5651 sayılı kanun kapsamında İfade Özgürlüğü Üzerine bir ...eprints.rclis.org/29814/1/5651...

5651 Sayılı Kanun Kapsamında İnternet Duumlzenlemeleri ve Duumlşuumlnce-İfade

Oumlzguumlrluumlğuuml Uumlzerine Bir Değerlendirme

A Review on Freedom of Thought-Expression and Internet Regulation under the

Law No 5651

Fatih Canata

Oumlz

Bu ccedilalışmanın amacı Tuumlrkiyersquode duumlşuumlnce ve ifade oumlzguumlrluumlğuumlnuumln sınırlarını belirleyen yasal duumlzenlemeler ccedilerccedilevesinde internet ortamındaki erişim engellemelerini değerlendirmektir Bu amaccedilla belgesel tarama youmlntemi kullanılarak uluslararası normlar ccedilerccedilevesinde ldquo5651 Sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Duumlzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Succedillarla Muumlcadele Edilmesi Hakkında Kanunrdquo başta olmak uumlzere Tuumlrkiyersquodeki yasal duumlzenlemeler incelenmiş ve internet ortamındaki erişim engellemelerinin sansuumlrle ilişkisi literatuumlre dayalı olarak değerlendirilmiştir Ccedilalışmanın sonucunda sansuumlr algısının oluşmasına neden olan Tuumlrkiyersquodeki erişim engellemeleri ile ilgili yasal duumlzenleme ve uygulamaların Birleşmiş Milletler Avrupa Birliği ve Avrupa Konseyinde oluşturulan politikalardan ve yol goumlsterici ilkelerden ziyade ldquopaternalistrdquo bir yaklaşımla uyuştuğuna dikkat ccedilekilmiş bu ccedilerccedilevede alınması gereken oumlnlemlere ilişkin ccedileşitli oumlneriler getirilmiştir Anahtar Soumlzcuumlkler Duumlşuumlnce-ifade oumlzguumlrluumlğuuml erişim engelleme internet sansuumlruuml 5651 Sayılı Kanun paternalizm

Abstract

The aim of this study is to evaluate the denial of access on the internet in terms of legal regulations that determine the boundaries of freedom of thought and expression in Turkey For this purpose legal regulations in Turkey especially the ldquothe Law No 5651 pertaining to the regulation of publications posted on the internet and fighting against crimes that are committed through these publicationsrdquo were examined and the relationship between denial of access and censorship were evaluated based on the literature In consequence of the study it is brought to attention that the legal regulations and practices about the denial of access in Turkey causing the establishment of perception of censorship conform to a paternalistic approach rather than the policies established by the United Nations the European Union and Council of Europe and guiding principles In this scope various necessary measures concerning the issue were recommended Keywords Freedom of thought - expression denial of access internet censorship the Law No 5651 paternalism

Giriş

En temel insan haklarından olan ldquoduumlşuumlnce-ifaderdquo ve ldquobilgi edinmerdquo oumlzguumlrluumlğuumlyle ilgili kısıtlamalar tarihsel suumlreccedil iccedilinde evrim geccedilirerek guumlnuumlmuumlzde de etkisini suumlrduumlren oumlnemli bir tartışma konusudur Gelişen enformasyon teknolojileri aracılığıyla bilgiye ulaşmak daha kolay

Araş Goumlr Dr İstanbul Uumlniversitesi Bilgi ve Belge Youmlnetimi Boumlluumlmuuml e-posta fatihcanistanbuledutrResearch Ass Dr İstanbul University Department of Information and Records Management

Geliş Tarihi - Received 29112015 Kabul Tarihi - Accepted 04052016

Tuumlrk Kuumltuumlphaneciliği 30 2 (2016) 185-205

bir hale gelmiş ve guumlnuumlmuumlzde bu teknolojiler iletişimin vazgeccedililmez unsuru olmuşlardır Duumlnya internetle birlikte e-devlet modelinin benimsendiği geleneksel devlet paradigmasının değişime uğradığı ve tartışıldığı yeni bir doumlnem iccediline girmiştir Enformasyon teknolojilerinin bilgiye erişimi kolaylaştırmasının yanında internette uumlretilen ve paylaşılan otoritelerce (devletler huumlkuumlmetler buumlrokratik mevkiler dini gruplar vb) zararlı olduğu duumlşuumlnuumllen bilgilerin erişiminin engellenmesi sansuumlr tartışmalarına yol accedilmaktadır Otoritelerin bilginin yayılımı konusunda ortaya koydukları bu engelleyici tutum duumlşuumlnce-ifade oumlzguumlrluumlğuuml kavramlarını da tartışılır kılmaktadır Dinsel ırksal kuumlltuumlrel siyasal ve toplumsal farklılıkların bir kazanım olarak iccedilselleştirilmesi gerekirken bunun yerine tuumlm bireylerin adeta birer robotmuş gibi tek bir duumlşuumlnceye inanmasını beklemek temel mantık kurallarıyla ve duumlnya gerccedilekleriyle ccedilelişmektedir Sınırların ortadan kalktığı ağlarla birbirine bağlanmış kuumlresel duumlnyanın yeni kurallarını anlamak ve ona uyum sağlamak yerine bilginin elde edilmesi ve paylaşılması konusundaki engelleyici tutum bilginin doumlnuumlştuumlruumlcuuml guumlcuumlnden rahatsız olan otoritelerin tutumuna işaret etmektedir

Gelişen enformasyon teknolojileri ve internet aracılığıyla bilginin eşsiz guumlcuumlnden yararlanılırken aynı zamanda internet ortamındaki zararlı iccedilerikler nedeniyle internetin kontrol edilmesi birccedilok uumllkede tartışılan bir konu olmuştur Ccedilocuk haklarının korunması ve ccedilocuk istismarının engellenmesi pornografik yayınlar zararlı alışkanlıklara oumlzendirme ve uyuşturucu kullanımının teşviki patlayıcı madde yapımını anlatan ve intiharı teşvik iccedilerikli siteler duumlnyanın birccedilok uumllkesinde engellendiği gibi Tuumlrkiyersquode de engellenmektedir Tuumlrkiyersquonin yukarıda belirtilen iccedilerikteki sitelere uyguladığı kısıtlamaların dışında kalan iccedileriklere youmlnelik erişim engellemeleri sansuumlr tartışmalarına da beraberinde getirmiştir AB ile uumlyelik muumlzakereleri yuumlruumlten Tuumlrkiyersquonin ccedilağdaş ve demokratik medeniyetler seviyesine ulaşma arzusundan dolayı bu ccedilalışmada yerleşmiş bir demokrasi kuumlltuumlruumlne sahip olan Amerika ve Avrupa Birliğirsquondeki internet duumlzenlemelerinin temel dayanakları kısaca incelenmiştir 4 Mayıs 2007 yılında kabul edilen ldquo5651 Sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Duumlzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Succedillarla Muumlcadele Edilmesi Hakkında Kanunrdquoun yuumlruumlrluumlğe girdiği tarihten buguumlne internet uygulamalarıyla ilgili oumlrnekler bu kanunun internete youmlnelik duumlzenlemelerde yeterli olmadığı ve bu kanunun adeta sansuumlr kanunuymuş gibi algılanmasına neden olduğu goumlruumllmuumlştuumlr (Akdeniz ve Altıparmak 2008 ss 59 69)

Engelleme veya sansuumlr tartışmalarından yola ccedilıkılarak internet ortamından kaynaklanan duumlşuumlnce-ifade oumlzguumlrluumlğuuml ihlalleri yasal duumlzenlemeler doğrultusunda ele alınmıştır Bununla birlikte bu yasal duumlzenlemelerin uluslararası normlarla uyumu enformasyon teknolojileri hukuk kuumltuumlphane ve bilgi bilimi literatuumlruumlne goumlre değerlendirilmiştir Bu ccedilalışmada belgesel tarama ldquobelli bir amaca youmlnelik olarak kaynakları bulma okuma not alma ve değerlendirmerdquo youmlnteminden yararlanılmıştır (Karasar 1994 s183)

Duumlşuumlnce-İfade Oumlzguumlrluumlğuuml Erişim Engelleme ve Sansuumlr

Guumlnuumlmuumlz kitle iletişim araccedillarının en oumlnemlisi hiccedil şuumlphesiz internettir İnternetin kullanım amaccedillarının başında bilgi alışverişi bulunmaktadır Bu da daha ccedilok bilgiye erişim ve onu iletme yoluyla yapılmaktadır İnternet bilgiye erişim ve bilginin iletilmesi oumlzelliğiyle klasik kitle iletişim araccedillarından farklılaşmaktadır Bu farklılaşmayı sağlayan diğer bir oumlzellik ise internet kullanıcılarının geniş bir alana yayılmış olmasıdır İnternetin kuumlresel boyutta bir iletişim aracı haline gelmesi farklı uumllkelerden farklı ideoloji ve duumlşuumlncelere sahip olan insanların aynı platformda yer almasına olanak sağlamıştır Zaman ve uzamdan bağımsız hareket eden insanların aynı platform uumlzerinde bir araya gelmeleri bu insanların bilgi alışverişinde bulunmaları duumlşuumlncelerini ifade etmeleri ticaret yapmaları eğitim yapmaları ve sosyo-kuumlltuumlrel eylemlerde bulunmaları yeni uygulamaların ortaya ccedilıkmasını sağlamıştır (Casltells 2007 ss 62-63) Bu uygulamalarla birlikte sosyal ağlar (Facebook Twitter

186 Hakemli Yazılar Refereed Papers Canata

Myspace) web guumlnluumlkleri (Wordpress Blogger) ansiklopediler (Wikipedia Digg) fotoğraf paylaşma ortamları (Flickr Instagram) e-ticaret (E-buy Amazon) gibi platformlar ortaya ccedilıkmıştır Farklı goumlruumlşlerden insanların bir araya gelerek bilgi paylaşma olanağı buldukları internet aynı zamanda bu insanlara bilgiyi yaratma olanağı da sunmaktadır Klasik kitle iletişim araccedillarının aksine kullanıcılar bu ortamda pasif bir birey olmaktan ccedilıkıp etken ve uumlreten bireyler haline gelmektedir

İnternetin kuumlresel bir iletişim aracı haline gelmesinin uumlccedil temel nedeni vardır Bunlardan ilki internetin klasik kitle iletişim araccedillarının aksine daha ucuz olmasıdır Duumlnyanın neredeyse tuumlm bilgisine sahip olan internette bu bilginin saklanması korunması ve gerektiğinde talep edenlere sunulması klasik youmlntemlere goumlre daha ucuzlamıştır Bu dijital devrimin oumlnemli goumlstergelerinden biridir Klasik yollarla uumlretilen bilginin hem uumlretimi hem de dağıtımı zaman alıcı ve pahalı bir uğraşken internetle birlikte bu eylemler daha hızlı ve daha ucuza yapılır hale gelmiştir Elektronik postalar muumlzik ve video dosyaları fotoğraflar metinler daha kolay depolanıp dağıtılmaktadır (Baker 2002 ss 7-14) İnternetin ucuz bir şekilde elde edilebilir olması nedeniyle bu platforma katılan insanların sayısı da doğal olarak artmaktadır İkinci neden internetin goumlzle goumlruumllebilen ve elle tutulabilen sınırlarının olmamasıdır Bu durum internetin kimseye ait olmadığının kanıtıdır Klasik kitle iletişim araccedillarının tersine muumllkiyet anlayışının olmadığı bir platformdur (Altıparmak ve Akdeniz 2008 s 1) Bu oumlzelliği nedeniyle internet klasik kitle iletişim araccedillarının aksine birkaccedil kişinin elinde tekelleşmiş bir yapıya sahip değildir İnsanlar bu platform aracılığıyla istedikleri bilgiyi kimsenin izni olmadan paylaşma olanağı bulmaktadır Uumlccediluumlncuuml neden ise kolaylıktır Klasik kitle iletişim araccedillarının aksine internette bilgi alışverişi daha kolaydır Bireyler internet ortamında herhangi bir bilgiyi paylaşma ya da bilgiye ulaşmak iccedilin fiziksel bir guumlccedil harcamaya gerek duymamaktadırlar (Balkin 2004 s 4) Bu uumlccedil temel neden insanların bilgiye ucuz ve kolay bir yolla ulaşmanın yanında onlara bilgiyi uumlretip paylaşma olanağı da sağlamıştır İnternet yaşayan ve suumlrekli gelişen bir canlı organizma gibi hayatımıza girmiş ve tuumlm alışkanlıklarımızı değiştirmiştir İnternetin şekillendirdiği yeni birey tipi bilgiyi klasik yollardan edinmenin aksine ucuz ve kolay bir yolla bilgiye ulaşmayı tercih ederken interaktif bir anlayışla yeni bilgilerin uumlretimine de katkı sağlamaktadır Bireylerin internet ortamında ccedileşitli aktivitelerle kendilerini ifade etmeleri aynı zamanda demokrasi kuumlltuumlruumlnuuml de geliştirmektedir (Castells 2005 s 529) İnternet bu youmlnuumlyle vatandaşların youmlnetime katılımını da sağlamaktadır Karaccedilor (2009 s 121) yeni enformasyon teknolojilerinin ldquogelişmiş toplumlarda siyasi katılım uumlzerinde derin etkiler yaratan ve siyasal katılım iccedilin yeni kanallar ortaya koyabilen bir yapırdquo olduğunu belirtmektedir

Duumlşuumlnce oumlzguumlrluumlğuumlnuumln ne olduğu bu kavramın sınırlarının nerede başlayıp ve nerede bittiği tartışmaları guumlnuumlmuumlzde de devam etmektedir Tanoumlr ve Yuumlzbaşıoğlursquona goumlre (2001 s 168) duumlşuumlnce oumlzguumlrluumlğuuml ldquoduumlşuumlncelere ve bilgilere ulaşma hakkı kanaat oumlzguumlrluumlğuuml ve ifade oumlzguumlrluumlğuumlrdquo olmak uumlzere uumlccedil temel oumlgeden oluşmaktadır Bu uumlccedil temel oumlge duumlşuumlncenin oluşumundan oumlnceki halini sistemli bir buumltuumln haline gelmesini ve dışa vurum olarak somutlaşan ifade edilebilir olma aşamalarını kapsamaktadır Duumlşuumlnce oumlzguumlrluumlğuuml kavramını tanımlamak yerine bu kavramla ilgili temel ilkeleri belirlemek daha doğru bir yaklaşım olacaktır Şeffaf ve demokratik hukuk devletlerinde bireylerin herhangi bir duumlşuumlnceyi uumlretmesi ve bu duumlşuumlnceleri yayması cezalandırılmamaktadır Bireyler oumlrtuumlk bilgilerini accedilığa vurarak başkalarının haklarına zarar veriyorsa ya da succedila teşvik ediyorsa bu eylemin cezai yaptırımları uumllkelerin kanunlarıyla belirlenmektedir Duumlşuumlnce oumlzguumlrluumlğuuml kavramı hem 1982 Anayasası hem de uluslararası antlaşmalarla korunan ve tanınan bir haktır Tuumlrkiye Cumhuriyeti Anayasasırsquonın (Anayasa 1982) ldquoDuumlşuumlnceyi Accedilıklama ve Yayma Huumlrriyetirdquo

5651 Sayılı Kanun Kapsamında İnternet Duumlzenlemeleri ve Duumlşuumlnce-İfade Oumlzguumlrluumlğuuml Uumlzerine Review on Freedom of Thought-Expression and Internet Regulation under the Law No 5651 187

başlıklı 26 maddesi1 Tuumlrkiyersquodeki duumlşuumlnce ve ifade oumlzguumlrluumlğuumlyle ilgili ccedilerccedileveyi ccedilizmiştir Evrensel İnsan Hakları Beyannamesinin (İHEB) 19 maddesi2 (United Nations [UN] 1948) ve Tuumlrkiyersquonin de tarafı olduğu Avrupa İnsan Hakları Soumlzleşmesinin (AİHS) 10 maddesinde3 de duumlşuumlnce oumlzguumlrluumlğuuml ele alınmış iki fıkra halinde belirlenmiştir (Council of Europe [CE] 1950) Duumlşuumlnce oumlzguumlrluumlğuuml ile ilgili ccedilerccedileveyi ccedilizen diğer bir antlaşma ise yine Tuumlrkiyersquonin tarafı olduğu Birleşmiş Milletler Medeni ve Siyasal Haklara İlişkin Uluslararası Soumlzleşmesirsquodir (MSHUS) Soumlzleşme Birleşmiş Milletler Genel Kurulunun 16 Aralık 1966 tarih ve 2200 A (XXI) sayılı kararıyla imza onay ve katılıma accedilılmış 49 maddeye uygun olarak 23 Mart 1976 tarihinde yuumlruumlrluumlğe girmiştir Bu soumlzleşmenin 19 maddesi4 duumlşuumlnce-ifade oumlzguumlrluumlğuumlne ilişkin haklara goumlnderme yapmaktadır (UN 1976) Duumlşuumlnce-ifade oumlzguumlrluumlğuuml gerek Anayasarsquonın 26 maddesiyle gerekse de uluslararası soumlzleşmeler (AİHS ve MSHUS) ile guumlvence altına alınmış en temel insan haklardandır Ayrıca 26 Madde AİHS ve MSHUS ulusal ve uluslararası duumlşuumlnce oumlzguumlrluumlğuuml haklarını duumlzenlemektedir Soumlzleşmelere taraf olan devletlerin duumlşuumlnce oumlzguumlrluumlkleri ile ilgili duumlzenlemelerinin hangi hallerde meşru olabileceği durumları belirlemektedir

Kuumltuumlphane ve bilgi bilimi alanında da internet erişim engellemeleri uluslararası insan haklarının ihlali olarak goumlruumllmekte ve otoritelerin bu tutumdan vazgeccedilmeleri oumlnerilmektedir Uluslararası Kuumltuumlphane Dernekleri ve Kurumları Federasyonunun (IFLA) yayınlamış olduğu bildirgede internet erişim oumlzguumlrluumlğuuml desteklenmektedir ldquoBilgiye engelsiz erişim oumlzguumlrluumlk eşitlik kuumlresel anlayış ve barış iccedilin temeldir Bu nedenle Kuumltuumlphane Dernekleri Uluslararası Federasyonu (IFLA) belirtir ki

1 T C Anayasası 26 madde Herkes duumlşuumlnce ve kanaatlerini soumlz yazı resim veya başka yollarla tek başına veya toplu olarak accedilıklama ve yayma hakkına sahiptir Bu huumlrriyet resmi makamların muumldahalesi olmaksızın haber veya fikir almak ya da vermek serbestliğini de kapsar Bu fıkra huumlkmuuml radyo televizyon sinema veya benzeri yollarla yapılan yayımların izin sistemine bağlanmasına engel değildir Bu huumlrriyetlerin kullanılması millicirc guumlvenlik kamu duumlzeni kamu guumlvenliği Cumhuriyetin temel nitelikleri ve Devletin uumllkesi ve milleti ile boumlluumlnmez buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunması succedilların oumlnlenmesi succedilluların cezalandırılması Devlet sırrı olarak usuluumlnce belirtilmiş bilgilerin accedilıklanmaması başkalarının şoumlhret veya haklarının oumlzel ve aile hayatlarının yahut kanunun oumlngoumlrduumlğuuml meslek sırlarının korunması veya yargılama goumlrevinin gereğine uygun olarak yerine getirilmesi amaccedillarıyla sınırlanabilir Haber ve duumlşuumlnceleri yayma araccedillarının kullanılmasına ilişkin duumlzenleyici huumlkuumlmlere bunların yayımını engellememek kaydıyla duumlşuumlnceyi accedilıklama ve yayma huumlrriyetinin sınırlanması sayılmaz Duumlşuumlnceyi accedilıklama ve yayma huumlrriyetinin kullanılmasında uygulanacak şekil şart ve usuller kanunla duumlzenlenir 2 Her ferdin fikir ve fikirlerini accedilıklamak huumlrriyetine hakkı vardır Bu hak fikirlerinden oumltuumlruuml rahatsız edilmemek memleket sınırları mevzubahis olmaksızın malumat ve fikirleri her vasıta ile aramak elde etmek veya yaymak hakkını iccedilerir 3 AİHS 10 madde 1 fıkra Herkes ifade oumlzguumlrluumlğuuml hakkına sahiptir Bu hak kamu makamlarının muumldahalesi olmaksızın ve uumllke sınırları goumlzetilmeksizin kanaat oumlzguumlrluumlğuumlnuuml ve haber ve goumlruumlş alma ve de verme oumlzguumlrluumlğuumlnuuml de kapsar Bu madde Devletlerin radyo televizyon ve sinema işletmelerini bir izin rejimine tabi tutmalarına engel değildir 2 fıkra Kullanılması goumlrev ve sorumluluklar da yuumlkleyen bu oumlzguumlrluumlklerin kullanılması yasayla oumlngoumlruumllen ve demokratik bir toplumda ulusal guumlvenliğin toprak buumltuumlnluumlğuumlnuumln veya kamu guumlvenliğinin korunması kamu duumlzeninin sağlanması ve succedil işlenmesinin oumlnlenmesi sağlığın veya ahlakın başkalarının şoumlhret ve haklarının korunması gizli bilgilerin yayılmasının oumlnlenmesi veya yargı erkinin yetki ve tarafsızlığının guumlvence altına alınması iccedilin gerekli olan bazı formaliteler koşullar sınırlamalar veya yaptırımlara tabi tutulabilir 4 MSHUS (19 madde)

1 Herkes kimsenin muumldahalesi olmaksızın istediği duumlşuumlnceye sahip olma hakkına sahiptir2 Herkes duumlşuumlncelerini accedilıklama hakkına sahiptir bu hak herkesin uumllkesel sınırlara bağlı olmaksızın herccedileşit bilgiyi ve fikri soumlzluuml yazılı ya da basılı biccedilimde sanat eserleri biccediliminde ya da kendi seccedileceği herhangi bir başka biccedilimde araştırma edinme ve iletme oumlzguumlrluumlğuumlnuuml de iccedilerir 3 Bu maddenin 2 fıkrasında oumlngoumlruumllen hakların kullanılması oumlzel bazı goumlrev ve sorumlulukları da beraberindegetirir Dolayısıyla bunlara bazı sınırlamalar da konulabilir ancak bu sınırlamaların yasalarda oumlngoumlruumllmuumlş olması ve (a) Başkalarının haklarına ve şoumlhretine saygı bakımından ve (b) Ulusal guumlvenliğin kamu duumlzeninin ya da kamu sağlığı ve genel ahlakın korunması bakımlarından gerekli olması zorunlu olmalıdır


Duumlşuumlnce oumlzguumlrluumlğuuml her birey iccedilin hem fikirlere sahip olma ve accedilıklama hem debilgiyi araştırma ve erişim hakkıdır Bu demokrasinin temelidir ve kuumltuumlphanehizmetinin ccedilekirdeğini oluşturur

Bilgiye erişim oumlzguumlrluumlğuuml ortam ve sınırlara bakılmaksızın kuumltuumlphane ve bilgibilim mesleğinin temel sorumluluğudur

İnternete kuumltuumlphane ve bilgi hizmetleri aracılığı ile engelsiz erişim oumlzguumlrluumlk refahve kalkınma iccedilin toplumları ve bireyleri desteklerrdquo (IFLA 2014)IFLA bu ilkeler doğrultusunda Birleşmiş Milletler tarafından kabul edilen Evrensel

Ccedilocuk Hakları Soumlzleşmesirsquonin 13 ve 17 maddelerine goumlnderme de bulunarak ccedilocukların sınırlandırılmadan interneti kullanmasını oumlnerir (UN 1989) Bu maddelerde ldquosınırlarına ve formatına bakılmaksızın ccedilocukların kendi seccedilimi doğrultusunda her tuumlrluuml bilgiyi arama ve ona erişim hakkına sahip olmaları gerektiğirdquo belirtilmektedir Bununla birlikte IFLA filtreleme uygulamasının gerccedilekccedili olmadığını ve bundan dolayı ailelere ccedilocuklara kuumltuumlphanecilere ve oumlğretmenlere iyi bir medya eğitimi verilmesini oumlnermektedir IFLA girişimlerinden olan Committee on Access to Information and Freedom of Expression-FAIFE de her tuumlrluuml bilgiye erişimi ve ifade oumlzguumlrluumlğuumlnuuml destekleyip duumlşuumlnce oumlzguumlrluumlğuumlnuuml demokrasinin temeli ve kuumltuumlphanelerin de oumlzuuml olduğunu belirtmektedir (FAIFE 2007) IFLA ve Birleşmiş Milletler Eğitim Bilim ve Kuumlltuumlr Oumlrguumltuuml (UNESCO) tarafından hazırlanan İnternet Bildirgesi kılavuzunda da internet erişim engellemelerinin insan hakları ihlali olduğu belirtilmektedir (IFLAUNESCO 2006) IFLArsquonın (2012) hazırlamış olduğu Kuumltuumlphaneciler ve Diğer Bilişim Ccedilalışanları iccedilin IFLA Etik Kurallarında da erişim engellemelerine karşı accedilık bir tutum alınmıştır Bu kurallarda erişim engellemelerine karşı tutum ldquokuumltuumlphaneciler ve diğer bilişim ccedilalışanları devletler huumlkuumlmetler dini ve sivil toplum kuruluşları aracılığıyla bilgiye ve fikirlere erişimi sansuumlr yoluyla engelleyen yaptırımları reddederrdquo şeklinde belirtilmiştir

Demokratik toplumlarda haberleşme hakkı kadar mevcut durum hakkında eleştirilerde bulunmak da yorum yapmak da bir haktır İnternetin kolay bir şekilde ulaşılabilir olması ve bireylerin oumlzguumlr bir şekilde duumlşuumlnce uumlruumlnlerini bu ortamda paylaşmaları zaman zaman sorunlara yol accedilmaktadır Doğası gereği oumlzguumlr bir platform olan internet ortamı bazı uumllkelerde uygulamadan kaynaklan sorunlarla karşılaşmaktadır Bireylerin paylaştıkları ve ifade ettikleri duumlşuumlnceler otoriteler tarafından sakıncalı olarak goumlruumllmekte ve engellemeyle sonuccedillanabilmektedir (Duumllger 2007 ss 1477-1545)

Erişim Engelleme ldquointernet ortamında yayın yapan bir siteye girişin ccedileşitli youmlntemlerle oumlnlenmesidir Başka bir ifadeyle ccedileşitli tekniklerle kullanıcıların bir internet sitesine ulaşımının engellenmesidir Erişim engelleme işlemlerinde kullanılan belli başlı teknikler şunlardır Alan Adından Erişim Engelleme IP (İnternet Protokol) Adresinden Erişim Engelleme ve Nesne Tabanlı (URL) Erişim Engellemerdquo (Kılıccedil 2010 s 408) İnsanoğlunun mirası olan kayıtlı bilgiye erişim engellemeleri hemen hemen tarihin her doumlneminde youmlneticilerin kolayca başvurduğu bir youmlntem olmuştur Tarihi doumlnemler iccedilinde engelleme mantığı yani sansuumlr hep aynı kalmışken sansuumlr uygulanan materyaller ve ortamlar farklılaşmıştır Tarihsel koşullara goumlre insan duumlşuumlncesinin diğer insanlarla buluştuğu geleneksel bilgi taşıyıcısı olan kitaplar gerek basılmadan gerekse de basıldıktan sonra ya toplatılmış ya da kuumltuumlphanelerde okurlardan uzak tutulmuştur (Sağlamtunccedil 1991 ss 93-99) Guumlnuumlmuumlzde ise internetin ve sosyal ağların engellendiği goumlruumllmektedir Erişim engellemeleri sonucunda ortaya ccedilıkan tablo sansuumlr tartışmalarına neden olmaktadır (Koumlse ve Oumlzen 2010 s 113)

Sansuumlr Latince ldquocensererdquo kelimesi ile aynı kelime koumlkuumlnden olup ldquodeğerlendirmerdquo anlamına gelmektedir (Oxford 2015) Sansuumlr kavramı Antik Romarsquoda iki sulh yargıcından birinin unvanı olarak bilinen ldquocensorrdquo kelimesiyle aynı koumlkten gelmektedir Censorrsquoun goumlrevi beş yılda bir vatandaşların ve servetlerinin sayımı yapmak oumlzelliklerini kaydetmek bir anlamda vatandaşı fişlemek ahlak zabıtalığı ve vergi denetmenliği yapmaktır (Webster 2015)


Tuumlrkccedilede ise basın yayın ve haberleşme ile sinema ve kitap yapıtlarının huumlkuumlmetccedile oumlnceden denetlenmesi ya da kısıtlanması ldquosıkı denetim işirdquo olarak tanımlanmaktadır (TDK 2015) Amerikan Kuumltuumlphanecileri Derneğirsquone (American Library Asssociation - ALA) (2015) goumlre ise sansuumlr sakıncalı ve tehlikeli bulunan fikirlerin bilginin ve halka accedilık materyalin bireyler gruplar ve devlet yetkilileri tarafından engellenmesidir İnternet sansuumlruuml ise ldquoinsanların erişmek istediği belirli bilgilere erişimin kısıtlanması ya da yayınlanmak istenen bilgi ve belgelerin engellenmesirdquo olarak tanımlanmaktadır (Court Laws 2015) Grothoff Grothoff Horozov ve Lindgren ise internet sansuumlruumlnuuml ldquobilginin yayılımını engellemek ve muhalif goumlruumlşleri bastırmak isteyen otoriter huumlkuumlmetler şirketler ve baskı grupları iccedilin guumlccedilluuml bir silahrdquo olarak tanımlamaktadır (2003 s 1)

Kanun koyucuların dini otoritelerin sosyal grupların ve bireylerin birccedilok nedenden dolayı fikirleri kontrol altına almaya ccedilalışması insanlık tarihinin ilk doumlnemlerinden beri devam eden bir uygulamadır Dafiaghor (2011 ss 159ndash165) Antik ccedilağ kalıntısı olarak tanımladığı sansuumlruuml ldquoprerdquo ve ldquopostrdquo olarak ikiye ayırıp sansuumlruuml Antik Ccedilağdan buguumlne baskı aracı olarak tanımlamaktadır

ldquoPlaton entelektuumlel dini ve sanatsal nedenlerle sansuumlruuml formuumlle etmiş ilk duumlşuumlnuumlrduumlr Guumlnuumlmuumlzde sansuumlr geccedilmişe oranla huumlkuumlmetler dini otoriteler şirketler ve hatta demokratik yapılanmalar iccedilinde bile artarak uygulanmaktadır Sansuumlr tarih boyunca toplum iccedilinde yayılan fikirlerin kontrol altına alınması iccedilin otoriteler tarafından uygulanan bir youmlntem olmuştur 20 yuumlzyıl boyunca kitaplar tiyatro oyunları filmler televizyon ve radyo programları haber programları ve diğer materyaller sakıncalı ve saldırgan fikirler yaydıkları gerekccedilesiyle yasaklanmıştı Sansuumlr iccedilin bulunan gerekccedileler sapkınlık muumlstehcenlik kışkırtıcılık ve hainlikti Sansuumlr bu oumln yargılarla birlikte sosyal uumlccedil yapı (aile din devlet) altında meşrulaştırılmıştırdquo

Toplumun sistematik olarak belirli oumlnyargılarla şekillenmesini isteyen otoriteler internet gibi şeffaf ve demokratik katılımı yuumlksek bir ortamı dini politik kuumlltuumlrel ve ahlaki gerekccedilelerle tehlikeli bulmaktadır Aynı zamanda tehlikeli olduğu duumlşuumlnuumllen zararlı iccedilerik nedeniyle internet sansuumlre uğramaktadır Sansuumlre neden olan zararlı iccedilerik uumllkelere ve kuumlltuumlrlere goumlre değişkenlik goumlstermektedir Cohen (1997 s 11) farklı motivasyonlara rağmen uumllkelerin sansuumlr nedenlerinin ortak kaygılardan kaynaklandığını belirtmektedir Bu kaygılar

Ulusal guumlvenlik (silah yapımı yasadışı uyuşturucu ve teroumlrizm) Kuumlccediluumlklerin korunması (istismar pazarlama şiddet ve pornografi) İnsan onurunun korunması (etnik nefreti tahrik ve ayrımcılık) Ekonomik guumlvenlik (dolandırıcılık ve kredi kartı korsanlığı) Mahremiyetin korunması (kişisel verilerin izinsiz dolaşımı elektronik taciz ve

istenmeyen e-posta) İtibarın korunması (hakaret ve yasadışı karşılaştırmalı reklam) Telif hakları (muumlzik yazılım kitaplar vb formatların yasadışı dağıtımı) olarak oumln plana

ccedilıkmaktadırİnternet sansuumlruumlnuumln geleneksel devlet tutumu olduğunu belirten Bennet (2012) ise

internet sansuumlruumln nedenini şoumlyle accedilıklamaktadır ldquointernetteki her tuumlrluuml goumlrsel işitsel ve yazılı materyalin sosyal normlar uumlzerinde aşındırıcı etkilerinin olabileceği endişesi geleneksel devletlerin interneti sansuumlrlemelerinin meşru dayanağı haline gelebilmektedir Aynı zamanda demokratik olmayan uumllkelerde vatandaşların internet olanaklarından faydalanıp huumlkuumlmet politikalarını eleştirmesi de internetin yıkıcı etkisi olarak kabul edilip internet sansuumlruuml meşrulaştırılmaktadırrdquo Bununla birlikte uumllkelerin ve huumlkuumlmetlerin internet uumlzerindeki zararlı iccedilerikle muumlcadele youmlntemlerinin ldquoataerkil-paternalistrdquo oumlzellikler taşıması bu youmlnetim modelinin otokratik yapısından dolayı eleştirilmektedir Paternalist anlayışa goumlre devlet ve vatandaş arasındaki hiyerarşik ilişki baba ve evlat arasındaki ilişkiye benzemektedir Ailedeki hiyerarşik


yapının en uumlstuumlnde bulunan bir baba evlatlarını kendi hayat algısına goumlre doğru eylemlere youmlneltmektedir Bu anlayışın hacirckim olduğu devlet modelinde ise youmlnetenler vatandaşlarını kendi algıları doğrultusunda doğru bildikleri eylemlere youmlneltmeye ccedilalışmaktadırlar (Paternalizm 2014) Doğu kuumlltuumlrlerinde yaygın olan paternalizm ile kuumlltuumlr arasındaki ilişkiye dikkat ccedileken Aycanrsquoa (2000 s 227) goumlre Hindistan Pakistan Tuumlrkiye ve Ccedilinrsquodeki paternalist eğilimler ABD Kanada ve Romanya vb uumllkelerden daha fazladır Bununla birlikte Tuumlrkiyersquodeki kurumsal yapılarda ccedilalışanların liderlerin altında kaldığı ve oumlrguumlt yapısının aile yapısına benzediği dik bir hiyerarşik yapının hacirckim olduğunu belirtmektedir Dworkin (2014) paternalist youmlnetim anlayışının otoritelerin ccedilıkar ve iyiliği iccedilin vatandaşların oumlzguumlrluumlklerini sınırlandırabileceğini belirtir Paternalist kaygılarla yetişkinlerin ve ccedilocukların internet ortamındaki zararlı iccedilerikten koruma anlayışı gerccedilekte bireylerin bilgiye erişim hakkını sınırlandırıp sansuumlre neden olmaktadır Klang (2005) ldquobu youmlnetim anlayışında vatandaşları lsquokorumarsquo soumlyleminin doğru olmadığını aksine youmlneticilerin kendi pozisyonlarını ve guumlccedillerini korumak iccedilin paternalist youmlntemlerle interneti kontrol ettiklerinirdquo belirtmektedir Paternalist anlayış feodal yapısından dolayı astlarından mutlak itaati bekleyen ve astların fikirlerinin oumlnemsenmediği bir yapıya işaret etmektedir İnternetin boumlyle korumacı bir anlayışla duumlzenlenme arzusuna Birleşmiş Milletler Sosyal Ekonomik Konseyinin insan haklarıyla ilgili raporunda (UN 1998 s 13) dikkat ccedilekilmekte ve internet uumlzerindeki devlet baskısı eleştirilmektedir Bu raporda ldquo- toplumların kuumlltuumlrel kimlikleri ve moral dokularının korunması iccedilin denetim duumlzenleme ve erişimin engellenmesinin zorunlu olduğu gerekccedilesiyle - devletler tarafından bu teknolojilerin ve yine oumlzellikle internetin kullanımı uumlzerinde aşırı duumlzenleme getiren faaliyetler paternalisttir Bu tip duumlzenlemeler insanları kendi kendilerinden bile korumaya kalkışır ve bu nedenle bireyin değeri ve onuru ilkelerine doğası itibarıyla ters duumlşerrdquo goumlruumlşleri oumlne ccedilıkmaktadır

İnternet geniş olanaklarına rağmen kontrol edilemeyen zararlı iccedilerik nedeniyle birccedilok uumllkede engellenmekte ya da sansuumlre uğramaktadır Gelişmiş demokrasilerde bireyleri internetin zararlı iccedileriklerden korumak iccedilin hukuksal alt yapı oluşturularak ve uluslararası soumlzleşmeler goumlz oumlnuumlnde bulundurularak gerekli yaptırımlar uygulanmaktadır İnternet ABDrsquode duumlnyanın geri kalanına oranla goumlreceli olarak oumlzguumlrduumlr Bununla birlikte kullanıcılar internete erişim ve internette istediklerini yayınlama konusunda bazı engellemeler ile karşı karşıyadırlar İnternetin duumlzenlenmesine neden olan gerekccedileler kabaca altı başlıktan oluşmaktadır Bunlar ccedilocukların istismardan korunması ulusal guumlvenlik telif hakları yasadışı kumar hakaret ve bilgisayar guumlvenliğidir (OpenNet 2010 s 379)

Amerikarsquoda internete getirilen ilk ciddi kısıtlama girişimi 1996rsquoda kabul edilen İletişimde Uygunluk Kanunu (Communications Decency Act-CDA) 18 yaş altı bireyler iccedilin ldquouygunsuzrdquo olarak tanımlanan iccedileriğin erişimini yasaklamıştır CDA kısa bir suumlre sonra sivil toplum kuruluşları tarafından eleştirilmiş ve yargıya taşınmıştır ABD Yuumlksek Mahkemesi kanunda geccedilen ldquoedepsizrdquo kavramının belirsiz olduğuna ve bu belirsizliğin duumlşuumlnce oumlzguumlrluumlğuumlnuuml kısıtladığına karar vermiştir (CDA 1997) Ardından Amerikan Kongresi 1998rsquode CDArsquonın yerine geccedilecek Ccedilevrimiccedili Ccedilocuk Koruma Kanununu (Child Online Protection Act-COPA) kongreden geccedilirmiştir Kanun koyucuların ldquoccedilocuklar iccedilin zararlıdırrdquo uyarısıyla internetteki zararlı iccedileriğin dağıtımını uumlstlenmek istediği bu kanun da ABD Yuumlksek Mahkemesinden geri doumlnmuumlştuumlr (COPA 1998) Son olarak ccedilocukların istismarını oumlnlemek ve onları internetteki zararlı iccedilerikten korumak amacıyla Ccedilocukların İnternetten Korunması Kanunu (Childrenrsquos Internet Protection Act ndash CIPA) 2000 yılında yuumlruumlrluumlğe girmiştir (CIPA 2000) Yuumlksek Mahkeme bu son kanuna yapılanitirazları reddederek internette filtreleme uygulamasının oumlnuumlnuuml accedilmıştır Kanuna itiraz eden sivil toplum kuruluşlarının en oumlnemli nedeni filtreleme işinin ldquoailelere bırakılması gerektiğirdquo vurgusudur Aksi takdirde devlet muumldahalesinin duumlşuumlnce oumlzguumlrluumlğuumlnuuml engelleme anlamına geleceği kaygısı oumln plana ccedilıkmaktadır Bu kanunlardan sonra filtreleme işini daha ccedilok oumlzel servis sağlayıcıları (ISP-Internet Service Providers-İnternet Servis Sağlayıcıları) talepler doğrultusunda


yapmaktadır ABDrsquode ciddi bir pazar payına sahip olan servis sağlayıcıları ccedileşitli oumlzel paketlerle muumlşterilerine (okul işletmeler veliler vb) hizmet sunmaktadır Filtreleme paketleri iccedileriği uygun beyaz liste (White List) iccedilinde yer alan sitelere izin verirken bazı programlar ise siyah liste (Black List) iccedilinde yer alan uygunsuz iccedilerikli siteleri engellemektedir (EFA 2002)

ABDrsquode 2009 yılına kadar internetle ilgili alınan kararlara bakıldığında engellemelerin ccedilocuk pornografisiyle ilgili iccedileriklere ve muumlstehcen iccedileriklere ilişkin olduğu goumlruumllmektedir Bununla birlikte internet uumlzerinden oynanan ve yasa dışı olarak kabul edilen kumar oyunlarına youmlnelik engellemeler de goumlruumllmektedir Bu amaccedilla 1999 İnternette Kumarın Yasaklanması Kanunu (The Internet Gambling Prohibition Act-IGPA) ABD Senatosundan geccedilmiş ve internet uumlzerinden şans oyunu oynayanların succedil ve istismardan korunmasına youmlnelik bir adım atılmıştır (GIPA 2000) Bu kanunun amaccedilları Piyango İdaresi gibi devlet kurumlarının itibarını korumak vatandaşlarının internet uumlzerinden oynanan şans oyunlarıyla suistimal edilmesini engellemek ve internet uumlzerinden oynanan yasa dışı kumarın diğer uumllkelerle ABD arasında ortaya ccedilıkaracağı ticari anlaşmazlıkların oumlnuumlne geccedilmektir ABDrsquode genel olarak dini siyasi ideolojik veya bilimsel ccedilalışmalara karşı herhangi bir yasaklama getirilmemiştir ABDrsquodeki bu konulardaki kısıtlamalar ile ilgili tartışmalar suumlrekli guumlncelliğini korumaktadır ABDrsquode huumlkuumlmet kaynaklı - zorunlu- birccedilok kısıtlama girişimi derhal değişime uğramaktadır Bu da goumlnuumllluumlluumlk esasının yer bulmasına neden olmaktadır Bu konulardaki duumlzenlemeler internet servis sağlayıcılarından beklenmektedir Oumlz duumlzenleme (self-regulation) youmlntemi sektoumlrde benimsenmiştir ABDrsquode ccedilocukların cinsel istismarına yol accedilan ccedilocuk pornografisi hariccedil iccedilerik duumlzenleme ile ilgili genel beklenti iccedileriği tuumlmuumlyle engellemekten ziyade istenmeyen kısımları uzaklaştırma youmlnuumlndedir Freedom House 2015 raporu internetle ilgili tuumlm sorunlara rağmen internetin ABDrsquode oumlzguumlr olduğunu belirtmektedir (Freedom House 2015)

Avruparsquodaki uumllkeler internet erişim yasakları konusunda farklı uygulamalarda bulunsa da Avrupa Birliğirsquonin bu konudaki yaklaşımı Enformasyon Toplumu yaratma ve bu konsepte uygun olarak hareket etme eğilimindedir AB uumllkelerinde ortak olan en oumlnemli başlık ccedilocukların suistimallerine neden olan ccedilocuk pornografisidir AB pornografik iccedilerik konusunda var olan kategorik kavram kargaşasını gidermek iccedilin bazı ilkeler uumlzerinden hareket etmektedir ABrsquonin bu konudaki tutumu ldquoccedilocukların yetişkinler iccedilin olan pornografik iccedileriğe erişimiyle yetişkinlerin ccedilocuklar hakkındaki pornografiye erişimi gibi farklı konuları birbirine karıştırmak tehlikeli olurrdquo şeklindedir (European Commission [EC] 1996 s 10) Bununla birlikte Avrupa Komisyonu var olan kaygıları gidermek iccedilin 1998rsquode internetin daha guumlvenli kullanımı amacıyla bir eylem planı hazırlamıştır Eylem planında internet enduumlstrisinin oumlz duumlzenleme (self-regulation) ve kullanıcıların farkındalığının arttırılmasına vurgu yapılmaktadır Avrupa Parlamentosu ayrıca kanun dışı iccedilerikle zararlı iccedileriğin birbirinden farklı olduğunu belirtip ldquozararlı iccedileriğe hukuka aykırı iccedilerikten farklı muamele edilmelidirrdquo oumlnerisinde bulunmuştur (European Parliament [EP] 1999 s 3) ABrsquoye goumlre kanun dışı iccedilerik ldquoyuumlruumlrluumlkteki kanunlarla uyuşmayan iccedilerik iken zararlı iccedilerik ise ailelerin internette ccedilocuklarının ziyaret etmesini istemediği her tuumlrluuml iccedileriği kapsamaktadır Avrupa Parlamentosunun hazırladığı eylem planına goumlre internet uumlzerinden yapılan ticaret ccedilocukların cinsel soumlmuumlruumlsuuml kadınların soumlmuumlruumllmesi ırkccedilılık ve yabancı duumlşmanlığı teroumlrizm ve siber succedillarla muumlcadele engelleme veya filtreleme iccedilin oumlnemli başlıklardır Bu planla zararlı iccedileriği oumlnlemek iccedilin uluslararası işbirliğine internetin guumlvenli kullanımı kanuni olmayan iccedilerikle muumlcadele ve filtreleme araccedillarının geliştirilmesine vurgu yapılmıştırrdquo (EP 1999)

İnternet uumlzerinden işlenen succedillarla ilgili olarak Avrupa Konseyi yukarıdaki ccedilalışmalara ek olarak 2001rsquoden itibaren bir dizi ccedilalışma başlatmıştır Bunlardan ilki bilgisayar sistemleri internet ağları ve bu ağlar uumlzerindeki veriler aleyhine ccedileşitli davranışları sınırlandıran 2001 Siber Succedil Soumlzleşmesirsquodir (Convention on Cybercrime) Bu soumlzleşmenin amacı uumlye devletlerin ulusal hukuk mevzuatının AB mevzuatıyla uyumlu hale getirilmesi ve AB uumlyesi olmayan devletlerle işbirliğinin kolaylaştırılmasıdır Siber Succedil Soumlzleşmesi soumlzleşmeye taraf olan 50 uumllkenin


katılımıyla 1 Temmuz 2004rsquote onaylanıp yuumlruumlrluumlğe girmiştir (CE 2001) İkinci ccedilalışma ise 2003rsquote hazırlanan ve 1 Mart 2006rsquoda yuumlruumlrluumlğe giren internet uumlzerinden işlenen ırkccedilılık ve yabancı duumlşmanlığının cezalandırılması hakkındaki ek protokoluumln Siber Succedil Soumlzleşmesirsquone eklenmesidir (CE 2003) Uumlccediluumlncuuml ccedilalışma internet uumlzerinden işlenen teroumlrizm succedilları succedil tahriki teroumlr amaccedillı eğitim ve teroumlr elamanı toplamaya youmlnelik olarak gerccedilekleşebilecek eylemlerin AB Hukuk normlarına uyumu iccedilin yapılan Avrupa Konseyi Teroumlrizmin Oumlnlenmesi Soumlzleşmesirsquodir (Council of Europe Convention on the Prevention of Terrorism) Bu soumlzleşme 2005rsquode hazırlanmış ve 2007rsquode yuumlruumlrluumlğe girmiştir (CE 2005) Bu soumlzleşmelerle birlikte AB Konseyi uumlye devletlerde internet uumlzerinden ırkccedilılık ve yabancı duumlşmanlığıyla ilgili succedillarla ilgili olarak etkin orantılı ve caydırıcı bir taslak ccedilerccedileve kararı almıştır 2008rsquode alınan bu karara goumlre ldquoırkccedilılık ve yabancı duumlşmanlığı ABrsquonin dayandığı temel ilkeler ve Uumlye Devletlerin ortak goumlruumlşuuml olan oumlzguumlrluumlk demokrasi insan hakları ve temel oumlzguumlrluumlklere saygı ve hukukun uumlstuumlnluumlğuuml prensiplerinin ihlali anlamına gelmektedirrdquo (CE 2008 s 55)

ABrsquode internet uumlzerinden işlenen her tuumlrluuml succedilla ilgili olarak birccedilok soumlzleşme hazırlamış olsa da genel eğilim internetin uumlye devletlerce engellenmemesi ve internet enduumlstrisinin oumlz duumlzenleme yapması youmlnuumlndedir Akdeniz ve Altıparmak ABrsquode alınan tuumlm engelleme ve filtreleme oumlnlemlerine rağmen AB Bakanlar Kurulunun internetteki yaratıcılığın oumllduumlruumllmemesi ve internetin oumlzguumlr bırakılması youmlnuumlnde kararlarını hatırlatmaktadır ldquoHer iki oumlrguumlt tarafından da belli tuumlrdeki iccedileriğin cezalandırılması teşvik edilse de ne AB ne de Avrupa Konseyi internetin succedil amaccedillı kullanımıyla muumlcadelede web sitelerine erişimin engellenmesini uygun bir seccedilenek olarak değerlendirmemektedir Tam tersine engelleme politikası ile ilgili ciddi endişeler dile getirilmiş ve bu uygulama Avrupa Birliği tarafından accedilıkccedila reddedilmiştir Bunun yanında Avrupa Konseyi Sibersuccedil Soumlzleşmesi ve Ek Protokoluuml ve Teroumlrizmi Oumlnleme Soumlzleşmesirsquonde nternet yoluyla yayılan succedil niteliği taşıyan iccedilerikle muumlcadele iccedilin erişim engelleme yolunu uygun bir seccedilenek olarak desteklememiş ve oumlnermemiştir Bununla birlikte erişim engelleme ve filtreleme politikaları Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi tarafından yayımlanan bazı bildirge ve tavsiyelerde tartışılmış ve kamu makamlarının hukuka aykırı iccedilerikle muumlcadelede genel engelleme ve filtreleme oumlnlemlerine başvurmaması gerektiği sonucuna ulaşılmıştırrdquo (2008 s 87) Freedom House 2015 raporuna goumlre internetle ilgili olarak yapılan tuumlm duumlzenlemelere rağmen İnternet AB uumlye uumllkelerinde oumlzguumlrduumlr (Freedom House 2015)

Klasik kitle iletişim araccedillarına oranla daha hızlı ve kolay bir şekilde internete erişmek ve ondan faydalanmak yadsınamaz bir gerccedilektir Gelişen iletişim teknolojileriyle birlikte internette engellenen iccedileriklere erişebilmek daha da kolay bir hale gelmiştir Oumlnceki teknolojilere kıyasla bilginin uumlretimi ve yayılımı internet daha hızlı olduğu iccedilin bu ortamdaki bilgileri kontrol etmek neredeyse imkacircnsızdır Diğer medya araccedillarıyla karşılaştırıldığında internet sunucusu yurt dışında olan ve erişimi yurt iccedilinde engellenen her hangi bir iccedileriğin tuumlmuumlyle kontroluuml zordur (Leberknight Chiang Poor ve Wong 2010 s 2) Erişime engellenen duumlşuumlncelerin doğruluğuna bakılmaksızın sansuumlruumln duumlşuumlnce-ifade oumlzguumlrluumlğuuml uumlzerinde olumsuz etkilerinin olduğunu soumlylemek gerekir Sansuumlr gerccedileğin bulunmasına engel olduğu ve entelektuumlel birikim uumlzerinde yıkıcı etkiler yarattığı iccedilin yanlıştır ve kabul edilemez bir olgudur Mill (1950 s 126) ldquogerccedileğin ancak tamamen korkusuzca ve sıklıkla tartışılarak kanıtlanabilir ve kabul edilebilir olduğunu aksi takdirde asla kabul edilemeyecek birer dogma olarak kalmaya mahkucircm olacağınırdquo belirtir Erişim engellemeleri sonucunda ortaya ccedilıkan sansuumlr bireylerin neyi okuyabileceği neyi duumlşuumlnebileceği neyi goumlrebileceği neyi duyabileceği ve neyi konuşabileceği gibi en temel insani haklarından mahrum kalması anlamını taşımaktadır

5651 Sayılı Kanun ve Tuumlrkiyersquodeki İnternet Duumlzenlemelerine Yansımaları

5651 Sayılı Kanun yasalaşmadan oumlnce internet farklı kanunlarla duumlzenlenmiştir Tuumlrk Ceza Kanunu (TCK) Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) ve Basın Kanunu bu duumlzenlemelere


yasal dayanak olmuştur Yukarıdaki duumlzenlemelerden sonra ldquo5651 Sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Duumlzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Succedillarla Muumlcadele Edilmesi Hakkında Kanunrdquo (5651 Sayılı Kanun 2007) kabul edilmiştir

5651 Sayılı Kanun yuumlruumlrluumlğe girmeden oumlnce internet duumlzenlemelerinin en oumlnemli yasal dayanaklarından biri TCKrsquonin 301 maddesi5 kapsamındaki duumlşuumlnce succedillarıyla ilgili mevzuat olmuştur (5237 Sayılı Kanun 2004) Ardından internet uumlzerinden yayınlanacak materyalle ilgili bir kanun olmamasına rağmen internet uumlzerinden doğabilecek sorunlar 07 Haziran 2001 tarihinde Tuumlrkiye Buumlyuumlk Millet Meclisirsquonde (TBMM) kabul edilen 4676 Sayılı Kanun6 ile duumlzenlenmeye ccedilalışılmıştır Kanunda yer alan 5680 sayılı ve 1950 tarihli Basın Kanunursquonu değiştiren Ek 97 madde ile yapılması planlanan duumlzenlemeler internet sansuumlruuml tartışmalarına neden olmuştur İnternetin doğasıyla hiccedilbir ilgisi olmayan ve basılı olan her tuumlrluuml materyali ilgilendiren bu kanun ldquoifade oumlzguumlrluumlğuuml sorunlarına yol accedilacağı ve internetin oumlzel bir yasayla duumlzenlenmesi gerektiğirdquo gerekccedileleriyle zamanın Cumhurbaşkanı tarafından 18 Haziran 2001rsquode yeniden goumlruumlşuumllmesi iccedilin TBMMrsquoye geri goumlnderilmiştir (TC Cumhurbaşkanlığı 2001) Bu kanun daha sonra isminde yapılan değişiklikle 4756 Sayılı Kanun8 olarak yuumlruumlrluumlğe girmiştir İnternet erişim engellemesine neden olan diğer bir kanun ise 5846 sayılı ve 05 Aralık 1951 tarihli FSEKrsquoin bazı maddelerinin değiştirilmesini sağlayan 4630 sayılı ve 21 Şubat 2001 tarihli kanuni duumlzenlemedir (5846 Sayılı Kanun 1951) Bu kanunun Ekndash4 maddesi9 internet ortamında telif haklarını korumak gerekccedilesiyle kanunu ihlal durumlarından dolayı erişimi engelleme tedbir kararları uygulanmıştır (Akdeniz ve Altıparmak 2008 s 90)

5651 Sayılı Kanunun yuumlruumlrluumlğe girdiği tarihten sonra erişime kapatılan sitelerden en bilineni YouTube adlı video paylaşım sitesidir YouTubersquoa yapılan başvurular sonucunda zararlı olduğu duumlşuumlnuumllen iccedileriğe Tuumlrkiyersquoden erişim sonlandırıldığı halde aynı iccedileriğe yurt dışından erişildiği gerekccedilesiyle YouTube Mayıs 2008 tarihinde erişime kapatılmıştır Bu erişim engelleme durumu iki yıl suumlrmuumlştuumlr Ccedilelikelrsquoe (2011 ss 63-68) goumlre bu erişim engelleme kararlarının gerekccedilelerinden ilki yurt dışından paylaşılan Atatuumlrk aleyhine iccedilerik barındıran videolardır Diğeri ise otoriteler tarafından sıklıkla belirtilen YouTube paylaşım sitesinin Tuumlrkiyersquoye vergi vermemesi sorunudur Akdeniz ve Altıparmak ise (2008 s 30) YouTube sitesinin kapatılma nedenlerini uumlccedil gurupta ele almıştır Bunlar ldquoAtatuumlrkrsquouuml ve diğer kutsal değerleri aşağılama şiddet iccedileren ifadeler Ceza muhakemesi usuluumlne ilişkin engellemelerdirrdquo

4 Mayıs 2007 tarihinde ldquo5651 Sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Duumlzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Succedillarla Muumlcadele Edilmesi Hakkında Kanunrdquo kabul edilmiştir Bu kanununun en oumlnemli iki oumlzelliği internetle ilgili aktoumlrlerin belirlenmesi ve sorumlulukların tanımlanmasıdır Kanunun gerekccedilesi kanun teklifinde şu şekilde oumlzetlenmiştir (5651 Sayılı Kanun

5 Madde 301 ldquoTuumlrkluumlğuuml Cumhuriyeti Buumlyuumlk Millet Meclisini Huumlkuumlmetin manevi şahsiyetini Bakanlıkları Devletin askeri veya emniyet muhafaza kuvvetlerini veya Adliyenin manevi şahsiyetini alenen tahkir ve tezyif edenler altı aydan uumlccedil seneye kadar hapis cezası ile cezalandırılırlarrdquo Bu kanun 13 Kasım 2005 tarih ve 25642 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 04 Kasım 2004 tarih ve 5252 sayılı kanunun 12 maddesi ile 1 Haziran 2005 tarihi itibariyle tuumlm ek değişiklikleriyle birlikte yuumlruumlrluumlkten kaldırılmıştır 6 4676 Sayılı Kanun ldquoRadyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun Basın Kanunu Gelir Vergisi Kanunu ile Kurumlar Vergisi Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunrdquo 7 Ek Madde 9 ldquoBu Kanun yalan haber hakaret ve benzeri fiillerden doğacak maddicirc ve manevicirc zararlarla ilgili huumlkuumlmleri bilişim teknolojileri ve internet ortamında sayfa accedilılması veya elektronik gazete elektronik buumllten vb suretiyle yayınlanan her tuumlrluuml yazı resim işaret sesli veya sessiz goumlruumlntuuml ve benzerleri hakkında da uygulanırrdquo 8 4756 Sayılı ldquoRadyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun Basın Kanunu Gelir Vergisi Kanunu ile Kurumlar Vergisi Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunrdquo 9 5846 Sayılı Kanun Ek-4 Madde ldquoBir eseri temsil eden veya topluma accedilık yerlerde goumlsteren bu goumlsterimi duumlzenleyen veya dijital iletim de dacirchil olmak uumlzere her nevi işaret ses veveya goumlruumlntuuml iletimine yarayan araccedillarla yayan veya yayımına aracılık eden bir eseri kiralayan veya kamuya oumlduumlnccedil veren yapılan nuumlshaları yasal veya yasal olmayan yollardan uumllkeye sokan ve her ne şekilde olursa olsun ticaret konusu yapan ve kullanan kişiler hakkında doumlrt yıldan altı yıla kadar hapis ve elli milyar liradan yuumlz elli milyar liraya kadar ağır para cezasına huumlkmolunurrdquo


Teklifi 2007) ldquoDuumlnyada yaşanan gelişmelere paralel olarak uumllkemizde de internet ortamının sağladığı imkacircnların suistimal edilmesi suretiyle işlenen succedillarla muumlcadele konusunda etkin ve doğru bir yapılanmayı muumlmkuumln kılabilecek oumlzel bir kanun ccedilıkartılması zorunlu hale gelmiş bulunmaktadırrdquo Kanunun amacı ve kapsamı ise (5651 Sayılı Kanun 2007) ldquoiccedilerik sağlayıcı yer sağlayıcı erişim sağlayıcı ve toplu kullanım sağlayıcıların yuumlkuumlmluumlluumlk ve sorumlulukları ile internet ortamında işlenen belirli succedillarla iccedilerik yer ve erişim sağlayıcıları uumlzerinden muumlcadeleye ilişkin esas ve usulleri duumlzenlemekrdquo olarak belirtilmiştir

5651 Sayılı Kanun kapsamında internet uumlzerinden işlenen succedillarla ilgili yetkili kurumlar Adli Makamlardır Adli Makamlar 5651 Sayılı Kanunun 8 maddesinin 2 fıkrasında yer alan yetkiye ve tanımlara goumlre hareket etmektedir (5651 Sayılı Kanun 2007) Bununla birlikte Telekomuumlnikasyon İletişim Başkanlığı (TİB) goumlrev ve yetkilerini 5651 Sayılı Kanun kapsamında hazırlanan youmlnetmeliklerden10 (TİB 2012) alarak web sitelerinin erişiminin engellenmesi youmlnuumlnde idari tedbir kararı alabilmektedir 5651 Sayılı Kanun kapsamında internet uumlzerinden işlenen succedillarla ilgili olarak erişim engellemelerinin yapılacağı durumlar kanunun 8 maddesinin 1 fıkrasında belirtilmiştir Belirlenen bu succedillar internet iccedilin yapılan 5651 Sayılı Kanuna oumlzguumlsuccedillar değildir Bu succedillar 5237 sayılı TCKrsquoda (2004) yer alan katalog succedillardır

İntihara youmlnlendirme (madde 84) Ccedilocukların cinsel istismarı (madde 103 1 fıkra) Uyuşturucu veya uyarıcı madde kullanımını kolaylaştırma (madde 190) Sağlık iccedilin tehlikeli madde temini (madde 194) Muumlstehcenlik (madde 226) Fuhuş (madde 227) Kumar oynanması iccedilin yer ve imkacircn sağlama (madde 228)

Ayrıca 5816 sayılı Atatuumlrk Aleyhine İşlenen Succedillar Hakkında Kanun (5816 SayılıKanun 1951) kapsamında belirlenen succedillar da 5651 Sayılı Kanuna oumlzguuml succedillar değildir İnternet uumlzerinden işlenen succedillarla ilgili olarak yukarıdaki katalog succedillardan birine giren bir iccedileriğin bulunduğu sitelere tedbiren erişim engeli konmaktadır Eğer bu erişim engeline itiraz eden olmazsa site sonsuza kadar engellenmektedir Akdeniz ve Altıparmak (2008 s 16) 5651 Sayılı Kanunu şu şekilde değerlendirmiştir

ldquo5651 Sayılı Kanun bir siber succedil kanunu değildir yeni succedillar ihdas etmemekte ceza muhakemesi hukukuyla idare hukuku huumlkuumlmlerinin bir karışımını iccedilermektedir İlk bakışta kanunun temel amacının ceza muhakemesini kolaylaştırmak olduğu duumlşuumlnuumllebilirse de dikkatli bir inceleme kanunun aslen 8 maddede sayılan succedilları ve etkilerini sona erdirmeyi amaccedilladığını goumlstermektedirrdquo

5651 Sayılı Kanun yuumlruumlrluumlğe girdikten sonra 2008rsquoden 2016 Şubat ayına kadar 109805 web sitesine Yuumlksek Seccedilim Kurulu mahkeme savcılık TİB vb kurum kararlarıyla erişim engeli uygulanmıştır Bu engelleme kararlarının 943rsquoluumlk kısmını TİB idari tedbir kararıyla almıştır (Engelliweb 2016) 5651 Sayılı Kanun ccedilerccedilevesinde TİBrsquoe verilen idari tedbir yetkisi sansuumlre zemin hazırladığı gerekccedilesiyle tartışmalara neden olmuştur (Altıparmak ve Akdeniz 2014 ss 1-18) Takibe bağlı olarak kişilerin kendi hak ve oumlzguumlrluumlklerini tehlikeye sokan iccedilerikler site

10 24 Ekim 2007 Tarihli ve 26680 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanan ldquoTelekomuumlnikasyon Kurumu (Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu) Tarafından Erişim Sağlayıcılara ve Yer Sağlayıcılara Faaliyet Belgesi Verilmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Youmlnetmelikrdquo 01 Kasım 2007 Tarihli ve 26687 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanan ldquoİnternet Toplu Kullanım Sağlayıcıları Hakkında Youmlnetmelikrdquo 30 Kasım 2007 tarihli 26716 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan ldquoİnternet Ortamında Yapılan Yayınların Duumlzenlenmesine Dair Usul ve Esaslar Hakkında Youmlnetmelikrdquo ve son olarak 01032008 tarihli ve 26803 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan ldquoBilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu Tarafından Erişim Sağlayıcılara ve Yer Sağlayıcılara Faaliyet Belgesi Verilmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Youmlnetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Youmlnetmelikrdquo


yetkilileri tarafından temizlenmediği takdirde devreye savcılık ve mahkemeler girmektedir Fakat TİBrsquoe verilen geniş yetkilerden dolayı TİB mahkeme kararlarını beklemeden doğrudan muumldahale edip siteleri engelleme yoluna gitmektedir TİB idari tedbir kararları doğrultusunda 20 Mart 2014rsquote erişimi engellenen sitelerden biri popuumller bir sosyal medya uygulaması olan Twitterrsquodır (Radikal 2014) Twitter TİB tarafından bir dizi mahkeme kararı ve İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığırsquonın yaptığı soruşturma kapsamında erişime engellenmiştir İlgili mahkeme kararlarında Twitterrsquoın tamamının erişime engellenmesine dair bir huumlkuumlm olmamasına rağmen TİB idari tedbir kararı uygulayarak Twitterrsquoı tamamıyla erişime kapatmıştır Anayasa Mahkemesirsquone (AYM) yapılan bireysel başvurular sonucunda Twitter yeniden erişime accedilılmıştır AYMrsquonin 2 Nisan 2014rsquote accedilıkladığı karar metninin Huumlkuumlm kısmının B maddesinde belirtilen ldquobaşvurucuların Anayasanın 26 maddesinde11 guumlvence altına alınan ifade oumlzguumlrluumlğuumlnuumln ihlal edildiğinerdquo karar verilmiştir (Anayasa Mahkemesi[AYM] 2014a) Soumlz konusu AYM kararında ayrıca ldquobaşvuru konusu olayda TİBrsquoin bazı mahkeme kararlarını gerekccedile goumlstererek twittercom internet sitesine erişimi engellediği anlaşılmakta ise de dayanak goumlsterilen kararların incelenmesinden soumlz konusu kararların sadece belli URL adreslerine erişimin engellenmesine youmlnelik olduğu derece mahkemelerince doğrudan twittercom internet adresine erişimi engellemeye youmlnelik bir karar alınmadığı anlaşılmaktadırrdquo ifadesi yer almıştır

Twitterrsquoın ardından erişime engellenen diğer bir site ise YouTubersquodur Video paylaşım sitesi YouTube TİBin kararıyla 27 Mart 2014rsquote Tuumlrkiyede erişime engellenmiştir Dış İşleri Bakanlığından yapılan accedilıklamada YouTubeun engelleme gerekccedilesi ulusal guumlvenliği birinci dereceden tehdit olarak belirtilmiştir (Radikal 2014) 5651 Sayılı Kanunda ulusal guumlvenliği tehditle ilgili bir madde olmadığı halde bu kanunun 8 Madde 1 fıkra b bendi ve 4 fıkrası erişim engeli iccedilin gerekccedile goumlsterilmiştir Oysa adı geccedilen madde Atatuumlrk aleyhine işlenen succedillara goumlndermede bulunmaktadır YouTube temsilcisi John Kent Walker ve Tuumlrkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının AYMrsquoye yaptıkları bireysel başvuruları sonucunda YouTube yeniden erişime accedilılmıştır AYMrsquonin 29 Mayıs 2014rsquote accedilıkladığı karar metninin Huumlkuumlm kısmının B maddesinde belirtilen ldquobaşvurucuların Anayasarsquonın 26 maddesinde guumlvence altına alınan ifade oumlzguumlrluumlğuumlnuumln ihlal edildiğinerdquo karar verilmiştir (AYM 2014b)

Tuumlrkiyersquode mahkemelerin savcılığın ve TİBrsquoin internet iccedilin uyguladıkları erişim engellemelerinin yanında 22 Kasım 2011rsquode yuumlruumlrluumlğe giren ldquoguumlvenli internetrdquo uygulaması da tartışmalara yol accedilmıştır İnternet uumlzerindeki katı denetimin son aşaması 2001 yılında uygulanmaya başlanan filtre uygulamasıdır (BTK 2011) Bu duumlzenlemeye karşı ldquoBilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu ndash BTKrsquonin filtreleme sisteminin hukuki dayanaktan yoksun olduğu gerekccedilesiyle uygulamanın iptali iccedilin Danıştayrsquoda dava accedilılmıştır Alternatif Bilişim Teknolojileri Derneği filtreleme sisteminin tek bir aile yapısı ve tek kalıp değerler uumlzerinden hareket ettiğini ve bu sistemin toplumda farklı yapı ve ccedileşitliliği engellediğini ileri suumlrmuumlştuumlrrdquo (Altıparmak ve Akdeniz 2014 s 2)

5651 Sayılı Kanun birccedilok kez torba kanunlarla değiştirilmiştir Yapılan bu değişiklikler de internet uumlzerindeki zararlı iccedilerikle muumlcadelede yetersiz kalmış ve idareye (TİB) verilen sınırsız yetkilerden dolayı 5651 Sayılı Kanun sansuumlr kanunu olarak anılmaktan kurtulamamıştır Uluslararası soumlzleşmelerle uyumlu yeni bir internet kanununa duyulan ihtiyaccedil ortadayken 6 Şubat 2014rsquote yenilenen ve torba kanunla meclisten geccedilirilen yeni 5651 Sayılı Kanun ldquo6518 Sayılı Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının Teşkilat ve Goumlrevleri Hakkında Kanun Huumlkmuumlnde Kararname İle Bazı Kanun Ve Kanun Huumlkmuumlnde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunrdquo 19 Şubat 2014rsquote Cumhurbaşkanı tarafından onaylanmış

11 TC Anayasası 26 madde ldquoHerkes duumlşuumlnce ve kanaatlerini soumlz yazı resim veya başka yollarla tek başına veya toplu olarak accedilıklama ve yayma hakkına sahiptir Bu huumlrriyet resmi makamların muumldahalesi olmaksızın haber veya fikir almak ya da vermek serbestliğini de kapsar Bu fıkra huumlkmuuml radyo televizyon sinema veya benzeri yollarla yapılan yayımların izin sistemine bağlanmasına engel değildirrdquo


ve Resmi Gazetede yayımlanarak yuumlruumlrluumlğe girmiştir (6518 2014) Bu kanundan kaynaklanacak olan erişim engellemelerinin sansuumlre kadar gideceği oumlzellikle de kişilik haklarının ihlalinde dolayı ortaya ccedilıkacak mağduriyetlerle ilgili kaygılar oumln plana ccedilıkmıştır (Altıparmak ve Akdeniz 2014 ss 4-15)

5651 Sayılı Kanun mahkeme kararları beklenmeden TİB tarafından internet sitelerinin engellenmesi engellemeye neden olan zararlı iccedileriğin kanuna goumlre hangi nedenlerden dolayı aykırılığının net olmaması zararlı iccedileriğin olduğu sayfanın engellenmesi yerine tuumlm web sitesinin engellenmesi kişisel verilerin korunması adı altında vatandaşların fişlenmesi endişesi erişim sağlayıcıları birliği kurarak tuumlm erişim sağlayıcılarını bu birliğe girmeye zorlayan yapısından dolayı Tuumlrkiyersquode birccedilok kesim tarafından eleştirilmektedir (Altıparmak ve Akdeniz 2014 ss 4-15) 5651 Sayılı Kanun kapsamındaki erişim engellemelerinin anayasa ve uluslararası soumlzleşmeler doğrultusunda insan hak ve oumlzguumlrluumlklerinin ihlali anlamına geldiğini belirten Akguumll (2010 s 293) şu tespitte bulunmaktadır ldquoyasaklama kararı başta iletişim oumlzguumlrluumlğuumlne ve ifade oumlzguumlrluumlğuumlne kısıtlama getiriyor aynı zamanda oumlğrenme iş yapma ticaret oumlrguumltlenme kendini geliştirme eğlenme konularında da kısıtlama getiriyor Bunlar temel insan haklarıdır Bizim anayasamız hukukun temel ilkeleri bu kararın ancak mahkeme tarafından verilmesini şart koşmaktadır Bu bakımdan kanunun getirdiği lsquoidari tedbirrsquo yani BTK iccedilinde buumlrokratik bir kadronun bir mahkeme gibi resen karar vermesi anayasa ve uluslararası hukuk ilkelerine aykırıdırrdquo

5651 Sayılı Kanun daha sonra 26022014 tarihli 6527 sayılı ldquoBazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunrdquo (6527 2014) 10092014 tarihli 6552 sayılı ldquoİş Kanunu İle Bazı Kanun ve Kanun Huumlkmuumlnde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması ile Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılmasına Dair Kanunrdquo (6552 2014) ve 27032015 tarihli 6639 sayılı ldquoBazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunrdquo (6639 2015) ile değiştirilerek yeniden duumlzenlenmiştir Bu kanuni duumlzenlemelerin iptali iccedilin AYMrsquoye başvurular yapılmıştır Bunlardan biri 6552 Sayılı İş Kanunu İle Bazı Kanun ve Kanun Huumlkmuumlnde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması ile Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılmasına Dair Kanunla ilgili yapılan iptal başvurusudur Bu başvuru 02102014rsquote karara bağlanmış ve 6552 Sayılı Kanunla yapılan internet yayınları hakkındaki duumlzenlemeler iptal edilmiştir (AYM 2014)

5651 Sayılı Kanunun 3 Maddesine eklenen ldquotrafik bilgisi Telekomuumlnikasyon İletişim Başkanlığı tarafından ilgili işletmecilerden temin edilir ve hacirckim tarafından karar verilmesi hacirclinde ilgili mercilere verilirrdquo şeklindeki 4 fıkra iptal edilmiştir AYM (2014) iptal gerekccedilesinde bu tuumlr bilgilerin kişisel veri olduğunu ve ldquokişilerin tercihleri duumlşuumlnceleri ve davranışları hakkında fikir verebileceğinden kişilerin oumlzel hayatlarına muumldahale riskirdquo taşıdığını belirtmiştir AYM (2014) gerekccedileli kararının devamında Anayasanın 20 Maddesinde (1982) yer alan kişisel verilerin gizliliği ilkesinin ihlali anlamına gelen bu duumlzenlemeyle ilgili olarak ldquotrafik bilgisi adı altında temin edilecek olan bilgiler Anayasa ile teminat altına alınan iletişimin gizliliği duumlşuumlnce ve ifadeyi yayma oumlzguumlrluumlğuuml haberleşme oumlzguumlrluumlğuuml kişisel verilerin korunması gibi birccedilok temel hakla doğrudan ilgili olup bu bilgilerin TİB tarafından herhangi bir kurala ve sınırlamaya tabi olmaksızın istenildiği zaman ve şekilde elde edilebilir olması temel hak ve oumlzguumlrluumlklerin doğrudan ihlaline sebebiyet vermektedirrdquo ifadesini kullanmıştır AYM (2014) 6552 sayılı Kanunun 127 Maddesiyle 5651 sayılı Kanun 8 Maddesine eklenen ldquoMillicirc guumlvenlik ve kamu duumlzeninin korunması succedil işlenmesininoumlnlenmesi nedenlerinden bir veya bir kaccedilına bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hacircllerde erişimin engellenmesi başkanın talimatı uumlzerine başkanlık tarafından yapılır Erişim sağlayıcıları Başkanlıktan gelen erişimin engellenmesi taleplerini en geccedil doumlrt saat iccedilinde yerine getirir Başkan tarafından verilen erişimin engellenmesi kararı Başkanlık tarafından yirmi doumlrt saat iccedilinde sulh ceza hacirckiminin onayına sunulur Hacirckim kararını kırk sekiz saat iccedilinde accedilıklarrdquo şeklindeki ek fıkra (16) duumlzenlemesini de Anayasaya aykırı goumlrerek iptal etmiştir


AYM (2014) gerekccedileli kararında Yasama ve Yuumlruumltme organlarına internetle ilgili olarak hassas davranmaları gerektiğini ve TİBrsquoin bu konudaki idari tedbir kararlarının doğru olmadığını ifade etmiştir Kararda bu hassasiyetler ldquointernet modern demokrasilerde başta ifade oumlzguumlrluumlğuuml olmak uumlzere temel hak ve oumlzguumlrluumlklerin kullanılması bakımından oumlnemli bir değere sahip bulunmaktadır İnternetin sağladığı zemin bilgiye ulaşma kişilerin bilgi ve duumlşuumlnceleri ini accedilıklama karşılıklı paylaşma ve yaymaları iccedilin vazgeccedililmez niteliktedir Bu nedenle sadece duumlşuumlnceyi accedilıklamanın değil aynı zamanda bilginin elde edilmesi accedilısından guumlnuumlmuumlzde en etkili ve yaygın youmlntemlerden biri haline gelen internet konusunda yapılacak duumlzenleme ve değerlendirme yapma ve uygulamalarda devletin ve idari makamların ccedilok hassas davranmaları gerektiği accedilıktırrdquo şeklinde ifade edilmiştir

5651 Sayılı Kanunla ilgili duumlzenlemeleri iccedileren ve AYM tarafından bazı maddeleri iptal edilen diğer bir kanun ise 6518 Sayılı Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının Teşkilat ve Goumlrevleri Hakkında Kanun Huumlkmuumlnde Kararname İle Bazı Kanun Ve Kanun Huumlkmuumlnde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanundur Bu kanunun bazı maddeleri 9 Aralık 2015 tarihinde iptal edilmiştir İptal edilen maddeler gerekccedileli kararın Resmi Gazetede yayınlandıktan bir yıl sonra yuumlruumlrluumlğe girecektir (T24 2015)

ldquo5618 Sayılı Kanun ile 5651 sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Duumlzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Succedillarla Muumlcadele Edilmesi Hakkında Kanunun 4 maddesine eklenen ldquoİccedilerik sağlayıcı Başkanlığın bu Kanun ve diğer kanunlarla verilen goumlrevlerinin ifası kapsamında talep ettiği bilgileri talep edilen şekilde Başkanlığa teslim eder ve Başkanlıkccedila bildirilen tedbirleri alırrdquo şeklindeki huumlkuumlm AYM tarafından iptal edildi Ayrıca kanunun 5 Maddesinin 3 4 5 ve 6 fıkralarının da iptaline karar verildi 3 fıkra ldquoYer sağlayıcı yer sağladığı hizmetlere ilişkin trafik bilgilerini bir yıldan az ve iki yıldan fazla olmamak uumlzere youmlnetmelikte belirlenecek suumlre kadar saklamakla ve bu bilgilerin doğruluğunu buumltuumlnluumlğuumlnuuml ve gizliliğini sağlamakla yuumlkuumlmluumlduumlrrdquo 4 fıkra ldquoYer sağlayıcılar youmlnetmelikle belirlenecek usul ve esaslar ccedilerccedilevesinde yaptıkları işin niteliğine goumlre sınıflandırılabilir ve hak ve yuumlkuumlmluumlluumlkleri itibarıyla farklılaştırılabilirlerrdquo huumlkuumlmlerini iccedileriyordu İptal edilen 5 fıkra yer sağlayıcılara istenilen bilgileri TİBrsquoe teslim etme zorunluluğu getirirken 6 fıkra da ldquokanundaki yuumlkuumlmluumlluumlklerini yerine getirmeyen yer sağlayıcılara TİB tarafından para cezası verilebilmesinirdquo muumlmkuumln kılıyordu AYM ayrıca erişim sağlayıcılara engellenen yayınlarla ilgili alternatif erişim yollarını engelleyici tedbir alma yuumlkuumlmluumlluumlğuuml getiren maddeyi de iptal etti AYM Kanunun TİBe internet ortamında yapılan yayın iccedileriğini durdurma yetkisi veren huumlkuumlmlerin iptal istemlerini ise reddettirdquo

5651 Sayılı Kanun değiştirilen ve kabul edilen haliyle vatandaşları devlet karşısında tamamıyla savunmasız bir halde bırakmaktadır Kanunlardan ve adli makamlardan ccedilok TİBrsquoin idari tedbir kararları oumln plana ccedilıkmaktadır Ayrıca kanun yeni haliyle TİBrsquoe sınırsız yetki vermekte ve goumlrevlerinden dolayı ortaya ccedilıkacak kusurlarından dolayı TİB yetkililerini korumaktadır Vatandaşları internet uumlzerindeki zararlı iccedileriklerin etkilerinden korumak amacıyla yuumlruumlrluumlğe giren 5651 Sayılı Kanun beklentileri karşılayamamaktadır Accedilık ve anlaşılır olmayan uygulamalarıyla devleti koruyan bir goumlruumlnuumlm sergileyen kanunun siyasi dini ve ulusal guumlvenlik nedenleri ile internet sansuumlruumlne meşru bir zemin yaratması tartışmalara neden olmaktadır ldquoSınırsız bir internet erişim oumlzguumlrluumlğuumlnuumln olmadığı ve duumlnyanın her boumllgesinde belirli oumllccediluumllerde internet erişim engellemelerinin bulunduğu soumlylenebilir Tuumlrkiye de kendine oumlzguuml bir iccedilerik kontrol ve erişim engelleme politikası yuumlruumltmektedir Ancak erişim engelleme ve filtreleme kararları zaman zaman sansuumlr uygulamasına doumlnuumlşebilmekte ya da bu algının oluşmasına neden


olabilmektedir Bu algının ortadan kaldırılabilmesi iccedilin mevcut duumlzenleme ve uygulamalara youmlnelik eleştirilerin dikkate alınarak erişim yasaklarının amacına ulaşma durumu irdelenmeli ve zararlı iccedilerikten daha etkin korunma youmlntemlerinin geliştirilebilmesi iccedilin hukuki sorumlulukların daha accedilık hale getirilmesi sağlanmalıdırrdquo (Henkoğlu ve Yılmaz 2013 s 17)

5651 Sayılı Kanunun erişim engellemeye dair huumlkuumlmleri AİHM tarafından ldquoAhmet Yıldırım Davasırdquo (ECHR 2012) olarak bilinen davada 18 Aralık 2012rsquode AİHSrsquoye aykırı bulunmuştur Mahkeme bu kararında Google Sites sitesine Tuumlrkiyersquoden erişimin engellenmesinin AİHSrsquonin 10 maddesi ile korunan ifade oumlzguumlrluumlğuumlne muumldahale niteliğinde olduğuna karar vermiştir Mahkeme bir bilgi kaynağına erişimin kısıtlanmasının muhtemel koumltuumlye kullanma durumlarına karşı sunulan hukuki kontrol guumlvencesi konusunda etkili olması gerektiğinin ve yasağın sınırlandırılması hususunda oumlzellikle katı olan bir yasal ccedilerccedilevede bu sınırlandırmaların getirilmesi gerektiğinin altını ccedilizmiş ifade oumlzguumlrluumlğuumlne ilişkin sınırlamaların uygulanması konusunda oumlzel ve kesin kuralları olan bir ccedilerccedilevenin sunulması gerektiğini accedilıkccedila belirtmiştir (Altıparmak ve Akdeniz 2014 s 2) Yine benzer bir karar 2008 yılında erişimi engellenen ve yaklaşık olarak iki yıl aşkın bir suumlre kapatılan YouTube video paylaşım sitesiyle ilgi davadır Başvurucular iccedil hukuk yollarını tuumlkettikten sonra duumlşuumlnce-ifade oumlzguumlrluumlğuumlnuumln ihlali gerekccedilesiyle bu davayı 20011rsquode AİHMrsquoye taşımıştır ldquoCengiz ve Diğerleri Davasırdquo olarak bilinen dava 01 Aralık 2015rsquote sonuccedillanmıştır AİHM 5651 Sayılı Kanun nedeniyle YouTube video paylaşım sitesine erişim engellemesinin AİHSrsquonin 10 maddesi ile korunan ifade oumlzguumlrluumlğuumlne muumldahale niteliğinde olduğuna karar vermiştir AİHM bu kararında aynı zamanda tuumlm vatandaşların erişim hakkının ihlal edildiğini belirtmiştir (ECHR 2015)

Vatandaşların bilgiye erişim duumlşuumlnce-ifade oumlzguumlrluumlğuuml konusunda sahip olduğu haklar AİHM oumlrnek kararlarında accedilık bir şekilde ifade edilmiştir AİHM duumlşuumlnce oumlzguumlrluumlğuumlnuuml demokratik toplumların ve bireylerin kendilerini geliştirebilmesi iccedilin temel koşullardan biri olarak goumlrmektedir AİHMrsquonin duumlşuumlnce oumlzguumlrluumlğuumlyle ilgili oumlrnek kararında oumlne ccedilıkan nokta duumlşuumlnce oumlzguumlrluumlğuumlnuumln iktidarlara karşı olan muhalif duumlşuumlnce ve goumlruumlşlerin korunması ve bunun demokratik bir toplum olmanın koşulu olarak goumlruumllmesidir AİHMrsquonin bu konudaki kararları Handyside davasında ortaya konulmuştur Kararda ldquoduumlşuumlnce oumlzguumlrluumlğuuml AİHSrsquonin 10 maddesinin sınırları iccedilinde sadece otoriteleri ya da toplumun bir kesimini rahatsız etmeyen ve zararsız kabul edilen haber ve duumlşuumlnceler iccedilin değil aynı zamanda devletlerin veya toplumun belli bir ccediloğunluğunu sarsan rahatsız eden haber ve duumlşuumlnceler iccedilin de uygulanırrdquo denilmiştir (European Court of Human Rights [ECHR] 1976)

Kendine has bir internet rejimine sahip olan Tuumlrkiyersquonin internetle ilgili duumlzenlemeler konusunda ccedilare olarak goumlrduumlğuuml 5651 Sayılı Kanunun sorunları ccediloumlzemediği goumlruumllmektedir Bununla birlikte yuumlruumlrluumlkteki kanununun uygulanmasından ortaya ccedilıkan sansuumlr insan hakları ihlallerine neden olmaktadır Bu ihlallerin ortadan kaldırılması iccedilin Anayasa ve uluslararası soumlzleşmelerin goumlz oumlnuumlnde tutulduğu hukuki duumlzenlemelere ihtiyaccedil duyulmaktadır Tuumlrkiye 2000rsquoli yılların başından itibaren internetle ilgili duumlzenlemeler yapmıştır İnternet kanunu olarak heyecanla ve aceleyle yapılan ve daha sonra belirli aralıklarla revize edilen 5651 Sayılı Kanun da bir farkındalık yaratamamıştır 5651 Sayılı Kanun ve uygulamaları demokrasi ile youmlnetilen ve Avrupa Birliği ile (AB) adaylık muumlzakereleri yuumlruumlten Tuumlrkiyersquonin bu uğurda vermiş olduğu muumlcadele ruhuyla uyuşmamaktadır Yapılan bu duumlzenlemeler insan hakları ve duumlşuumlnce oumlzguumlrluumlğuumlnuuml ihlal ettiği gerekccedilesiyle eleştirilmektedir İnternete youmlnelik engelleyici tutumundan dolayı Freedom House tarafından beş yıldır izlenen Tuumlrkiyersquode internet yarı oumlzguumlr (partly free) durumdadır (Freedom House 2015 s 1)

Sonuccedil ve Oumlneriler

Sınırları olmayan internet ortamının hangi hukuki araccedillarla nasıl duumlzenleneceği suumlrekli olarak tartışma konusu olmaktadır ABD ve AB uumllkelerindeki internet duumlzenlemelerinde temel amaccedil


internet uumlzerinde tuumlmuumlyle bir kontrol sağlamaktan ccedilok zararlı iccedilerikle muumlcadele etmektir Paternalist bir yaklaşımla internet ortamının duumlzenlendiği Tuumlrkiyersquode internet erişim engellemelerinin ccedileşitli yasal dayanakları vardır Tuumlrkiyersquonin internetle ilgili duumlzenlemeleri 5651 Sayılı Kanun yuumlruumlrluumlğe girdiği tarihe kadar internete oumlzguuml olmayan ccedileşitli kanunlarla yapılmıştır İnternet erişim engellemeleri 5651 Sayılı Kanunun 8 maddesine dayanarak uygulanmaktadır Ancak bu madde TCKrsquoda belirlenen katalog succedillara ve 5816 Sayılı Atatuumlrk Aleyhine İşlenen Succedillar Hakkında Kanuna goumlndermede bulunmaktadır Bu iki kanunun da internete oumlzguuml kanunlar olmadığı goumlruumllmektedir

Yukarıda adı geccedilen yasal dayanakların internet ortamını duumlzenlerken erişim engellemelerine ve sansuumlre zemin hazırladığı bireylerin bilgiye erişimi ve bu bilgiyi paylaşması konusundaki engellemelerin ise duumlşuumlnce-ifade oumlzguumlrluumlğuumlnuumln ihlaline neden olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Kanunlarla duumlzenlenen internetin bazı durumlarda youmlneticilerin idari tedbir kararlarıyla duumlzenlendiği de tespit edilmiştir İlgili youmlnetmeliklerden hareket eden TİB mahkeme kararlarını beklemeden web sitelerine erişim engeli uygulamaktadır TİBrsquoin bu uygulamasının zararlı iccedilerikten ccedilok web sitelerinin veya sosyal ağların tuumlmuumlne erişim engeli getirmesi de sansuumlr olarak değerlendirilmektedir 5651 Sayılı Kanun TİBrsquoin idari tedbir kararları ve otoritelerin paternalist yaklaşımı en temel insan haklarından olan duumlşuumlnce-ifade oumlzguumlrluumlğuumlnuumln ihlaline neden olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

Tuumlrkiyersquodeki internet duumlzenlemelerinin temelini oluşturan ve yuumlruumlrluumlğe girdiği guumlnden beri torba yasalarla eklemeler yapılan 5651 Sayılı Kanun vatandaşların duumlşuumlnce-ifade ve bilgi edinme oumlzguumlrluumlğuumlnuuml kısıtladığı anayasaya ve uluslararası soumlzleşmelere goumlre bu durumun insan hakları ihlallerine yol accediltığı goumlruumllmuumlştuumlr Anayasa Mahkemesirsquonin iptal kararları ve AİHMrsquoin duumlşuumlnce-ifade oumlzguumlrluumlğuumlnuumln ihlali gerekccedilesiyle Tuumlrkiyersquoyi mahkucircm ettiği yargılamalar internet duumlzenlemelerinin BM AB ve Avrupa Konseyinin oluşturduğu uluslararası normlara uymadığı goumlruumllmuumlştuumlr Tuumlrkiyersquonin internet uumlzerindeki zararlı iccedilerikle muumlcadele youmlntemlerinden dolayı ortaya ccedilıkan sansuumlr algısının ortadan kaldırılması ve uluslararası normlara goumlre insan hak ve oumlzguumlrluumlklerine saygı duyan yeni bir modeli uygulaması iccedilin alınması gereken oumlnlemlere ilişkin oumlneriler maddeler halinde sıralanmıştır

İnternet uumlzerindeki zararlı iccedilerikle muumlcadele ederken internete zarar verilmemeli veinternet bir ldquoyaşam alanırdquo olarak kabullenilmelidir

Diğer uumllke oumlrneklerinin ve ccediloumlzuumlmlerinin değerlendirildiği demokratik bir yapıylakanunlar yeniden duumlzenlenmelidir

İnternetle ilgili uluslararası soumlzleşmelerin gerekleri yerine getirilmelidir Anayasa ve AİHM iccediltihatlarına aykırı duumlzenlemeler sona erdirilmelidir Bu

duumlzenlemeler sansuumlr algısının ortadan kaldırılması iccedilin oumlnemli bir adım olacaktır 5651 Sayılı Kanunun TİBrsquoe vermiş olduğu sonsuz yetki sonucunda ortaya ccedilıkan idari

tedbir kararı sansuumlr tartışmalarına neden olmaktadır Mahkeme kararlarından oumlnceTİBrsquoin devreye girip web sayfalarını engellemesi doğru bir uygulama değildir TİBrsquoinbu yetkisinin sınırlandırılması gerekmektedir

Filtrelemenin merkezi olarak devlet eliyle yapılması yerine oumlzel servis sağlayıcılar ileaileler - ccedilocukları ilk koruması gereken kurum - arasında yapılacak bir protokolebırakılması daha doğru bir uygulamadır Fakat 5651 Sayılı Kanun bu goumlrevi ailelerdenalıp TİBrsquoe vermiştir Bu konudaki yeni bir duumlzenleme devletin toplum uumlzerindekipaternelist etkisini ortadan kaldırmaya youmlnelik oumlnemli bir adım olacaktır

Oumlzel servis sağlayıcılarının yuumlkuumlmluumlluumlklerinin net bir şekilde belirlenmesi gerekmektedir İnternet uumlzerindeki muumlstehcen zararlı iccedilerikten ccedilocukları korumaya ccedilalışırken

yetişkinlerin internet haklarının sınırlandırılmaması gerekmektedir Guumlvenli ve guumlvensiz internetin ne olduğu guumlven duygusunun hangi duumlşuumlnceye ya da

hangi otoriteye goumlre oluştuğu belirtilmelidir Ortada bir tek internet varken ve onuguumlvenli bir şekilde kullanmak gerekirken internet kavramının oumlnuumlne sıfatlar eklemek


sağlıklı bir yaklaşım olmaktan uzaktır Bu nedenle guumlvenli internet uygulaması adı altında yapılan filtreleme uluslararası demokratik ve şeffaf modellere goumlre yapılmalıdır

İnternet engellemelerine neden olan zararlı iccedileriğin kaldırılması yerine kabaca tuumlmsitenin kapatılması doğru bir uygulama değildir Bunun yerine zararlı iccedileriğin mahkemeemriyle erişime engellenmesi daha doğru bir uygulama olacaktır

Ccedilocukların internetteki zararlı iccedilerikten korunması iccedilin ldquobilgi okuryazarlığı ve medyaeğitimirdquo dersleri oumlzendirilmeli ve bu dersler ilgili eğitim kurumlarının muumlfredatında yeralmalıdır

Irkccedilılık - yabancı duumlşmanlığı ve kadınların soumlmuumlruumlden korunması başlıklarının kanunkapsamına alınması gerekmektedirCcedilağımızın en oumlnemli iletişim araccedillarından biri olan internetin sınırlandırılamayacak bir yaşam

hakkı olduğunu kabul edip zararlı iccedilerikle muumlcadele ederken web sitelerinin erişimini tamamen engellemek yerine Tuumlrkiyersquonin demokratik modern ve bilimsel birikimine uygun politikalarla yasalar koymanın daha doğru bir yaklaşım olacağını belirtmek kanımca yararlı olacaktır

Kaynakccedila

5816 Sayılı Kanun (1951) Erişim adresi httpwwwmevzuatgovtrMetinAspx MevzuatKod=135816ampsourceXmlSearch=ampMevzuatIliski=0

5237 Sayılı Kanun (2004) Erişim adresi httpswwwtbmmgovtrkanunlark5237 html 5651 Sayılı Kanun Teklifi (2007) Erişim adresi httpwwwtbmmgovtrsirasayi

donem22yil01ss1397mhtm 5651 Sayılı Kanun (2007) T C Resmi Gazete (26530 2 Mayıs) Erişim adresi

httpwwwresmigazetegovtreskiler20070520070523-1htm 6518 Sayılı Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının Teşkilat ve Goumlrevleri Hakkında Kanun Huumlkmuumlnde

Kararname İle Bazı Kanun ve Kanun Huumlkmuumlnde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun T C Resmi Gazete (28918 19 Şubat 2014) Erişim adresi httpwwwresmigazetegovtreskiler20140220140219-1htm

6527 Sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun T C Resmi Gazete (28928 1 Mart 2014) Erişim adresi httpwwwresmigazetegovtr eskiler20140320140301-1htm

6552 Sayılı İş Kanunu İle Bazı Kanun ve Kanun Huumlkmuumlnde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması ile Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılmasına Dair Kanun T C Resmi Gazete (29116 11 Eyluumll 2014) Erişim adresi httpwwwresmigazetegovtr eskiler20140920140911M1-1htm

6639 Sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun T C Resmi Gazete (29327 15 Nisan 2015) Erişim adresi httpwwwresmigazetegovtr eskiler20150420150415-1htm

Akdeniz Y ve Altıparmak K (2008) Internet restricted access a critical assessment of internet content regulation and censorship in Turkey Erişim adresi httpwwwcyber-rightsorgreportsinternet_restricted_bwpdf

Akguumll M (2010) 3 yılında Tuumlrkiyenin internetle savaşı Donkişot devekuşu harakiri Tuumlrk Kuumltuumlphaneciliği 24(2) 285-300

ALA (2015) Censorship Erişim adresi httpswwwalaorgTemplatecfm Section=basicsampTemplate=ContentManagementContentDisplaycfmampContentID=60610

Altıparmak K ve Akdeniz Y (2014) 5651 Sayılı kanunun değişiklik tasarısının getirdiği değişiklikler uumlzerine bir değerlendirme raporu Erişim adresi httpcyber-rightsorgtrdocs5651_Tasari_Raporpdf

Anayasa (1982) Erişim Adresi httpswwwtbmmgovtranayasaanayasa_2011pdf Aycan Z (2000) Tuumlrkiyersquode youmlnetim liderlik ve insan kaynakları uygulamaları (1 Baskı) Ankara

Tuumlrk Psikologlar Derneği Yayınları AYM (2014c) 6552 Sayılı İş Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Huumlkmuumlnde Kararnamelerde Değişiklik

Yapılması ile Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılmasına Dair Kanun Erişim adresi httpwwwresmigazetegovtreskiler20150620150611-6pdf


AYM (2014a) Anayasa Mahkemesi Twitter Kararı Erişim adresi httpwwwkararlaryenianayasagovtrBireyselKararContent472bbf6e-ce2c-4c83-a402-6bdd44702537wordsOnly=False

AYM (2014b) Anayasa Mahkemesi YouTube Kararı (2014) Erişim adresi httpwwwkararlaryenianayasagovtrBireyselKararContente08bbc9d-6949-4951-9bac-3b51ddf0004cwordsOnly=False

Baker E C (2002) Media markets and democracy Cambridge Cambridge University Press Balkin J M (2004) Digital speech and democratic culture a theory of freedom of expression for the

Information Society University Law Review 1 4 Bennet R (2012) The gathering storm WCIT and the global regulation of the internet Erişim Adresi

httpwww2itiforg2012-gathering-storm-wcit-regulationspdf BTK (2011) Guumlvenli İnternet Hizmetine İlişkin Usul ve Esaslar Erişim adresi

httpbtkgovtrmevzuatkurul_kararlaridosyalar201120DK-14-461pdf Castells M (2005) Ağ toplumunun yuumlkselişi - Enformasyon Ccedilağı ekonomi toplum ve kuumlltuumlr CI

İstanbul İstanbul Bilgi Uumlniversitesi Yayınları Castells M (2007) Enformasyon ccedilağı ekonomi toplum ve kuumlltuumlr binyılın sonu İstanbul İstanbul

Bilgi Uumlniversitesi CDA (1997) Communications Decency Act Erişim adresi httpsopennet

netresearchregionsnamerica CE (1950) The European Convention on Human Rights Erişim adresi

httpwwwhriorgdocsECHR50html CE (2001) Convention of Cybercrym Erişim adresi httpconventions

coeintTreatyenTreatiesHtml185htm CE (2003) Additional Protocol to the Convention on Cybercrime Concerning the Criminalization of

Acts of a Racist and Xenophobic Nature Committed Through Computer Systems Erişim adresi httpconventionscoeint TreatyenReportsHtml189 htm

CE (2005) Council of Europe Convention on The Prevention of Terrorism Erişim adresi httpconventionscoeintTreatyENTreatiesHtml196htm

CE (2008) Council Framework Decision On Combating Certain Forms and Expressions of Racism and Xenophobia by Means of Criminal Law Erişim adresi httpeur-lex europaeulegal-contentENTXTPDFuri=CELEX32008F0913ampfrom=EN

CIPA (2000) Childrenrsquos Internet Protection Act Erişim adresi httpwwwalaorgadvocacysitesalaorgadvocacyfilescontentadvlegfederallegislationcipatextpdf

Cohen T (1997) Censorship and the regulation of speech on the internet Johannesburg Centre for Applied Legal Studies

COPA (1998) Child Online Protection Act Erişim adresi httpwwwalaorgofficesoififissuesissuesrelatedlinkscppacopacipa

Court Laws (2015) Internet censorship (2015) Erişim Adresi httpcourtlawscominternet-censorship Ccedilelikel A (2011) Youtubecom web sitesine Tuumlrkiyersquode erişimin engellenmesi ve ifade huumlrriyeti

bakimindan sonuccedilları Yayımlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi İstanbul Bilgi Uumlniversitesi İstanbul Dafiaghor K F (2011) Censorship of information and the Nigerian society International NGO

Journal 6(7) 159-165 Duumllger M V (2007) İnternet iletişiminin engellenmesinin hukuki accedilıdan değerlendirilmesi ve 5651

Sayılı yasayla getirilen duumlzenleme İstanbul Barosu Dergisi 81 (4) 1477-1545 Dworkin G (2014) Paternalism Stanford Encyclopedia of Philosophy Erişim Adresi

httpplatostanfordeduentriespaternalism EC (1996) European Commission Communication on Illegal and Harmful Content on the Internet

Erişim adresi httpaeipittedu589515895pdf ECHR (1976) Case of Handyside v The United Kingdom Series A no 24 7121976 para 49 Erişim

adresi httphudocechrcoeintsitesengpagessearchaspxi=001-57499ldquoitemidrdquo[ldquo001-57499rdquo] ECHR (2012) Case of Ahmet Yıldırım v Turkey ECHR 3111 Erişim adresi

httphudocechrcoeintfreappno[311110]itemid[001-115705]


ECHR (2015) Judgment Cengiz and Others v Turkey - blocking of access to YouTube ECHR 376 Erişim adresi httphudocechrcoeinteng-pressi=003-5241080-6502267itemid[003-5241080-6502267]

EFA (2002) Internet content filtering and blocking reviews of internet filtering software Erişim adresi httpwwwefaorgauIssuesCensorcens2htmlreviews

Engelliweb (2015) Erişime engellenen web siteleri Erişim adresi httpengelliwebcomistatistikler EP (1999) European Parliament and of the Council of Adopting a Multiannual Community Action Plan

on Promoting Safer Use of the Internet by Combating Illegal and Harmful Content on Global Networks Decision Erişim adresi httpeur-lexeuropaeulegal-contentENTXTPDFuri=CELEX31999D0276ampfrom=EN

EP (1999) Tampere European Council 15 and 16 October 1999 Presidency Conclusions Erişim adresi httpwwweuroparleuropaeusummitstam_enhtm

FAIFE (2007) IFLAFAIFE Libraries and Entellectual Freedom Erişim adresi httpwwwiflaorgfilesassetsfaifepresenpdf

FreedomHouse (2015) Freedom on the net 2015 a global assessment of internet and digital media Erişim adresi httpsfreedomhouseorgsites defaultfilesresourcesFOTN202015_Turkeypdf

GIPA (2000) Internet Gambling Prohobition Act of 1999 Erişim adresi httpsia600308usarchiveorg17itemsinternetgamblin00unitinternetgamblin00unitpdf

Grothoff C Grothoff K Horozov T ve Lindgren J T (2003) An encoding for censorship-resistant sharing Erişim adresi httpsgnunetorgsitesdefaultfilesecrspdf

Henkoğlu T ve Yılmaz B (2013) İnternet erişim oumlzguumlrluumlğuumlnuumln kısıtlanması Tuumlrkiye uumlzerine bir değerlendirme Bilgi Duumlnyası 14(2) 215-239

IFLAUNESCO (2006) IFLAUNESCO Internet manifesto guidelines Erişim adresi httpwwwiflaorgfilesassetsfaifepublicationspolicy-documentsinternet-manifesto-guidelines-enpdf

IFLA (2012) Kuumltuumlphaneciler ve diğer bilişim ccedilalışanları iccedilin IFLA etik kuralları (Fatih Canata ccedilev) Erişim adresi httpwwwiflaorgfaifeprofessional-codes-of-ethics-for-librarians

IFLA (2014) İFLA İnternet Bildirgesi (Buumllent Yılmaz-Selda Ekici Ccedilev) Erişim adresi httpwwwiflaorgfilesassetsfaifepublicationspolicy-documentsinternet-manifesto-trpdf

Karaccedilor S (2009) Yeni iletişim teknolojileri siyasal katılım demokrasi Youmlnetim ve Ekonomi 16(2) 121-131 Karasar N (1994) Bilimsel araştırma youmlntemi Kavramlar ilkeler teknikler Ankara 3A Araştırma Eğitim Kılıccedil D (2010) Tuumlrk hukukunda ve mukayeseli hukukta internet sitelerine erişimin engellenmesi ve

ifade huumlrriyeti Gazi Uumlniversitesi Hukuk Fakuumlltesi Dergisi XIV(2) 407ndash454 Klang M (2005) Controlling online information censorship amp cultural protection a presentation given

at ldquoWSIS internet governance and human rightsrdquo Uppsala October 3 Erişim adresi httpwwwkusuusepdfpublicationsICTklang_03_octpdf

Koumlse G Oumlzen K (2010) İnternetrsquote sansuumlr uumlzerine bir değerlendirme S Kurbanoğlu ve diğeleri (Yay Haz) ldquoBilgi Youmlnetiminde Teknolojik Yakınsama ve Sosyal Ağlarrdquo 2 Uluslararası Değişen Duumlnyada Bilgi Youmlnetimi Sempozyumu Bildirileri 22-24 Eyluumll iccedilinde (ss 113-122) Ankara Hacettepe Uumlniversitesi Bilgi ve Belge Youmlnetimi Boumlluumlmuuml

Leberknight C S Chiang M Poor H V ve Wong F (2010) A taxonomy of internet censorship and anti-censorship Erişim adresi httpswwwprincetonedu ~chiangmanticensorshippdf

Mill J S (1950) Utilitarianism liberty and representative government New York E P Dutton amp Co Inc OpenNet (2010) Country profiles United States and Canada overview Erişim adresi

httpsopennetnetsitesopennetnetfilesONI_UnitedStatesandCanada_2010pdf Oxford Dictionaries (2015) Censor Erişim adresi

httpwwwoxforddictionariescomdefinitionenglishcensorq=censor Paternalizm (2015) Erişim Adresi paternalismaskdefinecom adresinden erişildi Radikal Gazetesi (2014) Twitter kapatıldı Erişim adresi

httpwwwradikalcomtrturkiyetwitter_kapatildi-1182424 Sağlamtunccedil T (1991) Kuumltuumlphanecilik accedilısından duumlşuumlnce oumlzguumlrluumlğuuml ve sansuumlr Tuumlrk Kuumltuumlphaneciliği

5(3) 93-99


T24 (2015) Anayasa Mahkemesinden hacirckim kararı olmadan yayın durdurmaya onay haberi Erişim adresi httpmt24comtrhaberanayasa-mahkemesi-internet-yasasinin-trafik-bilgilerini-saklanmasina-iliskin-hukmunu-iptal-etti319580

Tanoumlr B ve Yuumlzbaşıoğlu N (2001) 1982 Anayasasına goumlre Tuumlrk Anayasa Hukuku İstanbul Yapı Kredi TC Cumhurbaşkanlığı (2001) 4676 Sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında

Kanun Basın Kanunu Gelir Vergisi Kanunu İle Kurumlar Vergisi Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ve Bir Daha Goumlruumlşuumllmek Uumlzere Geri Goumlnderme Tezkeresi ve Anayasa Komisyonu Raporu Erişim adresi httpwwwtbmmgovtrsirasayidonem21yil01ss850m htm

TDK (2015) Sansuumlr Erişim adresi httpwwwtdkgovtrindexphpOption=com _btsamparama=kelimeampguid=TDKGTS5343160086fde434270977

TİB (2015) Erişim engelli site sorgulama sayfası Erişim Adresi httpinternettibgovtr TİB (2012) 5651 Sayılı Yasa Hakkında Erişim adresi httpwwwtibgovtrtrtrmenu- 28-

5651_sayili_yasa_hakkindahtml UN (1948) The Universal Declaration of Human Rights Erişim adresi

httpwwwunorgenuniversal-declaration-human-rights UN (1976) International Covenant on Civil and Political Rights Erişim adresi

httpwwwohchrorgenprofessionalinterestpagesccpraspx UN (1989) Convention on the Rights of the Child Erişim adresi

httpwwwohchrorgenprofessionalinterestpagescrcaspx UN (1998) Question of The Human Rights of All Persons Subjected to Any Form of Detention or

Imprisonment Promotion and protection of the right to freedom of opinion and expression Report of the Special Rapporteur Mr Abid Hussain ECN4199840 para 45 Erişim adresi httpdaccess-ddsnyunorgdocUNDOCGENG9810312PDF G9810312pdfOpenElement

Webster (2015) Censor Erişim adresi httpwwwwebster-dictionaryorgdefin itioncensor

Summary

The aim of this study is to evaluate the denial of access on the internet in terms of legal regulations that determine the boundaries of freedom of thought ndash expression in Turkey For this purpose legal regulations in Turkey especially the ldquothe Law No 5651 pertaining to the regulation of publications posted on the internet and fighting crimes that are committed through these publicationsrdquo were examined and the relationship between denial of access and censorship was evaluated based on the literature

While taking advantage of the advancing information technologies and the infinite power of information via the internet regulation of the network due to its harmful content has become a public debate in a lot of countries In this paper fundamental grounds of the internet regulations of EU and USA which have well-settled democratic cultures were observed as Turkey targets modern and democratic standards of these civilizations during its EU membership negotiations Since the execution date of the ldquothe Law No 5651 pertaining to the regulation of publications posted on the internet and fighting against crimes that are committed through these publicationsrdquo which was accepted on May 4th 2007 the examples concerning the internet practices have shown that this law did not have an impact on the internet-based controls instead it led to the perception of a censorship law in Turkey

In the light of the above aforementioned restriction or censorship discussions the internet-based violations related to the freedom of speech - thought were examined in accordance with legal regulations In addition to that an evaluation of these legal regulations was performed according to literatures of information technologies law library and information science to fin out whether they conform to the universal norms or not In this study ldquodiscovery of reference texts reading note taking and analyses towards a specific goalrdquo was employed as a document review method


Internet access restrictions of Turkey which has a unique accessibility are applied via various laws that are not specific to the internet The Law No 5651 also known as the ldquoInternet Lawrdquo which was made effective to control the harmful content on the internet has not become a solution to this problem either The internet access restrictions are implemented on the basis of the 8th article of the law However this article makes references to the catalog crimes listed in the Turkish Penal Code (TCK) and 5816 Numbered Law Regarding Crimes Committed against Ataturk It is known that neither of these laws are internet-specific It has been determined that in certain situations the internet medium which is regulated by the nonspecific articles of law is exposed to the arbitrary practices of administrators Acting on the basis of relevant directories The Presidency of Telecommunication Communication (TIB) applies restrictions to certain web sites without expecting a court order in some cases TIBrsquos practice of applying restriction of access towards the entire web site or the social media networks other than the harmful content itself is considered as censorship This indeed results in violation of the freedom of thought ndash expression among the most basic human rights Internet access restrictions in Turkey are often handled with a paternalistic approach Paternalistic approach refers to a mode of administration in which the best and the most appropriate is determined by the state on behalf of the citizens The main factors behind this approach are usually religious and political reasons

It is obvious that the internet regulations in Turkey limit the right to obtain information and freedom of thought ndash expression which is a violation of human rights It is observed that these regulations are behind the universal norms established by the United Nations the European Union and Council and these restrictions do not contribute to the solution of the problem Recommendations regarding the necessary measures required to eliminate this negative picture of Turkey stemming from its methods to fight against the harmful content on the internet and to execute a new model that respects human rights and freedoms according to universal norms are listed below

Not to harm the internet while fighting against harmful content on the internet and toaccept the internet as a ldquoliferdquo form

To accept international agreements regarding the internet and take necessary actions It is clear that the latest developments concerning the internet restriction and the reasons

for the applied prohibitions are not present among the articles of 5651 Numbered LawIt is necessary that the newly desired regulations missing in the 5651 Numbered Lawmust be formed and in this context the vagueness of the catalog crimes in TCK shouldbe eliminated

The administrative measure decision that rises due to the infinite authority that 5651Numbered Law has provided TIB with is used arbitrarily and causes censorshipdiscussions It is not appropriate for TIB to intervene in before court orders to forbidaccess to the web sites This authority of TIB must be limited

It is not a correct practice to shut down the entire web site instead of removing theharmful content that causes the internet restriction On the contrary it will be moreappropriate to restrict the access to the harmful content with a court decision

The 5651 Numbered Law threatens the privacy of life by releasing all kinds of userinformation to the TIB through service providers without a court order This negativepractice must be promptly terminatedAcknowledging the fact that the Internet is one of the biggest communication tools of

our era we should accept it as a vital right that cannot be restricted and instead of completely denying access to the websites while tackling harmful contents it would be a better approach to enact laws suitable to the democratic modern and scientific background of Turkey


bir hale gelmiş ve guumlnuumlmuumlzde bu teknolojiler iletişimin vazgeccedililmez unsuru olmuşlardır Duumlnya internetle birlikte e-devlet modelinin benimsendiği geleneksel devlet paradigmasının değişime uğradığı ve tartışıldığı yeni bir doumlnem iccediline girmiştir Enformasyon teknolojilerinin bilgiye erişimi kolaylaştırmasının yanında internette uumlretilen ve paylaşılan otoritelerce (devletler huumlkuumlmetler buumlrokratik mevkiler dini gruplar vb) zararlı olduğu duumlşuumlnuumllen bilgilerin erişiminin engellenmesi sansuumlr tartışmalarına yol accedilmaktadır Otoritelerin bilginin yayılımı konusunda ortaya koydukları bu engelleyici tutum duumlşuumlnce-ifade oumlzguumlrluumlğuuml kavramlarını da tartışılır kılmaktadır Dinsel ırksal kuumlltuumlrel siyasal ve toplumsal farklılıkların bir kazanım olarak iccedilselleştirilmesi gerekirken bunun yerine tuumlm bireylerin adeta birer robotmuş gibi tek bir duumlşuumlnceye inanmasını beklemek temel mantık kurallarıyla ve duumlnya gerccedilekleriyle ccedilelişmektedir Sınırların ortadan kalktığı ağlarla birbirine bağlanmış kuumlresel duumlnyanın yeni kurallarını anlamak ve ona uyum sağlamak yerine bilginin elde edilmesi ve paylaşılması konusundaki engelleyici tutum bilginin doumlnuumlştuumlruumlcuuml guumlcuumlnden rahatsız olan otoritelerin tutumuna işaret etmektedir

Gelişen enformasyon teknolojileri ve internet aracılığıyla bilginin eşsiz guumlcuumlnden yararlanılırken aynı zamanda internet ortamındaki zararlı iccedilerikler nedeniyle internetin kontrol edilmesi birccedilok uumllkede tartışılan bir konu olmuştur Ccedilocuk haklarının korunması ve ccedilocuk istismarının engellenmesi pornografik yayınlar zararlı alışkanlıklara oumlzendirme ve uyuşturucu kullanımının teşviki patlayıcı madde yapımını anlatan ve intiharı teşvik iccedilerikli siteler duumlnyanın birccedilok uumllkesinde engellendiği gibi Tuumlrkiyersquode de engellenmektedir Tuumlrkiyersquonin yukarıda belirtilen iccedilerikteki sitelere uyguladığı kısıtlamaların dışında kalan iccedileriklere youmlnelik erişim engellemeleri sansuumlr tartışmalarına da beraberinde getirmiştir AB ile uumlyelik muumlzakereleri yuumlruumlten Tuumlrkiyersquonin ccedilağdaş ve demokratik medeniyetler seviyesine ulaşma arzusundan dolayı bu ccedilalışmada yerleşmiş bir demokrasi kuumlltuumlruumlne sahip olan Amerika ve Avrupa Birliğirsquondeki internet duumlzenlemelerinin temel dayanakları kısaca incelenmiştir 4 Mayıs 2007 yılında kabul edilen ldquo5651 Sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Duumlzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Succedillarla Muumlcadele Edilmesi Hakkında Kanunrdquoun yuumlruumlrluumlğe girdiği tarihten buguumlne internet uygulamalarıyla ilgili oumlrnekler bu kanunun internete youmlnelik duumlzenlemelerde yeterli olmadığı ve bu kanunun adeta sansuumlr kanunuymuş gibi algılanmasına neden olduğu goumlruumllmuumlştuumlr (Akdeniz ve Altıparmak 2008 ss 59 69)

Engelleme veya sansuumlr tartışmalarından yola ccedilıkılarak internet ortamından kaynaklanan duumlşuumlnce-ifade oumlzguumlrluumlğuuml ihlalleri yasal duumlzenlemeler doğrultusunda ele alınmıştır Bununla birlikte bu yasal duumlzenlemelerin uluslararası normlarla uyumu enformasyon teknolojileri hukuk kuumltuumlphane ve bilgi bilimi literatuumlruumlne goumlre değerlendirilmiştir Bu ccedilalışmada belgesel tarama ldquobelli bir amaca youmlnelik olarak kaynakları bulma okuma not alma ve değerlendirmerdquo youmlnteminden yararlanılmıştır (Karasar 1994 s183)

Duumlşuumlnce-İfade Oumlzguumlrluumlğuuml Erişim Engelleme ve Sansuumlr

Guumlnuumlmuumlz kitle iletişim araccedillarının en oumlnemlisi hiccedil şuumlphesiz internettir İnternetin kullanım amaccedillarının başında bilgi alışverişi bulunmaktadır Bu da daha ccedilok bilgiye erişim ve onu iletme yoluyla yapılmaktadır İnternet bilgiye erişim ve bilginin iletilmesi oumlzelliğiyle klasik kitle iletişim araccedillarından farklılaşmaktadır Bu farklılaşmayı sağlayan diğer bir oumlzellik ise internet kullanıcılarının geniş bir alana yayılmış olmasıdır İnternetin kuumlresel boyutta bir iletişim aracı haline gelmesi farklı uumllkelerden farklı ideoloji ve duumlşuumlncelere sahip olan insanların aynı platformda yer almasına olanak sağlamıştır Zaman ve uzamdan bağımsız hareket eden insanların aynı platform uumlzerinde bir araya gelmeleri bu insanların bilgi alışverişinde bulunmaları duumlşuumlncelerini ifade etmeleri ticaret yapmaları eğitim yapmaları ve sosyo-kuumlltuumlrel eylemlerde bulunmaları yeni uygulamaların ortaya ccedilıkmasını sağlamıştır (Casltells 2007 ss 62-63) Bu uygulamalarla birlikte sosyal ağlar (Facebook Twitter


































































































Kaynakccedila

































































5(3) 93-99













Summary















































































































Kaynakccedila

































































5(3) 93-99













Summary































































5(3) 93-99













Summary


























Summary















5651 sayılı kanun kapsamında İfade Özgürlüğü Üzerine bir ...eprints.rclis.org/29814/1/5651...

Documents