สมุนไพรในรั้ววัด
TRANSCRIPT
สมนไพรในรววด
อโรคยาศาล
วดปากดฉนวนอดมพร ตำบลบานเขวา อำเภอบานเขวา จงหวดชยภม
พมพครงท ๑ มนาคม ๒๕๕๔
จำนวน ๑,๐๐๐ เลม
คำนำ
แมปจจบนเทคโนโลยทางการแพทยจะเจรญรดหนาไปมาก การคดคนยา เทคนค
กรรมวธในการรกษาเพอเอาชนะโรคภยไขเจบตางๆกเพอหวงใหมนษยมชวตทยนยาว หรอ
คงความเปนหนมสาวไวและหางจากโรคภย แตนนหมายความวาเราตองมทนทรพยสำหรบการ
รกษาพยาบาล ยามปวยไขไมนอย และตองมทนรอนสะสมเพอการรกษาตวเองการ “ไมปวย”
จงเปนเรองทนายนดโดยแท
ความเจบปวนทเกดขนกบคนเรานนมหลายสาเหต อาท จากเชอโรค ความเสอมของ
สงขารทเปนไปตามวย ทวา ยงมโรคจำนวนมากเกดจากพฤตกรรมการใชชวต ความเคยชน
ทมนษยกระทำตอตวเอง จะโดยรตวหรอไมกตาม
ทงทความจรงแลว มหลายโรคทเราสามารถปองกนได ไมสรางโอกาสใหเออตอการ
เจบปวย หรอบรรเทาจากหนกเปนเบา ถาเพยงเขาใจหลกของความสมดล และประพฤตตน
ตามหลกดงกลาว
แพทยแผนจนและแผนไทยนน มองวามนษยเปนสวนหนงของธรรมชาต ในการ
ดำเนนชวตจงตองสอดคลองกบการเปลยนแปลงของกฎเกณฑทางธรรมชาต หากประพฤต
ปฏบตตนไดตามหลกดงกลาวโอกาสเจบปวยกจะนอยลง ทวามคนจำนวนไมนอยทเจบปวย
โรคภยคกคาม นนเปนเพราะใชชวตท “ ฝน ” ธรรมชาตอาการเหนอยเรอรง โรคทเกดจาก
“ความไมสมดล” และธาตพการทเนองมาจากหลายสาเหต ภาวะความเสอมทรดของรางกายท
มากอนถงวยอนควร ซงทขาพเจากลาวถงนน ลวนมจำนวน เพมขนจากเมอกอนมาก ปจจบน
ผคนจำนวนไมนอย หนมาสนใจการแพทยทางเลอกมากขน โดยเฉพาะแพทยแผนไทยซงได
รบการยอมรบและเปนทรจกกนในวงกวาง โรงพยาบาลหลาย แหงมแผนกแพทยแผนไทยไว
ใหคนไขเลอกใชบรการ
การทำความรจก และมความรเกยวกบศาสตรดงกลาวไวเบองตน อาจทำใหเรา
เขาใจสภาพรางกาย และการเจบปวยตางๆและนำไปประยกตใชในทางการแพทยแผน ปจจบน
ไดซงเนอหาในคมอนไดบอกเบองตนเกยวกบพฤกษพรรณและสรรพคณของ ตนไมใบยา
นำความรเกยวกบสรรพคณเหลานนมาปรงประกอบเปนยาเพอรกษาโรค ยอมยงประโยชน
เกอกลแกตนและคนอนได
การทำความรจก และมความรเกยวกบศาสตรดงกลาวไวเบองตน อาจทำใหเราเขาใจสภาพ
ของโรคทเกดกบตนและคนอนกยอมเขาใจและแกไขสภาพการเจบปวยนนดวยความรทม
ทงยง นำไปประยกตใชในทางการแพทยแผนปจจบนได ซงเนอหาในหนงสอคมอนไดบอก
เบองตน เกยวกบความรเบองตนทางการแพทยแผนไทยตนไมและสรรพคณ ของตนไม
ใบยาทนำมารกษาโรคทหลากหลายพรอมทงตำรบยาโบราณทนำมาประกอบในหนงสอเลม
นดวย ขาพเจาจง หวงเปนอยางยงวาหนงสอเลมททานกำลงอานอยน คงชวยทานทำความ
เขาในสรรพยาไทยและ สรรพคณของยาสมนไพรพรอมทงวธการนำธรรมชาตมา ประยกตใช
ใหเหมาะสมกบการดและรกษา โรคคงเปนความรและเปนประโยชนไมมาก กนอย
พระธาตร อปปลวณโณ
อโรคยาศาลา วดปากดฉนวนอดมพร
Dhammaintrend รวมเผยแพรและแบงปนเปนธรรมทาน
คำปรารภ
แรงบนดาลใจในการเขยนหนงสอ สมนไพรในรววดเลมน ขนมาเพราะเนองจาก
“อโรคยาศาล” ไดใชตวยาและสวนประกอบจากสมนไพร ๑๐๐ ชนด ทงเปนตวยาเดยว
และยาตำรบ เพอชวยอนเคราะหเกอกลชาวบานทเจบปวย ซงมาขอรยสมนไพรจากทางวด
ทงนเพอใหเกดความรความเขาใจในการใชและรจกสรรพคณของสมนไพรทง ๑๐๐ ชนด
ผเขยนจงไดเรยบเรยง ชนดตนไมภาพประกอบทงคำอธบายภาพสรรพคณและการนำไปใช เพอ
ใหงายตอการศกษาเรยนร สำรบผทสนใจในการดและสงเสรมสขภาพทดของทานและ ความร
นจะยงประโยชนแกชนผอาศยรวมกนในโลกนจกพงไดรบภายภาคหนา อยางไมตองสงสย
พระธาตร อปปลวณโณ
อโรคยาศาลา วดปากดฉนวนอดมพร
สารบญ
ประวตหมอชวกโกมารภจจ
ความรเบองตนของแพทยแผนโบราณ
วานชกมดลก
กะเมง
โกฐสอ
มะกา
กวาวเครอขาว
ขาวเยนใต
เสลดพงพอนตวผ
เสลดพงพอนตวเมย
หญาหนวดแมว
ฟาทะลายโจร
แพงพวยฝรง
บอระเพด
หญาปกกง
รางแดง
วานหางจระเข
เขยตาย
สงกรณ
หนมานประสานกาย
ยานางแดง
หมอน
จนทรแดง
มะคงแดง
๑
๓๑
๕๙
๖๑
๖๓
๖๕
๖๗
๖๙
๗๑
๗๓
๗๕
๗๗
๗๙
๘๑
๘๓
๘๕
๘๗
๘๙
๙๑
๙๓
๙๕
๙๗
๙๙
๑๐๑
สารบญ(ตอ)
พนงเขยว
พทธรกษา
เครองเหา
ทองกวาว
มะแวงเครอ
กำลงววเถลง
ระยอม
โมกเครอ
โปรงฟา
บอระเพดพงชาง
หญาดอกขาว
หนอนตายอยาก
ชะเอมเทศ
ชะเอมไทย
ชมเหดเทศ
แจง
ขาวเปนเหนอ
ชาพล
นำเตา
มะเฟอง
ปบ
มะเกลอ
มะขามปอม
เปลานอย
๑๐๓
๑๐๕
๑๐๗
๑๐๙
๑๑๑
๑๑๓
๑๑๕
๑๑๗
๑๑๙
๑๒๑
๑๒๓
๑๒๕
๑๒๗
๑๒๙
๑๓๑
๑๓๓
๑๓๕
๑๓๗
๑๓๙
๑๔๑
๑๔๓
๑๔๕
๑๔๗
๑๔๙
สารบญ(ตอ)
ยอปา
เถาเอนออน
พระจนทรครงซก
สายนำผง
เพชรสงฆาต
ตำแยแมว
โลดทะนง
จกรนารายณ
ขนทองพยาบาท
มะตม
ตานกกรด
หสคณเทศ
โกฐกะกลง
เถาวลยเปรยง
กำลงเสอโครง
เปลาใหญ
โกฐหวบว
ลำเจยก
กระวาน
ตบเตานอย
โกฐเชยง
กระชาย
สบปะรด
พลคาว
๑๕๑
๑๕๓
๑๕๕
๑๕๗
๑๕๙
๑๖๑
๑๖๓
๑๖๕
๑๖๗
๑๖๙
๑๗๑
๑๗๓
๑๗๕
๑๗๗
๑๗๙
๑๘๑
๑๘๓
๑๘๕
๑๘๗
๑๘๙
๑๙๑
๑๙๓
๑๙๕
๑๙๗
สารบญ(ตอ)
วานมหาเมฆ
กำแพงเจดชน
ฝาง
ชางนาว
แสมสาร
หญาใตใบ
ลกเดอย
โดไมรลม
โปยกก
พรกไทยดำ
ชงช
กรนเกรา
โพกพาย
ฝหมอบ
พนง
กระแตไตไม
ผกปลง
ครอบจกรวาล
ไพล
สมอไทย
ขง
ออยแดง
หนมานนงแทน
ตระไคร
๑๙๙
๒๐๑
๒๐๓
๒๐๕
๒๐๗
๒๐๙
๒๑๑
๒๑๓
๒๑๕
๒๑๗
๒๑๙
๒๒๑
๒๒๓
๒๒๕
๒๒๗
๒๒๙
๒๓๑
๒๓๓
๒๓๕
๒๓๗
๒๓๙
๒๔๑
๒๔๓
๒๔๕
สารบญ(ตอ)
ขา
เหงอกปลาหมอ
เกลดปลาชอน
เจตมลเพลงขาว
แฝกหอม
ทองพนชง
ยาสามญประจำบานแผนโบราณ ๒๘ ขนาน
ปจฉมบท
บรรณานกรม
คำขอบคณ
๒๔๗
๒๔๙
๒๕๑
๒๕๓
๒๕๕
๒๕๗
๒๕๙
เสลดพงพอนตวเมย
เหดไมแดง
เบญจรงค
ลลาวด
เสาวรส
เตารง
สาระแหน สาเก
สมนไพรตากแหง
รางบดยา
ตเกบยาสมนไพร
สมนไพรตากแหง โพกพาย
หวาย
สพรรณกา
ชงช
เชอร
ยอบาน
บวสตตบงกช
พระธาตร อปปลวณโณ
อโรคยาศาล วดปากดฉนวนอดมพร จ.ชยภม
บรมครหมอชวกโกมารภจจ
แพทยประจำองคพระสมมาสมพทธเจา
ชวประวต “ทานหมอชวกโกมารภจจ” โดยพสดาร
“........ดอกบวยงมชาตกำเนดมาจากโคลนตมธรรมดาคนจะดจงไมไดอยทชาตกำเนดทด
หรออยทใด หากแตอยท คณธรรม ความด ความเสยสละเพอมนษยชาต ใชเวลาทมอยใหคมคา
เพอสาธารณะชนทำประโยชนเพอสวนรวม โดยไมหวงผลตอบแทน”
“.........บคคลเชนนไดบงเกดขนแลวในอดตแมรางจะลวงลบดบขนธไปแตช อเสยง
เกยรตคณความด ของทานยงคงตราตรงอยในหวใจของคนในสมยตอมา ทงในดานคณธรรม
ความสามารถ ปาฏภาณ ความฉลาดเปนเลศในทกดาน จนไดรบการยกยองจากพระบรมศาสดาองค
พระสมมาสมพทธเจา ใหเปนเอกอครอภมหาบรพปรมาจารยแหงชมพทวป เมอ ๒,๖๐๐ ปกอน
..........ทานผนนคอ หมอชวกโกมารภจจ แพทยแผนประจำองคพระสมมาสมพทธเจาผมชอเสยง
กอง โลกในทางวานยาและสมนไพรรกษาโรค ผถอกำเนดมาจากหญงโสเภณไมปรากฏบดา”
ในสมยพทธกาลเกอบ ๓,๐๐๐ ปมาแลว ณ เมองไพศาล อนเปนเมองทมงคง สมบรณดวย
พชพนธ ธญญาหาร สงกอสรางอนวจตรพสดาร พรงพรอมดวยปราสาทราชวง สระโบกขรณถง ๗,๗๐๗
อยาง โดยเฉพาะอดมพรอมพรงดวยหญงงามเมอง จนไดชอวา “นครโสเภณ” (จะมจำนวน ๗๗๐๗
คน หรอเปลานนมทราบได เพราะในพระวนยปฎกไมได พรรณนาอธบายไว)
ในสมยน นใครเปนหญงงามเมองถอว าเป นผ ทรงเก ยรตเพราะเปนตำแหนงท
พระราชาทรงแตงตง โดยคดเอาสตรทมเรอนรางสะคราญตาทสดมความสามารถในทางฟอนรำ
ขบรองประโคมดนตร จงจะมตำแหนงเปนหญงงามเมองได ผดกบหญงโสเภณสมยน หนาตาไม
นาจะมราคาแถมยงไมม ความสามารถอะไรเลย กยงซอขายกนไดเปนรอยเปนพน
๑
นครโสเภณสมยนน ไดกลายเปนแหลงจรรโลงใจของชายหนม จากเมองตาง ๆ
โดยเฉพาะ พอคาวาณชทมาตดตอคาจากแดนไกลทำใหการคาขายระหวางเมองราชคฤหกบเมอง
ไพศาล เจรญรงเรองขน
ตอมาความสำคญของหญงโสเภณไดระบาดเปนสมยนยมขนทเมองราชคฤหเปนเมองท
สอง ซงตรงกบรชสมยของ พระเจาพมพสาร ทรงเหนชอบดวยทจะใหมหญงงามเมองไวเพอดงดด
ใจ โดยเฉพาะดงดดเงนจากพอคาวาณชทตดตอคาขายระหวางเมอง
พระเจาพมพสารจงรบสงใหคดเลอกสตรงามนางหนงข นมาดำรงตำแหนงนเธอเปน
สาวงามแรกรนดรณ มนามวา “สาลวด” มอตราคาตวสงสำหรบผรวมภรมยแตละคนมชาย
หนมมา ลมหลงกนมากมายไมนานนกนางสาลวดกตงครรภขน โดยไมปรากฏบดาเดกในครรภ
นางจงงดรบแขก คอยจนครรภแกจงคลอดบตรออกมาเปนชาย ดกสงดของคนททารกจะลมดโลก
โดยไมมโอกาสไดเหนหนามารดาอกเลย เพราะนางไดสงใหหญงรบใชนำทารกนอยนน ใสกระดง
ไปทงไวทกองขยะนอกเมอง
เดชะบญทพรหมลขตขดเสนใหเจาฟาอภยพระราชโอรสของพระเจาพมพสารเสดจออก
สดอากาศในยามรงอรณของวนนน มงพระพกตรมายงกองขยะเพราะไดทอดพระเนตรเหนฝงแรง
กา ตางบนลงมาทกองขยะ เมอรบสงใหทหารมหาดเลกไปด กเหนทารกนอนดนกระแดวไขวควาหา
ความอบอนอยในกระดง เจาฟาอภยเกดความสงสารจบใจ จงนำมาชบเลยงเปนโอรสบญธรรมทรง
ขนานนามวา “ชวกโกมารภจจ ซงแปลวา บญยง หมายความวา ผยงมชวต”
๒
เดนทางไปศกษา ณ เมองตกศลา เจาหนนอย “บญยง” เตบโตทามกลางลกเจาลกนายในรวในวง จงมความ
เฉลยวลาดเปนพเศษ ไมวาจะทำอะไรกถอแววฉลาด เอาชนะเพอนรนเดยวกนไปเสยทกอยาง
ทำใหเกดความอจฉา รษยาในหมเพอนฝง เกดการลอเลยนถงชาตตระกล และดหมนวาเปน
เดกขางถนน เดกไมมพอแม
คำพดนเองทำใหเจาบญยงเกดความมานะ พยายามทจะหาความรใสตวเพอลบลางปม
ดอย ตาง ๆ ใหได แลววนนนกมาถง เขาไดมโอกาสหนออกจากวง เดนทางไปกบพวกพอคาโดย
ไมไดทลลาเจาชาย ผเปนบดาบญธรรม มงหนาเขาสเมองตกศลาอนเปนแหลงสรรพวชาทวโลก
เปนมหาวทยาลย แหงแรกของโลกทใหความรทกดานของชาวภารตะ
ณ เมองตกศลา เจาบญยงขณะนนเปนหนมแลวไดเขาไปหาอาจารยทศาปาโมกข มอบตว
เปนศษยขอเรยนวชาแพทยศาสตร โดยชวยทำงานรบใชอาจารยสารพด ตงแตตกนำ ผาฟน บบนวด
หงหาอาหาร เปนการตอบแทนคาสอน ๗ ปใหหลงทชวกหนม หรอเจาบญยงทถกแมโสเภณนำมา
ทงกองขยะ กแตกฉานในสาขาวชาแพทยศาสตรอยางรวดเรว โดยเฉพาะแพทยแผนโบราณทใชวาน
ยาสมนไพรรกษา
การเรยนในสมยนนตองมการสอบเพอทดสอบความรกอนเลอนชนอาจารยทศาปาโมกข
จงใชใหหนมนอยชวกไปสำรวจดตนไมทกตนหญาทกชนด ทวทงสทศภายในรศม ๔๐๐ เสน ใหด
วาไมชนดไหนใชเปนยาอะไรบาง อยางไหนใชไมไดเลย แมแตตนหญากใหบอกถงชนด และสรรพค
ณใหไดหมดทกอยาง หนมนอยชวกผชาญฉลาด ไดเดนทางออกจากมหาวทยาลยตกกะศลาขนปา
ลยดงไมนานาชนด สำรวจไปทวทง ๔ ทศเปนเวลาทงสน ๗ วน จงกลบออกมาพรอมกบคำตอบทใ
หกบอาจารยวา
“ตนไมใบหญาและสมนไพรใด ๆ ในชมพทวปน ทใชทำยาไมไดนนไมมเลยทกอยางเปน ยาทงนน ขอรบ”
อาจารยยมพรอมกบเอามอลบศรษะดวยความดใจพรอมกบกลาววา “เอาละเปนอนวาเธอเรยนจบ
หลกสตรแลวขอใหนำวชานไปใชประโยชนตอเพอนมนษยทเจบไขไดปวย จะเปนกศลตอเธอเอง”
๓
๔
ครงแรกแหงการรกษาโรคของ หมอชวกโกมารภจจ “ตนไมใบหญาทกตน และสมนไพรใด ในชมพทวปทใชทำยาไมไดนนไมมเลย ทกอยางเปนยาทงนน”
นคอคำพดของหมอหนม “ชวก โกมารภจจ” ทตอบคำถามตอพระฤาษโรคา พฤกษตรณณ
อาจารยทศาปาโมกขผประสทธประสาทวชาแพทยแผนโบราณใหเปนคนแรกภายหลงทไดผาน
ปาดงพงพขามถนทรกนดารคลกคลอยกบตนไมทกชนดบนเทอกเขาสงชนนานถง ๗ วน ๗ คน
จงพบความจรงวา...ตนไมใบหญาทกอยางเปนยาทงนน
จงไมนาแปลกใจอนใดเลยทการรกษาโรคของสำนกอาจารย(ทรง)ตาง ๆ จงมแตเปลอก
มงคดบาง เปลอกเงาะบาง เปลอกไม หรอแมแตตนหญาคาทเราเหนเปนสงไรคา มารกษาโรค
แผนปจจบน อยางไดผลดวยโรครายแรงทสด นนคอ โรคฝดาษ
ณ เมองสาเกต แควนมหารฐโกศล อยระหวางเมองตกศลาและเมองราชคฤห หมอหนม
รำลาอาจารยทศาปาโมกข มงหนาสบานเกดเมองนอนของตน ดวยปณธานอนสง ทจะใชวชาความร
ทรำเรยน มาพฒนาและชวยเหลอชวตมนษยผประสบความทกขยากทรมานดวยโรคราย
คนไขคนแรกในชวตของแพทยหนมททดสอบความรทางแพทยแผนโบราณคอ ภรรยาเ
ศรษฐแหงเมองสาเกต ผปวยเปนโรคศรษะมานานถง ๘ ป ไมมหมอยาคนใดรกษา ใหหายไดสน
เปลองทรพยสน ในการรกษาไปมากมายจนภรรยาเศรษฐทอแทออนหนาระอาใจ นอนทกขทรมาน
รอความตายไปใหพนวนหนง ๆ หนมนอย ชวกโกมารภจจ มงหนาเขาสบาน เศรษฐแหงเมองสาเกต
ตามคำเลาลอ ดวยพลงใจอนสงสงทจะชวยดบทกขโศกโรคภยของมนษย เพอนรวมโลกโดยเสนอ
ตวชวยเหลอตามทไดรำเรยนมา ทง ๆ ทยงไมหายเหนอยจากการเดนทาง
คนรบใชไปรายงานภรรยาเศรษฐทกำลงงนงานหงดหงด ถงความปรารถนาของทานช
วกทจะรกษาใหหายจากโรคปวดศรษะเรอรงใหกบนางภรรยาเศรษฐถามวา “ หนมหรอแก ? ”
คนรบใชบอกวา “หมอหนม” นางจงรองตะหวาดลนดวยความขนเคองใจ “ไลมนไป...หนม ๆ
จะมารกษาอะไรได ไมเอาไลมนไปไว ๆ ..รำคาญจะตายแลว...หมอแกมวชายงรกษาไมหาย...
คนหนมจะมารกษาฉนได อยางไร”
คนรบใชกออกไปเชญใหหมอหนมกลบไปชวกหนมนอยผเตมไปดวยแรงปณธานทจะขจด ทกข
ใหกบมนษยผเจบปวยไมละความตงใจจงกลาววา “การรกษาคราวน จะไมเอาอะไรเลย ถารกษา
ไมหาย”คำตอบทมาจากใจอนสะอาดเปยมไปดวยความเมตตาของหมอหนม ทำใหภรรยาเศรษฐ
สนเทห ยอมใหชวกเขาพบและยอมตกลงรกษา
เขาเรมตนดวยการตรวจสอบสมฏฐานของโรคกอน พบวาตองรกษาดวยวธนตถดวยเนย
ใส ไปเคยวใหแกดวยไฟ จนเปลยนสเปลยนกลน แลวผสมเขากบวานยาฉนชนดหนง ใหภรรยา
เศรษฐ นตถเขาทางจมก เพอใหไหลออกทางปาก เพยงครงเดยว ปรากฏวาอาการมนงงปวดราว
กะโหลก ศรษะหายเปนปลดทง โลง..ปลอดโปรง..เหมอนยกภเขาออกจากอก!
เพยงครงเดยวในการรกษา แบบงาย ๆ ใชเวลาไมกนาทแตไดผลเกนความคาดหมาย
ภรรยาเศรษฐดใจเหมอนไดแกว รบมอบเงนเปนคาตอบแทนถง ๔,๐๐๐ กหาปณะ หรอเทากบ
๑๖,๐๐๐ บาท ลกสะใภ ลกชายและตวเศรษฐใหอกคนละ ๔,๐๐๐ กหาปณะ รวมทงหมดเปนเงน
๑๖,๐๐๐ กหาปณะลองคณดวย ๔ จะเปนเงนไทยเทาไร
รำรวยมหาศาล แทบจะกลายเปนเศรษฐไปในบลดล แถมยงไดขาทาสชายหญง
รถมา และ อน ๆ อกมากมายเปนของกำนล หมอหนมนอมรบมาเพอไมเปนการขดศรทธา
มงหนาสเมองราชคฤห แควนมคธโดยเรวเพอเฝาขออภยพระบดาบญธรรม “อภยราชกมาร”
ขณะเปนแพทยประจำพระราชสำนก
หมอหนมรวบรวมเงนทองจากการใชวชาความรทไดเลาเรยนมาจากอาจารยไดมากเพย
งพอแกความตองการแลว กอำลาครอบครวเศรษฐและชาวเมองสาเกต ออกเดนทางไปยงเมอง
มาตภมทนท ไปถงเมองราชคฤหเขาไดรบไปเฝาเสดจพอเจาฟาอภยราชกมารพระเจาอภยตก
พระทย จ ๆ “เจาบญยง” กโผลพรวดเขามาหลงจากหายหนาไปตง ๗ ป ครงแรกทรงมพระพกตร
บงตงทโอรสบญธรรมไปไหนมาไมบอกกลาว หมอหนมกราบทลสาเหตทตองหลบหนออกจาก
พระราชวง ไปศกษาวชาแพทยทเมองตกศลา จนมความชำนาญรกษาไดสารพดโรค แลวกราบทล
ขอขมาโทษททำการครงนโดยพลการ เสมอนมรบญคณขาวแดงแกงรอนททรงเมตตาอปถมภชบ
เลยงมา แลวนำเงนทองทเหลอจากทใชจาย ทงหมดมาถวายแดเสดจพอ “เงนจำนวนนหมอมฉนได
จากการรกษาภรรยาเศรษฐคนหนงในเมองสาเกต ขอทลถวายเพอเปนเครองบชาพระเดชพระคณท
ทรงเมตตาชบเลยงหมอมฉน”
เจาฟาอภยราชกมารทอดพระเนตรเหนดงนน ทรงแนพระทยวา ท “เจาบญยง” กลาวมา
ทงหมดเปนความจรง ทรงชนชมในความกตญญรคณของโอรสบญธรรมจงไมทรงรบเงนจำนวน
นน หากแตรบสงใหเขาเกบไวเปนสมบตของตนตงแตนนมาเขาไดเปนนายแพทยคนโปรดประจำ
พระองคเจา ฟาอภยอกตำแหนงหนงดวย พรอมกบจดสรางบานเรอนประทานใหแก ชวกโกมารภจจ
โดยแยกออก เปนสดสวนตางหาก
๕
ครงหนงพระเจาพมพสาร มคธนทราธราชไดทรงประชวรดวยโรครดสดวง ทวารหนกถง
ขนาดพระภษาเปอนเปรอะไปดวยโลหตสด ๆ เมอพระอภยราชกมารเขาเฝา พระเจาพมพสารม
พระบญชาใหเรยกแพทยหลวงมาเยยวยารกษาพระเจาอภยทลวา ”เกลากระหมอมมนายแพทย
ผเชยวชาญคนหนงคอ ชวกโกมารภจจหรอพอบญยง มความรทางแพทยดมากถาทรงพระกรณา
โปรดเกลาจะไดนำ มารกษา”
พระเจาพมพสารทรงบญชาอนญาต พระอภยราชกมาร จงนำบตรบญธรรมทชบเลยงมา
แตแบเบาะ เขาเฝาเพอตรวจพระอาการ หมอชวกตรวจดอาการของโรค กวางยาดวยวานยาชนด
หนงเขาเครองยากบสมนไพรอกชนดหนง ปายทปากแผลเพยงครงเดยว อาการประชวรดวย
โรคทรมานก หายเปนปลดทง พระวรกายเปนปกต เปนทสบพระราชหฤทยของพระเจาพมพสาร
เปนอนมากทรงทงในคณภาพแหงยาและกรรมวธการรกษาของหมอชวกโกมารภจจพระราชนดดา
บญธรรม เปนอนมาก
หลงจากนน ไดพระราชทานรางวลดวยทรพยสนอนไดแก เครองมหคฆภณฑเพชรนล
จนดา ขาทาสชายหญงอก ๕๐๐ คน พรอมกบพระราชทานวาจาแกชวกหนมวา ”ตอไปนจงเปน
แพทยประจำ ราชสำนกเถด เครองมหคฆภณฑกองน พรอมทงทาสชายหญงเหลานเรามอบใหเปน
สมบตของเธอ เปนการตอบแทนบญคณของเธอทรกษาโรคในตวเราหาย” แตหมอชวกหนมปฏเสธ
ไมรบพระราชทาน เพราะเหนเกนสมควรแกฐานะเกนวาสนาของตน จงทลถวายคนพรอมกบทลวา
”ททรงพระกรณาโปรดเกลาพระราชทานทรพยสนและคนเหลานแก ขาพระพทธเจานน กเปน
พระ มหากรณาธคณอยางลนพนหาทเปรยบมได แตขาพระพทธเจาเลงเหนวาไมเหมาะสมกบภาวะ
ของ ขาพระพทธเจาใชจะหมนพระบรมเดชานภาพอนใดไม จงขอนอมเกลาถวายทรพย สนและคน
เหลานคนแดฝาละออง”
พระเจาพมพสาร ทรงพอพระทยในนำใจของหมอหนมเปนอนมาก ทรงโปรดแตงตงใหม
ตำแหนงเปนเอกอครมหาอำมาตย เรยกตามภาษามคธวา “เอโกอคคมหามจโจ ชโว โกมาภตตโก”
แพทยประจำพระราชสำนกกรงราชคฤหแตนนมา พรอมกบพระราชทานเงนเดอนประจำและมอบ
คฤหาสนบานเรอน เครองใชไมสอย คนรบใชชายหญง พรอมดวยอทยานอมพวน (สวนปามะมวง)
ซงเปนทดนหลวงทมสวยถงปละ ๑ แสน กหาปณะ ชอเสยงเกยรตคณของหมอหนมขณะนนแผ
ขยายขจรขจายไปในหมผคนทวกรงราชคฤห
๖
ครงนนกยงมเศรษฐคนหนงปวยเปนโรคปวดศรษะมานานถง ๗ ปเชนกน ไดรบการรกษา
จากหมอทกประเภทแลวกไมหายมแตอาการจะทกขทรมานยงขน เศรษฐเกดความทอแทระอากบ
ชวตเตมท โดยเฉพาะยงมาไดยนหมอคนลาสดคาดหมายวาจะตองตายภายใน ๕ วนบาง ๗ วนบาง
เศรษฐกยงอยากจะกระโดดนำตาย ความเรองนลวงรถงพระเจาพมพสาร จงทรงมบญชาใหหมอ
ชวกไปตรวจดอาการ
หมอชวกไปตามพระราชบญชาทบานเศรษฐ ตรวจดอาการปวยพบวาในสมองของเศรษฐ
คนนนมสตวตวเลก ๆ ชอนไชกนสมองในกะโหลกอยตองทำการผาตดเอาสตวตวนออก ดงนน
หมอชวกจงกลาวกบเศรษฐวา ”ผมจะมารกษาโรคของทานโดยพระบรมราชโองการตรสใช หากผม
รกษาโรคของทานหายทานจะใหอะไรกบผม อยากทราบกอนทจะลงมอ”
เศรษฐตอบวา ”ถาหายจรงแลวผมจะยกทรพยสมบตสวนตวของผมใหทานพรอมดวย
บตรภรยา ขาทาสชายหญงกจะยอมเปนขาทาสรบใชทานตลอดไป”
ชวกหนมไดฟงกยม ถามเศรษฐวา ”เอาละเรองนนเอาไวทหลง แตการรกษาครงนทานจะ
ตองนอนตะแคงขวาเปนเวลา ๗ เดอน แลวกนอนตะแคงซายเปนเวลา ๗ เดอน และนอนหงายอก
๗ เดอนโดยไมเปลยนทาจะทำไดไหม” เศรษฐผนนพยกหนาพรอมกบรบปาก
“ถาอยางนนผมตกลงรกษา” หมอชวกกลาวพรอมกบจดใหเศรษฐนอนในทาเตรยม
การผาตด ดำเนนการตามวธศลยกรรมแพทยแผนโบราณ โดยใชมดผาตดผวหนงทคลมกะโหลก
ศรษะออก ใชเครองมองดกะโหลกสวนบนใหเปดออกตามรอยประสาน กแลเหนสตวตวเลก ๆ
ทสมยนเรยกวาพยาธ ๒ ตว กำลงชอนไชกนเนอสมองอย จงเอาคมคบออกมาแสดงแกคนทง
หลายและพดวา”
นพวกคณดสตวเลก ๆ ๒ ตวนส ตวนแหละทมนจะกนมนสมองของเศรษฐใหหมดไป
ภายใน ๕ วน หมดมนสมองเมอไหรเศรษฐกตองตาย ”ดงนนหมอชวกจงทำลายพยาธ ๒ ตวนนแลว
กเอากะโหลกปดตามรอยประสาน ทายาสมานแผลทสกดจากวานยาสมนไพรชนดหนงกเปนอน
เสรจพธ จากนนกไดสงใหเศรษฐนอนตะแคงขวา ๗ วน แลวกตะแคงซาย ๗ วนและนอนหงายอก
๗ วนแผลกหายเปนปกต หายปวดหวเปนปลดทง
เมอเศรษฐหายปวยเปนปกตแลววนหนงหมอชวกกไปหาเศรษฐพบวามรางกายแขง
แรงดถามวา “ศรษะเปนอยางไรหายปวดไหม” เศรษฐตอบวา “หายเปนปกตดแลว” เศรษฐสงสย
ทำไมหมอจงใหรบปากวาจะนอนตะแคงขวา ๗ เดอน ตะแคงซาย ๗ เดอน และนอนหงายอก ๗
เดอนจงถามหมอชวกวา “ไหนทานใหผมตงสจจะวาจะตองนอนถง ๒๑ เดอนนเพยง ๓ สปดาห
กหายแลว” ๗
หมอชวกหนมหวเราะแลวกลาววา“ถาไมบอกใหเผอไวอยางนนทไหนทานจะนอนไดถง
๓ สปดาห” เศรษฐยมทงในปญญาของหมอ นายแพทยหนมจงพดถงสญญาคารกษาจากเศรษฐวา
“ดแลว..ตอไปนเราจะคบกนอกกยากเตมท ทานจะใหอะไรแกผมเปนคารกษา” เศรษฐยง
คงยนยนทจะใหทรพยสนลกเมย ขาทาสพรอมตวเองเปนทาสรบใชหมอชวกตลอดไปตามทไดพด
ไวหมอหนมยมดวยความพอใจในนำใจและสจจะวาจาทใหไวของเศรษฐจงรบตอบวา
“อยาใหมนหนกหนาถงขนาดนนเลย ทานนใจถงมากควรนบถอ ผมไมใชคนโลภลาภ
หาบเงนอะไรหรอก เอาอยางนกแลวกนใหผมเพยง ๑ แสนกหาปณะทลเกลาไปเปนของหลวง
๑ แสน กหาปณะ” กเปนอนตกลงตามทหมอชวกตองการ จากนนชอเสยงของ หมอชวกโกมารภจจ
กยงแพรขยายแซซองสรรเสรญในกลมขาราชบรพารและขนนางผใหญเปนอนมากทว กรงราชคฤห
ศลยกรรมการผาตดลำไสของหมอชวก การเรยนรศลปะวชาแขนงใดกตาม สงหนงทจะขาดเสยไมไดในเรองนน ๆ กคอ “พลงจต”
อาจกลาวไดวาสาเหตท หมอชวกโกมารภจจ สามารถรกษาคนไขหายจากโรครายได ทกราย
โดยไมตองวางยาซำ นนกคออาศยอำนาจจตเรนลบในตว เปนแรงหนนเนองมเรองเลาไวใน
จวรขนธกะ คมภรพระวนยปฎก วา ทานหมอชวกไดใชพลงจตตรวจสอบสมฎฐาน และวนจฉยโรค
ไดอยางถกตองและแมนยำ เฉพาะโรคทเกดขนภายในอยางเชน โรคปวดศรษะเรอรงอนเนองจาก
โพรงจมกอกเสบของภรรยาเศรษฐเมองสาเกต ซงตองรบรกษาโดย ใชเนยใสเปนนำมนหลอลน
เพอใหหนองในโพรงจมกลนไหลออกมาทางชองปากและตวยาทเขาเนยใสกจะซมซาบฆาเชอไวรส
ไดหมดในเวลารวดเรว เมอหนองไมมอยในโพรงจมกการหายใจกโลง อาการปวดศรษะเรอรงก
หายโดยงายดาย และไมจำเปนตองใชยาอนมากนมาทาใหเสยเวลา การวนจฉยโรคเรนลบเชนน
ถาไมใชพลงจตแลวไฉนจะลวงรได เรองทจะเลาตอไปน เปนเรองของการวนจฉยโรคแนวใหมของ
ทานหมอชวกทสามารถลวงรสวนเกนทอยในลำไสไดชดเจนเสยยงกวาใชเครองเอกซเรยในปจจบน
เปนเครองพสจนไดวา ทานหมอชวกโกมาภจจ มพลงจตเรนลบในการวเคราะหสมฏฐานของโรค
อยางเทยงตรง แนนอน จนกลาทจะกลาวไดไมมผใดเทยบเทา แมแพทยแผนปจจบนทเชยวชาญ
เฉพาะโรคกเถอะ ครงหนง ณ เมอง พาราณส มบตรเศรษฐคนหนงมอาการเซองซม ผอม ตวเหลอง
รบประทานอาหารไมได กนอะไรเขาไปกจะเกดอาการจกเสยด แนนเปนลกขนมาถงหนาอก
ไดรบความทกขทรมานมาก เศรษฐไดยนกตตศพท การรกษาโรคของหมอชวก จงสงคนไปกราบ
ทลพระเจาพมพสารขออนญาตหมอชวกไปรกษาบตรของตน พระเจาพมพสารพระราชทานอนญาต
ใหหมอชวกไปรกษาโดยใหเดนทางไปในวนนน
๘
เมอถงบาน หมอชวกผเชยวชาญในการรกษารบตรวจดอาการ หาสมฏฐานของโรคโดย
ละเอยดพบวา ลกชายเศรษฐ เปนโรควณโรคในลำไส ตองทำการผาตด แตสมยนน การผาตดเปน
เรองนาหวาดสยองของคนทวไป โดยเฉพาะผปวยและผเปนพอแม ยอมไมกลาเสยงทจะเอาชวต
เขาแลกกบการผาตด ดไมดความกลวของคนอาจเปนเหตใหตายเสยกอนทจะทำการรกษาหมอ
ชวกรจตใจของคนไขด จงตงคำถามกบเศรษฐวา ”ใตเทาอยากใหลกชายหายไหม?” เศรษฐผเปนพอ
รองลนวา “บะ..แลวกน ไมอยากใหหายแลวจะตามหมอมาทำไมกน ถามได”
“คออยางน โรคนเปนโรครายแรงมาก ถาใตเทาไมตกลงรกษาตามวธ และไมทำตามคำมน
สญญาของผม ลกชายของทานจะตองตายแน” หมอหนมไขขอกงขาพรอมกบเอาสญญากบเศรษฐ
“เอาเถอะจะรกษาโดยวธใดกยอมทงนน ขอชวตลกฉนกแลวกน” เศรษฐใหคำมน
“การรกษาครงนจะตองทำการผาตดเอาไสออก” หมอหนมกลาวหนกแนน
ทำเอาเศรษฐเบกตาคาง
“หา! อะไรนะหมอ”
“อยาลมวาใตเทาใหสญญาไวแลว ผมตองผาตดลกชายใตเทา ไมงนลกชายของทานตาย
แนไมรอด” หมอชวกหนมผชาญฉลาดเรมทวงสญญาเมอไดยนคำวาตายบอยเขา จงหนไปมอง
หนาเมย เหนเมยมองอยางทอแท พยกหนายอมรบการรกษาตามวธของหมอชวก กเลยตองยอม
ตกลงตามเมย เพราะไมมทางเลอก
หมอชวกจงใหเศรษฐจดเตยงสำหรบคนไขนอน จบคนไขมดมอมดขาไวกบเตยง จากนน
ไดใชมดหมอทำการผาพงลกเศรษฐ ลวงลำไสทเปนฝทงหมดออกมาแสดงกบทานเศรษฐทยนอก
สนขวญหายอยขาง ๆ พรอมดวยภรยาและลกสะใภวงศาคณาญาต ซงแหกนมาดการผาตดอนนา
ขวญสยอง
หมอชวกไดอธบายและชใหเศรษฐดวา ฝในลำไสของลกชายนเกดขนจากการดมนมววท
ตดเชอวณโรค เชอนนไดออกมากบนำนม (เมอนำไปดมกนโดยไมไดผานการฆาเชอเสยกอน) แลว
เขาไปยดแหลงทพกพง ขยายพนธตอไปจนกลายเปนฝ จนในทสดตองตดสำไสทเปนฝนนออกไป
จนในทสดไมนานวน อาการของลกเศรษฐ กคอย ๆ หายในทสด
๙
“การใชปญญาเอาตวรอดของหมอชวก” พระเจาพมพสาร กรงราชคฤห แควนมคธ ทรงโปรดความมกนอยและความสงบเสงยม
ของทานชวกเปนอนมาก นอกจากจะทรงเปลยนรางวลจากเครองราชอสรยาภรณสำหรบราชตระกล
ชนสง และนางสนม ขาทาสชายหญงจำนวน ๕๐๐ คน พรงพรอมดวยเพชรนลจนดามลคาคณนานบ
มาเปนคฤหาสนพรอมดวยขาทาสบรวาร ยานพาหนะกบตำแหนงแพทยหลวงประจำพระราชสำนก
ยงทรงแตงตงตำแหนง “เอกอครมหาอำมาตย” ซงเปนตำแหนงสงสดสำหรบขาราชการอกตำแหนง
หนงดวย
ความรความสามารถของทานชวกไดแพรขยายขจรขจายไปยงแควนใกลเคยง นนคอกรงอชเชนนคร
ซงเปนเมองหลวงของ แควนอวนต (สมยปจจบนตงอยใกลแมนำสปรา เหนอแควนบอมเบยขน
มาหนอย) มพระมหากษตรยชอ พระเจาจณฑปชโชโต ทรงทราบเกยรตศกดชอเสยงในการ
วนจฉยโรค การวางยาเพยงครงเดยว กหายจากโรคได จงไดทรงสงทตมาขอตวหมอชวกตอพระ
เจาพมพสาร เพอ ไปรกษาโรคปวยเรอรงทกขทรมานมานานวน ไมมแพทยคนใดรกษาได พระเจา
พมพสารทรงพระราชทานตรสบญชาอนญาตใหหมอชวกเดนทางไปรกษา พระเจาจณฑปชโชโต
ทานชวกไดตรวจพระอาการอยางระมดระวง ตรวจสอบไปถงอปนสยจตใจเพอหาสมฏฐานของโรค
โดยเฉพาะอารมณบางอยางอนเปนเหตใหเกดโรคทางกาย ในทสดกพบวาพระเจา จณฑปชโชโต
ทรงมพระโทสะรายมพระอารมณร อนมความปรว ตกมากอนเปนสมฏฐานเบ องตนท ทำ
ใหพระโรคหายยาก แมจะเยยวยา วเศษอยางไรกไมอาจหายได แตจะทำใหพระเจาจณฑปชโชโต
ละโทสะนนยาก จงหาทางปรงยาซง จะตองใชเนยเหลวเปนกระสาย แตทวาพระเจาจณฑปชโชโต
เกลยดเนยใสเปนทสด ทรงอทานตรสสงหาม ทนทททานชวกทลวาจะตองเสวยพระ โอสถทเขา
เนยใสวา “ไมได ไมได เปนอนขาด ปฏกลสำหรบฉน เกดมาไมเคยลวงลงคอเขาไปเลย
อยาวาแตจะกนเขาไปเลย เพยงแตพดถงชอฉนกทนไมไหว อยแลว ตายเสยดกวาจะกนเนยใส
ทานจงเอายาอยางอนมาดกวา” ทานชวกเลงเหนแตตนแลววา พระเจาจณฑปชโชโต มพระโทสะราย
และรงเกยจเนยเหลว การทจะแขงขนใหเสวยดวยวชาทางแพทย แมจะทำใหพระโรคหาย แตดวย
พระโทสะททานดอรน อาจทำใหตวหมอเองเปนอนตรายได จงไดวางแผนทางหนทไลไวอยางเรยบ
รอย โดยทลขอชางพงตวหนง ซงเปนชางทมความสามารถเดนทางวนละ ๕๐ โยชน ชางตวนมชอวา
“ภททวด” สวนอกตวเปนชางพลายชอ “นาฬาคร” สามารถเดนทางไดวนละ ๑๐๐ โยชน มาอก ๒
ตว ตวหนงชอ “เวลกณโณ” อกตวหนงชอ “มญชเกโส” ซงสามารถเดนทางไดวนละ ๑๒๐ โยชน
และราชบรษอก ๑ คน เดนทางไดวนละ ๖๐ โยชน ทานชวกไดขอพระราชทานสงเหลานกอน
จะวางยา โดยทลวาจะเปลยนยาใหตามประสงค
๑๐
พระเจาจณฑปชโชโต ทรงอนญาตจดการตามความประสงคของทานชวก ในขณะทหมอ
หนมกลบไปนอนตรกตรองถงการประกอบยา คดสำเรจแลวลกขนเอาเนยใสมาเคยวใหแกไฟเพอ
แปรสกลนรสใหคลายคลงกบยาสมนไพรทเตรยมไว ผสมไดทแลวเกบเตรยมเอาไว เมอไดเวลา
ทจะเฝาถวายพระโอสถตอนหวคำ กราบบงคมทลถวายวา “เสวยพระโอสถพระเจาขา พระโอสถ
นประสมดวยนำฝาดสมนไพรเปนกระสาย”พระมหากษตรยกทรงรบมาเสวย โดยมได ทรงทราบ
วายานนไดประกอบเนยใส ทานชวกกราบถวายบงคมลา พรอมกบทลวา “จะจดพระโอสถ
มาทลเกลาถวายอก” ถวายบงคมลาจากทเฝา กรบไปยงโรงชาง แจงความประสงคใหเจาพนก
งานชาง นำชางพงภททวดมาใหเดยวน พรอมกบขนขบหนออกจากกรงอชเชน เอาขอขนาบชาง
เรงฝเทาใหเรวเขา ตกทลมแลวกกระดอนขนทสง โดนหวตอ แลวกชนตอไม เซไถลไปมา
แตทานชวกกไมยอมหยด ยงเรงมากกยงรดหนาไปอยางรวดเรว เพอใหพนจากรศมการ
ตามลาเปนเรวทสด ขางฝายพระเจาจณฑปชโชโต หลงจากทไดเสวยพระโอสถไปแลวกเกดอาการ
“เรอออกมา” พาเอากลนเนยฟงออกมาไปทวพระนาสก ทรงรองดวยความสะอดสะเอยน
“เอะ..เนยใส ทำกได ฉบหายตายกนวนนแน”วาแลวกตรสเรยกมหาดเลกเวร
ดวยพระสรเสยง อนลนใหตามตวหมอชวกดวน พรอมกบทรงเรอออกมาถ ๆ อกหลายตลบ
มหาดเลกไปตามตวหมอชวก กเงยบหายยงทรง พโรธ โกรธกรว ทบถบเครองราชปโภคใกลเคยง
แตกกระจยกระจาย กระโถน ขนนำ พระเขนย ลอยเปนลกฟตบอล
มหาดเลกกลบเขามาพรอมกบทลวา “หมอชวก ขชางพงภททวดออกจากพระนครไปนาน
แลว พระเจาขา” เหมอนเพมเชอไฟดวยฟนกองโต ทรงกรวจนพระพกตรเขยว ตรสวา
“ไอหมอเจาเลห ไอจญไร หนไปซ ขนอยหวมนขาด ไปตามตวไอกากมาใหกเรว” (นายกา
กคอราชบรษทเยยมยงในทางฝเทาเดนทางไดวนละ ๖๐ โยชน)
กวาจะไดตวนายกากกจวนสวางของวนใหม พระเจาจณฑปชโชโตกแทบจะคลง
ครนไดตวนายกาก พระเจาจณฑปชโชโตกรบตรสวา “ไอกากเกดเรองขนแลว หมอชวกวางยาผด
แลวหลบหนา พาชางภททวด แลวเผนหน มงชำนาญทางดแลว รบไปตามตวมาเรว มนหนไปนานแลว
อยาชกชา แตเดยว กจะเตอนมง ไอหมอคนน ทาทเลหเหลยม ของมนเหนจะมากโขอยนะ
แตมงนน กมหวโง ขเทออยางกะหวสากจงสำนกตว มงดแตเดนเรวเทานน
แตกมปญญาพอตว เปนถงพระเจาแผนดน ยงไลความคดมนไมทน ถกตกหลมเนยใสของมนอย
น หากมงไปทน เขากลางทางแลว มนจะใหมงกนอะไร อยาไปกนของมน ขนกนเขาไป มงจะตอง
ตกหลมของมนอกคน เสยเกยรตชาวกรงอชเชนหมด จำไวนะ” ราชบรษกาโก หรอกากรบพระราช
บญชาแลวกราบถวายบงคมลาออกจากทเฝา เตรยมเดนทางทนท
๑๑
เปนไปตามทหมอชวกคาดคะเนเหตการณไวไมมผด ทานชวกเดนทางมาถงตำบลหนงซง
อยกงกลางใกลกรงโกสมพ กหยดลงจากหลงชางพกกนอาหารเดนเทยวไปตามบรเวณทพกพบตน
มะขามปอมตนหนงลกดกจงเกบเอากำมอหนงลองรบประทานดจงพบวาลกมะขามปอมม
คณภาพ แกกระหายนำเพมความกระปรกระเปรา กนมากเปนยาระบาย ขณะพจารณากเหนนายก
ากตามมายงทตนนง จะหลบกไมทนจงทำใจดสเสอ รบตะโกนทกขนกอนทนท
“คณกากครบ เชญมาทางน ผมอยน”
มหาดเลกกากเหนหมอชวก ทกเรยก จงยมยงฟนขาวพดขนวา ”คณหมอมพระบรม
ราชโองการ ใหผมมาเชญคณหมอกลบไปรบพระราชทานบำเหนจการรกษาพระโรควาอยางไร”
ทานชวก ตอบขนทนทวา
“กกลบซ คณเปนคนของพระมหากษตรยสำคญคนหนงในกรงอชเชนผมกเปนคนของ
พระมหากษตรยสำคญคนหนงในกรงราชคฤห ทำความเขาใจกนไดงายไมใหตองลำบากถงกบมด
ดอก นงลงรบประทานอาหารดวยกนเถด เดนทางมาไกล หวนำแลวมใชหรอ ?”
นายกากนกถงคำเตอนของพระมหากษตรย ตรสหามมใหกนอะไรในสงทหมอชวกใหจง
ยกมอพดวา “ไมหรอกครบ คณหมอรบประทานคนเดยวเถด ผมเดนกนโรตมาตามทางกำลง
อมแปอยน อยากกนแตนำเทานน มนำจากหนองนำทไหนบาง”
หมอชวกไดทตอบวา “อยางนนร นำขาพเจากมในกระบอกน แตทานกนไมไดหรอก
หมอเขาหาม เดนทางตากแดดมารอน ๆ จะเกดอาการความรอนหลบในเปนอนตราย ตองกนผล
มะขามปอมแกกระหายนำเสยกอน”
วาแลวหมอชวกกเอามอลวงลงไปในกระทายเครองยาใชหวนวแมมอกดลงไปทหอยา
ถาย (ทปรงขนเอง) เอาตดเลบแมมอ แลวไปจกลงทผลมะขามปอมผลหนง สงใหนายกากกนพรอม
กบพดวา “เอา กนผลเดยวกพอ” นายกากรบมาเขาปากเคยวกนจนหมดลก สกครหนงชวขณะยง
ไมทนคยจบกรองขนวา
“เอะ คณหมอ ทองผมมนเปนอะไรน มนปนปวนครดคราดเปนลกคลน วงพลาน
อยางกะหนวงหนแมวอยน” หมอชวกจงตอบวา “ไมเปนไรเดยวหาย” นายกากวา หายอะไร
มนยงแรงหนกขน”
๑๒
นายกากนกถงพระวาจาตรสหามของพระเจาจณฑปชโชโต แลวกใหแคนเคอง
ทเสยทหมอชวกจนได นกดาตวเองไป กเอามอกมทองไปรองถามหมอชวกดวยสายตาละหอยวา
“คณหมอทำอะไรผมน โอย ปวดทอง” เทานนเอง ยงไมทนวงไปหาททง อจจาระกพงจดไมม
ระยะหยดพงจนหมดทอง ยงผลใหนายกากหนาดำตาโบ ลมลงนอนหมดแรงอจจาระกองเตมผา
นง ตรงนนเอง ครางเสยงแหบ แผวเบาวา “ฮอ ตายแนแลว คณหมอ พทโธไมนาทำผมไดลงคอ
เลย”หมอชวกจงกมลงพดปลอบใจวา “เพอนเอย ไมเปนไรดอกเชอผม มนเปนยาถาย ไมใชยาพษ
นกเสยวา ถายทองเสยกแลวกน เพราะมนสะสมหมกหมมกนมานานแลว ถายเสยบางกด
หมดพษยาถายแลว เรยวแรงกจะมาอยาตกใจ ตอไปจะเปนคนมสขภาพดทสด ผวพรรณผดผอง
เดนคลองวองไว เดนทางไดวนหนง ๖๐ โยชน ตอไปนอาจเพมกำลงขนไดอกวนละ ๗๐ โยชนกได
มนเปนความจำเปนของผมทตองทำอยางน ไมเชนนนเรากจะตองอยกน ๒ คนในปานเอง
เพอนมแรงหายแลว ขชางกลบบานเมองเสยนะ ผมจะกลบไปเมองผม ลานะ ครางใหดง ๆ
หนอย เดยวชางจะไดเดนมาเหยยบตายเอาละ ลาท” หมอชวกพดเสรจกเดนจากไปมงหนาสพระ
มหา นครราชคฤห รอนแรมไมกเพลากถงโดยสวสดภาพ ทลเลาเรองทงปวงอนเนองดวยความจำ
เปนทตองกระทำตงแตตนจนอวสานใหพระเจาพมพสารฟง พระองคทรงยกยองสรรเสรญความ
ฉลาดความสามารถของหมอชวกพระราชนดดาบญธรรม ทรจกเอาตวรอดโดยไมเสยทเสยชวต
ลง ณ กรงอชเชน แตกเกรงจะเปนเหตใหเกดสงครามขนในระหวาง ๒ แควน
เพราะการทสงหมอชวก ไปนนเพอประสงคจะสมานพระราชไมตร
แตการกระทำของพระเจาจนฑปชโชโต เปนการทำลายมตร ไมตรงกนแลวซทรงคดใคร
ครวญรอเหตการณอยขางฝายมหาดเลกราชบรษกาก เมอหมอชวกจากไปแลว ไมชากคอยมเรยว
แรงขน พอลกขนไดกเรยกชางปนขนหลงกลบกรงอชเชน เฝาพระเจาจณฑปชโชโต ทลเลาเรองทง
หมดดวยอาการกลวเปนกำลง เพราะคดวาอยางไรเสยกตองถกลงพระอาญาฐานไมทำตามพระ
กระแสรบสง แตปรากฏผดความคาดหมาย
เนองจากพระโรคของพระเจาจณฑปชโชโตหาย ตงแตทหมอชวกวางยาไวเพยงครง
เดยว เมอพระวรกายหายเปนปกตดแลว พระองคกทรงรำลกถงความด และความสามารถของ
หมอชวกขนมาทนทจงมพระราชบญชาใหจดผาเนอดททอจากฝมออนประณตของชนชาว
กาส เมองหลวงคอ พาราณส ซงนยมกนในสมยนนวาเปนผาเนอด ฝมอเยยมกวาประเทศใด ๆ
ในโลก
๑๓
พระองคเลอกสรรเอาแตชนดทดเยยม ใหทตนำมาพระราชทานแกหมอชวกถง
กรงราชคฤห เพอเปนการตอบแทนพระคณเปนจำนวนหลายพบ หมอชวกรบแลวตรวจด เหนไม
สมควรจะนำมาใชสอยดวยตระหนกใจวา ฐานะของตนไมสมกบราคาของผา จงเกบนงไว เพอนำขน
ทลเกลาถวายพระเจาพมพสาร แตพระเจาพมพสารไมทรงรบกลบใหคนแกหมอชวก.
หมอชวกถวายผาแดพระพทธเจา หมอชวก นกถงสมเดจพระผมพระภาคเจาขนมาทนท เหนวาผานเปนผาเ
นอดหาไดยาก ควรจกนำไปถวายพระพทธเจา จงนำไปยงเวฬวนาราม ตงใจจะถวายแดพระพ
ทธองคแตสมยนนพระภกษสงฆถอผาบงสกลอยางเดยว คอทานแสวงหาเศษผาทชาวบานเขา
ทงแลว เชน ผาหอศพ มาเยบทำจวรเอง และใชสอยเพยงสามผนเทานน พระพทธองคไมทร
งอนญาตใหรบผาจวรท คฤหสถทำถวาย ตอนเมอพระพทธองคเสวยพระกระยาหารเสรจแลว
และพระภกษสงฆทงหลาย ฉนอาหารเสรจแลว ชวกโกมารภจจนำผาสวยยะกะ ๒ พบเขาเฝาสมเด
จพระสมมาสมพทธเจา กราบ ถวายบงคมแลวทลขอพระพทธองควา “พระสงฆพทธสาวกทงหลาย
ยนดอยตามปา นยมถอผาบงสกลเปนการปฏบตประจำ ไมยอมรบผาจวรทคฤหบดถวาย เพราะฝ
าพระบาทยงมไดทรงอนญาตใหรบ ขอจงทรงพระกรณาโปรดอนญาตใหพระสงฆพทธสาวกทงหล
ายรบผาจวรทคฤหสบดถวาย เถด ตงแตบดนเปนตนไป ผดชอบอยางไรทขาพระพทธเจาทลขอน
แลวแตจะทรงพระกรณาโปรด เกลา” เมอพระพทธองคทรงสดบแลว กทรงพจารณาถงประโยชน
ทรงเหนวาชอบดควรอนญาต จงไดตรสประทานอนญาต เพออนเคราะหแกพระสาวก
และทายกผถวายดวย หมอชวก เมอพระพทธองคทรงอนญาต แสดงอาการใหเหนวาเกดปตปราโ
มทยมาก ยกผา ๒ พบ ขนแสดงแลวทลวา
“ผาสวยยะกะ” คนเปนผาเนอดพเศษกวาผาอน ๆ พระมหากษตรยจณฑปชโชโต กรงอชเชนทขาพระ
พทธเจาไดไปรกษาพระโรค ณ กาลครงนน ไดทรงพระกรณาสงมาพระราชทานแกขาพระพทธเจา
ขาพระพทธเจาพจารณาแลวเหนวาไมเหมาะสมทจะใชเอง เปนผาสมควรแดองคสมเดจพระพทธ
เจาและสมเดจพระเจาพมพสาร จะพงทรงใช
คดเหนดงนแลวกเกบไวเพอถวายแดฝาพระบาท การทำบญใหญกนวนน จงนำมาดวย
ขอฝาพระบาทจงทรงพระกรณาโปรดเกลา จงทรงรบผานไวทรงใชสอยเถดพระเจาขา จกเปน
ผลานสงส อนยงใหญแกขาพระพทธเจา” แลวกนอมเกลาถวายผาคนน
๑๔
พระพทธองคทรงรบแลว ทรงแสดงพระธรรมเทศนาอนโมทนา ในการกศลทาน
ของชวกโกมารภจจ และของมหาชน ซงรวมกนบำเพญในคราวเดยวกน ณ กาลครงนน เมอจบ
พระธรรมเทศนาลง พระอรรถกถาจารยนกเพมเตมเสรมตอ กลาวไววา ชวกโกมารภจจถงกบได
บรรลผลเปนพระอรยบคคลชนพระโสดาปตตผล เปนพระอรยะเบองตนในพระพทธศาสนา
เมอชาวบานไดทราบวาพระพทธเจาทรงอนญาตใหพระสงฆรบผาหรอจวรทชาวบาน
ถวายได ตางกดใจ พากนนำจวรมาถวายเปนจำนวนมาก เนอดบางเนอหยาบบาง ทอดวยวตถดบ
ตาง ๆ กน พระสงฆเลยเกดความสงสยวา จวรชนดไหนไมควรรบ
จงนำความเขาทลถามพระพทธองคพระพทธองคจงตรสอนญาตไววา
“ภกษทงหลาย เราอนญาตจวร ๖ ชนด คอ จวร..
ทำดวยเปลอกไม ๑
ทำดวยฝาย ๑
ทำดวยไหม ๑
ทำดวยขนสตว ๑
ทำดวยปาน ๑
ทำดวยของทงหาอยางนนเจอกน ๑
ทานชวกโกมารภจจ สรางวดถวายพระพทธเจา ชวกโกมารภจจคดถงตว ปรารถนาจะอบรมจตใจในทางธรรมใหมากยงขน จงคดวาเรา
ควรจะเขาเฝา นงใกลพระพทธเจาวนละ ๒ ครง เชาเยนจงจกด เพอจกเปนทางพนเพมสตปญญา
และเจรญกาวหนาในทางธรรมปฏบต
แตพระราชอทยานเวฬวน พระอารามหลวง ทพระพทธเจาประทบกบพระสาวก
ภกษสงฆนน หางไกลสำหรบเราไปมาไมสะดวก ควรสรางวดสำหรบตวขนใหมสกวดดกวา
จงจะเขาเฝาวนละ ๒ เวลาไดสะดวก พระราชอทยานอมพวน (สวนมะมวง) ทพระมหากษตรย
พระราชทานเรานนใกลบาน ไปมาสะดวกด จำตองอทศถวายอมพวนเปนทธรณสงฆสราง
วดเสยเถดคดตกลงแลว กเรมดำเนนงานกอสรางหานายชางมากะการณคมกำลงคนงาน
สบหาไมอฐปนเครอง ทพพสมภาระกอสราง นานาประการตามความตองการ สรางอาคารสถาน
ขนเปนอาคารอฐปนกม ไมกม กฏเปนหลง ๆ วางเปนแถวแนวเหมาะสมเปนทประทบขององค
สมเดจพระพทธเจา และพระภกษทงหลาย ศาลา ทประชมกระทำสงฆกจ โรงธรรมสากจฉา
แสดงพระธรรมเทศนา สถานทวเวกบำเพญสมณะธรรม บอนำ กำแพงวงรอบเปนเขตวดท
ธรณสงฆ ครบหมดตามทตองการ ๑๕
เสรจเรยบรอยแลว กราบบงคมทลเชญเสดจ สมเดจพระสมมาสมพทธเจาพรอมดวย
พระสงฆพทธสาวก เสดจเขาประทบอาศยในวดใหมบำเพญกศลทานฉลองเปนการใหญ เมอเลยง
อาหารบณฑบาตทานแดพระภกษสงฆ มองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาเปนประธาน เสรจแลว
ถวายบรขารจวรทานใหครองผาสบงจวรอกตอหนง เสรจแลวชวกโกมารภจจกราบบงคมทลมอบ
ถวายอาวาสแดพระภกษสงฆ ขาดจากกรรมสทธเจาของเดม ตามความนยมในกาลครงนน
นบวาชวกโกมารภจจไดบรจาคปจจยทานแดพระสงฆ มองคสมเดจพระพทธเจาเปน
ประธาน ครบหมดทง ๔ ประการ คอ จวร บณฑบาต เสนาสนะ คลานเภสช เสรจการมอบถวายแลว
พระพทธองคทรงแสดงเทศนาอนโมทนาในกศลทานพเศษน จบลงเปนเสรจกจเรองการสรางวด
ถวาย
วดนมชอระบอไปในหมชาวกรงราชคฤหตามนมตเดมของสวนวา “วดอพวนาราม” บาง
“ชวกมพวนาราม” บาง สวนชวกโกมารภจจ ซงเปนเจาของวด กอปถมภวดนไปจนตลอดชพ ได
เขาเฝานงใกลสมเดจพระสมมาสมพทธเจาวนละ ๒ เวลาเขาเยน สมความประสงคตามทจำนงไว
และไดเทยวตรวจตราดแลพระภกษสงฆทวทงวด รปใดขาดแคลนดวยปจจยสงใด กจด
การเพมเตมดวยปจจยสงนน แมเกดอาพาธปวยเจบ กรกษาพยาบาลใหจนหายปกต พระภกษสงฆ
สมบรณพนสข อยดกนด บำเพญสมณกจไดสะดวก
เพราะชวกโกมารภจจ ตงใจอปถมภดแลดวยจตศรทธาปสาทะอนเขมแขง พระภกษสงฆ
ทชวกโกมารภจจอปถมภเปนสมณะทดทงนน เปนพระอรยบคคลเปนสวนมาก ไมใชสมณะเลว ๆ
เหลวแหลก
ถามปญหาเรองการปฏบตตนเปนอบาสก วนหนง ขณะทพระผมพระภาคประทบอยทสวนมะมวงของหมอชวก หมอชวกเขาไปเฝา
พระพทธเจาตามปกต แลวไดราบทลถามปญหาพระพทธมงคลดงตอไปน
“ขาแตพระองคผเจรญ คนปฏบตตวไดแคไหนถงจะเรยกวาอบาสก”
“ผทนบถอพระพทธ พระธรรม พระสงฆ เปนสรณะ จงจะเรยกวาเปนอบาสก”
“อบาสกชนดไหน เรยกวาอบาสกมศล”
“อบาสกทงดเวนจากการฆาสตวลกทรพยผดในกาม พดเทจ ดมสราเมรยเรยกวาอบาสกมศล”
“อบาสกชนดไหนเรยกวาเอาตวรอดคนเดยว”
๑๖
“อบาสกทมศรทธา มศล มจาคะ มทรรศนะ (ความเหนถกตอง) ใครเหนพระสงฆ
ใครสดบธรรมแลวจดจำได จดจำไดแลวพจารณาไตรตรองรขอธรรมแลวประพฤตปฏบตตามถก
ตองอบาสกชนดนเรยกวาเอาตวรอดคนเดยว”
“แลวอยางไหน ชอวาเอาตวรอดดวย ชวยคนอนดวย”
“คนทประกอบดวยคณธรรมดงกลาวขางตน แลวชกชวนใหคนอนทำตาม ชอวาชวย
ตวดวย ชวยคนอนดวย”
ถวายโอสถแดพระพทธเจา คนเราถาไมเอาเยยงกตองเอาอยางในความด อยางหนงอยางใดของคนทไดรบการยก
ยองวาเปนเลศในทางนน เพอเปนแนวทางในการดำเนนชวตของตวเราเอง
ดงเชน..เอกอครบรษ..หมอชวกโกมารภจจ อจฉรยบคคลทมความมหศจรรยในการ
ปรงยาวนจฉยและใหการรกษาโรค ผมความเปนเลศในคณธรรมและความประพฤต มความกตญ
รคณตอผมคณแมวาจะเปนเพยงนอยนด ทานกยงสำนกและหาทางตอบแทน
การเปนแพทยทดเปนเรองยากยง โดยเฉพาะทปรากฏอยในปจจบน มแพทยจำนวนมาก
ทมวชาความรสง มความสามารถรกษาโรคไดดแตขาดคณสมบตของแพทยในดานคณธรรม
มนษยธรรม และจรยธรรม ยอมลบลาง ความดในสวนอนใหเหลอนอยลงไปเปนอนมาก
อำนาจคณธรรม เมตตาธรรม ทมอยอยางเปยมลนของหมอชวกโกมารภจจ นเองทเปน
พลงหนนเนองใหทานเกดมามปญญาอนลำเลศเหนอคนอน ทสำคญอำนาจแหงความกตญญรคณ
และความอตสาหวรยะหมนเพยร ความอดทน อดกลน
ทำใหพระฤาษโรคาพฤกหตรณณา พระอาจารยทศาปาโมกข เกดความรกเมตตาถงกบ
ถายทอดวชาลบในดานการปรงยา การจดสรรพคณของยาสมนไพรมารกษาโรคไดผลชะงดทำ
ใหหมอชวกกลายเปนผมความสามารถเหนอบคคลธรรมดา ในดานการวางยาทานสามารถคาด
คะเนเหตการณ และวนจฉยโรค โดยดจากสมฏฐานของโรคไดอยางแมนยำ ราวกบเหนไดดวยตา
ทมหศจรรยกคอ
ทานชวกโกมารภจจสามารถพลกแพลงนำเอาสรรพคณวานยามาดดแปลงใหเขากบ
สภาวการณของคนไข โดยไมตองเสยเวลาวางยาซำไดผลอยางมหศจรรย ดงเรองราวใน
พระสตนตปฎกตอนหนงวา
๑๗
ครงหนง สมเดจพระสมมาสมพทธเจามพระประสงคจะระบายพระโอสถ เนองจาก
ไมมเวลาพกผอนพระวรกาย เพราะตองเทยวสงสอนเวไนยสตวไปในทตาง ๆ ไมมเวลารกษา
พระองคไดนก ทรงบำเพญพทธกจตาง ๆ ดวยพระวรยะอตสาหะ มไดเหนแกความเหนอยยาก
จนแทบไมมเวลาพกผอน พระพทธกจนน ในตำราทานกลาววามอยหาประการคอ
๑. เวลาเชามด ทรงเลงญาณดเวไนยสตวทควรโปรด คอพจารณาวาวนนจะไปโปรด
ใครบาง
๒. เขาถงเพล เสดจออกบณฑบาตหรอเรยกอยางสามญวา เสดจออกโปรดสตว
คอไปรบอาหารบณฑบาตจากชาวบาน และถอโอกาสแสดงธรรมไปดวย
๓. เวลาเยน ทรงแสดงพระธรรมเทศนาแกพทธบรษท
๔. เวลาคำ ทรงใหโอวาทแกภกษสงฆ
๕. เวลาดก ทรงแกปญหาเทวดา กลาวกนวา พวกเทวดามกมาทลถามปญหาเวลาดก
ๆ (บางทานกลาววา พวกขาราชการผใหญหรอพระราชามหากษตรย มกวางรฐกจและราชกจตอ
น ดก ๆ จงหาโอกาสมาเฝาพระพทธเจาในเวลาน)
พระวรกายจงเกดความหมกหมมขน เมอเสดจกลบมาประทบทกรงราชคฤห จงโปรดให
พระอานนท จดพระโอสถถวาย ทานพระอานนทจงไปหาหมอชวกแจงความประสงคตามพระ
พทธบญชา
หมอชวกไดฟงดงนน รสกปลาบปลมใจเปนกำลง ทจะไดมโอกาสถวายการบำรง
พระพทธองคทเขารอคอยมาเปนเวลานานแลว แตไมสบโอกาสสกท แตทงนมไดหมายความวา
เขาตองการใหพระพทธองคทรงประชวร จะไดมโอกาสไปรกษา หากแตจะหาโอกาสอนไปเฝาพระ
พทธองคกไมกลา เพราะยงไมรจกคนเคยกบพระองคอยางใกลชด
ครนทานพระอานนทพทธอปฏฐากมาเอยปากขอรองคราวน จงเปนโอกาสอนเหมาะยง
นกทจะไดเขาเฝาอยางใกลชด ชวกโกมารภจจผเชยวชาญในการวางยา จงมความคดวาควรจะ
ปรงพระโอสถถายพเศษขนสำหรบ องคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาไมควรใชยาธรรมดาสามญ
จงคดไลเลยงคณภาพแหงสรรพคณ อนจะเปนยาวเศษทคควรกบสมเดจพระผมพระภาค ผเปน
มงขวญแหงสตบรษในแควนราชคฤห
๑๘
ดวยปญญาปรชาชาญ ทานไดทำการประสมยาถาย ดวยการนำดอกอบลและบวขาบมา
หนเปนชนบาง ๆ แลวนำไปควใหมกลนหอม กะเอาเพยง ๓ ฝามอกำ แยกออกเปน ๓ สวน สวนละ
๑ กำมอ ผสมดวยตวยาสำคญทมฤทธยาถาย
จดเปนยาถายพเศษทใชสดดมเขาทางจมก ไมตองกนเหมอนยาถายธรรมดานนคอความ
มหศจรรยของยาถาย ทเกดขนกอนทจะมหมอวทยาศาสตรคนใดเกดขนมาในโลก ปรงยาเสรจกเ
ฝาพระพทธเจา กราบบงคมทลวา
“พระโอสถสำหรบระบายไดปรงเสรจแลวพระเจาขา” จากนนหมอชวกกทลอธบายวธใช
พระโอสถตอไปอกวา
“พระโอสถดอกอบลน จดเปนหอ ๆ ละ ๑ กำมอ เปนพระโอสถพเศษไมตองเสวย เพยง
แตทรงสดดมเขาเทานน ฝาพระบาทจงทรงดม หอทหนง ซงมยา ๑ กำมอไปเรอย
จะมผลใหพระองคระบายถง ๑๐ ครง ถาเพยงพอกไมตองดมหอทสองตอไป เพราะถาทรงสดดม
หอทสอง พระองคจะทรงระบายออกมาอก ๑๐ ครง ถาทรงสดดมทง ๓ หอจะทรงระบายไดถง ๓๐
ครง พระเจาขา”
พระพทธเจาทรงฟงคำอธบายแลวกทรงรบปฏบตตาม พรอมหนาพระอานนทเถระ
เมอหมอชวกถวายพระโอสถ พรอมกบใหคำแนะนำเสรจแลวกถวายบงคมลาออกจากทเฝา เพอไป
ทำการรกษาคนไขรายอน
ครนเมอเดนออกมาถงเขตพระอารามหลวง กนกขนไดวา ไดลมอธบายใหละเอยดในช
วงตอนสดทาย เพราะเหตวาพระอทรของพระองคสะสมหมกหมมมานานวน ควรจะตองเพมวธ
ปฏบตขนอกสกอยางหนงคอ จะตองใหสดดมยาถายนหมดทง ๓ หอจะทำใหระบายถง ๓๐ ครง
แลวตองคอยนบไว เมอถงครงท ๒๙ จะตองใหทรงสรงนำอนเพอใหหยดการถาย แลวคอยเขา
ระบายอกครง
หมอชวกจงกลบไปเฝาพระพทธเจาอกครง กราบบงคมทลใหทรงทราบดวย
ความหวงใย พระพทธองคทรงรบทราบโดยแสดงพระกรยาใหร โดยใชพระโอสถระบาย
ตามวธประหลาดของหมอชวก ปรากฏเปนความมหศจรรยพระวรกายของพระพทธจา
กกลบฟนคนเปนปกต มพระฉววรรณผองใส
๑๙
เกยวกบเรองน ศจ.น.พ. อวย เกตสงห ไดเขยนวจารณไวใน “หนงสอกตญญตานสรณ
ชวกโกมารภจจ” ไวตอนหนงดงน
“สำหรบวธบรหาร ใชยาโดยการสดดมเขาไปในทางจมก (เหมอนดมยาแกหวด)
นนไมมอะไรสงสย เพราะรกนอยวาสารระเหยบางอยางอาจซมผานเยอบโพรงจมกหรอถงลมของ
ปอดเขาสกระแสเลอดไหลไปหลอเลยงทวรางกาย การซมผานเขารางกายโดยวธสดน
ผเขยนสารภาพ วาไมมความรเรองน แตเชอวาอาจเปนไปได
และคดวาคงจะเปนยาทกระตนระบบประสาทเสร (ซงทำงานโดยเปนอสระตอจตใจ)
ควบคมการทำงานของลำไส และอวยวะอน ทเดาเชนน อาศยขอทแสดงวา “วธทำใหหยดถายคอ
การอาบนำอน เพราะนำอนกระตนผวหนง ยอมกระตนไปถงระบบประสาทเสร และในกรณยาถาย
นคงไปแกฤทธของยาถาย ทำใหเกดการหยดถาย”
เรองของยาถายพเศษน เปนพยานหลกฐานถงความสามารถอยางยอดเยยมในเรองการ
จดตำรายา และวธบรหารยา วธใชยาไดตรงตามเปาหมายของหมอชวกโกมารภจจ ซงทานไดใช
ปญญาอนเลศวนจฉยโรคใชความสามารถพลกแพลงวธไดถกกบอาการของโรคอยางยากทจะหา
ตวจบ
แมแตหมอวทยาศาสตรเองกเถอะยงตองยอมรบวธการวเคราะห วนจฉยโรคและ
กรรมวธในการรกษาโรคจากทานในหลาย ๆ เรอง ๆ โดยเฉพาะในเรองของการใชสมนไพรเปน
ยารกษาโรคราย ไดหลายชนด จะเหนวาหมอชวกผนมความรยอดเยยมในเรองสรรพคณของยา
และการรกษาโรคเปนอนด
นอกจากจะเกงในการวนจฉยแลว ยงสามารถคาดคะเนเหตการณ ทจะเกดไดตรงกบ
ความเปนจรง สามารถหาทางหนทไล และสามารถกำหนดการรกษาไดผลอยางชะงดทกรายเปนท
อศจรรย จนมชอเสยงไปในหลายประเทศวาเปนแพทยผยอดเยยมคนแรกของโลก.
๒๐
รกษาแผลทหอพระบาทพระพทธเจา “ความรอนใจยอมไมมแกผทหลดพนพเศษแลวจากทางไกล คอวฏฏสงสาร อนไดแก
กเลส, กรรม, วบาก, ขดลางกเลส เครองเศราหมองทงหลายทงปวงในธรรม ยอมหมดความ
เศราโศกเสยใจได”
นคอพระตรสของพระสมมาสมพทธเจาททรงตรสตอบ เปนธรรมประกาศผลแหงความ
สนกเลส ใหหมอชวกโกมารภจจฟง หลงจากถวายการพยาบาลตองผาตดบาดแผลทพระบาท
อนเนองจากถกพระเทวทตกลงหนใหทบพระองค
แตสะเกตหนแตกกระเดนมาถกพระบาทหอพระโลหต ดวยใจทเลารอนไมเปนสข
เพราะคดจะแยงตำแหนง “พระพทธเจา” ทำใหไดขอคดวา ตราบใดทความหลง เขาครอบงำความ
ทะเยอทะยานอยากในสงทเปนไปไมไดยงมอย ตราบนน ความวนวายในโลกกยงไมมวนหมดสน
ไป
การเหยยบหวคนอนเพอใหตนเชดหนาชคออยไดในสงคม มไดอยไดอยางจรงยงยน
ในสงคมเลย ไมวาจะเปนในอดตหรอปจจบน ขอใหดตวอยางพระเทวทตผมใจพาลสนดาน
หยาบในพทธกาล วามจดจบของความทะเยอทะยานอยากเปนอยางไร
“เทวทต” เปนนามของเจานายในวงศกษตรย “สากยะโกลยวงศ” เปนพระขนษฐภาดา
(นองชาย) ของพระนางพมพา ยโสธรบวรลกษณ เรยกกนวา “เจาเทวทตกมาร”
เจาเทวทตกมารเขามาทรงผนวช บวชในพทธศาสนาพรอมกบเจานายหลายพระองค
เชน เจาอานนทกมาร (พระอานนท) เมอบวชแลวกทำสมาธฝกจตจนเกดฤทธ สามารถเหาะเหน
เดนอากาศได แตไมไดคณพเศษในทางมรรคผล
เนองจากจตใจมแตความอจฉาตารอน ตวรอนมทฐ นอกคอกนอกรดผดแนวแหงเหต
ผล (หสสนะ) มกเลสหนา สนดานหยาบ (ปาปจโฉ) และปรารถนาลามก เหนอะไรอยากไดไลไขว
ควาเอาทกดาน (อจฉาปกโต)
ดวยเหตนจงไมมใครใกลชดสนทสนมดวยไมมใครถามถงหรอเอยถงเรยกวาเปน คน
อบแสงในทางไมดเพราะมจตทไมดตอคนอน ผลสะทอนกลบจงทำใหไมมคนรกใครไยดไม
เหมอนพระเถระรปอน พระเทวทตจงเกดความอจฉา พระพทธเจาทมแตผคนแซซองสรรเสรญ
เคารพนบนอบทวทกหยอมหญาแมแตสตวเลก สวนใหญ สตวดราย กพากนมาเฝาอารกขา
๒๑
พระเทวทตคดฟงไปดวยแรงกเลส ทอยากจะครองตำแหนงเปนพระพทธเจาเพอปก
ครองภกษสงฆเสยเอง คดไลตวไปถงผมอำนาจ ทจะเขายดครองกนกถง พระเจาอชาตศตรมกฎ
ราชกมาร ซงเปนพระราชโอรสของพระเจาพมพสาร (ทเกดจากพระอครมเหส พระนางเจาเวทหยะ
บรมราชน)
พระเจาอชาตศตรขณะนนยงทรงพระเยาว จงหลงกลลวงของพระเทวทตทหาโอกาส
ตสนท เพอทจะยแหยใหทำการรายตอราชบลลงกดวยการเนรมตตวเองเปนงพาดพนตวบาง
แปลงเพศเปนอยางอนบาง เหาะไปในอากาศบาง เพอแสดงใหอชาตศตรราชกมารหลงเชอวาพระ
เทวทตมวชาด
อชาตศตรราชกมารหลงเชอจนเกดความเลอมใสพอพระทยในพระเทวทตมอบกายถวาย
ชวตเปนผอปถมภพระเทวทต นบแตนนมาไมวาพระเทวทตจะตองการอะไร อชาตศตรราชกมาร
เปนจดหาใหทกครง
พระเทวทตอาศยกำลงของอชาตศตรมกฎราชกมาร กอใหเกดจตใจกำเรบเสบสาน คม
พรรคพวกทเปนพระภกษพาลเขาไวมาก วางแผนชกนำใหอชาตศตรมกฏราชกมาร จดการปลง
พระชนมพระเจาพมพสาร ผเปนราชบดาของพระองคเอง
ในขณะทตนกจะพยายามปลงพระชนมองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจา เพอครองพระ
ภกษบรษทเสยเอง โดยเรมดวยการจางคนแมนธนใหไปยงพระพทธเจา แตความดของพระพทธเจา
ทำใหนายขมงธนยอมจำนนไมกลาทำ
ตอมาครงทสองพระเทวทต ไดปลอยชางหลวงชอ “นาฬาคร” ซงกำลงตกมนบาคลงให
เขาขยพระพทธเจาในเวลาเสดจออกจากวด ดวยพระเมตตาธรรมบารมแหงองคพระสมมาสม-
พทธเจา จงทรงสามารถชนะชางนาฤาครไดโดยงาย ถงกบหมอบแตยอมสยบราบคาบแทบพระบาท
มาครงหนง สมเดจพระสมมาสมพทธเจาไดเสดจเปลยนพระอรยาบถเสดจขนประทบ
ณ เขาคชฌกฏทเคยประทบ พระเทวทตรการเปลยนพระอรยาบถของพระพทธเจาแลวกคมพรรค
พวกตามขนไปสยอดเขาคชฌกฏ หวงปลงพระชนมพระพทธองค จงไปคมพวกซมซอนอยท
ประทบ เตรยมกลงกอนหนลงทบพระวรกายพระพทธเจา เวลาเสดจลงจากยอดเขา
พระพทธเจาทรงรดวยสพพญญวาจะมเหตราย จงตรสสงแกพระอานนท ใหพระภกษทก
รปเตรยมตวเคลอนขบวน โดยพระองคเสดจนำพระเทวทตไดนำขบวนลาสงหารขนทสง กะใหตรง
ขบวนของพระพทธเจา
๒๒
พอขบวนพระพทธองคเสดจถงหนา ถำมททกจฉ กอนหนยกษของคณะพระเทวทต
กเคลอนหลดออกจากฐาน รวงลงสเบองลางกระทบหนผา กอนใหญขนาดเขาเลก ๆ แตกเปนเสยง
ๆ สะเกดหนกอนหนง กระเดนมากระทบพระชงฆของพระพทธเจา เกดเปนหอเลอดขน
บรรดาพระภกษพากนเชญเสดจประทบบนเปล แลวเชญเสดจใหไปประทบท
ตำบลมททกจฉ แตพระพทธเจากลบโปรดใหนำพระองคไปยง วดชวกมพวน ซงเปนวดสวน
มะมวงของหมอชวกโกมารภจจ เมอเสดจถงแลวกตรสบญชาพระอานนทเถระใหตามหมอชวก
โกมารภจจ มารกษาแผลโลหตปบาท
หมอชวกรเรองจงรบมาเฝาถวายการพยาบาลทำการผาตดบาดแผลทพระบาท
แลวพอกยาสมนไพรเอาผาพนเสรจเรยบรอย แลวทลลาออกไปเยยมคนไขนอกเมอง
กลบไมทนประตเมองปด ตองคางอยนอกเมองดวยความกระวนกระวาย
เพราะไมไดแจงใหพระอานนททราบเรองการพยาบาล และยาทตนจดถวายไวนนแรง
มาก ถงขนาดจะกอใหเกดพษแกบาดแผล และทำใหตองทรงกระวนกระวายเพราะฤทธยานน
แตดวยพระสพพญญของพระพทธเจาทรงทราบลวงหนาแลว
เมอถงเวลาแกผาพนแผลตามทหมอชวกกำหนด จงตรสใหพระอานนทแกะยาทหมอชว
กพอกไวออกเสย เมอแผลไดรบการผอนคลายกลอนแหงหายเปนปกต ทนททฟาสางไมทนสวาง
ด ประตเมองเปดหมอชวกกรบเขาเฝาดวยความหวงใย กราบถวายบงคมวา
“ขาพระพทธเจาวตกเดอดรอน นอนไมหลบตลอดคนเสยคำมนสญญาททลไว
ไปรกษาคนไขชาไปหนอย กลบออกมาประตพระนครกปดเสยแลว หมดทางทจะออกมาเฝาเพอ
แกผาพนแผลได จงกลบไปนอนเปนทกขเกรงวาจะเกดอาการแผลกลายความปวดจกเกดขนแด
พระพทธองค เปนแนนอน เปนอยางไร ? พระเจาขา ความเรารอนไดเกดขนแดฝาพระบาทตามท
คาดคดไวบางหรอไมพระเจาขา”
เมอหมอชวกทลถามดงวานนแลว พระพทธองคกตรสตอบธรรมประกาศผลแหงความ
สนกเลสวา
“ความเลารอนหรอความเจบนนเปน ๒ ประการคอ ความเรารอนทางกาย
และเรารอนทางใจ ไมวาจะเปนความเลารอนทางกายหรอความรอนใจ ของเราไดดบสนทไปแลว
เมอวนตรสร ณ ภายใตโพธพฤกษ”
“ตถาคตดบความรอนทกชนดไดสนทแลว ตงแตวนตรสรสมมาสมโพธญาณ ณ
โคนตนโพธ ผทเดนมาจนสดทางแหงสงสารวฏ หมดความโศก หลดพนไมยดมนถอมนสงใด ๆ
แลวไมมความรอนหรอกชวกไมวารอนนอก หรอรอนใน”
๒๓
ตรสจบกทรงยนพระบาทขางทบาดเจบใหหมอชวกด พรองทงตรสบอกเขาวา พระองค
ไดรบสงใหพระอานนทแกผาพนแผลใหตงแตเยนวานนตรงกบเวลาทเขานงคดกลมใจอยขาง
ประตเมองนนแหละ
หมอชวกมองดพระบาท เหนแผลหายสนทดแลว รสกปลาบปลมทไดถวายการรกษา
พระบรมศาสดาจนหาย
เรองราวหมอชวกโกมารภจจ เทาทเกบปะตดปะตอจากพระไตรปฎกและอรรถกถาม
เทาน สงเกตดตามประวตจะเหนไดวาตลอดชวตเขายงอยแตกบการรกษาโรคคนทงเมอง จน
แทบหาเวลาปฏบตธรรมไมได
ดวยเหตนทำใหหมอชวกโกมารภจจ ไมไดออกบวชตามความตงใจแตดวยความด
และความตงใจทจะสดบรบฟง คำเทศนาสงสอนขององคพระบรมศาสดา และบำเพญบญอยเสมอ
หมอชวกโกมารภจจจงไดบรรลธรรม เปนพระอรยบคคลขน พระโสดาปตตผล เปนพระอรยะ
ขนตนในพระพทธศาสนา
คณธรรมความดทสรางสมมาตลอดชวตของการชวยเหลอคน ทำใหประชาชนรกใคร
โดยเฉพาะองคพระบรมศาสดาทรงโปรดปรานในความเปนอจรยะของทานมาก ถงกบยกยองให
เปนเอกอครมหาบรมจารยแหงชมพทวป
ตรงกนขามความชวของพระเทวทต หลงจากขาวอนเลวรายโหดเหยม ในความมวเมา
อำนาจถงกบลอบผลกหนเพอปลงพระชนมพระพทธเจา ไดลอกระฉอนไปทวทงภายในภายนอก
แหงพระมหานครราชคฤห
ประชาชนนบแสนโจษกนระเบงเซงแซวา พระเทวทตภกษบาปตณหา สมควรขบออกจาก
มหานครวาแลวกพรอมใจกนเดนขบวนไปขบพระเทวทตออกจากพระราชอาณาจกร พระเทวทต
เหนจวนตวดวยคลนมหาชน จงปลอมตวเลดรอดหนออกจากมหานครไปท คยาสสะประเทศ
สวนพระอชาตศตรมกฎราชกมาร ภายหลงทถกพระเทวทตยใหปลงพระชนมพระราช
บดา กมความกลวคลนมหาชนจะขบไล เพราะเสยงเลดรอดของคลนมหาชนพลเมองทพากน
เดอดแคนชงชงพระเจาอชาตศตรวาเปนกษตรย ถอย ทมฬ ใจบาปหยาบชา ไรปญญา ฆาไดแมกระ
ทงพอบงเกดเกลา เพราะไปเชอฟงคนอนตางพากนรมจะประชาทณฑ โดยฉดออกจากราชบลลงก
ใหเปนกษตรยนอกราชสมบต ทำใหพระเจาอชาตศตรตกประหมางนงกทำอะไรไมถก หวาดหวน
ตอภยอนใหญหลวงครงน จงใหทหารเวรไปเชญหมอชวกโกมารภจจเขาเฝาขอความชวยเหลอ
๒๔
หมอชวกโกมารภจจเหนลทางทจะดงพระเจาอชาตศตรเขาทางธรรม จงตรสเลา
สรรเสรญ ในพระพทธคณ พระมหากรณาธคณ และพระบรสทธคณ ขององคพระบรมศาสดา
ใหฟงเปนนาน เพอสรางศรทธากอนจะทลใหความเหนวา
“ประชาชนพลเมองมคธทงประเทศ ตางเคารพนบถอพระพทธองคทงประเทศและทง
แควนมคธทกคนตางยดองคพระสมณโคดมเปนสรณะทพงอนยงใหญ ทกคนตางมนำหนงใจ
เดยวกนกทพระพทธองค ถาพระองครบเสดจเขาเฝาพระพทธเจาเสยโดยเรวจะสามารถยบยงคล
นชนเหลานและความอาฆาตแคนของเขาเหลานนได หากจะมเหตการณเหลออยบางกคอยคดจด
การแกไขกนตอไปในภายหลง”
พระเจาอชาตศตรทรงพอพระทย และรบจะปฏบตตามคำแนะนำ โดยนดแนะใหหมอ
ชวกจดการเตรยมภาระ ในการเขาเฝาในตอนกลางคน เพราะเกรงประชาชนจะรมทำราย
สำหรบชวประวตพระเจาอชาตศตร มงกฎราชกมารพระองคนในเบองตน เปนพระ
ราชโอรสของพระนางเจาเวเทหยะบรมราชน พระอครมเหสของพระเจาพมพสาร ในขณะทพระ
นางเจาทรงพระครรภ ไดสบนนมตรายนากลว พระนางทรงเรยกคณะพระโหราจารยเขาเฝา
พระโหราจารยไดทำนายวา
“พระราชโอรสในพระครรภโภทร จะเปนศตรกบพระราชบดา จกคดการปลงพระชนม
พระราชบดา” พระนางเจาทรงเชอตาม ทรงคดกำจดเสยดวยการเสวยยาทำลาย แตไมสำเรจตาม
ทปรารถนา พระเจาพมพสารทรงทราบเขา จงตรสใหงด ปลอยใหเปนไปแลวคดการแกภายหลง
เมอพระราชโอรสประสตออกมาแลว จงพระราชทานนามแกใหวา “อชาตศตร” แปลวา
เกดมาไมเปนศตรกน
ครนพระราชโอรสอชาตศตร ทรงเจรญวยเปนยพราช กลบมพระอชฌาสยคดโกงทรยศ
ไมซอตรงตอพระเจาพมพสาร ไดคบคดกบพระเทวทตใหกระทำการแยงราชสมบต
มอยครงหนงไดซอนอาวธไวในพระองค เขาเฝาพระราชบดาหมายจะปลงพระชนม แต
โดนทหารมหาดเลกผรกษาการภายในพระราชวง ขอประทานพระอนญาตตรวจคนแลวพบอาวธ
ราย ไดกราบบงคมทลความผดของพระมงกฎราชกมาร ตอพระเจาพมพสาร
พระองคตรสบญชาใหนำคดขนสศาล ศาลไดตดสนใหประหารชวต แตดวยความรกบตร
พระเจาพมพสารจงพระราชทานอภยโทษ พรอมกบพระราชทานอำนาจในการปกครองประเทศให
โดยจดการพระราชทานพธราชาภเษกใหพระราชโอรสเปนพระเจาแผนดนองคตอไป
๒๕
ธรรมดาของคนชว แมจะไดในสงทตนตองการแลวกยงไมพอ กลบหวาดระแวงเหนผดเปนชอบ
เกรงไปวา พระเจาพมพสารอาจจะมาแยงพระราชสมบตเปนพระเจาแผนดนคน เพราะขาราชการ
ทงฝายทหารและพลเรอนยงจงรกภกดอย
จำตองจดการประหารเสยใหสน คดดงนนแลวจงมบญชาใหจบพระราชบดาขงเสยโดย
ทรมานใหตายไปทละนอย เรมดวยการใหคนเอามดบางเฉอนฝาพระบาทจนเนอแดงเพอมใหทร
งเดนได และไมใหเสวยพระกระยาหารจนสนพระชนมในทขมขง
นคอเรองราวในอดตอนสกปรกของพระเจาอชาตศตร ททำใหกรงราชคฤหตองระสำ
ระสายบานแตกสาแหรกขาด รอนถงหมอชวกตองใชสตปญญาเขาแกไขสถานการณไมใหบาน
เมองลกเปนไฟ ยงยากมากไปกวาน โดยการแนะนำใหพระเจาอชาตศตร เขาเฝาฟงธรรมจาก
พระพทธเจา
ชวกโกมารภจจ นำ พระเจาอชาตศตร เขาเฝาพระพทธเจา ในคนนนเอง ชวกโกมารภจจ เอกอครมหาอำมาตยจงจดการเสดจพระราชดำเนน โดย
จดทหารคมกนองคพระอชาตศตรอยางเขมแขง โดยวางทหาร ๒ ขางทางเสดจซายขวา ขางละ
๗ แถว คดเลอกแตเฉพาะทสนทดในเพลงอาวธเทานน จดใหพระเจาอชาตศตรทรงชางพระทนง
เปนราชพาหนะ มชวกโกมารภจจ เปนผนำเสดจ
เมอเสดจถงหนาวดอมพวน เกดการขลกขลกกนขนนดหนอย ดวยความเงยบสงดในวด
แมวามพระสงฆในวดตงพนรป พระเจาอชาตศตรทรงสงสย ทรงระแวงวา ชวกโกมารภจจจะคด
การกบฏชงราชสมบต ใหทรงหวดหวน ไมกลาเสดจเขาไปในวด แตชวกมารภจจพยายามทลแก
การทรงระแวงภยนนใหตกไปได พระเจาอชาตศตรจงทรงยอมเสดจเขาไป
เมอเสดจถง ทรงนมสการพระพทธองคโดยความเคารพแลว พระพทธองคกตรส
ปฏสณถารเพอเปดทางความสนทคนเคยกำจดความกระดากขวยเขนแลว พระเจาอชาตศตร
ตรสถามพระพทธองคถงสามญผล คอ ผลของความเปนสมณะ หรอผลของการบวชวา
“การบวชเปนสมณะไดประโยชนอะไร” ปญหานสอใหเหนวา พระมหากษตรยผตรสถาม
เปนผทยงหางไกลจากพระพทธศาสนามาก ไมไดประโยชนอะไรเลยในการททรงคบคากบ
พระเทวทต
ความเปนสมณะ หรอ เปนภกษในพระพทธศาสนา มไดหมายความเพยงแตครอง
ผาเหลอง นงเหลองหมเหลองเทานน ตองมวตตปฏบตเครองซกฟอก เชดลาง ขดเกลาจตใจ
เปนสำคญ วตตปฏบตนนเรยกสน ๆ วา พระธรรมวนย หรอไตรสกขา ไตรสกขา คอ ศล สมาธ
ปญญา
๒๖
กลาวโดยพสดารกคอ “มรรค” ประกอบดวยองค ๘ ประการ ตงใจปฏบตดวยอาการ ๔
สปฏปนโน ปฏบตด
อชปฏปนโน ปฏบตตรง ๆ
ญายะปฏปนโน ปฏบตเพอพระนพพาน, ความสนกเลส และทกขทงปวง
สามจปฏปนโน ปฏบตนาเคารพนบถอใหไดรบความเคารพนบถอจากชมชนไมทำคน
เปนศตร เปนกลยาณมตรของโลกไมเปนภยอนตราย ไมเปนทนาเกลยดกลวของประชมชน
เชนน ความเปนสมณะจงจกเกดผลด
พดยอ ๆ สน ๆ อกท กควรจะวา พวกสมณะหรอพวกพระเปนพวกบรสทธมกนอย
ๆ พอบรหารชวตไปวนหนง ๆ เทานน เปนมตรโลก ไมใชศตรของโลก เพราะไมเบยดเบยนใคร
แมสตวเลกนอย
สมเดจพระสมมาสมพทธเจาทรงแสดงผลแหงความเปนสมณะในพระพทธศาสนา
เรมตนตงแต ไดศรทธาปสาทะความเชอถอ เลอมใส และความเคารพนบถอจากประชาชนแลว
อปถมภบำรงดวยปจจย ๔ คอ จวรบณฑบาต เสนาสนะ คลานเภสช ไดความสะดวก เยอกเยน
จตใจบรสทธเขาไปเปนชน ๆ เปนลำดบ ๆ ตามกำลงการปฏบตทไมถอยหลง
เหมอนคนซกฟอกเสอผาทเปรอะเปอนดวยมลทน อาศยความเพยรพยายามจนกระทง
ถงพระอรหตตผล จนสำเรจกจเปนวมตตนพพานเปนทสดจดเปนสามญญผลคอ ผลแหงความ
เปนสมณะในพระพทธศาสนา ทรงแสดงประทานแดพระเจาอชาตศตรมหาราชแหงประชาชาต
มคธ เมอพระพทธองคทรงแสดงพระธรรมเทศนาสามญญผลจบลงแลว พระเจาอชาตศตรไม
ไดทรงสำเรจมรรคผลอะไร เปนแตเพยงเกดศรทธาปสาทะ ทรงเชอถอเลอมใสในพระรตนตรย
และทรงชนชมยนดในพระธรรมเทศนาเทานน การทไมไดมรรคผลเมอจบพระธรรมเทศนาลงนน
เขาใจกนมาวาเพราะโทษททรงกระทำปตฆาต ปดกำบงเสยเปนนวรณสงอยไมรหาย
จากพระธรรมเทศนาทจบแลว ทำใหมหาราชอชาตศตร ทรงรสกสำนกพระองคถงปตฆ
าตททรงกระทำ อนเปนความผดทรายแรงใหญหลวง เปนนวรณประจำพระหฤทย คอยกระซบท
กทวงอยเสมอไมรหาย พระองคทรงเหนอบายวา
จะตองเปดเผยโทษความผดอนรายแรงนแตพระพทธองคเสยทเหนจะด เปนวถทางจะ
เบาบางลงไดบาง ทรงคดแลว ทรงเปลยนพระอรยาบถประทบทรงนงกระโหยงพระบาทประนมพ
ระหตถถวายบงคม ทลขอ “อจจโยโทษ” ตอองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาวา
๒๗
“อจจโย มง ภนเต อจจคมา ยถาพลง ยถามฬหง ยถาอกสลง โยหง ภนเต ปตรง ธมมกง
ธมมราชานง อสสร ยสสะ การณา ชวตา โวโรเปส ตสสะ เม ภนเต ภควา อจจยง อจจยโต
ปฏคคณหาต อายตง สงวรายะ”
ดงน แปลวา “พระเจาขา โทษทบถมขาพระพทธเจา โดยอำนาจความหลงไมรผดชอบ
โดยอำนาจอกศลจต คดการผดธรรม พระเจาขา ขาพระพทธเจาใชใหคนปลงพระชนมพระรา
ชบดา ผมพระทยเปนธรรมครองราชสมบตเปนธรรม เพอราชสมบต พระพทธองคจงทรงพระ
กรณาโปรดรบโทษของขาพระพทธเจาใหขาพระพทธเจาพนโทษ ขาพระพทธเจาจะตงใจระมด
ระวง ไมทำความชวอยางใด ๆ ตอไป”
เมอพระมหากษตรยอชาตศตร ทลขอประทานอจจโยโทษจบลง สมเดจพระสมมาสม
พทธเจาทรงรบฟงการขอประทานอจจโยโทษนน ดวยพระวาจาวา “มหาบพตรใหคนปลงพระชนม
พระราชบดา ผมพระทยเปนธรรม เพอราชสมบตเปนความผดยางรายแรง มโทษใหญหลวง
ทรงรสกสำนกพระองคแลว ทรงแสดงเปดเผย ซงความผดนน ไมปดบง เปนวถทางระเบยบอยาง
ทดในธรรมวนยศาสนาของเรา มหาบพตร จงตงพระทยระมดระวง อยาทรงกระทำกรรมใด ๆ
ซงเปนความชวเชนนน ตอไปอก”
เมอพระเจาอชาตศตรมหาราช ทรงแสดงพระองคเปนพทธมามกะจนตลอดพระชนม
ชพแลว กถวายบงคมลาพระพทธองค เสดจกลบเขาพระราชนเวศนวงหลวง พรอมดวยอำมาตย
ราชบรพารโดยพระเกยรตยศอนใหญยง ปลอดภย เปนสวสดภาพฯ
ประชาชนพลเมองทพากนเคยดแคน เกลยดชงตอองคพระมหากษตรยอชาตศตรมหา
ราช คดคมกำลงกอการจลาจลลกฮอขนลมราชบลลงกนน กสงบเงยบไปในทสด เพราะการเสดจ
เขาเฝาพระพทธองคขอประทานอจจโยโทษ และแสดงพระองคเปนพทธมามกะของพระเจาอชาต
ศตรนน มหาชนชาวพระนครราชคฤหไดทราบทวถงกน
นบวาเหตการณ อนรายแรง นาหวาดเสยวสงบกนลงได เพราะอาศยอบายของชวก
โกมารภจจ เอกอครมหาอำมาตยผเดยว ทชกนำพระเจาอชาตศตรเสดจเขาเฝาสมเดจพระสมมา
สมพทธเจาได ชวกโกมารภจจไมใชจะมเกยรตคณดแตเฉพาะเปนแพทยหมออยางเดยวเทานน
ยอมมเกยรตคณดในทางราชการแผนดนอกดวยนานาประการ ดงทยกมาวาน ฯ
๒๘
หมอชวกโกมารภจจทลขอไมใหบวชคนมโรคตดตอ ในยคหนง ไดเกดโรคสกปรก โรครายแรง โรคตดตอขนในพระมหานครราชคฤห
ไดระบาดไปทวกรง ตลอดถงจงหวดทใกลเคยง โรคตดตอนน ระบวา “กฏฐง ขเรอน, คณโฑ ฝ
หรอฝดาษ, กลาโส ขกลาก, โสโส ไขมองครอ, อปมาโร ลมบาหม ชกเปนคราวๆ
(การแปลชอโรคจากภาษามคธออกเปนภาษาไทยนความหมายในครงน จะใหตรงตาม
ความหมายในครงนนไดยาก เพราะเปนกาลนานไกลประมาณสองพนปเศษ ถอเอาแตใจความวา
โรคผวหนง โรครายแรง ทตดตอไดกแลวกน) รวมเปนโรค ๕ อยางดงวานน)
เมอโรค ๕ ประการนระบาดมากขน ชวกโกมารภจจกปองกนและบำบดรกษามาก
หนกไปใน ๒ ดาน คอ ดานหนงภายในราชสำนก อกดานหนงเปนฝายพระภกษสงฆ แตฝายดาน
ประชาชนนนยอหยอนไป เพราะคนเจบปวยภายในพระราชสำนกกด พระภกษสงฆเจบปวยในค
ณะสงฆกด เปนความรบผดชอบของชวกโกมารภจจโดยตรง จะยอหยอนไมได
ถ งแมว าด านประชาชนมผลประโยชนแก เขามากดวยคาจ างร กษาก จร งอย
แตกจำเปนตองยอหยอน เพราะจะเสยความสตย เปนคนเหนแกลาภไป สวนเมตตา กรณาทจะ
ใหคนหายปวยเจบนนเปนธรรมประจำสนดานของชวกโกมารภจจอย
แตจะทำใหสมบรณไดยาก เพราะเหลอบากวาแรง ประชาชนเลาสวนมากยอมไววาง
ใจเชอถอความสามารถของนายแพทย ชวกโกมารภจจคนเดยวแพทยหมออน ๆ แมมอยมาก
กไมมใครนยมชมชอบ ฯ
อาศยเหตดงวามานน คฤหสถบางคนทเปนโรคอยางใดอยางหนงใน ๕ ประการนน
กเกดคดอตรขน เขาบวชเปนพระภกษในพระพทธศาสนา เพอจะไดรบการบำบดรกษาจากนาย
แพทย ชวกโกมารภจจ ไดความสะดวกด เมอไดรบการบำบดรกษาจากชวกโกมารภจจสมความ
ปรารถนาแลว โรคหายเปนปกตดแลว กลาสกขาสกออกมาเสย เพราะจดประสงคในการบวชตอง
การเพยงเทานน
เมอคนหนงทำได มผลด คนอน ๆ ทเปนโรคเชนนน กเอาอยาง เขาบวชบาง พระภกษ
ทเปนโรคตดตอดงวานนกยงมจำนวนมากสงขนทกวนในหมสงฆ ทำใหตดตอกนขนลามปามเลอ
ะเทอะไปหมดในคณะสงฆ
ชวกโกมารภจจจบได โดยสงเกตเหนคนบวชเปนภกษกนมาก และสกมาก บวชมาก
แตสกเรว เกดความสงสย วนหนงชวกโกมารภจจจบมอนายทดทสกใหมคนหนงถาม
ความประสงคในการบวชวา บวชเพออะไรจงสกเรว
๒๙
นายทดคนนนกตอบชแจงใหฟงแจมแจงชดเจน ไดความวา บวชเพอไดรบการรกษา
โรคเทานน โรคหายแลวกตองสก จะบวชอยทำอะไร เปนอยางนกนทงนน
ชวกโกมารภจจทราบเรองแลว รองวา “อบะ เลนแบบนแยสวะก คณะสงฆกงอมแงมเปน
แมวตกน ตองวกปเรองนไวในใจกอน” เมอไดโอกาสเวลาเหมาะชวกโกมารภจจเขาเฝาสมเดจ
พระสมมาสมพทธเจา ทลเลาเหตการณทคนมโรคตดตอประการใดประการหนงใน ๕ ประการนน
เขามาบวชในพระพทธศาสนา
ดงทไดสอบสวนมาแลวใหทรงทราบ และทลถวายความเหนวา “ควรทฝาพระบาททรง
วางบทบญญตหามเสย ไมใหสงฆบวชคนมโรคเชนนน ขาพระพทธเจาตงใจมาจะทลขอไมใหบวช
คนเชนนน ขอจงทรงพระกรณาโปรดประทานแกขาพระพทธเจาเถดพระเจาขา”
พระพทธองคตรสวา “ชอบแลว เราจกหามตามความประสงคของทานเปนความเสย
หายในหมสงฆมาก จรงอยางวา”
เมอชวกโกมารภจจถวายบงคมลากลบแลว สมเดจพระสมมาสมพทธเจาตรสบญชา
ใหประชมพระภกษสงฆ แลวเสดจเขาประทบในทชมนมสงฆ ทรงแสดงโทษคนทมโรคตดตอ ๕
ประการ แมประการใดประการหนง เขามาบวชเปนพระภกษในพระศาสนาพากนลามปามตดตอ
เลอะเทอะ แลวทรงวางบทบญญตหามเดดขาด
ขดตอความเปนภกษ ไมใหสงฆ หรอภกษรปใดรปหนงรบบวชเขาไวอก ตงแตวนนน
เปนตนไป ถาผใดฝาฝนจดวามโทษเปนอาบตตามพระพทธบญญตนน นบไดวาหมอชวก
โกมารภจจเปนอจฉรยะบคคลทมคาควรแกการสรรเสรญในการสรางสรรสงดงามใหกบ
พระพทธศาสนา.
๓๐
ปจฉมกาลแหงชวตของทานชวกโกมารภจจ หลงจากทพระสมมาสมพทธเจา ไดทรงประชวรและเสดจเขาสพระปรนพพานแลว
ทานหมอชวกโกมารภจจ ไดไปอยทใด..ทำอะไรทไหน.. และไดสนอายขยลงเมอใดไมมผใดลวง
รได ?
แตทงหมดนคอแบบอยางอนดของบรมครแพทย ผทงทรงคณทงวชาและการปฏบต
ตนเปนแบบอยางอนดเปนศลานปฏฐานขององคบรมจอมไตร สมมาสมพทธโธผซงมความ
ปรารถนาอนแรงกลา คอปรารถนาตนมาเพอรกษาพระพทธเจาทง ๕ พระองค ในภทรกปน
ซงภทรกปนกยงจะมพระพทธเจามาตรสร นำธรรมมาสอนโลกอกหนงพระองค
คอ พระศรอรยเมตไตร หมอชวกกจะมาเกดเปน ศลานปฐากพระพทธเจาศรอรยเมตไตร
อกพระองคหนง ซงไดรบการพยากรณแลวจากพระพทธเจาทงหลาย โดยนยทสดแหงการเกด
นนกจะตรสรตามพระพทธเจาศรอรยเมตไตร หมดจดจากกเลส และเครองเศราหมองทหลาย
ในอนาคต นคอประวตแบบอยาง และปฏปทาอนงดงามของบรม ครแพทยทเราทานทงหลาย
ควรยดถอเปนแบบอยาง แหงความดงามเพอใหไดมาซงวตถประสงคคอความสำเรจตามเจตนา
ฉะน
จบภาคบรรยายประวตหมอชวกโกมารภจจ เพยงน
๓๑
ความรเบองตนของแพทยแผนโบราณ
(กจ ๔ ประการ)
…………………………………………………………
บคคลทปรารถนาจะศกษาหาความรความชำนาญในดานการดแลตนเอง การรกษาโรค
การสงเสรมสขภาพ และการปองกนโรคนน สทธการยะทานวา
กลบตรผมความปรารถนาหาคณสมบตสำหรบตว หรอผทมความปรารถนา
จะเปนหมอ นนจะตองเปนผมความรความชำนาญ ในการแกไข สงทเกดขน คำวา หมอ
นนยอมเรยกกนโดยมาก แตตางกนโดยคณความดของบคคล คอ ผทชำนาญในการรกษา โรค
ภยไขเจบไดกเรยกวา หมอยา ผทเขาใจในวธนวดกเรยกวา หมอนวด ผทชำนาญในการทรมาน
ชาง กเรยกวา หมอชางหรอควาญชาง สดแตผชำนาญในวธใด กคงเรยกกนวา หมอ ตามวธนนๆ
หมอยาซงชำนาญในการรกษา โรคภยไขเจบดวยวธใชยาอยางเดยวจะใชคำวา หมอ เทานน
หมอทจะกลาวตอไปน มาจากคำวา เวช แผลงมาเปน แพทย แปลออกเปนคำไทยวา
หมอ หมอทจะเปนผร ผชำนาญ ในการรกษาโรคไดนน จะตองรกจ ๔ ประการในเบองตนเสย
กอนการทจะศกษาใหรอบรโดยถองแทนนกยอมเปน การยาก เพราะมมากมายหลายประเภท
และแตกตางโดยกาลประเทศคตนยมกเปนอเนกนย แตควรศกษาใหเขาใจไวเปนกะทใน
เบองตนกอน พอใหกลบตรไดศกษา เปนวชาความรในเบองตน แลวจงคดคนศกษาหาความร
ตอไปในภายภาคหนา
ในวชาเบองตนนใหชอวา “ เวชศกษา “ กลาวดวยกจของหมอ ๔ ประการ ซง สามารถ
จำแนก เปน หมวด และอธบายรายละเอยด ไดดงน คอ
๑. รจกทตงแรกเกดของโรค
ทตงแรกเกดของโรคนน ไดแกสมฎฐาน สมฎฐาน แปลวา ทตงทแรกเกดของโรคภย
ไขเจบ จะบงเกดขนก เพราะสมฎฐานเปนทตง สมฎฐานจำแนกออกเปน ๔ ประการ คอ
๑.๑ ธาตสมฎฐาน
๑.๒ อตสมฎฐาน
๑.๓ อายสมฎฐาน
๑.๔ กาลสมฎฐาน
๓๒
๑.๑ ธาตสมฎฐาน แปลวา ทตงของธาต แบงธาตออกเปน ๔ กอง คอ
๑.๑.๑ ปถวสมฎฐาน - ธาตดนเปนทตง จำแนกเปน ๒๐ อยาง
๑.๑.๒ อาโปสมฎฐาน - ธาตนำเปนทตง จำแนกเปน ๑๒ อยาง
๑.๑.๓ วาโยสมฎฐาน - ธาตลมเปนทตง จำแนกเปน ๖ อยาง
๑.๑.๔ เตโชสมฎฐาน - ธาตไฟเปนทตง จำแนกเปน ๔ อยาง
จงรวมเปนธาตสมฎฐาน ๔๒ อยาง หรอจะเรยกธาตสมฎฐาน ทง ๔ วา ธาตดน
ธาตนำ ธาตลม ธาตไฟ กได ทานจำแนก ไวโดยละเอยดดงน
ปถวธาต ๒๐ อยาง คอ๑. เกศา คอผม ทเปนเสนงอกอยบนศรษะ
๒. โลมา คอขน เปนเสนงอกอยทวรางกาย เชนขนคว หนวด เครา และขนออนตามตว เปนตน
๓. นะขา คอเลบ ทงอกอยตามปลายนวมอ และปลายนวเทา
๔. ทนตา คอฟน ฟน ๑ อยาง เขยวอยาง ๑ กรามอยาง ๑ รวมเรยกวาฟน เปนฟนนำนม ผลดหนงม
๒๐ ซ เปนฟนแกผลด ๑ ม ๓๒ ซ
๕. ตะโจ คอหนง ตามตำราเขาใจวาหมายถง ทหมกายภายนอก ซงม ๓ ชน คอ หนงหนา หนงชนกลาง
หนงกำพรา แตทจรงหนงในปาก เปนหนงเปยกอกชนด หนงควรนบเขาดวย
๖. มงสง คอเนอทเปนกลามและเปนแผนในกาย
๗. นะหาร คอเสนและเอนในกายทวไป
๘. อฎฐ คอกระดก กระดกออน อยาง ๑ กระดกแขงอยาง ๑
๙. อฏฐมญชง คอเยอในกระดก แตทจรงควรเรยกวาไข เพราะเปนนำมนสวนเยอนนมหม
อยนอกกระดก
๑๐. วกกง คอมาม ตงอยขางกระเพาะอาหาร
๑๑. หะทะยง คอ หวในอยในทรวงอก หนาทสบฉดโลหตไปเลยงทวกาย
๑๒. ยะกะนง คอตบ ตบออนอยางหนง และตบแกอยาง ๑ ซงอยชายโครงดานขวา
๑๓. กโลมะกง คอผงผด เปนเนอยดหดได มอยทวรางกาย
๑๔. ปหะกง คอไต มอย ๒ ไต ตดกระดกสนหลงบรเวณบนเอวขวาและซาย สำหรบขบปสสาวะ
๑๕. ปปผาสง คอปอด มอยในทรวงอกขวาและซาย สำหรบหายใจ
๑๖. อนตง คอลำไสใหญ เขาใจวานบทง ๒ ตอนๆบนรวมกระเพาะอาหาร เขาดวยกน ตอนลางทตอ
จากลำไสไปหาทวารหนกอกตอนหนง
๓๓
๑๗. อนตะคณง คอลำไสนอย ลำไสเลกทขดตอจากกระเพาะอาหารไปตอกบไสใหญตอนลาง๑๘. อทะรยง คออาหารใหม อาหารทอยเพยงลำไสใหญตอนบน(ในกระเพาะอาหาร)และในสวน ลำไสเลก๑๙. กะรสง คออาหารเกากากอาหารทตกจากลำไสเลกมาอยในลำไสใหญตอนลาง และตกไป ทวาร หนก๒๐. มตถะเก มตถะลงคง คอมนสมอง เปนกอนอยในศรษะ ตอเนองลามตลอดกระดกสนหลง ตดกบเสนประสาททวไป
อาโปธาต ๑๒ อยาง คอ
๑. ปตตง นำด แยกเปน ๒ อยาง มพทธะปตตง ( นำดในฝก) และอพทธะปตตะ( นำดนอกฝก
ทตกในลำไส)
๒. เสมหง นำเสลด แยกเปน ๓ คอ ศอเสมหะในลำคอ อระเสมหะในหลอดลม คถเสมหะ
ทออกจากทางอจจาระ
๓ ปพโพ หนอง ทออกตามแผลตางๆ เกดขนเพราะมเหตชำชอก และเปนแผล เปนตน
๔. โลหตง เลอด โลหตแดงอยางหนง โลหตดำอยางหนง
๕. เสโท เหงอ นำเหงอทตามกายทวไป
๖. เมโท มนขน เปนเนอมนสขาว ออกเหลอง ออนมในรางกายทวไป
๗. อสส นำตา นำใสๆ ทออกจากตาทงสองขาง
๘. วะสา มนเหลว หยดนำมน และนำเหลองในรางกายทวไป
๙. เขโฬ นำลาย นำลายในปาก
๑๐. สงฆานกา นำมก เปนนำใสๆ ทออกทางจมก
๑๑. ละสกา ไขขอ นำมนทอยในขอทวๆไป
๑๒. มตตง นำปสสาวะ นำทออกมาจากกระเพาะปสสาวะ
๓๔
วาโยธาต ๖ อยาง
๑. อทธงคะมาวาตา คอลมสำหรบพดขน ตงแตปลายเทาตลอดศรษะ หรอ ตงแตกระเพาะ
อาหารถงลำคอ ไดแก เรอ
๒. อโธคมาวาตา คอลมสำหรบพดตงแตศรษะตลอดถงปลายเทา หรอตงแตลำไสนอยถง
ทวารหนก ไดแกผายลม
๓. กจฉสยาวาตา คอลมสำหรบพดอยในทองแตนอกลำไส
๔. โกฎฐาสยาวาตา คอลำมสำหรบพดในลำไสและในกระเพาะอาหาร
๕. องคมงคานสารวาตา คอลมสำหรบพดทวรางกาย ( ปจจบนเรยกโลหต)
เตโชธาต ๔ อยาง คอ
๑. สนตปปคค คอไฟสำหรบอนกาย ซงทำใหตวเราอนเปนปกตอย
๒. ปรทยหคค คอไฟสำหรบรอนระสำระสาย ซงทำใหเราตองอาบนำและพดว
๓. ชระณคค คอไฟสำหรบเผาใหแกครำครา ซงทำใหรางกายเราเหยวแหง ทรดโทรม
ทพพลภาพ
๔. ปรณามคค คอไฟสำหรบยอยอาหาร ซงทำใหอาหารทเรากลนลงไปนนแหลกละเอยดไป
ธาตดน ๒๐ อยาง ธาตนำ ๑๒ อยาง ธาตลม ๖ อยาง ธาตไฟ ๔ อยางเปนทตง
ทเกดของโรค เพราะธาตทง ๔ พการไป มนษยจงมความเจบไขไปแตละอยางๆ ทานไดอธบาย
ในคมภรธาตวภงคและคมภรโรคนทาน นอกจากนการรจกทตงทเกดแหงโรคตามอาการ
ของธาตทง ๔ กบตวยาสำหรบแกโรค ยงมแจงอยในคมภรโรคนทาน จงกลาวแตชอธาตทง ๔ ไว
พอสงเขปเทานน
อนงธาต ๔๒ อยาง ทเปนหวหนามกจะพการบอยๆ ไมคอยจะเวนตวตน ยอธาต ๔๒
อยาง เปนสมฎฐานธาต ๓ กองดงน
๑. ปตตะสมฎฐานาอาพาธา อาพาธดวยด
๒. เสมหะสมฎฐานาอาพาธา อาพาธดวยเสลด
๓. วาตะสมฎฐานาอาพาธา อาพาธดวยลม
๓๕
เมอสมฎฐานทง ๓ ประชมกนเขาเรยกวา สนนปาตกาอาพาธาอาพาธดวยโทษประชมกน
ชอวา สนนบาต สมฎฐานทง ๓ กองน มกจะ พการเสมอไปไมใครจะขาด ถาฤดผนแปรวปรตไป
เมอใด สมฎฐาน ทง ๓ กองน กพการไป เมอนน จะไดกลาวถง ธาตพการ ตอไปในขางหนา
๑.๒ อตสมฎฐาน แปลวาฤดเปนทตงฤดนเปนของมอยสำหรบโลก ในป ๑ ยอมแปรไปตาม
ปกตของเดอน วน อนโลกไดสมมตกน สบมา โดยกาลนยม ตราบเทาทกวนน อาการทฤดแปร
ไปนยอมใหเกดไขเจบไดตามททานกลาววาอตปรนามชาอาพาธา ไขเจบเกดเพราะฤดแปรไป
ฉะนนจงจดเอาฤดเขาเปนสมฎฐานของโรค ดงจะกลาวตอไปน
ฤดในคมภรแพทยศาสตร ทานแบงออกเปน ๓ อยาง คอ แบงเปน ฤด ๓ อยางหนง
ฤด ๔ อยางหนง แบงเปน ฤด ๖อยางหนง
ฤด ๓ - ทานจดเปนสมฎฐานของโรค ในทน จะแบงฤด ๓ คอ ปหนง แบงออกเปน
๓ ฤด ๆ หนงม ๔ เดอน ดงนคอ
๑. คมหนตะฤด ( ฤดรอน) นบแต แรม ๑ คำเดอน ๔ ( ม.ค.) ไปจนถงขน ๑๕ คำเดอน
๘ (กค.) รวมเปน ๔ เดอน เรยกวา คมหนตฤด แปลวา ฤดรอน อากาศรอนรกษารางกาย
มนษยอย สมผสภายนอกกบธาตของมนษยไดกระทำความ รอนเปนธรรมดา อากาศฝน
,อากาศหนาวเจอมา กอาจเจบไขได พกดปตตะ สมฎฐานเปนเหต
๒. วะสนตฤด ( ฤดฝน) นบแตแรม ๑ คำเดอน ๘ (ก.ค.) ไปจนถงขน ๑๕ คำเดอน
๑๒( พ.ย.) รวมเปน ๔ เดอน เรยกวา วสนตฤด แปลวาฤดฝน อากาศหนาฝนรกษารางกาย
มนษย เมออากาศภายนอก สมผสกบธาตของมนษย กไดกระทบความเยนเปนธรรมดา
แตเมออากาศหนาว รอน มาผสม มนษยกอาจเจบไขได พกดวาตะ สมฎฐานเปนเหต
๓. เหมนตะฤด นบแตแรม ๑ คำเดอน ๑๒ (พ.ย.) ไปจนถงขน ๑๕ คำเดอน ๔
(ม.ค.) รวมเปน ๔ เดอน เรยกวา เหมนตะ แปลวา ฤดหนาว หรอฤดนำคาง อากาศหนาว
รกษารางกายมนษยอย สมผสและ ธาตของ มนษยไดกระทบ กระเทอนความหนาวเปน
ธรรมดา กมอากาศรอน อากาศฝนเจอมา เมอฤดทง ๓ ซงแบงออกโดยนาม ตามสามญ
นยมผลดเปลยนกนไป และมอากาศรอนหนาวเจอมา ในระหวางของฤดนนๆ ดงน กยอมเปน
เหตใหมนษยมความเจบไขดวยสมผสอากาศธาตภายนอก
๓๖
กบธาตภายในไมเสมอกน อนง เมอระหวางฤดตอกนนน ทำใหสมผสของมนษยไมเสมอกน ซง
ฤดแปรไปไมปกตเชนน ธาตในรางกายของมนษยกยอมแปรไปตามฤดเหมอนกน แตถาเปนคราว
ทธาตหมนเวยนไปไมทน กบคราวฤดทเปนอากาศ ธาตภายนออกคราวใด กยอมมการเจบไข
บงเกด อนงในฤด ๓ นน ทานแบงออกเปนสมฎฐานของโรคดงน
๑. คมหนตะฤด ( ฤดรอน) เปนสมฎฐานเตโช สนตปปคค ( ไฟสำหรบอนกาย)
๒. วสนตฤด( ฤดฝน) เปนสมฎฐานวาโย กจฉสะยาวาตา ( ลมพดในทอง นอกลำไส)
๓. เหมนตะฤด( ฤดหนาว) เปนสมฎฐานอาโป พกดเสมหะโลหต
ฤด ๔ ทานจดเปนสมฎฐานของโรค ในทนแบงฤด ๔ โดย ปหนงจะม ๔ ฤดๆหนงม ๓
เดอนดงน
๑. ฤดท๑ นบแตแรม ๑ คำเดอน ๔( ม.ค.) ถงขน ๑๕ คำเดอน ๗( ม.ย.) สมฎฐานเตโช
( ไฟ รอน )
๒. ฤดท๒ นบแตแรม ๑ คำเดอน ๗ ( ม.ย.) ถงขน ๑๕ คำเดอน ๑๐ ( ก.ย. )
สมฎฐานวาโย(ลม ฝน)
๓. ฤดท๓ นบแตแรม ๑ คำเดอน ๑๐(ก.ย.) ถงขน ๑๕ คำเดอน ๑(ธ.ค.) สมฎฐานอาโป(นำ
หนาว)
๔. ฤดท๔ นบแตแรม ๑ คำเดอน ๑( ธ.ค.) ถงขน ๑๕ คำเดอน ๔(ม.ค.) สมฎฐานปถว
(ดน) ฤด ๖ คอแบงเวลา ปหนงม ๖ ฤดๆหนงม ๒ เดอนดงน
๑. ฤดท๑ นบแตแรม ๑ คำเดอน ๔ ( ม.ค.) ถงขน ๑๕ คำเดอน ๖ (พ.ค.)
ถาเปนไขกเปนดวยดกำเดา เปนเพราะเพอเตโช
๒. ฤดท๒ นบแตแรม ๑ คำเดอน ๖ (พ.ค.) ถงขน ๑๕ คำเดอน๘ (ก.ค.)
ถาเปนไขเปนเพอเตโช วาโย กำเดาระคน
๓. ฤดท๓ นบแตแรม ๑ คำเดอน ๘ (ก.ค.) ถงขน ๑๕ คำเดอน ๑๐ (ก.ย.)
ถาเปนไขเปนเพอวาโย และเสมหะ
๔. ฤดท๔ นบแตแรม ๑ คำเดอน ๑๐ (ก.ย.) ถงขน ๑๕ คำเดอน ๑๒ (พ.ย.)
ถาเปนไขเปนเพอลม เพอเสมหะและมตร
๕. ฤดท๕ นบแตแรม ๑ คำเดอน ๑๒ (พ.ย.) ถงขน ๑๕ คำเดอน ๒ ( ม.ค.)
ถาเปนไขเปนเพราะเสมหะและกำเดาโลหต
๓๗
๔. ฤดท๔ นบแตแรม ๑ คำเดอน ๑๐ (ก.ย.) ถงขน ๑๕ คำเดอน ๑๒ (พ.ย.)
ถาเปนไขเปนเพอลม เพอเสมหะและมตร
๕. ฤดท๕ นบแตแรม ๑ คำเดอน ๑๒ (พ.ย.) ถงขน ๑๕ คำเดอน ๒ ( ม.ค.)
ถาเปนไขเปนเพราะเสมหะและกำเดาโลหต
๖. ฤดท๖ นบแตแรม ๑ คำเดอน ๒ ( ก.พ.) ถงขน ๑๕ คำเดอน ๔ ( ม.ค.)
ถาเปนไขเปนเพราะธาตดนเปนมลเหตเพอเลอดลม กำเดาเจอเสมหะ
๑.๓ อายสมฎฐาน นนแปลวาอายเปนทตง ทานจดไว ๓ อยาง คอ
๑.๓.๑ ปฐมวย นบแตแรกเกดจนถง ๑๖ ป สมฎฐาน อาโป พกดเสมหะกบโลหต
ระคนกน แบงเปน ๒ ตอน ตอนแรกเกด จนถงอาย ๘ ขวบ มเสมหะเปนเจาเรอน โลหตแทรก
ตอน ๘ ขวบ ถง ๑๖ ขวบ มโลหตเปนเจาเรอน เสมหะยงเจออย
๑.๓.๒ มชฌมวย นบแตอายพน ๑๖ ป ขนไป จนถงอาย ๓๒ ป สมฎฐานอาโป
พกดโลหต ๒ สวน สมฎฐานวาโย ๑ สวนระคนกน
๑.๓.๓ ปจฉมวย นบตงแตอายพน ๓๒ ปขนไปจนถงอาย ๖๔ ป สมฎฐานวาโย อาโป
แทรก พกดเสมหะกบเหงอ
๑.๔ กาลสมฎฐาน แปลวา เวลาเปนทตง ทานแบงไวเปน กลางวน ๔ ตอน กลางคน ๔
ตอน ดงน
๑.๔.๑ ตอนท ๑ นบแต ยำรง (๖.๐๐ น.) ถง ๓ โมงเชา ( ๙.๐๐ น.) ยำคำ ( ๑๘.๐๐ น.)
ถงยาม ๑ ( ๒๑.๐๐ น.) สมฎฐานอาโปพกดเสมหะ
๑.๔.๒ ตอนท ๒ นบแต ๓ โมงเชา ( ๙.๐๐ น. ) ถงเทยง ( ๑๒.๐๐ น.) ยาม ๑
( ๒๑.๐๐ น.) ถง ๒ ยาม (๒๔.๐๐ น.) สมฎฐานอาโปพกดโลหต
๑.๔.๓ ตอนท ๓ นบแต เทยง ( ๑๒.๐๐ น.) ถง บาย ๓ โมง ( ๑๕.๐๐ น.) ๒ ยาม
( ๒๔.๐๐ น. ) ถง ๓ ยาม ( ๐๓.๐๐ น.) สมฎฐานอาโปพกดด
๑.๔.๔ ตอนท ๔ นบแต บาย ๓ โมง (๑๕.๐๐ น.) ถงยำคำ ( ๑๘.๐๐ น.)
๓ ยาม ( ๐๓.๐๐ น. ) ถงยำรง ( ๐๖.๐๐ น.) สมฎฐานวาโย
๓๘
ประเทศสมฎฐาน
ทวาประเทศทอยเปนทตงของโรคดวยนน คอ บคคลทเคยอยในประเทศดอน
หรอเนนเขา อนปราศจากเปอกตมกด หรอบคคลทเคย อยในประเทศอนเปนเปอกตมกด
บคคลอนเคยอยในประเทศ รอนหรอประเทศหนาวกด เคยอยในประเทศใด ธาตสมฎฐานอน
มอยใน ราง กายกคนเคยกบอากาศในประเทศนน ตามปกต ถาบคคลเคยอยทดอนแลวมาอย
ในทเปอกตม หรอบคคลเคยอยใน ประเทศหนาวมา อยประเทศรอน เคยอยในประเทศรอน
ไปอยในประเทศหนาว เมอยงไมคนเคยกบอากาศในประเทศนนๆ แลวกยอใจะมความเจบไข
เชน บคคลเคยอยชายทะเลไปปาสง บคคลอยปาสงมาอยชายทะเลกมความเจบไข ทเรยกกนวา
ไขผดนำผดอากาศ นกไมใชอะไร เปนเพราะ ธาตไมคนเคยกบประเทศนนเอง แมแตทซงเคย
อยมาแลว แตกมเปอกตมอนเปนสงโสโครก เกดขนเปนครงคราว กยอมเปนเหตจะใหโรค
เกดขนไดเหมอนกน หมอทงหลายจงแนะนำ ใหรกษา ทอยใหสะอาด เพอเปนทางปองกนโรค
ไดอยางหนง เพราะเหตนแหละประเทศ ทอยจงจดเปนสมฎฐานทตงทเกดของโรคดวย
ประเทศสมฎฐานจดเปน ๔ ประการ เพอใหเปนทสงเกตวาทอยกบธาตใน
รางกายยอมเปน สงแอบองอาศยแกกน คนทเกดในประเทศหนง ๆ มสมฎฐานโรคตางกนอยาง
ไร ใหกำหนดไวดงน
๑. คนเกดในประเทศทสง เชนชาวเขา เรยกประเทศรอน ทตงแหงโรคของคน
ประเทศนน เปนสมฎฐานเตโช
๒. คนเกดในประเทศทเปนนำกรวดทราย เรยกประเทศอน ทตงแหงโรคของคน
ประเทศนนเปนสมฎฐานอาโป ดโลหต
๓. คนเกดในประเทศทเปนนำฝนเปยกตม เรยกประเทศเยน ทตงแหงโรคของคน
ประเทศนน เปนสมฎฐานวาโย
๔. คนเกดในประเทศทเปนนำเคมเปอกตม เรยกประเทศหนาว ทตงแหงโรคของ
คนประเทศนนเปนสมฎฐานปถว
๓๙
สมฎฐานตามลกษณะอาการของโรค สอมฎฐานตางๆยงมการจำแนกตามลกษณะอาการของโรค ซงบงเกด
ณ ททวไป ตามอวยวะรางกาย ทไดเปนสวนๆ ในอาการ ๓๒ ม เกศา โลมา เปนตน นน เมอโรคบง
เกดขนแกรางกายสวนใดสวนหนง ทานเรยกวาสวนนนพการ ดงนเรยกวา บอกสมฎฐาน
คอชทเกดของโรค ฝายธาตนำ ธาตลม ธาตไฟ ซงมหนาทตองทำธระใหแกรางกาย ททานได
จำแนกไวเปนสวน ๆ นน เมอสวนใดวปรตผดไปจากปกต มโรคภย บงเกดขน ทานกเรยกวา
สวนนนพการ บอกสมฎฐานดวยเหมอนกน แตการตรวจสมฎฐาน เพอใหรวาไขทปวยรายน
มอะไรเปนสมฎฐาน ทเกด โรคนนๆ ทานวางหลกไวเปนแบบสำหรบสอบสวนกน หลายทาง
ธาตทง ๔ กบอกสมฎฐานไดอยางหนง ตามหลกธาตสมฎฐาน ฤด ดน ฟา อากาศ บอกสมฎฐาน
ไดอยางหนง ตามหลกอตสมฎฐานอายของคนไขบอกสมฎฐาน เวลาทคนไขปวยและมอาการ
ปรวนแปร ไปตางๆ บอก สมฎฐาน ได อยางหนง ตามหลกาลสมฎฐาน ประเทศทคนไขเกด
และปวยบอกสมฎฐานได อยางหนง ตามหลกประเทศสมฎฐาน ดงไดกลาว มาในขางตนแลวนน
การทแทยจะวางยกตองวางใหถกตองตามสมฎฐานนนๆ แตการทแพทยตรวจเหนคนเจบม
อาการเชนนนๆ แลวกเขาใจวา เปนโรคนนๆ เชนเปนหวด เปนกระษย เปนไข และวางอยางน
อยางนนไปตามชอของโรค เชนนดกยงไมตรงตามลกษณะสมฎฐาน เพราะชอโรคนนๆ เปนชอท
แพทยสมมตเรยกกนขน และเรยกกนตามทเคยพบเหน ตอๆมา แตบางโรคบางอยางทนานๆพบ
หรอโรค ๒ อยางทมอาการ คลายคลงกน แพทยหลายคนเรยกชอไมตรงกม เหตฉะนน ในการ
รกษาใหถกตองแมนยำแลว ตองตรวจตราพจารณา ตามสมฎฐานนนแหละ และแมนมนกวา
อนงในคมภรธาตวภงค ทานกไมใชชอตามสมมต ทานเรยกตามสมฎฐานมาเปนแบบอยาง คอ
เมอเหนอาการวาเปนโรคทตบ กเรยกตบพการ ทปอด กเรยกวา ปอดพการ หรอเปนโรคเพอเสมหะ
กเรยกวา เสมหะพการ ใหแพทยผรกษ ใหรอาการไขใหตรงฉะน
ลกษณะอาการของโรค บอกสมฎฐานตามหลกททานไดบญญตไว สำหรบเปนเครอง
วนจฉยของแทยในการตรวจไข อนงขอชแจงไววา บรรดาโรคททมประจำตวมนษยอย บอย ๆ
นน โดยมากยอมมอยใน ๓ พวก คอ โรคเกดเพอด เพอเสมหะ และเพอลมทไดกลาวมาแลว
ในสมฎฐานธาต ๓ นนเปนมากวาอยางอนหรอเรยกวา ธารสมฎฐานพการจำแนก
สมฎฐานปภวธาตพการ สมฎฐานอาโปธาตพการ สมฎฐานวาโยธาตพการ และ
สมฎฐานเตโชธาตพการ
๔๐
๑. สมฎฐานปถวธาตพการ
๑.๑ เกศาพการ(ผม) ใหมอาการเจบตามหนงหวและผมรวง
๑.๒ โลมาพการ( ขน) ใหมอาการเจบตามผวหนงและขนรวง
๑.๓ นขาพการ(เลบ) ใหมอาการปวดทโคนเลบ บางททำใหเลบถอด บางท
เปนเมด เปนหนองทโคนเลบ
๑.๔ ทนตาพการ(ฟน) เปนรำมะนาด เปนฝรำมะนาด ฝกราม ใหปวดตาม
รากฟน แมงกนฟน
๑.๕ ตะโจพการ(หนง) ใหคนตามผวหนง ใหรสกกายสากตามผวหนง
ใหแสรอนตามผวหนา
๑.๖ มงสงพการ( เนอ) ใหเนอเปนผนแดงชำและแสบรอน
เนอเปนแฝดเปนไฝ เปนหด เปนพรายยำ
๑.๗ นหารพการ(เสนเอน) ใหรสกตรงรดผกดวงใจ ใหสวงสวาย
และออนหว
๑.๘ อฎฐพการ(กระดก) ใหเจบปวดในแทงกระดก
๑.๙ อฎฐมญชงพการ(เยอพรนในกระดก) ใหขนใหเปนไข
แลวมอาการเปนเหนบชา
๑.๑๐ วกกงพการ(มาม) ใหสะทานรอนสะทานหนาว และเปนโรค
เชนกระษยลม
๑.๑๑ หทยงพการ(หวใจ) ใหเสยอารมณ ใหใจนอย มกขโกรธ ใหหวโหย
๑.๑๒ ยกนงพการ(ตบ) ใหตบโต ตบยอย เปนฝทตบ ตบชำ
๑.๑๓ กโลมกงพการ(พงผด) ใหอกแหง ใหกระหายนำ และเปนโรค
เชนโรครดสดวงแหง
๑.๑๔ ปหกงพการ(ไต) ใหขดในอก ใหแนนในอก ใหทองพอง ใหออนเพลย
กำลงนอย
๑.๑๕ ปปผาสงพการ(ปอด) ใหกระหายนำ ใหรอนในอก ใหหอบหนก
เรยกวา กาฬขนทปอด
๔๑
๑.๑๖ อนตงพการ (ลำไสใหญ) ใหลงทองเปนกำลง ใหแนนในทอง ใหลำไสตบ
๑.๑๗ อนตะคนงพการ (ไสนอย) ใหเรอ ใหหาว ใหอจจาระเปนโลหต ใหหนามดตามว
ใหเมอยบนเอว ใหเสยดสองราวขาง ใหรอนทองรอนคอใหถายอจจาระเปน หนอง
๑.๑๘ อทะรยงพการ (อาหารใหม) ใหลงทอง ใหจกเสยด ใหพะอดพะอม ใหสะอก
๑.๑๙ กรสงพการ (อาหารเกา) ใหอจจาระไมปกต ธาตเสยมกจะเนองมาแตตานขโมย
และเปนโรค เชนรดสดวง
๑.๒๐ มตถะเก มตถะลงคงพการ(สมอง) ใหหตง ใหมวตา ใหลนกระดาง ใหคางแขง
๒. สมฎฐานอาโปธาตพการ
๒.๑ พทธะปตตะพการ (นำดในฝก) ใหมอาการคลมคลงเปนบา ไขสง
๒.๒ อพทธะปตตะพการ ทำใหปวดศรษะ ตวรอน สะทานรอนสะทานหนาว
ตาเหลอง ปสสาวะเหลอง จบไข
๒.๓ ศอเสมหะพการ ใหไอเจบคอ คอแหง เปนหด
๒.๔ อระเสมหะพการ ใหผอมเหลอง เปนตาน เปนเถาใหแสบในคอ อกแหง
๒.๕ คถเสมหะพการ ใหตกอจจาระเปนเสมหะ และโลหต เชนมกเลอด
๒.๖ ปพโพพการ ทำใหไอเบออาหาร ใหรปรางซบผอม
๒.๗ โลหตพการ ใหตวรอนเปนไข ใหคลงเพอ ใหปสสาวะแดง ใหเปนเมด
ตามผวหนง เชนเปนประดงตางๆ เปนปานดำ ปานแดง ใหตวเยน ใหออนอกออนใจ
๒.๘ เสโทพการ (เหงอ) ใหสวงสวาย ใหตวเยน ใหออนอกออนใจ
๒.๙ เมโทพการ ( มนขน) ใหผดเปนแผนตามผวหนง และเปนวงเปนดวง
ใหปวดแสบปวดรอนผวหนง เปนนำเหลองไหล
๒.๑๐ อสสพการ (นำตา) ใหตาเปนฝา นำตาไหล ตาแฉะ ตาเปนตอ
๒.๑๑ วสาพการ (มนเหลว) ใหผวเหลอง ใหตาเหลอง ใหลงทอง
๒.๑๒ เขโฬพการ (นำลาย) ใหเจบคอเปนเมดในคอและโคนลน
๒.๑๓ สงฆานการ (นำมก) ใหปวดในสมอง ใหตามว ใหนำมกตก
๒.๑๔ ละสกาพการ (ไขขอ) ใหเจบตามขอ และแทงกระดกทวตว
๒.๑๕ มตตงพการ (ปสสาวะ) ใหปสสาวะสขาว สเหลอง สดำ สแดง
๔๒
๓. สมฎฐานวาโยธาตพการ
๓.๑ อทธงคะมาวาตะพการ (ลมพดขน) ใหมอเทาขวกไขว รอนในทอง ทรนทราย
หาวเรอ เสมหะเฟอ
๓.๒ อโธคะมาวาตะพการ (ลมพดลง) ใหยกมอและเทาไมไหว ใหเมอยขบไปทกขอ
๓.๓ กจฉสยาวาตะพการ (ลมพดในทองนอกลำไส) ใหทองลน ใหดวงจตสวงสวาย
ใหเมอยขบไปทกขอ
๓.๔ โกฎฐาสยาวาตะพการ (ลมพดในลำไส กระเพาะ) ใหขดในอก ใหจกเสยด
ใหอาเจยน ใหคลนเหยน ใหเหมนขาว
๓.๕ องคะมงคานสารวาตะพการ (ลมพดทวรางกาย) ใหนยนตาพรา ใหวงเวยน
ใหเจบสองหนาขา ใหเจบตา กระดกสนหลง อาเจยนแตลมเปลา กนอาหารไมได สะบดรอน
สะบดหนาว
๓.๖ อสสาสะ ปสสาสะวาตะพการ (ลมหายใจเขาออก) ใหหายใจสนเขาจนไมออก
ไมเขา
๔. สมฎฐานเตโชธาตพการ
๔.๑ สนตปปคคพการ (ไฟอบอน) ทำใหกายเยนชด
๔.๒ ปรณามคคพการ (ไฟยอยอาหาร) ใหขดขอมอ ขอเทา เปนมองครอ
คอปอดเปนหวด ใหไอ ใหปวดฝามอ ฝาเทาใหทองแขง ใหผะอดผะอม
๔.๓ ชระณคคพการ (ไฟทำใหแกชรา) ทำใหกายไมรสกสมผส ชวหาไมรรส หตง
หนาผากตง อาการเหลาน เปลยนไปเปลยนมาได
๔.๔ ปรทยหคคพการ (ไฟระสำระสาย) ทำใหรอนภายในภายนอก เยนมอ เยนเทา
เหงอออก
จากทกลาวแลววา สมฎฐานทง ๔ เปนทตงทเกดของโรคแลวนน ในหวขอตอไปจะ
กลาวถงกรยาอาการ ความประพฤตของมนษยทจะ ทำใหเกดโรคขนคอ มนษยเราจะตอง
ประพฤตในธาตซงมอยในรางกายของตนใหสมำเสมอ ไมควรจะฝาฝนรางกายใหมากกวาปกต
ไปความทฝาฝนรางกายนนคอ
๔๓
๑. อาหาร ไมระวงในการบรโภค ในการบรโภคมากเกนกวาปกต โดยไมรประมาณ
ในอาหาร หรอ ตนเคยบรโภคเพยงไร แตบรโภค นอยกวาทเคย หรออาหารนนเปนของบด
ของเสย และทควรจะทำใหสกเสยกอน แตไมทำใหสก หรอของทมรสแปลกกวาทตนเคยบรโภค
กบรโภค จนเหลอเกนไมใชชมด แตพอรรสและบรโภคอาหารไมตรงกบเวลาทเคย เชนตอนเชา
เคยบรโภคอาหาร ไมไดบรโภค ปลอยใหลวงเลยไปจนเวลา บาย การทบรโภคอาหารโดย อาการ
ตางๆ น ยอมทำใหปกตธาตในกายแปรได โรคทมขนในกายจดไดชอวา โรคเกดเพราะอาหาร
๒. อรยาบถ มนษยทงหลายควรใชอรยาบถ ใหผลดเปลยนกนตามปกต ๔ อยางคอ
นง นอน ยน เดน ถางอยางใดอยางหนงมากไป ไมใชรางกายเสนเอนใหผลดเปลยนไปบาง
เสนเอนกจะแปรไปจากปกต ทำใหเกดโรคได นจดไดชอวา โรคเกดเพราะอรยาบถ
๓. ความรอนและความเยน บคคลทเคยอยในทรอน ไปถกความเยนมากไปกด
หรอเคยอยในทเยน ไปถกความรอนมากไปกด เชน เคยอยในรม ตองออกไปกลางแจง
เวลาแดดรอนจด ไมมอะไรกำบง หรอไมม พอทจะกำบงไดกด เคยอยในทเปดเผย ตองไปอยในท
อบอบอาวรอน มาก ไปกด หรอ ผทตองไปถกฝน ถกนำคางและลงไปแชอยในนำนานๆ กด
เหตเหลาน ยอมทำใหเกดโรคได นจดไดชอวา โรคเกดเพราะความรอนและเยน
๔. อดนอน อดขาว อดนำ เมอถงเวลาไมนอน ตองทรมานอยจนเกนกวาเวลาอน
สมควร หรอ ถงเวลากนขาวแตไมไดกน โดยทม เหตจำเปนตอง อด อยากกนนำไมไดกนตอง
อดตองทนไปยอมเปนเหต ทำใหเกดโรคได นจดไดชอวา โรคเกดเพราะอดนอน อดขาว อดนำ
๕. กลนอจจาระ ปสสาวะ ตามธรรมดาอจจาระ ปสสาวะ เมอถงคราวจะตก แตกลนไว
ไมใหตก ปลอยใหลวงเลยเวลาไปมากกวา สมควร กแปรปรวนไปจากความเปนปกต ยอม
ทำใหธาตในกายแปรปรวน ไปดวย เปนหนทางทำใหเกดโรคได นจดไดชอวาโรคเกดเพราะกลน
อจจาระ ปสสาวะ
๖. ทำการเกนกำลงกาย คอ ทำการยกแบกหามหวฉดลากของทหนกเกนกวากำลง
ของตน จะทำกด หรอวงกระโดดตวออกกำลงแรง มากเกนไปกด ยอมทำใหอวยวะ นอยใหญ
ไหวเคลอนผดปกต หรอตองคดตองทำงานตางๆ โดยทตองเหนดเหนอยเพราะตองใชความ คด
และกำลงกายมากเกนกวาปกต กด เหลานชอวาทำการเกนกำลงกาย ยอมทำใหเกดโรคไดน
จดไดชอวา โรคเกดเพราะทำการเกนกำลง
๔๔
๗. ความเศราโศกเสยใจ บคคลทมความทกขรอนมาถงตวกเศราโศกเสยใจ จนถงแก
ลมความสขสำราญทเคยม เคยเปนมาแตกอนเสย ทสดอาหารทบรโภคเคยม รสกเสอมถอย
หรอละเลยเสยกม เมอเปนเชนน นำเลยงหวใจทผองใสกขนมวเหอดแหงไป กยอมจะใหเกด
มโรค ขนในกายได นชอวา โรคเกดเพราะความเศราโศกเสยใจ
๘. โทสะ บคคลทมโทสะอยเสมอ ไมมสตทจะยดหนวงไวไดยอมทำกรยา ฝาฝน
รางกายละทงความบรหารรางกายของตนเสยจนถงทอดทงรางกาย หรอทบตตวเอง เชนน
กทำใหเกดโรคได นชอวาโรคเกดเพราะโทสะ
๒. รจกชอของโรค หมอจะตองรจกชอของโรควา คนไขทมอาการปวยนน หมอทงหลายไดสมมตชอ
ไววา โรคนๆ มโรคหวด โรคไอ โรคไข โรคลม เปนตน และชอของโรคตางๆ อกเอนกประการ
ทมแจงอยในคมภรแพทยศาสตรทงปวง ททานไดกำหนดบญญต ตงแตงชอของโรคไวแลว
ในความจรง ชอของโรคน กคอ หมอผรกษาพยาบาลโรคนนเองใหชอไว เพอทจะ
ใหกำหนดรกนไดวา อาการอยางนนๆ เปนชอโรคนๆ เปนชอโรคนนๆ ชอของโรคทงปวง จะมชอ
ไดกดวยสมมตนนเอง
แตในคมภรโรคนทานนน ทานมไดกลาวชอโรคเลยวาชออะไร ทานกลาวแตชอของ
ธาตวา ธาตนนชอนนพการ หรอแตกไปแตละอยางแตละสง จงมอาการและประเภทตางๆ
ใหมนษยไดความปวยเจบ เพราะฉะนน ความปวยเจบนไชอนไกล คอ ธาตทง ๔
ซงไดจำแนกออกเปน ธาตดน ๒๐ ธาตนำ ๑๒ ธาตลม ๖ ธาตไฟ ๔ รวมเปน ๔๒ อยาง
ซงไดจำแนกไวใน สมฎฐานแลวนนเอง เมอพการหรอแตกไป จงทำใหมนษยมความปวยดวย
เหตน
ถาจะเรยกชอของโรคใหตรงกบความทเปนจรงแลว กตองเรยกชอของธาต ๔๒ อยาง
นนมาเปนชอของโรควา เปนโรคเกศาพการ โรคทนตาพการ โรคเสมหะพการ โรคโลหตพการ
ดงนเพราะคำทวา โรคนนกคอ ธาตพการ ถาจะเรยกชอของโรคใหรวบรดแลว กคงมชอยเพยง
๕ ชอ ตามฐานทตงของโรค ในเบญจอนทรยน คอ จกขโรโค โสคะโรโค ฆานะโรโค ชวหาโรโค
กายะโรโค
๔๕
๒.๑ จกขโรโค คอโรคซงเปนขนทตา สามญชนสมมตชอวา เปนตาแดง ตาแฉะ เปน
ตารดสดวง เปนตน
๒.๒ โสตะโรโค คอโรคซงเกดขนทห สามญชนสมมตชอวา เปนหหนวก เปนหตง
เปนฝในห เปนตน
๒.๓ ฆานะโรโค คอโรคซงเปนขนทจมก สามญชนสมมตชอวา เปนรดสดวงจมก
เปนตน
๒.๔ ชวหาโรโค คอโรคซงเปนขนทลน สามญชนสมมตชอวา เปนลนแตก
เปนลนเปอย เปนตน
๒.๕ กายะโรโค คอโรคซงเปนขนทตวโรค แบงเปน ๒ ชนด คอ
๒.๕.๑ พหทธะโรโค เปนโรคทเกดขนภายนอกกาย สามญชนสมมตชอวาเปน
เกลอน เปนกลาก เปนมะเรง เปนคดทะราด เปนเรอน เปนกฎฐง หรอเปนแผลตางๆ ทปรากฎ
ออกมาภายนอก กาย
๒.๕.๒ อนตะโรโค คอโรคเปนขนภายในกาย สามญชนสมมตวา เปนไข เปนลม
เปนดาน เปนเถา เปนจกเสยด เปนแนนเฟอ เปนบด เปนปวง ฝในทอง รวมทตงของโรค ๕
ฐานดงน เพราะโรคทงปวงตงขนไดกตองอาศยในเบญจอนทรย ทง ๕ เปนทตงขนได จงมนาม
สมมตเมอภายหลง หมอจงเรยกชอของโรคนนตามความทสมมตกนมา จงไดจดวา นามโรค คอ
ชอของความไขเจบทงปวง
เพราะเปนชอสมมตชอของโรคทงปวงนนจะถอเอาชอทเรยกกนคำเดยว เปนแนนกไม ได
จะเรยกชอตางๆกนบาง แลวแตหมบาน และประเทศ เชน โรคมอาการเชนเดยวกน แตชาว เหนอ
เรยกชออกอยางหนงชาวใตเรยกชออกอยางหนงในคมภรเรยกชออยางหนง แตเปนโรคอยาง
เดยวกน นนเอง ขอนไมตองคดแกไขอะไร ในเรองชอโรค เปนหนาท ของหมอทจะสำเหนยก
เรยกอนโลมตามสมมตไดในเวลา ทรกษา ใชในหมชนนนๆ
อนง ขอแนะนำ ใหผทจะศกษาวชาหมอ ใหฟงกำหนดรลกษณะและอาการตางๆ
ในประเภท ไขพษ ไขเหนอไขกาฬทงปวง ท เรยกกนมาแตโบราณวา ไขตกศลา บดนเรยกวา
กาฬโรค ใหหมอพงไดพจารณาด และกำหนดไวใหแมนยำ เพราะไขเหนอ ไขพษ ไขกาฬ เหลาน
เปนไขอนสำคญ
๔๖
๓. รจกยารกษาโรค หมอจะตองรสรรพสงตางๆ ซงจะไดเอามาปรงเปนยาแกไขโรค การทจะ
รจกยานน ตองรจก ๔ ประการ คอ รจกตวยา รจกสรรพคณยา รจกเครองยา ทมชอตางกน
รวมเรยกเปนชอเดยว ( พกดยา) รจกการปรงยา ทประสมใชตามวธตางๆ
๓.๑ รจกตวยา ดวยลกษณะ ๕ ประการ คอ รจกรป รจกส รจกกลน รจกรส
และสรรพคณ และรจกชอ ในเภสชวตถ ๓ จำพวก คอ พชวตถ (พรรณไม พรรณหญา เครอเถา)
สตววตถ ( เครองอวยวะของสตว) ธาตวตถ ( แรธาตตางๆ)
๓.๑.๑ พรรณไมใหรจกวา ไมอยางน ดอก เกสร ผล เมลด กะพ ยาง แกน ราก
มรปอยางนน มกลนอยางนน มสอยางนน มรสอยางนน ชอวาอยางนน พรรณหญาและเครอเถา
กใหร อยางเดยวกน
๓.๑.๒ สวนเครองอวยวะของสตว กใหรวา เปน ขน หนง เขา นอ งา เขยว ฟน
กราม กบ กระดก ด มลกษณะ รป ส กลน รส ชอ อยางนนๆ เปนกระดกสตวอยางนๆ
เปนเขาสตวอยางนนๆ เปนตน
๓.๑.๓ สวนแรธาตตางๆ กใหรจกลกษณะ รป ส กลน รส และชอ เชน การบร
ดนประสว กำมะถน จนส เหลาน ตางกมรป รส กลน เปนอยางหนง
การทจะรจกตวยาวา สงอนใดมชอ รป ส กลน รส อยางไรนน ตองรจกดวย
การดของจรง ทมอยเปนตวอยางในโรงเรยนกด ตนไมซงมอยในสวนยา หรอทอนๆ
ซงเปนของสดกด จะตองเรยนใหรของจรง ทงแหง ทงสด และจดจำไวใหมความรความ
ชำนาญ เปนตนวา พรรณไมอยางหนง ในประเทศน เรยกชอวาอยางน ครนพบในประเทศอน
เรยกชออกอยางหนง เชนน เปนหนทางทผศกษา จะตองคนควา หาความรความชำนาญ
ใหตนเอง จงจะมความรยงขนไป
๓.๒ รจกสรรพคณยา ทานกลาวเอารสยา ๓ รสขนตงเปนประธาน ( ยารสประธาน)
ยงมทาง จำแนก ตามรส เปน ๙ รส และจดตามธาตทง ๔ ทเกดธาตพการ ขนดงน
๓.๒.๑ รสประธาน ๓ รส
๑. ยารสรอน ไดแกยาทเขาเบญจกล ตรกฎก เชนหสคณ ขง ขา ปรงเปนยา
เชน ยาเหลองทงปวงสำหรบแกทางวาโยธาต เปนตน
๒. ยารสเยน ไดแกยาทเขาใบไม ( ทไมรอน) เกสรดอกไมสตตะเขา เนาวะเขยว
และของทเผาเปนถานแลวปรงยา เชนยา มหานล ยามหากาฬสำหรบแกทาง เตโชธาต เปนตน
๔๗
๓. ยารสสขม ไดแกยาทเขาโกฏ เทยน กฤษณา กระลำพก ชะลด อบเชย
ขอนดอก แกนจนทรเทศ เปนตน ปรงเปนยา เชนยาหอมทงปวง สำหรบแกทางโลหต เปนตน
๓.๒.๒ รสยา ๙ รส
๑. รสฝาด สำหรบสมาน
๒. รสหวาน สำหรบซมซาบไปตามเนอ
๓. รสเมาเบอ แกพษ
๔. รสขม แกทางโลหตและด
๕. รสเผดรอน แกลม
๖. รสมน แกเสนเอน
๗. รสหอมเยน ทำใหชนใจ
๘. รสเคม ซาบไปตามผวหนง
๙. รสเปรยว แกเสมหะ
ตามตำราเปน ๙ รส ฉะน แตควรเตมรสจด อกรสหนง สำหรบแกทางเสมหะดวย
๓.๒.๓ ธาตทง๔ พการ คอวาธาตใดพการ ใชยารสใด แกถกโรค ดงน คอ
๑. โรคทเกดขนเพอปถวพการ ชอบยา รสฝาด รสเคม รสหวาน รสมน
๒. โรคทเกดขนเพออาโปธาตพการ ชอบยา รสขม รสเปรยว รสเมาเบอ
๓. โรคทเกดขนเพอเตโชธาตพการ ชอบยา รสจด รสเยน
๔. โรคทเกดขนเพอวาโยธาตพการ ชอบยา รสสขม รสเผดรอน
การทจะสอนสรรพคณยาทงปวงเหลาน ใหพสดารละเอยด ไปนนเปนการยาก
จงนำมา กลาวไวพอเปนทสงเกต ผศกษาจะตองเรยน จากคมภรใหญ เชน คมภรสรรพคณ
เปนตน จงจะไดความรกวางขวางตอไป
๓.๓ รจกเครองยา ทมชอตางกนรวมเรยกเปนชอเดยว ยาเหลานทานจดไวเปนหมวดๆ ตาม
พกด จะนำมากลาวไวพอเปนตวอยางดงน
๓.๓.๑ หมวดของ ๒ สง
๑. ทะเวคนธา คอรากบนนาค รากมะทราง
๒. ทะเวตรคนธา ของ ๒ สงๆ ละ ๓ ดอกบนนาค แกนบนนาค รากบนนาค
ดอกมะทรางแกนมะทราง รากมะทราง
๔๘
๓.๓.๒ หมวดของ ๓ สง
๑. ตรสคนธ คอ รากอบเชยเทศ รากอบเชยไทย รากพมเสนตน
๒. ตรผะลา คอ ผลสมอไทย ผลสมอพเภก ผลมะขามปอม
๓ ตรกะฎก คอ เมลดพรกไทย ดอกดปล เหงาขงแหง
๔. ตรสาร คอ รากชาพล รากเจตมลเพลง เถาสะคาน
๕. ตรธารทพย คอ รากไทรยอย รากราชพฤกษ รากมะขามเทศ
๖. ตรสระผล คอ เปลอกสมลแวง เนอไม ( กฤษณา) แกนเทพทาโร
๗. ตรผลธาต คอ รากกะทอ รากไพล รากตะไครหอม
๘. ตรสนนบาตผล คอ ดปล รากกะเพรา รากพรกไทย
๙. ตรคนธะวาต คอ ผลเรวใหญ ผลจนทน ดอกกานพล
๑๐.ตรกาฬพษ คอ รากกระชาย รากขา รากกะเพรา
๑๑. ตรทพยะรส คอ โกฎกระดก กระลำพก ขอนดอก
๑๒. ตรญาณรส คอ ไสหมาก รากสะเดา เถาบอระเพด
๑๓. ตรเพชรสมคณ คอ วานหางจระเข ฝกราชพฤกษ รงทอง
๑๔. ตรฉนทะลากา คอ โกฎนำเตา สมออพพยา รงทอง
๑๕. ตรเกสรมาศ คอ เปลอกฝนตน เกสรบวหลวง ผลมะตมออน
๑๖. ตรอมฤต คอ รากมะกอก รากกลวยตบ รากกระดอม
๑๗. ตรสตกลา คอ เทยนดำ ผลผกชลา เหงาขงสด
๑๘. ตรทระวสา คอ เมลดโหระพาเทศ ผลกระวาน ผลราชดด
๑๙. ตรเสมหะผล คอ ผลชาพล รากดปล รากมะกลำเครอ
๒๐. ตรปตตะผล คอ เจตมลเพลง รากกะเพรา ผกแพวแดง
๒๑. ตรวาตะผล คอ ผลสะคาน รากขา รากพรกไทย
หมายเหต พวกยาตรพกด คอ พกดยาหมวดของ ๓ สง น ผพมพตรวจพบวา
ในหนงสอ เวชศกษา กบในพจนานกรม ฉบบบณฑตยสถาน มตวยาตางกนอย ๒ พกด คอ
พกด ตรทพยะรส กบ พกด ตรสคนธ จงไดคดเอาพวกตรพกด จากพจนานกรม ฉบบ
ราชบณฑตยสถาน มาพมพ ไวใหทานผร และนกศกษาพจารณาดงตอไปน คอ
๑. ตรกะฎก ของเผดรอน สามชนด คอ พรกไทย ดปล ขงแหง
๒. ตรกาฬพษ พษกาฬสามอยาง คอ กระชาย รากขา รากกะเพรา
๔๙
๓. ตรกะฎก คอ เมลดพรกไทย ดอกดปล เหงาขงแหง
๔. ตรสาร คอ รากชาพล รากเจตมลเพลง เถาสะคาน
๕. ตรธารทพย คอ รากไทรยอย รากราชพฤกษ รากมะขามเทศ
๖. ตรชาต (วตถสาม) คอ ดอกจนทน กระวาน อบเชย
๗. ตรญาณรส รสสำหรบผรสามอยาง คอ ไสหมาก รากสะเดา เถาบอระเพด
๘. ตรทพยะรส รสทพยสามอยาง คอ โกฎกระดก เนอไม อบเชยไทย
๙. ตรทระวสา ของแกมนเหลวเสยสามอยาง คอ เมลดโหระพา ผลกระวาน
ผลราชดด
๑๐. ตรทะเวตรคนธา กลนสามสองสาม (ศพทคมภรแพทย) คอ แกน ดอก ราก
แหงมะซาง และบนนาค ( บางแหงเขยน ทะเวตคนธา ทะเวตรคนธา กม )
๑๑.ตรธารทพย ของทพยททนสามอยาง คอ รากไทรยอย รากราชพฤกษ
รากมะขามเทศ
๑๒.ตรปตตะผล ผลแกดสามอยาง คอ เจตมลเพลง ผกแพวแดง รากกระเพรา
๑๓. ตรผลาธาต ผลแกธาตสามอยางคอ กระทอ ไพล รากตะไคร
๑๔. ตรผลาสมฎฐาน ทเกดแหงผลสามอยางคอ ผลมะตม ผลยอ ผลผกชลา
๑๕. ตรผลา ชอผลไมสามอยางประกอบขนไขในตำรา คอสมอไทย สมอพเภก
มะขามปอม
๑๖. ตรพษจกร จกรพษสามอยาง คอ กานพล ผกชลอม ผลจนทนเทศ
๑๗. ตรเพชรสมคณ คณเสมอดวยเพชรสามอยาง คอ วานหางจระข ฝกราชพฤกษ
รงทอง
๑๘. ตรมธรส ของมรสดสามอยาง คอ ผลสะคาน รากพรกไทย ขา
๑๙. ตรวาตะผล ผลแกลมสามอยาง คอ ผลสะคาน รากพรกไทย ขา
๒๐. ตรสมอ สมอสามอยางคอ สมอไทย สมอพเภก สมอเทศ
๒๑. ตรสตกลา ตระกลอนสามารถสามอยาง คอ ผลดปล รากกระเพรา รากพรกไทย
๒๒. ตรสนนบาตผล ผลแกสนนบาตสามอยาง คอ เทยนดำ ผกชลา ขงสด
๒๓. ตรสาร แกนสามอยาง คอ แสมสาร แสมทะเล ขเหลก หรออกอยางหนงแปลวา
รสสามอยางเปน คำแพทย ใชในตำรายา คอ เจตมลเพลง สะคาน ชาพล
๒๔. ตรสนธรส รสนำสามอยาง คอ รากมะตม เทยนขาว นำตาลกรวด
๕๐
๕๑
๒๕. ตรสคนธ กลนหอมสามอยาง คอ ใบกระวาน อบเชยเทศ รากพมเสน
๒๖. ตรสระผล ยามรสกลาสามอยางคอ สมลแวง เนอไม เทพทาโร
๒๗. ตรเสมหะผล ผลแกเสมหะสามอยางคอ ผลชาพล รากดปล รากมะกลำ
๒๘. ตรอมฤต ของไมตายสามอยางคอ รากกลวยตบ รากกระดอม มะกอก
๒๙. ตรอากาศผล ผลแกอากาศธาตสามอยางคอ ขง กระลำพก อบเชยเทศ
ทคดจาก พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน มเพยงเทาน
๓.๓.๓ หมวดของ ๔ สง
๑) จตกาลธาต คอวานนำ รากเจตมลเพลง รากแคแตร รากนมสวรรค
๒) จตทพคนธา คอ รากชะเอมเทศ รากมะกลำเครอ ดอกพกล ขงแครง
๓) จตผลาธกะ คอ ผลสมอไทย ผลสมอพเภก ผลมะขามปอม ผลสมอเทศ
๔) จตวาตผล คอ รากขง กระลำพก อบเชยเทศ โกฎหวบว
๓.๓.๔ หมวดของ ๕ สง
๑) เบญจกล คอ รากชาพล เถาสะคาน ดปล เหงาขง รากเจตมลเพลง
๒) เบญจผลธาต คอ รากกกลงกา แหวหม หวหญาชนกาด หวเปราะ หวเตาเกยด
๓) เบญจมลนอย คอ หญาเกลดหอยทงสอง รากละหงแดง รากมะเขอขน รากมะอก
๔) เบญจมบใหญ คอ รากมะตม รากลำใย รากเพกา รากแครแตร รากคดลน
๕) ทศมลใหญ คอ เอาเบญจมลนอย เบญจมลใหญ รวมกนเขา
๖) เบญจโลกวเชยร คอ รากมะเดออทมพร รากคนทา รากทาวยายมอม รากยานาง
รากชงช
๗) เบญจโลธกะ คอ จนทนแดง จนทนขาว จนทนชะมด เนระพส มหาสดำ
๓.๓.๕ หมวดของ ๗ สง
๑) สตตเขา คอ เขาควาย เขาเลยงผา เขากวาง เขาวว เขากระทง เขาแพะ เขาแกะ
๒) ปรเมหะ คอ ตนกนปด ตำแยทง ๒ ผลกระวาน โกฎกระดก ผลรกเทศ ตรยลาวะสง
๓.๓.๖ หมวดของ ๙ สง
เนาวเขยว คอ ๑)เขยวสกร ๒)เขยวหม ๓)เขยวเสอ ๔)เขยวแรด ๕)เขยวชาง(งา)
๖)เขยวสนขปา ๗)เขยวปลาพะยน ๘)เขยวจระเข ๙)เขยวเลยงผา
๓.๓.๗ หมวดของ ๑๐ สง
ทศกลาผล คอ ๑) ผลเรวทง ๒ (คอเรวนอยเรวใหญ) ๒) ผลผกชทง ๒ ( ผกชลา ผกชลอม)
๓) ชะเอมเทศทง ๒ ( ชะเอมเทศ ชะเอมไทย) ๔) อำพนทง ๒ ( อำพนทอง อำพนขปลา) ๕)
อบเชยทง ๒ ( อบเชยเทศ อบเชยไทย)
การเรยกชอตามพกด นอกจากการจดหมวดตามพกดทกลาวไวในขอ ๓.๓.๑-๓.๓.๗ ขางตนแลว ยงมการ
เรยกชอยาตามพกด ดงน
๑. เบญจโลหะ คอ รากทองกวาว รากทองหลางหนาม รากทองหลางใบมน
รากทองหลางพนชง รากทองโหลง
๒. สตตโลหะ ใชจำนวนตวยา ๕ อยางของเบญจโลหะ แลวเพมอก ๒ คอ
รากฟกทอง รากตนใบทอง
๓. เนาวโลหะ ใชจำนวนตวยา ๗ อยางของสตตโลหะ แลวเพมอก ๒ คอ
รากตนทองเครอ รากจำปาทอง
๔. เบญจโกฐ คอ โกฐหวบว โกฐสอ โกฐเขมา โกฐเชยง โกฐจฬาลมพา
๕. สตตโกฐ คอจำนวนตวยา ๕ อยาง ของเบญจโกฐเพมอก ๒ คอ โกฐกระดก
โกฐกานพราว
๖. เนาวโกฐ ใหใชจำนวนตวยา ๗ อยางของสตตโกฐแลวเพมอก ๒ คอ
โกฐพงปลา โกฐชฎามงส
๗. โกฐพเศษ คอ โกฐกะกลง โกฐกกกรา โกฐนำเตา
๘. เทยนทง ๕ คอ เทยนดำ เทยนแดง เทยนขาว เทยนขาวเปลอก
เทยนตาตกแตน
๙. เทยนทง ๗ ใชจำนวนตวยา ๗ อยางของเทยนทง ๕ แลวเพมอก ๒ คอ
เทยนเยาวพาณ เทยนสตตบษย
๑๐. เทยนทง ๙ ใชจำนวนตวยา ๗ อยางของเทยนทง ๗ แลวเพม อก ๒ คอ
เทยนตากบ เทยนเกลดหอย
๑๑. เทยนพเศษ เทยนหลอด เทยนขม เทยนแกลบ
๑๒. บวนำทง ๕ คอ สตตบษย สตตบรรณ ลนจง ลงกลน นลบล
๕๒
๑๒. บวนำทง ๕ คอ สตตบษย สตตบรรณ ลนจง ลงกลน นลบล
๑๓. บวพเศษ ( เฉพาะ ๖ อยาง) คอ บวหลวงทง ๒(ขาวแดง) สตตบงกชทง ๒ (
ขาว แดง) บวเผอน บวขม
๑๔. โหราทง ๕ คอ โหราอมฤต โหรามกสงคล โหราเทาสนข โหราบอน
โหราเดอยไก
๑๕. โหราพเศษ( เฉพาะ ๖ อยาง) คอ โหราผกกด โหราขาวเหนยว โหราเขาเนอ
โหราเขากระบอ โหราใบกลม
โหรารามทรา ( โหรามงหรา)
๑๖. เกลอทง ๕ คอ เกลอสนเธาว เกลอพก เกลอวก เกลอฝอเกลอสมทร
๑๗. เกลอพเศษ( เฉพาะ ๗ อยาง) คอ เกลอสญจระ เกลอเยาวกาสา เกลอวท
เกลอดางคล เกลอกะตงมตร เกลอสมทร เกลอสวสา
ชอเครองยาทงปวง ซงรวมกนเปนพวกๆเชนน ใชวาตองใชทงหมดทกครงใหยดถอตา
มตำรา ซงจะบอกไววาอะไรทไมใชตามพกดกม ทวางพกดไวนประสงคจะเรยกชอใหสน ไมตอ
งจาระนยใหเปลองเวลา ในยามทจะตองใชของมชอขางตน สงเดยวรวมกนหลายๆอยางเทานน
ชอและพกดเครองยาน ผทศกษา วชาแพทยจำเปนจะตองเรยนรและจำใหได มฉะนนถาพบตำ
ราบอกใหใชอยางนน อยางน เปนคน ตรกฎก เบญจโลหะ กจะไมรวาอะไรบาง พกดเครองยาเห
ลานมมากมายนก ใหดในคมภรสรรพคณและสมฎฐาน วนจฉย นนตอไปเถด
๓.๔ รจกปรงยาทประสมใขตามวธตางๆ นน หลายวธ ทานไดแสดงไวดงตอไปน
๓.๔.๑ ยำตำเปนผงแลว ปนเปนลกกลอน กลนกน
๓.๔.๒ ยาตำเปนผงแลว บดใหละเอยด ละลายนำกน
๓.๔.๓ ยาสบเปนทอนเปนชน บรรจลงในหมอเตมนำ ตมรนแตนำกน
๓.๔.๔ ยาดอง แชดวยนำทาหรอนำสรา แลวรนแตนำกน
๓.๔.๕ ยากดดวยเหลา แอลกอฮอลล และหยดลงในนำเตมนำกน
๓.๔.๖ ยาเผาใหเปนถาน เอาดางแชนำไว แลวรนแตนำกน
๓.๔.๗ ยาเผาหรอควไหม ตำเปนผงบดใหละเอยด ละลายนำกระสายตางๆกน
๓.๔.๘ ยากลนเอานำเหงอ เชนกลนสรา เอานำเหงอกน
๓.๔.๙ ยาประสมแลว หอผาบรรจลงในกลก แลวเอาไวใชดม
๓.๔.๑๐ ยาประสมแลว ตำเปนผงกวนใหละเอยด ใสกลองเปาทางนาสกและในคอ
๕๓
๓.๔.๑๑ ยาหงดวยนำมน เอานำมนใสกลองเปาบาดแผล
๓.๔.๑๒ ยาประสมแลว ตดไฟใชควนใสกลอง เปาบาดแผล และฐานฝ
๓.๔.๑๓ ยาประสมแลว มวนเปนบหรสบเอาควน เชนบหร
๓.๔.๑๔ ยาประสมแลว ตมเอานำอมและบวนปาก
๓.๔.๑๕ ยาประสมแลว ตมเอานำอาบ
๓.๔.๑๖ ยาประสมแลว ตมเอานำแช
๓.๔.๑๗ ยาประสมแลว ตมเอานำชะลาง
๓.๔.๑๘ ยาประสมแลว ตมเอาไอรม
๓.๔.๑๙ ยาประสมแลว ใขเปนยาสม
๓.๔.๒๐ ยาประสมแลวทา
๓.๔.๒๑ ยาประสมแลวทำเปนลกประคบ
๓.๔.๒๒ ยาประสมแลวใชหนบ
๓.๔.๒๓ ยาประสมแลว ตมเอานำสวน
๓.๔.๒๔ ยาประสมแลว ทำเปนยาพอก
๓.๔.๒๕ ยาประสมแลว ทำเปนขผงปดแผล เรยกวายากวน
๓.๔.๒๖ ยาประสมแลว บดเปนผงอดเมด
๓.๔.๒๗ ยาประสมแลว บดเปนผงบรรจแคปซล ใหมคำวา ยาแผนโบราณ
๓.๔.๒๘ ยาประสมแลว บดเปนผงปนเมด แลวเคลอบนำตาล
อนง ยาตองมชอเพราะจะไดเปนทจดจำ ถาไมมชอไว ถงคราวทจะตองการใชจะ
สบสน ตองการอยางหนง จะเปนอกอยางหนง เพราะฉะนนในคมภร ทานจงไดวางชอยาลงไว
เปนชอตางๆ ยาททำแลวตองจดชอ และวธใชแกโรคอะไรใหชดเจน ชอยายอมมตางๆ เปนตนวา
ยาเขยวพรหมมาศ ยาหอมเนาวโกฐ ยาหอมอนทจกร เปนตน ชอไม ชออวยวะแหงสตว ชอแร
กวาเปนยา การนำมาประสมกนนน เพอจะไดชวยกน ใหเปนยามฤทธ พอแกทจะบำบดโรคได
จงตองประสมกนตามสวนมากและนอย ถาจะใชแตสงเดยว ฤทธยาไมพอแกโร ค โรคกไมหาย
บางอยาง กกลายเปนอาหารไป เชน มะขามปอมอยางเดยวกนเขาไปตองเขาใจวาเปนอาหาร
เพราะฉะนน จงตองประสมกนตามทไดอธบายมาแลว ไดชอวารจกชอยาสำหรบแกโรค
๕๔
๔. รจกวายาอยางใดรกษาโรคใด
ความรในหวขอน เปนความรอนสำคญ ถาไมเรยนรใหชำนชำนาญ แลว จะเปนแพทยทดไมได
เพราะยาทจะใหคนไขกนนน ทกสงทกขนานททานไดวางลงเปนตำราไว ลวนแตเปนยาด
ทไดเคยรกษา ไขหายมาแลวทงนน ถาจะวาถงสรรพยาทแกโรคหายได กมคณเปนอนนต
หมอทรจรง รแตวา เปนยากใหคนไขกน ถาผดพลงอาจทำใหคนไขเสยชวต ทานจงไดกลาววา
มคณอนนต มโทษกมหนต เพราะฉะนนกอนทจะอธบายวา ยาอยางใดจะควร แกโรคชนดใด
จะกลาวถงการตรวจไข เพราะเปนหลกอนสำคญของหมอในการทจะวางยา และเปน
ศลปะอนหนงในวชาแพทย สวนทเมอรแลววา คนเจบเปนโรคเชนน จะเยยวยาแกไขดวยวธใด
กเปนศลปะอนหนง และเปนขอสำคญของแพทยดวย ตำรายาอาจเปนทพง และชวยแพทยไดมาก
แตการตรวจอาการไขนน ตำราบอกไวเพยงวา อาการไขมเชนนนๆ ชอวาเปนโรคนนๆ แต
จะตรวจใหรวาคนไขทมาใหรกษานน มอาการเปนอยางนนๆ หรออยางนๆ เพอรวบรวม
เอาเปนทางวนจฉย ใหเปนการ แนนอน วา เขาเปนอะไร นนอยแกตาแพทย อยแกหวแพทย
ทจะดแลฟง ใหถงความจรง และอยแกใจแพทย ทจะคนควา ซอกแซก ถามหาเหตผล
ประกอบอนใหไดถถวน กอน จะวนจฉยตกลงวา คนไขคนนเจบเปนโรคอยางนแน และมสงนนๆ
เปนเหตใหเจบ ตองไดความจรง ของอาการปวย แลว จงจะทำความเหนในสวนทจะแกไขดวย
วธใด แลวเอาอะไรเปนเครองแก อกชนหนง จะเหนไดวา ถาตรวจอาการไขไมถถวน วนจฉยผด
กเปรยบเหมอนคนเสยจกษ อนเดนไปโดยไมรจก หนทางทางการทจะเยยวยา รกษาตอไป
ขางหนา กจะผดไปดวยกนหมด
จงเหนวาชนตรวจอาการไขน เปนขอสำคญของหมอโดยแทจรง หมอจะมฝมอดก
เพราะศลปะ อนนคอความชำนาญทจะทำนายไขถก มากกวาผด การทจะตรวจไขนน จะบอกว
ธกนไดแตพอเปนหลกไวสำหรบคด แตทจะมความเหนพลกแพลง ซอกแซกถาม และพเคราะห
ใหไดละเอยด ถถวน นนตองแลวแตเรองของคนไขทจะโยงไป แลวแตความวองไว เฉยบแหลม
และกลเมดวธของผตรวจ การวางแบบแผนลงไปในตำรานนทำไดยาก ในหวขอตอไปจะอธบาย
วธปฎบต ในหลกการตางๆ ไวดงตอไปน
๕๕
๔.๑ การซกประวตและวธตรวจไข
๔.๑.๑ ประวตของบคคล ขอมลทสำคญซงแพทยตองซกถามคนไขทกรายเชน
๑. ชออะไร สำหรบเวชระเบยน
๒. อยทไหน ภมประเทศทอยของคนไขนนเปนอยางไร
สำหรบประเทศสมฎฐาน
๓. เปนชาตอะไร สำหรบรลทธและความประพฤต
๔. เกดทไหน สำหรบประเทศสมฎฐาน
๕. อายเทาไร สำหรบอายสมฎฐาน
๖. ทำมาหากนอยางไร ( ควรจะถามตลอดถงอาหารการบรโภค ของชนในหม
นนดวยสำหรบพเคราะหเหตผลประกอบ)
๗. มครอบครวอยางไร ( ถามถง พอ แม ลก เมย ผว) สำหรบพเคราะหถง
เผาพนธและหนทางทโรคจะเกดตดเนองมา
๘. ความประพฤตอยางไร ( ถามถงสบฝน กนเหลา และอรยาบถอนๆ
สำหรบพเคราะหเหตผลประกอบ)
๙. โรคภยทเคยเปนมาแตกอน มอาการอยางไร
๔.๑.๒ ประวตของโรค
๑. ลมเจบแตเมอไร ( ถามวนและเวลาทแรกปวย) สำหรบกาลสมฎฐาน อตสมฎฐาน
และอายของโรค
๒. มเหตอยางไรจงเจบ ( ถามอาการกอนปวย) สำหรบพเคราะหเหตผลประกอบ
๓. แรกเจบมอาการอยางไร
๔. แลวมอาการเปนลำดบอยางไร
๕. ไดรกษาพยาบาลเปนลำดบมาอยางไร
๖. แลวมอาการแปรผนมาอยางไร
๗. อาการทปวยในวนหนงๆ เปนอยางไร ( เพอจะรอาการหนกเบาตามทมโมงในวน
หนงๆ )สำหรบกาลสมฎฐาน
๕๖
๔.๑.๓ การตรวจรางกาย
๑. เปนคนมรปรางอยางไร
๒. มกำลงอยางไร
๓. มสตอารมณ เปนอยางไร
๔. มทกขเวทนาเปนอยางไร
๕. ชพจรเดนอยางไร
๖. หายใจเปนอยางไร
๗. ตรวจหวใจ
๘. ตรวจปอด
๙. ตรวจลน
๑๐. ตรวจตา
๑๑. ตรวจผวพรรณ
๑๒. ตรวจเฉพาะทปวย ( เชนแผลเปนตน)
๔.๑.๔ การตรวจอาการ
๑. วดปรอท มไขหรอไม ถา อณหภม เกน ๓๗.๘ องศา หามนวด
๒. เหงอ
๓. อจจาระ ( ทงถาม ทงตรวจ) ถาไมถายหลายวนจะมไข
๔. ปสสาวะ ( ทงถาม ทงตรวจ) สอะไร
๕. อาหาร การบรโภคอาหารของผปวย
๖. เสยง
๗. หลบนอน
วธการตางๆเหลาน ไมใชวาจะตองตรวจทกสงทกอยางทกเรองทกรายสดแลวแต
ความตองการ นอกจากน ยงมอยางอน ทควรถามอก ตองสดแลวแตเหตผล ทจะปรากฎ
กระทบกระทงไปถง และแลวแต ความคด ความเหน ทจะสอดสองของผตรวจ
๕๗
๔.๒ การวนจฉย ตองพจารณาสงตางๆ และขอมลตางๆ ทเกยวของกบคนไขดงน
๔.๒.๑ คนเจบมอาการเชนใด มโรคชนดใด ชออะไร
๔.๒.๒ โรคนนๆมทเกดแตอะไรเปนตนเหต
๔.๒.๓ โรคเชนน จะเยยวยา แกไขดวยวธใดจงจะถกแกโรค
๔.๒.๔ สรรพคณยาสำหรบทจะบำบดโรคเชนนนๆ จะใชสรรพคณยาอะไร
สงทจะตองวเคราะห เพมเตมจากขอมลขางตน กอนทจะใหการเยยวยามดงน
๑. ตรวจผล
๑.๑ คนเจบมอาการเชนน อะไรเปนสมฎฐาน พกดอะไร
๑.๒ คนเกดในประเทศนอะไรเปนสมฎฐาน พกดอะไร
๑.๓ มอายเทาน อะไร เปนสมฎฐาน พกดอะไร
๑.๔ ในเวลาทเจบเปนฤดน อะไรเปนสมฎฐาน พกดอะไร
๑.๕ เรมจบมาถงเพยงน แลวแปรปรวน มาโดยลำดบ อะไร อะไรเปนสมฎฐาน พกดอะไร
๒. คนตนเหต เพอทราบวา อะไรพการ เปนโรคชนดใด ชอใดแลว ตองนำอาการนนมาเปน
หลกพเคราะหวา ไขนน เกดดวยเหตใด คอ อะไรขาด อะไรเกน หรอกระทบกระทงอะไรจง
เปน เหตวปลาศขน
๓. หาทางแกไข คอ กาวเคราะหเลอกยา ทจะใชขนานใด แกอะไร ใชสรรพคณยาอะไรบาง
อยางใด มากนอยเทาใด ใหกนเวลาอะไร แลวจงวางยาตามลกษณะของโรคทมอยนนตอไป
จากทไดกลาวถงกจ ๔ ประการของหมอ ซงเปนความร หลกการ และวธการซงผทจะ
เปนหมอ ตองศกษา จนกระทงมความรความชำนาญ เพราะเปนกจทสำคญ สำหรบหมอทกคน
ทจะตอง ตระหนกถง ความรบผดชอบ ซงเกยวของกบชวตของคนไข โดยตรง กจแตละ
อยางนนถอไดวา มความสำคญ ไมยงหยอนไปกวากน แมวาทาน จะศกษาจบและมใบ
ประกอบโรคศลปะ ตามทไดตงใจไวแลว แตไมถอวา ทานสนสด การศกษาหาความร ฉะนน
ผทจะเปน หมอทด จะตองหมนศกษา ทบทวนหาความรเพมเตม เพอใหเกดความร ทกษะ
ทางดานการตรวจโรค การรกษาโรค ตอไปตราบเทาท ทานยงคงเปนแพทยอย
๕๘
วานชกมดลก วานชกมดลก (Curcuma Zanthorrhiza Roxb)
๕๙
วานชกมดลก (Curcuma Zanthorrhiza Roxb)
วานชกมดลก (Curcuma Zanthorrhiza Roxb)
ชอวทยาศาสตร Curcuma xanthorrhiza Roxb.
วงศ ZINGIBERACEAE
ชอทองถน วานชกมดลก วานหวใหญ วานทรหด
ลกษณะ ไมลมลก ลงหวจำพวกวาน ใบสเขยวคลายใบพทธรกษา กลางใบสแดง
ลงหวในฤดฝน หวกลมโต เนอในส เหลองออน
สรรพคณและสวนทนำมาใชเปนยา เหงา รสฝาดเฝอน ชกมดลกใหเขาอ แกมดลกพการ
แกปวดมดลก แกประจำเดอนมาไมปกต แกธาตพการอาหารไมยอย แกรดสดวงทวาร
แกไสเลอน ปรงยาแกโรคกระเพาะอาหาร ลำใส แกโรคมะเรงและฝลำไสตาง ๆ
๖๐
กะเมง กะเมง (Eclipta prostrate Linn.)
๖๑
กะเมง (Eclipta prostrate Linn.)
ชอวทยาศาสตร Eclipta prostrate Linn.
วงศ ASTERACEAE (COMPOCE; COMTACEAE)
ชอสามญ Yerba de tajo
ชออน กะเมงตวเมย หญาสบ ฮอมเกยว
ลกษณะทางพฤกศาสตร ลำตน: เปนไมลมลก ลำตนตงตรง สงประมาณ ๑-๒ ฟต
ใบ: เปนใบเดยว ออกตรงขามกนเปนคๆ รปหอกแคบยาวเรยว รมใบหยกฟนเลอยผวเกลยง
ไมมกาน ปลายแหลม ดอก: ออกเปนชออดกนแนนเปนกระจกหวรปแหวนทรงกลม สยาว
ผล: รปขางสดำ ปลายมรยางคเปนเกลดยาว ๓ มลลเมตร
สรรพคณ ใบและราก เปนยาถาย ทำใหอาเจยน ราก แกเปนลมหนามดจากการคลอดบตร
แกทองเฟอ บำรงตบ มาม และบำรงโลหต ทงตน แกมะเรง (อาการแผลเรองรงเนา ลกลาม
รกษายาก) แกหด หลอดลมอกเสบ แกจกเสยด แกกลากเกลอน เปนยาฝาดสมาน นำคนจาก
ตน รกษาอาการดซาน เมลดกระเมงเคยวหรอตำอดบรเวณปวดฟน รกษาฟนทำใหเกดการช
าเฉพาะท ระงบอาการปวดฟนไดด ตำรบอยาดบพษโลหตทรอน ทำใหกระวนกระวายและเกด
ตมคนขนตามตวทานเอง ใหเอากระเมง ๕๐ กรม บอระเพด ๕๐ กรม ฟาทะลายโจร ๕๐ กรม
บดใหเปนผงผสมนำผง พนเปนลกกลอนขนาดเทาเมลดพทธา รบประทานเชาเยนมสรรพคณดนก
กะเมง (Eclipta prostrate Linn.)
๖๒
โกฐสอ โกฐสอ : Baizhi Angelica dahurica (Fisch.ex Hoffm.)
๖๓
โกฐสอ : Baizhi Angelica dahurica (Fisch.ex Hoffm.)
ชอวทยาศาสตรวา Angelica dahurica (Fisch.ex Hoffm.)
วงศ UMBELLIFERAE
ชอภาษาไทย โกฐสอ (ทวไป); โกฐสอจน
ชอจน ไปจอ (จนกลาง), แปะจ (จนแตจว)
คณภาพของตวยาจากลกษณะภายนอก ตวยาทมคณภาพด ตองมสขาว เนอแขง มนำหนก
มแปงมาก มกลนหอม รสชาตเขมขน
สรรพคณตามตำราการแพทยแผนจน โกฐสอ รสเผด อน มฤทธขบเหงอ แกอาการหวดจากการ
กระทบลมเยนภายนอก (ปวดศรษะ คดจมก) มฤทธเปดทวาร บรรเทาปวด แกอาการปวดศรษะ
(โดยเฉพาะอาการปวดศรษะดานหนา) ปวดฟน ลดอาการคดจมกจากไขหวดหรอโรคโพรงจมก
อกเสบ นอกจากนยงมฤทธลดบวม ขบหนอง แกพษแผลฝหนอง บวมเปนพษ
สรรพคณตามตำราการแพทยแผนไทย โกฐสอ มกลนหอม รสขมมน มสรรพคณแกไข แกหด
แกไอ บำรงหวใจ แกเสมหะเปนพษ แกสะอก แกหลอดลมอกเสบ แกไขจบสน ขบไขกระดกทคง
คางใหกระจาย ทำยาลมแกวงเวยน คลนเหยนอาเจยน
โกฐสอ : Baizhi Angelica dahurica (Fisch.ex Hoffm.)
๖๔
มะกา มะกา (Bridelia ovata Decne.)
๖๕
ชอวทยาศาสตร Bridelia ovata Decne.
ชอวงศ EUPHORBIACEAE
ชออน มะกา,มาดกา,มดกา(ชย)
ลกษณะ เปนไมยนตน ขนาดกลาง
สรรพคณ มะกา เปนพชสมนไพรชวยแกไขอาการทองผกชาวบานรจกใชเปนยาระบาย“อาการ
ทองผก” พบวาเปนปญหาทางดานสขภาพกบทกคนและทกเพศทกวย โดยเฉพาะผสงอาย ทนบวน
ประสทธภาพของระบบอวยวะและระบบการทำงานของรางกายเรมเสอมถอยไปตามกาล เวลา อาท
ระบบขบถายจนสงผลใหเกดโรคอนๆ ตามมา เชน โรครดสดวงทวาร ลำไสอกเสบ ฯลฯ
ใบ มรสขมขนปรา ระบายทองแกทองผก แกพรรดก กษยไตพการ เปนยาประจำกอง
อจจาระธาต ปรงเปนยาถายคกบโกฐกระดก,ยางดำ,แกนแสมสาร.แกนชเหลก,สมอไทย, มะขาม
ปอม,ใบมะกาอยางละเทา ๆ กนรบประทาน แกกษย แกทองผก แกเสนตง
มะกา (Bridelia ovata Decne.)
๖๖
กวาวเครอขาว กวาวเครอขาว (Buea superba Roxb)
๖๗
ชอทางวทยาศาสตร Pueraria mirifica
วงศ PAPILIONEAE
ลกษณะทางฤกษศาสตร เปนไมเถาเนอแขง อาศยพนอยกบตนไมหรอเลอยไปตามพนดนมหวอย
ใตดนโดยหวมลกษณะคอนขางกลม ใบมลกษณะสเขยวสดแตกออกเปนชอยอย ๓ ใบ ชอดอก
มสนำเงนแกมมวงยาวประมาณ ๓๐ ซม. ดอกมลกษณะเปนฝกแบน มขนสนๆ เมอแกจะมเมลด
๓ - ๕ เมลดตอฝก
สวนทใช หว
สารสำคญ หวกวาวเครอมสารทางเคมหลายตวทจดอยในกลมไฟโตเอสโตรเจน (Phytoestro-
gen) ซงเปนสารทมฤทธ เชนเดยวกบเอสโตรเจน ซงเปนฮอรโมนทควบคมลกษณะทางเพศ
สรรพคณ ตามตำราไทยสวนรากถกนำมาใชเปนยาอายวฒนะ แกออนเพลย กนไมไดนอนไมหลบ
บำรงผวพรรณและทรวงอกใหเตงตง โดยมขนาดรบประทานเพยงวนละ๑เมดพรกไทยอกทงมขอ
หามใชในคนหนมสาว ควรระวงในการใช และตองศกษาสรรพคณและประโยชนของกวาวเครอขาว
ใหชดเจนเสยกอนนำตวยามาใช ตำรบยาบำรงรางกายทาใหเอา กวาวเครอขาว ๕๐ กรม พรกไทย
๑๕ กรม ขง ๑๕ กรม โกฐเชยง ๒๕ กรม บดเปนผงผสมนำผงพนเปนลกกลอน เทาเมดพทรา
รบประทานครงละ ๑ เมด เชา-เยน ทานวาประสทธผลดมาก
กวาวเครอขาว (Buea superba Roxb)
๖๘
ขาวเยนใต ขาวเยนใต (Smilax glabra Wall.ex Roxb.)
๖๙
ขาวเยนใต (Smilax glabra Wall.ex Roxb.)
ชอวทยาศาสตร Smilax glabra Wall.ex Roxb.
ชอวงศ SMILACACEAE
ชออน หวยาจนปกษใต (ใต) ยาหวขอ (เหนอ) เตยวโถฮก (จน) ขาวเยนโคกขาว
ลกษณะ เปนไมพมขนาดเลก ลกษณะใบเรยวปลายกลม ใบเปนขนกำมะหย ลงหวใตดนมอายหลายป
ดอกเปนกระจก ออกดอกตรงกลางลำตน ลกเปนกระจกแยกเมลดเมอแกจด มสดำขยายพนธดวย
เมลด หรอการแยกหนอ
สรรพคณ หว รสมนกรอยหวานเลกนอย แกประดง คดทะราด แกนำเหลองเสย แกเสนเอนพการ
แกกามโรคเขาขอออกดอก ฝแผลเนาเปอยพพอง เมดผนคน ดบพษในกระดก แกปสสาวะพการ
แกไขขอพการ ปวดเมอย ชำบวมในขอ รกษาไขกระดกอกเสบ ตำรบโบราณจากสโขทย
บนทกไวในแผนทองคำ เปนยาตำรบรกษาเสนตง ปวดเมอย ปวดหลง ปวดเอว
ทานใหเอาขาวเยนเหนอ, ขาวเยนใต, เถาวลยเปรยง, โพกพาย, กำแพงเจดชน, ฝางเสน, มะคงแดง,
รากแกง ทกอยางเสมอภาค ตมดมวนละ ๒ ถวยชาใหญกอนอาการ ๒ เวลา ประสทธผลดนกแล
เคยลองใชมาแลว
ขาวเยนใต (Smilax glabra Wall.ex Roxb.)
๗๐
เสลดพงพอนตวผ เสลดพงพอนตวผ (Barleria lupulina Lindi.)
๗๑
เสลดพงพอนตวผ (Barleria lupulina Lindi.)
ชอทางวทยาศาสตร Barleria lupulina Lindi.
ชออน ชองระอา , พมเสนตน
วงศ ACANTHACEAE
ลกษณะ ไมพมสงประมาณ ๑ เมตร มหนามสนำตาล ๒ ค ตามขอและโคนใบกกานมสนำตาลแดง
สวนทใช ใบสด
สารสำคญ ในมสาร iridoid glycosides
สรรพคณ ใชบรรเทาอาการโรคผวหนงจำพวกเรม และงสวด โดยใชในสดครงละ ๑ กำมอโขลกให
ละเอยดแทรกพมเสนเลกนอย นำมาทาหรอโขลกผสมเหลาแลวพอกบอยๆ บรเวณทมอาการ
ใบสดของเสลดพงพอนบรรเทาอาการแกแพอกเสบ ใชแกพษแมลงสตวกด ตอย (ไมรวมพษง),
แกโรคผวหนง ผนคนโดยใช ๒ -๑๐ ใบ ขยหรอตำใหแหลก โดยเอานำทไดมาทาหรอพอกบรเวณท
เปน หรอโขลกผสมกบเหลาเลกนอยกได พบฤทธตานอกเสบเมอนำมาทดสอบกบสตวทดลอง
เสลดพงพอนตวผและเสลดพงพอนตวเมยตำผสมกนพอบรเวณทถกงกด มสรรพคณ ลดอาการ
ปวดกอนนำผปวยสงโรงพยาบาลได จะเปนการดทนำพชสมนไพร นำมาใชประโยชน ชวยเหลอ
เพอนมนษยซงเปนมหากศลครบ
เสลดพงพอนตวผ (Barleria lupulina Lindi.)
๗๒
เสลดพงพอนตวเมย เสลดพงพอนตวเมย Climacanthus nutans (Burm.f.) Lindau
๗๓
เสลดพงพอนตวเมย Climacanthus nutans (Burm.f.) Lindau
ชอทางวทยาศาสตร Climacanthus nutans (Burm.f.) Lindau
วงศ ACANTHACEAE
ชออน พญาปลองทอง, พญายอ
ลกษณะ ไมพมรอเลอยสง๑-๓ เมตร ลำตนสเขยว ผวเกลยง
สวนทใช ใบ
สรรพคณ บรรเทาอาการอกเสบเฉพาะท ถอนพษแมลงสตวกด ตอย รกษาโรคเรม งสวด
การทใบพญายอสด สามารถบรรเทาโรคเรม งสวดได เพราะสารสกดของใบพญายอมฤทธ
ตาน เชอไวรส (HERPES SIMPLEX TYPE-๒) ซงทำใหเกดโรคเรมได และออกฤทธตานเชอ
ไวรส (VARICELLA ZOSTER) ซงทำใหเกดโรคงสวด และโรคอสกอใสไดดวยบรรเทา อาการ
แพ อกเสบจากแมลงสตวกด ตอย โดยใชใบของพญายอ โขลกกบเหลา ทาบรเวณทมอาการ
ทงตนรกษาโรคมะเรง คตทะราด ระงบอาการอกเสบภายใน ดบพษรอน ถอนพษไข แกสกใสดำแดง
ใชในปรมาณมากทำใหอาเจยน ตองระวงสดสวนและ ปรมาณ ในการใช ถาใชภายนอกไมเปนไร
เสลดพงพอนตวเมย Climacanthus nutans (Burm.f.) Lindau
๗๔
หญาหนวดแมว หญาหนวดแมว (Orthosiphon aristatus (Blume) Miq.)
๗๕
หญาหนวดแมว (Orthosiphon aristatus (Blume) Miq.)
ชอทางวทยาศาสตร Orthosiphon aristatus (Blume) Miq.
วงศ LABIATAECEAE
ชอภาษาองกฤษ Java Tea
สารสำคญ เกลอของ potassium และ Orthosiphonin
ลกษณะ เปนไมลมลกอายหลายป สง ๐.๖ - ๑.๕ เมตรโคนลำตนแขง ลำตนและกงกานเปน
เหลยม มสมวงแดง
สวนทใช ใบและยอด
สรรพคณ ขบปสสาวะ , ขบกอนนวขนาดเลก แกปวดหลง แกโรคไตพการ
ขอควรระวง ไมควรใชในผปวยทบวมนำเนองจากโรคหวใจหรอโรคใต ไมควรใชในหญงมครรภ
หรอระหวางใหนมบตร
หญาหนวดแมว (Orthosiphon aristatus (Blume) Miq.)
๗๖
ฟาทะลายโจร ฟาทะลายโจร Andrographis paniculata Wall.ex Ness.
๗๗
ฟาทะลายโจร Andrographis paniculata Wall.ex Ness.
ชอวทยาศาสตร Andrographis paniculata Wall.ex Ness.
วงศ ACANTHACEAE
ชออน ซปงก (จน) , นำลายพงพอน (ไทย)
ชอภาษาองกฤษ King of bitterness
สวนทใช ทงตนและใบ
ลกษณะ เปนพรรณไมลมลก ทมลำตนตงตรงสวนปลายกงเปนสเหลยม จะแตกกงกานออกเฉพาะ
ดานขางเทานน กงกานมสเขยวและจะสงประมาณ ๑-๒ ฟต
สรรพคณ ใบ รกษาแผลนำรอนลวก แกไฟไหม โดยนำมาบดผสมกบนำมนพช
ใชทาบรเวณทเปนแผล
ตน แกบดชนดตดเชอ แกทางเดนอาหารอกเสบ แกหวด แกปอดอกเสบและแกอาห
ารทองเดน โดยใชตนประมาณ ๑-๓ กำ แลวตมกบนำดม หรอบดเปนยาบรรจแคปซล ชนด ๒๕
มก. รบประทานกไดเชนเดยวกน แถมยงพกพาสะดวกอกดวยครบ
ฟาทะลายโจร Andrographis paniculata Wall.ex Ness.
๗๘
แพงพวยฝรง แพงพวยฝรง (Catharanthus roseus (L.) G.Don)
๗๙
แพงพวยฝรง (Catharanthus roseus (L.) G.Don)
ชอภาษาองกฤษ Periwinkle
ชอทางวทยาศาสตร Catharanthus roseus (L.) G.Don
วงศ APOCYNACEAE
ลกษณะ เปนไมขนาดเลกสง ๑-๓ ฟต แตกกงกานสาขามาก ใบเดยว รปไขกลบสเขยว เสนใบออกขาว
ออกเปนคตามขอ ออกดอกตามงามใบและยอดเปนทอเลก ๆ กลม กลบแผแบนเรยงทรงกลม ๕
กลบ มพนธสขาว สชมพอมมวง ฝกกลมยาว ขยายพนธดวยเมลด
สรรพคณ ทงตน รสเอยน ตมดมแกโรคเบาหวาน ลดความดน
ใบ รสเอยน แกโรคเบาหวาน บำรงหวใจ แกมะเรงในเมดเลอดของเดก แกมะเรง
แกทองผกเรอรง
ราก รสเอยน แกบด ขบระด หามเลอด รกษามะเรงในเมดเลอด
แพงพวยฝรง (Catharanthus roseus (L.) G.Don)
๘๐
บอระเพด บอระเพด (Tinospora crispa (L.) Miers ex Hook.f. ฯ)
๘๑
บอระเพด (Tinospora crispa (L.) Miers ex Hook.f. ฯ)
ชอวทยาศาสตร Tinospora crispa (L.) Miers ex Hook.f.& Thomson
วงศ MENISPERMAOEAE
สวนทใช เถา , ตน
ลกษณะ บอระเพดเปนพนธไมเถาเลอยเนอออน แตถาอายมากเนอของลำตนอาจแขงได
เถาออนผวเรยบสเขยว เถาแกสนำตาลอมเขยว ผวขรขระ เปนปมๆ เถากลมโตขนาดนวมอ
ประมาณ ๑-๑.๕ เซนตเมตร ยางมรสขมจด ขนเกาะตนไมอนมกจะมรากอากาศคลายเชอกเสนเลก
ๆ หอยลงมาเปนสาย
สรรพคณ เสรมธาตใหบรบรณ บำรงกำลง แกไขทกชนด แกอกเสบบอบชำภายใน
เถา แกไข แกรอนไหน กระหายนำ บำรงกำลง บำรงไฟธาต ชวยเจรญอาหาร โรคไขพษทกชนด
เปนยาอายวฒนะ บำรงธาตใหงอกงาม ปรงเปนยาตำรบประกอบดวย ขมนออย สชมชน
หวแหวหม ผกเสยนผ หญานาง บรเพช หนกอยางละ ๕๐ กรม บดเปนผง ใชนำผงเปนกระสาย
ปนเปนเมด เทาเมดพทรา รบประทานครงล๑-๒ เมดเปนสดยอดยาอายวฒนะ บำรงกำลงดมาก
ใบ ขบพยาธในทอง รกษาฟน ตำใหละเอยดพอกฝ แกฟกชำ ปวดแสบ ปวดรอน
ผล เปนยาแกไขพษอยางแรงและเสมหะเปนพษ แกโรคทางเดนปสสาวะ โรคโลหตพการ
ความเชอ โบราณใชเถาบรเพชทปลกเสกดวยเวทมนตคาถา กนอยยงคงกระพนของมคมทกชนด
บอระเพด (Tinospora crispa (L.) Miers ex Hook.f.& Thomson)
๘๒
หญาปกกง หญาปกกง (Murdania loriformis (Hassk.)
๘๓
หญาปกกง (Murdania loriformis (Hassk.) Rolla Rao et Kammathyson)
หญาปกกง (Murdania loriformis (Hassk.)
ชอวทยาศาสตร Murdania loriformis (Hassk.) Rolla Rao et Kammathy
ชอวงศ Commelinaceae
ชออน เลงจอเชา หญาเทวดา
ลกษณะ ไมลมลก สงประมาณ ๑๐ ซม. ใบ เดยว เรยงสลบ ใบทโคนตนกวางประมาณ ๑.๕ ซม.
ยาว ๑๐ ซม. ใบสวนบนสนกวาใบทโคนตน ดอก ชอ ออกทปลายยอด รวมกนเปนกระจกแนน ใบ
ประดบยอยคอนขางกลมซอนกน สเขยวออน บางใส กลบดอกสฟาหรอมวงออน รวงงาย ผลแหง
แตกได
คำแนะนำ กอนนำมารบประทาน ควรทำการลางใหสะอาดเสยกอน
สวนทใชเปนยา ใบและตนสด
สรรพคณ ขนาดและวธใช หญาปกกงมถนกำเนดในประเทศจนตอนใต แถบสบสองปนนา
ในตำรายาจน ปรากฏชอพชสกลเดยวกนน ใชรกษาอาการเจบคอ และมะเรง เปนสมนไพรทมสาร
สำคญในการยบยง มะเรงหลายชนด เชน มะเรงในคอ ตบ มดลก ลำไส ผวหนงเมดเลอด โดย
เฉพาะมะเรงเตานมและมะเรงกระเพาะปสสาวะ (สามารถรกษามะเรงไดในระดบหนง กำลงอย
ระหวางศกษาวจย)
หญาปกกง (Murdania loriformis (Hassk.) Rolla Rao et Kammathyson)
๘๔
รางแดง รางแดง (Ventilago Calyculata Ful.)
๘๕
รางแดง (Ventilago Calyculata Ful.)
ชอวทยาศาสตร Ventilago Calyculata Ful.
วงศ RHAMNACEAE
ชออน กะเหรยงแดง, เคอกองแกบ, แสงอาทตย, เถาวลยเหลก, ยานอเหลก (ไทย) ,
แสงพระอาทตย (ประจวบ) , กองแกบ, หนามหน (พายพ) ,ปลอกแกลบ (บรรมย) , กะเลยงแดง
(ศรราชา) , ทรงแดง (ใต)
การขยายพนธ โดยการทาบเถา การตอน
สวนทใช ใบ และเถา ใชเปนยา
สรรพคณของสมนไพร ใบ นำไปปงไฟใหเหลอง แลวใชชงนำกนตางนำชา เปนยาขบปสสาวะ และ
ทำใหเสนเอนในรางกายออนด เถา ใชหนตากแดด แลวนำไปปรงเปนยากนรกษาโรคกษยยาตำรบ
ใช เถาวลยเปรยง แฝกหอม ออยแดง กำแพงเจดชน เถาเอนออน ฝางเสน ชะเอมไทย หนกอยางละ
๒๐ กรม เถารางแดงปงไฟ หนก ๕๐ กรม ตำรบนตมดม เปนยาขบปสสาวะ แกกระษยไตพการ
แกปวดเสนตง กระษยลงฝกทำใหขบถายยาก ดมเปนประจำ วนละ ๓ ครง เชา เยน กอนนอนทาน
วาสรรพคณดนก ทานผอานกลองศกษาแลวนำมาปรงประกอบเพอรกษาทานเองด แตวาผเขยนน
เหนผลเปนทประจกษแจงแกตนเองมาเเลว จงนำมาบอกกลาวใหทานรแจงตาม
รางแดง (Ventilago Calyculata Ful.)
๘๖
วานหางจระเข วานหางจระเข (Aloe vera (L.) Burm.f.)
๘๗
วานหางจระเข (Aloe vera (L.) Burm.f.)
ชอวทยาศาสตร Aloe vera (L.) Burm.f.
ชอสามญ Star cactus, Aloe, Aloin, Jafferabad, Barbados
วงศ ASPHODELACEAE
ชออน หางตะเข (ภาคกลาง) วานไฟไหม (ภาคเหนอ)
ลกษณะ วานหางจระเขเปนพชอวบนำลำตนสนหรอไมมลำตนสง ๖๐–๑๐๐ ซม. (๒๔–๓๙ นว)
กระจายพนธโดยตะเกยง ใบหนาอวนมสเขยวถงเทา-เขยว บางสายพนธมจดสขาวบนและลางของ
โคนใบ[๑] ขอบใบเปนหยกและมฟนเลกๆสขาว ออกดอกในฤดรอนบนชอเชงลด สงไดถง ๙๐ ซม
(๓๕ นว) ดอกเปนดอกหอย วงกลบดอกสเหลองรปหลอด ยาว ๒–๓ ซม. (๐.๘–๑.๒ นว) วาน
หางจระเขกเหมอนพชชนดอนในสกลทสรางอารบสคลารไมคอรไรซา (arbuscular mycorrhiza)
ขน ซงเปนสมชพททำใหพชดดซมสารอาหารและแรธาตในดนไดดขน
สวนทใช ยางในใบ นำวน เนอวน และเหงา
สรรพคณ ใบ - รสเยน ตำผสมสรา พอกฝ ทงตน - รสเยน ดองสราดมขบนำคาวปลา
ราก - รสขม รบประทานถายโรคหนองใน แกมตกด ยางในใบ - เปนยาระบาย
ใบ - ลางดวยนำสะอาด ฝานบางๆ รกษาแผลสดภายนอก นำรอนลวก ไฟไหม
ทำใหแผลเปนจางลง ดบพษรอน ทาผวปองกนและรกษาอาการไหมจากแสงแดด ทาผวรกษาสวฝา
และขจดรอยแผลเปน
เหงา - ตมรบประทานแกหนองใน โรคมตกด
วานหางจระเข (Aloe vera (L.) Burm.f.)
๘๘
เขยตาย เขยตาย (Glycosmis pentaphylla Carr.)
๘๙
เขยตาย (Glycosmis pentaphylla Carr.)
ชอวทยาศาสตร Glycosmis pentaphylla Carr.
ชออน เขตตายแมยายชกปรก ลกเขยตาย สชมชน (ชย)
ลกษณะทางพฤกศาสตร ลำตนเปนพรรณไมขนาดกลาง ลำตนนนจะโตประมาณเทากบตน หมาก
และมความสงประมาณ ๓-๖ เมตร สวนผวของลำตนตน จะเปนสเทาๆ ตกกระเปนดวงขาวๆ
ใบปลายใบจะเรยวเลก สวนกลางใบนนจะกวาง รมใบจะเรยบตรงปลายใบของมนจะแหลม
ใบนนจะมความยาวประมาณ ๙-๑๘.๕ เซนตเมตร และมความกวางประมาณ ๓-๗ เซนตเมตร
กานใบจะสน
สรรพคณ ราก รสเมาขนปรา กระทงพษ แกพษฝทงภายในและภายนอก แกพษง แกไขกาฬ
แกโรคผวหนงพพอง ขบนำนม
ลก รสเมารอน แกหด เปลอก ขบนำนม รกษาฝ ปรงเปนยาอายวฒนะ
ใบ ปรงยาตำรบมสวนประกอบของ ขมนออย บอระเพด แหวหม เปนยาขบโลหตเสย
สรรพคณ ทงตนเปนยาบำรงเลอด ขบลมทเสยดแทงใหผายเรอ ปรงเปนยาอายวฒนะ
วธใชตามภมปญาทองถน ลำตนและรากตมกนรบประทานเปนยาแกพษ ฝ พษแมลง พษง ขบนำนม
ดอกและผลตำทารกษาหด รากตมกนแกไข และบดทาแกโรคผวหนงพพอง ผลสกรบประทานได
ความเชอ ทำของมงคลเปนสาก ตำนำพรกเชอวาวญญาณชวรายกลว ใชทำทพพหรอดามทพพ
ทำใหรสชาตของอาหารดเลศ จะดเลศจรงหรอไมอยางไรทานผอานกลองทำไม เขยตาย มาพสจนเอง
กแลวกนนะครบวาจะจรงดงคำเลาลอหรอไม ไมเชอกอยาลบหลนะครบ
เขยตาย (Glycosmis pentaphylla Carr.)
๙๐
สงกรณ สงกรณ (Barieria strigosa Wild)
๙๑
สงกรณ (Barieria strigosa Wild)
ชอวทยาศาสตร Barieria strigosa Wild
ชอวงศ ACANTHACEAE
ชออน ฟาระงบ (ชย)
ลกษณะทางพฤกษศาสตร เปนพรรณไมพม ทลำตนไมมหนามแตกกงกานสาขารอบๆตน
มากมาย ตามกงกานจะมขนสนำตาลปกคลมอย ลำตนสงประมาณ ๒-๔ ฟต เปนไมใบเดยว
ออกเรยงกนเปนคๆ ไปตามขอตน ลกษณะของใบเปนรปรแตกคอนขางจะยาว ปลายใบ
แหลมและมตงสวนโคนใบนนกจะแหลมและคอยๆ เรยวแหลมจนถงกานใบ ขอบใบมหนาม
พนใบเปนสเขยว ดานลางของใบมขนยาว ตามเสนใบ สวนดานบนมบางประปราย
ออกเปนชออยตามงามใบ ซงจะมใบประดบหอหมอย ๔ กลบตอหนงดอก กลบใหญ ๒ เลก ๒
สวนดอกนนมสฟามอย ๕ กลบ โคนดอกเปนหลอดยาว ๑-๑.๕ นว ตรงปลายอดแยกออกเปน ๕
กลบยาว ๐.๕ นว กลางดอกมเกสร ๔ อนยา ๐.๘ นว ผลเปนฝกเกลยง ภายในผลจะมเมลดผลละ
๔ เมลด การขยายพนธ เพาะเมลด ชำกง
สรรพคณ ราก ใชเปนยาแกกษยไตพการบำรงกำลง แกปวดเมอย
ใบ ขบปสสาวะตำพอกฝ ทำใหฝอ
ในประเทศอนเดยใชรากปรงเปนยาแกไอ และในไทยใชเปนยารกษาโรค รอนใน
ดบพษไขทงปวง ลดความรอนในรางกาย ใชแกกระหายนำ และกนเปนยาถอนพษไขกาฬ
สงกรณ (Barieria strigosa Wild)
๗๒
หนมานประสานกาย หนมานประสานกาย(Orthosiphon aristatus (Blume)
๙๓
หนมานประสานกาย(Orthosiphon aristatus (Blume)
ชอวทยาศาสตร Schefflera leucantha R. Vig.
วงศ ARALAINOEAE
ชออน -
ลกษณะทางพฤกษศาสตร ไมพม สง ๑-๔ เมตร แตกกงกานตำใกลพนดน เปลอกตนเรยบเปน
สนำตาล ใบ เปนใบประกอบแบบนวมอ ออกเรยงสลบ มใบยอย ๖-๘ ใบ รปร กวาง ๑.๕-๓ ซม.
ยาว ๕-๘ ซม. โคนใบแหลม ปลายใบเรยวแหลม ขอบใบเรยบ แผนใบเรยบสเขยวเปนมน ดอก
ออกเปนชอทปลายกง ดอกเลกสขาวนวล ผล เปนผลมเนอ รปทรงกลม ขนาดเลก
สวนทใช ใบสด
สรรพคณ รกษาโรคหด โรคแพอากาศ ขบเสมหะ รกษาโรคหลอดลมอกเสบรกษา
วณโรคปอด แกไอ แกอาเจยนเปนเลอด ตำพอกแผลหามเลอด หามเลอด ใบ คนเอานำดม
รกษาอาการจดเสยด แนนทองจาก อาการของมะเรง รกษาแผลภายในและภายนอกไดผลด
เคยวใบสด ลดอาการอยากสบบหร เหมาะสำหรบผทอยากเลกสบบหรแตวาใจยไมแขงพอตองมท
พงพงและตวสรางศรทธา ยาตวนเหมาะสมเปนอยางยงครบ
หนมานประสานกาย(Orthosiphon aristatus (Blume) Miq)
๙๔
ยานางแดง ยานางแดง (Bauhinia strychnifolia Craib Tiliacora trianraDiels)
๙๕
ยานางแดง (Bauhinia strychnifolia Craib Tiliacora trianraDiels)
ยานางแดง (Bauhinia strychnifolia Craib Tiliacora trianraDiels)
ชอวทยาศาสตร Bauhinia strychnifolia Craib Tiliacora triandra Diels
ชอวงศ CAESALPINIACEAE MENISPERMACEAE
ชออน เครอขยน ขยน สยาน ขยาน
ลกษณะทางพฤกษศาสตร ตนไมเถาเลอยคอนขางแขงขนาดใหญมเหงาหวใตดน
เถายาวประมาณ ๔-๑๐ เมตร สนำตาลเกลยงพาดตามตนไมอน กงแขนงแยกออกจากงามใบส
ลบกนไปเปนระเบยบตามปลายกงแขนง มมอมวนเปนคๆ ตรงขามกนสำหรบเกาะยด ใบเดยวอ
อกเรยงสลบมหใบเลกๆ ๑ คๆ ใบรปขอบขนานหรอรปไขมนร ขนาดกวาง ๓-๖ ซม. ยาว ๖-
๑๒ ซม. โคนใบหยกเวาเลกนอย ปลายใบสอบแคบหรอแหลม ผวใบเกลยงและเปนมนสเขยว
เสนแขนงใบสแดงคลำ ใบยอดออนสออกแดง
สรรพคณ ใชภายใน บำรงกำลง แกปวดหลงปวดเอว ปวดเมอยตามรางกาย และถอนพษ
เหงา ใชกระทงพษไข กนพษยาเบอเมา ยาสง ยา สำแดง ถอนพษ และแกพษไขทงปวงขบพษโ
ลหตและนำเหลอง แกทองผก วธทำ/วธใช-ใชฝนกบนำหรอนำซาวขาวหรอตมดมเถายานางแดง
:มสรรพคณ ดบพษรอน ถอนพษไข แกพษทงปวง พษเบอเมา ถอนพษผดสำแดง แกไขพษ
ไขกาฬ ไขหว ไขเซองซม ไขสกใส สำแดง ไขปาเรอรง ไขทบระด ไขกลบไขซำ บำรงหวใจ
แกโรคหวใจบวม บำรงธาต แกทองผกไมถาย
ยานางแดง (Bauhinia strychnifolia Craib Tiliacora trianraDiels)
๙๖
หมอน หมอน (Morus alba L.)
๙๗
หมอน (Morus alba L.)
ชอวทยาศาสตร Morus alba L.
วงศ MORACEAE
ชออน White berry, Mulberry tree
ลกษณะ ไมพม ลำตนตรง มหลายพนธ ใบเดยว เรยงสลบ รปไข ขอบเรยบหรอหยก
เวาเปนพขนกบพนธ สากคาย ดอกชอ รปทรงกระบอก ออกทซอกใบ แยกเพศอยบนตนเดยวกน
กลบรวมสขาวหมนหรอสขาวแกมเขยว ผลเปนผลรวม รปทรงกระบอกหรอสมวงแดง
สวนทใชเปนยา เปลอกราก ขบนำสวนเกนออกจากรางกาย ปรบและเสรมธาตนำขบพยาธ
เปลอก เปนยาระบาย ถายพยาธ ใบ แกตาแดง ตาแฉะ ตามว ตาฟาง ระงบประสาท แกไอ
แกเจบคอ ทำใหชมชน ขบเหงอ ผล ขบเสมหะ แกเจบคอ เปนยาระบายออน ๆ แกธาตไมปกต
สรรพคณและวธใช ดงดดแมลง กระตนการวางไขของแมลง มฤทธเหมอน pheromone
และ juvenile ของแมลง รบกวนการกนอาหารของแมลง กระตนการเหนยวนำ interferon
ตานมะเรง เรงการกำจดแอมโมเนยภายในรางกาย และลดการดซมแอลกอฮอลในทางเดนอาหาร
ระบายทอง กระตนการงอกของเสนผม จบกบอนมลอสระ แกปวด คลายกลามเนอเรยบ
กระตนมดลกใหบบตว ลดความดนโลหต มฤทธเหมอนฮอรโมนเอสโตรเจนและ growth hor-
mone ยบยงเบาหวาน ลดระดบนำตาลในเลอด ขบปสสาวะ ลดการอกเสบ แกไอ กระตนภมคม
กนของรางกาย บำรงหวใจ
หมอน ( Morus alba L.)
๙๘
จนทนแดง จนทนแดง (Dracaena loureiri Gagnep.)
๙๙
จนทนแดง (Dracaena loureiri Gagnep.)
ชอวทยาศาสตร Dracaena loureiri Gagnep.
ชอวงศ LILIACEAE
ชอสกลไม Dracaena Vand.ex L.
ชออน จนทนแดง จนแดง จนหอม
ลกษณะทางพฤกษศาสตร ลำตนไมพมกงไมยนตนขนาดเลก สง ๓-๕ เมตร ลำตนเปลา กลม
มรอยแผลใบถๆ ตามขวาง แตกกงกานนอย แกนมสแดง ใบเปนใบเดยว ออกเรยงสลบหนา
แนนอยบรเวณปลายยอด ใบรปรยาวขอบขนาน ปลายใบเรยวแหลม โคนใบโอบตดกบลำตน
ไมมกานใบ เนอใบหนา ขอบใบเรยบ ดอกเปนดอกชอแยกแขนงขนาดใหญ ออกทปลายยอด
ดอกยอยสขาวนวลแตมสแดง ผลทรงกลม เสนผาศนยกลาง ๐.๗ เซนตเมตร ผวเกลยง
สรรพคณ เนอไม ทมเชอราลงจนเปนสแดงเขม เรยกวาจนทนแดงใชเปนยาเยนดบพษไข
บำรงหวใจ ฝนทาภายใจ แกฟกชำ บวม และฝ แกน รสขมเยน แกไออนเกดจากซางและด
บำรงหวใจ แกเลอดออกตามไรฟน แกไขเพอดพการ แกบาดแผล ดานการเปนไมประดบ
ความนาสนใจของไมตนนคอ เปนพมขนาดเลก ทมรปทรงลำตนและยอดสวนเกแปลกตา
จนทนแดง (Dracaena loureiri Gagnep.)
๑๐๐
มะคงแดง มะคงแดง (Dioecrescis erythroclada (Kurz) Tirveng.)
๑๐๑
มะคงแดง (Dioecrescis erythroclada (Kurz) Tirveng.)
ชอวทยาศาสตร Dioecrescis erythroclada (Kurz) Tirveng. (Gardenia erythroclada Kurz.)
ชอวงศ RUBIACEAE
ชออน จงกาขาว, ชนยอด, ตมกาแดง, มะคง, มะคงปา, มยแดง, ลมปกแดง
ลกษณะ มะคงแดงเปนไมยนตนสง ๖-๑๒ เมตร ลำตนและกงกานสนำตาลแดง โคนตน
มหนาม โดยรอบ ใบเดยว เรยงตรงขาม รปวงรหรอรปไขกลบ กวาง ๘-๑๕ ซม. ยาว ๑๕-
๒๒ ซม. ผวใบมขนทงสองดาน หใบอยระหวาง กานใบ ดอกชอ ออกทซอกใบใกลปลายกง
กลบดอกสเหลองแกมเขยว ผลสด รปกระสวย มกลบเลยง ตดอย เกดตามปาเบญพรรณทวไป
ขยายพนธดวยเมลด
สรรพคณ ตน ตมนำดม แกเลอดลมเดนไมสะดวก ผสมกบหวยาขาวเยน ตมนำดม แกไตพการ
เนอไม แกเลอดลมเดนไมสะดวก แกกษยไตพการ แกปวดทอง ขบพษโลหต และนำเหลอง
ตำพอกแผลสด หามเลอดและสมานแผล
มะคงแดง (Dioecrescis erythroclada (Kurz) Tirveng.)
๑๐๒
พนง พนงเขยว (Stachytarpheta jamaicensis (L.) Vahl (S.indica Vahl)
๑๐๓
พนงเขยว (Stachytarpheta jamaicensis (L.) Vahl (S.indica Vahl)
ชอวทยาศาสตร Stachytarpheta jamaicensis (L.) Vahl (S.indica Vahl)
วงศ AMARANTHACEAE
ชออน เจกจบกบ (ตราด) เดอยง พระอนทรโปรย (ชมพร)สารพดพษ สบาท (ภาคกลาง)
หญาหนวดเสอ (ภาคเหนอ)หญาหางง (ภาคใต) เงกเลงเปยง (แตจว) ฟนฟม (ชย)
ลกษณะ เปนพชลมลกคลายพวกหญา ลำตนตรง สงประมาณ ๕๐ ซม. แตกกงกานสาขาทางดาน
ขางใบเดยวเปนรปไขยาว ๔-๖ ซม. กวาง ๒-๓ ซม. ออกตรงกนขาม ปลายแหลม ฐานรปลม
ขอบใบหยกคลายฟนเลอย ชอดอกยาวเกดตรงยอด ดอกไมมกาน เกดหาง ๆ กน ดอกสมวงนำเงน
รปทอกลมงอเลกนอยม ๕ กลบ เกสรตวผ ๒ อน รงไข ๒ หอง ผลแหงแตกได มกลบเลยงหม
มดอกในฤดรอนขนตามเนนเขา ทงนา รมถนน
สวนทใช ทงตน เปลอกตน ใบ
สรรพคณ ทงตน : ใชในโรคนว ลดไข แกโรคปวดขอ คออกเสบ ตาแดง แผลอกเสบ แผลเปอย
โรคกระเพาะ ขบพยาธ แกอาเจยน
เปลอกตน : แกทองเสย บด
ใบ : ทาถนวดแกปวดเมอย แกฝหนอง
พนงเขยว (Stachytarpheta jamaicensis (L.) Vahl (S.indica Vahl)
๑๐๔
พทธรกษา พทธรกษา (Canna, Indian shoot)
๑๐๕
พทธรกษา (Canna, Indian shoot)
ชอวทยาศาสตร Canna generalis
ชอวงศ CANNACEAE
ชอสามญ Canna, Indian shoot
ลกษณะทวไป เปนพรรณไมลมลก เนอออนอวบนำ ลำตนมความสงประมาณ ๑-๒ เมตร มลำตน
อยใตดนเรยกวา เหงา มการเจรญเตบโตโดยแตกหนอเปนกอคลายกบกลวย ลกษณะ หนอท
เจรญเปนตนเหนอพนดนนนมลกษณะกลมแบนสเขยวขนาดลำตนโตประมาณ ๒-๔ เซนตเมตร
ใบมขนาดใหญสเขยวโคนใบและปลายใบรแหลม ขอบใบเรยบ กลางใบเปนเสนนนเหนไดชดโคน
ใบมกานใบซงยาวเปนกาบใบหมลำตนซอนสลบกน ขนาดใบกวางประมาณ ๑๐-๑๕ เซนตเมตร
ยาวประมาณ ๒๕-๓๕ เซนตเมตร ออกดอกเปนชอตรงสวนยอดของลำตน ชอดอกยาวประมาณ
๑๕-๒๐ เซนตเมตร ประกอบดวยดอก ๘-๑๐ ดอก และมกลบดอกบางนม ขนาดของดอกและสสน
แตกตางกนไปตามชนดพนธ
สรรพคณ เหงา ใชตมรกโรคตบอกเสบชนดเฉยบพลน รกษาอาการบวมของไต รกษาอาการอกเสบ
ขบปสสาวะ เหงาหรอหวปรงเขายาตำรบรกษามะเรง คตทะราด เขาขอ
ขอควรระวง ใชในปรมาณมากทำใหอาเจยน
พทธรกษา (Canna, Indian shoot)
๑๐๖
เครองเหา เครองเหา (Toddalia asiatica (Linn.) Lamk.)
๑๐๗
เครองเหา (Toddalia asiatica (Linn.) Lamk.)
ชอวทยาศาสตร Toddalia asiatica (L.)Lam.
วงศ RUBIACEAE
ชอพอง T. aculeate Pers.
ชออน ผกแปมปา (ภาคเหนอ) เลบรอก (ประจวบครขนธ) สะบาสะเระ (เขมร กาญจนบร)
ลกษณะ ตน ไมเถาเลอยพนตนไมอน ตามเถาจะมหนาม เมอเถายงออนหนามแหลมคม
แตเมอแกหนาม มองคลายปมตามตน
ใบ ประกอบแบบฝามอ ใบยอย ๓ ใบ รปขอบขนานแกมไข กวาง ๑-๒.๕ ซม. ยาว ๓-๘
ซม. เนอในมจด นำมนกระจายอยทวไป
ดอก ดอกชอออกตดกนทปลายกงและซอกใบ กลบดอกสเหลองแกมสเขยว
มรงไขขนาด ใหญเปนลกษณะกลม อยตรงกลางดอก ซงจะเปลยนเปนผลตอไป
ผล ผลเปนชอ ลกกลม ผลสดสเขยวเมอสกสเหลอง
สรรพคณ เถา ฝนแกพษงเหา แกแมลงสตวกดตอย แกผดสำแดง ใชตน ๑ กำมอ ตมนำดมวนละ
๒-๓ ครง ขบปสสาวะหรอผสมกบแกนฝาง ตบพญาทาวเอว โดไมรลมทงตน และตนกำลงชางสาร
ตมนำดม แกปวดเสนปวดเอน
เครองเหา (Toddalia asiatica (Linn.) Lamk.)
๑๐๘
ทองกวาว ทองกวาว (Butea monosperma O. Ktze.)
๑๐๙
ทองกวาว (Butea monosperma O. Ktze.)
ชอวทยาศาสตร Butea monosperma O. Ktze.
วงศ LEGUMINOSEAE
ชออน จอมทอง (ภาคเหนอ) ทองกวาวตน (ภาคกลาง) กวาวกาว (พายพ) ทองพรมชาต
ทองธรรมชาต, จาน(ภาคอสาน), ทองตน (ราชบร), จา (เขมร)
ชอสามญ Flame of the forest.
สวนทใช ใบ ดอก ฝก เมลด ราก
สรรพคณ ใบ ใชใบสดนำมาตมเอานำกน เปนยาแกปวด ขบพยาธ ถอนพษ แกทองขน
แกรดสดวงทวาร นำใบสดมาตำใหละเอยดใชพอกสว และฝเปนตน
ดอก ใชดอกสดมาตมเอานำรบประทานเปนยา แกถอนพษไข ชวยขบปสสาวะ
หรอนำเอานำมาผสมกบยาหยอดตาแกโรคตามว หรอเจบตา เปนตน ฝก นำมาตมเอานำดม
เปนยาขบถายพยาธ
เมลด นำเมลดมาตำใหละเอยดแลวใชผสมกบนำมะนาว ใชบรเวณทเปนผนคน หรอเปน
แผลอกเสบเนองจากเปนโรคผวหนง หรอนำเมลดมาตมใชนำกนเปนยาถายพยาธไสเดอน เปนตน
ราก นำรากสดมาตม ใชนำรบประทาน เปนยาแกโรคประสาททกชนด และใชเปนยาบำรง
ธาตอกดวย
ทองกวาว (Butea monosperma O. Ktze.)
๑๑๐
มะแวงเครอ มะแวงเครอ (Parthenocissus quinquefolia)
๑๑๑
มะแวงเครอ (Parthenocissus quinquefolia)
ชอวทยาศาสตร Solanum trilobatum Linn.
วงศ SOLANACEAE
ชออน มะแวงเถา (กรงเทพฯ) แควงเคย (ตาก)
ลกษณะของพช เปนไมเลอยหรอไมพม มหนามตามสวนตางๆ ใบรปกลมรของใบหยกเวา
๒-๕ หยก ดวยกน ผวของใบอาจเรยบหรอมหนามเลกๆ ตามเสนกลางของใบอย ดอกออก
เปนชอคลายมะเขอ สมวงเกสรเหลองผลกลมเลก ตอนดบสเขยวมลายเลกนอย ตอนสก
จะเปนสแดงสดใส
สวนทใชเปนยา ผลแกสด
ชวงเวลาทเกบเปนยา ผลสก
รสและสรรพคณยาไทย รสขม เปนยากดเสมหะ
วธใช ใชรกษาอาการไอและขบเสมหะ โดยการเอาผลแกสดมา ๕-๑๐ ผลโขลกพอแหลก คนเอา
แตนำ ใสเกลอเลกนอย รบประทานบอยๆหรออาจจะใหผลสดๆลางใหสะอาดเคยวกลนทง นำและ
เมอไป เลยกไดจนกวาอาการจะดขน
มะแวงเครอ (Parthenocissus quinquefolia)
๑๑๒
กำลงววเถลง กำลงววเถลง (Anaxagorea luzonensis A. Gray)
๑๑๓
กำลงววเถลง (Anaxagorea luzonensis A. Gray)
ชอวทยาศาสตร Anaxagorea luzonensis A. Gray
วงศ ANNONACEAE
ชออน ชางววเถลง ชะแมบ ปนทา ปน
ชอพฤกษศาสตร Anaxagorea luzonensis A. Gray
ลกษณะ กำลงววเถลงเปนไมพมขนาดเลก สง ๕๐- ๘๐ เมตร เปลอกสเทาอมดำเปลอกกงออนส
เขยว และกลนฉน
- ใบ เดยว เรยงสลบ รปขอบขนาน หรอแกมรปใบหอกกลบ โคนใบแหลม ขอบใบเรยบ
- ดอก ออกตามตนและกงตรงขาม ดอกสขาว กลนหอม เกสรเพศผ สเหลอง
- ผล เปนผลกลม ปลายผลมตงแหลมโคงงอ รปทรงกลม เมอแก สดำ เมลด รปไขกลบ
ดานหนงแบนราบ อกดานหนงโคง สดำ เปนมน นน
การขยายพนธ เพาะเมลด
สรรพคณ เปลอก เนอไม บำรงโลหต บำรงธาต แกปวดเมอย บำรงกำลง
กำลงววเถลง (Anaxagorea luzonensis A. Gray)
๑๑๔
ระยอม ระยอม (Rauvolfia serpentine (L.) Benth.ex Kurz )
๑๑๕
ระยอม (Rauvolfia serpentine (L.) Benth.ex Kurz )
ชอวทยาศาสตร Rauvolfia serpentine (L.) Benth.ex Kurz
ชอวงศ APOCYNACEAE
ชอทองถน กะยอม เขมแดง
ลกษณะทางพฤกศาสตร ลำตน: เปนพรรณไมพม ขนาดเลกลำตน ลำตนจะมความสงไมเกน ๖๐
เซนตเมตร เปลอกจะเปนสขาว และมนำยางสขาว จะผลดใบในฤดแลง จะผลใบใหมในฤดฝน
สวนดอกนนจะออกตนฤดหนาว
ใบ: จะออกเปนคตรงขามกน ลกษณะใบจะเปนรปรแกมรปหอกตรงปลายใบแหลม
ใบจะมความกวางประมาณ ๑.๕-๑๐ เซนตเมตร และมความยาวประมาณ ๕-๒๑ เซนตเมตร
ดอก: จะออกเปนชอสขาว ชมพ หรอแดง ลกษณะคลายดอกเขม กานดอกจะเปนสแดง
มกลบรองกลบดอก ๕ กลบ มลกษณะเปนหลอดโคงเลกนอย
ผล: ผลออนจะเปนสเขยว สวนผลสกจะเปนสดำ ผลนนจะมลกษณะเปนผลแผดตดกน
ตรงโคนดานใน และจะอมนำ ผลจะมความยาวประมาณ ๑-๑.๘ เซนตเมตร
สรรพคณ ราก แกไข เจรญอาหารลดความดนโลหต แกบาคลง ทำใหนอนหลบ ขบพยาธพบวา
รากมแอลคาลอยด reserpine ซงมฤทธลดความดนโลหต และกลอมประสาท อาหารขางเคยง
ของการใชยานคอ ทำใหฝนราย ซมเศรา คดจมก
ระยอม (Rauvolfia serpentine (L.) Benth.ex Kurz )
๑๑๖
โมกเครอ โมกเครอ (Aganosma marginata (Roxb.) G. Don)
๑๑๗
โมกเครอ (Aganosma marginata (Roxb.) G. Don)
ชอทางวทยาศาสตร Aganosma marginata (Roxb.) G. Don
วงศ APOCYNACEAE
ชออน โมกเครอ, เดอเครอ, เดอดน, เดอเถา, เดอไม (ภาคเหนอ), เครอไสตน (หนองคาย),
เดอยดน
ลกษณะทางพฤกศาสตร ลำตนไมเถาเนอแขง เลอยพาดพนไมอน ลำตนสนำตาล มตมทเปน
ชองอากาศจำนวนมาก ทกสวนของตนมนำยางสขาว ใบเปนใบเดยวออกตรงขามกนเปนค
ใบรปขอบขนาน กวาง ๒-๔.๕ เซนตเมตร ยาว ๕-๑๒.๕ เซนตเมตร ปลายใบเปนตงแหลม
โคนใบมนหรอกลม
สรรพคณ สมนไพร ตำรายาไทยใช ตนมรสเฝอนฝาดเขายารกษาประดง (อาการปวดผวหนงม
ผนคน คลายผด คนมากมกมไขรวม) แกพษฝภายใน ยาพนบานใช ตนผสมกบผลมะตมออน
เถาสงโตทงตน และวานมหากาฬทงตน ตมนำดมรกษาเบาหวาน รากบำรงกำลงชวงฟนไข
แกไตพการ (ปสสาวะขนขน สเหลองหรอแดง มอาการแนนทองกนอาหารไมได) ตบพการ
บำรงและขบระด ผสมแกนลนทม ตมนำดม เปนยาระบาย ใบ แกเมอย เขายาทารกษาฝและรดสด
วงทวาร ตำรบยาตมแกรดสดวงทวาร ทานใหเอา ฝาง ,รากสมลม,แกนปบ ,คดลน ,กำแพงเจดชน
,โมกเครอ,ขาวเยนเหนอ,อยาละ ๒๕ กรม ตมดม,เชา-เยน รกษาโรครดสดวงทวารชนดเลอดออก
และชนดเดอยไกเหนผลมามากแลว
โมกเครอ (Aganosma marginata (Roxb.) G. Don)
๑๑๘
โปรงฟา โปรงฟา (Asparagus setaceus)
๑๑๙
โปรงฟา (Asparagus setaceus)
ชอวทยาศาสตร Asparagus setaceus
ชอวงศ RUTACEAE
ชอสามญ Asparagus fern
ชออน สองฟา(ชยภม)
ลกษณะทางพฤกษศาสตร ตนโปรงฟา เปนไมพมขนาดยอม ๆ ลำตนสงประมาณ ๓-๔ ฟต
ใบโตขนาดใบมะหวด ในใบของมนมตอมนำมน ถาเอาไปสองดกบแดดจะเหนโปรงเปนจด ๆ
คลายกบจะทะลทงใบ มดอกสเขยว ๆ ขาว ๆ ขนาดยอมกวาดอกแกว และกลนนกหอมมาก
ใบมสเขยวแก และพมงาม ดอกมสขาว ตนโปรงฟาเปนไมทเกดตามทโลงในปาทงใบทว ๆ
ไปขนตามเชงเขา และตามหนปน ตามเรอกสวน ตามปาทบมเกดทกภาคของประเทศไทย
สรรพคณ ใบ รสหอมเผดรอนซา ตมดมหรอกนใบสด แกไอเจบคอเนองจากไขหวด ไอหอบ หด
ไอเนองจากแพฝนหรอละอองเกสรหรอไอจาม เนองจากแพอากาศ หรอ ไอเนองจากวณโรคได
อยางรวดเรว บำรงความจำ บำรงหวใจ ตำทาแกคน พอก ประคบ อบสมนไพรกระจายเลอด
กระจายลมใหเดนสะดวก แกลมอมพฤกษ อมพาต แกทองอด ขบลม ในกระเพาะอาหาร
คลายกลามเนอเรยบหลอดลมไดอยางรวดเรวทนใจ ลดไขมนในเสนเลอด ราก ตมดมปรบธาต
รกษาอาการไขวดเรอรง หมอเขมรใชรากฝนกบนำซาวขาวรกษาพษง ใชพอกบรเวณทงขบกด
พรอมทงดมยาดวย
โปรงฟา (Asparagus setaceus)
๑๒๐
บอระเพดพงชาง บอระเพดพงชาง (Stephania pierrel Diels)
๑๒๑
บอระเพดพงชาง (Stephania pierrel Diels)
ชอวทยาศาสตร Stephania pierrel Diels
วงศ MENISPERMACEAE
ชออน ๆ กลงกลางดง, หวสนโดษ (อสาน), สบเลอด, สบเครอ (บางภาคเรยก)
สวนทใช เถา เถาและกาน ใบ ดอก หว และรากใชเปนยา
ลกษณะทางพฤกษศาสตร ไมเลอย มนำยางสแดง โคนตนเปนหว เสนผาศนยกลางถง ๔๐ ซม.
ใบเดยวเรยงสลบ รปไขแกนสามเหลยม กวาง ๗-๑๒ ซม. ยาว ๖-๑๑ ซม. ปลายมนหรอเวาตน
โคนใบตดเปนรปหวใจ ทองใบมขนและคราบสขาว กานใบยาว ๕-๑๕ ซม. ดอกชอแยกเพศ
ชอดอกตวผเปนกระจกรปซรมออกทซอกใบ ยาว ๔-๑๖ ซม. กลบเลยง ๖ กลบ สเขยวเรยงเปน
๒ วง วงนอกกลบเลยงรปใบหอกกลบ
สรรพคณ เถา ใชเปนยาขบเลอดระด หรอใชเถานำมาตมกนเปนยาขบพยาธลำไสเถาและกาน
ใชดองกบสรากน จะทำใหหนงชาอยคงเฆยนตจะไมแตกพวกนกดมนยมกนมาก เปนยากำลง
รกษาอาการผอมแหง ปอดพการและรกษาโรคหวใจ
ใบ ใชเปนยาบำรงไฟธาต ตำใบเอานำใสแผลสด และเรอรง
ดอก เปนยาฆาเชอโรคเรอน และยงทำใหอจจาระละเอยด
หว ใชเปนยารกษาเสมหะเบองบนใหตกลงได หรอใชดองสรา กนทำใหเกดกำลง
และยงบำรงกำหนดไดอกดวย ราก เปนยาบำรงเสนประสาท
บอระเพดพงชาง (Stephania pierrel Diels)
๑๒๒
หญาดอกขาว หญาดอกขาว (Vernonia cinerea Less.)
๑๒๓
หญาดอกขาว (Vernonia cinerea Less.)
หญาดอกขาว (Vernonia cinerea Less.)
ชอวทยาศาสตร Vernonia cinerea Less.
วงศ COMPOSITEA
ชออน หญาสามวน กานธป ถวแฮะดน ฝรงโคก หญาละออง หญาหมอนอย หนวดหนา
หญาดอกขง หญาเหลาฮก หญาเหนยมชาง เซยวไซ(จน)
ลกษณะ เปนตนไมจะพวกตนหญา ใบคลายตนพรกตนสงประมาณ ๑ ฟตดอกออกเปนชอเปน
กระจกสมวงแลดคลายดอกดาวเรองเลกๆ พอดอกแกจะบานกลายเปนสขาวปลววอนขยายพนธ
ไปทวไมนมขนเองตามทรกรางทวไปทกภาคในประเทศไทย ใบและตนหญาดอกขาวมรสจดดอก
มรสขมเลกนอยและมกลนฉนเลกนอยรากมรสขม
สรรพคณ ใชทงตนตมรบประทาน แกปวดทอง ทองขน ทองเฟอ ใบสด ตำใหละเอยด
ปดสมานแผล ทำใหเยน หรอผสมกบนำนมคน กรองเอาแตนำ หยอดตา แกตาแดง ตาฝา
ตาเปยก ตาแฉะ แพทยจน ใชทงตนตำพอกนม แกนมคดนมหลง แกบวม และดดหนอง สวน
ภาคเหนอใชทงตนและราก ตากแหงบดเปนผง รกษาแผลสด แผลเรอรง ผวหนงพพอง หามเลอด
ตำรายาไทยใชทงตน แกไข แกไอ ดซาน ปสสาวะรดทนอน ใบสด แกกลากเกลอน เรอนกวาง
ไดดมาก ยาพนบานใชทง ๕ (รวมราก) ๑ กำมอ ตมกบนำ ๔ ถวย ดมแกตกเลอด บำรงเลอด
ลดอาการปวด ลดความดน
๑๒๔
หนอนตายอยาก หนอนตายอยาก (Stemona tuberosa Lour.)
๑๒๕
หนอนตายอยาก (Stemona tuberosa Lour.)
หนอนตายอยาก (Stemona tuberosa Lour.)
ชอวทยาศาสตร Stemona tuberosa Lour.
ชอวงศ STEMONACEAE
ชออน หนอนตายหยากเลก สลองเฮยงคำ กะเพยง โปงมดงาม
ลกษณะทางพฤกษศาสตร ไมเถาลมลกเลอยพนตนไมอน เถากลมสเขยว มรากอยใตดนคลาย
กระชาย เปนไมเลอยใบเดยว รากออกเปนกระจก ใบออกเรยงสลบ ใบรปหวใจ กวาง ๔-๖
เซนตเมตร ยาว ๖-๑๐ เซนตเมตร โคนใบเวา ปลายใบเรยวแหลมเสนใบแตกออกจากโคนใบ
ขนานกนไปทางดานปลายใบ แผนใบเปนคลน ขอบใบเรยบหรบดเปนคลน เลกนอย กานใบยาว
ดอกเปนดอกเดยว ออกตามซอกใบ ดอกสแดงเขม กลบดอกม ๔ กลบ กลบดอกดานนอกมสเข
ยวปนเหลองโคนกลบดอกตดกน ผลลกษณะเปนผก ปลายแหลม ขนาดกวาง๑ เซนตเมตร ยาว
๓เซนตเมตร ผลแหงแลวแตก
สวนทใช ราก
สรรพคณ เหงาหรอหว รสเฝอนขม แกไอ แกเสมหะพการ จนใชบำรงความรอน ของปอด
บำรงปอด ดบกระหาย ปรงเปนยาตำรบแกอาการไอเรอรง ตำรบยาไทยผสมขาวเยน
เหนอ-ใต ชะเอมเทศ ขนทองพยาบาท ทองพนชง หนอนตายอยาก รกษามะเรงปอด
ความรดานภมปญญาไทย ความรดานภมปญญาไทยใชหนอนตายอยากฆาหนอนในปลารา
ใชหว หมกฉดพนฆาแมลงในงานเกษตร
๑๒๖
ชะเอมเทศ ชะเอมเทศ (Glycyrrhizs glabra Linn. G. Glabra linn. Var.)
๑๒๗
ชะเอมเทศ (Glycyrrhizs glabra Linn. G. Glabra linn. Var.)
ชอวทยาศาสตร Glycyrrhizs glabra Linn. G. Glabra linn. Var. glandulifera Waldst.
Et Kit. G. ural ensis Fisch.
วงศ PAPILIONACEAE
ชออน กำเชา, กำเชา (จน-แตจว), ชะเอมเทศ, ชะเอมจน
ชอสามญ Spanish licorice, Russian licorice, Chinese licorice
ลกษณะ เปนพรรณไมทมอายนานหลายป ลำตนนนจะมความยาวประมาณ ๑-๒ เมตร
สวนทใช ตน เปลอก ใบ ดอก ผล และรากใชเปนยา
สรรพคณ ตน กระจายลมเบองบน และเบองลาง
เปลอกของราก จะมเปนสแดง และมรสหวานใชเปนยาบำรงกำลง
ใบ ทำใหเสมหะแหง และเปนยารกดพการ
ดอก ใชรกษาอาการคน และรกษาพษฝดาษ
ผล จะมรสหวาน ใชเปนยาบำรงกำลง และอาการคอแหง ทำใหชมชน
ราก จะมรสชม ใชเปนยาบำรงปอด ขบเลอดทเนาในทอง รกษาพษยาหรอพชพษ
ตาง ๆ ชนดควแลวรกษาอาการเบออาหาร ออนเพลย ตรากตรำทำงานหนก ปวดทอง ไอเปนไข
สงบประสาท บำรงปอด ใชรากสดรกษาอาการเจบคอ เปนแผลเรอรง ระบบการยอยอาหารไมด
หรออาหารเปนพษ และรกษากำเดาใหเปนปกต
๑๒๘
ชะเอมไทย
๑๒๙
ชะเอมไทย (Albizzin myriophyll, Benth.)
ชะเอมไทย (Albizzin myriophyll, Benth.)
ชอวทยาศาสตร Albizzin myriophyll, Benth.
วงศ MIMOSEAE
ชออน ชะเอม, กอกกน, ชะเอม, สมปอยหวาน, ออยชาง, ชะเอมไทย (ชมพร), เซเบยดกาชา (ตรง)
ลกษณะ เปนพรรณไมเถายนตนมขนาดกลาง ตามลำตนกงกานจะมหนาม
สวนทใช เนอไม ใบ ดอก และรากใชเปนยา
สรรพคณ เนอไม ใชรกษาโรคในคอ รกษาลมรกษาเลอดออกตามไรฟนบำรงกลามเนอใหเจรญ
บำรงธาตและกำลง ขบเสมหะรกษานำลายเหนยว ใบ ใชขบเลอดใหตก ดอก รกษาด และเลอด
ทำใหเสมหะงวดเขา ชวยยอยอาหาร ราก จะมรสหวาน ลกษณะคลายชะเอมเทศ ใชปรงเปนยา
ถนทอย พรรณไมน มกจะขนตามพนทราบเชงเขา ในตำบลบานอาง จงหวดจนทบร และเขาใจ
กนวามมากในจงหวดน
๑๓๐
ชะเอมไทย (Albizzin myriophyll, Benth.)
ชมเหดเทศ ชมเหดเทศ (Cassia alata Linn.)
๑๓๑
ชมเหดเทศ (Cassia alata Linn.)
ชมเหดเทศ (Cassia alata Linn.)
ชอวทยาศาสตร Cassia alata Linn.
วงศ CAESALPINIACEAE
ชออน หมากกะลงเทศ, ลบมนหลาว, ขคาก (ภาคเหนอ), ชมเหดใหญ, ชมเหดเทศ
(ไทยภาคกลาง), สมเหด (เชยงราย), ตะสพอ (กะเหรยง-แมฮองสอน), จมเหด(มหาสารคาม),
ตยเฮยะเตา, ฮยวจวบกทง (จน)
สวนทใช ทงตน ตน ใบ ดอก ฝก เมลด และรากใชเปนยา
สรรพคณ ทงตน ใชขบพยาธในลำไส ถายพษตานทรง รกษาซาง โรคผวหนง ถายเสมหะรกษา
ฟกบวม รกษารดสดวง ดซาน และฝ
ตน ใชเปนยารกษาคดทะราด และกลางเกลอน รกษากษยเสน ขบพยาธ
และขบปสสาวะ รกษาทองผก และทำใหหวใจเปนปรกต
ใบ จะมกลนฉน ตมนำกนเปนยาระบาย อมบวนปากและใชเปนยาฆาพยาธตาม
ผว หนง รกษากลากเกลอน ผวหนงอกเสบเปนผนคน เสนประสาทอกเสบ รกษากษยเสน
ขบปสสาวะ และรกษากระเพาะอาหารอกเสบดอก ใช ๑ ชอ ตมนำกนเปนยาระบาย
ทำใหผวหนงดมส มใย ฝก ใชผสมกบยารกษากลาก และเปนยาขบพยาธระบายอมบวนปาก
และใชเปนยาฆาพยาธตามผว หนง รกษากลากเกลอน ผวหนงอกเสบเปนผนคน
๑๓๒
แจง แจง (Maerua siamensis (Kurz.) Pax)
๑๓๓
แจง (Maerua siamensis (Kurz.) Pax)
แจง (Maerua siamensis (Kurz.) Pax)
ชอวทยาศาสตร Maerua siamensis (Kurz.) Pax
วงศ CAPPARIDACEAE
ลกษณะ ลำตนเปนไมยนตนขนาดกลาง สง ๓-๑๐ เมตร แตกกงแขนงมากมายใบประกอบแบบ
ฝามอ มใบยอย ๓-๕ ใบ รปหอกเรยวเลกลบหรอขอบขนาน สเขยวเขม กวาง ๒-๔ เซนตเมตร
ยาว ๕-๘ เซนตเมตร ปลายใบมนหรอแหลม โคนใบมน ผวใบเรยบ กานใบยอยสน ดอกชอแบบ
กระจกหรอดอกเดยว เกดทปลายกง ดอกยอยมสขาว กานดอกยาว๒-๖ เซนตเมตร มใบประดบ
รปรบบน ขนาดเลก กลบเลยง ๔-๕ กลบ รปขอบขนาน ปลายกลบแหลม ผวกลบเรยบ
ขอบกลบเปนขนนม ไมมกลบดอก เกสรเพศผ ๙-๑๒ อน ผลสด ทรงกลมเทาหวแมมอหรอร
เสนผาศนยกลาง ๒-๓ เซนตเมตร
สรรพคณ รากปรงรบประทานเปนยาบำรงกำลง แกปสสาวะพการ แกกระษย ปวดเมอย
ขบปสสาวะ นำมาตมเอาไอนำอบแกบวม เปลอก ราก และใบ ตมนำดมแกดซาน หนามด
ตาฟาง ไขจบสน ตน มคณสมบตเหมอนราก แตมคณสมบตมากกวารากตรงทแกแมงกนฟน
ทำใหฟนทน ใบ และยอด ตำใชสฟน แกแมงกนฟนทำใหฟนทน และแกไข .เปลอกบำรงกำลง
แกหนามดตาฟาง แกปสสาวะพการ แกกระษยปวดเมอยตามรางกาย และเปลอกไม
ราก ตมอาบอบ กน แกอมพฤก อมพาตยอดออนผสมเกลอ รกษาโรครำมะนาด แกปวดฟน
แกนแกไขตวรอน
๑๓๔
ขาวเยนเหนอ ขาวเยนเหนอ (Smylax peguana)
๑๓๕
ขาวเยนเหนอ (Smylax peguana)
ขาวเยนเหนอ (Smylax peguana)
ชอวทยาศาสตร Smylax peguana
วงศ LILIACEAE
ชออน ขาวเยนดง,ยาหวใหญ
ลกษณะ ขาวเยนเหนออยคกบขาวเยนใต เปนไมเลอยลงหว ลำตนมหนาม ใบคลายใบกลอย
หวสนำตาลออน
สรรพคณ หว แกเสนพการ นำเหลองเสย กามโรค ฝเปอย พพอง และตนแกอมพาต แกมะเรง
คดตะราด รกษาอาการอกเสบตามขอตาง ๆ ของรางกาย ยาตมเปนยาทรกษาอาการ ปวดอยารน
แรงและเปนโรคเรอรง มกจะเขาสวนประกอบของขาวเยนเหนอเสมอ มกใชคกบขาวเยนใต
รวมเรยกวา ขาวเยนทงสอง
๑๓๖
ชาพล
๑๓๗
ชาพล (Piper sarmentosum Roxb. Ex Hunter. )
ชาพล (Piper sarmentosum Roxb. Ex Hunter. )
ชาพล (Piper sarmentosum Roxb. Ex Hunter. )
ชอวทยาศาสตร Piper sarmentosum Roxb. Ex Hunter.
วงศ PIPERACEAE
ชออน ชะพล (ไทย) , พลนก, ผกปนก (พายพ), พลลงนก (เชยงใหม), นมวา (ใต), ผกอไร,
พลลง (เหนอ)
ลกษณะ ไมลมลก สง ๓๐-๘๐ ซม. มไหลงอกเปนตนใหม ใบเดยว เรยงสลบรปหวใจ กวาง ๕-
๑๐ ซม. ยาว ๗-๑๕ ซม. ดอกชอ ออกทซอกใบ เปนแทงสขาวคลายดอกพล ทงตนมกลนหอม
รปทรงกระบอก ดอกยอยแยกเพศ ผลเปนผลสดไมเนอออน
สวนทนำมาเปนยา ลำตน ใบ และราก
สรรพคณทางยาและวธใช ใชขบเสมหะ ขบลม กระตนการเคลอนไหวของลำไสและคลายกลาม
เนอ นยมนำไปประกอบอาหาร หรอรบประทานใบสดๆ แกลมกบนำพรก หรอกนกบเมยงคำ
๑๓๘
นำเตา นำเตา (Lagenaria siceraria Standl.)
๑๓๙
นำเตา (Lagenaria siceraria Standl.)
นำเตา (Lagenaria siceraria Standl.)
ชอวทยาศาสตร Lagenaria siceraria Standl.
วงศ CUCURBITACEAE
ชอภาษาองกฤษ Bottle gourd
ชออน คลสา มะนำเตา
ลกษณะ ไมเถา มกลนอยางชะมด ลำตนแขงแรงเปนรองมขน ใบเดยวเรยงสลบขอบใบ
หยก แบบซฟนไมมแฉก ดอกออกเดยวๆ ตามงามใบ มอายสนมาก ดอกเพศเมยและ
เพศผอยบนตนเดยวกน ผลมรปรางและขนาดตางๆ กนตามพนธ เมลดมจำนวนมาก
แบนสขาวหรอนำตาลออน
สรรพคณ แกดแหง เจรญอาหาร รกษาโรคเรม รกษางสวด รกษาไฟลามทง แกเรอนกวาง
แกขยมตนหมา แกไขตวรอน แกรอนในกระหายนำ แกฟกบวม แกพพอง แกโรคผวหนง
ขบปสสาวะ ทำใหเกดนำนม เปนยาระบาย แกไอ
๑๔๐
มะเฟอง มะเฟอง (Averrhoa carambola L.)
๑๔๑
มะเฟอง (Averrhoa carambola L.)
มะเฟอง (Averrhoa carambola L.)
ชอวทยาศาสตร Averrhoa carambola L.
วงศ OXALIDACEAE
ชอสามญ Calambola;Star Fruit
ชออน เฟอง (ภาคใต);สะบอ (เขมร)
ลกษณะ เปนไมยนตน ขนาดเลกถงขนาดกลาง อยใจวงคเดยวกบตะลงปลงมลำตนเปนสนำ
ตาลออน เปลอกของลำตนคอนขางขรขระมตมเลกๆ ทวไป เปนใบรวม จะออกเรยงกนเปนคๆ
ไปตามแผง แผงหนงมประมาณ ๗-๑๕ ค ลกษณะของใบยอยเปนรปมนร ปลายใบแหลมรมข
อบใบเรยบเกลยง ใบยอยตรงปลายแผงมกจะมขนาดใหญกวาใบตรงโคนแผง ออกเปนชอสนๆ
อยตรงบรเวณกง และลำตน ดอกมสมวงออน เปนดอกขนาดเลก เมอดอกรวงโรยกจะกลายเปน
ผล ลกษณะของผลเปนรปเฟองมกลบอย ๕ กลบ เมอยงออนผลจะเปนสเขยว แตพอผลสกเตมท
ผลกจะกลายเปลยนเปนสเหลองสม
สรรพคณ เปลอกลำตนชนใน นำมาปรงเปนยาผสมกบไมจนทร และชะลด ใชทาภายนอกแกผด
ฝนคนทวไป ,ใบ ใชทาแกกลากเกลอน แกปวดฟน และใชทารกษาอกสกอใส ,เหงา เปนยาแก
เลอดออกตามไรฟน แกบด ขบนำลาย แกอาเจยนเปนโลหต แกไข แกกระหาย แกเมา แกทองรวง
ลดอาการอกเสบ หรอใชผสมกบสารสม หรอสรากนแกโรคนว
วธทำ/วธใช ใชใบสด นำมาตำใหละเอยด ,ใชผลสด นำมาคนเอานำกน
๑๔๒
ปบ ปบ (Millingtonia hortensis Linn.f.)
๑๔๓
ปบ (Millingtonia hortensis Linn.f.)
ปบ (Millingtonia hortensis Linn.f.)
ชอวทยาศาสตร Millingtonia hortensis Linn.f.
วงศ BIGNONIACEAE
ชออน กาดสะลอง , กาซะลอง (ภาคเหนอ) , ปบ(ภาคกลาง), เตกตองโพ(กะเหรยง-กาญจนบร)
ลกษณะทวไป ตน เปนพรรณไมยนตน มความสงประมาณ ๕-๒๕ เมตร ลกษณะของลำตนผว
เปลอกมสเทา พนผวเปลอกขรขระบรเวณกงกานมจด เปนชองอากาศ
ใบ ลกษณะของใบเปนแผง แบบขนนก แผงหนงมประมาณ ๗-๙ ใบ ลกษณะของใบเปนรปหอก
โคนใบมน สวนปลายใบแหลม รมใบมรอยหยก ใตทองใบจะเหนเสนกลางใบ และตอมขนไดชด
ขนาดของใบกวางประมาณ ๐.๕-๑.๒ นว ยาวประมาณ ๑-๒.๕ นว
ดอก ออกเปนชอ ตงตรง มขนาดยาว ประมาณ ๔-๑๖ นว ลกษณะของดอกมกลบรองกลบดอก
ยาวประมาณ ๒-๔ มม.ตรงกลางดอกกจะมเกสรตวผและตวเมย ตดอยดานในใกลปากทอ
สรรพคณ ใบ ใชใบแหง นำมามวนเปนบหรสบ
ดอก ใชดอกแหงนำมามวนสบ ปนยาแกโรคหอบ หด
ราก ใชปรงเปนยาบำรงปอด รกษาวณโรคและปอดพการ
๑๔๔
มะเกลอ มะเกลอ (Diospyros mollis griff.)
๑๔๕
มะเกลอ (Diospyros mollis griff.)
มะเกลอ (Diospyros mollis griff.)
ชอวทยาศาสตร Diospyros mollis griff.
วงศ EBENACEAE
ชออน มะเกย , มะเกอ(พายพ- ภาคเหนอ), ผผา (เงยว- ภาคเหนอ) , มกเกลอ , หมกเกลอ ,
มะเกลอ (ตราด) , เกลอ (ภาคใต)
ลกษณะ ลำตนเปนพรรณไมทมขนาดกลางจนถงขนาดใหญ ลกษณะของลำตนผวเปลอกเปน
รอยแตกสะเกดเลกๆ มสดำ
สรรพคณ ลำตน นำมาใชเปนยาแกซานตานขโมย แกกระษย ถายพยาธไสเดอน เปนตน
เปลอกลำตน ใชปรงยาแกเบออาหาร ขบเสมหะ แกตานซาง แกโรคกระษย แกพษ
และถายพยาธ เปนตน
แกน (แกนกลางไม เปนสดำ) ใชเปนยาแกลม แกฝในทอง แกซางตานขโมย
และแกกระษยกลอน เปนตน
ราก ใชรากสด นำมาฝนกบนำซาวขาวรบประทาน แกลม แกอาเจยน เปนตน
ผล ใชผลดบ (สเขยว) จำนวนเทากบอายของผปวยแตไมเกน ๒๕ ผล (ผปยทมอายสงกวา ๒๕
ปขนไป ใหใชเพยง ๒๕ ผล)ใหนำมาตำใหละเอยดแลวใชผสมกบนำ หวกระทสดรบประทาน
เปนยาถายพยาะไสเดอน ตวจด เสนดาย ปากขอ เปนยาแกกระษยจก แกตานซาง เปนตน
๑๔๖
มะขามปอม มะขามปอม (hyllanthus emblica Linn.)
๑๔๗
มะขามปอม (hyllanthus emblica Linn.)
มะขามปอม (hyllanthus emblica Linn.)
ชอวทยาศาสตร Phyllanthus emblica Linn.
วงศ EUPHORBIACEAE
ชออน สนยาสา , มงล (กะเหรยง - แมฮองสอน) ,กำทวด(ราชบร) ,กนโตด( เขมร -
จนทบร),อว, อำโมเหลก (จน)
ลกษณะทางพฤกษศาสตร ลำตนเปนไมยนตนผลดใบ เรอนยอดโปรง สง ๗ -๑๐ เมตร เปลอก
ลำตนดานนอกสเขยวอมเทา
สรรพคณ เปลอกลำตน ใชเปลอกลำตนทแหงแลว นำมาบดใหเปนผลละเอยดใชโรยแกบาด
แผลเลอดออก แผลฟกซำ หรอนำมาตมเอานำกนเปนยาแกโรคบด เปนตนใบ ใชใบสด
ประมาณ ๑๕-๓๐ กรม นำมาตมเอานำกนเปนยาแกตวบวมนำ หรอใชภายนอก โดยนำเอนใบ ส
ดตำใหละเอยดใชพอกหรอทา บรเวณทเปนแผลผนคน มนำหนอง นำเหลอง ผงหนงอกเสบหรอ
เปนฝคณฑสตรปมทกาน ใชปมทกานประมาณ ๑๐-๓๐ อน นำมาตมนำกนเปนยาแกปวดเมอ
ยกระดก ปวดทองนอย ปวดกระเพาะอาหาร แกซางตานขโมยในเดก และแกไอ หรอใชตมนำ
อมบวนปากแกปวดฟน เปนตนผล(สดและแหง) ใชผลสด มรสเปรยว ฝาด นำมากนเปนยาบำรง
ทำใหสดชน แกกระหายนำ แกไอ แกหวด กระตนนำลาย ละลายเสมหะชวยระบาย ขบปสสาวะ
แกเลอดออกตามไรฟน แกโรคคอตบ คอแหง เปนตน หรอใชผลสด นำมาหมกเปนไวนผลไม
ใชดมเปนยาแกโรคดซาน
๑๔๘
เปลานอย เปลานอย (Croton stellatopilosus Ohba)
๑๔๙
เปลานอย (Croton stellatopilosus Ohba)
เปลานอย (Croton stellatopilosus Ohba)
ชอวทยาศาสตร Croton stellatopilosus Ohba
ชอพอง Croton sublyratus Kurz
วงศ EUPHORBIACEAE
ชออน เปลาทาโพ (ภาคตะวนออกเฉยงใต)
สรรพคณ ใบ - ใชบำรงธาต แกโรคกระเพาะ บำรงโลหตประจำเดอน
มสาร disterpene alcohol (CS-๖๘๔ หรอ plaunotol) มฤทธสมานแผลในกระเพาะอาหารไดเ
ปนอยางด รกษาโรคเกยวกบทางเดนอาหาร เชน แผลในกระเพาะ
ใบ ราก - แกคน รกษามะเรงเพลง
- รกษาโรคผวหนง กลาก เกลอน
- แกพยาธตางๆ รดสดวงทวาร
- แกไอเปนโลหต
- เปนยาปฏชวนะ
ดอก - ขบพยาธ ฆาพยาธ
ผล - แกโรคนำเหลองเสย เปลอก - บำรงธาต
แกน - ขบโลหต
๑๕๐
ยอปา ยอปา (Morinda coreia Ham.)
๑๕๑
ยอปา (Morinda coreia Ham.)
ชอวทยาศาสตร Morinda coreia Ham.
วงศ RUBIACEAE
ชอพนเมอง ยอปา(ไทย,อสาน,ใต) สลกปา, สลกหลวง (พายพ) อมลกดหนง (สระบร)
กะมด(มลาย)
ลกษณะทางพฤกษศาสตร ลำตนเปนไมยนตนขนาดเลกมความสงประมาณ ๕-๑๕ เมตร ใบเดยว
ออกตรงขามเรยงสลบเปนค แผนใบรปร รปขอบขนานหรอรปไขกลบ กวาง ๔-๘ ซม.ยาว ๘-๑๗
ซม. ปลายใบแหลมบางครงท โคนใบสอบขอบใบเรยว ผวใบมขน ดอกสขาวออกมารวมกนเปนก
ระจก ฐานดอกเชอมตดกน ชอดอกออกตามซอกใบ ผลมขนาดเลก ผลเปนรวมเชอมตดกน
สวนทใชเปนยา แกน
สรรพคณ แกน รสขมรอน ขบเลอด ขบนำคาวปลาใหแหง ปองกนสนนบาตหนาเพลงขบ
และฟอกโลหตระด แกจกเสยดแนนเฟอ ขบผายลม ขบนำคาวปลาใหแหง ขบฟอกโลหตระด
แกจกเสยด
คตความเชอ คนโบราณทานนยมปลกยกไวในบรเวณบาน โดยกำหนดปลกทางทศตะวนออก
เฉยงใต (อาคเนย) เชอวาจะปองกนจญไรได ทงชอ “ยอ” ยงเปนมงคลนาม ถอเปนเคลดวา จะ
ไดรบการสรรเสรญเยนยอ หรอยกยอปอปน ในสงทดงาม
๑๕๒
เถาเอนออน เถาเอนออน (Cryptolepis buchanani Roem.&Schult.)
๑๕๓
เถาเอนออน (Cryptolepis buchanani Roem.&Schult.)
ชอวทยาศาสตร Cryptolepis buchanani Roem.&Schult.
วงศ ASCLEPIADACEAE
ชออน กวน (ฉาน-แมฮองสอน) เครอเถาเอน (เชยงใหม) ตนเปดเครอ (ภาคเหนอ)
เมอย (ภาคกลาง) นอออหม (กะเหรยง-แมฮองสอน) หญาลเลน (ปตตาน) หมอนตนเปด
(สราษฎรธาน)
ลกษณะ ไมเลอยพาดพนตนไมอน เปลอกเถาเรยบสนำตาลอมดำ พอแกเปลอกจะหลดลอนออก
เปนแผน ทกสวนของตนม นำยางสขาว
สรรพคณ เถา - ตมรบประทานเปนยาแกเมอย ทำใหเสนเอนหยอน จตใจชมชน เปนยา
บำรงเสนเอนในรางกายใหแขงแรง แกเสนเอนพการ
ใบ - ใชโขลกใหละเอยด หอผาทำลกประคบ ประคบตามเสนเอนทปวดเสยวและ
ตงเมอยขบ ทำใหเสนยดหยอนด
๑๕๔
พระจนทรครงซก พระจนทรครงซก (Lobelia chinensisi Lour., L. radicans Thunb.)
๑๕๕
พระจนทรครงซก (Lobelia chinensisi Lour., L. radicans Thunb.)
พระจนทรครงซก (Lobelia chinensisi Lour., L. radicans Thunb..)
ชอวทยาศาสตร Lobelia chinensisi Lour., L. radicans Thunb.
ชอวงศ LOBELIACEAE
ลกษณะทางพฤกษศาสตร เปนพชจำพวกหญา ตนขนาดเลกสง ๓-๔ นว ลำตนเลกเรยวออน
ทอดนอนไปตามพนดน ลำตนสแดง ใบเดยวรปหอกเรยวเลกไมมกาน ขอบหยกแบบฟนเลอย
ดอกเดยวกลบเลกรปหอกงอน สกลบ ทรงครงวงกลม สขาว ทองออกแดงแซม
สรรพคณ ทงตน รสเยนสขม รบประทานบำรงปอด แกวณโรค แกหด แกปอดพการ แกพษ
ขบปสสาวะ แกไอเพราะปอดรอน แกแนนหนาอก เจบสขาง บวมชำ ใชภายนอก ดบพษ แกบวม
แกฝตะมอย ตำอมแกเจบคอ ตำกบสรารบประทาน และพอก แกงกด ตำกบสรารบประทาน
แกอาเจยนเปนโลหต แกไอเปนโลหต ผสมทำยานตถ
๑๕๖
สายนำผง สายนำผง (Lonicera japonica Thumb.)
๑๕๗
สายนำผง (Lonicera japonica Thumb.)
ชอวทยาศาสตร Lonicera japonica Thumb.
ชอวงศ CAPRIFOLIACEAE
ลกษณะทางพฤกษศาสตร เปนไมเถากงกานมขนนมสนๆสนำตาล ใบเดยวรปหอกแคบ
ปลายแหลมโคนมน ดอกสเหลองออน รปปากแตรยาวปากบานเปนกลบเรยวยาวงอน หอม
ผลกลม ปลกเปนไมประดบทวไป ขยายพนธดวยเมลด ตดตนในฤดรอนหรอฤดหนาว หรอเกบ
ดอกสขาวทยงไมบาน ตากแหง เกบไวทำยา
สรรพคณ ดอก รสหวานเยน คนหรอใชดอกแหงชงดมแทนชา เจรญอาหาร เปนยาอายวฒนะ
ขบปสสาวะ แกไข แกปวดหลง แกความดนเลอดสง ทงตน รสขมหวาน ชงแทนชาหรอตมดม
แกบดทองเสย แกตบอกเสบ แกปวดเมอยตามขอ ขบปสสาวะ แกลำไสอกเสบ
แกกระเพาะอาหารเปนแผล แกรดสดวงทวาร แกเจบคอ แกปากนกกระจอก แกอาการมนงง
ตำพอก แกแผลฝหนอง แกไข แกปวดหลง แกความดนโลหตสง
๑๕๘
เพชรสงฆาต เพชรสงฆาต (Cissus quadrangularis Linn. )
๑๕๙
เพชรสงฆาต (Cissus quadrangularis Linn. )
เพชรสงฆาต (Cissus quadrangularis Linn. )
ชอวทยาศาสตร Cissus quadrangularis Linn.
ชอวงศ VITIDACEAE
ลกษณะทางพฤกษศาสตร เปนไมเถาเลอย เถารปสเหลยมเปนปลองๆ ตรงขอเลกรดตวลง
มมอยดงอกออกจากขอ ใบเดยวกลมหนาเลกผวเรยบ ดอกกลมเลกสแดงเขยวเปนชอเลก
ออกตามขอ ผลกลมเทาเมลดพรกไทย สแดงหรอดำ ปลกเปนไมประดบทวไป
สรรพคณ เถา รสรอนขมคน คนเอานำดม แกโรคลกปดลกเปด แกประจำเดอนไมปกต
แกรดสดวงทวาร แกกระดกแตกหวซน ขบลมในลำไส แกรดสดวงทวารหนก ทงชนดกลบ
มะไฟและเดอยไก เวลารบประทานหนเปนชนเลก ๆ แลวเอาเนอมะขามเปยกหมแลวกลน มเชน
นนจะทำใหคนทปากและลำคอมาก
๑๖๐
ตำแยแมว
๑๖๑
ตำแยแมว(Acalypha indica Linn.)
ตำแยแมว(Acalypha indica Linn.)
ตำแยแมว(Acalypha indica Linn.)
ชอวทยาศาสตร Acalypha indica Linn.
วงศ EUPGORBIACEAE
ชออน ตำแยตวผ, หานแมว
ลกษณะตนและใบ ตำแยแมวเปนไมเลก ๆ จำพวกตนหญา ตนสงประมาณ ๒ ฟตเศษๆ
ลำตนตรงใบกลมโต ปลายใบแหลมเลกนอย มจกเลก ๆ ตามรมใบโตกวาใบพทรา
นดหนอย มดอกออกตามตน ดอกเปนดอกชอ สวนยอดของชอดอกเปนดอกเพศเมย
มใบประดบหยกเปนซฟน มขนปกคลม แตละใบประดบหมหอดอก ๒-๖ ดอก ผลแหงแตกได
ภายในมเมลด ๑ เมลด ชอบขนตามทดนเยน ๆ ตามทรกรางทวๆ ไป และทมอฐปนเกา ๆ ผ ๆ
สรรพคณ ราก - ขบเสมหะ ทำใหอาเจยน ทำใหระคายเคองทางเดนอาหาร เปนยาถาย
ใบ - ขบพยาธเสนดายในเดก ขบเสมหะในโรคหลอดลมอกเสบ ขบเสมหะในโรคหอบหดเปนยา
ถาย ทำใหคลนเหยนอาเจยน (รบประทานปรมาณมาก) ใบแหงปนโรยรกษาแผลเนองจากนอน
มาก ยาระบาย แกหด ขบเสมหะ ทงตน - ขบเสมหะ ทำใหอาเจยน ถอนพษของโรคแมวไดด
ไมระบสวนทใช - ขบเสมหะ ทำใหอาเจยน แกไอ ขบพยาธเสนดายในเดก ทำใหทางเดนอาหาร
ระคายเคอง ถอนพษโรคของแมว
วธใชตามภมปญาทองถน จะเอาตนสด หรอตากแหงกได มาหน แลวตมกนนำเปนยา (กน
ตามคาบอาหาร)
๑๖๒
โลดทะนง โลดทะนง (Trigonostemon reidiodes (Kurz)
๑๖๓
โลดทะนง (Trigonostemon reidiodes (Kurz)
โลดทะนง (Trigonostemon reidiodes (Kurz)
ชอวทยาศาสตร Trigonostemon reidiodes (Kurz)
ชอวงศ CRAIB.,BALIOSPERMUM REEDIOIDESR KURZ
ชออน นางแสง
ลกษณะทางพฤกษศาสตร เปนไมพมขนาดเลก สง ๒-๕ ฟต ลำตนเรยวเลกเกดเปนกอ ใบเดยว
รปหอกขอบขนาน ปลายแหลม กวาง ๒-๔ ซม. ยาว ๗-๑๒ ซม. ขอบเรยบ ดอกเลกเปนชอ สขาว
ชมพ ฐานดอกสแดงมวง กานชอยาว ออกตามงามใบ ผลกลมม ๓ พ ขนาดประมาณ ๑๐ มม.
เมลดรปไขสเหลองผวเรยบ มรากเกบอาหารพองโต ผวสแดงอมมวง เนอสขาว เกดตามทรกราง
วางเปลาในปาดบแลงทวไป ขยายพนธดวยเมลด
สรรพคณ ราก รสรอน ฝนดม ทำใหอาเจยน ทำใหถาย ใชถอนพษ ยาเบอเมา แกหด คมกำเนด
ถอนพษเหดเมา ถอนพษเสมหะ ตมดม แกวณโรค ฝนกบนำมะนาว หรอสรารบประทาน แกพษง
ฝนทาแกฟกชำ เคลดขดยอก บวม เกลอนฝ ดดหนอง และแกปวดฝ
๑๖๔
จกรนารายณ จกรนารายณ (Gynura Sarmentosa DC.)
๑๖๕
จกรนารายณ (Gynura Sarmentosa DC.)
จกรนารายณ (Gynura Sarmentosa DC.)
ชอวทยาศาสตร Gynura Sarmentosa DC.
ชอวงศ COMPOSITAE
ชออน แปะตำปง
ลกษณะทางพฤกษศาสตร เปนไมขนาดเลกลกษณะเหมอนวานมหากาฬ แตใบทรงกลมเลก
ดอกเปนชอฝอย สเหลองชขน คลายดอกหวานมหากาฬ นยมปลกเปนไมประดบหรอตาม
สวนยา
สรรพคณ ใบ รสเยน ตำผสมสราพอกฝแกปวด แกฟกบวม แกพษอกเสบทกชนด
แกปวดหวลำมะลอก แกพษแมลงสตวกดตอย ดดถอนพษไดดมาก
๑๖๖
ขนทองพยาบาท ขนทองพยาบาท (Gelonium multiflorum A. Juss.)
๑๖๗
ขนทองพยาบาท (Gelonium multiflorum A. Juss.)
ขนทองพยาบาท (Gelonium multiflorum A. Juss.)
ชอวทยาศาสตร Gelonium multiflorum A. Juss.
วงศ EUPHORBIACEAE
ลกษณะทวไป เปนไมยนตน ขนาดกลาง กงกานกลม เปลอกเกลยง สเทาใบเดยวแขงหนาดก
ทบ ออกตรงขามกนเปนค ๆ รปหอกยาวราว ๖ นว ขอบจก โคนใบแหลม เสนใบขนานกนเปนคๆ
กานใบยาวครงนว เปนรองลก ดอกเลกๆเปนชองแผออก ผลกลมเทาลกพทรา ยาวประมาณ ๔
นว ม ๓ พ สแดงออกสมเมอแกจะแตกออก ขนตามปาโปรงทวไป ขยายพนธดวยเมลด
สรรพคณ เปลอกตน รสเมาเบอ แกลมเปนพษ แกประดง แกพษในกระดก ฆาพยาธ
แกโรคเรอน มะเรง คดทะราด กลาก เกลอน โรคผวหนงทกชนด แกกามโรค แกโรคตบพการ
ทำใหฟนทน ถายนำเหลองเนอไม รสเมาเบอ แกลมพษ แกไข แกกามโรค ราก รสเมาเบอรอน
แกลม แกประดง แกพษในกระดก แกโรคผวหนง รกษานำเหลองเสย
๑๖๘
มะตม มะตม (Aegie marmelos Corr)
๑๖๙
มะตม (Aegie marmelos Corr)
มะตม (Aegie marmelos Corr)
ชอวทยาศาสตร Aegie marmelos Corr
วงศ RUTACEAE
ชออน หมากตม ตวงหอม ตม
ลกษณะทวไป เปนไมยนตนขนาดกลาง ตามลำตนและกงกานมหนามเลกแหลมยาว ใบประกอบ
๓ ใบ ใบยอยรปไขโตปลายแหลม ขอบหยกเลกนอย ดอกชอ ออกตามงามใบและปลายกง
กลบดานนอกสเขยวออน ดานในขาวนวล กลมหอมไกล มอย ๓ ชนด
๑.มะตมไข ผลกลม คลายลกมะขวด เปลอกบาง
๒.มะตมบาน ผลกลมยาว เปลอกหนา เมอแกจะแขงเปนกะลา
๓.มะตมนม ผลกลมยาว เปลอกนม เคยพบทราชบร และทางเหนอ
สรรพคณ ใบสด รสฝาดปราซาขนมน คนเอานำรบประทาน แกหวด แกหลอดลมอกเสบ
แกบวม แกเยอตาอกเสบผลออน รสฝาดรอนปราขน หนผงใหแหง บดเปนผง หรอตม
รบประทาน แกธาตพษพการ แกทองเสยแกบด แกโรคกระเพาะอาหาร เจรญอาหาร ขบผายลม
บำรงกำลงผลแก รสฝาดหวาน ทบใหแตก ตมใสนำตาลทรายแดง เรยกวา นำอฐบาล
ดมแกเสมหะและลม บำรงไฟธาต ชวยยอยอาหารผลสก รสหวานเยน ตมดมหรอเอา
๑๗๐
ตานกกรด ตานกกรด (Ellipanthus tomentosus Kurz., ssp. Tomentosus var tomentosus)
๑๗๑
ตานกกรด (Ellipanthus tomentosus Kurz., ssp. Tomentosus var tomentosus)
ตานกกรด (Ellipanthus tomentosus Kurz., ssp. Tomentosus var tomentosus)
ชอวทยาศาสตร Ellipanthus tomentosus Kurz., ssp. Tomentosus var tomentosus
วงศ CONNARACEAE
ลกษณะทวไป เปนไมยนตนขนาดกลางถงใหญ สงไดถง ๓๐ เมตร กงกานออนมขนละเอยด
สนำตาลใบเดยวรปหอกหรอไขกลบปลายแหลมสเขยวเรยงสลบยาว๗-๒๐ซม.ดอกเลก ๆ
กลบสขาว ๕ กลบ มวนออก ออกเปนกระจกทงามใบ ผลรปไข ผวมขนละเอยด เมอแกส
นำตาลแดง เมลดสดำมรกสแดง เกดตามปาเบญจพรรณ
สรรพคณ เนอไม รสฝาดขมมน ถายพษเสมหะและโลหต แกกระษย* ปวดเมอย ถายพษตบ
แกตบทรด ตมดมแกปวดทอง คลายอาการเกรงของกลามเนอทอง แกโรคเกยวกบทางเดน
ปสสาวะ
หมายเหต *กระษย,กษย คอความเสอมครำคราของอวยวะตางๆในรางกายของคนเรา
๑๗๒
หสคณเทศ หสคณเทศ (Holarrhena curtisii)
๑๗๓
หสคณเทศ (Holarrhena curtisii)
หสคณเทศ (Holarrhena curtisii)
ชอวทยาศาสตร Holarrhena curtisii
วงศ RUTACEAE
ชออน สมดตน
ลกษณะทวไป เปนไมพมขนาดเลก สงประมาณ ๒-๔ ฟต ลำตนกลมตงตรง กงกานนอย
เปลอกตนสนำตาลดำ ใบเดยวรปหอก ปลายแหลม เนอหนา ดอกชอ กลบสขาวหนา
ผลเปนฝกกลมยาว เกดตามทรกรางวางเปลา ทลมชนแฉะทวไป ขยายพนธดวยเมลด
สรรพคณ ใบ รสเผดรอน ตำทาแกคน พอกประคบหรออบไอนำ แกผนคนตามผวหนง
กระจายเลอดลมใหเดนสะดวก แกลมอมพฤกษ อมพาต
ดอก รสหอมรอน ฆาเชอโรค แผลเรอรง แกใสดวน ใสลาม
เปลอกตน รสรอนแกโลหตในลำคอและลำใสใหกระจาย
กระพ รสรอน แกโลหตในลำคอและลำไสใหกระจาย
ตน รสรอน ขบลม อนเปนลกเปนกอนในทองใหกระจาย
ราก รสรอน แกรดสดวง
๑๗๔
โกฐกะกลง โกฐกะกลง (Strychnos nux-vomica Linn)
๑๗๕
โกฐกะกลง (Strychnos nux-vomica Linn)
ชอวทยาศาสตร Strychnos nux-vomica Linn
วงศ STRYCHNACEAE
ลกษณะทวไป เปนไมยนตนขนาดกลาง ใบกวาง ๒ นว ยาว ๓ นว มเสนตามยาว ๓เสน
ใบดกทบ เปลอกตน สเหลองอมแดง เนอคลายไมพญามอเหลก ดอกชอมขนาดเลก ผลกลมโต
เหมอนลกมะตม ออกดอกในเดอน ก.ย.-ต.ค. เมลดกลมแบนขนาดประมาณ ๑ ซม. ลกษณะ
คลายยางรถยนต สเทาเหลอบขาว หรอสสวาท มขนตามปาเบญจพรรณทวไปในเขต รอนเมลด
ทแกจดจะแหง เรยกวา โกฐกลง Nux Vomica
สรรพคณ เปนยาอนตราย การนำมาทำเปนยาจะตองฆาฤทธเสยกอน ตามกรรมวธใน
หลกเภสชกรรมไทย ใบ รสเมาเบอ ตำพอกแกแผลเนาเปอยเรอรง เมลด รสเมาเบอขมจด
บำรงธาต บำรงหวใจใหเตนแรง แกอมพาต แกอดโรย แกไขเจรญอาหาร ขบนำยอยกระตน
ประสาทสวนกลาง บำรงประสาท หตาจมก บำรงเพศของบรษ บำรงกลามเนอกระเพาะ
อาหาร ลำไส ใหแขงแรง แกโรคอนเกดจากปากคอพการ ขบพยาธ ขบปสสาวะ แกพษง
พษตะขาบแมลงปอง แกลมกระเพอมในทอง แกคลนเหยน แกลมพานไส แกรดสดวงทวาร
แกโลหตพการ ทำใหตวเยน แกลมคถทวาร ขบลมในลำไส แกหนองใน แกไตพการ แกเสนตาย
แกเหนบชา แกเนอชา แกกระษย แกปวดเมอยพษ สวนของตนและเมลดทงหมด เปนยาอนตราย
ทำใหกลามเนอกระตก ขาสน ชก หวใจเตนแรง ขากรรไกรแขง และตายได
๑๗๖
เถาวลยเปรยง เถาวลยเปรยง (Derris scandens Benth.)
๑๗๗
เถาวลยเปรยง (Derris scandens Benth.)
เถาวลยเปรยง (Derris scandens Benth.)
ชอวทยาศาสตร Derris scandens Benth.f
วงศ LEGUMINOSAE
ลกษณะทวไป เปนไมเถาขนาดใหญ พาดพนตามตนไมอน เถาใหญมกจะบด ใบประกอบ
ใบยอยรปไขกลบ ผวเรยบมนเขยว ขอบเรยบ ปลายแหลมนอยๆ ดอกเลกเปนชอพวงระยา
สขาวดก ฝกแบนยาว ออกเปนพวง เนอไมมวงสเขม มสองชนดคอ ชนดแดง เนอสแดง
วงสแดงเขม ชนดขาว เนอออกสนำตาลออนๆ วงสนำตาลไหม
สรรพคณ เหมอนกนทงสองชนด หมอยาพนบานนยมใชชนดขาว ชนดแดงหายาก
เถา รสเฝอนเอยน ตมรบประทานถายเสน ถายกระษยเสน แกเสนเอนขอด ถายเสมหะ
ไมถายอจจาระ จงเหมาะทจะใชในโรคบด ไอ หวด ใชในเดกไดด ทำใหเสนเอนออนลง
ขบปสสาวะ แกปสสาวะพการ ควใหหอม ชงกนแทนนำชา แกเสนเอนพการ
แกเมอยขบตามรางกาย บางทานกลาววาทำใหมกำลงดแขงแรงสไมถอย แกกระษยเหนบชา
ราก รสเฝอนเมา ใชเบอปลา เปนยาอายวฒนะ ขบปสสาวะ
๑๗๘
กำลงเสอโครง กำลงเสอโครง (Betula alnoides Buch Ham)
๑๗๙
กำลงเสอโครง (Betula alnoides Buch Ham)
ชอวทยาศาสตร Betula alnoides Buch Ham
วงศ BETULACEAE
ลกษณะทวไป เปนตนไมขนาดกลางถงใหญ ใบเดยวรปไขโตดกหนาทบ เปลอกตนหนาสดำ
ดานในสเหลองแก เนอไมสขาว เกดในปาดงดบเขา และปาเบญจพรรณทวไป
สรรพคณ เนอไม,เปลอก รสฝาดมนตดรอน บำรงกำลง เจรญอาหารขบลมในลำไสบำรงเสน
เอนใหแขงแรงแกปวดเมอยตามรางกาย บำรงธาต เปนยาอายวฒนะ ตำรบยาอสานใชเถาของ
กำลงเสอโครงกบขาวเยนทงสองใชอยางละเทากนเสมอภาคตมดมแกปวดตงตามเสน แกกษย
ไตพการ ขบปสสาวะ รกษาเบาหวาน บำรงกำลง แกผงผดอกเสบ แกประดงเขาขอ เคยทดลอง
แลวมสรรพคณชะงดนก
๑๘๐
เปลาใหญ เปลาใหญ (Croton oblongifolius Roxb.)
๑๘๑
เปลาใหญ (Croton oblongifolius Roxb.)
๑๘๒
เปลาใหญ (Croton oblongifolius Roxb.)
ชอวทยาศาสตร Croton oblongifolius Roxb.
วงศ RUPHORBIACEAE
ลกษณะทวไป เปนไมผลดใบขนาดยอม สงประมาณ ๘ เมตร กงกานขอนขางโต ยอดออน
มเกลดสเทาปกคลมทว ใบเดยวรปหอก ปลาและโคนแหลม ใบกวางกวาเปลานอย ยาว ๙-๓๐
ม.ฐานใบมตอม ๒ ตอม ใบแกเกลยง สเปลยนเปนสสมกอนรวงหลน ดอกเลกๆออกเปนชอ
หลายชอทปลายกง ผลกลมแบนขนาด ๑ ซม. ม ๓ พ เกดตามปาเบญจพรรณ ปาดบแลง
ปาละเมาะ ทวไป
สรรพคณ ใบ รสรอน บำรงธาต แกคนตามตว แกลมจกเสยด บำรงกำลง แกกระหาย
แกเสมหะและลม ดอก รสรอน แกพยาธ ลก รสรอน ดองสราดม ขบโลหตใหเรอนไฟเปลอก
รสรอน แกเสมหะใหตก แกเลอดรอน เปลอก,กระพ รสรอน ชวยยอยอาหาร แกเลอดรอน
เนอไม รสรอน แกรดสดวงลำไส และรดสดวงทวารหนก แกน รสรอน ทำอาหารใหงวด แกลม
อนผกเปนกอนใหกระจาย ขบไสเดอนราก รสรอนเมา แกนำเหลองเสย แกโรคผวหนง ผนคน
แกโรคเรอน มะเรง คดทะราด กระจายลม ทำนำเหลองใหแหง
โกฐหวบว โกฐหวบว (Conioselinum univitatum Turczaninow)
๑๘๓
โกฐหวบว (Conioselinum univitatum Turczaninow)
โกฐหวบว (Conioselinum univitatum Turczaninow)
ชอวทยาศาสตร Conioselinum univitatum Turczaninow
วงศ UMBELLIFERAE
ลกษณะทวไป เปนไมจำพวกเหงาใตดน มผวขรขระ แตทรงรวมคอนขางกลม สออกนำตาล
ไหมถงดำ มาจากประเทศจน
สรรพคณ เหงา รสมน สขมหอม แกลมในกองรดสดวง กระจายลมทงปวง ขบลมในลำไส
แกปวดเบง สรรพคณรวม แกอาการปวดเกรง แกจกเสยดแนนทอง สมานลำไส บำรงธาต
๑๘๔
ลำเจยก ลำเจยก (Pandanus odoraissimus)
๑๘๕
๑๘๖
ลำเจยก ( Pandanus odoraissimus )
ชอวทยาศาสตร Pandanus odoraissimus
วงศ PANDANACEAE
ชออน ลำจวน รญจวน, ปะหนน ดอกกาบ
ลกษณะทวไป ตน : เปนพรรณไมพม อยในประเภทเดยวกบตนเตย ลกษณะของลำตนจะ
แตกเปนกอใหญ มลำตนสงประมาณ ๔-๖ เมตร บรเวณโคนตนจะมรากอากาศโผลออกมาใบ
มสเขยว ลกษณะคลายกบใบสบปะรด คอจะใหญ ยาวและหนา ขอบใบเปนจก มหนามแหลม
ใตทองใบมแกนกลางดอก : จะโผลออกมาจากกลางลำตนพอด ซงดอกนจะเรมบาน ในเวลาตอน
เยนและมกลนหอมฉน
สวนทใช ราก
สรรพคณ ราก ของลำเจยกมรสเยนและหวานเลกนอย นำมาปรงเปนยาแกพษเสมหะ พษไข
พษเลอด ขบปสสาวะ และรากอากาศทโผลออกมาจากโคนตนนน ปรงเปนยาแกหนองใน แกนว
แกระดขาวมกลนเหมน แกปสสาวะพการ แกเบาหวาน
อน ๆ เปนพรรณไมในวรรณคดไทยทกลาวไว ซงมในเรองนราศธารทองแดง อเหนา ดาหลง
รามเกยรต สมทรโฆษคำฉนท
กระวาน กระวาน (Amomum krervanh Pierre., A. cardamomun Linn.)
๑๘๗
กระวาน (Amomum krervanh Pierre., A. cardamomun Linn.)
กระวาน (Amomum krervanh Pierre., A. cardamomun Linn.)
ชอวทยาศาสตร Amomum krervanh Pierre., A. cardamomun Linn
วงศ ZINGIBERACEAE
ลกษณะทวไป เปนพชลมลกจำพวกเหงา สงประมาณ ๓ เมตร ใบรปหอกกวาง ดอกออกจากเหงา
เปนชอทรงพม สเหลอง ผลกลมสขาวนวลสนำตาลออน หรอ สแดง ภายในมเมลดสนำตาลไหม
ตดกนเปนกลมกอน ผลจะอยตดกบกานรวมกนเปนชอ กระวานมหลายพนธ สวนมากหมอนยมใช
กระวานแดง หรอเรยกวา กระวานดำ มเนอมาก เรยกวา กระวานโพธสตว ซงสมยกอนนำเขามา
จากเมองโพธสตวประเทศเขมร ทางภาคตะวนออกของไทยกมปลกกนบาง มฤทธแรงกวาชนดอน
นยมใชทำยาผง สวนยาตมนยมใชกระวานขาวซงปลกมากทจงหวด จนทบร, ตราด, กาญจนบร,
อทยธาน เกดตามปาดงดบเขาสง เชน จนทบร, ประจวบครขนธ, เขาใหญ เปนตน ขยายพนธดวย
เมลดและแยกหนอ
สรรพคณ ใบ รสเผดรอนหอม ขบลมใหผายเรอ ขบเสมหะ แกไขเซองซม แกรำมะนาด แกลม
ใหปดธาต ใหความอบอน นำมากลนไดการบรใบกระวาน ทใชในตำรบยาและใชในเครองเทศ
นน ไมใชใบของตนกระวานน แตเปนใบของตนเทพธาโร ซงมกลนหอมรอน มสรรพคณขบลม
บำรงธาตดอก รสเผดรอน แกเจบตา ตาแฉะ ตามวลก รสเผดรอนหอม ขบเสมหะ ขบโลหต
ขบลม บำรงธาต กระจายเลอดและลมใหซาน ปรงรวมกบยาถายอนๆปองกนไมใหจกเสยดและ
ไซทอง
๑๘๘
ตบเตานอย ตบเตานอย (Polyalthia debilis (Pierre) Finet & Gagnep.)
๑๘๙
ตบเตานอย (Polyalthia debilis (Pierre) Finet & Gagnep.)
ชอวทยาศาสตร Polyalthia debilis (Pierre) Finet & Gagnep.
วงศ ANNONACEAE
ชออน กนครก (ชย)
ลกษณะทวไป เปนไมพมขนาดเลก สง ๑-๒ ฟต กงออนมขนละเอยดสนำตาล ใบเดยว
รปไขกลบแกมขอบขนาน ปลายมนโคนสอบเรยว ยาวประมาณ ๕-๑๐ ซม. ดอกเดยวเลกๆ
กลบรปสามเหลยมอวบหนา สเหลองอมเขยว ออกตามงามใบ ผลกลมและกลมยาวคอด
เมลดสดำ รบประทานได เปลอกรากสดำบาง ขนตามปาโปรง
สรรพคณ ราก รสเยน แกตวรอน ดบพษไขทงปวง ดบพษตานซาง แกวณโรค ตมดม แกปวดทอง
บำรงตบ แกตบอกเสบ ดซานตบพการ บรรเทาอาการจกเสยดแนนทอง มกใชคกบตบเตาใหญ
รกษาเบาหวานและโรคตบอกเสบ
๑๙๐
โกฐเชยง โกฐเชยง (Livisticum officnale Koch.)
๑๙๑
โกฐเชยง (Livisticum officnale Koch.)
โกฐเชยง (Livisticum officnale Koch.)
ชอวทยาศาสตร Betula alnoides Buch Ham
ชอจน ตงกย
วงศ UMBELLIFERCEAE
ลกษณะทวไป เปนรากไม พวกโสม สนำตาลเหลอง นำเขาจากประเทศจน
สรรพคณ ราก รสหวานสขม แกไข แกสะอก แกไอบำรงเลอด โบราณใชรกษาอาการตกเลอด
รกษาอาการหาวเรอจกแนนเสยดแทงราวนมทงสองขาง บำรงกำลง เขาตำรบยารกษามะเรง
คตทะราด โกฐเชยงบำรงเลอด รกษามดลกใหตงอยเสมอ โบราณทานเปนยาสำหรบสตรหรอ
โสมผหญง
หมายเหต* สวนหวใหญเรยกวาตงกย สวนรากฝอยเรยกวาโกฐเชยง
๑๙๒
กระชาย กระชาย (Boesenbergia pandurata ( Roxb.)Schltr )
๑๙๓
กระชาย (Boesenbergia pandurata ( Roxb.)Schltr )
กระชาย (Boesenbergia pandurata ( Roxb.)Schltr )
ชอวทยาศาสตร Boesenbergia pandurata ( Roxb.)Schltr
ชอทองถน กะแอน , ระแอน (ภาคเหนอ ) ขงทราย ( มหาสารคาม) วานพระอาทตย(กรงเทพ)
จป ,ซฟ (ฉาน - แมฮองสอน) เปาซอเราะ , เปาะส (กระเหรยง - แมฮองสอน )
วงศ ZINGIBERACEAE
ลกษณะของพช กระชายเปนไมลมลก สงราว ๑ - ๒ ศอก มลำตนใตดนเรยกวา “ เหงา “ ร
ปททรงกระบอกปลายแหลมจำนวนมาก รวมตดอยเปนกระจก เนอในสเหลอง มกลนเฉพาะ
เนอในละเอยด กาบในสแดงเรอ ใบใหญยาวรปลายแหลม ดอกเปนชอ สขาวอมชมพ การปลก ใช
เหงาหรอหวกระชายปลก กระชายชอบดนรวนปนทราย ไมชอบดนแฉะ เวลาปลกควรยกรองหรอ
ปลกใตรมเงาของใบไมใหญ โดยนำ หวกระชายทเตรยมไวตดใบทง และเหลอรากไวเพยง ๒ ราก
ปลกลงหลม และกลบ ดวยปยคอกพอมดตน คลมดวยฟาง รดนำใหชม ฤดทปลกคอปลายฤดแลง
ความชมชนตองการแคนำฝนกเพยงพอ กระชายเปนเครองเทศ ทปลกกน ตามบาน เรอนทวไป
สวนทใชเปนยา เหงาใตดน
สรรพคณ รสเผดรอนขม แกปวดมวนในทอง แกทองอดเฟอและบำรงกำลงขอมลทาง วทยาศาสตร
ในเหงากระชายมสารสำคญคอ นำมนหอมระเหย ( Essential oil ) นำมนหอมละเหยจากเหงา
กระชายมสรรพคณรกษาอาการหาวเรอ จกเสยดแนนทองไดด
๑๙๔
สบปะรด สบปะรด (Ananus comosus Merr.)
๑๙๕
สบปะรด (Ananus comosus Merr.)
สบปะรด (Ananus comosus Merr.)
ชอวทยาศาสตร Ananus comosus Merr.
วงศ BROMELIACEAE
ชอทองถน มะขะนด มะนด (ภาคเหนอ) บอนด (เชยงใหม) ขนนทอง ยานด ยานด (ภาคใต)
หมากนด (ภาคอสาน)
ลกษณะ สบปะรดเปนพชลมลกหลายป ลำตนสนและแขง ใบออกสลบโดยรอบตน ในเรยวยาว
ปลายแหลม ดอกออกเปนชอส ชอดอกมกานยาว ผลรปรางเปนรปไขหรอทรง กระบอก
สวนทใชเปนยา เหงาทงสดและแหง
สรพรคณ รสหวานเยน ขบปสสาวะ แกปสสาวะขด ขบนว บำรงเลอด บำรงไต
เขาตำรบยารกษามะเรงในกระอาหารแกเบาหวาน ขบนำนอกลำไส แกบวม
๑๙๖
พลคาว พลคาว (Houttuynia cordata Thunb)
๑๙๗
พลคาว (Houttuynia cordata Thunb)
พลคาว (Houttuynia cordata Thunb)
ชอวทยาศาสตร Betula alnoides Buch Ham
ชอทองถน ผกคาวตอง หรอกานตอง
ลกษณะทวไป เปนรากไม พวกโสม สนำตาลเหลอง
สรรพคณ
- รกษาโรคมะเรง โดยเฉพาะเกยวกบมะเรงปอด มะเรงตอมไทรอยด มะเรงปากมดลก
- เนองอกในสมอง
- รดสดวงทวาร โดยไมตองผาตด
- โรคกามโรค
- โรคผวหนง
- ทางเดนปสสาวะอกเสบ
- เพมการแบงตวของเซลลเมดเลอดขาว รกษาอาการอกเสบตาง ๆ เชน ฝอกเสบ ปอดอกเสบ
หลอดลมอกเสบ ตาอกเสบ ตบอกเสบ ไตอกเสบ
- เยอหมสมองอกเสบทเกดจากเชอรา หชนกลางอกเสบ
พลคาวมสรรพคณตานการอกเสบ เปนพชสมนไพรทนาจบตามองดานธรกจ และกำลงมาแรงใน
ดานการตลาด ทานใดสนใจลองศกษาขอมลและทดลองปลกดครบ
๑๙๘
วานมหาเมฆ วานมหาเมฆ (Curcuma aeruginosa Roxb. )
๑๙๙
วานมหาเมฆ (Curcuma aeruginosa Roxb. )
วานมหาเมฆ (Curcuma aeruginosa Roxb. )
ชอวทยาศาสตร Curcuma aeruginosa Roxb
ชออน อาวแดง, กระเจยวแดง ,ขมนดำ
วงศ ZINGIBERACEAE
ลกษณะทางพฤกศาสตร เปนพชตระกลเดยวกบขง-ขา มหวหรอเหงาอยใตดน
หวมกลนคลายขง-ขา ใบรปหอก ใบจะโผลขนมาในชวงฤดฝนหลงจากทดอกเรมเหยวเฉา และใ
บจะเรมเหยวเฉาชวงตนฤดหนาว ลกษณะดอก : จะออกดอกระหวางเดอนเมษายน - พฤษภาคม
ออกเปนชอจากใจกลางตน ชอดอกสง ๑๒ - ๑๘ เซนตเมตร ทงนขนอยกบอายของตน ถาอายม
ากเหงาจะมขนาดใหญชอดอกกจะใหญตามไปดวย ดอกมใบประดบรปกรวยเรยงซอนกน ปลาย
ชอดอกมสชมภถงแดงเขม โคนชอดอกมสเขยวออนถงเขยว อกทงยงมดอกเปนหลอดรปกรวยข
นาดเลกสเหลองบรเวณใบประดบโคนชอดอก
สรรพคณ เหงา – ใชเปนยาบบมดลก ทำใหมดลกเขาอเรวขน มดลกคลายความอกเสบ
เปนยาถาย วานมหาเมฆมสรรพคณดดานการรกษาโรครดสดวงลำไสขบลม
ใหผายเรอ เปนวานทนยมใชมาแตโบราณ มสรรพคณทางยาทเหนผลประจกษแจงแลวจนอดต
ถงปจจบน
๒๐๐
กำแพงเจดชน กำแพงเจดชน (Salacia chinensis Linn)
๒๐๑
กำแพงเจดชน (Salacia chinensis Linn)
กำแพงเจดชน (Salacia chinensis Linn)
ชอวทยาศาสตร Salacia chinensis Linn.
ชอวงศ CELASTRACERE
ชออน ตะลมนก ตาไก นำนอง มะตอมไก ลมนก
ลกษณะ เปนไมเถายนตนขนาดใหญ เนอไมสแดงเรอ ๆ มเสนวงสดำ ซอนกน ๗-๙ ชน เรยกวา
วงป ใบเดยวรปหอกปลายและโคลนใบแหลม เกดตามปาเบญจพรรณและปาละเมาะทวทกภาค
ขยายพนธดวยเมลด
สรรพคณ เปนยาระบายสำหรบผทองอด แกกษยเถาดานในทอง ราก ตมดมรกษาเบาหวา
นปรบระบบความดน ทำใหแผลเบาหวานแหง แกไขขอพการ เขาขอ แกประดง ขบผายลม
ฟอกและขบโลหตระด
วธใชตามภมปญาทองถน ตมกบตวยาอน ไดแก เถาวลยเปรยง นำสมนไพรทง ๒ อยาง
นำมาอยางละ ๓ ชน มดรวมกนแลวตมดม เชา-เยน แกกระษย เสนเอนตง
๒๐๒
ฝาง ฝาง (Caesalpinia sappan L. )
๒๐๓
ฝาง (Caesalpinia sappan L. )
ฝาง (Caesalpinia sappan L. )
ชอวทยาศาสตร Caesalpinia sappan L.
ชอวงศ LEGUMINOSAECEAE - CAESALPINIOIDEAECEAE
ชอสามญ Sappan - wood, Indian red - wood Brazilwood.
ชออน ฝางแดง ฝางเลอด ฝางสม หนามโคง
สรรพคณ แกน บำรงโลหตสตร แกปอดพการขบหนอง แกคดทะราด ทำใหโลหตเยน
แกโลหตออกทางทวารหนกและทวารเบา แกเลอดกำเดา แกโรคทองรวง แกไขสำปะชวร แกไอ
รกษาโรคผวหนงบางชนด แกธาตพการ แกรอนแกเสมหะ รกษามะเรงเพลง คมกำเนด แกไข
แกสะอก แกหอบ แกชำ ฟอกโลหต
เนอไม แกทองเสย แกบด ทำใหประจำเดอนมาตามปกต แกไข รกษาโรคทวไป เชน
โรคเกดจากเสมหะ เปนยาขบระดอยางแรง แกเลอดตกหนก
ไมระบสวนทใช ขบหนอง รกษาอาโปธาตไมใหรอน บำรงโลหต แกปอดพการ แกลม
แกเสมหะ แกดพการ ขบเลอด แกคดทะราด แกมตกต ระดขาว แกคดทะราด แกธาตพการ
แกรอน แกโลหตตกทางทวารหนกและทวารเบา โบราณใชเปนยาบำรงเลอด ฟอกเลอด นำต
มฝางเขมขนจะมสแดง เหมอนเลอดของคนเราสแดง เปนตวแทนของเลอดและนำในรางกาย
ไดรบบาดเจบหรอฟกชำ หมอยาโบราณนยมใหตมฝางดม
๒๐๔
ชางนาว ชางนาว (Ficus pubigera Wall)
๒๐๕
ชางนาว (Ficus pubigera Wall)
ชางนาว (Ficus pubigera Wall)
ชอวทยาศาสตร Ficus pubigera Wall
ชอวงศ MORACEAE
ชอสามญ Ochna integerriima Merr.
ชออน ชางโนม กะแจะ กำลงชาง
ลกษณะทางพฤกษศาสตร ไมยนตน ผลดใบ สง ๓-๘ เมตร ตามปลายกงมกาบหมตาแขงและ
แหลม ใบ เดยว เรยงสลบ แผนใบรปขอบขนานหรอรปไขกลบหรอรปใบหอกกลบ กวาง ๔- ๗
เซนตเมตร ยาว ๘-๒๐ เซนตเมตร ปลายเรยวแหลมโคนมนขอบใบจกถ ออกเปนชอสนตามกง
กลบดอก ๕ กลบ สเหลอง ปลายกลบมน สวนโคนเรยวเลก เมอบานเสนผานศนยกลางป
ระมาณ ๓-๔ เซนตเมตร ผล กลม เมอสกสดำ เสนผานศนยกลางประมาณ ๑ เซนตเมตร
ตดอยบนฐานรองดอกสแดง เกสรตวผรวมกนเปนกระจกกลางดอก
สรรพคณ ราก - ขบพยาธ แกนำเหลองเสย เนอไมรสมนตดหอม บำรงโลหต บำรงกำลง
แกไขขอเสอม รกษาเสนเอนอกเสบ รสมนในตำราวรโยคศาล แกเสนเอนพการ แกอกเสบ ยาตำ
รบรกษาเสนตงใหทานเอาชางนาว ๒๕ กรม ฝาง ๒๕ กรม เถาวลยเปรยง ๒๕ กรม เถาเอนออน
๒๕ กรม ชะเอมเทศ ๒๕ กรม ตมดมรกษาอาการอกเสบของเสนเอนและกลามเนอแกปวดเมอย
เคลดขดยอกมสรรพคณด
๒๐๖
แสมสาร แสมสาร (Senna garrettiana (Craib) Irwin&Barneb)
๒๐๗
แสมสาร (Senna garrettiana (Craib) Irwin&Barneb)
แสมสาร (Senna garrettiana (Craib) Irwin&Barneb)
ชอวทยาศาสตร Senna garrettiana (Craib) Irwin&Barneb
วงศ CAESALPINIACEAE
ชอพอง Cassia garrettiana
ชออน กราบด กะบด ขเหลกคนชง ขเหลกโคก ขเหลกแพะ ขเหลกปา ขเหลกสาร ไงซาน
สรรพคณ ราก ฟอกโลหต
ใบ ขบพยาธ เปนยาถาย รกษางสวด บำบดโรคมะเรงเมดเลอดขาว รกษาแผลสด
และแผลแหง
ดอก เปนยาถาย ขบพยาธ รกษางสวด บำบดโรคมะเรงเมดเลอดขาว
แกน แกลม แกปสสาวะพการ แกงสวด บำบดโรคมะเรงเมดเลอดขาว ขบพยาธ
ขบเสมหะ แกลมในกระดก ถายโลหต ถายโลหตระด ถายเสมหะ แกกระษย ทำใหเสนหยอน
เปนยาระบาย
ไมระบสวนทใช เปนยาระบาย ลดอณหภมของรางกาย แกโลหต แกกำเดา
แกเสมหะ เจรญไฟธาต แกโลหตระดเสย บำรงโลหต แกกระษย ขบปสสาวะ แกไตพการ
ดบพษโลหต
๒๐๘
หญาใตใบ หญาใตใบ(Calathea picturata., Calathea roseo-picta.)
๒๐๙
หญาใตใบ(Calathea picturata., Calathea roseo-picta.)
หญาใตใบ(Calathea picturata., Calathea roseo-picta.)
ชออนๆ มะขามปอมดน ไฟเดอนหา หมากไขหลง
ชอสามญ Chamber bitter
ชอวทยาศาสตร Phyllanthus urinaria L.
วงศ EUPHORBIACEAE
ลกษณะพฤษศาสตร ไมลมลก สง ๑๐ - ๘๐ ซม. ใบเปนใบประกอบแบบขนนกชนเดย
ว ปลายค มใบยอย ๒๑ - ๓๓ ใบ ใบยอยรปขอบขนาน ปลายใบแหลมมตงหนามเลกๆ
โคนใบมน ขนาดประมาณ ๐.๕X๑.๐ ซม. กานใบสนมากและมหใบสนำตาลออนรปสามเหลยม
ปลายแหลมเกาะตด ๒ อน ดอกแยกเพศ เพศเมยมกอยสวนโคน เพศผมกอยสวนปลายกานใบ
ดอกขนาดเลกสขาว เสนผาศนยกลางประมาณ ๑ ซม. ผลทรงกลมขนาดประมาณ ๐.๑๕
ซม. สเขยวอมนำตาลออนผวยนเปนตม เกาะตดอยทใตโคนใบยอย เมอแกจะแตกเปน ๖
พ แตละพจะม ๑ เมลด เมลดสนำตาลรปเสยว ๑/๖ ของทรงกลม ขนาดประมาณ ๐.๑ ซม.
ผวยนเปนเสนลายตามขวางทงเมลด
สรรพคณดานสมนไพร ทงตน แกไขทกชนด รกษารดสดวงทวาร กามโรค ปวดทองดซาน
ทองเสย และบด และ ลดความดนโลหต ใบออน แกไอสำหรบเดก ปรงเปนยาแกอกเสบ
แกโรคตบ ตวเหลอง ตาเหลอง คมเบาหวานไดด ตำพอกรกษาแผลอกเสบใหแหงเรว รกษา
แผลกรายจากโรคเบาหวาน
๒๑๐
ลกเดอย ลกเดอย (Coix lacryma-jobi L. var. mayuen (Rorman.)
๒๑๑
ลกเดอย (Coix lacryma-jobi L. var. mayuen (Rorman.)
ลกเดอย (Coix lacryma-jobi L. var. mayuen (Rorman.)
ชอวทยาศาสตร Coix lacryma-jobi L. var. mayuen (Rorman.) Stapf
วงศ GRAMINEAE
ชอจน ออเหรน (จนกลาง), ออยง (จนแตจว)
ชอภาษาองกฤษ Coix Seed
ชอเครองยา Semen Coicis
สรรพคณตามตำราการแพทยแผนจน
ลกเดอย รสจดอมหวาน เยนเลกนอย มฤทธสลายความชน ขบปสสาวะ
ใชเปนยาขบปสสาวะ แกบวมนำ ขาบวม มฤทธเสรมบำรงมาม แกอาการมามพรอง
ถายกระปดกระปรอย บวมนำ ทองมาน มฤทธบรรเทาอาการปวดขอ ปวดเมอยกลามเนอ
แกปวดขอ กลามเนอ บวมตง เปนตะครว คลายเสนเอน และมฤทธระบายความรอน ขบหนอง
นำเหลองเสย ใชแกโรคปอดอกเสบ ลำไสอกเสบ ขบหนอง แผลฝ
สรรพคณตามตำราการแพทยแผนไทย
ลกเดอย รสมนเยน สรรพคณ แกหลอดลมอกเสบ แกปอดอกเสบ ขบปสสาวะ
แกนำคงในปอด ใชเปนอาหารบำรงกำลงสำหรบคนฟนไข ลกเดอยเปนสดยอดยาบำรง
ใชตนกบขง ใสำตาลนดหนอย รบประทานบำรงฟนไข
๒๑๒
โดไมรลม โดไมรลม (Prickly-leaved elephant’s foot.)
๒๑๓
โดไมรลม (Prickly-leaved elephant’s foot.)
โดไมรลม (Prickly-leaved elephant’s foot.)
ชอสามญ Prickly-leaved elephant’s foot
ชอวทยาศาสตร Elephantopus scaber L.
วงศ ASTERACEAE
ชออน หนาดมแคลน, หนาดผา, ตะชโกวะ, หญาไกนกคม, หนาดผา,ขไฟนกคม
สรรพคณ มรสขน แกปสสาวะ และบำรงความกำหนด มรสกรอย จด ขนเลกนอย รบป
ระทานทำใหเกดกษยแตมกำลง ทงตนตมรบประทานตางนำ แกไขจบสนหรอไขมาเลเรยด
ใชตมรบประทานแกไอ สำหรบสตรทคลอดบตรใหมๆ บางตำรากลาววา แกกษย บำรงกำลง
ขบปสสาวะ แกไข ขบไสเดอน แกกามโรค แกอกเสบ หามเลอดกำเดา แกดซาน นว บด
เหนบชา ทองมาน ฝฝกบว
ขอหามใช หามใชในผหญงทอง และผทอาการกลวหนาว แขนขาเยน ไมกระหายนำชอบดมของ
รอน ปวดทอง ทองรวง ปสสาวะและปรมาณมาก มชนฝาบนลนขาวและหนา ตำรบยาบำรงกำลง
แกเลอดลม ทานใหเอามะตม ๑๕ กรม แฝกหอม ๑๕ กรม โดไมรลม ๑๕ กรม บอระเพด ๑๕
กรม พรกไทย ๑๕ กรม บวบก ๑๕ กรม ชะเอมเทศ ๑๕ กรม บดเปนผงผสมนำผง ปนเปนลก
กลอนเทาเมลดขาวโพด รบประทานครงละ ๓ เมด เชา-เยน เปนยาบำรงอายวฒนะชงดนก
๒๑๔
โปยกก โปยกก (Coriandrum sativum Linn.)
๒๑๕
โปยกก (Coriandrum sativum Linn.)
โปยกก (Coriandrum sativum Linn.)
ชอวทยาศาสตร Coriandrum sativum Linn. .
ชอวงศ UMBELLIFERAE
ชอสามญ โปยกก,Star aniseed
ลกษณะทางพฤกษศาสตร โปยกกเปนไมตนขนาดเลก สง ๑๘ เมตร ใบรปใบหอกกลบถงรปร
แคบ โคนสอบ ปลายใบแคบเปนแถบยาว ปลายสดเวาหรอแหลม ไมผลดใบ ดอกเดยวสเหลอง
บางครงแตมสชมพถงแดง ดอกรปทรงกลมแกมรปถวย กลบดอก ๑๐ กลบ รปรกวาง
ขอบกลบมขน และเปนกระพง กานดอกยาวไดถง ๔ เซนตเมตร ผลเปนรปดาว ม ๕-๑๓ พ
เมลดรปไข แตละพม ๑ เมลด
สรรพคณ รสขมหวาน แกพษตานซาง แกกระหายนำ ขบลมในลำไส แกสะอก แกลมวนเวยน
๒๑๖
พรกไทย พรกไทย (Piper nigrum Linn.)
๒๑๗
พรกไทย (Piper nigrum Linn.)
พรกไทย (Piper nigrum Linn.)
ชอวทยาศาสตร Piper nigrum Linn.
ชอวงศ UMBELLIFERAE PIPERACEAE
ลกษณะทางพฤกษศาสตร พรกไทยเปนไมเถาเนอแขง รากฝอยออกบรเวณขอเพอใชยด
เกาะขอโปงนน ใบเดยวเรยงสลบ ใบรปไข เนอใบแขง กวาง ๕-๘ ซ.ม. ยาว ๘-๑๑ ซ.ม. ดอกชอ
ออกทซอกใบ ดอกยอย สมบรณเพศ สขาวแกมเขยว ผลเปนผลสด กลมจดเรยงตวแนนอยบน
แกน ผลออนสเขยว สกมสแดง สวนทใชเปนยา ผลแกจดแตยงไมสก นำมาตากแหง
สรรพคณ รสเผดรอนขม แกลมและดพการ ขบเสมหะ แกนว ขบผายลม สรรพคณ รสเผดรอน
แกลม แกทองอด บำรงธาต แกโรคกระเพาะอาหาร ขบลมใหผายเรอ ปรงเปนยาอายวฒนะ
หมายเหต พรกไทยทรอนเปลอก มเฉพาะเมลดสขาวนวลเรยกวา พรกไทยขาวหรอพรกไทย
รอน สวนพรกไทยทไมไดกระเทาะหรอรอนเนอนอกออกเมอแหงเปนสดำเรยกวา พรกไทยดำ
๒๑๘
ชงช ชงช (Capparis micracantha DC.)
๒๑๙
ชงช (Capparis micracantha DC.)
ชงช (Capparis micracantha DC.)
ชอวทยาศาสตร Capparis micracantha DC.
วงศ CAPPARIDACEAE
ชออน ชนช,พญาจอมปลวก,แสมซอ,กนข,จงโจ,กระดาษขาว,ชายช
ลกษณะทวไป เปนไมพมขนาดยอม ใบเดยวเขยวแขงแรง โคนและปลายใบมน รปเหมอน ลนกลบ
เดยวกลบดานนอก ๒ กลบ สขาว กลบตรงกลางปลายแยกออกเปน ๒ แฉก มสเหลองหรอสแดง
เกสรตวผเปนเสนเลกสขาว เหมอนหนวดแมว ปลกลมขนาดมะนาว เมอสกสแดงเนอรสหวานรบ
ประทานได เกดตามปาโปรง ปาดงดบเขา ทวไป
สรรพคณ ใบ รสเฝอนเมา แกโรคผวหนง แกไขฝกาฬ แกสนนบาต แกตะคว
ดอก รสเฝอนเมา แกมะเรง
ลก ดบ รสเขอนปรา แกโรคในลำคอ
ตน รสเขอนปรา แกโรคในลำคอ
ราก รสขมขน แกโรคทเกดในทอง ขบลม ใกซานออกมา แกไขรอนภายในทกชนด
แกไขเพอดและโรหต ไขพษ ไขกาฬ แกโรคตา
เขายาตำรบเบญจโลกวเชยร ซงประกอบดวย รากคนทา รากชงช รากเทายายมอม
รากมะเดอชมพร รากยานาง ทกอยางเสมอภาค(เทากน) ตมดม สรรพคณ กระทงพษไข
ดบความรอนของไข กระจายความเยน รกษาอาการรอนในทเกดจากพษไขไดดมาก
๒๒๐
กนเกรา กนเกรา (Fagraea fragrans Roxb..)
๒๒๑
กนเกรา (Fagraea fragrans Roxb..)
กนเกรา (Fagraea fragrans Roxb..)
ชอวทยาศาสตร Fagraea fragrans Roxb.
วงศ GENTIANNACEAE
ชออน มนปลา (ภาคเหนอ,อสาน) ตำเสา ทำเสา (ภาคใต) ตะมะซ ตำมซ (มลาย-ภาคใต)
ลกษณะทางพฤกษศาสตร ไมตน สง ๑๐-๑๕ เมตร เปลอกตนเรยบ สนำตาล พอตนแก
จะแตกเปนรองลกตามยาว ใบ เปนใบเดยว ออกเรยงตรงขามกน หนาแนนทปลายกง รปร
กวาง ๔+๖ ซม. ยาว ๘-๑๒ ซม. ปลายใบและโคนใบแหลม ขอบใบเรยบ แผนใบเรยบ
สเขยวเขมเปนมน เนอใบคอนขางเหนยว ดอก ออกเปนชอตามซอกใบ พอเรมบานเปนสขาว
เมอบานเตมทเปนสเหลองอมสม กลบดอกโคนเชอมตดกนเปนหลอดสน ปลายแยกเปน ๕ แฉก
ปลายแฉกแหลม เกสรเพศผยาวตดกบกลบดอก เกสรเพศเมยยาวม ๑ อน ผล รปทรงกลม
ผวเรยบเปนมน ผลออนสเขยว พอสกเปนสแดง เมลดเลก สนำตาลไหม
สวนทใช แกน
สรรพคณ แกน - รสมน เฝอน ฝาดขม บำรงไขมนในรางกาย บำรงธาต เปนยาอายวฒนะ
แกไขจบสน แกหดไอ รดสดวง ทองมานลงทอง มกเลอด แนนหนาอก บำรงมาม แกเลอดพการ
ขบลม ปรงเปนยาอายวฒนะ บำรงกำลง
๒๒๒
โพกพาย โพกพาย (Pachygone dasycarpa Kurz )
๒๒๓
โพกพาย (Pachygone dasycarpa Kurz )
โพกพาย (Pachygone dasycarpa Kurz )
ชอวทยาศาสตร Pachygone dasycarpa Kurz
วงศ MENISPERMACEAE
ชออน ยานางหลวง (ชม) ยานางชาง (อบ) หมากดง (ชย) ยานางใหญ (นม)
ลกษณะทวไป เปนไมเถาขนาดใหญเลอยพาดพนตนไมอน เปลอกเถาสนวลขรขระผวบางเนอ
ไมสขาวออกนวล มวงสนำตาล ๘-๙ ชนมความคลายกำแพงเจด ลกษณะใบ เหมอนยานาง แต
ไมเรยนออกทรงกลมใบแกสเขยวเขม เสนใบชดเจน เกดตามปาเบญจพรรณและปาดบแลงทว
ไปขยายพนธดวยเมลด และการปกชำเถา
สรรพคณ ดบพษรอนถอนพษไข แกกระษยไตพการ ขบปสสาวะ แกบวมตามตว ใชปรงเปนยา
กระษยเสนถายพษโลหต ใบ ตำพอกฝทำใหฝยบฝอ เถา รสเฝอนเบอเยน
หมายเหต ใชปรมาณมากทำใหอาเจยน จงควรระวงในการใช
๒๒๔
ฝหมอบ
๒๒๕
ฝหมอบ ( Polyalthia cerasoides ( Roxb. ) Benth. ex Bedd.ST )
ฝหมอบ ( Polyalthia cerasoides ( Roxb. ) Benth. ex Bedd.ST )
ฝหมอบ ( Polyalthia cerasoides ( Roxb. ) Benth. ex Bedd.ST )
ชอวทยาศาสตร Polyalthia cerasoides ( Roxb. ) Benth. ex Bedd.ST
วงศ ANNONACEAE
ชออน ผหมอบ กะเจยน ฝหมอบ ทรายเดน
ลกษณะ เปนไมยนตนขนาดกลางถงใหญ ลำตนตงตรงสงใบเดยวรปหอก ปลายและโคนแหลม
เปลอกตนสนำตาล เนอไมออนดอกเดยว กลนรปลนสเขยวอมเหลอง ผลกลมรเปนกลมกลม
หมอผโบราณใชกงเลก ๆ ไลตผทเขาคน ผจะหมอบดวยความกลว เปนตวยาทใชแกในนำเหลอง
แกฝ ขนตามปาโปรง ปาดบแลงทวไป ขยายพนธดวยเมลด
สรรพคณ ใบ-สด รสเฝอนเยน ตำพอกฝ แกปวด แกอกเสบ เนอไม รสขม ตมนำดม
แกวณโรคในลำไส วณโรคในปอด แกปวดเมอยตามรางกาย ปวดหลง ปวดเอว แกปสสาวะพการ
แกกระษย ไตพการ บำรงธาต เจรญอาหาร ฝนกบนำปนใส ทาเกลอนหวฝ เนอไม เขาตำรบยารก
ษามะเรงภายใน ซงตวยาประกอบดวย ขนทองพยาบาท ๕๐ กรม หวรอยร ๕๐ กรม ทองพนชง
๕๐ กรม ฝหมอบ ๕๐ กรม ฝาง ๕๐ กรม ขาวเยนเหนอ-ใตอยางละ ๕๐ กรม หนอนตายอยาก
๒๕ กรม หญาหนวดแมว ๒๐ กรม ยาทงหมดใสหมอ ใชนำ ๓ ลตร ตมเคยวใหเหลอ ๑ ลตร
ตมมวนละ ๓ ครงกอนอาหาร ๓ เวลา มสรรพคณรกษามะเรงภายใน
๒๒๖
พนง พนง ( Achyranthes bidentata Blume )
๒๒๗
พนง ( Achyranthes bidentata Blume )
พนง (Achyranthes bidentata Blume)
ชอวทยาศาสตร Achyranthes bidentata Blume
วงศ AMARANTHACEAE
ชออน ควยงนอย,ควยง
ลกษณะทางพฤกษศาสตร เปนไมลมลกขนาดเลก ลำตนและขนาดคลายหญาพนงขาวใบรป
ไขกวาง ปลายและโคลนแหลม ผวและขอบเรยบสเขยว ดอกเปนกลบเลกไมแขง สขาวแซมแดง
ตดบนกานดอกกลมตงตรง เลกและสนกวาหญาพนงขาว ยาว ๓-๔ นว เกดตามทรกรางวาง
เปลาทวไป
สรรพคณ รสจด ขบเหงอ ขบปสสาวะ แกไขตวรอน เปนยาประจำธาตนำ
๒๒๘
กระแตไตไม กระแตไตไม (Drynaria quercifolia(L.) J. Sm.)
๒๒๙
กระแตไตไม (Drynaria quercifolia(L.) J. Sm.)
กระแตไตไม (Drynaria quercifolia(L.) J. Sm.)
ชอวทยาศาสตร Drynaria quercifolia(L.) J. Sm
วงศ POLYPODIACEAE
ชออน กดขาฮอก, กดออม, กดไม (เหนอ); กระปรอกวาว (ปข, ปจ); ใบหชาง, สะไบนาง (กจ);
หววาว(ปข); หวาว (ปน)
ลกษณะ ไมลมลกจำพวกเฟรน เลอยเกาะ เหงาปกคลมดวยเกลดสนำตาลเขม ใบมสองชนด
คอ ใบทไมสรางสปอร รปไข ไมมกานใบ กวางประมาณ ๒๐ ซม. ยาวไดถง ๓๒ ซม.
ขอบใบเวาเปนแฉกตน ๆ และใบทสรางสปอร รปขอบขนาน กวางประมาณ ๕๐ ซม. ยาวไดถง
๘๐ ซม. ขอบใบเวาลก เนอใบเหนยว สเขยวหมน เปนมน กานใบยาว กลมอบสปอรกลมหรอรป
ขอบขนานเรยงเปนสองแถวอยระหวางเสนใบหลก
สรรพคณ พนบานอสานใชเหงา ๓-๔ เหงาผสมกบลำตนเอองเงน ๑ ตน ตมนำดม ครงละ ๑
ถวยชา วนละ ๒-๓ ครง บำรงเลอดตำรายาไทยใช เหงา เปนยาสมานคมธาต ขบปสสาวะ ขบพยาธ
แกปสสาวะพการ (อากรปสสาวะปวด หรอกะปรบกะปรอยหรอขนขน สเหลองเขม หรอมเลอด)
ไตพการ (โรคเกยวกบทางเดนปสสาวะ มปสสาวะขนขน เหลอง หรอแดง มกมอาการแนนทอง
กนอาหารไมได) สารสกดแอลกอฮอลไมมพษเฉยบพลน
๒๓๐
ผกปลง ผกปลง(Basella rubra Linn)
๒๓๑
ผกปลง(Basella rubra Linn)
ผกปลง (Basella rubra Linn)
ชอวทยาศาสตร Basella rubra Linn
วงศ BASELLACEAE
ชออน ผกปลงแดง ผกปลงขาว ผกปลงใหญ ผกปง โปแดงฉาย
ลกษณะ เปนไมเถา เถากลม เลกเรยบมน ฉำนำยาวหลายเมตร ใบเดยวรปหวใจ
ออกตามขอใบหนาเรยบมน เสนใบชด ผกปลงแดงเถา กานใบ เสนใบ สมวงแดง แผนใบสเขยว
ผลออน สเขยวเขม ผลสกสดำ ดอกสขาวผลกลม เกดตามทรกรางวางเปลา รมนำ
สรรพคณ ใบ รสหวานเอยน ขบปสสาวะ แกกลาก แกผนคน ระบายทอง แกบด ตำพอก
แกฝเนอราย
ดอก รสหวานเอยน แกโรคเรอน คนเอานำทา แกหวนมแตกเจบ ดบพษ แกพาฝดาษ
ตน รสหวานเอยน แกโรคดเรอน แกพษฝดาษ แกพษฝ แกอกเสบบวม ตมดมแก
ใสตงอกเสบ แกอดอด แนนทองระบายทอง
ราก รสหวานเอยนแกมอเทาดาง แกรงแค แกพรรดก ขบปสสาวะ ทาถนวดใหเลอดมา
เลยงผวหนง
๒๓๒
ครอบจกรวาล ครอบจกรวาล (Xantonnea parvifolia Craib.)
๒๓๓
ครอบจกรวาล (Xantonnea parvifolia Craib.)
ครอบจกรวาล (Xantonnea parvifolia Craib.)
ชอวทยาศาสตร Xantonnea parvifolia Craib
ชอวงศ RUBIACEAE
ชออน เจยงมน, เกยงปน, เสยงปน
ลกษณะทางพฤกษศาสตร ไมพมลำตนตงตรง สง ๑-๒ เมตร ใบเดยว เรยงตรงขาม
รปขอบขนานหรอรปขอบขนานแกมใบหอก กวาง ๑.๕-๒.๕เซนตเมตร ยาว ๖-
๑๒เซนตเมตร หใบอยระหวางกานใบ ดอกชอกระจก ออกทซอกใบ ดอกยอยหลายดอก
กลบดอกสขาวแกมเหลอง ขนาดเลก เชอมตดกนเปนหลอดสนๆ ผลสดรปเกอบกลม
มกลบเลยงตดอย
สรรพคณ รากรสเฝอนแกไตพการ ขบถายนำเหลอง รกษาโรคเกยวกนทางเดนปสสาวะ
๒๓๔
ไพล ไพล (Zingiber montanum (Koen.) Theilade.)
๒๓๕
ไพล (Zingiber montanum (Koen.) Theilade.)
ชอวทยาศาสตร Zingiber montanum (Koen.) Theilade
ชอวงศ ZINGIBERACEAE
ชออน วานไฟ,วานไพล
ชอพอง Zingiber cassumuunar Roxb. , Zingiber purpureum Roscoe
ลกษณะ ลำตนเปนไมลมลกสงประมาณ ๐.๘-๑.๒ เมตร มลำตนเปนเหงาใตดน ลำตนเทยมส
นำตาลเขมเกดจากกาบใบหมซอนกนเปนลำกลม เนอในเหงามสเหลองมกลนเฉพาะ ใบเปนใบ
เดยวออกเรยงสลบ ใบรปขอบขนานแกมใบหอก กวาง ๒-๓ เซนตเมตร ยาว ๕-๗ เซนตเมตร
ขอบใบเรยบออกในระนาบเดยวกน ดอกออกเปนชอมาจากเหงาทอยใตดน กานชชอดอกยาว
มใบประดบสมวงเรยงซอนเปนรปกระสวยดอกยอย สนวล
สรรพคณ ราก แกโรคอนบงเกดแตโลหตอนออกทางปากและจมก ขบโลหต แกอาเจยนเปนโลหต
แกปวดทอง ทำใหประจำเดอนมาตามปรกต แกทองอดเฟอ แกทองผก แกโรคผวหนง
แกเคลดยอก ตน แกอจจาระอนประกอบไปดวยอปทวะใหเปนปรกต ใบ แกไขอนเมอยขบ
แกครนเนอครนตว แกปวดเมอยตามรางกาย ดอก กระจายโลหตอนเกดแตอภญญาณธาต
ขบโลหต แกอาเจยนเปนโลหต แกเลอดกำเดาออกทางจมก แกชำใน ขบระดประจำเดอน เหงา
ขบโลหตรายทงหลายใหตกเสย แกฟกชำ เคลดบวม ขบลมในลำไส ขบระด ไลแมลง แกจกเสยด
รกษาโรคเหนบชา แกปวดทองเปนบดมกเลอด
๒๓๖
สมอไทย
สมอไทย (Terminalia chebula Retz.)
สมอไทย (Terminalia chebula Retz.)
๒๓๗
สมอไทย (Terminalia chebula Retz.)
ชอวทยาศาสตร Terminalia chebula Retz.
ชอวงศ COMBRETACEAE
ชออน สมออพยา, หมากแนะ
ลกษณะ ลำตนเปนพรรณไมยนตนขนาดกลาง จนถงขนาดใหญ มความสงประมาณ ๒๐-๓๐
เมตร และกวาง ๑.๕-๑๒ ฟต ใบเปนไมใบเดยว เรยงลบกนไปตามขอตนลกษณะของเปนรปไข
ปลายใบแหลม โคนใบมนหรอสอบ ขอบใบเรยบและพนใบเปนสเขยว ใบยาวประมาณ ๒.๕-๖
นวมกานใบยาว ดอกออกดอกเปนชอใหญ ขนาดของดอกนนจะเลก ชอหนงจะมดอกอยจำนว
นมาก สนวลมกลนหอม ผลเปนลกกลมๆ คลายรปไข ยาวประมาณ ๐.๘ นว สเขยวอมเหลอ
หรอบางทกมสแดงปน ภายในผลมเมลดแขงและมเมลดเดยว
สรรพคณ เปลอกตน ถายนำเหลอง แกน แกตาอกเสบ ใบ ระบายออนๆ แกพษรอนใน
แกกระหายนำ รถายรปดเอง คมธาต แกไขเพอเสมหะ แกลมจกเสยด ผายธาตผล ระบายออนๆ
รถายรปดเอง คมธาต ฝาดสมาน แกบด แกไข แกเสมหะพการ แกดพการ ดพลง ดเดอด แกกษย
แกออนเพลย เบออาหาร แกไขเพอลม แกนำด แกคถเสมหะ แกไขเพอด แกรดสดวงทวาร
แกเจบคอ แกโรคลม แกลมจกเสยด ผายธาต แกในกองลม ใชระบายในโรคปวงหรอลมปวง
ตางๆ แกไขเพอเสมหะ แกเสมหะ แกโลหตและด ถายพษไข แกพษรอนภายใน แกกระหายนำ
แกโลหตในทอง บำรงธาต แกไขเพอโลหตกอนแขงจากใบและยอดออน
สมอไทย (Terminalia chebula Retz.)
๒๓๘
ขง ขง (Zingiber officinate Rosc.)
๒๓๙
ขง (Zingiber officinate Rosc.)
ขง (Zingiber officinate Rosc.)
ชอวทยาศาสตร Zingiber officinate Rosc.
ชอวงศ ZINGIBERACEAE
ชออน ขงแกลง, ขงแดง, ขงเผอก, สะเอ,
ลกษณะ ไมลมลกสง ๐.๓-๑ เมตร และมสวนทอยบนดนสงไดถง ๕๐ เซนตเมตร มเหงาใตดน
สขาวนวลอยใตดน เปลอกนอกสนำตาลแกมเหลอง เนอใน สนวลมกลนเฉพาะ แทงหนอหรอ
ลำตนเทยมเชนเดยวกบไพล ใบเปนใบเปนแบบสลบ มกาบหมใบลำตนยาว ๘-๑๒ เซนตเมตร
ตวใบยาวเรยวแหลม กวาง ๑-๓ เซนตเมตร ยาว ๑๐-๒๕ เซนตเมตร ขอบใบเรยบ ออกเรยงสลบ
สองเปนสองแถว รปขอบขนาน แกมใบหอก กวาง ๑.๕-๒ เซนตเมตร ยาว๑๕-๒๐ เซนตเมตร
ดอกออกเปนชอ แทงออกจากเหงากลบดอกสเหลอง แกมเขยว
สรรพคณ ราก เจรญอาหาร แกเสมหะในลำคอ ทำใหลำคอโปรง ทำใหเสยงเพราะ ฆาพยาธ แกลม
แกพรรดก แกบด แกอจจาระดงขมน แกทองลนโครกคราก แกลำไสใหญอกเสบ แกปวดลำไสเลก
ตอตานการอกเสบของเยอเมอก ทำใหผวสดชน แกโรคตา บำรงธาตไฟ แกแนนในอก
แกโรคบงเกดแตทรวง แกคอเปอย ขบลม ชวยยอยอาหาร แกนว แกเบา แกอาเจยน แกนอนไมหลบ
แกอากาศธาต ๑๐ ประการ เหงา เจรญอากาศธาต แกไข แกพรรดก แกนอนไมหลบ แกลมพานไส
แกคลนเหยนอาเจยน แกทองเสย แกนว ขบเสมหะ
๒๔๐
ออยแดง ออยแดง (Saccharum officinarum L..)
๒๔๑
ออยแดง (Saccharum officinarum L..)
ออยแดง (Saccharum officinarum L..)
ชอวทยาศาสตร Saccharum officinarum L.
ชอสามญ Sugar cane
วงศ POACEAE (GRAMINEAE)
ชออน ออย ออยขม ออยดำ (ภาคกลาง) กะท (กะเหรยง-แมฮองสอน)
สวนทใช ทงตน ตน นำออย ผวของตนออย ม wax
สรรพคณ ทงตน - แกปสสาวะพการ แกขดเบา แกชำรว แกโรคนว แกไอ
ตน - แกอาการขดเบา แกปสสาวะพการ แกไขตวรอน แกพษตานซาง บำรงธาตนำ
แกรอนใน กระหายนำ แกเสมหะเหนยว ทำใหชมชนในลำคอ ในอก บำรงกำลง บำรงหวใจ
ขบนำเหลอง แกชำใน รกษาโรคไซนส
นำออย - รกษาโรคนว บำรงหวใจ ทำใหชมชนในลำคอ แกเสมหะ แกหด ไอ
ขบปสสาวะ บำรงกำลง เจรญอาหาร เจรญธาต ผวของตนออย ม wax เอามาทำยา
และเครองสำอาง ตำรบยาแกปสสาวะพการ ทานใหเอารากพนงนอย ๑๕ กรม เหงาสบปะรด
๑๕ กรม ออยแดง ๒๐ กรม หญาหนวดแมว ๑๐ กรม ฝางเสน ๑๕ กรม นำ ๑ ลตร
ตมดมวนละ ๒ ครงหลงอาหารเชา-เยน มสรรพคณรกษาอาการบวม อกเสบทางทอปสสาวะ
๒๔๒
หนมานนงแทน
๒๔๓
หนมานนงแทน (Jatropha podagrica Hook. f.)
หนมานนงแทน (Jatropha podagrica Hook. f.)
ชอวทยาศาสตร Jatropha podagrica Hook. f.
ชออน หละมาน วานหนมาน มานแดง
วงศ EUPHORBIACEAE
ลกษณะ ไมพมมนำยางใส ขนาดสงประมาณ ๑.๕ – ๓ เมตร ใบเดยวขนาดใหญแผก
วาง ขอบใบเวา ๓ หรอ ๕ แฉก ดอกออกเปนชอตามปลายกง มดอกยอยหลายดอก
แตละดอก มกลบสสมจำนวน ๕ กลบ ผลสดสเขยว เมอแกไมแตกจะเปลยนเปนสดำ
แหลงทพบ นยมปลกเปนไมประดบตามบานและวด
สรรพคณ นำยาง ยาพนบานลานนา ใชทารกษาแผลมดบาด ชวยหามเลอด รกษาฝ เมลด
มพษ โคนตนหนเปนแวนตากแดดใหแหงตมดม รกษามะเรงมดลก ทอาการปวด และมเลอดออก
ทางชองคลอด
ความเชอ เปนไมมงคลปลกไวตามบานหางรานบรษท จะบนดาลใหเกดความเจรญรงเรอง
มนคง กอนปลกอธษฐานตงนะโม ๓ จบ เสกนำรดดวย อะรทรง พทโธ นะโมพทธายะ ๓ ครง
ประสทธผลมาก
๒๔๔
หนมานนงแทน (Jatropha podagrica Hook. f.)
ตะไคร ตะไคร (Cymbopogon citratus Stapf.)
๒๔๕
ตะไคร (Cymbopogon citratus Stapf.)
ตะไคร (Cymbopogon citratus Stapf.)
ชอทางวทยาศาสตร Cymbopogon citratus Stapf
วงศ GRAMINEAE
ชออน คาหอม ไคร จะไคร เชดเกรย สงไคร
ลกษณะ เปนพชจำพวกหญา ทงตนขยดมมกลนหอม สงประมาณ ๒ เมตรใบเปนเสนยาวตรง
ยาว ๑ เมตร กวาง ๑๕ มม. เมอลบผวใบจะรสกสากมอ
สวนทใช ทงตนและราก
สรรพคณ ทงตน ใชขบลม ทำใหเจรญอาหาร ไขหวด ปวดหว ไอ ราก แกเสยดแนน
ปวดกระเพาะอาหาร และขบปสสาวะ เขายาตำรบรกษาอาการปวดหลง ทงตน รสรอนปราหอม
ขบปสสาวะ,แกกษยไตพการ มตกต ระดขาว นำมนจากตนทสกดแลว ไลยงและแมลง นยมนำ
มาบรรจในรปแบบสเปรยฉดไลยง
๒๔๖
ขา ขา (Alpinia nigra B.L.Burtt)
๒๔๗
ขา (Alpinia nigra B.L.Burtt)
ขา (Alpinia nigra B.L.Burtt)
ชอวทยาศาสตร Alpinia nigra B.L.Burtt
ชอวงศ ZINGIBERACEAE
ชอสามญ Ginger
ชออน ขาตน , กระทอ
ลกษณะ ลำตนเปนเหงาอยใตดนสวนทอยเหนอดนจะเปนกานและใบ สงประมาณ ๑ - ๒ เมตร
ใบ ใบเดยวออกสลบ รปขอบขนาด ปลายและโคนแหลม กานใบเปนกาบหมซอนกน
ดอกเปนสขาวมประสมวงแดง ออกเปนชอทปลายยอด กลบเลยงขนาดเลก กลบดอกโคนเชอมกน
ปลายแยกเปน ๓ กลบ
สรรพคณ เหงา มสารทมกลนหอมฉน มสาร cineol, methylcinnamate ดบกลนคาว
แตงกลนอาหาร ขบลม แกทองอด เฟอ ใชตำ ทาแกโรคผงหนง เชน เกลอน เหงาออน ๑๐๐ กรม
ใหพลงงานตอรางกาย ๒๐ กโลแคลอร ขา มสรรพคณ ในการรกษาลมเรอจกเสยด แนนทอง
ปรงยาตำรบรกษารดสดวงทวาร ชวยขบลมในลำใส และยาอายวฒนะ
การขยายพนธ ปกชำเหงา
๒๔๘
เหงอกปลาหมอ เหงอกปลาหมอ (Acanthus ebracteatus Vahl )
๒๔๙
เหงอกปลาหมอ (Acanthus ebracteatus Vahl )
เหงอกปลาหมอ (Acanthus ebracteatus Vahl )
ชอวทยาศาสตร Acanthus ebracteatus Vahl
วงศ ACANTHACEAE
ชออน แกมหมอ แกมหมอทะเล จะเกรง นางเกรง อเกรง เหงอกปลาหมอนำเงน
ลกษณะทางพฤกศาสตร ไมพมขนาดเลก สงประมาณ ๐.๕-๑เมตร. ลำตนตงตรง กลม เรยบแขง
สเขยวแกมเทา มหนามบรเวณขอๆละ ๔ หนาม ใบเปนใบเดยว ออกเรยงตรงขามเปนค
ใบรปไขหรอขอบขนาน กวาง๓-๗ เซนตเมตร ยาว๖-๒๐ เซนตเมตร. ขอบใบหยกเปนซหางๆ
ปลายซเปนหนามแหลม แผนใบเรยบเปนมน เนอใบเหนยว มกานใบสนๆ ดอกออกเปนชอตงท
ปลายยอด ชอดอกยาว ๑๐-๑๕ เซนตเมตร กลบเลยงม ๔ กลบ แยกออกจากกน กลบดอกขาว
ม ๒ ปาก กลบบนยาวเทากบกลบเลยง กลบลางแผกวางและโคงลง ปลายกลบหยกเวาเปน ๓
หยกตนๆ ผลมลกษณะเปนฝก ปลายฝกปาน ผวเปลอกเปนสนำตาล ภายในฝกม ๔ เมด
สวนทใช ตน และใบ ทงสดและแหง ราก เมลด
สรรพคณ ตนทงสดและแหง - แกแผลพพอง นำเหลองเสย เปนฝบอยๆ
ใบ - เปนยาประคบแกไขขออกเสบ แกปวดตาง ๆ รกษาโรคผวหนง ขบนำเหลองเสย
ราก - ขบเสมหะ บำรงประสาท แกไอ แกหด แกมะเรง คดมะราด แกบวม
รกษามตกดระดขาว
๒๕๐
เกลดปลาชอน เกลดปลาชอน (Phyllodium pulchellum (L.) Desv.)
๒๕๑
เกลดปลาชอน (Phyllodium pulchellum (L.) Desv.)
เกลดปลาชอน (Phyllodium pulchellum (L.) Desv.)
ชอวทยาศาสตร Phyllodium pulchellum (L.) Desv.
วงศ LEGUMINOSAE-CAECALPINODEAE
ชออน เกลดปลาชอน (สระบร); เกลดลนใหญ(นครราชสมา); ลนตน, หญาสองปลอง
(ภาคกลาง);ลกหนบตน (ปราจนบร);หญาเกลดลน (ภาคเหนอ,ภาคใต); หางลน (สราษฎรธาน)
ลกษณะทางพฤกษศาสตร เปนไมพม(shrub)ขนาดเลก อายหลายป ปลายยอดคอนขางตง
ตนสง ๑๐๒.๑๙-๑๑๓.๕๗ เซนตเมตร เสนผานศนยกลางลำตน ๓๒.๔ – ๓๗.๒ มลลเมตร
ลำตนสนำตาลแดงมขนปกคลมปานกลาง ใบเปนใบประกอบแบบขนนกเรยงสลบ ม ใบยอย ๓
ใบยอยและมกานใบ(pinnately-trifoliate) รปรางใบยอยแบบรปไขแกมใบหอก
สรรพคณ ใบ รสจดตมดมแกไข แกไขปสสาวะพการ ไขจบสน ราก รสจดเฝอน ตำพอก
แกปวด แกเคลดบวม รกเบาหวานเรอรง ทเกดแผลกราย ใหหายเรวขน ยาตำรบรกษาเบาหวาน
ทานใหเอา รากหนามเลบแมว ๒๐ กรม รากครอบจกรวาล ๒๐ กรม รากเกลดปลาชอน
๒๐ กรม ฝาง ๒๐ กรม แฝกหอม ๒๐ กรม ตมดมครง ๑ ถวยชา วนละ ๓ ครง
กอนอาหารเชาเยนดนก
๒๕๒
เจตมลเพลงขาว เจตมลเพลงขาว (Plumbago zeylanica Linn)
๒๕๓
เจตมลเพลงขาว (Plumbago zeylanica Linn)
เจตมลเพลงขาว (Plumbago zeylanica Linn)
ชอวทยาศาสตร Plumbago zeylanica Linn
วงศ PLUMBAGINACEAE
ชอทองถน ปปขาว,ปดปวขาว,ตอชวา,ตงชฮวย,แปะฮวยตง
ลกษณะ เปนไมพมขนาเลกสเขยวออน สงประมาณ ๑ เมตร แตกกงกานสาขามาก
ใบเดยวรปหวใจปลายแหลม เนอบาง ดอกสขาว กานมยางเหนยวออกเปนชอทปลายกง ผล
มสเขยวยาวมขนรอบตว เกดตามปาดงดบและปาโปรงทวไป
สรรพคณ ใบ รสรอน แกลมในกองเสมหะ ชวยยอยอาหารขบผายลม
ดอก รสรอน แกโรคตา แกโรคใหหนาวใหเยน
ตน รสรอน ขบระด ชำระมลทนใหตกไป
ราก รสรอน ขบลมในอก ขบโลหตอนมพษ แกรดสดวง แกบวม แกคดทะราด บำรงธาต
บำรงโลหต แกปวดทอง แกทองเสย กระจายเลอดลม
๒๕๔
แฝกหอม แฝกหอม (Vetiveria zizaniodes Stapf.)
๒๕๕
แฝกหอม (Vetiveria zizaniodes Stapf.)
แฝกหอม (Vetiveria zizaniodes Stapf.)
ชอวทยาศาสตร Vetiveria zizaniodes Stapf.
วงศ GRAMINEAEA
ชออน ภาคกลาง แฝก (Faek)
ลกษณะ ไมลมลกเนอหอม คลายหญาคา ใบสเขยวเลกยาวปลายแหลม สองขางมคม
มกลนหอมรอน เกดตามพนทลมตำแฉะ
สรรพคณ ราก-ใชขบลมในลำไส แกทองขนอดเฟอ ใชเปนยาแกไข บำรงหวใจ แกลมเบองบน
ททำใหเกดอาการหาวเรอคลนเหยน อาเจยน ลดความดนโลหต นำมนในรากทสะกดเขมขนเรยก
วา Oil of Vetever ใชแตงกลน นอกจากน ในดานความเชอ แฝกหอมยงเปนไมมงคลปลกไวใน
บานเรอน สามารถบนดาลโชคใหเกดมโชคลาภแกผปลกไดอยางอศจรรยอกดวย
๒๕๖
ทองพนชง ทองพนชง (Rhinacanthus nasutus (L.)Kurz.)
๒๕๗
ทองพนชง (Rhinacanthus nasutus (L.)Kurz.)
ทองพนชง (Rhinacanthus nasutus (L.)Kurz.)
ชอวทยาศาสตร Rhinacanthus nasutus (L.)Kurz.
วงศ ACANTHACEAE
ชออน ทองคนชง, หญามนไก, ทองพนดลย (ภาคกลาง)
สวนทใช ใบ ราก
ลกษณะ ทองพนชง เปนตนไมเลกๆ สงประมาณ ๓-๔ ใบมลกษะ เหมอนใบพรกแตโตกวา
สเขยวอมเหลอง มจดดางเปนกระสเหลองออนๆ ในใบ มกลนหอม ดอกมสขาว สงเกตดใหด
จะเหนคลายมนกยางเกาะทตน มลกษณะเหมอนตนยงสขาวดอกมสขาวบรสทธ นาด
สรรพคณ ใบ ใชใบสด หรอควใหแหง นำมาชงในนำใชดม เปนยาชวยขบปสสาวะ หรอใชเปนยา
ระบายไดใบและรากมสารออกซเมททลแอนทราควโนน(oxymethylanthraquinone)
เมอนำเอาใบ ประมาณ ๕-๘ ใบ และรากสดประมาณ ๒-๓ ราก นำมาตำใหละเอยดแลวคน
เอานำออก จากนนกนำมาแชดวยแอลกอฮอล หรอในสรา แลวใชทารกษาผวหนง กลากเกลอน
หรอผนคน ทงตนแกมะเรงหลายชนด ยาตำรบรกษามะเรงสวนใหญมกจะใชตนทองพนชง เปน
สวนประกอบทงสน ตำรบยารกษาขออกเสบ ปวดเสนขา ทานใหเอาตนทองพนชง ๓๕ กรม
หญาดอกขาว ๒๕ กรม ตมดมเชา-เยน วนละ ๑-๒ ถวยชาใหญ มสรรพคณรกษาอาการบวม
ปวดตามขอไดด
๒๕๘
ยาสามญประจำบานแผนโบราณ ๒๘ ขนาน แตเดมยาสามญประจำบานแผนโบราณมอย ๑๖ ขนาน เมอปลายป ๒๕๓๗ ไดม
ประการยกเลกยาสามญประจำบานแผนโบราณเดมทง ๑๖ ขนาน แลวกำหนดขนมาใหม ซงม
ตำรบยาสามญประจำบานแผนโบราณเดมอยดวยสวนหนง และกำหนดขนมาใหมเปนสวน
ใหญ รวมทงสน ๒๘ ขนาน ยาสามญประจำบานแผนโบราณทกำหนดขนมาใหม น เปนยา
บรรจเสรจการจำหนาย โดยทวไป จะจำหนายไดเฉพาะยาทบรรจเสรจตามรายระเอยดและ
ขนาดบรรจทกำหนดไวเทานน
ประกาศกระทรวงสาธารณสข
เรอง ยาสามญประจำบาน ฉบบท ๒
อาศยอำนาจตามความในมาตรา ๗๖(๕) แหงพระราชบญญตยา พ.ศ. ๒๕๑๐ ซงแกไข
เพมเตมโดยพระราชบญญตยา (ฉบบท ๓) พ.ศ.๒๕๒๒ รฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสข
โดยคำแนะนำของคณะกรรมการยา จงออกประกาศไวดงตอไปน
ขอ ๑. ใหยกเลกประกาศยาแผนโบราณทเปนยาสามนประจำบานตามประกาศกระท
รวงสาธารณสข ระบยาสามญประจำบาน ตามความในพระราชบญญตยา พ.ศ. ๒๕๑๐
ลงวนท ๒๐ สงหาคม ๒๕๑๑
ขอ ๒. ใหยาแผนโบราณซงมชอ ปรมาณของวตถสวนประกอบ วธทำ สรรพคณ
ขนาดรบประทาน คำเตอนและขนาดบรรจ ตอไปน เปนยาสามญประจำบาน
๑. ยาหอมเทพจตร
วตถสวนประกอบ ลกจนทน ดอกจนทร ลกกระวาน กานพล จนทรแดง จนทนขาว
กฤษณา กระลำพก ขอนดอก ชะลด อบเชย เปราะหอม แฝกหอม หนกสงละ ๒ สวนผวมะกรด
ผวมะงว ผวมะนาว ผวสมตะรงกะน ผวสมจน ผวสมโอ ผวสมเขยวหวาน หนกสงละ ๔ สวน
ผวสมซา หนก ๒๘ สวน ดอกพกลทอง ดอกบญนาค ดอกสารภ เกสรบวหลวง ดอกบวขม
ดอกบวเผอน หนกสงละ ๔ สวน ชะมดเชด การบร หนกสงละ ๑ สวน โกศสอ โกฐเขมา
โกฐหวบว โกฐจฬาลมพา โกฐกระดก โกฐกานพราว โกฐพงปลา โกฐชฎามงส หนกสงละ
๔ สวน เทยนดำ เทยนแดง เทยนขาว เทยนขาวเปลอก เทยนตาตกแตน เทยนเยาว-ภาณ
เทยนสตตบตย เทยนเกลดหอย เทยนตากบ หนกสงละ ๔ สวน พมเสน หนก ๔ สวน
ดอกมะลหนก ๑๘๔ สวน
วธทำ บดเปนผง ผสมนำดอกไมเทศ ทำเปนเมด หนกเมดละ ๐.๒ กรม
สรรพคณ แกลม บำรงหวใจ
ขนาดรบประทาน ครงละ ๕-๗ เมด
ขนาดบรรจ ๓๐ เมด๒. ยาหอมทพโอสถ
วตถสวนประกอบ ดอกพกล ดอกบนนาค ดอกสารภ ดอกมะล เกสรบวหลวง
ดอกกระดงงา ดอกบวจงกลน หวแหวไทย กระจบ ฝาง จนทนขาว จนทรเทศ กฤษณา ชะลด
อบเชย สมลแวง สนเทศ วานนำ กระชาย เปราะหอม ดอกคำไทย ชะเอมเทศ สรามฤต
ขาตน ลกจนทน หนกสงละ ๔ สวน โกฐสอ โกฐเขมา โกฐหวบว โกฐเชยง โกฐจฬาลมพา
โกฐกระดก โกฐกานพราว โกฐพงปลา โกฐชฎามงส หนกสงละ ๒ สวน เทยนดำ เทยนแดง
เทยนขาว เทยนขาวเปลอก เทยนตาตกแตน เทยนเยาวพาณ เทยนสตตบษย เทยนเกลดหอย
เทยนตากบ การบร หนกสงละ ๑ สวน ชะมดเชดพมเสน หนกสงละ ๒ สวน
วธทำ ชนดผง บดเปนผง ชนดเมด บดเปนผง ทำเมด หนกเมดละ ๐.๒ กรม
สรรพคณ แกลมวงเวยน ละลายนำดอกไม หรอนำสก
ขนาดรบประทาน ชนดผง ครงละ ๑/๒-๑ ชอนกาแฟ ชนดเมด ครงละ ๕-๗ เมด
ขนาดบรรจ ชนดผง ๑๕ กรม ชนดเมด ๓๐ เมด
๓. ยามหานลแทงทอง
วตถสวนประกอบ เนอในเมดสะบามอญสม กระดกกาสม กระดกงเหลอมสม
หวายตะคาสม เมดมะกอกสม ลกมะคำดควายสม ถานไมสก จนทรแดง จนทรเทศ ใบพมเสน
ใบหญานาง หมกหอม หนกสงละ ๑ สวน เบยจน ควใหเหลอง ๓ เบย
วธทำ บดเปนผง ทำเปนเมด ปดทองคำเปลว หนกเมดละ ๐.๕ กรม
สรรพคณ แกไข แกหระกายนำ แกหด อสก อใส
ขนาดรบประทาน รบประทานครงละ ๒ ครง ผใหญ ครงละ ๓-๔ เมด เดก ครงละ
๑-๒ เมด
ขนาดบรรจ ๓๐ เมด
๔. ยาเขยวหอม
วตถสวนประกอบ ใบพมเสน ใบผกกระโฉม ใบหมากผ ใบหมากเมย ใบสนพราหอม
รากแฝกหอม จนทรเทศ จนทนแดง วานกลบแรด วานรอนทอง เนระพส พษนาศน
รากไครเครอ ดอกพกล เกสรบนนาค เกสรสารภ เกสรวหลวง หนกสงละ ๑ สวน ระยอม
หนก ๑/๔ สวน
วธทำ บดเปนผง
สรรพคณ แกตวรอน รอนใน กระหายนำ ละลายนำสก หรอนำดอกมะลแกพษหด พษสกใส
ละลายนำรากผกชตม ทงรบประทานและชโลม
ขนาดรบประทาน รบประทานวนละ ๔–๖ครง ผใหญ ครงละ ๑ ชอนกาแฟ เดก ครงละ ๑-๒
ชอนกาแฟ
ขนาดบรรจ ๓๐ เมด
๕. ยาประสะกะเพรา
วตถสวนประกอบ พรกไทย ขง ดปล กระเทยม นำประสานทองสะต หนกสงละ ๒
สวน ชะเอมเทศ หกากงค หนกสงละ ๘ สวน เกลอสนเธาว หนก ๑ สวน ผวมะกรด หนก ๒๐
สวน ใบกะเพรา หนก ๔๗ สวน
วธทำ บดเปนผง ทำเปนเมด หนกเมดละ ๐.๑ กรม
สรรพคณ แกทองขน ทองเฟอ ละลายนำสก หรอนำใบกะเพราตมแกทองแนน จกเสยด
ใชไพลเผาไฟพอสก ฝนแทรก
ขนาดรบประทาน รบประทาน เชา เยน เดกอาย ๑-๓ เดอน ครงละ ๔-๖ เมด
ขนาดบรรจ ๓๐ เมด
๖. ยาเหลองปดสมทร
วตถสวนประกอบ แหวหม ขมนออย เปลอกเพกา รากกลวยตบ กระเทยมคว ดปล
ชนยอย ครง สเสยดเทศ สเสยดไทย ใบเทยน ใบทบทม หนกสงละ ๑ สวน
ขมนชน หนก ๖ สวน
วธทำ บดเปนผง ทำเปนเมด หนกเมดละ ๐.๑ กรม
สรรพคณ แกทองเสย ใชนำเปลอกลกทบทม หรอเปลอกแคตมกบนำปนใส เปนกระสาย
ถาหานำกระสายไมได ใหใชนำสกแทน เดกโต ครงละ ๕-๗ เมด
ขนาดบรรจ ๓๐ เมด
ขนาดรบประทาน รบประทาน วนละ ๓ เวลา กอนอาการ เดกอาย ๓-๕ เดอน ครงละ ๒ เมด
เดกอาย ๖–๑๒ เดอน ครงละ ๓-๔ เมด
ขนาดบรรจ ๓๐ เมด
๗. ยาอำมฤควาท
วตถสวนประกอบ รากไครเครอ โกฐพงปลา เทยนขาว ลกผกชลา เนอลกมะขามปอม
เนอลกมะขามปอม เนอลกสมอพเภก หนกสงละ ๗ สวน นำประสานทองสะต หนก ๑ สวน
ชะเอมเทศ หนก ๔๓ สวน
วธทำ บดเปนผง
สรรพคณ แกไอ ขบเสมหะ ละลายนำมะนาวแทรกเกลอ ใชจบหรอกวาดคอ
ขนาดรบประทาน ผใหญ ครงละ ๑ ชอนกาแฟ เดกลดลงตามคอ
ขนาดบรรจ ๑๕ กรม
๘. ยาประสะมะแวง
วตถสวนประกอบ สารสม หนก ๑ สวน ขมนออย หนก ๓ สวน ใบสวาด ใบตานหมอน
ใบกะเพรา หนกสงละ ๘ สวน
วธทำ บดเปนผง ผสมนำสกแทรกพมเสนพอควร ทำเปนเมด หนกเมดละ ๐.๒ กรม
สรรพคณ แกไอ แกเสมหะ ละลายนำมะนาวแทรกเกลอ รบประทานหรอใชอม
ขนาดรบประทาน เดก ครงละ ๑-๒ เมด
ขนาดบรรจ ๓๐ เมด
๙.ยาจนทนลลา
วตถสวนประกอบ โกฐสอ โกฐเขมา โกฐจฬาลมพา จนทรเทศ จนทรแดง ลกกระดอม
บอระเพด รากปลาไหลเผอก หนกสงละ ๔ สวน
วธทำ ชนดผง บดเปนผง ชนดเมด บดเปนผง ทำเปนเมดหนกเมดละ๐.๕ กรม
สรรพคณ แกไข แกตวรอน
ขนาดรบประทาน รบประทานทก ๔ ชวโมง ชนดผง เดก ครงละ ๑/๒-๑ ชอนกาแฟ ผใหญ
ครงละ ๑-๒ ชอนกาแฟ ชนดเมด เดก ครงละ ๑-๒ เมด
ผใหญ ครงละ ๓-๔ เมด
ขนาดบรรจ ชนดผง ๑๕ กรม ชนดเมด ๓๐ เมด
๑๐. ยาตรหอม
วตถสวนประกอบ เนอลกสมอเทศ เนอลกสมอพเภก เนอลกมะขามปอม ลกผกชลา
หนกสงละ ๔ สวน รากไครเครอ โกศสอ ชะเอมเทศ นำประสานทองสะต ลกซดคว หนกสงละ
๑ สวน เนอลกสมอไทย โกฐนำเตาใหญนงสก หนกสงละ ๒๒ สวน
วธทำ บดเปนผง ทำเปนเมด หนกเมดละ ๐.๒ กรม
สรรพคณ แกเดกทองผก ระบายพษไข
ขนาดรบประทาน รบประทาน กอนอาหารเชา เดกอาย ๑-๒ เดอน ครงละ ๒-๓ เมดเดกอาย
๓-๕ เดอน ครงละ ๔-๕ เมด เดกอาย ๖–๑๒ เดอน ครงละ ๖-๘ เมด
๑๑. ยาประสะจนทนแดง
วตถสวนประกอบ รากเหมอนคน รากมะปรางหวาน รากมะนาว เปราะหอม โกฐหวบว
จนทรเทศ ฝางเสน หนกสงละ ๔ สวน เกสรบวหลวง ดอกบนาค ดอกสารภ ดอกมะล
หนกสงละ ๑ สวน จนทนแดง ๓๒ สวน
วธทำ บดเปนผง
สรรพคณ แกไขตวรอน กระหายนำ ละลายนำสกหรอนำดอกมะล
ขนาดรบประทาน รบประทานทก ๓ ชวโมง ผใหญ ครงละ ๑ ชอนกาแฟ เดก ครงละ ๑/๒
ชอนกาแฟ
ขนาดบรรจ ๑๕ กรม
๑๒. ยาหอมอนทจกร
วตถสวนประกอบ สะคาน รากชาพล ขง ดปล รากเจตมลเพลงแดง ลกผกชลา
โกฐสอ โกฐเขมา โกฐกานพราว โกฐพงปลา โกฐจฬาลมพา โกฐเชยง โกฐกกกรา โกฐนำเตา
โกฐกระดก เทยนดำ เทยนขาว เทยนแดง เทยนขาวเปลอก เทยนเยาวพาณ จนทนแดง
จนทรเทศ เถามวกขาว รากหญานาง เปลอกสมลแวง กฤษณา กระลำพก บอระเพด
ลกกระดอม กำยาน ขอนดอก ชะมดเชด ลกจนทน ดอกจนทร ลกกระวาน การพล รากไครเครอ
ลำพนแดง ดอกสารภ ดอกพกล ดอกบนนาค ดอกจำปา ดอกกระดงงา
ดอกมะล ดอกคำไทย ฝางเสน ดงเหา ดหมปา ดวว พมเสน สงละ ๑ สวน
วธทำชนดผง บดเปนผง ชนดเมด บดเปนผง ทำเปนเมด หนกเมดละ ๐.๒ กรม
สรรพคณ แกลมบาดทะจต ใชนำดอกมะล แกคลนเหยนอาเจยน ใชนำลกผกช เทยนดำตม
ถาไมมใชนำสก แกลมจกเสยด ใชนำขงตมเมด
ขนาดรบประทาน รบประทานทก ๓ ชวโมง ชนดผง ครงละ ๑/๒-๑ ชอนกาแฟ ชนดเมด
ครงละ ๕–๑๐ เมด
ขนาดบรรจ ชนดผง ๑๕ กรม ชนดเมด ๓๐ เมด
๑๓. ยาประสะไพล
วตถสวนประกอบ ผวมะกรด วานนำ กระเทยม หวหอม พรกไทย ดปล ขง ขมนออย
เทยนดำ เกลอสนเธาว หนกสงละ ๘ สวน การบร หนก ๑ สวน ไพล หนก ๘๑ สวน
วธทำ บดเปนผง
สรรพคณ แกจกเสยด แกระดไมปกต ขบนำคาวปลา
ขนาดรบประทาน รบประทานวนละ ๓ ครง กอนอาหาร ครงละ ๑ ชอนกาแฟ ละลายนำสก
หรอนำสรา
ขนาดบรรจ ๓๐ กรม
๑๔. ยาหอมนวโกฐ
วตถสวนประกอบ ขงแหง ดปล เจตมลเพลงแดง สะคาน ชาพล หนกสงละ ๓
สวน แหวหม โกฐเชยง โกฐกานพราว .โกฐพงปลา โกฐชฎามงส เทยนดำ เทยนดำ เทยนแดง
เทยนขาว เทยนขาวเปลอก เทยนเนาวพาณ เทยนสตตบษย เทยนเกลดหอย เทยนตากบ สกข
ลกราชดด ลกสารพดพษ ลกกระวาน การพล ดอกจนทน ลกเทศ จนทนแดง อบเชยญวน
เปลอกสมลแวง หญาตนนก แฝกหอม เปลอกชะลด เปราะหอม รากไครเครอ เนอไม
ขอนดอก กระลำพก เนอลกมะขามปอม เนอลกสมอพเภกชะเอมเทศ ลกผกชลา ลกกระดอม
บอระเพด เกสรบวหลวง เกสรบนนาค ดอกพกล ดอกสารภ ดอกมะล แกนสน หนกสงละ ๔
สวน นำประสานทองสะต หนก ๒ สวน
ชะมดเชด พมเสน หนกสงละ ๑ สวน
วธทำ ชนดผง บดเปนผง ชนดเมด หนกเมดละ ๐๒ กรม
สรรพคณ แกลมคลนเหยน อาเจยน ใชนำลกผกช เทยนดำ ตมแกลมปลายไข ใชนำสกแทน
ขนาดรบประทาน รบประทานทก ๓ ชวโมง ชนดผง ครงละ ๑/๒-๑ ชอนกาแฟ ชนดเมด
ครงละ ๕–๑๐ กรม
ขนาดบรรจ ชนดผง ๑๕ กรม ชนดเมด ๓๐ เมด
๑๕. ยาวสมพยาใหญ
วตถสวนประกอบ ลกผกชลา ลกจนทร ดอกจนทร หนกสงละ ๘ สวน กระวาน
กานพล โกฐสอ โกฐเขมา โกฐหวบว โกฐเชยง โกฐจฬาลมพา อบเชย สมลแวง สมอเทศ
สมอไทย รากไครเครอ วานนำ บอระเพด ขงแหง พญารากขาว หนกสงละ ๒ สวน ดปล หนก
๕๖ สวน นำประสานทองสะต หนก ๑ สวน
วธทำ บดเปนผง
สรรพคณ แกทองขน อด เฟอ จกเสยด
ขนาดรบประทาน รบประทานทก ๔ ชวโมง ครงละ ๑ ชอนกาแฟ ใชนำสกเปนกระสาย หรอผ
สมนำผงปนเปนลกกลอน
ขนาดบรรจ ๑๕ กรม
๑๖. ยาธาตบรรจบ
วตถสวนประกอบ ขง โกฐเขมา โกฐพงปลา โกฐเชยง โกฐสอ เทยนดำ เทยนขาว
เทยนสตตบษย เทยนยาวพาณ เทยนแดง ลกจนทร กานพล การบร เปลอกสมนแวง ลกกระวาน
ลกผกชลา ใบพมเสน รากไครเครอ ดปล เปราะหอม หนกสงละ ๔ สวน โกฐกานพราว หนก ๘
สวน เนอลกสมอไทย หนก ๑๖ สวน นำประสานทองสะต
หนก ๑ สวน
วธทำ บดเปนผง
สรรพคณ แกธาตไมปกต ทองเสย ใชเปลอกแค หรอเปลอกสะเดา หรอ เปลอกลกทบทมต
มกบนำปนใสแกทองขน ทองเฟอ ใชกระเทยม 3 กลบ ทบชงนำรอน หรอใชใบกระเพราตม
เปนกระสาย ถาหานำกระสายไมไดใหใชนำสกแทน
ขนาดรบประทาน รบประทานวนละ ๓ เวลา กอนอาหาร ผใหญ ครงละ๑ ชอนกาแฟ เดก
ครงละ๑ ชอนกาแฟ
ขนาดบรรจ ๑๕ กรม
๑๗. ยาประสานกานพล
วตถสวนประกอบ เทยนดำ เทยนขาว โกฐสอ โกฐกระดก กำมะถนเหลอง การบร
รากไครเครอ เปลอกเพกา เปลอกขอาย ใบกระวาน ลกผกชลา แฝกหอม วานนำ
หวกระชาย เปราะหอม รากแจง กรงเขมา หนกสงละ ๔ สวน รากขาวสาร เนอไม ลกจนทร
ขมนชน หนกสงละ ๘ สวน ขงแหง ดปล หนกสงละ ๓ สวน นำประสานทองสต
ไพร เจตมลเพลงแดง สะคาน ชาพล หนกสงละ ๒ สวน เปลอกซก หนก ๑๐ สวน พรกไทย
หนก ๑ สวน กานพล หนก ๑๓๑ สวน
วธทำ บดเปนผง
สรรพคณ แกปวดทอง เนองจากธาตไมปกต ใชไพลเผาไฟฝนกบนำปนใส หรอใชนำสกแทน
ขนาดรบประทาน รบประทานทก ๓ ชวโมง ผใหญครงละ ๑ ชอนกาแฟ
ขนาดบรรจ ๑๕ กรม
๑๘. ยาแสงหมก
วตถสวนประกอบ หมกหอม จนทรชะมด ลกกระวาน จนทรเทศ ใบพมเสน ลกจนทร
กานพล ใบสนพราหอม หวหอม ใบกระเพรา ดงเหลอม หนกสงละ ๔ สวน
ชะมด พมเสน หนกสงละ ๑ สวน
วธทำ บดเปนผง ทำเปนเมด หนนกเมดละ ๐.๒ กรม
สรรพคณ แกตวรอน ละลายนำดอกไมเทศ แกทองขน ปวดทอง ละลายนำใบกระเพราตม
แกไอ ขบเสมหะ ลาลายนำลก มะแวงเครอ หรอลกมะแวงตน กวาดคอ
แกปากเปนแผล แกละออง ละลายนำลกเบญกาน ฝนทาปาก
ขนาดรบประทาน ใชกวาดคอ วนละ ๑ ครง หลงจากนนรบประทานทก ๓ ชวโมง เดกอาย
๑-๖ เดอน ครงละ ๒ เมด เดกอาย ๗-๑๒ เดอน ครงละ ๓ เมด
ขนาดบรรจ ๑๒ เมด
๑๙. ยามนทธาต
วตถสวนประกอบ โกฐสอ โกฐเขมา โกฐหวบว โกฐเชยง โกฐจฬาลมพา
เทยนดำเทยนแดง เทยนขาว เทยนขาวเปลอก เทยนตาตกแตน รากไครเครอ ลกผกชลอม
ลกผกชลา การบร กระเทยม เปลอกสมลแวง เปลอกโมกมน จนทรแดง จนทรเทศ กานพล
ดปล รากชาพล เถาสะคาน รากเจตมลเพลงแดง พรกไทยลอน ลกจนทร
หนกสงละ ๑ สวน ขง ลกเบญกาน หนกสงละ ๓ สวน
วธทำ บดเปนผง
สรรพคณ แกธาตไมปกต แกทองขนอดเฟอ
ขนาดรบประทาน รบประทานวนละ ๓ ครง กอนอาหาร ผใหญครงละ ๑ ชอนกาแฟ ละลานำสก
เดกครงละ ๑ ชอนกาแฟ ละลายนำสก
ขนาดบรรจ ๑๕ กรม
๒๐. ยาไฟประลยกลป
วตถสวนประกอบ พรกไทยลอน ขง ดปล กระเทยม หนกสงละ ๔ สวน ขมนออย
กะทอ ขา ไพล เปลอกมะรม หนกสงละ ๕ สวน รากเจตมลเพลงแดง สารสม แกนเเสมทะเล
การบร ผวมะกรด หนกสงละ ๖ สวน
วธทำ บดเปนผง
สรรพคณ ขบนำคาวปลาในเรอนไฟ ชวยใหมดลกเขาอ
ขนาดรบประทาน รบประทานวนละ ๓ ครง กอนอาหาร ครงละ ๑ ชอนกาแฟ ละลายนำสก
หรอนำสรา
ขนาดบรรจ ๑๕ กรม
๒๑. ยาไฟหากอง
วตถสวนประกอบ รากเจตมลเพลงแดง ขง พรกไทยลอน สารสม ฝกสมปอย
หนกสงละ ๑ สวน
วธทำ บดเปนผง
สรรพคณ ขบนำคาวปลาในเรอนไฟ
ขนาดรบประทาน รบประทาน วนละ ๓ ครง กอนอาหาร ครงละ ๑ ชอนกาแฟ ละลายนำสก
หรอนำสรา
ขนาดบรรจ ๑๕ กรม
๒๒.ยาประสะเจตพงค
วตถสวนประกอบ ดอกจนทร ลกจนทร ลกกระวาน ใบกระวาน กานพล กรงเขมา
รากไครเครอ การบร ลกสะมอทะเล พญารากขาว เปลอกหวา เกลอสนเธาว หนกสงละ ๑ สวน
พรกไทยลอน บอระเพด หนกสงละ ๒ สวน ขา หนก ๑๖ สวน ระยอม หนก ๒ สวน เจตพงค
หนก ๓๔ สวน
วธทำ บดเปนผง
สรรพคณ แกกระษยจกเสยด
ขนาดรบประทาน รบประทาน เชาและเยน กอนอาหาร ครงละ ๑ ชอนกาแฟ ละลายนำสก
ขนาดบรรจ ๑๕ กรม
๒๓. ยาธรณสนฑะฆาต
วตถสวนประกอบ ลกจนทร ดอกจนทร ลกกระวาน กานพล เทยนดำ เทยนขาว
หวดองดง หวบก หวกลอย หวกระดาดขาว หวกระดาดแดง ลกเรว ขง ชะเอมเทศ
รากเจตมลเพลงแดง โกบกระดก โกฐเขมา โกฐนำเตา หนกสงละ ๑ สวน ผกแพวแดง
เนอลกมะขามปอม หนกสงละ ๒ สวน เนอลกสมอไทย มหาหงค การบร
หนกสงละ ๖ สวน รงทอง (ประสะแลว) หนก ๔ สวน ยาดำ หนก ๒๐ สวน พรกไทยลอน
หนก ๙๖ สวน
วธทำ บดเปนผง
สรรพคณ แกกระษยเสน เถาดาน ทองผก
ขนาดรบประทาน รบประทาน วนละ ๑ ครง กอนอาหารเชา หรอกอนนอน
ครงละ ๑ ชอนกาแฟ ลาลายนำสก หรอผสมนำผงปนเปนลกกลอน
คำเตอน คนเปนไข หรอ สตรมครรภ หามรบประทาน
ขนาดบรรจ ๑๕ กรม
๒๔.ยาบำรงโลหต
วตถสวนประกอบ ขงแหง ดปล เจตมลเพลงแดง สะคาน ชาพล ขมนเครอ
เถามวกแดง กำลงววเถลง ดอกสารถ ดอกพกล ดอกบนนาค เกสรบวหลวง หนกสงละ ๒
สวน ดอกจนทร ลกจนทร ลกกระวาน กานพล เทยนดำ เทยนแดง เทยนขาว เทยนขาวเปลอก
เทยนตาตกแตน โกฐสอ โกฐเขมา โกฐหวบว โกฐเชยง โกฐจฬาลมพา เนอลกสมอไทย
เนอลกสมอดง เนอลกสมอพเภก เปลอกชะลด เปลอกอบเชยเทศ จนทรแดง แกนแสมสาร
แกนแสมทะเล กฤษณา หนกสงละ ๑ สวนครง หนก ๘ สวน ฝาง ดอกคำไทย หนกสงละ ๑๐
สวน
วธทำ บดเปนผง
สรรพคณ บำรงโลหต
ขนาดรบประทาน รบประทาน วนละ ๒ ครง เชา-เยน กอนอาหาร ครงละ ๑ ชอนกาแฟ
ขนาดบรรจ ๓๐ กรม
๒๕. ยาประสะเปราะใหญ
วตถสวนประกอบ โกฐสอ โกฐเขมา โกฐเชยง โกฐจฬาลมพา เทยนดำ เทยนแดง
เทยนขาว เทยนขาวเปลอก เทยนตาตกแตน ลกจนทร ดอกจนทร ลกกระวาน กานพล
จนทรเทศ จนทรแดง ดอกบนนาค ดอกสารภ ดอกพกล เกสรบวหลวง หนกสงละ ๑ สวน
เปราะหอม หนก ๒๐ สวน
วธทำ บดเปนผง
สรรพคณ ถอนผดไขตานทรางสำหรบเดก ละลายนำดอกไมเทศ หรอ นำสกรบประทานหรอ
ผสมนำสราสมกระหมอมขนาดรบประทาน รบประทานทกสามชวโมง
ครงละ ๑ ชอนกาแฟ
ขนาดบรรจ ๑๕ กรม
๒๖. ยามหาจกรใหญ
วตถสวนประกอบ โกฐสอ โกฐเสมา โกฐพงปลา โกฐกานพราว โกฐกระดก เทยนดำ
เทยนแดง เทยนขาว เทยนขาวเปลอกเทยนเยาวพาณ สมอไทย(เอาแตเนอ)
ลกจนทน ลกกระวาน กานพล ชะเอมเทศ เมลดโหรพา ลกผกชลา สารสม ดนประสว ขมนออย
หวกระเทยม หนกสงละ ๑ สวน ยาดำสะต หนก ๔ สวน ใบกระพงโหม หนก ๓๐ สวน
วธทำ บดเปนผง ทำเปนเมด หนกเมดละ ๐.๕ กรม
สรรรพคณ แกลมทราง แกอาการทองอด ทองเฟอ
ขนาดรบประทาน เดกอายตำกวา ๕ ขวบ รบประทานครงละ ๑-๓ เมด เพมและ
ลดไดตามสวน รบประทานกบนำสก กอนอาหาร เชา-เยน
ขนาดบรรจ ๑๐ เมด
๒๗. ยาเนาวหอย
วตถสวนประกอบ กระดกเสอเผา กระดกโคเผา กระดกแพะเผา กระดกงเหลอมเผา
หนกสงละ ๑ สวน เปลอกหอยขมเผา เปลอกหอยแครงเผา เปลอกหอยตาววเผา
เปลอกหอยพมพการงเผา เปลอกหอยจแจงเผา เปลอกหอยมกเผา เปลอกหอยสงขเผา
หนกสงละ ๒ สวน รากทนด(ตองแตก)หนก ๓ สวน รากเจตมลเพลงแดง หสคณเทศ
หนกสงละ ๔ สวน พรกไทยลอน หนก ๓๒ สวน
วธทำ บดเปนผง
สรรพคณ แกกระษยจกเสยด
ขนาดรบประทาน รบประทานวนละ ๒ ครง กอนอาหารเชา-เยน ครงละ ๑ ชอนกาแฟผสมนำ
ผงปนเปนลกกลอน บรรจ ๑๕ กรม
๒๘. ยาถาย
วตถสวนประกอบ ใบมะกา ใบมะขาม ใบสมปอย หญาไทร ใบไผปา ฝกคณ
รากขกาแดง รากขกาขาว รากตองแตก เถาวลยเปรยง หวหอม ฝกสมปอย สมอไทย
สมอดง หนกสงละ ๑ สวน ขเหลกทง ๕ หนก ๑ สวน ยาดำ หนก ๔ สวน ดเกลอฝรง หนก
๒๐ สวน
วธทำ บดเปนผง ทำเปนเมด หนกเมดละ ๐.๕ กรม
สรรพคณ แกทองผก
ขนาดรบประทาน รบประทานวนละ๑ ครง กอนนอน ครงละ ๒-๕ เมด ตามธาตหนกเบา
ขนาดบรรจ ๑๐ เมด
ขอ ๓. ยาสามญประจำบาน ทไดขนทะเบยนตำหรบยาไวกอนประกาศฉบบนใชบงค
บ ยงเปนยาสามญประจำบานตอไปได ภายในกำหนด 180 วนนบแตประกาศ
ฉบบนมผลใชบงคบ
ขอ ๔. ใหผรบอนญาตผลตนำหรอสงยาเขามาในราชอาณาจกร ซงยาแผนโบราณทม
ตำหรบยาตามประกาศฉบบน และไดขนทะเบยนตำหรบยาไวกอน ทประกาศฉบบน
มผลใชบงคบ ทประสงคจะใหตำหรบยานน เปนยาสามญประจำบาน โดยไมตองขอขนทะเบย
นตำหรบยาใหม ขอแกไขรายการทะเบยนตำหรบยา ภายในกำหนด ๑๘๐ วน
นบแตประกาศฉบบนมผลใชบงคบ
ขอ ๕. ประกาศฉบบนใหใชบงคบตงแตวนถดจากวนประกาศในราชกจจานเบกษา
เปนตนไป
ประกาศ ณ วนท ๒๙ สงหาคม พ.ศ. ๒๕๓๗
อาทตย อไรรตน
(นายอาทตย อไรรตน)
รฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสข
( คดจากราชกจจานเบกษา ฉบบประกาศทวไป เลม ๑๑๑ ตอนพเศษ ๔๒ ลงวนท ๓ ตลาคม ๒๕๓๗)
ปจฉมบท
พทธดำรสวา “อโรคา ปรมา ลาภา” ผซงไมมโรคภยเบยดเบยน เปนลาภอนประเสรฐ
นนจรงแทแนนอนไมมศาลอทรรองเรยนเลยนา เมอมโรคามาเบยดเบยน มนษยกจำเปนตอง
เยยวยารกษาแกไข เพอบรรเทาทกขเวทนา จากโรคภยนนกมนยหลายวธ เชน ตมยา ตงยา
แตงยา นวด ฯลฯ เพอผอนคลายทกขเวนาเหลานนไป ไมวาจะรกษาโดยวธการใดเมอถงทสด
แหงสงขารถงกาลดบดนสนไป อายไขสนลง ความตายพรากชวต อปฆาตกรรมตดรอน แลวก
ไมสามารถชวยเหลอดวยวธการใดได เรากตองนอมใจลงสบทธรรมคอ อนจจง สงขารไมเทยง
ทกขง ความทกขเกดขนอยรำไปไมมวนสางซา อนตตา พจารณาวาไมมสงใดหลงเหลออยเลย
เพอทำใหหวใจเรา แชมชนดวย พระสทธรรม เปนทนอมนำกายใจเรา ไมยดภาระอนเปนทกข
โทษในโลกและไมเสยททได เกดมาใตรมบญพระพทธศาสนา ซงมพระพทธ พระธรรม
พระสงฆ เปนไตรรตนอนสวางจาเปรยบประหนงวาเปนเสายดเหนยวหวใจของเราไมใหไหล
ไปสความชวชาเลวทราม ระลกรอย ตลอดเวลา ยอมนำพาจตสหลกชย ชนะภยอนเรารอน
สสขสนตทกวนคน “ยาทงหลายในโลกมไวสำหรบรกษากาย ธรรมะยอมยงหวใจ ใหหาง
ไกลความทกข”เมอเกดโรคภย พงรำลกเสมอวา หายกดไมหายกด เพราะสภาวะแหงสงขาร
กกลาว แลววาไมเทยงแทแนนอน จงนอมระลกถงคณความดทเราทำทกเชาคำวนคนนนแหละ
มาพยงดงรงหวใจไมใหทกขไปกบเวทนาท เกดเพราะความเจบไข ระลกไปตลอด แลวเราจก
ไมตายจากความดเลยนา
พระธาตร อปปลวณโณ
อโรคยาศาลา วดปากดฉนวนอดมพร
กราบขอบพระคณ
พระครวสทธศภกจ วดปาสวรรณไพโรจน
พระอาจารยอดล อรโย วดปานำผด
พระอาจารยโกศลป ปญญาวชโร วดปาแจง
พระอาจารยบญธรรม กลญาโณ วดปาหนองไร
พระอาจารยปรยาวฒน จนทสาโร วดกลางพระอารามหลวง
คณะทำงาน
พระธาตร อปปลวณโณ
พเชษฐ หมขนทด อสระ รกพนจ อรศรา แสงศรววฒน รตนสดาพร จนดารตน
ขอบคณและอนโมทนา
คณราเชนทร สดศร และครอบครว คณสรพนธ คณสฤด ธระภทรานนท และครอบครว
คณพรทพย จงธนาภวฒน คณบญชย จงธนาภวฒน คณพมพพร จงธนาภวฒน
นายแพทยประสาท เรองสขอดม คณจนทมา เรองสขอดม คณสชาต ศรมกข
คณเพญพร ฟงขจร พล.อ.อ ธานนทร ฟงขจร คณแมเพญศร ฟงขจร
ส.ต.อ.หญงรตนาภรณ เหลาพลย คณแมบญม เหลาพลย วงศกระโซกบรตนหตถกล
คณศรเพญ คณ ชยสทธ วงศกลาง คณ สกลยา หวานไกล กบ ด.ญ.หญงจารชา เหลาพลย
คณสวภทร หวานไกล คณอรพนท ลขตยงยน และครอบครว
คณสโรจน เอกจรรยา และครอบครว คณ จนญญา ภมะโยธน และครอบครว
คณชญมนฑน พลเพม และ ด.ช.อาจณรงค พรมส ส.ต.ท.หญงมนชญา จวนาน
และครอบครว คณ ปนสดา โออนทร คณ ปยธดา สลา คณแมคำ หลกคำแพง คณ นงคราญ
หลกคำแพง คณ มณธณา เปาลวฒน รานภมไทเฮรบบรรมย คณพอวระ คณแมรงสต
สนทรมย คณอาคม คณวราพร รงโรจนและครอบครว สวนธรรมเทยนศร บรรมย
ขบวนกานตาสบปะรดสวนกลางและสวนภมภาคทกเครอขาย
ผอ.ณรงคและ อ.กฤตยา ศรร และครอบครว
ครบาสทธนนท ปรชญพฤกษและครอบครว
รศ.ดร.ประพาศน-ผศ.รำพง พฤทธประภา
ดร.อนทร-ดร.จนตนา จนทรเจรญ
ปราสาทหนพนมรง จงหวดบรรมย เปนปราทหนทสรางเพอเปนทบวงสรวงเทพเจาผเปนใหญในจกรวาล และประดษฐานรปสกการะ
พระไภสชครไวทรย ภายในมโรงพยาบาล(อโรคยาศาลา) และเปนทพำนก ของเหลาฤาษ อายกวา ๑,๐๐๐ ป
ในสมยนน จะมอโรคยาศาลาเปนระยะตามเสน ทางทตดตอกน ระหวางหวเมองตาง ๆ ภายในอาณาจกร
ขอขอบคณ วดปาเขานอย จ.บรรมย
กลวยปา
สมซา
พลงกาสา
เสยวเถา
พนงดอกแดง
พนมสวรรค
สามสบกลบ
บรรณานกรม
ตำราเวชศาสตรฉบบหลวง เลม ๑-๒ กทม.
ตำรบยาจนทใชบอยในประเทศไทย.กระทรงสาธารณสข
กกยาอสาน มลนธมหาลยมหดล
สารานกรมสมนไพรไทย วฒ วฒธรรมเวช กทม.
พระคมภรแพทยศาสตรสงเคราะห กทม.
สมนไพรพนบานจงหวดชยภม มลนธมหาลยมหดล
ตำรบยาแผนโบราณ ไอซแลนด พบลชชง กทม. ๒๕๓๘
การใชสมนไพร เลม ๒ โครงการพฒนาเทคนคการทำยาสมนไพร กทม.
พชสมนไพร นจศร เรองรงษ พยอม ตนตวฒน วงบรพา กทม.
ตำรายาโบราณอสาน ดร.ปรชา พนทอง อนสรณ ๒๐๐ ป อบลราชธาน
เภสชกรรมไทย วฒ วฒธรรมเวช กทม.
ยาจนกบพลงปราณ กทม.
สมนไพรนมคามาก
พระเจาอยหวทรงฝากใหรกษา
แตปยา ตา ยาย ใชกนมา
ควรลกหลานรรกษาใชสบไป
เปนเอกลกษณของชาตควรศกษา
วจยยาประยกตใชใหเหมาะสมย
รประโยชนรคณโทษสมนไพร
เพอคนไทยอยรอดตลอดกาล
พระราชนพนธ
สมเดจพระเทพรตนราชสดา ฯ สยามบรมราชกมาร
ทานทตองการหนงสอสมนไพรในรววด สามารถตดตอขอรบโดยตรงท
อโรคยาศาล วดปากดฉนวนอดมพร ๓ ม.๑๙ ตำบลบานเขวา อำเภอบานเขวา
จงหวดชยภม ๓๖๑๗๐ E-mail [email protected]
โทร ๐๘๗-๓๗๗๗๑๔๑