca dunha norma culta
bullRecuperar o pasado histoacuterico receacuten descuberto
bullErradicar os males da poliacutetica caciquil
bullReivindicar a singularidade de Galiza como un pobo que ostenta todos os
requisitos esixiacutebeis a unha nacioacuten lingua e cultura propias territorio ben definido
conciencia colectiva
A situacioacuten da linguaO REXURDIMENTO
SOCIOLINGUumlIacuteSTICA
Durante o seacuteculo XIX o proceso de castelanizacioacuten idiomaacutetica de Galicia
avanzou a un ritmo vertixinoso debido a novos factores sociais
1 Xorden os medios de comunicacioacuten escritos
2 Esteacutendense as escolas de educacioacuten primaria
3 Refoacuterzase a administracioacuten centralizadora do Estado
4 Instaacutelanse en Galicia moitos burgueses vidos de foacutera
5 Os emigrantes do rural galego emigran a paiacuteses de fala hispana
6 Medran enormemente os prexuiacutezos nacidos nos Seacuteculos Escuros
IMAXES
IMAXES RECOLLIDAS ENTRE O 04072011 E O 10072011 CLICANDO SOBRE ELAS LEVARANNOS AO SEU LUGAR DE PROCEENCIA
ANEXOS
A GAITA GALLEGA
tocada polo gaiteiro ou sea
CARTA DE CRISTUS
para ir deprendendo
a ler escribir e falar ben a lengua gallegae
aiacutenda maacuteis
ADVERTENCIA
Os que pensan que gentes mal escrito1
estaacute con g pontildeamos por enxempro
ou digan que taberna pan e carne
son termos castellanos non gallegos
aqueles que sentenzan que jamais1
non eacute da nosa terra puro termo
os que dicen que o o de foliada
debe ser u fundaacutendose no vento
oacutes que fan maacuteis reparos e murmuran
das letras e palabras en secreto
supliacutecolles e roacutegolles que agarden
e queiran dar vagar e tempo oacute tempo
Inicio de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Oacuteu Galicia Galicia boi de palla
Canta laacutestima tegraven de ti o Gaiteiro
O aguillon que che menten egrave de aceiro
E con el muita forza te asoballa
No lombo teu zorrega bate e malla
Fasta o maacuteis monicreque ferrancheiro
E calesquer podenco forasteiro
Te vafa de vergonza sin migalla
Agarima alleeira eses ingratos
Ou viacutevoras que postas ograve teu peito
Co ferrete che rompen mil buratos
Si o sangre teu refugas do teu leito
Malas novas madrasta de insensatos
Dos fillos teus ograve amor non tegraves dereito
Fragmento de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Ay esperta adorada Galicia
Dese sono en qestaacutes debruzada
Do teu rico porvir a alborada
Po-lo Ceo enxergaacutendose vay
Xa cantando os teus fillos te chaman
E cos brazos en cruz se espreguizan
Malpocados O qeles cobizan
Eacute un bico dos labios da Nay
Dese chan venturoso arrincado
Pola man do meu negro destino
Hastra mesmo sontildeando maxino
Eses campos risontildeos cruzar
E correr po-las hortas e prados
Onde leda pasou mintildea infancia
Respirando a suave fragancia
De xasmin caravel azahar
(hellip)Inicio de A Galicia
de Francisco Antildeoacuten (1853)
Otilia ergueusestonces do tabolete en questaba e paseando po-l-o cuarto
queijaacutebase retorciacutease e apuaacutebashasta de canden cando nos ombreiros de sua nai Animaba-a
esta docemente e paseaba as veces tamen co-ela mentras non veu o cafeacute que serviron Adria e
Ineacutes aacute primeira traguendo o liacutequido nunha pequecha taza blanca de porcelana co seu
correspondente plato a segunda tirando dunha lacena outro plato con azucre e unha culler de
bujo moi fregada Caitan quedouse na cocintildea
Tomando o cafeacute a enferma non por eso deijaba de suspirar e retorcerse siquera algo
disimulase Ineacutes miraba-a e remiraba gustaacuteballa sua lindura e chocaacuteballe por outro lado
aquelo de non querer deitarse Continuou mirando-a ourservando-a de riba a baijo coma
sestudiase nela prasegurarse do que queria decir e vovendose logo a nai dijo con solermeiriacutea
mdash Anquo que o sabe no diacute aventuro e nhei de perder quo mal da sentildeorita e o que tiven eu
hai dous meses iquestVeu ahiacute na cocintildea un menintildeo que durmindo esta no berce Pois neno ou
nena vai a ser o qua sua sentildeorita nos pouse aqui esta noite Dios mediante iexclEn verdaacute que cedo
empeza iexclTan novintildea e ja casada iexclNo por eso
Otilia ruborizouso punto Adria clavou os ollos na sentildeora mais Ineacutes sigueu dicindo
mdash Comprendo agora o seu repuno a cama iexclQueacute milagre meu-caravel Nestes lances naide a
quere porquo primeiro e parir pro facer hei de facerlla pra que dempois descanse faremoslla
as duas dontildea Adra -dirigindosa esta- quasiacute quedaraacute millor
- Hable V bajo mi buena Ineacutes -interrumpeu a nai dOtilia- no sea que la oiga alguien
- iquestQuen nos ha doir sentildeora -replicou Ineacutes sonrindo e como dona da sua casa dominando
ja a situacion- se soilos aquiacute vivimos o meu Caitan e eu Queacuteijese sentildeorita canto queira -
dirigindosaacute Otilia- aacutenimo e fora medo quo meu home
a ajudaraacute Elle carpinteiro sentildeorita e cando llestaacute
de chola mantildea e pacencia tenlleFragmento do inicio de
MAJINA hellip
Otilia sua nai e Adria non puderon meacutenos de sonrir tamen o oi-l-o chiste dIneacutes que
chamando imediatamente po-l-o home diacutejollasiacute que o veu
mdash Acordate meu Caitan dhai dous meses e estaacute thojo lado desa sentildeorita como lado
meu estivechestonces
Caitan baijou a testa e arrimouse con respeto aacute unha esquina do bufete Ineacutes volveu a
decir aacute Otilia
mdash Sentildeorita fora medo apuacuteese sin recelo no meu home eu soilo aacute eacutel lle fun encargo e asiacute
nada o colle de novo a cobardiacutea nestes casos non lle boa o quimporta e sair ben e canto
antes do apuro
mdash Eso uacutenicamente es lo que importa mdashantildeadeu Adriamdash Aproveche V pues todos los
momentos favorables ya que el Sr Cayetano viene en su ayuda nada de verguumlenza El Sr
Cayetano es un casado su esposa estaacute presente y los demaacutes somos tambien mujeres iquestNo
es su mamaacute misma de las que aquiacute estamos con V
Otilia tintildea vengonza grande vergonza emporeso ardia e non fumeaba bulian na sua
cabeza pensamentos quo corazon llanegrian lidaba con moitas cousas pasaba aacute un tempo
por moitos lances e no seu angelical laacutenguido rosto soacutelo a nai e Adria podian ver o qua infelis
sufria Pro a delor non repara cando apreta e a sua era tan intensa tan complicada e viva
que cedendo oacute cabo estirou os brazos e encolgouse case no pescozo de Caitan Ajudabana
este con azelmosas falas no que podia paseaban do brazo paraban volvia aacute encolgasOtilia
e asiacute estuveron comunha hora e no intre sua nai rezando pedindo aacute Dios por eacutela Adria e
Ineacutes facendo primero aacute cama dempois unha larga faja con tiras de panos que rachou
aquela e fora cantando as cotoviacuteas alaacute nos montes nas eiras os labradores
quo seu millintildeo esbrugaban O fin
preto das oito unha escorreita nena
saeu aacute luacutes Marcial Valladares (1880)
() Pero pol-a mintildea parte protesto que estou prestes a adoutar e siguir ao
pe da letra as regras que d algun modo oficial se pontildean e establezan Agora
faacuteltame dicir algo sobre o acento ou seya o tono e infleusion da voz conque
falamos os gallegos Moito se nos apopea e desprecia aos gallegos poI-o noso
acento sin faceacuterense de cargo os que nos critican que tamen eles neste punto
tentildeen bastante que rascar Eacute certo co noso acento (e agora non falo dos defeutos
na pernunciacion) eacute algo froxo e si se quer arrastrado e que pol-o consiguente
forma un vivo contraste co dos castellanos que eacute seco e suacutepeto como un estalo
(1) pero non ten as afeutaciones e os finxementos dos d outros sitios Recoacuterdese a
propoacutesito desto o que dice Cervantes da Gitanilla que falaba ceceoso non porque
esto nas xitanas fose naturaleza pois era artificio Pero como nos Madriles que eacute a
corte se da a pauta pra o gusto e aloacute impera o artificio e non o que eacute naturaleza
de aqui eacute que fagan bulra e mofa do acento gallego e en cambio dean as laudes
e pontildean nas nubes a outros mais viciosos e defeutuosos Non eacute de estrantildear pol-o
tanto que o nosso dioma aquel dioma a quen en outro tempo tanto respetaron e
apreciaron D Afonso o Sabio o Arcebispo de Toledo D Gonzalo de Palomeque o
Marqueacutes de Santillana e outros insines literatos tentildea que retirarse agora
avergonzado e esconderse e a portas cerradas para que naide o vexa atender
aas suas cousas E sin embargo desta fala tan aldraxada hoxe vense craros
refrexos n-aquela obra inmortal que eacute o
representante mais xenuino e lexiacutetimo
da literatura espantildeola
Proacutelogo de A tecedeira de
Bonaval Antonio Loacutepez
Ferreiro (1894)
UN CONSELLO
A eso das duas da tarde de un bretemoso dia de Decembre do ano 1543 baixaba pol-o Picho
da Cerca en Santiago unha vella como de unhos 60 anos ben limpa e arrombadintildea para
artesana segun paricia poI-o seu porte O seu andar era pausado ainda mais do que pedian
os anos e revelaba unha persona fraca e achacosa E ainda non era esto soilo para a probe
vella sinon que paricia que iba moy moito preocupada por algunha triste ideya Asi foy
camintildeando hastra a Porta da Maacutemoa entrou na cidaacute tomou pol-o canton da Rua Nova e
parouse diante de unha casa do Outeiral frente aa grande dos Ulloas Sentouse nun poyal
que habia a porta como para tomar folgo e recollerse en si cos seus pensamentos e logo
preguntou a un dos mozos que entraban e saian si estaba o sintildeor Rodrigo de Bendantildea e
pideulle que lle dixese que estaba ali Catalina a tecelaacutea de Bonaval que lle queria unha
palabrintildea De ahiacute a un boacuteo pouco saeu o mozo correndo e sin querer mirar para ela diacutexollemdash
Que subades
Sin necesidaacute de mais introdutor subeu Catalina que xa ben conocia a casa e meteuse
nunha espaciosa caacutemara escasamente alumeada por duas ou tres ventaacuteas non grandes
ainda contando ca engadiga do mainel Nun dos rincoos da sala ao pee de unha ventaacutea e
detraacutes de un ancho bufete hachaacutebase sentado nun sillon de baqueta un sintildeor regordete
vestido de chupa e xubon cerrado eacuteste por unha larga e espesa fileira de miuacutedos botons de
ambra en forma de abelaacutea O qual asi que se adoitou de que entraba a tecelaacutea levantou a
cabeza pois estaba escribindo
mdashOla Catalina mdashdiacutexollemdash queacute milagre por aquiacute iquestou vesme a trager a tea
mdashBoas tardes nos de Dios sintildeor RodrigoPrimeiro capiacutetulo de
A tecedeira de Bonaval
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
ADEVERTENCIAmdash An que son partidario da Ortografiacutea etimoloacutegica aacute
falicidade con que se confundiacutean n-os ensayos os encargados de representar este
drama obrigaacuteronma empregar a x en geral n-os casos en que debiacutea escribir con g ou j
Sr Presidente do Liceu Brigantintildeo
A letura do scomenzo do noso Regramento que oacute dar razoacuten da iacutendole da
sociedade aacute quen debe servir de pauta a describe desta maneira
laquoUn ente moral con vida proacutepea verdadeiro centro de recreyo eacute dilustrazoacuten creando
intereses e inspirando afeutos de hirmandade entre vicintildeos que faga renacere un
puriacutesemo amor aacutes venerandas tradiciocircs da madre paacutetria da nosa amada Galicia
rindindo o xusto e debido homenaxe ou sexa xuramento de fidelidade aacutes cencias aacutes
artes oacute comercio eacute aacute industria inxemprando n-os seus afiliados incrinacioacuten e gusto
haacutecia o bello uacutetil e ameno que nos ofrecen os incesantes adiantamentos e perfeizoacutes
do noso sigroraquo
O tecircr eu persentes todas estas consideracioacutes dos seus erguidos intentos dinos do
millor respeto por todos cantos de bocircs gallegos se prezan deacuteumalento dabondo para
escribir A Fonte do Xuramento primeiro ensayo dramaacuteteco dos costumes das nosas
Marintildeas sin rivaacutes en fermosura homilde traballo que hoxe tentildeo eu a yalta honore en
poder adicar aacute primeira Sociedade que adiquirindo inmortal renome n-os fastos da
gallega literatura soupo erguer a sua garrida e dociacutesima Musa oacute dourado scano do
palco esceacutenico onde con tantos
adiantos campeacutea aacute liacutengua de Castilla Proacutelogo de A fonte do xuramento
de Fco de la Iglesia (1882)
nos hallariacuteamos con que el gallego es padre y origen del portugueacutes y este tiene
vida propia y tan lozana como el castellano una vez que si puede perderse y olvidarse
en la porcioacuten dl territorio en el cual ondea la bandera lusitana todaviacutea le queda un
refugio en el basto imperio del Brasil Padre dichoso el gallego revive en sus hijos No
moriraacute pues Estudieacutemosle y conozcaacutemosle y asiacute le amaremos useacutemosle como
lengua literaria y asiacute sabremos cuanto vale y decuanto es capaz
La ilustracioacuten gallega y asturiana M MURGUIacuteA 1879
Las lenguas son las verdaderas banderas nacionales llevan sus propios colores ()
la nuestra refleja nuestra vida intelectual y afectiva se ha criado en nuestras entrantildeas
es a un tiempo nuestra madre y nuestra hija diez siglos pusieron en ella cuanto nos
pertenece El estudio y renovacioacuten de las lenguas no oficiales es una de las obras maacutes
patrioacuteticas e interesantes que puedan emprender los pueblos con habla propia
Discurso inaugural do Certame Literario e Artiacutestico de Pontevedra M MURGUIacuteA
1886
O gallego que eacute o que nos da dereito a enteira posesioacuten da terra en que fomos nados
que nos di que pois somos un povo distinto debemos selo () Nel () haacutechanse os
principais elementos da nosa nacionalidade de novo negada e ainda mais
escarnecida
Discurso dos XOGOS FLORAIS DE TUI M MURGUIacuteA ndash 1891
Fragmentos de textos eou discursos de M Murguiacutea
Por esto inda achaacutendome debil de forzas e nacutehabendo deprendido en maacuteis
escola que a dos nosos probes aldeaacutens guiada solo por aqueles cantares
aquelas palabras carintildeosas e aqueles xiros nunca olvidados que tan docemente
resoaron nos meus oiacutedos desde a cuna e que foran recolldos polo meu corazoacuten
como harencia propia atrevinme a escribir estos cantares ()
Sin gramaacuteticas nin regras de ningunha clas o lector toparaacute moitas veces faltas
de ortografiacutea xiros que disoaraacuten os oiacutedos dun purista pro oacute menos e pra
disculpar en algo estes defectos puxen o maior coidado en reprodusir o
verdadeiro esprito do noso pobo
Proacutelogo de CANTARES GALLEGOS ROSALIacuteA DE CASTRO - 1863
Proacutelogo de Cantares Gallegos
Rosaliacutea de Castro 1863
El idioma de una nacioacuten es su alma su caraacutecter es el espejo donde maacutes al
vivo y con maacutes fidelidad se reflejan su iacutendole y tendencias sus gustos y
costumbres Despreciar su idioma es despreciarse a siacute mismo
El Heraldo Gallego SACO Y ARCE - 1888
Saco y Arce (autor dunha Gramaacutetica Gallega)
nun artigo en El Heraldo Gallego 1888
El Regionalismo que profesa el dogma de las dos patrias es decir de
la patria comuacuten espantildeola y de la regional admite como necesarios armoacutenicos
y mutuamente complementarios dos lenguajes el comuacuten y el regional El
lenguaje interregional o comuacuten seraacute el castellano por ser entendido y hablado
generalmente en todas las regiones El lenguaje regional gallego seraacute de uso
potestativo entre los naturales de nuestra regioacuten tanto en la esfera oficial y
puacuteblica como en la privada y obligatorio en las Escuelas primarias en
concurrencia con el castellano
Bases Generales del Regionalismo ALFREDO BRANtildeAS - 1889
Bases del Regionalismo gallego
Alfredo Brantildeas 1889
Los maestros y maestras de instruccioacuten primaria que ensentildeasen a sus
disciacutepulos la doctrina cristiana u otra cualquier materia en un idioma o dialecto
que no sea la lengua castellana seraacuten castigados por primera vez con
amonestacioacuten por parte del Inspector Provincial de Primera Ensentildeanza quien
daraacute cuenta del hecho al ministro del ramo y si reincidiesen despueacutes de haber
sufrido una amonestacioacuten seraacuten apartados del Magisterio Oficial perdiendo
cuantos derechos les reconoce la ley
REAL DECRETO DE 1902
Real decreto de 1902
O REXURDIMENTO
MANUEL MURGUIacuteA
(1833-1823)
HISTORIA DE
GALICIA (1911)
EL REGIONALISMO
GALLEGO (1889)
EN
SAIO
Manuel Murguiacutea marcaraacute o inicio do
Rexionalismo Defenderaacute
bullA definicioacuten nacional de Galicia baseada nunha
historia propia cuxas orixes el remonta aos celtas
e aacute pervivencia dunha lingua e dunha cultura
propias Para fundamentar isto elaborou a suacutea
Historia de Galicia (1911)
bullO idioma como bandeira de todas as reivindica-
cioacutens (aiacutenda que soacute o utilizou no discurso dos Xo-
gos Florais de Tui 1891)
bullA descentralizacioacuten do estado e un reparto de
competencias entre o poder central e a ldquorexioacutenrdquo
En 1891 nace o primeiro partido poliacutetico de aacutembito
exclusivamente galego Asociacioacuten Regionalista
Gallega que Murguiacutea presidiraacute Foi un dos funda-
dores da RAG (1906) e o seu primeiro presidente
O pobo
que
esque-
ce a suacutea
lingua
eacute un
pobo
morto
Obxectivos e actuacioacutens dos
autores do Rexurdimento
bullMudar a consideracioacuten negativa que existiacutea na sociedade respecto ao galego
bullAmpliar os aacutembitos de uso do galego
bullEstudar depurar e perfeccionar a lingua en busca dunha norma culta
bullRecuperar o pasado histoacuterico receacuten descuberto
bullErradicar os males da poliacutetica caciquil
bullReivindicar a singularidade de Galiza como un pobo que ostenta todos os
requisitos esixiacutebeis a unha nacioacuten lingua e cultura propias territorio ben definido
conciencia colectiva
A situacioacuten da linguaO REXURDIMENTO
SOCIOLINGUumlIacuteSTICA
Durante o seacuteculo XIX o proceso de castelanizacioacuten idiomaacutetica de Galicia
avanzou a un ritmo vertixinoso debido a novos factores sociais
1 Xorden os medios de comunicacioacuten escritos
2 Esteacutendense as escolas de educacioacuten primaria
3 Refoacuterzase a administracioacuten centralizadora do Estado
4 Instaacutelanse en Galicia moitos burgueses vidos de foacutera
5 Os emigrantes do rural galego emigran a paiacuteses de fala hispana
6 Medran enormemente os prexuiacutezos nacidos nos Seacuteculos Escuros
IMAXES
IMAXES RECOLLIDAS ENTRE O 04072011 E O 10072011 CLICANDO SOBRE ELAS LEVARANNOS AO SEU LUGAR DE PROCEENCIA
ANEXOS
A GAITA GALLEGA
tocada polo gaiteiro ou sea
CARTA DE CRISTUS
para ir deprendendo
a ler escribir e falar ben a lengua gallegae
aiacutenda maacuteis
ADVERTENCIA
Os que pensan que gentes mal escrito1
estaacute con g pontildeamos por enxempro
ou digan que taberna pan e carne
son termos castellanos non gallegos
aqueles que sentenzan que jamais1
non eacute da nosa terra puro termo
os que dicen que o o de foliada
debe ser u fundaacutendose no vento
oacutes que fan maacuteis reparos e murmuran
das letras e palabras en secreto
supliacutecolles e roacutegolles que agarden
e queiran dar vagar e tempo oacute tempo
Inicio de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Oacuteu Galicia Galicia boi de palla
Canta laacutestima tegraven de ti o Gaiteiro
O aguillon que che menten egrave de aceiro
E con el muita forza te asoballa
No lombo teu zorrega bate e malla
Fasta o maacuteis monicreque ferrancheiro
E calesquer podenco forasteiro
Te vafa de vergonza sin migalla
Agarima alleeira eses ingratos
Ou viacutevoras que postas ograve teu peito
Co ferrete che rompen mil buratos
Si o sangre teu refugas do teu leito
Malas novas madrasta de insensatos
Dos fillos teus ograve amor non tegraves dereito
Fragmento de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Ay esperta adorada Galicia
Dese sono en qestaacutes debruzada
Do teu rico porvir a alborada
Po-lo Ceo enxergaacutendose vay
Xa cantando os teus fillos te chaman
E cos brazos en cruz se espreguizan
Malpocados O qeles cobizan
Eacute un bico dos labios da Nay
Dese chan venturoso arrincado
Pola man do meu negro destino
Hastra mesmo sontildeando maxino
Eses campos risontildeos cruzar
E correr po-las hortas e prados
Onde leda pasou mintildea infancia
Respirando a suave fragancia
De xasmin caravel azahar
(hellip)Inicio de A Galicia
de Francisco Antildeoacuten (1853)
Otilia ergueusestonces do tabolete en questaba e paseando po-l-o cuarto
queijaacutebase retorciacutease e apuaacutebashasta de canden cando nos ombreiros de sua nai Animaba-a
esta docemente e paseaba as veces tamen co-ela mentras non veu o cafeacute que serviron Adria e
Ineacutes aacute primeira traguendo o liacutequido nunha pequecha taza blanca de porcelana co seu
correspondente plato a segunda tirando dunha lacena outro plato con azucre e unha culler de
bujo moi fregada Caitan quedouse na cocintildea
Tomando o cafeacute a enferma non por eso deijaba de suspirar e retorcerse siquera algo
disimulase Ineacutes miraba-a e remiraba gustaacuteballa sua lindura e chocaacuteballe por outro lado
aquelo de non querer deitarse Continuou mirando-a ourservando-a de riba a baijo coma
sestudiase nela prasegurarse do que queria decir e vovendose logo a nai dijo con solermeiriacutea
mdash Anquo que o sabe no diacute aventuro e nhei de perder quo mal da sentildeorita e o que tiven eu
hai dous meses iquestVeu ahiacute na cocintildea un menintildeo que durmindo esta no berce Pois neno ou
nena vai a ser o qua sua sentildeorita nos pouse aqui esta noite Dios mediante iexclEn verdaacute que cedo
empeza iexclTan novintildea e ja casada iexclNo por eso
Otilia ruborizouso punto Adria clavou os ollos na sentildeora mais Ineacutes sigueu dicindo
mdash Comprendo agora o seu repuno a cama iexclQueacute milagre meu-caravel Nestes lances naide a
quere porquo primeiro e parir pro facer hei de facerlla pra que dempois descanse faremoslla
as duas dontildea Adra -dirigindosa esta- quasiacute quedaraacute millor
- Hable V bajo mi buena Ineacutes -interrumpeu a nai dOtilia- no sea que la oiga alguien
- iquestQuen nos ha doir sentildeora -replicou Ineacutes sonrindo e como dona da sua casa dominando
ja a situacion- se soilos aquiacute vivimos o meu Caitan e eu Queacuteijese sentildeorita canto queira -
dirigindosaacute Otilia- aacutenimo e fora medo quo meu home
a ajudaraacute Elle carpinteiro sentildeorita e cando llestaacute
de chola mantildea e pacencia tenlleFragmento do inicio de
MAJINA hellip
Otilia sua nai e Adria non puderon meacutenos de sonrir tamen o oi-l-o chiste dIneacutes que
chamando imediatamente po-l-o home diacutejollasiacute que o veu
mdash Acordate meu Caitan dhai dous meses e estaacute thojo lado desa sentildeorita como lado
meu estivechestonces
Caitan baijou a testa e arrimouse con respeto aacute unha esquina do bufete Ineacutes volveu a
decir aacute Otilia
mdash Sentildeorita fora medo apuacuteese sin recelo no meu home eu soilo aacute eacutel lle fun encargo e asiacute
nada o colle de novo a cobardiacutea nestes casos non lle boa o quimporta e sair ben e canto
antes do apuro
mdash Eso uacutenicamente es lo que importa mdashantildeadeu Adriamdash Aproveche V pues todos los
momentos favorables ya que el Sr Cayetano viene en su ayuda nada de verguumlenza El Sr
Cayetano es un casado su esposa estaacute presente y los demaacutes somos tambien mujeres iquestNo
es su mamaacute misma de las que aquiacute estamos con V
Otilia tintildea vengonza grande vergonza emporeso ardia e non fumeaba bulian na sua
cabeza pensamentos quo corazon llanegrian lidaba con moitas cousas pasaba aacute un tempo
por moitos lances e no seu angelical laacutenguido rosto soacutelo a nai e Adria podian ver o qua infelis
sufria Pro a delor non repara cando apreta e a sua era tan intensa tan complicada e viva
que cedendo oacute cabo estirou os brazos e encolgouse case no pescozo de Caitan Ajudabana
este con azelmosas falas no que podia paseaban do brazo paraban volvia aacute encolgasOtilia
e asiacute estuveron comunha hora e no intre sua nai rezando pedindo aacute Dios por eacutela Adria e
Ineacutes facendo primero aacute cama dempois unha larga faja con tiras de panos que rachou
aquela e fora cantando as cotoviacuteas alaacute nos montes nas eiras os labradores
quo seu millintildeo esbrugaban O fin
preto das oito unha escorreita nena
saeu aacute luacutes Marcial Valladares (1880)
() Pero pol-a mintildea parte protesto que estou prestes a adoutar e siguir ao
pe da letra as regras que d algun modo oficial se pontildean e establezan Agora
faacuteltame dicir algo sobre o acento ou seya o tono e infleusion da voz conque
falamos os gallegos Moito se nos apopea e desprecia aos gallegos poI-o noso
acento sin faceacuterense de cargo os que nos critican que tamen eles neste punto
tentildeen bastante que rascar Eacute certo co noso acento (e agora non falo dos defeutos
na pernunciacion) eacute algo froxo e si se quer arrastrado e que pol-o consiguente
forma un vivo contraste co dos castellanos que eacute seco e suacutepeto como un estalo
(1) pero non ten as afeutaciones e os finxementos dos d outros sitios Recoacuterdese a
propoacutesito desto o que dice Cervantes da Gitanilla que falaba ceceoso non porque
esto nas xitanas fose naturaleza pois era artificio Pero como nos Madriles que eacute a
corte se da a pauta pra o gusto e aloacute impera o artificio e non o que eacute naturaleza
de aqui eacute que fagan bulra e mofa do acento gallego e en cambio dean as laudes
e pontildean nas nubes a outros mais viciosos e defeutuosos Non eacute de estrantildear pol-o
tanto que o nosso dioma aquel dioma a quen en outro tempo tanto respetaron e
apreciaron D Afonso o Sabio o Arcebispo de Toledo D Gonzalo de Palomeque o
Marqueacutes de Santillana e outros insines literatos tentildea que retirarse agora
avergonzado e esconderse e a portas cerradas para que naide o vexa atender
aas suas cousas E sin embargo desta fala tan aldraxada hoxe vense craros
refrexos n-aquela obra inmortal que eacute o
representante mais xenuino e lexiacutetimo
da literatura espantildeola
Proacutelogo de A tecedeira de
Bonaval Antonio Loacutepez
Ferreiro (1894)
UN CONSELLO
A eso das duas da tarde de un bretemoso dia de Decembre do ano 1543 baixaba pol-o Picho
da Cerca en Santiago unha vella como de unhos 60 anos ben limpa e arrombadintildea para
artesana segun paricia poI-o seu porte O seu andar era pausado ainda mais do que pedian
os anos e revelaba unha persona fraca e achacosa E ainda non era esto soilo para a probe
vella sinon que paricia que iba moy moito preocupada por algunha triste ideya Asi foy
camintildeando hastra a Porta da Maacutemoa entrou na cidaacute tomou pol-o canton da Rua Nova e
parouse diante de unha casa do Outeiral frente aa grande dos Ulloas Sentouse nun poyal
que habia a porta como para tomar folgo e recollerse en si cos seus pensamentos e logo
preguntou a un dos mozos que entraban e saian si estaba o sintildeor Rodrigo de Bendantildea e
pideulle que lle dixese que estaba ali Catalina a tecelaacutea de Bonaval que lle queria unha
palabrintildea De ahiacute a un boacuteo pouco saeu o mozo correndo e sin querer mirar para ela diacutexollemdash
Que subades
Sin necesidaacute de mais introdutor subeu Catalina que xa ben conocia a casa e meteuse
nunha espaciosa caacutemara escasamente alumeada por duas ou tres ventaacuteas non grandes
ainda contando ca engadiga do mainel Nun dos rincoos da sala ao pee de unha ventaacutea e
detraacutes de un ancho bufete hachaacutebase sentado nun sillon de baqueta un sintildeor regordete
vestido de chupa e xubon cerrado eacuteste por unha larga e espesa fileira de miuacutedos botons de
ambra en forma de abelaacutea O qual asi que se adoitou de que entraba a tecelaacutea levantou a
cabeza pois estaba escribindo
mdashOla Catalina mdashdiacutexollemdash queacute milagre por aquiacute iquestou vesme a trager a tea
mdashBoas tardes nos de Dios sintildeor RodrigoPrimeiro capiacutetulo de
A tecedeira de Bonaval
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
ADEVERTENCIAmdash An que son partidario da Ortografiacutea etimoloacutegica aacute
falicidade con que se confundiacutean n-os ensayos os encargados de representar este
drama obrigaacuteronma empregar a x en geral n-os casos en que debiacutea escribir con g ou j
Sr Presidente do Liceu Brigantintildeo
A letura do scomenzo do noso Regramento que oacute dar razoacuten da iacutendole da
sociedade aacute quen debe servir de pauta a describe desta maneira
laquoUn ente moral con vida proacutepea verdadeiro centro de recreyo eacute dilustrazoacuten creando
intereses e inspirando afeutos de hirmandade entre vicintildeos que faga renacere un
puriacutesemo amor aacutes venerandas tradiciocircs da madre paacutetria da nosa amada Galicia
rindindo o xusto e debido homenaxe ou sexa xuramento de fidelidade aacutes cencias aacutes
artes oacute comercio eacute aacute industria inxemprando n-os seus afiliados incrinacioacuten e gusto
haacutecia o bello uacutetil e ameno que nos ofrecen os incesantes adiantamentos e perfeizoacutes
do noso sigroraquo
O tecircr eu persentes todas estas consideracioacutes dos seus erguidos intentos dinos do
millor respeto por todos cantos de bocircs gallegos se prezan deacuteumalento dabondo para
escribir A Fonte do Xuramento primeiro ensayo dramaacuteteco dos costumes das nosas
Marintildeas sin rivaacutes en fermosura homilde traballo que hoxe tentildeo eu a yalta honore en
poder adicar aacute primeira Sociedade que adiquirindo inmortal renome n-os fastos da
gallega literatura soupo erguer a sua garrida e dociacutesima Musa oacute dourado scano do
palco esceacutenico onde con tantos
adiantos campeacutea aacute liacutengua de Castilla Proacutelogo de A fonte do xuramento
de Fco de la Iglesia (1882)
nos hallariacuteamos con que el gallego es padre y origen del portugueacutes y este tiene
vida propia y tan lozana como el castellano una vez que si puede perderse y olvidarse
en la porcioacuten dl territorio en el cual ondea la bandera lusitana todaviacutea le queda un
refugio en el basto imperio del Brasil Padre dichoso el gallego revive en sus hijos No
moriraacute pues Estudieacutemosle y conozcaacutemosle y asiacute le amaremos useacutemosle como
lengua literaria y asiacute sabremos cuanto vale y decuanto es capaz
La ilustracioacuten gallega y asturiana M MURGUIacuteA 1879
Las lenguas son las verdaderas banderas nacionales llevan sus propios colores ()
la nuestra refleja nuestra vida intelectual y afectiva se ha criado en nuestras entrantildeas
es a un tiempo nuestra madre y nuestra hija diez siglos pusieron en ella cuanto nos
pertenece El estudio y renovacioacuten de las lenguas no oficiales es una de las obras maacutes
patrioacuteticas e interesantes que puedan emprender los pueblos con habla propia
Discurso inaugural do Certame Literario e Artiacutestico de Pontevedra M MURGUIacuteA
1886
O gallego que eacute o que nos da dereito a enteira posesioacuten da terra en que fomos nados
que nos di que pois somos un povo distinto debemos selo () Nel () haacutechanse os
principais elementos da nosa nacionalidade de novo negada e ainda mais
escarnecida
Discurso dos XOGOS FLORAIS DE TUI M MURGUIacuteA ndash 1891
Fragmentos de textos eou discursos de M Murguiacutea
Por esto inda achaacutendome debil de forzas e nacutehabendo deprendido en maacuteis
escola que a dos nosos probes aldeaacutens guiada solo por aqueles cantares
aquelas palabras carintildeosas e aqueles xiros nunca olvidados que tan docemente
resoaron nos meus oiacutedos desde a cuna e que foran recolldos polo meu corazoacuten
como harencia propia atrevinme a escribir estos cantares ()
Sin gramaacuteticas nin regras de ningunha clas o lector toparaacute moitas veces faltas
de ortografiacutea xiros que disoaraacuten os oiacutedos dun purista pro oacute menos e pra
disculpar en algo estes defectos puxen o maior coidado en reprodusir o
verdadeiro esprito do noso pobo
Proacutelogo de CANTARES GALLEGOS ROSALIacuteA DE CASTRO - 1863
Proacutelogo de Cantares Gallegos
Rosaliacutea de Castro 1863
El idioma de una nacioacuten es su alma su caraacutecter es el espejo donde maacutes al
vivo y con maacutes fidelidad se reflejan su iacutendole y tendencias sus gustos y
costumbres Despreciar su idioma es despreciarse a siacute mismo
El Heraldo Gallego SACO Y ARCE - 1888
Saco y Arce (autor dunha Gramaacutetica Gallega)
nun artigo en El Heraldo Gallego 1888
El Regionalismo que profesa el dogma de las dos patrias es decir de
la patria comuacuten espantildeola y de la regional admite como necesarios armoacutenicos
y mutuamente complementarios dos lenguajes el comuacuten y el regional El
lenguaje interregional o comuacuten seraacute el castellano por ser entendido y hablado
generalmente en todas las regiones El lenguaje regional gallego seraacute de uso
potestativo entre los naturales de nuestra regioacuten tanto en la esfera oficial y
puacuteblica como en la privada y obligatorio en las Escuelas primarias en
concurrencia con el castellano
Bases Generales del Regionalismo ALFREDO BRANtildeAS - 1889
Bases del Regionalismo gallego
Alfredo Brantildeas 1889
Los maestros y maestras de instruccioacuten primaria que ensentildeasen a sus
disciacutepulos la doctrina cristiana u otra cualquier materia en un idioma o dialecto
que no sea la lengua castellana seraacuten castigados por primera vez con
amonestacioacuten por parte del Inspector Provincial de Primera Ensentildeanza quien
daraacute cuenta del hecho al ministro del ramo y si reincidiesen despueacutes de haber
sufrido una amonestacioacuten seraacuten apartados del Magisterio Oficial perdiendo
cuantos derechos les reconoce la ley
REAL DECRETO DE 1902
Real decreto de 1902
Obxectivos e actuacioacutens dos
autores do Rexurdimento
bullMudar a consideracioacuten negativa que existiacutea na sociedade respecto ao galego
bullAmpliar os aacutembitos de uso do galego
bullEstudar depurar e perfeccionar a lingua en busca dunha norma culta
bullRecuperar o pasado histoacuterico receacuten descuberto
bullErradicar os males da poliacutetica caciquil
bullReivindicar a singularidade de Galiza como un pobo que ostenta todos os
requisitos esixiacutebeis a unha nacioacuten lingua e cultura propias territorio ben definido
conciencia colectiva
A situacioacuten da linguaO REXURDIMENTO
SOCIOLINGUumlIacuteSTICA
Durante o seacuteculo XIX o proceso de castelanizacioacuten idiomaacutetica de Galicia
avanzou a un ritmo vertixinoso debido a novos factores sociais
1 Xorden os medios de comunicacioacuten escritos
2 Esteacutendense as escolas de educacioacuten primaria
3 Refoacuterzase a administracioacuten centralizadora do Estado
4 Instaacutelanse en Galicia moitos burgueses vidos de foacutera
5 Os emigrantes do rural galego emigran a paiacuteses de fala hispana
6 Medran enormemente os prexuiacutezos nacidos nos Seacuteculos Escuros
IMAXES
IMAXES RECOLLIDAS ENTRE O 04072011 E O 10072011 CLICANDO SOBRE ELAS LEVARANNOS AO SEU LUGAR DE PROCEENCIA
ANEXOS
A GAITA GALLEGA
tocada polo gaiteiro ou sea
CARTA DE CRISTUS
para ir deprendendo
a ler escribir e falar ben a lengua gallegae
aiacutenda maacuteis
ADVERTENCIA
Os que pensan que gentes mal escrito1
estaacute con g pontildeamos por enxempro
ou digan que taberna pan e carne
son termos castellanos non gallegos
aqueles que sentenzan que jamais1
non eacute da nosa terra puro termo
os que dicen que o o de foliada
debe ser u fundaacutendose no vento
oacutes que fan maacuteis reparos e murmuran
das letras e palabras en secreto
supliacutecolles e roacutegolles que agarden
e queiran dar vagar e tempo oacute tempo
Inicio de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Oacuteu Galicia Galicia boi de palla
Canta laacutestima tegraven de ti o Gaiteiro
O aguillon que che menten egrave de aceiro
E con el muita forza te asoballa
No lombo teu zorrega bate e malla
Fasta o maacuteis monicreque ferrancheiro
E calesquer podenco forasteiro
Te vafa de vergonza sin migalla
Agarima alleeira eses ingratos
Ou viacutevoras que postas ograve teu peito
Co ferrete che rompen mil buratos
Si o sangre teu refugas do teu leito
Malas novas madrasta de insensatos
Dos fillos teus ograve amor non tegraves dereito
Fragmento de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Ay esperta adorada Galicia
Dese sono en qestaacutes debruzada
Do teu rico porvir a alborada
Po-lo Ceo enxergaacutendose vay
Xa cantando os teus fillos te chaman
E cos brazos en cruz se espreguizan
Malpocados O qeles cobizan
Eacute un bico dos labios da Nay
Dese chan venturoso arrincado
Pola man do meu negro destino
Hastra mesmo sontildeando maxino
Eses campos risontildeos cruzar
E correr po-las hortas e prados
Onde leda pasou mintildea infancia
Respirando a suave fragancia
De xasmin caravel azahar
(hellip)Inicio de A Galicia
de Francisco Antildeoacuten (1853)
Otilia ergueusestonces do tabolete en questaba e paseando po-l-o cuarto
queijaacutebase retorciacutease e apuaacutebashasta de canden cando nos ombreiros de sua nai Animaba-a
esta docemente e paseaba as veces tamen co-ela mentras non veu o cafeacute que serviron Adria e
Ineacutes aacute primeira traguendo o liacutequido nunha pequecha taza blanca de porcelana co seu
correspondente plato a segunda tirando dunha lacena outro plato con azucre e unha culler de
bujo moi fregada Caitan quedouse na cocintildea
Tomando o cafeacute a enferma non por eso deijaba de suspirar e retorcerse siquera algo
disimulase Ineacutes miraba-a e remiraba gustaacuteballa sua lindura e chocaacuteballe por outro lado
aquelo de non querer deitarse Continuou mirando-a ourservando-a de riba a baijo coma
sestudiase nela prasegurarse do que queria decir e vovendose logo a nai dijo con solermeiriacutea
mdash Anquo que o sabe no diacute aventuro e nhei de perder quo mal da sentildeorita e o que tiven eu
hai dous meses iquestVeu ahiacute na cocintildea un menintildeo que durmindo esta no berce Pois neno ou
nena vai a ser o qua sua sentildeorita nos pouse aqui esta noite Dios mediante iexclEn verdaacute que cedo
empeza iexclTan novintildea e ja casada iexclNo por eso
Otilia ruborizouso punto Adria clavou os ollos na sentildeora mais Ineacutes sigueu dicindo
mdash Comprendo agora o seu repuno a cama iexclQueacute milagre meu-caravel Nestes lances naide a
quere porquo primeiro e parir pro facer hei de facerlla pra que dempois descanse faremoslla
as duas dontildea Adra -dirigindosa esta- quasiacute quedaraacute millor
- Hable V bajo mi buena Ineacutes -interrumpeu a nai dOtilia- no sea que la oiga alguien
- iquestQuen nos ha doir sentildeora -replicou Ineacutes sonrindo e como dona da sua casa dominando
ja a situacion- se soilos aquiacute vivimos o meu Caitan e eu Queacuteijese sentildeorita canto queira -
dirigindosaacute Otilia- aacutenimo e fora medo quo meu home
a ajudaraacute Elle carpinteiro sentildeorita e cando llestaacute
de chola mantildea e pacencia tenlleFragmento do inicio de
MAJINA hellip
Otilia sua nai e Adria non puderon meacutenos de sonrir tamen o oi-l-o chiste dIneacutes que
chamando imediatamente po-l-o home diacutejollasiacute que o veu
mdash Acordate meu Caitan dhai dous meses e estaacute thojo lado desa sentildeorita como lado
meu estivechestonces
Caitan baijou a testa e arrimouse con respeto aacute unha esquina do bufete Ineacutes volveu a
decir aacute Otilia
mdash Sentildeorita fora medo apuacuteese sin recelo no meu home eu soilo aacute eacutel lle fun encargo e asiacute
nada o colle de novo a cobardiacutea nestes casos non lle boa o quimporta e sair ben e canto
antes do apuro
mdash Eso uacutenicamente es lo que importa mdashantildeadeu Adriamdash Aproveche V pues todos los
momentos favorables ya que el Sr Cayetano viene en su ayuda nada de verguumlenza El Sr
Cayetano es un casado su esposa estaacute presente y los demaacutes somos tambien mujeres iquestNo
es su mamaacute misma de las que aquiacute estamos con V
Otilia tintildea vengonza grande vergonza emporeso ardia e non fumeaba bulian na sua
cabeza pensamentos quo corazon llanegrian lidaba con moitas cousas pasaba aacute un tempo
por moitos lances e no seu angelical laacutenguido rosto soacutelo a nai e Adria podian ver o qua infelis
sufria Pro a delor non repara cando apreta e a sua era tan intensa tan complicada e viva
que cedendo oacute cabo estirou os brazos e encolgouse case no pescozo de Caitan Ajudabana
este con azelmosas falas no que podia paseaban do brazo paraban volvia aacute encolgasOtilia
e asiacute estuveron comunha hora e no intre sua nai rezando pedindo aacute Dios por eacutela Adria e
Ineacutes facendo primero aacute cama dempois unha larga faja con tiras de panos que rachou
aquela e fora cantando as cotoviacuteas alaacute nos montes nas eiras os labradores
quo seu millintildeo esbrugaban O fin
preto das oito unha escorreita nena
saeu aacute luacutes Marcial Valladares (1880)
() Pero pol-a mintildea parte protesto que estou prestes a adoutar e siguir ao
pe da letra as regras que d algun modo oficial se pontildean e establezan Agora
faacuteltame dicir algo sobre o acento ou seya o tono e infleusion da voz conque
falamos os gallegos Moito se nos apopea e desprecia aos gallegos poI-o noso
acento sin faceacuterense de cargo os que nos critican que tamen eles neste punto
tentildeen bastante que rascar Eacute certo co noso acento (e agora non falo dos defeutos
na pernunciacion) eacute algo froxo e si se quer arrastrado e que pol-o consiguente
forma un vivo contraste co dos castellanos que eacute seco e suacutepeto como un estalo
(1) pero non ten as afeutaciones e os finxementos dos d outros sitios Recoacuterdese a
propoacutesito desto o que dice Cervantes da Gitanilla que falaba ceceoso non porque
esto nas xitanas fose naturaleza pois era artificio Pero como nos Madriles que eacute a
corte se da a pauta pra o gusto e aloacute impera o artificio e non o que eacute naturaleza
de aqui eacute que fagan bulra e mofa do acento gallego e en cambio dean as laudes
e pontildean nas nubes a outros mais viciosos e defeutuosos Non eacute de estrantildear pol-o
tanto que o nosso dioma aquel dioma a quen en outro tempo tanto respetaron e
apreciaron D Afonso o Sabio o Arcebispo de Toledo D Gonzalo de Palomeque o
Marqueacutes de Santillana e outros insines literatos tentildea que retirarse agora
avergonzado e esconderse e a portas cerradas para que naide o vexa atender
aas suas cousas E sin embargo desta fala tan aldraxada hoxe vense craros
refrexos n-aquela obra inmortal que eacute o
representante mais xenuino e lexiacutetimo
da literatura espantildeola
Proacutelogo de A tecedeira de
Bonaval Antonio Loacutepez
Ferreiro (1894)
UN CONSELLO
A eso das duas da tarde de un bretemoso dia de Decembre do ano 1543 baixaba pol-o Picho
da Cerca en Santiago unha vella como de unhos 60 anos ben limpa e arrombadintildea para
artesana segun paricia poI-o seu porte O seu andar era pausado ainda mais do que pedian
os anos e revelaba unha persona fraca e achacosa E ainda non era esto soilo para a probe
vella sinon que paricia que iba moy moito preocupada por algunha triste ideya Asi foy
camintildeando hastra a Porta da Maacutemoa entrou na cidaacute tomou pol-o canton da Rua Nova e
parouse diante de unha casa do Outeiral frente aa grande dos Ulloas Sentouse nun poyal
que habia a porta como para tomar folgo e recollerse en si cos seus pensamentos e logo
preguntou a un dos mozos que entraban e saian si estaba o sintildeor Rodrigo de Bendantildea e
pideulle que lle dixese que estaba ali Catalina a tecelaacutea de Bonaval que lle queria unha
palabrintildea De ahiacute a un boacuteo pouco saeu o mozo correndo e sin querer mirar para ela diacutexollemdash
Que subades
Sin necesidaacute de mais introdutor subeu Catalina que xa ben conocia a casa e meteuse
nunha espaciosa caacutemara escasamente alumeada por duas ou tres ventaacuteas non grandes
ainda contando ca engadiga do mainel Nun dos rincoos da sala ao pee de unha ventaacutea e
detraacutes de un ancho bufete hachaacutebase sentado nun sillon de baqueta un sintildeor regordete
vestido de chupa e xubon cerrado eacuteste por unha larga e espesa fileira de miuacutedos botons de
ambra en forma de abelaacutea O qual asi que se adoitou de que entraba a tecelaacutea levantou a
cabeza pois estaba escribindo
mdashOla Catalina mdashdiacutexollemdash queacute milagre por aquiacute iquestou vesme a trager a tea
mdashBoas tardes nos de Dios sintildeor RodrigoPrimeiro capiacutetulo de
A tecedeira de Bonaval
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
ADEVERTENCIAmdash An que son partidario da Ortografiacutea etimoloacutegica aacute
falicidade con que se confundiacutean n-os ensayos os encargados de representar este
drama obrigaacuteronma empregar a x en geral n-os casos en que debiacutea escribir con g ou j
Sr Presidente do Liceu Brigantintildeo
A letura do scomenzo do noso Regramento que oacute dar razoacuten da iacutendole da
sociedade aacute quen debe servir de pauta a describe desta maneira
laquoUn ente moral con vida proacutepea verdadeiro centro de recreyo eacute dilustrazoacuten creando
intereses e inspirando afeutos de hirmandade entre vicintildeos que faga renacere un
puriacutesemo amor aacutes venerandas tradiciocircs da madre paacutetria da nosa amada Galicia
rindindo o xusto e debido homenaxe ou sexa xuramento de fidelidade aacutes cencias aacutes
artes oacute comercio eacute aacute industria inxemprando n-os seus afiliados incrinacioacuten e gusto
haacutecia o bello uacutetil e ameno que nos ofrecen os incesantes adiantamentos e perfeizoacutes
do noso sigroraquo
O tecircr eu persentes todas estas consideracioacutes dos seus erguidos intentos dinos do
millor respeto por todos cantos de bocircs gallegos se prezan deacuteumalento dabondo para
escribir A Fonte do Xuramento primeiro ensayo dramaacuteteco dos costumes das nosas
Marintildeas sin rivaacutes en fermosura homilde traballo que hoxe tentildeo eu a yalta honore en
poder adicar aacute primeira Sociedade que adiquirindo inmortal renome n-os fastos da
gallega literatura soupo erguer a sua garrida e dociacutesima Musa oacute dourado scano do
palco esceacutenico onde con tantos
adiantos campeacutea aacute liacutengua de Castilla Proacutelogo de A fonte do xuramento
de Fco de la Iglesia (1882)
nos hallariacuteamos con que el gallego es padre y origen del portugueacutes y este tiene
vida propia y tan lozana como el castellano una vez que si puede perderse y olvidarse
en la porcioacuten dl territorio en el cual ondea la bandera lusitana todaviacutea le queda un
refugio en el basto imperio del Brasil Padre dichoso el gallego revive en sus hijos No
moriraacute pues Estudieacutemosle y conozcaacutemosle y asiacute le amaremos useacutemosle como
lengua literaria y asiacute sabremos cuanto vale y decuanto es capaz
La ilustracioacuten gallega y asturiana M MURGUIacuteA 1879
Las lenguas son las verdaderas banderas nacionales llevan sus propios colores ()
la nuestra refleja nuestra vida intelectual y afectiva se ha criado en nuestras entrantildeas
es a un tiempo nuestra madre y nuestra hija diez siglos pusieron en ella cuanto nos
pertenece El estudio y renovacioacuten de las lenguas no oficiales es una de las obras maacutes
patrioacuteticas e interesantes que puedan emprender los pueblos con habla propia
Discurso inaugural do Certame Literario e Artiacutestico de Pontevedra M MURGUIacuteA
1886
O gallego que eacute o que nos da dereito a enteira posesioacuten da terra en que fomos nados
que nos di que pois somos un povo distinto debemos selo () Nel () haacutechanse os
principais elementos da nosa nacionalidade de novo negada e ainda mais
escarnecida
Discurso dos XOGOS FLORAIS DE TUI M MURGUIacuteA ndash 1891
Fragmentos de textos eou discursos de M Murguiacutea
Por esto inda achaacutendome debil de forzas e nacutehabendo deprendido en maacuteis
escola que a dos nosos probes aldeaacutens guiada solo por aqueles cantares
aquelas palabras carintildeosas e aqueles xiros nunca olvidados que tan docemente
resoaron nos meus oiacutedos desde a cuna e que foran recolldos polo meu corazoacuten
como harencia propia atrevinme a escribir estos cantares ()
Sin gramaacuteticas nin regras de ningunha clas o lector toparaacute moitas veces faltas
de ortografiacutea xiros que disoaraacuten os oiacutedos dun purista pro oacute menos e pra
disculpar en algo estes defectos puxen o maior coidado en reprodusir o
verdadeiro esprito do noso pobo
Proacutelogo de CANTARES GALLEGOS ROSALIacuteA DE CASTRO - 1863
Proacutelogo de Cantares Gallegos
Rosaliacutea de Castro 1863
El idioma de una nacioacuten es su alma su caraacutecter es el espejo donde maacutes al
vivo y con maacutes fidelidad se reflejan su iacutendole y tendencias sus gustos y
costumbres Despreciar su idioma es despreciarse a siacute mismo
El Heraldo Gallego SACO Y ARCE - 1888
Saco y Arce (autor dunha Gramaacutetica Gallega)
nun artigo en El Heraldo Gallego 1888
El Regionalismo que profesa el dogma de las dos patrias es decir de
la patria comuacuten espantildeola y de la regional admite como necesarios armoacutenicos
y mutuamente complementarios dos lenguajes el comuacuten y el regional El
lenguaje interregional o comuacuten seraacute el castellano por ser entendido y hablado
generalmente en todas las regiones El lenguaje regional gallego seraacute de uso
potestativo entre los naturales de nuestra regioacuten tanto en la esfera oficial y
puacuteblica como en la privada y obligatorio en las Escuelas primarias en
concurrencia con el castellano
Bases Generales del Regionalismo ALFREDO BRANtildeAS - 1889
Bases del Regionalismo gallego
Alfredo Brantildeas 1889
Los maestros y maestras de instruccioacuten primaria que ensentildeasen a sus
disciacutepulos la doctrina cristiana u otra cualquier materia en un idioma o dialecto
que no sea la lengua castellana seraacuten castigados por primera vez con
amonestacioacuten por parte del Inspector Provincial de Primera Ensentildeanza quien
daraacute cuenta del hecho al ministro del ramo y si reincidiesen despueacutes de haber
sufrido una amonestacioacuten seraacuten apartados del Magisterio Oficial perdiendo
cuantos derechos les reconoce la ley
REAL DECRETO DE 1902
Real decreto de 1902
A situacioacuten da linguaO REXURDIMENTO
SOCIOLINGUumlIacuteSTICA
Durante o seacuteculo XIX o proceso de castelanizacioacuten idiomaacutetica de Galicia
avanzou a un ritmo vertixinoso debido a novos factores sociais
1 Xorden os medios de comunicacioacuten escritos
2 Esteacutendense as escolas de educacioacuten primaria
3 Refoacuterzase a administracioacuten centralizadora do Estado
4 Instaacutelanse en Galicia moitos burgueses vidos de foacutera
5 Os emigrantes do rural galego emigran a paiacuteses de fala hispana
6 Medran enormemente os prexuiacutezos nacidos nos Seacuteculos Escuros
IMAXES
IMAXES RECOLLIDAS ENTRE O 04072011 E O 10072011 CLICANDO SOBRE ELAS LEVARANNOS AO SEU LUGAR DE PROCEENCIA
ANEXOS
A GAITA GALLEGA
tocada polo gaiteiro ou sea
CARTA DE CRISTUS
para ir deprendendo
a ler escribir e falar ben a lengua gallegae
aiacutenda maacuteis
ADVERTENCIA
Os que pensan que gentes mal escrito1
estaacute con g pontildeamos por enxempro
ou digan que taberna pan e carne
son termos castellanos non gallegos
aqueles que sentenzan que jamais1
non eacute da nosa terra puro termo
os que dicen que o o de foliada
debe ser u fundaacutendose no vento
oacutes que fan maacuteis reparos e murmuran
das letras e palabras en secreto
supliacutecolles e roacutegolles que agarden
e queiran dar vagar e tempo oacute tempo
Inicio de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Oacuteu Galicia Galicia boi de palla
Canta laacutestima tegraven de ti o Gaiteiro
O aguillon que che menten egrave de aceiro
E con el muita forza te asoballa
No lombo teu zorrega bate e malla
Fasta o maacuteis monicreque ferrancheiro
E calesquer podenco forasteiro
Te vafa de vergonza sin migalla
Agarima alleeira eses ingratos
Ou viacutevoras que postas ograve teu peito
Co ferrete che rompen mil buratos
Si o sangre teu refugas do teu leito
Malas novas madrasta de insensatos
Dos fillos teus ograve amor non tegraves dereito
Fragmento de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Ay esperta adorada Galicia
Dese sono en qestaacutes debruzada
Do teu rico porvir a alborada
Po-lo Ceo enxergaacutendose vay
Xa cantando os teus fillos te chaman
E cos brazos en cruz se espreguizan
Malpocados O qeles cobizan
Eacute un bico dos labios da Nay
Dese chan venturoso arrincado
Pola man do meu negro destino
Hastra mesmo sontildeando maxino
Eses campos risontildeos cruzar
E correr po-las hortas e prados
Onde leda pasou mintildea infancia
Respirando a suave fragancia
De xasmin caravel azahar
(hellip)Inicio de A Galicia
de Francisco Antildeoacuten (1853)
Otilia ergueusestonces do tabolete en questaba e paseando po-l-o cuarto
queijaacutebase retorciacutease e apuaacutebashasta de canden cando nos ombreiros de sua nai Animaba-a
esta docemente e paseaba as veces tamen co-ela mentras non veu o cafeacute que serviron Adria e
Ineacutes aacute primeira traguendo o liacutequido nunha pequecha taza blanca de porcelana co seu
correspondente plato a segunda tirando dunha lacena outro plato con azucre e unha culler de
bujo moi fregada Caitan quedouse na cocintildea
Tomando o cafeacute a enferma non por eso deijaba de suspirar e retorcerse siquera algo
disimulase Ineacutes miraba-a e remiraba gustaacuteballa sua lindura e chocaacuteballe por outro lado
aquelo de non querer deitarse Continuou mirando-a ourservando-a de riba a baijo coma
sestudiase nela prasegurarse do que queria decir e vovendose logo a nai dijo con solermeiriacutea
mdash Anquo que o sabe no diacute aventuro e nhei de perder quo mal da sentildeorita e o que tiven eu
hai dous meses iquestVeu ahiacute na cocintildea un menintildeo que durmindo esta no berce Pois neno ou
nena vai a ser o qua sua sentildeorita nos pouse aqui esta noite Dios mediante iexclEn verdaacute que cedo
empeza iexclTan novintildea e ja casada iexclNo por eso
Otilia ruborizouso punto Adria clavou os ollos na sentildeora mais Ineacutes sigueu dicindo
mdash Comprendo agora o seu repuno a cama iexclQueacute milagre meu-caravel Nestes lances naide a
quere porquo primeiro e parir pro facer hei de facerlla pra que dempois descanse faremoslla
as duas dontildea Adra -dirigindosa esta- quasiacute quedaraacute millor
- Hable V bajo mi buena Ineacutes -interrumpeu a nai dOtilia- no sea que la oiga alguien
- iquestQuen nos ha doir sentildeora -replicou Ineacutes sonrindo e como dona da sua casa dominando
ja a situacion- se soilos aquiacute vivimos o meu Caitan e eu Queacuteijese sentildeorita canto queira -
dirigindosaacute Otilia- aacutenimo e fora medo quo meu home
a ajudaraacute Elle carpinteiro sentildeorita e cando llestaacute
de chola mantildea e pacencia tenlleFragmento do inicio de
MAJINA hellip
Otilia sua nai e Adria non puderon meacutenos de sonrir tamen o oi-l-o chiste dIneacutes que
chamando imediatamente po-l-o home diacutejollasiacute que o veu
mdash Acordate meu Caitan dhai dous meses e estaacute thojo lado desa sentildeorita como lado
meu estivechestonces
Caitan baijou a testa e arrimouse con respeto aacute unha esquina do bufete Ineacutes volveu a
decir aacute Otilia
mdash Sentildeorita fora medo apuacuteese sin recelo no meu home eu soilo aacute eacutel lle fun encargo e asiacute
nada o colle de novo a cobardiacutea nestes casos non lle boa o quimporta e sair ben e canto
antes do apuro
mdash Eso uacutenicamente es lo que importa mdashantildeadeu Adriamdash Aproveche V pues todos los
momentos favorables ya que el Sr Cayetano viene en su ayuda nada de verguumlenza El Sr
Cayetano es un casado su esposa estaacute presente y los demaacutes somos tambien mujeres iquestNo
es su mamaacute misma de las que aquiacute estamos con V
Otilia tintildea vengonza grande vergonza emporeso ardia e non fumeaba bulian na sua
cabeza pensamentos quo corazon llanegrian lidaba con moitas cousas pasaba aacute un tempo
por moitos lances e no seu angelical laacutenguido rosto soacutelo a nai e Adria podian ver o qua infelis
sufria Pro a delor non repara cando apreta e a sua era tan intensa tan complicada e viva
que cedendo oacute cabo estirou os brazos e encolgouse case no pescozo de Caitan Ajudabana
este con azelmosas falas no que podia paseaban do brazo paraban volvia aacute encolgasOtilia
e asiacute estuveron comunha hora e no intre sua nai rezando pedindo aacute Dios por eacutela Adria e
Ineacutes facendo primero aacute cama dempois unha larga faja con tiras de panos que rachou
aquela e fora cantando as cotoviacuteas alaacute nos montes nas eiras os labradores
quo seu millintildeo esbrugaban O fin
preto das oito unha escorreita nena
saeu aacute luacutes Marcial Valladares (1880)
() Pero pol-a mintildea parte protesto que estou prestes a adoutar e siguir ao
pe da letra as regras que d algun modo oficial se pontildean e establezan Agora
faacuteltame dicir algo sobre o acento ou seya o tono e infleusion da voz conque
falamos os gallegos Moito se nos apopea e desprecia aos gallegos poI-o noso
acento sin faceacuterense de cargo os que nos critican que tamen eles neste punto
tentildeen bastante que rascar Eacute certo co noso acento (e agora non falo dos defeutos
na pernunciacion) eacute algo froxo e si se quer arrastrado e que pol-o consiguente
forma un vivo contraste co dos castellanos que eacute seco e suacutepeto como un estalo
(1) pero non ten as afeutaciones e os finxementos dos d outros sitios Recoacuterdese a
propoacutesito desto o que dice Cervantes da Gitanilla que falaba ceceoso non porque
esto nas xitanas fose naturaleza pois era artificio Pero como nos Madriles que eacute a
corte se da a pauta pra o gusto e aloacute impera o artificio e non o que eacute naturaleza
de aqui eacute que fagan bulra e mofa do acento gallego e en cambio dean as laudes
e pontildean nas nubes a outros mais viciosos e defeutuosos Non eacute de estrantildear pol-o
tanto que o nosso dioma aquel dioma a quen en outro tempo tanto respetaron e
apreciaron D Afonso o Sabio o Arcebispo de Toledo D Gonzalo de Palomeque o
Marqueacutes de Santillana e outros insines literatos tentildea que retirarse agora
avergonzado e esconderse e a portas cerradas para que naide o vexa atender
aas suas cousas E sin embargo desta fala tan aldraxada hoxe vense craros
refrexos n-aquela obra inmortal que eacute o
representante mais xenuino e lexiacutetimo
da literatura espantildeola
Proacutelogo de A tecedeira de
Bonaval Antonio Loacutepez
Ferreiro (1894)
UN CONSELLO
A eso das duas da tarde de un bretemoso dia de Decembre do ano 1543 baixaba pol-o Picho
da Cerca en Santiago unha vella como de unhos 60 anos ben limpa e arrombadintildea para
artesana segun paricia poI-o seu porte O seu andar era pausado ainda mais do que pedian
os anos e revelaba unha persona fraca e achacosa E ainda non era esto soilo para a probe
vella sinon que paricia que iba moy moito preocupada por algunha triste ideya Asi foy
camintildeando hastra a Porta da Maacutemoa entrou na cidaacute tomou pol-o canton da Rua Nova e
parouse diante de unha casa do Outeiral frente aa grande dos Ulloas Sentouse nun poyal
que habia a porta como para tomar folgo e recollerse en si cos seus pensamentos e logo
preguntou a un dos mozos que entraban e saian si estaba o sintildeor Rodrigo de Bendantildea e
pideulle que lle dixese que estaba ali Catalina a tecelaacutea de Bonaval que lle queria unha
palabrintildea De ahiacute a un boacuteo pouco saeu o mozo correndo e sin querer mirar para ela diacutexollemdash
Que subades
Sin necesidaacute de mais introdutor subeu Catalina que xa ben conocia a casa e meteuse
nunha espaciosa caacutemara escasamente alumeada por duas ou tres ventaacuteas non grandes
ainda contando ca engadiga do mainel Nun dos rincoos da sala ao pee de unha ventaacutea e
detraacutes de un ancho bufete hachaacutebase sentado nun sillon de baqueta un sintildeor regordete
vestido de chupa e xubon cerrado eacuteste por unha larga e espesa fileira de miuacutedos botons de
ambra en forma de abelaacutea O qual asi que se adoitou de que entraba a tecelaacutea levantou a
cabeza pois estaba escribindo
mdashOla Catalina mdashdiacutexollemdash queacute milagre por aquiacute iquestou vesme a trager a tea
mdashBoas tardes nos de Dios sintildeor RodrigoPrimeiro capiacutetulo de
A tecedeira de Bonaval
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
ADEVERTENCIAmdash An que son partidario da Ortografiacutea etimoloacutegica aacute
falicidade con que se confundiacutean n-os ensayos os encargados de representar este
drama obrigaacuteronma empregar a x en geral n-os casos en que debiacutea escribir con g ou j
Sr Presidente do Liceu Brigantintildeo
A letura do scomenzo do noso Regramento que oacute dar razoacuten da iacutendole da
sociedade aacute quen debe servir de pauta a describe desta maneira
laquoUn ente moral con vida proacutepea verdadeiro centro de recreyo eacute dilustrazoacuten creando
intereses e inspirando afeutos de hirmandade entre vicintildeos que faga renacere un
puriacutesemo amor aacutes venerandas tradiciocircs da madre paacutetria da nosa amada Galicia
rindindo o xusto e debido homenaxe ou sexa xuramento de fidelidade aacutes cencias aacutes
artes oacute comercio eacute aacute industria inxemprando n-os seus afiliados incrinacioacuten e gusto
haacutecia o bello uacutetil e ameno que nos ofrecen os incesantes adiantamentos e perfeizoacutes
do noso sigroraquo
O tecircr eu persentes todas estas consideracioacutes dos seus erguidos intentos dinos do
millor respeto por todos cantos de bocircs gallegos se prezan deacuteumalento dabondo para
escribir A Fonte do Xuramento primeiro ensayo dramaacuteteco dos costumes das nosas
Marintildeas sin rivaacutes en fermosura homilde traballo que hoxe tentildeo eu a yalta honore en
poder adicar aacute primeira Sociedade que adiquirindo inmortal renome n-os fastos da
gallega literatura soupo erguer a sua garrida e dociacutesima Musa oacute dourado scano do
palco esceacutenico onde con tantos
adiantos campeacutea aacute liacutengua de Castilla Proacutelogo de A fonte do xuramento
de Fco de la Iglesia (1882)
nos hallariacuteamos con que el gallego es padre y origen del portugueacutes y este tiene
vida propia y tan lozana como el castellano una vez que si puede perderse y olvidarse
en la porcioacuten dl territorio en el cual ondea la bandera lusitana todaviacutea le queda un
refugio en el basto imperio del Brasil Padre dichoso el gallego revive en sus hijos No
moriraacute pues Estudieacutemosle y conozcaacutemosle y asiacute le amaremos useacutemosle como
lengua literaria y asiacute sabremos cuanto vale y decuanto es capaz
La ilustracioacuten gallega y asturiana M MURGUIacuteA 1879
Las lenguas son las verdaderas banderas nacionales llevan sus propios colores ()
la nuestra refleja nuestra vida intelectual y afectiva se ha criado en nuestras entrantildeas
es a un tiempo nuestra madre y nuestra hija diez siglos pusieron en ella cuanto nos
pertenece El estudio y renovacioacuten de las lenguas no oficiales es una de las obras maacutes
patrioacuteticas e interesantes que puedan emprender los pueblos con habla propia
Discurso inaugural do Certame Literario e Artiacutestico de Pontevedra M MURGUIacuteA
1886
O gallego que eacute o que nos da dereito a enteira posesioacuten da terra en que fomos nados
que nos di que pois somos un povo distinto debemos selo () Nel () haacutechanse os
principais elementos da nosa nacionalidade de novo negada e ainda mais
escarnecida
Discurso dos XOGOS FLORAIS DE TUI M MURGUIacuteA ndash 1891
Fragmentos de textos eou discursos de M Murguiacutea
Por esto inda achaacutendome debil de forzas e nacutehabendo deprendido en maacuteis
escola que a dos nosos probes aldeaacutens guiada solo por aqueles cantares
aquelas palabras carintildeosas e aqueles xiros nunca olvidados que tan docemente
resoaron nos meus oiacutedos desde a cuna e que foran recolldos polo meu corazoacuten
como harencia propia atrevinme a escribir estos cantares ()
Sin gramaacuteticas nin regras de ningunha clas o lector toparaacute moitas veces faltas
de ortografiacutea xiros que disoaraacuten os oiacutedos dun purista pro oacute menos e pra
disculpar en algo estes defectos puxen o maior coidado en reprodusir o
verdadeiro esprito do noso pobo
Proacutelogo de CANTARES GALLEGOS ROSALIacuteA DE CASTRO - 1863
Proacutelogo de Cantares Gallegos
Rosaliacutea de Castro 1863
El idioma de una nacioacuten es su alma su caraacutecter es el espejo donde maacutes al
vivo y con maacutes fidelidad se reflejan su iacutendole y tendencias sus gustos y
costumbres Despreciar su idioma es despreciarse a siacute mismo
El Heraldo Gallego SACO Y ARCE - 1888
Saco y Arce (autor dunha Gramaacutetica Gallega)
nun artigo en El Heraldo Gallego 1888
El Regionalismo que profesa el dogma de las dos patrias es decir de
la patria comuacuten espantildeola y de la regional admite como necesarios armoacutenicos
y mutuamente complementarios dos lenguajes el comuacuten y el regional El
lenguaje interregional o comuacuten seraacute el castellano por ser entendido y hablado
generalmente en todas las regiones El lenguaje regional gallego seraacute de uso
potestativo entre los naturales de nuestra regioacuten tanto en la esfera oficial y
puacuteblica como en la privada y obligatorio en las Escuelas primarias en
concurrencia con el castellano
Bases Generales del Regionalismo ALFREDO BRANtildeAS - 1889
Bases del Regionalismo gallego
Alfredo Brantildeas 1889
Los maestros y maestras de instruccioacuten primaria que ensentildeasen a sus
disciacutepulos la doctrina cristiana u otra cualquier materia en un idioma o dialecto
que no sea la lengua castellana seraacuten castigados por primera vez con
amonestacioacuten por parte del Inspector Provincial de Primera Ensentildeanza quien
daraacute cuenta del hecho al ministro del ramo y si reincidiesen despueacutes de haber
sufrido una amonestacioacuten seraacuten apartados del Magisterio Oficial perdiendo
cuantos derechos les reconoce la ley
REAL DECRETO DE 1902
Real decreto de 1902
IMAXES
IMAXES RECOLLIDAS ENTRE O 04072011 E O 10072011 CLICANDO SOBRE ELAS LEVARANNOS AO SEU LUGAR DE PROCEENCIA
ANEXOS
A GAITA GALLEGA
tocada polo gaiteiro ou sea
CARTA DE CRISTUS
para ir deprendendo
a ler escribir e falar ben a lengua gallegae
aiacutenda maacuteis
ADVERTENCIA
Os que pensan que gentes mal escrito1
estaacute con g pontildeamos por enxempro
ou digan que taberna pan e carne
son termos castellanos non gallegos
aqueles que sentenzan que jamais1
non eacute da nosa terra puro termo
os que dicen que o o de foliada
debe ser u fundaacutendose no vento
oacutes que fan maacuteis reparos e murmuran
das letras e palabras en secreto
supliacutecolles e roacutegolles que agarden
e queiran dar vagar e tempo oacute tempo
Inicio de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Oacuteu Galicia Galicia boi de palla
Canta laacutestima tegraven de ti o Gaiteiro
O aguillon que che menten egrave de aceiro
E con el muita forza te asoballa
No lombo teu zorrega bate e malla
Fasta o maacuteis monicreque ferrancheiro
E calesquer podenco forasteiro
Te vafa de vergonza sin migalla
Agarima alleeira eses ingratos
Ou viacutevoras que postas ograve teu peito
Co ferrete che rompen mil buratos
Si o sangre teu refugas do teu leito
Malas novas madrasta de insensatos
Dos fillos teus ograve amor non tegraves dereito
Fragmento de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Ay esperta adorada Galicia
Dese sono en qestaacutes debruzada
Do teu rico porvir a alborada
Po-lo Ceo enxergaacutendose vay
Xa cantando os teus fillos te chaman
E cos brazos en cruz se espreguizan
Malpocados O qeles cobizan
Eacute un bico dos labios da Nay
Dese chan venturoso arrincado
Pola man do meu negro destino
Hastra mesmo sontildeando maxino
Eses campos risontildeos cruzar
E correr po-las hortas e prados
Onde leda pasou mintildea infancia
Respirando a suave fragancia
De xasmin caravel azahar
(hellip)Inicio de A Galicia
de Francisco Antildeoacuten (1853)
Otilia ergueusestonces do tabolete en questaba e paseando po-l-o cuarto
queijaacutebase retorciacutease e apuaacutebashasta de canden cando nos ombreiros de sua nai Animaba-a
esta docemente e paseaba as veces tamen co-ela mentras non veu o cafeacute que serviron Adria e
Ineacutes aacute primeira traguendo o liacutequido nunha pequecha taza blanca de porcelana co seu
correspondente plato a segunda tirando dunha lacena outro plato con azucre e unha culler de
bujo moi fregada Caitan quedouse na cocintildea
Tomando o cafeacute a enferma non por eso deijaba de suspirar e retorcerse siquera algo
disimulase Ineacutes miraba-a e remiraba gustaacuteballa sua lindura e chocaacuteballe por outro lado
aquelo de non querer deitarse Continuou mirando-a ourservando-a de riba a baijo coma
sestudiase nela prasegurarse do que queria decir e vovendose logo a nai dijo con solermeiriacutea
mdash Anquo que o sabe no diacute aventuro e nhei de perder quo mal da sentildeorita e o que tiven eu
hai dous meses iquestVeu ahiacute na cocintildea un menintildeo que durmindo esta no berce Pois neno ou
nena vai a ser o qua sua sentildeorita nos pouse aqui esta noite Dios mediante iexclEn verdaacute que cedo
empeza iexclTan novintildea e ja casada iexclNo por eso
Otilia ruborizouso punto Adria clavou os ollos na sentildeora mais Ineacutes sigueu dicindo
mdash Comprendo agora o seu repuno a cama iexclQueacute milagre meu-caravel Nestes lances naide a
quere porquo primeiro e parir pro facer hei de facerlla pra que dempois descanse faremoslla
as duas dontildea Adra -dirigindosa esta- quasiacute quedaraacute millor
- Hable V bajo mi buena Ineacutes -interrumpeu a nai dOtilia- no sea que la oiga alguien
- iquestQuen nos ha doir sentildeora -replicou Ineacutes sonrindo e como dona da sua casa dominando
ja a situacion- se soilos aquiacute vivimos o meu Caitan e eu Queacuteijese sentildeorita canto queira -
dirigindosaacute Otilia- aacutenimo e fora medo quo meu home
a ajudaraacute Elle carpinteiro sentildeorita e cando llestaacute
de chola mantildea e pacencia tenlleFragmento do inicio de
MAJINA hellip
Otilia sua nai e Adria non puderon meacutenos de sonrir tamen o oi-l-o chiste dIneacutes que
chamando imediatamente po-l-o home diacutejollasiacute que o veu
mdash Acordate meu Caitan dhai dous meses e estaacute thojo lado desa sentildeorita como lado
meu estivechestonces
Caitan baijou a testa e arrimouse con respeto aacute unha esquina do bufete Ineacutes volveu a
decir aacute Otilia
mdash Sentildeorita fora medo apuacuteese sin recelo no meu home eu soilo aacute eacutel lle fun encargo e asiacute
nada o colle de novo a cobardiacutea nestes casos non lle boa o quimporta e sair ben e canto
antes do apuro
mdash Eso uacutenicamente es lo que importa mdashantildeadeu Adriamdash Aproveche V pues todos los
momentos favorables ya que el Sr Cayetano viene en su ayuda nada de verguumlenza El Sr
Cayetano es un casado su esposa estaacute presente y los demaacutes somos tambien mujeres iquestNo
es su mamaacute misma de las que aquiacute estamos con V
Otilia tintildea vengonza grande vergonza emporeso ardia e non fumeaba bulian na sua
cabeza pensamentos quo corazon llanegrian lidaba con moitas cousas pasaba aacute un tempo
por moitos lances e no seu angelical laacutenguido rosto soacutelo a nai e Adria podian ver o qua infelis
sufria Pro a delor non repara cando apreta e a sua era tan intensa tan complicada e viva
que cedendo oacute cabo estirou os brazos e encolgouse case no pescozo de Caitan Ajudabana
este con azelmosas falas no que podia paseaban do brazo paraban volvia aacute encolgasOtilia
e asiacute estuveron comunha hora e no intre sua nai rezando pedindo aacute Dios por eacutela Adria e
Ineacutes facendo primero aacute cama dempois unha larga faja con tiras de panos que rachou
aquela e fora cantando as cotoviacuteas alaacute nos montes nas eiras os labradores
quo seu millintildeo esbrugaban O fin
preto das oito unha escorreita nena
saeu aacute luacutes Marcial Valladares (1880)
() Pero pol-a mintildea parte protesto que estou prestes a adoutar e siguir ao
pe da letra as regras que d algun modo oficial se pontildean e establezan Agora
faacuteltame dicir algo sobre o acento ou seya o tono e infleusion da voz conque
falamos os gallegos Moito se nos apopea e desprecia aos gallegos poI-o noso
acento sin faceacuterense de cargo os que nos critican que tamen eles neste punto
tentildeen bastante que rascar Eacute certo co noso acento (e agora non falo dos defeutos
na pernunciacion) eacute algo froxo e si se quer arrastrado e que pol-o consiguente
forma un vivo contraste co dos castellanos que eacute seco e suacutepeto como un estalo
(1) pero non ten as afeutaciones e os finxementos dos d outros sitios Recoacuterdese a
propoacutesito desto o que dice Cervantes da Gitanilla que falaba ceceoso non porque
esto nas xitanas fose naturaleza pois era artificio Pero como nos Madriles que eacute a
corte se da a pauta pra o gusto e aloacute impera o artificio e non o que eacute naturaleza
de aqui eacute que fagan bulra e mofa do acento gallego e en cambio dean as laudes
e pontildean nas nubes a outros mais viciosos e defeutuosos Non eacute de estrantildear pol-o
tanto que o nosso dioma aquel dioma a quen en outro tempo tanto respetaron e
apreciaron D Afonso o Sabio o Arcebispo de Toledo D Gonzalo de Palomeque o
Marqueacutes de Santillana e outros insines literatos tentildea que retirarse agora
avergonzado e esconderse e a portas cerradas para que naide o vexa atender
aas suas cousas E sin embargo desta fala tan aldraxada hoxe vense craros
refrexos n-aquela obra inmortal que eacute o
representante mais xenuino e lexiacutetimo
da literatura espantildeola
Proacutelogo de A tecedeira de
Bonaval Antonio Loacutepez
Ferreiro (1894)
UN CONSELLO
A eso das duas da tarde de un bretemoso dia de Decembre do ano 1543 baixaba pol-o Picho
da Cerca en Santiago unha vella como de unhos 60 anos ben limpa e arrombadintildea para
artesana segun paricia poI-o seu porte O seu andar era pausado ainda mais do que pedian
os anos e revelaba unha persona fraca e achacosa E ainda non era esto soilo para a probe
vella sinon que paricia que iba moy moito preocupada por algunha triste ideya Asi foy
camintildeando hastra a Porta da Maacutemoa entrou na cidaacute tomou pol-o canton da Rua Nova e
parouse diante de unha casa do Outeiral frente aa grande dos Ulloas Sentouse nun poyal
que habia a porta como para tomar folgo e recollerse en si cos seus pensamentos e logo
preguntou a un dos mozos que entraban e saian si estaba o sintildeor Rodrigo de Bendantildea e
pideulle que lle dixese que estaba ali Catalina a tecelaacutea de Bonaval que lle queria unha
palabrintildea De ahiacute a un boacuteo pouco saeu o mozo correndo e sin querer mirar para ela diacutexollemdash
Que subades
Sin necesidaacute de mais introdutor subeu Catalina que xa ben conocia a casa e meteuse
nunha espaciosa caacutemara escasamente alumeada por duas ou tres ventaacuteas non grandes
ainda contando ca engadiga do mainel Nun dos rincoos da sala ao pee de unha ventaacutea e
detraacutes de un ancho bufete hachaacutebase sentado nun sillon de baqueta un sintildeor regordete
vestido de chupa e xubon cerrado eacuteste por unha larga e espesa fileira de miuacutedos botons de
ambra en forma de abelaacutea O qual asi que se adoitou de que entraba a tecelaacutea levantou a
cabeza pois estaba escribindo
mdashOla Catalina mdashdiacutexollemdash queacute milagre por aquiacute iquestou vesme a trager a tea
mdashBoas tardes nos de Dios sintildeor RodrigoPrimeiro capiacutetulo de
A tecedeira de Bonaval
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
ADEVERTENCIAmdash An que son partidario da Ortografiacutea etimoloacutegica aacute
falicidade con que se confundiacutean n-os ensayos os encargados de representar este
drama obrigaacuteronma empregar a x en geral n-os casos en que debiacutea escribir con g ou j
Sr Presidente do Liceu Brigantintildeo
A letura do scomenzo do noso Regramento que oacute dar razoacuten da iacutendole da
sociedade aacute quen debe servir de pauta a describe desta maneira
laquoUn ente moral con vida proacutepea verdadeiro centro de recreyo eacute dilustrazoacuten creando
intereses e inspirando afeutos de hirmandade entre vicintildeos que faga renacere un
puriacutesemo amor aacutes venerandas tradiciocircs da madre paacutetria da nosa amada Galicia
rindindo o xusto e debido homenaxe ou sexa xuramento de fidelidade aacutes cencias aacutes
artes oacute comercio eacute aacute industria inxemprando n-os seus afiliados incrinacioacuten e gusto
haacutecia o bello uacutetil e ameno que nos ofrecen os incesantes adiantamentos e perfeizoacutes
do noso sigroraquo
O tecircr eu persentes todas estas consideracioacutes dos seus erguidos intentos dinos do
millor respeto por todos cantos de bocircs gallegos se prezan deacuteumalento dabondo para
escribir A Fonte do Xuramento primeiro ensayo dramaacuteteco dos costumes das nosas
Marintildeas sin rivaacutes en fermosura homilde traballo que hoxe tentildeo eu a yalta honore en
poder adicar aacute primeira Sociedade que adiquirindo inmortal renome n-os fastos da
gallega literatura soupo erguer a sua garrida e dociacutesima Musa oacute dourado scano do
palco esceacutenico onde con tantos
adiantos campeacutea aacute liacutengua de Castilla Proacutelogo de A fonte do xuramento
de Fco de la Iglesia (1882)
nos hallariacuteamos con que el gallego es padre y origen del portugueacutes y este tiene
vida propia y tan lozana como el castellano una vez que si puede perderse y olvidarse
en la porcioacuten dl territorio en el cual ondea la bandera lusitana todaviacutea le queda un
refugio en el basto imperio del Brasil Padre dichoso el gallego revive en sus hijos No
moriraacute pues Estudieacutemosle y conozcaacutemosle y asiacute le amaremos useacutemosle como
lengua literaria y asiacute sabremos cuanto vale y decuanto es capaz
La ilustracioacuten gallega y asturiana M MURGUIacuteA 1879
Las lenguas son las verdaderas banderas nacionales llevan sus propios colores ()
la nuestra refleja nuestra vida intelectual y afectiva se ha criado en nuestras entrantildeas
es a un tiempo nuestra madre y nuestra hija diez siglos pusieron en ella cuanto nos
pertenece El estudio y renovacioacuten de las lenguas no oficiales es una de las obras maacutes
patrioacuteticas e interesantes que puedan emprender los pueblos con habla propia
Discurso inaugural do Certame Literario e Artiacutestico de Pontevedra M MURGUIacuteA
1886
O gallego que eacute o que nos da dereito a enteira posesioacuten da terra en que fomos nados
que nos di que pois somos un povo distinto debemos selo () Nel () haacutechanse os
principais elementos da nosa nacionalidade de novo negada e ainda mais
escarnecida
Discurso dos XOGOS FLORAIS DE TUI M MURGUIacuteA ndash 1891
Fragmentos de textos eou discursos de M Murguiacutea
Por esto inda achaacutendome debil de forzas e nacutehabendo deprendido en maacuteis
escola que a dos nosos probes aldeaacutens guiada solo por aqueles cantares
aquelas palabras carintildeosas e aqueles xiros nunca olvidados que tan docemente
resoaron nos meus oiacutedos desde a cuna e que foran recolldos polo meu corazoacuten
como harencia propia atrevinme a escribir estos cantares ()
Sin gramaacuteticas nin regras de ningunha clas o lector toparaacute moitas veces faltas
de ortografiacutea xiros que disoaraacuten os oiacutedos dun purista pro oacute menos e pra
disculpar en algo estes defectos puxen o maior coidado en reprodusir o
verdadeiro esprito do noso pobo
Proacutelogo de CANTARES GALLEGOS ROSALIacuteA DE CASTRO - 1863
Proacutelogo de Cantares Gallegos
Rosaliacutea de Castro 1863
El idioma de una nacioacuten es su alma su caraacutecter es el espejo donde maacutes al
vivo y con maacutes fidelidad se reflejan su iacutendole y tendencias sus gustos y
costumbres Despreciar su idioma es despreciarse a siacute mismo
El Heraldo Gallego SACO Y ARCE - 1888
Saco y Arce (autor dunha Gramaacutetica Gallega)
nun artigo en El Heraldo Gallego 1888
El Regionalismo que profesa el dogma de las dos patrias es decir de
la patria comuacuten espantildeola y de la regional admite como necesarios armoacutenicos
y mutuamente complementarios dos lenguajes el comuacuten y el regional El
lenguaje interregional o comuacuten seraacute el castellano por ser entendido y hablado
generalmente en todas las regiones El lenguaje regional gallego seraacute de uso
potestativo entre los naturales de nuestra regioacuten tanto en la esfera oficial y
puacuteblica como en la privada y obligatorio en las Escuelas primarias en
concurrencia con el castellano
Bases Generales del Regionalismo ALFREDO BRANtildeAS - 1889
Bases del Regionalismo gallego
Alfredo Brantildeas 1889
Los maestros y maestras de instruccioacuten primaria que ensentildeasen a sus
disciacutepulos la doctrina cristiana u otra cualquier materia en un idioma o dialecto
que no sea la lengua castellana seraacuten castigados por primera vez con
amonestacioacuten por parte del Inspector Provincial de Primera Ensentildeanza quien
daraacute cuenta del hecho al ministro del ramo y si reincidiesen despueacutes de haber
sufrido una amonestacioacuten seraacuten apartados del Magisterio Oficial perdiendo
cuantos derechos les reconoce la ley
REAL DECRETO DE 1902
Real decreto de 1902
ANEXOS
A GAITA GALLEGA
tocada polo gaiteiro ou sea
CARTA DE CRISTUS
para ir deprendendo
a ler escribir e falar ben a lengua gallegae
aiacutenda maacuteis
ADVERTENCIA
Os que pensan que gentes mal escrito1
estaacute con g pontildeamos por enxempro
ou digan que taberna pan e carne
son termos castellanos non gallegos
aqueles que sentenzan que jamais1
non eacute da nosa terra puro termo
os que dicen que o o de foliada
debe ser u fundaacutendose no vento
oacutes que fan maacuteis reparos e murmuran
das letras e palabras en secreto
supliacutecolles e roacutegolles que agarden
e queiran dar vagar e tempo oacute tempo
Inicio de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Oacuteu Galicia Galicia boi de palla
Canta laacutestima tegraven de ti o Gaiteiro
O aguillon que che menten egrave de aceiro
E con el muita forza te asoballa
No lombo teu zorrega bate e malla
Fasta o maacuteis monicreque ferrancheiro
E calesquer podenco forasteiro
Te vafa de vergonza sin migalla
Agarima alleeira eses ingratos
Ou viacutevoras que postas ograve teu peito
Co ferrete che rompen mil buratos
Si o sangre teu refugas do teu leito
Malas novas madrasta de insensatos
Dos fillos teus ograve amor non tegraves dereito
Fragmento de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Ay esperta adorada Galicia
Dese sono en qestaacutes debruzada
Do teu rico porvir a alborada
Po-lo Ceo enxergaacutendose vay
Xa cantando os teus fillos te chaman
E cos brazos en cruz se espreguizan
Malpocados O qeles cobizan
Eacute un bico dos labios da Nay
Dese chan venturoso arrincado
Pola man do meu negro destino
Hastra mesmo sontildeando maxino
Eses campos risontildeos cruzar
E correr po-las hortas e prados
Onde leda pasou mintildea infancia
Respirando a suave fragancia
De xasmin caravel azahar
(hellip)Inicio de A Galicia
de Francisco Antildeoacuten (1853)
Otilia ergueusestonces do tabolete en questaba e paseando po-l-o cuarto
queijaacutebase retorciacutease e apuaacutebashasta de canden cando nos ombreiros de sua nai Animaba-a
esta docemente e paseaba as veces tamen co-ela mentras non veu o cafeacute que serviron Adria e
Ineacutes aacute primeira traguendo o liacutequido nunha pequecha taza blanca de porcelana co seu
correspondente plato a segunda tirando dunha lacena outro plato con azucre e unha culler de
bujo moi fregada Caitan quedouse na cocintildea
Tomando o cafeacute a enferma non por eso deijaba de suspirar e retorcerse siquera algo
disimulase Ineacutes miraba-a e remiraba gustaacuteballa sua lindura e chocaacuteballe por outro lado
aquelo de non querer deitarse Continuou mirando-a ourservando-a de riba a baijo coma
sestudiase nela prasegurarse do que queria decir e vovendose logo a nai dijo con solermeiriacutea
mdash Anquo que o sabe no diacute aventuro e nhei de perder quo mal da sentildeorita e o que tiven eu
hai dous meses iquestVeu ahiacute na cocintildea un menintildeo que durmindo esta no berce Pois neno ou
nena vai a ser o qua sua sentildeorita nos pouse aqui esta noite Dios mediante iexclEn verdaacute que cedo
empeza iexclTan novintildea e ja casada iexclNo por eso
Otilia ruborizouso punto Adria clavou os ollos na sentildeora mais Ineacutes sigueu dicindo
mdash Comprendo agora o seu repuno a cama iexclQueacute milagre meu-caravel Nestes lances naide a
quere porquo primeiro e parir pro facer hei de facerlla pra que dempois descanse faremoslla
as duas dontildea Adra -dirigindosa esta- quasiacute quedaraacute millor
- Hable V bajo mi buena Ineacutes -interrumpeu a nai dOtilia- no sea que la oiga alguien
- iquestQuen nos ha doir sentildeora -replicou Ineacutes sonrindo e como dona da sua casa dominando
ja a situacion- se soilos aquiacute vivimos o meu Caitan e eu Queacuteijese sentildeorita canto queira -
dirigindosaacute Otilia- aacutenimo e fora medo quo meu home
a ajudaraacute Elle carpinteiro sentildeorita e cando llestaacute
de chola mantildea e pacencia tenlleFragmento do inicio de
MAJINA hellip
Otilia sua nai e Adria non puderon meacutenos de sonrir tamen o oi-l-o chiste dIneacutes que
chamando imediatamente po-l-o home diacutejollasiacute que o veu
mdash Acordate meu Caitan dhai dous meses e estaacute thojo lado desa sentildeorita como lado
meu estivechestonces
Caitan baijou a testa e arrimouse con respeto aacute unha esquina do bufete Ineacutes volveu a
decir aacute Otilia
mdash Sentildeorita fora medo apuacuteese sin recelo no meu home eu soilo aacute eacutel lle fun encargo e asiacute
nada o colle de novo a cobardiacutea nestes casos non lle boa o quimporta e sair ben e canto
antes do apuro
mdash Eso uacutenicamente es lo que importa mdashantildeadeu Adriamdash Aproveche V pues todos los
momentos favorables ya que el Sr Cayetano viene en su ayuda nada de verguumlenza El Sr
Cayetano es un casado su esposa estaacute presente y los demaacutes somos tambien mujeres iquestNo
es su mamaacute misma de las que aquiacute estamos con V
Otilia tintildea vengonza grande vergonza emporeso ardia e non fumeaba bulian na sua
cabeza pensamentos quo corazon llanegrian lidaba con moitas cousas pasaba aacute un tempo
por moitos lances e no seu angelical laacutenguido rosto soacutelo a nai e Adria podian ver o qua infelis
sufria Pro a delor non repara cando apreta e a sua era tan intensa tan complicada e viva
que cedendo oacute cabo estirou os brazos e encolgouse case no pescozo de Caitan Ajudabana
este con azelmosas falas no que podia paseaban do brazo paraban volvia aacute encolgasOtilia
e asiacute estuveron comunha hora e no intre sua nai rezando pedindo aacute Dios por eacutela Adria e
Ineacutes facendo primero aacute cama dempois unha larga faja con tiras de panos que rachou
aquela e fora cantando as cotoviacuteas alaacute nos montes nas eiras os labradores
quo seu millintildeo esbrugaban O fin
preto das oito unha escorreita nena
saeu aacute luacutes Marcial Valladares (1880)
() Pero pol-a mintildea parte protesto que estou prestes a adoutar e siguir ao
pe da letra as regras que d algun modo oficial se pontildean e establezan Agora
faacuteltame dicir algo sobre o acento ou seya o tono e infleusion da voz conque
falamos os gallegos Moito se nos apopea e desprecia aos gallegos poI-o noso
acento sin faceacuterense de cargo os que nos critican que tamen eles neste punto
tentildeen bastante que rascar Eacute certo co noso acento (e agora non falo dos defeutos
na pernunciacion) eacute algo froxo e si se quer arrastrado e que pol-o consiguente
forma un vivo contraste co dos castellanos que eacute seco e suacutepeto como un estalo
(1) pero non ten as afeutaciones e os finxementos dos d outros sitios Recoacuterdese a
propoacutesito desto o que dice Cervantes da Gitanilla que falaba ceceoso non porque
esto nas xitanas fose naturaleza pois era artificio Pero como nos Madriles que eacute a
corte se da a pauta pra o gusto e aloacute impera o artificio e non o que eacute naturaleza
de aqui eacute que fagan bulra e mofa do acento gallego e en cambio dean as laudes
e pontildean nas nubes a outros mais viciosos e defeutuosos Non eacute de estrantildear pol-o
tanto que o nosso dioma aquel dioma a quen en outro tempo tanto respetaron e
apreciaron D Afonso o Sabio o Arcebispo de Toledo D Gonzalo de Palomeque o
Marqueacutes de Santillana e outros insines literatos tentildea que retirarse agora
avergonzado e esconderse e a portas cerradas para que naide o vexa atender
aas suas cousas E sin embargo desta fala tan aldraxada hoxe vense craros
refrexos n-aquela obra inmortal que eacute o
representante mais xenuino e lexiacutetimo
da literatura espantildeola
Proacutelogo de A tecedeira de
Bonaval Antonio Loacutepez
Ferreiro (1894)
UN CONSELLO
A eso das duas da tarde de un bretemoso dia de Decembre do ano 1543 baixaba pol-o Picho
da Cerca en Santiago unha vella como de unhos 60 anos ben limpa e arrombadintildea para
artesana segun paricia poI-o seu porte O seu andar era pausado ainda mais do que pedian
os anos e revelaba unha persona fraca e achacosa E ainda non era esto soilo para a probe
vella sinon que paricia que iba moy moito preocupada por algunha triste ideya Asi foy
camintildeando hastra a Porta da Maacutemoa entrou na cidaacute tomou pol-o canton da Rua Nova e
parouse diante de unha casa do Outeiral frente aa grande dos Ulloas Sentouse nun poyal
que habia a porta como para tomar folgo e recollerse en si cos seus pensamentos e logo
preguntou a un dos mozos que entraban e saian si estaba o sintildeor Rodrigo de Bendantildea e
pideulle que lle dixese que estaba ali Catalina a tecelaacutea de Bonaval que lle queria unha
palabrintildea De ahiacute a un boacuteo pouco saeu o mozo correndo e sin querer mirar para ela diacutexollemdash
Que subades
Sin necesidaacute de mais introdutor subeu Catalina que xa ben conocia a casa e meteuse
nunha espaciosa caacutemara escasamente alumeada por duas ou tres ventaacuteas non grandes
ainda contando ca engadiga do mainel Nun dos rincoos da sala ao pee de unha ventaacutea e
detraacutes de un ancho bufete hachaacutebase sentado nun sillon de baqueta un sintildeor regordete
vestido de chupa e xubon cerrado eacuteste por unha larga e espesa fileira de miuacutedos botons de
ambra en forma de abelaacutea O qual asi que se adoitou de que entraba a tecelaacutea levantou a
cabeza pois estaba escribindo
mdashOla Catalina mdashdiacutexollemdash queacute milagre por aquiacute iquestou vesme a trager a tea
mdashBoas tardes nos de Dios sintildeor RodrigoPrimeiro capiacutetulo de
A tecedeira de Bonaval
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
ADEVERTENCIAmdash An que son partidario da Ortografiacutea etimoloacutegica aacute
falicidade con que se confundiacutean n-os ensayos os encargados de representar este
drama obrigaacuteronma empregar a x en geral n-os casos en que debiacutea escribir con g ou j
Sr Presidente do Liceu Brigantintildeo
A letura do scomenzo do noso Regramento que oacute dar razoacuten da iacutendole da
sociedade aacute quen debe servir de pauta a describe desta maneira
laquoUn ente moral con vida proacutepea verdadeiro centro de recreyo eacute dilustrazoacuten creando
intereses e inspirando afeutos de hirmandade entre vicintildeos que faga renacere un
puriacutesemo amor aacutes venerandas tradiciocircs da madre paacutetria da nosa amada Galicia
rindindo o xusto e debido homenaxe ou sexa xuramento de fidelidade aacutes cencias aacutes
artes oacute comercio eacute aacute industria inxemprando n-os seus afiliados incrinacioacuten e gusto
haacutecia o bello uacutetil e ameno que nos ofrecen os incesantes adiantamentos e perfeizoacutes
do noso sigroraquo
O tecircr eu persentes todas estas consideracioacutes dos seus erguidos intentos dinos do
millor respeto por todos cantos de bocircs gallegos se prezan deacuteumalento dabondo para
escribir A Fonte do Xuramento primeiro ensayo dramaacuteteco dos costumes das nosas
Marintildeas sin rivaacutes en fermosura homilde traballo que hoxe tentildeo eu a yalta honore en
poder adicar aacute primeira Sociedade que adiquirindo inmortal renome n-os fastos da
gallega literatura soupo erguer a sua garrida e dociacutesima Musa oacute dourado scano do
palco esceacutenico onde con tantos
adiantos campeacutea aacute liacutengua de Castilla Proacutelogo de A fonte do xuramento
de Fco de la Iglesia (1882)
nos hallariacuteamos con que el gallego es padre y origen del portugueacutes y este tiene
vida propia y tan lozana como el castellano una vez que si puede perderse y olvidarse
en la porcioacuten dl territorio en el cual ondea la bandera lusitana todaviacutea le queda un
refugio en el basto imperio del Brasil Padre dichoso el gallego revive en sus hijos No
moriraacute pues Estudieacutemosle y conozcaacutemosle y asiacute le amaremos useacutemosle como
lengua literaria y asiacute sabremos cuanto vale y decuanto es capaz
La ilustracioacuten gallega y asturiana M MURGUIacuteA 1879
Las lenguas son las verdaderas banderas nacionales llevan sus propios colores ()
la nuestra refleja nuestra vida intelectual y afectiva se ha criado en nuestras entrantildeas
es a un tiempo nuestra madre y nuestra hija diez siglos pusieron en ella cuanto nos
pertenece El estudio y renovacioacuten de las lenguas no oficiales es una de las obras maacutes
patrioacuteticas e interesantes que puedan emprender los pueblos con habla propia
Discurso inaugural do Certame Literario e Artiacutestico de Pontevedra M MURGUIacuteA
1886
O gallego que eacute o que nos da dereito a enteira posesioacuten da terra en que fomos nados
que nos di que pois somos un povo distinto debemos selo () Nel () haacutechanse os
principais elementos da nosa nacionalidade de novo negada e ainda mais
escarnecida
Discurso dos XOGOS FLORAIS DE TUI M MURGUIacuteA ndash 1891
Fragmentos de textos eou discursos de M Murguiacutea
Por esto inda achaacutendome debil de forzas e nacutehabendo deprendido en maacuteis
escola que a dos nosos probes aldeaacutens guiada solo por aqueles cantares
aquelas palabras carintildeosas e aqueles xiros nunca olvidados que tan docemente
resoaron nos meus oiacutedos desde a cuna e que foran recolldos polo meu corazoacuten
como harencia propia atrevinme a escribir estos cantares ()
Sin gramaacuteticas nin regras de ningunha clas o lector toparaacute moitas veces faltas
de ortografiacutea xiros que disoaraacuten os oiacutedos dun purista pro oacute menos e pra
disculpar en algo estes defectos puxen o maior coidado en reprodusir o
verdadeiro esprito do noso pobo
Proacutelogo de CANTARES GALLEGOS ROSALIacuteA DE CASTRO - 1863
Proacutelogo de Cantares Gallegos
Rosaliacutea de Castro 1863
El idioma de una nacioacuten es su alma su caraacutecter es el espejo donde maacutes al
vivo y con maacutes fidelidad se reflejan su iacutendole y tendencias sus gustos y
costumbres Despreciar su idioma es despreciarse a siacute mismo
El Heraldo Gallego SACO Y ARCE - 1888
Saco y Arce (autor dunha Gramaacutetica Gallega)
nun artigo en El Heraldo Gallego 1888
El Regionalismo que profesa el dogma de las dos patrias es decir de
la patria comuacuten espantildeola y de la regional admite como necesarios armoacutenicos
y mutuamente complementarios dos lenguajes el comuacuten y el regional El
lenguaje interregional o comuacuten seraacute el castellano por ser entendido y hablado
generalmente en todas las regiones El lenguaje regional gallego seraacute de uso
potestativo entre los naturales de nuestra regioacuten tanto en la esfera oficial y
puacuteblica como en la privada y obligatorio en las Escuelas primarias en
concurrencia con el castellano
Bases Generales del Regionalismo ALFREDO BRANtildeAS - 1889
Bases del Regionalismo gallego
Alfredo Brantildeas 1889
Los maestros y maestras de instruccioacuten primaria que ensentildeasen a sus
disciacutepulos la doctrina cristiana u otra cualquier materia en un idioma o dialecto
que no sea la lengua castellana seraacuten castigados por primera vez con
amonestacioacuten por parte del Inspector Provincial de Primera Ensentildeanza quien
daraacute cuenta del hecho al ministro del ramo y si reincidiesen despueacutes de haber
sufrido una amonestacioacuten seraacuten apartados del Magisterio Oficial perdiendo
cuantos derechos les reconoce la ley
REAL DECRETO DE 1902
Real decreto de 1902
A GAITA GALLEGA
tocada polo gaiteiro ou sea
CARTA DE CRISTUS
para ir deprendendo
a ler escribir e falar ben a lengua gallegae
aiacutenda maacuteis
ADVERTENCIA
Os que pensan que gentes mal escrito1
estaacute con g pontildeamos por enxempro
ou digan que taberna pan e carne
son termos castellanos non gallegos
aqueles que sentenzan que jamais1
non eacute da nosa terra puro termo
os que dicen que o o de foliada
debe ser u fundaacutendose no vento
oacutes que fan maacuteis reparos e murmuran
das letras e palabras en secreto
supliacutecolles e roacutegolles que agarden
e queiran dar vagar e tempo oacute tempo
Inicio de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Oacuteu Galicia Galicia boi de palla
Canta laacutestima tegraven de ti o Gaiteiro
O aguillon que che menten egrave de aceiro
E con el muita forza te asoballa
No lombo teu zorrega bate e malla
Fasta o maacuteis monicreque ferrancheiro
E calesquer podenco forasteiro
Te vafa de vergonza sin migalla
Agarima alleeira eses ingratos
Ou viacutevoras que postas ograve teu peito
Co ferrete che rompen mil buratos
Si o sangre teu refugas do teu leito
Malas novas madrasta de insensatos
Dos fillos teus ograve amor non tegraves dereito
Fragmento de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Ay esperta adorada Galicia
Dese sono en qestaacutes debruzada
Do teu rico porvir a alborada
Po-lo Ceo enxergaacutendose vay
Xa cantando os teus fillos te chaman
E cos brazos en cruz se espreguizan
Malpocados O qeles cobizan
Eacute un bico dos labios da Nay
Dese chan venturoso arrincado
Pola man do meu negro destino
Hastra mesmo sontildeando maxino
Eses campos risontildeos cruzar
E correr po-las hortas e prados
Onde leda pasou mintildea infancia
Respirando a suave fragancia
De xasmin caravel azahar
(hellip)Inicio de A Galicia
de Francisco Antildeoacuten (1853)
Otilia ergueusestonces do tabolete en questaba e paseando po-l-o cuarto
queijaacutebase retorciacutease e apuaacutebashasta de canden cando nos ombreiros de sua nai Animaba-a
esta docemente e paseaba as veces tamen co-ela mentras non veu o cafeacute que serviron Adria e
Ineacutes aacute primeira traguendo o liacutequido nunha pequecha taza blanca de porcelana co seu
correspondente plato a segunda tirando dunha lacena outro plato con azucre e unha culler de
bujo moi fregada Caitan quedouse na cocintildea
Tomando o cafeacute a enferma non por eso deijaba de suspirar e retorcerse siquera algo
disimulase Ineacutes miraba-a e remiraba gustaacuteballa sua lindura e chocaacuteballe por outro lado
aquelo de non querer deitarse Continuou mirando-a ourservando-a de riba a baijo coma
sestudiase nela prasegurarse do que queria decir e vovendose logo a nai dijo con solermeiriacutea
mdash Anquo que o sabe no diacute aventuro e nhei de perder quo mal da sentildeorita e o que tiven eu
hai dous meses iquestVeu ahiacute na cocintildea un menintildeo que durmindo esta no berce Pois neno ou
nena vai a ser o qua sua sentildeorita nos pouse aqui esta noite Dios mediante iexclEn verdaacute que cedo
empeza iexclTan novintildea e ja casada iexclNo por eso
Otilia ruborizouso punto Adria clavou os ollos na sentildeora mais Ineacutes sigueu dicindo
mdash Comprendo agora o seu repuno a cama iexclQueacute milagre meu-caravel Nestes lances naide a
quere porquo primeiro e parir pro facer hei de facerlla pra que dempois descanse faremoslla
as duas dontildea Adra -dirigindosa esta- quasiacute quedaraacute millor
- Hable V bajo mi buena Ineacutes -interrumpeu a nai dOtilia- no sea que la oiga alguien
- iquestQuen nos ha doir sentildeora -replicou Ineacutes sonrindo e como dona da sua casa dominando
ja a situacion- se soilos aquiacute vivimos o meu Caitan e eu Queacuteijese sentildeorita canto queira -
dirigindosaacute Otilia- aacutenimo e fora medo quo meu home
a ajudaraacute Elle carpinteiro sentildeorita e cando llestaacute
de chola mantildea e pacencia tenlleFragmento do inicio de
MAJINA hellip
Otilia sua nai e Adria non puderon meacutenos de sonrir tamen o oi-l-o chiste dIneacutes que
chamando imediatamente po-l-o home diacutejollasiacute que o veu
mdash Acordate meu Caitan dhai dous meses e estaacute thojo lado desa sentildeorita como lado
meu estivechestonces
Caitan baijou a testa e arrimouse con respeto aacute unha esquina do bufete Ineacutes volveu a
decir aacute Otilia
mdash Sentildeorita fora medo apuacuteese sin recelo no meu home eu soilo aacute eacutel lle fun encargo e asiacute
nada o colle de novo a cobardiacutea nestes casos non lle boa o quimporta e sair ben e canto
antes do apuro
mdash Eso uacutenicamente es lo que importa mdashantildeadeu Adriamdash Aproveche V pues todos los
momentos favorables ya que el Sr Cayetano viene en su ayuda nada de verguumlenza El Sr
Cayetano es un casado su esposa estaacute presente y los demaacutes somos tambien mujeres iquestNo
es su mamaacute misma de las que aquiacute estamos con V
Otilia tintildea vengonza grande vergonza emporeso ardia e non fumeaba bulian na sua
cabeza pensamentos quo corazon llanegrian lidaba con moitas cousas pasaba aacute un tempo
por moitos lances e no seu angelical laacutenguido rosto soacutelo a nai e Adria podian ver o qua infelis
sufria Pro a delor non repara cando apreta e a sua era tan intensa tan complicada e viva
que cedendo oacute cabo estirou os brazos e encolgouse case no pescozo de Caitan Ajudabana
este con azelmosas falas no que podia paseaban do brazo paraban volvia aacute encolgasOtilia
e asiacute estuveron comunha hora e no intre sua nai rezando pedindo aacute Dios por eacutela Adria e
Ineacutes facendo primero aacute cama dempois unha larga faja con tiras de panos que rachou
aquela e fora cantando as cotoviacuteas alaacute nos montes nas eiras os labradores
quo seu millintildeo esbrugaban O fin
preto das oito unha escorreita nena
saeu aacute luacutes Marcial Valladares (1880)
() Pero pol-a mintildea parte protesto que estou prestes a adoutar e siguir ao
pe da letra as regras que d algun modo oficial se pontildean e establezan Agora
faacuteltame dicir algo sobre o acento ou seya o tono e infleusion da voz conque
falamos os gallegos Moito se nos apopea e desprecia aos gallegos poI-o noso
acento sin faceacuterense de cargo os que nos critican que tamen eles neste punto
tentildeen bastante que rascar Eacute certo co noso acento (e agora non falo dos defeutos
na pernunciacion) eacute algo froxo e si se quer arrastrado e que pol-o consiguente
forma un vivo contraste co dos castellanos que eacute seco e suacutepeto como un estalo
(1) pero non ten as afeutaciones e os finxementos dos d outros sitios Recoacuterdese a
propoacutesito desto o que dice Cervantes da Gitanilla que falaba ceceoso non porque
esto nas xitanas fose naturaleza pois era artificio Pero como nos Madriles que eacute a
corte se da a pauta pra o gusto e aloacute impera o artificio e non o que eacute naturaleza
de aqui eacute que fagan bulra e mofa do acento gallego e en cambio dean as laudes
e pontildean nas nubes a outros mais viciosos e defeutuosos Non eacute de estrantildear pol-o
tanto que o nosso dioma aquel dioma a quen en outro tempo tanto respetaron e
apreciaron D Afonso o Sabio o Arcebispo de Toledo D Gonzalo de Palomeque o
Marqueacutes de Santillana e outros insines literatos tentildea que retirarse agora
avergonzado e esconderse e a portas cerradas para que naide o vexa atender
aas suas cousas E sin embargo desta fala tan aldraxada hoxe vense craros
refrexos n-aquela obra inmortal que eacute o
representante mais xenuino e lexiacutetimo
da literatura espantildeola
Proacutelogo de A tecedeira de
Bonaval Antonio Loacutepez
Ferreiro (1894)
UN CONSELLO
A eso das duas da tarde de un bretemoso dia de Decembre do ano 1543 baixaba pol-o Picho
da Cerca en Santiago unha vella como de unhos 60 anos ben limpa e arrombadintildea para
artesana segun paricia poI-o seu porte O seu andar era pausado ainda mais do que pedian
os anos e revelaba unha persona fraca e achacosa E ainda non era esto soilo para a probe
vella sinon que paricia que iba moy moito preocupada por algunha triste ideya Asi foy
camintildeando hastra a Porta da Maacutemoa entrou na cidaacute tomou pol-o canton da Rua Nova e
parouse diante de unha casa do Outeiral frente aa grande dos Ulloas Sentouse nun poyal
que habia a porta como para tomar folgo e recollerse en si cos seus pensamentos e logo
preguntou a un dos mozos que entraban e saian si estaba o sintildeor Rodrigo de Bendantildea e
pideulle que lle dixese que estaba ali Catalina a tecelaacutea de Bonaval que lle queria unha
palabrintildea De ahiacute a un boacuteo pouco saeu o mozo correndo e sin querer mirar para ela diacutexollemdash
Que subades
Sin necesidaacute de mais introdutor subeu Catalina que xa ben conocia a casa e meteuse
nunha espaciosa caacutemara escasamente alumeada por duas ou tres ventaacuteas non grandes
ainda contando ca engadiga do mainel Nun dos rincoos da sala ao pee de unha ventaacutea e
detraacutes de un ancho bufete hachaacutebase sentado nun sillon de baqueta un sintildeor regordete
vestido de chupa e xubon cerrado eacuteste por unha larga e espesa fileira de miuacutedos botons de
ambra en forma de abelaacutea O qual asi que se adoitou de que entraba a tecelaacutea levantou a
cabeza pois estaba escribindo
mdashOla Catalina mdashdiacutexollemdash queacute milagre por aquiacute iquestou vesme a trager a tea
mdashBoas tardes nos de Dios sintildeor RodrigoPrimeiro capiacutetulo de
A tecedeira de Bonaval
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
ADEVERTENCIAmdash An que son partidario da Ortografiacutea etimoloacutegica aacute
falicidade con que se confundiacutean n-os ensayos os encargados de representar este
drama obrigaacuteronma empregar a x en geral n-os casos en que debiacutea escribir con g ou j
Sr Presidente do Liceu Brigantintildeo
A letura do scomenzo do noso Regramento que oacute dar razoacuten da iacutendole da
sociedade aacute quen debe servir de pauta a describe desta maneira
laquoUn ente moral con vida proacutepea verdadeiro centro de recreyo eacute dilustrazoacuten creando
intereses e inspirando afeutos de hirmandade entre vicintildeos que faga renacere un
puriacutesemo amor aacutes venerandas tradiciocircs da madre paacutetria da nosa amada Galicia
rindindo o xusto e debido homenaxe ou sexa xuramento de fidelidade aacutes cencias aacutes
artes oacute comercio eacute aacute industria inxemprando n-os seus afiliados incrinacioacuten e gusto
haacutecia o bello uacutetil e ameno que nos ofrecen os incesantes adiantamentos e perfeizoacutes
do noso sigroraquo
O tecircr eu persentes todas estas consideracioacutes dos seus erguidos intentos dinos do
millor respeto por todos cantos de bocircs gallegos se prezan deacuteumalento dabondo para
escribir A Fonte do Xuramento primeiro ensayo dramaacuteteco dos costumes das nosas
Marintildeas sin rivaacutes en fermosura homilde traballo que hoxe tentildeo eu a yalta honore en
poder adicar aacute primeira Sociedade que adiquirindo inmortal renome n-os fastos da
gallega literatura soupo erguer a sua garrida e dociacutesima Musa oacute dourado scano do
palco esceacutenico onde con tantos
adiantos campeacutea aacute liacutengua de Castilla Proacutelogo de A fonte do xuramento
de Fco de la Iglesia (1882)
nos hallariacuteamos con que el gallego es padre y origen del portugueacutes y este tiene
vida propia y tan lozana como el castellano una vez que si puede perderse y olvidarse
en la porcioacuten dl territorio en el cual ondea la bandera lusitana todaviacutea le queda un
refugio en el basto imperio del Brasil Padre dichoso el gallego revive en sus hijos No
moriraacute pues Estudieacutemosle y conozcaacutemosle y asiacute le amaremos useacutemosle como
lengua literaria y asiacute sabremos cuanto vale y decuanto es capaz
La ilustracioacuten gallega y asturiana M MURGUIacuteA 1879
Las lenguas son las verdaderas banderas nacionales llevan sus propios colores ()
la nuestra refleja nuestra vida intelectual y afectiva se ha criado en nuestras entrantildeas
es a un tiempo nuestra madre y nuestra hija diez siglos pusieron en ella cuanto nos
pertenece El estudio y renovacioacuten de las lenguas no oficiales es una de las obras maacutes
patrioacuteticas e interesantes que puedan emprender los pueblos con habla propia
Discurso inaugural do Certame Literario e Artiacutestico de Pontevedra M MURGUIacuteA
1886
O gallego que eacute o que nos da dereito a enteira posesioacuten da terra en que fomos nados
que nos di que pois somos un povo distinto debemos selo () Nel () haacutechanse os
principais elementos da nosa nacionalidade de novo negada e ainda mais
escarnecida
Discurso dos XOGOS FLORAIS DE TUI M MURGUIacuteA ndash 1891
Fragmentos de textos eou discursos de M Murguiacutea
Por esto inda achaacutendome debil de forzas e nacutehabendo deprendido en maacuteis
escola que a dos nosos probes aldeaacutens guiada solo por aqueles cantares
aquelas palabras carintildeosas e aqueles xiros nunca olvidados que tan docemente
resoaron nos meus oiacutedos desde a cuna e que foran recolldos polo meu corazoacuten
como harencia propia atrevinme a escribir estos cantares ()
Sin gramaacuteticas nin regras de ningunha clas o lector toparaacute moitas veces faltas
de ortografiacutea xiros que disoaraacuten os oiacutedos dun purista pro oacute menos e pra
disculpar en algo estes defectos puxen o maior coidado en reprodusir o
verdadeiro esprito do noso pobo
Proacutelogo de CANTARES GALLEGOS ROSALIacuteA DE CASTRO - 1863
Proacutelogo de Cantares Gallegos
Rosaliacutea de Castro 1863
El idioma de una nacioacuten es su alma su caraacutecter es el espejo donde maacutes al
vivo y con maacutes fidelidad se reflejan su iacutendole y tendencias sus gustos y
costumbres Despreciar su idioma es despreciarse a siacute mismo
El Heraldo Gallego SACO Y ARCE - 1888
Saco y Arce (autor dunha Gramaacutetica Gallega)
nun artigo en El Heraldo Gallego 1888
El Regionalismo que profesa el dogma de las dos patrias es decir de
la patria comuacuten espantildeola y de la regional admite como necesarios armoacutenicos
y mutuamente complementarios dos lenguajes el comuacuten y el regional El
lenguaje interregional o comuacuten seraacute el castellano por ser entendido y hablado
generalmente en todas las regiones El lenguaje regional gallego seraacute de uso
potestativo entre los naturales de nuestra regioacuten tanto en la esfera oficial y
puacuteblica como en la privada y obligatorio en las Escuelas primarias en
concurrencia con el castellano
Bases Generales del Regionalismo ALFREDO BRANtildeAS - 1889
Bases del Regionalismo gallego
Alfredo Brantildeas 1889
Los maestros y maestras de instruccioacuten primaria que ensentildeasen a sus
disciacutepulos la doctrina cristiana u otra cualquier materia en un idioma o dialecto
que no sea la lengua castellana seraacuten castigados por primera vez con
amonestacioacuten por parte del Inspector Provincial de Primera Ensentildeanza quien
daraacute cuenta del hecho al ministro del ramo y si reincidiesen despueacutes de haber
sufrido una amonestacioacuten seraacuten apartados del Magisterio Oficial perdiendo
cuantos derechos les reconoce la ley
REAL DECRETO DE 1902
Real decreto de 1902
Oacuteu Galicia Galicia boi de palla
Canta laacutestima tegraven de ti o Gaiteiro
O aguillon que che menten egrave de aceiro
E con el muita forza te asoballa
No lombo teu zorrega bate e malla
Fasta o maacuteis monicreque ferrancheiro
E calesquer podenco forasteiro
Te vafa de vergonza sin migalla
Agarima alleeira eses ingratos
Ou viacutevoras que postas ograve teu peito
Co ferrete che rompen mil buratos
Si o sangre teu refugas do teu leito
Malas novas madrasta de insensatos
Dos fillos teus ograve amor non tegraves dereito
Fragmento de A Gaita Gallega
de X M Pintos (1853)
Ay esperta adorada Galicia
Dese sono en qestaacutes debruzada
Do teu rico porvir a alborada
Po-lo Ceo enxergaacutendose vay
Xa cantando os teus fillos te chaman
E cos brazos en cruz se espreguizan
Malpocados O qeles cobizan
Eacute un bico dos labios da Nay
Dese chan venturoso arrincado
Pola man do meu negro destino
Hastra mesmo sontildeando maxino
Eses campos risontildeos cruzar
E correr po-las hortas e prados
Onde leda pasou mintildea infancia
Respirando a suave fragancia
De xasmin caravel azahar
(hellip)Inicio de A Galicia
de Francisco Antildeoacuten (1853)
Otilia ergueusestonces do tabolete en questaba e paseando po-l-o cuarto
queijaacutebase retorciacutease e apuaacutebashasta de canden cando nos ombreiros de sua nai Animaba-a
esta docemente e paseaba as veces tamen co-ela mentras non veu o cafeacute que serviron Adria e
Ineacutes aacute primeira traguendo o liacutequido nunha pequecha taza blanca de porcelana co seu
correspondente plato a segunda tirando dunha lacena outro plato con azucre e unha culler de
bujo moi fregada Caitan quedouse na cocintildea
Tomando o cafeacute a enferma non por eso deijaba de suspirar e retorcerse siquera algo
disimulase Ineacutes miraba-a e remiraba gustaacuteballa sua lindura e chocaacuteballe por outro lado
aquelo de non querer deitarse Continuou mirando-a ourservando-a de riba a baijo coma
sestudiase nela prasegurarse do que queria decir e vovendose logo a nai dijo con solermeiriacutea
mdash Anquo que o sabe no diacute aventuro e nhei de perder quo mal da sentildeorita e o que tiven eu
hai dous meses iquestVeu ahiacute na cocintildea un menintildeo que durmindo esta no berce Pois neno ou
nena vai a ser o qua sua sentildeorita nos pouse aqui esta noite Dios mediante iexclEn verdaacute que cedo
empeza iexclTan novintildea e ja casada iexclNo por eso
Otilia ruborizouso punto Adria clavou os ollos na sentildeora mais Ineacutes sigueu dicindo
mdash Comprendo agora o seu repuno a cama iexclQueacute milagre meu-caravel Nestes lances naide a
quere porquo primeiro e parir pro facer hei de facerlla pra que dempois descanse faremoslla
as duas dontildea Adra -dirigindosa esta- quasiacute quedaraacute millor
- Hable V bajo mi buena Ineacutes -interrumpeu a nai dOtilia- no sea que la oiga alguien
- iquestQuen nos ha doir sentildeora -replicou Ineacutes sonrindo e como dona da sua casa dominando
ja a situacion- se soilos aquiacute vivimos o meu Caitan e eu Queacuteijese sentildeorita canto queira -
dirigindosaacute Otilia- aacutenimo e fora medo quo meu home
a ajudaraacute Elle carpinteiro sentildeorita e cando llestaacute
de chola mantildea e pacencia tenlleFragmento do inicio de
MAJINA hellip
Otilia sua nai e Adria non puderon meacutenos de sonrir tamen o oi-l-o chiste dIneacutes que
chamando imediatamente po-l-o home diacutejollasiacute que o veu
mdash Acordate meu Caitan dhai dous meses e estaacute thojo lado desa sentildeorita como lado
meu estivechestonces
Caitan baijou a testa e arrimouse con respeto aacute unha esquina do bufete Ineacutes volveu a
decir aacute Otilia
mdash Sentildeorita fora medo apuacuteese sin recelo no meu home eu soilo aacute eacutel lle fun encargo e asiacute
nada o colle de novo a cobardiacutea nestes casos non lle boa o quimporta e sair ben e canto
antes do apuro
mdash Eso uacutenicamente es lo que importa mdashantildeadeu Adriamdash Aproveche V pues todos los
momentos favorables ya que el Sr Cayetano viene en su ayuda nada de verguumlenza El Sr
Cayetano es un casado su esposa estaacute presente y los demaacutes somos tambien mujeres iquestNo
es su mamaacute misma de las que aquiacute estamos con V
Otilia tintildea vengonza grande vergonza emporeso ardia e non fumeaba bulian na sua
cabeza pensamentos quo corazon llanegrian lidaba con moitas cousas pasaba aacute un tempo
por moitos lances e no seu angelical laacutenguido rosto soacutelo a nai e Adria podian ver o qua infelis
sufria Pro a delor non repara cando apreta e a sua era tan intensa tan complicada e viva
que cedendo oacute cabo estirou os brazos e encolgouse case no pescozo de Caitan Ajudabana
este con azelmosas falas no que podia paseaban do brazo paraban volvia aacute encolgasOtilia
e asiacute estuveron comunha hora e no intre sua nai rezando pedindo aacute Dios por eacutela Adria e
Ineacutes facendo primero aacute cama dempois unha larga faja con tiras de panos que rachou
aquela e fora cantando as cotoviacuteas alaacute nos montes nas eiras os labradores
quo seu millintildeo esbrugaban O fin
preto das oito unha escorreita nena
saeu aacute luacutes Marcial Valladares (1880)
() Pero pol-a mintildea parte protesto que estou prestes a adoutar e siguir ao
pe da letra as regras que d algun modo oficial se pontildean e establezan Agora
faacuteltame dicir algo sobre o acento ou seya o tono e infleusion da voz conque
falamos os gallegos Moito se nos apopea e desprecia aos gallegos poI-o noso
acento sin faceacuterense de cargo os que nos critican que tamen eles neste punto
tentildeen bastante que rascar Eacute certo co noso acento (e agora non falo dos defeutos
na pernunciacion) eacute algo froxo e si se quer arrastrado e que pol-o consiguente
forma un vivo contraste co dos castellanos que eacute seco e suacutepeto como un estalo
(1) pero non ten as afeutaciones e os finxementos dos d outros sitios Recoacuterdese a
propoacutesito desto o que dice Cervantes da Gitanilla que falaba ceceoso non porque
esto nas xitanas fose naturaleza pois era artificio Pero como nos Madriles que eacute a
corte se da a pauta pra o gusto e aloacute impera o artificio e non o que eacute naturaleza
de aqui eacute que fagan bulra e mofa do acento gallego e en cambio dean as laudes
e pontildean nas nubes a outros mais viciosos e defeutuosos Non eacute de estrantildear pol-o
tanto que o nosso dioma aquel dioma a quen en outro tempo tanto respetaron e
apreciaron D Afonso o Sabio o Arcebispo de Toledo D Gonzalo de Palomeque o
Marqueacutes de Santillana e outros insines literatos tentildea que retirarse agora
avergonzado e esconderse e a portas cerradas para que naide o vexa atender
aas suas cousas E sin embargo desta fala tan aldraxada hoxe vense craros
refrexos n-aquela obra inmortal que eacute o
representante mais xenuino e lexiacutetimo
da literatura espantildeola
Proacutelogo de A tecedeira de
Bonaval Antonio Loacutepez
Ferreiro (1894)
UN CONSELLO
A eso das duas da tarde de un bretemoso dia de Decembre do ano 1543 baixaba pol-o Picho
da Cerca en Santiago unha vella como de unhos 60 anos ben limpa e arrombadintildea para
artesana segun paricia poI-o seu porte O seu andar era pausado ainda mais do que pedian
os anos e revelaba unha persona fraca e achacosa E ainda non era esto soilo para a probe
vella sinon que paricia que iba moy moito preocupada por algunha triste ideya Asi foy
camintildeando hastra a Porta da Maacutemoa entrou na cidaacute tomou pol-o canton da Rua Nova e
parouse diante de unha casa do Outeiral frente aa grande dos Ulloas Sentouse nun poyal
que habia a porta como para tomar folgo e recollerse en si cos seus pensamentos e logo
preguntou a un dos mozos que entraban e saian si estaba o sintildeor Rodrigo de Bendantildea e
pideulle que lle dixese que estaba ali Catalina a tecelaacutea de Bonaval que lle queria unha
palabrintildea De ahiacute a un boacuteo pouco saeu o mozo correndo e sin querer mirar para ela diacutexollemdash
Que subades
Sin necesidaacute de mais introdutor subeu Catalina que xa ben conocia a casa e meteuse
nunha espaciosa caacutemara escasamente alumeada por duas ou tres ventaacuteas non grandes
ainda contando ca engadiga do mainel Nun dos rincoos da sala ao pee de unha ventaacutea e
detraacutes de un ancho bufete hachaacutebase sentado nun sillon de baqueta un sintildeor regordete
vestido de chupa e xubon cerrado eacuteste por unha larga e espesa fileira de miuacutedos botons de
ambra en forma de abelaacutea O qual asi que se adoitou de que entraba a tecelaacutea levantou a
cabeza pois estaba escribindo
mdashOla Catalina mdashdiacutexollemdash queacute milagre por aquiacute iquestou vesme a trager a tea
mdashBoas tardes nos de Dios sintildeor RodrigoPrimeiro capiacutetulo de
A tecedeira de Bonaval
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
ADEVERTENCIAmdash An que son partidario da Ortografiacutea etimoloacutegica aacute
falicidade con que se confundiacutean n-os ensayos os encargados de representar este
drama obrigaacuteronma empregar a x en geral n-os casos en que debiacutea escribir con g ou j
Sr Presidente do Liceu Brigantintildeo
A letura do scomenzo do noso Regramento que oacute dar razoacuten da iacutendole da
sociedade aacute quen debe servir de pauta a describe desta maneira
laquoUn ente moral con vida proacutepea verdadeiro centro de recreyo eacute dilustrazoacuten creando
intereses e inspirando afeutos de hirmandade entre vicintildeos que faga renacere un
puriacutesemo amor aacutes venerandas tradiciocircs da madre paacutetria da nosa amada Galicia
rindindo o xusto e debido homenaxe ou sexa xuramento de fidelidade aacutes cencias aacutes
artes oacute comercio eacute aacute industria inxemprando n-os seus afiliados incrinacioacuten e gusto
haacutecia o bello uacutetil e ameno que nos ofrecen os incesantes adiantamentos e perfeizoacutes
do noso sigroraquo
O tecircr eu persentes todas estas consideracioacutes dos seus erguidos intentos dinos do
millor respeto por todos cantos de bocircs gallegos se prezan deacuteumalento dabondo para
escribir A Fonte do Xuramento primeiro ensayo dramaacuteteco dos costumes das nosas
Marintildeas sin rivaacutes en fermosura homilde traballo que hoxe tentildeo eu a yalta honore en
poder adicar aacute primeira Sociedade que adiquirindo inmortal renome n-os fastos da
gallega literatura soupo erguer a sua garrida e dociacutesima Musa oacute dourado scano do
palco esceacutenico onde con tantos
adiantos campeacutea aacute liacutengua de Castilla Proacutelogo de A fonte do xuramento
de Fco de la Iglesia (1882)
nos hallariacuteamos con que el gallego es padre y origen del portugueacutes y este tiene
vida propia y tan lozana como el castellano una vez que si puede perderse y olvidarse
en la porcioacuten dl territorio en el cual ondea la bandera lusitana todaviacutea le queda un
refugio en el basto imperio del Brasil Padre dichoso el gallego revive en sus hijos No
moriraacute pues Estudieacutemosle y conozcaacutemosle y asiacute le amaremos useacutemosle como
lengua literaria y asiacute sabremos cuanto vale y decuanto es capaz
La ilustracioacuten gallega y asturiana M MURGUIacuteA 1879
Las lenguas son las verdaderas banderas nacionales llevan sus propios colores ()
la nuestra refleja nuestra vida intelectual y afectiva se ha criado en nuestras entrantildeas
es a un tiempo nuestra madre y nuestra hija diez siglos pusieron en ella cuanto nos
pertenece El estudio y renovacioacuten de las lenguas no oficiales es una de las obras maacutes
patrioacuteticas e interesantes que puedan emprender los pueblos con habla propia
Discurso inaugural do Certame Literario e Artiacutestico de Pontevedra M MURGUIacuteA
1886
O gallego que eacute o que nos da dereito a enteira posesioacuten da terra en que fomos nados
que nos di que pois somos un povo distinto debemos selo () Nel () haacutechanse os
principais elementos da nosa nacionalidade de novo negada e ainda mais
escarnecida
Discurso dos XOGOS FLORAIS DE TUI M MURGUIacuteA ndash 1891
Fragmentos de textos eou discursos de M Murguiacutea
Por esto inda achaacutendome debil de forzas e nacutehabendo deprendido en maacuteis
escola que a dos nosos probes aldeaacutens guiada solo por aqueles cantares
aquelas palabras carintildeosas e aqueles xiros nunca olvidados que tan docemente
resoaron nos meus oiacutedos desde a cuna e que foran recolldos polo meu corazoacuten
como harencia propia atrevinme a escribir estos cantares ()
Sin gramaacuteticas nin regras de ningunha clas o lector toparaacute moitas veces faltas
de ortografiacutea xiros que disoaraacuten os oiacutedos dun purista pro oacute menos e pra
disculpar en algo estes defectos puxen o maior coidado en reprodusir o
verdadeiro esprito do noso pobo
Proacutelogo de CANTARES GALLEGOS ROSALIacuteA DE CASTRO - 1863
Proacutelogo de Cantares Gallegos
Rosaliacutea de Castro 1863
El idioma de una nacioacuten es su alma su caraacutecter es el espejo donde maacutes al
vivo y con maacutes fidelidad se reflejan su iacutendole y tendencias sus gustos y
costumbres Despreciar su idioma es despreciarse a siacute mismo
El Heraldo Gallego SACO Y ARCE - 1888
Saco y Arce (autor dunha Gramaacutetica Gallega)
nun artigo en El Heraldo Gallego 1888
El Regionalismo que profesa el dogma de las dos patrias es decir de
la patria comuacuten espantildeola y de la regional admite como necesarios armoacutenicos
y mutuamente complementarios dos lenguajes el comuacuten y el regional El
lenguaje interregional o comuacuten seraacute el castellano por ser entendido y hablado
generalmente en todas las regiones El lenguaje regional gallego seraacute de uso
potestativo entre los naturales de nuestra regioacuten tanto en la esfera oficial y
puacuteblica como en la privada y obligatorio en las Escuelas primarias en
concurrencia con el castellano
Bases Generales del Regionalismo ALFREDO BRANtildeAS - 1889
Bases del Regionalismo gallego
Alfredo Brantildeas 1889
Los maestros y maestras de instruccioacuten primaria que ensentildeasen a sus
disciacutepulos la doctrina cristiana u otra cualquier materia en un idioma o dialecto
que no sea la lengua castellana seraacuten castigados por primera vez con
amonestacioacuten por parte del Inspector Provincial de Primera Ensentildeanza quien
daraacute cuenta del hecho al ministro del ramo y si reincidiesen despueacutes de haber
sufrido una amonestacioacuten seraacuten apartados del Magisterio Oficial perdiendo
cuantos derechos les reconoce la ley
REAL DECRETO DE 1902
Real decreto de 1902
Ay esperta adorada Galicia
Dese sono en qestaacutes debruzada
Do teu rico porvir a alborada
Po-lo Ceo enxergaacutendose vay
Xa cantando os teus fillos te chaman
E cos brazos en cruz se espreguizan
Malpocados O qeles cobizan
Eacute un bico dos labios da Nay
Dese chan venturoso arrincado
Pola man do meu negro destino
Hastra mesmo sontildeando maxino
Eses campos risontildeos cruzar
E correr po-las hortas e prados
Onde leda pasou mintildea infancia
Respirando a suave fragancia
De xasmin caravel azahar
(hellip)Inicio de A Galicia
de Francisco Antildeoacuten (1853)
Otilia ergueusestonces do tabolete en questaba e paseando po-l-o cuarto
queijaacutebase retorciacutease e apuaacutebashasta de canden cando nos ombreiros de sua nai Animaba-a
esta docemente e paseaba as veces tamen co-ela mentras non veu o cafeacute que serviron Adria e
Ineacutes aacute primeira traguendo o liacutequido nunha pequecha taza blanca de porcelana co seu
correspondente plato a segunda tirando dunha lacena outro plato con azucre e unha culler de
bujo moi fregada Caitan quedouse na cocintildea
Tomando o cafeacute a enferma non por eso deijaba de suspirar e retorcerse siquera algo
disimulase Ineacutes miraba-a e remiraba gustaacuteballa sua lindura e chocaacuteballe por outro lado
aquelo de non querer deitarse Continuou mirando-a ourservando-a de riba a baijo coma
sestudiase nela prasegurarse do que queria decir e vovendose logo a nai dijo con solermeiriacutea
mdash Anquo que o sabe no diacute aventuro e nhei de perder quo mal da sentildeorita e o que tiven eu
hai dous meses iquestVeu ahiacute na cocintildea un menintildeo que durmindo esta no berce Pois neno ou
nena vai a ser o qua sua sentildeorita nos pouse aqui esta noite Dios mediante iexclEn verdaacute que cedo
empeza iexclTan novintildea e ja casada iexclNo por eso
Otilia ruborizouso punto Adria clavou os ollos na sentildeora mais Ineacutes sigueu dicindo
mdash Comprendo agora o seu repuno a cama iexclQueacute milagre meu-caravel Nestes lances naide a
quere porquo primeiro e parir pro facer hei de facerlla pra que dempois descanse faremoslla
as duas dontildea Adra -dirigindosa esta- quasiacute quedaraacute millor
- Hable V bajo mi buena Ineacutes -interrumpeu a nai dOtilia- no sea que la oiga alguien
- iquestQuen nos ha doir sentildeora -replicou Ineacutes sonrindo e como dona da sua casa dominando
ja a situacion- se soilos aquiacute vivimos o meu Caitan e eu Queacuteijese sentildeorita canto queira -
dirigindosaacute Otilia- aacutenimo e fora medo quo meu home
a ajudaraacute Elle carpinteiro sentildeorita e cando llestaacute
de chola mantildea e pacencia tenlleFragmento do inicio de
MAJINA hellip
Otilia sua nai e Adria non puderon meacutenos de sonrir tamen o oi-l-o chiste dIneacutes que
chamando imediatamente po-l-o home diacutejollasiacute que o veu
mdash Acordate meu Caitan dhai dous meses e estaacute thojo lado desa sentildeorita como lado
meu estivechestonces
Caitan baijou a testa e arrimouse con respeto aacute unha esquina do bufete Ineacutes volveu a
decir aacute Otilia
mdash Sentildeorita fora medo apuacuteese sin recelo no meu home eu soilo aacute eacutel lle fun encargo e asiacute
nada o colle de novo a cobardiacutea nestes casos non lle boa o quimporta e sair ben e canto
antes do apuro
mdash Eso uacutenicamente es lo que importa mdashantildeadeu Adriamdash Aproveche V pues todos los
momentos favorables ya que el Sr Cayetano viene en su ayuda nada de verguumlenza El Sr
Cayetano es un casado su esposa estaacute presente y los demaacutes somos tambien mujeres iquestNo
es su mamaacute misma de las que aquiacute estamos con V
Otilia tintildea vengonza grande vergonza emporeso ardia e non fumeaba bulian na sua
cabeza pensamentos quo corazon llanegrian lidaba con moitas cousas pasaba aacute un tempo
por moitos lances e no seu angelical laacutenguido rosto soacutelo a nai e Adria podian ver o qua infelis
sufria Pro a delor non repara cando apreta e a sua era tan intensa tan complicada e viva
que cedendo oacute cabo estirou os brazos e encolgouse case no pescozo de Caitan Ajudabana
este con azelmosas falas no que podia paseaban do brazo paraban volvia aacute encolgasOtilia
e asiacute estuveron comunha hora e no intre sua nai rezando pedindo aacute Dios por eacutela Adria e
Ineacutes facendo primero aacute cama dempois unha larga faja con tiras de panos que rachou
aquela e fora cantando as cotoviacuteas alaacute nos montes nas eiras os labradores
quo seu millintildeo esbrugaban O fin
preto das oito unha escorreita nena
saeu aacute luacutes Marcial Valladares (1880)
() Pero pol-a mintildea parte protesto que estou prestes a adoutar e siguir ao
pe da letra as regras que d algun modo oficial se pontildean e establezan Agora
faacuteltame dicir algo sobre o acento ou seya o tono e infleusion da voz conque
falamos os gallegos Moito se nos apopea e desprecia aos gallegos poI-o noso
acento sin faceacuterense de cargo os que nos critican que tamen eles neste punto
tentildeen bastante que rascar Eacute certo co noso acento (e agora non falo dos defeutos
na pernunciacion) eacute algo froxo e si se quer arrastrado e que pol-o consiguente
forma un vivo contraste co dos castellanos que eacute seco e suacutepeto como un estalo
(1) pero non ten as afeutaciones e os finxementos dos d outros sitios Recoacuterdese a
propoacutesito desto o que dice Cervantes da Gitanilla que falaba ceceoso non porque
esto nas xitanas fose naturaleza pois era artificio Pero como nos Madriles que eacute a
corte se da a pauta pra o gusto e aloacute impera o artificio e non o que eacute naturaleza
de aqui eacute que fagan bulra e mofa do acento gallego e en cambio dean as laudes
e pontildean nas nubes a outros mais viciosos e defeutuosos Non eacute de estrantildear pol-o
tanto que o nosso dioma aquel dioma a quen en outro tempo tanto respetaron e
apreciaron D Afonso o Sabio o Arcebispo de Toledo D Gonzalo de Palomeque o
Marqueacutes de Santillana e outros insines literatos tentildea que retirarse agora
avergonzado e esconderse e a portas cerradas para que naide o vexa atender
aas suas cousas E sin embargo desta fala tan aldraxada hoxe vense craros
refrexos n-aquela obra inmortal que eacute o
representante mais xenuino e lexiacutetimo
da literatura espantildeola
Proacutelogo de A tecedeira de
Bonaval Antonio Loacutepez
Ferreiro (1894)
UN CONSELLO
A eso das duas da tarde de un bretemoso dia de Decembre do ano 1543 baixaba pol-o Picho
da Cerca en Santiago unha vella como de unhos 60 anos ben limpa e arrombadintildea para
artesana segun paricia poI-o seu porte O seu andar era pausado ainda mais do que pedian
os anos e revelaba unha persona fraca e achacosa E ainda non era esto soilo para a probe
vella sinon que paricia que iba moy moito preocupada por algunha triste ideya Asi foy
camintildeando hastra a Porta da Maacutemoa entrou na cidaacute tomou pol-o canton da Rua Nova e
parouse diante de unha casa do Outeiral frente aa grande dos Ulloas Sentouse nun poyal
que habia a porta como para tomar folgo e recollerse en si cos seus pensamentos e logo
preguntou a un dos mozos que entraban e saian si estaba o sintildeor Rodrigo de Bendantildea e
pideulle que lle dixese que estaba ali Catalina a tecelaacutea de Bonaval que lle queria unha
palabrintildea De ahiacute a un boacuteo pouco saeu o mozo correndo e sin querer mirar para ela diacutexollemdash
Que subades
Sin necesidaacute de mais introdutor subeu Catalina que xa ben conocia a casa e meteuse
nunha espaciosa caacutemara escasamente alumeada por duas ou tres ventaacuteas non grandes
ainda contando ca engadiga do mainel Nun dos rincoos da sala ao pee de unha ventaacutea e
detraacutes de un ancho bufete hachaacutebase sentado nun sillon de baqueta un sintildeor regordete
vestido de chupa e xubon cerrado eacuteste por unha larga e espesa fileira de miuacutedos botons de
ambra en forma de abelaacutea O qual asi que se adoitou de que entraba a tecelaacutea levantou a
cabeza pois estaba escribindo
mdashOla Catalina mdashdiacutexollemdash queacute milagre por aquiacute iquestou vesme a trager a tea
mdashBoas tardes nos de Dios sintildeor RodrigoPrimeiro capiacutetulo de
A tecedeira de Bonaval
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
ADEVERTENCIAmdash An que son partidario da Ortografiacutea etimoloacutegica aacute
falicidade con que se confundiacutean n-os ensayos os encargados de representar este
drama obrigaacuteronma empregar a x en geral n-os casos en que debiacutea escribir con g ou j
Sr Presidente do Liceu Brigantintildeo
A letura do scomenzo do noso Regramento que oacute dar razoacuten da iacutendole da
sociedade aacute quen debe servir de pauta a describe desta maneira
laquoUn ente moral con vida proacutepea verdadeiro centro de recreyo eacute dilustrazoacuten creando
intereses e inspirando afeutos de hirmandade entre vicintildeos que faga renacere un
puriacutesemo amor aacutes venerandas tradiciocircs da madre paacutetria da nosa amada Galicia
rindindo o xusto e debido homenaxe ou sexa xuramento de fidelidade aacutes cencias aacutes
artes oacute comercio eacute aacute industria inxemprando n-os seus afiliados incrinacioacuten e gusto
haacutecia o bello uacutetil e ameno que nos ofrecen os incesantes adiantamentos e perfeizoacutes
do noso sigroraquo
O tecircr eu persentes todas estas consideracioacutes dos seus erguidos intentos dinos do
millor respeto por todos cantos de bocircs gallegos se prezan deacuteumalento dabondo para
escribir A Fonte do Xuramento primeiro ensayo dramaacuteteco dos costumes das nosas
Marintildeas sin rivaacutes en fermosura homilde traballo que hoxe tentildeo eu a yalta honore en
poder adicar aacute primeira Sociedade que adiquirindo inmortal renome n-os fastos da
gallega literatura soupo erguer a sua garrida e dociacutesima Musa oacute dourado scano do
palco esceacutenico onde con tantos
adiantos campeacutea aacute liacutengua de Castilla Proacutelogo de A fonte do xuramento
de Fco de la Iglesia (1882)
nos hallariacuteamos con que el gallego es padre y origen del portugueacutes y este tiene
vida propia y tan lozana como el castellano una vez que si puede perderse y olvidarse
en la porcioacuten dl territorio en el cual ondea la bandera lusitana todaviacutea le queda un
refugio en el basto imperio del Brasil Padre dichoso el gallego revive en sus hijos No
moriraacute pues Estudieacutemosle y conozcaacutemosle y asiacute le amaremos useacutemosle como
lengua literaria y asiacute sabremos cuanto vale y decuanto es capaz
La ilustracioacuten gallega y asturiana M MURGUIacuteA 1879
Las lenguas son las verdaderas banderas nacionales llevan sus propios colores ()
la nuestra refleja nuestra vida intelectual y afectiva se ha criado en nuestras entrantildeas
es a un tiempo nuestra madre y nuestra hija diez siglos pusieron en ella cuanto nos
pertenece El estudio y renovacioacuten de las lenguas no oficiales es una de las obras maacutes
patrioacuteticas e interesantes que puedan emprender los pueblos con habla propia
Discurso inaugural do Certame Literario e Artiacutestico de Pontevedra M MURGUIacuteA
1886
O gallego que eacute o que nos da dereito a enteira posesioacuten da terra en que fomos nados
que nos di que pois somos un povo distinto debemos selo () Nel () haacutechanse os
principais elementos da nosa nacionalidade de novo negada e ainda mais
escarnecida
Discurso dos XOGOS FLORAIS DE TUI M MURGUIacuteA ndash 1891
Fragmentos de textos eou discursos de M Murguiacutea
Por esto inda achaacutendome debil de forzas e nacutehabendo deprendido en maacuteis
escola que a dos nosos probes aldeaacutens guiada solo por aqueles cantares
aquelas palabras carintildeosas e aqueles xiros nunca olvidados que tan docemente
resoaron nos meus oiacutedos desde a cuna e que foran recolldos polo meu corazoacuten
como harencia propia atrevinme a escribir estos cantares ()
Sin gramaacuteticas nin regras de ningunha clas o lector toparaacute moitas veces faltas
de ortografiacutea xiros que disoaraacuten os oiacutedos dun purista pro oacute menos e pra
disculpar en algo estes defectos puxen o maior coidado en reprodusir o
verdadeiro esprito do noso pobo
Proacutelogo de CANTARES GALLEGOS ROSALIacuteA DE CASTRO - 1863
Proacutelogo de Cantares Gallegos
Rosaliacutea de Castro 1863
El idioma de una nacioacuten es su alma su caraacutecter es el espejo donde maacutes al
vivo y con maacutes fidelidad se reflejan su iacutendole y tendencias sus gustos y
costumbres Despreciar su idioma es despreciarse a siacute mismo
El Heraldo Gallego SACO Y ARCE - 1888
Saco y Arce (autor dunha Gramaacutetica Gallega)
nun artigo en El Heraldo Gallego 1888
El Regionalismo que profesa el dogma de las dos patrias es decir de
la patria comuacuten espantildeola y de la regional admite como necesarios armoacutenicos
y mutuamente complementarios dos lenguajes el comuacuten y el regional El
lenguaje interregional o comuacuten seraacute el castellano por ser entendido y hablado
generalmente en todas las regiones El lenguaje regional gallego seraacute de uso
potestativo entre los naturales de nuestra regioacuten tanto en la esfera oficial y
puacuteblica como en la privada y obligatorio en las Escuelas primarias en
concurrencia con el castellano
Bases Generales del Regionalismo ALFREDO BRANtildeAS - 1889
Bases del Regionalismo gallego
Alfredo Brantildeas 1889
Los maestros y maestras de instruccioacuten primaria que ensentildeasen a sus
disciacutepulos la doctrina cristiana u otra cualquier materia en un idioma o dialecto
que no sea la lengua castellana seraacuten castigados por primera vez con
amonestacioacuten por parte del Inspector Provincial de Primera Ensentildeanza quien
daraacute cuenta del hecho al ministro del ramo y si reincidiesen despueacutes de haber
sufrido una amonestacioacuten seraacuten apartados del Magisterio Oficial perdiendo
cuantos derechos les reconoce la ley
REAL DECRETO DE 1902
Real decreto de 1902
Otilia ergueusestonces do tabolete en questaba e paseando po-l-o cuarto
queijaacutebase retorciacutease e apuaacutebashasta de canden cando nos ombreiros de sua nai Animaba-a
esta docemente e paseaba as veces tamen co-ela mentras non veu o cafeacute que serviron Adria e
Ineacutes aacute primeira traguendo o liacutequido nunha pequecha taza blanca de porcelana co seu
correspondente plato a segunda tirando dunha lacena outro plato con azucre e unha culler de
bujo moi fregada Caitan quedouse na cocintildea
Tomando o cafeacute a enferma non por eso deijaba de suspirar e retorcerse siquera algo
disimulase Ineacutes miraba-a e remiraba gustaacuteballa sua lindura e chocaacuteballe por outro lado
aquelo de non querer deitarse Continuou mirando-a ourservando-a de riba a baijo coma
sestudiase nela prasegurarse do que queria decir e vovendose logo a nai dijo con solermeiriacutea
mdash Anquo que o sabe no diacute aventuro e nhei de perder quo mal da sentildeorita e o que tiven eu
hai dous meses iquestVeu ahiacute na cocintildea un menintildeo que durmindo esta no berce Pois neno ou
nena vai a ser o qua sua sentildeorita nos pouse aqui esta noite Dios mediante iexclEn verdaacute que cedo
empeza iexclTan novintildea e ja casada iexclNo por eso
Otilia ruborizouso punto Adria clavou os ollos na sentildeora mais Ineacutes sigueu dicindo
mdash Comprendo agora o seu repuno a cama iexclQueacute milagre meu-caravel Nestes lances naide a
quere porquo primeiro e parir pro facer hei de facerlla pra que dempois descanse faremoslla
as duas dontildea Adra -dirigindosa esta- quasiacute quedaraacute millor
- Hable V bajo mi buena Ineacutes -interrumpeu a nai dOtilia- no sea que la oiga alguien
- iquestQuen nos ha doir sentildeora -replicou Ineacutes sonrindo e como dona da sua casa dominando
ja a situacion- se soilos aquiacute vivimos o meu Caitan e eu Queacuteijese sentildeorita canto queira -
dirigindosaacute Otilia- aacutenimo e fora medo quo meu home
a ajudaraacute Elle carpinteiro sentildeorita e cando llestaacute
de chola mantildea e pacencia tenlleFragmento do inicio de
MAJINA hellip
Otilia sua nai e Adria non puderon meacutenos de sonrir tamen o oi-l-o chiste dIneacutes que
chamando imediatamente po-l-o home diacutejollasiacute que o veu
mdash Acordate meu Caitan dhai dous meses e estaacute thojo lado desa sentildeorita como lado
meu estivechestonces
Caitan baijou a testa e arrimouse con respeto aacute unha esquina do bufete Ineacutes volveu a
decir aacute Otilia
mdash Sentildeorita fora medo apuacuteese sin recelo no meu home eu soilo aacute eacutel lle fun encargo e asiacute
nada o colle de novo a cobardiacutea nestes casos non lle boa o quimporta e sair ben e canto
antes do apuro
mdash Eso uacutenicamente es lo que importa mdashantildeadeu Adriamdash Aproveche V pues todos los
momentos favorables ya que el Sr Cayetano viene en su ayuda nada de verguumlenza El Sr
Cayetano es un casado su esposa estaacute presente y los demaacutes somos tambien mujeres iquestNo
es su mamaacute misma de las que aquiacute estamos con V
Otilia tintildea vengonza grande vergonza emporeso ardia e non fumeaba bulian na sua
cabeza pensamentos quo corazon llanegrian lidaba con moitas cousas pasaba aacute un tempo
por moitos lances e no seu angelical laacutenguido rosto soacutelo a nai e Adria podian ver o qua infelis
sufria Pro a delor non repara cando apreta e a sua era tan intensa tan complicada e viva
que cedendo oacute cabo estirou os brazos e encolgouse case no pescozo de Caitan Ajudabana
este con azelmosas falas no que podia paseaban do brazo paraban volvia aacute encolgasOtilia
e asiacute estuveron comunha hora e no intre sua nai rezando pedindo aacute Dios por eacutela Adria e
Ineacutes facendo primero aacute cama dempois unha larga faja con tiras de panos que rachou
aquela e fora cantando as cotoviacuteas alaacute nos montes nas eiras os labradores
quo seu millintildeo esbrugaban O fin
preto das oito unha escorreita nena
saeu aacute luacutes Marcial Valladares (1880)
() Pero pol-a mintildea parte protesto que estou prestes a adoutar e siguir ao
pe da letra as regras que d algun modo oficial se pontildean e establezan Agora
faacuteltame dicir algo sobre o acento ou seya o tono e infleusion da voz conque
falamos os gallegos Moito se nos apopea e desprecia aos gallegos poI-o noso
acento sin faceacuterense de cargo os que nos critican que tamen eles neste punto
tentildeen bastante que rascar Eacute certo co noso acento (e agora non falo dos defeutos
na pernunciacion) eacute algo froxo e si se quer arrastrado e que pol-o consiguente
forma un vivo contraste co dos castellanos que eacute seco e suacutepeto como un estalo
(1) pero non ten as afeutaciones e os finxementos dos d outros sitios Recoacuterdese a
propoacutesito desto o que dice Cervantes da Gitanilla que falaba ceceoso non porque
esto nas xitanas fose naturaleza pois era artificio Pero como nos Madriles que eacute a
corte se da a pauta pra o gusto e aloacute impera o artificio e non o que eacute naturaleza
de aqui eacute que fagan bulra e mofa do acento gallego e en cambio dean as laudes
e pontildean nas nubes a outros mais viciosos e defeutuosos Non eacute de estrantildear pol-o
tanto que o nosso dioma aquel dioma a quen en outro tempo tanto respetaron e
apreciaron D Afonso o Sabio o Arcebispo de Toledo D Gonzalo de Palomeque o
Marqueacutes de Santillana e outros insines literatos tentildea que retirarse agora
avergonzado e esconderse e a portas cerradas para que naide o vexa atender
aas suas cousas E sin embargo desta fala tan aldraxada hoxe vense craros
refrexos n-aquela obra inmortal que eacute o
representante mais xenuino e lexiacutetimo
da literatura espantildeola
Proacutelogo de A tecedeira de
Bonaval Antonio Loacutepez
Ferreiro (1894)
UN CONSELLO
A eso das duas da tarde de un bretemoso dia de Decembre do ano 1543 baixaba pol-o Picho
da Cerca en Santiago unha vella como de unhos 60 anos ben limpa e arrombadintildea para
artesana segun paricia poI-o seu porte O seu andar era pausado ainda mais do que pedian
os anos e revelaba unha persona fraca e achacosa E ainda non era esto soilo para a probe
vella sinon que paricia que iba moy moito preocupada por algunha triste ideya Asi foy
camintildeando hastra a Porta da Maacutemoa entrou na cidaacute tomou pol-o canton da Rua Nova e
parouse diante de unha casa do Outeiral frente aa grande dos Ulloas Sentouse nun poyal
que habia a porta como para tomar folgo e recollerse en si cos seus pensamentos e logo
preguntou a un dos mozos que entraban e saian si estaba o sintildeor Rodrigo de Bendantildea e
pideulle que lle dixese que estaba ali Catalina a tecelaacutea de Bonaval que lle queria unha
palabrintildea De ahiacute a un boacuteo pouco saeu o mozo correndo e sin querer mirar para ela diacutexollemdash
Que subades
Sin necesidaacute de mais introdutor subeu Catalina que xa ben conocia a casa e meteuse
nunha espaciosa caacutemara escasamente alumeada por duas ou tres ventaacuteas non grandes
ainda contando ca engadiga do mainel Nun dos rincoos da sala ao pee de unha ventaacutea e
detraacutes de un ancho bufete hachaacutebase sentado nun sillon de baqueta un sintildeor regordete
vestido de chupa e xubon cerrado eacuteste por unha larga e espesa fileira de miuacutedos botons de
ambra en forma de abelaacutea O qual asi que se adoitou de que entraba a tecelaacutea levantou a
cabeza pois estaba escribindo
mdashOla Catalina mdashdiacutexollemdash queacute milagre por aquiacute iquestou vesme a trager a tea
mdashBoas tardes nos de Dios sintildeor RodrigoPrimeiro capiacutetulo de
A tecedeira de Bonaval
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
ADEVERTENCIAmdash An que son partidario da Ortografiacutea etimoloacutegica aacute
falicidade con que se confundiacutean n-os ensayos os encargados de representar este
drama obrigaacuteronma empregar a x en geral n-os casos en que debiacutea escribir con g ou j
Sr Presidente do Liceu Brigantintildeo
A letura do scomenzo do noso Regramento que oacute dar razoacuten da iacutendole da
sociedade aacute quen debe servir de pauta a describe desta maneira
laquoUn ente moral con vida proacutepea verdadeiro centro de recreyo eacute dilustrazoacuten creando
intereses e inspirando afeutos de hirmandade entre vicintildeos que faga renacere un
puriacutesemo amor aacutes venerandas tradiciocircs da madre paacutetria da nosa amada Galicia
rindindo o xusto e debido homenaxe ou sexa xuramento de fidelidade aacutes cencias aacutes
artes oacute comercio eacute aacute industria inxemprando n-os seus afiliados incrinacioacuten e gusto
haacutecia o bello uacutetil e ameno que nos ofrecen os incesantes adiantamentos e perfeizoacutes
do noso sigroraquo
O tecircr eu persentes todas estas consideracioacutes dos seus erguidos intentos dinos do
millor respeto por todos cantos de bocircs gallegos se prezan deacuteumalento dabondo para
escribir A Fonte do Xuramento primeiro ensayo dramaacuteteco dos costumes das nosas
Marintildeas sin rivaacutes en fermosura homilde traballo que hoxe tentildeo eu a yalta honore en
poder adicar aacute primeira Sociedade que adiquirindo inmortal renome n-os fastos da
gallega literatura soupo erguer a sua garrida e dociacutesima Musa oacute dourado scano do
palco esceacutenico onde con tantos
adiantos campeacutea aacute liacutengua de Castilla Proacutelogo de A fonte do xuramento
de Fco de la Iglesia (1882)
nos hallariacuteamos con que el gallego es padre y origen del portugueacutes y este tiene
vida propia y tan lozana como el castellano una vez que si puede perderse y olvidarse
en la porcioacuten dl territorio en el cual ondea la bandera lusitana todaviacutea le queda un
refugio en el basto imperio del Brasil Padre dichoso el gallego revive en sus hijos No
moriraacute pues Estudieacutemosle y conozcaacutemosle y asiacute le amaremos useacutemosle como
lengua literaria y asiacute sabremos cuanto vale y decuanto es capaz
La ilustracioacuten gallega y asturiana M MURGUIacuteA 1879
Las lenguas son las verdaderas banderas nacionales llevan sus propios colores ()
la nuestra refleja nuestra vida intelectual y afectiva se ha criado en nuestras entrantildeas
es a un tiempo nuestra madre y nuestra hija diez siglos pusieron en ella cuanto nos
pertenece El estudio y renovacioacuten de las lenguas no oficiales es una de las obras maacutes
patrioacuteticas e interesantes que puedan emprender los pueblos con habla propia
Discurso inaugural do Certame Literario e Artiacutestico de Pontevedra M MURGUIacuteA
1886
O gallego que eacute o que nos da dereito a enteira posesioacuten da terra en que fomos nados
que nos di que pois somos un povo distinto debemos selo () Nel () haacutechanse os
principais elementos da nosa nacionalidade de novo negada e ainda mais
escarnecida
Discurso dos XOGOS FLORAIS DE TUI M MURGUIacuteA ndash 1891
Fragmentos de textos eou discursos de M Murguiacutea
Por esto inda achaacutendome debil de forzas e nacutehabendo deprendido en maacuteis
escola que a dos nosos probes aldeaacutens guiada solo por aqueles cantares
aquelas palabras carintildeosas e aqueles xiros nunca olvidados que tan docemente
resoaron nos meus oiacutedos desde a cuna e que foran recolldos polo meu corazoacuten
como harencia propia atrevinme a escribir estos cantares ()
Sin gramaacuteticas nin regras de ningunha clas o lector toparaacute moitas veces faltas
de ortografiacutea xiros que disoaraacuten os oiacutedos dun purista pro oacute menos e pra
disculpar en algo estes defectos puxen o maior coidado en reprodusir o
verdadeiro esprito do noso pobo
Proacutelogo de CANTARES GALLEGOS ROSALIacuteA DE CASTRO - 1863
Proacutelogo de Cantares Gallegos
Rosaliacutea de Castro 1863
El idioma de una nacioacuten es su alma su caraacutecter es el espejo donde maacutes al
vivo y con maacutes fidelidad se reflejan su iacutendole y tendencias sus gustos y
costumbres Despreciar su idioma es despreciarse a siacute mismo
El Heraldo Gallego SACO Y ARCE - 1888
Saco y Arce (autor dunha Gramaacutetica Gallega)
nun artigo en El Heraldo Gallego 1888
El Regionalismo que profesa el dogma de las dos patrias es decir de
la patria comuacuten espantildeola y de la regional admite como necesarios armoacutenicos
y mutuamente complementarios dos lenguajes el comuacuten y el regional El
lenguaje interregional o comuacuten seraacute el castellano por ser entendido y hablado
generalmente en todas las regiones El lenguaje regional gallego seraacute de uso
potestativo entre los naturales de nuestra regioacuten tanto en la esfera oficial y
puacuteblica como en la privada y obligatorio en las Escuelas primarias en
concurrencia con el castellano
Bases Generales del Regionalismo ALFREDO BRANtildeAS - 1889
Bases del Regionalismo gallego
Alfredo Brantildeas 1889
Los maestros y maestras de instruccioacuten primaria que ensentildeasen a sus
disciacutepulos la doctrina cristiana u otra cualquier materia en un idioma o dialecto
que no sea la lengua castellana seraacuten castigados por primera vez con
amonestacioacuten por parte del Inspector Provincial de Primera Ensentildeanza quien
daraacute cuenta del hecho al ministro del ramo y si reincidiesen despueacutes de haber
sufrido una amonestacioacuten seraacuten apartados del Magisterio Oficial perdiendo
cuantos derechos les reconoce la ley
REAL DECRETO DE 1902
Real decreto de 1902
Otilia sua nai e Adria non puderon meacutenos de sonrir tamen o oi-l-o chiste dIneacutes que
chamando imediatamente po-l-o home diacutejollasiacute que o veu
mdash Acordate meu Caitan dhai dous meses e estaacute thojo lado desa sentildeorita como lado
meu estivechestonces
Caitan baijou a testa e arrimouse con respeto aacute unha esquina do bufete Ineacutes volveu a
decir aacute Otilia
mdash Sentildeorita fora medo apuacuteese sin recelo no meu home eu soilo aacute eacutel lle fun encargo e asiacute
nada o colle de novo a cobardiacutea nestes casos non lle boa o quimporta e sair ben e canto
antes do apuro
mdash Eso uacutenicamente es lo que importa mdashantildeadeu Adriamdash Aproveche V pues todos los
momentos favorables ya que el Sr Cayetano viene en su ayuda nada de verguumlenza El Sr
Cayetano es un casado su esposa estaacute presente y los demaacutes somos tambien mujeres iquestNo
es su mamaacute misma de las que aquiacute estamos con V
Otilia tintildea vengonza grande vergonza emporeso ardia e non fumeaba bulian na sua
cabeza pensamentos quo corazon llanegrian lidaba con moitas cousas pasaba aacute un tempo
por moitos lances e no seu angelical laacutenguido rosto soacutelo a nai e Adria podian ver o qua infelis
sufria Pro a delor non repara cando apreta e a sua era tan intensa tan complicada e viva
que cedendo oacute cabo estirou os brazos e encolgouse case no pescozo de Caitan Ajudabana
este con azelmosas falas no que podia paseaban do brazo paraban volvia aacute encolgasOtilia
e asiacute estuveron comunha hora e no intre sua nai rezando pedindo aacute Dios por eacutela Adria e
Ineacutes facendo primero aacute cama dempois unha larga faja con tiras de panos que rachou
aquela e fora cantando as cotoviacuteas alaacute nos montes nas eiras os labradores
quo seu millintildeo esbrugaban O fin
preto das oito unha escorreita nena
saeu aacute luacutes Marcial Valladares (1880)
() Pero pol-a mintildea parte protesto que estou prestes a adoutar e siguir ao
pe da letra as regras que d algun modo oficial se pontildean e establezan Agora
faacuteltame dicir algo sobre o acento ou seya o tono e infleusion da voz conque
falamos os gallegos Moito se nos apopea e desprecia aos gallegos poI-o noso
acento sin faceacuterense de cargo os que nos critican que tamen eles neste punto
tentildeen bastante que rascar Eacute certo co noso acento (e agora non falo dos defeutos
na pernunciacion) eacute algo froxo e si se quer arrastrado e que pol-o consiguente
forma un vivo contraste co dos castellanos que eacute seco e suacutepeto como un estalo
(1) pero non ten as afeutaciones e os finxementos dos d outros sitios Recoacuterdese a
propoacutesito desto o que dice Cervantes da Gitanilla que falaba ceceoso non porque
esto nas xitanas fose naturaleza pois era artificio Pero como nos Madriles que eacute a
corte se da a pauta pra o gusto e aloacute impera o artificio e non o que eacute naturaleza
de aqui eacute que fagan bulra e mofa do acento gallego e en cambio dean as laudes
e pontildean nas nubes a outros mais viciosos e defeutuosos Non eacute de estrantildear pol-o
tanto que o nosso dioma aquel dioma a quen en outro tempo tanto respetaron e
apreciaron D Afonso o Sabio o Arcebispo de Toledo D Gonzalo de Palomeque o
Marqueacutes de Santillana e outros insines literatos tentildea que retirarse agora
avergonzado e esconderse e a portas cerradas para que naide o vexa atender
aas suas cousas E sin embargo desta fala tan aldraxada hoxe vense craros
refrexos n-aquela obra inmortal que eacute o
representante mais xenuino e lexiacutetimo
da literatura espantildeola
Proacutelogo de A tecedeira de
Bonaval Antonio Loacutepez
Ferreiro (1894)
UN CONSELLO
A eso das duas da tarde de un bretemoso dia de Decembre do ano 1543 baixaba pol-o Picho
da Cerca en Santiago unha vella como de unhos 60 anos ben limpa e arrombadintildea para
artesana segun paricia poI-o seu porte O seu andar era pausado ainda mais do que pedian
os anos e revelaba unha persona fraca e achacosa E ainda non era esto soilo para a probe
vella sinon que paricia que iba moy moito preocupada por algunha triste ideya Asi foy
camintildeando hastra a Porta da Maacutemoa entrou na cidaacute tomou pol-o canton da Rua Nova e
parouse diante de unha casa do Outeiral frente aa grande dos Ulloas Sentouse nun poyal
que habia a porta como para tomar folgo e recollerse en si cos seus pensamentos e logo
preguntou a un dos mozos que entraban e saian si estaba o sintildeor Rodrigo de Bendantildea e
pideulle que lle dixese que estaba ali Catalina a tecelaacutea de Bonaval que lle queria unha
palabrintildea De ahiacute a un boacuteo pouco saeu o mozo correndo e sin querer mirar para ela diacutexollemdash
Que subades
Sin necesidaacute de mais introdutor subeu Catalina que xa ben conocia a casa e meteuse
nunha espaciosa caacutemara escasamente alumeada por duas ou tres ventaacuteas non grandes
ainda contando ca engadiga do mainel Nun dos rincoos da sala ao pee de unha ventaacutea e
detraacutes de un ancho bufete hachaacutebase sentado nun sillon de baqueta un sintildeor regordete
vestido de chupa e xubon cerrado eacuteste por unha larga e espesa fileira de miuacutedos botons de
ambra en forma de abelaacutea O qual asi que se adoitou de que entraba a tecelaacutea levantou a
cabeza pois estaba escribindo
mdashOla Catalina mdashdiacutexollemdash queacute milagre por aquiacute iquestou vesme a trager a tea
mdashBoas tardes nos de Dios sintildeor RodrigoPrimeiro capiacutetulo de
A tecedeira de Bonaval
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
ADEVERTENCIAmdash An que son partidario da Ortografiacutea etimoloacutegica aacute
falicidade con que se confundiacutean n-os ensayos os encargados de representar este
drama obrigaacuteronma empregar a x en geral n-os casos en que debiacutea escribir con g ou j
Sr Presidente do Liceu Brigantintildeo
A letura do scomenzo do noso Regramento que oacute dar razoacuten da iacutendole da
sociedade aacute quen debe servir de pauta a describe desta maneira
laquoUn ente moral con vida proacutepea verdadeiro centro de recreyo eacute dilustrazoacuten creando
intereses e inspirando afeutos de hirmandade entre vicintildeos que faga renacere un
puriacutesemo amor aacutes venerandas tradiciocircs da madre paacutetria da nosa amada Galicia
rindindo o xusto e debido homenaxe ou sexa xuramento de fidelidade aacutes cencias aacutes
artes oacute comercio eacute aacute industria inxemprando n-os seus afiliados incrinacioacuten e gusto
haacutecia o bello uacutetil e ameno que nos ofrecen os incesantes adiantamentos e perfeizoacutes
do noso sigroraquo
O tecircr eu persentes todas estas consideracioacutes dos seus erguidos intentos dinos do
millor respeto por todos cantos de bocircs gallegos se prezan deacuteumalento dabondo para
escribir A Fonte do Xuramento primeiro ensayo dramaacuteteco dos costumes das nosas
Marintildeas sin rivaacutes en fermosura homilde traballo que hoxe tentildeo eu a yalta honore en
poder adicar aacute primeira Sociedade que adiquirindo inmortal renome n-os fastos da
gallega literatura soupo erguer a sua garrida e dociacutesima Musa oacute dourado scano do
palco esceacutenico onde con tantos
adiantos campeacutea aacute liacutengua de Castilla Proacutelogo de A fonte do xuramento
de Fco de la Iglesia (1882)
nos hallariacuteamos con que el gallego es padre y origen del portugueacutes y este tiene
vida propia y tan lozana como el castellano una vez que si puede perderse y olvidarse
en la porcioacuten dl territorio en el cual ondea la bandera lusitana todaviacutea le queda un
refugio en el basto imperio del Brasil Padre dichoso el gallego revive en sus hijos No
moriraacute pues Estudieacutemosle y conozcaacutemosle y asiacute le amaremos useacutemosle como
lengua literaria y asiacute sabremos cuanto vale y decuanto es capaz
La ilustracioacuten gallega y asturiana M MURGUIacuteA 1879
Las lenguas son las verdaderas banderas nacionales llevan sus propios colores ()
la nuestra refleja nuestra vida intelectual y afectiva se ha criado en nuestras entrantildeas
es a un tiempo nuestra madre y nuestra hija diez siglos pusieron en ella cuanto nos
pertenece El estudio y renovacioacuten de las lenguas no oficiales es una de las obras maacutes
patrioacuteticas e interesantes que puedan emprender los pueblos con habla propia
Discurso inaugural do Certame Literario e Artiacutestico de Pontevedra M MURGUIacuteA
1886
O gallego que eacute o que nos da dereito a enteira posesioacuten da terra en que fomos nados
que nos di que pois somos un povo distinto debemos selo () Nel () haacutechanse os
principais elementos da nosa nacionalidade de novo negada e ainda mais
escarnecida
Discurso dos XOGOS FLORAIS DE TUI M MURGUIacuteA ndash 1891
Fragmentos de textos eou discursos de M Murguiacutea
Por esto inda achaacutendome debil de forzas e nacutehabendo deprendido en maacuteis
escola que a dos nosos probes aldeaacutens guiada solo por aqueles cantares
aquelas palabras carintildeosas e aqueles xiros nunca olvidados que tan docemente
resoaron nos meus oiacutedos desde a cuna e que foran recolldos polo meu corazoacuten
como harencia propia atrevinme a escribir estos cantares ()
Sin gramaacuteticas nin regras de ningunha clas o lector toparaacute moitas veces faltas
de ortografiacutea xiros que disoaraacuten os oiacutedos dun purista pro oacute menos e pra
disculpar en algo estes defectos puxen o maior coidado en reprodusir o
verdadeiro esprito do noso pobo
Proacutelogo de CANTARES GALLEGOS ROSALIacuteA DE CASTRO - 1863
Proacutelogo de Cantares Gallegos
Rosaliacutea de Castro 1863
El idioma de una nacioacuten es su alma su caraacutecter es el espejo donde maacutes al
vivo y con maacutes fidelidad se reflejan su iacutendole y tendencias sus gustos y
costumbres Despreciar su idioma es despreciarse a siacute mismo
El Heraldo Gallego SACO Y ARCE - 1888
Saco y Arce (autor dunha Gramaacutetica Gallega)
nun artigo en El Heraldo Gallego 1888
El Regionalismo que profesa el dogma de las dos patrias es decir de
la patria comuacuten espantildeola y de la regional admite como necesarios armoacutenicos
y mutuamente complementarios dos lenguajes el comuacuten y el regional El
lenguaje interregional o comuacuten seraacute el castellano por ser entendido y hablado
generalmente en todas las regiones El lenguaje regional gallego seraacute de uso
potestativo entre los naturales de nuestra regioacuten tanto en la esfera oficial y
puacuteblica como en la privada y obligatorio en las Escuelas primarias en
concurrencia con el castellano
Bases Generales del Regionalismo ALFREDO BRANtildeAS - 1889
Bases del Regionalismo gallego
Alfredo Brantildeas 1889
Los maestros y maestras de instruccioacuten primaria que ensentildeasen a sus
disciacutepulos la doctrina cristiana u otra cualquier materia en un idioma o dialecto
que no sea la lengua castellana seraacuten castigados por primera vez con
amonestacioacuten por parte del Inspector Provincial de Primera Ensentildeanza quien
daraacute cuenta del hecho al ministro del ramo y si reincidiesen despueacutes de haber
sufrido una amonestacioacuten seraacuten apartados del Magisterio Oficial perdiendo
cuantos derechos les reconoce la ley
REAL DECRETO DE 1902
Real decreto de 1902
() Pero pol-a mintildea parte protesto que estou prestes a adoutar e siguir ao
pe da letra as regras que d algun modo oficial se pontildean e establezan Agora
faacuteltame dicir algo sobre o acento ou seya o tono e infleusion da voz conque
falamos os gallegos Moito se nos apopea e desprecia aos gallegos poI-o noso
acento sin faceacuterense de cargo os que nos critican que tamen eles neste punto
tentildeen bastante que rascar Eacute certo co noso acento (e agora non falo dos defeutos
na pernunciacion) eacute algo froxo e si se quer arrastrado e que pol-o consiguente
forma un vivo contraste co dos castellanos que eacute seco e suacutepeto como un estalo
(1) pero non ten as afeutaciones e os finxementos dos d outros sitios Recoacuterdese a
propoacutesito desto o que dice Cervantes da Gitanilla que falaba ceceoso non porque
esto nas xitanas fose naturaleza pois era artificio Pero como nos Madriles que eacute a
corte se da a pauta pra o gusto e aloacute impera o artificio e non o que eacute naturaleza
de aqui eacute que fagan bulra e mofa do acento gallego e en cambio dean as laudes
e pontildean nas nubes a outros mais viciosos e defeutuosos Non eacute de estrantildear pol-o
tanto que o nosso dioma aquel dioma a quen en outro tempo tanto respetaron e
apreciaron D Afonso o Sabio o Arcebispo de Toledo D Gonzalo de Palomeque o
Marqueacutes de Santillana e outros insines literatos tentildea que retirarse agora
avergonzado e esconderse e a portas cerradas para que naide o vexa atender
aas suas cousas E sin embargo desta fala tan aldraxada hoxe vense craros
refrexos n-aquela obra inmortal que eacute o
representante mais xenuino e lexiacutetimo
da literatura espantildeola
Proacutelogo de A tecedeira de
Bonaval Antonio Loacutepez
Ferreiro (1894)
UN CONSELLO
A eso das duas da tarde de un bretemoso dia de Decembre do ano 1543 baixaba pol-o Picho
da Cerca en Santiago unha vella como de unhos 60 anos ben limpa e arrombadintildea para
artesana segun paricia poI-o seu porte O seu andar era pausado ainda mais do que pedian
os anos e revelaba unha persona fraca e achacosa E ainda non era esto soilo para a probe
vella sinon que paricia que iba moy moito preocupada por algunha triste ideya Asi foy
camintildeando hastra a Porta da Maacutemoa entrou na cidaacute tomou pol-o canton da Rua Nova e
parouse diante de unha casa do Outeiral frente aa grande dos Ulloas Sentouse nun poyal
que habia a porta como para tomar folgo e recollerse en si cos seus pensamentos e logo
preguntou a un dos mozos que entraban e saian si estaba o sintildeor Rodrigo de Bendantildea e
pideulle que lle dixese que estaba ali Catalina a tecelaacutea de Bonaval que lle queria unha
palabrintildea De ahiacute a un boacuteo pouco saeu o mozo correndo e sin querer mirar para ela diacutexollemdash
Que subades
Sin necesidaacute de mais introdutor subeu Catalina que xa ben conocia a casa e meteuse
nunha espaciosa caacutemara escasamente alumeada por duas ou tres ventaacuteas non grandes
ainda contando ca engadiga do mainel Nun dos rincoos da sala ao pee de unha ventaacutea e
detraacutes de un ancho bufete hachaacutebase sentado nun sillon de baqueta un sintildeor regordete
vestido de chupa e xubon cerrado eacuteste por unha larga e espesa fileira de miuacutedos botons de
ambra en forma de abelaacutea O qual asi que se adoitou de que entraba a tecelaacutea levantou a
cabeza pois estaba escribindo
mdashOla Catalina mdashdiacutexollemdash queacute milagre por aquiacute iquestou vesme a trager a tea
mdashBoas tardes nos de Dios sintildeor RodrigoPrimeiro capiacutetulo de
A tecedeira de Bonaval
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
ADEVERTENCIAmdash An que son partidario da Ortografiacutea etimoloacutegica aacute
falicidade con que se confundiacutean n-os ensayos os encargados de representar este
drama obrigaacuteronma empregar a x en geral n-os casos en que debiacutea escribir con g ou j
Sr Presidente do Liceu Brigantintildeo
A letura do scomenzo do noso Regramento que oacute dar razoacuten da iacutendole da
sociedade aacute quen debe servir de pauta a describe desta maneira
laquoUn ente moral con vida proacutepea verdadeiro centro de recreyo eacute dilustrazoacuten creando
intereses e inspirando afeutos de hirmandade entre vicintildeos que faga renacere un
puriacutesemo amor aacutes venerandas tradiciocircs da madre paacutetria da nosa amada Galicia
rindindo o xusto e debido homenaxe ou sexa xuramento de fidelidade aacutes cencias aacutes
artes oacute comercio eacute aacute industria inxemprando n-os seus afiliados incrinacioacuten e gusto
haacutecia o bello uacutetil e ameno que nos ofrecen os incesantes adiantamentos e perfeizoacutes
do noso sigroraquo
O tecircr eu persentes todas estas consideracioacutes dos seus erguidos intentos dinos do
millor respeto por todos cantos de bocircs gallegos se prezan deacuteumalento dabondo para
escribir A Fonte do Xuramento primeiro ensayo dramaacuteteco dos costumes das nosas
Marintildeas sin rivaacutes en fermosura homilde traballo que hoxe tentildeo eu a yalta honore en
poder adicar aacute primeira Sociedade que adiquirindo inmortal renome n-os fastos da
gallega literatura soupo erguer a sua garrida e dociacutesima Musa oacute dourado scano do
palco esceacutenico onde con tantos
adiantos campeacutea aacute liacutengua de Castilla Proacutelogo de A fonte do xuramento
de Fco de la Iglesia (1882)
nos hallariacuteamos con que el gallego es padre y origen del portugueacutes y este tiene
vida propia y tan lozana como el castellano una vez que si puede perderse y olvidarse
en la porcioacuten dl territorio en el cual ondea la bandera lusitana todaviacutea le queda un
refugio en el basto imperio del Brasil Padre dichoso el gallego revive en sus hijos No
moriraacute pues Estudieacutemosle y conozcaacutemosle y asiacute le amaremos useacutemosle como
lengua literaria y asiacute sabremos cuanto vale y decuanto es capaz
La ilustracioacuten gallega y asturiana M MURGUIacuteA 1879
Las lenguas son las verdaderas banderas nacionales llevan sus propios colores ()
la nuestra refleja nuestra vida intelectual y afectiva se ha criado en nuestras entrantildeas
es a un tiempo nuestra madre y nuestra hija diez siglos pusieron en ella cuanto nos
pertenece El estudio y renovacioacuten de las lenguas no oficiales es una de las obras maacutes
patrioacuteticas e interesantes que puedan emprender los pueblos con habla propia
Discurso inaugural do Certame Literario e Artiacutestico de Pontevedra M MURGUIacuteA
1886
O gallego que eacute o que nos da dereito a enteira posesioacuten da terra en que fomos nados
que nos di que pois somos un povo distinto debemos selo () Nel () haacutechanse os
principais elementos da nosa nacionalidade de novo negada e ainda mais
escarnecida
Discurso dos XOGOS FLORAIS DE TUI M MURGUIacuteA ndash 1891
Fragmentos de textos eou discursos de M Murguiacutea
Por esto inda achaacutendome debil de forzas e nacutehabendo deprendido en maacuteis
escola que a dos nosos probes aldeaacutens guiada solo por aqueles cantares
aquelas palabras carintildeosas e aqueles xiros nunca olvidados que tan docemente
resoaron nos meus oiacutedos desde a cuna e que foran recolldos polo meu corazoacuten
como harencia propia atrevinme a escribir estos cantares ()
Sin gramaacuteticas nin regras de ningunha clas o lector toparaacute moitas veces faltas
de ortografiacutea xiros que disoaraacuten os oiacutedos dun purista pro oacute menos e pra
disculpar en algo estes defectos puxen o maior coidado en reprodusir o
verdadeiro esprito do noso pobo
Proacutelogo de CANTARES GALLEGOS ROSALIacuteA DE CASTRO - 1863
Proacutelogo de Cantares Gallegos
Rosaliacutea de Castro 1863
El idioma de una nacioacuten es su alma su caraacutecter es el espejo donde maacutes al
vivo y con maacutes fidelidad se reflejan su iacutendole y tendencias sus gustos y
costumbres Despreciar su idioma es despreciarse a siacute mismo
El Heraldo Gallego SACO Y ARCE - 1888
Saco y Arce (autor dunha Gramaacutetica Gallega)
nun artigo en El Heraldo Gallego 1888
El Regionalismo que profesa el dogma de las dos patrias es decir de
la patria comuacuten espantildeola y de la regional admite como necesarios armoacutenicos
y mutuamente complementarios dos lenguajes el comuacuten y el regional El
lenguaje interregional o comuacuten seraacute el castellano por ser entendido y hablado
generalmente en todas las regiones El lenguaje regional gallego seraacute de uso
potestativo entre los naturales de nuestra regioacuten tanto en la esfera oficial y
puacuteblica como en la privada y obligatorio en las Escuelas primarias en
concurrencia con el castellano
Bases Generales del Regionalismo ALFREDO BRANtildeAS - 1889
Bases del Regionalismo gallego
Alfredo Brantildeas 1889
Los maestros y maestras de instruccioacuten primaria que ensentildeasen a sus
disciacutepulos la doctrina cristiana u otra cualquier materia en un idioma o dialecto
que no sea la lengua castellana seraacuten castigados por primera vez con
amonestacioacuten por parte del Inspector Provincial de Primera Ensentildeanza quien
daraacute cuenta del hecho al ministro del ramo y si reincidiesen despueacutes de haber
sufrido una amonestacioacuten seraacuten apartados del Magisterio Oficial perdiendo
cuantos derechos les reconoce la ley
REAL DECRETO DE 1902
Real decreto de 1902
UN CONSELLO
A eso das duas da tarde de un bretemoso dia de Decembre do ano 1543 baixaba pol-o Picho
da Cerca en Santiago unha vella como de unhos 60 anos ben limpa e arrombadintildea para
artesana segun paricia poI-o seu porte O seu andar era pausado ainda mais do que pedian
os anos e revelaba unha persona fraca e achacosa E ainda non era esto soilo para a probe
vella sinon que paricia que iba moy moito preocupada por algunha triste ideya Asi foy
camintildeando hastra a Porta da Maacutemoa entrou na cidaacute tomou pol-o canton da Rua Nova e
parouse diante de unha casa do Outeiral frente aa grande dos Ulloas Sentouse nun poyal
que habia a porta como para tomar folgo e recollerse en si cos seus pensamentos e logo
preguntou a un dos mozos que entraban e saian si estaba o sintildeor Rodrigo de Bendantildea e
pideulle que lle dixese que estaba ali Catalina a tecelaacutea de Bonaval que lle queria unha
palabrintildea De ahiacute a un boacuteo pouco saeu o mozo correndo e sin querer mirar para ela diacutexollemdash
Que subades
Sin necesidaacute de mais introdutor subeu Catalina que xa ben conocia a casa e meteuse
nunha espaciosa caacutemara escasamente alumeada por duas ou tres ventaacuteas non grandes
ainda contando ca engadiga do mainel Nun dos rincoos da sala ao pee de unha ventaacutea e
detraacutes de un ancho bufete hachaacutebase sentado nun sillon de baqueta un sintildeor regordete
vestido de chupa e xubon cerrado eacuteste por unha larga e espesa fileira de miuacutedos botons de
ambra en forma de abelaacutea O qual asi que se adoitou de que entraba a tecelaacutea levantou a
cabeza pois estaba escribindo
mdashOla Catalina mdashdiacutexollemdash queacute milagre por aquiacute iquestou vesme a trager a tea
mdashBoas tardes nos de Dios sintildeor RodrigoPrimeiro capiacutetulo de
A tecedeira de Bonaval
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
ADEVERTENCIAmdash An que son partidario da Ortografiacutea etimoloacutegica aacute
falicidade con que se confundiacutean n-os ensayos os encargados de representar este
drama obrigaacuteronma empregar a x en geral n-os casos en que debiacutea escribir con g ou j
Sr Presidente do Liceu Brigantintildeo
A letura do scomenzo do noso Regramento que oacute dar razoacuten da iacutendole da
sociedade aacute quen debe servir de pauta a describe desta maneira
laquoUn ente moral con vida proacutepea verdadeiro centro de recreyo eacute dilustrazoacuten creando
intereses e inspirando afeutos de hirmandade entre vicintildeos que faga renacere un
puriacutesemo amor aacutes venerandas tradiciocircs da madre paacutetria da nosa amada Galicia
rindindo o xusto e debido homenaxe ou sexa xuramento de fidelidade aacutes cencias aacutes
artes oacute comercio eacute aacute industria inxemprando n-os seus afiliados incrinacioacuten e gusto
haacutecia o bello uacutetil e ameno que nos ofrecen os incesantes adiantamentos e perfeizoacutes
do noso sigroraquo
O tecircr eu persentes todas estas consideracioacutes dos seus erguidos intentos dinos do
millor respeto por todos cantos de bocircs gallegos se prezan deacuteumalento dabondo para
escribir A Fonte do Xuramento primeiro ensayo dramaacuteteco dos costumes das nosas
Marintildeas sin rivaacutes en fermosura homilde traballo que hoxe tentildeo eu a yalta honore en
poder adicar aacute primeira Sociedade que adiquirindo inmortal renome n-os fastos da
gallega literatura soupo erguer a sua garrida e dociacutesima Musa oacute dourado scano do
palco esceacutenico onde con tantos
adiantos campeacutea aacute liacutengua de Castilla Proacutelogo de A fonte do xuramento
de Fco de la Iglesia (1882)
nos hallariacuteamos con que el gallego es padre y origen del portugueacutes y este tiene
vida propia y tan lozana como el castellano una vez que si puede perderse y olvidarse
en la porcioacuten dl territorio en el cual ondea la bandera lusitana todaviacutea le queda un
refugio en el basto imperio del Brasil Padre dichoso el gallego revive en sus hijos No
moriraacute pues Estudieacutemosle y conozcaacutemosle y asiacute le amaremos useacutemosle como
lengua literaria y asiacute sabremos cuanto vale y decuanto es capaz
La ilustracioacuten gallega y asturiana M MURGUIacuteA 1879
Las lenguas son las verdaderas banderas nacionales llevan sus propios colores ()
la nuestra refleja nuestra vida intelectual y afectiva se ha criado en nuestras entrantildeas
es a un tiempo nuestra madre y nuestra hija diez siglos pusieron en ella cuanto nos
pertenece El estudio y renovacioacuten de las lenguas no oficiales es una de las obras maacutes
patrioacuteticas e interesantes que puedan emprender los pueblos con habla propia
Discurso inaugural do Certame Literario e Artiacutestico de Pontevedra M MURGUIacuteA
1886
O gallego que eacute o que nos da dereito a enteira posesioacuten da terra en que fomos nados
que nos di que pois somos un povo distinto debemos selo () Nel () haacutechanse os
principais elementos da nosa nacionalidade de novo negada e ainda mais
escarnecida
Discurso dos XOGOS FLORAIS DE TUI M MURGUIacuteA ndash 1891
Fragmentos de textos eou discursos de M Murguiacutea
Por esto inda achaacutendome debil de forzas e nacutehabendo deprendido en maacuteis
escola que a dos nosos probes aldeaacutens guiada solo por aqueles cantares
aquelas palabras carintildeosas e aqueles xiros nunca olvidados que tan docemente
resoaron nos meus oiacutedos desde a cuna e que foran recolldos polo meu corazoacuten
como harencia propia atrevinme a escribir estos cantares ()
Sin gramaacuteticas nin regras de ningunha clas o lector toparaacute moitas veces faltas
de ortografiacutea xiros que disoaraacuten os oiacutedos dun purista pro oacute menos e pra
disculpar en algo estes defectos puxen o maior coidado en reprodusir o
verdadeiro esprito do noso pobo
Proacutelogo de CANTARES GALLEGOS ROSALIacuteA DE CASTRO - 1863
Proacutelogo de Cantares Gallegos
Rosaliacutea de Castro 1863
El idioma de una nacioacuten es su alma su caraacutecter es el espejo donde maacutes al
vivo y con maacutes fidelidad se reflejan su iacutendole y tendencias sus gustos y
costumbres Despreciar su idioma es despreciarse a siacute mismo
El Heraldo Gallego SACO Y ARCE - 1888
Saco y Arce (autor dunha Gramaacutetica Gallega)
nun artigo en El Heraldo Gallego 1888
El Regionalismo que profesa el dogma de las dos patrias es decir de
la patria comuacuten espantildeola y de la regional admite como necesarios armoacutenicos
y mutuamente complementarios dos lenguajes el comuacuten y el regional El
lenguaje interregional o comuacuten seraacute el castellano por ser entendido y hablado
generalmente en todas las regiones El lenguaje regional gallego seraacute de uso
potestativo entre los naturales de nuestra regioacuten tanto en la esfera oficial y
puacuteblica como en la privada y obligatorio en las Escuelas primarias en
concurrencia con el castellano
Bases Generales del Regionalismo ALFREDO BRANtildeAS - 1889
Bases del Regionalismo gallego
Alfredo Brantildeas 1889
Los maestros y maestras de instruccioacuten primaria que ensentildeasen a sus
disciacutepulos la doctrina cristiana u otra cualquier materia en un idioma o dialecto
que no sea la lengua castellana seraacuten castigados por primera vez con
amonestacioacuten por parte del Inspector Provincial de Primera Ensentildeanza quien
daraacute cuenta del hecho al ministro del ramo y si reincidiesen despueacutes de haber
sufrido una amonestacioacuten seraacuten apartados del Magisterio Oficial perdiendo
cuantos derechos les reconoce la ley
REAL DECRETO DE 1902
Real decreto de 1902
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
ADEVERTENCIAmdash An que son partidario da Ortografiacutea etimoloacutegica aacute
falicidade con que se confundiacutean n-os ensayos os encargados de representar este
drama obrigaacuteronma empregar a x en geral n-os casos en que debiacutea escribir con g ou j
Sr Presidente do Liceu Brigantintildeo
A letura do scomenzo do noso Regramento que oacute dar razoacuten da iacutendole da
sociedade aacute quen debe servir de pauta a describe desta maneira
laquoUn ente moral con vida proacutepea verdadeiro centro de recreyo eacute dilustrazoacuten creando
intereses e inspirando afeutos de hirmandade entre vicintildeos que faga renacere un
puriacutesemo amor aacutes venerandas tradiciocircs da madre paacutetria da nosa amada Galicia
rindindo o xusto e debido homenaxe ou sexa xuramento de fidelidade aacutes cencias aacutes
artes oacute comercio eacute aacute industria inxemprando n-os seus afiliados incrinacioacuten e gusto
haacutecia o bello uacutetil e ameno que nos ofrecen os incesantes adiantamentos e perfeizoacutes
do noso sigroraquo
O tecircr eu persentes todas estas consideracioacutes dos seus erguidos intentos dinos do
millor respeto por todos cantos de bocircs gallegos se prezan deacuteumalento dabondo para
escribir A Fonte do Xuramento primeiro ensayo dramaacuteteco dos costumes das nosas
Marintildeas sin rivaacutes en fermosura homilde traballo que hoxe tentildeo eu a yalta honore en
poder adicar aacute primeira Sociedade que adiquirindo inmortal renome n-os fastos da
gallega literatura soupo erguer a sua garrida e dociacutesima Musa oacute dourado scano do
palco esceacutenico onde con tantos
adiantos campeacutea aacute liacutengua de Castilla Proacutelogo de A fonte do xuramento
de Fco de la Iglesia (1882)
nos hallariacuteamos con que el gallego es padre y origen del portugueacutes y este tiene
vida propia y tan lozana como el castellano una vez que si puede perderse y olvidarse
en la porcioacuten dl territorio en el cual ondea la bandera lusitana todaviacutea le queda un
refugio en el basto imperio del Brasil Padre dichoso el gallego revive en sus hijos No
moriraacute pues Estudieacutemosle y conozcaacutemosle y asiacute le amaremos useacutemosle como
lengua literaria y asiacute sabremos cuanto vale y decuanto es capaz
La ilustracioacuten gallega y asturiana M MURGUIacuteA 1879
Las lenguas son las verdaderas banderas nacionales llevan sus propios colores ()
la nuestra refleja nuestra vida intelectual y afectiva se ha criado en nuestras entrantildeas
es a un tiempo nuestra madre y nuestra hija diez siglos pusieron en ella cuanto nos
pertenece El estudio y renovacioacuten de las lenguas no oficiales es una de las obras maacutes
patrioacuteticas e interesantes que puedan emprender los pueblos con habla propia
Discurso inaugural do Certame Literario e Artiacutestico de Pontevedra M MURGUIacuteA
1886
O gallego que eacute o que nos da dereito a enteira posesioacuten da terra en que fomos nados
que nos di que pois somos un povo distinto debemos selo () Nel () haacutechanse os
principais elementos da nosa nacionalidade de novo negada e ainda mais
escarnecida
Discurso dos XOGOS FLORAIS DE TUI M MURGUIacuteA ndash 1891
Fragmentos de textos eou discursos de M Murguiacutea
Por esto inda achaacutendome debil de forzas e nacutehabendo deprendido en maacuteis
escola que a dos nosos probes aldeaacutens guiada solo por aqueles cantares
aquelas palabras carintildeosas e aqueles xiros nunca olvidados que tan docemente
resoaron nos meus oiacutedos desde a cuna e que foran recolldos polo meu corazoacuten
como harencia propia atrevinme a escribir estos cantares ()
Sin gramaacuteticas nin regras de ningunha clas o lector toparaacute moitas veces faltas
de ortografiacutea xiros que disoaraacuten os oiacutedos dun purista pro oacute menos e pra
disculpar en algo estes defectos puxen o maior coidado en reprodusir o
verdadeiro esprito do noso pobo
Proacutelogo de CANTARES GALLEGOS ROSALIacuteA DE CASTRO - 1863
Proacutelogo de Cantares Gallegos
Rosaliacutea de Castro 1863
El idioma de una nacioacuten es su alma su caraacutecter es el espejo donde maacutes al
vivo y con maacutes fidelidad se reflejan su iacutendole y tendencias sus gustos y
costumbres Despreciar su idioma es despreciarse a siacute mismo
El Heraldo Gallego SACO Y ARCE - 1888
Saco y Arce (autor dunha Gramaacutetica Gallega)
nun artigo en El Heraldo Gallego 1888
El Regionalismo que profesa el dogma de las dos patrias es decir de
la patria comuacuten espantildeola y de la regional admite como necesarios armoacutenicos
y mutuamente complementarios dos lenguajes el comuacuten y el regional El
lenguaje interregional o comuacuten seraacute el castellano por ser entendido y hablado
generalmente en todas las regiones El lenguaje regional gallego seraacute de uso
potestativo entre los naturales de nuestra regioacuten tanto en la esfera oficial y
puacuteblica como en la privada y obligatorio en las Escuelas primarias en
concurrencia con el castellano
Bases Generales del Regionalismo ALFREDO BRANtildeAS - 1889
Bases del Regionalismo gallego
Alfredo Brantildeas 1889
Los maestros y maestras de instruccioacuten primaria que ensentildeasen a sus
disciacutepulos la doctrina cristiana u otra cualquier materia en un idioma o dialecto
que no sea la lengua castellana seraacuten castigados por primera vez con
amonestacioacuten por parte del Inspector Provincial de Primera Ensentildeanza quien
daraacute cuenta del hecho al ministro del ramo y si reincidiesen despueacutes de haber
sufrido una amonestacioacuten seraacuten apartados del Magisterio Oficial perdiendo
cuantos derechos les reconoce la ley
REAL DECRETO DE 1902
Real decreto de 1902
Inicio do Catecismo do Labrego
de Lamas Carvajal (1876hellip)
ADEVERTENCIAmdash An que son partidario da Ortografiacutea etimoloacutegica aacute
falicidade con que se confundiacutean n-os ensayos os encargados de representar este
drama obrigaacuteronma empregar a x en geral n-os casos en que debiacutea escribir con g ou j
Sr Presidente do Liceu Brigantintildeo
A letura do scomenzo do noso Regramento que oacute dar razoacuten da iacutendole da
sociedade aacute quen debe servir de pauta a describe desta maneira
laquoUn ente moral con vida proacutepea verdadeiro centro de recreyo eacute dilustrazoacuten creando
intereses e inspirando afeutos de hirmandade entre vicintildeos que faga renacere un
puriacutesemo amor aacutes venerandas tradiciocircs da madre paacutetria da nosa amada Galicia
rindindo o xusto e debido homenaxe ou sexa xuramento de fidelidade aacutes cencias aacutes
artes oacute comercio eacute aacute industria inxemprando n-os seus afiliados incrinacioacuten e gusto
haacutecia o bello uacutetil e ameno que nos ofrecen os incesantes adiantamentos e perfeizoacutes
do noso sigroraquo
O tecircr eu persentes todas estas consideracioacutes dos seus erguidos intentos dinos do
millor respeto por todos cantos de bocircs gallegos se prezan deacuteumalento dabondo para
escribir A Fonte do Xuramento primeiro ensayo dramaacuteteco dos costumes das nosas
Marintildeas sin rivaacutes en fermosura homilde traballo que hoxe tentildeo eu a yalta honore en
poder adicar aacute primeira Sociedade que adiquirindo inmortal renome n-os fastos da
gallega literatura soupo erguer a sua garrida e dociacutesima Musa oacute dourado scano do
palco esceacutenico onde con tantos
adiantos campeacutea aacute liacutengua de Castilla Proacutelogo de A fonte do xuramento
de Fco de la Iglesia (1882)
nos hallariacuteamos con que el gallego es padre y origen del portugueacutes y este tiene
vida propia y tan lozana como el castellano una vez que si puede perderse y olvidarse
en la porcioacuten dl territorio en el cual ondea la bandera lusitana todaviacutea le queda un
refugio en el basto imperio del Brasil Padre dichoso el gallego revive en sus hijos No
moriraacute pues Estudieacutemosle y conozcaacutemosle y asiacute le amaremos useacutemosle como
lengua literaria y asiacute sabremos cuanto vale y decuanto es capaz
La ilustracioacuten gallega y asturiana M MURGUIacuteA 1879
Las lenguas son las verdaderas banderas nacionales llevan sus propios colores ()
la nuestra refleja nuestra vida intelectual y afectiva se ha criado en nuestras entrantildeas
es a un tiempo nuestra madre y nuestra hija diez siglos pusieron en ella cuanto nos
pertenece El estudio y renovacioacuten de las lenguas no oficiales es una de las obras maacutes
patrioacuteticas e interesantes que puedan emprender los pueblos con habla propia
Discurso inaugural do Certame Literario e Artiacutestico de Pontevedra M MURGUIacuteA
1886
O gallego que eacute o que nos da dereito a enteira posesioacuten da terra en que fomos nados
que nos di que pois somos un povo distinto debemos selo () Nel () haacutechanse os
principais elementos da nosa nacionalidade de novo negada e ainda mais
escarnecida
Discurso dos XOGOS FLORAIS DE TUI M MURGUIacuteA ndash 1891
Fragmentos de textos eou discursos de M Murguiacutea
Por esto inda achaacutendome debil de forzas e nacutehabendo deprendido en maacuteis
escola que a dos nosos probes aldeaacutens guiada solo por aqueles cantares
aquelas palabras carintildeosas e aqueles xiros nunca olvidados que tan docemente
resoaron nos meus oiacutedos desde a cuna e que foran recolldos polo meu corazoacuten
como harencia propia atrevinme a escribir estos cantares ()
Sin gramaacuteticas nin regras de ningunha clas o lector toparaacute moitas veces faltas
de ortografiacutea xiros que disoaraacuten os oiacutedos dun purista pro oacute menos e pra
disculpar en algo estes defectos puxen o maior coidado en reprodusir o
verdadeiro esprito do noso pobo
Proacutelogo de CANTARES GALLEGOS ROSALIacuteA DE CASTRO - 1863
Proacutelogo de Cantares Gallegos
Rosaliacutea de Castro 1863
El idioma de una nacioacuten es su alma su caraacutecter es el espejo donde maacutes al
vivo y con maacutes fidelidad se reflejan su iacutendole y tendencias sus gustos y
costumbres Despreciar su idioma es despreciarse a siacute mismo
El Heraldo Gallego SACO Y ARCE - 1888
Saco y Arce (autor dunha Gramaacutetica Gallega)
nun artigo en El Heraldo Gallego 1888
El Regionalismo que profesa el dogma de las dos patrias es decir de
la patria comuacuten espantildeola y de la regional admite como necesarios armoacutenicos
y mutuamente complementarios dos lenguajes el comuacuten y el regional El
lenguaje interregional o comuacuten seraacute el castellano por ser entendido y hablado
generalmente en todas las regiones El lenguaje regional gallego seraacute de uso
potestativo entre los naturales de nuestra regioacuten tanto en la esfera oficial y
puacuteblica como en la privada y obligatorio en las Escuelas primarias en
concurrencia con el castellano
Bases Generales del Regionalismo ALFREDO BRANtildeAS - 1889
Bases del Regionalismo gallego
Alfredo Brantildeas 1889
Los maestros y maestras de instruccioacuten primaria que ensentildeasen a sus
disciacutepulos la doctrina cristiana u otra cualquier materia en un idioma o dialecto
que no sea la lengua castellana seraacuten castigados por primera vez con
amonestacioacuten por parte del Inspector Provincial de Primera Ensentildeanza quien
daraacute cuenta del hecho al ministro del ramo y si reincidiesen despueacutes de haber
sufrido una amonestacioacuten seraacuten apartados del Magisterio Oficial perdiendo
cuantos derechos les reconoce la ley
REAL DECRETO DE 1902
Real decreto de 1902
ADEVERTENCIAmdash An que son partidario da Ortografiacutea etimoloacutegica aacute
falicidade con que se confundiacutean n-os ensayos os encargados de representar este
drama obrigaacuteronma empregar a x en geral n-os casos en que debiacutea escribir con g ou j
Sr Presidente do Liceu Brigantintildeo
A letura do scomenzo do noso Regramento que oacute dar razoacuten da iacutendole da
sociedade aacute quen debe servir de pauta a describe desta maneira
laquoUn ente moral con vida proacutepea verdadeiro centro de recreyo eacute dilustrazoacuten creando
intereses e inspirando afeutos de hirmandade entre vicintildeos que faga renacere un
puriacutesemo amor aacutes venerandas tradiciocircs da madre paacutetria da nosa amada Galicia
rindindo o xusto e debido homenaxe ou sexa xuramento de fidelidade aacutes cencias aacutes
artes oacute comercio eacute aacute industria inxemprando n-os seus afiliados incrinacioacuten e gusto
haacutecia o bello uacutetil e ameno que nos ofrecen os incesantes adiantamentos e perfeizoacutes
do noso sigroraquo
O tecircr eu persentes todas estas consideracioacutes dos seus erguidos intentos dinos do
millor respeto por todos cantos de bocircs gallegos se prezan deacuteumalento dabondo para
escribir A Fonte do Xuramento primeiro ensayo dramaacuteteco dos costumes das nosas
Marintildeas sin rivaacutes en fermosura homilde traballo que hoxe tentildeo eu a yalta honore en
poder adicar aacute primeira Sociedade que adiquirindo inmortal renome n-os fastos da
gallega literatura soupo erguer a sua garrida e dociacutesima Musa oacute dourado scano do
palco esceacutenico onde con tantos
adiantos campeacutea aacute liacutengua de Castilla Proacutelogo de A fonte do xuramento
de Fco de la Iglesia (1882)
nos hallariacuteamos con que el gallego es padre y origen del portugueacutes y este tiene
vida propia y tan lozana como el castellano una vez que si puede perderse y olvidarse
en la porcioacuten dl territorio en el cual ondea la bandera lusitana todaviacutea le queda un
refugio en el basto imperio del Brasil Padre dichoso el gallego revive en sus hijos No
moriraacute pues Estudieacutemosle y conozcaacutemosle y asiacute le amaremos useacutemosle como
lengua literaria y asiacute sabremos cuanto vale y decuanto es capaz
La ilustracioacuten gallega y asturiana M MURGUIacuteA 1879
Las lenguas son las verdaderas banderas nacionales llevan sus propios colores ()
la nuestra refleja nuestra vida intelectual y afectiva se ha criado en nuestras entrantildeas
es a un tiempo nuestra madre y nuestra hija diez siglos pusieron en ella cuanto nos
pertenece El estudio y renovacioacuten de las lenguas no oficiales es una de las obras maacutes
patrioacuteticas e interesantes que puedan emprender los pueblos con habla propia
Discurso inaugural do Certame Literario e Artiacutestico de Pontevedra M MURGUIacuteA
1886
O gallego que eacute o que nos da dereito a enteira posesioacuten da terra en que fomos nados
que nos di que pois somos un povo distinto debemos selo () Nel () haacutechanse os
principais elementos da nosa nacionalidade de novo negada e ainda mais
escarnecida
Discurso dos XOGOS FLORAIS DE TUI M MURGUIacuteA ndash 1891
Fragmentos de textos eou discursos de M Murguiacutea
Por esto inda achaacutendome debil de forzas e nacutehabendo deprendido en maacuteis
escola que a dos nosos probes aldeaacutens guiada solo por aqueles cantares
aquelas palabras carintildeosas e aqueles xiros nunca olvidados que tan docemente
resoaron nos meus oiacutedos desde a cuna e que foran recolldos polo meu corazoacuten
como harencia propia atrevinme a escribir estos cantares ()
Sin gramaacuteticas nin regras de ningunha clas o lector toparaacute moitas veces faltas
de ortografiacutea xiros que disoaraacuten os oiacutedos dun purista pro oacute menos e pra
disculpar en algo estes defectos puxen o maior coidado en reprodusir o
verdadeiro esprito do noso pobo
Proacutelogo de CANTARES GALLEGOS ROSALIacuteA DE CASTRO - 1863
Proacutelogo de Cantares Gallegos
Rosaliacutea de Castro 1863
El idioma de una nacioacuten es su alma su caraacutecter es el espejo donde maacutes al
vivo y con maacutes fidelidad se reflejan su iacutendole y tendencias sus gustos y
costumbres Despreciar su idioma es despreciarse a siacute mismo
El Heraldo Gallego SACO Y ARCE - 1888
Saco y Arce (autor dunha Gramaacutetica Gallega)
nun artigo en El Heraldo Gallego 1888
El Regionalismo que profesa el dogma de las dos patrias es decir de
la patria comuacuten espantildeola y de la regional admite como necesarios armoacutenicos
y mutuamente complementarios dos lenguajes el comuacuten y el regional El
lenguaje interregional o comuacuten seraacute el castellano por ser entendido y hablado
generalmente en todas las regiones El lenguaje regional gallego seraacute de uso
potestativo entre los naturales de nuestra regioacuten tanto en la esfera oficial y
puacuteblica como en la privada y obligatorio en las Escuelas primarias en
concurrencia con el castellano
Bases Generales del Regionalismo ALFREDO BRANtildeAS - 1889
Bases del Regionalismo gallego
Alfredo Brantildeas 1889
Los maestros y maestras de instruccioacuten primaria que ensentildeasen a sus
disciacutepulos la doctrina cristiana u otra cualquier materia en un idioma o dialecto
que no sea la lengua castellana seraacuten castigados por primera vez con
amonestacioacuten por parte del Inspector Provincial de Primera Ensentildeanza quien
daraacute cuenta del hecho al ministro del ramo y si reincidiesen despueacutes de haber
sufrido una amonestacioacuten seraacuten apartados del Magisterio Oficial perdiendo
cuantos derechos les reconoce la ley
REAL DECRETO DE 1902
Real decreto de 1902
nos hallariacuteamos con que el gallego es padre y origen del portugueacutes y este tiene
vida propia y tan lozana como el castellano una vez que si puede perderse y olvidarse
en la porcioacuten dl territorio en el cual ondea la bandera lusitana todaviacutea le queda un
refugio en el basto imperio del Brasil Padre dichoso el gallego revive en sus hijos No
moriraacute pues Estudieacutemosle y conozcaacutemosle y asiacute le amaremos useacutemosle como
lengua literaria y asiacute sabremos cuanto vale y decuanto es capaz
La ilustracioacuten gallega y asturiana M MURGUIacuteA 1879
Las lenguas son las verdaderas banderas nacionales llevan sus propios colores ()
la nuestra refleja nuestra vida intelectual y afectiva se ha criado en nuestras entrantildeas
es a un tiempo nuestra madre y nuestra hija diez siglos pusieron en ella cuanto nos
pertenece El estudio y renovacioacuten de las lenguas no oficiales es una de las obras maacutes
patrioacuteticas e interesantes que puedan emprender los pueblos con habla propia
Discurso inaugural do Certame Literario e Artiacutestico de Pontevedra M MURGUIacuteA
1886
O gallego que eacute o que nos da dereito a enteira posesioacuten da terra en que fomos nados
que nos di que pois somos un povo distinto debemos selo () Nel () haacutechanse os
principais elementos da nosa nacionalidade de novo negada e ainda mais
escarnecida
Discurso dos XOGOS FLORAIS DE TUI M MURGUIacuteA ndash 1891
Fragmentos de textos eou discursos de M Murguiacutea
Por esto inda achaacutendome debil de forzas e nacutehabendo deprendido en maacuteis
escola que a dos nosos probes aldeaacutens guiada solo por aqueles cantares
aquelas palabras carintildeosas e aqueles xiros nunca olvidados que tan docemente
resoaron nos meus oiacutedos desde a cuna e que foran recolldos polo meu corazoacuten
como harencia propia atrevinme a escribir estos cantares ()
Sin gramaacuteticas nin regras de ningunha clas o lector toparaacute moitas veces faltas
de ortografiacutea xiros que disoaraacuten os oiacutedos dun purista pro oacute menos e pra
disculpar en algo estes defectos puxen o maior coidado en reprodusir o
verdadeiro esprito do noso pobo
Proacutelogo de CANTARES GALLEGOS ROSALIacuteA DE CASTRO - 1863
Proacutelogo de Cantares Gallegos
Rosaliacutea de Castro 1863
El idioma de una nacioacuten es su alma su caraacutecter es el espejo donde maacutes al
vivo y con maacutes fidelidad se reflejan su iacutendole y tendencias sus gustos y
costumbres Despreciar su idioma es despreciarse a siacute mismo
El Heraldo Gallego SACO Y ARCE - 1888
Saco y Arce (autor dunha Gramaacutetica Gallega)
nun artigo en El Heraldo Gallego 1888
El Regionalismo que profesa el dogma de las dos patrias es decir de
la patria comuacuten espantildeola y de la regional admite como necesarios armoacutenicos
y mutuamente complementarios dos lenguajes el comuacuten y el regional El
lenguaje interregional o comuacuten seraacute el castellano por ser entendido y hablado
generalmente en todas las regiones El lenguaje regional gallego seraacute de uso
potestativo entre los naturales de nuestra regioacuten tanto en la esfera oficial y
puacuteblica como en la privada y obligatorio en las Escuelas primarias en
concurrencia con el castellano
Bases Generales del Regionalismo ALFREDO BRANtildeAS - 1889
Bases del Regionalismo gallego
Alfredo Brantildeas 1889
Los maestros y maestras de instruccioacuten primaria que ensentildeasen a sus
disciacutepulos la doctrina cristiana u otra cualquier materia en un idioma o dialecto
que no sea la lengua castellana seraacuten castigados por primera vez con
amonestacioacuten por parte del Inspector Provincial de Primera Ensentildeanza quien
daraacute cuenta del hecho al ministro del ramo y si reincidiesen despueacutes de haber
sufrido una amonestacioacuten seraacuten apartados del Magisterio Oficial perdiendo
cuantos derechos les reconoce la ley
REAL DECRETO DE 1902
Real decreto de 1902
Por esto inda achaacutendome debil de forzas e nacutehabendo deprendido en maacuteis
escola que a dos nosos probes aldeaacutens guiada solo por aqueles cantares
aquelas palabras carintildeosas e aqueles xiros nunca olvidados que tan docemente
resoaron nos meus oiacutedos desde a cuna e que foran recolldos polo meu corazoacuten
como harencia propia atrevinme a escribir estos cantares ()
Sin gramaacuteticas nin regras de ningunha clas o lector toparaacute moitas veces faltas
de ortografiacutea xiros que disoaraacuten os oiacutedos dun purista pro oacute menos e pra
disculpar en algo estes defectos puxen o maior coidado en reprodusir o
verdadeiro esprito do noso pobo
Proacutelogo de CANTARES GALLEGOS ROSALIacuteA DE CASTRO - 1863
Proacutelogo de Cantares Gallegos
Rosaliacutea de Castro 1863
El idioma de una nacioacuten es su alma su caraacutecter es el espejo donde maacutes al
vivo y con maacutes fidelidad se reflejan su iacutendole y tendencias sus gustos y
costumbres Despreciar su idioma es despreciarse a siacute mismo
El Heraldo Gallego SACO Y ARCE - 1888
Saco y Arce (autor dunha Gramaacutetica Gallega)
nun artigo en El Heraldo Gallego 1888
El Regionalismo que profesa el dogma de las dos patrias es decir de
la patria comuacuten espantildeola y de la regional admite como necesarios armoacutenicos
y mutuamente complementarios dos lenguajes el comuacuten y el regional El
lenguaje interregional o comuacuten seraacute el castellano por ser entendido y hablado
generalmente en todas las regiones El lenguaje regional gallego seraacute de uso
potestativo entre los naturales de nuestra regioacuten tanto en la esfera oficial y
puacuteblica como en la privada y obligatorio en las Escuelas primarias en
concurrencia con el castellano
Bases Generales del Regionalismo ALFREDO BRANtildeAS - 1889
Bases del Regionalismo gallego
Alfredo Brantildeas 1889
Los maestros y maestras de instruccioacuten primaria que ensentildeasen a sus
disciacutepulos la doctrina cristiana u otra cualquier materia en un idioma o dialecto
que no sea la lengua castellana seraacuten castigados por primera vez con
amonestacioacuten por parte del Inspector Provincial de Primera Ensentildeanza quien
daraacute cuenta del hecho al ministro del ramo y si reincidiesen despueacutes de haber
sufrido una amonestacioacuten seraacuten apartados del Magisterio Oficial perdiendo
cuantos derechos les reconoce la ley
REAL DECRETO DE 1902
Real decreto de 1902
El idioma de una nacioacuten es su alma su caraacutecter es el espejo donde maacutes al
vivo y con maacutes fidelidad se reflejan su iacutendole y tendencias sus gustos y
costumbres Despreciar su idioma es despreciarse a siacute mismo
El Heraldo Gallego SACO Y ARCE - 1888
Saco y Arce (autor dunha Gramaacutetica Gallega)
nun artigo en El Heraldo Gallego 1888
El Regionalismo que profesa el dogma de las dos patrias es decir de
la patria comuacuten espantildeola y de la regional admite como necesarios armoacutenicos
y mutuamente complementarios dos lenguajes el comuacuten y el regional El
lenguaje interregional o comuacuten seraacute el castellano por ser entendido y hablado
generalmente en todas las regiones El lenguaje regional gallego seraacute de uso
potestativo entre los naturales de nuestra regioacuten tanto en la esfera oficial y
puacuteblica como en la privada y obligatorio en las Escuelas primarias en
concurrencia con el castellano
Bases Generales del Regionalismo ALFREDO BRANtildeAS - 1889
Bases del Regionalismo gallego
Alfredo Brantildeas 1889
Los maestros y maestras de instruccioacuten primaria que ensentildeasen a sus
disciacutepulos la doctrina cristiana u otra cualquier materia en un idioma o dialecto
que no sea la lengua castellana seraacuten castigados por primera vez con
amonestacioacuten por parte del Inspector Provincial de Primera Ensentildeanza quien
daraacute cuenta del hecho al ministro del ramo y si reincidiesen despueacutes de haber
sufrido una amonestacioacuten seraacuten apartados del Magisterio Oficial perdiendo
cuantos derechos les reconoce la ley
REAL DECRETO DE 1902
Real decreto de 1902
El Regionalismo que profesa el dogma de las dos patrias es decir de
la patria comuacuten espantildeola y de la regional admite como necesarios armoacutenicos
y mutuamente complementarios dos lenguajes el comuacuten y el regional El
lenguaje interregional o comuacuten seraacute el castellano por ser entendido y hablado
generalmente en todas las regiones El lenguaje regional gallego seraacute de uso
potestativo entre los naturales de nuestra regioacuten tanto en la esfera oficial y
puacuteblica como en la privada y obligatorio en las Escuelas primarias en
concurrencia con el castellano
Bases Generales del Regionalismo ALFREDO BRANtildeAS - 1889
Bases del Regionalismo gallego
Alfredo Brantildeas 1889
Los maestros y maestras de instruccioacuten primaria que ensentildeasen a sus
disciacutepulos la doctrina cristiana u otra cualquier materia en un idioma o dialecto
que no sea la lengua castellana seraacuten castigados por primera vez con
amonestacioacuten por parte del Inspector Provincial de Primera Ensentildeanza quien
daraacute cuenta del hecho al ministro del ramo y si reincidiesen despueacutes de haber
sufrido una amonestacioacuten seraacuten apartados del Magisterio Oficial perdiendo
cuantos derechos les reconoce la ley
REAL DECRETO DE 1902
Real decreto de 1902
Los maestros y maestras de instruccioacuten primaria que ensentildeasen a sus
disciacutepulos la doctrina cristiana u otra cualquier materia en un idioma o dialecto
que no sea la lengua castellana seraacuten castigados por primera vez con
amonestacioacuten por parte del Inspector Provincial de Primera Ensentildeanza quien
daraacute cuenta del hecho al ministro del ramo y si reincidiesen despueacutes de haber
sufrido una amonestacioacuten seraacuten apartados del Magisterio Oficial perdiendo
cuantos derechos les reconoce la ley
REAL DECRETO DE 1902
Real decreto de 1902