78000 banja luka bosna i hercegovina -...
TRANSCRIPT
Banjaluka, juni 2016. godine
UDRUŽENJE ZA PROMOCIJU KONTROLINGAICV - BANJA LUKA
ul. Federika Garsije Lorke 1/378000 Banja LukaBosna i Hercegovina+387 (0) 70 350 [email protected]
Studija: Stanje i perspektive razvoja socijalnog preduzetništva u Republici SrpskojAutor: Mr Damir Miljević
Ova studija je izrađena kroz projekat “Podrška socijalnom preduzetništvu kroz pružanjekvalitativnih inputa za socijalni dijalog kao preduslov donošenja novogpravnog okvira uRepublici Srpskoj“.
Projekat finansijski podržala Ambasada Kraljevine Holandije u Bosni i Hercegovini.
Projekat implementira:
Partneri na projektu:
SAVEZ OPŠTINA I GRADOVAREPUBLIKE SRPSKE
ul. Gavrila Principa 11 / Nušićeva 176300 BijeljinaBosna i Hercegovina+387 (55) 211 [email protected]
DRUŠTVO PSIHOLOGAREPUBLIKE SRPSKE
ul. Bulevar Vojvode Petra Bojovića 1A78000 Banja LukaBosna i Hercegovina+387 (0) 51 322 [email protected]
SADRŽAJ
UVOD
1. Socijalno preduzetništvo – šta je to?
2. Stanje socijalnog preduzetništva u Republici Srpskoj
3. Socijalno – ekonomsko stanje u Republici Srpskoj i perspektive
4. SWOT analiza
5. Razvoj socijalnog preduzetništva u kontekstu EU
6. Kako to neki drugi rade?
6.1. Republika Slovenija
6.2. Republika Srbija
6.3. Velika Britanija
6.4. Modeli u drugim članicama EU
ZAKLJUČCI I PREPORUKE
BIBLIOGRAFIJA
.............................................................................................................................................3
...........................................................................................4
................................................................8
............................................14
...........................................................................................................................22
....................................................................24
...........................................................................................................26
...................................................................................................26
........................................................................................................28
..........................................................................................................29
.................................................................................30
......................................................................................................31
.........................................................................................................................33
2
3
UVOD
Ova Studija izrađena je u sklopu širih projeknih aktivnosti vezanih za inicijativu pod nazivom“Podrška socijalnom preduzetništvu kroz pružanje kvalitativnih inputa za socijalni dijalog kaopreduslov donošenja novog pravnog okvira u Republici Srpskoj“ koju provodi Udruženje zapromociju kontrolinga ICV, u saradnji sa projektnim partnerima Savezom opština i gradovaRepublike Srpske i Društvom psihologa Republike Srpske, a uz finansijsku pomoć AmbasadeKraljevine Holandije.
Cilj ove Studije nije da kroz iscrpne analize i razmatranja da konačne i definitivne odgovore ostanju i budućim pravcima razvoja socijalnog preduzetništva u Republici Srpskoj, nego da poslužikao ozbiljna i kvalitetna podloga za stručni i argumentovani dijalog svih zainteresovanih stranaza stvaranje bolje zakonodavne i poslovne klime i razvoj socijalnog preduzetništva u RepubliciSrpskoj koja će doprinijeti riješavanju nagomilanih socijalnih i ekonomskih problema sa kojimase društvo susreće.
Stavovi, ocjene i konstatacije date u ovoj Studiji predstavljaju isključivo lične stavove autoraStudije i ne odražavaju mišljenje i stavove bilo kojeg drugog od aktera uključenih u realizacijugore navedene Inicijative.
4
1. Socijalno preduzetništvo – šta je to?
Na samom početku smatramo da je neophodno, radi boljeg razumjevanja stvari i definisanjaokvira u kojem će se kretati ova Studija kao i buduća riješenja i pravci u kojima će se kretatiaktivnosti vezane za razvoj socijalnog preduzetništva, definisati osnovne pojmove.
U tom kontekstu za definisanje pojma preduzetništva možda je najprimjerenija i najsveobuhvatnijadefinicija koju je dala Evropska Komisija u svojoj publikaciji „Green Paper“ 2003. godine (12) pokojoj:
Preduzetništvo je način razmišljanja, odnosno proces stvaranja i razvijanja ekonomskih aktivnostikombinovanjem rizika, kreativnosti i inovativnosti uz pouzdanu upravljačku strukturu unutar noveili postojeće organizacije.
U praksi socijalnog preduzetništva na prostorima Balkana prisutna je dilema kako engleski pojam„social entrepreneurship“ upotrebiti na našim jezicima. Naime ukoliko se koristi pojam „društvenopreduzetništvo“, što bi bilo ispravno, onda se javlja problem da bi oblik organizovanja društvenogpreduzetništva trebalo biti „društveno preduzeće“ što s obzirom na prošlost asocira na nekadašnjadruštvena preduzeća odnosno nevlasnički oblik svojine. S druge strane opet izraz „socijalni“ kod nasse u pravilu veže za stanje pojedinca ili grupe koji su u ugroženom položaju, tako da bi se definisanjepojma „socijalno preduzetništvo“ moglo shvatiti isključivo kao oblik preduzetništva koji se odnosisamo na ugrožene grupe i njihove probleme, dok bi dimenzija preduzetništva koja se odnosi narješavanje drugih društvenih problema mogla ostati izvan fokusa interesovanja. U tom kontekstu uHrvatskoj je prihvaćen pojam društveno preduzetništvo dok se npr. u Srbiji koristi pojam socijalnopreduzetništvo.
Bilo kako bilo, kod nas se odomaćio izraz socijalno preduzetništvo tako da će se on koristiti zapotrebe ovog rada.
Daleko važnija od samog pojma koji se koristi je suština koja se krije iza pojma socijalnogpreduzetništva. Niti u ovom slučaju ne postoji generalno usaglašen stav u svijetu i razni autorii razne zemlje gledaju na suštinu socijalnog preduzetništva na različite načine.
Muhammad Yunus, dobitnik Nobelove nagrade za mir za 2006 godinu, u knjizi “Za svijet bezsiromaštva” (2009) navodi da se socijalno preduzetništvo najčešće definiše kao bilo kojenastojanje da se pomogne drugim ljudima. Ta inicijativa može biti ekonomskog i neekonomskog,profitnog i neprofitnog karaktera. (12)
Bill Drayton, osnivač prve globalne organizacije za socijalno preduzetništvo Ashoka, je socijalnopreduzetništvo definisao kao preduzetništvo s etičkim integritetom u cilju maksimiziranja društvenevrijednosti, a ne privatne vrijednosti ili profita. Svako preduzetništvo ima za cilj stvaranje novihvrijednosti. Socijalno preduzetništvo je specifično po tome što se bavi prepoznavanjem i rješavanjemsocijalnih problema kao što su socijalna isključenost, siromaštvo, nezaposlenost i dr.
Za razliku od tradicionalnog preduzetništva, gdje je primarni cilj djelovanja ostvarenje imaksimizacija profita, u fokusu socijalnog preduzetništva je zadovoljenje društvenih potreba.Stoga, socijalno preduzetništvo predstavlja značajnu pokretačku snagu socijalnog i ekonomskograzvoja.
5
Dakle, može se reći da socijalni preduzetnici stvaraju vrednost, ali nisu motivisani prisvajanjemvrijednosti: „Ono što razlikuje socijalno preduzetništvo od komercijalnog preduzetništva jedominantan fokus na stvaranje vrijednosti, a ne na prisvajanje vrijednosti...
Iako pojedinci mogu imati više ciljeva, organizaciji je potrebna jasnoća, kako bi usmjerila svojedjelovanje na koherentan način. Organizacije treba da izaberu bilo stvaranje vrijednosti ilivrijednosti aproprijacije kao svoj preovladavajući fokus" (Santos, 2009). (12)
U Hrvatskoj se u Strategiji razvoja (14) društveno preduzetništvo definiše kao:
Poslovanje temeljeno na načelima društvene, okolišne i ekonomske održivosti, kod kojeg sestvorena dobit/višak prihoda u cijelosti ili većim dijelom ulaže za dobrobit zajednice.
Zakonom Republike Slovenije (9) socijalno preduzetništvo je definisano kao:
Socijalno preduzetništvo je inovativni oblik preduzetništva koji ima visok osjećaj odgovornostiprema društvu i ljudima. Glavni motivi poslovanja u socijalnom poduzetništvu ogledaju se urješavanju socijalnih, ekonomskih, ekoloških i drugih problema u društvu na inovativan način.Primarna svrha tih alternativnih oblika poduzetništva je stvaranje radnih mjesta za ugroženegrupe ljudi i obavljanje društveno korisnih aktivnosti.
Evropska Komisija je umjesto definicije socijalnog preduzetništva postavila okvir za definisanjesocijalnog preduzeća. Po ovoj definiciji socijano preduzeće je operator u društvenoj ekonomijičiji je prvenstveni cilj da napravi društveni uticaj/rezultat, a ne da stvara profit za njegove vlasnike.Ono posluje prodavajući proizvode i usluge na tržištu na preduzetnički i inovativan način iupotrebljava ostvareni profit prvenstveno za postizanje društvenih ciljeva. Socijanim preduzećemse upravlja na otvoren i odgovoran način posebno uključujući zaposlene, kupce i druge korisnike,na koje se odnose njihove komercijalne aktivnosti, u sistem odlučivanja.
EC koristi pojam socijalno preduzeće koji obuhvata slijedeće vrste poslova i biznisa:
a) One kod kojih je društveni ili socijalni cilj osnovni razlog za komercijalne aktivnosti i koje često imaju oblik društvene inovacije;
b) One kod kojih se profit uglavnom reinvestira kako bi se ostvarili postavljeni društveni ciljevi;
c) One kod kojih način organizovanja i upravljanja, te prava vlasnika odslikavaju misiju preduzeća, koriste demokratski i participativni principi ili principi socijalne pravde.
Ne postoji samo jedan oblik socijalnog preduzeća. Mnoga od njih funkcionišu kao društvene zadruge,neka su registrovana kao privatna društva ograničene odgovornosti ili akcionarska društva, a mnogonjih posluje u obliku neprofitnih organizacija raznih tipova.
Vlada Velike Britanije definiše socijalna preduzeća kao preduzeća sa prevashodno društvenimciljevima čiji su viškovi uglavnom reinvestirani u tu svrhu, tj. u posao ili u zajednicu, radije negošto su vođeni motivom maksimiziranja profita za akcionare i vlasnike. (11)
U Strategiji razvoja društvenog preduzetništva (14) Hrvatska je otišla i dalje od definisanja samogsocijalnog preduzetništva i utvrdila kriterije za prepoznavanje društvenog preduzetnika:
6
1. Društveni poduzetnik ostvaruje ravnotežu društvenih, okolišnih i ekonomskih ciljeva poslovanja.
2. Društveni poduzetnik obavlja djelatnost proizvodnje i prometa roba, pružanja usluga ili obavljaumjetničku djelatnost kojom se ostvaruje prihod na tržištu, te koja ima povoljan utjecaj na okoliš,doprinosi unapređenju razvoja lokalne zajednice i društva u cjelini.
3. Društveni poduzetnik stvara novu vrijednost i osigurava financijsku održivost na način da utrogodišnjem razdoblju poslovanja najmanje 25% godišnjeg prihoda planira ostvariti ili ostvarujeobavijanjem svoje poduzetničke djelatnosti.
4. Društveni poduzetnik najmanje 75% godišnje dobiti, odnosno višak prihoda ostvaren obavljanjemsvoje djelatnosti ulaže u ostvarivanje i razvoj ciljeva poslovanja, odnosno djelovanja.
5. Društvenog poduzetnika odlikuje dobrovoljno i otvoreno članstvo te autonomija poslovanja,odnosno djelovanja.
6. Republika Hrvatska, jedinica lokalne i područne (regionalne) samouprave ili tijelo javne vlastine može biti isključivi osnivač društvenog poduzetnika.
7. Društvenog poduzetnika odlikuju demokratski način odlučivanja (uključenost dionika utransparentno i odgovorno upravljanje), odnosno odlučivanje nije isključivo vezano uzvlasničke udjele ili članske uloge već obuhvaća ključne dionike: radnike, članove, korisnikeili potrošače te suradničke organizacije.
8. Društveni poduzetnik prati i vrednuje svoje društvene, ekonomske i okolišne učinke i utjecajte rezultate vrednovanja koristi u planiranju svog daljnjeg poslovanja i vodi računa o njihovupoboljšanju.
9. Društveni poduzetnik u slučaju kada prestaje obavljati djelatnost, svojim općim aktima imadefiniranu obvezu svoju preostalu imovinu, nakon pokrića obveza prema vjerovnicima i pokrićagubitka iz prethodnog razdoblja, prenijeti u vlasništvo drugog društvenog poduzetnika s istim ilisličnim ciljevima poslovanja, ili u vlasništvo jedinice lokalne i područne (regionalne) samoupravekoja će je upotrijebiti za razvoj društvenog poduzetništva.“
Kao što se iz svega iznesenog vidi definisanje socijalnog preduzetništva i socijalnog preduzeća nijenimalo uniforman, niti jednostavan zadatak. Način na koji je neko društvo definisalo ili čak zakonskiuobličilo socijalno preduzetništvo prvenstveno ocrtava ciljeve i prioritete koje su imali u vidu i željeliostvariti kroz razvoj ovog tipa preduzetništva. No na osnovu svega prikazanog moguće je izvući slijedećebitne i zajedničke karakteristike socijalnog preduzetništva:
1. Prvenstveni motiv bavljenja socijalnim preduzetništvom je riješavanje društvnih problema ili povećanje društvene koristi i doprinos zajednici, a ne rješavanje isključivo individualnog ili grupnog problema ili uvećanje imovine (profita);
2. Radi se o preduzetničkoj aktivnosti koja je samoodrživa i koja stvara novu vrijednost na tržištu roba i usluga ;
7
3. Ostvareni profit iz poslovanja koristi se prvenstveno za ostvarivanje društvenih/socijalnih
ciljeva i reinvestira se u poslovanje ili direktno raspoređuje za društvenu korist;
4. Upravljanje poslom vrši se u skladu sa najboljim poslovnim praksama dok je odlučivanje o bitnim pitanjima poslovanja zasnovanu na principu 1 čovijek – 1 glas, participaciji zaposlenih i drugih zainteresovanih ili na kapitalu, odnosno ulozima vlasnika.
5. Postoji određeni sistem nadzora tj. kontrole (unutrašnji ili vanjski) kojim se kontroliše ispunjavanje društvene misije.
8
2. Stanje socijalnog preduzetništva u Republici Srpskoj
Socijalno preduzetništvo u Republici Srpskoj nažalost do sada nije prepoznato u zakonodavstvuniti razvojnim dokumentima kao jedna od mogućih poluga za rješavanje nagomilanih ekonomskihi socijalnih problema u društvu. No i pored toga ne može se reći da socijalno preduzetništvo nije zastupljeno u Republici Srpskoj.Naprotiv. Veliki broj elemenata koji čine suštinu socijalnog preduzetništva nalazi se u primjeni upraksi i djelimično je regulisano zakonskim propisima iz različitih oblasti.
U tom kontekstu elemente socijalnog preduzetništva možemo naći u slijedećim zakonskimpropisima Republike Srpske:
1. Zakon o profesionalnoj rehabilitaciji, zapošljavanju i osposobljavanju invalida 2. Zakon o udruženjima i fondacijama 3. Zakon o socijalnoj zaštiti 4. Zakon o poljoprivrednim zadrugama
Svaki od navedenih zakona je na neki način dotaknuo problematiku socijalnog preduzetništvaomogućavajući da se socijalno preduzetništvo u Republici Srpskoj razvija, istina sporo ifragmentirano u odnosu na socijalne i društvene potrebe sa jedne strane i dostignuti nivoekonomskog razvoja sa druge strane.
a) Zakon o profesionalnoj rehabilitaciji, zapošljavanju i osposobljavanju invalida
Zakonom o profesionalnoj rehabilitaciji, zapošljavanju i osposobljavanju invalida (1) su definisanekategorije, njihova prava i obavezani određeni subjekti na zapošljavanje lica sa invaliditetom uodnosu na ukupan broj zaposlenih. U slučaju da u Zakonu navedeni subjekti obaveznog zapošljavanjainvalidnih lica nemaju cenzus za zapošljavanje obavezni su izdvajati određeni iznos na bruto platezaposlenih. Pored toga, pravna lica koja nemaju obavezu zapošljavanja invalidnih lica po ovomZakonu takođe su dužna da izdvajaju određeni iznos na bruto plate zaposlenih za ove namjene.
Zakonom je uspostavljen poseban Fond za ove namjene u koji se uplaćuju gore navedena sredstva iiz kojeg se finansiraju aktivnosti i subvencioniraju prava korisnika koja proizilaze iz Zakona.Ne postoje ažurno, sistematično i javno objavljeni podaci o poslovanju Fonda niti izvještaji ianalize o efektima rada na zapošljavanju invalidnih lica ali predpostavlja se da ukupno prikupljenjai raspodjeljena sredstva po ovom Zakonu, a kojima Fond upravlja, su na nivou od 4,8 miliona KMgodišnje.
U Zakonu su posebno definiše pravni status preduzeća za zapošljavanje invalidnih lica te definišupovlastice koje imaju. Ova preduzeća mogu biti osnovana od strane svih vrsta pravnih subjekata igrađana uključujući državne institucije i lokalne zajednice. Poseban kvalitet Zakona je što jeomogućio i stranim pravnim i fizičkim licima da osnivaju preduzeća u skladu sa ovim Zakonom.
Zakonom je predviđeno da se statutom u organima upravljanja preduzeća omogući učestvovanjenajmanje jednog predstvanika ciljne grupe u svrhu zaštite društvenog interesa. Zakonom je predviđenoi osnivanje zaštitinih radionica, radnih centara te samozapošljavanje invalida pod uslovima propisanimZakonom. Iz svega navedenog jasno je da je Zakon o profesionalnoj rehabilitaciji, zapošljavanju iosposobljavanju invalida Republike Srpske jedno od zakonskih riješenja koje po većini svojihkarakteristika odgovara definiciji socijalnog preduzetništva.
9
Domete ovog Zakona je teško procijeniti s obzirom na nedostupnost podataka o zapošljavanjuinvalida i broju preduzeća, radnih centara i zaštitnih radionica, te samozapošljavanju invalida uskladu sa ovim Zakonom. Ipak efekti koje je ovo zakonsko rješenje donijelo mogu se posrednoizvesti na osnovu kretanja broja invalidnih lica prijavljenih na Zavod za zapošljavanje RepublikeSrpske (21):
Lica sa invaliditetom koja traže posao
Iz navedenog je očito da je Zakon imao pozitivan uticaj na zapošljavanje osoba sa invaliditetom,no smatra se da bi smanjivanjem i ublažavanjem kriterija za zapošljavanje invalida (u RS najmanje51% zaposlenih moraju biti invalidi, u Federaciji 40%, zaštitne radionice 80% invalida, stepeninvaliditeta preoštar, veći podsticaji za samozapošljavanje i sl.) mogli biti postignuti i dodatniefekti u zapošljavanju lica iz ove kategorije stanovništva. b) Zakon o udruženjima i fondacijama
Boljim zakonskim regulisanjem civilnog društva kroz usvajanje Zakona o udruženjima ifondacijama Republike Srpske (7) stvoren je značajan prostor da organizacije civilnogdruštva mogu poslovati u raznim oblastima od društvenog interesa u skladu sa njihovimciljevima i potrebama društva. Tzv. nevladin sektor doživio je pravi bum nakon 2000. godinei razvio se u značajnu društvenu pa i ekonomsku snagu posvećenu rješavanju društvenih isocijalnih problema.
Procjenjuje se da u Republici Srpskoj postoji preko 6.000 organizacija registrovanih kaoneprofitna udruženja ili fondacije, te da je u civilnom sektoru stalno zaposleno najmanje8.000 osoba. Najveći broj organizacija, preko 60%, posluje na lokalnom nivou i bavi selokalnim potrebama i problemima.
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 apr. 2016
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
Broj lica
april 2016201020092008 20122011 2013 2014 2015
3135 2872 22633039 24592870 2689 20942094
Godina
Broj
10
Sa aspekta socijalnog preduzetništva Zakon daje pravo udruženjima i fondacijama da mogu imativlastitu imovinu i precizno reguliše da osnova poslovanja nije sticanje dobiti. Kada je u pitanjuobavljanje privredne djelatnosti Zakonom je ono dozvoljeno ako je povezano sa ciljevima iaktivnostima organizacije. Zakonom su precizno razrađene odredbe da se višak prihoda nadrashodima ostvaren obavljanjem privredne djelatnosti mora investirati u osnovne statutarneaktivnosti i da nije dozvoljena raspodjela, direktna ili indirektna, osnivačima, članovimaudruženja, upravljačkih organa, donatorima ili trećim licima što se ne odnosi na primjerenenaknade, pokriće troškova u vezi sa ostvarivanjem ciljeva aktivnosti utvrđenih statutom.
Udruženja i fondacije u skladu sa Zakonom mogu obavljati i privredne djelatnosti koje nisuneposredno povezane sa ostvarivanjem njihovih statutarnih ciljeva i aktivnosti ali samo takoda osnuju poseban privredni (profitni) privredni subjekt.
Zakonom je dozvoljeno da se neprofitne organizacije mogu spajati, razdvajati ili trasformisatiu drugo udruženje ili fondaciju. No nažalost, Zakon ne predviđa mogućnost transformacijeudruženja ili fondacije u bilo koji profitni oblik tako da to stvara ozbiljne problemeorganizacijama koje bi se bavile preduzetničkom (profitabilnom) djelatnošću jer izanjih kao osnivač mora da ostane registrovano udruženje ili fondacija što povećavatroškove, zahtjeva dodatno administriranje, otežava upravljanje i smanjuje efikasnost rada.
Interesantno je primijetiti da je zakonodavac ostao na pola puta kada je u pitanju raspolaganjesredstvima (imovinom) organizacija s obzirom da je Zakonom predviđeno da se imovinomorganizacije koja prestaje da radi raspolaže u skladu sa statutom organizacije i odlukomnadležnog organa organizacije, osim u slučaju da je udruženje ili fondacija uživalo poreske,carinske ili druge povlastice ili primilo bilo kakvu dotaciju veću od 10.000 KM u prethodnojili tekućoj godini u kojoj se gasi. U navedenim slučajevima predviđen je tzv. „asset lock“ tj.prenos imovine na drugu organizaciju u Republici Srpskoj koja obavlja istu djelatnost.
Ovakvo zakonsko riješenje može se smatrati lošim jer otvara prostor za malverzacije.
Osnivanje udruženja i fondacija ima za motiv ostvarivanje društvenih ciljeva i neprofitnogje karaktera pa motiv ne bi smio biti sticanje imovine od strane osnivača i članova što jeovakvim zakonskim riješenjem omogućeno tako da bi u narednom periodu trebalo ići upravcu da se zakonom ukine mogućnost raspodjele imovine udruženja i fondacija priprestanku rada.
Sa stanovišta razvoja socijalnog preduzetništva zakonska regulativa nevladinog sektora omogućilaje njegov ubrzan razvoj i značajno doprinijela novom zapošljavanju i smanjivanju jaza izmeđudruštvenog stanja i društvenih potreba. Društvena misija, participativno upravljanje i neprofitnodjelovanje su sve elementi afirmacije socijalnog preduzetništva.
Problemi sa kojima se nevladin sektor u Republici Srpskoj susreće su prvenstveno:
a) nizak stepen samoodrživosti organizacija što izaziva njihovu usmjerenost ka projektima i donatorima, a ne prema ciljevima zbog kojih su osnovane;
b) fiskalni i parafiskalni tretman od strane države koji je u potpunosti izjednačen sa privatnim i javnim sektorom ;
11
c) vrlo nejasna i rastezljiva granica između mogućnosti obavljanja privredne djelatnosti koja jeste u funkciji i u skladu sa staturnim ciljevima i koja to nije, što izaziva vrlo čest sukob sa kontrolnim organima;
d) nemogućnost korištenja viška prihoda nad rashodima za pomoć trećim licima;
e) nemogućnost transformacije iz statusa neprivredne organizacije u organizaciju koja obavlja privrednu djelatnost radi ostvarivanja socijalnog cilja.
c) Zakon o socijalnoj zaštiti
Zakon o socijalnoj zaštiti Republike Srpske (3) svakako jeste jedan od zakona kojima se tretiraproblematika i ciljevi socijalnog preduzetništva. Zakonom je dozvoljeno samostalno obavljanjeposlova socijalne zaštite kao profesionalne djelatnosti uz ispunjavanje striktnih uslova i kriterijapredviđenih Zakonom. Nažalost obavljanje profesionalne djelatnosti je dozvoljeno samo u domenusavjetovanja i specijalističkih socijalnih usluga što s obzirom na stanje i potrebe u sektoru socijalnezaštite nije dovoljno. Resorno ministarstvo u Vladi RS vodi evidenciju lica koja obavljaju ove poslovei njihovih riješenja za samostalan rad.
Kolike su potrebe i kakvo je stanje u sektoru socijalne zaštite najbolje govore slijedeći podaci (25):
Maloljetni korisnici sistema socijalne zaštite RS u 2015. godini
Punoljetni korisnici sistema socijalne zaštite u Republici Srpskoj u 2015 godini
Iz navedenih podataka se vidi da čak 215.940 lica koristi usluge sistema socijalne zaštite uRepublici Srpskoj što predstavlja preko 15 % ukupne populacije i pokazuje praktično da postojećisistem socijalne zaštite, bez obzira na nivo sredstava koja se za ove namjene izdvajaju, nije održivni na kratak ni na dug rok i da je jedini ispravan put traženja riješenja za održivost sistema u skladusa finansijskim mogućnostima i potrebama korisnika nalazi u njihovom radnom aktiviranju odnosnou izlasku iz zone korisnika usluga socijalne zaštite.
Pri tome treba imati u vidu da od ukupnog broja korisnika socijalne zaštite čak njih 125.419 ili 58%čini radno sposobno stanovništvo koje bi se kroz sistem socijalnog preduzetništva moglo aktivirati ina taj način rasteretiti fondove socijalne zaštite i obezbjediti bolju socijalnu zaštitu za one kojima jeona najpotrebnija.
Opis 18-21g 22-26g 27-45g Ukupno60-65g46-59g
Muški 4682 7192 12575 147621695017518
iznad 65g
73679
Ženski 4273 7035 14420 164451829416232 76699
Ukupno 8955 14227 26995 312073524433750 150378
Opis ispod 7g 7-14g 15-16g 17-18g Ukupno
Muški 7180 10939 8270 6704 33093
Ženski 7089 12273 6660 6447 32469
14269 23212 14930 13151 65562Ukupno
12
d) Zakon o poljoprivrednim zadrugama
Postoji vrlo duga tradicija zadrugarstva na ovim prostorima s obzirom da je prva zadruga osnovanau Derventi još krajem 19. vijeka, tačnije 1888. godine. Zadrugarsvo ili kooperativa predstavlja jedanod značajnih oblika socijalnog preduzetništva s obzirom da je zadruga oblik dobrovoljnogorganizovanja članova (zadrugara) u cilju ostvarivanja njihovih zajedničkih ekonomskih,socijalnih i kulturnih potreba i težnji kroz zajedničko posjedovanje i demokratski kontrolisanoposlovanje (privređivanje). Zakonodavstvo kojim se reguliše zadrugarstvo postavlja vrlo jasnapravila kontrole, sticanja imovine, raspodjele dobiti i obaveza zadrugara i članova uprave.
Interesantno je napomenuti da na nivou države egzistira Opšti zakon o zadrugama BiH (6) kojimnisu definisane oblasti i privredne djelatnosti u kojima se mogu organizovati zadruge i timeostavljena mogućnost da se zadružni model može primijeniti u gotovo svim oblastima poslovanjai ljudskog djelovanja za koje potencijalni zadrugari mogu imati interesa.
Nažalost, Republika Srpska je u periodu prilagođavanja svoje legislative Opštem zakonu ozadrugama BiH donijela samo Zakon o poljoprivrednim zadrugama (4) i time primjenu modelazadrugarstva, a time i jednog od modela razvoja socijalnog preduzetništva, ograničila samo najednu privrednu oblast onemogućavajući na taj način razvoj zadružnog koncepta poslovanja,vlasništva i upravljanja u drugim djelatnostima kao što su kultura, stambena izgradnja,proizvodnja, zanatstvo i slično.
Iako zadrugarstvo na ovim prostorima ima dugu tradiciju i iako je uloženo dosta napora i sredstava,pogotovo iz međunarodnih izvora, da se sistem poljoprivrednih zadruga, kao okosnica uspješnograzvoja poljoprivrede, razvije podaci Zadružnog Saveza Republike Srpske (24) po kojima u RepubliciSrpskoj aktivno egzistira svega 77 zadruga govori da se u tome nije u potpunosti uspjelo.
Ukoliko se stvarno želi obezbjediti razvoj socijalnog preduzetništva uz korištenje zadružnog modelaposlovanja neophodno je u narednom periodu omogućiti organizovanje i poslovanje zadruga i udrugim djelatnostima osim poljoprivrede.
Pored ambijenta za razvoj socijalnog preduzetništva, koji je kreiran kroz gore ukratko analiziranuzakonsku regulativu i njene efekte, značajno je napomenuti da postoji i čitav niz lokalnih imeđunarodnih inicijativa i projekata orijentisanih kako na pomoć socijalno ugroženim kategorijamastanovništva u Republici Srpskoj tako i na razvoj socijalnog preduzetništva. Najveći broj tih projekataskoncentrisan je na razvoj preduzetništva, pomoć star-up-ovima i inovacijama, te fokusiran nasamozapošljavanje prvenstveno mlađih kategorija stanovništva i pokretanje biznisa u ruralnimpodručjima.
Pored toga i Vlada Republike Srpske i lokalne zajednice u Republici Srpskoj ulažu značajna finansijskasredstva u programe novog zapošljavanja sve sa ciljem da poboljša ekonomko – socijalni položajstanovništva. Kao primjer navešćemo vladin program zapošljavanja za koji je u zadnjih 5 godinaizdvojeno ukupno 62 miliona KM.
Ukoliko se stanje socijalnog preduzetništva u Republici Srpskoj analiza sa stanovišta ekonomski isocijalnih potreba sa jedne strane, pravnog okvira sa druge strane, a sve to u svjetlu potencijala kojesocijalno preduzetništvo pruža, s obzirom na trendove i rezultate u okruženju, može se konstatovatida je stanje nezadovoljavajuće.
13
Izuzetak se javlja u domenu razvoja neprofitnih oblika društvenog i socijalnog organizovanja,koji su opet, zbog stanja u kojem se društvo nalazi, dovedeni u situaciju da zbog ograničenja uradu s jedne strane i zavisnosti od eksternih izvora finansiranja sa druge strane, ne moguobezbjediti samoodrživost na dugi rok. I pored toga što je civilno društvo primorano dazbog potrebe za održivošću finansiranja ponekad odstupi od svoje osnovne misije i zacrtanihdruštvenih i socijalnih ciljeva, činjenica je da je nevladin sektor najbolji pokazatelj šta se možepostići na planu ostvarivanja društvenih ciljeva ukoliko je zakonska regulativa napravljena nadobar i stimulativan način. Sve ovo opet navodi na zaključak da bi se stvaranjem boljemzakonodavnog ambijenta za razvoj socijalnog preduzetništva mogli postići vrlo značajni rezultati.
14
3. Socijalno-ekonomsko stanje u Republici Srpskoj i perspektive
Ocjena socijalno ekonomskog stanja i perspektiva razvoja zasnovana je na analazi osnovnim
ekonomskih pokazatelja za Republiku Srspku.
a) Društveni bruto proizvod i zaposlenost
Društveni bruto proizvod predstavlja osnovnu ekonomsku kategoriju kojom se mjeri uspješnog
nekog društva u stvaranju i održavanju društvenog bogatstva i pokazuje uspješnost politikekombinovanja raspoloživih faktora proizvodnje sa ciljem održavanja postojećeg društvenogbogatstva i stvaranja nove vrijednosti.
Činjenica je da Republika Srpska nije u posljednjih 20 godina uspjela da dostigne nivo društvenogbruto proizvoda po glavi stanovnika koji je imala prije rata i prije tranzicije sistema.
Nakon perioda posljeratnog rasta društvenog bruto proizvoda ( koji se u pojedinim godinam
kretao i preko 7% godišnje) uglavnom kao posljedica svjetske ekonomske krize, nastupio je
period u kojem je došlo do pada društvenog bruto proizvoda i kretanja njegovog rasta na nivoima
ispod 3 % godišnje što se za tranzicionu ekonomiju koja startuje sa vrlo niskih pozicija možesmatrati neuspjehom provođenih ekonomskih politika.
Kretanje stope rasta realnog GDP-a (22) u prethodnom periodu izgledalo je ovako:
Godišnja stopa rasta realnog GDP-a
Prosječna stopa rasta godišnje je iznosila svega 2,8 % što pokazuje da je stanje izrazitonezadovoljavajuće i da se uz ovako niske stope rasta ne može očekivati značajniji rast irazvoj ekonomske aktivnosti ukoliko se ekonomske politike i poslovni i preduzetničkiambijent ne izmjene korijenito i obezbjedi aktiviranje svih društvenih potencijala u
stvaranju nove vrijednosti.
2004 2007 20102005 20092006 2008 20122011 2013 2014 2015Godina
6,8 6,6 0,87,1 -36 6,3 -1,10,8 1,9 0,4 2,2%
Stope rasta GDP-a
8
6
4
2
0
-2
-4
%
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
15
Nepovoljna i nezadovoljavajuća situacija postaje još očitija kada se pogledaju podaci ostrukturi društvenog proizvoda Republike Srpske (23):
Struktura je sa ekonomske tačke gledišta poražavajuća s obzirom da djelatnosti koje stvaraju novuvrijednost učestvuju u ukupnoj društvenom bruto proizvodu sa svega 29,6 % odnosno niti jednomtrećinom. Iz navedenog je očito da ovakva kombinacija faktora proizvodnje i raspoloživih resursane može niti na kratak, a kamoli na dug rok obezbjediti ekonomsku, socijalnu i finansijsku održivostčitavog društvenog sistema s obzirom na sadašnji nivo razvijenosti, potrebe stanovništva i socijalnostanje.
Stoga nije ni čudo se kompletan društveni sistem održava gotovo isključivo na tuđoj akumulacijiodnosno na kreditima i zaduživanju u javnom, privrednom i sektoru stanovništva jer je iz strukturedruštvenog bruto proizvoda vidljivo da stvaranje nove vrijednosti nije dovoljno da održi sistem sapostojećom privrednom strukturom i javnom potrošnjom u nesmetanoj funkciji na osnovu niskedomaće akumulacije i male novostvorene vrijednosti.
Osim što je privredna struktura nepovoljna činjenica je i da postojeća privreda funkcioniše unepovoljnom i nekonkurentnom privrednom ambijentu i da je pored velikog opterećenjafiskalnim i parafiskalnim nametima suočena i sa problemom velike zaduženosti i problemomnelikvidnosti a zbog prekomjerne otvorenosti ekonomije i problemom konkurentnosti.
Pored loše strukture i nedovoljnog rasta društveni proizvod je i izrazito nizak i iznosi svega4,523 milijarde Eura što Republiku Srpsku svrstava u rang najsiromašnijih zemalja mjerenobruto društvenim proizvodom po glavi stanovnika.
U takvim uslovima nije ni čudo što preduzetnički sektor i pored svih mjera za stimulaciju novogzapošljavanja nije u mogućnosti da kreira ubrzan rast i razvoj, a time i generiše nova radna mjestašto se vidi i iz podataka o kretanju zaposlenosti (22):
Poljo
privre
da i š
umars
tvoEne
rgetik
a i ru
darst
voPr
erađiv
ačka
indu
strija
Građev
inarst
vo
Hotelije
rstvo
i ugo
stitel
jstvo
Saob
raćaj
i skla
dišten
je
Komun
ikacij
e i in
formac
ije
Trgovin
a
Javna
uprav
a
Obrazo
vanje
Zdr. Zaš.
i soc
. rad
Ostalo
29.30%
9.50%6.60% 8.70%
4.80%1.30% 3.10%
5.40%
11.80%10.10%4.40% 5.00%
16
Kretanje zaposlenosti
U zadnje tri godine primjetan je blag oporavak zaposlenosti prvenstveno po osnovu činjenice da semjerama ekonomske politike podstiče novo zapošljavanje. Nažalost iako je u prethodne četiri godineza podsticaje novom zapošljavanju Vlada RS utrošila 46,9 miliona KM kreirano je svega 7.797 novihodrživih radnih mjesta što samo pokazuje da postojeća privreda u datim uslovima nije sposobna zaefikasno kreiranje novog održivog zapošljavanja i da su potrebne radikalne i bolne reforme kako biozdravila i postala ozbiljan generator novog zapošljavanja. Ozbiljne reforme traže vrijeme i nije realnoočekivati da u narednih 3 – 5 godina postojeći privredni subjekti i preduzetnici mogu značajnodoprinijeti riješavanju problema nezaposlenosti. Stoga bi fokus ekonomskih politika trebao bitipomjeren ka samozapošljavanju i pokretanju novih biznisa.
U kontekstu niske društvene produktivnosti, nedovoljnog rasta GDP-a i niske sposobnosti stvaranjanove vrijednosti pojavljuje se i problem plata zaposlenih. Kada se pogleda kretanje plata zaposlenihu prethodnom periodu (22) može se primijetiti da su prosječno isplaćene plate značajno porasle:
2004 2007 20102005 20092006 2008 20122011 2013 2014 2015Godina
236.239 242.624 248.139 258.236 259.205 258.634 244.453 238.956 238.178 238.640 241.544 245.975Zaposleni
Kretanje zaposlenosti 2004. - 2015.
236.239
242.624
248.139
258.236259.205
258.634
244.453
238.956
238.178
238.640 241.544
245.975
17
Kretanje plata
Najveći rast plate su doživjele u periodu 2004. – 2008. godina, nažalost ne kao posljedica rastaproduktivnosti rada nego uglavnom kao posljedica administrativnog povećanja plata u javnom sektoru.Od 2009. godine plate uglavnom stagniraju uz napomenu da se u statističkom sistemu prosječna plataračuna samo na osnovu isplaćenih plata onih koji su je i dobili a ne dijeljenjem mase isplaćenih platasa ukupnim brojem zaposlenih.
Iako je prosječna isplaćena plata u posmatranom periodu porasla gotovo dva puta, ona nije dovoljnada pokrije sav rast cijena i troškova života koji se desio u prethodnom periodu. Poredeći prosječnuplatu sa sindikalnom potrošačkom korpom koja trenutno iznosi 1854,75 KM lako je ustanoviti dačetvoročlanoj porodici u kojoj je čak oboje roditelja zaposleno nije moguće obezbjediti minimalni standard normalnog življenja.
Posebno je poražavajuća činjenica da prosječna plata u Republici Srpskoj nije dovoljna ni da se platihrana i stanovanje. Situacija postaje još gora kada se u razmatranje uzme prosječna plata uprerađivačkoj industriji koja bi trebala biti osnovni kreator nove vrijednosti i generator zapošljavanjajer prosječna plata radnika u ovoj djelatnosti trenutno iznosi 629 KM i ne pokriva ni 34 % mjesečnihpotreba prosječne četvoročlane porodice mjereno sindikalnom potrošačkom korpom.
Čak i pod pretpostavkom da se čak jedna trećina ukupne ekonomije Republike Srpske odvija u sivoji crnoj zoni poslovanja i da nije obuhvaćena iznesenim podacima, ostaje činjenica, da i pod uslovomcjelokupnog obuhvata i ove zone ekonomije, prosječna porodica ne može da obezbjedi minimalnisocijalni i ekonomski standard življenja.
Stoga pitanje zapošljavanja i riješavanje nezaposlenosti predstavlja ključno pitanje za riješavanjeekonomsko-socijalne situacije u Republici Srpskoj.
2004 2007 20102005 20092006 2008 20122011 2013 2014 2015
585 788465 755423 520 808 831809 825784 818
Godina
Prosječna plata
Prosječna plata u Republici Srpskoj
Prosječna plata
585
788
465
755
423
520
808 831809 825784 818
18
b) Nezaposlenost
Kao posljedica neadekvatnih ekonomskih politika, lošeg stanja postojeće privrede, lošegprivrednog ambijenta i slabog rasta društvenog bruto proizvoda, nezaposlenost se javljakao krucijalni, prvenstveno ekonomski a posljedično i socijalni problem, Republike Srpske.
Kretanje broja lica koja traže posao u Republici Srpskoj (21) dat je u narednoj tabeli:
LICA KOJA TRAŽE POSAO U REPUBLICI SRPSKOJ
Činjenica je da je u prethodne četiri godine došlo do značajnog smanjenja broja lica koja traže posaou Republici Srpskoj za čak 18.931 i da to predstavlja značajan pad. No isto tako je činjenica da je uistom periodu generisano svega 7.797 novih radnih mjesta pa se pad broja nezaposlenih koji tražeposao ne može posmatrati samo u kontekstu da su našli posao, nego vjerovatno i u kontekstu da sunapustili zemlju u potrazi za ekonomskom egzistencijom.
Bilo kako bilo 134.527 osoba koje trenutno traže posao u Republici Srpskoj predstavlja ogromnurezervnu armiju rada za poslodavce (55%) što uz slabljenje sindikalnih prava i izmjene Zakona oradu stvara uslove da poslodavci mogu doći do kvalitetnije i produktivnije radne snage. Sa drugestrane opet, s obzirom na sve slabosti privrede i privrednog ambijenta i slabu sposobnost privrededa obezbjedi nova radna mjesta, ovo ne riješava pitanje niskih plata i nezaposlenosti kao ključnogekonomskog i socijanog problema društva.
1 2 3 4 5
Lica koja traže posao u RS
2012 2013 2014 2015 april 2016 Razlika
46.091 45.834 43.380 40.317 36.666 9.42557.013 55.269 51.825 48.558 48.749 8.26450.354 48.181 47.470 46.710 49.112 1.242
Starosna dob
od 15 - 30 godinaod 30 - 45 godinapreko 45 godina
153.458 149.284 142.675 135.585 134.527 18.931Ukupno
19
Pored navedenog, posmatrajući podatke o starosnoj strukturi osoba koje traže posao lako jeprimijetiti da se najbrže smanjuje broj lica koja traže posao u kategoriji do 45 godina starosti,dok lica koja su starija od 45 godina starosti jako teško nalaze posao.
Podaci i tendencije na tržištu rada pokazuju da stvarni i ključni problem zapošljavanja u RepubliciSrpskoj predstavljaju lica sa preko 45 godina starosti koja traže posao, a ne kategorija mladihkoja je proklamovana kao osnovna ciljna grupa za razvoj preduzetništva, samozapošljavanja izapošljavanja i predstavljena kao najugroženija kategorija nezaposlenih.
Bitno je napomenuti da preko 50 % lica koja traže posao čeka na Birou preko 3 godine, a da čak23.410 lica čeka na posao duže od 10 godina.
Sve izneseno upućuje na zaključak da je nezaposlenost stvarni strukturni problem društva, a dau tom kontekstu najteži strukturni problem predstavlja dugoročna nezaposlenost i nezaposlenostlica starijih od 45 godina.
Značaj riješavanja problema ove kategorije lica postaje još i veći ukoliko se uzme u obzir da jeova kategorija lica i najveći korisnik zdravstvenih usluga u okviru kategorije nezaposlenih i daće protokom vremena najveći broj njih po sili zakona otići u penziju, a time dodatno opteretitiFond za koji nisu imali šansu da uplaćuju sredstva. Zanemarivanjem ove kategorije nezaposlenihna dugi rok će se poništiti i svi rezultati i napori koji su učinjeni ili se čine na zapošljavanju mladih,s obzirom da će sredstva koja oni uplaćuju za svoje buduće penzije morati biti utrošena na penzijenjihovih starijih kolega, čime će se začarani krug dugoročne neodrživosti penzijskog sistema zatvoriti.
c) Penzioneri
Svaka ozbiljna analiza socio- ekonomska analiza stanja i perspektiva razvoja mora u razmatranjeuključiti i ovu kategoriju stanovništva i to prvenstveno sa stanovišta njihovog broja i uticaja kojiimaju na kompletan društveno ekonomski sistem. Činjenica je da u Republici Srpskoj premapodacima Fonda PIO RS (26) ima ukupno 248.700 korisnika penzija što ovu kategoriju čininajbrojnijom socijalnom grupom stanovništva:
Penzioneri Korisnici socijalnezaštite
Zaposleni Nezaposleni
248.700215.940
245.975
135.575
Stanje - Kraj 2015. godine
20
Ekonomski značaj penzionerske populacije ogleda se kroz troškove zdravstvene i socijalne zaštitesa jedne strane i kroz kupovnu moć ove populacije sa druge strane. Iako se radi, u našim uslovima,o uglavnom neaktivnom dijelu stanovništva činjenica je da ovaj dio populacije ima kvantum znanja,vještina, iskustva i preduzetničke i upravljačke prakse koji društvo ne koristi dovoljno.
Najniža isplaćena penzija u Republici Srpskoj u 2015. godini iznosila je 174,44 KM dok jemaksimalna iznosila 1792,01 KM. Nažalost prosječna isplaćena penzija nije aritmetička sredinadvije gore navedene, nego je na kraju 2015. godine iznosila 309,22 KM.
Kretanje prosječne penzije u prethodnom periodu dato je u slijedećoj tabeli (22):
PENZIJE
2004 2007 20102005 20092006 2008 20122011 2013 2014 2015
237,3 335189 309166 215 318 310321 333321 312
Godina
Penzije
Kao i kod prosječnih plata može se konstatovati da su u posmatranom periodu prosječne penzijepovećane dva puta, ali da je primjetna stagnacija rasta u zadnjim godinama.
Interesantno je posmatrati i odnos prosječne plate i prosječne penzije u posmatranom periodu:
Prosječna penzija u odnosu na platu se kretala između 42,51 % u 2009.godini do 37,30% u decembru2015. godine. Interesantno je ovde napomenuti da je u posmatranom periodu došlo do izmjena Zakonao doprinosima kojima su povećana obaveza izdvajanja na plate za penzioni fond ali da to očito nijedalo nikakav efekat. Naprotiv, ukupna dugovanja Fondu PIO RS su narasla sa 31.12.2015. godinena 414 miliona maraka dok je istovremeno u toj godini Vlada RS morala iz budžetskih sredstavadotirati Fond sa 190 miliona KM da bi se obezbjedila isplata penzija na vrijeme.
S obzirom na visinu penzija očito je penzionerska populacija pripada više kategoriji socijalnougroženih osoba nego kategoriji socijalno zbrinutog stanovništva.
Bez obzira što je isplata penzija u RS prebačena na budžet RS zbog održanja redovnosti isplate,činjenica je da je penzioni sistem finansijski neodrživ kako na kratak tako i na dugi rok. Naime,kad bi se i naplatila sva potraživanja koja Fond ima (što je malo vjerovatno) ona dugoročnone riješavaju problem održivosti Fonda s obzirom da je odnos zaposlenih i penzionera 1:1,a za održivost je potrebno da bude minimalno 2:1 (dva zaposlena na jednog penzionera).Problem je utoliko veći što kad bi, teorijski gledano, uspjeli da zaposlimo sve nezaposleneodnos bi i dalje bio manje od 2 zaposlena na 1 penzionera. Iz navedenog je očito da i najavljenereforme koje se kreću u pravcu produžavanja vremena za odlazak u penziju ne mogu dati stvarnei dugoročne efekte. Tim više postaje diskutabilno da li će se i najavljeno smanjenje opterećenjaprivrede po osnovu rada uopšte i desiti i na koji način se misli obezbjediti likvidnost penzionogsistema u tom slučaju.
2004 2007 20102005 20092006 2008 20122011 2013 2014 2015Godina
237,3 335189 309166 215 318 310321 333321 312Penzije
585 788465 755423 520 808 831809 825784 818Prosječna plata
39,24 40,56 40,9440,65 42,5141,35 40,93 38,1439,68 39,36 40,36 37,30Penzija/Platau %
21
Sa stanovišta ove populacije ne preostaje im ništa drugo (bar onom dijelu kojem penzije nisudovoljne za normalan život) nego da se okrenu, ukoliko su još radno sposobni, sticanju dodatnogprihoda mimo penzije. Na društvu je da im to kroz zakonodavni sistem omogući i stimuliše.
Na kraju ove kratke analize moguće je izvesti slijedeće zaključke:
a) Ekonomsko i socijalno stanje u Republici Srpskoj je izuzetno teško i opterećeno svim vrstama problema koji uglavnom proizilaze iz nesposobnosti ovako organizovanog, zakonski uobličenog i regulisanog privrednog sistema da kreira dovoljno novostvorene vrijednosti i obezbjedi rast i razvoj, a time i bolji život za stanovništvo. Zbog svega navedenog sistem se održava na korištenju tuđe akumulacije kroz stalno zaduživanje.
b) Privredni ambijent je nepovoljan, a postojeći privredni subjekti u datim uslovima fiskalnih i parafiskalnih opterećenja, pod teretom dugova i nelikvidnosti, nisu u stanju da obezbjede rast i razvoj koji bi garantovao značajno povećanje zaposlenosti.
c) Najavljene reforme sadržane u tzv. Reformskoj agendi, zbog dugotrajnih strukturnih problema i sadašnjeg stanja populacije, privrede i fondova neće obezbjediti očekivane rezultate niti će moći biti provedene na način da daju efekat na povećanje standarda stanovništva.
d) Projektovane stope rasta od svega nekoliko postotnih poena i na njima zasnovane ekonomske politike ne mogu obezbjediti samodrživ rast i razvoj privrede, a time i obezbjediti bolji položaj ugroženih kategorija i stabilizaciju socijalnih fondova.
S obzirom na sve izneseno jasno je da se u cilju popravljanja socijalno-ekonomskog položajastanovništva Republike Srpske mora napraviti apsolutni otklon od uobičajenih ekonomskihpolitika i stvoriti uslovi da se pokuša usmjeriti loš ekonomsko – socijalni položaj stanovništva ipreduzetnički potencijal koji stoji stoji na raspolaganju ka samozapošljavanju, stvaranju novevrijednosti i društvene koristi kako bi se paradigma promijenila. U tom kontekstu potrebno je:
a) Rasteretiti privredu i poduzetnike od fiskalnih i parafiskalnih nameta
b) Kreirati još povoljniji ambijent za razvoj preduzetničke aktivnosti i samozapošljavanje
c) Omogućiti nesmetan razvoj sektora socijalnog preduzetništva za sve kategorije stanovništva
d) Stvoriti uslove za privlačenje inostranog kapitala u green field investicije i aktiviranje domaće štednje u poslovne aktivnosti
22
4. SWOT analiza
Na osnovu analize stanja socijalnog preduzetništva, analize ekonomskih i socijalnih trendova te
razgovora sa akterima društvenog preduzetništva na terenu u nastavku se daje SWOT analiza
socijalnog preduzetništva u Republici Srpskoj:
* Postojanje različitih inicijativa socijalnog preduzetništva u lokalnim zajednicama
* Velika zainteresovanost međunarodnih donatora za razvoj socijalnog preduzetništva
* Dobro razvijen neprofitni sektor kao potencijalna
osnova budućeg razvoja socijalnog preduzetništva* Postojanje organizacija koje su u mogućnosti poticati i promovisati socijalno preduzetništvo
(razvojne agencije, asocijacije i savezi)
*Uspostavljen mehanizam finansiranja novog
zapošljavanja na republičkom i opštinskim nivoima* Duga tradicija zadrugarstva
* Razvijenost sektora civilnog društva u području pružanja socijalnih usluga u zajednici* Postojanje mehanizma za profesionalno
osposobljavanje i zapošljavanje invalidnih lica
* Postojanje interesa poslovne zajednice za razvojem
društveno odgovornog poslovanja
* Spremnost građana i poslovne zajednice da se aktivno uključi u rješavanje socijalnih problema
* Nejasno i neusuglašeno razumijevanje
socijalnog preduzetništva među akterima (vlasti, privatni i civilni sektor)
* Nepostojanje jasno definisanog, kvalitetnog i
podsticajnog zakonskog okvira za socijalno
preduzetništvo
* Nedostatak ozbiljnih analiza i slaba
prepoznatljivost i razumjevanje
potencijalnih koristi za socio-ekonomski
razvoj od socijalnog preduzetništva
* Socijalno preduzetništvo se ne izučava kao posebna disciplina u okviru obrazovnog sistema
* Nema jasne institucionalne podrške
inicijativama socijalnog preduzetništva na nivou
RS i lokalnim zajednicama
* Manjak financijskih instrumenata
dostupnih potencijalnim socijalnim
preduzetnicima (krediti, garantni fondovi,
stimulacije, investiciona sredstva,
start-up fondovi)
* Niska poželjnost socijalnih preduzetnika i organizacija civilnog društva kao
klijenata financijskih institucija
* Nizak stepen samoodrživosti postojećih organizacija civilnog društva
* Usmjerenost neprofitnih organizacija ka
projektima a ne prema potrebama i
ostvarivanju društvenih ciljeva
* Nedovoljna vidljivost i prepoznatljivost
društveno odgovornih proizvoda i usluga
na tržištu* Nizak stepen dokumentiranja i statističkog praćenja socijalnog preduzetništva* Sistem javnih nabavki u nedovoljnoj mjeri
orjentisan na pozitivne socijalne, ekološke
i ekonomske učinke proizvoda i usluga* Slabo razvijeni mehanizmi dokumentiranja i
statističkog praćenja socijalnog preduzetništva i njegovih efekata
* Nepostojanje konzistentne strategije razvoja
Republike Srpske
SNAGE SLABOSTI
23
* Visoka stepen prepoznatljivosti socijalnog preduzetništva na svjetskoj i evropskoj sceni* Sistematska financijska podrška razvoju socijalnog preduzetništva kroz dostupne evropske fondove i programe, te programe drugih donatora* Povećana svijest svih aktera o potrebi promišljanja alternativnih ekonomskih modela zbog krize liberalnog kapitalizma* Rastuća svijest i zainteresovanost vlasti na svim nivoima o važnosti i potencijalima socijalnog preduzetništva* Veliki raspon inovacija u području socijalnog preduzetništva širom svijeta s ubrzanom razmjenom informacija* Sve veći raspon institucionalnih rješenja za poticaj socijalnog preduzetništva širom regiona, Europske unije i svijeta* Rast potreba za proizvodima i uslugama u nerazvijenim područjima RS* Razvijen sistem obrazovnih institucija (formalnih i neformalnih) kao potencijalni nosilac razvoja kompetencija za razvoj socijalnog preduzetništva* Reforma sistema socijalne zaštite u smjeru decentralizacije i lokalizacije pružanja socijalnih usluga* Veliki broj stanovništva u stanju ekonomske i socijalne potrebe
* Odliv radno sposobnog stanovništva iz ruralnih područja u urbana* Odlazak najboljeg dijela radno sposobnog stanovništva u inostranstvo* Izjednačavanje socijalnog preduzetništva s neprofitnim sektorom* Zloupotreba koncepta socijalnog preduzetništva za ostvarivanje ličnih ili grupnih interesa* Moguće administrativne prepreke zbog neprepoznavanja punog potencijala socijalnog preduzetništva od strane javnih institucija i lokalnih zajednica* Nefleksibilnost zakonodavnog okvira za stvaranje poticajnog okruženja za razvoj socijalnog preduzetništva * Izostanak saradnje institucija na svim nivoima* Nevidljivost ostvarenih pozitivnih efekata poslovanja socijalnih preduzetnika
OPASNOSTIPRILIKE
24
5. Razvoj socijalnog preduzetništva u kontekstu EU
Razmatranje problematike socijalnog preduzetništva u kontekstu Evropske Unije za našepotrebe značajno je iz više razloga:
a) Isti civilizacijski, društveni, kulturološki, ekonomski i socijalni kontekst
b) Isto političko i ekonomsko uređenje
c) Potencijalno dobijanje kandidatskog statusa ua ulazak u EU a time i obaveza prilagođavanja ambijenta i propisa pravilima i obavezama koje članstvo u EU podrazumjeva
d) Slični problemi u domenu rasta i razvoja, zapošljavanja i popravljanja položaja pojedinih socijalnih grupa u kojima se i EU našla nakon krize 2008. godine.
U okviru politika EU najvažnije mjesto u narednih 5 godina zauzima strategija rasta EU(Evropa 2020.). Ova strategija naglašava da EU treba da postane pametna, održiva i sveobuhvatnaekonomija koja ostvaruje visok nivo zaposlenosti, produktivnosti i socijalne kohezije. Iako većdecenijama Evropski socijalni fond u fokusu svog djelovanja ima podršku za integraciju socijalnougroženih kategorija u rad i društvo, tek dolaskom velike finansijske i ekonomske krize 2008.godinekoja je ozbiljno pogodila zemlje članice i natjerala ih na kresanje budžeta i socijalnih fondova,socijalno preduzetništvo je došlo u fokus politika EU što je rezultiralo 2011. godine Inicijativom zasocijalno preduzetništvo. Navedena inicijativa je dobila snažnu podršku, te su Opšta uprava zapreduzetništvo, Opšta uprava za unutrašnje tržište i Opšta uprava za zapošljavanje Evropske komisijeuključene u izradu akcionog plana na nivou EU za podsticanje osnivanja, razvoja i rasta socijalnihpreduzeća.
Inicijativa za socijalno preduzetništvo ima za cilj pospješiti društveno odgovorno poslovanje privrede,olakšati socijalno preduzetništvo i smanjiti birokratiju za malo i srednje preduzetništvo.
Osnovni ciljevi i aktivnosti akcionog plana Inicijative za socijalno preduzetništvo su:
- Poboljšanje pristupa finansiranju kroz olakšavanje pristupa privatnom finansiranju i mobilizacija fondova EU
- Povećanje vidljivosti socijalnog preduzetništva kroz razvijanje alata za bolje razumjevanje sektora i jačanje upravljačkih sposobnosti, profesionalizma i podršku umrežavanju
- Poboljšanje pravnog okruženja za socijalno preduzetništvo kroz razvoje modela i oblika organizovanja, pristupa javnim nabavkama i pristupa državnim subvencijama
Pored navedenog radi se paralelno i na mjerama podrške gore navedenim ciljevima kao što supristup poduzetničkom kapitalu, nove vrste budžetske podrške, prilagođavanje poreskog sistema,etičko investiranje, mjere za stariju populaciju, platforme za socijalno trgovanje, olakšavanjepristupa finansiranju, modaliteti korištenja „zaključane“ imovine te podsticanje i istraživanjemogućnosti korištenja neaktivnih patenata.
25
U cilju boljeg korištenja strukturnih fondova Zajednički strateški okvir kohezione politike zaperiod 2014. – 2020. povezuje Evropski socijalni fond, Evropski fond za regionalni razvoj,Kohezioni fond, Evropski poljoprivredni fond za ruralni razvoj i Evropski fond za pomorstvo iribarstvo i utvrđuje tri glavne linije djelovanja relevantne za razvoj socijalnog preduzetništva:
- Povećanje stope osnivanja održivih socijalnih preduzeća pružanjem direktne podrške izgradnji potencijala timovima koji osnivaju socijalno preduzeće
- Podsticaje razvoju pratećeg sistema za podršku razvoju socijalnog preduzetništva
- Olakšavanje pristupa finansiranju socijalnih preduzeća kroz razvoj finansijskih instrumenata kojima se obezbjeđuje trajni kapital za njihovo poslovanje.
Pored navedenog, o značaju koji socijalno preduzetništvo ima za dalji razvoj unutar EU, govori iEU program za zapošljavanje i inovaciju koji sa ukupno 815 miliona eura u sebi objedinjuje triprograma relevantna za socijalno preduzetništvo:
Progress (program za zapošljavanje i socijalnu solidarnost)
EURES (evropska mreža javnih zavoda za zapošljavanje)
Program za mikrofinansiranje evropskog napretka (podrška mikrofinansijskim posrednicima iulaganjima u socijalna preduzeća).
Sve navedeno dovoljno govori koliki je značaj i naglasak EU u svom daljem razvoju dala narazvoj socijalnog preduzetništva i kolika je uloga socijalnog preduzetništva u rješavanjuekonomskih i socijalnih problema i uspostavljanju socijalne uključenosti i kohezije.
Ovde je još bitno naglasiti da se u evropskoj praksi razlikuju dva osnovna tipa socijalnihpreduzeća: jedna koja su namjenjena ostvarivanju nekog društvenog ili socijalnog cilja idruga koja su uglavnom orjentisana na zapošljavanje ugroženih kategorija.
Pored toga trenutno 18 članica EU ima razvijen specifičan zakonodavni okvir za poslovanjesocijalnih preduzeća dok se u ostalim zemljama socijalno preduzetništvo stimuliše i prepoznajebez posebnog zakonodavstva odnosno mjere i podsticaji za socijalno preduzetništvo usmjerenisu tamo gdje se ono u praksi prepoznaje bez obzira u kojem se formalnom obliku pojavljuje.
U praksi EU zemalja je moguće identifikovati 3 osnovna modela pravnih oblika u zakonodavstvukojim se reguliše socijalno preduzetništvo i to:
a) Model slobodnog oblika (nije važan organizacioni oblik nego je zakonom precizno definisano i regulisano socijalno preduzetničko djelovanje)
b) Model zadružnog organizovanja
c) Model preduzeća (utemeljen na ograničenoj distribuciji profita i „zaključanoj“ imovini)
U nastavku ćemo predstaviti neke od modela koji mogu biti interesantni za dalji razvoj socijalnogpreduzetništva u Republici Srpskoj.
26
6. Kako to neki drugi rade?
6.1. Republika Slovenija
Slovenija je donijela Zakon o socijalnom preduzetništvu 2011. godine (9).
Zakonom je definisano da se socijalna preduzeća bave trajnom preduzetničkom djelatnošćukoja je u javnom interesu kao i drugim aktivnostima koje za cilj imaju zapošljavanje posebno
ranjivih grupa što ovaj model svrstava u grupu orjentisanu na zapošljavanje.
Kao ciljne grupe za zapošljavanje Zakonom su obuhvaćeni:
- Romi
- Invalidi
- Teže zapošljive osobe koje imaju trajne mentalne i fizičke poteškoće - Ovisnici koji se nalaze ili su bili u programu rehabilitacije
- Bivši osuđenici - Izbjeglice
- Beskućnici - Osobe koje prvi put traže posao - Nezaposleni koji su duže od 2 godine na birou - Nezaposleni iznad 55 godina starosti
- Osobe koje su napustile osnovno i srednje obrazovanje
Zakon je definisao i djelatnosti u kojima mogu poslovati socijalna preduzeća i to su:
- socijalna zaštita; porodična zaštita; zaštita osoba sa invaliditetom; - nauka, obrazovanje i vaspitanje;
- zaštita i promocija zdravlja; socijalna inkluzija;
- podsticanje zapošljavanja; uključivanje na tržište rada posebno ugroženih grupa (teže zapošljive osobe);
- proizvodnja organske hrane; zaštita životinja, zaštita okoline; ‘socijalni turizam’ (pružanje turističkih uslugama osobama koje zbog svog materijalnog stanja te usluge ne mogu priuštiti, ili ih mogu priuštiti u ograničenom obimu, na principima održivosti, nediskriminacije i solidarnosti);
- socijalno osjetljiva i pravedna trgovina za posebno ugrožene grupe; - kultura i očuvanje kulturne baštine; tehnička kultura; amaterski sport i fizička kultura; - podrška korišćenju obnovljivih izvora energije i razvoju zelene ekonomije; - razvoj lokalnih zajednica;
- spašavanje ugroženih; - pružanje stručne i tehničke podrške socijalnim preduzećima.
Zakonom se i druge oblasti mogu proglasiti oblastima od javnog interesa.
27
Socijalno preduzeće je moguće osnovati ili kao preduzeće tipa A (osniva se radi trajne proizvodnjei prodaje roba i vršenja usluga na tržištu radi ostvarivanja nekog javnog interesa) koja nakon prvegodine rada moraju imati najmanje 2 zaposlena ili kao ti B (osniva se sa ciljem riješavanja problemazapošljavanja posebno ugroženih grupa) kod kojih najmanje trećina stalno zaposlenih radnika nakondvije godine od registracije mora biti iz ugroženih grupa definisanih zakonom.
Osnivači i članovi ravnopravno učestvuju u donošenju odluka (jedan čovijek – jedan glas) bez obzirana o visini njihovih osnivačkih uloga.
Svi zaposleni, korisnici i volonteri participaraju u odlučivanju.
Za zadržavanje statusa socijalnog preduzeća, osim obaveze zapošljavanja minimalnog brojaradnika, nužno je da je preduzeće ostvarilo najmanje 40% godišnjih prihoda obavljanjemsocijalno-preduzetničkih aktivnosti u prvoj godini djelovanja, odnosno najmanje 50% godišnji prihoda od takve aktivnosti u drugoj i narednoj godini djelovanja.
Socijalna preduzeća ne dijele dobit a ako je pod posebnim uslovima dijele to može biti najvišedo 20% ostvarene godišnje dobiti.
Što se tiče poreskog tretmana jedina poreska olakšica koju socijalna preduzeća imaju u odnosuna neprofitni sektor odnosi se na PDV jer na robu koje ono kupuje za obavljanje svoje djelatnostiplaća PDV po sniženoj stopi od 8,5%.
U slučaju prestanka rada imovina socijalnog preduzeća se daje na korištenje drugom socijalnompreduzeću, neprofitnoj organizaciji ili lokalnoj zajednici.
Zakonom je omogućeno osnivanje novih pravnih subjekata ali i transformacija već postojećihsubjekata neprofitnog statusa u socijalno preduzeće ukoliko ispunjavaju kumulativne uslovepropisane Zakonom.
Nadzor nad radom i registar socijalnih preduzeća vodi Ministarstvo rada, porodice, socijalnezaštite i jednakih mogućnosti i u registru se trenutno nalazi 140 socijalnih preduzeća.
28
6.2. Republika Srbija
Prema predlogu Zakona o socijalnom preduzetništvu i zapošljavanju u socijalnim preduzećimaRepublike Srbije (8): „Socijalno preduzetništvo, u smislu ovog zakona, jeste organizovanadruštvena delatnost od javnog interesa koja se vrši radi stvaranja novih mogućnostiza rešavanjesocijalnih, ekonomskih i drugih problema teže zapošljivih lica i njihovih zajednica, sprečavanjanastajanja i otklanjanja posledica socijalne isključenosti i jačanja društvene solidarnosti i kohezije.“
Iz ovoga se potpuno jasno vidi da je težište Zakona skoro isključivo na zapošljavanju teže zapošljivih lica.
Kao ciljne grupe za zapošljavanje Zakonom su obuhvaćeni:
1) lica koja ostvaruju pravo na novčanu socijalnu pomoć ili pomoć za osposobljavanje, odnosno novčanu naknadu za slučaj nezaposlenosti; 2) dugoročno nezaposlena lica starija od 50 godina života; 3) pripadnici etničkih zajednica kod kojih je utvrđena stopa nezaposlenostina teritoriji jedinice lokalne samouprave viša u odnosu na prosečnu stopu nezaposlenosti u Republici Srbiji; 4) osobe sa invaliditetom; 5) interno raseljena i izbegla lica; 6) samohrani roditelji ili supružnici iz porodice u kojoj su oba supružnika nezaposlena; 7) povratnici po sporazumu o readmisiji; 8) lica koja su bila na izdržavanju kazne zatvora; 9) žrtve trgovine ljudima, zlostavljanja, zanemarivanja, nasilja ili eksploatacije;10) lica koja se suočavaju sa egzistencijalnim teškoćama zbog zavisnosti od alkohola, droga ili drugih opojnih sredstava, posle završetka programa odvikavanja;11) druga teže zapošljiva lica u skladu sa propisima o zapošljavanju, odnosno drugi korisnici u skladu sa propisima iz oblasti socijalne zaštite.
Zakon je definisao i djelatnosti u kojima mogu poslovati socijalna preduzeća i to su:
1) proizvodnje dobara i pružanja različitih usluga, posebno usluga u oblasti socijalne i dečije zaštite, kao i zaštite osoba sa invaliditetom; 2) zaštite i unapređenja zdravlja, nauke, obrazovanja i vaspitanja, kulture i umjetnosti; 3) očuvanja prirode, zaštite životne sredine, komunalnoj, delatnosti sakupljanja sekundarnih sirovina i reciklaže; 4) korišćenja alternativnih izvora energije; 5) poljoprivrede, ugostiteljstva, turizma; 6) zanatstva i posebno promocije i obnove starih zanata i domaće radinosti; 7) drugim oblastima.
29
Socijalno preduzeće je moguće osnovati u bilo kojoj formi (privrednog društva, preduzetništva,udruženja građana, zadruge i drugih formi) ako je to u sladu sa njegovim ciljevima.
Upravljanje i odlučivanje nije posebno regulisano Zakonom osim što postoji obaveza da seopštim aktom zaposlenima omogući informisanje i konsultovanje, odnosno učestvovanje uupravljanju i odlučivanju kada se radi o njihovom radnopravnom statusu.
Socijalno preduzeće ne dijeli dobit ali je u obavezi da 50% ostvarene dobiti uplati u Budžetskifond za razvoj socijalnog preduzetništva.
Što se tiče poreskog tretmana Zakonom nisu propisane nikakve posebne olakšice za socijalnapreduzeća osim što ona po osnovu statusa mogu imati beneficije tretirane drugim zakonima.
Zakon nije definisao šta se dešava sa imovinom socijalnog preduzeća u slučaju prestanka radaosim što je definisao uslove pod kojima se gubi status socijalnog preduzeća.
Iz samog teksta Zakona je nejasno kaoko se ono osniva i da li se postojeće pravni subjekti mogupreregistrovati u socijalno preduzeće s obzirom da za dobijanje statusa socijalnog preduzeća većmorate poslovati kao socijalno preduzeće.
Nadzor nad radom i registar socijalnih preduzeća treba da vodi ministarstvo nadležno za poslovezapošljavanja i socijalne politike.
6.3. Velika Britanija
Kao sušta suprotnost većini zakonskih regulativa koje tretiraju socijalno preduzetništvo u okruženju iEU čini se način na koji su Britanci zakonski definisali socijalno preduzetništvo i njihovo riješenje sesmatra jednim od trenutno najboljih riješenja za nesmetan i efikasan razvoj socijalnog preduzetništvau bilo kojem domenu i sa bilo kojim ciljem.
Naime Velika Britanija nema poseban zakon o socijalnim preduzećima nego je kroz izmjene i dopunepostojećeg Zakona o preduzećima (Company Act) kojim je 2005. godine definisana posebna statusnaforma socijalnog preduzeća – Preduzeće koje djeluje u interesu zajednice (Community InterestCompany – CIC).
Ova pravna forma omogućava da bilo ko za bilo koje svrhe i ciljeve može da se bavi bilo kojompreduzetničkom djelatnošću pod uslovom da dokaže da to radi iz namjere da ostvari društvene isocijalne ciljeve od interesa za zajednicu. Socijalni karakter preduzeća dokazuje se posebnomizjavom (community mission report) u kojoj se precizira na koji način ciljevi zbog kojih jepreduzeće osnovano doprinose zajednici ili specifičnoj društvenoj grupi, i potvrđuje nestranačkikarakter preduzeća (nije osnovano od strane političke partije, niti joj djelatnost uključujezagovaranje za političku partiju ili kandidata).
Pravna forma CIC-a može biti društvo ograničene odgovornosti ili akcionarsko društvo s tim da senajveći dio ostvarene dobiti (trenutno 70%) mora reinvestirati a ostatak se može podijeliti u oblikudividende.
CIC je obavezna da Registratoru, koji daje odobrenje za rad i vrši nadzor, podnese godišnji izvještaj oradu (social mission report), čija je sadržina propisana Zakonom.
30
Između ostalog, izvještaj sadrži nominalne i izlazne indikatore, na osnovu kojeg Registrator mjerisocijalni uticaj CIC.
Upravljanje i odlučivanje u CIC-u identično je bilo kojem drugom obliku korporativnog upravljanjai vrši se u skladu sa učešćem u kapitalu društva, ali pri tome se mora strogo voditi računa da seispunjavaju svi staturni ciljevi od interesa za zajednicu zbog kojih je CIC osnovan i da naknademenadžerima moraju biti razumne jer u protivnom Regulator ima pravo da preduzeću ukine statusCIC-a čime njegova imovina po automatizmu mora preći u vlasništvo drugog CIC-a, lokalnezajednice ili bilo kojeg drugog neprofitnog oblika za koji takođe važi pravilo „asset lock“-a akoji ukoliko nije precizno regulisan statutom če odrediti Regulator.
Preduzeće od interesa za zajednice nije izuzeto niti povlašteno od poreskih propisa ni pojednom osnovu.
Trenutno u Velikoj Britaniji posluje preko 12.000 preduzeća od interesa za zajednicu.
6.4. Modeli u drugim članicama EU
Kao što smo već ranije naveli postoji čitav niz različitih modela, formi i oblika socijalnogpreduzetništva i načina zakonskog regulisanja razvoja socijalnog preduzetništva u EU.
Prvi takav primjer je Italija za koju važi da je kolijevka razvoja socijalnog preduzetništva uEvropi s obzirom da je još 1991. godine donijela zakon o socijalnim zadrugama sa ciljemzapošljavanja ugroženih kategorija i pružanja socijalnih usluga. Pored zakona kojim sereguliše rad socijalnih zadruga Italija je 2006. donijela i zakon o socijalnim preduzećimatako da danas u Italiji posluje preko 12.000 socijalnih zadruga i 600 socijalnih preduzećakoja ukupno zapošljavaju 244.000 ljudi.
Nakon Italije slijedila je Belgija 1995. sa zakonom o preduzećima za postizanje socijalnogcilja koja su osnivana u funkciji zapošljavanja i pružanja boljih socijalnih usluga a kojihdanas ima preko 600.
Zakone o socijalnim zadrugama slične italijanskom donijeli su Španija (zadruge za socijalnuinicijativu 1999.) i Portugal (zadruge socijalne solidarnosti 1996.) s tim da je Španija 2007. godinedonijela i zakon o preduzećima za socijlnu integraciju.
Razvoj socijalnog preduzetništva u Grčkoj je omogućen putem uvođenja pravnog okvirasocijalnih zadruga sa ograničenom odgovornošću 1999. i kroz razvoj socijalnih zadružnihpreduzeća 2011. godine.
Litvanija i Finska poznaju pravnu formu socijalnog preduzetništva pod nazivom socijalno preduzećeod 2004. godine namjenjenu rješavanju problema zapošljavanja, dok je Poljska u cilju riješavanjaistog problema donijela zakon o socijalnim zadrugama.
Iz svega navedenog očito je da najveći broj zemalja u Evropi ubrzano razvija, uvodi ili razrađujepravne forme regulacije razvoja socijlnog preduzetništva jer je ono očito prepoznato kao jedan odglavnih instrumenata za riješavanje nagomilanih socijalnih i ekonomskih problema te uspješnijudruštvenu i socijalnu inkluziju i koheziju stanovništva.
31
ZAKLJUČCI I PREPORUKE
Na osnovu svega iznesenog moguće je zaključiti slijedeće:
1. Da je socijalno preduzetništvo na početku 21. vijeka prepoznato kao jedan od osnovnih socio-ekonomskih instrumenata kojim se uspješno riješavaju ekonomski i socijalni problemi društva, vrši socijalna i društvena inkluzija ugroženog stanovništva a time i poboljšava društvena kohezija.
2. Da socijalno preduzetništvo i socijalni preduzetnici čine vodeću društvenu snagu na polju stvaranja nove vrijednosti i razvoja ekonomskih aktivnosti u socijalnom sektoru, na području socijalnih inovacija, ekologije i održivog razvoja.
3. Da su gotovo sve evropske države svoje ekonomske i socijalne politike usmjerile ka razvoju socijalnog preduzetništva kao jednog od glavnih generatora novog zapošljavanja.
4. Da je Republika Srpska u svom dosadašnjem razvoju sporadično vodila politike iz domena socijalnog preduzetništva i da se u tom kontekstu socijalno preduzetništvo u društvu razvijalo neplanski i haotično, pod uticajem trenutnih potreba i sredstava koja su bila na raspolaganju od međunarodnih donatora, te da je i u takvim uslovima civilni sektor izrastao u značajnu snagu koja može biti oslonac za dalji razvoj socijalnog preduzetništva.
5. Da je ekonomska i socijalna situacija u Republici Srpskoj vrlo teška i složena te da standardne ekonomske i socijalne politike koje se vode u domenu zapošljavanja, socijalne inkluzije i razvoja ne mogu dati one razultate i efekte koji su stanovništvu u ekonomskom i socijalnom kontekstu potrebni.
6. Da je potrebno kreirati novi društveni i preduzetnički ambijent i nove, inovativne ekonomske i socijalne politike koje mogu dati bolji rezultat u razvoju preduzetništva i stvaranju nove vrijednosti
7. Da je podsticanje socijalnog preduzetništva i kreiranje pravnog okvira za njegov nesmetan razvoj jedan od ključnih elemenata za kreiranje tog novog i povoljnijeg ambijenta.
32
U kontekstu iznesenih zaključaka predlaže se kreiranje zakonskog okvira a time i stvaranjeambijenta za ubrzani razvoj socijalnog preduzetništva:
• Zakon o socijalnom preduzetništvu Republike Srpske trebao bi vrlo široko definisati oblasti i djelatnosti socijalnog preduzetništva i na taj način ne sputavati društvenu preduzetničku inicijativu
• Oblik orgnizovanja socijalnog preduzetništva trebao bi biti socijalno preduzeće organizovano kao društvo sa ograničenom odgovornošću
• Socijalno preduzeće bi trebalo poslovati po svim principima tržišne ekonomije s tim što bi se dobit morala reinvestirati ili utrošiti za socijalne svrhe, dok bi se do 30% dobiti nakon oporezivanje moglo podijeliti vlasnicima
• S obzirom da gotovo 70% posto stanovništva po raznim osnovama čini socijalno ili ekonomski ugroženu kategoriju, zapošljavanje u socijalnom preduzeću ne bi trebalo biti zakonom uslovljeno sa nekom određenom socijalnom kategorijom nego bi se stimulacija zapošljavanja posebno ugroženih kategorija trebala vršiti posebnim odredbama koje bi se odnosile na samo te kategorije zaposlenih ( npr. po osnovu zapošljavanja lica koje je starije od 45 godina poslodavac bi se mogao osloboditi plaćanja obaveze za zdravstveno osiguranje i poreza na platu u trajanju od 3 godine za navedeno lice)
• Zakonom bi trebalo omogućiti da bilo ko (pravna, fizička lica, ustanove, civilni sektor, inostrana pravna i fizička lica) može osnovati socijalno preduzeće i omogućiti transformaciju postojećih neprofitnih organizacija u socijalna preduzeća.
• Primanja mendžmenta i uprave bi trebala biti ograničena zakonom i vezana za prosječnu platu u Republici Srpskoj
• Zakonom bi se trebalo regulisati da imovina socijalnog preduzeća bez obzira kako je stečena u slučaju gašenja prelazi na drgo socijalno preduzeće ili na lokalnu zajednicu
• Poreski tretman socijalnog preduzeća trebao bi biti isti kao i kod ostalih preduzeća izuzev u domenu u kojem bi se stimulisalo zapošljavanje posebno ugroženih kategorija
• U cilju stimulacije razvoja socijalnog preduzetništva socijalna preduzeća bi trajno trebala biti oslobođena republičkih i lokalnih parafiskalnih nameta.
• U cilju promocije i razvoja politika socijlnog preduzetništva zakonom bi trebalo predvidjeti i savjetodavno tijelo za socijalno preduzetništvo dok bi nadzor i registar socijalnih preduzeća trebao biti pri Ministarstvu industrije i rudarstva kao resornom ministarstvu za preduzetništvo
• Pored zakona o socijalnom preduzetništvu predlaže se i donošenje zakona o socijalnim zadrugama koji bi po svemu trebao biti usklađen sa Opštim zakonom o zadrugama BiH.
33
BIBLIOGRAFIJA
1. ZAKON O PROFESIONALNOJ REHABILITACIJI, OSPOSOBLJAVANJU IZAPOŠLJAVANJU INVALIDA REPUBLIKE SRPSKE - 2012 https://kontoprom.com/dokumenti/poreska/Zakon_dop_inv.pdf
Izmjene i dopune – 2015http://www.narodnaskupstinars.net/sites/default/files/upload/dokumenti/zakoni/lat/usvojeni_zakoni/Zakon_o_profesionalnoj_rehabilitaciji_osposbljavanju_i_zaposljavanju_invalida.zip
2. Zakon o razvoju malih i srednjih preduzeća Republike Srpske – 2013https://advokat-prnjavorac.com/zakoni/Zakon_o_razvoju_malih_i_srednjih_preduzeca_RS.pdf
3. Zakon o socijalnoj zaštiti Republike Srpske – 2012http://www.vladars.net/sr-SP-Cyrl/Vlada/Ministarstva/MZSZ/PAO/Documents/Закон%20о%20%20социјалној%20заштити%20РС.pdf
4. Zakona o poljoprivrednim zadrugama Republike Srpske – 2008http://faolex.fao.org/docs/pdf/bih144177.pdf
5. Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o poljoprivrednim zadrugama Republike Srpske – 2009http://www.narodnaskupstinars.net/?q=la/akti/usvojeni-zakoni/zakon-o-izmjenama-i-dopunama-zakona-o-poljoprivrednim-zadrugama
6. Opšti zakon o zadrugama BiH – 2003http://faolex.fao.org/docs/pdf/bih146355.pdf
7. Zakon o udruženjima i fondacijama Republike Srpske – 2001http://www.vladars.net/sr-SP-Cyrl/Vlada/Ministarstva/MZSZ/Documents/Zakon%20o%20udruzenjima%20i%20fondacijama%20Repuglike%20Srpske%2052-01.pdf
8. ZAKON O SOCIJALNOM PREDUZETNIŠTVU I ZAPOŠLJAVANJU U SOCIJALNIMPREDUZEĆIMA REPUBLIKE SRBIJE- 2015http://www.parlament.gov.rs/upload/archive/files/lat/pdf/predlozi_zakona/1688-13Lat.pdf
9. Zakon o socialnem podjetništvu Republike Slovenije– 2011https://www.uradni-list.si/1/content?id=102703
10. Modeli socijalnog preduzetništva u BiH – YEP, 2015http://yep.ba/wp-content/uploads/2015/12/Modeli_socijalnog_poduzetnistva_u_BiH_web.pdf
34
11. Dragan GolubovićPRAVNI I INSTITUCIONALNI ASPEKTI SOCIJALNOG PREDUZETNIŠTVA:KOMPARATIVNI PREGLED I STANJE U BOSNI I HERCEGOVINI (nacrt) - TASCO, 2015http://www.tacso.org/doc/IZVJESTAJ%20PRAVNI%20ASPEKTI%20SOCIJALNOG%20PREDUZETNISTVA%20(2)%20SD%20feedback.pdf
12. V.Raičević, R.GlomazićZNAČENJE I OBLICI SOCIJALNOG PREDUZETNIŠTVA – FES, 2012http://www.rda-backa.rs/images/publikacije_pdf/socijalno_preduzetnistvo.pdf
13. Izvještaj o procjeni socijalnog poduzetništva u Bosni i Hercegovini - SIPU InternationalAB-TACSO, 2012http://civilnodrustvo.ba/files/Izvjestaj_o_procjeni_socijalnog_poduzetnistva_u_Bosni_i_Hercegovini_-_2012.pdf
14. Strategije razvoja društvenog poduzetništva u Republici Hrvatskoj za razdoblje od 2015. do2020. Godine, 2015http://mladi-eu.hr/wp-content/uploads/2015/07/Strategija-razvoj-drustvenog-poduzetnistva.pdf
15. Samer Abu SaifanSocial entrepreneurship: Definition and Boundaries – 2012http://timreview.ca/sites/default/files/article_PDF/Saifan_TIMReview_February2012_0.pdf
16. Charles LeadbeaterThe Rise of Social Entrepreneur – Demos , 1997http://www.demos.co.uk/files/theriseofthesocialentrepreneur.pdf
17. Andrew M. Wolk, Root Cause – MIT, 2010Social Entrepreneurship and Government: A New Breed of Entrepreneurs Developing Solutionsto Social Problemshttp://www.rootcause.org/docs/Resources/Publications/Social%20Entrepreneurship%20and%20Goverment.pdf
18. Radoš Keravica Socijalno preduzetništvo kao instrument socijalne politike – 2014https://www.academia.edu/6053260/Socijalno_preduzetnistvo_kao_instrument_socijalne_politike
19. Pravo na socijalnu skrb u Bosni i Hercegovini – Pitanja primjerenosti i jednakostiOSCE Misija u BiH – 2012
20. Međunarodna naučno-stručna konferencija „Socijalno preduzetništvo – Model za(samo)zapošljavanje u budućnosti – Zbornik radova, NVO Svjetionik i ACED, 2014http://www.nvo-svjetionik.org/zbornik-radova-medunarodna-naucno-strucna-konferencija-socijalno-preduzetnistvo-model-za-samozaposljavanje-u-buducnosti/
35
Drugi izvori
21. Podaci o osobama koje traže posao – JU Zavod za zapošljavanje RShttp://www.zzzrs.net/index.php/statistika/
22. Osnovni ekonomski pokazateljihttp://www.irbrs.net/statistika/Indikatori.aspx?tab=2&lang=cir
23. Statistički godišnjak Republike Srpske 2015., Republički zavod za Statistiku Republike Srpske, 2015. http://www.rzs.rs.ba/front/article/1778/
24. Zadružni savez Republike Srpske http://www.zadruznisavezrs.net/index.php/clanice
25. Statistički zavod Republike Srpskehttp://www.rzs.rs.ba/front/article/1778/
26. Izvještaj o radu Fonda PIO za 2015.godinuhttp://www.fondpiors.org/wp/wp-content/uploads/2015/11/Извјештај-о-раду-за-2015.-годину.pdf
27. Savez sindikata Republike Srpskehttp://www.savezsindikatars.org/sindikalna_potrosacka_korpa.php
UDRUŽENJE ZA PROMOCIJU KONTROLINGAICV - BANJA LUKA
ul. Federika Garsije Lorke 1/378000 Banja Luka
Bosna i Hercegovina+387 (0) 70 350 946