9. bölüm türev araçların muhasebeleĢtirilmesi piyasası, bankacılık... · türev araçlar...

9. Bölüm

Türev Araçların

MuhasebeleĢtirilmesi

Doç. Dr. Cemal ELĠTAġ

1

© Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı

izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem

başlatılır.

Amaçlarımız

Bu bölümü tamamladıktan sonra; aşağıdaki bilgi ve becerilere sahip

olabileceksiniz:

Hedging araçlarını tanıma,

Türev araçlarının işleyişlerini öğrenme,

Türev araçların muhasebeleştirilmesinin öğrenilmesi.

Anahtar Kavramlar

Hedging

Türev Araçlar

Muhasebeleştirme

Ġçindekiler

FĠRMA DIġI HEDGĠNG YÖNTEMLERĠ

Forward SözleĢmeleri

Futures SözleĢmeleri

Swap SözleĢmeleri

Opsiyon SözleĢmeleri

TÜREV ÜRÜNLER VE MUHASEBELEġTĠRMESĠ

Forward SözleĢmelerinin MuhasebeleĢtirilmesi

Future SözleĢmelerinin MuhasebeleĢtirilmesi

Swap SözleĢmelerinin MuhasebeleĢtirilmesi

Option SözleĢmelerinin MuhasebeleĢtirilmesi

Cap (Faiz Tavan) ve Floor (Faiz Taban) SözleĢmelerinin

MuhasebeleĢtirilmesi

2



başlatılır.

BÖLÜM 1. FĠRMA DIġI HEDGING YÖNTEMLERĠ1

Firmalar döviz kuru ve faiz oranı riskinden korunmak için firma dışı hedging

yöntemlerine de başvurmaktadır. Bu yöntemlerin başlıcaları forward, futures, swap

ve opsiyon sözleşmeleridir. Bu sözleşmeler aynı zamanda türev ürün olarak da

adlandırılmaktadır. Aşağıda bu türev ürünler tablo halinde gösterilip, detaylı olarak

incelenecektir.

Şekil 1. Türev Ürünler ve Çeşitleri

1 Bu çalışma notu; Elitaş, C., Elitaş, B. L. ve Kalafat, M. “Türev Ürünler ve Muhasebe Sistematiği”,

Mali Pusula Dergisi, Nisan-2009, Sayı: 52, ISSN: 1305-3086, ss. 34-48, (2009)’dan türetilmiştir.

Türev Ürünler ve ÇeĢitleri

Forward

SözleĢmeleri

Futures

SözleĢmeleri

Swap

SözleĢmeleri

Opsiyon

SözleĢmeleri

Döviz Forward

Sözleşmeleri

Faiz Forward

Sözleşmeleri

Ticari Mal

Forward

Sözleşmeleri

Endeks Futures

Sözleşmeleri

Faiz Futures

Sözleşmeleri

Döviz Futures

Sözleşmeleri

Faiz Swapı

Sözleşmeleri

Para Swapı

Sözleşmeleri

Satma

Opsiyonu

Sözleşmesi

Satınalma

Opsiyonu

Sözleşmesi

3



başlatılır.

Forward SözleĢmeleri

Forward sözleşmeleri, belirli bir varlığın (emtia, döviz, menkul kıymet, atın

gibi) önceden belirlenmiş bir fiyat ve miktar üzerinden gelecekteki bir tarihte alımı

veya satımını öngören sözleşmelerdir. Bu sözleşmelerde, alım-satıma konu olan

varlığın fiyatı, miktarı, özellikleri, teslim yeri, ödeme tarihi ve diğer özel şartlar

taraflar arsında kararlaştırılır. Bu nedenle, her forward sözleşme tarafların iradeleri

doğrultusunda oluşan özel bir sözleşmedir (Koç, 1999:69). Forward sözleşmeleri her

türlü mal ve hizmet için düzenlenebilmesine rağmen, ağırlıklı olarak ürün (mal),

döviz ve faiz oranları için kullanılmaktadır (Parlakkaya, 2005:111).

Özellikle, işlem hacmi büyük ve kâr marjı küçük işletmelerde, kur risklerine

karşı korunmak, büyük bir önem taşımaktadır. Bu sebeple, kur riskini ortadan

kaldırmak için, belli bir süre sonra eline döviz geçecek olan ihracatçı, forward

sözleşmesi ile belli bir kurdan vadeli döviz satacaktır. Aynı şekilde, belli bir süre

sonra ödemede bulunacak olan ithalatçı da forward sözleşmesi ile belli bir kurdan

döviz alacaktır. Böylece belli bir süre sonra, ihracatçı eline ne kadar ulusal para

geçeceğini, ithalatçı da ne kadar ulusal para ödeyeceğini bilecektir. Böylece, döviz

kurları ne kadar değişirse değişsin, hem ihracatçı hem de ithalatçı döviz kuru

değişmelerinden korunmuş olacaklardır (Ceylan, 2003:376).

Futures SözleĢmeleri

Futures sözleşmesi; bir future borsasında, gelecekteki belirli bir tarihte, belirli

bir malın, hisse senedinin, borçlanma senedinin ya da yabancı paranın belirli bir

miktarının teslimini şarta bağlayan sözleşmelerdir. Futures sözleşmeler, organize

Ticari Ürün

Futures

Sözleşmeleri

4



başlatılır.

olmuş futures piyasalarda ve bu piyasaların garantisi altında yapılmalıdır. Bu durum

futures sözleşmesi yapan insanlara sağlanan güvenle bu piyasalardaki işlem hacminin

artmasını sağlamıştır. Bu sözleşmelerin en önemli fonksiyonu sözleşme konusu

malların fiyatlarındaki düşme veya yükselme risklerine karşı alıcı ve satıcıyı

korumalarıdır (Öznacar, 2006:18).

Futures sözleşmeleri ile riskten korunma dört ana grup halinde yapılmaktadır.

Bunlar döviz futures sözleşmeleri, faiz futures sözleşmeleri, endeks futures

sözleşmeleri ve ticari ürün futures sözleşmeleridir. Aşağıda bu sözleşmelere kısaca

değinilecektir.

Swap SözleĢmeleri

Swap, belirli bir miktar ve nitelikteki para, döviz, altın, mali araç, alacak, mal

gibi varlıklarla; yükümlülüklerin, önceden belirlenen fiyat ve koşullara göre,

gelecekteki bir tarihte ve banka şeklinde organize olan bir piyasada değiş-tokuşunu

kapsamına alan vadeli bir işlem olarak tanımlanabilir (Örten ve Örten, 2001:309).

Dar anlamda ve en çok kullanılan şekliyle swapı, banka şeklinde organize

olmuş bir piyasada faiz, para ve her ikisinin birlikte değiştirilmesi (değiş-tokuşu)

olarak tanımlamak mümkündür (İrtem, 1997:51).

Swap işlemlerinin birçok yararı söz konusudur. Bunlar arasında en

önemlilerinden biri swapın, işlemi yapan tarafların maliyetini önemli ölçüde

azaltmasıdır. Böyle bir fırsat swap işlemine giren tarafların kredi değerliliğinin ve

dolayısıyla risklerinin farklı düzeyde olmasından kaynaklanmaktadır. Bir diğer yararı

da tarafların vergi yasalarından ve bir takım ekonomik düzenlemelerden

kaçınmalarına olanak sağlamasıdır. Bu durum genellikle, swap işlemine giren

tarafların farklı ülkelerde olmaları halinde söz konusu olmaktadır (Chambers,

2007:141).

5



başlatılır.

Bunların yanı sıra, düşük maliyetli finansman bulmak, yüksek getirili

varlıklar elde etmek, faiz ve döviz riskine karşı korunmak, kısa vadeli aktif-pasif

yönetim stratejilerini tamamlamak, aracılık ücreti elde etmek gibi faktörler de swap

sözleşmelerinin amaçları içerisinde yer almaktadır (Kaygusuz, 1998:49).

Yapıları itibariyle swaplar para ve faiz swapı olmak üzere ikiye ayrılır. Genel

olarak aynı para birimine dayalı swaplar faiz, farklı para birimine dayalı swaplar kur

riskini azaltma amacı taşımaktadır (Tuncel, 1996:28).

Para ve faiz swapları dışında paralel borçlar, karşılıklı borçlar, varlık

swapları, swap opsiyonları, uzun vadeli forward döviz anlaşmaları, kokteyl swapları,

mal swapları gibi kavramlar da swap türleri içinde yer almaktadır.

Opsiyon SözleĢmeleri

Opsiyon sözleşmesi, belirli miktardaki bir malı, gelecekte belirli bir tarihte,

önceden belirlenen bir fiyat üzerinden satın alma ya da satma hakkı veren bir

sözleşmedir (Cıngıllı, 1992:21).

Opsiyonu satın alan taraf belirli bir fiyat üzerinden söz konusu ürünü satın

alma ya da almama keyfiyetini elde etmekte, öte yandan opsiyonu satan taraf, alıcı

talep ettiğinde bu ürünü başlangıçta anlaşılmış olan fiyat üzerinden teslim etme

yükümlülüğünü üstlenmektedir (Kırım, 1991:38).

Görüldüğü gibi opsiyon sözleşmesi alıcısı için bir hak ifade etmekte iken

satıcısı için bir yükümlülük ifade etmektedir (Özdemir, 2005:55).

Opsiyon sözleşmeleri hem organize piyasalarda hem de borsa dışında işlem

görmektedirler. Organize piyasalarda işlem gören opsiyon sözleşmelerinin, standart

miktarı, özellikleri, önceden belirlenmiş fiyatları ve belli ödeme günleri

bulunmaktadır. Borsa dışında işlem gören opsiyon sözleşmeleri daha çok döviz

opsiyon sözleşmeleridir. Bu sözleşmelerde özellikler, miktar, fiyat, belirlenen mal

6



başlatılır.

veya finansal araç ve ödeme günleri taraflarca iki taraflı anlaşmayla belirlenir

(Toroslu, 2000: 106).

Opsiyon sözleşmeleri vadelerine göre Amerikan tipi opsiyon ve Avrupa tipi

opsiyon karşımıza çıkmaktadır. Avrupa tipi opsiyonlar, alıcı tarafından sadece vade

günü uygulanabilen opsiyonlardır. Amerikan tipi opsiyonlar ise, alıcı tarafından

opsiyon süresi içinde herhangi bir günde veya vadesinde uygulanabilen opsiyonlardır

(Kırım, 1991:39).

Bunun yanı sıra, opsiyon sözleşmeleri temel olarak, satınalma ve satma

opsiyonu olarak ikiye ayrılmaktadır (Parlakkaya, 2005:143).

BÖLÜM 2. TÜREV ÜRÜNLER VE MUHASEBELEġTĠRMESĠ

Türev ürünler ile ilgili kazanç ve kayıpların kayda alınmasında “ihtiyatlılık”,

gelir ve giderlerin ilgili oldukları dönemle ilişkilendirilmesinde “dönemsellik”, mali

olaylara ilişkin muhasebe kayıtlarının yapılmasında “özün önceliği” kavramlarından

yararlanılmaktadır (Örten ve Örten, 2001:23).

Türev ürünlerin muhasebeleştirilmesinde, genelde finansal araçların

bilançoda gösterilmesi ve finansal borçların açıklanması ile ilgili 32, finansal

araçların kayıtlanması, değerlemesi ve finansal bilgilerin açıklanması ile ilgili 39

nolu Uluslararası Muhasebe Standartları; özelde, Sermaye Piyasası ve Vergi

Mevzuatı, Maliye Bakanlığı Tek Düzen Muhasebe Sistemi göz önünde

bulundurulmaktadır (Örten ve Örten, 2001:23).

7



başlatılır.

Forward SözleĢmelerinin MuhasebeleĢtirilmesi

Forward sözleşmelerinin muhasebeleştirilmesine yönelik iki yaklaşım söz

konusudur. Bunlardan biri forward sözleşmelerini bilanço dışında tutmak, diğeri de

forward sözleşmeyi bilançoya dahil etmektir. Söz konusu yaklaşımlar aşağıda

incelenecektir.

Forward Sözleşmelerini Bilanço Dışında Bırakmak

Bu yaklaşıma göre forward sözleşmeler, sözleşmeye taraf olanları sözleşmede

belirtilen vade sonunda belirli bir varlığı belirli bir fiyattan satın alma veya satmakla

zorunlu tutan anlaşmalar olduğu kabul edilir. Bu yaklaşıma göre forward sözleşmeler

genel ilke olarak bilanço dışında tutulmalıdır ve Nazım Hesap’larda iz bedeliyle

muhasebeleştirilmelidir (Parlakkaya, 1999:131).

Forward sözleşmelerinin bilanço dışında tutulmasını benimseyen yaklaşımın

savunucuları, sözleşmede belirtilen anaparanın varsayımsal olduğunu, bu nedenle

gerçek anlamda bir borç alacak ilişkisi olmadığını, bundan dolayı da nazım

hesapların kullanılmasını belirtirler. Ayrıca, bu tür sözleşmelerin ısmarlama

yapıldığında takas edilmesinin mümkün olmadığını, ciro edilemediğini, ciro

edilemediği için de bir piyasasının oluşmayacağını, forward sözleşmesine ilişkin

kesin kazanç ve kaybın ancak vade sonunda ortaya çıkabileceğini belirterek,

sözleşme süresi boyunca düzeltme işlemi yapılmayacağını ifade etmektedirler. Hatta

bu tür sözleşmeler için “kumar oynamaktan farklı değildir” ifadesi kullanılmaktadır

(Tenker, 1999:367).

Örnek: XYZ işletmesi ekmek üretmektedir. Un fiyatlarının gelecek 6 ay

içinde artacağını tahmin etmektedir. Fiyatlar arttığında ekmek fiyatlarını sabit tutup

rakiplerine karşı üstünlük sağlamak istemektedir. Bu nedenle gelecekte alacağı unun

fiyatını şimdiden garantilemeyi amaçlamaktadır. Kendisine un satışında bulunan bir

8



başlatılır.

fabrikayla anlaşarak 30 Mart 2008’de 1 kg unun fiyatını 3 TL üzerinden

garantilemek istemektedir. 10 ton üzerinden yapılan sözleşmenin yapıldığı gün (15

Eylül 2007) 1 kg un = 2,5 TL’dir. 30 Mart 2008’de un teslim alınmıştır, unun kg

piyasa fiyatı 3,25 TL’dir.

Forward sözleşmelerinin bilanço dışında tutulmasını benimseyen yaklaşıma

göre bu işleme ilişkin muhasebe kaydı şöyle olacaktır:

15.10.07

956 FORWARD’DAN BORÇLULAR

30.000*

957 FORWARD’DAN ALACAKLILAR

30.000

/

Muhasebe kaydından da anlaşılacağı gibi forward sözleşmesinin konusu olan

10 ton unun teslim tarihindeki fiyatı üzerinden nazım hesaplara kayıt yapılmış ve söz

konusu sözleşme, bilanço dışında tutulmuştur. Sözleşme konusu olan malın teslim

tarihinde, normal mal alış kaydı yapılacaktır.

Forward Sözleşmelerini Bilançoya Dahil Etmek

Forward sözleşmelerinin muhasebeleştirilmesindeki ikinci yaklaşım, bu

sözleşmeleri bilançoya dahil etmektir. Bu yaklaşıma göre forward sözleşmeler bir

satın alma hakkı (varlık) ve bir bedel ödeme yükümlülüğü (borç) olarak kayıtlara

* Burada sözleşmede belirtilen tutar nazım hesaplara alınmıştır. Bunu iz bedeliyle muhasebeleştirmek

de mümkündür. Bkz. PARLAKKAYA, s.131.

15.10.07

9



başlatılır.

alınabilmelidir. Sözleşme konusu enstrümanın piyasa değerindeki değişmeler de

finansal raporlarda dipnot olarak açıklanmalıdır. Dönem içinde meydana gelen fiyat

değişmeleri dikkate alınmamalıdır. Fakat piyasa fiyatında önemli düşüşler söz

konusu olursa ya da düşüşler bekleniyorsa muhtemel zararlar için ihtiyatlılık kavramı

gereği karşılık ayrılmalıdır. Vade sonunda ortaya çıkan kesin kâr veya zarara göre

karşılığın iptal kaydı yapılabilir (Kaygusuz, 1998:35-36).

136 DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR 30.000

336 DİĞER ÇEŞİTLİ BORÇLAR 30.000

Sözleşmenin kayda alınması

150 İLK MADDE MALZ. STOK

30.000

136 DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR

30.000

Sözleşme konusu malın teslim alınması

30.03.08

336 DİĞER ÇEŞİTLİ BORÇLAR

30.000

100 KASA

30.000

Sözleşme konusu mal bedelinin ödenmesi

/

Yukarıda yapılan muhasebe kaydından da anlaşılacağı gibi, sözleşmenin

yapıldığı anda, hem alıcının hem de satıcının hiçbir kazanç ve kaybı yoktur. Yani

sözleşme değeri sıfırdır. Kazanç ya da kayıp, malın teslim edilmesinde ortaya

30.03.08

10



başlatılır.

çıkmaktadır. Dolayısıyla sözleşmenin değerini etkileyen en önemli etken malın

piyasa fiyatıdır. Yukarıdaki örnekte de un alıcısı ekmek üreten firma, undaki

(32.500-30.000) 2.500 TL’ lik fiyat artışından korunmuştur.

Future SözleĢmelerinin MuhasebeleĢtirilmesi

Future işlemlerinin muhasebeleştirilmesinde alıcı açısından borsa üyelik

aidatının ödenmesi, aracı kurum komisyonunun ödenmesi, ön teminatın (başlangıç

marjı) ödenmesi, alış veya satış sözleşmesinin satın alınması, günlük hesaplamaların

(hesap mutabakatının) gerçekleştirilmesi, sözleşme konusu yükümlülüğün vade

sonunda yerine getirilmesi, ön teminatın geri alınması, alış veya satış sözleşmesine

ait kaydın iptal edilmesi, future sözleşmeleriyle ilgili diğer mali olaylara ait kayıtlar

gibi işlemler yapılabilmektedir.

İşletme, bir aracı kurumla gelecek sözleşmesi düzenler ise aracı kuruma

başlangıç marjı olarak sözleşme değerinin belli bir yüzdesini yatırır. (Eğer işletmenin

borsada koltuğu var ise, yani borsada üye ise, aracı kurum yerine doğrudan işlem

yapar ve marjın ödenmesini takas odasına yapar). Marjın tutarı işlemenin kayıtlarına

aktif olarak yansır. Future sözleşmeleri bilanço dışı hesaplar olarak tanımlandığı için

alınan ya da satılan future sözleşmeleri, düzenlendiği gün nazım hesaplara

kaydedilmelidir (Kaygusuz, 1998:58).

Örnek: İplik üretimi konusunda faaliyet gösteren M firması, pamuk

fiyatlarının yükseleceğini tahmin etmekte olup, 6 aylık pamuk future sözleşme satın

almak istemektedir.

Borsa üyelik aidatını daha önce ödeyerek gerekli muhasebe kayıtlarını yapmış

olan bu firma, K Aracı Kurumuna başvurarak future işlemi için gerekli olan 200$

komisyon ve 200$ başlangıç teminatını peşin olarak ödemiştir.

11



başlatılır.

Aracı kurum, M firmasından aldığı emir doğrultusunda bir adet 6 ay vadeli

pamuk future sözleşmesini 20.000$’dan satın almış ve durumu M firmasına

bildirmiştir.

Pamuk future sözleşmesinin 6 aylık ortalama fiyat değişimleri şöyle

olmuştur**

:

T0 Ayı T1 Ayı T2 Ayı T3 Ayı T4 Ayı T5 Ayı T6 Ayı

20.000 22.000 24.000 21.000 18.000 18.000 18.000***

M firması future işleminden ortaya çıkan kârı veya zararı aylık olarak kayda

alacaktır****

Future Kontrat Alıcısının Kaydı

/

126 TEMİNAT VE DEPOZİTOLAR

200

100 KASA

200

Başlangıç teminatının yatırılması

/

653 KOMİSYON GİDERLERİ

200

** Sözleşme fiyat değişiklikleri günlük olarak belli olmakta ve kar zararla ilgili olarak günlük

mutabakat sağlanmaktadır. Tekrarı önlemek ve kolay anlaşılmasını sağlamak amacıyla örnekte aylık

ortalama fiyatlar esas alınmıştır. *** İşlemleri uzatmamak amacıyla örnekte 5. ve 6. aylarda fiyat değişmesinin olmadığı kabul

edilmiştir. **** Muhasebe kayıtlarının günlük olarak yapılması daha anlamlıdır. İşlemleri tekrarlamamak amacıyla

örnekte aylık kayıtlama yapılması öngörülmüştür.

12



başlatılır.

100 KASA

200

Alış komisyonunun ödeme kaydı

/

956 FUTURE İŞL. BORÇLULAR

20.000

957 FUTURE İŞL. ALACAKLILAR

20.000

/

127 DİĞER TİCARİ ALACAKLAR

2.000

380 GELECEK AYLARA AİT GELİR.

2.000

Kontrat fiyatındaki 2000 TL’lık artışın kaydı (T1 Ayı)

/


2.000

380 GELECEK AYLARA AİT GELİR.

2.000


180 GELECEK AYLARA AİT GİDERLER

3.000

329 DİĞER TİCARİ BORÇLAR

3.000

Kontrat fiyatındaki 3000 TL’lık azalışın kaydı (T3 Ayı)

/


3.000


3.000


/

13



başlatılır.

/

T5 ve T6 aylarında değişme olmadığı için herhangi bir kayda gerek yoktur.

Vade sonunda pamuğun teslim alınması ve kar zararın tespit edilmesine

yönelik kayıtlar şöyle olacaktır:

/

380 GELECEK AYLARA AİT GELİRLER

4.000

659 DİĞER OL. GİDER VE ZARARLAR

2.000

180 GEL. AYLARA AİT GELİRLER

6.000

Gelecek aylara ait gelirlerle gelecek yıllara ait giderlerin

kapatılması ve kontrattan oluşan kar zararın hesaplara

alınması

/


20.000


20.000

Nazım hesaplara alınan sözleşme kaydının iptali

/

150 İLK MADDE MALZ. STOKLARI

20.000

191 İNDİRİLECEK KDV

3.000

100 KASA

23.000

Sözleşmesi yapılan pamuğun teslim alınması

Future Kontrat Satıcısının Kayıtları

/

14



başlatılır.


20.000


20.000

/


2.000

329 DİĞER TİCARİ BORÇLAR.

2.000


/


2.000


2.000


/


3.000


3.000


/


3.000


3.000


/

T5 ve T6 aylarında değişme olmadığı için herhangi bir kayda gerek yoktur.

15



başlatılır.

Vade sonunda pamuğun teslim alınması ve kar zararın tespit edilmesine

yönelik kayıtlar şöyle olacaktır:

/


4.000

100 KASA

2.000


6.000

Alacak ve borçların mahsup edilmesi ve kalan alacağın tahsili

/

380 GELECEK AYLARA AİT GELİRLER

6.000

180 GELECEK YILLARA AİT GİDER

4.000

649 DİĞ. OL. GELİR VE KARLAR

2.000

Gelecek aylara ait gider ve gelirlerin kapatılması ve farkın kar

veya zarara alınması

/


20.000


20.000

Sözleşmenin sona ermesi ve nazım hesap kaydının iptali

/

100 KASA

23.000

600 YURTİÇİ SATIŞLAR

20.000

391 HES. KDV

3.000

Sözleşmesi yapılan pamuğun teslim edilmesi

16



başlatılır.

/

621 SATILAN TİC. MAL MALİYETİ

14.000

153 TİCARİ MALLAR

14.000

Teslimi yapılan pamuk maliyetinin SMM’ye aktarılması

/

Swap SözleĢmelerinin MuhasebeleĢtirilmesi

Swap sözleşmeleri ile işletme değişik amaçları hedeflemektedir. Düşük

maliyetli finansman bulmak, yüksek getirili varlıklar elde etmek, faiz ve döviz

riskine karşı korunmak, kısa vadeli aktif/pasif yönetim stratejilerini tamamlamak,

aracılık ücreti elde etmek ve spekülasyon yapmak bu amaçların başlıcalarıdır. Çok

çeşitli swap işlem türleri olmasına rağmen her bir tür için uygulanan

muhasebeleştirme politikası aynıdır. Daha önceki türev ürünlerin muhasebe

esaslarında belirtilen muhasebe ilkeleri swap için de geçerlidir. Swap sözleşmelerinin

opsiyon ve gelecek sözleşmelerinden farklı olarak kendine özgü bir niteliği vardır.

Swap sözleşmesi kullanan işletme, maliyetlerinin bir kısmını diğer işletme ile swap

eder. Bu sonuç olarak hem kar ve zarar hesabının hem de bilançonun incelenmesini

gerektirir (Kaygusuz, 1998:49).

Swap işlemlerine ait mali olayları şu şekilde özetlemek mümkündür:

Swap sözleşmesinin kayda alınması

Yabancı paraların swapı (değiş tokuş edilmesi)

Faiz giderlerinin tahakkuk ettirilmesi ve ödenmesi

Faiz gelirlerinin tahakkuk ettirilmesi ve tahsili

Swap konusu ana paraların iadesi

Swap sözleşmesine ait kaydın iptal edilmesi

17



başlatılır.

Swap sözleşmesiyle ilgili diğer mali olayların kayda alınması.

Aşağıda para swapı ve faiz oranı swapı uygulaması örneği yapılmıştır.

Yapılan uygulamadaki hesaplar tekdüzen muhasebe sisteminde yer alan hesaplar

olup, genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri göz önünde bulundurulmuştur.

Para Swapı Örnek Uygulaması2

V Firmasının 2 aylık ihracat programı şöyledir:

1. 3. 2000 tarihinde Almanya’ya 5000 DM

31. 4. 2000 tarihinde Amerika’ya 4000 USD

Bu firma 1. 3. 2000 tarihinde 5000 DM’ lik ihracatı gerçekleştirmiş ve

bedelini 15.3. 2000 tarihinde tahsil etmiştir. İhracatın gerçekleşme ve bedelinin tahsil

edilme tarihlerinde 1 DM = 28.310 TL’dir. Amerika’ya yapmayı planladığı ihracatın

gerçekleştirilebilmesi için ilk madde ve malzeme ithalatı yapmak isteyen firma

USD’ye ihtiyaç duymaktadır.

V firması 20.3. 2000 tarihinde 1.000 USD’lik ihracat avansı vermiş ve 15.4.

2000 tarihinde kalan borcunu nakden ödeyerek 2.000 USD’lik ilk madde malzemeyi

teslim almıştır (avansın verildiği tarihte bir USD’nin TL kuru 41.304 TL’dir. İlk

madde ve malzemenin teslim alındığı tarihte 41.600 TL’dir.)

V firması Y firması ile 15.3.2000 tarihinde 31.4.2000 vadeli bir swap

anlaşması imzalamıştır. Anlaşmaya göre V firması Y firmasına 5.000 DM verecek, Y

firmasından 3.433, 594 USD alacak; DM için %18, USD için %15 faiz oranı

üzerinden faiz hesaplanacaktır.

2 http://www.odevindir.net/OdevDetay.ASP?ID=49&OdevID=11284 Erişim Tarihi:10.10.2008

http://www.odevindir.net/OdevDetay.ASP?ID=49&OdevID=11284

18



başlatılır.

V firması USD aldığı için USD olarak hesaplanan faizin TL karşılığını Y

firmasına, Y firması ise almış olduğu DM için hesaplanan DM faizinin TL karşılığını

V firmasına her ayın sonunda karşılıklı olarak ödeyeceklerdir.

V firması Amerika’ya 4.000 USD’lik ihracatı 28.4.2000 tarihinde

gerçekleştirmiştir ve ihracat bedeli 30. 4. 2000 tarihinde tahsil edilmiştir.

Mukaveledeki özel hükme göre vade sonunda anaparalar karşılıklı olarak iade

edilecektir.

1.3.2000 tarihi ile 30.4.2000 tarihleri arasında DM kurunda değişiklik

olmamıştır. Yani her iki tarihte de 1 DM = 28.310 TL’dir.

1.3.2000

120 ALICILAR

141.550.000

601 YURTDIŞI SATIŞLAR

141.550.000

5000 DM tutarındaki ihracatın kaydı 5000 x 28.310 TL

15.3.2000

100 KASA

141.550.000

120 ALICILAR

141.550.000

İhracat bedelinin tahsili 5000 DM x 28.310 TL

962 SWAP İŞLEMİNDEN BORÇLULAR

141.550.000

963 SWAP İŞLEM. ALACAKLILAR

141.550.000

Swap sözleşmesinin nazım hesaplara kaydedilmesi

15.3.2000

/ 15.3.2000

19



başlatılır.

100 KASA

141.550.000

100. 02 USD Kasası (3.433, 594)

100 KASA

141.550.000

100.01 DM Kasası (5.000 DM)

Swap sözleşmesi gereği anaparanın değiştirilmesi

20.3.2000

159 VERİLEN SİPARİŞ AVANSLARI

41.300.000

100 KASA

41.300.000

İthalat için verilen sipariş avansının kaydı (1000$x41.300)

15.4.2000

150 İLK MADDE VE MALZAME*

82.900.000


12.435.000

159 VERİLEN SİPARİŞ AVANSLAR

41.300.000

100 KASA

54.035.000

İthal edilen ilk madde malzemenin teslim alınması ve avans

mahsubunun yapılması sonucunda kalan kısmın ödenmesi

31.03.2000

780 FİNANSMAN GİDERLERİ

1.779.034


266.855

100 KASA

2.045.889

* 41.300.000 + 1000 USD x 41.600 = 82.900.000TL

20



başlatılır.

Swap sözleşmesi gereğince USD’nin Mart dönemi faiz

giderinin ödenmesi

4.634,146 x (0.15/12)= 57,927 USD

57,927 USD x 41.450 TL=1.779.034

31.03.2000

100 KASA

2.594.658

642 FAİZ GELİRLERİ

2.256.225

391 HESAPLANAN KDV

338.433

Swap sözleşmesi gereğince Mart dönemine ait DM faiz

gelirinin tahsil edilmesi

5.000 DM x (0.18/12)=75 DM

75 DM x 30.038 TL = 2.256.225 TL

28.4.2000

120 ALICILAR

168.000.000

601 YURTDIŞI SATIŞLAR

168.000.000

K Firmasına yapılan 4.000 USD tutarındaki ihracatın kaydı

4.000 USD x 42.000 = 168.000.000

30.04.2000

100 KASA

168.000.000

120 ALICILAR

168.000.000

K Firmasına yapılan 4.000 USD’lık ihracatın tahsili

21



başlatılır.

4.000 USD x 42.000 = 168.000.000

30.04.2000

656 KAMBİYO ZARARI

2.660.948

100 KASA

141.550.000

100.02 DEM KASASI (4.000 DM)

100 KASA

144.219.948

100.01 USD KASASI (3.433,594)

Swap sözleşmesi gereği anaparanın iadesi

30.4.2000

780 FİNANSMAN GİDERLERİ

1.802.640


270.396

100 KASA

2.073.036

Swap sözleşmesi gereği ödenen USD faizi

3.433, 594 USD (0.15/12)= 42,920 USD

42,920 USD x 42.000 TL =1.802.640 TL

30.4.2000

100 KASA

2.716.875

642 FAİZ GELİRİ

2.362.500

391 HESAPLANAN KDV

354.375

Swap sözleşmesi gereği tahsil edilen DM faiz gelirinin kaydı

5000 DM (0.18/12) = 75 DM

22



başlatılır.

75 DM x 31.500 = 2.362.500 TL

30.4.2000

963 SWAPTAN ALACAKLILAR

141.550.000

962 SWAPTAN BORÇLULAR

141.550.000

Swap sözleşmesinin sona ermesi

/

Faiz Oranı Swapı Örnek Uygulaması3

Kredi değeri düşük olan E firmasına bir kredi kurumu tarafından %11 sabit

faizli ya da LIBOR + 1 değişken faizli 20.000 USD tutarında 6 ay vadeli bir kredi

teklifi yapılmıştır. E firması sabit faizli krediyi tercih etmiştir.

Kredi değeri daha yüksek olan F firması ise aynı miktar ve aynı vadeli bir

krediyi LIBOR + ½ değişken faiz ya da %9,25 sabit faiz üzerinden sağlama

olanağına sahiptir. Bu firma da değişken faizli krediyi tercih etmiştir.

Bu iki firma bir banka aracılığı ile faiz oranı swapı anlaşması yapmışlardır.

Anlaşmaya göre E firmasının faiz yükü F firması, F firmasının faiz yükü E firması

tarafından ödenecektir. LIBOR faiz oranı % 9,50’dir.

3 http://www.odevindir.net/OdevDetay.ASP?ID=49&OdevID=11284 Erişim Tarihi:10.10.2008

http://www.odevindir.net/OdevDetay.ASP?ID=49&OdevID=11284

23



başlatılır.

Yapılan anlaşmaya göre taraflar bankaya %1 oranında komisyon

ödeyeceklerdir.

Krediler 1.1.1994’de alınmış olup, faiz hesaplamaları iki günlük ek valör de

dikkate alınarak 2.7.1994’de yapılacak ve ödemeler gerçekleştirilecektir.

Yukarıdaki örneğe göre faiz oranı alıcısının durumunda olan F firmasının

muhasebe kayıtları şöyle yapılacaktır:

/

100 KASA 141.550.000

100. 02 USD Kasası (3.433, 594)

100 KASA 141.550.000

100.01 DM Kasası (5.000 DM)

Swap sözleşmesi gereği anaparanın değiştirilmesi

159 VERİLEN SİPARİŞ AVANSLARI 41.300.000

100 KASA 41.300.000

İthalat için verilen sipariş avansının kaydı

(1000$x41.300)

/

100 KASA 700.000.000

Dolar Kasası

300 BANKA KREDİLERİ 700.000.000

20.000$X35.000 TL kur üzerinden USD kredisi

alınması

/

/

24



başlatılır.

962 SWAPTAN BORÇLULAR 20.000$

963 SWAPTAN ALACAKLILAR 20.000$

Swap sözleşmesinin kayda alınması

/

Faiz swapı olduğu için anaparalar değiştirilmiyor

/

780 FİNANSMAN GİDERLERİ 70.300.000

191 İNDİRİLECEK KDV 10.545.000

100 KASA 80.845.000

(20.000 X 9,25) 38.000 TL = 70.300.000

F firmasının sabit faiz üzerinden hesaplanan faizi

ödemesi

/

100 KASA 87.400.000

649 DİĞ. FAAL. OL. GELİR KAR. 76.000.000

391 HESAPLANAN KDV 11.400.000

(20.000 X 9,50+1/2) 38.000 TL = 70.300.000

E firmasının sabit faiz üzerinden hesaplanan faizi

tahsil

/

25



başlatılır.

653 KOMİSYON GİDERLERİ 7.600.000

100 KASA 7.600.000

Aracı bankaya komisyon ödenmesi

/

963 SWAPTAN ALACAKLILAR 20.000$

962 SWAPTAN BORÇLULAR 20.000$

Swap sözleşmesinin iptal edilmesi

/

Option SözleĢmelerinin MuhasebeleĢtirilmesi

Opsiyon sözleşmelerinin muhasebeleştirilmesinde genel muhasebe ilkeleri

esas alınmaktadır. Opsiyona ilişkin muhasebe uygulamaları genelde future

işlemlerine benzemektedir. Bu sözleşmelerin nasıl kayıtlara geçirileceğine dair ilke

“tahakkuk ilkesi” dir (Kaygusuz, 1998:43).

Örnek: Bir Türk firması olan Z firması bir ABD firmasından bir dolarlık

ithalat yapmış ve ithalat bedelinin 5 ay sonra ödenmesi kararlaştırılmıştır. Z firması 5

ay sonra doların yükseleceğini tahmin etmektedir. Bu nedenle kur riskini ortadan

kaldırmak amacıyla, cari kur üzerinden 5 ay vadeli bir option sözleşmesi satın

almıştır. Ödenen aracı kurum komisyonu 500 TL, option primi 500 TL’dir. Takas

odasına yatırılmak üzere aracı kuruma ödenen başlangıç teminatı 2.150 TL’dir.

Bir dolara ait cari mukavele ve ortalama kurların aylık dönemlerdeki

durumları aşağıdaki gibidir:

26



başlatılır.

Cari kur 21.500 TL

Kullanım kuru 21.500 TL

T1 dönemindeki kur 22.000 TL





Alıcının Muhasebe Kayıtları

/

653 KOMİSYON GİDERLERİ

500


75

100 KASA

575

Aracı kurum komisyonunun ödenmesi

/

659 DİĞER OLAĞAN GİD. VE ZARARLAR

500

191 İNDİRİLECEK KDV.

75

100 KASA

575

Option priminin ödenmesi

/

126 VERİLEN DEP. VE TEMİNATLAR

2.150

100 KASA

2.150

27



başlatılır.

Başlangıç teminatının ödenmesi

/

960 OPTİON İŞLEMİNDEN BORÇLULAR

21.500

961 OPS. İŞLEMİ. ALACAKLILAR

21.500

Option alış kontratının kaydı

/

127 DİĞER TİC. ALACAKLAR

500

649 FAAL. İLG. DİĞ. OL. GEL. KAR.

500

T1 döneminde oluşan karın kaydı

/

127 DİĞER TİC. ALACAKLAR

500

649 FAAL. İLG. DİĞ. OL. GEL. KAR.

500

T2 döneminde oluşan karın kaydı

/

659 DİĞ. OL. GİD. VE ZARARLAR

750


750

T3 döneminde oluşan zararın kaydı

/

659 DİĞ. OL. GEL. GİD. VE ZARARLAR*

250

* Alıcının zararı ödediği primle sınırlı olduğundan T4 dönemindeki zararı 1.250 TL değil, (T3-T4=

21.750 – 20.500 = 1.250), opsiyon işlemi nedeniyle T1 döneminde elde ettiği 500 TL, T2 döneminde

28



başlatılır.


250

T4 döneminde oluşan zararın kaydı

/


1.000


1.000

Fiyat farkından kaynaklanan alacak ve borç hesaplarının

mahsubu

/

100 KASA

2.150

126 VERİLEN DEP. VE TEMİNATLAR

2.150

Başlangıç teminatının geri alınması

/

961 OPTİON İŞLEM. ALACAKLILAR

21.500

960 OPTİON İŞLM. BORÇLULAR.

21.500

Option alış kontratının nazım hesaplardan çıkarılması

/

elde ettiği 500 TL karların toplamı olan 1.000 TL’den T3 dönemindeki 750 TL zararın çıkarılması ile

bulunan 250 TL olmuştur.

29



başlatılır.

Yukarıda yapmış olduğumuz alıcının kayıtlarının tersi de satıcının kayıtları

olacağından ayrıca muhasebe kaydı yapmaya gerek duyulmamıştır.

Cap (Faiz Tavan) ve Floor (Faiz Taban) SözleĢmelerinin MuhasebeleĢtirilmesi

Cap ve floor sözleşmelerinin muhasebeleştirilmesine etki eden özellikler

şunlardır (Tenker, 1999:371-372).

Bu finansal araçlarla ilgili işlemler “tezgah üstü” işlemleri olarak

yapılır, bu nedenle bir depozit yatırılması söz konusu değildir.

Bu finansal araçların da “intrinsic” ve “time” değerinden söz

edilebilir. Bilindiği gibi intrinsic değeri bu sözleşmelerin

kullanılacağı andaki değeri ile sözleşmede konu edilen değer

arasındaki farktır. “Time” değeri ise bu sözleşmelerin fiyatının

zaman içinde olumlu yönde hareket ederek daha değerli olmasını

sağlayan değerdir.

Bu araçların keşidecisinin potansiyel kârı tahsil edilen prim

olurken, riski sınırsızdır. Buna karşılık bu araçları satın alanın

zararı, ödediği prim kadardır. Kârı ise sınırsızdır.

Keşideciye ödenen primler geçici bir hesapta tutulmalı ve borcun

vadesi ile orantılı olarak amorti edilmelidir.

30



başlatılır.

Cap (Faiz Tavan) SözleĢmesi Uygulama Örneği: A İşletmesi B

Bankasından değişken faizli 90.000 TL tutarında uzun vadeli bir kredi almıştır. Kredi

faizlerinin yükseleceğini düşünen bu işletme, C Bankasından bir faiz tavan

sözleşmesi satın almıştır. Sözleşmenin yapıldığı tarihteki değişken faiz oranı

%80’dir. Faiz tavan sözleşmesi aşağıdaki konuları kapsamına almaktadır.

Sözleşme Tarihi : 1.6.2008

Temel Alınan Endeks : 6 aylık Hazine Bonosu Faizi

Vade : 3 yıl

Hesaplaşma Sıklığı : 6 ay

Tavan Faiz Oranı : % 85

Prim Oranı : %0,6

İlk altı aylık dönem sonunda hazine bonosu faiz oranındaki değişikliklere

ilişkin varsayımlar şöyledir.

a) Faiz oranı %70’e inmiştir.

b) Faiz oranı %95’e çıkmıştır.

Bu varsayımlara göre A işletmesinin faiz tavan sözleşmesi ile ilgili durumunu

inceleyelim.

a) Bu varsayıma göre, faiz tavan sözleşmesindeki hazine bonosu faiz oranı

%85, cari piyasadaki hazine bonosu faiz oranı %70’dir ve sözleşme hükmünü yerine

getirmede alıcının lehine bir sonuç söz konusu değildir. Sözleşmeye uymanın ve

%85 oranında faiz ödemenin kendisine %15 oranında daha fazla (%85-%70= %15)

faiz yükü getirmesi nedeniyle, alıcı sözleşmeye uymayacak ve cayma hakkını

kullanacaktır. Bu duruma göre alıcının zararı ödediği primi oluşturan 540 TL (90.000

x %0,6 = 540) kadar olacaktır.

31



başlatılır.

b) Bu varsayıma göre ilk altı aylık dönem sonunda değişken faizin

hesaplanmasına dayanak teşkil eden hazine bonosu faiz oranında %15’lik

(%95-%80= %15) bir artış olmuştur. Cari faiz oranları arasındaki fark %15 ise de,

faiz tavan oranı %85 olan bir sözleşme satın alması nedeniyle alıcı durumunda olan

A işletmesi, bu artışın sadece %5’lik kısmını üslenecek, geri kalan ve piyasa faiz

oranı ile sözleşme faiz oranı arasında işletme lehine bir sonuç yaratan %10’luk

(%95-%85= %10) kısmını ise C Bankası karşılayacaktır.

C Bankasının ödeyeceği faiz tutarı 4.500 TL olacaktır (90.000 x 0,10/2=

4.500)

540 YTL prim ödediği nazara alındığında, faiz tavan sözleşmesi yapması

nedeniyle alıcının net karı bu varsayıma göre 3.960 TL olacaktır.

Diğer bir anlatımla bu varsayıma göre alıcı durumunda olan A işletmesi 3.960

TL'lik riski C Bankasına devredecektir ve (b) varsayımına göre faiz tavan sözleşmesi

satıcısının (C Bankasının) durumu ise, alıcının tersidir. Yani, (a) varsayımına göre

alıcı net 540 TL kâr, (b) varsayıma göre net 3.960 TL zarar edecektir.

Faiz Oranının %70’e Ġnmesi Durumunda Yapılması Gereken Muhasebe

Kayıtları

Alıcının Kayıtları

1

01/06/2008

180 GELECEK AYLARA AĠT GĠDERLER

280 GELECEK YILLARA AĠT GĠDERLER

100 KASA

Prim ödemesinin kaydı.

105

435

540

32



başlatılır.

2 01/06/2008

928 DĠĞER TAAH. BORÇLULAR

(Faiz Tavan Sözleşmesi)

929 DĠĞER TAAH. ALACAKLILAR

(Faiz Tavan Sözleşmesi)

Sözleşmenin kaydı.

1

1

3 01/12/2008

780 FĠNANSMAN GĠDERLERĠ

100 KASA

(381 GĠDER TAHAKKUKLARI)

Piyasaya Faiz Ödemesi

37.800

37.800

4 01/12/2008

780 FĠNANSAN GĠDERLERĠ

180 GELECEK AYLARA AĠT GĠD.

280 GELECEK YILLARA AĠT GĠD.

Cayma hakkının kullanılması nedeni ile primin gider

kaydı.

540

180

360

5 01.12.2008


928 DĠĞER TAAH.BORÇLULAR

Cayma hakkının kullanılması nedeni ile sözleşmenin

1

1

33



başlatılır.

iptal kaydı.

Not: Sadece alıcının muhasebe kayıtları yapılmıştır.

Faiz Oranını %95’e Çıkması Durumunda Yapılması Gereken Muhasebe

Kayıtları


1 01/06/2008


280 GELECEK YILLARA AĠT GĠDERLER

100 KASA

Prim ödemesinin kaydı.

180

360

540

2 01/06/2008

928 FAĠZ SWAPINDAN BORÇLULAR

929 FAĠZ SWAPINDAN ALAC.


1

1

3 01/12/2008


100 KASA

51.300

51.300

34



başlatılır.

(381 GĠDER TAHAKKUKLARI)

Piyasaya faiz ödemesi

4 01/12/2008

100 KASA

642 FAĠZ GELĠRLERĠ

Swap sözleşmesi nedeni ile tahsil edilen faiz farkı

4.500

4.500

5 01/12/2008



Prim ödemesinin bu döneme ait kısmının gider

yazılması nedeni ile

180

180

6 01/12/1998


280 GELECEK YILLARA AĠT GĠD.

Dönem ayrıcı hesapların sınıflandırılması

360

360


Floor (Faiz Taban) SözleĢmesi Uygulama Örneği: D İşletmesi 1.6.2008’de

E Bankasında 90.000 YTL tutarında bir yıl vadeli ve yıllık TÜFE (Tüketici Eşya

Fiyat Endeksi) + yıllık %12 faizli ve altışar aylık faiz ödemeli bir vadeli mevduat

hesabı açtırmıştır. TÜFE’nin düşeceğini tahmin eden D işletmesi 1.6.2008’de F

işletmesinden yıllık faiz oranı %90 (altı aylık faiz oranı %45) olan bir faiz taban

sözleşmesi satın almıştır.

35



başlatılır.

Uygulanan prim oranı %0,6’tir.

İlk altı aylık dönem sonunda TÜFE, %50 veya %35 olarak gerçekleşmiştir.

Bu bilgilere göre faiz taban sözleşmesinin alıcısı durumundaki D işletmesi ile

satıcısı durumunda olan F işletmesine etkisini, riskin devredilmesi ve risk yönetimi

açısından inceleyelim.

Konu alıcı (D işletmesi) açısından incelendiğinde TÜFE’nin %50 olması,

değişken faiz oranında altı ayda %5 artış (%50-%45) olduğunu ve faizdeki

değişmenin alıcının beklentisine uygun olmayan bir şekilde gerçekleştiğini

göstermektedir. Amacı daha fazla faiz gelir elde etmek olan alıcı, sözleşmeden

cayma hakkını kullanacak ve taban sözleşmesindeki %45 yerine piyasadaki %50 faiz

gelirini tercih edecektir. Bu durumda faiz taban sözleşmesinden dolayı alıcının karı

veya riski devretmesi söz konusu olmayacak, zararı ise ödediği prim kadar, yani 540

YTL olacaktır.

Satıcı da (F işletmesi de) tahsil ettiği primi oluşturan 540 YTL tutarında kar

elde edecektir.

İlk altı aylık dönemde TÜFE %35 olarak gerçekleşirse, taban sözleşmesi

yapılmaması durumunda alıcının mevduat faizine uygulanacak olan faiz oranı %41

olacaktır (%35 + %12 x 6 / 12 = %41 ). Ancak, altı aylık faiz oranı %45 olan bir

taban sözleşmesini satın alan alıcı opsiyon hakkını kullanacak ve, %4’lük faiz

farkına ait 3.600 YTL’yi (90.000 x 0,04= 3.600) satıcıdan tahsil edecektir. 540 YTL

prim ödediği de nazara alındığında, alıcının faiz taban sözleşmesi nedeniyle

devrettiği risk tutarı (karı) 3.060 YTL olacaktır.

TÜFE’nin %35 olarak gerçekleşmesi varsayımına göre, 3.600 YTL fark

ödeyen ve 540 YTL prim tahsil eden satıcının net zararı da 3.060 YTL olacaktır.

36



başlatılır.

Faiz Oranının %50 Olarak GerçekleĢmesi Halinde Yapılması Gereken

Muhasebe Kayıtları


1 01/06/2008


100 KASA

540

540

2

Prim ödenmesinin kaydı.

01/06/2008


(Faiz Taban Sözleşmesi)




1

1

3 01/06/2008

181 GELĠR TAHAKKUKLARI


Faiz gelirinin tahakkuk kaydı.

45.000

45.000

4 01/12/2008

37



başlatılır.

659 DĠĞER FAALĠYETLERDEN OL.GĠD.VE ZARAR.


Cayma hakkının kullanılması nedeni ile primin gider kaydedilmesi.

540

540

5 01/12/2008



Cayma nedeniyle sözleşmenin kapanış kaydı.

1

1


DeğiĢken Faiz Oranının %35 Olarak GerçekleĢmesi Durumunda

Yapılması Gereken Muhasebe Kayıtları


1 180 GELECEK AYLARA AĠT GĠDERLER

100 KASA

Prim ödenmesinin kaydı

540

540

2 01/06/2008






1

1

3 01/12/2008

38



başlatılır.



Piyasadan alınan faizin tahakkuku.

31.500

31.500

4 01/12/2008



Taban sözleşmesi faiz farkının tahakkuku

9.000

9.000

5 01/12/2008

100 KASA


Faiz gelirlerinin tahsili.

40.500

40.500

6 01/12/2008

659 DĠĞER FAAL OLAĞAN GĠDER VE

ZARARLAR


Bu döneme ait primin gider yazılması.

270

270


39



başlatılır.

ÇalıĢma Soruları

1. Aşağıdakilerden hangisi bir işletmenin hedging yapmasının nedeni olabilir?

a. Döviz kuru riskinden korunmak için.

b. Faiz oynaklığından korunmak için.

c. Döviz kuru ve faiz oranı riskinden korunmak için.

d. Firma içi oluşabilecek risklerden korunmak için.

e. Firma dışı oluşabilecek risklerden korunmak için.

2. Aşağıdakilerden hangisi bir türev ürün değildir?

a. Forward

b. Futures

c. Swap

d. Opsiyon

e. Forfaiting

3. Aşağıdakilerden hangisi bir futures sözleşmesi türüdür?

a. Satınalma futures sözleşmesi

b. Faiz futures sözleşmesi

c. Satma futures sözleşmesi

d. Ticari mal futures sözleşmesi

e. Alım futures sözleşmesi

4. Belirli bir varlığın (emtia, döviz, menkul kıymet, atın gibi) önceden belirlenmiş bir

fiyat ve miktar üzerinden gelecekteki bir tarihte alımı veya satımını öngören

sözleşme türü aşağıdakilerden hangisidir?

a. Opsiyon sözleşmeleri

b. Forfaiting sözleşmeleri

c. Swap sözleşmeleri

d. Futures sözleşmeleri

e. Forward sözleşmeleri

40



başlatılır.

5. Belirli bir miktar ve nitelikteki para, döviz, altın, mali araç, alacak, mal gibi varlıklarla; yükümlülüklerin, önceden belirlenen fiyat ve koşullara göre, gelecekteki bir tarihte ve banka şeklinde organize olan bir piyasada değiş-tokuşunu kapsamına alan vadeli bir işlem olarak tanımlanan trev ürünü aşağıdakilerden hangisidir?






6. Bir borsada, gelecekteki belirli bir tarihte, belirli bir malın, hisse senedinin, borçlanma senedinin ya da yabancı paranın belirli bir miktarının teslimini şarta bağlayan sözleşme türü aşağıdakilerden hangisidir?






7. Belirli miktardaki bir malı, gelecekte belirli bir tarihte, önceden belirlenen bir fiyat üzerinden satın alma ya da satma hakkı veren bir sözleşme türü aşağıdakilerden hangisidir?






8. Forward sözlşemelerinden doğan işlemleri “bilanço dışında bırakma” gibi bir yöntemi tercih etmiş işletmelerde sözkonusu tutarlar hangi hesapta izlenir?

a. Bilanço Hesapları

b. Nazım Hesaplar

c. Gelir Tablosu Hesapları

d. Maliyet Hesapları

e. Aktif Hesaplar

41



başlatılır.

9. “Türev ürünler ile ilgili kazanç ve kayıpların kayda alınmasında” ve “mali olaylara

ilişkin muhasebe kayıtlarının yapılmasında” aşağıdaki hangi muhasebe ilkeleri

birlikte dikkate alınmıştır?

a. İhtiyatlılık-Maliyet Esası

b. İhtiyatlılık-Dönemsellik

c. İhtiyatlılık-Tutarlılık

d. İhtiyatlılık-Kişilik

e. İhtiyatlılık-Özün Önceliği

10. Faiz Tavan (Cap) Sözleşmelerinde piyasaya yapılan faiz ödemelerinde aşağıdaki

hesaplardan hangisi kullanılır?

a. 381 GİDER TAHAKKUKLARI

b. 780 FİNANSMAN GİDERLERİ

c. 280 GELECEK YILLARA AİT GELİRLERİ

d. 180 GELECEK AYLARA AİT GELİRLER

e. 100 KASA

ÇalıĢma Soruları Yanıt Anahtarı

1. c Cevabınız yanlış ise Firma Dışı Hedging Yöntemleri konusunu yeniden gözden geçiriniz

2. e Cevabınız yanlış ise Firma Dışı Hedging Yöntemleri konusunu yeniden gözden geçiriniz

3. b Cevabınız yanlış ise Firma Dışı Hedging Yöntemleri konusunu yeniden gözden geçiriniz

4. e Cevabınız yanlış ise Forward Sözleşmeleri konusunu yeniden gözden geçiriniz

5. c Cevabınız yanlış ise Swap Sözleşmeleri konusunu yeniden gözden geçiriniz

6. d Cevabınız yanlış ise Futures Sözleşmesi konusunu yeniden gözden geçiriniz

7. a Cevabınız yanlış ise Opsiyon Sözleşmeleri konusunu yeniden gözden geçiriniz

42



başlatılır.

8. b Cevabınız yanlış ise Forward Sözleşmelerini Bilanço Dışında Bırakmak konusunu yeniden gözden geçiriniz

9. e Cevabınız yanlış ise Türev Ürünler ve Muhasebeleştirilmesi konusunu yeniden gözden geçiriniz

10. b Cevabınız yanlış ise Cap (Faiz Tavan) Sözleşmesi Uygulama Örneği konusunu yeniden gözden geçiriniz

Yararlanılan Kaynaklar

Anderson, J. ve Hasan R. (1991). İnterest Rate Risk Management, London.

Dönmez, Ç., Başaran, Y., Doğru, G., Yılmaz, M., Uğur, S., Kartallı, Y., Ugan, G.

(2002). Finansal Vadeli İşlem Piyasalarına Giriş, İstanbul: Tasarım

Matbaacılık.

Elitaş, C., Elitaş, B. L. ve Kalafat, M. “Türev Ürünler ve Muhasebe Sistematiği”,

Mali Pusula Dergisi, Nisan-2009, Sayı: 52, ISSN: 1305-3086, ss. 34-

48, (2009).

Gündüz, L. ve Tutal, M. (1995). Türev Ürünlerin Muhasebeleştirilmesi: Türkiye

Uygulaması Üzerine Bir Öneri, İstanbul: Türkiye Bankalar Birliği.

http://turmob.org.tr/yayinlar/sirkuler/s23s2.html Erişim Tarihi: 07.10.2008.

http://www.gencbilim.com/odev/15350-turev-urunler-finans-swap-odev.html

Erişim Tarihi: 10.10.2008.

Kaygusuz, S.Y. (1998). Finansal Türev Ürünlerinde Muhasebe Esasları, Ankara:

SPK Yayınları.

Kırım, A. (1991). Mali Risk Yönetimi Açısından Döviz ve Faiz Opsiyonları.

Bankacılar Dergisi, Sayı.5.

Koç, S. (1999). Forward Sözleşmelerinin Hukuki Mahiyeti, Vergi Kanunları

Karşısındaki Durumu ve Muhasebeleştirilmesi. Vergi Dünyası,

Sayı.219,s. 69.

Korkmaz, T. (1999). Hisse Senedi Opsiyonları ve Opsiyon Fiyatlama Modelleri,

Bursa: Ekin Kitapevi.

Madura, J. (1998). Financial Markets and Institutions,Ohio.

Örten, R. ve Örten, İ. (2001). Türev Finansal Araçlar ve Muhasebe Uygulamaları,

Ankara: Gazi Kitabevi.

Öznacar, R. (2006). Vadeli İşlemlerin Para Piyasalarına Etkileri.(Yayınlanmış

Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.

Parlakkaya, R. (1999). Forward Kontratlar ve Muhasebeleştirilmesi-II.

Mükellefin Dergisi, Sayı.77, 131.

Ross, S., Westerfield, R., Jaffe, J. (1996). Corporate Finance, Irwin.

http://turmob.org.tr/yayinlar/sirkuler/s23s2.html

http://www.gencbilim.com/odev/15350-turev-urunler-finans-swap-odev.html

43



başlatılır.

Seyidoğlu, H. (2003). Uluslararası Finans, İstanbul: Güzem Can Yayınları

Tenker, N. (1999). Finansal Muhasebe, Ankara: Gazi Kitapevi.

Tuncer, H.O. (1994). Ticaret Borsaları ve Vadeli İşlem Piyasaları, Ankara:

TOBB.

Yetim, S. (1998). Bankalarda Para Swapı İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi.

Yaklaşım Dergisi, Sayı.64, 70-71.

9. bölüm türev araçların muhasebeleĢtirilmesi piyasası, bankacılık... · türev araçlar...

Documents