ก๑-๑  

การสรางความปรองดองแหงชาตการสรางความปรองดองแหงชาต:: กรณศกษากรณศกษาเกาหลใตเกาหลใต ดร.สตธร ธนานธโชต

นกวชาการ สานกวจยและพฒนา สถาบนพระปกเกลา ----------------------------------

บทนา

เปนเวลาเกอบสองทศวรรษแลวทสงคมเกาหลใตไดรเรมกระบวนการชาระสะสางความผดพลาดในอดต (Rectify past wrongs) ทรฐบาลเผดจการทหารในชวงทศวรรษท ๑๙๘๐ ไดกระทาไว การรณรงคเพอชาระลางความผดพลาดทางประวตศาสตรนเรมขนเมอรฐบาลพลเรอนไดเขามาบรหารประเทศอยางเตมรปแบบในป ๑๙๙๓ อนเปนผลสบเนองมาจากกระแสการเรยกรองประชาธปไตยทเกดขนทวโลกจนนาไปสการลมสลายของระบอบสงคมนยมในยโรปตะวนออกและอดตสหภาพโซเวยตหรอทนกรฐศาสตรชาวสหรฐอเมรกาคอ แซมมวล ฮนตงตน (Samuel Huntington) เรยกวาเปนคลนลกทสามของการพฒนาประชาธปไตย (The Third Wave of Democratization) (Huntington, ๑๙๙๑) คดความทเกยวของกบการละเมดสทธมนษยชนในเหตการณความขดแยงทางการเมองคอยๆ ถกเปดเผยออกมา ทาใหประชาชนเกาหลใตไดเหนภาพทครบถวนของอดตอนแสนเจบปวด ซงเปนสงทรฐบาลพลเรอนมอาจละเลยทจะนาอดตอนขมขนเหลานมาเขากระบวนการชาระสะสางเพอคนหาความจรง กระบวนการซงในทางวชาการเรยกวา “ความยตธรรมในระยะเปลยนผาน” (Transitional Justice) ไดกลายเปนประเดนสาคญทงในทางการเมองและในเชงกฎหมาย

บทความนมงทาการศกษาประสบการณการแกไขปญหาความขดแยงและการสรางความปรองดองของประเทศเกาหลใตภายหลงเหตการณการเรยกรองประชาธปไตยในเดอนพฤษภาคม ๑๙๘๐ ทเมองกวางจ เพอทราบปจจยหรอเงอนไขททาใหกระบวนการชาระสะสางความผดพลาดทรฐบาลในอดตไดกระทาไวในเหตการณการเรยกรองประชาธปไตยเมอเดอนพฤษภาคม ๑๙๘๐ ทเมองกวางจ๑ (The Kwangju Democratization Movement) สามารถแปรเปลยนความขดแยงไปสสงคมทประชาชนสามารถกลบมาอยรวมกนไดอยางสนตภายใตระบอบประชาธปไตยทเขมแขง ประสบการณของประเทศเกาหลใตถอเปนตวอยางทนาสนใจของการนาแนวคดในเรองความยตธรรมในระยะเปลยนผานไปใชสรางความปรองดองในชาตไดอยางประสบความสาเรจ ในสวนสดทายของบทความจะนาบทเรยนทไดรบจากกรณศกษาประเทศเกาหลใตมาอภปรายเพอชใหเหนแนวทางหรอขอคดทควรนาไปปรบใชกบการสรางความปรองดองของประเทศไทยตอไป

๑) ภาพรวมของสถานการณความขดแยง

อนทจรงการลกขนเพอเรยกรองสทธเสรภาพและการปกครองระบอบประชาธปไตยของประชาชนเกาหลเกดขนเปนระยะนบตงแตเกาหลใตหลดพนจากสภาพการเปนเมองขนและสถาปนารฐเอกราชขนมา เชน การจลาจลในป ๑๙๔๘ ทเมองเตก (Taegu) การกอกบฏทเกาะเชจ (Cheju Island) และการลกขนของขบวนการนกศกษาในเดอนเมษายน ๑๙๖๐ เปนตน ซงเหตการณเหลานกมไดแตกตางไปจากเหตการณการเรยกรองประชาธปไตยเมอเดอนพฤษภาคม ๑๙๘๐ ทเมองกวางจนก กลาวคอ เปนการลกขนเพอตอตานระบอบเผดจการเหมอนกนและกไมประสบความสาเรจในการโคนลมผนาเผดจการเชนเดยวกน (Jong-chul Ahn, ๒๐๐๓) แตการรอฟนเพอคนหาความจรงในเหตการณเมอเดอนพฤษภาคม ๑๙๘๐ ทกวางจ ได

                                                            ๑ เกาหลใตมการแบงเขตการปกครองเปน ๙ จงหวด และ ๖ เขตการปกครอง ไดแก โซล ปซาน อนซอน แตก กวางจ และแตซอน

 

ก๑-๒  

กลายเปนจดเปลยนทสาคญทางประวตศาสตรของคนเกาหลใต และนาไปสการเปลยนแปลงทงในเชงโครงสรางทางการเมอง เศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม (Jung-kwan Cho, ๒๐๐๓; Hayner, ๒๐๑๑; Olsen et al., ๒๐๑๐) ททาใหเกาหลใตเปนประเทศทมความเขมแขงเฉกเชนทกวนน

ปจจบน เกาหลใตการปกครองดวยระบอบประชาธปไตยโดยมประธานาธบดเปนประมขและทาหนาทหวหนาฝายบรหาร๒ ภายใตระบบการปกครองในปจจบนของเกาหลใต ประธานาธบดจะทาหนาทเปนทงประมขของรฐ หวหนาฝายบรหาร และผบญชาการทหารสงสด ประธานาธบดเปนผมอานาจประกาศกฎอยการศก และมาตรการจาเปนในยามฉกเฉน นอกจากนประธานาธบดสามารถเสนอรางกฎหมายใหรฐสภาพจารณาได (แตไมมอานาจยบสภา) ประธานาธบดมาจากการเลอกตงของประชาชน มวาระการดารงตาแหนง ๕ ป และมนายกรฐมนตร ซงไดรบการแตงตงโดยประธานาธบดผานความเหนชอบจากรฐสภาเปนผชวยประธานาธบดในการบรหารรวมกบคณะรฐมนตรซงประธานาธบดแตงตงขนตามทนายกรฐมนตรใหคาแนะนา

รฐสภาของเกาหลใตเปนระบบสภาเดยว (Unicameral) คอ “สภานตบญญตแหงชาต” (National Assembly หรอ Gukhoe) เปนผใชอานาจนตบญญต ประกอบดวยสมาชกจานวน ๒๙๙ คน มาจากการเลอกตงแบบผสม (๒๔๕ คนมาจากการเลอกตงแบบแบงเขตคนเดยว และอก ๕๔ คนมาจากการเลอกตงระบบสดสวน) สมาชกรฐสภาแหงชาตอยในตาแหนงคราวละ ๔ ป รฐสภาสามารถถอดถอนนายกรฐมนตรและประธานาธบดไดหากสมาชกรฐสภา ๑ ใน ๓ เสนอขอและสมาชกสภาขางมากเหนชอบตามเสนอ ซงในกรณการถอดถอนประธานาธบดนน ตองเสนอโดยเสยงขางมากและสมาชกสภา ๒ ใน ๓ ใหความเหนชอบ

ฝายตลาการ ประกอบดวยศาลชนตน ศาลอทธรณ และศาลฎกา โดยประธานาธบดแตงตงประธานศาลฎกาดวยความเหนชอบของรฐสภา การพจารณาของศาลกาหนดใหเปดเผยแกสาธารณชนทวไปได ยกเวนในกรณทเหนวาจะเปนภยตอความมนคงของชาต หรอเปนเรองทจะสรางปญหาในดานความปลอดภยและความสงบเรยบรอยของประชาชนหรอเปนภยตอขวญของประชาชน คาพพากษาจาเปนตองปดเปนความลบ

๑.๑ บรบททางการเมอง เศรษฐกจ และสงคม อะไรคอประเดนและสาเหตของความขดแยงทนาไปสเหตการณเมอเดอนพฤษภาคม ๑๙๘๐ ทกวางจ?

ทาไมเหตการณความขดแยงนจงไดรบการยอมรบวามความสาคญตอพฒนาการของระบอบประชาธปไตยในเกาหลใต? การทจะตอบคาถามเหลานไดจาเปนทจะตองยอนกลบไปพจารณาสภาพบรบททางการเมองทเกดขนกอนหนาเหตการณดงกลาวโดยเฉพาะนบตงแตประธานาธบดปก จงฮ (Park Chung-hee) เขาดารงตาแหนงและสถาปนาสาธารณรฐท ๔ ทเรยกวาระบอบยซน (Yusin) หรอการปกครองทอานาจเบดเสรจรวมศนยอยทผนารฐบาล (Autocratic System) ขนมา

หากไมนบถงการเขาสอานาจโดยการกระทารฐประหารแลว ตองยอมรบวาประธานาธบดปก จงฮ ไดรบความนยมเปนอยางสงจากประชาชนทวไปเนองจากความสาเรจของโครงการพฒนาเศรษฐกจตางๆ ทรฐบาลรเรมขนและทาใหเศรษฐกจของประเทศเตบโตอยางตอเนองในชวงปลายทศวรรษท ๑๙๖๐ ถงตนทศวรรษท ๑๙๗๐ (In Sup Han, ๒๐๐๕) อยางไรกตาม ระบอบยซนของประธานาธบดปก จงฮตองเผชญกบกระแสการตอตานทเพมมากขนเรอยๆ โดยเฉพาะภายหลงการตดสนใจแกไขรฐธรรมนญ๓ ในป ๑๙๖๗ เพอให                                                            ๒ รายละเอยดเกยวกบรปแบบการเมองการปกครองของเกาหลใตสามารถศกษาเพมเตมไดจากงานวชาการชนสาคญๆ เชน Diamond and Doh Chull Shin (๒๐๐๐) Jeong-Ho Roh (๒๐๐๓) Sung-Joo Han (๑๙๘๘) เปนตน ๓ รฐธรรมนญของเกาหลใตมเพยงฉบบเดยว (๑๗ กรกฎาคม ค.ศ.๑๙๔๘) โดยไดมการปรบปรงแกไขมาโดยตลอดอก ๙ ครง การแกไขรฐธรรมนญครงลาสดมขนในเดอนตลาคม ค.ศ.๑๙๘๗ เปนการแกเพอใหมการเลอกตงประธานาธบดโดยตรง และอยในตาแหนงเพยงวาระเดยว (๕ ป) และใหมการจดระบบการปกครองทองถนอสระเปนครงแรกในรอบ ๓๐ ป นอกจากนรฐธรรมนญทไดรบการแกไข ยงไดยกเลกอานาจการยบสภาของประธานาธบด และใหรฐสภามอานาจหนาทดแลและตรวจสอบการทางานของรฐบาล รวมทงระบวากองทพตองวางตวเปนกลางทางการเมอง

 

ก๑-๓  

ประธานาธบดสามารถดารงตาแหนงตดตอกนไดมากกวาสองวาระ สญญาณของการตอตานเรมปรากฏชดเจนในการเลอกตงประธานาธบดในป ๑๙๗๑ (การเลอกตงประธานาธบดครงแรกหลงการแกรฐธรรมนญ) ทประธานาธบดปก จงฮชนะการเลอกตงดวยคะแนนเสยงทมากกวาคแขงคนสาคญคอนายคม แด-จง (Kim Dae-Jung) เพยงเลกนอย ทงๆ ทเปนผกมปจจยตางๆ ทงอานาจรฐและการเงนไวเกอบทงหมด (Sung-Joo Han, ๑๙๘๘) ความวตกกงวลตอการสญเสยอานาจทาใหประธานาธบดปก จงฮตดสนใจแกไขรฐธรรมนญอกครงในป ๑๙๗๒ โดยการสถาปนาระบอบเผดจการทหารเตมรปแบบ เพอใหรฐบาลสามารถยดกมอานาจไดอยางเบดเสรจผานการควบคมในเรองสทธมนษยชนและสทธทางการเมองอยางเครงครด และทาใหปก จงฮสามารถอยในตาแหนงประธานาธบดตอไปไดชวชวต (Dae-Kyu Yoon, ๑๙๘๘)

อยางไรกตาม การกระชบอานาจดงกลาวกลบทาใหเสถยรภาพของรฐบาลยาแยลง โดยเฉพาะเมอเกาหลใตตองเผชญกบวกฤตการณทางเศรษฐกจ จากการลดลงอยางรวดเรวของตวเลขความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ อตราเงนเฟอทพงสง การสงออกชะลอตว และหนตางประเทศทเพมขน (Shorrock, ๑๙๘๖) หลกฐานสาคญทสะทอนความตกตายาแยของความนยมในรฐบาลของประธานาธบดปก จงฮกคอความพายแพของพรรคการเมองฝายรฐบาล (พรรครพบลกน - Republican Party) ในการเลอกตงสมาชกสภานตบญญตแหงชาตในป ๑๙๗๘ (Sung-Joo Han, ๑๙๘๘)

ความยงยากในการบรหารประเทศของรฐบาลปก จงฮมาถงจดทเลวรายทสดเมอแรงงานผหญงของบรษทวาย เอช เทรดดง (YH Trading Company) ไดนดหยดงานและรวมตวกนทหนาสานกงานใหญของพรรคฝายคานเพอประทวงการเลกจางแรงงานครงใหญ รฐบาลไดสงการใหตารวจปราบจลาจลเขาสลายการชมนมมผลใหแรงงานหญงหนงคนเสยชวตและมคนทถกทารายรางกายอกนบสบคน (Cho Hyun-yun, ๒๐๐๔) การใชกาลงเขาปราบปรามแรงงานผหญงททาการประทวงอยางสนตไดแสดงใหสาธารณชนเรมตระหนกถงความเหยมโหดและไมใยดตอทกขสขของประชาชนของระบอบยซน ดงนน ทนททรฐบาลใชอานาจบบบงคบใหนายคม ยองซม ผนาพรรคฝายคานในขณะนนออกจากการเปนสมาชกรฐสภา ประชาชนในบานเกดของนายคม ยองซมไดรวมตวกนประทวงการใชอานาจทไมเปนธรรมดงกลาวของรฐบาลในเหตการณทตอมาถกเรยกวา “การตอสป-มา” (Pu-Ma struggle) ตามชอเมองหลกทเกดเหตการณขนคอทเมองปซาน (Pusan) และเมองมาซาน (Masan) (Gi-Wook Shin, ๒๐๐๓)  

การปะทะกนระหวางผชมนมและกองกาลงฝายความมนคงทใชอานาจตามกฎอยการศกไมมททาวาจะยตลงโดยงาย ซารายการชมนมประทวงยงไดขยายประเดนและพนทความขดแยงออกไปจนกลายเปนการตอตานระบอบยซนทงระบบ ประชาชนทรสกถงความไมเปนธรรมของระบอบยซนไดเขารวมการชมนมประทวงมากขนทาใหความชอบธรรมทจะอยในอานาจของประธานาธบดปก จงฮถกทาทายอยางหนก วกฤตความชอบธรรมดงกลาวทาใหกลมผนาในรฐบาลเรมแตกคอกน กระทงในคนวนท ๒๖ ตลาคม ๑๙๗๙ นายคม แจกล (Kim Jae-gyu) ผอานวยการสานกขาวกรองแหงชาตไดกระทาการสงหารประธานาธบดปก จงฮดวยอาวธปน (Waters, ๑๙๙๖) ถอเปนการสนสดลงของการครองอานาจอยางตอเนองยาวนานเกอบสองทศวรรษของประธานาธบดปก จงฮ

๑.๒ คขดแยงและผเกยวของหลก

                                                                                                                                                                                         (Dae-Kyu Yoon, ๑๙๘๘) การแกไขรฐธรรมนญในหลายครงนาไปสไปเปลยนแปลงโครงสรางทางอานาจในระดบรากฐานถงกบเรยกวาเกด "ยคสมย" ของ "สาธารณรฐ" ทแตกตางกนถง ๖ สาธารณรฐดวยกน (Jeong-Ho Roh, ๒๐๐๓)

 

ก๑-๔  

ดงทไดเกรนนาไปบางแลวในตอนตนวากระแสการเปลยนแปลงไปสความเปนประชาธปไตยทเกดขนทวโลกทาใหเกดปญญาชนหวกาวหนาและขบวนการเคลอนไหวเรยกรองประชาธปไตยจานวนมากในเกาหลใต แตความพยายามทกวถทางทจะสบทอดอานาจของกลมผนาทหาร๔ โดยเฉพาะการกดดนใหรฐบาลรกษาการของนายชอย ควฮา (Choi Kyu-hah) ขยายการประกาศใชกฎอยการศกทมการบงคบใชอยกอนแลวใหครอบคลมพนททวทงประเทศไดสรางความไมพอใจอยางกวางขวาง ประชาชนและนกศกษา ณ เมองกวางจ จงรวมตวกนเดนขบวนตอตานการประกาศใชกฎอยการศกและเรยกรองใหนายพลชน ดวานลาออกจากตาแหนง การตดสนใจใชกาลงทหารเขาปราบปรามประชาชนของนายพลชน ดวาน ทาใหมคนเสยชวตหลายรอยคน และบาดเจบอกนบพนคน (Gi-Wook Shin, ๒๐๐๓) แมรฐบาลเผดจการทหารจะสามารถยตการชมนมไดภายใน ๑๐ วน แตการสญเสยชวตในเหตการณครงนกลบทาใหประชาชนกลมอนๆ เรมตระหนกถงพษภยของระบอบเผดจการทพรอมจะหาหนชวตผบรสทธอยางไรปรานไดทกเมอ

ภายหลงเหตการณการปราบปรามผชมนม ประชาชนจานวนมากไดเขามาสนบสนนขบวนการ

เรยกรองประชาธปไตยมากยงขน โดยใชเหตการณดงกลาวเปนสญลกษณในการตอสเพอปองกนมใหการเขนฆาประชาชนเชนนตองเกดขนกบลกหลาน ญาตพนอง และเพอนพองของพวกเขาอกในอนาคต (Jong-chul Ahn, ๒๐๐๓) การมองปรากฏการณความขดแยงครงนจงตองพจารณาเหตการณในสองชวงเวลา นนคอ ชวงเวลา ๑๐ วน (๑๘-๒๗ พฤษภาคม ๑๙๘๐) ทขบวนการนกศกษาและประชาชนลกขนตอตานระบอบเผดจการทหารของนายพลชน ดวาน จนเกดการปะทะกนกบกองกาลงทหารและมการบาดเจบและเสยชวตมากมาย กบชวงเวลาภายหลงจากเหตการณไดยตลงแลวแตขบวนการเรยกรองศกดศรและความเปนธรรมใหแกผสญเสยในเหตการณไดกอตวขน และไดดาเนนการตอสอยางตอเนองยาวนานมาอกกวา ๒๐ ป (Keun-sik Jung, ๒๐๐๓) กลาวอกนยหนง แมเหตการณเรยกรองประชาธปไตยทเมองกวางจจะเปนแกนกลางสาหรบการวเคราะหปรากฏการณความขดแยงและการศกษาแนวทางการสรางความปรองดองจากบทเรยนของประเทศเกาหลใต แตปรากฏการณความขดแยงทเกดขนมใชเพยงแคความขดแยงทางการเมองระหวางผชมนมประทวงกบรฐบาลเผดจการเทานน แตเปนความขดแยงทมพฒนาการของการตอสทแผขยายและซมลกจนกลายเปนความขดแยงทางอดมการณระหวาง “ประชาสงคมทเขมแขง” ทตองการระบอบประชาธปไตยและความเปนธรรมในสงคมกบ “รฐบาลทเขมแขง” ทตองการรกษาความมนคงของชาตและเสถยรภาพทางการเมองผานการใชอานาจทรฐเปนผควบคมอยางเบดเสรจ (Sunhyuk Kim, ๒๐๐๓)

๑.๓ สาเหตของความขดแยง การถงแกอสญกรรมของประธานาธบดปก จงฮมผลใหนายชอย ควฮา (Choi Kyu-ha) นายกรฐมนตร

ในขณะนนเขารกษาการในตาแหนงประธานาธบด และทาใหการชมนมประทวงทเมองปซานและมาซานยตลงดวยทาใหเกดความหวงวาจะมการปฏรปประเทศไปสการมระบอบการปกครองเปนประชาธปไตยมากขน

                                                            ๔ กองทพและการมบทบาททางการเมองนนเปนของทอยเคยงคกบการเมองเกาหลใตมาชานาน ในทางหนงนนทหารมความรบผดชอบตอประชาชนในการทาหนาทปกปองประเทศจากภยรกรานจากตางชาต ผชายทกคนจงถกบงคบใหเขารบการเกณฑทหาร ในอกทางหนง ทหารนนมาจากประชาชนและเชอมโยงกบประชาชน (Suk-Jong Lee, ๒๐๐๕) สวนการทารฐประหารนนในประวตศาสตรการเมองการปกครองของเกาหลอาจแบงเปนสองรปแบบ รปแบบแรกเปนการทารฐประหารตามความหมายทวไปคอการทผนากองทพอาศยกาลงทหารทมอยเขายดอานาจการปกครองจากรฐบาล สวนรปแบบทสองเปนการรฐประหารทางออมโดยประธานาธบดงดใชรฐธรรมนญหรอแกไขรฐธรรมนญใหตนมอานาจมากขนและไมตองถกตรวจสอบโดยอานาจใดๆ (Gi-Wook Shin, ๒๐๐๓)

 

ก๑-๕  

อยางไรกตาม ดวยเหตทนายชอย ควฮามภมหลงเปนนกการทต ทาใหเขาไมไดรบความเชอมนจากกลมผนาทางการทหารบางกลมวาจะสามารถนาพาประเทศฝาพนวกฤตการณไปได (Gi-Wook Shin, ๒๐๐๓) ในวนท ๑๒ ธนวาคม ๑๙๗๙ นายพลชน ดวาน (Chun Doo Hwan) และนายพลโร แดว (Roh Tae Woo) ไดกระทาการยดอานาจการสงการภายใตกฎอยการศกมาจากนายชง เซองฮวา (Chung Seung-hwa) โดยไมไดรบความเหนชอบจากนายชอย ควฮา ประธานาธบดรกษาการแตอยางใด การมอานาจสงการภายใตกฎอยการศกนกเทากบวานายพลชน ดวานเปนผมอานาจสงสดในการบรหารกจการของประเทศเกอบทงหมดเนองจากในขณะนนมการประกาศใชกฎอยการศกไปทวประเทศยกเวนพนทบนเกาะเชจเทานน (Waters, ๑๙๙๖)

การเขายดกมอานาจของเผดจการทหารกลมใหมทนาโดยนายพลชน ดวานนไดสรางความไมพอใจแกประชาชนเกาหลเปนจานวนมาก ในวนท ๑๕ พฤษภาคม ๑๙๘๐ (๓ วนกอนเหตการณเรยกรองประชาธปไตยทเมองกวางจ) ปญญาชนในมหาวทยาลยและกลมเคลอนไหวตางๆ ไดรวมตวกนหลายแสนคนในกรงโซลเพอแสดงพลงเปนการกดดนใหนายพลชน ดวานลาออกจากตาแหนงผบญชาการทหารสงสดและเรยกรองใหมการปฏรปการเมองไปสการปกครองในระบอบประชาธปไตยในทนท (Cho Hyun-yun, ๒๐๐๔) อยางไรกตาม ดวยความหวงวารฐบาลจะมการตอบสนองตอขอเรยกรองดงกลาว การชมนมทกรงโซลไดยตลงในวนเดยวเพอเปดโอกาสใหรฐบาลไดตดสนใจ (Gi-Wook Shin, ๒๐๐๓)

สองวนตอมา (วนท ๑๗ พฤษภาคม ๑๙๘๐) นายพลชน ดวานและกลมผนาทสนบสนนเขาตดสนใจขยายการบงคบใชกฎอยการศกออกไปทวทงประเทศ มผลเปนการยกเลกคณะรฐมนตรและสภานตบญญตแหงชาต และทาใหนายพลชน ดวาน ในฐานะผบญชาการทหารสงสดกลายเปนผมอานาจสงสดในการบรหารประเทศไปโดยปรยายทงๆ ทนายชอย ควฮายงดารงตาแหนงประธานาธบดรกษาการอย ภายใตการบงคบใชกฎอยการศก กองทพมคาสงปดมหาวทยาลยทกแหงทวทงประเทศและมการจบกมผนาทางการเมองฝายตรงขามหลายคนซงหนงในนนมนายคม แดจง (ตอมาไดรบเลอกเปนประธานาธบดเมอ ๑๙๙๘) รวมอยดวย (Cho Hyun-yun, ๒๐๐๔)

การจบกมตวนายคม แดจงถอเปนชนวนสาคญททาใหเกดการลกฮอของชาวเมองกวางจ เนองจากนายคม แดจง เปนนกการเมองทไดรบความนยมอยางสงในเขตฮอนาม (Honam region) ทเมองกวางจตงอย และชาวกวางจจานวนมากเชอมาโดยตลอดวานายคม แดจงนาจะเปนผชนะในการเลอกตงประธานาธบดเมอป ๑๙๗๑ แตตองกลายเปนผพายแพเพราะรฐบาลขณะนนใชอานาจทมอยในการโกงผลการเลอกตง การจบกมตวนายคม แดจงของรฐบาลทหารจงสรางความโกรธแคนใหแกชาวเมองกวางจเปนพเศษ (Gi-Wook Shin, ๒๐๐๓)

๑.๔ เหตการณความสญเสยทเกดขน ในชวงเชาของวนท ๑๘ พฤษภาคม ๑๙๘๐ ไดมการรวมตวกนของนกศกษาทหนามหาวทยาลย

ชอนนม นกศกษาทมารวมตวกนนสวนใหญเปนนกศกษาทเดนทางมาเพอเขาเรยนตามปกตโดยไมทราบวารฐบาลไดใชอานาจตามกฎอยการศกสงปดมหาวทยาลยทวประเทศ เมอรฐบาลใชกองกาลงทหารปดกนการเขาสรวมหาวทยาลย นกศกษากลมดงกลาวจงนงรวมตวกนเพอประทวงคาสงดงกลาวของรฐบาล โดยเรมมการตะโกนโหรองใหรฐบาลยกเลกกฎอยการศกรวมถงใหนายพลชน ดวานพนจากตาแหนง (Cho Hyun-yun, ๒๐๐๔) การประทวงในชวงแรกนถอวาไมมอะไรผดแผกแตกตางไปจากการประทวงตามปกตซงสองสามวนกอนนนกมการเคลอนไหวในลกษณะเดยวกนอยแลว แตการตอบโตจากรฐบาลในคราวนกลบไมเหมอนทผานมา รฐบาลไดสงการใหหนวยรบพเศษทฝกฝนมาสาหรบการสงครามเขาสลายการชมนมของกลมนกศกษา ตลอดจนการเขาทารายประชาชนตามทองถนนโดยไมไดแยกแยะวาเปนผรวมชมนมประทวงหรอไม เปนเหต

 

ก๑-๖  

ใหการปะทะกนขยายลามไปทวเมอง โดยมประชาชนเขารวมการชมนมมากขนเรอยๆ จนมมากกวาหนงแสนคนในวนท ๒๐ และเพมขนอกเปนมากกวาสองแสนคนในชวงกลางคนของวนเดยวกน (Katsiaficas, ๒๐๐๖; Yi-Li Lee, ๒๐๐๙)

เหตการณนองเลอดทเกดขนทาใหประชาชนจานวนหนงรวมตวกนเปนกองกาลงตดอาวธเพอปกปองตนเองและชาวเมอง ในชวงแรกประชาชนสามารถยดศาลากลางและสถานตารวจ พรอมทงขบไลกองกาลงทหารออกจากเมองไปได หนงสอพมพหลายฉบบในขณะนนมการรายงานวา ประชาชนนบแสนคนทเมองกวางจสามารถยดเมองไดอยางเบดเสรจและไดรวมมอกนกอตงสภาประชาชนขนมาปกครองตนเอง (Jung-woom Choi, ๒๐๐๓; Katsiaficas, ๒๐๐๖) ในขณะท รฐบาลพยายามปกปดขาวและพยายามสรางความชอบธรรมใหกบการเขาปราบปรามโดยกลาวอางวาเหตการณทเกดขนเปนการกอจลาจลของพวกปวนเมอง (a riot by hooligans) ทถกครอบงาโดยสายลบเกาหลเหนอและบรรดาพวกสนบสนนคอมมวนสต เพยงแคไมถงหนงสปดาหตอจากนน กองกาลงฝายรฐบาลกเขาโอบลอมเมองจากภายนอก ไมยอมเปดการเจรจากบผชมนม และตดขาดการสอสารของผชมนมในเมองกวางจกบภายนอกทาใหการลกฮอขนตอตานรฐบาลเชนเดยวกบทชาวเมองกวางจทาไมสามารถแผขยายขอบเขตออกไปได (Jung Hae Gu and Kim Ho Ki, ๒๐๐๙) ในทสด การปราบปรามครงใหญโดยการสงหารประชาชนทมอาวธและการจบกมประชาชนทประทวงกเกดขนและสนสดลงในวนท ๒๖ พฤษภาคม ๑๙๘๐ (Cho Hyun-yun, ๒๐๐๔)

รฐบาลในขณะนนไดออกมาระบวามผเสยชวตจากเหตการณการปะทะกนตลอดระยะเวลา ๑๐ วนรวมทงสน ๑๗๐ คน (เปนพลเรอน ๑๔๔ คน ทหาร ๒๒ นายและตารวจ ๔ นาย) มผบาดเจบรวม ๓๘๐ คน (เปนพลเรอน ๑๒๗ คน ทหาร ๑๐๙ นาย และตารวจ ๑๔๔ นาย) และมผถกจบกมรวม ๑,๗๔๐ คน (In Sup Han, ๒๐๐๕) อยางไรกตาม ตวเลขการสญเสยนมไดรวมผทสญหายและเสยชวตจากอาการบาดเจบหลงวนท ๒๗ พฤษภาคม จนถงปจจบน แมเหตการณจะผานพนไปหลายสบปแลว แตกยงไมมการยนยนตวเลขทแนชดวาผบาดเจบและเสยชวตจากเหตการณดงกลาวมจานวนเทาไร การประมาณการทยอมรบกนโดยทวไปเทาทพอจะสบหาหลกฐานไดเชอวามพลเรอนทเสยชวตกวา ๕๐๐ คน และมผบาดเจบมากกวา ๓,๐๐๐ ราย (Gi-Wook Shin, ๒๐๐๓) ยงไปกวานน ยงมผคนทตองทนทกขทงทางรางกายและจตใจจากความสญเสยทเกดขนจากเหตการณความรนแรงครงนอกเปนจานวนมาก (Lewis and Ju-na Byun, ๒๐๐๓)

๑.๕ สภาพการณภายหลงเหตการณความขดแยง บทเรยนจากความเจบปวดของเหตการณทเมองกวางจไดกลายเปนแรงผลกดนสาคญใหเกดการตอส

เรยกรองทางการเมองททรงพลงในหมนกศกษาและนกเคลอนไหวเพอประชาธปไตยตลอดทศวรรษท ๑๙๘๐ ไมวาจะเปนการลกขนประทวงทวประเทศเมอเดอนมถนายน ๑๙๘๗ ซงมผลทาใหการเรยกรองระบอบประชาธปไตยประสบความสาเรจ (Baker, ๒๐๐๓) การตงคาถามถงบทบาททนาสงสยของสหรฐอเมรกาในชวงดงกลาวซงกอใหเกดประเดนการเรยกรองถงความเปนอสระของประเทศ๕ และการเรยกรองความยตธรรมตอเหตการณการใชความรนแรงของรฐบาลเผดจการซงเปนประเดนททาทายและกลายเปนบทเรยนทสาคญสาหรบการปฏรปกระบวนการยตธรรมของประเทศ (Yi-Li Lee, ๒๐๐๙)

                                                            ๕ ผลการสารวจความคดเหนของชาวเมองกวางจในป ๑๙๙๖ พบวา ชาวเมองกวางจรอยละ ๘๒.๕ เชอวาสหรฐอเมรกาเกยวของกบการตดสนใจปราบปรามประชาชนของนายพลชน ดวานในเหตการณเรยกรองประชาธปไตยเมอเดอนพฤษภาคม ๑๙๘๐ รอยละ ๔๔.๕ เหนวาสหรฐอเมรกาควรแสดงการขอโทษอยางเปนทางการสาหรบการเขามาของเกยวกบเหตการณในครงนน และรอยละ ๒๑.๘ เหนวาสหรฐอเมรกาควรชดเชยใหแกผสญเสยในเหตการณ (Gi-Wook Shin, ๒๐๐๓)

 

ก๑-๗  

อยางไรกตาม เมอพจารณากระบวนการของรฐบาลหลงจากการปราบปรามประชาชนทกวางจกจะพบวา กองกาลงทหารของชน ดวานสามารถยดอานาจการปกครองประเทศไวไดอยางราบคาบ มการจดงานเฉลมฉลองชยชนะและมการเลอนยศใหกบทหารและขาราชการทปฏบตหนาทในการสลายการชมนม (Cho Hyun-yun, ๒๐๐๔) นอกจากน ชน ดวานยงไดทาการยกเลกกระบวนการทางการเมองแบบปกต ควบคมสอและมการขมขสงคม ตลอดจนมการดาเนนคดกบผตอตาน โดยเฉพาะผนาฝายคานภายใตขอหากบฏ และการละเมดกฎหมายความมนคงแหงชาตและกฎหมายตอตานการกระทาอนเปนคอมมวนสต มการจบกมนกขาวและปดสอทพยายามรายงานขาวทกวางจในขอหาเผยแพรขาวลอทผด รวมทงบบใหมการเลกจางนกขาวอกเกอบสามรอยคน ในขณะทผนากลมแรงงานอกหลายรอยคนถกกวาดลางออกจากขบวนการเคลอนไหวและถกไลออกจากงาน (Jung Hae Gu and Kim Ho Ki, ๒๐๐๙)

ผลจากเหตการณการปราบปรามประชาชนทเมองกวางจทาใหนายชอย ควฮา ตดสนใจลาออกจากตาแหนงประธานาธบดรกษาการ ในขณะทชน ดวานในฐานะผนาสงสด ไดรเรมกระบวนการแกไขรฐธรรมนญซงนาไปสการสถาปนาระบอบสาธารณรฐท ๕ ขนมาในป ๑๙๘๑ ภายใตกตกาทางการเมองทรางขนใหม๖ ชน ดวาน ไดรบการเลอกจากคณะผเลอกตง (Electoral Committee) ใหเปนประธานาธบดคนใหม มวาระการดารงตาแหนง ๗ ป (Baker, ๒๐๐๒) ถงแมวาความพยายามรวบอานาจของชน ดวานในครงนจะอาศยรปแบบการปกครองทมไดแตกตางไปจากในสมยประธานาธบดปก จงฮมากนก แตการกาวขนสอานาจภายหลงเหตการณความรนแรง และมการเขนฆาประชาชน ทาใหชน ดวานตองชดใชตอความสญเสยทเกดขนดวยการประกาศใหชวงเวลา ๗ ปในวาระการดารงตาแหนงของเขาเปนชวงเวลาแหงการเปลยนผานเพอเตรยมประเทศใหพรอมสาหรบการปกครองในระบอบประชาธปไตยอยางเตมรปแบบ โดยชน ดวานใหคามนวาเขาจะอยในตาแหนงประธานาธบดเพยงวาระเดยว จากนนจะจดใหมการเลอกตงประธานาธบดโดยตรงตอไป (Jung-kwan Cho, ๒๐๐๓) ถงตรงน อาจกลาวไดวาการตอสของชาวเมองกวางจแมจะไมสามารถโคนลมรฐบาล เผดจการลงไดในทนท แตกมสวนอยางมากในการลดความชอบธรรมของการอยในอานาจของผนาเผดจการทเขาดารงตาแหนงโดยการสงหารหมประชาชนผบรสทธ

นอกจากการสรางปญหาความชอบธรรมใหแกระบอบสาธารณรฐท ๕ ของชนดวานแลว เหตการณการตอสทเมองกวางจยงมสวนสาคญในการปลกใหขบวนการเคลอนไหวเพอเรยกรองประชาธปไตยตนขนมาอกครง บทเรยนจากความพายแพในชวง ๑๙๗๙-๑๙๘๐ ทาใหขบวนการประชาธปไตยเรมตงคาถามกบวธการตอสในอดตของตวเองมากขนโดยเฉพาะคาถามทวาทาไมพวกเขาจงไมสามารถปองกนมใหโศกนาฏกรรมอยางทเกดขนทเมองกวางจเกดขนได นกเคลอนไหวเพอประชาธปไตยจานวนมากไดตระหนกวาการตอสทขาดการบรหารจดการทดทงในเชงยทธวธและอดมการณไมมวนประสบความสาเรจ (Gi-Wook Shin, ๒๐๐๓) ตงแตป ๑๙๘๑ เปนตนมา การเปดเวททวประเทศเพอใหมการถกเถยงกนอยางมเหตมผลระหวางนกกจกรรมและนกวชาการหวกาวหนาเกยวกบรปแบบทางเศรษฐกจ สงคม และการเมองทเหมาะสม ไดกลายเปนแนวทางการตอสทสาคญอนหนงทขบวนการประชาธปไตยใชในการเผยแพรองคความรในเรองประชาธปไตยและสรางแนวรวมใหแผขยายไปยงกลมตางๆ ในสงคม (Kyung Moon Hwang, ๒๐๐๓)

ผลกระทบทสาคญอกอนหนงของเหตการณเรยกรองประชาธปไตยทเมองกวางจกคอกระแสการตอตานสหรฐอเมรกาทคอยๆ ปะทขนหลงจากมการเปดเผยขอมลทางการทหารออกมาวารฐบาลสหรฐอเมรกามสวนในการอนมตใหกองกาลงทหารซงอยในการดแลออกมารวมปฏบตการในภารกจปราบปรามผชมนมทเมองกวางจ (Shorrock, ๑๙๘๖) ทงทในชวงกอนหนานน สหรฐอเมรกาถอเปนพนธมตรทสาคญของเกาหลใต

                                                            ๖ กตกาทสาคญอนหนงคอการกาหนดใหประธานาธบดมาจากการเลอกตงโดยออม (โดยคณะผเลอกตง) และมวาระการดารงตาแหนง ๗ ป

 

ก๑-๘  

ในการตอสกบลทธคอมมวนสต ประชาชนเกาหลใตยอมคาดหวงวาสหรฐอเมรกาจะตองพยายามทกวถทางเพอหลกเลยงไมใหกองกาลงทหารเขาปะทะกบประชาชน แตเมอปรากฏหลกฐานวารฐบาลสหรฐไมเพยงแตจะไมพยามยามปองกนเหตความรนแรงมใหเกดขนแลว ยงเปนผรเหนเปนใจกบรฐบาลเผดจการอก กระแสการตอตานสหรฐอเมรกาจงกอตวขนอยางรวดเรว และกลายเปนอดมการณชาตนยมใหมท นกตอส เ พอประชาธปไตยนาไปใชขบเคลอนการตอสเรยกรองของขบวนการประชาธปไตยอกทางหนง (Underwood, ๒๐๐๓) ผลของการสรางกระแสตอตานและประณามการตดสนใจทผดพลาดของรฐบาลสหรฐอเมรกาทเลอกยนอยขางรฐบาลเผดจการมากกวาประชาชนผเรยกรองประชาธปไตยในเหตการณทเมองกวางจ นบวามอทธพลสาคญตอการตดสนใจของรฐบาลสหรฐอเมรกาในป ๑๙๘๗ ในอนทจะกดดนไมใหรฐบาลชน ดวานใชกาลงปราบปรามประชาชนทออกมาเรยกรองประชาธปไตยเหมอนเชนทเคยทากบประชาชนทกวางจอก การเขามามบทบาทของสหรฐอเมรกายงมสวนในการกดดนใหชน ดวานตองยนยอมเปดทางใหมการปฏรปทางการเมองเพอใหประเทศเดนหนาสการมระบอบประชาธปไตยทสมบรณมากขนตามทเขาเคยใหคามนไวเมอครงทไดมการสถาปนาระบอบสาธารณรฐท ๕ ขนมา (Jung-kwan Cho, ๒๐๐๓)

กลาวไดวา เหตการณการเรยกรองประชาธปไตยทเมองกวางจไดชวยปลกกระแสการเรยกรองประชาธปไตยใหเกดขนไปทวประเทศ และทาใหการตอสเพอเรยกรองประชาธปไตยประสบความสาเรจไดในทสด

๒) กรอบคดในการสรางความปรองดอง

“การตอสในเดอนมถนายน” ในป ๑๙๘๗ ไดกลายเปนจดเรมตนของการเปลยนแปลงทางการเมองครงสาคญในเกาหลใต นนคอ ทาใหระบอบเผดจการทหารหมดความชอบธรรมในการปกครองประเทศและทาใหระบอบประชาธปไตยภายใตการบรหารงานของรฐบาลพลเรอนถกสถาปนาขนอยางเตมรปแบบ คดความทเกยวของกบการละเมดสทธมนษยชนในเหตการณความขดแยงทางการเมองคอยๆ ถกเปดเผยออกมา ทาใหประชาชนเกาหลใตไดเหนภาพทครบถวนของอดตอนแสนเจบปวด ซงเปนสงทรฐบาลพลเรอนมอาจละเลยทจะนาอดตอนขมขนเหลานมาเขากระบวนการชาระสะสางเพอคนหาความจรง (Hayner, ๒๐๑๑) เพอยกยอง เยยวยา และคนความเปนธรรมใหแกประชาชนทเขารวมในเหตการณการเรยกรองประชาธปไตย

กรอบคดในการสรางความปรองดองในกรณความขดแยงทางการเมองในเกาหลใตประกอบดวยหลกการสาคญอยางนอย ๔ ประการ (ด Kuk Cho, ๒๐๐๗) คอ

(๑) การดาเนนคดกบผนารฐบาลทเกยวของกบเหตการณความรนแรงนบจากเหตการณเมอเดอนพฤษภาคม ๑๙๘๐

(๒) การปกปองสทธและศกดศรของมนษยในการลกขนเรยกรองประชาธปไตยทามกลางการประกาศกฎอยการศก

(๓) การเยยวยาความเสยหายทเกดขนกบเหยอและ/หรอญาตของผเกยวของกบเหตการณ (๔) การคนหาความจรงเพอนาไปสกระบวนการชาระสะสางความผดพลาดทรฐเปนผกระทาในอดต

๓) กระบวนการสรางความปรองดอง

ประวตศาสตรการเมองของเกาหลใตในชวงปลายศตวรรษท ๒๐ ถอเปนยคสมยทมการละเมดสทธมนษยชนอยางรนแรงโดยเฉพาะภายใตรฐบาลเผดจการทหารซงผกขาดอานาจการปกครองประเทศมาตงแตป ๑๙๖๑ กอนทจะลงจากอานาจในชวงตนทศวรรษท ๑๙๙๐ ในชวงเวลาดงกลาวรฐบาลเผดจการถกตงขอสงสยวามสวนในการฆาตกรรมผนาฝายคานและนกเคลอนไหวเพอประชาธปไตยโดยอาศยขออางสาคญคอการ

 

ก๑-๙  

ปกปองประเทศจากการคกคามของระบอบคอมมวนสต ในขณะทสาเหตการตายของนกการเมองและนกเคลอนไหวเหลานยงคลมเครอ ครอบครวของผตายยงถกกดดนใหอยอยางหวาดกลวและไมกลาออกมาเรยกรองหาความเปนธรรม (Hayner, ๒๐๑๑) เมอประเทศมการเปลยนแปลงไปสการมระบอบการปกครองแบบประชาธปไตยมากขน กระบวนการทเรยกวา “ความยตธรรมในระยะเปลยนผาน” (Transitional Justice) ไดถกรเรมและกลายเปนประเดนสาคญทงในทางการเมองและในเชงกฎหมาย

การลงโทษผนาคณะรฐประหาร ภารกจในการจดการกบอดตทผดพลาดเรมขนจากการดาเนนคดเพอเอาผดกบผนาทหารในอดตสอง

ทาน คอ อดตประธานาธบดชน ดวานและอดตประธานาธบดโร แดว๗ ในฐานะผมบทบาทนาในการรฐประหารเมอเดอนธนวาคม ๑๙๗๙ ภายหลงเหตการณลอบสงหารประธานาธบดปกจงฮ รวมทงยงเปนผสงการใหมการปราบปรามประชาชนอยางโหดเหยมในเหตการณการชมนมประทวงทเมองกวางจ เมอวนท ๑๘ พฤษภาคม ๑๙๘๐ โดยรฐบาลของประธานาธบดคม ยองซมทจดตงขนในป ๑๙๙๓ ตองเผชญกบปญหาการเรยกรองจากประชาชนเกาหลใตใหมการสบสวนสอบสวนและลงโทษอดตผนาทหารทงสอง ถงแมวาในสมยทประธานาธบดโร แดวยงอยในตาแหนง จะไดมความพยายามทจะตอบสนองตอขอเรยกรองดงกลาวไปบางแลว เชน การยกยองเหตการณประทวงทกวางจวาเปน “การเคลอนไหวเพอเรยกรองประชาธปไตย” (Democratization Movement) การผานกฎหมายจายคาชดเชยใหแกผเสยหายจากเหตการณ และการนาอดตประธานาธบด ชน ดวานเขาสกระบวนการไตสวนโดยรฐสภา (Kuk Cho, ๒๐๐๗) อยางไรกตาม การดาเนนการตางๆ ในสมยประธานาธบดโร แดวเหลานยงไมสามารถสรางความพงพอใจใหกบประชาชนผออกมาเรยกรองหาความยตธรรมและตองการทราบความจรงทงหมดเกยวกบเหตการณทเกดขน

นอกจากน ในสวนของรฐบาลของประธานาธบดคม ยองซมเองกมไดมความตองการอยางแทจรงในการนาอดตผนาเผดจการทหารในอดตมาลงโทษ เนองจากตวประธานาธบดคม ยองซมเองกเขาดารงตาแหนงไดดวยการสนบสนนอยางดจากนกการเมองทเปนอดตนายทหาร ดงนน ถงแมวาประธานาธบดคม ยองซมจะแสดงออกตอเหตการณดวยการวพากษวจารณอดตผนาทหารทใชความรนแรงเขาปราบปรามประชาชนและยกยองประชาชนทเขารวมชมนมในเหตการณเรยกรองประชาธปไตยเมอวนท ๑๘ พฤษภาคม ๑๙๘๐ แตประธานาธบดคม ยองซมเองกมความกระอกกระอวนในการออกมาตรการเพอลงโทษทางอาญาแกผกระทาความผดในเหตการณ โดยอางวาความจรงทงหมดควรถกเกบรกษาไวสาหรบเปนขอพจารณาทางประวตศาสตรในอนาคต (Waters, ๑๙๙๖)

ในป ๑๙๙๔ สานกงานอยการประจากรงโซลไดตดสนใจไมสงฟองอดตผนาทหารทงสองคน แมจะยอมรบวาการรฐประหารเมอเดอนธนวาคม ๑๙๗๙ นนมเรองความผดฐานกบฏ การจลาจลตอตาน และการฆาตกรรมเกยวของดวย ในขณะทการปราบปรามประชาชนในเหตการณ ๑๘ พฤษภาคม ๑๙๘๐ ไดนาไปสการเสยศรทธาและการสงหารหมประชาชนกตาม ทงน ทางสานกงานอยการกรงโซลมความวตกกงวลวาการฟองรองเพอดาเนนคดกบอดตผนาทหารทงสองอาจทาใหเกดความสบสนทงในทางการเมอง ทางสงคม และในตวระบบกฎหมายได เนองจากคณะรฐประหารเมอป ๑๙๗๙ เมอกระทาการรฐประหารสาเรจแลวกไดเขาไปควบคมเฉพาะกจการของกองทพเทานน ในขณะท ยงคงปลอยใหสถาบนทางการเมองหลกอนๆ เชน ประธานาธบด และนายกรฐมนตร ดารงอยตอไปตามกระบวนการของรฐธรรมนญซงมไดถกยกเลกหรองดการบงคบใชแตอยางใด ดงนน ถาพดกนตามหลกกฎหมายแลวกตองถอวารฐบาลพลเรอนของประธานาธบด                                                             ๗ ประธานาธบดชน ดวานเขาดารงตาแหนงหลงจากการยบสภานตบญญตแหงชาตและแกไขรฐธรรมนญภายใตกฎอยการศก ในขณะทประธานาธบดโรแดว ไดรบการเลอกตงผานการลงประชามตของประชาชนในป ๑๙๘๗ (Dae-Kyu Yoon, ๑๙๘๘)

 

ก๑-๑๐  

คม ยองซมกถกจดตงขนภายใตบทบญญตของรฐธรรมนญฉบบเดยวกนกบรฐบาลของประธานาธบดชน ดวาน และประธานาธบดโร แดว การปฏเสธความชอบธรรมในการบรหารประเทศของรฐบาลชน ดวานและโร แดว อาจทาใหเกดการตงคาถามถงความชอบธรรมในการบรหารประเทศของรฐบาลคม ยองซมดวยเชนกน สานกงานอยการประจากรงโซลจงสรปวาการกระทาทเกดขนในการรฐประหาร (ทประสบความสาเรจ) ในป ๑๙๗๙ ไมควรถกนากลบมาพจารณาเพอลงโทษยอนหลงผมสวนเกยวของเมอเวลาไดผานมานานพอสมควรแลว (Kuk Cho, ๒๐๐๗) การตดสนใจนไดทาใหเกดความไมพอใจอยางกวางขวางในสงคมเกาหล และนาไปสการยนคารองใหศาลรฐธรรมนญวนจฉยการตดสนใจดงกลาว

ในป ๑๙๙๕ ศาลรฐธรรมนญ๘ โดยมตเสยงขางมากมความเหนวาการตดสนใจไมสงฟองของอยการประจากรงโซลเปนการดาเนนการทชอบดวยกฎหมายวธวธพจารณาความอาญาจงไมถอเปนการละเมดตอบทบญญตของรฐธรรมนญแตอยางใด ทงน ศาลรฐธรรมนญโดยมตเสยงขางมากใหเหตผลทสอดคลองกบสานกงานอยการประจากรงโซลวา ถงแมตามรฐธรรมนญ มาตรา ๘๔ จะบญญตใหประธานาธบดอาจถกลงโทษทางอาญาได หากพบวาในขณะทดารงตาแหนงไดกระทาความผดฐานกบฏหรอทรยศขายชาต แตจากขอเทจจรงทปรากฏกนบเปนเรองทปฏเสธไดยากวาอดตผนาทงสอง (ประธานาธบดชน ดวานและโร แดว) เปนผมบทบาทสาคญในการจดระเบยบของชาตและชวยวางรากฐานใหกบแบบแผนทางการเมอง เศรษฐกจและสงคมทยงคงเปนทยอมรบและปฏบตกนอยจนถงปจจบน (ขณะทมคาวนจฉย) นอกจากน เมอเสรจสนภารกจของคณะรฐประหาร ประธานาธบดชน ดวานกไดลาออกจากตาแหนง และประธานาธบดโร แดวกเขารบตาแหนงประธานาธบดโดยการเลอกตงของประชาชน จากหลกฐานเหลาน จงมเหตผลทเพยงพอทจะงดเวนไมเอาผดกบอดตผนาทงสองในฐานเปนกบฏหรอทรยศขายชาต (Yi-Li Lee, ๒๐๐๙) อยางไรกตาม สาธารณชนคนเกาหลไมพงพอใจกบการแกปญหาดวยกฎหมายในลกษณะประนประนอมเชนน และยงคงเดนหนากดดนรฐบาลและฝายนตบญญตใหดาเนนการออกกฎหมายใหมเพอเอามาใชลงโทษอดตผนาประเทศทงสองใหจงได๙

นกศกษาไดรวมตวกนเดนขบวนเรยกรองใหมการลงโทษอดตประธานาธบดชน ดวานและโร แดว โดยมการขดคยเรองออฉาวทเกดขนในสมยทผนาทงสองอยในตาแหนง ทสาคญกคอหลกฐานชนใหมทพบวาอดตผนาทงสองมการสะสมทรพยสนซงไดรบจากการตดสนบนไวเปนจานวนมหาศาล สงนทาใหประชาชนเกาหลเดอดดาลยงขน สงผลใหการเรยกรองแผขยายวงออกไป การเรยกรองใหนาเรองการคอรปชนของอดตประธานาธบดทงสองมาเขาสกระบวนการพสจนตรวจสอบเพอคนหาความรบผดชอบทางกฎหมายและความตองการของชาวเกาหลทไมยนยอมใหอาชญากรรมทเกดขนในชวงเวลาทผนาทงสองดารงตาแหนงเปนเพยงแคขอเทจจรงในประวตศาสตรอกตอไป ทาใหประธานาธบดคม ยองซมตองดาเนนการอะไรบางอยางเพอตอบสนองขอเรยกรองทนบวนจะทวความรนแรงขนเรอยๆ เหลาน (Kuk Cho, ๒๐๐๗)

ในทสด พรรครฐบาลของนายคม ยองซมไดผานกฎหมายฉบบใหมในเดอนธนวาคม ๑๙๙๕ ซงใชชอวา “กฎหมายพเศษเพอพจารณาเกยวกบเหตการณการเรยกรองประชาธปไตยวนท ๑๘ พฤษภาคม” (the

                                                            ๘ นอกจากระบบศาลยตธรรม เกาหลใตยงมระบบศาลรฐธรรมนญแยกเปนอสระออกมาอกระบบหนงเพอทาหนาทสาคญ ๕ ประการ ประกอบดวย ๑) การพจารณาวากฎหมายฉบบใดขดตอรฐธรรมนญ ๒) การดาเนนกระบวนการพจารณาถอดถอนเจาหนาทระดบสงของรฐ ไดแก ประธานาธบด นายกรฐมนตร และผพพากษา ออกจากตาแหนง (impeachment) ๓) พจารณาสงยบพรรคการเมอง ๔) ตดสนขอพพาทในเรองขอบเขตอานาจระหวางหนวยงานภาครฐ (ทงระหวางหนวยงานสวนกลางดวยกนเอง ระหวางหนวยงานสวนกลางกบองคกรปกครองสวนทองถน หรอระหวางองคกรปกครองสวนทองถน) และ ๕) คมครองสทธขนพนฐานของประชาชนจากคาสงทางกฎหมายทมชอบดวยรฐธรรมนญ ๙ นอกจากการเคลอนไหวกดดนโดยขบวนการนกศกษาและกลมทางสงคมตางๆ ในวนท ๑๖ ตลาคม ๑๙๙๕ ศาสตราจารยดานนตศาสตรจานวน ๑๑๑ คน จาก ๓๙ มหาวทยาลย ไดรวมตวกนและรวมกนเสนอความเหนตอศาลรฐธรรมนญ เพอใหศาลรฐธรรมนญตระหนกวาการดาเนนคดและการลงโทษผกระทาความผดในคดทเกยวของกบการใชกาลงเขาปราบปรามประชาชนและนาไปสการสงหารประชาชนจานวนมากนนไมควรถกจากดดวยเรองอายความ (Sunhyuk Kim, ๒๐๐๓)

 

ก๑-๑๑  

Special Act Concerning the May ๑๘ Democratization Movement) (Yi-Li Lee, ๒๐๐๙) เจตนารมณของกฎหมายพเศษฉบบนระบไวอยางชดเจนในมาตรา ๑ และ ๒ ใหมการดาเนนคดกบบคคลทมสวนในการกระทาความผดฐานละเมดบทบญญตของรฐธรรมนญ ในชวงระหวางวนท ๑๒ ธนวาคม ๑๙๗๙ ถงวนท ๑๘ พฤษภาคม ๑๙๘๐ ซงมผลเปนการเปดทางใหการสบสวนสอบสวนเพอลงโทษอดตผนาประเทศคอชน ดวาน และโร แดว ในความผดฐานเปนผสงการใหมการใชกาลงทหารเขาปราบปรามประชาชนและการกอการกบฏ สามารถดาเนนการได (Waters, ๑๙๙๖)

ระหวางการดาเนนคดกบอดตประธานาธบดทงสอง ฝายจาเลยไดยกปญหาขอกฎหมายขนตอส โดยอางวากฎหมายพเศษฯ ดงกลาวขดกบหลกการในรฐธรรมนญและหลกนตธรรมอยางนอยใน ๒ ประการ คอ ประการแรก การออกกฎหมายพเศษนเปนการออกกฎหมายเพอมงเอาผดกบบคคลใดบคคลหนงหรอกลมบคคลใดกลมบคคลหนง ซงรฐธรรมนญบญญตวาไมสามารถดาเนนการได ประการทสอง การออกกฎหมายพเศษฉบบนขดตอหลกนตศาสตรในเรองการออกกฎหมายเพอเอาผดยอนหลง (ex post facto) อยางไรกตาม ศาลรฐธรรมนญมมตรบรองความชอบดวยรฐธรรมนญของกฎหมายพเศษฯ ฉบบน โดยใหเหตผล ดงน

ประการแรก ถงแมวากฎหมายพเศษเพอพจารณาเกยวกบเหตการณการเรยกรองประชาธปไตยวนท ๑๘ พฤษภาคมจะเปนการออกกฎหมายเพอนาไปใชกบเหตการณใดเหตการณหนงโดยเฉพาะ แตกเปนการออกกฎหมายโดยคานงถงหลกการพนฐานทสาคญทสดของรฐธรรมนญ นนคอ การถอวาความไมชอบดวยกฎหมายของการรฐประหารเปนอนตรายรายแรง และการชาระสะสางความผดพลาดในอดตเพอสรางความชอบธรรมใหแกรฐธรรมนญซงเปนกฎหมายสงสดเปนเรองทตองทาใหสงคมคลายความเคลอบแคลงสงสย

ประการทสอง ศาลรฐธรรมนญยนยนวากฎหมายพเศษเพอพจารณาเกยวกบเหตการณการเรยกรองประชาธปไตยวนท ๑๘ พฤษภาคมไมขดกบหลกการเรองการออกกฎหมายเพอเอาผดยอนหลง โดยคณะตลาการศาลรฐธรรมนญซงม ๙ ทานไดรวมกนพจารณาวาการขยายอายความเพอใหมการดาเนนคดกบบคคลทเกยวของกบเหตการณในชวงเวลาระหวางวนท ๑๒ ธนวาคม ๑๙๗๙ ถงวนท ๑๘ พฤษภาคม ๑๙๘๐ นนเปนการดาเนนการทชอบดวยรฐธรรมนญหรอไม ผลปรากฏวาตลาการ ๔ ทาน เหนวาบทบญญตดงกลาวชอบดวยรฐธรรมนญ ในขณะทอก ๕ ทานเหนวาไมชอบ อยางไรกตาม ภายใตบทบญญตของรฐธรรมนญ การตดสนวากฎหมายใดขดหรอไมขดกบรฐธรรมนญนน ตองอาศยความเหนของตลาการศาลรฐธรรมนญจานวนสองในสาม (หรอ ๖ ทาน) เปนอยางนอย๑๐ บทบญญตในเรองดงกลาวของกฎหมายพเศษฉบบนจงถอวาชอบดวยรฐธรรมนญ

คาวนจฉยของศาลรฐธรรมนญดงกลาวนอกจากจะทาใหการดาเนนคดกบอดตประธานาธบดทงสองเดนหนาตอไปจนถงขนมคาพพากษาลงโทษอดตประธานาธบดทงสอง (ซงไมใชเรองทจะเกดขนบอยครงนก)แลว คาวนจฉยดงกลาวยงกลายเปนบรรทดฐานใหกบการออกกฎหมายฉบบอนๆ ทตามมาอกหลายฉบบ ไมวาจะเปนการออกกฎหมายเพอยกยองประชาชนทเขารวมการชมนม การเยยวยาความสญเสย และการคนหาความจรงเกยวกบเหตการณ (Yi-Li Lee, ๒๐๐๙)

การยกยองและเยยวยา ภายใตการปกครองของรฐบาลทหาร นกเคลอนไหวตอสเพอประชาธปไตยไมเพยงแตจะถกขบไลออก

จากสถานศกษาหรอททางานเทานน แตจานวนมากยงถกจบกม กกขง และถกตดสนเปนนกโทษในคดความผดฐานเปนคอมมวนสต/เปนภยคกคามตอความมนคงของชาต/รวมชมนมประทวงทผดกฎหมาย ในป ๒๐๐๐

                                                            ๑๐ ดรายละเอยดคาวนจฉยของศาลรฐธรรมนญในประเดนนได เชน ใน Kuk Cho (๒๐๐๗) Waters (๑๙๙๖) Yi-Li Lee (๒๐๐๙) เปนตน

 

ก๑-๑๒  

รฐบาลของประธานาธบดคม แด-จง (Kim Dae-Jung) จงไดมการออกกฎหมายเพอฟนฟเกยรตของผเกยวของในขบวนการเรยกรองประชาธปไตยและเยยวยาความเสยหายใหกบเขาเหลานน (the ๒๐๐๐ Act for Restoring the Honor of Democratization Movement Involvers and Providing Compensation for them) หรอทอาจเรยกกนอยางสนๆ วา “กฎหมายประชาธปไตย” (Democracy Act) (Kuk Cho, ๒๐๐๗)

กฎหมายฉบบนเกดขนไดกดวยการตอสอยางหนกของประชาชนเกาหลใต ผานการรณรงคเรยกรองและการชมนมปกหลกทหนารฐสภาเปนเวลาถง ๔๒๒ วน โดยมองคกรดานสทธมนษยชนและภาคประชาสงคมโดยเฉพาะสมาคมญาตประชาชนผถกคราชวตเพอประชาธปไตย (Korea Association of Bereaved Families for Democracy) เปนแกนหลก (Cho Hyun-yun, ๒๐๐๔; In Sup Han, ๒๐๐๕; Jung Hae Gu and Kim Ho Ki, ๒๐๐๙)

กฎหมายประชาธปไตยไดนยามการเคลอนไหวเพอเรยกรองประชาธปไตยใหครอบคลมถงทกกจกรรมทจดขนเพอสนบสนนการสถาปนารฐธรรมนญทเปนประชาธปไตย และเปนการเรยกรองและยกระดบเสรภาพและสทธของประชาชนโดยการตอตานขดขวางการใชอานาจเผดจการทเปนอปสรรคตอการสรางประชาธปไตยและละเมดสทธขนพนฐานของประชาชนซงไดการรบรองไวโดยรฐธรรมนญแลวตงแตป ๑๙๖๙ (Kuk Cho, ๒๐๐๗) ภายใตนยามทวาน ถอเปนการรบรองใหกจกรรมทอาจจะผดกฎหมายแตกระทาไปเพอตอตานการปกครองแบบเผดจการกลายเปนสทธในการตอตานของประชาชนทสามารถกระทาไดโดยชอบ

นอกจากน กฎหมายประชาธปไตยยงไดจดประเภทผเ กยวของกบเหตการณการเรยกรองประชาธปไตย (Democratization Movement Involvers) โดยแบงเปน ๔ กลม (In Sup Han, ๒๐๐๕) ไดแก

(๑) คนทเสยชวตหรอสญหายไปในเหตการณฯ (๒) ผทไดรบบาดเจบจากเหตการณฯ (๓) คนทเจบปวยและ/หรอเสยชวตเนองจากความเจบปวยนน (๔) คนทถกตดสนเปนนกโทษ ถกไลออกจากงานหรอสถานศกษา หรอถกลงโทษทางวนย

จากการกระทาทเกยวของกบเหตการณการเรยกรองประชาธปไตย บคคลเหลานจะไดรบการฟนฟเกยรตและเยยวยาความเสยหาย โดยในกฎหมายประชาธปไตยได

แตงตงคณะกรรมการขนมาชดหนงเรยกวา คณะกรรมการเพอฟนฟเกยรตของผเกยวของในขบวนการเรยกรองประชาธปไตยและเยยวยาความเสยหายใหกบเขาเหลานน (The Review Committee for Restoring the Honor of Democratization Movement Involvers and Providing Compensation for them) อยภายใตการกากบดแลของนายกรฐมนตร เพอทาหนาทพจารณาวาบคคลใดบางทเขาขายเปนบคคลทเกยวของในเหตการณตามนยามทบญญตไวในกฎหมายฉบบนบาง และพจารณามาตรการทเหมาะสมเพอฟนฟศกดศรและเยยวยาความเสยหายใหแกผเกยวของ (Kuk Cho, ๒๐๐๗)

การคนหาความจรง นกเคลอนไหวเพอประชาธปไตยและนกวชาการหวกาวหนาจานวนมากตองสงเวยชวตไปภายใต

ระบอบการปกครองเผดจการทหาร รฐบาลในขณะนนประกาศวาพวกเขาเสยชวตจากอบตเหตหรอไมกฆาตวตาย การตอตานอยางรนแรงของเหยอททกขทรมานไมไดรบการเหลยวแลจากภาครฐ ในขณะขอเรยกรองของบรรดาญาตผเสยชวตทตองการใหมการรอฟนกระบวนการสบสวนเพอหาสาเหตของการตายขนมาใหมกถกปฏเสธไปโดยรฐบาล (Waters, ๑๙๙๖) ขอสงเกตตางๆ โดยเฉพาะทมการสงสยกนวาเจาหนาทของรฐอาจม

 

ก๑-๑๓  

การใชวธทรมานผตองหาในการสอบปากคา และพยายามปกปดสาเหตของการตายทแทจรงไวกไมไดรบความสนใจจากเจาหนาทของรฐและถกทาใหเปนเรองเขาใจผดของผเสยหายทตองการทาลายความชอบธรรมของรฐบาลเทานน

ในสมยประธานาธบดคม แดจงไดมการผานกฎหมายพเศษเพอคนหาความจรงเกยวกบการตายทนาสงสยในเหตการณเรยกรองประชาธปไตย (Special Act for Truth-Finding about Suspicious Deaths) ในป ๒๐๐๑ (In Sup Han, ๒๐๐๕) และกเชนเดยวกนกบการผานกฎหมายเพอฟนฟเกยรตของผเกยวของในขบวนการเรยกรองประชาธปไตยและเยยวยาความเสยหายใหกบเขาเหลานน มากอนหนานทการเรยกรองโดยการชมนมปกหลกทหนาบรเวณรฐสภาของสมาคมญาตประชาชนผถกคราชวตเพอประชาธปไตย ไดมสวนอยางยงในการกดดนใหกฎหมายนผานสภาออกมาได (Cho Hyun-yun, ๒๐๐๔) อนแสดงใหเหนวาประชาชนเกาหลตองการทาใหความสบสนทถกเกบเงยบไวในอดตถกเปดออกมาเพอการเรยนรความจรงรวมกนของคนทงสงคม และคณะกรรมการคนหาความจรง (Presidential Truth Commission on Suspicious Deaths) กไดถกกอตงขนเพอสนองตอบตอความตองการน รวมกบการสบสวนสอบสวนเหตการณทเกยวของกบการตายทนาสงสยในเหตการณเรยกรองประชาธปไตย โดยมศาสตราจารยยาง เซองคว (Yang Seung-Kyu) ทาหนาทเปนประธานคณะกรรมการฯ สมยแรกและศาสตราจารยฮน ซงเบยม (Han Sang-Beom) เปนประธานคณะกรรมการในสมยตอมา (Kuk Cho, ๒๐๐๗)

กฎหมายพเศษเพอคนหาความจรงฯ ไดนยาม “การตายทนาสงสย” (Suspicious Deaths) วาหมายถงการตายทเกดขนโดยเกยวพนกบเหตการณการเรยกรองประชาธปไตยซงยงมไดมการระบถงสาเหตของการตายนนและทมความเปนไปไดวาจะเปนการตายทมผลมาจากการใชวธการทมชอบดวยกฎหมายของเจาหนาทรฐ (In Sup Han, ๒๐๐๕) สวนการนยาม “เหตการณการเรยกรองประชาธปไตย” นนกอาศยคาจากดความเดยวกนกบทมการนยามไวในกฎหมายเพอฟนฟเกยรตของผเกยวของในขบวนการเรยกรองประชาธปไตยและเยยวยาความเสยหายใหกบเขาเหลานน

คณะกรรมการคนหาความจรงมอานาจ (ด Kuk Cho, ๒๐๐๗) ดงน (๑) เชญผเกยวของมาเขาสกระบวนการสบสวนสอบสวน (๒) รองขอใหหนวยงานทเกยวของสงขอมลหรอวตถหลกฐานอนใดทเกยวของกบการ

เสยชวตของเหยอ (๓) สามารถลงพนทเพอสบคนขอมลในบรเวณทพบศพและ/หรอเกยวของกบการเสยชวต

ของเหยอ (๔) สามารถทาหนงสอรองเรยนตอรฐมนตรวาการกระทรวงยตธรรมหรอผบญชาการทหาร

สงสด ในกรณทคนพบหลกฐานของการกออาชญากรรม (๕) สามารถรองขออานาจในการบงคบใชกฎหมายเพอการสอบสวนคด (๖) สามารถออกระเบยบเพอใชบงคบแกบคคลทปฏเสธการเขารวมในกระบวนการสบสวน

โดยไมมเหตผลอนสมควร (๗) ถาการสบสวนสอบสวนไดนาไปสขอสรปวาการตายของเหยอมสาเหตมาจากการใช

อานาจทมชอบของเจาหนาทรฐ สามารถสงเรองดงกลาวใหคณะกรรมการทตงขนตามกฎหมายเพอฟนฟเกยรตของผเกยวของในขบวนการเรยกรองประชาธปไตยและเยยวยาความเสยหายใหกบเขาเหลานนนาคดดงกลาวขนมาพจารณาทบทวนใหมได อยางไรกตาม กฎหมายพเศษเพอคนหาความจรงฯ มไดใหอานาจสบสวนสอบสวนและอานาจตดสน

คดความแกคณะกรรมการคนหาความจรงไว ดงนน คณะกรรมการคนหาความจรงจงไมมอานาจในการคนหา

 

ก๑-๑๔  

และอายตวตถหลกฐาน ไมมอานาจในการฟองรองคด รวมถงไมมอานาจในการออกหมายเรยกพยานหรอ ผตองสงสยมาใหปากคา มเพยงโทษทางการบรหารเทานนทคณะกรรมการคนหาความจรงสามารถกาหนดขนเพอใชเอาผดกบบคคลทปฏเสธการเขารวมในกระบวนการสบสวนโดยไมมเหตผลอนสมควรได ดวยเหตน กจกรรมตางๆ ของคณะกรรมการคนหาความจรงจงดาเนนไปภายใตเงอนไขทจากดมากหากปราศจากความรวมมอจากบคคลและหนวยงานทเกยวของ (Hayner, ๒๐๑๑)

คณะกรรมการคนหาความจรงน หมดวาระลงไปในป ๒๐๐๔ และยงมคดอกจานวนมากทยงไมไดรบการแกไข๑๑ ซงอปสรรคสาคญในการทางานของคณะกรรมการคนหาความจรงฯ กคอการมอานาจทางกฎหมายทจากดดงทไดกลาวไปขางตน รวมทงความไมเตมใจใหความรวมมอของหนวยงานรฐทเกยวของเนองจากเกดความเกรงกลววาตนเองจะถกลงโทษเมอความจรงทกอยางถกเปดเผยออกมา (Kuk Cho, ๒๐๐๗) ในรายงานสรปผลการคนหาความจรง คณะกรรมการคนหาความจรงจงมขอเสนอแนะใหรฐบาลและรฐสภาออกกฎหมายฉบบใหมเพอแกไขระยะเวลาในการฟองรองคดทเกยวของกบการกระทาของรฐซงถอเปนการละเมดสทธมนษยชน เพอลงโทษแกผใหการเปนเทจและ/หรอปฏเสธการสงมอบวตถพยานทเกยวของ และเพอใหมการเปดเผยขอมลทงหมดทเกยวของกบเหตการณและความผดพลาดทเกดขนในอดต  (Crocker, ๒๐๐๗; Jung Hae Gu and Kim Ho Ki, ๒๐๐๙)

อยางไรกตาม หากไมนบความยงยากเหลานแลว อาจกลาวไดวา คณะกรรมการคนหาความจรงไดมสวนอยางมากในการสงเสรมใหสงคมเกาหลใตมความกาวหนาขนหลายประการ ทสาคญมากกคอขอคนพบของคณะกรรมการคนหาความจรงไดชวยปลอบขวญจตวญญาณทถกทารายของเหยอและชวยเยยวยาความเจบปวดทครอบครวของเหยอไดรบ (Olsen et al., ๒๐๑๐) นอกจากน ขอคนพบของคณะกรรมการคนหาความจรงยงทาใหสงคมเกาหลมโอกาสยอนกลบไปมองและทบทวนอดตอนดามดและเจบปวด ทาใหประชาชนสวนใหญไดเรยนรและตดสนใจทจะรกษาระบอบประชาธปไตยไวเคยงคกบสงคมเกาหลตราบนานเทานาน (Hayner, ๒๐๑๑)

การออกกฎหมายและเหตการณทางการเมองทสาคญในชวง ๑๙๙๐-๒๐๐๕

ชวงเวลา การออกกฎหมายและเหตการณทางการเมอง ๖ สงหาคม ๑๙๙๐

กฎหมายคาชดเชยสาหรบผเคราะหรายในเหตการณเรยกรองประชาธปไตยทเมองกวางจ (Act for Compensation for the Victims in the Democratization Movement in Kwangju)

๑๘ ธนวาคม ๑๙๙๒ คม ยองซม (Kim Yong-sam) ไดรบการเลอกตงเปนประธานาธบด ๒๑ ธนวาคม ๑๙๙๕ กฎหมายพเศษเพอพจารณาเกยวกบเหตการณการเรยกรองประชาธปไตยวนท ๑๘

พฤษภาคม (the Special Act Concerning the May ๑๘ Democratization Movement)

                                                            ๑๑ ตอนแรก เมอมการแตงตงคณะกรรมการคนหาความจรงขนมาในป ๒๐๐๐ นน ไดกาหนดใหคณะกรรมการชดนมวาระการทางาน ๒ ป แตเมอคณะกรรมการคนหาความจรงทางานจนครบวาระและสงรายงานในเดอนตลาคม ๒๐๐๒ ปรากฏวา คณะกรรมการฯ สามารถสะสางคดไดราวครงหนงของคดทงหมดทไดรบการรายงานมาเทานน ทาใหเกดการประทวงจากญาตวรชนจนรฐบาลตองตดสนใจขยายวาระการทางานของคณะกรรมการคนหาความจรงออกไปอก ๑๘ เดอน เมอทางานจนครบวาระในป ๒๐๐๔ คณะกรรมการคนหาความจรงจะมรายงานผลการทางานออกมาทงสน ๖ ฉบบ ความยาวรวมกวา ๔,๓๐๐ หนา ครอบคลมเนอหาในเรองสาเหตของการตายอนนาสงสยในคดทเกยวเนองกบการชมนม ขอเสนอแนะเชงนโยบายตอผเกยวของ และรายงานผลการสบสวนสอบสวนในแตละคด อยางไรกตาม จากจานวนคดทงหมดทเกยวของกบเหตการณซงนาจะมการนามาชาระสะสางเพอคนหาความจรงหลายรอยคด คดทคณะกรรมการคนหาความจรงไดรบรายงานและนาเขาสกระบวนการตรวจสอบมเพยง ๘๔ คดเทานน (Hayner, ๒๐๑๑)

 

ก๑-๑๕  

ชวงเวลา การออกกฎหมายและเหตการณทางการเมอง ๑๘ ธนวาคม ๑๙๙๗ คม แด-จง (Kim Dae-jung) ไดรบการเลอกตงเปนประธานาธบด ๑๒ มกราคม ๒๐๐๑ - กฎหมายเพอฟนฟเกยรตของผเกยวของในขบวนการเรยกรองประชาธปไตยและ

เยยวยาความเสยหายใหกบเขาเหลานน (The ๒๐๐๐ Act for Restoring the Honor of Democratization Movement Involvers and Providing Compensation for them) - กฎหมายพเศษเพอคนหาความจรงเกยวกบการตายทนาสงสยในเหตการณเรยกรองประชาธปไตย (Special Act for Truth-Finding about Suspicious Deaths)

๒๔ กรกฎาคม ๒๐๐๑ กฎหมายพเศษเพอราลกถงเหตการณการเรยกรองประชาธปไตย (The Special Act for Commemorating Democratic Movement)

๑๘ ธนวาคม ๒๐๐๒ โร มฮน (Roh Moo Hyun) ไดรบการเลอกตงเปนประธานาธบด ๒๐๐๕ กฎหมายพนฐานวาดวยการชาระประวตศาสตรเพอความถกตองและปรองดอง (The

Basic Act for Rectifying the Past History for Truth and Reconciliation) ๔) บทวเคราะหปจจยแหงความสาเรจของการสรางความปรองดอง กลาวไดวาความปรองดองทเกดขนในกรณของเกาหลใตนเกดขนภายหลงจากการมกฎหมายพเศษออกมาเพอปกปองสทธและศกดศรของประชาชนทลกขนเรยกรองประชาธปไตยและการดาเนนคดกบรฐบาลทสงปราบปรามประชาชนในเหตการณเมอเดอนพฤษภาคม ๑๙๘๐ แตกวาทกระบวนการตางๆ จะดาเนนมาไดถงจดนได การตอสอยางเอาจรงเอาจงและตอเนองของผเกยวของกบการชมนมนบวามความสาคญมาก โดยเฉพาะผานการขบเคลอนขบวนการภาคประชาชนในสองระดบ ไดแก (๑) การรณรงคเคลอนไหวเพอทวงความเปนธรรมใหกบการเคลอนไหวทกรงโซลของเหยอทตอสในเหตการณ รวมถงการนาเสนอความเหนของปญญาชนและการใชแถลงการณ รวมถงการชมนมบนทองถนนและการยดพนททางกายภาพบางแหง และการแสดงและภาพการเขาสพนทประจาวนเชน สถานรถไฟฟา รวมทงการยนอทธรณคาตดสนและคาวนจฉยทไมเปนธรรม และ (๒) การทคนในพนทกวางจเองกดาเนนการตอสเรยกรองในพนทควบคไปดวย โดยการจดงานเพอราลกถงเหตการณทเกดขนอยางสมาเสมอและมการนาเสนอเรองราวของพวกเขาเพอใหสงคมไดรบรอยางกวางขวางแมตองเผชญกบการขดขวางจากรฐบาลอยตลอดเวลากตาม  (Kyung Moon Hwang, ๒๐๐๓) ตลอดจนมการกอตงองคกรทมความเปนอนหนงอนเดยวกนและการชมนมยดเยอ ณ บรเวณสสานเปนเวลา ๑๘๐ วน (Cho Hyun-yun, ๒๐๐๔) การรบรองใหกฎหมายพเศษเพอพจารณาเกยวกบเหตการณการเรยกรองประชาธปไตยวนท ๑๘ พฤษภาคมมผลบงคบใชของศาลรฐธรรมนญเปนอกปจจยหนงททาใหกระบวนการสรางความปรองดองเดนหนาตอไปไดผานการเปดเผยความจรงเกยวกบเหตการณอนชวรายในอดต และชวยเปดประตสาหรบการฟองรองและดาเนนการทางกฎหมายกบผใชอานาจรฐไปในทางทมการละเมดสทธมนษยชน การตดสนใจของศาลรฐธรรมนญยงมอทธพลตอกระบวนการนตบญญตในเวลาตอมา โดยแสดงใหผเกยวของกบกระบวนการออกกฎหมายและบงคบใชกฎหมายทงหลายไดตระหนกวา การชาระสะสางความผดพลาดในอดตทรฐบาลเผดจการไดกระทาตอประชาชนและการคนความยตธรรมใหแกผเสยหายจากการกระทาทมชอบดวยรฐธรรมนญนนถอเปนหลกการพนฐานทางกฎหมายทกระบวนการยตธรรมจะตองอานวยใหเกดขนอยางเปนรปธรรม

 

ก๑-๑๖  

๕) บทเรยน

ถงแมวากระบวนการทใชในการสรางความปรองดองของเกาหลใตจะมทงการดาเนนคดแกผกระทาความผดและการเยยวยาแกผเสยหายควบคกนไป แตบทเรยนทสาคญประการหนงจากการดาเนนคดกคอการไมใหความสาคญกบขอเทจจรงของการฆาทเกดในพนทกวางจ แตไปเนนประเดนการใชอานาจทละเมดรฐธรรมนญ การลงโทษทไมเหมาะสม รวมทงการไมสบสาวขอมลเพมเตมภายหลงการพจารณาคดสนสดลง ในปจจบน ประเทศไทยมการรเรมกระบวนการสรางความปรองดองไปบางแลวโดยเฉพาะโดยการจดตงคณะกรรมการอสระตรวจสอบและคนหาความจรงเพอการปรองดองแหงชาต (คอป.) ขนมา เพอทาหนาทตรวจสอบและคนหาความจรง รวมถงเยยวยาและฟนฟบคคล สงคม องคกร และสถาบนทไดรบผลกระทบจากเหตการณความรนแรง โดยเฉพาะอยางยงความรนแรงในชวงเดอนเมษายนถงเดอนพฤษภาคม พ.ศ.๒๕๕๓ ตลอดจนวางมาตรการเพอลดความขดแยงในสงคมไทย และปองกนไมใหเกดความรนแรงและความสญเสยขนอกในอนาคต

บทเรยนทไดรบจากกรณศกษาความยตธรรมในระยะเปลยนผานของประเทศเกาหลใตทาใหทราบวาการตรวจสอบและคนหาความจรงเปนเครองมอสาคญทจะนาไปสความปรองดองในสงคมได แตการจดการกบความจรงทคนพบจะตองดาเนนการไปในทศทางทเออตอการสรางบรรยากาศของความปรองดอง กลาวคอ การเปดเผยความจรงตอผเสยหายมความจาเปนแตจะตองเปนการเปดเผยเพอทาใหผกระทาความผดพลาดมความสานกในการกระทาของตน และรบผดชอบตอการกระทาเหลานนโดยการแสดงความเสยใจและกลาวคาขอโทษตอผเสยหาย สวนการเปดเผยความจรงของเหตการณตอสงคมโดยรวมนน จะตองเปนการเปดเผยเพอใหสงคมไดรวมกนเรยนร ความผดพลาดทรฐบาลในอดตไดกระทาไว และรวมกนวางมาตรการเพอปองกนมใหความผดพลาดเหลานนเกดขนซาอกในอนาคตมากกวาการเปดเผยความจรงเพอมงหาคนผดเพอนาตวมาลงโทษซงรงแตจะทาใหความขดแยงลกลามตอไปอก ยงไปกวานน การเรยนรเกยวกบเหตการณความรนแรงทเกดขนจะตองทาใหสงคมไดตระหนกรวมกนวา อาชญากรรมทไรมนษยธรรมและการละเมดสทธมนษยชนจะไมสามารถหาเหตผลรองรบความชอบธรรมนนไดเลยไมวาจะดวยอดมการณและสถานการณใดๆ กตาม

เหตการณการเรยกรองประชาธปไตยในชวงทศวรรษท ๑๙๘๐ ถง ๑๙๙๐ ของเกาหลใตไดเปลยนความสมพนธระหวางระบอบเผดจการและขบวนการเคลอนไหวเพอประชาธปไตยไปอยางสนเชง เหตการณดงกลาวกลายเปนสญลกษณของการตอสเพอประชาธปไตยทนาไปสการปฏรปการเมองขนานใหญซงสะทอนใหเหนวาการสอบสวนและลงโทษแกการกระทาทผดพลาดและการฉอราษฎรบงหลวงในอดตเปนเรองทมความจาเปนสาหรบการทาใหระบอบประชาธปไตยทเคยเปราะบางหยงรากฝงลกไดอยางเขมแขง

_________________________________________

 

ก๑-๑๗  

บรรณานกรม

Baker, Carl. 2002. “Korea: Challenges for Democratic Consolidation, 166-194.” In Asia-Pacific: A Region in Transition, ed. Jim Rolfe. Honolulu, HI: The Asia-Pacific Center for Security Studies.

Cho Hyun-yun, 2004. Modern History of Democracy and Democratization Movement in Korea. Seoul: Korea Democracy Foundation.

Crocker, David A. 2007. “Reckoning with Past Wrongs in East Asia.” Retrieved on December 19, 2011 from http://www.global.wisc.edu/reconciliation/.

Diamond, Larry and Doh Chull Shin. 2000. “Introduction: Institutional Reform and Democratic Consolidation in Korea.” In Institutional Reform and Democratic Consolidation in Korea, ed. Diamond, Larry and Doh Chull Shin. Stanford, CA: Hoover Institution Press.

Gi-Wook Shin. “Introduction, xi-xxxi.” In Contentious Kwangju: The May 18 Uprising in Korea’s Past and Present, eds. Gi-Wook Shin and Kyung Moon Hwang. New York: Roman & Littlefield.

Hayner, Priscilla B. 2011. Unspeakable Truths: Transitional Justice and the Challenge of Truth Commission, 2nd edition. London: Routledge.

Huntington, Samuel P. 1991. The Third Wave: Democratization in the Late Twentieth Century. Norman: University of Oklahoma Press.

In Sup Han. 2005. “Kwangju and beyond: Coping with past State Atrocities in South Korea.” Human Rights Quarterly 27 (3): 998-1045.

Jeong-Ho Roh. 2003. “Crafting and Consolidating Constitutional Democracy in Korea.” In Korea’s Democratization, ed. Samuel Kim. New York: Cambridge University Press.

Jong-chul Ahn. 2003. “Simin’gun: The Citizens’ Army during the Kwangju Uprising, 11-21.” In Contentious Kwangju: The May 18 Uprising in Korea’s Past and Present, eds. Gi-Wook Shin and Kyung Moon Hwang. New York: Roman & Littlefield.

Jung Hae Gu and Kim Ho Ki. 2009. Development of Democratization Movement in South Korea. Working Paper, Freeman Spogli Institute for International Studies (FSI) at Stanford University. Retrieved on December 19, 2011 from http://iis-db.stanford.edu/pubs/22591/Development_of_Democratization_Movement_in_South_Korea-1.pdf.

Jung-kwan Cho. 2003. “The Kwangju Uprising as a Vehicle of Democratization: A Comparative Perspective, 67-85.” In Contentious Kwangju: The May 18 Uprising in Korea’s Past and Present, eds. Gi-Wook Shin and Kyung Moon Hwang. New York: Roman & Littlefield.

Jung-woom Choi. 2003. “The Formation of an Absolute Community, 3-10.” In Contentious Kwangju: The May 18 Uprising in Korea’s Past and Present, eds. Gi-Wook Shin and Kyung Moon Hwang. New York: Roman & Littlefield.

 

ก๑-๑๘  

Katsiaficas, George. 2006. “Remembering the Gwangju Uprising.” In South Korean Democracy: Legacy of the Gwangju Uprising, eds. Na Kahn-chae and George Katsiaficas. London: Routledge.

Keun-sik Jung. 2003. “Has Kwangju Been Realized?, 43-50” In Contentious Kwangju: The May 18 Uprising in Korea’s Past and Present, eds. Gi-Wook Shin and Kyung Moon Hwang. New York: Roman & Littlefield.

Kim, Samuel. 2003. “Korea’s Democratization in the Global-Local Nexus.” In Korea’s Democratization, ed. Samuel Kim. New York: Cambridge University Press.

Kuk Cho. 2007. “Transitional Justice in Korea: Legally Coping with Past Wrongs after Democratization.” Pacific Rim Law & Policy Journal 16 (3): 579-611.

Kyung Moon Hwang. 2003. “Kwangju: The Historical Watershed.” In Contentious Kwangju: The May 18 Uprising in Korea’s Past and Present, eds. Gi-Wook Shin and Kyung Moon Hwang. New York: Roman & Littlefield.

Lewis, Linda S. and Ju-na Byun. 2003. “From Heroic Victims to Disabled Survivors: The 5-18 Injured after Twenty Years, 53-66” In Contentious Kwangju: The May 18 Uprising in Korea’s Past and Present, eds. Gi-Wook Shin and Kyung Moon Hwang. New York: Roman & Littlefield.

Olsen, Tricia D., Leigh A. Payne, Andrew G. Reiter, and Eric Wiebelhaus-Brahm. 2010. “When Truth Commissions Improve Human Rights.” The International Journal of Transitional Justice 4 (3): 457-476.

Shorrock, Tim. 1986. “The Struggle for Democracy in South Korea in the 1980s and the Rise of Anti-Americanism.” Third World Quarterly 8 (4): 1195-1218.

Suk-Jong Lee. 2005. “Democratization and Polarization in Korean Society. Asian Perspective 29 (3): 99-125.

Sung-Joo Han. 1988. “South Korea: Politics in Transition.” In Democracy in Developing Countries: Asia, eds. Larry Diamond, Juan Linz, and Samuel Lipset. Boulder, CO: Lynne Rienner Publishers.

Sunhyuk Kim. 2003. “Civil Society in Democratizing Korea, 81-106.” In Korea Democratization, ed., Samuel Kim. New York: Cambridge University Press.

Underwood, Jean W. 2003. “An American Missionary’s View, 23-42.” In Contentious Kwangju: The May 18 Uprising in Korea’s Past and Present, eds. Gi-Wook Shin and Kyung Moon Hwang. New York: Roman & Littlefield.

Waters, David M. 1996. Korean Constitutionalism and the ‘Special Act’ to Prosecute Former Presidents Chun Doo-hwan and Roh Tae-Woo.” Columbia Journal of Asian Law 10: 461-488.

Yi-Li Lee. 2009. “The Korean Constitutional Court and Kwangju Massacre: Note on the Special Act Concerning the May Democratization Movement Case.” National Taiwan University Law Review 4 (2): 227-251.

 

ก๒-๑  

การสรางความปรองดองแหงชาตการสรางความปรองดองแหงชาต:: กรณศกษากรณศกษาโคลอมเบยโคลอมเบย อภญญา ดสสะมาน

นกวชาการ สานกสนตวธและธรรมาภบาล สถาบนพระปกเกลา ----------------------------------

๑. ความเปนมาของสถานการณความขดแยง ๑.๑ สภาพบรบทของประเทศ หากกลาวถงประเทศโคลอมเบย อาจจะไดยนเรองของปญหายาเสพตดทตดอนดบตนๆของโลก และม

ปญหาความขดแยงจนกลายเปนสงครามกลางเมองของกองกาลงทหารตดอาวธฝายซาย กองกาลงทหารตดอาวธฝายขวาและฝายรฐบาล ซงปญหาความขดแยงนไดคราชวตประชาชนในประเทศเปนจานวนเรอนแสนเพราะความขดแยงทางอดมการณและผลประโยชนมาเปนเวลากวาหาทศวรรษ

สภาพปญหาสาคญทยงคงอยในปจจบนคอการทมประชากรทไรทอยอาศยเปนจานวน ๓ ลานคน จากประชากร ๔๐ ลานคนนบตงแตป ๑๙๘๕ เปนตนมา จนทาใหประเทศโคลอมเบยเปนประเทศทตดอนดบท ๒ ของโลกทมประชากรไรทอยอาศยรองจากประเทศซดาน (IDMC, ๒๐๐๖)

สาธารณรฐโคลอมเบย (Republic of Colombia) ตงอยทางทศตะวนตกเฉยงเหนอของทวปอเมรกาใต ทศเหนอตดทะเลแครบเบยนทศตะวนออกตดประเทศเวเนซเอลาและประเทศบราซล ทศใตตดเปรและเอกวาดอร ทศตะวนตกตดมหาสมทรแปซฟกและปานามา รวมพนท ๑,๑๓๘,๙๑๐ ตารางกโลเมตร เมองหลวงคอกรงโบโกตามประชากรประมาณ ๔๖.๔๐ ลานคน รอยละ ๙๐ นบถอศาสนาครสตนกายโรมนคาทอลกใชภาษาสเปนเปนภาษาราชการ ปกครองระบอบประชาธปไตยแบบสาธารณรฐ

ทมา: http://www.bbc.co.uk.th.mk.gd/๒/hi/americas/country_profiles/1212798.stm รายชอประธานาธบดขอโคลอมเบยตงแตยค ๑๙๘๐ เปนตนมา BalisaroBatancur ๑๙๘๒ – ๑๙๘๖ Virgailio Barco ๑๙๘๖ – ๑๙๙๐ Cesar Gaviria ๑๙๙๐ – ๑๙๙๔ Erneso Samper ๑๙๙๔ – ๑๙๙๘ Andres Pastrana ๑๙๙๘ – ๒๐๐๒ Alvaro Uribe ๒๐๐๒ – ๒๐๑๐ Jaun Manuel Santos ๒๐๑๐ –present (Mauricio, ๒๐๐๔)

 

ก๒-๒  

สาหรบผนาทมบทบาทมากทสดเกยวกบการสรางสนตภาพและความปรองดองในประเทศโคลอมเบย

คอทานประธานาธบด อรเบ (Alvaro Uribe) เขาประสบความสาเรจโดยไดรบเลอกเปนประธานาธบดถง ๒ สมย จากการพฒนาเศรษฐกจและแกปญหาอาชญากรรม ปญหายาเสพตดและโดยเฉพาะปญหาความขดแยงกบกลม The Revolutionary Armed Forces of Colombia (FARC) ซงเปนกลมกบฏใหญทสดและกลมตดอาวธกงทหารฝายขวาตอตานรฐบาลซงเปนปญหาสาคญของโคลอมเบยในชวง ๔ ทศวรรษทผานมาโดยการใชนโยบายการเจรจาและมาตรการทแขงกราวตงแตป ๒๐๐๔ เปนตนมา ทาใหกองกาลงตอตานรฐบาลประมาณ๗,๐๐๐ คน ยอมวางอาวธและกลม FARC ออนกาลงลง

ตงแตสมยประธานาธบดอรเบมานน โคลอมเบยไดรบการสงเสรมเรองการมงเนนระบอบการปกครองแบบประชาธปไตยโดยใหความสาคญกบการสรางความมนคงทางประชาธปไตย การมสทธเสรภาพของประชาชนความโปรงใส ความสมานฉนทในสงคม ความเปนอสระของสถาบนและการขจดความรนแรงภายในประเทศ อยางไรกตาม โคลอมเบยยงเผชญปญหาสาคญของประเทศถงทกวนนคอปญหาการลกลอบคายาเสพตดซงไดชอวาเปนแหลงใหญของโลก

เมอวนท ๒๐ มถนายน ๒๐๑๐ โคลอมเบยไดจดใหมการเลอกตงประธานาธบดคนใหม สาหรบการดารงตาแหนงวาระ ระหวางป ๒๐๑๐-๒๐๑๔ ปรากฏวาไดนายฮวน มานเอล ซานโตส (Juan Manuel Santos) ผสมครจากพรรค Partido de la U ซงเปนพรรครฐบาลในปจจบนโดยคะแนนเสยงสนบสนนรอยละ ๖๙.๐๕ นายฮวน มานเอล ซานโตสเคยดารงตาแหนงสาคญๆ ไดแกรฐมนตรกระทรวงการคาตางประเทศ รฐมนตรวาการกระทรวงกลาโหม นายซานโตสมฐานเสยงจากประชาชนในชนบทเปนจานานมากและรวมถงความนยมจากประชาชนทสนบสนนรฐบาลทแลวดวยในเรองของการฟนฟและพฒนาเศรษฐกจสงคม โดยเฉพาะการแกไขปญหาอาชญากรรมและเศรษฐกจ และโดยเฉพาะอยางยงการแกไขปญหาความขดแยงกบกลมกบฏ FARC ซงเปนปจจยสาคญทาใหนายซานโตสไดรบการเลอกตงในครงน (กระทรวงตางประเทศ, ๒๕๕๔)

นอกจากนในสมยของประธานาธบดซานโตสเนนเรองของการสงเสรมสทธมนษยชนและการปกปองสทธเสรภาพและความยตธรรมของประชาชน รวมไปจนถงความสมพนธกบประเทศเพอนบานโดยเฉพาะการตอตานการกอการรายและการปราบปรามอาชญากรรมและเมอเดอนพฤศจกายน ๒๐๑๑ ผนากบฏ FARC (The Revolutionary Armed Forces of Colombia) นายอลฟองโซ คาโน หรอกเยรโม เลออน ซาเอนซ บารกาส หวหนากองกาลงปฏวตตดอาวธแหงโคลอมเบย (FARC) วย ๖๓ ป ถกสงหาร ระหวางปฏบตการทงระเบดถลมทกลางปาบนเทอกเขาในเขตเคาคา ทางภาคตะวนตกเฉยงใตของโคลอมเบย

๑.๒ สภาพปญหาของความขดแยงในประเทศโคลอมเบย ความขดแยงทางการเมอง เศรษฐกจและสงคมอยางรนแรงจนมการจดตงกองกาลงตดอาวธขนตอตาน

รฐบาลโคลอมเบย จนกลายเปนความขดแยงจากกองกาลงตดอาวธ (Armed Conflict) โดยเฉพาะอยางยงเปนสาเหตหลกในการกอใหเกดความรนแรงขนภายในประเทศมาตลอดระยะเวลากวา ๕๐ ป

ความขดแยงและความรนแรงในโคลอมเบยคอนขางมความซบซอนสงมากจากการศกษาของ World Bank Country Study พบวามหลายสาเหตในการทกอใหเกดความรนแรงในประเทศ เชนการทาใหเกดรฐเลกๆ ภายในประเทศ ซงนามาเกยวกบปญหาความมนคง เพราะเปนเสมอนแบงแยกพนทเปนเขตครอบครองของกลมตางๆ ทาใหโคลอมเบยกลายเปนประเทศทขาดเสถยรภาพและมความไมปลอดภยสงสดในภมภาคลาตนอเมรกาจากตวเลขลาสดสถตของจานวนผทเสยชวตและผทไดรบผลกระทบจากความรนแรงตงแตป

 

ก๒-๓  

ค.ศ.๑๙๖๔ –ค.ศ.๒๐๐๗ ประมาณการผทถกสงหารทงหมด ๖๗๔,๐๐๐ คน ๙๔,๐๐๐ คนไดรบผลกระทบโดยตรงจากความขดแยง และจากจานวนทงหมดน จานวน ๕๑,๕๐๐ คน เปน พลเรอน จานวน ๖,๐๐๐ คนสาบสญ จานวน ๕๑,๕๐๐ คนถกลกพาตว และจานวน ๑๑,๐๐๐ คน ไดรบการทรมาน จานวน ๔,๕๐๐ คนถกสงหารหม และมผคนอกจานวน ๒.๕ ถง ๔.๓ ลานคน ไรทอยอาศย (World Bank Country, ๒๐๐๐)

เมอศกษาเรองความขดแยงในแตละประเทศนนเราตองเขาใจลาดบเหตการณทเกดขนมาในแตละยคเพอวเคราะหวาความขดแยงทเกดขนนนมสาเหตทแทจรงมาจากขอเทจจรงอะไร ตวอยางประวตศาสตรเหตการณความขดแยงทรนแรงของโคลอมเบยมดงน

ชวงเวลา พฒนาการความขดแยงในโคลอมเบย ๑๘๘๙ กองกาลงปลดปลอยของ Simón Bolívar ชนะสเปนในการตงสาธารณรฐแกรน

โคลอมเบยประกอบดวย เอกวาดอร ปานามา เวเนซเอลา และโคลอมเบย ๑๙๔๘-๑๙๕๓ การลอบสงหารนายกเทศมนตรแหงโบโกตาคอนาย Jorge EliécerGaitán ทาใหเกดการ

จลาจลใหญกลางเมอง และเปนยคกาเนดแหงเหตการณความขดแยงทางอดมการณฝายเสรนยมและอนรกษนยมคอ La Violencia (The Violence ) ทาใหประชาชนลมตายประมาณ ๒๕๐,๐๐๐ – ๓๐๐,๐๐๐ คน

๑๙๕๘-๑๙๗๘ สถาปนาองคกรแนวรวมแหงชาต ‘National Front’ ทเชอมโยงอดมการณทง ๒ ฝาย ๑๙๖๔-๑๙๖๖ กาเนดกลม The Revolutionary Armed Forces of Colombia (FARC) ๑๙๖๔ กาเนดกลม Leftist National Liberation Army (ELN) and Maoist People’s

Liberation Army (EPL) ๑๙๗๐ กอกาเนดกลม M-๑๙ ขนเปนความเคลอนไหวของกลมกองกาลงตดอาวธฝายซาย ๑๙๘๒-๑๙๘๕ ประธานาธบด Belisario Betancur (Conservative) เจรจาหยดยง, นรโทษกรรม

กองโจรและปลอยนกโทษการเมอง การเจรจาประสบความลมเหลว ในป ๑๙๘๕: กลม FARC and the Colombian Communist Party กอตงพรรค Patriotic Union Party (UP), ซงเปนสวนหนงในการเจรจาระหวางกองกาลงกบรฐบาลและตงแตป ๒๐๐๒ กไมมตวแทนของพรรค UP ในการเปนผแทนในสภาอกเลย

๑๙๘๖-๑๙๙๐ ประธานาธบด Virgilio Barco Vargas (Liberal) สานตอการสรางสนตภาพ แตการสานตอหยดชะงกลงเนองจากเกดความรนแรงในประเทศมากขนและเกดองคกรคายาเสพตดขน

๑๙๘๙ กลมM-๑๙ กลายมาเปนพรรคการเมองทถกกฎหมายเพอตดตามขอตกลงสนตภาพกบรฐบาล

๑๙๙๐ ผสมครประธานาธบดถกสงหาร ๓ คน โดยกลมกอการรายและประธานาธบด César Gaviria Trujillo (Liberal) ไดรบการเลอกตงขนมาปราบสงครามยาเสพตด

๑๙๙๑ ไดรฐธรรมนญฉบบใหม New Colombian Constitution มาแทนฉบบป ๑๘๘๖ ทงนรวมสทธมนษยชนของคนพนเมองและมการปฏรปสถาบนทางการเมองขนและเกด DDR Program (Disarmament, Demobilization and Reinsertion) เพอลดความขดแยงในประเทศ

๑๙๙๓ พอคายาเสพตด Pablo Escobar ถกฆาจากกองกาลงรกษาความมนคงแหงโคลอมเบย(Colombian Security Forces) ทาใหเกดการตอบโตทรนแรงตามมา

 

ก๒-๔  

ชวงเวลา พฒนาการความขดแยงในโคลอมเบย ๑๙๙๗ สถาปนากลม The United Self-Defence Forces of Colombia (AUC) ซงเปนกอง

กาลงทหารพลเรอนตดอาวธ ๑๙๙๘-๒๐๐๒ ประธานาธบด Andrés PastranaArango (Conservative) เรมใหมการพดคยสนตภาพ

(Peace talks) กบกลมกองโจรตางๆ หลงจากนน๓ ป การพดคยไมเปนไปตามเปาและจบลงดวยกองโจรลกพาตวสมาชกรฐสภาและนกการเมอง

๒๐๐๐ ประธานาธบด Pastrana เรมดาเนนการตามแผนโคลอมเบย (Plan Colombia) ทไดรบความชวยเหลอจากสหรฐอเมรกาหยดยาเสพตดทจะเขามาคาในสหรฐฯผานชายแดนเมกซโก

๒๐๐๑ สหรฐอเมรกาจดใหกลม AUC ของโคลอมเบยเปนกลมกอการราย ๒๐๐๒ ประธานาธบด Álvaro Uribe Vélez ชนะการเลอกตง ๒๐๐๓-๒๐๐๖ มการลงนามขอตกลง Santa Fe de Ralito Peace agreement ระหวางกลม AUC

และรฐบาล กลม AUC ลดกาลงอาวธลง

๒๐๐๔ ประธานาธบด Uribe ปลอยแผนแพตรโอตา (Plan Patriota) ซงคลายกบแผนโคลอมเบย โดยไดรบการชวยเหลอทางการเงนจากสหรฐฯโดยมวตถประสงคในการถอนรากถอนโคนกลมกองกาลงตดอาวธ

๒๐๐๕ สมยประธานาธบด Uribe ใหมกฎหมายยตธรรมสนตภาพ (Justice and Peace Law ) ซงเปนการลดการลงโทษของกองกาลงตดอาวธทกระทาความผด

๒๐๐๖ กลม FARC ปลอยแผน ‘Plan Resistencia’ ซงเปนแผนการตอบสนองรฐบาลในทางบวกและในป ๒๐๐๖ รฐบาลของประธานาธบด Uribe ไดรบความเชอมนวาเปนรฐบาลททาใหประเทศมสถานะมนคงมากทสด

๒๐๐๗ เกดเหตการณออฉาว คอ Parapolitics Scandal เพราะมนกการเมองไปเกยวของกบกองกาลงทหารพรานตดอาวธ

๒๐๐๘ เกดวกฤตการณทางการทตระหวางโคลอมเบย เอกวาดอรและเวเนซเอลา Manuel Marulanda Velez, ทรจกกนในนาม‘Tirofijo’เปนผนาคนสาคญของกลม FARC-EPเสยชวตดวยโรคหวใจ ปลอยตวนางIngrid Betancourtตวประกนคนสาคญของกลม FARC หลงการจบกมไป ๖ ป เกดเหตการณออฉาวการกระทาผดโดยสจรต ‘False Positives’ ทรฐบาลและกองทพโดนขอกลาวหานททาใหพลเรอนเสยชวต ๑,๕๐๐คน ซงคนทเสยชวตเปนคนทรฐอางวาเปนกองโจร

๒๐๐๙ กลมFARC ดาเนนการตามแผน ‘Plan Rebirth’ เพอหลกเลยงการพายแพ ดงนนกลมจงเพมอาวธยทโธปกรณตางๆในการกอการรายตามเมอง โคลอมเบยกบสหรฐลงนามขอตกลง Military Cooperation Agreement

๒๐๑๐ ประธานาธบดฮวน มานเอล ซานโตส (Juan Manuel Santos) ซงไดรบคดเลอกมาเปนประธานาธบดตงแตสงหาคม ๒๐๑๐

๒๐๑๑ นาย Oliver Solarte และนาย Jerónimo Galeano ถกฆาโดยกองทพ อยางไรกตามกลม FARC กยงคงมการจบตวประกนตอไป

แปลจาก http://www.insightonconflict.org/conflicts/colombia/

 

ก๒-๕  

สงครามกลางเมองของประเทศโคลอมเบยเกดขนอยางยาวนานในชวงตน คอ เหตการณความรนแรง

จากสงครามกลางเมองทชอวา La Violencia ระหวางป ๑๙๔๘-๑๙๕๓ ซงนบเปนการเผชญหนาระหวางสองพรรคการเมองทสถาปนาขนในขณะนนคอ พรรคอนรกษนยม (Conservative Party) ซงโจมตผสนบสนนพรรคเสรนยม (Liberal Party) และพรรคคอมมวนสต (Communist Party) การตอสดวยความรนแรงนทาใหเกดกลมปองกนตนเอง (Self-Defense Group) ตามชนบทตางๆ หลงจบเหตการณ La Violencia ผคนเสยชวตทงหมด ๒๐๐,๐๐๐ คน และทรพยสนเสยหายมากกวา ๑ พนลานเหรยญสหรฐฯ (Laplante and Theidon, ๒๐๐๗)

ตอมาป ๑๙๕๘ หลงเหตการณ La Violencia สนสดลง การสถาปนาระบอบประชาธปไตยกเรมตนขนในประเทศโคลอมเบยโดยฝายเสรนยมและอนรกษนยมประกาศ Declaration of Sitges โดยเสนอการรวมตวกนเปนแนวรวมแหงชาต (National Front) ตงรฐบาลและหลงป ๑๙๖๐ เปนตนมา มการเพมขนอยางมากของกองกาลงตดอาวธ (Guerrilla Movement) ในประเทศโคลอมเบยและในทวปลาตนอเมรกา และในหลายๆกรณกองกาลงตดอาวธมาจากพรรคคอมมวนสตซงประกอบไปดวยผคนทรสกผดหวงกบพรรคการเมองแบบ หวเกาทสญญาวาจะเปลยนแปลงสงคมและเปลยนแปลงทางการเมองแตทาไมได(Laplante and Theidon, ๒๐๐๗)

ตวอยาง กลม FARC ซงเปนกลมกองกาลงตดอาวธทใหญและเกาแกทสดในโคลอมเบยซงเรมมาตงแต ป ๑๙๖๖ ปจจบนกลม FARC มกองกาลงประมาณ ๑๘,๐๐๐ คน ซงรวมทงผหญงและเดกดวย เหตการณไมสงบเรมทจะกอตวทงทเปนรปแบบทถกกฎหมายและไมถกกฎหมาย ทไมถกกฎหมายคอ การทรวบรวมกองกาลงตดอาวธกงทหาร (Paramilitary) และรฐสามารถจะสนบสนนกลมทเกดขนมาเพอคานกบกลมตรงขามตามพระราชกาหนดในสถานการณฉกเฉน ๓๓๙๘ (Emergency Decree ๓๓๙๘) เมอป ๑๙๖๕ และกลายมาเปนกฎหมาย Law ๔๘ และไดรบอนมตจากสภาโคลอมเบยป ๑๙๖๕ โดยกฎหมายฉบบนทาใหรฐมอานาจในการขบเคลอนภาคประชาชนในการสรางกจกรรมและภาระงานตางๆ เพอฟนฟประเทศและปองกนความไมสงบ โดยเฉพาะอยางยงการกอตวของกลมตดอาวธของพลเรอน (Armed Civilian Group) ทเกดมาจากกฎหมายทรฐสรางขนมาเองทมาใชตอตานกลมกองกาลงตดอาวธ (Guerilla Group) นน และภายใตตรรกะของสงครามเยนและยทธศาสตรในการตอตานความไมสงบในประเทศซงเปนกรอบการทางานของกองกาลงตดอาวธกงทหาร และกลายมาเปนวธในการปกปองผลประโยชนของของกลมปญญาชนทมอานาจ (Powerful Elite) เพอกดดนการประทวงทางสงคมทเหนไดจากการตอตานลทธคอมมวนสตและการแพรขยายของการคายาเสพตดทวประเทศโคลอมเบย (Laplante and Theidon, ๒๐๐๗)

อนง การเตบโตของกองกาลงตดอาวธกงทหารกเรมทจะกอตวและแปรเปลยนไปเปนกองกาลงปองกนตนเอง (Private Security Forces) ของกลมเจาของทดนและผทมกมอานาจทางเศรษฐกจ จะเหนไดวาบรษทหลายๆบรษทในโคลอมเบยพยายามทจะเขาไปตดตอกบกองกาลงทหารพลเรอนเพอปกปองผลประโยชนของตน การเพมขนของกลมกองกาลงทหารพลเรอนกลายมาเปนวธในการแกไขประเดนความขดแยงดานแรงงาน และการขจดศตรทางการเมอง และการควบคมการประทวงทางสงคมจากกลมชาวนา และสบเนองจากประเดนการเพมของกลมกาลงทหารพลเรอนน และกกลายมาเปนการหลอมละลายระหวางกองกาลงตดอาวธทหารพลเรอนกบกลมการคายาเสพตดกลายมาเปนปรากฏการณ “Paramilitarismo” โดยในป ๑๙๘๐ เปนตนมาซงเปนการเพมกาลงใหกบกลมกองกาลงปองกนตนเอง และมปญหาเรองของยาเสพตดตามมา

จากการศกษาประวตศาสตร ความขดแยงในโคลอมเบยระยะแรกกอนทเกดสงครามกลางเมองขยายความรนแรงมากขน เปนการตอสกนในเรองของอดมการณคอการตอสของเพอการปฏวตแบบมารกซสต

 

ก๒-๖  

(Marxism) เพอตอตานการควบคมอานาจเบดเสรจของระบอบการปกครองในประเทศ หลงจากนนกไดกลายมาเปนการตอสกนระหวางกองทพกลมกองกาลงตดอาวธพลเรอนหรอทหารพราน กลมปญญาชน กลมรฐ และนอกจากนมปจจยแทรกแซงจากประเทศภายนอก (Laplante and Theidon, ๒๐๐๗)

บรบทในชวงป ค.ศ. ๑๙๙๐ เปนตนมานน โคลอมเบยมความพยายามจะใชสนตวธในเกดขน

ภายในประเทศโคลอมเบยอยางเหนไดชดเจนและนอกจากนมปจจยภายนอกมาเปนแรงกระตนอกทางหนงดวย หลกเลยงไมไดคอ การเขามาของประเทศมหาอานาจอยางสหรฐอเมรกา

อยางไรกตาม สาหรบประเทศโคลมเบยแลว สหรฐอเมรกาสนบสนนทจะใหงบประมาณแกรฐบาลโคลอมเบยเพอลดความรนแรงและขดแยงในประเทศ นอกจากนยงมสหรฐอเมรกาตองการลดปญหาเรอง ยาเสพตดในประเทศอกดวย โดยเฉพาะสมยของประธานาธบด อรเบ เปนตนมา คอลน เพาเวลล รฐมนตรตางประเทศกลาวใหการสนบสนนนโยบายของอรเบ วา สหรฐฯ “วางใจอยางยงตอประธานาธบดอรเบและยทธศาสตรความมนคงแหงชาตใหมของเขา” ดวยการทางานของคณะบรหารของบช “สภาคองเกรสของเราจะจดสรรเงนเพมเตมแกโคลมเบย” นนหมายความวา สหรฐฯ พรอมสนบสนนอรเบใหโคลมเบยเปนรฐแหงความรนแรงนนเอง (ประสทธ, ๒๕๔๖)

กลาวมาขางตนวา ในยคสมยของกระบวนการสรางสนตภาพในโคลอมเบยทโดดเดนมากคอ สมยของประธานาธบดอรเบเพราะจากยคอดตความพยายามทจะใชกระบวนการ DDR ไมประสบความสาเรจเทาทควร มมมองของประธานาธบดอรเบนาสนใจทวาเขามงไปทกลมกองกาลงตดอาวธกงทหารในการเจรจารวมกนเพอเดนหนาสสนตสข

นายอลเฟรโด แรงเกล (Alfredo Rangel) หวหนากลมกองกาลงทหารพลเรอนใหเหตผลในการเขารวมการเจรจากบประธานาธบดอรเบวา ประการท ๑ มผนาของกองกาลงทหารพลเรอนหลายคนคนเคยกบการอยในเมอง ชวตในชนบทและสภาวะสงครามไมเพยงแตทาใหพวกเขาเกรยวกราดแตพวกเขายงตองหางจากครอบครวดวย ประการท ๒ ผนาของกองกาลงทหารพลเรอนมหวงวาประธานาธบดอรเบจะทาใหกองโจรออนกาลงลง และกองกาลงทหารพลเรอนกสามารถทจะถอนกาลงและกลบไปใชชวตแบบเดมได ประการท ๓ จากสภาพของกฎหมายและการเมองไดมการจดการเรองเปลยนสภาพจากภาวะสงครามเขาสภาวะสนตภาพนนกอใหเกดกลมกองโจรขยายขนระหวางป ๑๙๘๐- ๑๙๙๐ ประการท ๔ เขาเหนความจรงใจของประธานาธบดอรเบทจะแกไขปญหาทเกดขนดวยการเจรจา

อยางไรกด กลมกองกาลงทหารพลเรอนกยงมใชตวแปรสาคญทจะแปรเปลยนไปสสนตภาพได แตภายใตเงอนไขทกลาวมาทงหมดนน ทาใหประธานาธบดอรเบไดเขาสกระบวนการเจรจากบกลม AUC เปนคนแรก ซงเมอมองยอนไปสมยอดตประธานาธบดโคลอมเบยคนอนๆ นนมมมองเรองของกองกาลงตดอาวธกงทหารคอกองกาลงทผดกฎหมาย เชน อดตประธานาธบด Banco ไดเคยประกาศอยางเปนทางการวากลมกองกาลงทหารพลเรอนนนเปนกลมกองกาลงทผดกฎหมาย สงนนบไดวาเปนการปรบเปลยนกรอบแนวคดทยงใหญในการกาวสสถานะแหงสนตภาพอยางเปนรปธรรมมากยงขน เดอนสงหาคม ป ๒๐๐๒ รฐบาลเรมเจรจากบกลมกองกาลงตดอาวธกงทหาร ตามกฎหมาย Law ๗๘๒ โดยขาหลวงใหญดานสนตภาพคอ Luis Carlos Restrepo ไดกอกาเนดขอตกลง Santa Fe de Ralito I Peace Agreement ฉบบแรก ในเดอนกรกฎาคม ๒๐๐๓ และเปนจดเรมตนของการพดคย กลมทหารพลเรอนAUC กบรฐบาลและจบลงในป ๒๐๐๕ และขอตกลงฉบบท ๒ กตามมาในเดอนพฤษภาคม ๒๐๐๔ ใน

 

ก๒-๗  

เนอหาสาระทวา ใหม Concentration Zone ในพนท ๓๖๘ ตารางกโลเมตร แถบเทยรลตา คอรโดบาเพอเออการเจรจาใหประสบความสาเรจมากยงขน กระบวนการเขาไปส Concentration Zone (หรอพนทปลอดภย) คอทางกลมกองกาลงตดอาวธกงทหาร AUC บอกรายชอวาจะมใครบางทจะเขามาอยในพนทน ซงจะตองลงทะเบยนโดยการพมพลายนวมอ รปถายและเกบหลกฐานดานทนตกรรม ตามกระบวนการเปนพลเมองของประเทศและทหารเหลานกตองวางอาวธเพอเปนการรบประกนวาจะไมกออาชญากรรมอก เมอมทหารพลเรอนสมครใจเขามาส Concentration Zone แลว เขาและเธอเหลานนคอบคคลทตองรบผดชอบตอการกระทารนแรงทางดานสทธมนษยชนโดยการตรวจสอบขอมลทงหมดขนอยกบสานกงานอยการสงสด โดยสานกงานอยการสงสดจะตรวจสอบเอกสารทงหมดและจะไมมการดาเนนคดในระหวางทอยใน Concentration Zone ถาสมาชกเปนผตองสงสยในการกอใหเกดความรนแรงดานสทธมนษยชน เขาจะไมถอวาผดกฎหมาย และไดรบคาชดเชยในการออกไปใชชวตนอก Concentration Zone ตามปกต และการทม Concentration Zone นนถอไดวาเปนการลดโทษและเปดพนทใหผทกระทาความผดเขามารบโทษแตการรบโทษนนมการโตเถยงกนวา การลงโทษแบบนไมเปนธรรมเทาไรนกสาหรบเหยอทไดรบผลกระทบโดยตรงจากทหารทกระทาความรนแรง เพราะการลงโทษรายแรงทสดคอการจาคก ๕-๘ ปสาหรบผทกออาชญากรรมรายแรงและเขามาอยใน Concentration Zone ซงกระบวนการทสรางพนทสาหรบ ๒ ฝายนคอ กระบวนการ Demobilization จากกระบวนการ DDR คาวา ดเหมอนวา R คอ Reintegration ดจะประสบผลสาเรจมากทสดคอในโคลอมเบยและกลายมาเปนสงทโดดเดน

๑.๓ คขดแยงและผมสวนไดเสยทเกยวของ ๑) รฐบาล ทเกดจากการรวมตวของพรรคการเมองปกขวาและทเปนกลางมนโยบายขวาถง

ขวาจดสนบสนนโดยสหรฐอเมรกา ๒) กลมกองกาลงตดอาวธตอตานรฐบาลและแบงอาณาเขตในการปกครองดนแดนตางๆ - กลมกองกาลงทใหญทสดคอ The Revolutionary Armed Forces of Colombia

หรอ FARC ซงกอตงในป ๑๙๖๔ โดยมเจตจานงในการโคนลมรฐบาลดวยกาลงอาวธ และจดตงรฐบาลในแนวมารกซสตแตในทศวรรษ ๑๙๙๐ เมอถกกองกาลงฝายขวาโจมตอยางหนก FARC กเขาไปเกยวของกบขบวนการคายาเสพตดเพอหาเงนมาใชในการรณรงคตอส แตปจจบนอดมการณของ FARC ไดแปรเปลยนจากการเมองไปสการแสวงหารายไดจากการคายาเสพตด และเรยกคาไถ เปนหลกและยดครองพนทประมาณ ๑ ใน ๓ ของโคลอมเบย โดยมฐานทมนอยทางภาคตะวนออกและภาคใตของประเทศ ประกอบดวยกาลงประมาณ ๙,๐๐๐ คน

- กลมรองลงมาไดแก National Liberation Army หรอ ELN กอตงในป ๑๙๖๕ โดยปญญาชนฝายซายทไดแรงบนดาลใจจากการปฏวตในควบากลมกบฏ ELN อยเบองหลงการลกพาตวและเรยกคาไถสวนใหญในโคลอมเบยแตในชวงหลงเรมเขาไปมบทบาทในการคายาเสพตดเชนเดยวกบ FARC เปาหมายในการโจมตของกองกาลงนมงไปทสถานทตงของราชการและเอกชนเชนบรษทนามนมากกวาการปะทะกบทหารรฐบาลโดยตรง ELN มกาลงประมาณ ๓,๐๐๐ คน

- กลมสดทาย คอ United Self-Defence Forces of Colombia (AUC) คอกองกาลงทใหญเปนอนดบ ๓ เปนกองกาลงขวาพฆาตซายทกอตงในป ๑๙๙๗ โดยนกคายาเสพตดและเจาของทดน เพอปองกนตนเองจากการถกลกพาตวและกอการรายสมาชกสวนใหญเปนกองกาลงตดอาวธกงทหารโดยไดรบการ

 

ก๒-๘  

สนบสนนจากกองทพและนกการเมองโคลอมเบยกลม AUC ครอบครองพนทภาคตะวนตกเฉยงเหนอของโคลอมเบย นอกจากทาหนาทองครกษพทกษนายทน และคายาเสพตดแลว ภารกจสาคญอกประการหนงของAUC คอการลอบสงหารฝายซาย

ในป ๒๐๐๓ ผนา AUC ไดยอมมอบตวกบทางการและสลายกองกาลงของตน เพอแลกกบการลดหยอนผอนโทษแตความสงบกมอยไดไมนาน เพราะบรรดาพลพรรค AUC ไดกอความความเหตการณรนแรงขนมาใหมเพอเรยกรองใหมการนรโทษกรรมแกพวกตน

๑.๔ ประเทศมหาอานาจและประเทศเพอนบาน

กระบวนการสรางความปรองดองแหงชาตโคลอมเบยจะปฏเสธไมไดเรองปจจยจากประเทศภายนอกมสวนสาคญ และเกยวของอยางหลกเลยงไมได โดยเฉพาะการสนบสนนงบประมาณจากสหรฐอเมรกา และการรกษาความสมพนธกบประเทศเพอนบานใกลชดคอประเทศเวเนซเอลา

๑.๔.๑ ประเทศสหรฐอเมรกา เนองจากสหรฐฯเปรยบเสมอนกลไกภายนอกทสาคญในกระบวนการสรางความปรองดองใหเกดขน แตกระบวนการทเกดขนในประเทศโคลอมเบยนนจะถกมองวาเปนการถกกระตนจากประเทศมหาอานาจและมเรองของผลประโยชนเกยวของ

ชวงระยะเวลาทสหรฐอเมรกาเขามามบทบาทในโคลอมเบย ๑) ระยะแรกชวงสงครามเยนใชปฏบตการจตวทยาเพอใหเกดการยอมรบประเทศ

สหรฐอเมรกาและในทางสากลวาเปนการตอตานคอมมวนสตและคกคามตอความสมพนธทางเศรษฐกจสงคมแบบทนนยมในประเทศโคลอมเบย กระทรวงการตางประเทศสหรฐอเมรกา สรปในป ค.ศ.๑๙๕๙ วาเหตการณไมสงบในโคลอมเบยหากดาเนนตอไปกจะสรางเงอนไขแกการเคลอนไหวของพวกคอมมวนสตและคกคามตอการสรางรฐบาลทสนบสนนประชาธปไตยและการลงทนแบบเสร และยงมการชวาสหรฐอเมรกาจาตองสนบสนนการทหารแกรฐบาลโคลอมเบย

๒) ระยะทสองเมอใกลจะสนสดสงครามเยน ในป ค.ศ.๑๙๘๗ มการสารวจประชามตพบวา ผคนในทวปอเมรกาสวนใหญเหนวารฐบาลโคลอมเบยมการคอรปชนสงและทาลายสทธมนษยชนอยางรายแรงเพอใหเกดการยอมรบการเขามาของสหรฐอเมรกา นอกจากนเรอง “สงครามตอตานยาเสพตด” ซงทาใหสหรฐอเมรกามความชอบธรรมในการเขามาสนบสนนการตอตานสงครามยาเสพตดในโคลอมเบย การแทรกแซงครงนจงกระทาในชอสงครามตอตานยาเสพตดมปฏบตการสาคญทเรยกวา “แผนโคลอมเบย”

๓) ระยะทสามชวงนบแตเหตวนาศกรรม ๑๑ กนยายน ๒๐๐๑ โดยสหรฐอเมรกาใชขออาง “สงครามตอตานการกอการราย” และสหรฐอเมรกาแสดงบทบาทสนบสนนรฐบาลในการปราบปรามขบวนการฝายซายอยางเปดเผยและเขาไปพวพนมากขนเปนลาดบ โดยมแผนปฏบตการสาคญของรฐบาลโคลอมเบยภายใตการสนบสนนของสหรฐฯเรยกวา “แผนรกชาต” (Patriot Plan) ซงนบเปนการสนบสนนครงใหญของสหรฐอเมรกา โดยใหการสนบสนนทางการฝกการวางแผนและเทคโนโลยทนสมยแกโคลอมเบยเพอลดความขดแยงและความรนแรงในประเทศโคลอมเบยอยางเปนรปธรรม

๑.๔.๒ ประเทศเวเนซเอลา ประเทศเวเนซเอลากบโคลอมเบยแมจะเปนประเทศเพอนบานทใกลชดมอาณาเขต

พรมแดนตดตอกน แตทวาความสมพนธกไมสจะราบรนนก อาจจะเปรยบไดกบประเทศไทยกบประเทศกมพชาในปจจบน โดยเฉพาะหลงจากทประธานาธบดฮโก ซาเวซ (Hugo Chavez) อดตหวหนาคณะปฏวต และผนาขบวนการสาธารณรฐท ๕ มชยชนะในการเลอกตงเปนประธานาธบดของประเทศเวเนซเอลา ป ๑๙๙๘ กไดชแนวคดและอดมการณของซโมน โบลวาร โดยเฉพาะความเปนเอกราชของชาตและความเปน

 

ก๒-๙  

เอกภาพของประเทศในลาตนอเมรกาทปลอดจากอทธพลและการแทรกแซงจากภายนอก โดยเฉพาะประเทศสหรฐอเมรกา

ความสมพนธระหวางประเทศโคลอมเบยกบประเทศเวเนซเอลาอยในสภาพไมราบรนนกเนองจากโคลอมเบยเขาใจวาประเทศเวเนซเอลาใหนาเลยงและดนแดนเปนทพกพงของกองโจรกอการรายในขณะทประเทศเวเนซเอลากลาวหาวาโคลอมเบยละเมดพรมแดนเขาไปปฏบตการทางทหารในประเทศของตน ดงนน สถานการณระหวางโคลอมเบยกบเวเนซเอลาจงทรดหนกลงในชวงตนเดอนพฤศจกายน ๒๕๕๒ เมอทหารของเวเนซเอลาถกสงหารทจดตรวจใกลชายแดนจงหวดทาชา และทาใหประเทศเเวเนซเอลาสงปดจดขามแดนระหวางสองประเทศ และนอกจากนยงมเหตการณทนกฟตบอลโคลอมเบย ๑๐ คนทถกลกพาตวและยงเสยชวตทชายแดนจงหวดทาชา ทาใหประธานาธบดอรเบแหงโคลอมเบยระงบบทบาทของประธานาธบดฮโก ชาเวชในการทาหนาทเปนคนกลางในการเจรจาปญหาการจบตวประกนกบกลมกอการรายฝายซายโคลอมเบย จนกระทงเกดเหตการณทรฐบาลเวเนซเอลาไดตดสนใจเรยกเอกอครราชทตเวเนซเอลาประจาโคลอมเบยกลบและขวาจะยกเลกขอตกลงทกอยางทเคยลงนามกบโคลอมเบย อกทงยงกลาวหาวาสหรฐฯเปนผอยเบองหลงเรองราวทงหมด (ประภสสร, ๒๕๕๒)

ปจจบนประเทศเวเนซเอลากบประเทศโคลอมเบยเปนประเทศไมเบอไมเมา เนองจากอดมการณในการปกครองประเทศของผนาในการบรหารประเทศไมเหมอนกน และนอกจากนยงมปญหาความไมไววางใจในเหตการณทเกดขนระหวางชายแดนทงสองประเทศ ดงนนปญหาความขดแยงและความรนแรงทเกดขนภายในประเทศนน สาเหตหนงอาจจะมาจากประเทศเพอนบานใกลชดอยางเวเนซเอลา

๑.๕ สาเหตสาคญของความขดแยงในประเทศโคลอมเบย หากจะกลาวไปแลวสาเหตรากลกของความขดแยงอนเนองมาจากกองกาลงตดอาวธกลมตางๆ

(Armed Conflict) ในประเทศโคลอมเบยนน อาจจะเปนไปไดหลายประเดนสาคญททาใหกองกาลงตางๆ กอสงครามกลางเมองยดเยอ ยาวนานมาเปนระยะเวลา ๕ ทศวรรษ อยางไรกด ปฏกรยาของกลมกองกาลงตางๆ ในประเทศโคลอมเบยคอความรนแรงทเกดขนดวยความไมพอใจทงทางดานการเมอง ดานเศรษฐกจและดานสงคม สรปไดวาความขดแยงและความรนแรงทเกดจากกลมกองกาลงตดอาวธนน มรากมาจาก ๓ สวนดงตอไปน

ประเภทความรนแรง ความหมาย ปรากฏการณ (Manifestation)

ความรนแรงทางการเมอง (Political)

การกระทาความรนแรงทเกดจากแรงจงใจทจะรกษาอานาจทางการเมองเอาไว

ความขดแยงจากกองกาลงกองโจร กองกาลงตดอาวธกงทหาร และความขดแยงทเกดจากการตดอาวธระหวางพรรคการเมอง

ความรนแรงทางเศรษฐกจ (Economical)

การกระทาความรนแรงทเกดจากแรงจงใจทจะรกษาอานาจทางเศรษฐกจเอาไว

การกออาชญากรรมบนทองถนน (Street Crime) การจรถ (Carjacking) การปลน (Robbery) การขโมย (Theft) การลกพาตว (Kidnapping) ซงเหตการณนนตกอยในสภาวะทเรยกวาอาชญากรรมทางเศรษฐกจ

ความรนแรงทางสงคม ( Social )

การกระทาความรนแรงทเกดจากแรงจงใจทจะรกษาอานาจทางสงคมเอาไว

ความรนแรงระหวางบคคล เชน สามภรรยา การทารณกรรมเดก การขมขนผหญง และเดกซงความรนแรงเหลานนไมสามารถควบคมได

 

ก๒-๑๐  

(ทมา The World Bank, Latin American and Caribbean Region Sustainable Development Working paper No.๒ Urban Peace Program Series, ๑๙๙๙)

รากเหงาแหงอานาจทางเศรษฐกจและสงคมสวนใหญอยทชนชนปกครองของประเทศทควบคม

ทรพยากรทงหมดไว จงทาใหเกดความพยายามหาความเปนธรรมและความเทาเทยมกนทางการเมอง เศรษฐกจและสงคม จงทาใหเกดการกระทาในการหาแหลงทนในรปแบบตางๆ เพอความดารงอย จงเหนไดจากการมอาณาเขตควบคมเสนทางขนยายยาเสพตดและการลกพาตวคนสาคญเรยกคาไถ จนทาใหรฐบาลตองปราบปรามกลมกบฏตางๆ ทเกดขนเพอนาพาเสถยรภาพและความมนคงใหกบประเทศ

๑.๖ สถานการณความขดแยงในปจจบน ในปจจบนเราเหนไดวากองกาลงตดอาวธของ FARC และ ELN ออนกาลงลงอยางเหนไดชด เนองจาก

ไมไดพายแพอยางราบคาบ กลมกบฏ FARC ยงคงมกองกาลงจานวน ๘,๐๐๐ – ๑๐,๐๐๐ คน และเปนกลมกบฏทสาคญทสดในขณะน (International Crisis Group, ๒๐๑๐)

ประธานาธบดคนปจจบนคอนายฮวน มานเอล ซานโตสมความพยายามทจะสบทอดเจตนารมณของประธานาธบดอรเบ โดยกดดนกลมกบฏดวยการทหาร แตในขณะเดยวกนกตองมการบงคบใชกฎหมายดวยการเคารพสทธเสรภาพของความเปนมนษยตามหลกกฎหมาย International humanitarian law (IHL) (International Crisis Group, ๒๐๑๐)

ปจจบนจากรายงานการปฏบตดานสทธมนษยชนประจาป ๒๐๑๐ ของสานกงานประชาธปไตยสทธมนษยชนและแรงงานของกระทรวงการตางประเทศ รายงานไววา โคลอมเบยเปนประเทศทสถานการณดานสทธมนษยชนมการพฒนาทดขนอยางเหนไดชดหลงเขารบตาแหนงในเดอนสงหาคม ๒๐๑๑ ประธานาธบดซานโตสแหงโคลอมเบย และรฐบาลของเขาไดกระชบความสมพนธกบประชาสงคมและนกสทธมนษยชนมากขนโดยจดการประชมระดบสงและประกาศสนบสนนนกสทธมนษยชนและประชมรวมกบคนเหลานรวมทงสนบสนนความพยายามในการเพมบทลงโทษสาหรบผทคกคามและใชความรนแรงตอนกสทธมนษยชน รฐบาลผลกดนกฎหมาย Land and Victims’ Law เพอชดใชทดนและคาเสยหายแกเหยอจากความรนแรงทเกดขนในประเทศกรณวสามญฆาตกรรมไดลดลงอยางมากระหวางป ๒๐๐๘ – ๒๐๐๙

อยางไรกตาม นาย Vicenc Fisas ผอานวยการThe School of Peace Culture แหงมหาวทยาลย Universitat Autonoma de Barcelona สะทอนเรองกระบวนการสรางสนตภาพในโคลอมเบยปจจบนไววาแมวาผนากบฏ FARC (Alfronso Cano) ไดถกสงหารไปแลวจากฝายรฐบาล อยางไรกตามเขายงเชอวากบฏFARC กยงสถาปนาผนาใหมและเรมตนใหมทกครง เปนการกระทาโดยการใชความรนแรงทซาซาก (Routine Manner) ควรทจะเปดโอกาสในการเจรจาไกลเกลยกนทงสองฝาย (Fisas, ๒๐๑๑)

นาย Vicenc Fisas ยงกลาวอกวา กบฏ FARC เหนวา สนตภาพเปนสงถกตองแตตองเปนสงทเปนไปไดดวย “Peace is a right that must become true.” เขายงกลาววารฐบาลโคลอมเบยไมควรตดอยกบวาทกรรมทวากบฏ FARC จะตองพายแพและจานนไปเพราะเหตการณทเกดจะไมเปนอยางนน แมวารฐบาลจะโคนลมผนากบฏ FARC ลงไดกตาม หากแตรฐบาลตองเชญกลมขบวนการมาอยในกระบวนการของการพดคย (Dialogue) ซงเปนสงเดยวทสามารถยตการยงไดทงสองฝายและหนหนามาคยกนในการสรางสนตภาพอยางแทจรง สนตภาพอยางแทจรงในโคลอมเบยใกลเขามาแลว อยทวาอะไรคอสงททาใหทงสองฝายเขามาคยกนไดในอนาคต? ( Fisas,๒๐๑๑)

 

ก๒-๑๑  

๒. กรอบแนวคดในการสรางความปรองดองและสาระสาคญของกระบวนการและขอตกลงในการสรางความปรองดอง

๒.๑ กรอบแนวคดในการสรางความปรองดองของประเทศโคลอมเบย กรอบแนวคดของประเทศโคลอมเบย คอการใชกรอบกระบวนการยตธรรมเปลยนผาน (Transitional

Justice) ในการแกไขปญหากอนและหลงความขดแยง (Laplante and Theidon, ๒๐๐๗) และประเทศโคลอมเบยเรมทจะใชกระบวนการยตธรรมเปลยนผานแบบเปนบรรทดฐานมากขน

จากการอางองของนกวชาการ ๒ ทาน คอ Lisa J. Laplante และ Kimberly Theidon ในบทความเรอง Transitional Justice in Time of Conflict: Colombia’s Ley De Justicia Y Paz เสนอไววา ความชอบธรรมของความยตธรรมเปลยนผานในโคลอมเบยตองขนอยกบพนทของผทอยในภาคสวนทองถนดวยเพอหาความสมดลทางกฎหมายดวยการเมองและความตองการสนตภาพทเพมขนดวยกระบวนการยตธรรม (Laplante and Theidon, ๒๐๐๗)

กรอบแนวคดของประเทศโคลอมเบยในการสรางความปรองดองทชดเจน คอ จะเหนวาในระยะแรกประเทศโคลอมเบยไดมความพยายามในการแกไขปญหาความรนแรงอนเปนปญหาดานมนษยธรรมดวยกระบวนการ DDR คอ Disarmament, Demobilization and Reintegration ในบรบทของกระบวนการสนตภาพไดใหความหมายไววา

Disarmament คอการรวบรวม ควบคมและกาจดอาวธทกประเภท จากพวกทตดอาวธ ทงนขนอยกบสถานการณดวย

Demobilization คอกระบวนการทเปลยนแปลงจากสถานะทางสงคราม (State of War) เปนสถานะทางสนตภาพ (State of Peace)

Reinsertion หรอ Reintegration คอกระบวนการทมงใหออกจากสถานะนกรบโดยเพมความเขมแขงใหแกพวกเขาและครอบครวของเขาโดยเสรมสรางพลงทางเศรษฐกจและสงคมใหเขาอยไดดวยตวเอง (Self –Sufficient) (Laplante and Theidon, ๒๐๐๗)

กระบวนการ DDR นนบวาประสบความสาเรจเนองจากสามารถทาใหกลมกบฏ AUC ลดกาลงอาวธลงได ตงแตป ๑๙๙๐ เปนตนมา แตมอาจสรปวากระบวนการ DDR จะเปนกระบวนการแรกและกระบวนการสดทายทจะยตความขดแยงในประเทศโคลอมเบย กระบวนการนหวใจอยทการเจรจา (Negotiation) เพอนาไปสขอตกลงสนตภาพรวมกนระหวางกลมกบฏกบประธานาธบดโดยตรง

เพราะเหตใดกระบวนการ DDR จงประสบผลสาเรจกบกลมกบฏ AUC เพยงกลมเดยว เนองจากกลมกบฏ AUC ไมไดเกาะเกยวกลมดวยอดมการณทางการเมองแบบมารกซสกอยางกลมกบฏ FARC และ ELN และกลมฝายขวาอยางกลม AUC กดเหมอนวาจะเปนกลมทเจรจางายกวา เพราะเปนกลมนกคายาเสพตดและมไดมความเขมขนของอดมการณมากนก จงทาใหรฐบาลสามารถควบคมไดงายกวา

ขอตกลงเดยวทเกดขนหลงจากทกระบวนการ DDR เรมตนคอ ขอตกลง Santa Fe de Ralito Peace Agreement ทมสาระสาคญวา “รฐบาลจะตองทาทกวถทางทจะทาใหกลมกาลงตดอาวธกงทหารของกลมกบฏ AUC ไดกลบคนสชวตพลเรอนตามปกต” (Jaramillo, ๒๐๐๙) และนบตงแตป ๒๐๐๓ -๒๐๐๖ มทหารทเลกจากการเปนกบฏจานวน ๓๑,๖๘๗ คน และมการคนอาวธจานวน ๑๘,๐๐๐ ชน

อยางไรกด ขอจากดของกระบวนการ DDR คอการขาดกระบวนการมสวนรวมจากระดบทองถน แมวารฐบาลไดมความพยายามกระจายกระบวนการ DDR ไปสระดบทองถนกไมประสบผลสาเรจเพราะยงขาดความเชอมโยงในระดบรฐบาลกลางและระดบทองถนอยางเปนรปธรรม และยงขาดพนทในการสรางและสอนสนตภาพทจะทาใหกระบวนการ DDR เปนไดอยางมประสทธภาพและเกดประสทธผล

 

ก๒-๑๒  

เหนชดจากยคของประธานาธบดอรเบ ซงยคนมการทมเทงบประมาณใหกบทหารและตารวจ ตดอาวธใหกบประชาอาสาและใชมาตรการตางๆ เพอจดการกบกลมผกอการราย รวมทงออกกฎหมายตอตานการกอการรายซงใหอานาจกองทพในการจบกมและลงโทษผตองสงสย ในขณะเดยวกนกเปดการเจรจากบบรรดากองกาลงกลมตางๆ จนผนา AUC ยอมมอบตวและสลายกาลงลง นอกจากน สหรฐอเมรกายงใหการสนบสนนรฐบาลอรเบอยางเตมทในการสรางกระบวนการสนตภาพใหเกดขนในประเทศอยางแทจรง

๒.๒ กระบวนการสรางสนตภาพ( Peace Process) และกลไกของกระบวนการยตธรรม กฎหมายยตธรรมและสนตภาพ ( Justice and Peace Law) ป ๒๐๐๕ ถอเปนแนวทางการสราง

สนตภาพทเปนรปธรรม โดยกฎหมายฉบบนมงทจะคนหาความจรง มกระบวนการชดเชยเยยวยาทเปนรปธรรมแกเหยอ

อาชญากรรมสงคราม แตกอนทจะมกฎหมาย Justice and Peace Law นไดมขอตกลง Santa Fe de Ralito Agreement ซงวตถประสงคของขอตกลงนตองลดอาวธใหหมดภายในป ๒๐๐๕ และสรางกรอบการเจรจาระหวางรฐบาลกบกลมกองกาลงตดอาวธกงทหาร AUC และในเวลาตอมากไดมขอตกลง Santa Fe de Ralito Agreement ฉบบท ๒ ในป ๒๐๐๔ โดยมวตถประสงคในการจดตงโซนพเศษ (Concentration Zone) ประมาณ ๓๖๘ ตารางกโลเมตร ในเขตคอรโดบา (Cordoba) ในการเออกระบวนการเจรจาระหวางรฐบาลและกลมกองกาลงใหเปนรปธรรมมากขน

หลงจากนน กมกระบวนการตรากฎหมาย The Justice and Peace Law หรอ Law ๙๗๕ (Ley de Justicia Y Paz) ในสมยประธานาธบดอรเบ ซงกฎหมายฉบบนมความแตกตางจากกฎหมายทพยายามสรางสนตภาพในฉบบกอนหนานนของประเทศโคลอมเบย คอกฎหมายฉบบนมองคประกอบของกระบวนการยตธรรมเปลยนผาน มการพสจนวากระทาความผด และมการตดสนลงโทษของหวหนากองกาลงตดอาวธ ดวยความมงหมายของรฐทจะใชกระบวนการสนตภาพในการใหผกระทาผดสามารถกลบเขาสสงคมเดมไดอยางปกตสขดวยการใหประโยชนทางกฎหมาย (Law benefits) และรวมไปถงการลดโทษดวย (Reducing Sentences) แตอยางนอยตองใชระยะเวลาอยในโซนพเศษ (Concentration Zone) ๕- ๘ ปเปนอยางนอยเพอผานกระบวนการพดความจรง กระบวนการชดเชยใหเหยอ และกระบวนการสญญาวาจะไมกลบไปกระทาผดกฎหมายอก

กฎหมาย The Justice and Peace Law ฉบบนมสวนประกอบสาคญ ๓ ประเดนคอ องคประกอบแรก เรองของการกระตนกระบวนการสนตภาพอยางเปนรปธรรมในรปแบบกฎหมาย องคประกอบทสอง เรองการเคารพสทธของเหยอดวยความจรง ความยตธรรมและการชดเชยเยยวยา องคประกอบทสาม เรองของการตงคณะกรรมการการปรองดองและการเยยวยาแหงชาต CNRR คณะกรรมการฟนฟและปรองดองแหงชาตขน National Commission for Reparation and

Reconciliation (CNRR) โดยใหทางาน ๘ ป โดยมภารกจในการสรางความมนใจกบเหยอทไดรบผลกระทบจากสงครามกลางเมองเขาสกระบวนการลดอาวธและกลบเขาสสงคมได ในขณะเดยวกนตองสงเสรมการอยรวมกนอยางสนตขนในอนาคตโดยองคประกอบของคณะกรรมการ มาจากตวแทนของรฐตางๆ องคกรของรฐบาล ภาคประชาสงคม และเหยอ ซงมทงหมด ๑๓ คน ซงคณะกรรมการ CNRR นกเปรยบเสมอนเปนกลไกในการสรางกระบวนการยตธรรมเปลยนผานในประเทศโคลอมเบย

พนธกจของ National Commission for Reparation and Reconciliation (CNRR) ๑. กาหนดไดวาระดบการลดกาลงอาวธหรอเพมกองกาลงอาวธมสถานการณเปนอยางไรเพอเปนแนวทางใหรฐบาล

 

ก๒-๑๓  

๒. ตดตามและประเมนผลกระบวนการฟนฟเยยวยาใหแกประชาชน ๓. รายงานหนาทขององคกรสวนทองถนในพนทของการลดอาวธไดหรอพนทขดแยงเดม กลาวโดยสรปแลว กฎหมาย Justice and Peace Law (Ley de Justicia y Paz, ๙๗๕/๒๐๐๕)

ป ๒๐๐๕ สรางเพอใหมกรอบกระบวนยตธรรมและกรอบการเยยวยาซงนบวาเปนเรองจาเปนอยางยงในกระบวนการสรางความเปนหนงและใหมองขามความยตธรรมชนดทเรยกวาตองลงโทษแบบตาตอตา ฟนตอฟนและเปนการเปดโอกาสใหผทกระทาความผดมพนทในการหาทางออกรวมกนอยางสนต

๓. บทวเคราะหปจจยแหงความสาเรจในการสรางความปรองดอง

๓.๑ อปสรรคสาคญในกระบวนการสรางความปรองดองในประเทศโคลอมเบย ประการท ๑ ขอจากดของกระบวนการสรางสนตภาพในระยะแรกของประเทศโคลอมเบยคอ การท

รฐบาลพยายามจะเจรจากบกองกาลงตดอาวธโดยเหตผลลกๆ คอการกระทาเพอปราบปรามเปนสวนใหญ ดงนนผลลพธทเกดขนจงไมใชการสรางสนตภาพใหเกดขนอยางแทจรง และทาใหเกดความหวาดระแวงกนและกน แมจะมคณะกรรมการทตงขนมาเพอการฟนฟและเยยวยาเหยอกตามแตอานาจของคณะกรรมการกยงไมสามารถทาใหเกดสนตภาพอยางแทจรงขนไดในประเทศ

ประการท ๒ ประเทศโคลอมเบยจาเปนตองมการเจรจาเรองของสทธมนษยชนและการลดความรนแรงในเวทระดบชมชน ระดบชาตและระดบนานาชาตใหมากขน โดยทงน การขบเคลอนตองเกดขนมาจากขางในของประเทศโคลอมเบยเอง มใชเปนการกระทาแฝงจากอานาจภายนอก เพราะมเชนนนการพฒนาดานสนตภาพและการปรองดองกนอยางแทจรงนนจะไมสามารถเกดขนไดอยางยงยน

Wennmann และคณะ (๒๐๐๙) กลาววา กรณประเทศโคลอมเบย “การประสบความสาเรจทางการเมองอาจจะทาใหพลาดทไมไดมองในแงมมของการแกไขปญหาทางเศรษฐกจควบคกนไปในระหวางการดาเนนกระบวนการสนตภาพ” เพราะประการสาคญคอความยากจนของประเทศยงแกไขไมไดยอมทาใหเกดปญหาความขดแยงตามมาอยางหลกเลยงไมได

หลกฐานทชดเจนวากลมกบฏตางๆ ประเทศโคลอมเบยยงทาอาชพผดกฎหมายอยคอ การลกพาตวเรยกคาไถ (Kidnapping) และการลกลอบคายาเสพตด (Drugs Trade) เพอนาเงนมาบารงกองกาลงของตนใหอยรอด เพราะฉะนนรฐบาลควรทจะสงเสรมความมนคงดานเศรษฐกจควบคไปกบการเมองดวยเพอทจะเปนการอดชองวางทางเศรษฐกจเพอรองรบกาลงทหารทออกมาจากกลมกบฏจะไดมการประกอบอาชพในสงคมตอไปได

๓.๒ ปจจยสาเรจในกระบวนการสรางความปรองดองในประเทศโคลอมเบย

โดยสวนใหญแนวทางการสรางความปรองดองในกลมประเทศลาตนอเมรกากคอการลดความรนแรงอนเกดจากระบอบเผดจการทหาร ซงมอายสนกวาระบอบคอมมวนสต และรปแบบหลกของการจดการกบความรนแรงกคอ เจาหนาทรฐกระทาวสามญฆาตกรรม สงหารหม ทรมาน และทาใหหายสาบสญโดยกระทาไปภายใตนโยบายการกาจดศตรทางการเมองของรฐ และนโยบายสรางความหวาดกลว ในทางกลบกน ประเทศโคลอมเบยมลกษณะของความขดแยงทคอนขางแตกตางกบประเทศอนๆ ในลาตนอเมรกา คอความรนแรงทเกดขนเกดจากกลมกบฏทตองการจะดารงอยเพออดมการณทางการเมองและตอตานอานาจกระแสนยมโลก รวมทงการปรบตวเพอการดารงในดานเศรษฐกจของกลมตน ดงนนยอมหลกเลยงไมไดทจะเปนคอรกบประเทศมหาอานาจอยางสหรฐอเมรกา

อยางไรกตาม ปจจยของความสาเรจในการสรางความปรองดองสมานฉนทในประเทศม ๔ ประการคอ

 

ก๒-๑๔  

ประการท ๑ ความพยายามแปรเปลยนสมพนธภาพความขดแยงของกองกาลงตดอาวธกบฝายรฐมาเปนการตอสในระบบสภาแทนโดยใชวธการปฏรปการเมอง

ประการท ๒ การปฏรปกฎหมายเพอสรางความปรองดองอยางเปนรปธรรม ประการท ๓ นากระบวนการยตธรรมทางเลอก (Alternative Justice) มาใช ประการท ๔ ความพยายามผลกดนขบวนการ Local Movement มาแทนท National Movement

เพอคนหาสนตภาพในชมชนทองถนของตนในโคลอมเบย ๔. บทสรปทอาจนามาประยกตใชกบกระบวนการปรองดองในประเทศไทย

หากจะสรปกระบวนการสรางความปรองดองในประเทศโคลอมเบยกบประเทศไทยในบรบทของสถานการณนน คงจะเปนบรบททคอนขางจะแตกตางกนอยางมากเพราะประเทศโคลอมเบยมสถานการณความขดแยงทรนแรงกวาประเทศไทยมาก อนเนองมาจากการทประเทศโคลอมเบยเกดสงครามกลางเมองมาตลอดระยะเวลาเกอบ ๕ ทศวรรษ เกดความเสยหายในชวตและทรพยสนของประชาชนเปนจานวนเรอนแสน มเหยอทบรสทธในการเยยวยามากมายกวาประเทศไทยจานวนมาก

ประสบการณการปรองดองในประเทศโคลอมเบย อาจจะยากทจะสรปแบบตายตวชดเจนได หากเราศกษาเขาใจกระบวนการสบสวนสอบสวน การฟองรองคดอาญา การจดสรรการชดเชยเยยวยาเหยอ กระบวนการพดความจรง (Truth-telling) และการปฏรปสถาบนในโคลอมเบยอยางถองแท เราจะเหนวา ประเทศโคลอมเบยยงไปไมถงคาวาปรองดองอยางแทจรง แตทวามชวงสมยของประธานาธบดอรเบทมการกระตนความปรองดองประมาณชวงทศวรรษ ๑๙๙๐ เปนตนมา ทาใหเกดการรบรและบรณาการไปพรอมกนทงภาครฐและภาคประชาชน

ประเดนสาคญการถอดบทเรยนประเทศโคลอมเบยคอ

การนากระบวนการยตธรรมสมานฉนท (Restorative Justice) มาใชอยางจรงจงในการปฏรปกฎหมายของประเทศ ประสบการณความขดแยงในประเทศโคลอมเบยนนเปนตนแบบแกประเทศไทยในเรองของการมความพยายามทจะเปดพนทสนตภาพ และลดความรนแรงในประเทศโดยมการใชกฎหมายเปนตวนาเพอสรางกระบวนการปรองดองและเปลยนแปลงความรนแรงมาเปนการขนโตะเจรจาเพอเสนอขอตอรองอนเปนทางออกของทงสองฝายได

ในขณะทสงคมไทยถกเถยงเรองการ ‘นรโทษกรรม’ เพอตองการยตความขดแยงรนแรงทางการเมอง

เพอนาพาสงคมไปสความปรองดองสมานฉนท การนรโทษกรรมนนเปนสงยงยนหรอไม อยางไรนน ยงมอาจคาดเดาได และผลของการนรโทษกรรมทาใหความรนแรงเชงสงคมในระดบลกลงไปนน จะสามารถลดนอยลงไดหรอไม เพราะการนรโทษกรรมนนมกจะลมผทตกเปนเหยอของอาชญากรรม ตวอยางประเทศโคลอมเบยมการนรโทษกรรมในครงแรกแลวมปญหาตามมาโดยมขอถกเถยงมากในสงคม ตอมาทางฝายบรหารไดปรบจากกระบวนการนรโทษกรรมมาเปนการลดโทษลงเพอสรางความยตธรรมใหกบเหยออาชญากรรมความรนแรงทางการเมองแทน

สดทายโจทยใหญของสงคมไทยในปจจบน คอการพยายามฝาขามความรนแรงไปสการปรองดอง เมอวกฤตความขดแยงทางการเมองไทยครงนทาใหประชาชนสวนใหญตงคาถามวาอะไรคอความยตธรรม กระบวนการสรางสนตภาพสาหรบประสบการณของประเทศโคลอมเบยสอนใหเราเขาใจเรองกลไกความยตธรรมทจบตองได และแมวาจะไมประสบผลในชวงแรกนน ทวา เจตจานงทางการเมองของผบรหารประเทศ

 

ก๒-๑๕  

มความตงใจทจะเปลยนแปลงความขดแยงไปสสนตภาพอยางแทจรง ซงทาใหเกดการปรบปรงแกไขกฎหมายทเปนขอกงขาหลายครง ดงนน รฐบาลจาเปนตองมเจตจานงทไมยอทอในการสรางสนตภาพใหเกดขนจรง โดยใชกระบวนการยตธรรมทางกฎหมายเปนเสมอนเครองมอในการสรางความยตธรรมรวมกนบนความตงใจทจะปฏรปประเทศในทางการเมอง เศรษฐกจ และสงคมไปพรอมกน

---------------------------------------------

 

ก๒-๑๖  

บรรณานกรม เอกสารภาษาไทย กระทรวงตางประเทศ. (๒๕๕๔). สาธารณรฐโคลอมเบย (Republic of Colombia) [Online] Avialable

URL;.http://www.mfa.go.th/web/2390.php?id=67 วนชย วฒนศพท . (๒๕๔๗). ความขดแยง:หลกการและเครองมอแกปญหา. พมพครงท ๒ . สถาบน

พระปกเกลา. ประสทธ ชยสทน. (๒๕๔๖). บทเรยนลาตนอเมรกา จากสงครามเยนถงระเบยบโลกเสรนยมใหม. [Online]

Avialable URL ; http://pxp.nokkrob.org/Magazine2003/30-global.htm

ประภสสร เสวกล. บทความเรอง เวเนซเอลากบโคลอมเบยลงพมพใน นสพ.คม ชดลก วนศกรท ๑๓พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๒.

เอกสารภาษาองกฤษ Adam Kahane. (2004). Solving tough problems.SanFrancisco.Berrett-Koehler Publishers,Inc. Bergquist,Charles,RicardoPenarando and Gonzalo,Sanchez G(eds). (2001). Violence

in Colombia 1990-2000 :wagingwar and negotiating peace.Wilimton,DE. Scholarly Resource Inc.

Boudon, Lawrence. (1996). “Guerrillas and the State: The Role of the State in the Colombian Peace Process” Journal of LatinAmerican Studies (Vol. 28) pp. 279-297

Christopher Thornton and Rainer Gude. (2011) “Towards Peace in Colombia: The economic obstacles to a Colombian Peace Process” Peace & Conflict ReviewVolume5, Issue 2.

Chernick,Mark. (1999). Negotiating Peace amid multiple forms of Violence: The Protracted Search for a settlement to the Armed Conflicts in Colombia in Cynthia Arnson (ed.).Comparative Peace Processes in Latin America.Washington DC.Woodrow Wilson Center Press.

Cardenas, Maria Cristina. (2003). “Colombia's Peace Process: The Continuous Search for Peace”, Florida Journal of InternationalLaw (Vol. 15) pp.273-297.

Eckstien,Susan (ed.) (1989). Power and Popular Protest: Latin American Social movement, Berkeley,CA: University of California Press.

Fisas,Vicenc. (2011). Colombia : The opportunity to peace, received from http://escolapau.uab.cat/index.php?option=com_content&view=article&id=359%3Auna-oportunidad-de-paz-para-colombia&catid=71%3Aarticulos-colombia&Itemid=79&lang=en

GalvisConstanzaArdila. (2000). The Heart of the warinColombia.London.Latin

 

ก๒-๑๗  

Gamboa,M. (2001). Democratic Discourse and the conflict in Colombia, Latin America Resources,Vol.28,No.1:93 -10.

Internal Displacement Monitoring Centre (IDMC), "Colombia: Government "Peace Process Cements Injustice for IDPs", 30 June 2006, p. 4

Jaramillo, Sergio; Giha, Yaneth and Torres, Paula. (2009). “Transitional Justice and DDR: The Case of Colombia,” New York, International Center for Transitional Justice

Laplante and Theidon, (2007). Transitional Justice in times of Conflict: Colombia’s Ley De Justicia Y paz. Michigan Journal of International Law, Vol. 28(1):29-108, 2006. Leech,Garry.Killing Peace: Colombia’s Conflict and failure of U.S. intervention. New York. Information Network of the America. Mauricio Gacia Duran,(2004) Alternatives to war :Colombia Peace Process. London. Conciliation Resources. Soimano,Andres(ed).(2000).Colombia: essays on conflict peace

and development. Wasington,DC. World Bank. Valencia, Leon. 2009. “The ELN's Halting Moves towards Peace” in Bouvier, Virginia M. (Ed.),

Colombia: Building Peace in a Time of War (United States Institute of Peace, Washington)

Virginia M.Bouvier. (2007). New Hopes for Negotiated Solutions in Colombia.Washington,DC .United States Institute of Peace.

Wennmann, Achim; and Krause, Jana (2009). “Managing the Economic Dimensions of Peace Processes: Resource Wealth,Autonomy, and Peace in Aceh,” CCDP Working Paper ๓ (CCDP, Geneva)

World Bank Country Study.(๒๐๐๐),Violence in Colombia Building Sustainable Peace and Social Capital.Washington,DC.Theinternationalfor Reconstruction and Development.

Zartman. (2009). “Conflict Resolution and Negotiation.” in Bercovitch, Jacob; Kremenyuk, Victor; and Zartman, William.(Eds) TheSage Handbook of Conflict Resolution. (Sage Publications, London.)

 

ก๓-๑

 

การสรางความปรองดองแหงชาตการสรางความปรองดองแหงชาต:: กรณศกษากรณศกษาชลชล ฉตรบงกช ศรวฒนสาร

นกวชาการ พพธภณฑพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว สถาบนพระปกเกลา ชมพนท ตงถาวร

นกวชาการขนตรงตอเลขาธการ ปฏบตงานสานกวจยและพฒนา สถาบนพระปกเกลา ----------------------------------

บทนา ความขดแยงในประเทศชลทเกดขนในชวง ค.ศ. ๑๙๗๓-๑๙๙๐ ซงเปนชวงทนายพลออกสโต ปโนเชต (Augusto Pinochet) และรฐบาลทหารเปนผปกครองประเทศนน นบเปนความขดแยงทมความรนแรงเปนอยางมาก เนองจากนายพลปโนเชตไดกระทาการละเมดสทธมนษยชนอยางรายแรงและกวางขวาง แตรฐบาลประเทศชลคนตอมา (ประธานาธบดพาทรชโอ เอลวน (Patricio Aylwin)) กสามารถดาเนนนโยบายสรางความปรองดองไดในทายทสด แตกอนทจะกลาวถงความขดแยงในประเทศชลในยคประธานาธบดนายพล ปโนเชต และการสรางความปรองดองในยคประธานาธบดเอลวนนน จะขอกลาวถงบรบททางการเมองกอนเกดความขดแยงซงเปนชวงทประเทศชลปกครองโดยประธานาธบดซลวาดอร อาเยนเด (Salvador Allende) เสยกอน โดยจะขออธบายบทบาทของพรรคการเมองฝายซายในทางการเมอง (๑) และการดาเนนนโยบายของประธานาธบดอาเยนเด (ซงมาจากพรรคการเมองฝายซาย) อนนาไปสการเกดรฐประหารในวนท ๑๑ กนยายน ค.ศ. ๑๙๗๓ (๒) บรบททางการเมองกอนเกดความขดแยง ตงแตชวงป ค.ศ. ๑๙๐๖ ประเทศชลมสภาพทางเศรษฐกจไมตางจากประเทศกาลงพฒนา (หรออาจจะเรยกวา “ดอยพฒนา” กได) หลายๆ ประเทศในทวปอเมรกาใต กลาวคอ ประชาชนถกแบงออกเปนชนชนกรรมกร และชนชนนายทน อยางเหนไดชดเจน และชนชนกรรมกรกมกจะถกเอารดเอาเปรยบจากนายทน จนกระทงนาย Luis Emilio Recabarren ไดเปนผนากลมคนงานในชลใหเคลอนไหวเพอเรยกรองความเปนธรรมใหแกผใชแรงงาน (ชลต แนวพนช, ๒๕๑๖) อยางไรกด สวนใหญแลว เมอเกดการชมนมเคลอนไหวของคนงาน เหลาผชมนมกมกจะถกปราบปรามเสยทกครงไป อยางเชน การชมนมในเดอนสงหาคม ค.ศ. ๑๙๐๗ ซงกลมคนงานของเหมองไนเตรทไดประทวงขอใหเพมเงนเดอน และเพมความปลอดภยในการทางาน แตการชมนมดงกลาวกยตลงดวยการปราบปรามของทหาร ซงทาใหคนงานเสยชวตไปเปนจานวนมาก รวมทงผหญงและเดกดวย (ชลต แนวพนช, ๒๕๑๖) นอกจากน ชนชนนายทนสวนใหญของประเทศชลกเปนคนตางชาต เนองจากคาแรงของแรงงานชาวชลมราคาถก และประเทศชลมทรพยากรจาพวกแรธาตอดมสมบรณ ทาใหนกลงทนตางชาตเขามาลงทนในประเทศชลเปนจานวนมาก ธรกจใหญๆทมความสาคญตอเศรษฐกจของประเทศชล อยางเชน เหมองแรทองแดง ตลอดจนธรกจธนาคาร จงตกเปนของนกลงทนตางชาตโดยเฉพาะอยางยงนกลงทนชาวอเมรกา แตนกลงทนเหลานกเอาเปรยบแรงงานซงเปนประชาชนชาวชล และดวยเหตนเอง พรรคการเมองทดาเนนนโยบายแบบสงคมนยม (พรรคการเมองฝายซาย) จงไดถอกาเนดขน เพอพยายามชวยเหลอชนชนแรงงานและลดความเอารดเอาเปรยบของนายทน และพรรคการเมองฝายซายกเขามามบทบาทในประเทศชลมากขนเรอยๆ ดงจะไดกลาวตอไป

 

ก๓-๒

 

บทบาทของพรรคการเมองฝายซายในทางการเมองในประเทศชล ใน ค.ศ. ๑๙๑๒ นายหลยส เอมลโอ เรกาบาเรน (Luis Emilio Recabarren) ไดกอตงพรรคการเมองชอพรรคกรรมกรสงคมนยมแหงชล (Socialist Workers’ Party) ซงนบเปนพรรคการเมองของผใชแรงงาน (พรรคการเมองฝายซาย) พรรคแรกของประเทศชล(ชลต แนวพนช, ๒๕๑๖) โดยพรรคการเมองดงกลาวมจดประสงคมงใหประเทศชลมการใชระบบเศรษฐกจแบบสงคมนยมเพอลดการเอาเปรยบผใชแรงงาน และในเดอนธนวาคม ค.ศ. ๑๙๒๒ พรรคการเมองดงกลาวไดกลายสภาพเปนพรรคคอมมวนสตแหงชล และไดเขารวมกบองคการคอมมวนสตสากลทจดตงขนในกรงมอสโควในป ค.ศ. ๑๙๑๙ (ชลต แนวพนช, ๒๕๑๖) นอกเหนอจากพรรคคอมมวนสตแหงชลแลว ในเดอนเมษายน ป ค.ศ. ๑๙๓๓ พรรคสงคมนยมกไดถอกาเนดขนมาโดยมนายซลวาดอร อาเยนเด เปนผรวมกอตงดวย ทงน พรรคการเมองดงกลาวมลกษณะนโยบายคลายพรรคคอมมวนสตแหงชล อยางไรกตาม แมวาจะมพรรคการเมองฝายซายอยในประเทศชล แตพรรคการเมองฝายซายเหลาน กไมเคยชนะการเลอกตงประธานาธบดเลย ตรงกนขาม พรรคทมกจะไดรบเสยงขางมากคอพรรคการเมองฝายขวา อนไดแกพรรคลเบอรล และพรรคราดคล และรฐบาลทนาโดยพรรคฝายขวาเหลานกมกจะดาเนนนโยบายตอตานลทธเศรษฐกจแบบคอมมวนสตอยางรนแรง เชน มการจบกมผนาพรรคการเมองฝายซายไปขงเปนจานวนมาก (ชลต แนวพนช, ๒๕๑๖) และการออกรฐบญญตปกปองประชาธปไตยในเดอนกนยายน ค.ศ. ๑๙๔๘ ซงทาใหพรรคคอมมวนสตแหงชลสนสภาพทางกฎหมาย๑ ตลอดจนทาใหผนาพรรคการเมองดงกลาวหลายคนตองถกเนรเทศ (นบวาการดาเนนนโยบายทรนแรงเพอตอตานกลมทมอดมการณทางการเมอง (หรอทางเศรษฐกจ) ตรงขามกบรฐบาลนน มมาตงแตอดตกอนการปฏวตประเทศชลในป ค.ศ. ๑๙๗๓ แลว) แตพรรคคอมมวนสตแหงชลกยงคงดาเนนการอยางลบๆ และไดสนบสนนใหนายอาเยนเด สมาชกพรรคสงคมนยมสมครรบเลอกตงเปนประธานาธบด จนในทสด นายอาเยนเดไดรบเลอกตงเปนประธานาธบดในเดอนกนยายน โดยไดรบคะแนนเสยงคดเปนรอยละ ๓๖.๒ แตเนองจากผลการเลอกตงดงกลาวไมใชผลการเลอกตงท “ชนะขาดรอย” รฐสภาจงตองลงมตเพอยอมรบนายอาเยนเดเปนประธานาธบด และในวนท ๒๔ ตลาคม ค.ศ. ๑๙๗๐ รฐสภากไดลงมตเหนชอบใหนายอาเยนเดดารงตาแหนงประธานาธบด ซงเปนประธานาธบดทมาจากพรรคการเมองฝายซาย (ชลต แนวพนช, ๒๕๑๖) ปญหาทางเศรษฐกจในยครฐบาลประธานาธบดอาเยนเด : จดเรมตนของการนาไปสการรฐประหาร ประธานาธบดอาเยนเดไดดาเนนนโยบายเศรษฐกจแบบคอมมวนสตอยางเตมท โดยไดพยายามโอนกจการทสาคญหลายกจการ เชน กจการธนาคาร กจการเหมองแรทองแดง มาเปนของรฐ (ซงจะไดกลาวรายละเอยดในหวขอตอไป) แตการดาเนนนโยบายทางเศรษฐกจดงกลาวไดทาใหเศรษฐกจของประเทศชลประสบปญหา เชน อาหาร และเครองอปโภคบรโภคอนๆมราคาเพมสงขนอยางรวดเรว (International Commission of Jurists, ๑๙๗๔) และปญหาทางเศรษฐกจดงกลาวนเอง กไดกลายเปนเหตผลสาคญประการหนงทกลมรฐบาลทหารนาโดยนายพลออกสโต ปโนเชต ใชอางในการทารฐประหารในวนท ๑๑ กนยายน ค.ศ. ๑๙๗๓ ในสวนแรกของบทความน จะขอกลาวถงความขดแยงในประเทศชล โดยเรมจากสาเหตแหงความขดแยง (ตอนท ๑) ไดแก ความแตกตางของอดมการณทางการเมองและทางเศรษฐกจ (๑) ซงตงแตในอดต รฐบาลของประเทศชลกมกจะดาเนนการปราบปรามผทมอดมการณทางการเมองตางจากตนมาบางแลว และ

                                                            ๑ รฐบญญตฉบบดงกลาวไดถกยกเลกในป ค.ศ. ๑๙๕๘ ทาใหพรรคคอมมวนสตแหงชลมสภาพทางกฎหมายขนมอกครงหนง

 

ก๓-๓

 

การแทรกแซงจากตางประเทศ (๒) ซงในทน หมายถงประเทศสหรฐอเมรกาเปนหลก อนเปนผลเนองมาจากสงครามเยน และการเสยผลประโยชนทางธรกจจากการดาเนนนโยบายเศรษฐกจของประธานาธบดอาเยนเด จากนนจะขอกลาวถงความขดแยงทเกดขน (ตอนท ๒) ไดแก การดาเนนนโยบายปราบปรามผมอดมการณทางการเมองทตางกนดวยวธการทรนแรง (๑) ซงหลายฝายโดยเฉพาะอยางยงกลมนกศกษา และประชาชนบางสวนทสนบสนนอดตประธานาธบดอาเยนเด ตางกพยายามตอตานรฐบาลปโนเชต และ การละเมดสทธมนษยชนของประธานาธบดปโนเชต (๒) ซงทาใหเกดการตอตานจากกลมพทกษสทธมนษยชน เชน กลมบาทหลวงในศาสนาครสต และในสวนทสอง จะขอกลาวถงการสรางความปรองดองในประเทศชล โดยเรมจากการจดการกบความขดแยงในระยะสน คอการคนหาความจรงเพอลงโทษผกระทาความผด และการเยยวยา (ตอนท ๑) ซงนบเปนจดเรมตนทสาคญในการสรางบรรยากาศทเออตอการปรองดอง จากนน จะขออธบายถงการจดการกบความขดแยงในระยะยาว นนคอ การเสรมสรางความเปนประชาธปไตยผานการแกไขรฐธรรมนญ (ตอนท ๒) สวนทหนง ความขดแยงในประเทศชล ตอนท ๑ : สาเหตแหงความขดแยง ๑. ความแตกตางทางอดมการณทางการเมอง โดยเฉพาะอยางยงแนวความคดทางเศรษฐกจ ประธานาธบดอาเยนเดซงมาจากพรรคการเมองฝายซาย ไดดาเนนนโยบายเศรษฐกจแบบคอมมวนสตเชนเดยวกบประเทศสหภาพโซเวยต โดยเรมจากการโอนคนกจการตางๆทมนกลงทนชาวตางชาตเปนเจาของอย (โดยสวนใหญ นกลงทนทเปนเจาของกจการเหลาน ไดแก นกลงทนชาวอเมรกน) ใหกลบมาเปนของรฐ โดยเรมจากกจการธนาคาร บรษทประกนภย และโรงงานอตสาหกรรมตางๆ เชน โรงงานผลตรถยนต โรงงานผลตอปกรณเคม ฯลฯ และไดมการโอนกจการเหมองทองแดงทนกลงทนชาวอเมรกนเปนเจาของอยกลบคนมาเปนของรฐดวย เนองจาก กจการทองแดงเปนกจการทสรางรายไดอยางมากใหแกประเทศชล แตกจการทองแดงเหลานเกอบรอยละ ๙๐ ตกอยในมอของนกลงทนชาวอเมรกน (ชาญณรงค เตชะรชตกจ, ๒๕๑๖) การดาเนนนโยบายทางเศรษฐกจดงกลาว สรางความไมพอใจเปนอยางมากใหแกกลมนายทนทงนายทนชาวตางชาต (โดยเฉพาะนายทนชาวสหรฐอเมรกา) และกลมนายทนของประเทศชลเอง เพราะการโอนกจการไปเปนของรฐทาใหนายทนเหลานเสยประโยชน นอกจากน กลมทหารนาโดยนายพลปโนเชต ซงไดรบการฝกอบรมมาจากสหรฐอเมรกา กไมเหนดวยกบการดาเนนนโยบายทางเศรษฐกจของประธานาธบดอาเยนเด เพราะตองการใหประเทศชลมการดาเนนนโยบายทางเศรษฐกจแบบเสรนยมเชนเดยวกบประเทศสหรฐอเมรกา โดยเชอวานโยบายเศรษฐกจแบบเสรนยมจะชวยพฒนาเศรษฐกจของประเทศชลได และมองวานโยบายเศรษฐกจแบบคอมมวนสต จะเปนอปสรรคตอการพฒนาเศรษฐกจของประเทศชล และทาใหเศรษฐกจไมเจรญเตบโตเทาทควร ดงนน กลมทหารของนายพลปโนเชต (ดวยความสนบสนนจากประเทศสหรฐอเมรกาทตองการใหประเทศชลดาเนนนโยบายเศรษฐกจเชนเดยวกบประเทศตน ซงจะไดอธบายอยางละเอยดในหวขอตอไป) จงทาการรฐประหารในวนท ๑๑ กนยายน ค.ศ. ๑๙๗๓ เพอลมลางรฐบาลอาเยนเด และเปลยนการดาเนนนโยบายทางเศรษฐกจใหเปนแบบเสรนยมเชนเดยวกบประเทศสหรฐอเมรกา

 

ก๓-๔

 

๒. การแทรกแซงจากตางประเทศ การดาเนนนโยบายทางเศรษฐกจของประธานาธบดอาเยนเดซงเปนการโอนคนกจการของนกลงทนชาวตางประเทศมาเปนของรฐสรางความไมพอใจเปนอยางมากใหแกประเทศสหรฐอเมรกาซงเปนเจาของกจการหลายกจการในประเทศชล รฐบาลสหรฐอเมรกาจงดาเนนนโยบายเขาแทรกแซงประเทศชลเพอลมรฐบาล อาเยนเด โดยใชมาตรการทางเศรษฐกจเพอตอบโตการดาเนนนโยบายเศรษฐกจของประเทศชลทขดตอผลประโยชนของตน และการใหความชวยเหลอทางทหารแกกลมทตอตานรฐบาลอาเยนเด ดงน - การใชมาตรการทางเศรษฐกจ รฐบาลสหรฐอเมรกาไดดาเนนนโยบายโตตอบการโอนคนกจการเปนของรฐของประธานาธบดอาเยนเด โดยการกดราคาทองแดงซงเปนสนคาทเปนสนคาสงออกหลกของประเทศชล และพยายามไมซอทองแดงจากประเทศชล การกดราคาทองแดงดงกลาวทาใหรายไดของประเทศชลลดลงเปนอยางมาก สงผลใหประเทศชลไมมรายรบเขาประเทศมากพอทจะสามารถซอเครองอปโภคบรโภคอยางอาหาร และเครองจกรกลตางๆทมความจาเปนไดอยางเพยงพอ นอกจากน ธนาคารเอกชนของสหรฐอเมรกากงดใหเครดตแกประเทศชล ทาใหประเทศชลตองซอสนคาจากสหรฐอเมรกาดวยเงนสด (ซงเมอรายไดของประเทศชลลดลงแลว ประเทศชลยอมมเงนสดไมเพยงพอสาหรบการซอสนคาจากสหรฐอเมรกา) ยงกวานน ธนาคารโลก (World Bank) ซงถกครอบงาโดยอทธพลของประเทศสหรฐอเมรกาอยกปฏเสธทจะใหประเทศชลกเงน ประเทศชลจงประสบปญหาเศรษฐกจอยางรนแรง และเครองอปโภคบรโภคในประเทศชลกมราคาสงขนอยางรวดเรว จนแมบานชาวชลไดเดนขบวนประทวงรฐบาลอาเยนเด (ชาญณรงค เตชะรชตกจ, ๒๕๑๖) - การใหความชวยเหลอทางการทหาร ประเทศสหรฐอเมรกาไดใหความชวยเหลอทางทหารแกกลมผตอตานรฐบาลอาเยนเด โดยหวงวากลมผตอตานเหลานจะลมลางรฐบาลอาเยนเด และดาเนนนโยบายเศรษฐกจแบบเสรนยมซงจะเออประโยชนใหแกการดาเนนนโยบายทางเศรษฐกจของประเทศสหรฐอเมรกา ทงน ประเทศสหรฐอเมรกา ไดใหความชวยเหลอทางการทหารสองดาน ไดแก (ชาญณรงค เตชะรชตกจ, ๒๕๑๖) ๑. การใหความชวยเหลอดานวธการ (Know how) เชน การฝกอาวธใหทหารทองถน โดยมการคดเลอกทหารจากประเทศชลใหไปฝกอาวธในประเทศสหรฐอเมรกา เพอใหทหารเหลาน กลบไปปฏวตลมลางรฐบาลทดาเนนนโยบายไมเหมอนประเทศสหรฐอเมรกา และหวงวาถาหากเกดการปฏวตแลว รฐบาลใหมททาการปฏวตจะดาเนนนโยบายเศรษฐกจแบบสหรฐอเมรกา เนองจาก นอกจากทหารทไดรบการฝกในประเทศสหรฐอเมรกาจะไดรบการฝกอาวธแลว กจะไดรบการปลกฝงแนวความคดใหนยมการดาเนนนโยบายทางเศรษฐกจแบบเสรนยม (ซงเออประโยชนใหแกนายทน) อยางสหรฐอเมรกาดวย ทงน นายพลปโนเชตเอง กไดรบการฝกทหารจากสหรฐอเมรกาตงแตป ค.ศ. ๑๙๖๕ และเมอนายพลปโนเชตกอการรฐประหารในประเทศชลเรยบรอยแลว นายพลปโนเชตกดาเนนนโยบายทางเศรษฐกจแบบเสรนยมอยางทสหรฐอเมรกาตองการ นอกจากน สหรฐอเมรกายงไดสรางโครงการความปลอดภยของสาธารณะ (Public Safety Program) ซงเปนโครงการฝกอาวธใหแกกองกาลงทองถน โดยสหรฐอเมรกาอางวาเปนเพยงการใหวทยาการทางทหารแกทหารและตารวจในประเทศดอยพฒนาเทานน แตแทจรงแลว โครงการดงกลาวเปนการฝกตารวจและทหารใหปราบปรามการชมนมประทวง ๒. การใหเงนชวยเหลอดานทรพยสน ทงน รฐบาลสหรฐอเมรกาไดใหอาวธยทโธปกรณทางทหารแกทหารในชล ใหอาหาร และใหเงน เชน ในเดอนกมภาพนธ ค.ศ. ๑๙๗๑ รฐบาลสหรฐไดใหความชวยเหลอทาง

 

ก๓-๕

 

ทหารแกประเทศชลคดเปนมลคา ๕ ลานเหรยญสหรฐ ซงเงนจานวนน ไดแก การซออาวธ และอาหารใหแกกองกาลงทหารฝายทตอตานรฐบาลอาเยนเด ตอนท ๒ : ความขดแยงทเกดขนในประเทศชล ๑. การทารฐประหารนาโดยนายพลปโนเชต และการปราบปรามกลมคนทมอดมการณทางการเมองแตกตางกน : ความขดแยงระหวางรฐบาลทหารของนายพลปโนเชต กบ กลมผทสนบสนนรฐบาลอาเยนเด (หรอกลมทมอดมการณทางการเมองแตกตางจากปโนเชต) กลมทหารจนตา (Junta) นาโดยนายพลปโนเชต ไดทาการรฐประหารยดอานาจจากประธานาธบดอาเยนเดในวนท ๑๑ กนยายน ค.ศ. ๑๙๗๓ โดยใหเหตผลวา ประเทศชลไดประสบปญหาทางเศรษฐกจอยางรนแรงอนเนองมาจากการดาเนนนโยบายทางเศรษฐกจของประธานาธบดอาเยนเด และรฐบาลของประธานาธบดอาเยนเดกประสบความลมเหลวในการแกไขปญหาเศรษฐกจดงกลาว คณะรฐประหารไดเขาควบคมตวนายอาเยนเด และพบวาในวนเดยวกนนนเอง นายอาเยนเดไดเสยชวตเนองจากกระสนปน (ซงยงเปนทเคลอบคลมวานายอาเยนเดฆาตวตาย หรอ ถกฆาตกรรม) (International Commission of Jurists, ๑๙๗๔) และรฐบาลทหารจนตา กไดเขาปกครองประเทศ โดยอางวาจะปกครองประเทศเปนระยะเวลาชวคราว เนองจาก เหตการณในประเทศยงไมสงบ และคณะรฐบาลทหารกไดเลอกนายพลปโนเชตขนเปนประธานาธบด เมอไดกระทาการรฐประหารแลว คณะรฐบาลทหารไดประกาศใชรฐกาหนดหลายฉบบเพอบรหารประเทศ ทสาคญไดแก รฐกาหนดท ๕ ลงวนท ๑๒ กนยายน ค.ศ. ๑๙๗๓ ซงเปนการประกาศ “สถานการณฉกเฉน” ในประเทศ และกาหนดใหสถานการณฉกเฉนดงกลาวเปนสถานการณทเทยบเทา “ภาวะสงคราม” ซงการประกาศภาวะสงครามเชนนเปนไปเพอใหคดบางประเภทตองตกอยในเขตอานาจของศาลทหาร ซงเออประโยชนใหแกทหารทอางวาปฏบตหนาทเปนอยางมาก นอกจากน การประกาศสถานการณฉกเฉน (หรอภาวะสงคราม) ในประเทศชลโดยคณะรฐบาลทหาร ยงสรางความชอบธรรมใหแกการจากดสทธเสรภาพบางประการ ทสาคญ (International Commission of Jurists, ๑๙๗๔) ไดแก ๑. พรรคการเมองทกพรรคตองงดทากจกรรมทางการเมอง และพรรคการเมองทเปนพรรคฝายซายทกพรรคถอพรรคการเมองทผดกฎหมาย และหามบคคลใดๆดาเนนกจกรรมทางการเมองทกชนด หามมการประชมหรอการรวมกลมโดยมไดรบอนญาต และสมาคมหลายสมาคมถกบงคบใหสลายตว หรอถกประกาศวาสมาคมนนๆเปนสมาคมทผดกฎหมาย ๒. หนงสอพมพ และสถานวทยทสนบสนนอดตประธานาธบด (ประธานาธบดอาเยนเด) จะตองถกปด และมการควบคมสอตางๆอยางเขมงวด ๓. เสรภาพในทางวชาการถกทาลายลง โดยรฐบาลทหารไดใชอานาจควบคมการเรยนการสอนในมหาวทยาลย ๔. สทธเสรภาพของประชาชนในทรโหฐานถกลวงละเมดโดยรฐบาลทหาร เนองจาก ทหารสามารถคนบานของประชาชนไดโดยไมจาเปนตองมหมายคน เปนตน อยางไรกตาม กลมผทสนบสนนอดตประธานาธบดกลกขนตอตานรฐบาลทหาร โดยอางวาการขนดารงตาแหนงของนายพลปโนเชตไมมความชอบธรรม เพราะมาจากการทารฐประหาร ไมไดมาดวยกระบวนการเลอกตงซงเปนกระบวนการประชาธปไตย โดยกลมท ตอตานรฐบาลทหารทสาคญ ไดแก กลม MIR

 

ก๓-๖

 

(Movement of the Revolutionary Left หรอ ภาษาสเปน คอ Movimiento de Izquierda Revolucionaria)๒ และนอกจากกลม MIR แลว กยงมกลมผสนบสนนรฐบาลอาเยนเดกลมอนๆ อก เชน กลมคนยากจนทอาศยอยในสลม และกลมกรรมกรทชนชอบการดาเนนนโยบายของรฐบาลอาเยนเด ทงน นายพลปโนเชตไดดาเนนการกวาดลางกลมผตอตานรฐบาลอยางรนแรง เชน การจบกมทกคนทเปนพวกคอมมวนสต และผทตอตานรฐบาล ตลอดจนผตองสงสย (นนหมายความวา แมไมมหลกฐานแนชดวาบคคลผนนเปนคอมมวนสตหรอเปนผตอตานรฐบาลหรอไม แตถาหากมพฤตการณวาเปนผตองสงสย กอาจถกจบกมได) และสาหรบกลม MIR นน ถาหากถกจบได เจาหนาทกจะทรมานเพอใหนกโทษบอกรายชอของสมาชกทเหลอและทหลบซอนตวของสมาชกเหลานนดวย (Christopher Minster , มปพ.) นอกจากน รฐบาลยงสงหารกลมคนยากจนในสลมและกรรมกรทลกขนตอตานรฐบาล และนายพลปโนเชตไดจดตงหนวยงานลบทางทหารขน คอ The International Intelligence Directorate (หรอ DINA) เพอรกษาฐานอานาจของตน การดาเนนงานหลกของหนวยงานนคอ การกวาดลางบคคลซงมแนวความคดทางการเมองในทางตรงกนขามกบรฐบาล ทาใหประชาชนจานวนมากตองไดรบบาดเจบ หายสาบสญ หรอเสยชวต โดยการกวาดลางดงกลาว ไดแก การฆาตกรรม การจบกมคมขง หรอการทรมาน เปนตน โดยวธการทรมานทกระทา ไดแก การจบนกโทษทางการเมองมดกบเตยงเหลก และปลอยกระแสไฟฟาไปยงหนาอก ลน เปนเวลานาน ๒ ชวโมงตดกน หรอการขบยานพาหนะทบมอ และเทาของนกโทษ การทบตบรเวณศรษะ เปนตน (ศรณยา สมา, ๒๕๔๕) ๒. การตอตานการละเมดสทธมนษยชน : ความขดแยงระหวางรฐบาลทหารของนายพลปโนเชต กบกลมผพทกษสทธมนษยชน กลมผพทกษสทธมนษยชนเหลานไมไดตอตานรฐบาลนายพลปโนเชตในเรองอดมการณทางการเมอง หากแตออกมาตอตานรฐบาลเนองจากไมพอใจทรฐบาลปราบปรามผทมความคดเหนแตกตางจากตนดวยวธการทรนแรงอนเปนการละเมดสทธมนษยชนของประชาชนหลายประการ ทงน กลมทออกมาเคลอนไหวเพอเรยกรองใหรฐบาลเคารพสทธมนษยชนของประชาชน ไดแก กลมนกกฎหมายสทธมนษยชน. กลมพระสงฆในศาสนาครสต กลมเยาวชนในศาสนาครสตนกายโรมนคาทอลก โดยกลมทมบทบาทมากทสดคอ กลม Vicariate of Solidarity (La Vicaria de la Solidaridad) ซงกอตง ในป ๑๙๗๖ โดยพระคาดนล Raul Silva Henriquez เพอชวยเหลอญาตของผเสยหายทถกละเมดสทธมนษยชนใหไดรบความยตธรรม โดยใหคาแนะนาทางกฎหมายใหแกผเสยหายหรอญาตของผเสยหาย และชวยฟองคดให (ขอมลจาก Fundacion Principe de Asturias จากเวบไซต www.fpa.es/en/awards/1986/vicariate-of-solidarity/text สบคนเมอวนท ๔/๓/๒๕๕๕) แตสวนใหญศาลกตองยกฟอง เนองจากนายพลปโนเชต ไดออกรฐกฤษฎกาท ๒๑๙๑ ซงเปน รฐกฤษฎกานรโทษกรรมใหแกเจาหนาทรฐทกระทาความผดทางอาญาในชวงทมการประกาศใชภาวะฉกเฉน ตงแตวนท ๑๑ กนยายน ค.ศ. ๑๙๗๓ ถงวนท ๑๐ มนาคม ค.ศ. ๑๙๗๘ (ซงเปนชวงทมการละเมดสทธมนษยชนอยางรนแรงมากทสด) (International Commission of Jurists, ๑๙๗๔)

                                                            ๒ กลม MIR ถกกอตงขนใน ค.ศ. ๑๙๖๕ โดยกลมนกศกษามหาวทยาลย Concepcion เมองซานตเอโก ซงเปนสหพนธของกลมการเมองฝายซาย และไดรบการสนบสนนอยางมากจากประชาชนระดบรากหญา และกลมผใชแรงงานในเมองซานตเอโก ผนาคนสาคญของกลมน ไดแก มเกล เอนร-เก (Miguel Enriguez) ซงเสยชวตใน ค.ศ. ๑๙๗๔ เดมท กอนทจะมการรฐประหารใน ค.ศ. ๑๙๗๓ กลม MIR ไดเรมระแคะระคายกอนแลว และกไดเขาตดตอกบกลมทหารรนใหม เพอโนมนาวใหกลมทหารรนใหมเหนความสาคญของการมรฐบาลทเปนพลเมอง ไมใชทหาร โดยหวงวา ถาหากเกดการรฐประหารขน ทหารเหลานจะฝาฝนคาสงของผบงคบบญชาททาการรฐประหาร แตนายทหารชนผใหญลวงรเสยกอน จงกาจดทหารรนใหมเหลาน และในชวงทประเทศชลถกปกครองโดยรฐบาลเผดจการทางทหารของนายพลปโนเชตนน กลม MIR กไดดาเนนการตอตานรฐบาล แตไมใชวธเผชญหนากบรฐบาล หากแตใชวธปฏบตการใตดน และแบบกองโจร (Christopher Minster, มปพ.)

 

ก๓-๗

 

แมกลมพทกษสทธมนษยชนดงกลาวจะไมไดดาเนนการตอตานทรนแรง แตการรวบรวมนาพยานหลกฐานฟองเปนคดขนสศาลเปนจานวนมากกสรางความไมพอใจใหแกนายพลปโนเชต ทงน นายพล ปโนเชตไดประกาศเตอนในวนท ๙ กนยายน ค.ศ. ๑๙๘๗ วาผใดกตามทเกยวของกบองคกรสทธมนษยชนควรจะตองถกขบไลหรอถกกกขง (All those involved in human rights organization should be expelled or locked up.) (Amnesty International Report ๑๙๘๗, ๑๙๘๗, p.๑๔๓) กลม Vicariate มกจะไดรบคาขจากรฐบาลตลอด เชน ขฆา หรอขวาจะทาอนตรายดวยวธการอนๆ และมเจาหนาทของ Vicariate ถกจบกม ๒ คนในเดอนพฤษภาคม ค.ศ. ๑๙๘๗ (Amnesty International Report ๑๙๘๗, ๑๙๘๗) อยางไรกด แมการดาเนนการของกลมพทกษสทธมนษยชนดงกลาวจะไมประสบความสาเรจ แตกไดสรางกระแส ทาใหประชาชนจานวนไมนอยรสกตอตานการกระทาละเมดสทธมนษยชนของรฐบาลปโนเชต สวนท ๒ การสรางความปรองดองในประเทศชล เมอนายพลปโนเชตไดเขาดารงตาแหนงประธานาธบดแลว กไดมการรางรฐธรรมนญ และบงคบใชรางรฐธรรมนญฉบบดงกลาวใน ค.ศ. ๑๙๘๐ และในรฐธรรมนญนนกไดมบทเฉพาะกาล ซงเปดชองใหนายพล ปโนเชต และรฐบาลทหารสบทอดอานาจตอ ดงน มาตรา ๒๕ วรรค ๒ บญญตเปนหลกวา ใหประธานาธบดมวาระการดารงตาแหนง ๘ ป และหามไดรบการเลอกตง ๒ สมยตดกน๓ (นนหมายความวา ประธานาธบดจะดารงตาแหนงสองวาระตดตอกนไมได) นอกจากน เมออานบทเฉพาะกาลมาตรา ๑๓ วรรค ๑๔ ประกอบกบมาตรา ๑๔ วรรค ๑๕ แลว จะเหนไดวา ในชวงทเปนระยะเปลยนผานระหวางรฐธรรมนญฉบบเกา และรฐธรรมนญฉบบน (รฐธรรมนญฉบบ ค.ศ. ๑๙๘๐) ใหบทเฉพาะกาลมผลใชบงคบ และใหนายพลปโนเชต ซงเปนประธานาธบดอยในวนทรฐธรรมนญฉบบ ค.ศ. ๑๙๘๐ ใชบงคบ ดารงตาแหนงตอไปตามวาระทกาหนดไวในมาตรา ๒๕ นนหมายความวา ใหนายพล ปโนเชตดารงตาแหนงตอไปอก ๘ ป หลงจากทรฐธรรมนญฉบบ ค.ศ. ๑๙๘๐ ใชบงคบ และถาหากวากนตามบทบญญตมาตรา ๒๕ แลว เมอครบกาหนด ๘ ป นายพลปโนเชตจะดารงตาแหนงตอไมได อยางไรกตาม บทเฉพาะกาลมาตรา ๒๗ วรรค ๑๖ ไดเปดชองใหนายพลปโนเชตสบทอดอานาจตอ โดยบญญตวา ประชาชน

                                                            ๓ Article ๒๕ paragraph ๒ “The President of the Republic shall hold office for a term of eight years and may not be reelected for the consecutive period.” ๔ Article ๑๓ paragraph ๑ of Transitory Provision “ The Presidential term which shall commence when this Constitution enters in force shall last the time prescribed for in Article ๒๕.” ๕ Article ๑๔ paragraph ๑ of Transitory Provision “During the term stated in the preceding provision, the current President, General of the Army, Augusto Pinochet Ugarte, shall continue being the President of the Republic and shall remain in office until the end of said term.” ๖ Article ๒๗ paragraph ๑ of Transitory Provision “ The incumbent Commanders-in-Chief of the Armed Forces and the Directory, General of the Armed Police shall unanimously propose to the country, subject to the ratification by the citizens, the name of the person who should assume the office of President of the Republic during the presidential term following that referred to in the thirteenth transitory provision, and who is to meet the requirements set forth in Article ๒๕, first paragraph, of this Constitution, and who shall not be subject to the prohibition to be reelected, provided for in the second paragraph of same Article. To that effect, they shall meet at least ninety days prior to the date on which the incumbent is to cease his

 

ก๓-๘

 

สามารถลงประชามตได วาจะใหผใดไดรบการยกเวนจากหลกทวาประธานาธบดไดรบการเลอกตง ๒ วาระตดกน กลาวคอ ถาหากนายพลปโนเชตตองการดารงตาแหนงตอเปนวาระท ๒ ตดตอกน กตองจดใหมการลงประชามตเพอถามประชาชนวาตองการใหตนดารงตาแหนงตอหรอไม ประธานาธบดปโนเชตไดจดใหมการลงประชามตในวนท ๕ ตลาคม ค.ศ. ๑๙๘๘ เพอถามประชาชนวาตองการใหตนดารงตาแหนงประธานาธบดตออกหรอไม และผลการลงประชามต คอ มผมาใชสทธทงหมด ๗,๒๑๖,๓๙๑ คน มผลงประชามตเหนชอบใหนายพลปโนเชตดารงตาแหนงตอทงหมด ๓,๑๐๖,๐๐๙ คน และมผไมเหนชอบใหนายพลปโนเชตดารงตาแหนงตอทงหมด ๓,๙๔๕,๘๖๕ คน สรปผลการลงประชามตกคอ ประชาชนสวนใหญไมตองการใหนายพลปโนเชตดารงตาแหนงตอ ดงนน นายพลปโนเชตจงไดลงจากตาแหนงประธานาธบด และไดมการจดการเลอกตงประธานาธบดในวนท ๑๔ ธนวาคม ค.ศ. ๑๙๘๙ และผลจากการเลอกตงคอ นายพาทรชโอ เอลวน จากพรรคครสเตยนเดอโมแครต (Christian Democrat) ชนะการเลอกตง และไดเปนประธานาธบดคนตอไป (César N. Caviedes, ๑๙๙๑) ประธานาธบดเอลวนไดดาเนนนโยบายเพอสรางความปรองดองในประเทศชล และเยยวยาผเสยหาย และญาตของผเสยหายทถกละเมดสทธมนษยชนในยคทรฐบาลทหารของนายพลปโนเชตเปนผบรหารประเทศ และพยายามสรางความเปนประชาธปไตยโดยการแกไขรฐธรรมนญ ตอนท ๑ : การจดการกบความขดแยงในระยะสน : การคนหาความจรงเพอลงโทษผกระทาความผด และการเยยวยา ๑. การคนหาความจรงและเอาตวผกระทาความผดมาลงโทษ สาหรบประเดนเรองการคนหาความจรงและการนาเอาตวผกระทาความผดมาลงโทษนน จะขอแยกกลาวเปนการนาตวเจาหนาทรฐทกระทาการละเมดสทธมนษยชนมาลงโทษ ซงมการตงคณะกรรมการคนหาความจรง และรวบรวมพยานหลกฐานเพอฟองคดสศาล และความพยายามในการนาตวผนาประเทศ (นายพลปโนเชต) มาลงโทษ - การนาตวเจาหนาทรฐทละเมดสทธมนษยชนมาลงโทษ ในสมยประธานาธบดเอลวน ไดมการจดตงคณะกรรมการเพอคนหาความจรงเพอสรางความปรองดองแหงชาต(National Commission for Truth and Reconciliation) ขน แตการคนหาความจรงดงกลาวไมใชการคนหาความจรงแลวมการใหอภยกนเหมอนอยางในประเทศสาธารณรฐแอฟรกาใต หากแตเปนการคนหาความจรงเพอรวบรวมพยานหลกฐานและฟองคดสศาลในกรณทพบวามการกระทาความผดทางอาญา๗ โดยในเบองตน ไดมการออกรฐกฤษฎกาท ๓๕๕ ลงวนท ๒๕ เมษายน ค.ศ. ๑๙๙๐ เพอจดตงคณะกรรมการคนหาความจรงและสรางความปรองดองแหงชาต โดยไดกาหนดวตถประสงคของการจดตงคณะกรรมการดงกลาวไวในคาปรารภของรฐกฤษฎกา ทสาคญ ไดแก ๑. พนฐานแหงความจรง เปนสงเดยวเทานนทจะสรางความเปนไปไดในการอานวยความยตธรรม และสรางเงอนไขทสาคญเพอใหการสรางความปรองดองแหงชาตประสบความสาเรจอยางแทจรง ๒. การรบรความจรงเปนเพยงสงเดยวเทานนทจะถอวาเปนการใหเกยรตแกผเสยหาย และแกญาตของผเสยหาย ตลอดจนเปนการสรางความเปนไปไดในการแกไขความเสยหายนน                                                                                                                                                                                          functions. The designation shall be communicated to the President of the Republic for the purpose of convoking the plebiscite.” ๗ รฐกฤษฎกาท ๓๕๕ มาตรา ๒ วรรค ๒

 

ก๓-๙

 

๓. กระบวนการยตธรรมมหนาทตองนาหลกกฎหมายมาวนจฉยวาการกระทาดงกลาวเปนการกระทาความผดฐานใด และระบวาผใดเปนผกระทาความผดเพอกาหนดการลงโทษทเหมาะสม (นนหมายความวา ตองนาความจรงทไดมาดาเนนคดเพอลงโทษผกระทาความผด) ทงน รฐบญญตดงกลาวไดกาหนดขอบอานาจของคณะกรรมการคนหาความจรงและสรางความปรองดองแหงชาตไววา๘ ใหคณะกรรมการมอานาจคนหาความจรงในกรณการละเมดสทธมนษยชนอยางรายแรง โดยการละเมดสทธมนษยชนอยางรายแรงนน หมายถง การสาบสญหลงจากถกจบกม หรอการถกประหารชวต หรอการถกทรมานจนถงเสยชวต หรอการถกลกพาตว นนหมายความวา ผทถกทรมานจนไดรบบาดเจบ แมบาดเจบสาหส แตถาหากไมถงขนเสยชวตแลว กไมอยในอานาจของคณะกรรมการคนหาความจรงและสรางความปรองดองแหงชาต โดยใหคณะกรรมการมหนาทดาเนนการดงตอไปน ๑. สรางสถานการณจาลองและสถานการณแวดลอมเพอแสดงวาเหตการณ (อาชญากรรม) นนเกดขนไดอยางไร (เหมอนการจาลองเหตการณและสถานทเกดเหตของตารวจ) ๒. รวบรวมพยานหลกฐานทพอจะทาใหระบตวผเสยหายได ๓. จดทาขอเสนอในมาตรการการเยยวยาความเสยหายทเปนธรรม ๔. จดทาขอเสนอเพอสรางมาตรการทางกฎหมายและทางปกครองเพอปองกนมใหการละเมดสทธมนษยชนดงกลาวเกดขนอก ทงน ถาหากในระหวางการปฏบตหนาท คณะกรรมการคนหาความจรงฯ ไดหลกฐานซงบงชวามการกระทาความผดทางอาญา ใหคณะกรรมการคนหาความจรงฯ หลกฐานดงกลาวฟองคดตอศาลทมเขตอานาจ๙ คณะกรรมการคนหาความจรงฯ ประกอบดวยกรรมการทงหมด ๘ คน ซงมาจากผทสนบสนนอดตประธานาธบดอาเยนเดจานวน ๔ คน และผสนบสนนอดตประธานาธบดปโนเชตอก ๔ คน โดยมนายราอล เรตทก กวสเซน (Raul Rettig Guissen) เปนประธาน โดยคณะกรรมการคนหาความจรงฯ มคดทวนจฉย และไมวนจฉย ดงน ตารางแสดงจานวนคาวนจฉยของคณะกรรมการคนหาความจรงฯ คาวนจฉยของคณะกรรมการคนหาความจรงฯ จานวน (คด) ผเสยหายจากการถกละเมดสทธมนษยชน ๒,๑๑๕ ผเสยหายจากการถกลวงละเมดอนเนองมาจากเหตผลทางการเมอง ๑๖๔ รวมจานวนผเสยหาย ๒,๒๗๙ คดซงคณะกรรมการคนหาความจรงฯ ไมสามารถวนจฉยได ๖๔๑ รวมคดทงหมด ๒,๙๒๐ ทมา : National Commission for Truth and Reconciliation Report, ๑๙๙๑ จากเวบไซต www.usip.org/publications/truth-commission-chile-90 (สบคนวนท ๔/๓/๒๕๕๕)

ตอมาในป ค.ศ. ๒๐๐๓ ซงเปนสมยของประธานาธบดรคาโด ลากอส (Ricardo Largos) ไดจดตงคณะกรรมการแหงชาตวาดวยการตรวจสอบการจาคกและการทรมานอนเนองมาจากเหตผลทางการเมอง (National Commission on Political Imprisonment and Torture) ขน เพอคนหาความจรงในกรณทผเสยหายเปนผไดรบการทรมานหรอถกคมขงดวยเหตผลทางการเมอง แตไมไดเสยชวต โดยคณะกรรมการ

                                                            ๘ มาตรา ๑ ๙ มาตรา ๒ วรรค ๒ 

 

ก๓-๑๐

 

ดงกลาวประกอบดวยกรรมการจานวน ๘ คน เปนผชาย ๖ คน และผหญง ๒ คน โดยมการดาเนนงานเชนเดยวกบคณะกรรมการคนหาความจรงฯ สมยประธานาธบดเอลวน ผลจากการรวบรวมหลกฐานเพอคนหาความจรง ทาใหมการรวบรวมพยานหลกฐานของหลายคดฟองคดตอศาลเนองจากวาคณะกรรมการคนหาความจรงฯ พบวามการกระทาความผดทางอาญา อยางไรกตาม การลงโทษผกระทาความผดเปนไปอยางยากลาบากมาก เนองจากการกระทาความผดอาญาสวนใหญเกดขนในชวง ค.ศ. ๑๙๗๓-๑๙๗๘ ซงเปนชวงทมการออกรฐกฤษฎกานรโทษกรรมทาใหศาลไมสามารถพพากษาลงโทษผกระทาความผดสาหรบความผดซงไดกอในชวงเวลาดงกลาวได ทงน ประธานาธบดเอลวนไดพยายามยกเลกรฐกฤษฎกานรโทษกรรมน แตไมประสบความสาเรจ เพราะการยกเลกรฐกฤษฎกาดงกลาวตองใชเสยงขางมากในรฐสภา แตศาลกไดใชความพยายามอยางมากในการพพากษาลงโทษผกระทาความผด อยางเชน ในคด Poblete Cordoba โดยในเดอนกนยายน ค.ศ. ๑๙๙๘ ศาลฎกาไดพพากษาคดดงกลาวยนตามศาลลางวา การทาใหหายสาบสญ และการลกพาตว เปนการกระทาความผดทดาเนนตอไปเรอยๆ จนกวาจะพบศพ สวนของศพ หรอพบตวผเสยหายซงยงมชวตอย (Cath Collins, ๒๐๐๙) กลาวคอ แมการลกพาตว หรอการทาใหบคคลหายสาบสญ จะไดกระทาลงในชวง ค.ศ. ๑๙๗๓-๑๙๗๘ แตถาหากยงไมพบผเสยหาย ศพ หรอชนสวนของศพหลงชวงเวลาดงกลาว กถอวา การลกพาตว หรอการทาใหบคคลหายสาบสญยงคงดาเนนอย ดงนน ถาหากยงไมพบผเสยหายใน ค.ศ. ๑๙๘๐ กถอวา การกระทาความผดดงกลาวเกดขนใน ค.ศ. ๑๙๘๐ ดวย ซง ค.ศ. ๑๙๘๐ เปนปทอยนอกเหนอจากรฐกฤษฎกานรโทษกรรม ศาลจงพพากษาลงโทษได - ความพยายามในการนาตวผนาประเทศ (อดตประธานาธบดปโนเชต) มาลงโทษ หลงจากทนายพลปโนเชตพนจากตาแหนงประธานาธบดแลว นายพลปโนเชตไดเดนทางไปพานกอยในสหราชอาณาจกร และมหลายประเทศไดพยายามดาเนนคดกบนายพลปโนเชต ในคดอาชญากรรมระหวางประเทศซงไดกระทาในขณะทดารงตาแหนงประธานาธบดอย เชน อาชญากรรมฆาลางเผาพนธและการกอการรายทเกดขนในประเทศอาเจนตนา เนองจากมการกลาวอางวานายพลปโนเชตเปนหนงในตวการของผปฏบตการคอนดอร (Operation Condor) ทงน ศาลสเปนไดอางเขตดลอาณาของรฐตามหลกสากลเหนอคดดงกลาว และผพพากษาศาลสเปนเหนวา ศาลสเปนมเขตอานาจตามหลกสากลทจะดาเนนคดนได อกทง นายพลปโนเชตกไดฆาพลเมองสเปนในประเทศชลซงอยในดลอาณาของสเปน แตปญหาอยตรงทวา สหราชอาณาจกร จะตองสงตวนายพลปโนเชตไปดาเนนคดทประเทศสเปน หรอไม ศาลสงของประเทศองกฤษไดวนจฉยโดยนาพระราชบญญตสงผรายขามแดน ค.ศ. ๑๙๘๙ มาเปนเกณฑในการวนจฉยคด แตเมอพจารณาแลว พบวาสหราชอาณาจกรไมสามารถสงตวนายพลปโนเชตไปดาเนนคดได เนองจาก การกระทาความผดดงกลาวไมไดเกดขนในดนแดนสเปน และไมไดเปนการกระทาความผดทเกดขนภายนอกสหราชอาณาจกรซงสหราชอาณาจกรสามารถลงโทษไดตามกฎหมายของสหราชอาณาจกร (ศรณยา สมา, ๒๕๔๕) หลงจากนน แมจะไดมความพยายามนาตวนายพลปโนเชตมาดาเนนคดในประเทศชล ไดแก คดอาญาทเกยวของกบการละเมดสทธมนษยชน และคดทเกยวกบการฉอราษฏรบงหลวงในระหวางทดารงตาแหนงประธานาธบด อยางไรกตาม การดาเนนคดดงกลาวยดเยอและลาชามาก เนองจาก นายพลปโนเชตอางเรองปญหาทางสขภาพ ทาใหการพจารณาคดตองเลอนออกไป และในระหวางทคดยงพจารณาไมเสรจนน นายพลปโนเชตไดเสยชวตดวยโรคหวใจในวนท ๑๐ ธนวาคม ค.ศ. ๒๐๐๖

 

ก๓-๑๑

 

๒. การเยยวยาผเสยหาย การเยยวยาผเสยหายนนดาเนนการโดยคณะกรรมการ ๒ ชด ไดแก คณะกรรมการเยยวยาและสรางความปรองดองแหงชาต (National Reparation and Reconciliation) ซงเปนคณะกรรมการทถกจดตงขนโดยรฐกฤษฎกาท ๑๙.๑๒๓ ทาหนาทนาขอเสนอของคณะกรรมการคนหาความจรงและสรางความปรองดองแหงชาต มาดาเนนการใหเกดผลอยางเปนรปธรรม โดยมการเยยวยาผเสยหายทเสยชวต หายสาบสญ ถกทรมานจนถงแกความตาย และถกลกพาตว คณะกรรมการนไดวนจฉยใหการเยยวยาผเสยหายทงสน ๓,๑๙๗ ราย โดยการเยยวยานน ไดแก ใหคาใชจายรายเดอน เดอนละ ๔๘๑ เหรยญสหรฐ และใหคาดแลสขภาพ รวมทงคาใชจายทางการศกษาดวย (Centre for the Study of Violence and Reconciliation, www.justiceinperspective.org.za/south-a-central-america/chile/national-reparation-and-reconciliation-corporation.html) คณะกรรมการอกคณะหนงททาหนาทเยยวยาผเสยหาย ไดแก คณะกรรมการวาดวยผถกคมขงและถกทรมานดวยเหตผลทางการเมองแหงชาต (National Commission on Political Imprisonment and Torture) ซงกอตงโดยรฐกฤษฎกาท ๑๐๔๐ ซงไดมการสอบสวนการละเมดสทธมนษยชนในกรณทผเสยหายถกพรากไปซงเสรภาพ และถกทรมานอนเนองมาจากเหตผลทางการเมอง ทงน การเยยวยาทคณะกรรมการนดาเนนการให ไดแก คาใชจายรายเดอนใหแกผเสยหาย คนละ ๑๙๐ เหรยญสหรฐ สวสดการใหการศกษาโดยไมเสยคาธรรมเนยม และการใหทพกอาศย การดแลสขภาพ แกผเสยหาย และญาตของผเสยหาย (Centre for the Study of Violence and Reconciliation, www.justiceinperspective.org.za/south-a-central-america/chile/national-commission-on-political-prison-and-torture.html) ตอนท ๒ : การจดการกบความขดแยงในระยะยาว : การเสรมสรางความเปนประชาธปไตยผานการแกไขรฐธรรมนญ หลงจากทนายเอลวนไดขนดารงตาแหนงประธานาธบดแลว ประธานาธบดเอลวนกพยายามทจะแกไขรฐธรรมนญทตราขนในป ๑๙๘๐ ใหมความเปนประชาธปไตยมากยงขน เนองจากรฐธรรมนญฉบบดงกลาวมบทบญญตหลายมาตราทเปนการจากดสทธเสรภาพทเกยวของกบการมสวนรวมทางการเมองของประชาชน เชน เสรภาพทางดานการแสดงความคดเหน และเสรภาพของสอ โดยบทบญญตในรฐธรรมนญจะไมไดบญญตไวตรงๆวาไมใหประชาชนมสทธเสรภาพในเรองใดบาง หากแตจะบญญตในตอนตนของมาตราวามการรบรองสทธเสรภาพของประชาชน และวรรคตอมากจะบญญตวาสทธเสรภาพนนๆอาจถกจากดไดดวยวธการใดบาง (ซงสวนใหญกจะบญญตในทานองวา “ใหมกฎหมายกาหนดเรอง....” ซงเปนการจากดสทธเสรภาพทไดบญญตรบรองไวในตอนตนของมาตราทงสน”) นบแตป ๑๙๘๙ เปนตนมา ประเทศชลมการแกไขรฐธรรมนญเพอใหรฐธรรมนญมความเปนประชาธปไตยมากยงขนมาโดยตลอด และรฐธรรมนญกไดรบการแกไขครบทกประเดนในป ๒๐๐๕ เหตททาใหการแกไขรฐธรรมนญเปนไปอยางลาชา กเพราะรฐธรรมนญทตราขนในป ๑๙๘๐ นน กาหนดใหการแกไขรฐธรรมนญกระทาไดโดยยากมาก๑๐ ทงน ประเดนสาคญทมการแกไขในรฐธรรมนญ ไดแก ในป ๑๙๙๑ ตาม

                                                            ๑๐ ขอเสนอในการแกไขรฐธรรมนญจะตองเสนอโดยประธานาธบด หรอสมาชกสภาคองเกรส (National Congress เทยบไดกบรฐสภาในประเทศไทย) และขอเสนอดงกลาวจะตองไดรบการรบรองจากทงสองสภา โดยจะตองมสมาชกสภาผแทนราษฎรไมนอยกวาสามในหาของจานวนสมาชกทงหมดในสภาผแทนราษฎร และสมาชกวฒสภาไมนอยกวาสามในหาของจานวนสมาชกทงหมดในวฒสภา (รฐธรรมนญป ๑๙๘๐ มาตรา ๑๑๖ วรรค ๑-๒)

 

ก๓-๑๒

 

แผนการปฏรปรฐธรรมนญไดกาหนดใหสมาชกสภาองคกรปกครองสวนทองถนมาจากการเลอกตงโดยตรงของประชาชน เพอเปดโอกาสใหประชาชนมสวนรวมในทางการเมองมากยงขน โดยแตเดม สมาชกสภาองคกรปกครองสวนทองถนจะมาจากการแตงตงของฝายบรหาร (Montes and Vial, ๒๐๐๕) นอกจากน ยงมการแกไขบทบญญตมาตรา ๘ ทมเนอหาเปนการทาใหพรรคการเมองทมอดมการณแบบมารกซสต (พรรคการเมองฝายซาย) กลายเปนพรรคการเมองทผดกฎหมาย (ซงในรฐธรรมนญใชคาวา “ไมชอบดวยรฐธรรมนญ” (unconstitutional)) เดมทรฐธรรมนญ ค.ศ. ๑๙๘๐ มาตรา ๘ บญญตใหการกระทาใดๆของบคคลหรอกลมบคคลซงม เจตนาทจะถายทอดหลกการ (หรอแนวความคด ) ทขดแยงกบ (แนวความคด) ของสงคม หรอของรฐ ใหถอวาการกระทาดงกลาวเปนสงทไมชอบดวยกฎหมาย และองคกร หรอกลมการเคลอนไหวทางการเมองหรอพรรคการเมองทมจดประสงคดงกลาว หรอโดยสภาพกจกรรมของสมาชกในองคกร กลมการเคลอนไหวทางการเมอง หรอพรรคการเมองนน เปนทสงสยวามจดประสงคดงกลาว ใหถอวาองคกร หรอพรรคการเมองนน ไมชอบดวยรฐธรรมนญ และบทบญญตดงกลาวยงไดกาหนดโทษไวดวย คอ หามบคคลหรอกลมบคคลนนสอนหนงสอหรอออกสอมวลชนภายในเวลาทกาหนด เปนตน แตบทบญญตดงกลาวกไดรบการแกไขโดยรฐบญญตท ๒๐.๐๕๐ ค.ศ. ๒๐๐๕ (เปนรฐบญญตแกไขรฐธรรมนญ) ซงหลงจากการแกไขดงกลาว บทบญญตนถกตดออกไปและเปลยนใหมเกอบทงมาตรา๑๑ ประเดนเรองสทธเสรภาพกไดรบการแกไขหลายมาตราเชนกน ทสาคญ ไดแก เสรภาพเกยวกบสอ (ซงถกจากดมานานนบแตมการรฐประหารในเดอนกนยายน ค.ศ. ๑๙๗๓) ทงน รฐธรรมนญ ค.ศ. ๑๙๘๐ มาตรา ๑๙ อนมาตรา ๑๒ บญญตรบรองสทธเสรภาพของประชาชนในการแสดงความคดเหน และเสรภาพของสอ แตในวรรคทายกบญญตจากดเสรภาพดงกลาว โดยบญญตวา ใหมกฎหมายกาหนดระบบของการตรวจพจารณา (Censorship) สาหรบสอโฆษณาทมลกษณะเปนภาพเคลอนไหว และใหกาหนดหลกทวไปสาหรบการบรหารจดการกจกรรมทเกยวกบศลปะตางๆทมการแสดงออกสสาธารณชน นนหมายความวา แมรฐธรรมนญจะรบรองเสรภาพของสอ แตกตอง “เปนไปตามทกฎหมายบญญต” กลาวคอ จะมกฎหมายมาบญญตจากดเสรภาพดงกลาวเพยงไร เมอไร กได อยางไรกตาม บทบญญตดงกลาวไดรบการแกไขโดยรฐบญญตท ๑๘.๘๒๕ ค.ศ. ๑๙๘๙ โดยสทธเสรภาพดงกลาวไดรบการรบรองเชนเดม แตเปลยนขอจากดในวรรคทาย โดยใหมกฎหมายกาหนดรบการจดระดบความเหมาะสมของภาพยนตรกบผชม (Rating System) เทานน ยงกวานน ระบบการพจารณาคดอาญาในศาลอาญากไดรบการแกไขดวย โดยเปลยนจากระบบการพจารณาคดแบบไตสวน (Inquisitorial System) ซงใชอยเดมมาเปนระบบการพจารณาคดแบบกลาวหา (Adversarial System) แทน (Montes and Vial, ๒๐๐๕) ทงน ระบบพจารณาคดแบบไตสวน คอ ระบบการพจารณาคดทใหศาลมหนาทคนหาขอเทจจรงจากพยานหลกฐานตางๆ ทงทคความนามาเสนอตอศาล หรอศาลเหนสมควรเรยกมาสบเอง และไมมบทกฎหมายวางระเบยบการสบพยาน หรอไมมบทตดพยานโดยเครงครดวาพยานประเภทนรบฟงได พยานประเภทนนรบฟงไมได (เขมชย ชตวงศ, ๒๕๔๗) จงอาจกลาวไดวา บทบาทสาคญของการพจารณาคดระบบนอยทผพพากษา โดยคความมสวนรวมในการพจารณาคดนอยมาก และจากประสบการณของประเทศชลในการดาเนนคดเกยวกบการละเมดสทธมนษยชนในชวงของประธานาธบดปโนเชตนน ผพพากษามกจะแสวงหาพยานหลกฐานเองโดยในบางกรณคความไมมโอกาสไดลวงรถงการแสวงหาพยานหลกฐานนน และในบางกรณผพพากษากไมเปนกลาง ดงนน เมอมการปฏรปแกไขรฐธรรมนญ จงมการเปลยนระบบการพจารณาคดมาเปนระบบกลาวหา ซงเปนระบบทผพพากษาตองวางตว                                                            ๑๑ โปรดดรฐธรรมนญ ค.ศ. ๑๙๘๐ มาตรา ๘ (http://confinder.richmond.edu/admin/docs/Chile.pdf) เทยบกบรฐธรรมนญ ค.ศ. ๑๙๘๐ (ฉบบแกไขเพมเตม) มาตรา ๘ (http://pdba.georgetown.edu/Constitutions/Chile/chile๐5.html (เอกสารภาษาสเปน))

 

ก๓-๑๓

 

เปนกลางจรง เพอควบคมใหคความทงสองฝายปฏบตตามกตกาอยางเครงครด ตองปลอยใหคความดาเนนคดหาพยานหลกฐานอยางเตมท มหลกเกณฑในการนาพยานพสจนไดหรอไมไดเปนไปโดยเครงครด มบทตดพยานทเดดขาด เพอไมใหพยานทตองหามเขาสสานวนความ (เขมชย ชตวงศ, ๒๕๔๗) หรอกลาวอกนยหนงกคอ คความเปนผทมบทบาทสาคญในการพจารณาคด สวนผพพากษาจะมบทบาทนอยมาก คอ เปนเพยงผรกษากตกาเทานน

----------------------------------------------

 

ก๓-๑๔

 

บรรณานกรม ตารา เขมชย ชตวงศ.(๒๕๔๗) คาอธบายกฎหมายลกษณะพยาน. กรงเทพมหานคร : นตบรรณการ. Amnesty International .1987. Amnesty International Report. United Kindom : Amnesty

International Cath Collins (2009). Prosecuting Pinochet : Late Accountability in Chile and the Role of the

Pinochet Case. Washington D.C.: George Mason University. César N. Caviedes .1991. Elections in Chile : The Road Toward Redemocratization. United

States of America : Lynne Rienner Publishers International Commission of Jurists. 1974. Final Report of Mission to Chile, April 1974, to

study the legal system and the protection of human rights. Geneva บทความ (จากตาราและวารสาร) ชลต แนวพนช. ๒๕๑๖. “ลาดบเหตการณทางการเมองและสงคมเกยวกบความเปนมาของฝายซายในชล ค.ศ.

๑๙๐๖-๑๙๗๑” ใน การปฏวตของชล, กองบรรณาธการสงคมศาสตรปรทศน, กรงเทพมหานคร : สงคมศาสตรปรทศน .

ชาญณรงค เตชะรชตกจ. ๒๕๑๖. “ลาดบเหตการณทางการเมองและสงคมเกยวกบความเปนมาของฝายซายในชล ค .ศ .๑๙๐๖-๑๙๗๑” ใน การปฏวตของชล ,กองบรรณาธการสงคมศาสตรปรทศน , กรงเทพมหานคร : สงคมศาสตรปรทศน.

วทยานพนธ ศรณยา สมา. ๒๕๔๕. “ความคมกนของผนารฐกบอาชญากรรมระหวางประเทศ : ศกษากรณคดพลเอกออก

กสโต ปโนเชต.” วทยานพนธหลกสตรปรญญานตศาสตรมหาบณฑต.จฬาลงกรณมหาวทยาลย, สาขาวชานตศาสตร.

สออเลกทรอนกส “National Commission for Truth and Reconciliation Report.”

www.usip.org/publications/truth-commission-chile-90 (March 4, 2012). Centre for the Study of Violence and Reconciliation. “National Reparation and

Reconciliation.” www.justiceinperspective.org.za/south-a-central-america/chile/national-commission-on-political-prison-and-torture.html (March 4, 2012)

Centre for the Study of Violence and Reconciliation. “National Commission on Political Imprisonment and Torture”. www.justiceinperspective.org.za/south-a-central-america/chile/national-reparation-and-reconciliation-corporation.html . (February 2, 2012)

Christopher Minster. “Chile’s MIR : The Revolutionary Left Movement : Urban guerrillas Declare war on the Pinochet Dictatorship.”

J. Esteban Montes and Tomas Vial. 2005. “The Role of Constitution-Building Processes in Democratization.” http://www.idea.int/conflict/cbp/ (March 9, 2012)

ก๔-๑

การสรางความปรองดองแหงชาตการสรางความปรองดองแหงชาต:: กรณศกษากรณศกษาโบลเวยโบลเวย ณชชาภทร อนตรงจตร

นกวชาการ วทยาลยการเมองการปกครอง สถาบนพระปกเกลา ----------------------------------

บทนา

โบลเวย หรอ หรอชออยางเปนทางการวา “รฐพหชนชาตแหงโบลเวย (Plurinational State of Bolivia)” เปนประเทศหนงทเคยยากจนทสดในละตนอเมรกา เตมไปดวยปญหาเรอรงทงทางการเมอง เศรษฐกจ และสงคม ประกอบไปดวยคนชาตพนธตางๆ หลากหลาย เปนประเทศทไมมเสถยรภาพทางการเมอง มระบบพรรคการเมองหลายพรรค และปกครองดวยรฐบาลทหารตดตอกนหลายทศวรรษ มรฐธรรมนญมาแลว ๑๗ ฉบบ มการรฐประหารสลบกบการเลอกตงแบบประชาธปไตย ประชาชนไมคอยมความสนใจหรอมความกระตอรอรนในกจกรรมการเมอง

อยางไรกตาม เมอไมนานทผานมานโบลเวยไดกาวเขาสยคสมยใหม จากทเคยไดรบสมญานามวาเปนประเทศทยากจนทสดในละตนอเมรกา มการกระจายรายไดนอย และมประชากรสวนใหญของประเทศซงเปนคนพนเมองมวถชวตใตเสนความยากจน ทงๆ โบลเวยทมทรพยากรธรรมชาตจานวนมากโดยเฉพาะอยางยงนามนดบและกาซธรรมชาตจานวนมหาศาลแตไมสามารถใชประโยชนจากทรพยากรของตนได จนมสมญานามวา “ลาทนงอยบนเหมองทอง”

ในปจจบนสถานการณเปลยนแปลงไป โบลเวยมสถานภาพทางเศรษฐกจทดขน จนนาหนาหลายประเทศในละตนอเมรกา เชน โคลอมเบย โดมนกน เวเนซเอลา เอลซลวาดอร เปร และเอกวาดอร เปนตน โบลเวยสามารถแกไขปญหาความยากจน ซงทาใหตวเลขของประชาชนใตเสนยากจนทเคยมถงรอยละ ๖๐ ใน ค.ศ. ๒๐๐๖ มาเหลอเพยงรอยละ ๓๐.๓ ใน ค.ศ. ๒๐๑๐ หรอมากกวา ๑ เทาในชวงระยะเวลา ๕ ป

รายงานการศกษาการสรางความปรองดองแหงชาตในบทน มงเนนการศกษาวา อะไรคอสงทอยเบองหลงการเปลยนแปลงในชวง ๕ ปหลงของประเทศโบลเวยทผานมา อะไรทสามารถแกไขประเทศทแบงแยกเปนฝกฝาย ยากจน และขาดเสถยรภาพของโบลเวยได อะไรเปนแรงผลกดนใหคนพนเมองซงเปนคนสวนใหญไดมสวนรวมในทางการเมองมากขน ไดมโอกาสลงประชามตรางรฐธรรมนญของตนเอง สามารถแกไขปญหาการกระจายรายไดและการกระจายทรพยากรธรรมชาตไดอยางเปนรปธรรม

๑. ความเปนมาของสถานการณความขดแยง

๑.๑ สภาพบรบททางการเมอง ๑.๑.๑ สภาพแวดลอมทางสงคมและเศรษฐกจ

กอนทจะกลาวถงสภาพบรบททางการเมองในประเทศโบลเวยนน นาจะตองทาความเขาใจสภาพแวดลอมทางสงคมและเศรษฐกจของโบลเวย เพอใหเหนโครงสรางของประเทศกอนกอน โบลเวย มขนาดใหญกวาประเทศไทยประมาณ ๑ เทา คอประมาณ ๑ ลานตารางกโลเมตร และไมมพนทตดทะเล เนองจากพายแพสงครามแปซฟก และตองเสยดนแดนทตดทะเลใหกบประเทศชลตงแตป ค.ศ. ๑๘๘๓ ปจจบนน โบลเวยสามารถใชทางออกทางทะเลผานประเทศชลได แตไมมอานาจอธปไตยเหนอดนแดนดงกลาว ปจจบน (ขอมลในป ค.ศ. ๒๐๑๑) ประเทศโบลเวยมประชากรประมาณ ๑๐ ลานคน ประกอบไปดวยคนหลากหลายชาตพนธ ชาตพนธทมมากทสดไดแกชาว Quechua ซงมอยประมาณรอยละ ๒๕ และชาว Aymaran อกราวรอยละ ๑๗ อกรอยละ ๓๐ เปนชาตพนธผสม และคนผวขาวทมาจากยโรปอกรอยละ ๑๒

ก๔-๒

คนสวนใหญของโบลเวยมองวาตนเองเปนคนพนเมอง ในป ค.ศ. ๒๐๐๑ ไดมการสารวจพบวา ประชากรราวรอยละ ๖๒ ทมอาย ๑๕ ปขนไดใหคาจากดความตวเองวาเปนคนพนเมอง (Connie Veillette, ๒๐๐๕)

ในอดต ประเทศโบลเวยเคยไดรบฉายาวาเปนประเทศทยากจนทสดในละตนอเมรการาว รอยละ ๗๐ ของพลเมองอยใตระดบความยากจนในป ค.ศ. ๑๙๙๙ แตในป ค.ศ. ๒๐๑๐ สถานการณดานความยากจนไดปรบตวดขน โดยมพลเมองอยใตระดบความยากจนลดลงเหลอรอยละ ๓๐.๓ นบวาในปจจบนประเทศโบลเวยอยในสถานการณทกวาหลายประเทศในภมภาคเดยวกน เชน โคลอมเบย (มพลเมองรอยละ ๔๕.๕ อยใตเสนความยากจน), โดมนกน (มพลเมองรอยละ ๔๒.๒ อยใตเสนความยากจน), เวเนซเอลา (มพลเมองรอยละ ๓๗.๙ อยใตเสนความยากจน), เอลซลวาดอร (มพลเมองรอยละ ๓๗.๘ อยใตเสนความยากจน), เปร (มพลเมองรอยละ ๓๔.๘ อยใตเสนความยากจน) และ เอกวาดอร (มพลเมองรอยละ ๓๓.๑ อยใตเสนความยากจน) (Index Mundi, ๒๐๑๑) โดยมสถตทนาสนใจพบวา สดสวนของประชาชนทมการใชชวตตากวาระดบการดารงชวตใตความยากจนของประเทศโบลเวยคอยๆ ลดลงมาเรอยๆ โดยเฉพาะอยางยงหลงป ค.ศ. ๒๐๐๔ และ หลง ค.ศ. ๒๐๐๖ เปนตนมา แมเราจะมขอมลไมเพยงพอทจะสรปไดวาการทความยากจนในโบลเวยลดลงเปนอยางมากจนทาใหประชาชนชาวโบลเวยมคณภาพชวตดขนนนเปนเพราะเหตใด แตเมอพบวาในชวงสมยดงกลาวเปนชวงสมยทประเทศโบลเวยสามารถจดการความขดแยงทางการเมองในประเทศได จงเปนทนาสนใจวา มนโยบายใดของประเทศโบลเวย ทเกยวของหรอไมอยางไร กบการจดการปญหาความยากจน

ขอมลจาก Index Mundi, ๒๐๑๑

แมจะเปนประเทศทมความอดมสมบรณในทรพยากรธรรมชาต โดยเฉพาะอยางยงกาซธรรมชาต

และนามนดบ แตในอดตประเทศโบลเวยมปญหาเรองการกระจายทรพยากรธรรมชาต โดยมเพยงคนกลมนอยในสงคมทสบเชอสายจากชาวสเปนในสมยอาณานคมเทานนทไดรบประโยชนจากทรพยากรน ประชาชนซงเปนคนพนเมองสวนใหญมความยากจน และตองดารงชพโดยการอาศยการปลกตนโคคา ซงเปนสารตงตนของยาเสพตดโคเคน ผทมอานาจปกครองประเทศสวนใหญคอชนกลมนอยทมเชอสายสเปน สวนคนทองถนมกไมไดรบประโยชนใดๆ จากทรพยากรธรรมชาต และนโยบายสาธารณะของประเทศ

ในอดต การปลกตนโคคาเปนเรองไมผดกฎหมายในบางสวนประเทศน เนองจากเปนพชพนเมองทคนทองถนนามาเคยวกนหรอชงชา แตการปลกเพอการเกบเกยวไปผลตยาเสพตดไดเพมจานวนสงขนมาก

ก๔-๓

ในชวง ค.ศ. ๑๙๗๐ – ๑๙๘๐ จากปญหาเศรษฐกจของประเทศ แตหลงจากนนไดลดจานวนลงอยางรวดเรวในชวง ๑๙๙๐ เปนตนมา จากนโยบายของรฐบาลรวมกบสหรฐอเมรกาทตองการปราบปรามการปลกและเกบเกยวใบโคคาทผดกฎหมาย นโยบายดงกลาวไดทาใหเกดความไมพอใจ ในกลมคนทปลกโคคาเปนพชเศรษฐกจ ทาใหเกดการรวมตวของเกษตรกรในนามกลมสหภาพผปลกตนโคคา รวมตวเปนองคกรเพอตอสทางการเมอง หนงในผนากลมผปลกโคคา นาย อโว มอราเรส ผซงเคยเปนเกษตรกรปลกตนโคคา และตอมาภายหลงจากทไดรบผลกระทบจากนโยบายการปราบปรามการปลกโคคา เขากไดเขาสสนามการเมอง และประสบความสาเรจในการดารงตาแหนงเปนประธานาธบด ซงนาทางไปสการประกาศรฐธรรมนญฉบบใหมในป ค.ศ. ๒๐๐๙

๑.๑.๒ ความขดแยงและความไมมเสถยรภาพทางการเมอง นอกจากจะเปนทรจกในนามของดนแดนแหลงสดทายของ เอรเนสโต เกบารา หรอทรจกกน

ในนามของ เช กวารา นกปฏวตแนวมารกซสตผมตนกาเนดในประเทศอารเจนตนาแลว ประเทศโบลเวยยงเปนทรจกในนามของประเทศทใชรฐธรรมนญคอนขางเปลอง และมการแทรกแซงทางการเมองจากฝายเผดจการอยเสมอ กลาวไดวา ตงแตทมรฐธรรมนญฉบบแรกในป ค.ศ. ๑๘๒๖ จนถงป ค.ศ. ๒๐๑๑ ประเทศโบลเวยมรฐธรรมนญมาทงสน ๑๗ ฉบบ และไดผานกระบวนการการเปลยนผานทางการเมองตางๆ ทไรเสถยรภาพคลายกบเมองไทย ผานการเลอกตง สลบกบการรฐประหารโดยคณะทหาร และการปกครองแบบเผดจการมาโดยตลอด โดยกอนหนาจะประกาศใชรฐธรรมนญ ค.ศ. ๒๐๐๙ ประเทศโบลเวยมรฐธรรมนญมาแลว ๑๖ ฉบบ มการปรบปรงแกไขอก ๖ ครง สลบกบการรฐประหาร โดยเฉพาะอยางยงนบตงแตป ค.ศ. ๑๙๔๕ เปนตนมา รฐธรรมนญทรางขนใหมของประเทศไดเพมประเดนกดกนทางชาตพนธและชนชนมากขนเรอยๆ เฉพาะพลเมองโบลเวยทมผวขาว มการศกษาและมฐานะดเทานนทไดรบสทธแหงความเปนพลเมองเตมท สวนชาวพนเมองถกกดกนตางๆนานาจากนโยบายสาธารณะ (Connie Veillette, ๒๐๐๕)

ตงแตป ค.ศ. ๒๐๐๑-๒๐๐๕ ประเทศโบลเวยมประธานาธบดถง ๕ คน โดยในป ค.ศ. ๒๐๐๑ ประธานาธบด Jorge Quiroga ไดรบตาแหนงประธานาธบดตอจากนาย Hugo Banzer ซงมปญหาสขภาพ ตอจากนนนาย Gonzalo Sánchez de Lozada ชนะเลอกตงเปนประธานาธบดสมยทสอง หลงจากนนไดเกดเหตการณทางการเมองขนในป ค.ศ. ๒๐๐๓ ทาใหนาย Lozado ตองลาออกจากตาแหนง หลงจากนนรองประธานาธบด Carlos Mesa ผซงเปนนกขาวในรายการโทรทศนทมชอเสยง นกประวตศาสตร และนกการเมองอสระ ไดดารงตาแหนงเปนประธานาธบดแทน ตอมาในป ค.ศ. ๒๐๐๕ นาย Mesa กลาออกเพอรบผดชอบกบปญหาการประทวงในทองถนนทเกดขนครงตอครง จนทาใหประเทศกลายเปนอมพาต หลกทางให Eduardo Rodriguez ประธานศาลสงสดใหเขาดารงตาแหนงเปนประธานาธบด (Connie Veillette, ๒๐๐๕) โดยตงแตเหตการณในป ค.ศ. ๒๐๐๓ เปนตนมาตอเนองจนถงป ค.ศ. ๒๐๐๕ ไดเกดเหตการณการประทวงโดยกลมคนพนเมอง และผใชแรงงาน ทไดดาเนนการปดถนน เรยกรอง จนกระทงไดมการเผชญหนากบกลมทหาร ทาใหมผเสยชวตถงกวา ๘๐ คน โดยกลมผประทวงเรยกรองใหมการกระจายผลตอบแทนทางเศรษฐกจไปใหกบกลมคนทยากจนในสงคม ซงเปนการตอตานนโยบายทตดคาใชจายภาครฐ และขนภาษ ฟางเสนสดทายทกดดนใหเกดการประทวงจนนาไปสการลาออกของประธานาธบด Lozada อยทแผนการของประธานาธบดทจะสงออกกาซธรรมชาตของโบลเวยไปใหกบเมกซโกและสหรฐอเมรกาผานทางทะเลทชล ซงเปนประเทศคศตรในอดตของประเทศโบลเวย

๑.๒ คขดแยงทเกยวของ

๑.๒.๑ ชนพนเมอง

ก๔-๔

คขดแยงทเกยวของในความขดแยงทางการเมองของประเทศโบลเวยคอ ชนพนเมองซงเปนคนกลมใหญในสงคม กบผนาผวขาวทสบเชอสายมาจากชาวสเปนทมฐานะรารวย ในอดตนนการเมองของประเทศโบลเวยถกครอบงาโดยผนาผวขาว โดยมคนพนเมองมสวนรวมทางการเมองคอนขางนอย สนามของการเมองในประเทศโบลเวยสวนใหญแลวเปนการตอสระหวางเผดจการทหารแตเหตการณเรมเปลยนแปลงไปตงแตป ค.ศ. ๒๐๐๓ เปนตนมา

บทบาททางการเมองของชนพนเมองชาวโบลเวย สามารถสบยอนไปไดในขบวนการปฏวตแหงชาต (Nationalist Revolutionary Movement –MNR) ซงถอกาเนดขนในป ค.ศ. ๑๙๕๑ โดยคนพนเมอง และประสบความสาเรจในการปฏวตป ค.ศ. ๑๙๕๒ กลม MNR ไดเสนอแนวทางในการปฏรปการเมองโดยใหสทธการเลอกตงทวไปกบประชาชน และวางรากฐานในการปฏรปทดน การสงเสรมการศกษาอยางเทาเทยม และทาใหยดสมปทานการขดแรดบกใหเปนของรฐ แตเหตการณการแทรกแซงทางการเมองของขนพลทหารตงแตป ค.ศ. ๑๙๖๔ เปนตนมา ทาใหนโยบายตางๆ ทวางรากฐานไวโดย MNR ไมประสบความสาเรจ นบตงแตนนเปนตนมาถงทศวรรษท ๑๙๘๐ นนบทบาททางการเมองของชนพนเมองมอยนอยมาก มชนพนเมองทมทนงในรฐสภาจานวนนอยมาก

ขบวนการภาคประชาชนของคนพนเมองในประเทศโบลเวยคอยๆ วางรากฐานอกครง ในชวงทายของทศวรรษท ๑๙๘๐ ซงเกดขนหลงจากทรฐบาลไดมนโยบายตอตานการปลกตนโคคา ทาใหชาวนาทเคยหารายไดจากการปลกโคคามความไมพอใจในนโยบายน เพราะการปลกตนโคคานนสอดคลองกบวถวฒนธรรมพนเมอง และยงเปนแหลงรายไดสวนใหญของพวกเขา เนองจากทรพยากรธรรมชาตสวนใหญนนถกสงวนไวใหกบคนผวชาวทมเชอสายสเปน นบแตนนเปนตนมา ทนงในรฐสภาถกใชเปนชองทางในการเรยกรองสทธการพฒนาเศรษฐกจ และสทธในการปลกตนโคคา

ในกลมคนพนเมองทมบทบาททางการเมองนน Juan Evo Morales Ayma หรอเปนทรจกในนาม Evo ซงเปนนกการเมองและนกกจกรรมสงคมชาวโบลเวยทมาจากเผา Quechuan ผซงในทสดแลวประสบความสาเรจในทางการเมองจนไดรบเลอกตงใหเปนประธานาธบดคนแรกของประเทศโบลเวยทมาจากชาวพนเมองตงแตป ค.ศ. ๒๐๐๖ กอนหนาเขามาดารงตาแหนงประธานาธบดนน Evo เปนหนวหนาพรรค Movement for Socialism และหวหนาสหภาพการคาใบโคเคน Evo มอดมการณทางการเมองแบบสงคมนยม และตองการใชนโยบายนในการปกครองประเทศเพอสรางความเทาเทยมใหกบประเทศมากขน Evo ไดกาหนดใหมการเลอกตงสมาชกสภารางรฐธรรมนญ และรณรงคเพอใหมการรบรางรฐธรรมนญฉบบใหมจนประสบความสาเรจในป ค.ศ. ๒๐๐๙ ซงไดระบไวเกยวกบการปฏรปทดน การทาธรกจใหเปนของรฐ (nationalizing) และการตอตานอทธพลของสหรฐอเมรกาในประเทศ นอกจากนยงมนาย Filepe Quispe จากพรรค (Indigenous Pachakuti Movement -MIP) ชาวเผา Aymaran ทง Morales และ Quispe เปนคแขงกน แตทงสองคนกไมเหนดวยกบนโยบายของประธานาธบดทเปนมเชอสายสเปน ซงเนนนโยบายในการสงเสรมการสงออกกาซธรรมชาต และยอมรบการกดดนจากรฐบาลสหรฐอเมรกาใหลดการปลกตนโคคาซงเปนทางพชทางเศรษฐกจและพชทางวฒนธรรม

๑.๒.๒ สถานการณความขดแยงทางการเมองระหวางคขดแยงในประเทศ จดเรมตนของความขดแยงทางการเมองเกดขนในสมย นาย Gonzalo Sánchez de

Lozada ผมเชอสายสเปน ซงชนะเลอกตงเปนประธานาธบดครงทสองในป ค.ศ. ๒๐๐๒ ไดคะแนนรอยละ ๒๒.๕ ในขณะนนนาย Evo Morales แหงพรรค Movement to Socialism (MAS) ไดคะแนนเปนลาดบสองคอ รอยละ ๒๐.๙ นาย Morales มนโยบายตอตานเศรษฐกจแบบตลาดและเรยกรองสทธของคนพนเมองคอนขางชดเจน ทงสองฝายไมมใครไดเสยงขางมากเดดขาด ดวยเหตนตามกฎหมายเลอกตงซงอยใน

ก๔-๕

รฐธรรมนญของประเทศ กาหนดใหรฐสภาเปนผเลอก และรฐสภาในครงนนไดเลอกตงใหนาย Gonzalo Sánchez de Lozada เปนประธานาธบด ซงประกอบไปดวยรฐบาลผสมทมกลมซายกลาง (Movement of the Revolutionary (MIR) และขวากลางทนยมประชานยม (New Republic Force) ซงเดมจะเปนพรรคฝายคานรวมกบ MAS ในการเลอกตงครงนนพบวาพรรคอนรกษนยมขวากลาง (Nationalist Democratic Action (AND) ไดคะแนนเสยงในสภาเขามาคอนขางนอย

หลงจากการเขาดารงตาแหนงไมนาน นาย Gonzalo Sánchez de Lozada พบกบปญหามากมายทงทางการเมองและทางเศรษฐกจ เนองดวยเสยงท Lazada ชนะนนไมเดดขาด มเพยงประมาณ ๔๓,๐๐๐ คะแนนเหนอกวา Morales เทานน ตลอดระยะเวลาในการดารงตาแหนง พรรครวมรฐบาลกไมไดใหความรวมมออยางเขมแขง ในชวงนนนาย Lozada ยงตองทาตามขอตกลงททาไวกบกองทนการเงนระหวางประเทศ (IMF) ในเรองการวางแผนการใชจายภาครฐอยางรดกม เขาจงตองกาหนดนโยบายทไมเปนทนยม เชนการเพมอตราภาษ ททาใหประชาชนไมพอใจ ในเดอนกมภาพนธ ค.ศ. ๒๐๐๓ ผใชแรงงานไดเดนขบวนประทวงโดยใชความรนแรง ในชวงเวลาเดยวกบการนดหยดงานของบรรดาตารวจเพอประทวงนโยบายของรฐบาลในการลดคาใชจายภาครฐ ในชวงเวลานนจงพบวามการประทวงของคนงาน, การนดหยดงานของตารวจ ผสมโรงกบการเดนขบวนของนกเรยน ไดนาไปสการปะทะกนอยางรนแรงของกลมผประทวงและทหาร ซงทาใหมประชาชนถง ๓๑ คนตองเสยชวตใหกบเหตการณครงน แตเหตการณความขดแยงและการเดนขบวนกยงไมจบตลอดทงป ซงไดรบการสนบสนนจากผนาชนเผาพนเมอง ๒ คนคอ Morales ของพรรค MAS และ Felipe Quispe จากสหภาพ Syndical Unions and Compesino Workers (CSUTCB) และพรรคฝายคาน

การประทวงดาเนนมาถงจดของการใชความรนแรงสงสดในเดอนตลาคม ค.ศ. ๒๐๐๓ เมอประธานาธบดเสนอใหมการสงกาซธรรมชาตผานทอสงกาซไปยงประเทศเมกซโกและรฐแคลฟอรเนย ผานทางประเทศชล การตดสนใจเชนนไดสงผลใหเกดความสะเทอนใจตอกลมอนรกษนยมทโกรธแคนจากการพายแพในสงครามทเคยทาใหโบลเวยตองเสยทางออกทางทะเล นอกจากนการสงออกกาซธรรมชาตยงเปนการกระตนใหเกดความไมพงพอใจจากการทประชาชนพนเมองชาวโบลเวย ซงไมเชอวาพวกเขาจะไดผลประโยชนทเปนธรรมจากการสงออกกาซธรรมชาต ความไมพอใจของประชาชนชาวพนเมองผสมกบการไดรบแรงกระตนจากกระแสตอตานสหรฐอเมรกาในชวงทศวรรษทผานมา ซงไดรวมมอกบรฐบาลในการกาจดการปลกตนโคคา ทาใหชาวนาทมไรโคคากวา ๕๐,๐๐๐ คน ตองสญเสยรายไดทงหมดของเขาทไดจากการปลกใบโคคา นอกจากน Jeffrey Sachs (๒๐๐๓) ยงศกษาเพมเตมวา กระแสการตอตานโลกาภวตนกเปนสวนหนงททาใหคนโบลเวยไมพอใจกบการดาเนนนโยบายเปดเสรตอเศรษฐกจโลกของรฐบาล จากการทรฐบาลยอมตกลงในขอเรยกรองของ องคกรการเงนระหวางประเทศ (IMF) ทใหรฐบาลกเงนเพมเตม

การชมนมตอตานและเดนขบวนปดถนนในป ค.ศ. ๒๐๐๓ ทาใหประเทศโบลเวยตกอยในสภาวะการเปนอมพาตตลอดเดอนกนยายนถงเดอนตลาคม มผเสยชวตจากการปะทะกบรฐบาลถง ๓๗ คน ทาใหประธานาธบด Lozada ประกาศลาออกจากตาแหนงในวนท ๑๗ ตลาคม ผทมาแทนทคอรองประธานาธบด Mesa ซงนบวาเปนมอใหมทางการเมอง และไมมพรรคการเมองคอยสนบสนนอยางเปนทางการ อยางไรกดพรรคฝายคานซงม Morales และ Quispe เปนแกนนา ไดใหสญญาวาจะใหเวลารฐบาลชดใหมปรบปรงตว

ชวงการดารงตาแหนงของประธานาธบด Mesa นน เขาไดแตงตงคณะรฐมนตร ซงสวนใหญไมมสงกดพรรคการเมองเหมอนกน โดยเลอกบคคลทละเอยดออนตอประเดนวฒนธรรมทองถน และตงกระทรวงอนรกษวฒนธรรม (Indigenous affairs) ทงใหคาสญญาวา จะมการทาประชามตเพอการตดสนใจวาจะมการสงออกกาซธรรมชาตหรอไม ตลอดจนการรบฟงความคดของชนพนเมองและฝายคานในการยกเลกกฎหมายฉบบหนงซงออกมาในป ค.ศ. ๑๙๙๗ ทอนญาตใหบรษททเปนผขดเจาะนามนหรอกาซธรรมชาต

ก๔-๖

สามารถเปนเจาของทรพยากรทตนเองขดขนมาได ตลอดจนการเสนอแผนเศรษฐกจทใหผรบภาระภาษคอบรษทพลงงานและพลเมองทมฐานะด การปฏรปกฎหมายผานรฐสภา เพอเพมการมสวนรวมทางการเมองของพลเมอง และประกาศใหมการจดทารางรฐธรรมนญฉบบใหม อยางไรกด Mesa ไมประสบความสาเรจในการบรหารประเทศ และสงทเขาสญญาสวนใหญกไมเกดผล เนองจากเขาไมอาจจดการกบกลมการเมองตางๆ ในรฐสภาทแตกแยก และไมเปนอนหนงอนเดยวกนได

นอกจากในรฐสภาแลว Mesa ยงผจญกบแรงตานนอกระบบรฐสภา โดยเฉพาะอยางยง “ประชาสงคม” ในรปแบบของสหภาพการคา องคกรเกษตรกร กลมนกเรยนทมบทบาททางการเมอง ซงมกดาเนนการตอตานรฐบาลในรปแบบตางๆ เชน การจดการชมนม การปดถนน เพอยนขอเสนอใหรฐบาลไมอาจปฏเสธได นอกจากนเมอมองไปในรฐสภากพบวา Mesa ไมมพรรคการเมองคอยชวยสนบสนน เพราะรฐสภาประกอบไปดวยฝายคานทเขมแขง ซงไมสนบสนนนโยบายของ Mesa สวนกลมธรกจหลกนอกรฐสภากไมสนบสนนนโยบายตางๆ ของประธานาธบด เนองจากไมเหนดวยกบนโยบายในเรองการปฏรปกฎหมายทเกยวของกบธรกจไฮโดรคารบอน จากการทาประชามตในป ค.ศ. ๒๐๐๔ เพอใหรฐบาลเขาไปมสวนรวมในกลมธรกจประเภทนใหมากขน

สถานการณทวความรนแรงมากขนจนกระทงในป ค.ศ. ๒๐๐๕ ภายใตการประทวงของกลมประชาชนทาใหประธานาธบด Mesa ตดสนใจประกาศลาออกจากตาแหนงประธานาธบดตอรฐสภา จากนนผประทวงไดขมขไมใหประธานวฒสภาและประธานสภาผแทนราษฎรรบตาแหนงตอ ดวยเหตนผทสามารถรบตาแหนงไดเปนลาดบทสคอ Eduardo Rodríguez ประธานศาลสงสด จงไดดารงตาแหนงเปนประธานาธบดคนทส นบตงแตป ค.ศ. ๒๐๐๑ เปนตนมาเพอทจะจดการใหมการเลอกตงภายในระยะเวลา ๑ ป

ผลของการเลอกตงในป ค.ศ. ๒๐๐๕ นน นาย Evo Morales หวหนาพรรคสงคมนยมฝายซาย (Movement Toward Socialism – MAS) ไดรบคะแนนเสยงสงทสดคอรอยละ ๕๔ นบวาเปนครงแรกหลงจากป ค.ศ. ๑๙๘๒ ทมคนชนะเลอกตงแบบเสยงขางมากเดดขาด (absolute majority) ไดในครงแรก (Ribando, ๒๐๐๗; Centella, ๒๐๑๑) นอกจากนพรรค MAS ยงไดคะแนนเสยงสงสดในสภาลางของรฐสภา และไดทนงในสภาสงถง ๑๒ ทนงจาก ๒๗ ทนง และในทสด เดอนมกราคม ป ค.ศ. ๒๐๐๖ นาย Morales กดารงตาแหนงประธานาธบดคนแรกของโบลเวยทเปนคนพนเมอง ตงแตกอตงประเทศมานบรวม ๑๘๐ ป

ภายหลงจากการดารงตาแหนงประธานาธบด นาย Moralesไดรบการสนบสนนจากประชาชนมาก แมจะมเสยงคดคานจานวนมากเชนเดยวกน แตการใชความรนแรงตางๆ ไดลดลงมาอยางมากใน ป ค.ศ. ๒๐๐๗-๒๐๐๘ และหลงจากการลงประชามตรางรฐธรรมนญฉบบใหม กยงลดความขดแยงลงไปไดอกมาก เพราะเปนรฐธรรมนญทแกไขปญหาพนฐานตางๆ ของประเทศ ทงในเรองการกระจายทรพยากร และการยอมรบความแตกตางหลากหลายของสงคม ซงเปนปญหาพนฐานทสาคญของประเทศโบลเวย อนเปนการลดความกดดนและความไมพอใจของประชาชนทมตอโครงสรางทางกฎหมายและโครงสรางทางการเมองของประเทศทมความไมเปนธรรมในอดต ทไดกอใหเกดจดประททางการเมองอยางสงสดในป ค.ศ. ๒๐๐๓ เปนตนมา

Evo Morales เปนกสกรชาวพนเมองทสบเชอสายมาจากอนเดยนแดงเผา Quechua และ Aymara ภายหลงจากเขาจบชนมธยมปลาย Morales ไดเขารบราชการทหารอยชวงหนง และไดออกมาเปนชาวไรโคคา และเปนผนาของสหภาพโคคาของโบลเวย ในป ค.ศ. ๑๙๙๗ เขาไดรบการเลอกตงเปนครงแรกใหดารงตาแหนงสมาชกสภาผแทนราษฎรจากพรรคสงคมนยม และในป ค.ศ. ๒๐๐๒ เขาเขาชงตาแหนงประธานาธบดและไดรบคะแนนเสยงเปนอนดบสอง โดยมฐานเสยงเปนคนพนเมองและเกษตรกรชาวไรโคคา

๑.๓ ปญหาความขดแยงของประเทศโบลเวย

ก๔-๗

๑.๓.๑ ขอขดแยงในการปลกตนโคคา โคคาและใบโคคา เปนพชพนเมองของโบลเวย มความสาคญทางวฒนธรรมและสงคมมานบ

พนปในฐานะตวแทนทางจตวญญาณและถกนามาใชเพอวตถประสงคทางการแพทย อยางไรกตามใบโคคาเปนสารตงตนของสารเสพตดชนดหนงทชอโคเคอน ในป ค.ศ. ๑๙๖๐ เปนตนมาใบโคคาทมาจากตน โคคาทปลกในโบลเวยถกสงออกไปทประเทศโคลมเบยและถกนาไปสกดเปนยาเสพตดดงกลาว ตนโคคาเปนพชทมคณคาทงทางจตใจ และเปนแหลงสาคญในการหารายได โดยเฉพาะอยางยงสาหรบชาวนายากจนทมทดนและตนทนเพยงนอยนด

อยางไรกตามในทศวรรษท ๑๙๘๐ เปนตนมา ไดเกดปญหาขน จากการทรฐบาลโบลเวยทมาจากชาวโบลเวยเชอสายสเปนไดรบการกดดนจากรฐบาลสหรฐอเมรกาใหจากดการปลกตนโคคาเพอนาไปผลตเปนโคเคนอยางจรงจง นาไปสนโยบายทกดดนการปลกตนโคคาโดยผดกฎหมาย ในป ค.ศ. ๑๙๘๘ รฐบาลโบลเวยไดตราพระราชบญญตฉบบหนงใหการปลกตนโคคานอกเหนอทดนจานวน ๓๐,๐๐๐ เอเคอรในรฐ Yungas วาเปนการกระทาทผดกฎหมาย และในทศวรรษถดมารฐบาลไดพยายามแทนทการปลกตนโคคาดวยการจายเงนทดแทน แตนโยบายตางๆ เหลานประสบความสาเรจไดเพยงนอยนดเทานน ในทสดรฐบาล Banzer-Quiroga (ป ๑๙๙๗-๒๐๐๒) ไดดาเนนนโยบายโดยการบงคบใหชาวนาโบลเวยเลกปลกตนโคคาโดยทนท โดยเฉพาะอยางยงไดกดดนไปโดยตรงในรฐ Chapare ซงสามารถทาใหการปลกตนโคคาในประเทศนลดลงไดอยางรวดเรว แตไดทาใหเกดผลกระทบคอ การละเมดสทธมนษยชน จากการใชอานาจของรฐบาลอยางรนแรง นอกจากน รฐบาลประสบความลมเหลวในการแทนทการปลกตนโคคาดวยพชเศรษฐกจชนดอน ดวยเหตนการบงคบการเลกปลกตนโคคาอยางกะทนหนของรฐบาลจงทาใหชาวนาจานวนมากทหาเลยงชพดวยการปลกตนโคคาเปนพชหลกตองพบกบความยากลาบาก และไดทาใหเกดผลกระทบตอวถชวต ความเปนอยของคนยากจนในโบลเวย ททาใหยงแรนแคนเขาไปอก ประชาชนสวนใหญทไดรบผลกระทบโดยเฉพาะในแควน Chapare จงมความรสกเคองโกรธและตอตานรฐบาล การปะทะกนระหวางชาวนาผปลกโคคาและเจาหนาทของรฐทเกดขนอยเสมอในรฐน ทาใหรฐบาลตองพบกบปญหาความออนแอในระยะยาว

๑.๓.๒ การกระจกตวของการถอครองทดน ปญหาการกระจกตวของการถอครองทดนเปนปจจยสาคญประการหนงทนาไปสความยากจนในประเทศโบลเวย เนองจากประชากรสวนใหญไมมทดนเปนของตนเอง หรอมนอยมาก และเปนทดนบนเชงเขา และทดนทไมมความอดมสมบรณ แมวาทผานมาโบลเวยเคยมกฎหมายปฏรปทดนในป ค.ศ. ๑๙๕๓ ใหทดนจานวนสองลานเอเคอรแกคนพนเมองและชมชนกสกร แตสถานการณความเหลอมลาในการกระจายการถอครองทดนกไมดขน จนกระทงในป ค.ศ. ๑๙๙๖ ประเทศโบลเวยไดตรากฎหมายปฏรปอกฉบบทอนญาตใหคนพนเมองมสทธตามกฎหมายเหนอทดนของชมชน แตกเปนกฎหมายอกหนงฉบบทไมประสบความสาเรจในการทาใหประชาชนมสทธเหนอทดนของตน โดยประชากรสองลานคนมทดนรวมกน ๒.๕ ลานเอเคอร ในขณะทคนรารวยเพยง ๑๐๐ ครอบครวมทดนทงหมดถง ๑๒.๕ ลานเอเคอร (Washington Times, ๒๐๐๖ ใน Ribando, ๒๐๐๗)

๑.๓..๓ สทธปกครองตนเองของแควนตางๆ จากการทแควนตางๆ ในประเทศโบลเวย มความแตกตางทางทรพยากรธรรมชาตคอนขางมาก ทาใหแตละแควนมฐานะทางเศรษฐกจคอนขางแตกตางกน เชน แควน Santa Cruz ทมทรพยากรธรรมชาตมาก ประกอบไปดวยคนรารวย และตองการสทธในการปกครองตนเองเปนพเศษแตกตางจากแควนอนๆ การเรยกรองของ Santa Cruz ไดรบการตอตานจากแควนอก ๔ แควนทางตอนกลางและทาง

ก๔-๘

ตะวนตกของประเทศทมฐานะยากจน จากปญหาดงกลาวทาใหเปนสาเหตหนงของความขดแยงในการเมองของประเทศโบลเวย

ความขดแยงเรองนปะทขนในสมยของ Morales เมอเขาไดเสนอกฎหมายฉบบหนงในป ค.ศ. ๒๐๐๖ ในการเพมอานาจใหกบสวนกลาง โดยใหสภานตบญญตสามารถถอดถอนผวาราชการแควนไดโดยตรง ขอเสนอดงกลาวทาใหแควน ๖ แควนในทงหมด ๙ แควนของโบลเวยไมพอใจ และประกาศตอตานนโยบายดงกลาวในเดอนธนวาคม ค.ศ.๒๐๐๖ หลงจากนนในกลางเดอนมกราคมปถดมา ไดมการประทวงขอเสนอดงกลาวจากแควน Cochabamba เกดการปะทะกนและมผเสยชวต ๒ คนและไดรบบาดเจบจานวน ๑๐๐ คน การปะทะกนครงนนไดทาใหเกดความกงวลวา จะเกดความรนแรงขยายไปทวประเทศ หากรฐบาลไมพยายามทาอะไรเพอแกไขปญหาดงกลาว

๑.๓.๔ การสงออกกาซธรรมชาต ประเทศโบลเวยเปนประเทศทมกาซธรรมชาตมากเปนอนดบสองในอเมรกาใต โดยปจจบน

พบวามกาซธรรมชาตทยนยนแลวจานวน ๕๕ ลานลานลกบาสกฟต กาซธรรมชาตทใชในประเทศบราซลจานวนกวาครงหนงถกสงออกไปจากประเทศโบลเวย เนองจากเปนประเทศทไมมทางออกทางทะเล ทาใหการสงออกกาซธรรมชาตตองถกกระทาผานนานนาของประเทศเพอนบาน นอกจากนประเทศโบลเวยขาดแคลนเทคโนโลยและเงนทนในการพฒนาการใชทรพยากรอยางมประสทธภาพ

จากปญหาตางๆ ทไดกลาวมารวมกบปญหาทางการเมองภายในประเทศดวย ทประชาชนตองการใหรฐบาลควบคมการใชทรพยากรธรรมชาตเพอประโยชนของประชาชนทกคน ในป ค.ศ. ๒๐๐๔ ประชาชนกวารอยละ ๙๒ ลงประชามตใหรฐบาลบรหารงานทรพยากรธรรมชาตนดวยการดงเอาสมปทานกาซกลบมาเปนของรฐ จากประชามตฉบบนทาใหประธานาธบดในขณะนนคอ Mesa ออกกฎหมายฉบบใหมเพอยกเลกกฎหมายไฮโดรคารบอน ค.ศ. ๑๙๙๖ ทใหเอกชนทาการลงทนในกาซธรรมชาต และใหหนวยงานดานพลงงานของรฐคอ Yacimientos Petroliferos e Fiscales Bolivianos (YPFB) เปนผมบทบาทหลกในการขดเจาะและใชประโยชนจากทรพยากรนามนและกาซธรรมชาต และทาการทบทวนสญญาการขดเจาะและใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตของบรษทเอกชนทไดสมปทานไปแลว ซงไดทาใหบรษทเอกชนทงหลายไมพอใจและในสมยของประธานาธบด Morales เขาไดเพมราคากาซธรรมชาตทสงออกไปยงอารเจนตนาและบราซล จากการเพมอตราภาษตางๆ ซงไดทาใหบรษทผสงออกเสยเปรยบในการสงออกกาซธรรมชาต สงผลใหบรษททไดรบผลกระทบซงเปนผลงทนจากประเทศบราซลประกาศยบยงการลงทนดานกาซธรรมชาตในประเทศโบลเวย

๒. สาระสาคญของกระบวนการและขอตกลงในการสรางความปรองดอง

๒.๑ กระบวนการ ปญหาของประเทศโบลเวยเมอเทยบกบประเทศอนๆ แลวมความซบซอนไมมากนก เพราะม

ทมาจากความเหลอมลา การกระจายทรพยากร และปญหาการปลกตนโคคาทไดกลาวมาแลว ซงจากการทไดมความพยายามอยางจรงจงของรฐบาลในการแกไขปญหาดงกลาว จงสามารถจดการปญหาไดประสบความสาเรจ เพราะรฐบาลมทมาจากประชาชนพนเมองซงเปนคนสวนใหญในสงคม ซงไดออกนโยบายตางๆ เพอแกไขปญหาความเหลอมลาทางเศรษฐกจ และการยอมรบความแตกตางหลากหลาย นอกจากนไดมการ

ก๔-๙

แกไขปญหาความขดแยง โดยมงเนนไปทประเดนแหงความขดแยง ดงจะไดกลาวถงเนอหาในนโยบายและกฎหมายตางๆ ในหวขอถดไป

ในสวนของการทาประชามตการรางรฐธรรมนญฉบบใหม ในสมยประธานาธบด Morales นนใหมการเลอกตงสภารางรฐธรรมนญมาจากทกแควนในประเทศ แตในการรางรฐธรรมนญนนถกควาบาตรจากฝายคานตลอดชวงระยะเวลาทงหมดราว ๑.๕ ป แตในทสดรฐธรรมนญฉบบนไดผานการลงประชามตและมผลบงคบใช โดยใหนบจานวนสมาชกรฐสภาเฉพาะทเขามาประชม ๒/๓ ไมใชนบจากสมาชกทงหมดของรฐสภา (Crabtree, ๒๐๐๗)

งานศกษาเรองการรางรฐธรรมนญของประเทศโบลเวยของภควด (๒๕๕๓) ระบวา กระบวนการรางรฐธรรมนญของประเทศโบลเวยฉบบปจจบนคอนขางเปนไปอยางยากลาบาก เพราะกระทาขนในชวงทสถานการณทางการเมองยงไมเรยบรอยนก โดยประธานาธบด Morales ทไดรบการสนบสนนจากคนพนเมองนน ยงตองตอสกบทงกลมผมอานาจเดมทเปนชาวโบลเวยเชอสายสเปน และจากกลมทนทไมสนบสนนคนพนเมองดวย ระหวางการรางและรณรงคการทาประชามตรฐธรรมนญฉบบนนน ไดมการใชกาลงเขาปะทะกนระหวางผสนบสนนและผตอตานรฐธรรมนญ โดยกลมผตอตานประกอบไปดวยกลมทนและฝายอานาจรฐเดม สวนกลมทสนบสนนเปนคนพนเมอง ความหลากหลายทางชาตพนธ และกลมผสนบสนนนโยบายแนวสงคมนยม ในการรณรงคดงกลาวไดมการกาหนดใหมการตดสนใจการกาหนดใหการจากดการซอทดนท "๕,๐๐๐ เฮกตาร"

นอกจากการปะทะกนโดยตรงระหวางกลมบคคลทมความเหนตางกนแลว สอมวลชนกเปนเวทของความขดแยงทมความสาคญไมแพกน ประเทศโบลเวยเปนประเทศทไมมสอของรฐ มแตสอของเอกชน ซงเกอบทงหมดไมสนบสนนรฐธรรมนญฉบบใหมของโบลเวย โดยบางฉบบมการบดเบอนเนอหา เชนการเสนอขาววารฐธรรมนญฉบบใหมจะกลบไปสยคปาเถอน และการใชกฎหมายของชมชนแทนทกฎหมายของรฐ นอกจากนยงมการกลาวหาวารฐธรรมนญฉบบใหมมการอนญาตใหคนรกเพศเดยวกนแตงงานกนได เปนตน

อยางไรกตาม การรณรงคของสอมวลชนทวประเทศไมอาจเปลยนแปลงผลของการลงประชามตได เมอคนสวนใหญในประเทศยอมรบรฐธรรมนญฉบบน เนองจากมเนอหาทยอมรบความแตกตางหลากหลาย และใหสทธทางเศรษฐกจ วฒนธรรม และการมสวนรวมทางการเมองของประชาชน

๒.๒ เนอหา ๒.๒.๑ การแกไขความขดแยงจากนโยบายการปลกตนโคคา ภายหลงท Morales ไดดารงตาแหนงประธานาธบด เขาไดออกนโยบายทแยกการปลกตนโค

คาออกมาจากโคเคน (Coca Yes, Cocaine No Policy) โดยมทมาจากขอตกลง Chapare (Chapare Agreement) ทเขาไดทาไวกบประธานาธบด Mesa ตงแตป ค.ศ. ๒๐๐๔ ภายใตนโยบายดงกลาว Morales ไดตงเปาหมายไววา จะตอง ๑) แสดงถงความหมายในแงบวกของใบโคคา ๒) ทาใหใบโคคาถกนาไปใชอยางถกกฎหมาย ๓) ใชนโยบายการเลกปลกตนโคคาโดยสมครใจ ทงนจะไดมการสนบสนนใหปลกพชอนทดแทน และ ๔) ควบคมและกาจดการผลตโคเคนและยาเสพตดอนๆ อยางจรงจง เพอทนโยบายดงกลาวจะประสบผลสาเรจได Morales ไดลดอตราโทษของการปลกตนโคคา และพยายามพฒนาการใชตนโคคาในวธอนๆ เชนการ แปรรปใบโคคาใหเปน ชาโคคา โดยมประเทศเวเนซเอลา ใหทนชวยเหลอโรงงานในแควน Yungas ในการแปรรปโคคาใหเปนสนคาเกษตร เชน แปง สาหรบอบขนม และยาสฟนเพอการสงออก ในเดอนมถนายน ๒๐๐๖ ประธานาธบด Morales ไดประกาศแผนการยกเลกการจากดการกาหนดเขตปลกโคคาในแควน Yungas และใหอสระตอผเกษตรกรทจะสามารถขายโคคาใหกบผบรโภคไดโดยตรง ในเดอนกรกฎาคมปเดยวกน รฐบาล

ก๔-๑๐

ประสบความสาเรจจากเปาหมายทไดตงไววาจะใหมการยกเลกการปลกโคคาโดยสมครใจในพนท ๓,๐๐๐ เฮกเตอรในแควน Yungas นโยบายของ Morales เปนนโยบายทคานงถงความออนไหวทางวฒนธรรม ซงถงแมวาผลของนโยบายจะปรากฏไดชา แตกประสบความสาเรจดวยการยอมรบของทกฝาย จากการมสวนรวมของฝายทเกยวของทกขนตอน

๒.๒.๑ การปฏรปทดน จากปญหาการกระจกตวของทดน อนนามาซงความยากไรและความเหลอมลาในประเทศ

โบลเวยมานานกวา ๕ ทศวรรษ ในทสด ประธานาธบด Morales ไดกาหนดโครงการปฏรปทดนจานวน ๗.๕ ลานเอเคอรใหแกชมชนดงเดมจานวน ๖๐ ชมชน และสญญาวาจะใหโฉนด และการเขาถงแหลงทนและเทคโนโลยกสกรรมใหกบชมชนชาวโบลเวยทยากจนภายในระยะเวลา ๕ ป

นโยบายการปฏรปทดนของ Morales ไดรบการขดขวางและตอตานจากกลมอตสาหกรรมเกษตรและเจาของทดนจานวนมากในแควน Santa Cruz เชนเดยวกบเจาของทดนชาวบราซลทมาทากสกรรมในเขตภาคตะวนออกของประเทศ แตการตอตานดงกลาวไมสงผลตอนโยบายของ Morales มากนก ในทสดเขาจงประสบความสาเรจในการประกาศการปฏรปทดน และระบไวในรฐธรรมนญไดเปนผลสาเรจ

๒.๒.๒ ปญหากาซธรรมชาต แมวาประเทศโบลเวยจะมแหลงกาซธรรมชาตจานวนมาก และสงออกกาซธรรมชาตไปให

ประเทศเพอนบาน แตทผานมาประชาชนของประเทศไมคอยไดรบผลประโยชนจากทรพยากรดงกลาวมากนก ประเทศโบลเวยทเตมไปดวยทรพยากรธรรมชาต แตเคยเปนหนงในประเทศทยากจนตดอนดบในภมภาค ซงในปจจบน ปญหานไดรบการดแลแกไขอยางจรงจาก จากนโยบายของรฐในการทาใหกลบมาเปนของรฐ (Nationalization) ในสมยของประธานาธบด Mesa ทไดมการประกาศทบทวนสญญาสมปทานบรษทนามน และไดมการเพมภาษอตราตางๆ ในการสงออกนามนในสมยประธานาธบด Morales เพอใหรฐบาลสามารถจดเกบภาษจากการใชประโยชนกาซธรรมชาตใหมากขน

๒.๓ ขอตกลงสนตภาพ/กฎหมายอนเกดจากขอตกลง

แนวทางการสรางความปรองดองของประเทศโบลเวย คอ การใหสทธในทางดานวฒนธรรม การยอมรบความแตกตางหลากหลาย โดยผานกฎหมายและรฐธรรมนญฉบบใหมซงมความยาวถง ๔๑๑ มาตรา โดยมวตถประสงคเพอสนบสนนความแตกตางหลากหลายทางวฒนธรรม การไมกาหนดใหศาสนาครสตนกายโรมนคาทอลกใหเปนศาสนาประจาชาต การสนบสนนสทธของคนพนเมอง โดยรฐธรรมนญกาหนดใหประเทศโบลเวยเปนรฐพหวฒนธรรม เพอใหหลากหลายวฒนธรรม ชนชาต และประเพณ สามารถดารงความเปนตวตนไดทามกลางกระแสความเปลยนแปลง โดยรฐธรรมนญกาหนดใหภาษาราชการของโบลเวยม ๓๖ ภาษา ทงภาษาพนเมองและภาษาราชการ

การใหอสระในการปกครองชมชนตนเอง รฐธรรมนญของประเทศโบลเวยไดกาหนดใหคนพนเมองมสทธในกระบวนการนตบญญตของตนเอง ตราบเทาทกฎหมายจะไมขดตอรฐธรรมนญ ทงนโดยดาเนนตามกรอบสทธของชาวพนเมองตามคาประกาศของสหประชาชาต ทชนพนเมองมสในการจดระบบความยตธรรมตามจารตประเพณ และมสทธในการบรหารจดการทรพยากรทองถน นอกจากน รฐธรรมนญยงกนทนงในวฒสภาบางสวนใหแกวฒสมาชกทไดรบเลอกตงจากชมชนชาวพนเมอง และยงมแนวทางในการกระจายรายไดและทรพยากร โดยจากดการถอครองทดนไมเกน ๕,๐๐๐ เฮกเตอร และการกาหนดใหรฐบาลเปนเจาของทรพยากรธรรมชาตอกดวย

ก๔-๑๑

๓. บทวเคราะหปจจยแหงความสาเรจของการสรางความปรองดอง

การดารงตาแหนงของประธานาธบด Morales เปนจดเรมตนของการตอตานการปกครองทไม เปนธรรมทถกครอบงาโดยคนเชอสายสเปนซงเปนคนกลมนอยในสงคม อนเปนปญหาเรอรงตงแตอดตเปนตนมา ชยชนะของ Morales ถอเปนชยชนะอนเปนสญลกษณของการประสบความสาเรจของกจกรรมทางการเมองทมาจากการมสวนรวมของประชาชน การตอตานจกรวรรดนยมและทนนยมโดยรฐ และมวตถประสงคเพอ มงสการปฏรปประเทศ Morales คอสญลกษณของชนพนเมองทเปนคนสวนใหญในสงคมอยางแทจรง และเปนผทไดอานาจทางการเมองอยางสงางามจากการชนะการเลอกตงประธานาธบดทไดเสยงขางมากแบบเดดขาดในการเลอกตงครงแรกเพยงครงเดยว

๓.๑ กรอบคดในการสรางความปรองดอง ประเทศโบลเวยมความไดเปรยบประเทศอนๆ ในภมภาคเดยวกนทแมจะมรากเหงาของความขดแยง

สงสมมาในชวงเดยวกน เชน โคลอมเบย และ ชล ซงเปนอก ๒ ประเทศในภมภาคเดยวกนนทรายงานฉบบนไดศกษา แตการใชความรนแรงเขาเผชญหนากนทเกดขนไมไดถกแทรกแซงจากชาตมหาอานาจเชนเดยวกบทเกดในสองประเทศทกลาวมาขางตน เนองจากเปนชวงเวลาตงแตป ค.ศ. ๒๐๐๑ เปนตนมาทไมมประเดนปญหาดานสงครามเยนอกตอไปแลว ดวยเหตนการใชนโยบายทเอนเอยงไปในทางสงคมนยมของประธานาธบด Morales จงไมถกมองวาเปนนโยบายทขดแยงกบผลประโยชนของสหรฐอเมรกาเชนเดยวกบทเคยเกดกบชลและโคลอมเบยและอกหลายประเทศในทวปอเมรกาใต ดวยเหตน นโยบายการแกไขปญหาความขดแยงในโบลเวย จงสามารถดาเนนการไดโดยมปจจยภายนอกเขามาเกยวของนอยมาก ซงเปนปจจยททาใหผนาของประเทศยงสามารถควบคมได ทงน กรอบคดสาคญในการสรางความปรองดอง อยทการมสวนรวมของประชาชนและการสรางความเปนธรรมทางเศรษฐกจและสงคม

นอกจากน การทโบลเวยไดแกไขบทเรยนจากความขดแยงทางการเมองภายหลงประเทศอนๆ ในภมภาค ทเคยลมเหลวจากการเลอกวธการแกไขปญหาโดยใชนโยบายประชานยมมาแลว ทาใหประเทศโบลเวยเลอกทจะแกไขปญหา โดยระบไวในรฐธรรมนญ ไมไดเปนเพยงนโยบายประชานยมชวคราวเพอสรางฐานเสยงของนกการเมอง

๓.๒ กระบวนการ กระบวนการสรางความปรองดองของประเทศโบลเวยมความแตกตางจากกระบวนการสรางความ

ปรองดองในอก ๙ ประเทศในรายงานการวจยฉบบน เนองจากเปนการใชกระบวนการของรฐทมอย การรางรฐธรรมนญ การกาหนดนโยบายสาธารณะเพอคนสวนใหญในสงคม การใชนโยบายทสงเสรมความแตกตางหลากหลาย ฯลฯ โดยนโยบายสวนใหญเปนนโยบายทใหประโยชนกบกลมคนทเคยอยภายใตความเหลอมลา ไดแกคนพนเมองซงเปนคนสวนใหญของประเทศ และมขอสงเกตคอนโยบายของโบลเวยไมไดเปนการแกไขปญหาความขดแยงโดยผานการมสวนรวมของทกภาคสวนอยางแทจรง เนองจากฝายคานและฝายทเคยมอานาจเกา รวมทงสอมวลชนดวย ไมยอมเลนในกตกาใหมทประธานาธบด Morales วางไว เพราะทราบดวาเสยงสวนนอยของตนเองไมอาจจะชวยใหตวเองไดรบผลประโยชนทไดจากการตกลงใหมในกตกาฉบบใหมเหลาน การแกไขปญหาความขดแยงในประเทศโบลเวยจงเปนกระบวนการของคนกลมใหญในสงคมทผานระบอบประชาธปไตยและการมสวนรวมของประชาชนหมมาก

ก๔-๑๒

๔. บทสรป กรณศกษาของประเทศโบลเวย มบางประการทคลายกบประเทศไทยเมอหลายปทผานมาแลว ท

ประเทศไทยยงมปญหาความเหลอมลาในการกระจายรายได ความเหลอมลาในการกระจายทรพยากร สทธทางการเมอง และการเขาถงบรการสาธารณะตางๆ เปนตน

ในขณะทประเทศไทยยงไมไดมการแกไขปญหาตางๆ เหลาน และรฐธรรมนญของไทยทกฉบบ หรอนโยบายภาครฐของไทยสวนใหญไมเคยสามารถจบใหถงปญหาเรอรงของประเทศไทย ไมเคยมการกาหนดเพดานการถอครองทดน การกระจายผลประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตของประเทศ และการยอมรบสทธของชมชนตางๆ ของประเทศไทยกยงไมไดถกนามาปฏบตอยางเปนรปธรรม

ความสาเรจอยางงดงามของประเทศโบลเวยคอ การสามารถแกไขปญหาความเหลอมลา การขจดความยากจน การยอมรบความแตกตางหลากหลาย และการแกไขปญหาการปลกโคคา ซงเปนปญหายาเสพตดได ทงนโบลเวยภายใตรฐธรรมนญฉบบใหมเปนโบลเวยทมนคง ไมใชเพยงแตประเทศทมนโยบายประชานยมเหมอนประเทศอนๆ ทเคยลมเหลวเพราะนโยบายเหลานมาแลวในแถบละตนอเมรกา ประเทศโบลเวยอาจเปนหนงในตวอยางของการแกไขปญหาทระดบรากฐานได แตการนามาใชอยางเปนรปธรรมกจะตองระลกวา โบลเวยยงเปนประเทศทไมไดผกพนตวเองเขากบระบบเศรษฐกจโลกมากนก ซงถาเปรยบเทยบกบประเทศไทยแลว เราอาจจะใชวธเดยวกบโบลเวยไมไดทงหมด เนองจากประเทศไทยม พนธสญญาในระดบโลกและระดบภมภาคมากมาย และประเทศไทยไมไดเปนประเทศทมกาซธรรมชาตและนามนมากเหมอนประเทศโบลเวย

------------------------------------------------------------------

ก๔-๑๓

บรรณานกรม Index Mundi. Bolivia. จาก http://www.indexmundi.com/g/r.aspx?c=bl&v=69 เขาถงวนท ๑๒ มกราคม ๒๕๕๕ Crabtree, John. (2007). “Bolivia’s controversial constitution”. Open Democracy. From

http://www.opendemocracy.net/article/bolivia_s_controversial_constitution. เขาถงวนท 25 มกราคม 2555

Ribando, Clare M. (2007) Bolivia: Political and Economic Developments and Relations with the United States. Congressional Research Service.

Centellas, Miguel. (2011). Countries at the Crossroads. Freedom House.

ก๕-๑

การสรางความปรองดองแหงชาตการสรางความปรองดองแหงชาต:: กรณศกษากรณศกษาโมรอกโกโมรอกโก เออเชน เมรโอ

นกวชาการ สานกวจยและพฒนา สถาบนพระปกเกลา ----------------------------------

บทนา

แมกระแสปฏวตในแอฟรกาเหนอตอนน จะมองวาประเทศโมรอกโกโชคดทไมไดเกดความรนแรงหรอโชครายทไมไดเกดการปฏวตเปลยนระบอบการปกครองมาเปนระบอบประชาธปไตยกตาม แตประเทศโมรอกโกกมเสถยรภาพทางการเมอง ทงน ระบอบการปกครองของประเทศดงกลาวเปนระบอบทใหอานาจกบพระมหากษตรยอยางแทจรง โดยพระมหากษตรยทรงมอานาจแตงตงฝายการเมอง ทหาร และทรงมอทธพลตอการพจารณาคดในศาล ซงแมวาอาจจะยงมการละเมดสทธมนษยชนอยบางโดยเฉพาะดานการตรวจพจารณา (Censorship) แตอยางไรกตาม ในรอบ ๑๐ ปทผานมากตองนบวาประเทศโมรอกโกมความเปนประชาธปไตยมากขน

ในสมยของสมเดจพระราชาธบดฮสซนท ๑ ( King Hassan I) และ สมเดจพระราชาธบดฮสซนท ๒ (King Hassan II) (๑๙๕๖-๑๙๙๙) มเหตการณความรนแรงเกดขนเปนจานวนมาก ไดแก การสลายการชมนมดวยวธการทรนแรง การประกาศภาวะสถานการณฉกเฉนเปนเวลา ๕ ป การใชการทรมาน เปนตน โดยความรนแรงดงกลาวนบวาหนกมากทสดในชวงป ๑๙๖๕ ถง ๑๙๘๐ ซงชาวโมรอกโกเรยกชวงเวลานนวา “ปแหงสารตะกว” (Years of Lead) อนเปนปทมประชาชนไดรบผลกระทบเปนจานวนมาก แตยงไมมการนบจานวนผไดรบผลกระทบอยางเปนทางการ

ตงแตป ๑๙๙๐ สมเดจพระราชาธบดฮสซนท ๒ (King Hassan II) เรมเหนคาขตออานาจพระมหากษตรย โดยเฉพาะในเรองของการเตรยมการสบราชสนตตวงศ ดงนนพระองคจงทรงมความตงใจทจะลดระดบความรนแรงของการใชอานาจรฐในการปกครองประเทศ และในป ๑๙๙๙ สมเดจพระราชาธบดโมฮมเหมดท ๖ (King Mohammed VI) ขนมาเปนประมขหลงจากทประชาชนโมรอกโกเรมตระหนกถงสทธเสรภาพมากขนและนาไปสกระบวนการพฒนาประชาธปไตยโดยตองผานกระบวนการความปรองดอง ซงรฐไดเปดโอกาสใหชาวโมรอกโกทกคนมาเลาประสบการณวาตนเองถกรฐละเมดสทธและถกทารายอยางไร ทงน เพอฟนฟประวตศาสตรของผเคราะหรายใหเปนประวตศาสตรทางการของทงชาต โดยยอมรบอยางเปนทางการวารฐไดกระทาผด กระบวนการดงกลาวนนนบวาเปนกระบวนการอนหาทเปรยบมได เพราะเปน “การพจารณาคดโดยเปดเผยทมพระมหาพระมหากษตรยเปนจาเลยซงจดโดยพระองคเอง” (Yadh Ben Achour ; « Procès du Roi sous le portrait du Roi », อางใน Abderrahim El Maslouhi, ๒๐๐๗, L’IER : espace public et apprentissage de la justice procédurale au Maroc Une lecture habermassienne , p. ๑๖๓) ซงถอเปนความพยายามในการรเรมของพระมหากษตรยททรงเปดโอกาสใหชาวโมรอกโกแสดงความเหนตอสถาบนพระมหากษตรยไดมากขน โดยสถาบนฯเปนเจาภาพควบคมกระบวนการนนเอง คาถามสาคญทนาคดจากกรณศกษาของประเทศโมรอกโกคอ กระบวนการดงกลาวจะสามารถนาไปสความปรองดองอยางเตมท ในขณะทผกระทาความผดเปนผนากระบวนการดงกลาวไดหรอไม

๑. ความเปนมาของสถานการณความรนแรง (ค.ศ.๑๙๕๖-๑๙๙๐)

๑.๑ ความรนแรงของรฐตอประชาชน ในประเทศโมรอกโก ความรนแรงทเคยเกดขนระหวาง ป ๑๙๕๖ ถง ๑๙๙๐ เปนความรนแรงของรฐ ซงใช

ความรนแรงในการปดกนการแสดงความคดเหนของประชาชนทเรยกรองใหมการปฏรปทางการเมอง โดยเฉพาะคนท

ก๕-๒

มอดมการณนยมฝายซายทางการเมอง ความรนแรงดงกลาวมลกษณะดงตอไปน คอ การจบและสงจาคกในเรอนจาลบโดยไมประกาศ การใชการทรมาน การสงหารแกนนาทางการเมอง การประกาศใชกฎหมายสถานการณฉกเฉน การพจารณาคดทางการเมองในศาล การใชกาลงในการสลายชมนมซงทาใหมผเสยชวต การปดหนงสอพมพ การหามเผยแพรหนงสอ การจากดสทธเสรภาพของประชาชน โดยเฉพาะเสรภาพในการแสดงความคดเหน เปนตน

๑.๒ สภาพบรบททางการเมอง ในป ๑๙๕๖ ประเทศโมรอคโกไดรบเอกราชจากสาธารณรฐฝรงเศส ซงตรงกบสมยทสมเดจพระราชาธบด

ฮสซนท ๑ (King Hassan I) เปนพระมหากษตรยภายใตระบอบสมบรณาญาสทธราชย และในป ๑๙๖๑ พระราชาธบดฮสซนท ๒ (King Hassan II) ขนเปนพระมหากษตรยและแตงตงตนเองเปนนายกรฐมนตร และมรฐธรรมนญฉบบแรกในป ๑๙๖๒ ซงบญญตวาประเทศมพระมหากษตรย โดยสมเดจพระราชาธบดฮสซนท ๒ (King Hassan II) ทรงเปนประมขปกครองประเทศ และทรงเปนผนาสงสดทางศาสนา นอกจากน รฐธรรมนญยงกาหนดใหมพรรคการเมองหลายพรรค แตกมการบญญตวา “การคดหรอการวางแผนทจะทารายความสงบแหงชาต” เปนความผดอาญา ซงจะกลายเปนเครองมอในการปดกนการเคลอนไหวทางการเมองตางๆ

ตอมาในป ๑๙๖๓ มการเลอกตงและพรรคการเมองฝายซายเปนฝายชนะ หลงจากนนผนาฝายซายกถกสงหารหรอถกจาคกโดยทปรกษาของสมเดจพระราชาธบดฮสซนท ๒ (King Hassan II) อยางเชนกรณของแกนนาฝายตอตาน Mehdi Benbarka ทถกลกพาตวและถกสงหารท กรงปารสในป ๑๙๖๕ ในปเดยวกน เกดการจลาจลท Casablanca เรองคาครองชพ การชมนมนนถกสลายอยางรนแรงถงขนมผเสยชวตไมนอยกวา ๕๐๐ คน (๑,๐๐๐ คนตามตวเลขของพรรคการเมอง UNFP อางใน Omar Brousky, ๒๐๐๓. Que s’est-il vraiment passé le ๒๓ mars ๑๙๖๕?) ซงถอเปนเหตการณททาใหประชาชนทวไปไมเหนดวยกบระบบของสมเดจพระราชาธบดฮสซนท ๒ มากขนอยางชดเจน จนถงในป ๑๙๗๑ และ ๑๙๗๒ หลงจากมรฐธรรมนญฉบบใหมทเพมอานาจใหแกพระมหากษตรยอก ทหารกทาการรฐประหารแตไมสาเรจ และในปตอมากลมฝายซายพยายามยดอานาจโดยการปฏวตแตไมสาเรจอกเชนกน ป ๑๙๗๕-๑๙๘๑ เสยงคดคานในเรองดงกลาวลดลง เนองจากเกดความขดแยงภายใน เรองการแบงแยก Western Sahara ออกจากประเทศโมรอกโก

ในป ๑๙๘๑ เกดการจลาจลท Casablanca เรองคาครองชพอกครง และมการสลายการจลาจลอยางรนแรง โดยมผเสยชวต ๑๑๔ ถกจบ ๕,๐๐๐ คน (IER, ๒๐๐๖, รายงานฉบบสมบรณ) และในป ๑๙๘๔ ยงมเหตการณคลายเคยนกนเกดขน คอการจลาจลท Marrakech ถกสลายดวยความรนแรง เชนเดยวกบการสลายการจลาจลในป ๑๙๙๔ ท Tetouan ในป ๑๙๙๐ หลงจากการตพมพหนงสอ Notre ami le Roi (The King our friend) โดย Gilles Perrault ซงพดถง สมเดจพระราชาธบดฮสซนท ๒ และการละเมดสทธมนษยชนครงใหญในชวงเวลาทสมเดจพระราชาธบดฮสซนท ๒ เปนประมข รฐกเรมเลกใชความรนแรงตอประชาชน และป ๑๙๙๖ มรฐธรรมนญฉบบใหมซงแมจะกาหนดใหพระมหากษตรยเปนผเลอกนายกรฐมนตรโดยไมจาเปนตองเปนหวหนาพรรคการเมองพรรคใดพรรคหนง แตรฐธรรมนญฉบบดงกลาวกนบวากาวหนาในเรองความเปนประชาธปไตยยงกวารฐธรรมนญฉบบกอน

ป ๑๙๙๙ สมเดจพระราชาธบดฮสซนท ๒ สนพระชนมและสมเดจพระราชาธบดโมฮมเหมดท ๖ ขนครองราชยเปนพระมหากษตรยองคใหมและกอเกดกระบวนการความปรองดอง

๑.๓ ตวเลขเหตการณความสญเสยทเกดขน จากตวเลขทางการ ในรอบ ๔๐ ป มผเสยชวตจาการใชความรนแรงของรฐจานวน ๑๑๒ ราย (ประกาศของ

Comité Consultatif des Droits de L’Homme, อางใน Human Rights Watch, ๒๐๐๕, La commission marocaine de vérité, p.๙) โดยเฉพาะในการสลายการชมนม แตตามตวเลขจากกลมองคกรพฒนาเอกชน AMDH

ก๕-๓

(Association Marocaine des Droits de l’Homme) มผเสยชวตประมาณ ๖๐๐ ถง ๓,๐๐๐ ราย อยางไรกตาม ทสาคญคอมผถกจาคกนบพนคนเปนระยะเวลาหลายสบปในเรอนจาลบหลายแหง เชน Dar El Mokri, Tazmamart, Kalâat M'gouna, Agds, le Complexe, El Korbès เปนตน

๑.๔ การเคลอนไหวเรยกรองเพอใหรบรความจรงและรบความยตธรรม

๑.๔.๑. กจกรรมของประชาสงคม ในบรรดาองคกรหลายองคกร และบคคลหลายคนทมบทบาทในการขบเคลอนเรยกรองใหมการ

ชดเชยสาหรบผทไดรบความเสยหาย องคกรทมบทบาทสงสดคอ องคกร Truth and Justice Forum (TJF) และสมาคมสทธมนษยชนโมรอกโก (Moroccan Human Rights Association – Association Marocaine des Droits de l’Homme) ในป ๒๐๐๐ องคกรสมาคมสทธมนษยชนโมรอกโก สงจดหมายใหรฐมนตรวาการกระทรวงยตธรรมและสมาชกรฐสภา เพอรองขอใหมการสอบสวนกรณทรมานทเกดขนในอดต จดหมายนนกระบชอผกระทาผด ๑๔ คน ซงสวนใหญยงเปนเจาหนาทของรฐในขณะนน ทงกระทรวงฯ และสมาชกรฐสภาไมใหคาตอบแตประชาชนโมรอกโกไดรบทราบถงบคคลทง ๑๔ ชอทกระทาผดแลว

หนงปกอนหนาน มผคนหลายรอยคนประชมกน อนไดแก ญาตของผท “สาบสญ” อดตนกโทษการเมองจากทวประเทศ เพอ “ระดมกาลงอนจะนาไปสกระบวนการความปรองดอง ซงตองมการฟนฟความจรงและความยตธรรมเปนรากฐาน” และ กอใหเกดกลมองคกรพฒนาเอกชน Truth and Justice Forum (TJF) ซงเรยกรองใหมคณะกรรมการสอบสวนความจรง โดยองคกร TJF ไดจดเวทเสวนาทวประเทศ โดยเฉพาะในสถานทรอบเรอนจา และใหความรแกประชาชนในเรองความยตธรรมในระยะเปลยนผาน (Transitional Justice) นอกจากนยงมการจด “การพจารณาคดเชงสญลกษณ” (Symbolic Trial) ของรฐ และมการดาเนนการอยางตอเนองเพอใหครอบครว ญาตของผไดรบความเสยหายเกอบทกคน และพรรคการเมองหลก รวมไปถงกลมสทธมนษยชน มารวมกบ TJF

ในป ๒๐๐๒ Driss Benzekri ประธานของ TJF ซงไดรบการแตงตงจากสมเดจพระราชาธบดโมฮมเหมดท ๖ เปนประธานคณะกรรมการแหงสทธมนษยชน ไดเสนอใหตงคณะกรรมการความเทยงธรรมและความปรองดองในรายงานของคณะกรรมการแหงสทธมนษยชน ตอมา Driss Benzekri ไดเปนประธานของคณะกรรมการความเทยงธรรมและความปรองดอง (Equity and Reconciliation Commission) TJF ไดรบการสนบสนนจากตางประเทศ อยางเชน กลมสทธมนษยชน Amnesty International La Fédération Internationale des Droits de l’Homme France-Libertés และพรรคการเมองฝายซายของสาธารณรฐฝรงเศส

๑.๔.๒. การเมองตางประเทศ การสงหาร Ben Barka ซงมชอเสยงระดบโลกในฐานะแกนนาฝายตอตานสมเดจพระราชาธบด

ฮสซนท ๒ ในป ๑๙๖๕ ทาใหกลมองคกรพฒนาเอกชน นานาชาตและผนาประเทศตางๆ เรมประณามประเทศโมรอกโกทละเมดสทธมนษยชนและใชความรนแรง ในการน General De Gaulle ประธานาธบดสาธารณรฐฝรงเศส กลาวหาสมเดจพระราชาธบดฮสซนท ๒ วาทรงอยเบองหลงการสงหาร Ben Barka โดยการกระทาของทปรกษาของพระองค พล เอก Oufkir และ Ahmed Dlimi (๒๑ February ๑๙๖๕, อางใน Dalle, Ignace, ๒๐๐๔. Les trois rois, p. ๓๓๕) ในป ๑๙๖๗ พลเอก Oufkir ซงเปนผรบผดชอบการสลายการชมนมท Casablanca ในป ๑๙๖๕ และทาใหมผเสยชวต ๕๐๐ คน ถกศาลฝรงเศสตดสนจาคกตลอดชวตในคดการสงหาร Ben Barka แตในปเดยวกนนนเอง เขากไดรบการแตงตงใหเปนรฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทยของโมรอกโกและในป ๑๙๗๑ รฐมนตรวาการกระทรวงกลาโหม

ตอมาในป ๑๙๙๐ สมเดจพระราชาธบดฮสซนท ๒ ตรสวาการตงคณะกรรมการสทธมนษยชน มวตถประสงคเพอ “ใหภาคสวนตางๆ ในตางประเทศเลกดถกประเทศโมรอกโก” (อางใน Baida, Jamaa, ๒๐๐๖.

ก๕-๔

L’expérience de l’Instance Equité et Réconciliation, p. ๓) องคกรพฒนาเอกชนตางๆ เรมจดประทวง หนาราน Brasserie Lipp ในกรงปารส สาธารณรฐฝรงเศส เกยวกบเรอง การสงหารแกนนาฝายตอตาน Ben Barka ครงแรกในป ๒๐๐๒ (Ben Barka ถกลกพาตวทหนารานดงกลาว) “เรอง Ben Barka” นน กอใหเกด “การเสยหนา” ของประเทศโมรอกโกอยางมาก ปจจบนยงมประทวงอยางตอเนอง เพราะวายงไมมความกาวหนาในการสอบสวน สวน พลเอก Oufkir ซงเปนผทพยายามกอรฐประหารในป ๑๙๗๒ กไดถกลอบสงหาร และครอบครวของเขากถกจาคกเกอบ ๒๐ ป

๑.๔.๓. การเขยนและเผยแพรหนงสอ ในป ๑๙๙๐ มการตพมพหนงสอ Notre ami le Roi (The King our friend) โดย Gilles Perraut

ซงพดถง การใชการทรมานตามคาสงของสมเดจพระราชาธบดฮสซนท ๒ และสถานการณรนแรงในประเทศโมรอกโก ซงมผลกระทบอยางมากทงในและนอกประเทศ ทาใหทงในและนอกประเทศ เกดการ “เปดตาสวาง” นอกจากนน นกโทษการเมอง และผพลดถนไดเขยนและเผยแพรหนงสอเกยวกบประสบการณและความคดเหนกวา ๑๕๐ เรอง ซงมทง บทกว นวนยาย คาเบกความ อตชวประวต และชวประวต ซงหนงสอเหลานมบทบาทอยางสงในการขบเคลอนการเรยกรองใหนาไปสกระบวนการความปรองดอง และยงมการออกหนงสอจานวนมากเพอตอบสนองความตองการของผไดรบความเสยหาย ในการ ๑) เขยนประสบการณเพอการบาบด ๒) เขยนประสบการณดวยความรสกวาเปนหนาทของตนในฐานะเปนพยาน และ ๓) เขยนประสบการณไวเพอใหเรองราวอยในความทรงจาของชาวโมรอกโกรนตอไป ดงนน Dar El Moqri, Tazmamart, Derb Moulay Chérif, Bir Jdid, และ Kalâat Mgouna จงเปนทงชอของเรอนจาและหนงสอทโดงดงมาก ทงในประเทศโมรอกโก และตางประเทศ

โดยสรป ในสมยสมเดจพระราชาธบดฮสซนท ๒ เปนชวงเรมตนกระบวนการทนาไปสความปรองดอง ตามความกดดนของตางประเทศ และกลม TJF ในประเทศ ในชวงเวลาท สมเดจพระราชาธบดฮสซนท ๒ มองวาอาจจะมอนตรายตอพระมหากษตรยในชวงสนตตวงศ เนองจากวาในชวงปลายรชสมยของสมเดจพระราชาธบดฮสซนท ๒ ชาวโมรอกโกถอวารชทายาทในสมเดจพระราชาธบด Mohammed VI ไมเมาะสมทจะเสดจขนครองราชยเปนสมเดจพระราชาธบด เนองจากยงทรงมการวางตวไมเหมาะสม เชน พระบรรทมดก ตนพระบรรทมสาย ทรงไมตรงเวลา ทรงไมขยน โปรดการเทยวกลางคน และ ทรงมงมนในกฬาเจตสก (สมภาษณกบ Pierre de Leusse ทานทตฝรงเศสประจาประเทศโมรอกโกระหวาง ๑๙๖๒-๑๙๖๕ อางใน Dalle, Ignace, ๒๐๐๔. Les Trois Rois, p. ๒๙๒) ๒. สาระสาคญของกระบวนการการสรางความปรองดองแบบกระบวนการยตธรรมเชงสมานฉนท (Restorative Justice)

๒.๑ ขนตอนกระบวนการความปรองดอง จากคณะกรรมการแหงสทธมนษยชนไปสคณะกรรมการความเทยงธรรมและความปรองดอง

กระบวนการความปรองดองของประเทศโมรอกโก ไมไดเกดขนทนทหลงจากวกฤตการณทางการเมอง แตเปนกระบวนการทคอยเปนคอยไปและยาวนาน เรม ตงแตป ๑๙๙๐ มาจนถงปจจบนซงดาเนนไปพรอมกบการพฒนาประชาธปไตยในประเทศ

๒.๑.๑ การกอตงองคกรทเกยวของ ๑) ในป ๑๙๙๐ มการตงคณะกรรมการแหงสทธมนษยชนชน (Comité Consultatif des Droits

de l’Homme – Advisory Human Rights Committee) ซงเปนองคกรอสระ ประกอบดวยสมาชก ๓๗ คน และตงองคกรใหมคอคณะกรรมการอนญาโตตลาการอสระ (Instance d’Arbitrage Indépendante – Independent

ก๕-๕

Commission of Arbitration) ในป ๑๙๙๙ ซงมหนาทกาหนดคาชดเชยสาหรบผไดรบความเสยหาย ตอมาในป ๑๙๙๓ มการตงกระทรวงสทธมนษยชน

๒) ตามขอเสนอของคณะกรรมการแหงสทธมนษยชน ในป ๒๐๐๔ สมเดจพระราชาธบดโมฮมเหมดท ๖ ทรงตงคณะกรรมการความเทยงธรรมและความปรองดอง (Instance Equité et Réconciliation- Equity and Reconciliation Commission) ซงประกอบดวย สมาชก ๑๗ คน โดยสวนใหญเปนฝายตอตานทไดรบความเสยหาย อยางเชน การถกจาคก ถกทรมาน เปนตน ซงมหนาทสอบสวนหาความจรงในกรณทวไปทเกยวของกบการใชความรนแรงของรฐ และออกขอเสนอเพอนาไปสความปรองดองระหวางคนโมรอกโกกบประวตศาสตรของประเทศ ในป ๒๐๐๖ คณะกรรมการแหงความเทยงธรรมและความปรองดองหมดวาระ และ สมเดจพระราชาธบดโมฮมเหมดท ๖ ให คณะกรรมการแหงสทธมนษยชนดาเนนการตามขอเสนอของคณะกรรมการแหงความเทยงธรรมและความปรองดอง ตอ

๒.๑.๒. การลดการทรมานในเรอนจา และปลอยนกโทษทางการเมอง รฐเรมตนการปลอยนกโทษการเมอง ในป ๑๙๙๑ (๒๗๐ คน) และในปเดยวกนกมการใหสตยาบน

แกสนธสญญา Convention against Torture (CAT) ๑๙๙๔ ยกเลกกฎหมายปองกนการรบกวนความสงบสาธารณะ และปลอยนกโทษการเมอง ๔๐๐ คน นอกจากนยงมการแกไขกฎหมายเกยวกบเรอนจาลบและระเบยบจบกม

๒.๑.๓. การตงรฐบาลแหงการปรองดอง ในป ๑๙๙๘ สมเดจพระราชาธบดฮสซนท ๒ ยอมใหฝายตรงขาม โดย Abderrahman El-

Youssoufi เปนนายกรฐมนตร Abderrahman El-Youssoufi ซงเปนเพอนสนทของ Ben Barka ไดกลบประเทศหลงจากอยฝรงเศส ๑๕ ป ในฐานะเปนผลภย เมอสมเดจพระราชาธบดฮสซนท ๒ ทรงสนพระชนม ในป ๑๙๙๙ และสมเดจพระราชาธบดโมฮมเมดท ๖ ทรงสบสนตตวงศ นายกรฐมนตร Abderrahman El-Youssoufi ยงคงอยในตาแหนงนายกรฐมนตรอก ๓ ป

Abderrahman El-Youssoufi (นายกรฐมนตรระหวางวนท ๑๔ มนาคม ๑๙๙๘ – ๙ ตลาคม ๒๐๐๒)

Abderrahman El-Youssoufi เกดท Tangiers ในป ๑๘๒๔ เรยนหนงสอทฝรงเศสวชากฎหมายและรฐศาสตร หลงจากนน Abderrahman El-Youssoufi กลบ Tangiers มอาชพเปนทนายความ ภายหลงไดสรางพรรคการเมอง Union Nationale des Forces Populaires (UNFP) กบ Mehdi Ben Barka ในป ๑๙๕๙ Abderrahman El-Youssoufi รวมกบ Ben Barka เปลยนเปนศตรคนสาคญของสมเดจพระราชาธบดฮสซนท ๒

ทงคถกจาคกในป ๑๙๕๙ ดวยกฎหมายหมนสมเดจพระราชาธบด และกฎหมายรกษาความสงบแหงชาต ตอมา อกหลายๆวนเขาออกจากเรอนจา ในป ๑๙๖๓ เขาถกตดสนจาคก ๒ ป ดวยสาเหตการสมรรวมคดเพอลมระบบการปกครองของประเทศ หลงจากการสงหาร Ben Barka ในป ๑๙๖๕ Abderrahman El-Youssoufi ลภยท Paris เพอเขารวมจดการพจารณาในศาลฝรงเศส แลวอยตออก ๑๕ ป ระหวางการถกเนรเทศนน มการพจารณาอกคดหนง ซงตดสนประหารชวต เขารบพระราชทานอภยโทษในป ๑๙๘๐ และกลบประเทศโมรอกโก ในป ๑๙๙๓ เขาลภยทฝรงเศสอกรอบหนงและกลบมาในป ๑๙๙๕

สดทาย หลงจากการเลอกตงสมาชกผแทนราษฎรทวไปในป ๑๙๙๗ สมเดจพระราชาธบดฮสซนท ๒ ทรงมอบหมายให Abderrahman El-Youssoufi เปนนายกรฐมนตร คอหวหนาของ “รฐบาลแหงความปรองดอง” Abderrahman El-Youssoufi ออกจากตาแหนงในป ๒๐๐๒

ก๕-๖

อาจกลาวไดวาการม “รฐบาลแหงการปรองดอง” (Reconciliation Government) เปนปจจยสาคญททาใหการสบสนตตวงศ เปนไปไดโดยงายและพระมหากษตรยยงคงดารงอยได นอกจากนยงมการแกกฎหมายทเกยวของกบสทธมนษยชน อยางเชนกฎหมายหมนสถาบนพระมหากษตรย (ดภาคผนวก ๒) และการแกกฎหมายเกยวกบสทธสตรทเรยกวา “Moudawana” ในป ๒๐๐๔ ซงกอใหเกดการฟนฟพระมหากษตรยโมรอกโกในสายตาของประชาคมระหวางประเทศและชาวโมรอกโกเอง

๒.๒ สรปผลงานของแตละองคกร ก. คณะกรรมการแหงสทธมนษยชน (Advisory Human Rights Committee) รวมกบคณะกรรมการ

อนญาโตตลาการอสระ (Independent Commission of Arbitration) - ระยะการทางาน ๔ ป (๑๙๙๙ ถง ๒๐๐๓) - รบคารองขอคาชดเชย ๕,๑๒๗ ราย - ดาเนน ขอรองเรยน ๔,๗๐๐ เรอง - จายคาชดเชย มากกวา ๑๐๐ ลานเหรยญสหรฐฯ สาหรบ ๓,๗๐๐ คน (จาย ๒๗,๐๒๗ เหรยญสหรฐฯตอ

ผเสยหายโดยเฉลย) - รบฟงผเรยกรอง ๘,๐๐๐ ราย - จดประชาพจารณ ๑๙๖ ครง ข. คณะกรรมการความเทยงธรรมและความปรองดอง (Equity and Reconciliation Commission) - ระยะการทางาน ๒๓ เดอน ( ม.ค. ๒๐๐๔ – ม.ค ๒๐๐๖) - รบขอรองเรยน ๑๖,๘๖๑ ราย และพจารณา ๑๕,๕๙๒ เรอง - ชแจง ๗๔๒ กรณของ “ผทสาบสญ” - ออกคาวนจฉยวา รฐไดใชกาลงมากเกนไปในการสลายชมนม ในป ๑๙๖๕ ๑๙๘๑ ๑๙๘๔ และ ๑๙๙๐ - จดประชาพจารณ ๗ ครง ซงออกอากาศทางโทรทศน - จางพนกงานประจา ๑๕๐ คน และ ลกจาง ถง ๒๐๐ คน - ทางานกบองคกรพฒนาเอกชนประมาณ ๒๐๐ กลม ๒.๓ กระบวนการ ของ คณะกรรมการความเทยงธรรมและความปรองดอง (Equity and

Reconciliation Commission) ๒๐๐๔-๒๐๐๖ คณะกรรมการความเทยงธรรมและความปรองดอง มหนาทหลก ๔ ประการ ไดแก (๑) ทารายงานการละเมดสทธทเกดขน (๒) พจารณาในเรองคาชดเชยและการฟนฟทางสงคม (Social Rehabilitation) (๓) การจดการความทรงจา (๔) ออกขอเสนอ เพอปองกนการละเมดสทธมนษยชนในอนาคต พฒนาประชาธปไตย และนาไปสความ

ปรองดองโดยเสรมสรางวฒนธรรมแหงการพดคยแลกเปลยนกนในสงคม (Dialogue) ทสาคญคอ องคกรไมมภารกจในการดาเนนคดจงมบทบาทในการคนหาหาความจรงโดยไมระบชอของ

ผกระทาความผด คณะกรรมการความเทยงธรรมและความปรองดองรบพจารณากรณละเมดสทธ ๒ ประเภทเทานน ไดแก

การลกพาตว และการคมขงโดยไมผานกระบวนการศาล ดงนน ในรอบ ๔๐ ป ตามตวเลขจากคณะกรรมการความเทยงธรรมและความปรองดองจงมเพยงแค ๕๑๒ คนทเสยชวต

ก๕-๗

๒.๔ ปจจยแหงความสาเรจ ก. ปองกน Radicalization โดย ฟนฟศกดศรของผไดรบความเสยหายโดยกระบวนการยงอยในควบคม

ของรฐ คณะกรรมการความเทยงธรรมและความปรองดองไดจดเวทสาธารณะหรอประชาพจารณ ทวประเทศ

สาหรบประชาชนทวไป โดยทกคนสามารถขนเวทเพอเลาถงประสบการณสวนตวของความโหดรายของเจาหนาทของรฐในสมยสมเดจพระราชาธบดฮสซนท ๒โดยหามระบชอของผกระทาความผด ประชาพจารณ

คณะกรรมการความเทยงธรรมและความปรองดอง จดประชาพจารณ ใน ๖ เมอง ไดแก Rabat Marrakech Figuig Khénifra Errachidia และ d’Al-Hoceima โดยทกครง ไดเชญผไดรบความเสยหายประมาณ ๑๐ คน ใหมาเลาประสบการณ ใหแก สมาชกคณะกรรมการ ผสอขาว และประชาชนทวไป โดยแตละคนมเวลาพด ๑๕ นาท และหามรบคาถาม หามมการปรบมอ หรอใชนกหวด

ในเมอง d’Al-Hoceima วนท ๓ พ.ค. ๒๐๐๕ เกดประทวง ผรวมเรยกรองสทธระบชอของผกระทาความผด สดทาย ผรวมเรยกรองยอมดาเนนการภายใตระเบยบคณะกรรมการความเทยงธรรมและความปรองดองทหามระบชอ

ข. ความชอบธรรมโดยการเปดเวทสาธารณะแบบครอบคลม (Inclusive Public Sphere) ตามทฤษฎของ Jurgen Habermas ความชอบธรรมของคาวนจฉยภายใตกระบวนการยตธรรมแบบ

Deliberative ขนอยกบความสาเรจของหลายขอ - การคยตองเปนการแลกเปลยนความคดเหน โดยใชเหตผล - ตองใหโอกาสพดกบทกคนอยางเทาเทยมกน - ตองไมมความกดดนทงภายใน และ ภายนอก - การคยกนตองดาเนนการไดอยางตอเนอง - กลมสวนนอยตองรบฟงความคดเหนของกลมสวนมาก แตการพดคยถงประสบการณกบความรนแรงนนอยภายใตการพจารณาคดโดยเปดเผย ไมไดเปนไปตาม

ทฤษฎดงกลาวอยางเตมท โดยกอนขนเวท ผเขารวมตองสญญาไววาจะปฏบตตามหลกการ ซงเปนขอจากด ไดแก ๑. ตองมาประชมกบคณะกรรมการอยางสมาเสมอเพอเตรยมความพรอม ๒. หามพดถงพรรคการเมองหรอองคกรทางการเมอง ๓. หามระบชอผกระทาผด

ค. การใหความสาคญกบชมชนทไดรบความเสยหายสง คณะกรรมการไดลงพนททไดรบความเสยหายสงสด (Rif, Figuig, Moyen Atlas) และ พนทรอบเรอนจา

(Tazmamart, Agdez, Derb Moulay Chérif à Casablanca) และสนบสนนใหองคกรพฒนาเอกชนและทองถนดาเนนโครงการฟนฟและพฒนา

ซ. การเผยแพรเพอการบาบดรวมกน (Collective Therapy) มการถายถอดเวทสาธารณะนน ซงประชาชนจานวนมากฟงทางวทยและชมทางโทรทศน เพอการบาบด

รวมกน “Collective Therapy” โดยกอนการถายทอดเวทดงกลาว จะมสารคดและการถายทอดโทรทศนเรองท

ก๕-๘

ยอนกลบไปวเคราะหความรนแรงทเกดขน ในอดตตงแต ๑๙๖๕ หรอ มองไปถงอนาคตในเรองการปฏรปทางการเมองทควรจะดาเนนการในทกดาน อยางเชน ระหวางวนท ๑๕ กมภาพนธ ถง ๑๕ มนาคม ๒๐๐๕ มรายการโทรทศน ๕ รายการออกอากาศทาง ชอง ๒ ในเวลา ๒๑.๑๕ น. ไดแก การพฒนาประชาธปไตยในประเทศ การใชสนตวธในการเมอง การปฏรปทางการเมอง สงคม และเศรษฐกจ การปฏรประบบการศกษาและวฒนาธรรม และการปฏรปกฎหมาย การบรหารประเทศ และระบบตลาการ รายการดงกลาวไดถายทอดไปสทงกลมผนาและประชาชนทวไป รวมไปถงเดกๆ โดยมเปาหมายเพอปลกวฒนธรรมของการพดคยกน

๓. บทสรป

๓.๑ สาเรจหรอไม? กระบวนการทประเทศโมรอกโกใช เรยกวา กระบวนการยตธรรมเชงสมานฉนท (Restorative Justice)

ไมใชกระบวนการยตธรรมเชงแกแคนทดแทน (Retributive Justice) กลาวคอ เจาหนาทของรฐทใชความรนแรงตอประชาชนในการปฏบตงานไมไดรบการลงโทษ แตผรบความเสยหายไดรบคาชดเชย กลมองคกรพฒนาเอกชนตางๆ ของประเทศโมรอกโกถอวา กระบวนการยตธรรมเชงสมานฉนทไมเพยงพอ เพราะมผลตอผเสยหายอยางเดยว ไมมผลตอวฒนธรรมการปฏบตงานของเจาหนาท เชนทหารและตารวจ ทอาจจะยงใชวธการเดมในการรกษาความสงบประเทศ เนองจากบรบทของการยอม Impunity

องคกรพฒนาเอกชนบางกลมอยาง AMDH (Moroccan Association for Human Rights) ปฏเสธไมยอมเขารวมเพราะวาเหนวากระบวนการดงกลาวเปนประโยชนตอผกระทาผด โดยปองกนผนนจากการลงโทษในปจจบนและอนาคตดวย AMDH จงไดจด “alternative trials” ในป ๒๐๐๕ ณ เมอง Rabat Khénifra Al Hoceima Marrakech และ Paris เพอเปดโอกาสใหผไดรบความเสยหายระบชอของผทกระทาผด

อยางไรกตาม ผลงานของคณะกรรมการไดรบการความชนชมจากหลายประเทศ อยางเชน George Bush ประธานาธบดแหงสหรฐอเมรกา และ Jacques Chirac ประธานาธบดแหงฝรงเศส

๓.๒ กระบวนการความปรองดองเพอประโยชนของใคร การไปสกระบวนการความปรองดองในกรณนเปนการแขงขนทางการเมองระหวางหลายการตความของ

เหตการณ ในกรณนเหนวาเปน “Win-Win” เพราะวา ๑. การตความของเหตการณรนแรงทถกใชอยางเปนทางการคอการตความเปนของผทไดรบความเสยหาย ๒. รฐหรอพระมหากษตรยไดควบคมความเสยงทมาพรอมกบการพฒนาประชาธปไตย ๓. มการพฒนาประชาธปไตยโดยพระมหากษตรยไมเสยหนา ในกรณน เนองจากมผกระทาความผด และผทไดรบความเสยหายเปนจานวนมาก เพราะฉะนนการฟองคด

โดยผานกระบวนการศาล แบบ Retributive Justice จงเปนวธการทไมเหมาะสม อยางไรกตาม ยงมเรองของคาชดเชยทเปนปญหา เพราะวาเงนนนมาจากภาษประชาชนซงเปนผไดรบความเสยหาย ทงๆทผกระทาผดยงใชเงนทไดมาจากสถานการณนน

๓.๓ สถานการณลาสด เมอวนท ๒๕ พฤศจกายน ๒๐๑๑ มการเลอกตงทวไป และพรรคการเมอง Development and Justice

ชนะ หวหนาพรรคดงกลาว คอ Abdelilah Benkirane จงไดรบการแตงตงเปนนายกรฐมนตรตามรฐธรรมนญทแกไขเพมเตมในวนท ๑ เดอนกรกฎาคมทผานมา โดยรบความเหนชอบจากประชาชน รอยละ ๙๘.๕๐

ก๕-๙

สรปการแกไขรฐธรรมนญเพมเตม ซงลดบทบาททางการเมองของสถาบนกษตรยและเพมอานาจของรฐบาล ดงน - กาหนดใหพระมหากษตรยทรงแตงตงนายกรฐมนตรจากพรรคการเมองทมทนงมากทสดในรฐสภา - ถายโอนสทธทเดมเปนของพระมหากษตรยสนายกรฐมนตร รวมถงสทธในการยบสภา และพระมหากษตรย

ตองทรงแตงตงนายกรฐมนตรจากพรรคการเมองทไดทนงมากทสดในรฐสภา ซงกอนหนานพระองคสามารถทรงแตงตงผเชยวชาญ/ผทรงคณวฒใหเปนนายกรฐมนตรไดหากไมมพรรคการเมองใดชนะการเลอกตงอยางเดดขาด

- อนญาตใหรฐสภาออกกฎหมายนรโทษกรรมได ซงกอนหนานเปนเอกสทธของพระมหากษตรย - ทาใหภาษา Berber เปนภาษาราชการเทยบเทาภาษาอาหรบ - องคพระมหากษตรยจะไม “ศกดสทธ” อกตอไป แต “ความมคณธรรมของพระองค” จะถกลวงละเมดมได - ผบรหารระดบสงและผเชยวชาญดานการทต (รวมถงเอกอครราชทต ผบรหารของรฐวสาหกจ ผวาราชการ

จงหวด และผวาการเขตปกครอง) จะไดรบการแตงตงโดยนายกรฐมนตรหลงจากไดประชมหารอกบสภารฐมนตร (Ministerial Council) ทมนายกรฐมนตรเปนประธานในการประชม ซงกอนหนานนายกรฐมนตรจะมสทธขาดในการแตงตงโดยไมตองประชมหารอ

- นายกรฐมนตรเปนหวหนาคณะรฐมนตรและเปนประธานสภาคณะรฐมนตร (President of the Council of Government) มอานาจในการยบสภา

- นายกรฐมนตรเปนประธานในการประชมของคณะรฐมนตรซงทาหนาทรางนโยบายสาธารณะทวไป กอนหนานตาแหนงประธานในการประชมนเปนของพระมหากษตรย

- ฝายตลาการเปนอสระจากฝายนตบญญตและฝายบรหาร โดยมพระมหากษตรยเปนผรบรองความเปนอสระน

- ผหญงไดรบการรบรองวาจะมความเทาเทยมทงในดานความเปนพลเมองและในดานสงคมเทยบเทาผชาย กอนหนานผหญงไดรบการรบรองความเทาเทยมในดานการเมองเทานนแมวารฐธรรมนญ ค.ศ. ๑๙๙๖ จะบญญตใหพลเมองทกคนไดรบสทธตางๆ โดยเทาเทยมกนภายใตกฎหมายกตาม

- พระมหากษตรยทรงสงวนสทธในอานาจในการบงคบบญชาเหลาทพตางๆ การควบคมนโยบายตางประเทศ ระบบศาล การเลอกและปลดนายกรฐมนตร และนโยบายตางๆ ทเกยวของกบศาสนาดวย

- พลเมองทกคนมเสรภาพทางความคด แนวความคด การแสดงออก และการสรางสรรคเชงศลปะ กอนหนานพลเมองไดรบการรบรองเสรภาพเพยงในการพดและการแสดงความคดเหน (Freedom of Expression) การเผยแพรขาวสาร (Freedom of Circulation) และการรวมกลม (Freedom of Association) เทานน

การทรฐธรรมนญกาหนดใหนายกรฐมนตรตองเปนผนาของพรรคการเมองทชนะการเลอกตงเปนเรองใหม ซง

ถอวามลกษณะเปนประชาธปไตยมากขนเปนอยางมาก และสะทอนใหเหนถงการเปลยนแปลงของพระมหากษตรยในประเทศโมรอกโกตงแตสมยสมเดจพระราชาธบดโมฮมเหมดท ๖ แมวาเจาหนาททหารระดบสงบางคนทไดกระทาผดยงปฏบตงานอย เชน ผทเกยวของกบกรณการสงหารแกนนาการเมอง Mehdi Benbarka ในป ๑๙๖๕

ในปจจบนอาจจะยงมการละเมดสทธมนษยชนในบรบทของ “War on Terror” หลงจากเหตการณ ๙/๑๑ และเหตการณกอการรายท Casablanca ในป ๒๐๐๓ ทสาคญคอ ตอนกระแส Arab Spring มาสประเทศโมรอกโกกไมมปฏวตเกดขนแมวามประทวงในเดอนกมภาพนธ ๒๐๑๑

กระบวนการความปรองดองและการเปนประชาธปไตยตองดาเนนไปดวยกนและพรอมกน จาเปนตองควบคกน สาหรบประเทศโมรอกโก นบวากระบวนการดงกลาวยงคงดาเนนตอไปไมสนสด

----------------------------------------------------

ก๕-๑๐

ภาคผนวก ๑: ผลงานของคณะกรรมการความเทยงธรรมและความปรองดองในสวนของจานวนขอรองเรยนทไดรบ คณะกรรมการฯ ไดรบขอรองเรยนดงน (Instance Equité et Réconciliation, Final Report, p. ๖๓) ประเภทของความเสยหายและการถกลวงละเมด จานวน

เสยชวตระหวางการจาคก ๑๔๘ ถกทรมาน ๑๐,๗๕๘ เสยชวตระหวางการประทวง ๖๐ ไดรบบาดเจบเนองจากถกยงระหวางการประทวง ๔๘ ลภยนอกประเทศ ๒๙๕ หลบซอนภายในประเทศ ๑๐๒ ถกลวงละเมดทางเพศ ๓๘๖ คาวนจฉยใหการเยยวยาความเสยหาย ประเภทของการเยยวยา จานวน รอยละ คาชดเชย ๖,๓๘๕ ๓๗.๙ คาชดเชย+ขอเสนอในการเยยวยาความเสยหายอน (ทมใชตวเงน)

๑,๘๙๕ ๑๑.๒

ขอ เสนอในการ เ ยยวยาความเสยหายอน (ทมใชตวเงน)

๑,๔๙๙ ๘.๙

รวมทงหมด ๙,๗๗๙ ๕๘.๐ คาวนจฉยปฏเสธ ไมอยในเขตอานาจทจะวนจฉย ๔,๙๔๓ ๒๙.๓ ไมรบวนจฉย ๑,๗๘๑ ๑๐.๖

ไมวนจฉย ๑๕๐ ๐.๙ เอกสารไมสมบรณ ๑๙๐ ๑.๑ รวมทงหมด ๗,๐๖๔ ๔๑.๙ ภาคผนวก ๒: กฎหมายหมนพระบรมเดชานภาพ ดหมนศาสนา และบรณภาพแหงราชอาณาจกร มาตรา ๔๑ (ประกอบมาตรา ๓๘): กฎหมายวาดวยความผดเกยวกบสอ (๒๐๐๒) ผใดกระทาความผดตอสมเดจพระราชาธบด หรอรชทายาท ดวยวธการทบญญตในมาตรา ๓๘ (กลาว ตะโกน หรอคกคามดวยวาจา ในสถานทสาธารณะหรอในทประชมสาธารณะ หรอ เขยน พมพ เพอจาหนายจายแจก หรอแสดงออกสสถานทสาธารณะ หรอทประชมสาธารณะ หรอใชใบปลว หรอปายประกาศ อนไดออกแสดงสสาธารณชน หรอ ดวยวธการใดๆ เพอถายทอดขอมลผานโสตทศนปกรณ) หรอเผยแพรสงพมพ หรองานเขยน อนเปนการคกคามตอศาสนาอสลาม ระบอบการปกครอง หรอความบรณภาพแหงราชอาณาจกร ตองระวางโทษจาคกตงแตสามปถงหา

ก๕-๑๑

ป และปรบตงแตหนงหมนถงหนงแสนดรแฮม และในกรณทศาลพพากษาวามการกระทาความผดตามมาตราน ศาลอาจมคาสงใหระงบการเผยแพรสงพมพ หรองานเขยนนนเปนการชวคราวแตไมเกนสามเดอนกได ทงน การระงบการเผยแพรสงพมพหรองานเขยนดงกลาว ยอมไมมผลกระทบใดๆตอสทธ และหนาทของคสญญาตามสญญาจางแรงงาน ศาลอาจสงใหระงบสงพมพ หรองานเขยนนนเปนการถาวรกได Section ๒. DELITS CONTRE LA CHOSE PUBLIQUE Article ๔๑ : Est punie d'un emprisonnement de ๓ à ๕ ans et d'une amende de ๑๐.๐๐๐ à ๑๐๐.๐๐๐ dirhams toute offense, par l'un des moyens prévus à l'article ๓๘, envers Sa Majesté le Roi, les princes et princesses Royaux. La même peine est applicable lorsque la publication d'un journal ou écrit porte atteinte à la religion islamique, au régime monarchique ou à l'intégrité territoriale. En cas de condamnation prononcée en application du présent article, la suspension du journal ou de l'écrit pourra être prononcée par la même décision de justice pour une durée qui n'excèdera pas trois mois. Cette suspension sera sans effet sur les contrats de travail qui liaient l'exploitant, lequel reste tenu de toutes les obligations contractuelles ou légales en résultant. Le tribunal peut prononcer, par la même décision de justice, l'interdiction du journal ou écrit. ภาคผนวก ๓: ลาดบเหตการณการปฏวตประชาธปไตยในอาหรบ กระบวนการการสรางความปรองดองยงเดนหนาอยางตอเนอง ๒๐ กมภาพนธ ๒๕๕๔ : ประชาชนนบพนคนบนทองถนนในกรงราบต (Rabat), กาซาบลงกา (Casablanca), แทนกเออร (Tangier) และมาราเคช (Marrakech) ทาการประทวงอยางสนตเพอเรยกรองใหมรฐธรรมนญฉบบใหมทจากดอานาจของสมเดจพระราชาธบดโมฮมเมดท ๖ (King Mohammed VI) การเปลยนรฐบาล และการยตการฉอราษฎรบงหลวง ระหวางการเดนประทวงบนถนนฮสเซนท (Hassen II) ในกรงราบต เมองหลวงของประเทศโมรอกโก ผชมนมไดเรยกรองรฐธรรมนญฉบบใหมทจะทาใหประเทศมความเปนประชาธปไตยมากขน พวกเขาเปลงเสยงตะโกนใหเพมโอกาสทางเศรษฐกจ ปฏรปการศกษา พฒนาบรการดานสาธารณสข และใหการชวยเหลอเพอรบมอกบคาครองชพทเพมสงขน สานกขาวเอพประเมนจานวนผประทวงในกรงราบตไวท ๔,๐๐๐ คน ขณะทแกนนาผชมนมประทวง ระบวาจานวนมวลชนหนารฐสภาวาม ๒๐,๐๐๐ คน นบเปนจดเรมตนของ “ขบวนการ ๒๐ กมภาพนธ” (The ๒๐ February Movement) ๙ มนาคม ๒๕๕๔ : สมเดจพระราชาธบดโมฮมเมดท ๖ ทรงประกาศถายทอดสดทางโทรทศนใหมการแกไขรฐธรรมนญเพอพฒนาความเปนประชาธปไตยและหลกนตธรรม (Rule of Law) โดยไดใหคามนวา “จะผลกดนใหการปฏรปครงนเดนหนาอยางตอเนอง” และพระองคยงทรงมพระราชดารสใหมการแตงตงคณะกรรมการแกไขรฐธรรมนญ โดยจะทรงเปนผรางขอเสนอในการแกไขรฐธรรมนญภายในเดอนมถนายน และจะจดใหมการลงประชามตเหนชอบหรอไมเหนชอบตอรางรฐธรรมนญดวย แกนนาผชมนมประทวงไดวพากษวจารณคณะกรรมการแกไขรฐธรรมนญอยางกวางขวางและไดปฏเสธคาเชญจากรฐบาลใหมสวนรวมในกระบวนการทางานของคณะกรรมการฯ

ก๕-๑๒

๑๓ มนาคม ๒๕๕๔ : ผชมนมหลายรอยคนรวมตวกนในเมองกาซาบลงกาเพอเรยกรองการแกไขรฐธรรมนญ ตารวจปราบจราจลเขาสลายการชมนมดวยกระบองทาใหผชมนมนบสบคนไดรบบาดเจบ นบเปนการเขาแทรกแซงการชมนมของตารวจทรนแรงทสดตงแตเรมการประทวงในครงน ๒๐ มนาคม ๒๕๕๔ : ประชาชนจากหลากหลายสาขาอาชพราว ๓๕,๐๐๐ คน ใน ๖๐ กวาเมองทวประเทศเขารวมการชมนมอยางสนต บางสวนไดเรยกรองใหมการปฏรปทางการเมองมากกวาทสมเดจพระราธบดโมฮมเมดท ๖ ทรงประกาศในวนท ๙ มนาคมทผานมา ขณะทบางสวนตองการสรางกระแสกดดนใหการปฏรปดงกลาวเกดขนจรง ซงในครงนตารวจไมไดเขาแทรกแซงการชมนมและไมมรายงานวามความรนแรงใดๆ เกดขน ๑๔ เมษายน ๒๕๕๔ : สมเดจพระราชาธบดโมฮมเมดท ๖ ทรงพระราชทานอภยโทษแกนกโทษ ๑๙๐ คน ในจานวนนมชาวมสลมและนกเคลอนไหวอสระชาวซาหราว (Saharawi) รวมอยดวย ๒๔ เมษายน ๒๕๕๔ : ประชาชนนบพนคนทวประเทศโมรอกโกประทวงเพอเรยกรองใหยตการฉอราษฎรบงหลวง และใหตลาการมความเปนอสระ การปฏรปรฐธรรมนญ การเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎร และการเพมตาแหนงงานเพอรองรบผสาเรจการศกษาระดบอดมศกษา ๘ พฤษภาคม ๒๕๕๔ : ประชาชนชาวโมรอกโกนบพนคนเดนขบวนในเมองมาราเคชเพอเรยกรองการปฏรปและเพอแสดงการตอตานการโจมตของกลมกอการราย (เชน ทเกดเหตเมอวนท ๒๘ เมษายน) ๒๒ พฤษภาคม ๒๕๕๔ : ตารวจโมรอกโกใชเวลาหลายชวโมงจบกมนกเคลอนไหวผนยมประชาธปไตย (Pro-democracy Activists) นบรอยคนบนทองถนนในเมองหลวงเพอปองกนการชมนมเรยกรองการปฏรป ซงดเหมอนวารฐบาลกาลงใชนโยบายความอดทนเปนศนยกบกลมผชมนมอกครงหนง ๕ มถนายน ๒๕๕๔ : ผประทวงเกอบ ๖๐,๐๐๐ คน รวมตวในกรงราบตและเมองกาซาบลงกา เดนขบวนพรอมถอภาพของ Kamal Amari ผเสยชวตจากการสลายการชมนมของตารวจ และการชภาพผเสยชวตดงกลาวเปนการเพมความรสกปาเถอนของตารวจแกผชมนม ๑๗ มถนายน ๒๕๕๔ : สมเดจพระราชาธบดโมฮมเมดท ๖ ทรงประกาศลาดบการแกไขรฐธรรมนญทรวมถงการจดใหมการลงประชามตในวนท ๑ กรกฎาคม ๒๕๕๔ แผนการปฏรปนไดรบการสนบสนนอยางมากจากชาวโมรอกโก (Moroccans) และมการเฉลมฉลองเกดขนทวไปในประเทศ ขณะทแกนนา “ขบวนการ ๒๐ กมภาพนธ” ปฏเสธแผนการปฏรปวาไมเพยงพอและเรยกรองใหมการประทวงตอไปในวนท ๑๙ มถนายน ๒๕๕๔ เพอเรยกรอง “รฐธรรมนญทเปนประชาธปไตยอยางแทจรงและพระมหากษตรยทรงอยภายใตรฐสภา (รฐธรรมนญ)” และยงเรยกรองใหควาบาตรการลงประชามตดวย ๒๙ มถนายน ๒๕๕๔ : ผชมนมประทวงเรยกรองการควาบาตรการลงประชามต

ก๕-๑๓

๑ กรกฎาคม ๒๕๕๔ : มรายงานผลการออกเสยงประชามตวา รอยละ ๙๘.๕๐ ของผออกเสยงทงหมดเหนชอบตอการแกไขน แมวาขบวนการตอตานไดรณรงคใหควาบาตรการออกเสยงประชามตแลวกตาม แตรฐบาลกอางวามผมาลงประชามตคดเปน รอยละ ๗๒.๖๕ ของผมสทธลงประชามต แผนการปฏรปรฐธรรมนญผานความเหนชอบจากประชาชนและไดเพมอานาจในการบรหารประเทศใหแกนายกรฐมนตรและรฐสภามากยงขน และทาใหภาษา Berber เปนภาษาราชการในประเทศโมรอกโก เทยบเทาภาษาอาหรบและภาษา Arab-Hassani ทใชพดในหมชนชาวซาหราว (Saharawi) ในประเทศโมรอกโก แผนการปฏรปรฐธรรมนญใหอานาจแกนายกรฐมนตรในการแตงตงขาราชการการเมองและการยบสภา (ซงเคยเปนพระราชอานาจของพระมหากษตรย) อยางไรกตาม พระมหากษตรยยงทรงเปนจอมทพและเปนประธานสภาคณะรฐมนตร (the Chair of the Council of Ministers) และสภาความมนคงสงสด (the Supreme Security Council) ซงเปนหนวยงานเบองตนทรบผดชอบนโยบายดานความมนคง บทบญญตของรฐธรรมนญฉบบใหมยงยนยนบทบาทของพระมหากษตรยในฐานะผมอานาจสงสดในการปกครองศาสนาของประเทศ ๒๘ กรกฎาคม ๒๕๕๔ : ผประทวงหลายสบคนจาก “ขบวนการ ๒๐ กมภาพนธ” รวมตวกนหนาอาคารศาลในเขตซาฟ (Safi) เพอเรยกรองใหมคาสงปลอยตวผชมนมชาวเมอง Sebt Gzoula สองคนทถกจบกมอยางไมเปนธรรมดวยขอหาทารายเจาหนาทของรฐ การประทวงดาเนนไปอยางตอเนองเกอบทกวนอาทตย โดยมผชมนมนบพนคนเดนขบวนในเมองตางๆ ทวประเทศโมรอกโกเพอเรยกรองใหมการปฏรปรฐบาล ๓๐ กรกฎาคม ๒๕๕๔ : สมเดจพระราชาธบดโมฮมเมดท ๖ ทรงมพระราชดารสถายทอดทางโทรทศนวา ควรมการบงคบใชรฐธรรมนญฉบบใหมโดยเรว โดยเรมตนจากการเลอกตงสมาชกรฐสภา เนองจาก “ความลาชาอาจเปนภยตอความไววางใจและอาจเปนการสนเปลองโอกาสทไดจากการปฏรป” ภายหลงการเจรจาระหวางรฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทยซงเปนผควบคมการจดการเลอกตงกบ ๒๐ พรรคการเมอง รฐบาลเสนอใหมการเลอกตงในวนท ๑๑ พฤศจกายน ๒๕๕๔ แทนในเดอนกนยายน ๒๕๕๕ ๑๘ กนยายน ๒๕๕๔ : ผประทวงสามพนคนเดนขบวนบนถนนในเมองกาซาบลงกา ซงเปนการรวมตวทมากทสดในชวงเวลาหลายเดอนทผานมา ๒๕ พฤศจกายน ๒๕๕๔ : การเลอกตงทวไปในประเทศโมรอกโก จากจานวนทนงในสภาผแทนราษฎร ๓๙๕ ทนง ๓๐๕ คนไดรบเลอกตงแบบบญชรายชอ (Party List) จาก ๙๒ เขตเลอกตง และอก ๙๐ คนไดรบเลอกตงแบบบญชรายชอระดบชาต (National List) ซงสองในสามในจานวนนสงวนไวสาหรบผหญงและหนงในสามสงวนไวสาหรบผชายอายตากวา ๔๐ ป มพรรคการเมอง ๓๐ พรรคลงสมครรบเลอกตง ๑๘ พรรคไดทนงในสภา ผชนะเลอกตงสวนใหญมาจากกลมการเมอง ๓ กลม ๑) Islamist Justice and Development Party (PJD) ๒) Coalition for Democracy นาโดย the RNI หวหนาคอรฐมนตรวาการกระทรวงการคลง Salaheddine Mezouar และ ๓) the Koutla (Coalition) ซงเปนพนธมตรของนายกรฐมนตร Abbas El Fassi ตามบทบญญตในรฐธรรมนญฉบบใหม ทาใหผทไดเปนนายกรฐมนตรคอ Abdelillah Benkirane

----------------------------------------------

ก๕-๑๔

บรรณานกรม

เอกสารภาษาฝรงเศส Adelhamid, Amine, 2009. Le sombre bilan de l’Instance équité et réconciliation, CETRI, http://www.cetri.be/spip.php?article1113&lang=fr (March 3, 2012) Aswab, Mohammed, 2006. L'instance équité et réconciliation et la problématique des droits de l'Homme au Maroc, Mohamed, Hassan II Faculté des sciences juridiques économiques et sociales de Casablanca - Licence en droit public Baida, Jamaa, 2006, L’expérience de l’Instance Equité et Réconciliation au Maroc, working paper presented at « Expériences et mémoires, partager la diversité du monde», September 2006 Benwakrim, Naima, 2006. L’expérience de l’instance équite et réconciliation au Maroc, in Recherches internationales, n° 77, 3 - 2006, pp. 81-86 Catusse, Myrian and Vairel, Frederic, 2011. Le Maroc de Mohammed VI, mobilisations et action publique, in Politique Africaine ; http://www.politique-africaine.com/numeros/pdf/intro/120005.pdf (March 3, 2012) Comité Consultatif des Droits de l’Homme, 2004. La violence de l’Etat : actes du séminaire organisé par l’Instance Equité et Réconciliation, Marrakech

ก๕-๑๕

http://www.ccdh.org.ma/IMG/pdf/Violence_de_letat-2.pdf (March 5, 2012) Dalle, Ignace, 2004. Les trois rois ; La monarchie marocaine de l’indépendance à nos jours, Fayard Equity and Reconciliation Commission, 2006, Final Report ม http://www.ier.ma/article.php3?id_article=1496 (March 3, 2012) El Maslouhi Abderrahim, 2007. L’IER : espace public et apprentissage de la justice procédurale au Maroc. Une lecture habermassienne, L’annee du Maghreb, CNRS, Fédération Internationale des Droits de l’Homme, 2004, Les commissions de vérité et de réconciliation: l’expérience marocaine, FIDH Report http://www.fidh.org/IMG/pdf/Ma396f.pdf (February 22, 2012) Hassan II, 1990. Discours de Sa Majesté le Roi Hassan II lors de l’installation du Conseil Consultatif des Droits de l’Homme le 8 mai 1990 http://www.ccdh.org.ma/spip.php?article45 (March 5, 2012) Hibou, Béatrice, 2011. Le mouvement du 20 février, le Makhzen et l’antipolitique. L’impensé des réformes au Maroc , Sciences-Po, Mai 2011 http://www.ceri-sciences-po.org/archive/2011/mai/dossier/art_bh2.pdf (March 3, 2012) Mohammed VI, Discours à la Nation, 2011. Sa Majesté le Roi adresse un discours à la Nation http://www.map.ma/fr/node/11061 (March 5, 2012) Mohammed VI, Discours Royal, 2011. Discours de SM le Roi à l'occasion de la cérémonie d'installation de la Commission Consultative de révision de la Constitution http://www.map.ma/fr/node/10781 (March 5, 2012) Mohammed VI, Discours Royal, 2011. SM le Roi préside l'ouverture de la première session de la 5ème année législative de la 8ème législature http://www.map.ma/fr/node/33131 (March 5, 2012) Mohsen-Finan, Khadija, 2007, Mémoire et Réconciliation nationale au Maroc, in Politique étrangère, 2007/2 Organisation Marocaine des Droits HUmains, 1999. Rapport sur la situation des droits de l’homme au Maroc 1999 http://www.omdh.org/def.asp?codelangue=23&id_info=903 (March 5, 2012) Vairel, Frédéric, 2007. La transitologie, langage du pouvoir au Maroc, in Politix 4/2007 (nº 80 ), เอกสารภาษาองกฤษ Achy, Lahcen, 2011. Morocco, Reform as a Path to a genuine constitutional monarchy, http://www.carnegieendowment.org/2011/06/07/morocco-reform-as-path-to-genuine- constitutional-monarchy/f2 (March 3, 2012) Human Rights Watch , 2005. Morocco’s Truth Commission, http://www.hrw.org/sites/default/files/reports/morocco1105wcover.pdf (March 3, 2012) Human Rights Watch, 2012. Morocco and Western Sahara,

ก๕-๑๖

http://www.hrw.org/world-report-2012/morocco-and-western-sahara (March 3, 2012)

 

ก๖-๑

 

การสรางความปรองดองแหงชาตการสรางความปรองดองแหงชาต:: กรณศกษากรณศกษาเยอรมนเยอรมน ดร.พนมพทธ สมตานนท

นกวชาการ วทยาลยการเมองการปกครอง สถาบนพระปกเกลา ----------------------------------

บทนา ประเทศเยอรมนเปนประเทศมหาอานาจทไดรบการยอมรบวาเปนประเทศทความเจรญอยางมากประเทศหนงในโลก ทงในดานเศรษฐกจ สงคมและการเมอง ซงมหลายประเทศในโลกทยดแนวทางการพฒนาประเทศของเยอรมนมาเปนแนวทางและแมแบบในการพฒนาประเทศ อยางไรกตาม กวาทประเทศเยอรมนจะฟนตวและพฒนาจากประเทศทแพสงครามโลกครงทสองมาเปนประเทศมหาอานาจ จะตองผานกระบวนการและมปจจยหลายประการทเปนตวกระตนและผลกดนใหเกดการเปลยนแปลงทนาไปสความเจรญของประเทศดงเชนทเปนทยอมรบอยในปจจบน โดยการรวมชาตและการสรางความปรองดองทเกดขนในประเทศเยอรมนนนเกดขนจากเหตการณสาคญคอการสนสดสงครามเยนและการลมสลายของกาแพงเบอรลนทถกสรางขนเพอแบงแยกคนและประเทศเยอรมนออกจากกน และเปนจดเรมตนของความแตกตางทงในดานอดมการณทางการเมอง และสภาพเศรษฐกจ สงคมของประเทศ เปนเวลายาวนานถง ๒๘ ป โดยภายหลงจากทมการรวมประเทศหรอรวมชาตนน รฐบาลเยอรมนไดมกระบวนการในการรวมประเทศและปจจยทเกยวของทนาสนใจและศกษาเพอเปนแนวทางในการสรางความปรองดองของชาตอนๆ ไดใชเปนตวอยาง อาทเชน การพยายามแกกฎหมายทมความแตกตางกนของทงสองประเทศใหเปนทยอมรบของประชาชน การตงหนวยงานเพอคนหาความจรงเกยวกบการกระทาผดในชวงกอนการรวมชาตเพอสรางความไววางใจแกประชาชนผไดรบผลกระทบจากการกระทาทผดกฎหมาย ตลอดจนการตงหนวยงานขนมาเพอจดการแปรรปการถอครองสทธเกยวกบทดนหรอทรพยสนของรฐใหกบเอกชน เปนตน บทความนมวตถประสงคทจะศกษากระบวนการการปรองดองของประเทศเยอรมนภายหลงการรวมชาตทเกดขนในป พ.ศ. ๒๕๓๓ (ค.ศ. ๑๙๙๐) ตลอดจนปจจยตางๆทมเกยวของทสงผลใหกระบวนการปรองดองทเกดขนนนเปนไปดวยความเรยบรอยและราบรน โดยบทเรยนทไดจากการศกษานจะนาไปสตวอยางและแนวทางในการสรางความปรองดองใหเกดขนในประเทศไทย บทความนแบงออกเปน ๗ สวนโดยสวนทหนงจะกลาวถงภาพรวมของสถานการณความขดแยงทเกดขน โดยจะครอบคลมถงบรบททางดานการเมอง เศรษฐกจ และสงคมของเยอรมนในชวงเวลาดงกลาว ในสวนทสองจะกลาวถงความเปนมาของสถานการณความขดแยง สวนทสามจะเปนกรอบแนวคดในการปรองดอง สวนทสจะเปนกระบวนการปรองดอง สวนทหาจะเปนปจจยทนาไปสการปรองดอง และสวนสดทายจะเปนภาพรวมบรบทและความสาเรจของกระบวนการปรองดองของเยอรมนทประเทศอนๆ สวนสดทายคอ บทสรปทประเทศไทยจะสามารถนาไปประยกตใชในการแกไขความขดแยงและสรางความปรองดองใหเกดขน ๑. ภาพรวมของสถานการณความขดแยง

บรบททางการเมอง เศรษฐกจ และสงคม หลงสงครามโลกครงทสอง ประเทศพนธมตรผชนะสงครามไดแบงแยกเยอรมน ออกเปนเยอรมนตะวนตกและเยอรมนตะวนออก โดยเยอรมนตะวนออกอยภายใตการปกครองระบอบคอมมวนสตของ

 

ก๖-๒

 

สหภาพโซเวยต สวนฝงตะวนตกอยภายใตการควบคมของฝายพนธมตรทปกครองในระบอบเสรทนนยมประชาธปไตย และยงถกแบงโซนออกเปนเขตขององกฤษ ฝรงเศส และอเมรกน (Amos, ๑๙๙๐) ตอมาไดมการสรางกาแพงเบอรลนขนในป พ.ศ. ๒๕๐๔ (ค.ศ. ๑๙๖๑) หรอ สบหกปหลงจากสงครามโลกครงทสองสนสดลง เพอปดกนการขามฝงของผคนจากฝงตะวนออกภายใตการปกครองลทธ คอมมวนสตของโซเวยต เขาสฝงตะวนตก ซงในชวงเวลาดงกลาวนนเยอรมนตะวนตกกาลงพฒนาขนอยางรวดเรวทงในดานสงคมแบบตะวนตก และเศรษฐกจแบบทนนยม ในขณะทสภาพเศรษฐกจและสงคมฝงตะวนออกยงลาหลง บานเมองถกทอดทง ผคนยากจน แรงงานไดรบคาแรงตา เศรษฐกจฝงตะวนตกและฝงตะวนออกจงแตกตางกนอยางชดเจน ทาใหประชาชนทยากไรในฝงตะวนออกพยายามทจะขามกาแพงเมองจากฝงตะวนออกไปยงฝงตะวนตก ซงนาไปสเหตการณไรมนษยธรรมและโศกนาฏกรรมขนมากมาย มคนถกทาราย ถกทรมานและถกยงตายอยางทารณ จนในทสดจดวกฤตกมาถง ในเดอนพฤศจกายน พ.ศ. ๒๕๓๒(ค.ศ. ๑๙๘๙) (Kuhnhardt, ๒๐๐๙) กาแพงเบอรลนจงเปนสญลกษณทสะทอนใหเหน ถงการแบงแยกและความขดแยงของทงสองประเทศในเรองของอดมการณทางการเมองอยางชดเจนไดถกทบทลายลง ดวยฝงคนทโกรธแคนในระบอบการปกครองและการพฒนาประเทศของรฐบาลคอมมวนสตฝงตะวนออกและความตองการเหนการเปลยนแปลงการบรหารปกครองประเทศใหเกดความทนสมย และเปนประชาธปไตยดงเชนทเกดขนในฝงตะวนตก (Torpey, ๑๙๙๓) ๒. ความเปนมาของสถานการณความขดแยง การแบงแยกประเทศของเยอรมนนนมเกดขนภายหลงทหลงสงครามโลกครงท ๒ เสรจสนลง โดยประเทศทชนะสงครามไดแบงประเทศเยอรมนออกเปน ๒ ประเทศ คอ สหพนธรฐประชาธปไตยประชาชนเยอรมน (German Democratic Republic-GDR) หรอประเทศเยอรมนตะวนออก และ สหพนธสาธารณรฐเยอรมน (The Federal Republic of Germany) หรอ เยอรมนตะวนตก ตอมาไดมการแบงแยกสองประเทศอยางชดเจนโดยมสญลกษณทสาคญคอการสรางกาแพงเบอรลน เพอทจะแบงประเทศตามแนวคด และอดมการณทางการเมองการปกครอง โดยฝงตะวนตกของกาแพงเบอรลนหรอเยอรมนตะวนตกเปนเสมอนตวแทนของแนวคดแบบเสรนยม หรอประชาธปไตยทใหความสาคญกบสทธของประชาชนในประเทศและสนบสนนโดยประเทศสหรฐอเมรกา ในขณะทฝงตะวนออกของกาแพง เปนเสมอนตวแทนของแนวคดและอดมการณของสงคมนยมคอมมวนสตทมแนวคดแตกตางกบเสรประชาธปไตยนนอยภายใตการดแล และสนบสนนของประเทศสหภาพโซเวยตในเยอรมนตะวนออก กาแพงเบอรลนนอกจากจะเปนแนวเขตแดนทมนคง และสญลกษณของการตอตานทนนยม แตสาหรบโลกเสรแลว ยงเปนสญลกษณของความขดแยงระหวางประเทศเยอรมนตะวนออกและตะวนตก และถอเปนสญลกษณของปรากฏการณของการแบงแยกคานยม และอดมการณอยางชดเจนระหวางฝายทนยมคอมมวนสตและผายทนยมประชาธปไตยหรอทเรยกกนวา สงครามเยน (McAdams, ๑๙๙๖) กาแพงเบอรลน นนถกสรางเพอวตถประสงคในการปดกนพรมแดนเบอรลนตะวนตกซงเปนสวนหนงของเยอรมนตะวนตก ออกจากเยอรมนตะวนออกทโอบลอมอยโดยรอบ มความยาวทงสน ๑๕๕ กโลเมตร และไดทาหนาทในการปดกนพรมแดนนเปนระยะเวลา ๒๘ ป โดยนบตงแตมการสรางกาแพงเบอรลน การขามผานแดนจากเยอรมนตะวนออก ไปยงเยอรมนตะวนตก กลายเปนเรองผดกฎหมาย หากมการฝาฝนและถกพบเหน มโทษสถานเดยว คอ การถกยง ณ บรเวณกาแพงนนเอง ตลอดระยะเวลา ๒๘ ปของการมกาแพงเบอรลน คาดวามผเสยชวตทกาแพงเบอรลนขณะพยายามขามกาแพงหลบหนอยระหวางประมาณ ๑๓๖ ถง

 

ก๖-๓

 

๒๐๖ คน และตลอดระยะเวลา ๔๐ ป ของการแบงเยอรมนออกเปนสองประเทศนนยาวนานพอทจะทาใหชาวเยอรมนได เรยนรถงความเจบปวดและความทกขยากจากการแบงแยก จนกลายเปนแรงกระตนและแรงผลกดนทสาคญยงในการทลายกาแพงเบอรลนในการพงทลายลงในวนท ๙ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๕๓๒ (ค.ศ. ๑๙๘๙) และนาไปสการรวมชาตเยอรมนในวนท ๓ ตลาคม พ.ศ. ๒๕๓๓ (ค.ศ. ๑๙๙๐) เพราะประชาชนทตองการเหนประเทศเยอรมนทรวมกนเปนอนหนงอนเดยวกน (Asmus, ๑๙๙๒) นอกจากความเปนชาตอนเปนปกแผนของชาวเยอรมนแลว ถอวาการทลายกาแพงเบอรลนคอการชนะในการตอสทางอดมการณทางการเมอง ระหวางคายคอมมวนสตกบโลกเสรลงไปได ดงนนการพงทลายของกาแพงเบอรลนยงไดสงผลสะเทอนไปยงประเทศคอมมวนสตทวโลกเพราะเปนสญลกษณและสงบงชวานนคอจดสนสดของสงครามเยนท ยาวนานมารวมสทศวรรษ ภายหลงจากการรวมประเทศของเยอรมนตะวนออกและเยอรมนตะวนตกหรอภายหลงป พ.ศ. ๒๕๓๓ (ค.ศ. ๑๙๙๐)เปนตนมา สงทตามมากคอความพยายามทจะจดการกบปญหาความขดแยงทสาคญภายในประเทศทเปนผลพวงมาจากสงครามเยนและการรวมชาต เชน ปญหาดานความเหลอมลาหรอความไมเทาเทยมกน (Inequality) และ ความแตกตางอยางสดขวระหวางทงสองประเทศทปรากฏในดานตางๆ ไมวาจะเปน เศรษฐกจ สงคม การเมอง และวฒนธรรม โดยทงนจากบรบททางการเมองอาจแบงความขดแยงในการอดมการณไดเปน ๒ กลม โดย กลมแรกนนเกดขนกอนการรวมชาตเยอรมน นนคอ ๑. ระหวางประเทศสหรฐอเมรกากบสหภาพโซเวยต (ในชวงสงครามเยน) และ ๒. ระหวางประชาชนในเยอรมนตะวนออกผทสญเสยและไดรบความเสยหายกบอดตรฐบาลและเจาหนาทรฐของเยอรมนตะวนออกในชวงกอนสงครามเยนสนสดลง และ กลมทสองคอ ความขดแยงทเกดขนภายหลงการรวมชาต ความขดแยงระหวางประชาชนในเรองความเหลอมลาทางสงคมของประชาชนทงสองประเทศ (Gransow, ๑๙๙๗) ความขดแยงในกลมแรกนนไดลดนอยถอยลงจนหมดสนไปเพราะสภาพการเปลยนแปลงของประเทศตางๆในโลกทเกดขน นนกคอการยตสงครามเยนระหวางสหรฐอเมรกาและสหภาพโซเวยต ทาใหการสนบสนนและควบคมของทงสองประเทศมหาอานาจทมตอเยอรมนตะวนออกและตะวนตกลดนอยลงไปตามลาดบ จนกระทงเกดเหตการณการรวมชาตของเยอรมน ซงประเทศมหาอานาจทงสองกมไดเขามาแทรกแซงกระบวนการดงกลาว ประกอบกบการผลกดนและเคลอนไหวเรยกรองของคนในชาตใหเกดการรวมชาตขน ทาใหความขดแยงดงกลาวสนสดลง สวนความขดแยงทเกดขนระหวางผทสญเสยกบเจาหนาทรฐของเยอรมนตะวนออกนน เปนความขดแยงทสะสมมาจากการทประชาชนฝงตะวนออกของกาแพงเบอรลนถกกดขและปฏบตอยางไมเปนธรรม ซงเปนผลมาจากระบอบการปกครองแบบสงคมนยมคอมมวนสต อนนาไปสการจากดสทธของประชนและการละเมดสทธมนษยชนอยางมากมาย จนนาไปสการทารายและสงหารประชาชน (โดยเฉพาะอยางยงในกรณทจะพยายามขามกาแพงเบอรลนเพอไปยงฝงตะวนตก) โดยเจาหนาทของรฐโดยเปนไปตามนโยบายและคาสงของรฐบาลเยอรมนตะวนออกในชวงสงครามเยน (Gortemaker, ๒๐๐๙) ซงความพยายามอนหนงในกระบวนการรวมชาตนนกคอ การพยายามทจะลดความขดแยงดงกลาวโดยการสรางความเชอมนใหกบผทเสยหายและไดรบผลกระทบจากความขดแยงดงกลาวผานกระบวนการยตธรรมตามแบบของประชาธปไตยทใชในเยอรมนตะวนตก ความขดแยงในกลมทสองทเกดขนภายหลงจากการรวมประเทศนน เปนความขดแยงทเกดจากสภาพความเหลอมลาทางเศรษฐกจ และสงคมของทงสองประเทศ (Gransow, ๑๙๙๗) ทมผลมาจากการอดมการณและแนวทางการบรหารประเทศทแตกตางกนในชวงกอนการรวมประเทศทสงผลมาจนถงภายหลงการรวมประเทศ แตในระยะตอมากไดมความพยายามของรฐบาลทจะแกปญหาดงกลาวทออกมาในลกษณะ

 

ก๖-๔

 

ของนโยบายเรงดวนของชาตในการสรางความเจรญของทงสองประเทศใหมความเทาเทยมกน หรอลดชองวางระหวางความเหลอมลาใหนอยทสด ๓. กรอบแนวคดในการสรางความปรองดอง กรอบแนวคดทนามาใชในการลดความขดแยงและสรางความปรองดองกนของประเทศเยอรมน คอ การทพยายามทจะใหคนทงสองชาตซงลวนแลวแตเปนคนเยอรมนไดมพนททสามารถจะแสดงออกทางความคดอยางเสรตามแนวทางของประชาธปไตย โดยผานทางกระบวนการทางการเมองเชน การชมนมเรยกรองอยางสนต การลงคะแนนเสยง (Vote) เพอทจะกาหนดแนวทางในการพฒนาประเทศ (Gransow, ๑๙๙๗) นอกจากนนแลว เพอใหเกดความชอบธรรม ความปรองดอง และเกดความยตธรรมภายหลงจาการรวมชาตแลวนน ไดมการดาเนนการตามกระบวนการยตธรรมผานศาล โดยมการใชแนวทางในการคนหาความจรงเพอนาเอาขอมลทได มาใชประกอบเพอเปนแนวทางในการแกปญหาของประเทศและสามารถใชขอมลทไดเพอเสาะหาผกระทาผด นามาเขากระบวนการยตธรรมและดาเนนการตามกฎหมาย และเปนบทเรยนในการพฒนา แกไขและปองกนปญหาความขดแยงทอาจเกดขนในอนาคต ตลอดจนเพอใหเกดความเชอมนของประชาชน และนาไปสแนวทางของการเยยวยาตอผทไดรบผลกระทบจากความขดแยงนนอกดวย นอกจากนยงมแนวคดเกยวกบการแกกฎหมายทมความแตกตางกน ใหไดรบการยอมรบจากทกฝายเพอทจะนาไปสการปรองดองอยางสนต และลดกระแสความไมเหนดวยและความขดแยงตางๆทเกดขน โดยทกฝายตางยอมรบในกตกาและกระบวนการของการเปลยนแปลงนนดวย อนจะเปนมลเหตสาคญทจะนาไปสการปรองดองและลดความขดแยงทเกดขนและเปนการสรางความเปนเอกภาพและความไวเนอเชอใจ (Trust) ของประชาชนทมตอรฐหรอการดาเนนการของรฐอกดวย (Gransow, ๑๙๙๗) ทงนความไวเนอเชอใจ ฉนทามต และ ความเปนเอกภาพ หรอความเปนอนหนงอนเดยวกนในชาตนน เปนสงทเกดขนไดยากหากเกดความคลางแคลงใจหรอไมไววางใจกนในชาต โดยเฉพาะอยางยงสาหรบประเทศทเพงมการเปลยนระบอบการปกครอง หรอเปลยนแปลงประเทศครงใหญดงเชนทเกดขนกบประเทศเยอรมนภายหลงการสนสดของสงครามเยน ความไมไววางใจกนทเกดขนภายในชาตไมวาจะเกดขนระหวางชนชนผปกครองกบประชาชนพลเมอง หรอระหวางประชาชนกบประชาชนดวยกนนน ถงแมจะเปนเรองทเกดขนในอดตกตาม กยงจะสามารถกอใหเกดการแบงแยก และความแตกแยกกนอยางกวางขวางในสงคม หากความคลางแคลงใจและความไมไววางใจนนมไดรบการแกไขกอนทจะเกดประชาธปไตยทเขมแขงและมนคงได ดงนนกรอบแนวคดในการปรองดองของประเทศเยอรมนนน จงเปนการพยายามคนหาขอเทจจรงทเกยวของกบความขดแยงทเกดขนเพอใหเปนขอมล และแนวทางทจะนาไปแกปญหาความขดแยง และเปนการสรางความชอบธรรม ความไววางใจ และความเปนเอกภาพของประเทศ

๔. กระบวนการสรางความปรองดอง กระบวนการปรองดอง หรอการสรางสมานฉนทใหเกดขนในเยอรมน ภายหลงจากการรวมประเทศในป พ.ศ. ๒๕๓๓ (ค.ศ. ๑๙๙๐) นน มมลเหตมาจากความแตกตางทางความคด อดมการณทางการเมองในการบรหารและปกครองประเทศ และความตองการทจะใหกระบวนการรวมประเทศนนเปนไปอยางราบรนและไดรบการยอมรบจากประชาชนสวนใหญ อยางไรกตามความขดแยงหรอ “ความไมปรองดอง” ทเกดขนนนในประเทศเยอรมนนนอาจถอวามไดมความขดแยงในระดบทรนแรง หรอมการเสยชวตของผคนอยางมากมาย เมอเทยบกบเหตการณความรนแรงเกดขนในหลายๆประเทศ กลาวคอ ความขดแยงทเกดขนนน

 

ก๖-๕

 

ตนเหตมไดมาจากปญหาความขดแยงภายในประเทศเยอรมนเอง หากแตเปนความขดแยงทเปนผลมาจากอดมการณทแตกตางทสงผลออกมาในรปของการบรหารประเทศทแตกตางกนของทงสองประเทศ ทงนเครองมอหรอแนวทางทใชในกระบวนการปรองดองของประเทศเยอรมนนนมแนวทางสาคญหลกๆอาจสามารถแบงไดเปน ๔ แนวทาง คอ กระบวนการการคนหาความจรง การเยยวยาและชดเชยผทไดรบผลกระทบ การแกกฎหมายททาใหเกดความขดแยง และความพยายามทจะฟนฟ พฒนาสภาพบานเมองลดและความเหลอมลาทางสงคมเพอใหเกดความเจรญทดเทยมกนหรอใกลเคยงกนของทงสองประเทศ

๔.๑ กระบวนการคนหาความจรง ประเทศเยอรมนจะตองเผชญภายหลงการรวมชาต นนยงมสงทตองจดการเพอใหการเปลยนผานนนเกดความราบรน นนคอ การพจารณาและจดการกบการกระทาในอดตทสรางความขดแยงและไมพอใจตอการกระทาของรฐหรอเจาหนาทของรฐกอนทจะมการทบทาลายกาแพงเบอรลนโดยเฉพาะอยางยงจากฝงเยอรมนตะวนออก ซงผลพวงทเกดขนจากการกระทาทกอใหเกดความขดแยงในอดตของรฐหรอเจาหนาทรฐ โดยนอกจากการพยายามฟนฟสภาพเศรษฐกจและสงคมของเยอรมนตะวนออกแลวนน หนงในกระบวนการทใชคอคนหาความจรง โดยภายหลงการรวมชาต ไดมการตงคณะทางานททาหนาทคนหาความจรง โดยแบงเปน ๒ ชวง คอ คณะแรกททางานตงแตป พ.ศ. ๒๕๓๕ - ๒๕๓๗ (ค.ศ. ๑๙๙๒ – ๑๙๙๔) และ คณะทสองททางานในชวงระหวางป พ.ศ. ๒๕๓๘ – ๒๕๔๑ (ค.ศ. ๑๙๙๕ – ๑๙๙๘) คณะกรรมการคนหาความจรงชดแรก (พ.ศ. ๒๕๓๕ - ๒๕๓๗) โดยในชวงท ๑ นนจะเปนการสบสวนหาความจรงโดยคณะกรรมการสบสวนจากประวตศาสตรและผลทเกดจากระบบเผดจการ(ภายใตพรรคเอกภาพสงคมนยมคอมมวนสต – The Communist Socialist Unity Party หรอ SED) (The Investigatory Commission on the Working–Through of the History and Consequences of the SED Dictatorship in Germany) ทจดตงขนโดยรฐบาล โดยมแนวทางการทางานหลกการสบสวนหาขอเทจจรงเกยวกบการละเมดสทธมนษยชนทเกดขนจากการกระทาของเจาหนาทรฐในชวงเวลาทเยอรมนตะวนออกอยภายใตการปกครองของคอมมวนสตประมาณป พ.ศ. ๒๔๙๒ ถง ๒๕๓๒ (ค.ศ. ๑๙๔๙ ถง ๑๙๘๙) (Yoder, ๑๙๙๙) มหนาทหลกทอาจจะสรปไดคอ - เพอคนหาความจรงแกผทเสยหายเพอใหไดรบความยตธรรม - เพอสบคนแนวทางการสรางฉนทามตในระบอบประชาธปไตยของประเทศเยอรมน - ใหขอเสนอแนะทางกฎหมายแกผรางกฎหมายในการจดการกบผลและกาจดผลทเกดขนทมาจากระบอบการปกครองแบบเผดจการในอดตทผานมา นอกจากนนแลวงานของคณะทางานชดนยงครอบคลมถงวเคราะหในแงของประวตศาสตรการเมอง ปจจยทางเศรษฐกจ อดมการณ และปจจยทางสงคมของระบอบคอมมวนวต ตลอดจนการใชทรพยากรธรรมชาตในทางทมชอบอกดวย โดยขอมลทคนพบนน ไดนามาใชสาหรบผทไดรบผลกระทบ หรอผเสยหายจากเหตการณความขดแยง โดยสวนใหญจะเปนการกระทาผดของเจาหนาทรฐตอประชาชนทมอดมการณทางการเมองทแตกตางกนกบฝายรฐบาลคอมมวนสต โดยผทไมเหนดวยหรอตอตานรฐบางสวนมากจะถกลงโทษโดยการสงหามเขาศกษาในมหาวทยาลย หามทางาน เปนตน (Yoder, ๑๙๙๙) รายงานของ United States Institute of Peace (USIP) ไดรายงานถงองคประกอบของคณะกรรมการคนหาความจรงในชดนวามสมาชก ๒๗ คน นาโดยประธานสภาและสมาชกสภาของเยอรมนตะวนออกและนกเคลอนไหวทางสทธมนษยชนทชอนายเรเนอร เอพเพลแมน (Rainer Eppelmann) ซงรายงานของคณะกรรมการชดแรกนชอวา “Working Through the History and the Consequences of

 

ก๖-๖

 

the SED Dictatorship in Germany” โดยเสนอทงหมด ๑๘ ฉบบ ประกอบดวยคาใหการของพยาน การวเคราะหทางทฤษฎ และคาแถลงหรอคาสงของรฐบาลคอมมวนสตและรายงานผลทเกดขน ซงไดมการนาเสนอตอรฐสภาของเยอรมน โดยมขอเสนอแนะทสาคญคอ การเสนอใหใชวนหยดของชาตเพอเปนการราลกถงเหตสาคญทเกดขนในอดตเพอสรางความเปนปกแผนในชาต และเสนอวาใหมการแลกเปลยนขอมลกบประเทศเพอนบานเพอเสรมสรางความมนใจและสรางสมพนธไมตรตอประเทศรอบดาน นอกจากนนแลวยงเสนอใหมการตงองคกรหรอมลนธอสระเพอทจะตดตามผลทเกดขนจากขอเสนอแนะตางๆ ตอไป ผลทเกดขนภายหลงจากการทางานของคณะทางานในชดแรกนนจะเปนในลกษณะของการปฏรป คอ ๑) รฐสภาของเยอรมน (Bundestag) ไดแตงตงคณะทางานคาหาความจรงในชดทสองเพอศกษาเพมเตมในประเดนอนๆทคณะทางานชดแรกไมสามารถทาไดสาเรจในระยะเวลาของการทางานทกาหนด ๒) มการเสนอแนวทางทจะจดตงหนวยงานถาวรทจะดแลและศกษาเกยวกบการฟนฟและชดเชยใหเกดขนภายหลงจากการทางานของคณะทางานในชดทสอง คณะกรรมการคนหาความจรงชดทสอง (พ.ศ. ๒๕๓๘ – ๒๕๔๑) จากรายงานของ USIP ระบถงรายละเอยดของคณะทางานคนหาความจรงในชวงท ๒ ระหวาง พ.ศ. ๒๕๓๘ – ๒๕๔๑ ( ค.ศ. ๑๙๙๕ – ๑๙๙๘) วาเปนหนวยงานทตงขนเพอสานงานตอจากคณะกรรมการชดแรกเพอใหเกดความสมบรณและครบถวนของขอมลทคนพบ โดยองคประกอบของคณะกรรมการคาหาความจรงในชดน เปนสมาชกรฐสภา ๓๖ คนและไดรบการคดเลอกจากรฐสภา โดยแบงเปนคณะทางาน ๙ ขด เชนเดยวกบคณะทางานขดแรกคอคณะทางานชดทสองนนาโดยประธานสภาและสมาชกสภาของเยอรมนตะวนออกและนกเคลอนไหวทางสทธมนษยชนทชอ นายเรเนอร เอพเพลแมน (Rainer Eppelmann) ซงรายงานฉบบสมบรณของคณะทางานชดทสองนนมทงหมด ๑๔ ฉบบ (USIP) ซงจะเปนการวเคราะหมแนวทางถงสภาพโครงสรางและทศนคตททาใหเกดการรวมชาต และการกาวผานการควบคมบงคบภายใตการปกครองของรฐบาลคอมมวนสต ซงคณะทางานชดนจะตางจากคณะทางานชดแรกโดยจะเพงความสนใจไปทมมมองในแตละวนของการถกควบคมของรฐ เชน การเลอกปฏบตตอผหญง การควบคมและกาหนดขอบเขตการบรโภคสนคาตางๆ และการโดนทาทารณกรรมตางๆ นอกจากนรายงานดงกลาวยงเสนอใหมการตงองคกรหรอมลนธอสระ เพอสนบสนนงานในโครงการทสบสวนหาขอเทจจรงทเกดอนเนองมาจากการปกครองภายใตระบอบคอมมวนสตและเกบรกษาขอมลเหลานนตลอดจนการชวยเหลอดานจตใจและการดาเนนคดทางกฎหมายของผทไดรบผลกระทบจากเหตความขดแยงอกดวย ผลทเกดขนภายหลงจากการทางานของคณะทางานในชดทสองนนจะเปนในลกษณะของการชดเชยและเยยวยา คอ ๑) รฐสภาของเยอรมน (Bundestag) อนมตใหมการตงมลนธของรฐบาลตามขอเสนอของคณะทางาน ๒) สภาผแทนราษฎรไดผานกฎหมายทใหมการสรางอนสรณขนทอดตสถานกกกนนกโทษในกรงเบอรลน เพอระลกถงสถานทและเหตการณสาคญและคนหาความจรงทางประวตศาสตรเกยวกบเหตการณทเกดขนของสถานทกกกนดงกลาวในชวงระหวางป พ.ศ. ๒๔๘๘ – ๒๕๓๒ (ค.ศ. ๑๙๔๕ – ๑๙๘๙) เพอเปดแสดงตอสาธารณชนใหรบร และ ๓) รฐสภาของเยอรมน (Bundestag) ลงมตรบกฎหมายทเกยวของกบการชดเชยและเยยวยาตออดตนกโทษทางการเมองในชวงเวลาทเยอรมนตะวนออกปกครองภายใตระบอบคอมมวนสต เพอเปนการขยายผลการดาเนนการของโครงการชดเชยและเยยวยาตอผทไดรบผลกระทบทเกดขนจากความขดแยงดานอดมการณทางการเมองทงดานสขภาพรางกาย โอกาสและสทธตางๆ โดยเปนการชวยเหลอเยยวยาทงดานจตใจและความชวยเหลอในดานกฎหมาย (USIP)

 

ก๖-๗

 

ทงนในการคนหาความจรงนนแทจรงแลวนน วตถประสงคหลกหรอประเดนหลกของคณะกรรมการทงสองชดคอการสบคนหาความจรงเพอทจะนามาใชเปนบทเรยนใหกบประเทศเยอรมน เพอใหเกดความเขาใจในบรบทของสภาพปญหาความขดแยงทเกดขนในอดต และสงผล หรออาจจะสงผลไปถงในอนาคต โดยสามารถจะนาขอมลเหลานนไปใชเปนแนวทางในการพฒนาประเทศ นอกจากนแลวการคาหาความจรงนนในภาพรวม มไดเปนการสบคนหาผกระทาความผด (โดยตรง) เพอนามาลงโทษ แตเปนการเปดเผยขอเทจจรงเหลานนโดยทผเสยหายจะสามารถอางองขอเทจจรงทปรากฏนนเพอใชในการดาเนนคดกบผกระทาผดเหลานนในชวงเวลาทเยอรมนตะวนออกปกครองภายใตระบอบคอมมวนสตไดตามกระบวนการยตธรรมปกต ๔.๒ การเยยวยา และชดเชยแกผเสยหายและไดรบผลกระทบจากเหตการณความขดแยงทางการเมอง นอกเหนอจากการคนหาความจรงแลวนน รฐบาลเยอรมน ยงมกระบวนการเยยวยาและชดเชย แกผทสญเสยและไดรบผลกระทบจากเหตความขดแยงอกดวย โดยเปนในลกษณะของการจายเงนชดเชย โดยรฐบาลซงจะพจารณาจากหลกเกณฑจายชดเชยแกผเสยหาย ตามระยะเวลาทถกดาเนนคดโดยมชอบหรอโดยไมยตธรรมโดยรฐและถกคมขงในเรอนจา อยางไรกตามการชดเชยนนจะไมครอบคลมถงผทไดรบผลกระทบดานการประกอบอาชพ เชน การวางงาน เปนตน และยงมนโยบายเกยวกบการเยยวยาและชดใชในกรณทเกยวกบสนทรพย (Property) โดยมหลกการทจะชดใชคนเปนทดนแกเจาของทดนทโดนรฐบาลคอมมวนสตยดไป หรอโดนไลทออกจากทดนของตนเอง (Scarrow, Susan& Jonathan Stein, ๑๙๙๕) ๔.๓ การแกกฎหมายทอาจกอใหเกดความขดแยง การรวมชาตในชวงแรก ซงเรมตงแตประมาณ พ.ศ. ๒๕๓๔ (ค.ศ. ๑๙๙๑ ) ถง พ.ศ. ๒๕๓๘ (ค.ศ. ๑๙๙๕ ) มแนวคดหลกคอ การถอเอาแนวทางการพฒนาประเทศของเยอรมนตะวนตกเปนแบบอยางมาตรฐาน และความเทาเทยมกนดานความเปนอยเปนสาคญ ซงกลไกสาคญทเกดขนในระยะแรกภายหลงการรวมชาต คอการพจารณาและแกไขกฎหมายทมความตางกนของสองประเทศ โดย Gransow (๑๙๙๗) ไดกลาวถงประเดนตางทมการพจารณาคอ

- การตดสนใจเลอกเมองทจะเปนเมองหลวงและทตงของรฐบาลระหวาง กรงเบอรลน และ กรงบอนน ซงกรงเบอรลนไดรบการเลอก

- เรองการทาแทง โดยในเยอรมนตะวนออกจะยดแนว Pro-choice Law (โปรดทางเลอก) โดยจะใหสทธแกมารดาในการเลอกเปนสาคญ นนคอมารดามสทธทจะทาแทงไดภายในระยะเวลา ๓ เดอนแรกของการตงทอง ในขณะทเยอรมนตะวนตกจะยดแนว Pro-life Law (โปรดชวต) โดยเหนความสาคญของชวตซงหมายถงชวตของทารกในครรภ นนคอ ยนยอมใหมารดาทาแทงไดในกรณทจาเปน เชน การคลอดบตรอาจทาใหมารดาเสยชวตหรอเปนอนตราย หรอมารดาถกขมขนจนตงครรภ เปนตน ซงในกรณดงกลาวนนสามารถประนประนอมกนไดโดยอาศยการตดสนของศาลสงสด หรอ ศาลฎกา โดยตดสนให ยดแนวทางของ โปรดชวต โดยทยกเวนการลงโทษแกมารดาททาแทงในระหวางตงครรภในชวง ๓ เดอนแรก

- สนธสญญาเอกภาพ (Unity Treaty) ทไดมการทาไวนนมไดพดถงความจาเปนในการแกไขหรอใหมรฐธรรมนญใหมหลงการรวมประเทศ จงใชกฎหมายพนฐาน (Basic Law) ทใชอยในเยอรมนตะวนตกเปนกฎหมายสงสดหรอ กฎหมายรฐธรรมนญในชวงเวลาของการรวมชาต โดยทงสองประเทศเลอกทจะยงคงใชกฎหมายพนฐานเปนกฎหมายสงสดในการปกครองประเทศ ดวยเหตผลสาคญจากการทเหนวา

 

ก๖-๘

 

กฎหมายดงกลาวยงใชไดอยางมประสทธภาพในเยอรมนตะวนตก และนาจะสงผลดในระหวางทมการรวมชาต และกระบวนการสรางความปรองดองทเกดขนไดอยางรวดเรว (Gransow, ๑๙๙๗)

๔.๔ การฟนฟ และพฒนาประเทศเพอลดความเหลอมลา ในระยะแรกของการรวมชาตนนโยบายและแนวทางการพฒนาประเทศจะเปนลกษณะของการใชเงน

งบประมาณมหาศาลของประเทศในการฟนฟ บรณะและสรางความเจรญในดานสาธารณปโภคทสาคญของฝงตะวนออก หรอ เยอรมนตะวนออกเดม ใหมความทนสมยเทยบเทา หรอใกลเคยงกบดานตะวนตก เชน การสรางถนน ทางรถไฟ วางระบบโทรศพทและการสอสารอนๆโดยพยายามทจะสรางความเปลยนแปลงดานอตสาหกรรมครงใหญของฝงตะวนออก ซงทาใหเกดการเปลยนแปลงครงใหญทสงผลตอสภาพเศรษฐกจและสงคม ตลอดจนวฒนธรรมของฝงตะวนออก ทงนเปนความพยายามของรฐบาลทจะลดความเหลอมลาระหวางทงสองประเทศ ทงในดานของกายภาพ และดานความรสก ของประชาชนและประเทศฝงตะวนออกใหเกดความรสกเปนอนหนงอนเดยวกนโดยปราศจากความรสกแบงแยกระหวางกน นอกจากนนแลวระยะทสองของภายหลงการรวมชาตนน ผลพวงจากการการสรางความเจรญและทนสมยของฝงตะวนออกใหเทาเทยมหรอใกลเคยงกบฝงตะวนตกแลวนน ยงทาใหเกดปญหาสาคญทตามมาคอ การแกปญหาความเหลอมลาทางสงคมระหวางฝงตะวนออกและตะวนตก ซงปรากฏใหเหนในดานเศรษฐกจและสงคมของเยอรมนตะวนออก เชน อตราการวางงานทสง ระบบอตสาหกรรมทเนนเฉพาะการผลตสนคาโดยมไดมพฒนาไปสอตสาหกรรมทครบวงจรทมคานงถงการลงทน การตลาดและการจาหนายและกระจายสนคา (Gransow, ๑๙๙๗)

นอกจากนนแลว ในสวนของการฟนฟและพฒนาประเทศนน ยงไดมการตงสถาบนและองคกรใหม (Treuandanstalt หรอ Trusteeship Institution) ซงถอวามความสาคญมาก ภายหลงการรวมประเทศ ซงมบทบาทสาคญในดานการจดการใหเกดการแปรรปและปรบเปลยนการถอสทธในการครอบครองทรพยสนของรฐ (State Property) เชน ทดนของรฐในเยอรมนตะวนออก ใหเปนของเอกชน หรอ จดระบบใหเอกชนเขามามสทธถอครองไดตามกฎหมาย และแนวเศรษฐกจแบบเสรนยมประชาธปไตยตามแบบของเยอรมนตะวนตก (Torpey, ๑๙๙๓)

๕. ปจจยทนาไปสความปรองดอง

จากบรบททงในดานประวตศาสตรของประเทศเยอรมน อาจเหนไดวาการปรองดองของเยอรมน อาจแบงปจจยหลกๆทมสวนกระตนใหเกดการรวมชาต และการสรางการปรองดองไวไดหลายประการโดยมมลเหตสาคญคอ การลมสลายของลทธคอมมวนสตของประเทศในแถบยโรปตะวนออกและเอเชย อนนาไปสการสนคลอนและไมมนคงของโครงสรางทางอานาจทางการเมองของเยอรมนตะวนออก และการเรยกรองใหเกดการเปลยนแปลงอยางสนตของประชาชน ตลอดจนการยอมรบเขาสกระบวนการตามระบอบของประชาธปไตย อาทเชน กระบวนการตลาการ การเลอกตงอยางเสรเพอเขาสกระบวนการนตบญญต เปนตน โดยปจจยหลกหรอมลเหตสาคญทนาไปสการปรองดองของประเทศเยอรมนนนมรายละเอยดดงตอไปน

๑. สบเนองมาจากการลมสลายของลทธคอมมวนสตในตางประเทศ ทาใหเปดโอกาสและความเปนไปไดในการเกดการปฏวตอยางสนตของประชาชน (Peaceful Revolution) ในเยอรมนตะวนออก

๒. ผลของการปฏวตอยางสนตของประชาชนทาใหเกดความเปนไปไดในการเรยกรองประชาธปไตย โดยเฉพาะเสยงสวนใหญในเยอรมนตะวนออกเหนดวยกบแนวคดการรวมชาตแบบประชาธปไตยเชน การใหมการเลอกตงอยางมอสระทเสนอโดยนายเฮลมต โคลห (Helmut Kohl) โดยเชอวาจะเปนแนวทางทดทสดทจะทาใหเกดความมนคง (เสถยรภาพ) และอสรภาพทางการเมองตลอดจนความเจรญรงเรองทางเศรษฐกจ

 

ก๖-๙

 

(Gortemaker, ๒๐๐๙) ซงแนวคดดงกลาวยงไดรบการยอมรบจากชาวเยอรมนตะวนตกพอสมควรเชนเดยวกน อนเปนมลเหตสาคญใหเกดการเปลยนแปลงในเยอรมนตะวนออก และนาไปสการทบทาลายกาแพงเบอรลนทกนระหวางสองประเทศลง

๓. มลเหตในขางตนประกอบกบการสนสดของสงครามเยน และการยกเลกสนธสญญาวอรซอ อนทาใหเกดความสมพนธในมตใหมระหวางสหภาพโซเวยต และสหรฐอเมรกา และการทาสนธสญญาทมประเดนสาคญของการรวมชาตเยอรมนททาขนโดยผมสวนไดสวนเสยทงหมด นนคอ สนธสญญา ๒+๔ อนประกอบไปดวย (ประเทศเยอรมนตะวนออกและตะวนตก กบประเทศมหาอานาจทถอสทธในการปกครองประทศเยอรมนทงหมด อนไดแก สหรฐอเมรกา องกฤษ ฝรงเศส และ สหภาพโซเวยต) รวมทงขอตกลงททาขนโดยการเปนสมาชกภาพของเยอรมนระหวาง NATO และ EU เปนตวกระตนทาใหเกดการเปลยนแปลงนนคอ การรวมตวของประเทศเยอรมน

๔. ความพยามทจะใชกฎหมายพนฐาน (Basic Law) เพอใหการรวมชาตและการปรองดองเปนไปไดอยางรวดเรว โดยทงนชาวเยอรมนสวนใหญเหนพองตองกนวา ในระยะแรกทมการรวมชาตนน ควรทจะยดกฎหมายเดม (กฎหมายพนฐาน) ทมการใชในเยอรมนตะวนตกเปนกฎหมายสงสดชวคราวไปกอน ดวยเหตทวาการรางรฐธรรมนญใหมนนจะตองผานกระบวนการและใชเวลาคอนขางนาน ทาใหการนากฎหมายพนฐานมาใชไปกอนนาจะทาใหเกดประโยชนมากกวา ทาใหเมอมการรวมชาตแลวนน ทงสองประเทศกจะมแนวทางดานกฎหมายทเปนแบบเดยวกน

จะเหนไดวาปจจยทกอใหเกดการปรองดองและรวมกนเปนชาตของเยอรมนนนเกดจากเหตการณการการสนสดของสงครามเยนระหวางสหรฐอเมรกา กบ สหภาพโซเวยตเดม สงผลใหเกดการเปลยนแปลงในนโยบายและการเปลยนแปลงประเทศของสหภาพโซเวยตทเกดขนในสมยของประธานาธบดกอรบาชอฟ ซงนาไปสการลมสลายของประเทศคอมมวนสตตางๆในยโรปตะวนออก (Scarrow, Susan& Jonathan Stein, ๑๙๙๕) ประกอบกบความตองการของประชาชนชาวเยอรมนตะวนออกทตองการใหมการเปลยนแปลงประเทศใหเปนประชาธปไตย (ตามแบบของเยอรมนตะวนตก) โดยแสดงออกมาในรปแบบของการชมนมเรยกรองอยางสนต โดยปราศจากความรนแรงหรอเกดจากการใชกาลงปราบปรามของเจาหนาทรฐ ซงนาไปสการทบและทาลายกาแพงเบอรลน ซงเปนสญลกษณของการแบงแยกและความแตกตางของสองประเทศ ซงถอเปนเหตการณสาคญทางประวตศาสตรของโลกเหตการณหนง ซงปจจยดงกลาวทาใหเกดบรรยากาศในการทสงผลในแงบวกตอการสรางความปรองดองของประเทศเยอรมนในเวลาตอมา

ทงนมเหตการณสาคญทนาไปสการปรองดองและการรวมชาตเยอรมน ทอาจกลาวถงคอ เหตการณการปฏวตอยางสนตของประชาชน และ เหตการณการทาสนธสญญา ๒+๔ ทเปนมลเหตสาคญในการรวมชาตเยอรมน และนาไปสการปรองดองในระยะตอมา การปฏวตอยางสนต (Peaceful Revolution) ทเกดขนในประเทศเยอรมนตะวนออก กอนทจะมการรวมชาต และกอนการทลายกาแพงเบอรลน กลาวคอ ในชวงเดอนกนยายนป ๑๙๘๙ นนประชาชนในฝงตะวนตกไดรวมตวกนชมนมประทวงอยางสนตเพอเรยกรองประชาธปไตย และตอตานระบอบเผดจการในเยอรมนตะวนออก ภายหลงจากการไปโบสถในทกๆวนจนทร โดยมจดเรมตนทเมองไลปซก (Leipzig) และดวยความสมพนธทเหนยวแนนระหวางประชาชนกบศาสนา ทาใหการชมนมเปนไปอยางสนต ซงตอมากไดมการขยายตวเพมขนในเมองตางๆเปนจานวนนบหลายแสนคน และแพรกระจายไปตามเมองอนๆ เชน เบอรลนตะวนออก พอทสดม เปนตน ตอมาการชมนมไดขยายตวเปนการเดนขบวนอยางสนตโดยถอปายทชขอความวา "เราคอประชาชน" (We are the people) ไปตามทองถนน โดยถงแมทางผนาพรรคคอมมวนสต

 

ก๖-๑๐

 

จะเตรยมสงการสลายการชมนมโดยการใชความรนแรง (Shoot to kill) หรอการพยายามใหตารวจนอกเครองแบบแฝงตวไปกบผชมนมเพอยยงใหเกดความรนแรง แตกมไดเกดเหตการณรนแรงเกดขนแตอยางใด เหตการณดงกลาวทเกดขนทวเยอรมนตะวนออกถอเปนมลเหตทสาคญทนาไปสการลาออกของคณะรฐบาลคอมมวนสต และทาใหมการอนญาตใหมการขามพรมแดนไปยงฝงตะวนตกได จนเปนทมาของการพงทลายและลมสลายของกาแพงเบอรลนในเวลาตอมา (Asmus, ๑๙๙๐) การทาสนธสญญา๒+๔ หรอการทาสญญาในการตกลงขนสดทายเกยวกบเยอรมน สนธสญญาททาขนนนเปนการเจรจาระหวางเยอรมนตะวนออกและตะวนตก (๒) กบประเทศมหาอานาจทถอสทธยดครองประเทศเยอรมนภายหลงสงครามโลกครงทสองทงสประเทศอนประกอบไปดวย สหรฐอเมรกา องกฤษ ฝรงเศส และ สหภาพโซเวยต (๔) ทมการทาขน ณ กรงมอสโค ประเทศสหภาพ- โซเวยต โดยมสาระสาคญทจะรบรองเอกราชของประเทศเยอรมนภายหลงการรวมชาต ทงนภายหลงการลมสลายของกาแพงเบอรลน ชาวเยอรมนไดแสดงเจตจานงทชดเจนทจะรวมชาตเปนหนงเดยว เพอใหบรรลเจตจานงดงกลาว จงไดมการเปดเจรจากบผมสวนเกยวของทกฝายเพอหาทางออกและตกลงในขนสดทาย นนคอการยอมรบเงอนไขตามทระบอยในขอตกลงพอทสดม นนคอการจากดกองกาลงทางทหาร การผลต และการครอบครอง อาวธตางๆ โดยเฉพาะอยางยงอาวธนวเคลยร อาวธเคมและอาวธทางชวภาพ ตลอดจนการรบรองพรมแดนกบโปแลนด และยนยนดนแดนในปจจบน (Kuhnhardt, ๒๐๐๙) โดยสรปแลวนนอาจกลาวไดวามลเหตสาคญของการรวมชาตเยอรมน ซงมความขดแยงกนในทางอดมการณ แนวคดทางการปกครองและบรหารประเทศนนเกดจากทงปจจยภายใน และภายนอกประเทศ โดยนอกจากปจจยภายนอกทเปนตวผลกดนและกระตนใหเกดการเปลยนแปลงประเทศแลวนน ยงมปจจยภายในทสาคญทกระตนใหเกดการรวมชาตนนกคอ ความตองการของประชาชน โดยเฉพาะอยางยงในเยอรมนตะวนออกทตองการการเปลยนแปลงประเทศใหมความเจรญและเทาเทยมกบเยอรมนตะวนออก ซงในชวงทสงครามเยนใกลจะสนสดลงนนประชาชนของเยอรมนตะวนออกไดมการชมนมเคลอนไหวเพอทจะเรยกรองใหเกดความเปลยนแปลงดงกลาว ตลอดจนการยอมรบจากชาวเยอรมนตะวนตกในการรวมเยอรมนตะวนออกเขาเปนประเทศเดยวกน และการยอมรบในกตกาการบรหารและพฒนาประเทศของชาวเยอรมนตะวนออก ทงนปจจยทสาคญนอกเหนอจากปจจยภายนอกทกลาวมาแลวนน คอ ความรสกและความมงมนของประชาชนทงสองประเทศทผลกดนใหเกดการรวมชาต โดยแสดงออกมาทงในดานของเจตจานงของผบรหารประเทศและผมอานาจของฝงทมความเจรญกวา (ตะวนตก) ทเสนอแนวทางการรวมชาต และประชาชนฝายทดอยกวา (ตะวนออก)ทตองการการเปลยนแปลงประเทศทนาไปสความเจรญรงเรองดงทเหนตวอยางจากฝงทเจรญกวา ตลอดจนกระบวนการและวธการทใชในการปรองดอง เชน การพยายามหาจดสมดลของทงสองประเทศ ในเรองของกฎหมายทจะใช และ รายละเอยดของขอกฎหมายทมความแตกตางกน ใหเปนทยอมรบของประชนทงสองประเทศ ๖. ภาพรวมบรบทและความสาเรจภายหลงการปรองดองของประเทศของเยอรมน ความสาเรจตางๆของประเทศเยอรมน ภายหลงกระบวนการปรองดองและการรวมชาตของเยอรมน อาจแบงไดเปน ๒ มต คอ ความสาเรจในมตดานการเมองการปกครอง และในดานเศรษฐกจ โดยมรายละเอยดดงตอไปน ดานการเมองการปกครอง

 

ก๖-๑๑

 

ความสาเรจภายหลงการรวมชาต ทเปนทยอมรบของชาตตางๆ คอ การปกครองในระบอบประชาธปไตยของเยอรมน ซงถอไดวาเปนแบบอยางความเปน ประชาธปไตยทด อมร รกษาสตย (๒๕๔๓) ใหขอสงเกตถงความเปนประชาธปไตยของเยอรมนวาสามารถสงเกตไดจากพฤตกรรมของพลเมองทพรอมจะ รบฟง และนาเสนอความคดของตนเองในทประชม หรอเวทในทกๆ ระดบอยางเหนไดชดเจน ชาวเยอรมนมความตระหนกถงบทบาท และหนาทความเปนพลเมองสง การไดมาซงวฒนธรรมประชาธปไตยในสงคมเยอรมนนน สบเนองมาจากการพฒนาการดานประชาธปไตยทมมาอยางยาวนาน แตหากจะกลาวถงจดสาคญอกจดหนงหลงสงครามโลกครงท ๒ เปนตนมานน นนกคอ นโยบายดานการศกษาทใหการศกษาทางดานรฐศาสตรแกพลเมอง (Politische Bildung) ถอไดวาเปนจดเดนของเยอรมนทสามารถทาใหการพฒนาการทางดานประชาธปไตยมประสทธภาพเปนอยางยง การใหการศกษาทางดานรฐศาสตรแกพลเมอง คอการใหความรแกประชาชนทกๆ ระดบ โดยไมกาหนด วย เพศ และสถานะ โดยผานกจกรรมตางๆ ทจะสามารถเขาถงประชาชนทกชนชนในทกพนทได กจกรรมดงกลาวเปนกจกรรมทไดรบการสนบสนนจากภาครฐ โดยการวางแผน การจดการตาง ๆ ใหไดมาซงผลสาเรจทางมาตรการทางดานการศกษา เพอยงผลใหทงวยเดก และผใหญทกๆ คนมสวนรวมในกจกรรมทางดานการเมองและสงคมอยางตอเนอง สงทสาคญทสดสาหรบการใหการศกษาทางดานรฐศาสตรแกพลเมองในเยอรมนคอ การสนบสนนใหพลเมองมความเชอ มความศรทธาในระบอบประชาธปไตย การสรางแรงจงใจและความสามารถแกพลเมอง ใหพลเมองเหลานนสามารถสรางระบบความคดเปนของตวเอง และมความสามารถวพากษวจารณเหตการณตางๆ ไดอยางมเหตและผล และรวมไปถงการสรางใหพลเมองมพฤตกรรมรวมทางการเมองและสงคมอยางจรงจง ซงนโยบายดงกลาวทาใหชาตเยอรมนประสบความสาเรจ สามารถสรางใหสถาบนทางดานการเมองมความมนคงสง (อมร, ๒๕๔๓) ปจจบนรปแบบโครงสรางการปกครองของเยอรมนเปนแบบพหนยม (Föderalismus) คอการแบงทงอานาจและหนาทกนระหวางสหพนธ (Bund) และมลรฐ (Länder) ซงมดวยกนรวม ๑๖ มลรฐ แตละมลรฐมความเปนเอกภาพ ฉะนนทกๆ มลรฐจงมรฐธรรมนญ และสภาของตนเอง ทมหนาทรบผดชอบกจการภายในรฐนน ยกตวอยางเชนงานดานการศกษา เปนตน นอกจากนนรฐบาลของแตละมลรฐ กมหนาทดแลใหการสนบสนน การเมองระดบทองถน (Kommunen) ทตงอยในเขตพนทของตวเองโดยตรง จงทาใหการเมองระดบมลรฐและการเมองระดบทองถนมความสมพนธ และมกจกรรมตางๆ รวมกนอยางหลกเลยงไมได ซงการเมองระดบทองถนนเอง เปนตวสรางวฒนธรรมประชาธปไตยอยางแทจรงและจบตองได สวนการปกครองระดบรฐบาลกลาง มหนาทเพยงแตควบคมนโยบายในดานสาคญ ๆ เทานน เชน นโยบายการตางประเทศ หรอการกลาโหม เปนตน แตถงอยางไรกตามรฐธรรมนญทงในระดบสหพนธหรอระดบมลรฐ กยงคงใหความสาคญกบการแบงอานาจทมอยทงหมด ๓ ฝายดวยกนคอ อานาจบรหาร (Exekutive) อานาจตลาการ (Judikative) และอานาจนตบญญต (Legislative) เพอใหเกดความสมดล และสรางการคานอานาจในระบอบประชาธปไตย (Gortemaker, ๒๐๐๙) ดานเศรษฐกจ ระบบเศรษฐกจของเยอรมน มไดยดตดอยกบระบบนายทนระดบชาต และระดบนานาชาตเพยงไมกรายเทานน หากแตโครงสรางระบบเศรษฐกจของเยอรมนโดยรวม ยงคงยดตดอยกบผประกอบขนาดเลกและขนาดกลางเปนจานวนมาก ซงทาหนาทในการขบเคลอนระบบเศรษฐกจโดยรวมของประเทศ การกระจายอานาจทางดานการเมอง การกระจายฐานการผลตและเศรษฐกจลงสชนบท กอใหเกดการสรางงานในชมชนตางๆ ทวประเทศ จงทาใหระบบเศรษฐกจของเยอรมนมความหลากหลายและมนคงเปนอยางยง ระบบ

 

ก๖-๑๒

 

เศรษฐกจของเยอรมนเรยกวา ระบบการตลาดเสรแบบสงคม (Soziale Marktwirtschaft) เปนระบบการตลาดทเปดโอกาสใหมการแขงขนกนอยางเสร แตมงเนนความมนคงทางดานสงคม และการคลงของประชาชนและประเทศเปนหลก ระบบนจงใหความสาคญตอระบบสวสดการของประชาชนเปนอยางสง การมหลกประกนในชวตและทรพยสนของประชาชนคอหวใจสาคญของระบบเศรษฐกจ เชนน การเฉลยผลกาไรจากผประกอบการใหแกลกจางหรอผดอยโอกาส โดยอาศยบทบญญตทางกฎหมาย และการกาหนดอตราภาษในลกษณะตางๆ สาหรบนายจาง หรอผทมรายไดสงๆ เพอนาผลตางจากการคลงจดนไปเจอจนกจกรรมดานสวสดการแกประชาชนโดยรวม รวมถงผดอยโอกาสในดานตางๆ ดวย (Gortemaker, ๒๐๐๙) ดวยเหตดงกลาว ระบอบการปกครอง เศรษฐกจ จงประสบความสาเรจอยางมากภาย หลงจากการรวมชาต แมวาประเทศเยอรมนจะเคยประสบความหายนะทงทางดานการเมองและเศรษฐกจมาในอดตทผานมา จากการทเปนผแพในสงครามโลก แตในปจจบนเยอรมน ถอไดวาเปนผนาทงทางดานการเมอง เศรษฐกจ และสงคมอกประเทศหนงของโลก จนกลายเปนแบบอยางใหแกประเทศอนๆ อกมากมาย ๗. บทสรปทสามารถนามาใชกบกระบวนการปรองดองในประเทศไทย บทเรยนทไดจากประเทศเยอรมนนน จะคอนขางมความแตกตางจากบทเรยนในการสรางความปรองดองของประเทศอนๆ กลาวคอ มลเหตของความขดแยงนนมไดเกดจากคนเยอรมนเอง หากแตเกดจากอดมการณ ความคด และแนวทางการพฒนาประเทศทไดรบอทธพลจากประเทศมหาอานาจทควบคมดแลประเทศเยอรมนอย ดงนนเมอมการรวมชาต หรอ การสรางความปรองดอง ชาวเยอรมนเองตางกเหนไปในทศทางเดยวกน นนคอ ตองการเหนการรวมชาตเกดขน ความตองการอยางแรงกลาของคนเยอรมนจงเปนเหมอนปจจยสาคญใหการจดการความขดแยงและสรางความปรองดองเกดขนไดอยางรวดเรวและมประสทธภาพ ความขดแยงในประเทศเยอรมนทเกดขนในชวงหลงสงครามเยนนน อาจถอวาไดวามความรนแรงนอยกวาประเทศอนเมอพจารณาถงความสญเสยทเกดขน ทงนอาจมมลเหตมากจากรากเหงาของความขดแยงนนมไดเกดขนมาจากคนในชาต หากแตเปนความขดแยงกนในทางอดมการณทางการเมองและแนวทางการบรหารจดการของ ๒ ฝายทไดรบอทธพลมากจากแรงสนบสนนจากประเทศทควบคมหรอสนบสนนอยเบองหลง ประกอบกบเมอสงครามเยนสนสดลง ทาใหเกดการเปลยนแปลงจากภายนอก และประเทศทอยรอบเยอรมน เชน การเปดพรมแดนของประเทศฮงการ ประกอบกบปจจยสาคญคอ เกดความตองการของประชาชนทตองการการเปลยนแปลง โดยเฉพาะอยางยงประชาชนในประเทศเยอรมนตะวนออกทตองการเหนประเทศพฒนาไปตามแนวคดแบบเสรนยมประชาธปไตย โดยประชาชนในฝงตะวนออกไดแสดงถงความตองการใหประเทศพฒนาตามแบบเยอรมนตะวนตกซงเปนการบรหารประเทศตามแบบของระบอบเสรนยมประชาธปไตย โดยประชาชนไดมการชมนมรยกรองอยางสนตเพอกดดนรฐบาล และรฐตลอดจนเจาหนาทของรฐกมไดใชกาลงเขาจดการกบการชมนมอยางสนตของประชาชน อนเปนการเปดพนทใหประชาชนทไมพอใจไดแสดงออกทางความคดอยางสนตและปราศจากความรนแรง บรบทสาคญของการจดการความขดแยงและสรางความปรองดองของเยอรมนทอาจสามารถนามาประยกตใชกบบรบทของไทยคอ เมอมการกระทาความผดทเปนผลมาจากความขดแยงนน จะตองมการสรางกระบวนการทจะนาผกระทาความผดมาเขาสกระบวนการยตธรรม เชน การตงหนวยงานเพอคนหาขอเทจจรง โดยขอมลทไดนนจะเปนเครองมอสาคญทจะนาผกระทาความผดนนไปสกระบวนการยตธรรมทเปนทยอมรบของประชาชนสวนใหญและเปนไปตามหลกนตธรรม และจะตองมการแสดงความรบผดชอบตอ

 

ก๖-๑๓

 

การกระทาความผด โดยมกระบวนการทางการเมองเขามาเกยวของเพอใหเกดความโปรงใสและเปนธรรมตอทกฝายทมความขดแยงกน ดงเชน ในประเทศเยอรมนซงภายหลงจากการรวมชาตนน รฐบาลไดมการตงหนวยงาน (The Enquete Commision on the SED Dictatorship in Germany) เพอคนหาขอเทจจรงทเกยวเนองจากการกระทาผดของเจาหนาทของเยอรมนตะวนออกในชวงระหวางสงครามเยนมาดาเนนคดทางกฎหมาย เพอสรางความเชอมนและลดความขดแยงของผทเกยวของและไดรบผลกระทบจากการกระทาผดนน ตลอดจนมการชดเชยและเยยวยาแกผทไดรบผลกระทบจากเหตการณความขดแยงนน โดยมทงในลกษณะทเปนตวเงนและการคนสทธและทรพยสนตางๆ โดยมหลกเกณฑทชดเจนและเปนทยอมรบของประชาชนสวนใหญของประเทศ โดยบรบทของกฎหมายในการสรางความปรองดองภายหลงการรวมประเทศนน สงทนาสนใจอกประการหนงคอการพจารณาเอาผกระทาผดหรอผทอยในเงอนไขของความขดแยงมาลงโทษนนจะกระทาอยภายใตของกระบวนการยตธรรมทปกต มไดมการออกเปนกฎหมายพเศษ เชน กฎหมายนรโทษกรรม ดงเชนทประเทศอนๆ นอกจากนนแลว รฐกยงมความพยายามทจะแกกฎหมายทมความแตกตางกน หรอขดแยงกนของทงสองประเทศ โดยพจารณาถงประเดนสาคญ ทควรตองมการพจารณา โดยภายหลงจากกรถกเถยงกนระหวางฝายทเหนดวยและไมเหนดวยนน ทายทสด กใชกระบวนการยตธรรม เปนตวตดสนเพอใหไดขอสรปรวมกนของทงสองประเทศ นอกจากนประเดนละเอยดออนทตองใชเวลาพจารณาและจาเปนตองผานการเหนชอบและรบรของคนเยอรมน เชนการรางรฐธรรมนญของทงสองประเทศนน กไดมการเลอกวธการททาใหกระบวนการปรองดองนนเปนปอยางรวดเรวและราบรนนนกคอ การใหใชกฎหมายพนฐาน (Basic Law) ในการปกครองประเทศไปกอนดวย ซงทงนวธการดงกลาวกไดรบความเหนชอบจากประชนทงสองประเทศวานาจะเปนผลดของประเทศ ในบรบทของความขดแยงทเกดภายหลงจากการพฒนาประเทศททาใหเกดปญหาความเหลอมลาทางสงคม ถงแมวาจะยงเปนปญหาทฝายบรหารประเทศยงตองใหความสาคญอยนน แตกไดใชกลไกและกระบวนการทเปนไปในระบอบประชาธปไตย นนคอแนวทางการพฒนาประเทศทเปนในรปของกาหนดนโยบายสาธารณะนน ยงตองมกระบวนการทผานสภากอนทจะมการกาหนดเปนนโยบาย กฎหมาย หรอ แนวทางทจะแกปญหาสาธารณะ ซงปญหาหลกๆของเยอรมนภายหลงการรวมชาตกคอความลาหลงของประทศเยอรมนตะวนออก ทตองไดรบการแกไข ฟนฟเปนอนมาก แตทงนเมอเขาสกระบวนการของสภาแลวนนกถอเปนมต และแนวทางตามกรอบของประชาธปไตยซงไดรบความเหนชอบจากเสยงสวนมากในสภามาแลวนนเอง ดงนนถงแมวาจะปฏเสธไมไดวาปญหาความเหลอมลานนเปนปญหาสาคญทกอใหเกดความขดแยงในสงคม โดยเฉพาะอยางยงในสงคมประชาธปไตย แตกระบวนการทใชแกปญหาทไดรบการยอบรบในสงคมของประเทศ กเปนปจจยสาคญททาใหความขดแยงนนมไดรนแรง จนนาไปสความไมสงบของสงคมสวนใหญของประเทศไดมากนก กลาวโดยสรปถงปจจยความสาเรจของประเทศเยอรมนททาใหประเทศเยอรมนพฒนากาวขามผานปญหาและอปสรรคตางๆภายหลงการรวมชาตทประเทศไทยอาจนามาปรบใชเพอเปนแนวทางในการแกปญหาความขดแยงทเกดขน คอ การใชกระบวนการยตธรรมเพอแกปญหาความขดแยง โดยผานหนวยงานทคนหาขอเทจจรงและขอมลเพอทใชเปนบทเรยนและความร ความเขาใจถงบรบทของความขดแยงในอดต เพอทจะใชเปนขอมลประกอบการตดสนใจในการแกปญหาและบรหารประเทศในอนาคต อกทงความมงมนของผนาประเทศและประชาชนชาวเยอรมนทตองการเหนความเจรญและประโยชนของชาตในการทจะพยายามกาวผานความขดแยงเปนสาคญ นอกจากน ระบบการเมองการปกครอง และเศรษฐกจ

 

ก๖-๑๔

 

ของเยอรมน ยงเปนระบบทมเอกลกษณโดดเดน มความมนคงทงทางดานการปกครอง เศรษฐกจ สงคม เปนเหตผลสาคญทกอใหเกดมาตรฐานชวตประชากรทด มความรและความคดในแนวทางของประชาธปไตย และมพลเมองทมคณภาพ อนเปนปจจยสาคญทสดในการพฒนาประเทศ ทงนชาวเยอรมนถอเปนชนชาตหนงในอนดบตนๆ ของโลก ทมสานกความรบผดชอบตอสงคมอยางแทจรง ความสาเรจในการสรางพลเมองเชนนนาจะเปนอกแนวทางหนงทควรนามาศกษาสาหรบสงคมไทย เพอการลดความขดแยงและเปนการพฒนาการทยงยนทงทางดานการเมอง เศรษฐกจและสงคมตอไป

-------------------------------------------------

 

ก๖-๑๕

 

บรรณานกรม เอกสารภาษาไทย อมร รกษาสตย และ คณะ, ประชาธปไตย: อดมการณ หลกการและแบบอยางการปกครองหลายประเทศ,

(กทม. สานกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย ๒๕๔๓), ๕๒๑ น. เอกสารภาษาตางประเทศ Asmus, Ronald D.1992. "German Unification and Its Ramifications." The RAND Coporation

(September). Asmus, Ronald D. 1990. "A United Germany." Foreign Affairs (Spring 1990): 63-76. Gortemaker, Manfred. 2009. "The Berlin Republic: Reunification and Reorientation." In A

Long Walk to Democracy: 20 Years after the Fall of Berlin Wall, ed. Dr. Wilhelm Hofmeister. Johannesberg , South Africa: Konrad-Adenauer-Stiftung Publisher.

Gransow, Volker. 1997. "East-West Integration and Reconciliation in Germany." Uniting Germany, Documents and Debates, 1944-1993:1-9.

Kuhnhardt, Ludger. 2009. "The Fall of Berlin Wall and the European Integration." In A Long Walk to Democracy: 20 Years after the Fall of Berlin Wall, ed. Dr. Wilhelm Hofmeister. Johannesberg , South Africa: Konrad-Adenauer-Stiftung Publisher.

McAdams, James A. 1996. "The Honecker Trial: The East German Past and the German Future." Review of Politics 58. 1: 59-70.

Scarrow, Susan and Jonathan Stein. 1995. "The Politics of Restorative Justice in Germany and the Czech Republic." Program for the Study of Germany and Europe Working paper # 5.4

Torpey, John. 1993. "The post-Unification Left and the Appropriation of History." German Politics and Society 30: 7-20.

Torpey, John. 1993. "Coming to Terms with the Communist Past" German Politics 2: 415-435 United States Institute of Peace. Truth Commission: Germany 92.

http://www.usip.org/publications/truth-commission-germany-92 United States Institute of Peace. Truth Commission: Germany 95.

http://www.usip.org/publications/truth-commission-germany-95 Yoder, Jennifer A. 1999. "Truth without Reconciliation: An Appraisal of the Enquete

Commission on the SED Dictatorship in Germany."German Politics, 8, 3 (December): 59-80.

 

ก๗-๑

 

การสรางความปรองดองแหงชาตการสรางความปรองดองแหงชาต:: กรณศกษากรณศกษารวนดารวนดา ชลท ประเทองรตนา

นกวชาการ สานกสนตวธและธรรมาภบาล สถาบนพระปกเกลา ----------------------------------

บทนา

ประเทศรวนดาเปนทรจกของประชาคมโลกจากเหตการณการฆาลางเผาพนธทกระทาโดยคนในประเทศเดยวกนเองโดยชาวฮตสงหารชาวตดซ มคนเสยชวตนบลานคน สวนใหญเปนชาวตดซ แตกมชาวฮตสายกลางทถกสงหารรวมอยดวย ในป ๑๙๙๔ เปนการสญเสยในชวตและทรพยสน มการขมขนเกดขนมากมาย เกดรอยแตกราวในสงคมรวนดาครงสาคญทสดในประเทศ นามาสการสรบกนของ ๒ กลมชาตพนธอยางตอเนอง และไดขยายการตอสโดยแสวงหาแนวรวมของประเทศเครอขายในแอฟรกา สรบกนในประเทศเพอนบาน เกดการสญเสยจากสรบอยางยดเยอ ฉดรงใหประเทศไมสามารถพฒนาไดอยางทควรจะเปน แตในทสดประเทศรวนดากสามารถกาวผานโศกนาฎกรรมครงสาคญอนนามาสการอยรวมกนในสงคมไดตอไป จงเปนทนาสนใจวา ประเทศรวนดาใชกระบวนการใดในกาวขามผานวกฤตการณในชาต และทาอยางไรผคนในสงคมจงกาวไปสอนาคตรวมกน เพอนามาเปนบทเรยนใหกบสงคมไทยไดประยกตใชในการสถาปนาความปรองดองใหเกดขน

ทมา : http://www.lonelyplanet.com/maps/africa/rwanda/map_of_rwanda.jpg

๑. ขอมลพนฐาน

ประชากรในประเทศรวนดาแบงไดเปน ๓ กลมหลกคอ ฮตประมาณรอยละ ๘๕ ตดซประมาณ รอยละ ๑๒ ปกมและทวาประมาณรอยละ ๓ หลงป ๑๙๙๑ ประชากรชาวฮตมมากกวารอยละ ๙๐ ขณะทกลมชาตพนธตดซมประมาณรอยละ ๘ (Paris, ๒๐๐๔) ทงสองกลมชาตพนธพดภาษาเดยวกน มวฒนธรรมเดยวกน นบถอศาสนาเดยวกนคอศาสนาครสต โดยมการแตงงานกนขามเผาดวย (Waldorf, ๒๐๐๙) และปกครองภายใตกษตรยราชวงศเดยวกน ลกษณะทางกายภาพทแตกตางกนระหวางฮตกบตดซคอ ชาวตดซ มรปรางสง ผอม และดเหมอนชาวยโรปมากกวา ขณะทชาวฮตมรปรางสน หนาและผวเขมกวาชาวตดซ (Nardone, ๒๐๑๐) นอกจากน ประเทศเบลเยยมไดจาแนกใหเหนความแตกตางระหวางชาตพนธชดเจนขนดวยการทาบตรประชาชนใหกบชาวรวนดาทกคนโดยระบวาเปนชาวฮต ตดซ หรอทวา (Clark, ๒๐๑๐) มากกวารอยละ ๘๕ ของแรงงาน อยในภาคเกษตรกรรม ประชากรในประเทศรวนดารอยละ ๙๗ นบถอศาสนาครสต รอยละ ๑.๓ นบถอศาสนาอสลามและทเหลอนบถอศาสนาอน มจานวนผไมรหนงสอประมาณ

 

ก๗-๒

 

รอยละ ๓๐ ของทงประเทศ (Westberg, ๒๐๑๐) สาหรบโครงสรางในชมชนเปนครอบครวขยาย นบถอระบบอาวโส ดานการเมองมการเลอกตงทวไป ในเดอนสงหาคมป ๒๐๑๐ ประธานาธบด Kagame ไดรบการเลอกตงดวยคะแนนเสยงรอยละ ๙๓ ไดกลบมาเปนประธานาธบดในสมยทสอง (Dagne, ๒๐๑๑) ๒. ความขดแยงและความรนแรงในรวนดาและตางประเทศ

๒.๑ คขดแยงทเกยวของ ชาวฮตกบตดซเปนคขดแยงกน โดยทง ๒ กลมชาตพนธสลบกนขนมามอานาจและกดขอกฝาย เมอ

ฝายหนงมอานาจ อกฝายจะถกปราบปราม และอพยพออกนอกประเทศไปแสวงหาแนวรวมจากตางชาตและอาศยดนแดนของตางชาตเปนฐานทพในการโจมตอกฝาย นาไปสสงครามทงในประเทศรวนดา และประเทศคองโก จากสงครามทมเวลานบสบปเกดการสญเสยชวตจากการสรบหลายครงหลายลานคน

๒.๒ เหตแหงความขดแยง นโยบายของจกรวรรดนยมทเนนแบงแยกและปกครอง และการกดขของกลมชาตพนธทมอานาจ

ทาใหทง ๒ กลมชาตพนธไมไดรบความเปนธรรมในดานตางๆ จากการปกครองในชวงทอกฝายมอานาจ (Shyaka, ๒๐๐๔) ในยคอาณานคมชวงแรกเปนการปกครองโดยประเทศเยอรมนในชวงป ๑๘๙๗ แตเมอเยอรมนแพสงครามโลกกไดหมดอานาจในการปกครอง ประเทศเบลเยยมเขามาปกครองแทนตงแตป ๑๙๑๘-๑๙๖๒ โดยใหอานาจกลมชาตพนธตดซในการปกครองอานาจตอไป (Sitkowski, ๒๐๐๖)

กลมตดซเปนผนาทงในระดบชาตและทองถน มอานาจทางการเมองและเศรษฐกจ เปนผปกครอง โดยกลมฮตเปนผถกปกครอง ผนาฮตทงหมดถกปลดออกจากการเปนผนาในชมชน แมกระทงในโรงเรยนระดบมธยมศกษาไดจดเตรยมไวใหชาวตดซมากกวารอยละ ๘๐ ซงตอมากจะไดตาแหนงระดบสงในการบรหารประเทศ (Shyaka, ๒๐๐๔) นอกจากน ตดซจะครอบครองววควายมากกวา ๑๐ ตวตอคน ขณะทฮตจะมสทธครอบครองววควายนอยกวา ๑๐ ตวตอคน (Clark, ๒๐๑๐) แตเมอเบลเยยมถกกดดนจากนานาชาตและชาวฮตใหปรบเปลยนโครงสรางการปกครองใหเปนประชาธปไตย รวมถงการเรยกรองเอกราชจากผนาชาวตดซ ประเทศเบลเยยมจงไดมการเปลยนผนามาเปนกลมฮตขนมามอานาจแทน และกลมตดซไดกลายเปนผถกปกครองนบตงแตในชวงทประเทศรวนดาไดรบเอกราชในเดอนกรกฎาคม ๑๙๖๒ (Paris, ๒๐๐๔) ภายหลงจากไดรบเอกราช รฐบาลฮตไดสถาปนาอานาจและเกดการฆาลางเผาพนธตอบโตการกระทาของชาวตดซในอดต ทาใหชาวตดซตองอพยพออกนอกประเทศประมาณ ๔๐๐,๐๐๐ คน (Waldorf, ๒๐๐๙) ไปอยทประเทศคองโก บรนด แทนซาเนย และอกนดา ในป ๑๙๖๑ ผนาฮต Gregoire Kayibanda ไดขนมาปกครองประเทศ โดยเนนการเลอกปฏบตตอตดซอยางตอเนอง (Sitkowski, ๒๐๐๖) และนาไปสการสรบกนอยางตอเนองอกนบสบป

๒.๓ สถานการณความขดแยงและความรนแรงในรวนดาและตางประเทศ

สงครามกลางเมองและการฆาลางเผาพนธในชวงป ๑๙๙๐-๑๙๙๔ ในป ๑๙๙๐ ชาวตดซจานวน ๔,๐๐๐ คน ไดจดตงจดตงกองกาลง the Rwandan Patriotic Front

(RPF) (Paris, ๒๐๐๔) และไดพยายามกลบเขาไปยดอานาจในประเทศรวนดา แตกไมประสบความสาเรจ โดย RPF ตองการแบงอานาจในการปกครอง (Power Sharing) และนาผลภยชาวตดซกลบสประเทศรวนดา ใน

 

ก๗-๓

 

ขณะเดยวกนประธานาธบด Juvenal Habyarimana ผนาชาวฮตถกกดดนจากนานาประเทศและชาวฮตใหเปลยนจากการเมองระบบพรรคเดยวไปสสงคมประชาธปไตย ขอเสนอดงกลาวยงไมไดรบการตอบสนอง แตการสงหารชาวตดซยงคงปรากฏอยางตอเนอง และมการขมขวาจะขบไลชาวฮตออกจากพนทถาใหทพกพงแกชาวตดซ (Waldorf, ๒๐๐๙) การตอสดาเนนตอไปจนถงป ๑๙๙๒ ไดมการทาขอตกลงหยดยงโดยการไกลเกลยจาก the Organization of African Unity ภายหลงจากการเจรจาไกลเกลยนานนบป RPF และรฐบาลฮตไดลงนามใน Arusha Accord ในเดอนสงหาคม ๑๙๙๓ (Paris, ๒๐๐๔)

Habyarimana ตองการบรหารประเทศตอไป โดยมพรรคการเมอง the National Revolutionary Movement for Development (MRND) ซงเปนพรรคทมอานาจตามกฎหมายตงแต ๑๙๗๕ ถง ๑๙๙๐ และตองการคงความไดเปรยบทางการเมองไว แตกถกกดดนจากแหลงทนตางชาตและธนาคารโลก วาจะไมใหการสนบสนนเงนชวยเหลอรวนดา ถาไมลงนามใน Arusha Accord และการจดใหมการเลอกตงทยตธรรมและเสร ผนารฐบาลจงไดลงนามในขอตกลงดงกลาวดวยเกรงวาเงนสนบสนนจากตางชาตซงมถงรอยละ ๗๐ ของการลงทนจะถกระงบ (Paris, ๒๐๐๔)

Arusha Accord เปนการแบงปนอานาจกนระหวางชาวฮตกบตดซในดานการทหาร รวมถงการใหผ ลภยอพยพกลบประเทศรวนดา และจดใหมการเลอกตงในป ๑๙๙๕ โดยมการตรวจสอบโดยกองกาลงของนานาชาตเพอผลกดนใหขอตกลงไดรบการปฏบต (Sitkowski, ๒๐๐๖) การปฏบตตามขอตกลง Arusha Accord นน ทงสองฝายยอมรบใหสหประชาชาต โดย the United Nation Assistance Mission in Rwanda - UNAMIR เขามารกษาสนตภาพดวยการทาใหเกดการหยดยง และเกดพนทปลอดอาวธ (Demilitarized Zone) ในเมองคกาล (Sitkowski, ๒๐๐๖)

การฆาลางเผาพนธในชวงเดอนเมษายนถงกรกฎาคม ๑๙๙๔

แมวาจะมการลงนามขอตกลง Arusha Accord แตกมแรงตานจากผมอานาจของฮต สมาชกพรรคการเมองของ Habyarimana ปฏเสธการทาตามขอตกลง ไมเขารวมประชมคณะรฐมนตร และวางแผนในการกาจดกลมตดซ รวมถงกาจดกลมฮตพวกเดยวกนทเปนสายกลาง (Paris, ๒๐๐๔) มการใชสอ Radio-Television Libres des Milles Collines (RTLM) เปนเครองมอทาใหเกดความเกลยดชงตอชาวตดซ สอดงกลาวนนกระทาโดยระบอบฮต โดยเฉพาะตงแตหลงป ๑๙๙๐ มเนอหาใหทาลายลางชาวตดซ รวมถงการปฏเสธไมใหยอมรบขอตกลง Arusha Accord จดทเปนขออางครงสาคญและนามาสการฆาลางเผาพนธตดซคอ เหตการณทประธานาธบด Habyarimana เสยชวตจากการถกยงเครองบนตก ใกลกบสนามบนคกาล คนบนเครองบนเสยชวตทงหมดรวมถงประธานาธบดบรนด สถานวทย Mille Collines เรยกรองใหมการลางแคนการเสยชวตของประธานาธบด (Paris, ๒๐๐๔) มการโฆษณาชวนเชอ ตตราวาชาวตดซเปนเอธโอเปยซงตองการนาระบอบกษตรยกลบคนมา และตองการกาจดชาวฮต (Waldorf, ๒๐๐๙) ชาวฮตหวรนแรงกระตนใหสงหารชาวตดซเพอจะไดยดทรพยสมบตมาเปนของชาวฮต นาไปสบรรยากาศของความหวาดกลวและความไมไววางใจระหวางกนในชมชน (Shyaka, ๒๐๐๔) รฐบาลฮตแจกจายอาวธใหกบคนในชมชน โฆษณาชวนเชอวาตดซเปนเหมอนแมลงสาบและง (Westberg, ๒๐๑๐) และนามาสการฆาชาวตดซและฮตบางสวนอยางกวางขวางทวประเทศ มผเสยชวตนบลานคน มผอพยพอกสลานคนไปทประเทศเพอนบาน บรนด แทนซาเนย ซาอร นบเปนครงหนงของประชากรทงหมดกอนเกดเหตการณ (Paris, ๒๐๐๔) ประชากรนบลานคนไดรบผลกระทบจากการขาดแคลนอาหารในรวนดา นอกจากนมผหญงถกขมขนประมาณ ๒๕๐,๐๐๐ คน มากกวาครงลานอพยพไปอยในพนทปลอดภย (Turqoise Zone) ในทางตะวนตกเฉยงใตของประเทศรวนดา

 

ก๗-๔

 

(Kinloch, ๑๙๙๖) การสงหารชาวตดซเกดขนแมกระทงโดยเดกอาย ๑๐ ขวบชาวฮต ทสารภาพวามเดกชาวฮต ๓ คน รวมกนสงหารเดกชาวตดซโดยใชมดเปนอาวธ (Clark, ๒๐๑๐)

คนทถกฆานบลานคนสวนมากเปนตดซและพวกฮตสายกลางทสนบสนนชาวตดซ แมแตนายกรฐมนตร Agathe ทเรยกรองใหเกดสนตภาพกถกปลดออกจากตาแหนงและถกฆาตกรรมในวนท ๗ เมษายน ฆาตกรเปนสมาชกของ the Rwandand Government Forces และจากหนวยรกษาความปลอดภยของประธานาธบด รวมถงกองกาลงทหารเยาวชน และ Interahamwe การสงหารหมเปนการวางแผนอยางเปนระบบ มการวางแผนลวงหนา และการเสยชวตของประธานาธบดเปนเพยงขออางเพอใชความรนแรงเทานน (Sitkowski, ๒๐๐๖)

ผถกกระทาเปนชาวตดซและฮตสายกลาง ทรวมชาวฮตดวย เพราะกลมฮตหวรนแรงเชอวาฮตสายกลางคอยสนบสนนชาวตดซ ผกระทาเปนชาวฮตในชมชนทเปนเพอนบานกนกบชาวตดซ โดยการสนบสนนจากกองกาลงทหารหลายกลม ทง FAR, the Presidential Guard, Rwandan Patriotic Army-RPA และการวางแผนมาจากกลมชนชนนาทางการเมอง (Zorbas,๒๐๐๔) กลาวไดวาคนสวนใหญของทงประเทศไดเขามาเกยวของกบเหตการณครงน ไมเปนผกระทา กเปนผถกกระทา หรอเปนเพอน เปนเครอญาตของทงสองฝาย (Westberg, ๒๐๑๐)

ในชวงเหตการณการฆาลางเผาพนธชาวตดซ กองกาลงของสหประชาชาต UNAMIR ไมสามารถปฏบตงานไดบรรลตามเปาหมายเนองจากการขาดการสนบสนนกาลงพล รวมถงอาวธและอาหารของทหาร (Sitkowski, ๒๐๐๖) มผวจารณวา UNAMIR ไมไดประโยชนอะไรจากการสงกองกาลงเขาไปแทรกแซง จงถอนทหารออกจากเมองคกาล คงเหลอทหารไวเพยง ๔๕๐ นาย ขณะเดยวกนกองกาลง RPF ของชาวตดซสามารถเขายดเมองหลวงและจดตงรฐบาลได แตกสญเสยชาวตดซไปประมาณรอยละ ๘๐ จากเหตการณการฆาลางเผาพนธ (Paris, ๒๐๐๔)

ตอมารฐบาลใหมทนาโดยชาวตดซ ไดเรมจบกมผตองสงสยเขาสกระบวนการยตธรรม จนกระทงในเดอนพฤษภาคม ป ๑๙๙๕ รฐบาลตดซไดหยดจบผตองสงสยเนองจากผถกคมขงลนคก ประมาณ ๑๒๐,๐๐๐ คน อยในคก (Westberg, ๒๐๑๐)

สงครามคองโก ในชวงป ๑๙๙๖-๑๙๙๗, ๑๙๙๘-๒๐๐๓

หลงการฆาลางเผาพนธในป ๑๙๙๔ กองกาลง RPF ไดรบชยชนะ กองกาลงของฮตไดอพยพไปอยทประเทศซาอร รวมถงชาวฮตมากกวา ๑ ลานคน ไดลภยออกจากประเทศรวนดา กองกาลงไดใชฐานประเทศซาอรในคายผลภยเปนสถานทในการสรบกบรฐบาลตดซ รฐบาลซาอรนาโดยโมบต ซงมความสมพนธกบ Habyarimana สนบสนนกองกาลงของฮต The Rwandan Armed Forces (FAR) และไดขบไลชาวตดซในประเทศคองโกออกนอกประเทศ ทาใหเปนเหตผลหนงทรฐบาลตดซสงกองกาลงบกคองโกในป ๑๙๙๖ โดยความรวมมอกบอกนดา แองโกลา และคาบลลาซงเปนผนาขบวนการ The Alliance of Democratic Forces for the Liberation of Congo-Zaire จนกระทงในป ๑๙๙๗ กองกาลงตดซลมรฐบาลโมบต และไดแตงตง คาบลลา (Kabila) ขนมาเปนประธานาธบดคองโก ในสงครามดงกลาว กองกาลงทหารของรฐบาลตดซทาลายคายผลภยในซาอรตะวนออก สงหารชาวรวนดาฮตและคองโกหลายหมนคน (Waldorf, ๒๐๐๙)

ในป ๑๙๙๘ คาบลลาเปลยนจดยนกลบมาตอตานรฐบาลตดซ โดยสงใหทหารของรฐบาลตดซออกนอกประเทศ และเรมกดดนชาวตดซในคองโก รฐบาลตดซตอบโตดวยการใหการสนบสนน Congolese Rally for Democracy - RCD ซงเปนกลมตอตานคาบลลา และรฐบาลรวนดาไดบกประเทศคองโกอกครงโดยความ

 

ก๗-๕

 

รวมมอกบประเทศอกนดาและบรนด แตคราวนถกตอตานจากแนวรวมอกฝายประกอบดวยประเทศ แองโกลา นามเบย และซมบบเว การสรบมระยะเวลามากกวา ๕ ป เปนสงครามครงใหญทสดคนนบลาน พลดถน และพลเรอนถกสงหารมากกวา ๓ ลานคน (Waldorf, ๒๐๐๙)

รฐบาลแซมเบยเขามาไกลเกลยและเกดการลงนามใน Lusaka Peace Accord ในเดอนกรกฎาคม ๑๙๙๙ โดยการไกลเกลยไดขอตกลงใหถอนกองกาลงทหารออกจากคองโก จดตงคณะกรรมการการทหารรวมกน (Joint Military Commission) และกองกาลงรกษาสนตภาพของสหประชาชาต MONUC และเหนตรงกนใหสงผ ตองสงสยวามการฆาลางเผาพนธไปสการพจารณาในศาลอาญาระหวางประเทศคอ International Criminal Tribunal for Rwanda – ICTR (Waldorf, ๒๐๐๙)

ในป ๒๐๐๑ คาบลลาถกลอบสงหาร ลกชายของคาบลลาไดขนมารกษาการ ประเทศแอฟรกาใตไดเขามาชวยกระบวนการพดคย นาไปส Sun City Accord ในเดอนเมษายน ๒๐๐๒ ลงนามโดยหลายฝายทเกยวของยกเวน the RCD-Goma และ the Mai-Mai ตอมาในเดอนกรกฎาคม ๒๐๐๒ ลงนามใน Pretoria Agreement รฐบาลรวนดาใหคาสญญาวาจะถอนกาลงทหารทงหมดออกนอกประเทศคองโก และรฐบาลคองโกกใหคาสญญาวาจะปลดอาวธและสงกองกาลงฮตออกนอกประเทศคองโก จานวน ๑๕,๐๐๐-๒๐,๐๐๐ คน ตอมาไดมการเลอกตงโดย Joseph Kabila ไดรบการเลอกตงเปนประธานาธบด ในป ๒๐๐๖ การถอนกองกาลงทหารออกจากคองโกไมไดยตการสรบในคองโก การสรบดาเนนตอไปในคว ไอตรและคาตางกาเหนอ MONUC ยงคงไมสามารถรกษาสนตภาพใหเกดขนได (Waldorf, ๒๐๐๙) ในป ๒๐๐๗ รฐบาลรวนดาและคองโกไดลงนามขอตกลงสนตภาพรวมกนในประเทศเคนยา เพอยตการสรบ นาไปสสนตภาพรวมกนในทวปแอฟรกา โดยรฐบาลคองโกจะปลดอาวธ ex-FAR และ Interahamwe และสงกลบประเทศรวนดา แตถาใครไมประสงคจะกลบประเทศรวนดา จะถกสงไปทคายผลภยตอไป (Dagne, ๒๐๑๑)

การจราจลในตะวนตกเฉยงเหนอของรวนดา ป ๑๙๙๗-๒๐๐๑

การสงชาวฮตทไปอยคองโกกลบประเทศรวนดาในป ๑๙๙๖ และการลมลางอานาจโมบตในป ๑๙๙๗ ทาใหเกดสงครามอกครงในประเทศรวนดา ในป ๑๙๙๗ -๑๙๙๙ โดยรฐบาลตดซจบกมผนาทเคยถกสงสยวาฆาลางเผาพนธ รวมถง the ex-FAR กลม ex-Interahamwe และผลภยจากตะวนตกเฉยงเหนอของรวนดา รฐบาลตดซไดรณรงคใหสงหารชาวฮตนบพนและมผอพยพนบแสนคน รฐบาลสามารถปราบกลมกองกาลงฮตไดในป ๑๙๙๙ ผลกดนใหชาวฮตออกนอกประเทศสคองโกอกครง จนกระทงในเดอนพฤษภาคมป ๒๐๐๑ กองกาลงฮตไดบกเขารวนดา The Army for the Liberation of Rwanda - ALIR มฐานอยทควเหนอ กลมกองกาลงไดพายแพและถกจบประมาณ ๑,๘๐๐ รวมทหารเดก ๒๘๐ คน (Waldorf, ๒๐๐๙) ๓. กระบวนการและกลไกในการสรางความปรองดอง

ความรนแรงทเกดขนอยางตอเนองในประเทศรวนดา แทบทกคนไดเขาไปเกยวของกบความรนแรง ไมวาจะเปนในฐานะของผกระทาผด เหยอ หรอเครอญาตของเหยอ (Clark, ๒๐๑๐) และลกลามไปยงประเทศเพอนบานในทวปแอฟรกา เกดการสรบกนนามาสความสญเสยทงดานเศรษฐกจและสงคม กรณกลมชาตพนธ ฮตและตดซในประเทศรวนดา ใชกระบวนการใดในการเปลยนผานจากสงคมทเกดความสญเสย ทมการสรบกนอยางโหดราย นาไปสสงคมทสามารถอยรวมกนไดอยางสนต การนามาซงความยตธรรมในระยะเปลยนผาน เพอกาวขามพนจากวกฤตการณมหลากหลายวธ จดเนนทสาคญคอการลงโทษผกระทาผด (Retributive Justice) รวมถงการใหผกระทาผดไดสารภาพถงความผดทไดกระทาไป (Confess their crimes) นามาสการ

 

ก๗-๖

 

ไดรบความจรงของเหตการณทเกดขน เพอไดรบลดหยอนการพจารณาโทษจากศาล นอกจากนมการเยยวยาความรสกของผสญเสย การไดรบการขอโทษ การสานกผดจากผกระทาการละเมดสทธมนษยชน การบอกใหรถงสถานททนาชนสวนของผถกสงหารไปซอนไว เพอจะไดนาศพไปประกอบพธกรรมอยางสมเกยรต โดยมรายละเอยดกลไกในการสรางความปรองดอง ดงตอไปน

๓.๑ การลงโทษผกระทาผดจากการฆาลางเผาพนธชาวตดซ ไดดาเนนการผานกลไกตางๆ ทง

ศาลยตธรรมภายในประเทศและระหวางประเทศ ๓.๑.๑ ศาลอาญาระหวางประเทศสาหรบรวนดา (The International Criminal

Tribunal for Rwanda, the ICTR) ICTR ถกตงขนมาในเดอนพฤศจกายน ป ๑๙๙๔ จากการรองขอของรฐบาลตดซ ให

สหประชาชาตเขามาดาเนนการตอการฆาลางเผาพนธ สหประชาชาตจงไดจดตงศาลอาญาระหวางประเทศสาหรบรวนดา สถานทตง ICTR ตงอยใน Arusha แทนซาเนย โดยเนนพจารณาคดเฉพาะการฆาลางเผาพนธ ในชวง ๑ กรกฎาคม- ๓๑ ธนวาคม ๑๙๙๔ (Westberg, ๒๐๑๐) เหตผลในการจดตง ICTR เพอ ๑) ชวยกระบวนการสรางความปรองดองในรวนดา ๒) นาผนาระดบสง (High-ranking) มาเขาสกระบวนการพจารณาความยตธรรม และ ๓) เสนอแนะแนวทางการปองกนมใหเหตการณฆาลางเผาพนธเกดขนอก (Zorbas, ๒๐๐๔) โดยเรมพจารณาคดในป ๑๙๙๗ ไดรบการสนบสนนงบประมาณจากองคการสหประชาชาต ๒๔๕,๒๙๕,๘๐๐ เหรยญสหรฐฯ จากป ๑๙๙๔-๒๐๐๘ ใชงบประมาณประมาณ ๑.๑ พนลานเหรยญสหรฐฯ มผเปรยบเทยบวาศาลอาญาระหวางประเทศสาหรบรวนดา ตงขนมาโดยองคการสหประชาชาต ไมไดจดตงโดยรวนดา จงเปนประโยชนในการทางานควบคกนไปกบศาลยตธรรมของรวนดา (Westberg, ๒๐๑๐) การพจารณาดคของ ICTR ม ๒๓ คดไดรบการพจารณาเสรจสน ในเวลา ๑๐ ปครง ซงทาใหถกวจารณวาขาดประสทธภาพ พจารณาไดแตผตองสงสยในระดบรองลงไป รวมถงประชาชนไดรบขอมลเกยวกบ ICTR นอยมาก วาไดทาอะไรบาง และถกตงคาถามเกยวกบการยกเวนการพจารณาคดของกองกาลง RPF ของชาวตดซ (Waldorf, ๒๐๐๙) นอกจากน ประธานาธบดคากาเม (Kagame) เหนวา ICTR เหนวาใชงบประมาณสงมาก หมดไปกบการจายเงนเดอนใหกบเจาหนาทขององคการสหประชาชาต แตไดรบความยตธรรมนอยในแงของการพจารณาคด (Clark, ๒๐๑๐)

๓.๑.๒.ศาลยตธรรมรวนดา (The National Court System of Rwanda) หลงจากการฆาลางเผาพนธ ผพพากษาและทนายความถกสงหาร หรอไมกหลบหนออก

นอกประเทศ กระบวนการยตธรรมของรวนดาประสบปญหา ไดรบเงนการพจารณาคดจานวนนอย บางครงไมไดรบการจายเงน ผพพากษาทเหลออยขาดประสบการณ แตรฐสภากไดแกปญหานดวยการผานกฎหมายในป ๑๙๙๖ คอ The Organic Law on the Organization of Prosecutions for the Crime of Genocide or Crimes Against Humanity Committed between October ๑, ๑๙๙๐ and December ๓๑, ๑๙๙๔ หลงจากผานกฎหมายดงกลาวกมขอหวงใยในการแทรกแซงจากอานาจทางการเมองของรฐบาลตดซ มการวจารณวารวนดายงคงโทษประหารชวตไว ทาใหอาจเกดความคดในการลางแคนฝายตรงขาม (Zorbas, ๒๐๐๔) ซงตอมาในป ๒๐๐๗ รวนดาไดยกเลกโทษประหารชวต

ในป ๒๐๐๐ ชาวฮตถกกลาวหาวากระทาผดมากกวา ๑๒๐,๐๐๐ คน อยในกระบวนการยตธรรม ถกคมขงในเรอนจาทวประเทศ มคดถง ๘๑๘,๕๖๔ คด (มการคาดการณวาการพจารณาคดคงใชเวลามากกวา ๑๐๐ ปในการพจารณาถาใชระบบศาลปกต) ระหวางป ๑๙๙๖-๒๐๐๖ ศาลยตธรรมรวนดา

 

ก๗-๗

 

พจารณาคดเสรจสนประมาณ ๑๐,๐๐๐ คน ทาใหยงคงมคนทยงไมไดรบการพจารณาอกนบแสนคน เนองจากขาดทรพยากร รวมถงการแทรกแซงจากการเมอง (Waldorf, ๒๐๐๙) ในป ๒๐๐๐ ศาลยตธรรมพจารณาคดไดเพยง ๒,๕๐๐ คด ไมถงรอยละ ๓ ของคดการฆาลางเผาพนธ (Clark, ๒๐๑๐) ในชวงตนป ๑๙๙๘ ผถกคมขงจานวน ๔๐๕ คนเสยชวตในเรอนจากลาง และสองในสามของผถกคมขงไมไดรบอาหารจากครอบครว ในป ๒๐๐๒ ผถกคมขงสวนใหญไมไดรบการตงขอกลาวหา สภาพความเปนอยในเรอนจาตากวาความเปนมนษย รฐบาลไมสามารถดแลผถกคมขงเหลานได ตองอาศยการชวยเหลอดานอาหารจากครอบครวของผถกคมขง ซงเดนทางดวยเทามาทศนยคมขง (Zorbas, ๒๐๐๔) จากสภาพปญหาทกลาวมามการเสนอใหตงคณะกรรมการแสวงหาขอเทจจรงตามแบบอยางของประเทศแอฟรกาใต แตในป ๑๙๙๗ รฐบาลรวนดาไดออกมาปฎเสธไมใชกลไกดงกลาวเนองจากเหนวาเปนการลงโทษทไมเหมาะสมในรปแบบของการเลาความจรงแลกกบการนรโทษกรรม (Clark, ๒๐๑๐)

๓.๒ ศาลยตธรรมกาชาชากบการลงโทษและสรางความปรองดอง (The Gacaca Tribunal

System)

กาชาชามความหมายวาหญาเลก (Small Grass) ศาลกาชาชาจงมกไดรบการกลาวถงวาเปนความ

ยตธรรมบนผนหญา (Westberg, ๒๐๑๐) ศาลยตธรรมกาชาชาตงขนมาจากสภาพปญหาศาลยตธรรมของรวนดาไมสามารถพจารณาดคไดอยางรวดเรวและมประสทธภาพ มผถกคมขงรอการพจารณาคดมากกวา ๑๐๐,๐๐๐ คน มคาใชจายในการดแลผถกคมขง ๒๐ ลานเหรยญสหรฐฯตอป (Clark, ๒๐๑๐) ในป ๑๙๙๘ มการเสนอใหตงศาลแบบดงเดมในชมชนคอศาลยตธรรมกาชาชา เพอชวยบรรเทาปญหาของกระบวนการยตธรรมกระแสหลก โดยใหคนในชมชนไดเขามามสวนรวมในการแกไขปญหา และเปนการใหความสาคญกบภมปญญาดงเดมในชมชน (จดเนนจะไมนรโทษกรรมใหกบผสารภาพแตจะลดหยอนโทษให) (Zorbas, ๒๐๐๔) ศาลกาชาชาจดตงขนตามรฐธรรมนญของประเทศรวนดาป ๒๐๐๓ และกฎหมายประกอบรฐธรรมนญป ๒๐๐๑ Organic Law NO ๔๐/๒๐๐๐ OF ๒๖/๐๑/๒๐๐๑ Setting Up Gacaca Jurisdictions And Organizing Prosecutions For Offences Consulting The Crime Of Genocide Or Crimes Against Humanity Committed Between October ๑, ๑๙๙๐ And December ๓๑, ๑๙๙๔ ศาลกาชาชาไมไดจดตงขนมาเพอแทนศาลยตธรรมในประเทศ แตตงขนมาเพอชวยลดความกดดนจากคดการฆาลางเผาพนธทยงคงรอการพจารณาอกเปนจานวนมาก โดยคดทมการกลาวหาบคคลสาคญวามสวนเกยวของกบการฆาลางเผาพนธกจะยงคงเปนหนาทของศาลยตธรรมและ ICTR (Clark, ๒๐๑๐)

 

ก๗-๘

 

เปาหมายของศาลกาชาชาคอ ๑) คนหาความจรงวาเกดอะไรขน ๒) สรางวฒนธรรมใหผกระทาผดตองไดรบโทษ ๓) สรางความสมานฉนทใหเกดขนและสรางความเปนเอกภาพ ในเดอนตลาคม ๒๐๐๑ รฐบาลเรมกระบวนการคดเลอกผพพากษากาชาชาจานวน ๒๖๐,๐๐๐ คน โดยพจารณาจากคณธรรม และความไมมสวนเกยวของกบการฆาลางเผาพนธ ซงถกคดเลอกโดยคนในชมชนกนเอง ในป ๒๐๐๙ มศาลกาชาชา ๑๒,๐๑๓ แหง และมผพพากษา ๑๖๙,๔๔๒ คน (Westberg, ๒๐๑๐) ศาลกาชาชาเรมกระบวนการทวประเทศในป ๒๐๐๖ องคประกอบของศาลกาชาชาจะเปนคนรนใหม มไดเปนผอาวโสในชมชน รวมถงมสภาพสตรรวมอยดวย (Waldorf, ๒๐๐๙) ประมาณรอยละ ๓๕-๔๐ ของผพพากษาทงหมด ผพพากษาจะตองไมเปนเจาหนาทของรฐหรอนกการเมอง เพอใหกระบวนการของศาลกาชาชาไมถกแทรกแซงจากทางภาครฐและฝายการเมอง (Clark, ๒๐๑๐)

จดแขงของศาลกาชาชาคอกระบวนการพจารณามกจะเกดขนในสถานททมการกลาวหากนในระดบหมบานซงเปนการลดตนทนในการเดนทางได ผพพากษาไดรบการจายคาจางไมมาก ไมเหมอนกบจายใหกบ ผพพากษาในศาลยตธรรมโดยเฉพาะอยางยงทาใหคดไดรบการพจารณาไดอยางไมชกชา มเชนนนอาจตองใชเวลานานนบรอยปจงจะพพากษาเสรจ และไมตองทาใหผตองสงสยอยในคกเปนภาระใหกบสวนกลางและทาใหขาดแรงงานในการทาเกษตรกรรม (Westberg, ๒๐๑๐) ในป ๒๐๐๙ ศาลกาชาชาพจารณาคด ๑.๑ ลานคดเสรจสน เปรยบเทยบกบศาลยตธรรม ป ๑๙๙๗-๒๐๐๔ พจารณาไดเพยง ๑๐,๐๒๖ คด และ ICTR ทพจารณาไดเพยง ๕๐ คด (Westberg, ๒๐๑๐) นอกจากน ผทกระทาผดตองไดรบโทษ แมวาการลงโทษจะลดลงไปตามการสารภาพ (Zorbas, ๒๐๐๔) เชนการลดโทษลงไปครงหนง แตจดออนของศาลกาชาชากมผวจารณวาเนนไปทการฆาลางเผาพนธตอชาวตดซ แตไมเนนพจารณานากองกาลง RPF ของตดซทละเมดสทธมนษยชนตอชาวฮตขนสการพจารณาในศาลกาชาชา

กระบวนการทใชในการสรางความสมานฉนทและการเยยวยาโดยใหผกระทาไดแสดงตววาเปนผกระทาผดและขอโทษ โดยใหทงเหยอและผกระทาไดมาพบกนทกสปดาหในชมชน ตรงนจะมความเหมอนกบคณะกรรมการ TRC ของแอฟรกาใตในดานของความจรง วามการฆาลางเผาพนธเกดขนอยางไร ถาใครสารภาพกอนถกกลาวโทษ จะไดรบลดหยอนการลงโทษ แตประสบการณแอฟรกาใตจะมการนรโทษกรรมแลกกบการพดความจรง (Zorbas, ๒๐๐๔) กระบวนการทไดใชเปนการใหเหยอไดเรยนรความจรงของการเสยชวตของคนในครอบครว รวมถงไดรบทราบถงสถานททถกนาศพไปทง และใหโอกาสผกระทาผดไดสารภาพถงเหตการณทไดกระทา แสดงความสานกผดและขอรบการใหอภยจากชมชน ซงผพพากษากจะพพากษาโดยลดโทษใหกบผกระทาผดดงกลาว

ศาลกาชาชาเปนกระบวนการทเนนการสานเสวนา การฟงกนเพอนาไปสความปรองดอง และเปนทสาหรบการมาแกปญหารวมกน เพอสรางครอบครวทแตกสลายกลบขนมาใหม แมวาการฟงเรองราวความโหดรายทเกดขนตอครอบครวของตนเองจะเปนสงทรบไดยาก แตกยงคงมคนตองการไปรวมในศาลกาชาชาเพอรบรความจรงทเกดขน เพอรถงสถานทนาศพของเหยอไปทง จะไดนามาประกอบพธกรรมใหถกตอง อยางไรกตาม มผสญเสยจานวนหนงทไมอยากมารวมกระบวนการเพราะไมตองการเผชญหนากบผกระทาผด (Clark, ๒๐๑๐)

กระบวนการพจารณาคดผพพากษาจะอานคาพพากษาในชมชน ซงสมาชกในชมชนจะไดยนทงผกลาวหา ผถกกลาวหา การพพากษาจะขนอยกบลกษณะของการฆาตกรรม ความจงใจในการฆาตกรรม โทษทไดรบจะมความแตกตางกนไป บางกรณเปนการลงโทษในรปของการบรการชมชน (Community Service) เชน การสรางถนน สรางบาน โดยไมตองไดรบโทษจาคก กระบวนการจะใหสมาชกในชมชนหรอเหยอกลาวหา

 

ก๗-๙

 

ผกระทาผด และฟงการชแจงจากผถกกลาวหา ผพพากษาเปนสมาชกในชมชน บรรยากาศจะเนนใหผกระทาผดจรงๆ ยอมรบในสงทไดทาลงไป และสญญาวาจะไมทาใหเกดขนอก เปนการพสจนความผดตอหนาคนในชมชน สงคมรวนดาใหความสาคญกบครอบครว และชมชนกเปนสวนขยายของครอบครว รวมถงเพอทาใหทงชมชนไมลมสงทเกดขน (Westberg, ๒๐๑๐)

ภายหลงจากการรบโทษแลว การฟนคนดปรากฏเมอผถกคมขงพนโทษและไดกลบคนสชมชน โดยตองไปเจอกบเหยอ ทงชมชนจะรบผดชอบรวมกนในการฟนคนด เมอผกระทาผดไดกลบสชมชนจะตองแกไขกบสงทไดทาใหคนอนเจบปวด เชน การไปเปนแรงงานทางานใหแกผตกเปนเหยอ หรอการจายเงนชดเชยให ระบบกาชาชาชวยใหเหยอดารงอยไดตอไป และบงคบใหผกระทาผดตองไดรบผลจากการกระทาทไดทาลงไป ชมชนจะเขามาเกยวของอยางมาก จากการรบร รบฟงในการพจารณาคด ไดเหนผกระทาผดมาสารภาพ และรวมกาหนดอนาคตของผกระทาผดในอนาคต เปนกระบวนการททาใหผกระทาผดและเหยอไดมานงรวมกน เปนการเปดพนททยากมากททงสองฝายจะไดมาพบกน มโอกาสจะไดคยกน และเรยนรทจะอยรวมกน เหยอและญาตตองการรบรความจรงวาเกดอะไรขนกบคนทรก โดยการสารภาพจากผกระทาผด เขาตองการใหผกระทาผดขอโทษ หรอเสนอวาจะทางานชดใช จะชวยมาซอมแซมหลงคาบาน หรอบรการตอชมชน เปนการเปดพนทใหไดคยกนวาจะชวยกนทาอะไรตอไป (Westberg, ๒๐๑๐) การอยรวมกนตอไปในอนาคต มการสรางความปรองดองในสถานศกษา แมวาจะทาใจไดยากในการอยรวมกบคนทสงหารคนทรกของตนไป แตคนสงหารยงอย สถานศกษากเนนใหอยรวมกนใหไดตอไปในอนาคต และเนนยาการใหอภย เพราะตองอยรวมกนตอไปในอนาคตอกนาน (Westberg, ๒๐๑๐)

๓.๓ คณะกรรมการเพอความเปนเอกภาพและการปรองดอง (The National Unity and

Reconciliation Commission-NURC) ภายหลงจากเหตการณการฆาลางเผาพนธในป ๑๙๙๔ ทาใหเกดการจดตงคณะกรรมการ NURC ใน

เดอนมนาคม ๑๙๙๙ แกไขเพมเตมป ๒๐๐๒ Law NO ๓๕/๒๐๐๒ of ๑๔/๑๑/๒๐๐๒ Modifying And Complementing Law NO ๐๓/๙๙ Of ๑๒/๐๓/๑๙๙๙ Setting Up The National Unity And Reconciliation Commission

ตอมา ประเทศรวนดาไดประกาศใชรฐธรรมนญในเดอนมถนายน ๒๐๐๓ ซงมบทบญญตทกาหนดอานาจหนาทของคณะกรรมการ NURC ไวในมาตรา ๑๗๘

อานาจหนาท ๑. จดเตรยมและประสานการจดโปรแกรมเพอการสรางความเปนเอกภาพและความปรองดองของ

ชาต ๒. พฒนาวธการและเครองมอตางๆในการสรางความเปนเอกภาพและความปรองดองของชาว

รวนดา ๓. ใหการศกษาเกยวกบการสรางความเปนเอกภาพและความปรองดอง ๔. ดาเนนการศกษาวจย จดเวทพดคย และผลตสงพมพเกยวกบสนตภาพ ความเปนเอกภาพและ

ความปรองดองของชาต ๕. เสนอแนะมาตรการเพอลดการแบงแยกของชาวรวนดา ๖. ประณามและตอสกบการกระทาและขอความใดๆทนาไปสการเลอกปฏบต และความเกลยดชง ๗. จดทารายงานประจาปและรายงานสถานการณความเปนเอกภาพและความปรองดอง

 

ก๗-๑๐

 

๘. ตดตามการปฏบตตามนโยบายและหลกการความเปนเอกภาพและความปรองดองของสถาบน ผนาตางๆ และประชาชน

แนวคดของคณะกรรมการ NURC จะไมเนนเฉพาะการสรางความปรองดองและความเปนเอกภาพเฉพาะในชวงเหตการณการฆาลางเผาพนธ แตจะเนนประวตศาสตรและเหตการณตางๆทสงผลตอความรนแรงในสงคมรวนดา (Shyaka, ๒๐๐๔)

การดาเนนงานของคณะกรรมการ NURC (Shyaka, ๒๐๐๔) คณะกรรมการ NURC ไดจดประชมระดบชาต ๓ ครง ในชวงเดอนตลาคม ป ๒๐๐๐ เดอนตลาคม

ป ๒๐๐๒ และพฤษภาคม ๒๐๐๔ การประชมครงแรก วตถประสงคของการจดประชมเปนการพดคยกนถงความเปนเอกภาพและ

ความปรองดองในรวนดา สาเหตของความขดแยงทเกดขน สถานการณในปจจบน และอปสรรคทจะนาไปสการสรางความเปนเอกภาพ จดเนนม ๔ ประเดนคอ ปญหาการปกครองและผนา ปญหาความยตธรรม ปญหาความยากจน และปญหาการสอนประวตศาสตรในรวนดา

การประชมครงทสอง มการพดคยกนใน ๗ ประเดนคอ ปญหาความเปนเอกภาพและความปรองดอง (ผลลพธ) ประชาธปไตย กระบวนการกระจายอานาจ ความยตธรรมในรวนดาและศาลกาชาชา การลดความยากจน รฐธรรมนญใหมในการสรางหลกนตธรรม ยทธศาสตรเพอนาไปสสนตภาพ การสรางความมนคงในรวนดาและในทวปแอฟรกา

การประชมครงทสาม เปนการพดคยใน ๒ ประเดน คอการเปลยนผานสงคมภายหลงจากการฆาลางเผาพนธ ดวยการสรางความเปนพลเมองและระบบศาลกาชาชา

นอกจากน คณะกรรมการ NURC ยงจดคายเพอความปรองดอง รจกกนในนามอนแกนโด (Ingandos) โดยจดขนเพอคนผลภยจากประเทศคองโกสสงคม รวมถงกลมขบวนการทยอมวางอาวธ ผทรอดจากการฆาลางเผาพนธ และไดขยายกลมเปาหมายไปสพลเรอน นกศกษา และนกโทษจากเรอนจา เพอเปนการใหความรและพดคยเกยวกบการสรางความปรองดองและความเปนเอกภาพกอนกลบคนสสงคม คายทใหญทสดทสอนเรองสนตภาพ การสรางความปรองดอง และความเปนอนหนงเดยวกน คอ Nkumba สนบสนนโดย UNDP และ DFID ไดสนบสนนงบประมาณ ๑๐,๖๗๐,๐๐๐ เหรยญสหรฐฯใหกบ NURC เนอหาการเรยนการสอน เชน ประวตศาสตรทวไปของรวนดา ศาลกาชาชา ความขดแยงภายในประเทศ สทธมนษยชน ประวตศาสตรของเผาพนธรวนดา เปนตน (Paulson, ๒๐๑๑) อนแกนโดเปนเครองมอในการสรางความปรองดองในชมชนตางๆ ทวประเทศซงดาเนนการโดยชมชน โดยการรวมมอกบ NURC โดยมจานวนผเขารวมแตละครงประมาณ ๓๐๐-๔๐๐ คน ระยะเวลา ๓ สปดาหถง ๒ เดอน ขนอยกบเวลาและเนอหา (Nantulya, ๒๐๐๕) จดรวมในการสอนของแตละคายคอไมใหชาวรวนดาแบงแยกกนอกตอไป ไมใหทาตามนโยบายทเบลเยยมไดแบงแยกและปกครองไวเปน ๓ กลมชาตพนธคอ ฮต ตดซ และทวา แตจะมเพยงชาวรวนดาเทานน (Clark, ๒๐๑๐)

๓.๔ การชดเชย (Reparation) ๑๓ ป หลงจากการฆาลางเผาพนธ รฐบาลยงไมไดตงกองทนสาหรบเหยอการฆาลางเผาพนธ

เจตนารมณของการตงกองทนจะมขนสาหรบเหยอและผถกกระทา แตอปสรรคทเกดขนคอปญหาการขาดงบประมาณของประเทศรวนดา เนองจากตองใชงบประมาณในการชดเชยรายละประมาณ ๒๓,๐๐๐ เหรยญสหรฐฯ กฎหมายการชดเชยใหกบผเสยหายดงกลาวจงไมผานการพจารณาดวยเกรงวาจะไมสามารถปฏบตตาม

 

ก๗-๑๑

 

กฎหมายได แตแมวาจะไมมกองทนเงนชดเชย ศาลกาชาชากไดกาหนดใหมการชดเชยตอผทถกกระทา เชน กรณผทสญเสยทรพยสน ถาผกระทาผดไมสามารถจายคนทรพยสนทเอาไปได กใหทางานชดใชหน หรอมาตรการทางสญลกษณ โดยผทใหการสารภาพวากระทาผด จะตองเปดเผยวาสถานทใดทไดกระทาลงไปในชวงการฆาลางเผาพนธ ถาตองการไดรบการลดโทษ ไมวาจะเปนการทผกระทาไดนาชนสวนไปทงตามทตางๆ ในหองนา รองนา เนนเขา เพราะวาผรอดจากการฆาลางเผาพนธนอกจากตองการเงนชดเชยแลว ตองการรวาศพของผทจากไปอยสถานทใด จะไดนามาประกอบพธฝงใหสมเกยรต ซงศาลกาชาชาสามารถทาใหรสถานทซอนและนาศพไปทาพธได (Waldorf, ๒๐๐๙)

โป รแกรมการปลดอาว ธ ปลดประจ า ก า รและการก ลบค นส ส ง คม ( Disarmament, Demobilization and Reintegration Program, DDR) เนนใหอดตกองกาลงทหารของทง ๒ กลมชาตพนธ ปลดอาวธ ปลดประจาการ และสามารถกลบคนสสงคมได โดยไมตองรบโทษ ซงเปนโปรแกรมตงแตป ๑๙๙๕-๒๐๐๗ มระยะเวลาประมาณ ๑๒ ป โดยเฉพาะใหทหารเดกไดรบโอกาสในการกลบคนสสงคม ทหารประมาณ ๕๔,๐๐๐ นายตงแตป ๑๙๙๕ ปลดประจาการและกลบคนสสงคม โดยม The Rwandan Demobilization and Reintegration Commission (RDRC) ทาหนาทพจารณาการปลดประจาการและกลบคนสสงคมของทหารทงสองฝายในสองชวงคอ ๑๙๙๗-๒๐๐๑ และ ๒๐๐๒-๒๐๐๗ ในชวงแรกกองกาลง RPA ๑๘,๖๙๒ นาย ไดรบการปลดประจาการและกลบคนสสงคม โดยมเงนชวยเหลอจากตางชาตและรฐบาลรวนดา ในชวงทสอง เปนการปลดประจาการและกลบคนสสงคมจากการสรบในประเทศทไดรบผลกระทบจากสงครามคองโก คอ แองโกลา บรนด รวนดา อกนดา สาธารณรฐแอฟรกากลาง โดยปลดประจาการ ๓๕๐,๐๐๐ นายในชวง ๕ ป สาหรบรวนดาไดใชงบประมาณในชวงน ๕๗.๓ ลานเหรยญสหรฐฯ โดยมกองกาลง RDF และ ex-FAR รวมทงสน ๒๐,๐๓๙ นาย ในชวง ๒๐๐๒-๒๐๐๖ RDF จะไดรบเงนชวยเหลอการปลดประจาการสามเทาของเงนเดอนเดอนสดทาย รวมถงไดรบการอบรมในการปลดประจาการ ในเรองประวตศาสตรรวนดา การศกษา การสรางความเปนเอกภาพและสมานฉนท และการเงน (Waldorf, ๒๐๐๙)

๓.๕ การจดการกบความทรงจา การสรางความทรงจา เพอจดจากบสงทเกดขนกระทาไดโดยการสรางพพธภณฑและอนสรณสถาน

ไมวาจะเปนการสรางภาพยนตร วรรณกรรม การประกาศเปนวนหยดแหงชาต การจดการกบความทรงจาของสวนรวม เชน เกบกระดกของเหยอไวบนโตะ และชนวางของ หรอเกบชนสวนทเหลอไวในทเกดเหตเดม เพอทาใหชาวรวนดาเหนทกวน รวมถงไดกาหนดวนชาตเพอระลกถงความสญเสยทเกดขนสาหรบเหยอทถกฆาลางเผาพนธ ทกปจะมการเลอกสถานทใหมทเคยมเหตการณความรนแรงเกดขน จะมการขดศพขนมา และทาพธศพอยางเปนทางการ ประธานาธบดจะเปนผนาทาพธ ถายทอดออกอากาศทางโทรทศนและวทย โดยเปนการทาพธทวประเทศ สถานวทยและโทรทศนจดสรรเวลาใหกบขาวการฆาลางเผาพนธ โดยเฉพาะในเดอนเมษายน เปนเดอนทกาหนดจดงานขนเพราะเปนเดอนแหงความสญเสย แตอปสรรคทเกดขนคอ มมมองของชาวฮตกบตดซแตกตางกนในการจดการกบความทรงจา ฮตบางคนมองวาการกาหนดใหเปนวนชาต เปนอปสรรคในการสรางเอกภาพ การลมอดตนาจะเปนหนทางทดกวาการจาเหตการณในอดต ขณะทตดซบางสวนกเหนวาการจดจาและพดถงเปนประเดนทางศลธรรมทจาเปนตองจดขน (Zorbas, ๒๐๐๔)

 

ก๗-๑๒

 

๓.๖ หมบานสมานฉนท (Reconciliation Village) หม บานสมานฉนทเกดขนโดยการสนบสนนงบประมาณจากองคการพฒนาเอกชน Prison

Fellowship International และองคกรเครอขาย ดาเนนการจดตงหมบานสมานฉนทเปนการอยรวมกนระหวางชาวฮตและตดซ ยกตวอยางกรณ ชาวตดซ Jaqueline Mukamana ในชวงป ๑๙๙๔ ครอบครวถกสงหารจานวน ๑๒ คน แตเธอไปรดนมวว โดยกลมฮตในหมบาน ใชมดและดาบเปนอาวธ ตอมาในป ๒๐๐๕ Mukamana ไดถกคดเลอกใหไปอยทหมบานสมานฉนททางตอนใต ๓๐ กโลเมตรจากเมองหลวง บนเงอนไขททงผกระทาและผถกกระทา สมครใจเหนดวยวาจะอยรวมกน ในปจจบน Mukamana ไดอาศยอยรวมกนกบผทเคยสงหารครอบครวของเธอ แตกอนทจะมาอยรวมกนได ตองมกระบวนการการขอรบการใหอภย โดยผทเคยกระทาผดขออภยตอ Mukamana และไดบอกถงสถานททไดนาศพไปทงไว เพอจะไดนาศพไปทาพธ บรรยากาศในการฟนคนด เดกทงสองกลมชาตพนธตกลองและรวมรองเพลง เธอใหอภยและเหนวาคนทสงหารครอบครวเธอเปนบคคลธรรมดาไมไดเปนอาชญากรอกตอไป สาหรบ Fredrick Kazigewemo เคยสงหาร ตดซ โดยไดจดตงกลมขนมาเพอสงหารตดซ ใชอาวธตางๆ ดาบ มด หอก โดยอางวาไดไปลาสงหารเพราะรฐบาลบอกวาตดซเปนศตร เปนการโฆษณาชวนเชอวาตดซเปนคนเลวและสมควรจะถกสงหาร แมแตในโรงเรยน ในหองเรยนฮตบอกใหตดซยนขนเพอจะไดจาหนาได Kazigewemo ไดรบโทษ ๘ ปครงในเรอนจา ไดออกจากเรอนจาในป ๒๐๐๓ เมออยในเรอนจาเขาไดเขยนหนงสอถงครอบครวเหยอ และเมอไดรบการปลอยตวเขาไดไปหาครอบครวของเหยอทบานและขอรบการใหอภยจากเขา ในหมบานสมานฉนทปจจบนทงผถกกระทาและผกระทาการละเมดสทธมนษยชนไดทาเกษตรกรรมรวมกน โดยไดรบการสนบสนนแพะ วว ไกและสตวตางๆ (Baddorf, ๒๐๑๐)

๓.๗ สาระสาคญของกระบวนการและขอตกลงในการสรางความปรองดอง ความพยายามในการสรางสนตภาพในประเทศรวนดามมาอยางตอเนองตงแตกอนเกดเหตการณ

โศกนาฏกรรมของมวลมนษยชาตในรวนดา สลบกบการสรบและพยายามขนมามอานาจทางปกครองระหวาง ๒ กลมชาตพนธ ขอตกลงสนตภาพมทงในชวงกอนเกดเหตการณการฆาลางเผาพนธชาวตดซ และภายหลงจากเหตการณโศกนาฏกรรม

- The Arusha Accords กอนทจะเกดขอตกลง Arusha Accords รฐบาลฮตมอานาจในการปกครองประเทศ ชาวตดซใช

วธการตอสกบอานาจรฐดวยการสะสมกาลงสรบจากตางประเทศ ในเดอนกรกฎาคม ๑๙๙๒ the RPF และรฐบาลฮตไดลงนามในขอตกลงหยดยง ขอตกลงสดทายของ Arusha Acoords ไดลงนามในเดอนสงหาคม ๑๙๙๓ โดยมการกดดนจากแหลงทนตางชาตวาจะตดการสนบสนนงบประมาณ ถาประธานาธบด Habyarimana ขดขวางการปฎบตตามขอตกลง Arusha Accords เปนการแบงอานาจระหวางรฐบาลฮตกบ RPF รวมถงใหกองกาลงรกษาสนตภาพขององคการสหประชาชาตเขาไปปฎบตภารกจนาโดย UNAMIR โดย

 

ก๗-๑๓

 

จากดภารกจทการลดอาวธ ภายใตขอตกลงกาหนดให RPF ไดเขารวมในกองทพรวนดาจานวน ๑๙,๐๐๐ คน และตารวจจานวน ๖,๐๐๐ คนเขารวมเปนตารวจของประเทศ รวมทงหมดเปนจานวนรอยละ ๔๐ ของทหารและตารวจรวนดา (Waldorf, ๒๐๐๙) ขอตกลงสนตภาพดงกลาวยดหลกแบงปนอานาจ (Power Sharing) ในดานกองกาลง

สาระสาคญของ Arusha Accords คอการใหผลภยกลบคนสประเทศ การยกเลกการระดมพล และการเลอกตงเพอหาผนาประเทศในป ๑๙๙๕ โดยการตรวจสอบของกองกาลงสหประชาชาตเพอผลกดนใหขอตกลงไดรบการปฏบต (Sitkowski, ๒๐๐๖) กลไก UNAMIR I ไดถกตงขนมาในป ๑๙๙๓ ขยายการทาหนาทไปถงกรกฎาคม ๑๙๙๔ มกองกาลงทหาร ๒,๕๑๙ กองทหาร จาก ๒๓ ประเทศ แตกไมสามารถปองกนการฆาลางเผาพนธได เชน กองกาลงทหารเบลเยยมถกฆาตายไป ๑๐ นาย ประเทศเบลเยยมกถอนกาลงทหารออกไป ตอมา UNAMIR II จดตงขนในกลางเดอนพฤษภาคม ๑๙๙๔ กองกาลง ๕,๕๐๐ กองกาลงไดรบการประกาศใหเขาไปชวงปกปองผลภยและชวยเหลอดานมนษยธรรม แตกตดขดในทางปฏบตจากรฐบาลตางๆ ทไมไดสงกองกาลงเขาไปชวย และไมมการสนบสนนดานอปกรณทางการทหารจากรฐบาลตางๆอยางเพยงพอ ผลคอไมสามารถหยดยงการฆาลางเผาพนธได ยงคงเกดความรนแรงอยางตอเนองทงการสงหารผนาทางการเมองและพลเรอน ตอมาสหประชาชาตอนญาตใหฝรงเศสเขาไปปฎบตการ Turquoise Operation สามเดอนหลงจากทมการฆาลางเผาพนธ และสรางพนทปลอดภยในตะวนตกเฉยงใตของรวนดาคอTurquoise Zone เพอจะไดไมตองมการลภยเพมไปทประเทศซาอรและบรนด ปฏบตการนทาในชวงท UNAMIR II ยงสงกองกาลงมาไมครบถวน (Kinloch, ๑๙๙๖)

ขอตกลง Arusha Accords ตองถกยกเลกไป จากสถานการณการเสยชวตของประธานาธบดรวนดาชาวฮตทเครองบนถกยงตก นามาสการฆาลางเผาพนธในชวงป ๑๙๙๔ แตกองกาลง RPF สามารถเขายดเมองหลวงไวไดและจดตงรฐบาลใหมขนมา แตกสญเสยชาวตดซไปประมาณรอยละ ๘๐ ของประชากรตดซ (Paris, ๒๐๐๔)

-The Lusaka Accord ภายหลงจากทรฐบาลตดซขนมามอานาจปกครองประเทศ ชาวฮตไดตงกองกาลงทตางประเทศเพอส

รบกบรฐบาล ไดมความพยายามใหทงสองฝายยตการสรบ โดยทงสองฝายรวมลงนามใน The Lusaka Accord ในป ๑๙๙๙ สาระสาคญคอการสรางกลไก Joint Military Commission (JMC) โดยมผแทนจากรฐทเกยวของ และมสหประชาชาตเขามารวมปลดอาวธ โดยไดตง the UN Organization Mission in Congo (MONUC) แตสดทาย JMC กไมไดประชมกนสมาเสมอ รวมถง MONUC กมความลาชาในการเขาไปดาเนนการ ทาใหทงรฐบาลตดซและ Kabila ยงคงสะสมกองกาลงกนตอไป การสรบกยงคงดาเนนตอไป

-The Pretoria Accord จากสถานการณทรฐบาลตดซตองการปราบปรามกองกาลงของฮตทอยตางประเทศ จงไดสงกาลง

ทหารเขาไปสรบในประเทศคองโก จนกระทง ในป ๒๐๐๒ มการลงนามรวมกนระหวางรฐบาลรวนดากบคองโก ขอตกลงคอทหารของรฐบาลรวนดา (ตดซ) ถอนกาลงออกจากประเทศคองโก แลกกบการใหรฐบาลคองโกขบไลกลมขบวนการฮตออกจากคองโก และสรางกลไก Third- Party Verification Mechanism (TPVM) ตรวจสอบการทาตามขอตกลง โดยมการกดดนจากสหรฐใหดาเนนการตามขอตกลง ผลคอ ผนากลมขบวนการฮตถกจบสงไปรบการพจารณาคดทศาลอาญาระหวางประเทศ (International Criminal Tribunal) และประเทศคองโกเลกใหทพกพงขบวนการฮต แตแมวาจะม Pretoria Agreement ใหปลดอาวธและสงกลบกองกาลงฮตมาทรวนดา กยงมกองกาลง ๘๐๐๐-๑๖,๐๐๐ คนอยในคองโกตะวนออก โดยกองกาลงชอ FDLR

 

ก๗-๑๔

 

Forecs Democratigues de Liberation du Rwanda ผนาบางคนเกยวของกบการฆาลางเผาพนธ แตสวนใหญยงเดกเกนไปทจะเขาไปเกยวของกบเหตการณดงกลาว (Waldorf, ๒๐๐๙)

๔. ปจจยทเออตอความสาเรจในการสรางความปรองดองในรวนดา

ประเทศรวนดาไดสงสมความไมเปนธรรมในการปกครองมานบรอยปตงแตยคจกรวรรดนยมทปกครองรวนดาโดยประเทศเยอรมนและเบลเยยม โดยยคแรกเปนยคของชาวตดซครองอานาจ แตเมอรวนดาไดรบเอกราชชาวฮตสลบขนมาปกครอง จนกระทงเกดการฆาลางเผาพนธชาวตดซนบลานคน รฐบาลตดซซงเปนประชากรสวนนอยกลบขนมามอานาจ จะเหนไดวาการสรางความปรองดองในประเทศรวนดามใชเกดขนไดโดยงาย จากปญหาความไมเปนธรรมในดานตางๆ และเหตการณการสญเสยครงสาคญของโลก ความสาเรจทเหนไดชดเจนคอการหยดการสรบระหวางเผาพนธ และการนาผกระทาผดมาลงโทษตามกระบวนการยตธรรม โดยเมอผกระทาผดถกลงโทษแลวสามารถกลบคนสสงคมได สามารถอยรวมกนไดตอไปในสงคม แมกระทงการอยรวมกนในหมบานเดยวกนระหวางผกระทาและผถกกระทา ปจจยแหงความเรจในการสรางความปรองดองระดบหนงนาจะประกอบไปดวย

๑) กระบวนการยตธรรมสมานฉนทโดยศาลกาชาชา กระบวนการของศาลกาชาชาในชวงกอนการพพากษาคด เปนการใหเหยอและผเสยหายไดเรยนรความจรงของการเสยชวตของคนในครอบครว และใหโอกาสผกระทาผดไดสารภาพถงเหตการณทไดกระทา โดยแสดงความสานกผดและขอรบการใหอภยจากชมชน เมอผานกระบวนการนแลว ศาลชมชนกาชาชากจะพพากษาลดโทษใหผกระทาผดขนอยกบการกระทาผดทไดทาลงไป นอกจากน ศาลกาชาชาไดใชกระบวนการยตธรรมสมานฉนทภายหลงจากการรบโทษแลว การ ฟนคนดปรากฏเมอผถกคมขงพนโทษและไดกลบคนสชมชน โดยตองไปเจอกบเหยอ ทงชมชนจะรบผดชอบรวมกนในการฟนคนด เมอผกระทาผดไดกลบสชมชนจะตองแกไขกบสงทไดทาใหคนอนเจบปวด ใชกระบวนการททาใหผกระทาผดและเหยอไดมานงรวมกน เปนการเปดพนทใหทงสองฝายไดมาพบกน มโอกาสจะไดคยกน และเรยนรทจะอยรวมกน เหยอและญาตตองการรบรความจรงวาเกดอะไรขนกบคนทรก โดยการสารภาพจากผกระทาผด เขาตองการใหผกระทาผดขอโทษ หรอเสนอวาจะทางานชดใช นอกจากทกลาวมา ศาลกาชาชาสามารถแกไขปญหาคนลนคก คดลนศาล เพราะวาความยตธรรมทลาชา คอการปฏเสธความยตธรรม จากสภาพทเกดขนมผถกคมขงลนคก ประมาณ ๑๒๐,๐๐๐ คน ถกคมขงในเรอนจาทวประเทศ มคดถง ๘๑๘,๕๖๔ คด ซงคงใชเวลามากกวา ๑๐๐ ป ในการพจารณาถาใชระบบศาลยตธรรมปกต ในป ๒๐๐๙ ศาลกาชาชาพจารณาคด ๑.๑ ลานคดทคงคางจากเหตการณการฆาลางเผาพนธเสรจสน ระบบศาลกาชาชาทาใหลดสภาพปญหาการเสยชวตในเรอนจา ปญหาความเปนอยในเรอนจาตากวาความเปนมนษย

๒) การผลกดนใหเกดความเปนเอกภาพและความปรองดองในสงคมโดยคณะกรรมการ NURC คณะกรรมการดงกลาว ไดจดกจกรรมตางๆ ทงศกษาวจย อบรม และประชมสมมนา เพอวเคราะหถงรากเหงาของปญหา กระบวนการและกลไกในการสรางความเปนเอกภาพและความปรองดองใหเกดขน และปฏเสธการยวยใหเกดความรนแรงในทกรปแบบ โดยรวมมอกบภาคสวนตางๆในสงคม นอกจากนไดจดคายอนแกนโด เพอคนผลภยสสงคมใหสามารถใชชวตไดอยางปกตเหมอนคนธรรมดาทวไป ดวยการใหความรและทกษะในดานการอยรวมกนอยางสนต โดยไดขยายการอบรมและแลกเปลยนความรไปสกลมเปาหมายทกวางขวางขนเพอกระตนใหทงสงคมครนคดถงการขามพนอดตอนเจบปวดไปสอนาคตอนสดใสรวมกน

๓) การสงเสรมและสนบสนนจากองคกรพฒนาเอกชนในการจดตงหมบานสมานฉนท เชน Prison Fellowship International สงเสรมใหผทเคยกระทาผดไดมาอยรวมกนกบผถกกระทาบนพนฐานของความ

 

ก๗-๑๕

 

สมครใจวาจะอยรวมกน แตกอนทจะมาอยรวมกนได ตองมกระบวนการการขอรบการใหอภย โดยผทเคยกระทาผดขออภยตอผถกกระทาและญาต โดยไดบอกถงสถานททไดนาศพไปทงไว เพอจะไดนาศพไปทาพธ และเมอผานกระบวนการเยยวยาแลว กไดอาศยอยรวมกนตอไปในหมบานสมานฉนท

๔) การกดดนจากฝายทสามใหเกดสนตภาพ เชน องคการสหประชาชาตและสหรฐอเมรกา กดดนใหรวนดายตการสรบ นาไปสการลงนามและทาตามบนทกขอตกลง The Pretoria Accord ยตการสรบในประเทศคองโก โดยใหรวนดาถอนทหารออกจากประเทศคองโก และใหรฐบาลคองโกสงกลมขบวนการฮตเขาสกระบวนการยตธรรม โดยถาไมทาตามขอตกลงสนตภาพกจะไมใหการสนบสนนดานงบประมาณจากแหลงทนตางชาต

๕) ชองทางในการกลบคนสสงคม มการจดทาโปรแกรมการวางอาวธ ปลดประจาการและการกลบคนสสงคม (Disarmament, Demobilization and Reintegration Program) (DDR) เนนใหอดตกองกาลงทหารของทง ๒ กลมชาตพนธ วางอาวธ ปลดประจาการ และสามารถกลบคนสสงคมได โดยไมตองรบโทษ ซงเปนโปรแกรมตงแตป ๑๙๙๕-๒๐๐๗ มระยะเวลาประมาณ ๑๒ ป โดยมงบประมาณชวยเหลอจากรฐบาลรวนดาและตางประเทศ โดยมทหารประมาณ ๕๔,๐๐๐ นายตงแตป ๑๙๙๕ ปลดประจาการและกลบคนสสงคม ๕. บทเรยนสาหรบสงคมไทย

การฆาลางเผาพนธชาวตดซนบลานคนนนมใชเกดขนโดยบงเอญ แตเกดจากการวางแผนและกระตนอยางเปนระบบ มการบมเพาะความรสกเกลยดชงวาอกฝายเปรยบเสมอนแมลงสาบ มคาตากวาความเปนมนษย สามารถสงหารได ผานทางสอตางๆ รวมทงสถานวทย เมอไดรบการกระตนประกอบกบความรสกทชาวฮตรสกวาไมไดรบความเปนธรรมในดานเศรษฐกจ สงคม และการเมองจากชาวตดซ จงนาไปสความโหดรายนาสะพรงกลวทพลเรอนฆากนเองโดยใชมดดาบเปนอาวธ สาหรบสงคมไทยเกดความสญเสยในเหตการณความเหนตางทางการเมองในชวง ๕ ป ทผานมาประมาณ ๑๐๐ คน ซงมผตงขอสงเกตวาการสญเสยในชวงเวลาดงกลาวเกดขนจากทงสองสวนคอการกระทาของเจาหนาทรฐและการกระทาตอพลเรอนดวยกนเอง สงสาคญทตองดาเนนการ คอการขจดเงอนไขทเปนตวกระตนใหเกดความรนแรงคอความรสกวาไม เปนธรรมทงดานเศรษฐกจ สงคม และการเมอง รวมถงขจดการกระตนใหเกดความรสกเกลยดชงวาอกฝายมคณคาตากวาความเปนมนษย ปจจบนสงคมไทยมสอเสรมากยงขน สอใดกตามทยวย หรอสงเสรมใหเกดความใชรนแรงจาเปนตองใหทงสงคมเขามาวพากษวจารณ

การสรบระหวาง ๒ กลมชาตพนธในประเทศรวนดาและลกลามบานปลายไปสประเทศคองโกอยางตอเนองจนมผเสยชวตหลายลานคน รฐบาลตดซไมสามารถเอาชนะ ปราบปรามชาวฮตไดอยางเบดเสรจเดดขาด แตละฝายตางกมพนธมตรสนบสนนการสรบ บางชวงสถานการณการสรบเบาบางลงไป แตกมเหตการณความรนแรงสลบอยางตอเนอง สดทายความรนแรงกยตลงไดดวยการตกลงกน การพดคยเพอยตการหยดยงและมงหนาสอนาคตรวมกน โดยมคนกลางจากองคการสหประชาชาตเขามาใหการชวยเหลอกระบวนการ เมอเชอมโยงมาทสงคมไทยจะเหนไดวาเหตการณทเกดขนกรณความเหนตางทางการเมอง ไมไดมการสรบ ตดอาวธอยางชดเจน และไมไดขยายแนวรวมตอสกนในตางประเทศ แตมความสญเสยครงสาคญเกดขนจากการเสยชวตไป ๙๑ ศพ สถานการณมความรนแรงตากวาในรวนดามาก แตความรสกเกลยดชงซงกนและกนยงคงดารงอย กรณประเทศรวนดามคนเสยชวตมหาศาล แตสดทายกจบลงดวยการพดคย การทาบนทกขอตกลงสนตภาพและการลงโทษผกระทาผดดวยศาลกาชาชา การสรบไมสามารถนาไปสชยชนะได

 

ก๗-๑๖

 

อยางเดดขาด ดงนนในกรณของประเทศไทย การใชความรนแรงตอกนกไมนาจะใชคาตอบ และไมนาจะเปนการยากเกนไปถาจะมกระบวนการพดคยทสามารถนาไปสความปรองดองรวมกนไดในสงคมไทย

ในประเทศรวนดาหลงจากเกดความสญเสยชวตนบลานคน ไดรบการจดการดวยวธการและกลไกทหลากหลายเพอนาไปสความปรองดองทงศาลอาญาระหวางประเทศ ศาลยตธรรม และทเหนไดชดเจนคอกระบวนการยตธรรมสมานฉนทดวยการตงศาลพเศษในชมชนคอศาลกาชาชา ขนมาแกปญหาคดลนศาล คนลนคก และใชกระบวนการเยยวยาความรสก จตวญญาณซงกนและกนของผกระทาผดและคนทถกกระทา นาไปสการรบรความจรงทเกดขน และการใหอภยจากผถกกระทา สามารถอยรวมกนตอไปไดแมกระทงการอยรวมกนในหมบานเดยวกน โดยศาลกาชาชากมไดทางานเพยงลาพง แตมการสนบสนนจากรฐบาล รวมถงแหลงทนตางชาต และองคกรพฒนาเอกชนของตางชาตผลกดนใหสนตภาพเกดขนในรวนดา แมกระทงการกดดนจากองคการสหประชาชาตใหคขดแยงทาสญญาสนตภาพยตการสรบ ในประเทศไทย เมอเกดเหตการณความสญเสยทงชวตและทรพยสนจากหลายๆ เหตการณทผานมา กจาเปนตองใหผกระทาผดไดรบผดชอบตอสงทตนเองไดกระทา ผานทางวธการตางๆ ไมวาจะเปนกระบวนการยตธรรมในระบบทมอย ผสมผสานกบแนวคดของกระบวนการยตธรรมสมานฉนท ทใหผกระทาผดและผถกกระทาผดไดมาพดคยกน มาเยยวยาความรสก มารบรอารมณ ทศนคตซงกนและกน โดยใชกระบวนการทรบฟงกนอยางแทจรง มบรรยากาศทเออใหเกดความรสกปลอดภยและเตมใจในการพดคยกน อนจะนาไปสความเขาใจกน และแสดงความรบผดชอบตอสงทไดกระทาผดไป และการใหอภยจากผถกกระทา นามาสความสมพนธอนดตอกนมากยงขน เมอไดผานกระบวนการเยยวยาความรสกกนไปแลว การพจารณาโทษกยงคงเปนหนาทของผพพากษาในกระบวนการปกตตอไป ซงในปจจบนสงคมไทยกไดมการใชกระบวนการยตธรรมเชงสมานฉนทในสงคมไทยอยแลว โดยเฉพาะในคดอาญาอนยอมความได การสรางสงคมทนาไปสความปรองดองคงมสามารถกระทาไดโดยหนวยงานใดหรอคนใดคนหนงเพยงลาพง กรณประเทศรวนดาเองกมหนวยงานตางๆ ทงภาครฐ องคกรพฒนาเอกชน ประเทศตางๆ รวมถงองคการสหประชาชาตเขามาใหการชวยเหลอสนบสนน กคงจะไมใชเรองยากเกนไปสาหรบสงคมไทยในการแสวงหาความรวมมอจากหนวยงานทควรจะเขามาทาใหเกดความปรองดองในสงคมไทย

การลงนามในขอตกลงสนตภาพ หรอการทาสญญากนจากการไกลเกลยโดยฝายทสามทเปน ลายลกษณอกษรไมไดหมายความวาจะนาไปสสนตภาพไดอยางยงยนเสมอไป กรณรวนดามการลงนามในขอตกลงสนตภาพหลายครง แตกมการละเมดขอตกลงดวยขออางตางๆ การสรบยงคงดาเนนตอไป ทงสองฝายตางสะสมกองกาลงจากตางประเทศ แมกระทงการฆาลางเผานพนธภายหลงจากการลงนามใน Arusha Accord การตกลงกนเฉพาะกลมผนาเพยงบางกลมจงไมเพยงพอในการนามาสสนตภาพอยางยงยน มเชนนนการสรบกจะดาเนนการตอไป กระบวนการสนตภาพจะเกดไดตองเกดจากการพดคยกนทงสงคมเพอนามาสความปรองดองอยางยงยน

การใหความร ปรบเปลยนทศนคตระหวางชาวฮตกบตดซ ทดาเนนการโดยคณะกรรมการ NURC ในรวนดา ทาใหเกดการพดคยกนเพอปรบเปลยนทศนคตดานลบในระดบหนง ไมมองวาอกฝายเปนแมลงสาบ และมเปาหมายคอการคนผลภยกลบคนสสงคม และไดขยายเปาหมายไปสทงสงคม รวมถงกลมเยาวชน ใหหลอมรวมความเปนหนงเดยวกนในสงคมรวนดา ไมมฮต ไมมตดซ มแตชาวรวนดา สงคมไทยนาจะนามาเปนบทเรยนไดในการกระเพอมสงคมดวยการพดคยกนเพอปรบเปลยนทศนคตดานลบตอกน ลดความเกลยดชงซงกนและกน โดยมกลมเปาหมายทงสงคม รวมถงเยาวชนเพอนาไปสความปรองดองรวมกน

 

ก๗-๑๗

 

การอยรวมกนอยางสนตไดจาเปนตองจดสรรคณคา ผลประโยชนรวมกนอยางเหมาะสม ในประเทศรวนดา จะเหนไดวาเกดการสงสมความรสกไมเปนธรรมมาอยางยาวนาน เมอฝายหนงฝายใดขนมามอานาจกจะกดขอกฝาย รวมศนยอานาจการปกครอง รวบทรพยากรไวเฉพาะพวกพองของตน ความรสกวาอกฝายเปนแมลงสาบจงสรางขนมาไดไมยาก จงเปนบทเรยนใหสงคมไทยไดเรยนรวา รากเหงาของความไมเปนธรรม จาเปนตองไดรบการจดการอยางเหมาะสม ตองขจดเงอนไขทจะทาใหเกดความไมเปนธรรมทงดานเศรษฐกจ สงคม การเมอง ใหลดนอยลงทสดเทาทจะเปนไปได

-----------------------------------------

 

ก๗-๑๘

 

บรรณานกรม Baddorf, Zack. (2๐1๐). Reconciliation Village Hosts Victims, Perpetrators of Rwandan Genocide.VOA NewsRoom

September 18, 2๐1๐. Brouwer, Anne-Marie. (2๐11). Rwanda’s community courts – for punishment or mercy? . Accessed on 3๐

November, 2๐11. From http://www.observers.france24.com. Clark, Phil. (2๐1๐). The Gacaca courts, Post-Genocide Justice And Reconciliation in Rwanda : Justice without

lawyer. New York : Cambridge University Press. Dagne Ted. (2๐11). Rwanda: Background and Current Developments. Congressional Research Service. Accessed on

1 December, 2๐11. From http://www.crs.gov. Kinloch , P. Stephen. (1996). Volunteers Against Conflict .Tokyo: United Nation University Press. Mann, Michael. (2๐๐5). The Dark side of Democracy : explaining ethnic cleansing. Cambridge, Cambridge University

Press. Nardone, Jaclyn. (2๐1๐). Intolerably Inferior Identity: How the Social Construction of Race Erased a Rwadan

Population. Accessed on 2๐ December, 2๐11. From http:// www.monitor.upeace.org Nantulya, Paul. (2๐๐5). Evaluation and Impact Assessment of the National Unity and Reconciliation Commission

(NURC) Accessed on 1๐ December, 2๐11. From http://www.nurc.gov.rw. Paris, Roland. (2๐๐4). At war’s end: building peace after civil conflict. Cambridge, Cambridge University Press. Paulson, Julia. (2๐11). Education and reconciliation : exploring conflict and post-conflict situations. London,

Continuum International Publishing Group. Shyaka, Anastase. (2๐๐4). The Rwandan Conflict Origin, Development, Exit Strategies. Accessed on 2๐ December,

2๐11. From http://www.nurc.gov.rw. Sitkowski, Andrzej. (2๐๐6). Peacekeeping myth and reality. Westport, Greenwood Publishing Group,Inc. Waldorf, Lars. (2๐๐9). Transitional Justice and DDR: The Case of Rwanda. Accessed on 1 December, 2๐11. From

http://www.ictg.org. Westberg, M. Megan. (2๐1๐). Rwanda’s Use of Tranitional Justice After Genocide: The Gacaca Courts and the ICTR. Accessed on

1 December, 2๐11. From http://www.law.ku.edu/publications/lawreview/pdf/๐4-Westberg_Final.pdf. Zorbas, Eugenia . (2๐๐4). Reconcilation in Post-Genocide Rwanda. Accessed on 1 December, 2๐11. From http://

www.africalawinstitute.org .

ก๘-๑

การสรางความปรองดองแหงชาตการสรางความปรองดองแหงชาต:: กรณศกษากรณศกษาอาเจะห อาเจะห สาธารณรฐอนโดนเซยสาธารณรฐอนโดนเซย เมธส อนวตรอดม

นกวชาการ สานกสนตวธและธรรมาภบาล สถาบนพระปกเกลา ----------------------------------

บทนา

ความขดแยงในอาเจะห สาธารณรฐอนโดนเซยมประวตศาสตรความเปนมาทยาวนาน กอใหเกดความรนแรงเปนระยะตามแตสถานการณ โดยความรนแรงตอเนองครงใหญไดปะทขนเมอป พ.ศ.๒๕๑๙ ซงเปนความขดแยงระหวางรฐบาลอนโดนเซยกบกลมขบวนการปลดปลอยอาเจะหหรอ GAM (Gerakan Aceh Merdeka, GAM) โดยมเปาหมายทจะแบงแยกดนแดนเปนอสระจากประเทศอนโดนเซยเพอกอตงรฐอาเจะห อนเนองมาจากการทชาวอาเจะหความรสกวาไมไดรบความเปนธรรมทางการเมอง สงคมและเศรษฐกจจากการดาเนนงานของรฐบาลอนโดนเซยและเจาหนาทรฐซงสวนใหญเปนชาวชวา รฐบาลไดสงกาลงทหารเขาปราบปรามฝายGAMอยางตอเนอง ทงสองฝายตอสกนดวยกาลงอาวธมายาวนานเปนเวลา ๒๙ ป สญเสยชวตไปประมาณ ๓๓,๐๐๐ คน ซงเทยบเทากบรอยละ ๐.๗๕ ของประชากรทงหมดในอาเจะหประมาณ ๔,๓๕๐,๐๐๐ คน (Aspinall, ๒๐๐๘) และทมงบประมาณแผนดนในการแกไขปญหาไปโดยเฉลยปละ ๑๓๐ ลานเหรยญสหรฐฯ (Huber, ๒๐๐๘) สดทายไดเกดกระบวนการเจรจาสนตภาพทมองคกรระหวางประเทศทาหนาทเปนคนกลางมาสองครงคอทกรงเจนวาในป พ.ศ.๒๕๔๕ และทกรงเฮลซงกในป พ.ศ.๒๕๔๘ ซงในครงหลงนน ทงสองฝายไดประสบความสาเรจในการยตความรนแรงและบรรลขอตกลงสนตภาพ อนเปนจดเรมตนของการสรางสนตสขในสงคมอาเจะหทายทสด

บทความนมจดมงหมายทจะศกษากระบวนการสรางสนตสขในสงคมโดยพจารณาจาก ๑) กระบวนการในการยตความรนแรงและการพยายามหาขอตกลงทยอมรบไดรวมกนในกรณของอาเจะหทเกดขนระหวางป พ.ศ.๒๕๔๑ – ๒๕๔๘ ซงจะวเคราะหถงปจจยแหงความลมเหลวและความสาเรจของการสรางความปรองดองในชวงเวลาดงกลาว เพอหาคาตอบวาคขดแยงหลกทตอสรนแรงมาเกอบสามทศวรรษสามารถทจะหนหนามาพดคยและหาทางออกตอปญหาททงสองฝายเหนพองรวมกนดวยสนตวธไดอยางไร และ ๒) กระบวนการสรางความปรองดองหลงความรนแรง เพอหาคาตอบวามปจจยสาคญอะไรบางทผเกยวของตางๆไดดาเนนการในการปองกนมใหความรนแรงหวนคนกลบมาโดยผคนสามารถอยรวมกนดวยสนตสขทยงยน

ผเขยนไดแบงบทความนออกเปน ๕ สวน สวนแรกจะกลาวถงภาพรวมของสถานการณความขดแยง สวนทสองจะเปนการประมวลความพยายามในการสรางความปรองดองในสงคมทงในแงของกระบวนการ เนอหา ตลอดจนขอตกลงหรอตวบทกฎหมายทเกดขนจากขอตกลงดงกลาว สวนทสามจะเปนการสะทอนกรอบคดทเปนรากฐานหรอหลกการสาคญของกระบวนการสรางความปรองดองในกรณน สวนทสจะเปนบทวเคราะหปจจยแหงความสาเรจของการสรางความปรองดองในชาต และบทสรปซงจะสะทอนถงการนาบทเรยนดงกลาวมาประยกตใชกบกรณของความขดแยงทางการเมองไทย

ก๘-๒

๑. ภาพรวมของสถานการณความขดแยง

๑.๑ สภาพบรบททางการเมอง เศรษฐกจ และสงคมวฒนธรรม

อทธพลอาณานคม อาเจะห (Aceh) ตงอยตอนเหนอสดของเกาะ

สมาตราทางตะวนตกเฉยงเหนอของประเทศอนโดนเซย ซงเปนจดยทธศาสตรสาคญบรเวณชองแคบมะละกา นกประวตศาสตรเชอวาศาสนาอสลามไดเผยแพรเขาสภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตผานทางอาเจะหเปนแหงแรกชวงพทธศตวรรษท ๑๓ ในยคสมยกอนถงพทธศตวรรษท ๒๒ อาเจะหมการปกครองโดยสลตานทเปนอสระ มความเจรญรงเรองสบตอกนมา เปนศนยกลางของวฒนธรรมและศาสนาอสลาม รวมถงการคาระหวางประเทศ (Clarke et al, ๒๐๐๘) แตตอมาในป พ.ศ.๒๔๑๖ ดตชไดสงกาลงทหารเขามาเพอยดครองอาเจะหเปนอาณานคม ไดเกดการสรบกนเรอยมาจนกระทงสนสดสงครามโลกครงทสอง ในป พ.ศ.๒๔๙๒ ดตชไดลงนามในสญญายกอาเจะหใหเปนสวนหนงของประเทศอนโดนเซยดวยความชวยเหลอ

จากประเทศองกฤษ โดยชาวอาเจะหมองวาเปนการสงตออาเจะหจากเจาอาณานคมหนงไปสอกเจาอาณานคมหนงโดยไมไดถามความตองการของประชาชนในพนท (นพทธ ทองเลก, ๒๕๕๐; Miller, ๒๐๐๘)

การคนพบทรพยากรธรรมชาต การตอสเพอเอกราชไดปรากฏขนชดเจนในป พ.ศ.๒๔๙๖ ในนามของกลมดารล อสลาม (Darul

Islam) ถงแม ๖ ปถดมา ประธานาธบดซการโนไดยอมรบในหลกการใหอาเจะหเปนพนทพเศษ (Special Region - Daerah Istimewa) มอสระในการปกครองตนเองดานศาสนา การศกษา และวฒนธรรม แตอยางไรกตาม คาสญญาเหลานกไมไดมผลเกดขนจรงในทางปฏบต สงผลทาใหชาวอาเจะหขาดความไววางใจในรฐบาลและมองวารฐบาลไมจรงใจทจะแกปญหา (Kingsbury, ๒๐๐๗)

ป พ.ศ.๒๕๑๔ โฉมหนาของอาเจะหในสายตาของรฐบาลอนโดนเซยและประชาคมโลกกเปลยนไปเมอมการคนพบนามนและแกสธรรมชาตในอาเจะห บรษทธรกจนามน ซงมคนชวาทเปนกลมชาตพนธสวนใหญในอนโดนเซยจากจาการตาและชาวตางชาตเปนเจาของ ไดเขามาขดเจาะหาทรพยากรธรรมชาตในพนท ซงทารายไดมหาศาลแกรฐบาล แตรายไดดงกลาวกลบตกถงมอชาวอาเจะหเพยงนอยนด สวนทางกบความเสอมโทรมทางสงคมและจานวนคนตางถนทเขามาทางานในพนท (Amnesty International, ๑๙๙๓) ความไมเปนธรรมทางเศรษฐกจนเปนเหตผลหลกประการหนง นอกเหนอจากความตองการทจะรกษาอตลกษณทาง เชอชาต ศาสนา และวฒนธรรมของชาวอาเจะหทแตกตางจากของคนชวา อนนาไปสการประกาศปลดปลอยอาเจะหโดยขบวนการปลดปลอยอาเจะหในวนท ๔ ธนวาคม พ.ศ.๒๕๑๙ โดย Tengku Hasan Muhammad

ก๘-๓

di Tiro ซงสบเชอสายมาจากครสอนศาสนาอสลามทมชอเสยงของอาเจะห (นพทธ ทองเลก, ๒๕๕๐) และสลตานแหงอาเจะหเดม (Merikallio, ๒๐๐๖)

เผดจการอานาจนยม อยางไรกตาม ความรนแรงของการตอสและจานวนมวลชนของฝาย GAM ยงคงจากดอยในวงแคบ

ในชวงระหวางป พ.ศ.๒๕๑๙ - ๒๕๓๒ แตภายหลงจากทประธานาธบดซฮารโต ภายใตบรรยากาศทางการเมองแบบเผดจการอานาจนยมซงมสถานะทางการเมองและการทหารทเขมแขง ไดประกาศใหอาเจะหเปนพนทปฏบตการทางทหาร (Military Operations Area – Daerah Operasi Militer, DOM) ในป พ.ศ.๒๕๓๒ ซงตามมาดวยการละเมดสทธมนษยชนอยางกวางขวางโดยกองทพของอนโดนเซย ไมวาจะเปนการทรมาน อมฆา และขมขน (Amnesty International, ๑๙๙๓) โดยมการประเมนตวเลขผเสยชวตวาอยระหวาง ๑,๐๐๐ – ๓,๐๐๐ คนและสญหายอกระหวาง ๙๐๐ – ๑,๔๐๐ คน (Large and Aguswandi, ๒๐๐๘) ชาวอาเจะหจานวนมากโดยเฉพาะอยางยงกลมผทไดรบผลกระทบจากการปฏบตการดงกลาว ไดหนมาสนบสนนการเคลอนไหวของ GAM และเขามาเปนแนวรวมเพมขน (Aspinall, ๒๐๐๘) ถอเปนการสรางเงอนไขใหกลมขบวนการมความแขงแกรงมากขนโดยการดาเนนนโยบายทผดพลาดของฝายรฐเอง

กระบวนการพฒนาประชาธปไตย หลงการโคนลมของประธานาธบดซฮารโตเมอป พ.ศ.๒๕๔๑ นน บรบททางการเมองและสงคมเศรษฐกจไดเปดกวางมากขนภายใตการเปลยนผานไปสความเปนประชาธปไตยของประเทศ ความเคลอนไหวทางการเมองและสงคมโดยองคกรภาคประชาสงคมและองคกรทางการเมองตางๆ ซงรวมถงขบวนการนกศกษาและพรรคการเมองกมมากขนตามลาดบ เกดการตรวจสอบและเปดเผยเรองราวการละเมดสทธมนษยชนโดยสอมวลชนหลายแขนง เหตการณละเมดสทธมนษยชนทเกดขนในอาเจะหจงไดขยายตวสการรบรของสงคมใหญมากขนในขณะเดยวกน ซงเปนประโยชนตอการเปดทางสการแกปญหาในทายทสด (Aspinall, ๒๐๐๘) รองประธานาธบดบเจ ฮาบบ ไดกาวขนดารงตาแหนงตอจากซฮารโต ซงพลเอก Wiranto ผบญชาการทหารไดประกาศยกเลกแนวทางการใชการทหารนาการเมองในการแกปญหาอาเจะหและกลาวคาขอโทษตอการละเมดสทธมนษยชนทเกดจาก “การกระทาสวนตวของทหารบางนาย” ในชวงทผานมา (Huber, ๒๐๐๘, ๑๗) ในขณะทตอมาเดอนสงหาคม พ.ศ.๒๕๔๒ ประธานาธบดฮาบบไดยนยอมใหสหประชาชาตเขามาดแลการทาประชามตวาตมอรตะวนออกมเจตจานงทจะอยภายใตการปกครองของอนโดนเซยหรอจะแยกตวเปนอสระ โดยผลการลงประชามตปรากฏวาชาวตมอรตะวนออกไดแยกตวออกไปเปนประเทศอสระ ถอวาเปนสภาพบรบททางการเมองทสรางความหวงใหแกชาวอาเจะหวาจะเกดขนกบกรณของตนเองดวยเชนเดยวกน (Huber, ๒๐๐๘) ในเดอนตลาคม พ.ศ.๒๕๔๒ ประธานาธบดอบดลเราะหมาน วาฮด ซงมาจากการเลอกตงของประชาชนไดแสดงความมงมนในการปฏรปประเทศเพอสรางการเมองพหนยม และสงเสรมการพดคยเพอหาทางออกตอปญหาตางๆ ตลอดจนตองการลดบทบาททางการเมองของทหารทมายาวนานใหนอยลง โดยในสวนของกรณปญหาอาเจะหนน วาฮดไดตดสนใจทจะใชแนวทางการพดคยกบฝาย GAM เพอหาทางออกรวมกน อนเปนโอกาสททาให Henry Dunant Centre for Humanitarian Dialogue (HDC) ซงเปนองคกร

ก๘-๔

พฒนาเอกชนระหวางประเทศททางานดานมนษยธรรม สามารถเขามาตอเชอมกบวาฮดและเจาหนาทระดบสงของอนโดนเซย รวมถงแกนนาฝาย GAM ทลภยอยในตางประเทศ (Huber, ๒๐๐๘) ความพยายามทงจากภาคประชาสงคม รฐบาล และฝาย GAM เพอรเรมการเจรจาสนตภาพไดเกดขนและดาเนนไปอยางตอเนอง ซงตอมาทงสองฝายไดมการลงนามรวมกนในขอตกลงยตความเปนปฏปกษ (Cessation of Hostilities Agreement, CoHA) เมอวนท ๙ ธนวาคม พ.ศ.๒๕๔๕ ณ กรงเจนวา โดยม HDC ทาหนาทเปนคนกลางไกลเกลย แตขอตกลงดงกลาวกตองหยดชะงกลงหลงการลงนามเพยง ๕ เดอนในสมยของประธานาธบดเมกาวาต ซการโนบตร ซงไดประกาศกฎอยการศกและใชกาลงทหารเขาปราบปรามฝาย GAM ครงใหญในอาเจะหอยางทไมเคยปรากฏมากอน มการจบกมคมขงดวยวธการนอกกฎหมาย การสญหาย และการอมฆา แตทายทสด ทงสองฝายกสามารถหนหนากลบมาเจรจากนไดและรวมลงนามในบนทกความเขาใจ (Memorandum of Understanding, MOU) ทกรงเฮลซงกเมอวนท ๑๕ สงหาคม พ.ศ.๒๕๔๘ โดยม Crisis Management Initiatives (CMI) ซงเปนองคกรพฒนาเอกชนระหวางประเทศททางานดานความขดแยง เปนคนกลางในการเจรจา อนเปนการยตความขดแยงรนแรงในอาเจะหระหวางทงสองฝายทดาเนนมายาวนานเกอบ ๓๐ ปดวยการใหจงหวดอาเจะหเปนเขตปกครองพเศษทมอานาจในการปกครองตนเองอยางแทจรง (Large and Aguswandi, ๒๐๐๘) อยางไรกตาม แมความสงบจะกลบมาสอาเจะหในระดบหนงจากการบรรลขอตกลงสนตภาพหรอบนทกความเขาใจระหวางทงสองฝาย ตลอดจนการออกกฎหมายฉบบท ๑๑/๒๐๐๖ ในการบรหารปกครอง อาเจะห (Law No.๑๑/๒๐๐๖ on the Governing of Aceh, LoGA) ทประกาศใชในเดอนสงหาคม พ.ศ.๒๕๔๙ ซงขอตกลงและตวบทกฎหมายทงสองฉบบดงกลาวถอเปนรากฐานสาคญยงตอการกาหนดแนวทางการพฒนา อาเจะหทงทางการเมอง เศรษฐกจ และสงคมวฒนธรรมในระยะตอมานน รฐบาลกลางอนโดนเซยและคณะผบรหารทองถนของอาเจะหกยงคงตองเผชญกบความทาทายในการแกไขปญหาการกระจายรายไดทางเศรษฐกจ การจดสรรเงนทนเพอชวยเหลออดตกลมเคลอนไหวในกระบวนการกลบคนสสงคม การดาเนนโครงการฟนฟสภาวะแวดลอมทางสงคมตางๆหลงจากเหตการณสนามจนกระทงถงปจจบน (ชนนททรา ณ ถลาง และอรอนงค ทพยพมล, ๒๕๕๓) ตลอดจนแนวทางในการคนความยตธรรมใหแกประชาชนทวไปผไดรบผลกระทบจากเหตการณความรนแรง (Clarke et al, ๒๐๐๘) อนเปนปญหาใหมทเกดขนภายหลงความรนแรงไดยตลง

๑.๒ คขดแยงและผเกยวของหลก กรณของอาเจะหเปนความขดแยงหลกระหวางรฐบาลอนโดนเซยโดยรวมถงกองทพอนโดนเซย

(Tentara Nasional Indonesia, TNI) ในฐานะทเปนองคกรทมอทธพลตอการตดสนใจของฝายการเมองตลอดจนมบทบาทหลกในการแกไขปญหาความรนแรงทเกดขนในอาเจะห (Kingsbury, ๒๐๐๗) ซงมเปาหมายอยทการรกษาบรณภาพแหงดนแดนของประเทศอนโดนเซย กบอกฝายหนงคอกลมขบวนการปลดปลอย อาเจะห (GAM) ซงมเปาหมายของการตอสอยทการแยกดนแดนอาเจะหใหเปนอสระจากประเทศอนโดนเซย

ทงน เมอเกดความขดแยงรนแรงขน ไดมกลมคนและองคกรตางๆทงภายในและภายนอกประเทศ เขามามสวนรวมในการแกไขความขดแยงดงกลาว เกดองคกรภาคประชาสงคมททางานในมตตางๆ ไมวาจะเปนในเรองของกระบวนการยตธรรม สทธมนษยชน ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม การเมองการ

ก๘-๕

ปกครอง การศกษา และวฒนธรรม ซงไดมบทบาทอยางยงในการเปนสวนหนงของกระบวนการสรางสนตภาพและการสรางความปรองดองในชวงเปลยนผาน (Wiratmadinata, ๒๐๐๙) อนจะกลาวถงตอไป

๑.๓ เหตแหงความขดแยง ทงน เมอพจารณาถงสาเหตทอาเจะหตองการทจะแยกดนแดนออกจากประเทศอนโดนเซยแลว

สภาคพรรณ ตงตรงไพโรจน (๒๕๕๐) ไดสรปไวสองประการ คอ ๑) สานกของความเปนชาตนยม ซงเปนสานกทางประวตศาสตรแหงความเปนรฐอสระทเจรญรงเรอง และ ๒) ความไมเปนธรรมในการจดสรรผลประโยชนทางทรพยากรธรรมชาต ซงไดสงผลตอสภาพสงคมเศรษฐกจทตกตาในพนท โดยอตสาหกรรมนามนและแกสธรรมชาตทดาเนนการในอาเจะหทารายไดมหาศาลสงถง ๒,๐๐๐-๓,๐๐๐ ลานเหรยญสหรฐฯตอปแกรฐบาลอนโดนเซย โดยรายไดตอหวของคนอาเจะหตอผลผลตภายในประเทศสงเปนลาดบสามของประเทศ ซงสงกวารายไดเฉลยตอหวของคนอนโดนเซยถงรอยละ ๒๘๒ แตคนอาเจะหเองกลบไมไดสมผสความมงคงเหลาน ในขณะท ชนนททรา ณ ถลาง และอรอนงค ทพยพมล (๒๕๕๓) ชวาการตอสในอาเจะหเกดจากปจจยทเกยวเนองกบมตทางเศรษฐกจเปนสาคญ คอ ๑) ความไมพอใจของทองถนตอการจดสรรผลประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตในพนทของรฐบาลกลาง ๒) การแอบองของกลมผลประโยชนกบคขดแยงหลกและสถานการณทเกดขน อนนามาซงผลประโยชนอนๆทางเศรษฐกจ

จะเหนไดวาประเดนหลกของความขดแยงจะมงเนนไปทการจดสรรทรพยากรธรรมชาตทไมเปนธรรม ประกอบเขากบอตลกษณวฒนธรรมทแตกตางไปจากวฒนธรรมชวาซงเปนวฒนธรรมของประชากรสวนใหญของประเทศ และสานกทางประวตศาสตรทเคยรงเรองของอาเจะห ทาใหยงเปนการตอกยาความไมเปนธรรมในความรสกของชาวอาเจะหใหทวความเขมขนมากขน บรษทธรกจจากสวนกลางและตางประเทศไดเขามาใชประโยชนจากทรพยากรในอาเจะหโดยทรายไดมไดตกถงมอของคนในทองถนอยางเปนธรรม การตอสเพอเรยกรองเอกราชจงเกดขน (Said, ๒๐๐๘) และยงเมอถกปราบปรามอยางหนกจากรฐบาลและกองทพ กยงเพมความชอบธรรมในการตอสมากยงขนไปอกจน GAM สามารถเพมแนวรวมไดอยางมากมายในชวงเวลาตอมา (Amnesty International, ๑๙๙๓)

๑.๔ สถานะลาสดของเหตการณ โดยภาพรวมอาจกลาวไดวาสนตสขไดกลบคนสสงคมอาเจะหแลว ความขดแยงรนแรงทยดเยอมา ๒๙

ปไดยตลงแลวดวยการประนประนอมจากคขดแยงหลกทงสองฝายทออกมาในรปของขอตกลงทจะใหอาเจะหมสถานะเปนเขตปกครองตนเอง รฐบาลไดปลอยนกโทษทางการเมอง และมโครงการชวยเหลออดตสมาชก GAM ในทางการเงนและการสรางอาชพเพอใหสามารถกลบคนสสงคมและดาเนนชวตไดอยางปกตสข แตอยางไรกตาม ยงมกลมผไดรบผลกระทบจากเหตความรนแรงจานวนหนงทรสกวาตนยงไมไดรบความเปนธรรมจากรฐ เนองจากยงไมปรากฏวามการดาเนนคดกบเจาหนาทรฐทถกกลาวหาวามสวนเกยวของกบการละเมดสทธมนษยชน (Wiratmadinata, ๒๐๐๙) ทงน องคกรภาคประชาสงคมโดยเฉพาะอยางยงดานสทธมนษยชนทงภายในและภายนอกประเทศตางเฝาตดตามวารฐบาลจะดาเนนการในประเดนนอยางไร ซงหากไมไดรบการจดการอยางเหมาะสมกอาจจะกลายเปนอปสรรคตอการปรองดองในอนาคตไดในทสด

ก๘-๖

๒. สาระสาคญของการสรางความปรองดองในชาต ความพยายามในการสรางความปรองดองในสงคมอาเจะหไดเรมขนอยางเปนรปธรรมชดเจนในป พ.ศ.

๒๕๔๒ เพอยตความรนแรงและแสวงหาทางออกทางการเมองททงสองฝายยอมรบรวมกน ซงประสบความสาเรจในการยตความรนแรงทยดเยอมานานในป พ.ศ.๒๕๔๘ โดยทสงคมอาเจะหไดเขาสชวงเปลยนผานในการกลบคนสความสมานฉนทปรองดอง ซงไดดาเนนมาถงในปจจบน

ในสวนนจะเปนการพจารณาในแงของ ‘กระบวนการ’ และ ‘เนอหา’ วาเพราะเหตใดผเกยวของฝายตางๆจงสามารถยตความรนแรงลงได และสงคมมแนวทางอยางไรในการเปลยนผานความขดแยงทจะปองกน มใหความรนแรงยอนคนกลบมาอกและทาใหทกฝายสามารถอยรวมกนไดอยางยงยน

๒.๑ กระบวนการแสวงหาทางออกรวมกน คขดแยงหลกทงสองฝายไดใชกระบวนการพดคยเจรจาเพอหาทางออกตอความขดแยงรวมกน โดยอาศยฝายทสามซงเปนองคกรพฒนาเอกชนระหวางประเทศเขามาทาหนาทอานวยความสะดวก (Facilitate) ในการพดคย

กระบวนการเจรจาสนตภาพในอาเจะหไดเกดขน ๒ ครง การเจรจาครงแรกซงม HDC เปนคนกลางไดนาไปสขอตกลง CoHA เมอวนท ๙ ธนวาคม พ.ศ.๒๕๔๕ ณ กรงเจนวา ประเทศสวสเซอรแลนด ซงโดยเนอหาแลวเปนการลงนามรวมกนเพอยตความเปนปฏปกษกนในเชงความสมพนธระหวางกน อยางไรกตาม การหยดยงทเกดขนจากขอตกลงดงกลาวไมประสบความสาเรจในการนาไปสทางออกทยงยน เนองจากไดสะดดลงเกอบสองปจนกระทงทงสองฝายสามารถบรรลขอตกลงอกครงทกรงเฮลซงก ประเทศฟนแลนดจากการเจรจาดวยกนทงหมด ๕ รอบโดยม CMI ทาหนาทเปนคนกลาง (Merikallio, ๒๐๐๖) และไดนาไปสการลงนามใน MOU เมอวนท ๑๕ สงหาคม พ.ศ.๒๕๔๘ โดยนาย Hamid Awaluddin รฐมนตรกระทรวงกฎหมายและสทธมนษยชนในฐานะผแทนรฐบาลอนโดนเซยและนาย Malik Mahmud แกนนาของ GAM เปนผลงนาม โดยมนายมารตต อาหตซาร (Martti Ahtisaari) อดตประธานาธบดฟนแลนดซงเปนประธานคณะกรรมการบรหาร CMI ทาหนาทเปนคนกลาง

๒.๑.๑ กาวแรกของสนตภาพ การรเรมกระบวนการสนตภาพครงแรกเมอป พ.ศ.๒๕๔๒ อนนาไปสการลงนามในขอตกลง CoHa ทกรงเจนวานน มจดเรมตนตงแตการพนจากอานาจของประธานาธบดซฮารโตในเดอนพฤษภาคมป พ.ศ.๒๕๔๑ อนเปนการหลดพนจากระบอบเผดจการทหารทครอบงาประชาชนอนโดนเซยมายาวนานถง ๓๑ ป และเปนการเรมตนกาวเขาสบรรยากาศของความเปนประชาธปไตย

แผนภาพท ๑: ความพยายามในการเจรจาสนตภาพอาเจะหใน ๒ ระยะ

การเจรจาสนตภาพทกรงเจนวา โดย HDC เปนคนกลาง ป พ.ศ.๒๕๔๒ - ๒๕๔๕

ขอตกลง CoHA หยดชะงก ประกาศกฎอยการศก

ป พ.ศ.๒๕๔๖ - ๒๕๔๗

การเจรจาสนตภาพทกรงเฮลซงก โดย CMI เปนคนกลาง ป พ.ศ.๒๕๔๗ - ๒๕๔๘

ก๘-๗

เหตปจจยททาใหทงสองฝายพดคยเจรจากนไดเปนครงแรกหลงจากทสรบกนมานานกวาสองทศวรรษในครงน คอ ๑) บรรยากาศทางการเมองทเปดพนททางการเมองใหแกประชาชนมากขน ๒) การเชอมประสานของภาคประชาสงคมและนกศกษาเพอเชอมตอรฐบาลและฝายGAMใหรเรมการพดคย และ ๓) การเปดโอกาสใหองคกรทสามไดเขามาทาหนาทเปนคนกลางในการเจรจาพดคย โดยในกรณของอาเจะหนเปนองคกรระหวางประเทศคอ HDC ซงทางานชวยเหลอดานมนษยธรรมในพนทอยกอนหนาน

บรรยากาศทางการเมองทเปดมากขน มานแหงความหวาดกลวทปกคลมไปทวประเทศในชวงของประธานาธบดซฮารโตไดถกเปดออกภายใตการบรหารประเทศของประธานาธบดยซฟ ฮาบบ ซงใหความสาคญกบการกระจายอานาจและพยายามทจะจากดบทบาทของทหารในทางการเมอง โดยเหนไดจากการออกคาสงยกเลกเขตปฏบตการทางการทหาร (DOM) หรอการประกาศใหมการลงประชามตในตมอรตะวนออกวาจะแยกตวเปนอสระหรอไมในเดอนสงหาคม พ.ศ.๒๕๔๒ เปนตน ประกอบกบการเขามาสตาแหนงของประธานาธบดอบดรราหมาน วาฮดในเวลาตอมา ซงนบเปนประธานาธบดอนโดนเซยคนแรกทมาจากการเลอกตง ปรากฏการณตางๆดงกลาวสะทอนใหเหนถงบรรยากาศทางการเมองทเปดพนทใหกบประชาชนมากขน และเปนการสงสญญาณจากผนารฐบาลวามแนวโนมทจะใชสนตวธมากขน ซงแมอทธพลของทหารจะคงยงมอยมากกตาม แตดวยการเปดกวางทางการเมองทไมเคยปรากฏมากอนน ไดทาใหภาคประชาสงคม องคกรพฒนาเอกชนตางๆ ตลอดจนนกศกษาทงในจาการตาและในอาเจะห เรมมชวตชวา มการเคลอนไหวและแสดงออกทางการเมองมากขนกวาในอดต กลาทจะรเรมดาเนนการในสงทตนเองคดวาจะทาใหเกดสนตสขขนไดในอาเจะห Zulhanuddin Hasibuan (สมภาษณ, ๒๙ ตลาคม พ.ศ.๒๕๕๑, อาเจะห) ผอานวยการ Pusat Gerakan dan Advokasi Rakyat (PUGAR) ซงทางานดานสงแวดลอม ชวยเหลอกลมคนชายขอบและชาวประมงในอาเจะหใหมอาชพและมรายได เพอสงเสรมชวตความเปนอยใหดขน ไดเลาวาในชวงรฐบาล ซฮารโตนน องคกรพฒนาเอกชนททางานใกลชดกบประชาชนจะถกทหารและตารวจตดตามอยเสมอ มการเรยกตวไปสอบปากคา และถกกดดนอยางหนกจนนกศกษาและเอนจโอบางคนตองหนออกจากพนท แตภายหลงจากทบรรยากาศทางการเมองเรมมเสรภาพมากขน ประชาชนกสามารถเขาไปมสวนรวมทางการเมองมากขน ดงจะเหนไดจากการทกลมนกศกษา SIRA (Aceh Referendum Information Center) ไดออกมาเคลอนไหวรณรงคใหมการลงประชามตในอาเจะหวาตองการจะอยกบประเทศอนโดนเซยตอไปหรอไมในป พ.ศ.๒๕๔๒ เปนตน ซงทายทสด แมการลงประชามตจะไมไดเกดขน แตกถอเปนการเคลอนไหวครงใหญทเกดจากบรรยากาศทางการเมองและทาทของผนารฐบาลทเปลยนแปลงไป อยางไรกตาม คงตองเนนวาแกนแทสาคญตรงนอยทการเปดพนททางการเมองและการรบฟงความคดเหนของประชาชนในพนทดวยจตใจทเปนประชาธปไตยของผนาทางการเมอง ศตรทแทจรงตอประชาชนมใชสถานะของความเปนพลเรอนหรอทหาร หากแตเปนความเผดจการ การปดกนพนททางการเมองไมรบฟงเสยงของประชาชน และการใชความรนแรงในการปราบปรามกดทบประชาชน ทกลาวเชนนเนองจากประธานาธบดอนโดนเซย คอ ซซโล บมบง ยโดโยโนเอง ซงในอดตนนเปนนายทหารระดบสงใน

ก๘-๘

กองทพ กลบเปนบคคลทมบทบาทสาคญอยางยงในการผลกดนและสงเสรมกระบวนการสรางสนตภาพใน อาเจะหตงแตครงเปนรฐมนตรเมอป พ.ศ.๒๕๔๒ เรอยมาจนกระทงทสดแลวกประสบความสาเรจในป พ.ศ.๒๕๔๘

การเคลอนไหวของภาคประชาสงคมเพอเชอมประสานสองฝาย บรรยากาศทางการเมองดงกลาวเปนเสมอนโครงสรางพนฐานทเออตอกระบวนการสราง

สนตภาพและเปนเงอนไขหนงททาใหภาคประชาสงคมในพนทสามารถรเรมตดตอใหทงสองฝายคอรฐบาลและกลมขบวนการไดพดคยกน ทงน หลงจากทมการเปดพนททางการเมองมากขนแลว นอกจากองคกรพฒนาเอกชน ภาคประชาสงคม ตลอดจนนกศกษาในพนทจะสามารถสอสารเชอมตอถงกนและกนไดมากขนเพอรวมมอกนทางานดานการพฒนาเศรษฐกจและชมชนแลว องคกรตางๆเหลานยงไดพยายามเชอมประสานใหทงฝายรฐบาลและฝาย GAM ไดมาพบปะพดคยกนอกดวย ซงความพยายามนไดเกดขนตงแตป พ.ศ.๒๕๔๒ กอนหนาท HDC จะเขามาทาหนาทคนกลาง

Nur Djuli (สมภาษณ, ๒๘ ตลาคม พ.ศ.๒๕๕๑, อาเจะห) อดตแกนนาระดบสงและหนงในคณะผเจรจาของฝาย GAM ทงในการเจรจาสนตภาพทเจนวาและเฮลซงก ไดอธบายถงความพยายามในการเชอมประสานของกลมเอนจโอและภาคประชาสงคมวามจดเรมตนจากการ “พบกน” ระหวางรฐบาลและฝาย GAM ครงแรกทกรงเทพฯ ในป พ.ศ.๒๕๔๒ ซงในขณะนนตางฝายตางไปเขารวมการสมมนาทจดโดยฟอรมเอเชย มทงสมาชกรฐสภาอนโดนเซย องคกรพฒนาเอกชน และสมาชก GAM จานวน ๒๔ คน โดยตวเขาเองกเปนหนงในนนดวย แตไปในฐานะคนกลางทเปนเจาหนาทองคกรพฒนาเอกชนแหงหนง ซง ณ เวลานน คนทวไปยงไมมใครรวาแทจรงแลวเขาเปนแกนนาระดบสงคนหนงของ GAM

ทางเจาภาพไดจดให GAM กบฝายรฐบาลไดนงรบประทานอาหารโตะเดยวกน ซงบางคนยอมนงดวยกน แตบางคนกไมยอม แตวธการนกทาใหเกดการพดคยสอสารกนเปนครงแรกระหวางฝาย GAM กบฝายรฐบาล ซงแมเขาเองจะรสกวาผลทไดจากการพบกนครงนคอเพยงแค “เหนดวยวาเหนตาง” (Agree to Disagree) และเปนการพดคยในชวงเรมตนกบคนเลกๆทไมไดมบทบาทมากนกในรฐบาล แตอยางนอยกเปนพนฐานสาคญของการพดคยกนในอกหลายครงถดมาทคอยๆ ขยายตวออกไปเปนลกโซ

โดยผเขารวมสมมนาในครงนนอกผหนง คอ Aguswandi (สมภาษณ, ๓๐ ตลาคม พ.ศ.๒๕๕๑, อาเจะห) ทเขารวมในฐานะนกศกษาทเปนสมาชก GAM ซงตอมาภายหลงไดดารงตาแหนงประธานพรรคการเมองทองถนอาเจะหทชอวา Partai Rakyat Aceh กเหนตรงกนวา สงทไดจากการสมมนาครงนน คอ การททงสองฝายซงไมเคยไดคยกนเลย ไดมาพบเจอหนาพดคยกนบาง ทาใหเกดความรสกวาอยางนอยกยงพอคยกนได แมจะไมมอะไรเปนรปธรรมในชวงแรก แตเพยงเทานกเปนประโยชนแลว ซงสอดคลองกบความเหนของ Otto Syamsuddin Ishak เชนเดยวกน (สมภาษณ, ๓๑ ตลาคม พ.ศ.๒๕๕๑, อาเจะห) อดตแกนนาภาคประชาสงคมทประสานใหเกดการพดคยระหวางทงสองฝาย มองวาการสมมนาครงนนถอเปนจดเรมตนททาใหทงสองฝายไดเรม “รจกกน”

นบจากนนมา ดวยความทเหนวาจรงๆแลวกนาจะคยกนได กลมองคกรพฒนาเอกชน นกศกษา และภาคประชาสงคมกไดพยายามสานตอโจทยสาคญทวา จะทาอยางไรใหบคคลสาคญตางๆ จากทงสองฝายไดมาพบเจอพดคยกน โดยไดเรมตนจากการประสานตดตอคนทอยในพนทกอนในลกษณะคอยเปนคอยไป ซงการทางานนเกดขนไดทงจากการวางแผน (Structured) และดวยความประจวบเหมาะ (Coincident)

ก๘-๙

กลาวคอ วางแผนวาจะนดใหใครมาพบกบใคร ในรปแบบลบหรอเปดเผย เชน การสมมนา และประจวบเหมาะในแงทวาเมอพบกนแลว บคคลดงกลาวกจะแนะนาชอบคคลสาคญอนๆขนมาใหไดไปพบเจอตออก เปนการเชอมตอกบกลม GAM ในระดบลางกบรฐบาล และกบองคกรระหวางประเทศ โดยทเกณฑในการคดเลอกบคคลทจะไปพบนน จะเลอกกลมคนทมอทธพลตอรฐบาล หรอตอฝาย GAM สามารถโนมนาวสมาชกของตนเองไดและมความนาเชอถอ และอกกลมหนงคอคนททางานเพอสงคมและคลกคลกบชาวบานมานาน สาหรบสถานทนน กจะจดใหพบกนในสภาพแวดลอมทปลอดภย โดยอาจจะอยนอกพนท เชน มาเลเซย สงคโปร ไทยหรอในสถานททปดลบ เปนตน (Otto Syamsuddin Ishak, สมภาษณ, ๓๑ ตลาคม พ.ศ.๒๕๕๑, อาเจะห)

ทงน Wiratmadinata (สมภาษณ, ๒๙ ตลาคม พ.ศ.๒๕๕๑, อาเจะห) เลขาธการ Forum LSM Aceh ซงเปนเครอขายองคกรพฒนาเอกชนขนาดใหญหนงในสองเครอขายของอาเจะห กชใหเหนเชนเดยวกนวาตวกลางในเบองตนทพยายามประสานใหเกดการพดคยระหวางทงสองฝายนน มใชองคกรตางชาตใด หากแตเปนกลมประชาสงคมโดยเฉพาะกลมคนททางานดานสทธมนษยชน เนองจากเปนผทางานใกลชดอยในพนทอยแลว โดยอาศยความสมพนธสวนตวเพอรเรมเชอมตอกบบคคลเปาหมายตางๆ

การเปดโอกาสใหองคกรทสามมาทาหนาทคนกลาง

นอกจากบรรยากาศทางการเมองจะเรมเปดกวางโดยประชาชนเรมมสทธและเสรภาพมากขนในการเคลอนไหวทางการเมองดงทกลาวมาแลวนน ประธานาธบดวาฮด และรฐมนตรกระทรวงการเมองและความมนคงในสมยนนคอยโดโยโน ยงไดเปดโอกาสให HDC ซงทางานดานมนษยธรรมอยในพนท ไดเขามาเปนคนกลางในการจดการพดคยในชวงเดอนพฤศจกายน พ.ศ.๒๕๔๒ อนนาไปสการพดคยกนเปนครงแรกระหวางฮาซน ด ตโรกบทตของอนโดนเซยทกรงเจนวาในวนท ๒๗ มกราคม พ.ศ.๒๕๔๓

จากความพยายามในการเชอมรอยฝายรฐบาลและฝาย GAM เขาดวยกนของเอนจโอและภาคประชาสงคมในชวงแรกและการเขามาเปนคนกลางอยางเตมตวของ HDC ในเวลาตอมานน ไดทาใหเกดขอตกลง CoHA ขนในทสด อนเปนขอตกลงสนตภาพฉบบแรกในประวตศาสตรความขดแยงของอาเจะห อยางไรกตาม ขอตกลงดงกลาวเกดขนภายใตสภาวการณความขดแยงทยงไมสกงอม ทาใหขอตกลงนนตงอยบนฐานความสมพนธทไมมนคงและความไมไววางใจระหวางกนของทงสองฝาย เมอสลบกบความรนแรงทเกดขนเปนระยะ กระบวนการสนตภาพจงไดสะดดหยดลงในวนท ๑๘ พฤษภาคม พ.ศ.๒๕๔๖ นบจากการลงนามในขอตกลงมาเพยง ๕ เดอน

๒.๑.๒ ระลอกใหมแหงความรนแรงสการทาลายลาง

ขอตกลง CoHA หยดชะงกลงอยางเปนทางการหลงจากฝายความมนคงไดจบกมแกนนา GAM ทสนามบน ระหวางทกาลงจะเดนทางไปประชมรวมกบตวแทนรฐบาลทประเทศญปน โดยในวนรงขน ๑๙ พฤษภาคม พ.ศ.๒๕๔๖ ประธานาธบดเมกาวาตไดประกาศกฎอยการศก และตามดวยการประกาศของกองทพอนโดนเซยทจะทาลายลาง (Annihilate) กลมขบวนการใหสนซากภายใน ๓ เดอนดวยกาลงทหารกวา ๕๐,๐๐๐ นายทถอวาเปนปฏบตการทางทหารครงใหญทสดเทาทเคยมมาในอาเจะห (Large and Aguswandi, ๒๐๐๘)

ก๘-๑๐

ประเดนหลกของความขดแยงไมไดถกหยบยกมาพดคยอยางจรงจง

ความหวาดระแวงระหวางกนยงคงดารงอยและมมากยงขนเนองจากประเดนสาคญซงเปนแกนแกนหลกของปญหาความขดแยงและเปนเรองทออนไหวสาหรบทงสองฝายไมไดมการหยบยกมาพดคยอยางจรงจง กลาวคอ ทงสองฝายไมไดมการเจรจาพดคยกนใหชดเจนในเรองอนาคตทางการเมองของอาเจะห โดยฝาย GAM กยงคงตงเปาหมายทจะแยกตวเปนอสระจากอนโดนเซย ในขณะทรฐบาลยนยนทจะใหฝาย GAM ยอมรบหลกบรณภาพแหงดนแดน วาอาเจะหเปนสวนหนงของประเทศอนโดนเซยทไมอาจแบงแยกได ซงสงผลใหความไมไววางใจระหวางกนยงมมากขนไปอก เนองจากตางฝายตางมองวาอกฝายพยายามใชเวทพดคยนเพอประโยชนของตนเองในการเอาชนะกนเทานน ไมไดตองการแกปญหาอยางจรงใจ ประกอบกบเมอเกดเหตการณรนแรงทไมมการพสจนทราบตวผกระทา เชน เหตระเบดตามทตางๆ และการเผาโรงเรยนในพนท ตางฝายตางกกลาวหากน ซงยงทาใหความสมพนธเลวรายลงตามลาดบ เปนผลใหทงสองฝายไมยอมทจะวางอาวธเพอยตความรนแรงตามขอตกลง (Amiruddin Usman, สมภาษณ, ๒๙ ตลาคม พ.ศ.๒๕๕๑, อาเจะห)

ดวยความทตางฝายตางหวงวาจะทาใหอกฝายยอมรบขอเรยกรองของตนไดโดยไมคานงถงความตองการของอกฝาย ทาใหแตละฝายพยายามทาทกวถทางเพอใหไดมาซงสงทตนตองการ เชน การตความเนอหาของขอตกลง CoHA ทมความไมชดเจน ในลกษณะทเออประโยชนตอตนเองและขดขวางความตองการของอกฝาย (Huber, ๒๐๐๔) หรอการพยายามดง HDC ใหเขามาสนบสนนความตองการของฝายตน ซง Tengku Nashiruddin Bin Ahmed (สมภาษณ, ๓๐ ตลาคม พ.ศ.๒๕๕๑, อาเจะห) อดตหวหนาคณะเจรจาฝาย GAM ทเจนวา ไดอธบายวาในเวลานนตางฝายตางกไมไวใจกนและพยายามผลกดนคนกลางใหสนบสนนเหตผลของตนเองเพอมาตอสกบอกฝาย โดยในขณะทฝายรฐบาลตองการทจะใช HDC เขามากดดนฝาย GAM ใหลมเลกความคดทจะแบงแยกดนแดนโดยไมไดมขอเสนอทเปนรปธรรมในการตอบสนองความตองการของฝาย GAM ทางฝาย GAM เองกตองการใช HDC เปนเครองมอในการยกระดบสถานะและขอเรยกรองของตนในเวทระหวางประเทศ โดยมเปาหมายทจะแบงแยกดนแดน ซงเรมมความมนใจมากขนจากตวอยางของตมอรตะวนออกทสามารถแยกตวเปนอสระไดจากการลงประชามตทจดโดยองคการสหประชาชาต (Huber, ๒๐๐๔)

การทเกดปญหาเชนนขนนน ทาง Juha Christensen (สมภาษณ, ๑ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๑, จาการตา) หนงในทมไกลเกลยของ CMI ซงเปนบคคลหนงทรเรมประสานฝาย GAM รฐบาล และ CMI ใหเขามารวมกนเจรจาสนตภาพทเฮลซงก ไดใหเหตผลวาสวนหนงเกดจากการทคนกลางในครงนนไมไดทาความเขาใจกบแกนนาระดบสงของฝาย GAM ใหชดเจนตงแตกอนเขาสกระบวนการเจรจาวาการแบงแยกดนแดนนนเปนไมไดในความเปนจรง อกทงไมไดอธบายเหตผลวาประชาคมโลกจะไมสนบสนนการแบงแยกดนแดน และทางรฐบาลอนโดนเซยกไมมทางทจะยอมใหอาเจะหแยกตวเปนอสระไดอยางแนนอน

ตางฝายตางยงเชอวาจะสามารถเอาชนะอกฝายได หลงจากทรฐบาลประกาศกฎอยการศก พลจตวา Amiruddin Usman (สมภาษณ, ๒๙ ตลาคม

พ.ศ.๒๕๕๑, อาเจะห) ประธานเวทสอสารและประสานงานระหวางรฐบาลกลางและรฐบาลอาเจะห (Forum for Communication and Coordination หรอ Forum Komunikasi dan Koordinasi, FKK) ไดกลาววาในเวลานน รฐบาลโดยเฉพาะฝายทหารยงคงมความหวงวาตนจะเปนฝายชนะสงครามครงนดวยการใชกาลง

ก๘-๑๑

ปราบปรามอยางเบดเสรจเดดขาด ในขณะเดยวกน ฝาย GAM กคดวาจะสามารถเอาชนะรฐบาลและแบงแยกดนแดนไดสาเรจ ไมใชดวยกาลงทหาร แตดวยการเมองระหวางประเทศ โดย Tengku Nashiruddin Bin Ahmed (สมภาษณ, ๓๐ ตลาคม พ.ศ.๒๕๕๑, อาเจะห) ระบวา แมฝาย GAM จะรอยแลววา ถงอยางไรกไมมทางเอาชนะรฐบาลดวยกาลงอาวธได แตกไมมวนทจะแพ แถมยงมโอกาสจะชนะไดดวยการเมองระหวางประเทศ โดยวางแผนทจะยวยใหรฐบาลสงกาลงทหารจานวนมากเขามาปราบปราม GAM ดวยวธรนแรง เมอมปฏบตการทางทหารบอยครงเขา กจะเกดเงอนไขของการละเมดสทธมนษยชนอนนาไปสความชอบธรรมในสายตาของประชาคมโลกทอาเจะหจะแบงแยกดนแดนออกไปในทสด เปนการยมมอกองทพอนโดนเซยเองเปนเครองมอไปสชยชนะของ GAM

ฝายทหารไมเหนดวยกบกระบวนการเจรจาสนตภาพ สาเหตสวนหนงเกดจากการทฝายทหารไมไดเขาไปมสวนรบรในกระบวนการเจรจาสนตภาพ

ตงแตตน เนองจากทาง HDC มไดสอสารกบฝายทหารเพอทาความเขาใจ เตรยมกรอบความคด (Mindset) ใหเหนความจาเปนของการเจรจา และหาเสยงสนบสนนกอน โดยทางศนยไดเขาไปพดคยกบประธานาธบดวาฮดซงเปนพลเรอนอยเพยงฝายเดยวเทานน (Huber, ๒๐๐๔) ซงสะทอนใหเหนถงสภาวะทางการเมองของประเทศอนโดนเซยททหารยงคงมบทบาทสาคญอยางยงจากการทประเทศอนโดนเซยเพงเขาสบรรยากาศของประชาธปไตยหลงการครองอานาจของทหารมาเปนเวลานาน

การทฝายทหารซงแนนอนวาเปนผมสวนไดสวนเสยสาคญของปญหาความขดแยงภายในประเทศ ไมไดเขาไปมสวนรบรในการเจรจาครงน ทาใหทหารไมเกดความรสกวาตนเปนเจาของ (Sense of Ownership) ในกระบวนการทกาลงดาเนนอย ซงทายทสด ทหารกกลายมาเปนปจจยหนงททาใหการสรางสนตภาพไมประสบความสาเรจ ทงทในความเปนจรงนน บทบาทของทหารจะสามารถทาใหเกดผลบวกหรอลบตอกระบวนการสนตภาพกได ขอเพยงปรกษาพดคยกนตงแตแรกเรมกระบวนการเพอทาความเขาใจใหชดเจนตรงกน

ฝายการเมองขาดความมงมนชดเจนทจะใชสนตวธ การททหารยงคงมบทบาทและทรงอทธพลทางการเมองในรฐบาลอยนน Mawardi Ismail

(สมภาษณ, ๓๐ ตลาคม พ.ศ.๒๕๕๑, อาเจะห) อาจารยคณะนตศาสตร มหาวทยาลย Syiah Kuala ในอาเจะห ซงเปนผหนงทมบทบาทสาคญในการรางกฎหมายทใชบรหารปกครองในอาเจะห (LoGA) ไดใหเหตผลวาเปนเพราะรฐบาลพลเรอนภายใตการบรหารของประธานาธบดเมกาวาตไมเขมแขงและไมมบารมพอทจะกากบควบคมบทบาทของทหารใหปฏบตตามขอตกลงได ทาใหฝายทหารไมเกรงใจนาง ซงเปนผลใหฝายการเมองไมมความชดเจนและขาดความมงมน (Commitment) ทจะใชสนตวธในการแกไขความขดแยง อนเปนปจจยสาคญหนงของการสรางสนตภาพ โดยสะทอนใหเหนจากการใชจายงบประมาณของรฐบาลทแมจะมนโยบายจดสรรงบประมาณทงในดานการพฒนาและความมนคงอยางสมดล แตในทางปฏบต งบประมาณสวนใหญกลบทมลงไปททหารและตารวจในการใชกาลงพลปราบปรามฝาย GAM (Michael Bak, สมภาษณ, ๒๘ ตลาคม พ.ศ.๒๕๕๑, จาการตา)

ก๘-๑๒

คนกลางไมสามารถโนมนาวใหทงสองฝายรบฟงและปฏบตตาม สาเหตสวนหนงททงสองฝายไมอาจสรางความไววางใจระหวางกนขนมาไดนน เกดจากการท

HDC ซงเปนคนกลางในครงนไมอาจทาใหคขดแยงไวใจวาจะสามารถทาใหขอตกลงเกดผลในทางปฏบตได เนองจากโดยสถานะของ HDC เองกเปนเพยงองคกรพฒนาเอกชนระหวางประเทศ ซงไมไดมอานาจและบารมเพยงพอทจะทาใหทงสองฝายเกดความเกรงใจ เชอฟง และปฏบตตาม (Juha Christensen, สมภาษณ, ๑ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๑, จาการตา; Yarmen Dinamika, สมภาษณ, ๒๘ ตลาคม พ.ศ.๒๕๕๑, อาเจะห; Sidney Jones, สมภาษณ ๑ พฤศจกายน ๒๕๕๑, จาการตา) ทงน ยงไมรวมเหตผลทกลาวในขางตนแลววาตางฝายตางกพยายามดง HDC เขามาเปนพวกเดยวกบตนเพอเอาชนะอกฝาย อกทงฝายทหารและตารวจเองกมองวา HDC เขาขางฝาย GAM (Nur Djuli, สมภาษณ, ๒๘ ตลาคม พ.ศ.๒๕๕๑, อาเจะห) ถงขนาดทผบงคบการตารวจอาเจะหระแวงสงสยวามเจาหนาทของศนยเปนสายใหแก GAM เสยดวยซาไป (Aspinall & Crouch, ๒๐๐๓)

อยางไรกตาม สงททาง HDC ไดมความพยายามดาเนนการใหเกดการพดคยเจรจามานกนบวาไมสญเปลาและมคณปการสาคญอยางยงตอการสรางสนตภาพในอาเจะห เนองจากในกระบวนการสนตภาพครงตอมาทเฮลซงก แมทาง CMI จะทาหนาทเปนคนกลาง แตกถอวาเปนการดาเนนการทไดเรยนรและตอยอดจากสงททาง HDC ไดกอรางไวแลว

๒.๑.๓ ความขดแยงสกงอมสดอกผลแหงสนตภาพ แมการใชกาลงทหารกวาดลางอยางตอเนองจะทาใหฝาย GAM ออนลาลงไปมากกตาม แตกไม

อาจจะทาลายลางฝาย GAM ไดเบดเสรจเดดขาดและไมอาจทาใหความขดแยงยตลงไดตามทคาดคดไว โดยในชวงระหวางเดอนพฤษภาคม พ.ศ.๒๕๔๖ ถงเดอนธนวาคม พ.ศ.๒๕๔๗ ทมการปราบปรามเปนระยะ กไดมความพยายามครงใหมทจะรอฟนการพดคยขนโดยแกนนาบางคนในรฐบาลและทมงานของ CMI จนกระทงเกดเหตภยพบตสนามอนตามมาดวยการประกาศหยดยงโดยฝาย GAM ในวนท ๒๙ ธนวาคม พ.ศ.๒๕๔๗ สามวนใหหลงเหตการณ

การเจรจาสนตภาพรอบสองระหวางรฐบาลและฝาย GAM เกดขนอยางเปนทางการในเดอนมกราคม พ.ศ.๒๕๔๘ โดยม CMI ทาหนาทเปนคนกลางภายใตการนาของอดตประธานาธบดฟนแลนด มารตต อาหตซารทกรงเฮลซงก อนนาไปสการลงนาม MOU ในวนท ๑๕ สงหาคม พ.ศ.๒๕๔๘ ซงเปนการยตความรนแรงในอาเจะห

หากจะมองวาความขดแยงยตลงไดเพราะสนาม กคงเปนการมองทผวเผนจนเกนไป แทจรงแลว สนามเปนเพยงตวเรงปฏกรยา (Catalyst) ททาใหการเจรจาดาเนนไปไดรวดเรวยงขนเทานน มใชเปนสาเหตททาใหมการรเรมเจรจา เนองจากองคประกอบตางๆ (Elements) สาหรบการพดคยเจรจานนไดถกสรางขนแลวกอนสนาม ดงจะวเคราะหตอไปวาเหตปจจยททาใหรฐบาลและฝาย GAM ตดสนใจหนหนากลบมาเจรจาสนตภาพกนอกครงหนงทเฮลซงกนน ม ๖ ประการดงน

๑) ภาคสวนตางๆทเกยวของกบการสรางสนตภาพยงคงรกษาชองทางสอสารระหวางกนอยางตอเนอง โดยองคกรพฒนาเอกชนและบคลากรของ CMI ไดมการพดคยทาความเขาใจเพอเตรยมความพรอม

ก๘-๑๓

ในภาคสวนตางๆทงฝายรฐบาลพลเรอน ทหาร GAM สมาชกรฐสภา และภาคประชาสงคมในพนทสาหรบการเจรจาสนตภาพ

๒) รฐบาลภายใตการนาของประธานาธบดยโดโยโนสงสญญาณทางการเมองทชดเจนวาตองการจะยตความขดแยงดวยการเจรจา

๓) ทงสองฝายตางเหนอยลาจากการตอส และรสกตวแลววา แมจะไมพายแพ แตกไมสามารถทจะเอาชนะอกฝายดวยการใชกาลงทหารได

๔) CMI ซงเปนคนกลางในการเจรจาครงนเปนทเชอใจและเกรงใจของทงสองฝาย และไดรบการสนบสนนจากนานาประเทศอยางเตมท อนเนองมาจากสถานะสวนตวของอดตประธานาธบดฟนแลนด ผทาหนาทคนกลาง

๕) ประเดนสาคญททาใหเกดชองวางระหวางกนคอเรองการแบงแยกดนแดนไดถกหยบยกขนมาพดคยกนอยางจรงจงตงแตแรกวาเปนไปไมไดอกตอไป ทาใหกระบวนการเจรจาเรมตนไปโดยททกฝายมกรอบคด (Mindset) และความเขาใจทตรงกน และทาใหความคาดหวงของทงสองฝายสอดคลองกบความเปนจรง

๖) ภยพบตสนามทกอใหเกดความเสยหายเหลอคณานบทาใหทงสองฝายเกดสานกทางศลธรรมวาการสรบรงแตจะทวความยอยยบแกทกๆคน ถอเปนตวเรงปฏกรยาททาใหกระบวนการเจรจาดาเนนไปไดรวดเรวยงขน

รกษาชองทางสอสารเพอเตรยมความพรอมของผมสวนไดสวนเสย แมความขดแยงจะดาเนนไปทามกลางการปะทะรนแรงโดยกองกาลงของทงสองฝายกตาม แตก

ไดมความพยายามอยางตอเนองทใหทงสองฝายมาพดคยกนอกครง ซงมนยสาคญคอ ชองทางการสอสารระหวางฝายรฐบาลกบฝาย GAM ผานตวประสานตางๆไมวาจะเปนทางคนกลางหรอองคกรพฒนาเอกชนไมไดถกปดตาย ทาใหโอกาสของการเจรจาสนตภาพระหวางกนยงคงเปดอย

ครสเตนเซน (สมภาษณ, ๑ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๑, จาการตา) ไดเลาใหฟงวาเขาไดศกษาความพยายามในการสรางสนตภาพทกรงเจนวา ตลอดจนปจจยททาใหขอตกลง CoHA ตองสะดดหยดลงมาตงแตป พ.ศ.๒๕๔๓ โดยมความเชอมนวาการเปดเจรจาอกครงนนเปนไปได ในเดอนมถนายนป พ.ศ.๒๕๔๖ เขาจงไดประสานผานเพอนคนหนงเพอขอเขาพบมาลค มาหมด (Malik Mahmud) ซงเปนผนาสงสดลาดบสองของ GAM รองจากฮาซน ด ตโรทประเทศสวเดน ซงการพบกนครงแรกกบมาหมดนน ไมมการพดถงประเดนความขดแยงเลย แตใชเวลาสามชวโมงครงในการอธบายใหมาหมดฟงวาเขาเปนใคร มาจากไหน และมเปาหมายอะไร โดยเขายาวานเปนขนตอนแรกทสาคญเพอทาใหผนา GAM ไวใจและเชอมนในตวเขา ทงน มาหมดไดแสดงความประหลาดใจวายงมคนทคดจะตองการเขามาคยกบฝาย GAM อยอกหรอหลงจากทตกเปนเปาโจมตอยางหนกวานยมความรนแรงและละเมดสญญาไมปฏบตตามขอตกลง CoHA

นอกจากนน ครสเตนเซนกไดประสานไปยงดร.ฟารด ฮสเซน เพอนอกคนหนงใหตดตอขอเขาพบนายยซฟ คลลา ซงในสมยนนดารงตาแหนงรฐมนตรในรฐบาลเมกาวาต เพอหารอถงความเปนไปไดในการเปดเจรจาอกครงหนง โดยในชวงระยะเวลากวาปครง เขาไดใชเวลาพดคยกบแกนนาระดบสงของฝาย GAM ฝายความมนคงโดยเฉพาะอยางยงทางกองทพอนโดนเซย และแกนนาระดบสงในรฐบาลพลเรอนเปนจานวนมาก ทงน ไดอธบายวาการสรางกระบวนการพดคยนนคลายกบการเปดประต “เมอคณเปดประตหนงได คณกจะได

ก๘-๑๔

เขาไปในหองและพบอกประตหนง เปนเชนนไปเรอยๆ” ทาใหเจอคนสาคญตอๆกนไป ซงการทางานเปนไปทงผานการออกแบบวางแผน (Architect) และดวยความประจวบเหมาะ ในชวงตนทเขาหาฝายตางๆอาจจะถกปฏเสธ หรอตองพบกบแรงตาน หรอแมกระทงอาจจะถกปดประตใสเมอใดกได แตกตองคอยๆ ดาเนนการไป อยาทอแท และทสาคญคอตองทาตามทตนเองพดใหได รกษาสญญา รกษาคาพด และทาใหเหนเปนรปธรรม เขาถงและใกลชดผทเราตองการพดคย เราจงจะไดรบความเชอมน การโนมนาวคนตองใชเวลาและความไวใจ (Juha Christensen, สมภาษณ, ๑๔ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๑, จาการตา)

ในขณะทครสเตนเซนพยายามสอสารกบผ นาระดบสงของทงสองฝาย Wiratmadinata (สมภาษณ, ๒๘ ตลาคม พ.ศ.๒๕๕๑, อาเจะห) กชใหเหนวาภาคประชาสงคมและองคกรพฒนาเอกชนในพนทเองกไดมความพยายามทจะประสานตดตอกบตวแทนฝายรฐบาลและฝาย GAM ในพนทอยางตอเนอง โดยคอยๆ เปดการพดคย เรมจากระดบรากหญาในพนท แลวจงเกดพลงกระเพอมเปนสะพานเชอมตอกบระดบบนตอไป ซงสอดคลองกบความเหนของ Nur Djuli (สมภาษณ, ๒๘ ตลาคม พ.ศ.๒๕๕๑, อาเจะห) เชนเดยวกนวาความสาเรจของสนตภาพเกดจากการคอยๆสรางการพดคยจากระดบลางขนไปเปนลาดบ

การสรางกระบวนการพดคย (Dialogue) กบภาคสวนใดกตาม ไมวาจะเปนรฐบาล ทหาร หรอกลมขบวนการใหเรมจากการมองหาชองทางเลกๆทจะเชอมตอกบผทตองการสนตภาพหรอตองการการเจรจาในกลมนนๆกอน เพอใหมททางพอเขาไปไดกอน แลวจงจะขยายวงออกตอไป (Azwar Abubakar, สมภาษณ, ๒๗ ตลาคม พ.ศ.๒๕๕๑, อาเจะห; Juha Christensen, สมภาษณ, ๑ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๑, จาการตา; Nur Djuli, สมภาษณ, ๒๘ ตลาคม พ.ศ.๒๕๕๑, อาเจะห) การพดคยเบองตนเหลานจะเปนการเตรยมความพรอมใหกบผมสวนไดสวนเสยทกฝายเพอทจะนาไปสการเจรจาอยางเปนทางการตอไป ซงความพรอมในทนนนรวมถงทศนคต กรอบคด ความเชอมนในสนตวธ และความไววางใจในตวคนกลางดวย

สญญาณชดเจนจากฝายการเมองวาจะเจรจา นอกจากการรกษาชองทางสอสารระหวางกนเพอเตรยมความพรอมสาหรบการเจรจาแลวนน

ปจจยสาคญประการหนงทสงผลใหฝาย GAM ตดสนใจเขาสกระบวนการเจรจากคอการสงสญญาณทชดเจนจากผนารฐบาลวามความจรงใจทจะเจรจากบฝาย GAM ในสมยของประธานาธบดยโดโยโน (Nur Djuli, สมภาษณ, ๒๘ ตลาคม พ.ศ.๒๕๕๑, อาเจะห) ซงไดเขารบตาแหนงประธานาธบดในวนท ๒๐ ตลาคม พ.ศ.๒๕๔๗ อนเปนวนเดยวกนกบทยซฟ คลลา ซงไดตดตอประสานกบครสเตนเซนอยกอนแลว เขารบตาแหนงรองประธานาธบด ทนททยโดโยโนเขารบตาแหนงกไดสงใหคลลาประสานกบผเกยวของตางๆ ในทางลบเพอเปดการเจรจาครงใหมอยางเปนทางการ (Huber, ๒๐๐๘)

นโยบายของประธานาธบดยโดโยโนนน มความชดเจนวาจะยดมนในสนตวธ ไมใชความรนแรงในการแกปญหา รวมทงใหเกยรตซงกนและกน (นพทธ ทองเลก, ๒๕๕๐) และไมเพยงแตเปนนโยบายเทานน แตไดแสดงใหเหนดวยการกระทามาตลอดควบคกบรองประธานาธบดคลลาวาตองการทจะพดคยกบฝาย GAM ซงนกการเมองทงสองคนนไดมสวนสาคญในการสนบสนนใหเกดการเจรจาสนตภาพทกรงเจนวาตงแตครงยงเปนรฐมนตรแลว โดยเฉพาะยโดโยโนทแมจะอดตนายทหารระดบสง แตกเปนนกปฏรปทพยายามลดบทบาทของทหารจากการเมองมาโดยตลอด ซงจากขอเทจจรงตรงนทาใหฝาย GAM เชอใจรฐบาลมากขน และทาให

ก๘-๑๕

การเจรจาทเฮลซงกนนเกดขนและดาเนนไปไดอยางราบรน (Ahtisaari, ๒๐๐๘; Yarmen Dinamika, สมภาษณ, ๒๘ ตลาคม พ.ศ.๒๕๕๑, อาเจะห)

แมนโยบายสนตวธทเนนการเจรจากบฝาย GAM นจะโดนตอตานจากฝายความมนคง และจากสมาชกสวนหนงในรฐบาลและรฐสภา แตยโดโยโนกไมหวนไหวและยงคงตงใจแนวแนทจะยดมนแนวทางสนตวธดวยการเจรจากบฝาย GAM แทนการใชกาลงปราบปราม ซงยโดโยโนสามารถบรหารจดการแรงตานจากทหารบางสวนไดดวยความทเปนอดตนายทหารระดบสง และยงคงมบารมในกองทพ ซงแตกตางจากกรณของนางเมกาวาต (Mawardi Ismail, สมภาษณ, ๓๐ ตลาคม พ.ศ.๒๕๕๑, อาเจะห; Amiruddin Usman, สมภาษณ, ๒๙ ตลาคม พ.ศ.๒๕๕๑, อาเจะห)

พลจตวา Usman (สมภาษณ, ๒๙ ตลาคม พ.ศ.๒๕๕๑, อาเจะห) ไดสะทอนถงความรสกตอการใชนโยบายสนตวธดงกลาวของฝายการเมองวา “ถามวาทหารเจบปวดไหม? กตองตอบวาเจบปวด นอยเนอตาใจเหมอนกนวาทาไมเราตองยอมคนอาเจะหมากขนาดน เราทหารตารวจเองกเขาไปตอส สญเสยชวตไปมากมาย นอกจากจะไมไดรบการยกยองแลว ยงจะโดนตอวาอก แตเมอเปนนโยบายของทาน เรากตองยอมรบ แมจะเจบปวดกตาม” ซงการยอมรบนไดเปนไปภายใตเงอนไขสองขอ คอ อาเจะหตองไมแยกดนแดน และจะไมมการจดลงประชามตในอนาคต

การทรฐบาลจะสงสญญาณใหชดเจนไมวาจะโดยเปดเผยหรอไมเปดเผยไดนน รฐบาลจะตองลดความหวาดระแวงทมตอฝาย GAM และชาวอาเจะหโดยสวนใหญดวยวา เขาเหลานจะไมแบงแยกดนแดนแลว ตองไวใจ ตองปรบมมมองความคดของตนเสยใหม พยายามบอกตวเองอยเสมอวาอยาหวาดระแวงจนเกนไป ซง Tengku Faisal Aly (สมภาษณ, ๒๘ ตลาคม พ.ศ.๒๕๕๑, อาเจะห) ประธานสมาคมโรงเรยนสอนศาสนาอสลามในอาเจะหไดกลาวไวเปนขอคดสาคญ

รสกเหนอยลา แมไมแพ แตกไมชนะ หลงจากทตอสกนครงใหญในชวงระหวางการประกาศกฎอยการศก Tgk. Nashiruddin Bin

Ahmed (สมภาษณ, ๓๐ ตลาคม พ.ศ.๒๕๕๑, อาเจะห) อดตแกนนาระดบสงของ GAM กยอมรบวาไมสามารถทจะเอาชนะรฐบาลไดอกตอไปแลว ถงแมจะสามารถยนระยะสตอไปไดอกหลายปโดยไมพายแพกตาม ในขณะทพลจตวา Usman (สมภาษณ, ๒๙ ตลาคม พ.ศ.๒๕๕๑, อาเจะห) กยอมรบวากองทพเองกเรมตระหนกแลวเชนกนวาไมมทางทจะยตความขดแยงไดดวยการปราบปรามอกตอไป

แมปฏบตการทางทหารจะสรางความเสยหายใหแกฝายGAMอยางมาก ดงรายงานผลการปฏบตการของกองทพทเผยแพรในเดอนพฤษภาคม พ.ศ.๒๕๔๗ วาฝาย GAM ไดเสยชวตไปเกอบ ๒,๐๐๐ คน ถกจบกม ๒,๑๐๐ คน และอกประมาณ ๑,๓๐๐ คน ถกบบใหเขามอบตวกบทางการ (Huber, ๒๐๐๔) แตกองทพกไมอาจประกาศชยชนะได ซง Azwar Abubakar (สมภาษณ, ๒๗ ตลาคม พ.ศ.๒๕๕๑, อาเจะห) อดตผวาราชการจงหวดอาเจะหในชวงการเจรจาทเฮลซงก ไดใหเหตผลวาเปนเพราะการตอสจะยงคงดาเนนตอไปบนเงอนไขของความไมเปนธรรมทเพมเตมขนจากการละเมดสทธมนษยชน อนเปนผลขางเคยงจากปฏบตการทางทหาร และจะยงบมเพาะเมลดพนธแหงความเกลยดชงทรอวนเตบโตในสงคมอนาคต ดงท Muslahuddin Daud (สมภาษณ, ๒๗ ตลาคม พ.ศ.๒๕๕๑, อาเจะห) ผเชยวชาญดานความขดแยงของธนาคารโลก ไดชใหเหนถง

ก๘-๑๖

บทเรยนจากอดตวาในป พ.ศ.๒๕๒๓ สมาชก GAM มเพยงสามรอยคนในสามตาบล แตหลงจากทรฐบาลสงทหารเขาไปปราบปรามเกอบทศวรรษ แนวรวมไดกอกาเนดขนเพมเตมอกมากมายในป พ.ศ.๒๕๓๒

การทชาวอาเจะหรสกถงความไมเปนธรรม และถกเหยยบยาศกดศรนจะเปนเชอไฟอยางดทรอการปะทขนของความรนแรงเปนวฏจกรวนเวยนตอไปในรปของสงครามยดเยอทไมมวนจบสน ซงคงจะเปนเหตผลสาหรบคากลาวของนายทหารระดบสงคนหนงในกองทพสหรฐอเมรกาทวา “คณไมสามารถเอาชนะการกอความไมสงบภายในประเทศไดดวยการใชกาลง” (You can’t fight your way out of insurgency.) หลงการตอสมายาวนานในอาเจะห พลเอก Endiartono ผบญชาการกองกาลงทหารของกองทพอนโดนเซย ไดกลาววา “พอกนทสาหรบสงคราม กองทพเสยกาลงพลไปมากในการสรบ ไมมผบงคบบญชาคนใดหรอกทอยากจะสญเสยทหารของตน” (Awaluddin, ๒๐๐๘, ๒๖)

ในขณะเดยวกน แมฝายทหารจะไมอาจทาใหฝาย GAM ยอมแพไดตามทกลาวไป แตจากตวเลขการสญเสยขางตนกมผลทาใหฝาย GAM เกดความเหนอยลา ออนแอ Fadli (สมภาษณ, ๒๙ ตลาคม พ.ศ.๒๕๕๑, อาเจะห) ซงเคยเปนผนาหนวยกองกาลงคนหนงของ GAM ยอมรบวา “ไมอยากสตอไปอกแลว ตอสมานานแลว และกไมอยากกลบไปตอสอก จากกาลงทหนวยผมเคยม ๘๖ คน ปจจบนมชวตเหลออยกนแค ๒๒ คน”

แกนนาระดบสงของ GAM เรมเลงเหนแลววากองกาลงของตนเรมลดนอยถอยลงแลว ประกอบกบทางสหรฐฯไดขนบญชกลม GAM วาเปนกลมกอการรายระดบชาต ทาใหแกนนาตระหนกดวาคงจะไมมประเทศยโรปชาตใดมาสนบสนนการกระทาของตนเปนแน และเมอหนไปหาประเทศมสลมกไมมประเทศใดใหการสนบสนนยกเวนลเบยซงเปนผฝกกองกาลงให อกทงแกนนากไดหนมองตนเองวา อาเจะหซงจะเปนเพยงประเทศเลกๆหลงแยกตวเปนเอกราชแลวจะอยอยางไรในสภาวะทางการเมองระหวางประเทศปจจบนทตางตองรวมกลมรวมมอกนเพอสรางอานาจตอรอง (Yarmen Dinamika, สมภาษณ, ๒๘ ตลาคม พ.ศ.๒๕๕๑, อาเจะห) ดวยหลายเหตผลเชนน ฝาย GAM จงเหนแนชดแลววาไมมทางทจะเอาชนะรฐบาลไดดวยความรนแรงอกตอไปแลว จงตดสนใจหนหนาเขาเจรจา

คนกลางเปนทยอมรบและไวใจ สมยการเจรจาทเจนวานน คนกลางคอ HDC ทมสถานะเปนองคกรพฒนาเอกชนนนยงไมเปนท

รจกมากนกและไมมอานาจชดเจนทจะทาใหคขดแยงเกรงใจ ยอมรบฟงและปฏบตตาม (Aspinall, ๒๐๐๕) ในขณะทการเจรจาทเฮลซงกนน Sidney Jones (สมภาษณ, ๑ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๑, จาการตา) ทปรกษาอาวโสของ International Crisis Group ซงมฐานปฏบตการอยทจาการตา ไดใหความเหนวา คนกลางคอ CMI ภายใตการนาของอาหตซาร ซงมสถานะเปนอดตประธานาธบดฟนแลนด มประสบการณในการสรางสนตภาพในโคโซโว บอสเนย และไอรแลนดเหนอ เปนผมบารม เปนทยอมรบของรฐบาลและฝาย GAM ตลอดจนมสายสมพนธทใกลชดกบกลมประเทศยโรปและสหประชาชาต และเปนทรจกกนอยางกวางขวางในประชาคมโลก

สถานะความเปนคนกลางของ CMI จงมความพเศษตรงทอยกงกลางระหวางดานของรฐบาลและการทตทเปนทางการ (Track I) กบดานขององคกรเอกชน (Track II) ทาใหการประสานงานกบฝาย GAM รฐบาลอนโดนเซย กลมประเทศยโรป และองคการสหประชาชาตเปนไปอยางคลองตว และเปนทมาของอานาจและบารมททกฝายใหการยอมรบและเกรงใจ ซงสถานะตรงนทาใหรฐบาลอนโดนเซยวางใจไดวาหาก

ก๘-๑๗

CMI ยนยนทจะไมสนบสนนการแบงแยกดนแดนแลว ประชาคมโลกกจะมความเหนไปในทางเดยวกน และยอมรบจดยนในบรณภาพแหงดนแดนของอนโดนเซย ตลอดจนดวยความทเปนองคกรพฒนาเอกชนทาใหรฐบาลรสกสบายใจวาความขดแยงไมไดถกยกระดบไปสเวทระหวางประเทศในแงของการทตทเปนทางการ (Aspinall, ๒๐๐๕) ในขณะทฝาย GAM เองกวางใจไดวาขอตกลงทจะเกดขนจากการทาหนาทของ CMI รฐบาลจะตองปฏบตตาม เนองจากทงสหภาพยโรปและสหประชาชาตกจบตาอย (Nur Djuli, สมภาษณ, ๒๘ ตลาคม พ.ศ.๒๕๕๑, อาเจะห) และหากมฝายใดฝายหนงผดสญญา ฝายนนจะตองโดนนานาประเทศรมประณามและถกโดดเดยวในทสด กลาวคอ ทงสองฝายตางวางใจไดวาสงทตกลงกนในทสดแลวจะเกดขนไดจรง โดย Hamid Awaluddin (๒๐๐๘) หวหนาคณะเจรจาของรฐบาลทเฮลซงก กใหความเหนสอดคลองกนวาหากไมมแรงสนบสนนจากนานาชาตแลว ขอตกลง MOU กคงจะไมเกดขน

อยางไรกตาม มไดหมายความวาสถานะดงกลาวจะเพยงพอแลวทจะทาใหฝาย GAM และรฐบาลไวใจในตว CMI โดยครสเตนเซน (สมภาษณ, ๑ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๑, จาการตา) ซงเปนผตดตอทาบทามให อาหตซารรบทจะมาเปนคนกลางไกลเกลยนนกลาววา ความไววางใจหลกมาจากการสรางความสมพนธสวนตว ตองอาศยความตอเนองและความอดทน จากการพดคยสอสารกนกบทงสองฝายมาเปนเวลานาน และอกสาเหตหนงคอฝาย GAM และรฐบาลไดเปนผเลอกทจะใหอาหตซารมาทาหนาทคนกลางดวยตวเอง โดยทเขาเปนเพยงผเสนอชอของอาหตซารและบคคลอนอกสองคนใหทงสองฝายลองพจารณาเทานน โดยทาง รองประธานาธบดคลลาเองเขาใจเปนอยางดวาการใหฟนแลนดเขามาเปนคนกลางครงน ไมใชเปนการปลอยใหฟนแลนดเขามาแทรกแซงกจการภายใน ซงครสเตนเซนไดเปรยบเทยบใหเหนภาพวาคนอนโดนเซยใชมอถอ โนเกย ซงเปนผลตภณฑจากฟนแลนด ในฐานะทเปนเครองมอเพอประโยชนของตนเองในการสอสารเทานน CMI กเชนเดยวกน เขามาเปนคนกลางเพอใหเกดการสอสารกนไดเทานน เนองจากในสถานการณความขดแยง คขดแยงตองการสอทจะเขามาชวยในสวนของกระบวนการ เปนการยากทจะใหคขดแยงพดคยกนเอง ตองอาศยบคคลทสามเขามาชวย แตทงนทงนน ทางออกใดๆทจะมขนจะตองมาจากคขดแยงเองเทานน มใชจากคนกลาง

Thamrin Ananda (สมภาษณ, ๒๘ ตลาคม พ.ศ.๒๕๕๑, อาเจะห) อดตแกนนาภาคประชาสงคม ซงลงสมครรบเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรใน พ.ศ.๒๕๕๒ ไดกลาวถงสาเหตทคนกลางในความขดแยง อาเจะหเปนองคกรตางชาตวาเปนเพราะทงรฐบาลและฝาย GAM ตางกไมเชอใจกนและกนแลว ประกอบกบชาวอนโดนเซยเชอวาชาวตางชาตมศกยภาพในการพฒนา แตกมองวาการเขามาของตางชาตนนจะตองเขามาเพอแกปญหาในบาน มใชเขามาสรางปญหาใหเกดการแบงแยกดนแดน และตองบรสทธใจจรงๆ โดยไมเขาขางฝายใด

ประเดนสาคญททาใหเกดชองวางระหวางกนถกหยบยกขนมาพดคยกนตงแตตน ประเดนสาคญททาใหเกดชองวางระหวางกนคอเรองการแบงแยกดนแดนนน ไดถกหยบยกขนมา

พดคยกนอยางจรงจงตงแตแรกวาเปนไปไมไดอกตอไป ซงถอเปนจดยนทรฐบาลอนโดนเซยประกาศชดเจนเสมอมาวาไมอาจตอรองได GAM จะตองยอมรบกอนวาอาเจะหเปนสวนหนงของสาธารณรฐอนโดนเซยและขอตกลงใดๆ ทอาจเกดขนจะตองอยภายใตรฐธรรมนญแหงอนโดนเซย (นพทธ ทองเลก, พ.ศ.๒๕๕๐) นอกเหนอจากนแลวสามารถพดคยไดหมด รวมถงรปแบบของการปกครองตนเองภายใตหลกบรณภาพแหง

ก๘-๑๘

ดนแดนของอนโดนเซย (Feith, ๒๐๐๗) จงทาใหความคาดหวงของทงสองฝาย โดยเฉพาะอยางยงของฝาย GAM นนสอดคลองกบความเปนจรง

CMI ไดเรยนรจากประสบการณของทาง HDC ในครงการเจรจาทเจนวา ซงประเดนทเปนแกนกลางของปญหาคอเรองอนาคตทางการเมองของอาเจะหวาจะแยกดนแดนหรออยภายใตรฐบาลอนโดนเซยในรปแบบการปกครองทเหมาะสมกบพนทไมไดรบการหยบยกมาพดถงอยางชดเจน ทาใหบรรยากาศการพดคยเกดความคลมเครอ ทงสองฝายเขาใจไมตรงกน และพยายามทจะบบใหอกฝายยอมตามความตองการของตน อนเปนสาเหตประการหนงทนาไปสความลมเหลวของขอตกลง CoHA

เมอเปนเชนน ทาง CMI จงประกาศชดเจนตงแตชวงตนของการเจรจาทเฮลซงก ซงอนทจรงไดเรมทาความเขาใจตงแตชวงทฝาย GAM ไดเรมไววางใจครสเตนเซนแลว วาไมควรคาดหวงถงการแบงแยกดนแดนอกตอไปเนองจากเปนไปไมไดในโลกแหงความเปนจรง พรอมกบอธบายเหตผลตางๆทงในแงของการเมองภายในประเทศและระหวางประเทศใหเขาใจ ประกอบกบรฐบาลกพดชดวาขอเรยกรองใดกพดคยกนไดทงสน โดยมเพยงเงอนไขเดยวคอตองยกเลกเปาหมายทจะแยกดนแดน ทงน ประเดนทจะเจรจากนจงเปนเรองของรปแบบการจดการปกครองทเหมาะสมกบอาเจะหซงทงสองฝายยอมรบไดนนมหนาตาเปนอยางไร (Juha Christensen, สมภาษณ, ๑ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๑, จาการตา) ทาใหกระบวนการเจรจาสนตภาพเรมตนไปโดยทกฝายมกรอบคดและความเขาใจทชดเจนตรงกน ตลอดจนมความคาดหวงทสอดคลองกบความเปนจรง

ในทสดแลว การเจรจาทเฮลซงกกประสบความสาเรจไดดวยการเสยสละและยอมถอยจากทงสองฝายบนพนฐานของความเขาใจปญหาและสถานการณอยางแทจรง กลาวคอ รฐบาลไดเหนแลววาทางออกของปญหามใชการปราบปรามใหสนซากซงรงแตจะกอใหเกดการละเมดสทธมนษยชน แมจะพยายามระมดระวงเพยงใดกตาม กจะยงตองเกดขนอยางแนนอนตามธรรมชาตของการปฏบตการทางทหาร โดยหนมารบฟงเสยงความตองการของชาวอาเจะหอยางแทจรง ใหความเปนธรรมทางการเมอง เศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรมในระดบททาใหคนในพนทสามารถรกษาอตลกษณและวฒนธรรมของตนไวไดอยางภาคภมและดารงตนอยในสงคมไดอยางมเกยรตและศกดศรภายใตอธปไตยของอนโดนเซย เชน การจดรปแบบการปกครองทเหมาะสมกบวถชวต การอนญาตใหมพรรคการเมองทองถน การจดสรรรายไดจากแกสและนามนธรรมชาตใหอาเจะหถงรอยละ ๗๐ เปนตน และในขณะเดยวกน ฝาย GAM กไดยอมรบหลกบรณภาพแหงดนแดนของรฐบาล ลมเลกเปาหมายในการแบงแยกดนแดนทตนตอสมาเปนเวลานาน ทงนกเนองจากเงอนไขทเปนความคบของใจ (Grievances) ททาใหตองการแบงแยกดนแดนนนหมดไปแลวจากการเปดใจของรฐบาล ซงสดทายแลว ถามองกนในแงของการจดการความขดแยง ทงสองฝายตางกพงพอใจกบผลลพธทเกดขน ตางกชนะดวยกนทงค สวนผแพคอตวปญหาเองทถกขจดไปแลว

สนาม – ตวเรงปฏกรยา เหตปจจยทงหมดทไดกลาวไปนนจดเปนองคประกอบททาใหการเจรจาสามารถเกดขนไดแลว

ดงนน ภยพบตสนามจงไมไดเปนจดเรมตนททาใหเกดการเจรจาสนตภาพในอาเจะหอยางทหลายฝายเขาใจ (Feith, ๒๐๐๗; Wiratmadinata, สมภาษณ, ๑ ธนวาคม พ.ศ.๒๕๕๔, อาเจะห) หากแตเปนเพยงตวเรงให

ก๘-๑๙

สวนผสมสาหรบการเจรจาทมพรอมอยกอนแลวนน ทาปฏกรยาจนตกผลก และสงผลใหการเจรจาสนตภาพอยางเปนทางการทเฮลซงกเกดไดรวดเรวขนเทานน

วนครสตมาสอฟ ๒๔ ธนวาคม พ.ศ.๒๕๔๗ สองวนกอนหนาเกดเหตสนาม ทกฝายคอทางรฐบาลอนโดนเซย GAM และ CMI ไดตอบตกลงทจะเขารวมการเจรจาซงจะจดขนทเฮลซงกแลว และในวนนนเองทรฐบาลแจงกบทางครสเตนเซนวาไดแตงตง Hamid Awaluddin รฐมนตรวาการกระทรวงกฎหมายและสทธมนษยชนเปนหวหนาคณะเจรจา และหลงจากนนในวนท ๑๑ มกราคม พ.ศ.๒๕๔๘ จดหมายเชญเขารวมเจรจาอยางเปนทางการกถงมอของทงสองฝายในนามของอาหตซาร (Juha Christensen, สมภาษณ, ๑๔ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๑, จาการตา)

ทงน การเปนตวเรงของสนามนนเกดขนในแงของการททาใหทงสองฝายตองสญเสยชวตและทรพยสนไปอยางมาก ทาใหชาวอาเจะห ฝาย GAM และรฐบาลตางกตองการความชวยเหลอฟนฟอยางเรงดวนจากองคกรตางชาต ซงการชวยเหลอจะไมสามารถเขามาไดหากยงมการสรบกนในพนท นบวาเปนโอกาสอนดทจะเปดมมมองของรฐบาลใหยอมรบการเขามาของตางชาตวาเปนประโยชนตอการพฒนาและแกไขปญหาของประเทศ (TAF Haikal, สมภาษณ, ๒๘ ตลาคม พ.ศ.๒๕๕๑, อาเจะห; Otto Syamsuddin Ishak, สมภาษณ, ๓๐ ตลาคม พ.ศ.๒๕๕๑, อาเจะห)

Yarmen Dinamika (สมภาษณ, ๒๘ ตลาคม พ.ศ.๒๕๕๑, อาเจะห) นกขาวทใกลชดพนทและบรรณาธการหนงสอพมพ SERAMBI Aceh ไดเลาใหฟงวา หลงจากทฮาซน ดตโรไดเหนภาพเหตการณความเสยหายทางโทรทศนทกรงสตอกโฮลม ประเทศสวเดน ทานกรองไห และเกดความรสกวาจะสรบกนไปเพออะไร มประโยชนอะไรทามกลางความยอยยบถงขนาดน ทานจงตองการใหทกคนทกฝายไดเขามาชวยกนฟนฟอาเจะห สามวนหลงเหตการณ ทาง GAM จงตดสนใจประกาศหยดยง ในขณะทแกนนาของ GAM กพดอยบอยครงวาชาวอาเจะหเจบปวดมาพอแลว (Kingsbury, ๒๐๐๗) ซง Ferry Mursidan Baldan (สมภาษณ, ๓๑ ตลาคม พ.ศ.๒๕๕๑, จาการตา) สมาชกสภาผแทนราษฎรชาวอาเจะหโดยกาเนด เรยกเหตการณสนามครงนวาเปนเสมอน “คาเตอนจากพระเจาทตองการใหหยดฆาลางกน สนามทาใหมคนเสยชวตเกอบสองแสนคน ซงรนแรงเกนกวาหวใจของชาวอนโดนเซยจะรบได และความชวยเหลอตางๆ จะเขาไปไมไดหากไมหยดยง นคอพลงปาฏหารยของพระเจา”

อยางไรกด นอกจากสนามจะเปนตวเรงปฏกรยาแลว ยงทาหนาทเปนทางลงทดสาหรบทงสองฝายอกดวย ซงถอเปนโอกาสทดทรฐบาลและ GAM จะประกาศเปดการเจรจาอยางเปนทางการ โดยไมถกมองวาเปนฝายพายแพหรอเสยศกดศร หากแตทาเพอใหความรนแรงยตลง เปดใหความชวยเหลอตางๆ จากนานาชาตสามารถเขามาในพนทได เพอประโยชนของประชาชนและประเทศชาต

๒.๒ เนอหา ขอตกลง และกฎหมายทเกยวของ บนทกขอตกลง MOU (Memorandum of Understanding between the Government of the

Republic of Indonesia and the Free Aceh Movement, ๒๐๐๕) ระหวางรฐบาลอนโดนเซยและ GAM นน ไดตงอยบนฐานคดทวาคขดแยงทงสองฝายมความมงมนทจะยดหลกสนตวธและหลกประชาธปไตยในการแกไขความขดแยงภายใตรฐธรรมนญแหงสาธารณรฐอนโดนเซย เพอนาไปสทางออกทยงยนและคงไวซง

ก๘-๒๐

เกยรตภมศกดศรของทงสองฝายควบคไปกบการสรางความเชอมนไวใจระหวางกนผานกระบวนการทางานเพอแปรเปลยนสงคมแหงความขดแยงไปสสงคมแหงสนตสขรวมกน

การเมองการปกครอง เนอหาหลกในขอตกลงดงกลาวกาหนดใหอาเจะหเปนเขตปกครองตนเองทมอานาจในการบรหาร

ปกครองกจการสาธารณะของอาเจะหในทกดานยกเวนดานการตางประเทศ การปองกนประเทศ การเงน และเสรภาพในการนบถอศาสนา ซงถอเปนอานาจของรฐบาลอนโดนเซยตามทกาหนดไวในรฐธรรมนญ ทงน ชาวอาเจะหสามารถเลอกตงผวาการอาเจะห มพรรคการเมองทองถนเฉพาะของตนเอง และสามารถแสดงออกซงอตลกษณวฒนธรรมของตนไดในเชงสญลกษณทเปนรปธรรมได เชน ธงทองถน เปนตน

เศรษฐกจ นอกจากมตทางดานการปกครองและวฒนธรรมดงกลาวแลว ในเชงเศรษฐกจพาณชยนน ทงสอง

ฝายไดเหนพองทจะใหอาเจะหสามารถกยมเงนจากตางประเทศได ตลอดจนการกาหนดอตราภาษเพอใชในการบรหารกจการภายใน และดาเนนธรกจการคา รวมทงเปดรบการลงทนจากตางประเทศไดโดยตรง สาหรบรายไดทมาจากทรพยากรธรรมชาตทงทางบกและทางทะเลของทองถนนนกจะจดสรรใหแกอาเจะหในอตราสวนรอยละ ๗๐

ความยตธรรมและสทธมนษยชน ในสวนของประเดนสทธมนษยชน ตามขอตกลงกไดกาหนดใหรฐบาลจดตงศาลสทธมนษยชน

และกาหนดใหคณะกรรมการคนหาความจรงและความสมานฉนทแหงอนโดนเซย (The Indonesian Commission of Truth and Reconciliation) จดตงคณะกรรมการคนหาความจรงและความสมานฉนทสาหรบกรณอาเจะหขนเพอการสรางความยตธรรมและความปรองดองในสงคม

โดยขอตกลงดงกลาวไดกาหนดมาตรการนรโทษกรรมแกบคคลทเกยวของกบกจกรรมของ GAM ดวย ซงจะตองปลอยนกโทษการเมองและผถกคมขงอนเนองมาจากสถานการณความขดแยงทางการเมองนอยางไมมเงอนไขภายใน ๑๕ วนหลงจากการลงนามในขอตกลง โดย GAM ตกลงทยตการเคลอนไหวดวยกาลงอาวธอยางสนเชงดวยการสงมอบอาวธใหแกคณะปฏบตภารกจสงเกตการณกระบวนการสนตภาพในอาเจะห (Aceh Monitoring Mission, AMM) ทประกอบไปดวยบคลากรจากสหภาพยโรปและอาเซยน โดยไดรบการสนบสนนงบประมาณจากสหภาพยโรป ซงทาหนาทในการตดตามตรวจสอบการดาเนนงานตามขอตกลงของทงสองฝาย

การฟนฟเยยวยาและกลบคนสสงคม สาหรบแนวทางในการสนบสนนใหอดตสมาชก GAM อดตนกโทษการเมอง และผตองขงจากคด

การเมองกลบคนสสงคมไดนน รฐบาลอนโดนเซยและคณะผบรหารอาเจะหจะตองรวมกนพจารณามาตรการในการชวยเหลอทางการเงนเศรษฐกจโดยผานกองทนการกลบคนสสงคม (Reintegration Fund) ตลอดจนการจดสรรทดนทากนและการจางงานแกบคคลดงกลาว ในขณะเดยวกนรฐบาลจะตองจดสรรงบประมาณแกคณะผบรหารอาเจะหเพอบรณะทรพยสนทงของทางการและเอกชนทเสยหายจากผลของความขดแยงดวย

ทงน เพอทจะใหขอตกลงดงกลาวเกดผลบงคบในทางกฎหมาย ทงสองฝายตกลงทจะใหมการรางกฎหมายบรหารปกครองอาเจะห (LoGA) ซงไดมการตงคณะกรรมาธการของรฐสภาขนสาหรบการยกราง

ก๘-๒๑

กฎหมายดงกลาวและผานความเหนชอบจากรฐสภาอนโดนเซยสาหรบการประกาศใชเมอวนท ๑ สงหาคม พ.ศ.๒๕๔๙

๒.๓ กระบวนการเยยวยาฟนฟสงคม ประมาณสองสปดาหหลงการลงนามในขอตกลง MOU ประธานาธบดยโดโยโนไดออกคาสง

ประธานาธบดท ๒๒/๒๐๐๕ นรโทษกรรมโดยทวไปแกบคคลทเกยวของกบกจกรรมของ GAM ซงเชอมโยงกบคดการเมองโดยไมรวมถงการกระทาทเปนคดอาชญากรรมทวไป มการปลอยนกโทษการเมองและผถกคมขงทนทจานวนประมาณ ๕๐๐ คน และไดปลอยเพมอกกวา ๙๐๐ คน รวมแลวมนกโทษการเมองไดรบการนรโทษกรรมและปลอยตวกลบคนสสงคมกวา ๑,๔๐๐ คน (Aspinall, ๒๐๐๘)

ทงนทงนน หลกเกณฑในการนรโทษกรรมจะเปนอยางไรและครอบคลมการกระทาใดบางกขนอยกบ คขดแยงทงสองฝายทจะตกลงกน ซงโดยหลกการแลวจะไมมการนรโทษกรรมใหแกผกอเหตเสยหายรายแรงและ “เลอดเยน” ตอพลเรอนบรสทธ เชน นกโทษการเมองคดระเบดตลาดหนจาการตาเมอเดอนกนยายน พ.ศ.๒๕๔๓ ซงมผเสยชวต ๑๐ คน หรอคดฆาตกรรม Dayan Dawood อธการบดมหาวทยาลยแหงหนงซงเปนทเคารพนบถอของสงคม เปนตน (Aspinall, ๒๐๐๘)

ในขณะเดยวกนนน ทาง GAM กไดสลายกองกาลงของตนทงหมด ๓,๐๐๐ คน และสงมอบปนทงหมด ๘๔๐ กระบอกตอ AMM ซงแมจะมหลายฝายตงขอสงสยวาจานวนอาวธปนจะมมากกวาทสงมอบ แตกระบวนการดงกลาวกผานไปไดดวยด มการจดพธกรรมตอนรบกลบบานอยางยงใหญ พรอมๆกบการถอนทหารและตารวจหนวยสดทายออกจากอาเจะหจานวน ๒๕,๘๙๐ นายและ ๕,๗๙๑ นายตามลาดบ โดยคงเหลอไวแตทหารและตารวจทประจาการตามปกต (Clake et al, ๒๐๐๘)

การแสวงหาความจรง “กรณหญงไมเปดเผยชอ อาย ๖๐ ป อาศยอยในหมบานทางตอนเหนอของอาเจะห ระหวางชวงเดอนถอศลอดในป พ.ศ.๒๕๔๔ ไดมชายกลมหนงสวมหนากากและชดพรางพรอมปนไรเฟลเขามาโจมตหมบานของเธอ เธอไดเลาประสบการณใหฟงวา: สามของฉนและลกชายสองคนถกทรมานตอหนาฉนและลกๆ ของฉน เราดพวกเขาถกกดควาหนากบพน ถกยา ถกตดวยปน และใหคาบระเบดเอาไว ฉนและลกๆ ไดแตกรดรอง เราไดแตนงมอง พวกเขาถกทรมาน ตอนทพวกนจะพาสามและลกชายฉนไป ฉนไดแตขอรองวา ‘ทาน อยาเอาไปเลย สามกแกแลว ลกกไมไดเปนใครทไหน’ พวกนบอกวาจะพาไปซกพกแลวจะมาสงคน...จากนนกเผาบานฉน ฉนไมรวาครอบครวฉนไปทาอะไรผดถงทากนไดขนาดน ลองนกภาพดสวาคณจะรสกยงไงทคนในครอบครวสามคนถกนาตวไปแลวไมเคยกลบคนมาอกเลย กวาเจดปทฉนตองจมอยในความทกขกบลกๆ ทเหลอ...ทงหมดตองออกจากโรงเรยน ฉนตองพาไปอยกบญาตและคนทใจบญพอใหขาวใหทอย ลกชายคนหนงไปเปนแรงงานขดถนน ลกสาวอกคนตองรบจางซกผาและทางานบาน เราตางแยกกนอย ฉนเองกปวยประจาแตไมมเงนไปหาหมอ ไมมความยตธรรมเลยแมแตนดเดยว” Clake et al, ๒๐๐๘: ๑๑ สาหรบประเดนของการตรวจสอบและแสวงหาความจรงทเกดขนจากการกระทาในอดต ซงมการ

ตกลงทจะจดตงศาลสทธมนษยชนและคณะกรรมการแสวงหาความจรงแหงอาเจะหนน ปรากฏวาศาลสทธ

ก๘-๒๒

มนษยชนทมนนมไดกาหนดใหมขอบเขตอานาจครอบคลมไปถงการดาเนนคดทเกดขนในอดต ในขณะทคณะกรรมการแสวงหาความจรงแหงอาเจะหกยงมไดมการจดตงขนแตอยางใดจนกระทงปจจบน เนองจากตดขดประเดนขอกฎหมายทระบวาจะสามารถจดตงขนไดภายใตคณะกรรมการแสวงหาความจรงแหงชาตเทานนซงรฐบาลกยงไมไดตงขนดวยเหตผลทางกฎหมายดวยเชนเดยวกน (Clake et al, ๒๐๐๘) ซงมการวเคราะหจากภาคประชาสงคมสวนหนงวา การทรฐบาลขาดความมงมนทจะตงคณะกรรมการแสวงหาความจรงทงสองชดขนตามทระบไวในขอตกลงนน สะทอนใหเหนถงอทธพลทางการเมองของกองทพทยงคงมอย ซงไมตองการใหมการดาเนนคดกบเจาหนาทรฐทกระทาผดในชวงสถานการณความขดแยงทผานมา (Aspinall, ๒๐๐๘; Clake et al, ๒๐๐๘) ดงทรฐมนตรวาการกระทรวงสทธมนษยชนและกฎหมาย Andi Mattalatta ไดกลาวตอสอมวลชนวาในเมอรฐบาลไดนรโทษกรรมแก GAM ไปแลวกคงจะไมเหมาะสมนกหากจะเอาผดกบเจาหนาทรฐ (Hadi, ๒๐๐๘)

ทงน International Center for Transitional Justice (ICTJ) ซงเปนองคกรระหวางประเทศทศกษากระบวนการยตธรรมในระยะเปลยนผานจากกรณศกษาประเทศตางๆทวโลก ระบวากระบวนการยตธรรมเปลยนผานของอาเจะหยงมขอจากดอยในแงของการชดเชยเยยวยาประชาชนทวไปทถกละเมดสทธมนษยชนจากทงสองฝาย สาเหตเนองมาจากขอตกลง MOU ทขาดรายละเอยดในการดาเนนการดานนและขอจากดในทางกฎหมายดงทกลาวไปขางตน (Clake et al, ๒๐๐๘)

จากการสมภาษณกลมผทตกเปนเหยอจากเหตการณความรนแรงในอาเจะหโดย Clake และคณะ (๒๐๐๘) สะทอนใหเหนมมมองตอความยตธรรมของคนกลมนวา

- คนจานวนหนงทถกกระทานนจะรสกวาตนไดรบความยตธรรมกตอเมอผกระทาผดตอตนไดถกลงโทษ

- โดยทคนอกจานวนหนงระบวาขอแคไดมการเปดเผยความจรงใหทราบวาใครเปนผกระทาและบคคลนนสานกผดตอตนกเพยงพอแลว

- ในขณะทอกสวนหนงรสกวาตนจะไดรบความเปนธรรมหากไดรบการชดเชยเยยวยาใหเหมาะสมกบสวนทตองสญเสยไป

- กลมสดทายกคอสวนทเหนวาตองดาเนนการทงสองมต คอตองมการนาตวผกระทาผดมาลงโทษและชดเชยเยยวยาตนเองหรอครอบครวอยางเหมาะสม

จะเหนไดวา สงสาคญคอการเปดเผยความจรงวาเกดอะไรขนในอดตทผานมา เพราะนนคอจดเรมตนแหงการปรองดอง จากนนกมการยอมรบรและรบผดอยางจรงจงในการกระทา รบผดชอบเยยวยาผไดรบผลกระทบจากการกระทานนอยางจรงจง ซงนกอาจจะนาไปสการใหอภยและการปรองดองตอไป โดยในกรณของอาเจะหนน กระบวนการปรองดองจะเกดขนระหวางคขดแยงเปนหลก แตสาหรบประชาชนทวไปทไดรบผลกระทบอาจจะรสกวาตนเองไมไดรบการดแลเทาทควร ทาใหยงเกดความรสกวาไมไดรบความเปนธรรม (Wiratmadinata, ๒๐๐๙) จนกระทงถกวพากษวจารณจากภาคประชาสงคมสวนหนงวากระบวนการสนตภาพอาเจะหนนเอาสงบเรยบรอยในสงคมเปนตวตงมากกวาการคนความยตธรรมของประชาชนผไมไดรบความเปนธรรม (Aspinall, ๒๐๐๘) ซงถอเปนประเดนถกเถยงทสาคญในแงของการหาสมดลในการใหนาหนกระหวางสนตภาพกบความยตธรรม

ก๘-๒๓

เมอกระบวนการตงคณะกรรมการแสวงหาความจรงแหงอาเจะหโดยรฐบาลอนโดนเซยไดสะดดหยดลง ทางเครอขายองคกรพฒนาเอกชนอาเจะหและจาการตาจานวนหนงจงไดรวมตวกนตงกลม “พนธมตรเพอความจรงแหงอาเจะห” (Aceh Coalition for Truth หรอ Koalisi Pengungkapan Kebenaran, KPK) เพอรวมคดรวมออกแบบคณะกรรมการแสวงหาความจรงของอาเจะหเอง โดยในชวงป ๒๕๕๐ ไดเดนสายพดคยหารอกบฝายตางๆ ทงผวาราชการจงหวดอาเจะห สภาอาเจะห ตวแทนรฐบาล เจาหนาทรฐในสวนกลาง และเจาหนาทการทตของประเทศตางๆในจาการตา ซงถอเปนความพยายามในการสรางนวตกรรมในการแกไขปญหาอยางหนงอนเปนการรเรมจากชาวอาเจะหเอง (Clake et al, ๒๐๐๘) แมวาโดยหลกการแลว หากมการจดตงขนในทสด คณะกรรมการชดนจะมขอบเขตอานาจทจากดอยแตในอาเจะหเทานนเนองจากจะไดรบการจดตงโดยสภาอาเจะห ซงจะทาใหการนาตวผกระทาผดทอยนอกเหนออานาจของสภาอาเจะหมาชแจงหรอลงโทษจะไมสามารถกระทาได แตอยางนอยกถอเปนการเปดพนทรบฟงเสยงจากผไดรบผลกระทบทยงรสกวาไมไดรบความเปนธรรมจากรฐไดแสดงออกเพอใหสงคมไดรบร

หากพจารณาคากลาวทวา “สนตภาพทแทจรงไมอาจเกดขนไดหากปราศจากความยตธรรม” สาหรบคขดแยงหลกและผสนบสนนในเชงอดมการณความคดอาจจะมองวาความยตธรรมไดเกดขนแลวในอาเจะห และสนตภาพทแทจรงกไดเกดขนแลวเชนเดยวกน แตสาหรบประชาชนสวนหนงทไดรบผลกระทบโดยตรงจากเหตความรนแรงอาจจะรสกวายงไมมความยตธรรมในสงคม โดยมองวาการปรองดองครงน เปนการตกลงกนระหวางคขดแยงหลกทมสวนเกยวของกบการใชความรนแรง ซงยดหลกการไมรอฟนการกระทาในอดตและมองไปในอนาคต แตการมองไปขางหนาสาหรบเขาเหลานคงไมอาจทาไดตราบใดทความจรงอนเจบปวดยงไมปรากฎขนตอสงคม และผกระทาผดยงไมยอมรบการกระทาของตนในอดต

อยางไรกตาม สงทเกดขนดงกลาวกไดสะทอนใหความจรงอกประการหนงวา “ไมมกระบวนการสนตภาพใดทสมบรณแบบ” แตคาวาไมสมบรณแบบน คงจะตองขนอยกบบรบทของแตละสงคมวา ความไมสมบรณแบบอยางไรทผคนในสงคมพอรบไดรวมกน และทาใหสงคมโดยรวมเดนหนาไดโดยไมตดหลมอยกบปญหาความขดแยงและวงจรของความรนแรงอกตอไป

การชวยเหลอเยยวยา ในสวนของการชวยเหลอใหอดตสมาชก GAM กลบคนสสงคมและเยยวยาชวยเหลอผไดรบผลกระทบ

จากเหตการณความรนแรง ไดมการตงองคกรสงเสรมการกลบคนสสงคมแหงอาเจะห (Aceh Reintegration Authority หรอ Badan Reintegrasi Aceh, BRA) ซงเปนองคกรททางรฐบาลอนโดนเซย GAM และผแทนภาคประชาสงคมรวมกนจดตงขน โดยมพนธกจในการใหความชวยเหลอทางการเงนและสงคมแกอดตสมาชกกลม GAM จานวน ๓,๐๐๐ คน รายละ ๒,๕๐๐ เหรยญสหรฐฯ อดตสมาชกกลมตอตานฝาย GAM จานวนประมาณ ๖,๕๐๐ คน รายละ ๑,๐๐๐ เหรยญสหรฐฯ ชมชนทไดรบผลกระทบจากสถานการณความรนแรงครอบคลม ๑,๗๒๔ หมบานดวยจานวนเงนเบองตน ๒๖.๕ ลานเหรยญสหรฐฯ ประชาชนทวไปทไดรบผลกระทบจากความสญเสยทพสจนใหเหนได (Demonstrable Loss) ตลอดจนครอบครวและญาตของผเสยชวตจากเหตการณจานวนกวา ๒๐,๐๐๐ คน ผานโครงการตางๆไมวาจะเปนการจดสรรทดนทากน การจางงาน หรอการใหสวสดการสงคมในกรณทพพลภาพ (Clake et al, ๒๐๐๘)

ทงน BRA ไดกาหนดหลกเกณฑในการพจารณาวาใครคอผไดรบผลกระทบจากสถานการณความรนแรงไวดงน คอ ๑) ผทสมาชกในครอบครวเสยชวตจากความขดแยง ๒) ผทสมาชกในครอบครวสญหายไป

ก๘-๒๔

ในชวงความขดแยง ๓) ผทบานถกเผาหรอทาลายจากสถานการณ ๔) ผททรพยสนถกทาลายเสยหายจากสถานการณ ๕) ผทตองอพยพยายถนฐานอนเนองมาจากสถานการณ ๖) ผทพการหรอทพพลภาพจากสถานการณ ๗) ผทมอาการปวยทางจตอนเนองมาจากสถานการณ และ ๘) ผทสภาพความเปนอยไดรบผลกระทบอยางมากจากสถานการณ (Clake et al, ๒๐๐๘)

อยางไรกตาม การชวยเหลอเยยวยาสวนใหญยงเปนลกษณะของการใหความชวยเหลอทางการเงนระยะสนเทานน แตมไดมงเนนไปทมาตรการชวยเหลอทางสงคมทไมใชตวเงน เชน สภาพความเปนอยในชมชน สขอนามย และการศกษา นอกจากน กระบวนการทางานกยงขาดความรวดเรวโดยเหนไดจากการฟนฟบรณะบานเรอนไปไดเพยง ๔,๙๗๘ หลง จากทงหมดทมการประเมนไวคอ ๕๙,๐๐๐ หลงทไดรบความเสยหายจากความรนแรง (ตวเลขเมอป ๒๕๔๙) อกทงยงมขอวจารณวาการชวยเหลอสวนใหญจะจดสรรใหแกอดตสมาชก GAM เปนหลกแทนทจะครอบคลมถงประชาชนทวไปอยางเทาเทยมกน ซงบางสวนกใหเหตผลสนบสนนวาหากไมมการดาเนนการใหอดตสมาชกเหลานสามารถกลบคนสสงคมไดอยางมประสทธภาพ กอาจจะทาใหเขาหวนกลบไปสวงวนของการกระทาผดกฎหมายและการใชความรนแรงอกในอนาคต (Clake et al, ๒๐๐๘)

การปฏรปสถาบน/องคกร กระบวนการปรองดองของอาเจะหมจดเนนอยทมาตรการทางการเมอง เศรษฐกจการเงน และสงคม

ในการนาอดตสมาชกกลม GAM กลบคนสสงคม โดยใหนาหนกไมมากนกในการมตของความยตธรรมและสทธมนษยชนสาหรบผทไมใชคขดแยงโดยตรง (Aspinall, ๒๐๐๘) ซงสะทอนใหเหนสวนหนงจากการทไมมวาระในการปฏรปองคกรทเกยวของกบความมนคง เชน กองทพ ตารวจ และหนวยงานการขาว แมวาจะมความพยายามในการปฏรปกระบวนการยตธรรมและกฎหมาย แตกยงไมมความคบหนามากนก และขาดการประเมนผลทบทวนการทางานทผานมาอยางเปนระบบ ซงควรจะตองเรงดาเนนการเพอทจะปองกนและใหความมนใจแกผไดรบผลกระทบและประชาชนโดยรวมในสงคมวา ความเจบปวดดงเชนทเกดขนในอดตจะไมเกดขนอกในอนาคต (Clake et al, ๒๐๐๘) ในขณะทศาลสทธมนษยชนทตงขนมาตามขอตกลง MOU กถกตกรอบจากดขอบเขตอานาจหนาทการพจารณาอยทการตดสนคดละเมดสทธมนษยชนทเกดขนหลงขอตกลง ซงอาจจะมขอดอยบางในแงทเปนกลไกในการปองกนการละเมดสทธมนษยชนในอนาคตไดสวนหนง

การปฏรปทเหนเปนรปธรรมมากทสดคอ การปฏรปการเมองอาเจะห ทงในแงของโครงสรางการบรหารปกครองทมลกษณะของการปกครองพเศษ การจดสรรรายไดจากทรพยากรทองถน และการอนญาตใหสามารถจดตงพรรคการเมองทองถนได โดยในเดอนธนวาคม ๒๕๔๙ ไดมการเลอกตงคณะผบรหารทองถนภายใตโครงสรางทางการเมองใหมนเปนครงแรกในอาเจะห และผทไดรบเลอกตงเปนผวาราชการจงหวด อาเจะหคนแรกกคอ Irwandi Yusuf ซงเปนอดตนกยทธศาสตรของฝาย GAM ผลของการปฏรปในดานตางๆเหลานสงผลถงการลดเงอนไขความขดแยงโดยตรงอนเปนการปรบความสมพนธทางอานาจระหวางอาเจะหกบจาการตาซงมความไมราบรนมายาวนานไดอยางแทจรง

ในแงของกระบวนการฟนฟเยยวยาสงคมอาเจะหภายหลงจากความรนแรงไดยตลงนน Clake และคณะ (๒๐๐๘) ไดบทสรปสาคญวา การสรางความปรองดองนนมใชการดาเนนการเพยงแคการชดเชยในรปของตวเงนเทานน หากแตตองครอบคลมไปถงมาตรการชวยเหลอทางสงคมทไมใชในรปของตวเงน อกทงจะตองพจารณาถงการคนหาความจรงและการยอมรบการกระทาทละเมดกฎหมายในอดตของทงเจาหนาทรฐและกลม GAM บางสวนทกระทาตอประชาชนพลเรอนดวย ซงอาจรวมถงการนาตวผกระทาผดมาลงโทษและ/

ก๘-๒๕

หรอการสานกผดตอการกระทา โดยสดทายจะตองมการปฏรปสถาบนทเกยวของกบความมนคงและกระบวนการยตธรรมเพอฟนฟความเชอมนและเปนหลกประกนวาการละเมดดงกลาวจะไมเกดขนอกในอนาคต ๓. กรอบคดในการสรางความปรองดองแหงชาต

กระบวนการสรางความปรองดองใดๆ ลวนแลวแตตองมพนฐานมาจากกรอบความคดชดหนงซงจะเปนรากฐานสาคญของวธคดและมมมองของผเกยวของ ทสงผลตอการรเรมเกดขนและการดารงอยอยางตอเนองของกระบวนการ

จากการศกษาพบวา ผทมสวนเกยวของหลกกบกระบวนการสรางความปรองดองทเกดขนในประเทศอนโดนเซยสาหรบกรณของความขดแยงรนแรงในอาเจะหนน ไดมพนฐานความคดดงตอไปน

๓.๑ ยอมรบกระบวนการเจรจาเพอหาทางออกททงสองฝายยอมรบได กอนหนาทจะเกดการปรองดองระหวางรฐบาลอนโดนเซยกบกลมขบวนการ GAM นน ทงสองฝายได

ใชความรนแรงเปนวธการในการเดนไปสเปาหมายของตนเอง และเชอมนมาเปนเวลากวา ๒๐ ปวาวธการดงกลาวจะนามาซงความสาเรจ ฝายรฐบาลเองไดใชกาลงทหารในการปราบปรามและในบางชวงเวลาสมย เมกาวาตในการทาลายลาง GAM ใหสนซาก โดยเหนวาจะทาใหอกฝายยอมจานนและลมเลกแรงบนดาลใจในการตอสไป ในขณะทฝาย GAM แมจะไมไดใชกองกาลงในการเอาชนะรฐบาลอนโดนเซยในทางทหาร แตกตองการทจะคงสภาพการตอสดวยกาลงทมเพอรกเอาชนะในทางการเมองระหวางประเทศ โดยหวงวาจะไดรบการสนบสนนจากนานาประเทศใหเปนเอกราชในทสด

อยางไรกตาม ภายหลงจากการตอสดวยความรนแรงและกอใหเกดการสญเสยลมตายมาอยางตอเนองตอทกฝายรวมทงประชาชนทวไปทมไดเปนคขดแยงดวยนน ทงสองฝายกไดตระหนกแลววาเปาหมายทตางฝายตางตองการไมอาจไดมาดวยวธการรนแรงทใชอยได และเหนแลววาทงสองฝายตางตองพงพาอาศยกน ตางตองอยรวมบนแผนดนเดยวกนโดยไมอาจแยกขาดออกจากกนได จงจาเปนทจะตองหากระบวนการหรอวธการอนในการแกไขความขดแยงทเกดขน และแสวงหาแนวทางในการอยรวมกนใหได ซงกคอกระบวนการเจรจาเพอหาทางออกททงสองฝายยอมรบไดรวมกนโดยมฝายทสามทาหนาทเปนคนกลางในการเชอมประสานใหคขดแยงทยงไมไววางใจกน สามารถทจะพดคยกนไดอยางราบรนมากขน

๓.๒ มองไปขางหนา ไมรอฟนอดต เพอใหสงคมเดนไปได ในชวงตนของการเจรจาทกรงเฮลซงก ทงสองฝายตางพดถงเรองราวทเกดขนในอดตและใชเวลาใน

การถกเถยงกนมาก อาหตซารรซงทาหนาทคนกลางอยจงถามทงสองฝายวา “เราพรอมทจะลมอดตและมองไปขางหนาแลวหรอยง” (Aspinall, ๒๐๐๘, ๑๗) คาพดดงกลาวของอาหตซารรตอมาไดเปนตวกาหนดกรอบการทางานของทงสองฝายตลอดระยะเวลาของการเจรจาหาขอตกลง ซงเปนสวนหนงททาใหทงสองฝายสามารถบรรลขอตกลงไดในทสด

ภายหลงจากการลงนามในขอตกลง นกโทษการเมองและผถกคมขง ตลอดจนอดตสมาชกของขบวนการทตองสงสยวาอาจมความเกยวของกบกจกรรมของ GAM นน ไดรบการปลอยตวจากเรอนจาและ

ก๘-๒๖

นรโทษกรรม โดยททางรฐบาลอนโดนเซยตดสนใจไมสบสวนสอบสวนในการเอาผดกบกลมคนเหลานอกตอไป เพอใหเกดบรรยากาศของการปรองดองและไมมงจองเอาผดกนเปนวงจรไมจบสน บนหลกการทวา ทงสองฝายตางกยอมรบและเหนพองแลววาความขดแยงรนแรงทเกดขนเปนผลสบเนองมาจากการตอสบนความแตกตางทางอดมการณทางการเมองซงตางกสามารถหาขอตกลงทเหนรวมกนตอการแกไขปญหาดงกลาวไดแลว ซงสะทอนใหเหนจากคาพดของ Tengku Faisal Aly ผนาศาสนาคนสาคญคนหนงของอาเจะหทกลาววา “เราทงหมดตางเหนพองทจะไมพดถงความเจบปวดในอดตอก และหนหนามาสรางอนาคตใหมของอาเจะหรวมกนดวยบรรยากาศของสนตภาพและความมนคงภายใตสาธารณรฐอนโดนเซย” (Aspinall, ๒๐๐๘, ๖) สอดคลองกบท Hamid Awaluddin หวหนาคณะเจรจาของรฐบาลอนโดนเซยกลาววาความแตกแยกในอดตจะถกทงไวขางหลง จากนไปเราจะเดนหนาไปสอนาคตทไมมแบงเขาแบงเราอก (Merikallio, ๒๐๐๖) ในขณะทภาคประชาสงคมกมไดปฏเสธเชนเดยวกนวา ณ เวลาน ผคนในสงคมควรมองไปขางหนาถงแมวาวนหนงในอนาคตตามจงหวะเวลาทเหมาะสม สงคมจะตองยอนกลบมาสะสางอดตทผานมากตาม (Wiratmadinata, ๒๐๐๙)

แมวาตามขอตกลงจะระบใหมการตงคณะกรรมการแสวงหาความจรงขนเพอทาการสอบสวนและคนหาความจรงจากการกระทาทถอเปนการละเมดสทธมนษยชนในหวงสถานการณความรนแรง ซงจะตองมทงฝายเจาหนาทรฐและ GAM ทถกสอบสวนและอาจจะถกดาเนนคดได แตในทางปฏบต คณะกรรมการดงกลาวกยงมไดเกดขน ในขณะทศาลสทธมนษยชนทตงขนกมขอบเขตอานาจหนาทตามกฎหมายทจากดอยเพยงการพจารณาคดละเมดสทธมนษยชนทเกดขนหลงเหตการณความรนแรงเทานน (Clake et al, ๒๐๐๘) ซงมบางฝายวเคราะหกนวารฐบาลอนโดนเซยและกองทพตกลงกนแลววาจะไมมการรอฟนอดตขนมา เนองจากอาจจะทาใหผทไมพอใจหรอไดรบผลกระทบจากกระบวนการแสวงหาความจรงดงกลาวโดยเฉพาะอยางยงฝายกองทพ ปฏเสธทจะใหความรวมมอในการดารงรกษากระบวนการสนตภาพโดยรวมได กลาวคอฝายกองทพอาจจะไมยอมใหเรองจบเนองจาก “สนตภาพ” ทเกดขนจะทาใหตวเอง “เดอดรอน” เพราะอาจจะถกดาเนนคดจากการกระทาในอดต ถงขนมการพดกนวาไดมการตกลงกนเปนการภายในระหวางรฐบาลกบกองทพวากองทพจะลดบทบาททางการเมองของตวเองลงเพอแลกกบการไมตองรบโทษจากการกระทาในอดต ซงทผานมากไมปรากฎวามนายทหารระดบสงคนใดถกดาเนนคดจากการละเมดสทธมนษยชนในอาเจะห ในขณะทฝาย GAM สวนใหญเองกดเหมอนวาจะไมไดใหความสาคญกบการรอฟนสอบสวนการกระทาในอดตดวยเชนเดยวกน (Aspinall, ๒๐๐๘) ซงแททจรงแลวกคอการนรโทษกรรมทกฝายในทางปฏบตในทายทสด

นาหนกของการปรองดองในกรณของอาเจะหนจงอยทมตของการไมรอฟนอดตมากจนกระทงใกลเคยงกบคาวา “ลมๆ กนไป” เลยทเดยว เพอมงทจะใหสนตสขโดยรวมในสงคมเกดขนโดยไมถกขดขวางจากกลมทอาจจะไดรบผลกระทบจากการเปดเผยความจรง เปนการมองขามอดตทเจบปวดเพอกาวเดนไปขางหนา ซงแมจะมบางสวนของ GAM จะไมเหนดวยกบหลกการลมอดตน (Aspinall, ๒๐๐๘) แตกเหนดวยวาในทางปฏบต การคนหาความจรงคงจะเปนไปไดลาบาก จงยอมทจะมองขามประเดนนเพอใหบรรลขอตกลงและใหสงคมหลดพนจากวงวนแหงความรนแรง โดยทแมจะมเสยงตอตานจากกลมผไดรบผลกระทบจากการกระทาของทงสองฝาย แตกยงไมมนาหนกมากพอทจะกอใหเกดการเปลยนแปลงในทศทางการปรองดอง และ

ก๘-๒๗

หลายฝายในสงคมกมความตองการทจะใหความสงบเรยบรอยของบานเมองอยเหนอสงอนใดแมจะตองจายไปดวยความรสกวาไมไดรบความยตธรรมของคนจานวนหนงกตาม

๔. ปจจยแหงความสาเรจของการสรางความปรองดองในชาต

จากการศกษากระบวนการและเนอหาในการสรางความปรองดองในกรณของอาเจะหทงหมดขางตนนน สามารถถอดบทเรยนวามเงอนไขใดบางททาใหการปรองดองดงกลาวประสบความสาเรจในแงทสามารถยตความรนแรงลงไดและปองกนไมใหความรนแรงยอนคนกลบมาอก ดงตอไปน

๔.๑ เจตจานงทางการเมอง (Political Will) ทจะปรองดอง ประธานาธบดยโดโยโนและคณะทางานทเกยวของ เชน รองประธานาธบดยซฟ คลลาตางมงมนทางานหนกเพอทยตสงครามทเกดขนใหไดดวยสนตวธ โดย Hamid Awaluddin (๒๐๐๘) หวหนาทมเจรจาของฝายรฐบาล ซงดารงตาแหนงรฐมนตรวาการกระทรวงสทธมนษยชนและกฎหมายดวยนน กลาววาประธานาธบดใหการสนบสนนและมความตงใจอยางแนวแนทจะสรางสนตภาพ พยายามโนมนาวกองทพใหสนบสนนกระบวนการพดคยสนตภาพดวยตนเอง ซงแมทางกองทพจะลงเลในชวงแรกแตกเหนดวยในทายทสด ในขณะทรองประธานาธบดจะเปนผวางแผนในรายละเอยดและเดนสายทาความเขาใจกบสมาชกรฐสภาเพอขอเสยงสนบสนนกระบวนการดงกลาว รฐบาลหรอฝายการเมองสามารถสงสญญาณเพอแสดงถงเจตจานงทจะปรองดองไดหลายวธการ ซงทางรฐบาลอนโดนเซยไดเรมจากการเปดพนททางการเมองใหทกฝายมชองทางแสดงความคดเหนและความรสกตางๆ อยางสนต เพอใหฝายทมความคบของใจไดรสกวารฐบาลไดยนเสยงของตน หรอสงสญญาณวาตองการจะพดคยกบกลมขบวนการทสนใจจะคยโดยไมจาเปนตองเปดเผยตอสาธารณะ อยางไรกตาม สภาพบรบทและปจจยแวดลอมตางๆ ทางการเมองจะมสวนสาคญตอความเขมแขงและความมงมนของผนารฐบาลดวย โดยผนารฐบาลทจะสงสญญาณไดชดเจนน จะตองเปนผทมความมงมนและเชอมนอยางแทจรงในแนวทางสนตวธ ตองกลาหาญทจะเผชญหนากบแรงตานจากกลมคนทไมเหนดวยกบการใชการเมองนาการทหาร ยกตวอยางเชนกรณทประธานาธบดยโดโยโนไดประกาศอยางชดเจนวาเปาหมายหนงของเขาคอการทาใหรฐบาลพลเรอนมอานาจเหนอกองทพอยางแทจรง (Kingsbury, ๒๐๐๗) รวมทงตองแสดงเจตนารมณอยางตอเนอง เพอใหความมนใจกบเจาหนาทรฐสวนใหญ ตลอดจนแนวรวมหรอสมาชกกลมขบวนการบางสวนทตองการใชสนตวธ

๔.๒ การคยกบ “ศตร” ในฐานะเพอนรวมชาตดวยกระบวนการหาทางออกรวมกนทชอบธรรม

และเปนทยอมรบของทกฝาย คาวา “ศตร” ในทน แทจรงแลวไมใชศตรแตอยางใด หากแตคอ ผทเหนตาง คดตาง และมเปาหมาย

ทแตกตางจากเรา โดยเชอวาการดารงอยของคนเหลานนคอภยตอตวเอง ความเปนปฏปกษทมมาอยางยาวนานระหวางรฐบาลกบ GAM รวมถงบาดแผลความเจบปวดจากการทารายกนไดทาใหตางมองอกฝายวาเปนศตรทตองกาจด

ก๘-๒๘

อยางไรกตาม ความขดแยงรนแรงทยดเยอยาวนานนนไดสะทอนใหเหนวาตางกไมสามารถ “กาจด” อกฝายออกไปจากหนทางของตนเองได การปรบเปลยนวธการแกไขปญหาโดยการหนหนามาคยกบคขดแยงเพอหาทางออกททาใหอยรวมกนไดผานกระบวนการทชอบธรรมและเปนทยอมรบของทกฝายจงเปนวถทางทจาเปนตอการสรางความปรองดอง ดงท Arko Hananto Budiadi (บรรยาย ๑๒ ตลาคม พ.ศ.๒๕๕๔, กรงเทพฯ) ทปรกษาเอกอครราชทตสาธารณรฐอนโดนเซยประจาประเทศไทย ไดกลาวไววา เราจาเปนตองคยกบคนทเปนศตร ไมใชเนนคยแตกบพวกเดยวกนทพดกนรเรองอยแลว เพอทจะทาความเขาใจกนและกนและรวมกนแกไขปญหาททงสองฝายตางกมสวนสรางขน จงจะทาใหการแกไขความขดแยงระหวางกนประสบความสาเรจ

อนง เมอกลาวถงคาวา “ศตร” แลว ยซฟ คลลา (บรรยาย, ๑๙ กมภาพนธ พ.ศ.๒๕๕๕, จาการตา) ไดกลาวไววา “ครงหนงเคยมทหารถามผมวาจะไปเจรจากบศตรไดอยางไร ผมถามกลบวาใครเปนศตร เขา [คนอาเจะห] กคอพนองของเรา เปนพลเมองของประเทศเรา...คนอาเจะหไมไดขออะไรมากมายเลย แคขอความเทาเทยมเปนธรรม ใหเกยรตกนเทานน”

ในกรณอาเจะห ทงสองฝายตางตกลงทจะใชกระบวนการเจรจาเพอนาไปสทางออกโดยมองคกรพฒนาเอกชนระหวางประเทศซงเปนทยอมรบของทงสองฝายทาหนาทเปนคนกลาง เมอทงสองฝายยอมรบและเหนวากระบวนการหาทางออกดงกลาวมความชอบธรรม กสงผลใหขอตกลงทเกดขนเปนทยอมรบและนาไปปฏบตจรงอยางเปนรปธรรม

๔.๓ เหตแหงความขดแยงไดรบการแกไขดวยภาพอนาคตทสรางรวมกน

เงอนไขหรอเหตแหงความขดแยงซงเปนทมาของความรนแรงกวา ๒๙ ป ไมวาจะเปนประเดนความ ไมเปนธรรมในการจดสรรทรพยากร และความตองการในการดารงอตลกษณวฒนธรรมจากสานกทางประวตศาสตรนน ไดรบการหยบยกขนมาหารอรวมกนระหวางทงสองฝาย และไดนาไปสทางออกคอการปรบโครงสรางทางการเมองการปกครองทองถนของอาเจะห ซงรวมถงอานาจในการจดสรรรายไดจากทรพยากรทองถน ถอเปนการมงแกไขเหตแหงความขดแยงดงกลาวดวยความเหนพองและการประนประนอมของ คขดแยงหลกและสงคมโดยรวม

การทมองเหนทางออกหรอภาพอนาคตรวมกน และนามาปฏบตใหเกดขนจรงอยางเปนรปธรรม โดยททางออกดงกลาวนนสามารถทจะขจดเงอนไขแหงความขดแยงรนแรงลงไดดวยนน ไดทาใหโอกาสทความรนแรงจะหวนกลบคนมาอกลดนอยลง แมวาจะมปญหาใหมเกดขนตามมาในสวนของกลมผไดรบผลกระทบบางสวนทรสกวาไมไดรบการชดเชยเยยวยาอยางเปนธรรมในแงทปราศจากความคบหนาในการคนหาความจรงจากการกระทาทละเมดสทธมนษยชนในอดต ตลอดจนการนาตวผกระทาผดทงในสวนของเจาหนาทรฐและกลมกองกาลงตางๆมาลงโทษ แตกไมมเงอนไขพนฐานทจะเปนเชอไฟใหเกดความรนแรงระลอกใหมขนมาไดอกตอไปภายใตสภาพบรบททางสงคมการเมองในปจจบน

ทงน การทสงคมจะมองเหนทางออกรวมกนไดดงกลาวน มใชจะเกดขนไดในเวลาอนสนจากการตดสนใจของคนไมกคน หากแตเกดจากกระบวนการสอสารภายในสงคม ซงจาเปนตองอาศยขอตอ (Connectors) ทเขมแขง เชอมถงกนในทกภาคสวนและในทกระดบไมวาจะเปนในรฐบาล รฐสภา ขาราชการ เจาหนาทรฐ องคกรพฒนาเอกชน ผนาทองท ผนาทองถน ผนาศาสนา ผนาชมชน กลมสตร และเยาวชน

ก๘-๒๙

ตลอดจนสอมวลชนทงในและนอกพนท ตองทาหนาทคนหา เปด และรกษาชองทางตดตอสอสารระหวางกน เพอสรางและรกษาความไววางใจแกกนในภาคสวนตางๆ และเตรยมความพรอมทงในแงกรอบคดและความคาดหวงของผมสวนไดสวนเสยใหสอดคลองกบความเปนจรง อธบายใหเขาใจในปญหาและเหนภาพอนาคตทเปนไปไดรวมกนในทายทสด ๔.๔ เปลยนมหาวกฤตเปนโอกาสสการปรองดอง ๒๖ ธนวาคม พ.ศ.๒๕๔๗ อาเจะหตองประสบภยพบตครงใหญจากสนาม นามาซงความสญเสยกวา ๑๖๐,๐๐๐ ชวตภายในเวลาไมกนาท ทงสองฝายตางใชวกฤตครงนเปนโอกาสในการสรางความปรองดองของชาต โดยทางแกนนาฝาย GAM ไดตดสนใจประกาศหยดยงฝายเดยว ในขณะทรฐบาลเองกตองเปดรบการชวยเหลอจากประชาคมระหวางประเทศอยางทไมเคยปรากฏมากอน ซงสงผลใหสถานการณความขดแยงในอาเจะหไดรบความสนใจจากนานาชาตมากขนและรฐบาลกไดถกตรวจสอบการดาเนนงานมากขนเชนเดยวกน อกทงทงสองฝายตางกเจบปวดกบความสญเสยอยางมหาศาล และเกดสานกทางศลธรรมวาการรวมกนชวยเหลอผประสบภยถอเปนความจาเปนเรงดวนกวาการปะทะตอสกนเพอมใหเกดความเสยหายทอาจเกดขนมากไปกวาทเปนอยน ซงถอวาเกนทจะรบไดแลว มหาวกฤตทเกดขนจงกลบกลายเปนการสรางพนทรวมและเปนตวเรงปฏกรยาททาใหทงสองฝายทางานรวมกนไดในทสด (Awaluddin, ๒๐๐๘) และทสาคญคอทงสองฝายตางกฉวยโอกาสนไวสการปรองดองโดยไมปลอยใหผานเลยไปดงเชนกรณของประเทศศรลงกา ซงไดรบผลกระทบจากสนามจนมผเสยชวตกวา ๓๐,๐๐๐ คนเชนเดยวกนแตกลบไมไดสงผลตอการเปลยนแปลงเชงบวกตอสถานการณความขดแยงรนแรงระหวางกลมสงหลกบทมฬในศรลงกาแตอยางใด อยางไรกตาม แตละสงคมอาจจะประเมนและรบรถงความสญเสยท ‘เกนรบได’ แตกตางกนไปตามประสบการณและบรบททางสงคมของแตละพนท และอาจตองพจารณาถงปจจยอนๆ เชน ความสญเสยของผคนในสงคมทผานมาในอดตดวยเชนกน ซงไมอาจระบเฉพาะเจาะจงไดวาตองสญเสยเทาไหรอยางไรจงจะ หนหนามาปรองดองกน ประเดนสาคญคอ เมอเปนเรองของการรบรและความรสกแลว ฝายตางๆทอยากจะเหนการปรองดองหรอการเปลยนแปลงกอาจจะ “สราง” การรบรนของสงคมขนมาไดเหมอนกนผานการรณรงคตางๆเพอสรางความตระหนกรของคนในสงคม บทสรปสสงคมไทย

อาเจะหและจาการตาประสบความสาเรจในการยตความรนแรงทมประวตศาสตรความเปนมาเปนศตวรรษ ผานกระบวนการพดคยเจรจาระหวางคขดแยงหลกทงสองฝายและการยอมถอยคนละกาวโดยไมกระทบตอสาระสาคญทแตละฝายตองการจะเหน ซงสดทายสามารถบรรลขอตกลงทางการเมองทยอมรบไดรวมกนบนฐานคดของการมองไปขางหนา และสามารถนาไปสการปฏบตจรงเพอขจดเงอนไขแหงความรนแรงทรากเหงาของความขดแยง

แมวาความขดแยงในอาเจะหกบความขดแยงทางการเมองในสงคมไทยจะมลกษณะของความขดแยงทแตกตางทงในสวนของสาเหตความขดแยงและประเภทของคขดแยง ทาใหไมสามารถนาเนอหาทเปนทางออกตอปญหามาพจารณาประยกตใชได แตในสวนของกระบวนการในการจดการกบปญหานนสามารถท

ก๘-๓๐

จะนามาเปนบทเรยนใหสงคมไทยพจารณาได เพอออกแบบกระบวนการทชอบธรรมอนเปนทยอมรบของทกฝายในการเปดพนทเพอพดคยหารอรวมกนถงเหตแหงความขดแยงและแนวทางการสรางความปรองดองใหเกดขนระหวางกลมคนทมแนวคดทางการเมองแตกตางกนภายในชาต

สาหรบในสวนของหลกการไมรอฟนอดตและมองไปขางหนาเพอใหสงคมเดนตอไปไดนน สงสาคญคอผมสวนไดสวนเสยตางๆ ในสงคมไทยคงจะตองยอมรบและเหนตรงกนเสยกอนวาจะไมรอฟนอดตในสวนไหน จะมองไปขางหนาในทศทางใด และภาพอนาคตทเหนรวมกนของประเทศไทยเปนอยางไร สงคมทแตกแยกราวลกในปจจบนจงจะสามารถแปรเปลยนความขดแยงไปสสงคมแหงความปรองดองไดอยางแทจรงในอนาคต

ก๘-๓๑

บรรณานกรม

เอกสารภาษาไทย ชนนททรา ณ ถลาง และอรอนงค ทพยพมล. ๒๕๕๓. “การเจรจาและการรกษาสนตภาพในอาเจะห: บทเรยนสาหรบกรณสามจงหวด

ชายแดนภาคใตของประเทศไทย.” สานกงานกองทนสนบสนนการวจย http://elibrary.trf.or.th/project_content.asp?PJID =RDG๕๒๑๐๐๑๙ (๑๕ พฤศจกายน ๒๕๕๔).

นพทธ ทองเลก ทองเลก. ๒๕๕๐. การมสวนรวมของกองทพไทยกบกระบวนการสนตภาพในอาเจะห ประเทศอนโดนเซย. กรงเทพมหานคร: วทยาลยปองกนราชอาณาจกร.

สภาคพรรณ ตงตรงไพโรจน. ๒๕๕๐. รฐกบสงคมมสลมในอนโดนเซย. จลสารความมนคงศกษา ๓๐: ๕-๔๐.

เอกสารภาษาองกฤษ Ahtisaari, Marti. 2008. “Delivering Peace for Aceh.” In Accord: Issue 20: Reconfiguring Politics: the Indonesia – Aceh

Peace Process, ed. Aguswandi and Judith Large. London: Conciliation Resources. Amnesty International. 1993. “Indonesia: ‘Shock Therapy’: Restoring Order in Aceh, 1989-1993.” Amnesty

International. https://www.amnesty.org/en/library/info/ASA21/007/1993/en (December 3, 2011). Aspinall, Edward. 2005. “The Helsinki Agreement: A More Promising Basis for Peace in Aceh?” Policy Studies 20.

The East-West Center. http://www.eastwestcenter.org/fileadmin/stored/pdfs/PS020.pdf (December 3, 2011)

Aspinall, Edward. 2008. “Peace without Justice?: The Helsinki Peace Process in Aceh.” Center for Humanitarian Dialogue. http://www.hdcentre.org/files/Justice%20Aceh%20final.pdf (December 2, 2011).

Aspinall, Edward, and Harold Crouch. 2003. “The Aceh Peace Process: Why it Failed.” Policy Studies 1. The East-West Center. http://www.eastwestcenter.org/sites/default/files/private/PS001.pdf (December 3, 2011).

Awaluddin, Hamid. 2008. “Why is Peace in Aceh Successful?” In Accord: Issue 20: Reconfiguring Politics: the Indonesia – Aceh Peace Process, ed. Aguswandi and Judith Large. London: Conciliation Resources.

Clarke, Ross, Galuh Wandita, and Samsidar. 2008. “Considering Victims: the Aceh Peace Process from a Transitional Justice Perspective.” International Center for Transitional Justice. http://ictj.org/publication/considering-victims-aceh-peace-process-transitional-justice-perspective (December 2, 2011).

Feith, Pieter. 2007. “The Aceh Peace Process: Nothing Less than Success.” Special Report 184: March 2007. United States Institute of Peace. http://www.usip.org/files/resources/sr184.pdf (December 2, 2011).

Hadi, Faisal. 2008. “Human Rights and Justice in Aceh.” In Accord: Issue 20: Reconfiguring Politics: the Indonesia – Aceh Peace Process, ed. Aguswandi and Judith Large. London: Conciliation Resources.

Huber, Konrad. 2004. “The HDC in Aceh: Promises and Pitfalls of NGO Mediation and Implementation.” Policy Studies 9. The East-West Center. http://www.eastwestcenter.org/fileadmin/stored/pdfs/PS009.pdf (December 3, 2011).

Huber, Konrad. 2008. “Aceh’s Arduous Journey to Peace.” In Accord: Issue 20: Reconfiguring Politics: the Indonesia – Aceh Peace Process, ed. Aguswandi and Judith Large. London: Conciliation Resources.

Kingsbury, Damien. 2007. “Peace Processes in Aceh and Sri Lanka: A Comparative Assessment.” Security Challenges Volume 3 Number 2 (June): 93-112.

Large, Judith and Aguswandi. 2008. “Introduction: the Forging of Identiy, the Imperative of Political Voice and Meeting Human needs.” In Accord: Issue 20: Reconfiguring Politics: the Indonesia – Aceh Peace Process, ed. Aguswandi and Judith Large. London: Conciliation Resources.

Memorandum of Understanding between the Government of the Republic of Indonesia and the Free Aceh Movement. 2005.

Merikallio, Katri. 2006. Making Peace: Ahtisaari and Aceh. Juva: WS Bookwell Oy.

ก๘-๓๒

Miller, Michelle A. 2006. “What’s Special about Special Autonomy in Aceh?” In Verandah of Violence: the Background to the Aceh Problem, ed. Anthony Reid. Singapore: Singapore University Press.

Miller, Michelle A. 2008. “The Conflict in Aceh: Context, Precursors, and Catalysts.” In Accord: Issue 20: Reconfiguring Politics: the Indonesia – Aceh Peace Process, ed. Aguswandi and Judith Large. London: Conciliation Resources.

Said, Nazamuddin B. 2008. “Economic Injustice: Cause and Effect of the Aceh Conflict.” In Accord: Issue 20: Reconfiguring Politics: the Indonesia – Aceh Peace Process, ed. Aguswandi and Judith Large. London: Conciliation Resources.

Wiratmadinata. 2009. An Evolving Model for Conflict Transformation and Peacebuilding in Aceh: Analysis of the Aceh Peace Process from an Acehese Perspective. Banda Aceh: Aceh Justice Resource Center.

Zartman, William I. 2001. “The Timing of Peace Initiatives: Hurting Stalemates and Ripe Moments.” The Global Review of Ethnopolitics 1(1) (September): 8-18.

การบรรยาย Budiadi, Arko Hananto. ๒๕๕๔. บรรยายแกคณะนกศกษาหลกสตรประกาศนยบตรชนสง การเสรมสรางสงคมสนตสข รนท ๓

สถาบนพระปกเกลา เมอวนท ๑๒ ตลาคม ๒๕๕๔ ณ สถานเอกอครราชทตสาธารณรฐอนโดนเซยประจาประเทศไทย Jusuf Kalla. ๒๕๕๕. บรรยายแกคณะนกศกษาหลกสตรประกาศนยบตรชนสง การเสรมสรางสงคมสนตสข รนท ๓ สถาบน

พระปกเกลา เมอวนท ๑๙ กมภาพนธ ๒๕๕๕ ณ Board Room, Club Bimasena, Hotel Dharmawangsa, จาการตา ประเทศอนโดนเซย

รายชอผใหสมภาษณ 1. Afridal Darmi – นกกฎหมายและผอานวยการ LBH Banda Aceh ซงเปนองคกรทใหความชวยเหลอทางกฎหมายแกชาว

อาเจะห 2. Aguswandi – อดตนกศกษาซงเปนสมาชกของGAM ปจจบนเปนประธานพรรค Partai Rakyat Aceh 3. Ahmedy Meuraxsa – ผเชยวชาญดานการจดการความขดแยงจาก IMPACT 4. Amiruddin Usman (Brig.Gen.) – ประธาน Forum for Communication and Coordination (FKK) ซงเปน

หนวยงานทมภารกจในการสอสารและประสานงานกจกรรมตางๆทเกยวกบอาเจะห รวมจดตงโดยรฐบาลอนโดนเซย คณะผบรหารอาเจะห และ อดตGAM

5. Azwar Abubakar – อดตผวาราชการจงหวดอาเจะหในชวงการเจรจาสนตภาพทเฮลซงก ปจจบนเปนทปรกษาประธานองคกรฟนฟสนตภาพแหงอาเจะห (Badan Reintegrasi-Damai, BRA – Aceh Reintegration and Peace Agency)

6. Banta Syahrijal – ผจดการโครงการ ACSTF (Aceh Civil Society Task Force) ซงเปนองคกรภาคประชาสงคมเฉพาะกจของอาเจะห มบทบาทในการจดกจกรรมตางๆเพอสงเสรมสนตภาพ

7. Fadli – อดตหวหนาหนวยกองกาลงยอยของGAM ปจจบนประกอบอาชพสวนตว 8. Tengku Faisal Aly – ประธานสมาคมโรงเรยนสอนศาสนาอสลาม HUDA 9. Ferry Mursidan Baldan – สมาชกสภาผแทนราษฎรจากพรรค Golkar เปนชาวอาเจะหโดยกาเนด เปนผผลกดนทางการ

เมองใหแกชาวอาเจะห และเปนผมบทบาทสาคญในการรางกฎหมายปกครองทบงคบใชในอาเจะห (Law on Governing Aceh, LoGA)

10. James Bean – ผประสานงานโครงการ Post Conflict and Reintegration Program, International Organization of Migration (IOM) ซงเปนโครงการฝกอาชพใหแกอดตสมาชกGAM โดยมเปาหมายเพอสงเสรมใหอดตสมาชกGAMสามารถใชชวตอยในสงคมไดโดยปกตสข

11. John Virgoe – ผอานวยการโครงการเอเชยตะวนออกเฉยงใต, International Crisis Group (ICG) 12. Juha Christensen – อดตนกธรกจชาวฟนแลนดซงเปนหนงในผประสานงานหลกใหเกดการเจรจาสนตภาพทเฮลซงก 13. Leroy Hollenbeck – ทปรกษาผวาราชการจงหวดอาเจะหจานวน 3 คนรวมถงปจจบน

ก๘-๓๓

14. Mawardi Ismail – อาจารยประจาคณะนตศาสตร มหาวทยาลย Syiah Kuala ซงเปนผมบทบาทสาคญในการรางกฎหมายปกครองทบงคบใชในอาเจะห

15. Michael Bak – ผเชยวชาญจากสานกงานใหความชวยเหลอเพอการพฒนาระหวางประเทศของสหรฐอเมรกา (United States Agency for International Development, USAID) ทปฏบตงานในอนโดนเซยมาเปนเวลา 9 ปจนกระทงเกดขอตกลงสนตภาพทเฮลซงก

16. Tgk.Nashiruddin Bin Ahmed – อดตแกนนาและหวหนาคณะเจรจาฝายGAM ชวงปค.ศ.2000-2003 17. Nur Djuli – ประธานองคกรฟนฟสนตภาพแหงอาเจะห (Badan Reintegrasi-Damai, BRA – Aceh Reintegration and

Peace Agency) ซงเปนอดตแกนนาของGAM และอดตผเจรจาฝายGAMทงสองครงทเจนวาและเฮลซงก 18. Otto Syamsuddin Ishak – อดตแกนนาภาคประชาสงคมทมบทบาทในการผลกดนใหเกดการพดคยกนระหวางฝายGAM

และองคกรพฒนาเอกชนบางสวน ปจจบนเปนอาจารยทมหาวทยาลย Syiah Kuala 19. Rusdi Hamid – สมาชกพรรค Sekjen Partai Bersatu Aceh 20. Sidney Jones – ทปรกษาอาวโส International Crisis Group (ICG) 21. Soprayoga Hadi – ผอานวยการฝายพนทพเศษและพนทชายขอบ (Special Area and Disadvantaged Region) ของ

BAPPENAS (National Planning Board) ซงเปนหนวยงานทรบผดชอบการวางแผนพฒนาประเทศ 22. Suraiyah Kamaruzaman – ผอานวยการ Flower Aceh ซงเปนองคกรพฒนาเอกชนททางานเพอสงเสรมสทธสตรในอา

เจะห 23. Taf Haikal – โฆษกกลม Aceh-Barat Selatan Caucus ซงเปนกลมภาคประชาสงคมททางานในพนทชายฝงตะวนตกและ

ทางใตของจงหวดอาเจะห 24. Thamrin Ananda – ผสมครรบเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรในตนปค.ศ.2009 จากพรรค Partai Rakyat Aceh 25. Wiratmadinata – เลขาธการเครอขาย Forum LSM Aceh ซงเปนเครอขายประชาสงคมขนาดใหญหนงในสองเครอขาย

ของอาเจะห 26. Yarmen Dinamika – ผอานวยการศนยขอมลสนตภาพอาเจะห (Aceh Peace Resource Center, APRC) และ

บรรณาธการ SERAMBI Aceh 27. Zulhanuddin Hasibuan – ผอานวยการ PUGAR ซงเปนหนวยงานดานสงแวดลอมทชวยเหลอกลมคนชายขอบและ

ชาวประมงใหมอาชพและมรายไดเพอชวตความเปนอยทดขน

ก๙-๑

การสรางความปรองดองแหงชาตการสรางความปรองดองแหงชาต:: กรณศกษากรณศกษาแอฟรกาใตแอฟรกาใต ณชชาภทร อนตรงจตร

นกวชาการ วทยาลยการเมองการปกครอง สถาบนพระปกเกลา ----------------------------------

บทนา

สาธารณรฐแอฟรกาใต เปนกรณศกษาหนงทนาสนใจ ในฐานะทเปนประเทศสามารถจดการกบความขดแยงทางสผวทยดเยอยาวนาน และฝงลกในระดบวฒนธรรมไดจนประสบผลสาเรจในระดบหนง ความขดแยงทเกดจากการกดกนสผวของประเทศนมทมาจากสมยอาณานคม สบเนองกระทงถงชวงไดรบเอกราช และดารงคงอยมาจนถงตนทศวรรษท ๑๙๙๐ ทาใหเกดปญหาความขดแยง ความเหลอมลา การดอยพฒนา การละเมดสทธมนษยชนความยากจน การนดหยดงาน และการเดนขบวน ตลอดจนการประณามจากนานาประเทศ

ดวยเหตนจงนาจะมการเรยนรวา กรณศกษาของสาธารณรฐแอฟรกาใตมาใชแกไขปญหาความขดแยงในประเทศไทยไดหรอไม เพราะแมวธการของสาธารณรฐแอฟรกาใตจะประสบความสาเรจในปารากวย และโคลอมเบย๑ แตไมใชทกครงและในทกสถานการณทกระบวนการนจะประสบความสาเรจ เพราะตองเปนการดาเนนการในสงคมทมความพรอมในระดบหนง วตถประสงคของการศกษากรณศกษาสาธารณรฐแอฟรกาใตในบทนจงไมใชการอธบายถงความสาเรจของกระบวนการแกไขความขดแยงเพยงอยางเดยว แตเปนการศกษากระบวนการหลายขนตอนกอนทจะสามารถดาเนนไปถงขนทสามารถเชญคขดแยงทเกยวของมา “รบฟง” ซงกนและกน จวบจนถงกระบวนการภายหลงการใชความรนแรง โดยคนหาวามปจจยอะไรททาใหคขดแยงสามารถอยรวมกนไดภายหลงจากการใชความรนแรง การศกษากรณสาธารณรฐแอฟรกาใตบทน จงมงหมายทจะ (๑) วเคราะหถงเงอนไขทางประวตศาสตร สงคม และเศรษฐกจทเกดขนในสาธารณรฐแอฟรกาใตทนามาสความปรองดอง และ (๒) คนหาวามปจจยใดททาใหคขดแยงในสาธารณรฐแอฟรกาใตสามารถอยรวมกนไดสาเรจ

อนง กอนทจะมการคดเลอกกรณศกษาน สาธารณรฐแอฟรกาใตเปนตวอยางหนงทมการถกเถยงกนอยางกวางขวางถงความเหมาะสมในการนามาใชเปนกรณศกษา เพราะสาเหตของความขดแยงในสาธารณรฐแอฟรกาใตนนมทมาจากการแบงแยกสผวอยางรนแรง (Apartheid) ในขณะทประเทศไทยนนไมไดมปญหาการแบงแยกสผว และไมเคยตกเปนเมองขน นอกจากนปญหาในประเทศสาธารณรฐแอฟรกาใตเปนปญหาทเกดขนยดเยอยาวนานตงแตสมยการลาอาณานคม แตจดเดนของกรณศกษาสาธารณรฐแอฟรกาใตคอ ผลของความสาเรจทความขดแยงไดรบการแกไข การเรยนรถงบทเรยนหรอประสบการณของประเทศทผจญปญหาหนกหนากวาประเทศของเรา อาจจะเปนหนทางหนงททาใหเราเราไดหยบยกทางเลอกทเหมาะสมในการแกไขปญหาความขดแยงในประเทศไทยเรากเปนได

๑ กรณศกษาของประเทศนกลายมาเปนทสนใจจากหนงสอคมอ (How-to) ทขายดทตดอนดบโลกเลมหนงไดแก “Solving Tough Problems” หรอแปลเปนไทยในชอหนงสอ “วธ

สรางปาฏหารยเมอสถานการณถงทางตน” (Adam Kahane, ๒๐๐๔) ในหนงสอเลมนไดกลาวถงวธอนนาสนใจในการแกไขปญหาโดยเสนอวา การมองปญหาผานกระบวนทศนใหมจะทาใหแกไขปญหาเกาๆ ได โดยหนงสอไดนาเสนอตวอยางของการมองภาพอนาคต (Scenario Planning) หนงสอเลมนบอกเลาถงวธการศกษาความสมพนธระหวางการเรยนรของบคคลในสถานการณความขดแยง และการเปลยนแปลงของสถาบน ผนาจะสามารถกาวขามวธการทเปนทางการ คาเฮนไดอธบายถงกระบวนการภาพอนาคตทเกดขนทมองเฟลอร (Mont Fleur Scenario Planning Process) ซงไดนาผนาผวขาวทนยมการกดกนสผว และหวหนากลม African National Congress (ANC) ซงเปนกลมคนผวดา และตวแสดงอนๆ ทสาคญเขามาอยในหองเดยวกน บทสรปของหนงสอเลมนคอ กระบวนการคดรวมกนและการสรางภาพในอนาคตรวมกน ไดเปนสงทสรางใหเกดความสาเรจในสาธารณรฐแอฟรกาใต

ก๙-๒

๑. ความเปนมาของสถานการณความขดแยง ๑.๑ สภาพบรบททางการเมอง

สภาพบรบททางการเมองของประเทศสาธารณรฐแอฟรกาใตในชวงของความขดแยง เปนสงทมความนาสนใจเปนอยางยงในการทาความเขาใจความขดแยงของประเทศสาธารณรฐแอฟรกาใต ซงจะทาใหเขาใจบรบทของสงคมทผนาของกลมรฐบาลและกลมตอตานในสาธารณรฐแอฟรกาใต ในฐานะทเปนเงอนไขททาใหความขดแยงนนดารงอย คณะกรรมการเพอคนหาความจรง (Truth and Reconciliation Commission, TRC) ของสาธารณรฐแอฟรกาใต (TRC, ๑๙๙๘) ไดสรปไวในรายงานฉบบสมบรณเกยวกบสถานการณของบรบททางการเมองในสาธารณรฐแอฟรกาใตไววา บรบทของการกดกนสผวทเกดขนในสาธารณรฐแอฟรกาใตนน อยภายใตเงอนไขของเหตการณสาคญทางประวตศาสตรสองเหตการณคอ (๑) การปลดปลอยอาณานคม และ (๒) สงครามเยน โดยทมความแตกตางทางเชอชาตเปนกลไกสาคญในการขบเคลอนประวตศาสตรในชวงดงกลาว

๑.๑.๑ การปลดปลอยอาณานคม สาธารณรฐแอฟรกาใตตกอยภายใตการลาอาณานคมของประเทศตะวนตกหลาย

ประเทศ โดยประเทศทเขามาตงรกรากและสามารถสรางระบบการปกครองไดอยางมนคงคอ ชาวดชท ซงอยอาศยในสาธารณรฐแอฟรกาใตนานจนเรยกตวเองวาเปนพวกบวร (Boer) และภายหลงผทเขามาตงรกรากคอประเทศองกฤษ การลาอาณานคมในสาธารณรฐแอฟรกาใต (Scramble for Africa) สามารถยอนกลบไปไดหลงในชวงระหวางป ค.ศ. ๑๘๘๐-๑๙๐๐ อนเปนชวงทมหาอานาจยโรปเรมจะอมตวในการขยายอานาจภายในภาคพนทวป มหาอานาจยโรปไดหนมาขยายอาณานคมนอกดนแดนอกครง โดยมเปาหมายคอดนแดนแอฟรกา ซงในชวงระยะเวลาดงกลาว เหลามหาอานาจยโรปตางพากนเขามาแบงดนแดนในสาธารณรฐแอฟรกาใตตามอาเภอใจ จนกระทงถงป ค.ศ. ๑๙๐๕ นน กลาวไดวาดนแดนทกตารางนวของอาหรกาถกควบคมโดยรฐบาลใดรฐบาลหนงในประเทศยโรป ยกเวนดนแดนไลบเรย และ เอธโอเปย เทานนทยงคงเปนอสระ ประเทศทมอาณานคมในแอฟรกามากทสดไดแก องกฤษและฝรงเศส และรองลงมาคอประเทศเยอรมน สเปน อตาล เบลเยยม และโปรตเกส

อยางไรกด ประเทศมหาอานาจยโรปไมไดใชประโยชนจากอาณานคมในสาธารณรฐแอฟรกาใตมากนก จนกระทงในชวงเวลาทญปนครอบครองทะเลจน และมหาสมทรแปซฟก ชวงกอนสงครามโลกครงทสองซงไดทาใหสนคาตางๆ เชน ยางและแรธาตไมสามารถถกสงมายงยโรปไดงายมากนก ดวยเหตน อาณานคมในแอฟรกาจงตองปรบตวในการกลายเปนแหลงปอนสนคาตางๆ เหลานใหกบประเทศแมของตน

เมอสงครามโลกครงท ๒ จบสนลง ไดสงผลกระทบใหเกดการเปลยนแปลงในทศนคตของผนาประเทศหลายประเทศในยโรป โดยเฉพาะอยางยงประเทศเจาอาณานคม จากประสบการณทยโรปไดตกอยภายใตเผดจการของฮตเลอร และผลของสงครามททาใหเกดการตระหนกถงหลกสทธมนษยชนเพมมากขน ตลอดจนขอเทจจรงทวา การมอาณานคมในสาธารณรฐแอฟรกาใตนนไมไดทาใหเกดผลดในทางเศรษฐกจแกเหลาประเทศเมองแมในสาธารณรฐแอฟรกาใต ผนาของประเทศอาณานคมยโรปจงตองการถอนตวออกจากแอฟรกา และตองการใหรฐบาลแอฟรกาใหสทธพลเมองรวมทงสทธทางการเมองแกประชาชนทกคนทอาศยอยในดนแดนอาณานคมอยางเทาเทยมกน เชน นายกรฐมนตร ฮารโรลด แมคมลเลยน (Harold Macmillan) ไดแถลงตอรฐสภาสาธารณรฐแอฟรกาใตในเดอนกมภาพนธ ป ค.ศ. ๑๙๖๐ ไววา “กระแสแหงการเปลยนแปลง (Wind of Change)” ไดเกดขนแลวทวสาธารณรฐแอฟรกาใต ซงเปนการบอกใหรเปนนยวา รฐบาลสาธารณรฐแอฟรกาใตสมควรทจะปรบตวเพอใหเขากบการเปลยนแปลง นนคอ จะตองมการเตรยมตวรบการปลดปลอยอาณานคมแลว

ก๙-๓

การประกาศเชนนนทาใหรฐบาลสาธารณรฐแอฟรกาใตเกดความตระหนก แทนทรฐบาลคนผวขาวจะพยายามปรบตวใหเขากบการเปลยนแปลง แตกลบมปฏกรยาในทางตรงกนขาม พวกเขาพยายามทาใหนโยบายกดขสผวนนรดกมมากกวาเดม เพอมใหตนเองตองสญเสยผลประโยชน กลาวไดวารฐบาลผวขาวมองวา เปนเรองจาเปนทจะตอง “เปลยนแปลงกระแสลม (แหงสทธเสรภาพและสทธมนษยชน) กอนทจะพดมาถงเขตแดนของสาธารณรฐแอฟรกาใต” (TRC, ๑๙๙๐) ดวยเหตนจากการทรฐบาลสาธารณรฐแอฟรกาใตไดดาเนนการเปนอสระแยกออกจากการบงคบการขององกฤษและเครอจกรภพตงแตชวงตนทศวรรษท ๑๙๖๐ ซงหลงจากชวงระยะเวลาดงกลาวทาใหรฐบาลสาธารณรฐแอฟรกาใตกาหนดนโยบายตางๆ ในลกษณะกดขและกดกนสผวอยางรนแรง

๑.๑.๒ สงครามเยน นอกจากเรองความหวาดกลวการไดรบเอกราช และตองปลอยใหคนผวดามอานาจแลว

อกปจจยหนงทมผลตอทศนคตของผนาผวขาวในสาธารณรฐแอฟรกาใตยงเกดจากสภาวะสงครามเยน ซงไดแบงโลกใหเปนสองขวอานาจอยางชดเจน รฐบาลสาธารณรฐแอฟรกาใตเกดความหวาดกลวตอการคกคามของลทธสงคมนยมจากประเทศคอมมวนสต ดวยเหตน การตอตานคอมมวนสตไดกลายเปนยทธศาสตรหลกของผกาหนดนโยบายของสาธารณรฐแอฟรกาใต ประกอบกบการทกลมตอตานรฐบาลมความสมพนธทดกบกลมประเทศคอมมวนสต เชน พรรค ANC และพรรคคอมมวนสตแหงสาธารณรฐแอฟรกาใต และ ANC กบประเทศจนและประเทศเวยดนาม ไดทาใหผนาสาธารณรฐแอฟรกาใตทนาโดยรฐบาล National Party ไดมองวาการทกลม ANC มความสมพนธทดกบประเทศคอมมวนสต จะนามาซงการครอบงาของภยคอมมวนสต และการตอสเพอปลดแอกจากการครอบงาของคนผวขาวเปนเรองทมความเกยวของกน

แมวากลมผนาพรรค National Party หลายคน รวมทงนาย FW de Klerk ทไมเหนดวยกบการกดกนสผว และพยายามคดคานนโยบายการกดกนสผวทนาเสนอโดยรฐบาลจากพรรค National Party และความพยายามทจะปกครองโดยคนผวขาว แตมกจะไดรบการขดขวางอยเสมอ จากการอางเรองความมนคงในการตอสกบความครอบงาของภยคอมมวนสต ซงมกจะเปนสงทผนาผวขาวนามาใชเสมอเมอจะอางถงความชอบธรรมทจะใชนโยบายกดขคนผวดา ทาใหกจกรรมตางๆ ทดาเนนการโดยคนผวดาเพอทจะปลดแอกการครอบงาของคนผวขาว จะถกตราวาเปนการกระทาของคอมมวนสตอยเสมอ การเมองนอกรฐสภาหรอฝายคาน หรอแมแตผายตรงขามรฐบาลจะถกทาใหเปนสงทผดกฎหมาย ซงจะถกดาเนนคดอาญา

อยางไรกด กตองยอมรบวาขบวนการปลดปลอยคนผวดาตางๆ ทเกดขนในแอฟรกา ไมวาจะเปน ANC เอง หรอทเกดทบรเวณอนเชน SWAPO (South West African People’s Organization), MPLA (Popular Movement for the liberation of Angola) และ FRELIMO (Mozambique Liberation Front) เปนกระบวนการหนงทจะปลดแอกตออาณานคม จกรวรรดนยม ซงบางครงเปนการเคลอนไหวอยภายใตกรอบแนวคดของสงคมนยมและมารกซสม

๑.๒ คขดแยงทเกยวของ และความสญเสย คกรณของความขดแยงคอคนผวขาวกลมนอยทเปนรฐบาลและคนผวดากลมใหญของประเทศซง

เปนคนพนเมอง เงอนไขของความขดแยงตงอยบนการกดขชนกลมใหญอนมาจากการกดกนสผว อนเปนผลโดยตรงของนโยบายแบงแยกและปกครองทเปนผลมาจากชวงอาณานคมทผานมา ตลอดระยะเวลาเกอบ ๕ ทศวรรษของความขดแยง ไดมการเผชญหนากนของคขดแยง โดยวธการทนยมใชมากทสดคอ การไมใชความรนแรง (Non-

ก๙-๔

violence) ซงคอนขางจะประสบความสาเรจและเปนปจจยสาคญทนามาสการปลอยตวนายเนลสน เมนเดลา และการสานเสวนาเพอแกไขความขดแยงในสาธารณรฐแอฟรกาใต

คณะกรรมการคนหาความจรงและการปรองดอง (TRC, ๑๙๙๘) ไดกลาวถงการตอสของการแบงแยกสผวไววาทจรงแลวไมใชรฐบาลคนผวขาว (National Party Government) ทเปนผออกนโยบายตางๆ ในการกดกนสผว แตความขดแยงอนเนองมาจากการกดกนสผวจรงๆ แลวเกดขนตงแตชวงกลางทศวรรษท ๑๗ ในชวงทผอพยพชาวยโรปไดเขามาแสวงหาอาณานคมในดนแดนแถบน ซงเมอไดรวบรวมความขดแยงกอนทจะถงชวงการปกครองของ National Party นนสามารถสรปไดดงน (TRC, ๑๙๙๘)

(๑) การอพยพคนงานผวดาเขามาในแหลมกดโฮป และการปฏบตอยางทารณตอทาสตงแตป ค.ศ. ๑๖๕๒ (เมอเรมอพยพคนงานเขามา) จนกระทงถงป ค.ศ. ๑๘๓๔ (เมอลมเลกระบบทาส)

(๒) สงครามปลดปลอยอสรภาพจากชาวอาณานคม เรมตงแตสงครามครงแรกตอชนเผาไคซาน Khoisan ในป ค.ศ. ๑๖๕๙ ซงเปนชนเผาพนเมองในแอฟรกา เมอคนผวขาวไดพยายามขยายอาณานคมขนไปทางตอนเหนอ จนถงการตอตานทบามบาธา (Bambatha Uprising) ในป ค.ศ. ๑๙๐๖

(๓) การตามลาและกาจดชนเผาเรรอนในสาธารณรฐแอฟรกาใต เชน ซาน (San) และ คอย-คอย (Khoi-khoi) อยางตอเนอง ทงชาวบวรทสบเชอสายมาจากชาวดช (Boer) และองกฤษ ในชวงศตวรรษท ๑๗-๑๘

(๔) Diffaquane หรอ Mfecane คอของชนเผาซล (Zulu) เพอขยายอาณาเขต ซงทาใหมการฆาฟนคนเผาอนอยางมากมาย และเกดการอพยพลภยจานวนมหาศาล ซงไดทาใหเกดการตงรฐและการลมสลายของรฐ

(๕) สงครามบวร ในป ค.ศ. ๑๘๙๙-๑๙๐๒ ซงในทสดแลวพวกบวร ตองพายแพใหกบชาวองกฤษ ในการนไดมผเสยชวตกวา ๒๐,๐๐๐ คนและมการละเมดสทธมนษยชนอยางมหาศาล

(๖) สงครามฆาลางเผาพนธทเกดจากผบรหารอาณานคมชาวเยอรมนในดนแดนแอฟรกาตะวนตกเฉยงใต ซงไดทาใหชนเผาเฮเรโร (Herero People) เกอบจะตองสญพนธ ตงแตป ค.ศ. ๑๙๐๔-๑๙๐๗

นอกจากนในป ค.ศ. ๑๙๖๐ ไดเกดโศกนาฏกรรมการฆาหมทชารฟวว (Sharpville) ซงการฆาหมในครงนนไมไดเกดขนจากรฐบาลของพรรค National Party แตมาจากพรรคสาธารณรฐแอฟรกาใต (South African Party) ทพดภาษาองกฤษเปนหลก โดยมผเสยชวตจากเหตการณครงนถง ๖๙ คน และไดรบบาดเจบกวา ๓๐๐ คน

กฎหมายทสงผลกระทบตอวถชวตของมนษยมากทสดในชวงศตวรรษทยสบของประวตศาสตรสาธารณรฐแอฟรกาใตไดแก กฎหมายทดน (๑๙๑๓) ซงไดเปนการเขยนแผนทของประเทศสาธารณรฐแอฟรกาใตใหมหมด โดยการลากเสนเขตแดนทแบงแยกคนผวขาวและคนผวดาออกจากกน และขบไลเจาของทดนทเปนชาวผวดาออกไป ทงนโดยประกาศหามใหชาวอาฟรกนเปนเจาของทดนในบางบรเวณทประกาศใหเปนทดนทหวงหามไวสาหรบคนผวขาว จากเหตการณนไดทาใหคนผวดาจานวนมากตองพลดพรากจากทอยอาศยและปราศจากทดนทากน และทาใหคนเหลานตองอดตายกวาพนคน

นอกจากน ภายหลงจากทพรรค National Party ไดอานาจเปนรฐบาลไดออกกฎหมายกดกนสผวดงน

๑. กฎหมายการจดทะเบยนประชากร ค.ศ. ๑๙๕๐ (Population Legislation Act ๑๙๕๐) กฎหมายฉบบนเปนกฎหมายพนฐานของการกดกนสผวในสาธารณรฐแอฟรกาใต เปนการกาหนด

ไวอยางชดเจนวา ประชาชนชาวสาธารณรฐแอฟรกาใตแบงเปน ๔ เผาพนธ โดยการระบไววา

ก๙-๕

“คนผวขาวคอคนทเหนไดชดวาชาว และไมมผวสใดๆ หรอคนทไดรบการยอมรบวาผวขาว และไมเปนทเหนไดชดวาผวไมขาว และประกอบดวยวาบคคลคลนนจะไมถกแบงแยกวาเปนคนขาว หากไดรบการกาเนดมาจากบดามารดาทแทจรงทไดรบการแบงแยกวาเปนผวสหรอวาเปนเผาบนต.. เผาบนตกคอบคคลทไดรบการยอมรบโดยทวไปวา เปนสมาชกของเชอชาตหรอชนเผาพนเมองของแอฟรกา คนทมสผวคอคนทไมใชคนผวขาวหรอคนบนต”

๒. กฎหมายกลมพนท ค.ศ. ๑๙๕๐ (Group Areas Act ๑๙๕๐) กฎหมายกลมพนทไดกาหนดใหประเทศไดรบการแบงเขตพนทตามเชอชาตตางๆ กฎหมายฉบบน

มผลบงคบใชตงแต ป ค.ศ. ๑๙๕๔ และไดทาใหเกดการบงคบอพยพประชาชนจานวนมหาศาล โดยเฉพาะอยางยงประชาชนคนผวดาใหออกมาจากถนทอยอาศย เปนการทาลายชมชนดงเดมเชน Sophia town, District Six, Cato Manor และตอนใตของทาเรออลซาเบธ การบงคบอพยพครงนไดทาใหเกดผลกระทบตอประชาชนจานวนมหาศาล ไมวาจะเปนเรองรายได การดารงชพ และการสญเสยทรพยสน

๓. กฎหมายการหามแตงงานขามเชอชาต ค.ศ. ๑๙๔๙ และ การแกไขปรบปรงกฎหมายละเมดจรยธรรม ค.ศ. ๑๙๕๐ (The ๑๙๔๙ Prohibition of Mixed Marriages Act and ๑๙๕๐ Immorality Amendment Act)

กฎหมายฉบบนระบวา การแตงงานขามเชอชาตหรอชาตพนธจะเปนสงทผดกฎหมาย เชนเดยวกบการมเพศสมพนธขามสผวดวยทไมไดรบการอนญาตเชนกน สวนกฎหมายละเมดจรยธรรมเปนกฎหมายททาใหเกดการละเมด การทาใหอบอายในทสาธารณะ และการทาลายการแตงงานและความผกพนในครอบครว ผลกระทบของกฎหมายนคอ ไดกอใหเกดการฆาตวตายของคนทตกอยภายใตกฎหมายฉบบน

๔. กฎหมายการตอตานคอมมวนสต ค.ศ. ๑๙๕๐ (Suppression of Communist Act ๑๙๕๐) กฎหมายฉบบนไมเพยงแตการไมอนญาตใหมการจดตงพรรคคอมมวนสตไดเทานน แตยงเปน

กฎหมายทเกยวของกบสงตางๆ ทกอใหเกดความไมสงบ ไมวาจะเปน หวรนแรง, เสรนยม, ศาสนาหวรนแรง เปนตน โดยสรางคาจากดความของคาวาคอมมวนสต ใหกวางทสด

๕. กฎหมายการแบงแยกการใหบรการ ค.ศ. ๑๙๕๓ (Separate Amenities Act ๑๙๕๓) กฎหมายฉบบดงกลาว กาหนดไววาบรการสาธารณะตางๆ เชน สวนสาธารณะ หองสมด สวน

สตว ชายหาด สถานทเลนกฬา ฯลฯ เปนสถานททกาหนดถงเชอชาตของผใชไวอยางแนนอน ซงไดทาใหบรการสาธารณะสวนใหญถกจากดไวใหเฉพาะคนผวขาวเทานน

๖. กฎหมายการศกษาบนต ค.ศ. ๑๙๕๓ (Bantu Education Act ๑๙๕๓) กฎหมายการศกษาบนต ไดกาหนดมาตรฐานของความแตกตางทางการศกษา เพอใหบนตหรอคน

พนเมองสาธารณรฐแอฟรกาใตมระบบการศกษาทตากวาคนผวดา เนองจากเชอวา คนผวดาไมควรจะมการศกษามากมายเทากบคนผวขาว นอกจากนรฐยงคอยๆ ยกเลกเงนชวยเหลอทางการศกษาทใหกบคนผวดา เพอทจะใหระบบการศกษาของรฐตองปดตวลงในทสด ทงนเพอไมใหคนผวดาไดรบการศกษา ผลกระทบของกฎหมายนคอคนสาธารณรฐแอฟรกาใตทเตบโตมาในรนนนขาดทกษะและการศกษาทจะพฒนาประเทศไปถงสสบป

ก๙-๖

๗. การขยายการศกษาในระดบมหาวทยาลย ค.ศ. ๑๙๕๙ (Extension of University Education Act ๑๙๕๙)

กฎหมายฉบบนสงหามมใหมหาวทยาลยทมคนผวขาวรบนกเยนผวดา ยกเวนจะไดรบการรบรองจากรฐมนตร ซงไดทาใหมมหาวทยาลยของแตละเชอชาต สาหรบ คนอนเดย คนผวส ซล และคนพดภาษา Sotho และ Xhosa ซงผลของการกดกนสผวน ไดทาใหเกดการตอตานซงมทงวธการทใชความรนแรงและไมใชความรนแรงดงตอไปน

๑.๓ สาเหตของความขดแยง

สาเหตของความขดแยงในสาธารณรฐแอฟรกาใตอาจจะมจากหลายประการ แตจดเรมตนกคอ เชอชาต (Race) เปนคาทมความหมายและแรงบนดาลใจอนทรงพลงสาหรบทกฝายในความขดแยงครงน โดยทชาวสาธารณรฐแอฟรกาใตทเปนคนผวขาว มกจะไดรบการบอกเลาจากพอแม โรงเรยน สอมวลชน และโบสถ ถงความแตกตางทพวกเขามจากคนผวดา และคนผวดาเหลานนไมไดรบการพฒนา และดวยการเกดขนของระบบ บนตสถาน พวกคนขาวเหลานไดรบการบอกเลาถงขนาดทวาคนผวดาเหลานมใชคนสาธารณรฐแอฟรกาใต ดวยเหตน สงทเกดขนในความคดของพลเมองอาฟรกนกคอ คนผวขาวคอคนสาธารณรฐแอฟรกาใต ในขณะทคนผวดาคอคนตางชาตทเขามาอยรวมกบคนสาธารณรฐแอฟรกาใต ไมตางอะไรกบคนงานตางถนทอพยพเขามาทางานในสาธารณรฐแอฟรกาใต พวกคนผวดาคอ “คนอน” ซงกาลงจะกลายเปน “ศตร” ซง Brigadier Mofokeng ผนากองกาลงปลดปลอยชาว Azanian ไดกลาวไววา

“ศตรของการเคลอนไหวเพอเสรภาพของสาธารณรฐแอฟรกาใต คอระบบอาณานคม ซง

เรยกงายๆ วาเปนการครอบงาของคนผวขาว ซงมใชการนา แตเปนการควบคมและใชอานาจ สงทปกปองคนผวขาวจากคนผวดากคอกองกาลงและกระบวนการถออาวธ...”

(TRC, ๑๙๙๘) ในกรณศกษาของสาธารณรฐแอฟรกาใตนน นโยบายการแบงแยกสผวทาใหเกดการตอตานท

รนแรงมาตงแตสมยกอนการปลดปลอยจากอาณานคม (Khannenje, ๒๐๐๗) เนองจากนโยบายดงกลาวเปนนโยบายทลดรอนสทธเสรภาพและกดขสภาวะความเปนอยของกลมคนผวดาซงเปนคนกลมใหญของประเทศ ภายหลงจากทไดรบเอกราช ประเทศสาธารณรฐแอฟรกาใตไมเคยมการเลอกตงทเปนการทวไป รฐบาลทบรหารประเทศเปนรฐบาลเผดจการของคนผวขาวและการบรการสาธารณะตางๆ เชน ไฟฟา ถนน การศกษา และการสาธารณสข หรอแมแตนาสะอาดกถกสงวนไวใหสาหรบคนผวขาว แมแตมหาตมะ คานธ ซงเปนคนอนเดยทเดนทางไปประเทศสาธารณรฐแอฟรกาใตเมอป ค.ศ. ๑๘๙๓ ยงตองพบกบการกดกนแบงแยกสผว เมอเขาถกโยนออกมานอกทนงในชนหนงของรถไฟ ซงถกสงวนไวใหสาหรบคนผวขาวเทานน (กรณา กศลาลย, ๒๕๒๕)

ในป ค.ศ. ๑๙๔๘ รฐบาลไดออกนโยบายกดกนสผวทระบอยางชดเจนทจะมการแบงคนออกเปนสกลมหลกๆ ตามเชอชาต (Racial Group) ไดแก คนผวขาว, ชนพนเมอง, คนผวส และพวกคนเอเชย จากการแบงแยกคนเปนกลมหลกๆ เชนน จงไดมความพยายามจากดพนทของคนในแตละเชอชาตมใหอยอาศยรวมกน ทงโดยการอพยพคนผวดาจานวนมากใหยายทอยโดยไมสมครใจ ตอมาในป ค.ศ. ๑๙๗๐ พรรค National Party ไดประสบความสาเรจในการกาจดสมาชกสภาผแทนราษฎรทมใชคนผวขาวออกไป และยงไดกาหนดนโยบายการกด

ก๙-๗

กนความเปนพลเมองของชาวผวดา โดยแบงชาวผวดาใหอยรวมกนในเขตการปกครองอสระทเรยกวาบนตสถาน (Homeland หรอ Bantustans) ๔ แหง เพอทจะกดกนและจากดความเปนพลเมองของชาวอาฟรกนผวดา โดยใหคนผวดาอยรวมกนในอาณาบรเวณทยากจนและแหงแลงทสดของประเทศ เนองจากไมตองการใหชาวผวดาทอาศยอยในเขตปกครองพเศษสามารถรวบรวมกาลงหรอทาสงครามตอตานรฐบาล (Zune, ๑๙๙๙, อางใน Khannenje, ๒๐๐๗) รฐบาลคนผวขาวไดจดตงหนวยงานของรฐในการบรหารอยในแตละบนตสถาน แตหนวยงานเหลานทาหนาทไมมประสทธภาพทงยงคอรรปชน ระบบนจงไมไดเปนระบบทสามารถชวยเหลอหรอดแลคนผวดา บนตสถานไมไดมความหมายทางการบรหารหรอทางประวตศาสตรและวฒนธรรม เปนแตเพยงแคแหลงรวมคนงานเพอจะไปใชแรงงานใหกบชาวสาธารณรฐแอฟรกาใตผวขาว ไดเทานน ระบบบนตสถานไดสรางความเดอดรอนและความเจบปวดใหกบชาวอาฟรกนผวดาทเปนคนหมมากในสงคม (Ramaphosa, ๑๙๙๕) นอกจากทรฐบาลมหนาทเพยงเพอทาประโยชนใหกบคนผวขาว แตตวรฐบาลเองดวยทถกมองวาไมมประสทธภาพทงจากคนผวขาวดวยกนเอง รฐบาลคนผวขาวสาธารณรฐแอฟรกาใตไมมความโปรงใสหรอความสานกรบผด ภารกจของรฐบาลคนผวขาวมาจากแนวคดทวารฐบาลจะเปนผวางแผนนโยบายตางๆ ใหกบประชาชนทกประการ (Broekaert, ๒๐๐๗)

นโยบายการกดกนสผวอยางรนแรงเชนน ไดรบการตอตานอยางรนแรงในประเทศ โดยตลอดชวงระยะเวลาเกอบ ๕ ทศวรรษทไดมการใชนโยบายเชนน ไดมการลกฮอขนตอตานของกลมประชาชนผวดา และการลางแคนของทงสองฝาย เกดขนอยางสมาเสมอ รวมทงการจบกมและประหารชวตนกการเมองผวดาทตอตานแนวนโยบายการแบงแยกสผว เมอการตอตานเพมความรนแรงจะตองพบกบการใชความรนแรงกลบของฝายรฐ และนอกจากไดรบการตอตานภายในประเทศแลว การใชนโยบายการกดกนสผวของสาธารณรฐแอฟรกาใตยงไมไดรบการยอมรบจากนานาประเทศ สาธารณรฐแอฟรกาใตไดรบคาตาหนตเตยนเรองนอยเสมอ และนาไปสการควาบาตรทางการคาเปนระยะเวลานานจากนานาชาตตงแตทศวรรษท ๑๙๕๐

Lowenberg & Kaempfer (๒๐๐๑, อางใน Khannenje, ๒๐๐๗) ไดกลาวถงนโยบายการกดกนสผวของสาธารณรฐแอฟรกาใตวาไดสงผลกระทบถงวถการดารงชวตทกมต ไมวาจะเปนดานสงคม เศรษฐกจ หรอทางการเมอง เพอจากดใหคนผวขาวในสาธารณรฐแอฟรกาใตมบทบาทและไดรบสวนแบงในทางเศรษฐกจมากกวาชาวผวดาทตองทางานใชแรงงาน การแบงแยกเชอชาตหรอการกดกนทางสผวในสาธารณรฐแอฟรกาใตทาใหการทคนผวดาจะทาอาชพอนนอกจากการใชแรงงานหรอการทางานในภาคกสกรรมเปนเรองทจะตองใชเวลาและทรพยากร ซงหมายถงจะตองมทนทมากขนกวาคนผวขาว นนกเพอเปนการทาใหสถานภาพของคนผวขาวอยสงกวาคนผวดา โดยรฐบาลไดออกนโยบายทางเศรษฐกจทเพอจะสนบสนนคนผวขาวมากกวาคนผวดา

๑.๔ ตวเลข เหตการณความสญเสยทเกดขน

๑.๔.๑ การใชความรนแรง ภายหลงการออกนโยบายการกดกนสผวในชวงปลายทศวรรษท ๑๙๔๐ ตอเนองจนถง

๑๙๖๐ ไดทาใหเกดความไมพงพอใจในหมคนผวดา ในชวงระยะเวลาป ๑๙๖๐-๑๙๖๔ ถอไดวาเปนชวงเวลาทมการใชความรนแรงเพอตอตานนโยบายดงกลาว โดยจดเรมแรกของเหตการณเกดในวนท ๒๑ มนาคม ค.ศ. ๑๙๖๐ ซงมการเผชญหนากนระหวางรฐบาลและคนผวดา ทเมอง Sharpeville ไดทาใหคนผวดาไดรบบาดเจบกวา ๓๐๐ คนและเสยชวตถง ๖๙ คนจากการโดนกระหนายง และในวนเดยวกนในเมองหนงนอกเคปทาวน

ก๙-๘

ตารวจไดยงผชมนมประทวงททาใหมผเสยชวต ๓ คนและบาดเจบอกหลายคน เหตการณนนบวาเปนจดเรมตนของการใชกาลงของคนผวดาเพอตอตานรฐบาล และไดเรยกรองใหประชาคมโลกหนมามองนโยบายกดกนสผวของสาธารณรฐแอฟรกาใต

จดเรมตนของเหตการณการฆาหมทเมอง Sharpeville ในครงน ยอนกลบไปไดตงแตสนธสญญาสนตภาพระหวางองกฤษและบวรในป ค.ศ. ๑๙๐๒ เพอทจะสรางความสมพนธระหวางชาวองกฤษและชาวบวรทอาศยอยในสาธารณรฐแอฟรกาใต โดยชมชนชาวบวรสองชมชน ไดแก Orange Free State และ Transvaal ไดตกลงรวมทจะอยกบ Cape Colony และ Natal

ภายหลงสงครามโลกครงทสอง กลม Herstigte National Party (HNP) ไดกาวเขาสอานาจและไดจดตงรฐบาลใน ค.ศ. ๑๙๔๘ และหลงจากนนรฐบาลไดออกกฎหมายหลายฉบบดงทไดกลาวมาแลว เพอกดกนและแบงแยกคนผวขาวออกจากคนผวดา ในการนกลม African National Congress จงไดตอตานกฎหมายทรฐบาลออกมา และในป ค.ศ. ๑๙๕๖ ไดรณรงค “แอฟรกาเพอทกคน” ซงเปนการเดนขบวนอยางสนตในเดอนมถนายน ตอมาในปเดยวกน กลม ANC และกลมอนๆ ทตอตานการแบงแยกสผว ไดรบรองกฎบตรเสรภาพ เพอทจะใหมการปลอยตวผนาการตอตานการแบงแยกสผว แตในทสดรฐบาลและฝายตอตานไดเผชญหนากนซงนามาสเหตการณการฆาหมทเมอง Sharpeville ซงเปนเหตการณในความรนแรงทกลายเปน จดดางของประเทศสาธารณรฐแอฟรกาใตไปทวโลก

ภายหลงจากเหตการณการฆาหมทเมอง Sharpeville รฐบาลไดระมดระวงและเพมความไมไววางใจตอกลมตอตาน เชนมการแบนกจกรรมทกอยาง รวมทงตวองคกร ANC และ PAC ตลอดจนการประกาศภาวะฉกเฉนทวไปเทศ และไดมการจบกมประชาชนกวา ๑๖๐๐ คน ในชวงนนรฐบาลสงหามการชมนมของประชาชนทกประเภทจากกฎหมาย “การรวมตวกนเพอการใชความรนแรง (Riotous Assemblies Act)” และจบกมตวนาย Robert Sobukwe ผนา PAC เขาสเรอนจาเปนระยะเวลา ๓ ป

นอกจากรฐบาลจะเปนเปาหมายของการตอตาน ทมาจากชนบทเชนเมอง Sharpeville แลว รฐบาลยงไดรบการตอตานจากเขตเมอง เชนในเขต Pondoland ตะวนออกดวย ซงรฐบาลไดตอกรดวยความรนแรงไมแพกน ไดมการเผชญหนาหลายครงซงไดทาใหผประทวงเสยชวต และตารวจยงไดใชเฮลคอปเตอรเพอกราดยงการชมนมทภเขา Ngquza ในเดอนมถนายน ค.ศ. ๑๙๖๐ ซงในเหตการณครงนนไดทาใหมผเสยชวตอยางนอย ๗ คน การประกาศภาวะฉกเฉนไดกลายเปนอาวธของรฐบาลตอมาอกถง ๒๐ ป ในชวงเวลาดงกลาวไดมประชาชนไดรบโทษจาคกตลอดชวตจากโทษทไดไปของเกยวในเหตการณความรนแรงท Pondoland และอก ๗ คนไดรบโทษประหารชวต

ในเดอนสงหาคม ค.ศ. ๑๙๖๐ รฐบาลไดยตการประกาศใชสถานการณฉกเฉน แตไดทาใหเกดการเปลยนแปลงในทางดานยทธวธและยทธศาสตรในการตอตานรฐบาล เชน การจดตงกลมใตดนทชอ African Resistance Movement ซงมสมาชกจานวนมากเปนคนขาว ในเดอนตลาคม ค.ศ. ๑๙๖๑ กลมเคลอนไหวนไดออกมารณรงคไมใหมการทาลายเปาหมายทเปนมนษย และในวนท ๑๖ ธนวาคม ค.ศ. ๑๙๖๑ ไดมการจดตงกลม Umkhon weSizwe (MK) ขน โดยมเปาหมายทการประกาศสงครามกบสาธารณรฐสาธารณรฐแอฟรกาใต

อยางไรกด ตลอดชวงระยะเวลา กวา ๒ ทศวรรษตงแตป ค.ศ. ๑๙๖๐-ปลายทศวรรษท ๑๙๗๐ นน กลม MK ไมไดมเปาหมายทจะโจมตประชาชนผบรสทธ แตเปนการโจมตทางสญลกษณหรอสถานท

ก๙-๙

สาคญ โดย MK มเปาหมายวา ตองการดงใหรฐบาลและผสนบสนนรฐบาลเหนความทกขยาก กอนทจะสายเกนไป โดยไมไดมเปาหมายทจะทาการปฏวต

๑.๔.๒ การไมใชความรนแรง ในชวงทศวรรษท ๑๙๘๐ เปนตนมา วธการตอสของฝายตอตานรฐบาลไดมการเปลยนแปลงไป

อยางมาก โดย Khannenje (๒๐๐๗) ไดวเคราะหการแกไขความขดแยงโดยไมใชความรนแรงของสาธารณรฐแอฟรกาใตไว ๓ แนวทาง ซงทาใหเหนภาพของการตอสระหวางคขดแยงทเกยวของ ดงน

(๑) การไมรวมมอ (Non-Cooperation) หนงในวธการทไมใชความรนแรงในการตอตานนโญบายการกดกนสผวคอ การไมรวมมอกบ

รฐบาล เชน การควาบาตร การนดหยดงาน โดยกลมผตอตานรฐบาลนยมใชยทธวธเชนน โดยเฉพาะอยางยงตลอดชวงตนศตวรรษท ๑๙๘๐s โดยประกอบไปดวยกลมเคลอนไหวเพอประชาธปไตย (Mass Democratic Movement) ซงประกอบไปดวยพนธมตรกลมตางๆ ดงนไดแก พรรค African National Congress (ANC), The Congress of South African Trade Unions (COSATU), และ United Democratic Front (UDF) และกลมการเมองอนๆ ทตองการลมเลกกฎหมายการกดกนสผว การกอตงขนของกลม UDF ในป ค.ศ. ๑๙๘๓ มความสาคญอยางยงในฐานะกลมผลประโยชนทรวบรวมองคกรตางๆ มาไดถงกวา ๗๐๐ องคกร ซงรวมถงองคกรภาคประชาชน สหภาพการคา องคกรศาสนา และองคกรสตรทมความคดรวมกนวาจะตองเลกการกดขทมาจากการกดกนทางสผวใหได กลมตางๆ เหลานสามารถประสานงานเพอใหมการใชวธการทไมไดใชความรนแรงตางๆ เชน การควาบาตรและนดหยดงาน Zunes (๑๙๙๙, อางใน Khannenje, ๒๐๐๗) วา กลมสหภาพการคาแหงแอฟรกา (Africa Trade Unions (COSATU) สามารถรณรงคเพอการตอตานการแบงแยกสผว ในป ค.ศ. ๑๙๘๔ แรงงานกวา ๘๐๐,๐๐๐ คนไดรวมกนนดหยดงาน และนกเรยนกวา ๔๐๐,๐๐๐ คนควาบาตรการเรยนในมหาวทยาลย ในปถดมารฐบาลไดพยายามแกไขปญหาดวยการออกคาสงฉกเฉน แตไมสามารถแกไขปญหาได ในทางกลบกนไดทาใหเกดความไมพอใจในการควบคมฝงชน และไดเพมความขดแยงใหมากขน โดยเฉพาะในป ค.ศ. ๑๙๘๗ เพยงปเดยว ไดประสบความสาเรจในการนดหยดงานของคนงานรถไฟกวา ๒ เดอนเปนจานวนกวา ๒๐,๐๐๐ คน และสามารถใหคนงานเหมองแรกวา ๓๔๐,๐๐๐ คนรวมตวกนนดหยดงานเปนระยะเวลากวา ๓ สปดาห และในป ค.ศ. ๑๙๘๙ มสถตพบวาแรงงานกวา ๓,๐๐๐,๐๐๐ แรง/วน ตองสญเสยไปจากความขดแยงในสาธารณรฐแอฟรกาใต

(๒) สถาบนทางเลอก การสรางสถาบนทางเลอกขนมา เพอเปนองคกรททาหนาทตางๆ ในสงคม นบไดวาเปนจดเดน

ของความขดแยงในสาธารณรฐแอฟรกาใตประการหนงเลยทเดยว สบเนองจากความลมเหลวของสถาบนตางๆ ในสงคมอนเปนผลจากความลมเหลวของการบรหารภาครฐ ทาใหองคกรตางๆ ทงโรงเรยน ระบบสาธารณสข ระบบสวสดการ และระบบเศรษฐกจไมไดกอใหเกดประโยชนกบคนสวนใหญ จงไดเปนปจจยททาใหเกดสถาบนทางเลอกขนมา เพออดชองวางทสถาบนหลกในสงคมไมอาจทาได สถาบนทางเลอกใหมทเกดขนมาจงเนนการชวยเหลอคนผวดาโดยเฉพาะ Zunes (๑๙๙๙, อางใน Khannenje, ๒๐๐๗) คนพบวาไดมความพยายามทจะสถาปนาสถาบนทางเลอกเพอแกไขปญหาทวภาคทเกดชนในสาธารณรฐแอฟรกาใต โดยสถาบนทมผลกระทบตอวถชวตของชาวผวดาอาฟรกน ไดมการบรหารงานโดยชาวอาฟรกนเอง เชน คลนกชมชน สหกรณ ศนยการกระจายทรพยากร

ก๙-๑๐

ซงเปนสถาบนทจดตงขนเองสาหรบคนผวดา เนองจากสถาบนการเมองของรฐไมเพยงพอ และไมมความชอบธรรมสาหรบคนผวดา การตอตานทเกดขนในทศวรรษท ๑๙๘๐ ไดทาใหกระบวนการบรหารงานของรฐแทบจะลมเหลว กลม the United Democratic Front ไดจดตงขนในป ค.ศ. ๑๙๘๓ เพอทจะตอตานขอเสนอใหมของรฐบาลในการจากดบทบาทของชาวอนเดยและคนผวสในรฐสภา ในป ค.ศ. ๑๙๘๗ กลม COSATU, UDF และอก ๑๖ องคกรไดรวมตวกนเพอกอตงขบวนการประชาธปไตยของคนสวนใหญ (Mass Democratic Movement MDM) เพอตอรองกบรฐบาลและเพอชวยเหลอคนดาซงกนและกนเอง (Ottaway, ๑๙๙๒ อางใน Khannenje (๒๐๐๗) การมสถาบนทางเลอกของคนผวดาโดยเฉพาะขนมา เปนการสรางความเขมแขงและความเปนตวของตวเองใหกบคนผวดา ซงทาใหรฐบาลคนผวขาวเรมออนแอลงเรมออนแอลงโดยเปรยบเทยบ เปนหนงในวธการทบบใหรฐบาลผวขาวตองเจรจากบคนผวดาโดยเตมใจและปราศจากความขดแยง

(๓) การตอตาน ในชวงตนทศวรรษท ๑๙๘๐ องคกรศาสนาโดยเฉพาะ อารคบชอบ เดสมอนด ตต (Desmond

Tutu) ซงไดแสดงออกอยางมากในการตอตานการกดกนสผว และการสนบสนนการตอตานแบบไมใชความรนแรง อารคบชอบเดสมอนดเปนผนาของคณะกรรมการครสตศาสนาแหงสาธารณรฐแอฟรกาใต (South African Council of Churches-SACC) ในป ค.ศ. ๑๙๘๗ SACC ไดประกาศขอตกลงหนงซงตงคาถามตอความชอบธรรมของรฐบาลคนผวขาวซงเปนกลมนอย และเรยกรองใหสมาชกทเปนโบสถใหรวมกนตงคาถามในการเชอฟงกฎหมายทนาไปสการแบงแยกสผวดวย ไดมการสนบสนนการควาบาตร การปฏเสธการจายภาษ และการปฏเสธการเขารวมในการเกณฑทหาร พระใหการยอมรบการแตงงานขามเชอชาต ซงเปนการปฏเสธกฎหมายการหามแตงงานขามเชอชาต ทไดถกยกเลกไปในป ค.ศ. ๑๙๘๕ การเดนขบวนทวประเทศในป ค.ศ. ๑๙๘๙ เพอการอยรวมกนทามกลางความแตกตางทางเชอชาตไดปลกใหนานาชาตและรฐบาลเองหนมามองถงความจาเปนทจะตองมการเจรจา ในเดอนพฤศจกายนปเดยวกนนนเองทรฐบาลตองออกมายอมรบ และปลอยให ANC จดการชมนมถงกวา ๗๐,๐๐๐ คนในสนามกฬาแหงหนงเพอเรยกรองใหมการปลอยตวนกโทษการเมอง กระบวนการตางๆ เหลานพรอมดวยความกดดนจากนานาประเทศไดสรางแรงกดดนใหกบสภาพแวดลอมทางการเมองและทางเศรษฐกจ จนในทสดไดนาไปสการเปดโอกาสใหมการเลอกตงหลากหลายเชอชาตในตนทศวรรษท ๑๙๙๐ ในทสด

Lowenberg & Kaempfer (๒๐๐๑ อางใน Khannenje, ๒๐๐) ไดวเคราะหวา การควาบาตรทางเศรษฐกจทเกดจากการกดกนทางสผวนนไดสงผลกระทบทสาคญตอระบบเศรษฐกจและการเมองในประเทศสาธารณรฐแอฟรกาใต การตอสเพอเสรภาพและการกดดนทมตอการกดกนทางสผวนนทาใหการควาบาตรจากทงในประเทศและนานาประเทศเพมขนไปดวย การนดหยดงานตางๆ แมวาจะทาใหคนผวดามปญหาทางเศรษฐกจแตกกระทบกบคนผวขาวอยางหลกเลยงไมได การตอตานดวยวธการตางๆ ทาใหคนผวดาไมพงพอใจ การควาบาตรทาใหเกดผลกระทบดานบวกตอกจกรรมทางการเมองของคนผวดา นโยบายการกดกนสผวมขนเพอทจะสงเสรมการไดเปรยบทางเศรษฐกจของคนผวขาว แตในระยะยาวแลวแนวคดทเหนแกไดเชนนกลบมาทารายคนผวขาวเสยเอง โดยนโยบายนไดทาใหเกดผลกระทบดานลบตอเศรษฐกจของพวกเขา และไดทาใหเกดความไมพอใจตอคนผวขาวมากขนเรอยๆ ซงนคอสงทบอนทาลายนโยบายการกดกนสผวเสยเอง

ก๙-๑๑

๒. สาระสาคญของกระบวนการและขอตกลงในการสรางความปรองดอง ๒.๑ กฎหมายการสนบสนนการสรางความสามคคและการปรองดองแหงชาต (ฉบบท ๓๔ ป ค.ศ.

๑๙๙๕) กฎหมายดานการปรองดองของสาธารณรฐแอฟรกาใตนน อยในกฎหมาย “การสนบสนนการสรางความ

สามคคและการปรองดองแหงชาต” (Promotion of National Unity and Reconciliation Act” (No. ๓๔, ๑๙๙๕) กฎหมายฉบบน เปนกฎหมายทตราขนมาเพอนาไปสกระบวนการแกไขปญหาความขดแยง๒ และจดตง คณะกรรมการคนหาความจรงและสรางการปรองดองทมภารกจในการสรางความสมานฉนทและยตความขดแยงทยดเยอยาวนานมาเปนระยะเวลานาน โดยตงอยบนพนฐานของความเขาใจซงกนและกน อนจะนาไปสการกาวผานความขดแยงและความรนแรงทเคยเกดขนในอดต โดยมวตถประสงคดงตอไปน

๒.๑.๑ วตถประสงค (ก) สบสวนคนหาความจรงเพอใหไดภาพทสมบรณแบบมากทสด เกยวกบการละเมด

สทธมนษยชนทเกดขนตงแตวนท ๑ มนาคม ค.ศ. ๑๙๖๐ รวมทงสาเหตและแรงบนดาลใจของผทละเมดสทธดงกลาว

(ข) ใหความชวยเหลอตอการใหอภยโทษแกบคคลทไดเปดเผยขอมลทจาเปนตอการคนหาความจรง

(ค) เปดเผยผลกระทบทเกดขนตอเหยอของความขดแยง รวมถงการเยยวยาฟนฟเกยรตภมและศกดศรความเปนมนษยของผไดรบผลกระทบ

(ง) รวบรวมรายงานทใหรายละเอยดและขอคนพบทกประการตงแตขอ (ก) (ข) และ (ค) ตลอดจนการสรางแนวทางปองกนมใหเกดการละเมดสทธมนษยชนเกดขนอกครง

๒.๑.๒ หนาท (ก) อานวยความสะดวกในการหาขอมลเกยวกบการละเมดสทธมนษยชนจานวนมากซง

รวมถงการละเมดในรปแบบตางๆ การรวบรวมทมา สาเหต บรบท ปจจย สภาพแวดลอม แนวคด และขอบเขตของการละเมดสทธมนษยชน ตลอดจนรวบรวมรายนามบคคล สถาบน องคกรตางๆ ทเกยวของกบการละเมด และรวมถงการตงคาถามวาดวยการละเมดนนเปนผลของการวางแผนของรฐบาลบางสวน หรอรฐบาลกอนหนานน หรอองคกรใดๆ หรอสถาบนการเมองของรฐ หรอเปนวธการของกลมผลประโยชน หรอบคคล

(ข) ใหความชวยหรอ หรอรเรมหรอใหความรวมมอในการรวบรวมขอมลและหลกฐานจากบคคลใดกตาม ซงรวมถงบคคลทอางวาตนเองเปนเหยอของการละเมด หรอเปนตวแทนของเหยอ

๒ อารมภบทของกฎหมายดงกลาว ไดกลาวถงหนาทและวตถประสงคของคณะกรรมการดงกลาวดงตอไปน.... “การสบสวนและสรางภาพทสมบรณแบบทสดเทาทจะทาได เกยวกบสาเหตและผลของการละเมดสทธมนษยชนทเกดขนตงแตวนท ๑ มนาคม ค.ศ. ๑๙๖๐ จนกระทงถงวนทระบไวในรฐธรรมนญ ไมวาจะเกดขนในหรอนอกสาธารณรฐ เรมตนจากความขดแยงในอดต จนถงผลทเกดขนกบเหยอของความรนแรง การใหอภยโทษตอบคคลทเปดเผยขอมลทเกยวของทงหมดทเกยวของกบกฎหมายน ดวยวตถประสงคทางการเมองตลอดชวงเวลาของความขดแยง เพอทจะใหโอกาสเหยอจากเหตการณไดเชอมโยงความรนแรง การสรางมาตรฐานเพอการใหคาชดเชย การทาใหเปนเหมอนเดม การฟนฟ และการนาเกยรตยศและชอเสยงของประชาชน และเหยอผไดรบความรนแรงจากการละเมดสทธมนษยชนกลบคนมา เปนการรายงานใหชาตทราบถงการละเมดเหยอ สวนการใหคาแนะนามวตถประสงคเพอไมใหเกดการละเมดสทธมนษยชนเกดขนอก ดวยเหตน จงนาไปสการจดตงคณะกรรมการคนหาความจรงและการปรองดอง ซงประกอบไปดวย กรรมการวาดวยการละเมดสทธมนษยชน คณะกรรมการวาดวยการนรโทษกรรม และคณะกรรมการวาดวยการเยยวยาและทาใหเปนเหมอนเดม..”

ก๙-๑๒

(ค) ใหความชวยเหลอหรอใหการสนบสนนเพอใหเกดการอภยโทษในกจกรรมบางอยางทเกยวของกบวตถประสงคทางการเมอง ผานการทบคคลใดบคคลหนงไดเปดเผยความจรงทงหมดทตนมและเกยวของกบความจรงนน โดยผทจะไดรบการอภยโทษจะตองใหรายละเอยดในแบบฟอรมทนาเสนอไปยงคณะกรรมการนรโทษกรรมโดยทรายละเอยดทเกยวกบการสารภาพจะไดรบการเผยแพรโดยสอสาธารณะ

(ง) จดทาและนาเสนอรายงานทประกอบไปดวยกจกรรมและขอคนพบตางๆ ทมพนฐานอยทความจรง และขอมล และหลกฐานตางๆ

(ฉ) ใหคาแนะนาตอประธานาธบดในเรองทเ กยวกบนโยบายทควรจะยดถอหรอมาตรฐานทเกยวกบการเยยวยาหรอฟนฟซงศกดศรความเปนมนษยของเหยอผไดรบความรนแรง

(ช) ใหคาแนะนาตอรฐมนตรในเรองทเกยวกบการพฒนาวธการปกปองพยานตามวตถประสงคของรฐบญญตฉบบน

(ฌ) ใหคาแนะนาตอประธานาธบดเกยวกบการจดตงสถาบนทเพอการสรางสงคมทมนคงและยตธรรม และมาตรฐานทางสถาบน การบรหาร และกระบวนการนตบญญตทจะปองกนมใหเกดการละเมดสทธมนษยชนขนไดอกในอนาคต

๒.๑.๓ อานาจ อานาจของคณะกรรมการเพอการคนหาความจรงประกอบไปดวยทงอานาจบรหารและ

อานาจในการสอบสวนสบสวน โดยมอานาจบรหารทจะแตงตงคณะกรรมการ (Committee) หรอคณะอนกรรมการ (Sub-committee) เพอปฏบตหนาทตามหนาททรบผดชอบ รวมทงการตงสถานทเพอจดตงหนวยงานทเหมาะสม และอานาจบรหารงานตางๆ เชนการจางงาน หรอการกาหนดหนาทความรบผดชอบของบคลากรในหนวยงาน นอกจากนยงมอานาจทจะใหคาแนะนาหรอวธการทคณะกรรมการสามารถใชอานาจหรอขอมลตางๆ การรบรายงานตางๆ เปนตน นอกจากนยงทางานกบรฐมนตรผานชองทางทางการทตเพอรบขอมลจากตางประเทศ และทาสญญากบบคคล หรอหนวยงานใดๆ ของรฐ เพอทจะใชประโยชนจากสงอานวยความสะดวก หรอขอบคลากรมาชวยราชการ และสามารถจดการประชมไดทงภายในและภายนอกประเทศ และสามารถรเรมตรวจสอบหรอสอบสวนบคคลใดๆ หรอการหายตวไปของบคคลหรอกลมใดๆ กได

๒.๑.๔ การไดมาซงตาแหนง ในสวนของธรรมนญของคณะกรรมการซงเปนการวางโครงสรางหนาทและกรอบการ

ดาเนนงานนน กาหนดไววา คณะกรรมการประกอบไปดวยบคคลมากกวา ๑๑ คนแตไมเกน ๑๗ คนซงไดรบการแตงตงจากประธานาธบดโดยไดรบความเหนจากรฐมนตร โดยสมาขกของคณะกรรรมการจะตองเปนทประจกษวาไมมฝกฝาย และไมมตาแหนงหรอการยอมรบทางการเมองในระดบสง และจะตองมสมาชกไมเกน ๒ คนทไมไดมสญชาตสาธารณรฐแอฟรกาใต ประธานาธบดจะเปนผแตงตงประธานและรองประธานของคณะกรรมาธการ

สมาชกของคณะกรรมาธการสามารถอยไดในตาแหนงไดจวบจนไดลงนามจดหมายลาออกจากตาแหนงตอประธานาธบด หรอประธานาธบดสามารถถอดถอนสมาชกทมความประพฤตไมเหมาะสม หรอขาดความรความสามารถ โดยไดรบการตดสนจากคณะกรรมการรวม จากการรองของสมาชกสภาผแทนราษฎรหรอรฐสภา

หากสมาชกของคณะกรรมการคนใดเสยชวต หรอออกจากตาแหนง เปนหนาทของประธานาธบดทจะปรกษาหารอกบรฐมนตรในการหาสมาชกคนใหมเพอมาทดแทนตาแหนงเกา

ก๙-๑๓

ในการแตงตงสมาชกของคณะกรรมการนน จะตองมการบนทกและตพมพรายชอของคณะกรรมการทงหมดในสอสาธารณะ

๒.๑.๕ การสอบสวนการละเมดสทธมนษยชน คณะกรรมการวาดวยการละเมดสทธมนษยชนเปนคณะกรรมการซงตงขนภายใต

คณะกรรมการคนหาความจรง โดยมอานาจหนาทโดยตรงในการสบสวนคนหาความจรงเพอใหไดภาพทสมบรณแบบมากทสด เกยวกบการละเมดสทธมนษยชนทเกดขนตงแตวนท ๑ มนาคม ค.ศ. ๑๙๖๐ รวมทงสาเหตและ แรงบนดาลใจของผทละเมดสทธดงกลาว ตลอดจนการจดการในการใหอภยโทษแกบคคลทไดเปดเผยขอมลทจาเปนตอการคนหาความจรง ทงน รวมถงการปดเผยผลกระทบทเกดขนตอเหยอของความขดแยง รวมถงการเยยวยาฟนฟเกยรตภมและศกดศรความเปนมนษยของผไดรบผลกระทบ และรวบรวมรายงานทใหรายละเอยดและขอคนพบ ตลอดจนการสรางแนวทางปองกนมใหเกดการละเมดสทธมนษยชนเกดขนอกครง

หากคณะกรรมการคนพบวามการละเมดสทธมนษยชนจรง และคนพบบคลผซงไดถกตกเปนเหยอจากการกระทาดงกลาว คณะกรรมการชดนจะไดนาเรองไปสคณะกรรมการวาดวยการฟนฟและเยยวยาเปนการตอไป ๒.๑.๖ กระบวนการและกลไกในการใหอภยโทษ

คณะกรรมการคนหาความจรงฯ ไดต งคณะกรรมการยอยขนมาอกชดหนงคอ คณะกรรมการเพอการอภยโทษ ซงประกอบไปดวยประธานกรรมการและรองประธานทมความเหมาะสม ทงนตองเปนคนสญชาตสาธารณรฐแอฟรกาใต และเปนตวแทนทไดรบความเชอถอของสงคม ทงนประธานาธบดจะไดแตงตงประธานกรรมการและรองประธาน โดยไดรบความเหนจากคณะกรรมการคนหาความจรง สวนสมาชกของอนๆ ของคณะกรรมการอภยโทษนนมาจากคณะกรรมการคนหาความจรงเปนจานวนอยางนอย ๓ คน ประธานกรรมการอภยโทษ สามารถแตงตงอนกรรมการและประธานอนกรรมการ ผซงทาหนาทเปนผพพากษาในการใหอภยโทษ

๒.๑.๗ วธการขออภยโทษ ผทตองการขออภยโทษตามกฎหมายฉบบน คอผทกระทาความรนแรงตางๆ ซงรวมถง

การละเมดสทธมนษยชนตางๆ การใชความรนแรงตางๆ ททาไปโดยมวตถประสงคทางการเมองเปนแรงผลกดน ผทจะขออภยโทษจะตองสงใบแบบฟอรมใบสมครถงคณะกรรมการคนหาความจรงภายในระยะเวลา ๑๒ เดอนนบตงแตมการประกาศจดตงคณะกรรมการ โดยคณะกรรมการจะเลอกพจารณาบคคลทกาลงไดรบโดนคมขงอยกอน และจะกาหนดมาตรฐานทเกยวของกบการขออภยโทษตางๆ โดยปรกษากบรฐมนตรททางานเกยวกบงานราชทณฑ โดยอาจจะเรยกขอขอมลเพมเตมจากผสงใบสมคร หรอมการสบสวนอนๆ ทงนหลงจากไดมการสบสวนแลว คณะกรรมการอาจจะแจงใหผสมครทราบถงผลของการยนขออภยโทษ

กฎหมายฉบบนไดระบไววา ผทจะไดรบโอกาสในการนรโทษกรรมไดแกผทมกจกรรมเกยวของกบวตถประสงคทางการเมอง เชน สมาชกหรอผสนบสนนกลมกระบวนการทเปนทรจกทวไป หรอขบวนการปลดปลอยตางๆ ทมวตถประสงคในการตอตานรฐหรอองคการการเมองหรอขบวนการปลดปลอยอน หรอเจาหนาทหรอลกจางของรฐบาลใดๆ ไมวาจะเปนภาคพลเรอนหรอภาคความมนคง หรอผทไดกระทาการทเกยวของกบการรฐประหารทเคยเกดขนมาแลวทงหมด

ก๙-๑๔

อยางไรกตาม ไมไดมการกาหนดหรอใหคาจากดความไววา “วตถประสงคทางการเมอง” นนคออะไรบาง แตเปดโอกาสใหกบการตความทวา กจกรรมตางๆ ทจะกลาวไดวามวตถประสงคทางการเมองนน จะตองดทวตถประสงคในการกระทา หรอบรบทของเหตการณทเกดขน เชน การลกฮอทางการเมอง ความวนวาย และการปราบปราม เปนตน โดยมวตถประสงคเพอกาจดศตรทางการเมองทเปนฝายตรงขาม ไมวาจะเปนทรพยสนของรฐ เจาหนาท หรอทรพยสนของเอกชน หรอบคคลธรรมดา นน มวตถประสงคเพอเปลยนแปลงการตดสนใจ หรอมอทธพลตอการกระทาของอกฝายหนงทอยตรงขามตนหรอไม ทงนการประกาศการอภยโทษใหคนใดคนหนง จะตองมการเปดเผยตพมพในสอมวลชนอยางกวางขวาง โดยใสชอและนามสกลเตมของผทไดรบการอภยโทษ ซงผทไดรบการนรโทษกรรมจะไมตองรบโทษใดๆ ทางอาญา และผทไมไดรบการพจารณาอภยโทษ คณะกรรมการเพอการอภยโทษจะตองแจงใหกบบคคลทขออภยโทษ บคคลทเกยวของ และคณะกรรมการคนหาความจรงฯ โดยเรวทสดทจะเปนไปได ๓. ปจจยแหงความสาเรจของการสรางความปรองดอง

๓.๑ กรอบคดในการสรางความปรองดอง แมวาประเทศสาธารณรฐแอฟรกาใตจะมประวตศาสตรของความไมยตธรรมทางเชอชาต และ

การละเมดสทธมนษยชนอยางรนแรง แตสาธารณรฐแอฟรกาใตสามารถผานกระบวนการขนตอนของการแกไขปญหาความขดแยงทางเชอชาตและชาตพนธจนประสบความสาเรจ รากฐานของการสรางความปรองดองในสาธารณรฐแอฟรกาใตมาจาก สตยาเคราะห (Satyagraha) หรอการคนหาความจรง อนเปนเมลดพนธของสนตวธ ทมหาตมะ คานธไดเขามาหวานไวตงแตป ๑๙๐๖ เพอใหสาธารณรฐแอฟรกาใตตอสกบความไมยตธรรมดวย สนตวธ๓ สตยาเคราะหคอพลงทเกดจากความจรงและความรก (Gandhi, ๑๙๗๗ อางใน Vora&Vora, (๒๐๐๔)) คาวา สตยาเคราะหเปนการสมาสคาในภาษาสนสกฤตทแปลวา “ความจรง” และ “การตามหา” ซงเปนคาทใชอธบายความคดในการปฏวตดวยหลกการอหงสา โดยหลกการอหงสานนจะสาเรจลงได ในจตใจตองมการพฒนาสนตภาพ หรอมความมงหมายทจะใหมการประนประนอมเกดขนไดจรงเสยกอน ในสาธารณรฐแอฟรกาใตนน “ไมตองมคาขอโทษ แตขอใหพดความจรง”

ปญหาการกดกนสผวเปนปญหาความขดแยงทางวฒนธรรม ซงไดดาเนนมากวาหาสบป จนกระทงไดมการปลอยตวนายเนลสน แมนเดลา (Nelson Mandela) ผนาพรรคสภาแหงชาตแอฟรกา (African National Congress: ANC) ซงเปนหวหนาฝายตอตานรฐบาลผวขาวในวนท ๑๑ กมภาพนธ ค.ศ. ๑๙๙๐ ภายหลงการถกคมขงเปนระยะเวลาถง ๒๗ ป หลงจากนนอก ๒๐ ป ตอมาสาธารณรฐแอฟรกาใตไดเคลอนตวเขาสยคใหม การปลอยตวเนลสน แมนเดลา จงกลายเปนสญลกษณแหงความรวมมอรวมใจของชาวสาธารณรฐแอฟรกาใตทจะ ๓ มหาตมะ คานธ ไดเดนทางไปทสาธารณรฐแอฟรกาใตเมอป ค.ศ. ๑๘๙๓ เพอปฏบตหนาทเปนทนายความ ในขณะทอยทประเทศนน คานธไดเหนชาวผวดาในสาธารณรฐแอฟรกาใต ซงรวมทงคนอนเดยดวยทไดรบการดถกเหยยดหยามจากชาวผวขาว คานธจงไดเขาตอสเพอเรยกรองสทธมนษยชนของคนผวส แตในระยะแรกการเรยกรองยงไมประสบความสาเรจเทาทควร จนกระทงคานธเดนทางออกนอกประเทศสาธารณรฐแอฟรกาใตและกลบเขาไปใหมอกครงพรอมครอบครวในป ค.ศ. ๑๘๙๖ หลงจากกลบไปครงนน สาธารณรฐแอฟรกาใตไดเกดปญหาสงครามโบเออร (Boer war) ในครงนนคานธไดรวบรวมคนอนเดยขนเพอไปเปนอาสาสมครชวยฝายองกฤษ หลงจากนนคานธและครอบครวไดเดนทางกลบไปทประเทศอนเดย และเดนทางมาท สาธารณรฐแอฟรกาใตอกครง แตในครงนไดพบปญหาทรฐบาลองกฤษทปกครองรฐ Transvaal ในสาธารณรฐแอฟรกาใตไดออกพระราชกฤษฎกาฉบบหนงซงเปนการรดรอนสทธของชาวอนเดยในรฐ คานธจงไดเรยกรองใหคนอนเดยรวมตวกนดอแพง ไมยอมปฏบตตามกฎหมายทไมเปนธรรม คานธเรยกวธดงกลาววา "สตยาเคราะห" ในทสดทาใหคานธและชาวอนเดยบางสวนโดนจบและถกตดสนเขาคกเปนระยะเวลา ๒ เดอน หลงจากนนนกสดวยวธสตยาเคราะห ไดถกคมขงมากขนเรอยๆ จนในทสดรฐบาลจงยอมเจรจา และยกเลกพระราชกฤษฎกาฉบบดงกลาว

ก๙-๑๕

อยรวมกนภายใตความแตกตางทางดานเชอชาต ซงหลงจากไดรบการปลอยตว นายเนลสน แมนเดลา ไดรบเลอกตงใหเปนประธานาธบดของประเทศแอฟรกา ในป ๑๙๙๔ จนถงป ๑๙๙๙ ซงการเลอกตงในครงนนถอเปนการเลอกตงภายใตระบอบประชาธปไตยแบบตวแทน อยางสมบรณแบบเปนครงแรกของประเทศ ตลอดสมยของการดารงตาแหนงของนายเนลสน แมนเดลา จงถอเปนชวงเวลาสาคญททาใหเกดสนตภาพในประเทศสาธารณรฐแอฟรกาใต นายเนลสน แมนเดลา มนโยบายอยางชดเจนในการสนบสนนความสมานฉนท และชวยใหเกดประชาธปไตยแบบหลายเชอชาตขนในสาธารณรฐแอฟรกาใตเปนผลสาเรจ เขาไดรบการยกยองเปนอยางสงในประชาคมโลกในฐานะผนาทยดมนในหลกการของสนตภาพ และไดรบรางวลโนเบลสาขาสนตภาพในป ๑๙๙๓ และในวนท ๑๘ กรกฎาคมของทกป ซงเปนวนคลายวนเกดของนายเนลสน แมนเดลา สหประชาชาตยงไดกาหนดใหเปนวน “Mandela Day” เพอระลกถงคณงามความดของนายแมนเดลาทมตอเสรภาพของโลก

๓.๑.๑ การไมใชความรนแรง จากการศกษาลกษณะพเศษของความขดแยงในสาธารณรฐแอฟรกาใตนนทาใหพบวา

แมกระทงกอนทจะมกระบวนการสานเสวนาเพอแกไขปญหานน ทางคขดแยงนยมใชวธการทไมใชความรนแรงมากกวาวธการเผชญหนาซงกนและกน ซงเปนวธการทแตกตางจากการประเทศอนทมปญหาคลายคลงกน เชน อสราเอล หรอยโรปสมยกอนสงครามโลกครงทหนง สาเหตททาใหความขดแยงในสาธารณรฐแอฟรกาใตไดรบการแกไขดวยวธการทเนนการไมใชความรนแรง เกดขนดวยปจจยทางเศรษฐกจและสงคม โดยคนผวขาวกลมนอยทเปนผปกครองนนมความพงพงคนผวดาซงเปนปจจยการผลตหลกของประเทศ การตอตานดวยวธการตางๆ ทไมใชความรนแรง เชน การนดหยดงาน เปนตน

สภาวะของความขดแยงทเกดขนอยางเรอรง การกดขทเกดขนอยางยาวนาน และการทสถาบนในสงคมไมทางานเพอคนกลมใหญ ทาใหเกดชองวางจนสถาบนทางสงคมของคนผวดาเกดขนมาเอง และทวความเขมแขงโดยธรรมชาต เกดเปนสภาวะไรรฐแตไมไดเปนอนาธปไตย เพราะการทรฐบาลคนผวขาวไมไดชวยคนผวดานนไมไดทาใหเกดความลมเหลวของรฐ แตทาใหเกดสถาบนคขนานททาหนาททดแทนรฐ ซงเปนสภาวะแวดลอมทเปนปจจยหลกทดงใหทกฝายของสงคมตองหนมามองซงกนและกน เพอแกไขปญหาความขดแยง

การตอตานนโยบายแบงแยกสผวโดยไมใชความรนแรง เปนปจจยสาคญททาใหรฐบาลชนกลมนอยตองหนกลบมาคยกบประชาชนกลมใหญ และไดผลกดนใหคนผวขาวทเปนทางสายกลางหรอไมนยมการกดขของรฐบาลสนบสนนใหเกดการเจรจามากขน ๓.๑.๒ การไดรบความสนบสนนจากอารยประเทศ

ในระดบระหวางประเทศแลว นโยบายการแบงแยกสผวของสาธารณรฐแอฟรกาใตไดทาใหเกดการตอตานเปนอยางมากจากประเทศอตสาหกรรม โดยเฉพาะอยางยงตงแตชวงกลางทศวรรษท ๑๙๘๐ เปนตนมา กลมการเมองในประเทศตางๆ ซงประกอบไปดวยสหภาพแรงงาน โบสถ นกเรยน และองคกรทางการเมองฝายซายในหลายๆ ประเทศ ไดกระทาการควาบาตรรฐบาลสาธารณรฐแอฟรกาใตทสนบสนนการกดกนสผว ทงนเนองจากกลมตอตานการกดกนสผวไดใชวธการทไมใชความรนแรง จงทาใหนานาประเทศรสกเหนใจคนผวดามากกวารฐบาลผวขาวทไมยตธรรม

ประเทศหลายๆ ประเทศทวโลก จงไดกระทาการทกวถทางทจะแสดงออกใหเหนถงความไมพอใจในนโยบายกดกนสผวทสาธารณรฐแอฟรกาใตมตอประชาชนผวดา ตงแตการควาบาตรการแขงขนกฬาตางๆ การไมรวมลงทนหรอตดตอทางธรกจ หรอแมแตการคากบประเทศสาธารณรฐแอฟรกาใต ซงเปนเครองมอทม

ก๙-๑๖

ประสทธภาพทสดในการกดดนรฐบาลคนผวขาวใหตองปรบตวเองเพอการสรางความรวมมอกบประชาชนชาวผวดา Lowenberg & Kaempfer (๒๐๐๑, อางใน Khannenje, ๒๐๐๗) ไดใชตวแบบทางเลอกสาธารณะ (Public Choice) ในการนามาวเคราะหผลกระทบทางการเมองตอการปฏเสธการมาลงทนในสาธารณรฐแอฟรกาใตจากปญหาการแบงแยกสผว พวกเขาคนพบวา การแซงกชนทางการเงน ไมวาจะในความหมายอยางกวางหรอแคบ กอใหเกดผลกระทบคอนขางมาก Lowenberg & Kaempfer (๒๐๐๑, อางใน Khannenje, ๒๐๐๗) ไดเสนอวา การประกาศของธนาคารใหญๆ ในป ๑๙๘๕ วาจะไมมการผอนผนใหหนสนตางๆ ของสาธารณรฐแอฟรกาใตเมอครบกาหนดชาระนน เปนปจจยเรงททาใหรฐบาลคนผวขาวตองหนหนามาทบทวนตวเองวาจะอยในสภาพความขดแยงนตอไป หรอจะมการสรางแนวทางเพอความรวมมอตอไป การไมยอมใหผอนผน หรอการไมยอมใหสาธารณรฐแอฟรกาใตมชองทางในการกยมเงนนน ทาใหรฐบาลของคนผวขาวจะตองใชนโยบายทเพมการสงออก อนจะนาไปสการเพมของเงนทนสารองแหงชาตและเพอนาไปใชหน แตกระนนการสงออกของรฐบาลสาธารณรฐแอฟรกาใตกประสบปญหาจากการควาบาตรทางการคา โดยหลายๆ ประเทศในโลกปฏเสธการนาเขาสนคาตางๆ ของสาธารณรฐแอฟรกาใต ในกรณนรฐบาลจงตองเปลยนวธมาหารายไดจากการเพมอตราภาษภายในประเทศ ดงนนจงกลายเปนวารฐบาลตองเกบภาษในอตราทสงเพอทจะคงนโยบายการกดกนสผวใหได นอกจากนการขาดแคลนเงนลงทนจากตางประเทศยงไดทาใหสนทรพยตางๆ ในสาธารณรฐแอฟรกาใตมราคา ปญหาทางเศรษฐกจคอปจจยเรงรดทสาคญใหรฐบาลผวขาวตดสนใจทางเลอกทจะตองเปดประตคยกบประชาชนผวดา

๓.๒ กระบวนการในการสรางความปรองดอง

ไมอาจจะหลกเลยงไดทจะกลาววา จดเรมแรกของการเจรจากน ระหวางรฐบาลคนผวขาวและประชาชนผวดากคอ การตกลงกนวาจะมาสรางประชาธปไตยทยงยนในสาธารณรฐแอฟรกาใตไดอยางไร ผานการมองภาพอนาคตรวมกน ทงสองฝายมองวาจะตองมการสรางความปรองดองผานกระบวนการคนหาความจรง ซงในขอตกลงนน มปญหาทสาคญทสดและตองตกลงกนใหไดกอนทจะมการตกลงขออนๆ กคอ จะตองมการนรโทษกรรมหรอกระบวนการอภยโทษ เนองจากความขดแยงทเกดขนทสาธารณรฐแอฟรกาใตนน มมาอยางยดเยอยาวนาน และตงอยบนพนฐานของความหวาดกลวซงกนและกน โดยรฐบาลคนผวขาว (National Party) กลววา หากพรรค ANC ซงไดรบการสนบสนนโดยประชาชนคนผวดาซงเปนคนสวนใหญ สามารถเปนรฐบาลปกครองประเทศแลว รฐบาลทมาจากพรรค ANC จะจดการขนเดดขาดกบเจาหนาทของรฐ กลมการเมอง ทเคยใชความรนแรงกบการตอตานการกดกนสผว กลาวโดยสนๆ คอ รฐบาลคนผวขาวกลววาจะโดนแกแคนในภายหลง คาถามเรองนเปนประเดนทสาคญทสดททาใหมการเจรจาดาเนนตอมาหลงจากการประชมทมองบรงค เนองจากรฐบาลคนผวขาวตองการลดความเสยงทรฐบาลทใชอานาจรฐในชวงเวลาแหงการกดกนสผวจะไดรบการลงโทษดวยวธการตางๆ ทตนเองไดทาการละเมดสทธมนษยชนตลอดระยะเวลาหลายปทผานมา (Hendricks, ๑๙๙๙)

คณะกรรมการเพอการคนหาความจรง ฯ ไดถอกาเนดมาจากกระบวนการการเจรจารอมชอมกนระหวางรฐบาลกดกนสผว (The national Party) กบกลม ANC ซงเปนกลมกระบวนการของคนผวดา โดยรฐบาลผวขาวไดระบชดเจนวา การเลอกตงในระบอบประชาธปไตยจะไมเกดขน หากไมมการพจารณาใหการนรโทษกรรมเปนสวนหนงของขอตกลงทกาลงจะเกดขน ดวยเหตนในประเดนของสาธารณรฐแอฟรกาใตนน การอภยโทษใหแกผใชความรนแรงหรอผทอยเบองหลงความรนแรงในการตอตานการกดกนสผว กลายเปนสงทสาคญมากในการเจรจาครงตางๆ และถกรวมไวในรฐธรรมนญดวย นบวาเปนองคกรทถกสรางขนมาโดยมวตถประสงคเพอสราง

ก๙-๑๗

ความสมานฉนทใหเกดขนในชาตอยางแทจรง การใหอภยโทษ ถกจดทาขนมาเพอสรางความปรองดองและความสามคคของคนในชาต รฐธรรมนญไดรบการตราขนมาเพอใหอภยแกอาชญากรรมของรฐ และการละเมดสทธมนษยชนครงใหญ การประกาศใชกฎหมาย “National Unity and Reconciliation Act No. ๓๔ (๑๙๙๕) ไดรบการลงนามโดยประธานาธบด เนลสน แมนเดลา ในวนท ๑๙ กรกฎาคม ค.ศ. ๑๙๙๕

แมวากฎหมายฉบบนจะยกเลกกฎหมายกอนหนานทเกยวกบการชดเชยหรอการใหการอภยโทษทงหมดทผานามา แตกไดกาหนดวา การนรโทษกรรมทไดเกดขนแลวยงใชการไดอย คณะกรรมาธการคนหาความจรงและการปรองดองทมเดสมอนด ตตเปนประธาน ไดรบการจดตงขนจากขอกาหนดในกฎหมายฉบบน โดยไดอธบายวตถประสงคไววา “เพอสนบสนนใหเกดความสามคคและใหเกดความปรองดอง เพอทจะผานความขดแยงและการแบงแยกในอดตไปใหได

สงทนาสนใจทสดคอ สาธารณรฐแอฟรกาใตไดผานกระบวนการดงกลาวโดยไมมการแกแคนซงกนและกนไดอยางไร คาตอบกคอ การใหเกยรตและการใหอภย การใหเกยรตกระทาไดจากการคนหาความจรง ซงเปนกระบวนการทเกดขนพรอมๆ กบกระบวนการอภยโทษ คอ การใหอภยโทษไมไดเปนการใหอภยโทษทวไปหรอปราศจากเงอนไข แตจะใหอภยโทษแกคนทใหความจรงทงหมดทถกตอง โดยรายงานสงทตนเองทาตามความเปนจรง และมการตพมพคาสารภาพนนในสอมวลชน ทงนกลไกและขนตอนของการใหอภยโทษไดถกระบไวในบททสของกฎหมายฉบบน ซงไดใหขอกาหนดไวเกยวกบใหอภยโทษของคณะกรรมการอภยโทษ ซงไดรบการแตงตงจากประธานาธบด โดยผพพากษาและผประกอบวชาชพดานกฎหมาย กรรมการชดนมอสระพอสมควรจากคณะกรรมการคนหาความจรง ฯ ทรายงานโดยตรงสประธานาธบด ตามกฎหมายฉบบนกาหนดไววา การไดรบการอภยโทษนนจะเกดขนไดกตอเมอเปนการกระทาทมวตถประสงคทางการเมองเทานน แมวาจะไมไดมการระบไวอยางชดแจงวาอะไรคอสงทเรยกไดวาเปน “วตถประสงคทางการเมอง” ทงนเพอเปนการเปดโอกาสใหมการ “ตความ” อยางกวางขวาง

ปจจยสาคญททาใหเกดการเจรจาไดอกประการหนงคอ การทผนาของกลม ANC ไดยอมรบการเจรจา และยอมรบทจะใชการนรโทษกรรมเปนเครองมอหนงในการแกไขปญหาความขดแยง เชน ประธานคณะกรรมการคนหาความจรง ฯ Desmond Tutu (๑๙๙๖, in Hendricks, ๑๙๙๙) ไดใหความเหนวา การนรโทษกรรมเปนองคประกอบทขาดไมไดสาหรบการเจรจารอมชอม Boraine (๑๙๙๖ in Hendricks, ๑๙๙๙) กลาววา การอภยโทษคอราคาทเราจะตองยอมจาย เพอใหเกดสนตภาพและเสถยรภาพ หากการเจรจาไมประสบความสาเรจ เราจะตองอยในความขดแยงตอไป และการละเมดสทธมนษยชนจะตองเพมขนมากขน Wilhelm Verwoed (๑๙๙๗ in Hendricks, ๑๙๙๙) กลาววา นรโทษกรรมคอคาใชจายทเราจะตองเสยใหกบการไดมาซงสนตภาพ ซงเปนสงทเราจะไดประโยชนรวมกนจากการเจรจา ซงจะนาไปสประเทศสาธารณรฐแอฟรกาใตทเปนประชาธปไตยในป ค.ศ. ๑๙๙๔ ความคดเหลานมองการนรโทษกรรมเปนสงจาเปนทจะนามาสสนตภาพ และการสรางประเทศสาธารณรฐแอฟรกาใต

๔. บทสรปกบกรณการสรางความปรองดองในสงคมไทย ๔.๑ บทสรปจากกรณศกษาความขดแยงในสาธารณรฐแอฟรกาใต

ก๙-๑๘

จากวตถประสงคของบทความนทตองการคนหาวา ไดมกระบวนการใดเกดขนในบรบทแบบใดทนามาสการเจรจาปรองดอง และการคนหาปจจยททาใหคขดแยงในสาธารณรฐแอฟรกาใตสามารถอยรวมกนไดสาเรจนนพบวา

๑) เงอนไขทางประวตศาสตร สงคม และเศรษฐกจทเกดขนในสาธารณรฐแอฟรกาใตทนามาสความปรองดอง

จากการวเคราะหกรณศกษาของประเทศสาธารณรฐแอฟรกาใตทาใหคนพบวา “ในความขดแยงทางการเมองนน เงอนไขสาคญทนามาสการปรองดองไดคอ การลดการใชความรนแรง และการเจรจา เนองจากปญหาในแอฟรกาใตเปนปญหาเชงการเมอง ซงจะตองแกไขปญหาดวยกระบวนการทางการเมอง ไมใชการแกไขดวยการใชวธการทางปกครองหรอวธการทใชความรนแรง” นนหมายถงการเจรจา ตอรอง และการใชสถาบนทางการเมองเพอสรางแนวทางในการตกลงใจรวมกน

กรณศกษาของสาธารณรฐแอฟรกาใต เปนสงทยาวา ทฤษฎการไมใชความรนแรงเทานนทจะสามารถแกไขปญหาการแกไขความขดแยงได การไมใชความรนแรงเทานนทจะเปดโอกาสใหคขดแยงเหนวามหนทางในการเจรจาเพอแกไขปญหาระหวางกน ซงเมอวเคราะหยอนกลบไปในยค ค.ศ. ๑๙๖๐ นนจะเหนไดวา เปนยคทรฐบาลคนผวขาวไดใชความรนแรงตอคนผวดา โดยออกนโยบายและกฎหมายหลากหลายประการเพอกดกนสผว ซงตามมาดวยการตอบโตการกดกนสผวโดยการใชความรนแรงในยค ค.ศ. ๑๙๗๐ ซงไดพสจนตลอดชวงทศวรรษดงกลาวแลววา การใชความรนแรงเพอตอบโตการใชความรนแรงไมใชวธทสามารถแกไขปญหาได นามาสการตอตานแบบไมใชความรนแรงในชวงทศวรรษท ๑๙๘๐

การตอตานโดยไมใชความรนแรงทเกดขนในยค ๑๙๘๐ ไดทาใหเกดการเปลยนแปลงอยางมหาศาลตอการเผชญหนากนทงสองฝาย การทคนผวดาไมไดใชความรนแรงในการตอบโตกบคนผวขาว ทาใหกลมกระบวนการของคนผวดาไดรบการยอมรบในระดบโลก สถาบนตางๆ และนโยบายสาธารณะ เชน สถาบนการเมอง การสาธารณสข และการศกษา ทคนผวขาวไดผลตขนมาเพอตอบสนองแตคนผวขาวกตกอยในสภาพของความชะงกงน โดยไดเกดสถาบนทางเลอกขนมาใหมสาหรบคนผวดาโดยเฉพาะ ทาใหคนผวดามการพงพาอาศยกบคนผวขาวลดนอยลง นอกจากนแรงผลกดนของนานาชาต ทเกดจากการลดความรนแรงของสงครามเยน ทาใหนานาชาตหนมาใหความสาคญกบสทธมนษยชนมากขน ฝายคนผวขาวจงอยในภาวะทเสยเปรยบลงเรอยๆ การทรฐบาลคนผวขาวถกตกรอบจากบรบทของสงคมทเปลยนแปลงไปเชนนลอมกรอบรอบดาน ซงไดนามาสกรอบของการเจรจาไดในทสด

๒) ปจจยใดททาใหคขดแยงในสาธารณรฐแอฟรกาใตสามารถอยรวมกนไดสาเรจ ปจจยททาใหคขดแยงในแอฟรกาใตสามารถอยรวมกนไดสาเรจภายหลงจากการเจรจา อยทการไดรบ

เกยรต การชดเชย และการปองกนไมใหความขดแยงเกดขนอกอยทการรบประกนวาจะไมมการแกแคนซงกนและกน ดงทไดระบไวในกฎหมาย “การสนบสนนการสรางความสามคคและการปรองดองแหงชาต” (Promotion of National Unity and Reconciliation Act” (No. ๓๔, ๑๙๙๕.) กฎหมายฉบบน เปนกฎหมายทตราขนมาเพอนาไปสกระบวนการแกไขปญหาความขดแยง ทงน กลาวไดวา ปจจยสามประการททาใหคขดแยงในสาธารณรฐแอฟรกาใตสามารถอยรวมกนไดสาเรจอยางยงยนนนประกอบไปดวย “การใหความจรง การใหอภย และการชดเชย”

ปจจยขอแรกไดแก การใหความจรง อยบนพนฐานของการไตสวน การสบสวน เพอทจะสรางภาพทสมบรณแบบทสดเทาทจะทาได เกยวกบสาเหต ทนาไปสการละเมดสทธมนษยชนทเกดขนตงแตวนท ๑ มนาคม

ก๙-๑๙

ค.ศ. ๑๙๖๐ จนกระทงถงวนทระบไวในรฐธรรมนญ ไมวาจะเกดขนในหรอนอกสาธารณรฐ ตลอดจนศกษาหาความจรงทเปนผลกระทบทงหมดทเกดขนกบเหยอของความรนแรง

ปจจยขอทสองไดแก การใหอภยโทษอยบนพนฐานของ “เงอนไข” ทสาคญคอ ตองเปนบคคลทเปดเผยขอมลซงนาไปสความจรง และตองเปนบคคลหรอหนวยงาน หรอองคกร ทงภาครฐ และภาคประชาชน ทกระทาการทงหมดโดยมแรงผลกดนจาก “วตถประสงคทางการเมอง” โดยผขออภยโทษตองพสจนใหไดวา การกระทาของตนนนมแรงจงใจจากวตถประสงคทางการเมอง ทงนเพอนาไปสปจจยขอทสามซงเปนขอสดทายคอ ใหโอกาสเหยอจากเหตการณไดเชอมโยงความรนแรง การสรางมาตรฐานเพอการใหคาชดเชย การทาใหเปนเหมอนเดม การฟนฟ และการนาเกยรตยศและชอเสยงของประชาชน และเหยอผไดรบความรนแรงจากการละเมดสทธมนษยชนกลบคนมา เปนการรายงานใหชาตทราบถงการละเมดเหยอ สวนการใหคาแนะนามวตถประสงคเพอไมใหเกดการละเมดสทธมนษยชนเกดขนอก ดวยเหตน จงนาไปสการจดตงคณะกรรมการคนหาความจรงและการปรองดอง ซงประกอบไปดวย กรรมการวาดวยการละเมดสทธมนษยชน คณะกรรมการวาดวยการนรโทษกรรม และคณะกรรมการวาดวยการเยยวยาและทาใหเปนเหมอนเดม

๔.๒ การนาวธการของแอฟรกาใตมาสรางความปรองดองในสงคมไทย

แมความขดแยงของแอฟรกาใตและประเทศไทย จะมรายละเอยดทแตกตางกนไปตามธรรมชาตของความขดแยง แตกมจดรวมบางประการอนนามาซงขอเสนอตอแนวทางในการอยรวมกนอยางสนตของคนในชาต ซงสามารถตอบสนองการแกไขความขดแยงดงกลาวไดในระดบหนง โดยเรยงลาดบตามการใชระยะเวลาในการแกไขปญหาจากมาตรการทสามารถดาเนนการไดทนทไปสมาตรการในระยะยาว ดงตอไปน

๑. ใชอานาจรฐบนหลกนตธรรมอยางเสมอภาค โดยไมลวงละเมดสทธมนษยชน และใหความเคารพในศกดศรของมนษยทกคน แมจะมความแตกตางในดานอตลกษณ วถชวต ความเชอ หรออดมการณทางการเมองกตาม ทกคนตองอยภายใตกฎหมายเดยวกนโดยไมมการเลอกปฏบตใหเกดความรสกไมเปนธรรม รวมทงการขจดพฤตกรรมสองมาตรฐานในสงคม

๒. รเรมและสงเสรมกระบวนการพดคย (Peace Talk) อยางจรงจงและตอเนองกบกลมบคคลทอาจมความคดเหนทแตกตางไปจากรฐบาล โดยเรมตนจากสวนทตองการจะใชสนตวธในการแกไขปญหา อกทงตองเปดโอกาสใหภาคสวนอนๆนอกเหนอจากภาครฐทสามารถเขาถงกลมบคคลเหลาน ไดดาเนนการพดคยควบคกนไปดวย รฐตองไมปดกนทางเลอกและโอกาสของประเทศชาตในการเขาถงกลมผ เหนตางจากรฐ และในขณะเดยวกนกตองไมมององคกรทแสดงความปรารถนาดทจะสนบสนนหรออานวยความสะดวก (Facilitate) ในกระบวนการนวาเปนศตรหรอเปนภยตอความมนคง เนองจากกระบวนการพดคยนมใชการเจรจาตอรองกบรฐ (Negotiation) แตอยางใด หากแตเปนขนตอนเบองตนในการสรางบรรยากาศทจะเออตอการแกไขความขดแยงดวยสนตวธตอไป การจดใหมพนทปลอดภยสาหรบการใชสนตวธนจะเปนการจากดพนทการใชความรนแรงใหเหลอนอยมากทสดไปโดยปรยายโดยมตองใชการสรบทางการทหารมากเกนความจาเปน

๓. ลดหรอขจดเงอนไขทางทางเมองและสงคมทจะถกกลมบคคลใดกลมบคคลหนงนามาอางความชอบธรรมในการใชความรนแรง ทผานมา แมภาครฐจะพยายามปองกนมใหมการละเมดสทธมนษยชนหรอมการกระทาใดๆทกระทบตอความรสกของประชาชน แตกตองยอมรบวามเจาหนาทรฐบางสวนทยงมความเชอทคลาดเคลอนวาสนตวธเปนอปสรรคตอการแกไขปญหา จงมงเนนการสถาปนาอานาจและความมนคงของรฐ

ก๙-๒๐

มากกวาการเสรมสรางความมนคงของประชาชนและชมชน ประเดนสาคญคอ เมอมการละเมดกฎหมายขนแลว กจาเปนอยางยงทจะตองเรงรดนาตวผกระทาผดเขาสกระบวนการยตธรรมโดยไมใหเกดความลาชา ขจดวฒนธรรมการไมตองรบผด (Culture of Impunity) และเปดเผยความจรงใหสาธารณชนไดรบทราบ ไมวาจะเปนกรณตากใบ หรอการชมนมของคนเสอแดง เปนตน ทงน เพอปองกนมใหการกระทาผดกฎหมายตางๆทเกดขนถกนามาอางซาแลวซาเลาโดยกลมผทไมเหนดวยกบรฐทอาศยบาดแผลเปนเชอไฟในการปลกเราและหลอเลยงวงจรความรนแรงตอไปอยางไมมทสนสด

๔. แกไขปญหาทจรตและปราบปรามกลมอทธพลธรกจผดกฎหมายอยางจรงจง ซงรวมไปถงพฤตกรรมการผกขาดทางเศรษฐกจของกลมคนทใชประโยชนจากอานาจรฐตางๆ เพอใหเกดความเปนธรรมแกทกฝายและประโยชนสงสดตอสวนรวม

๕. กาหนดนโยบายเพอแกไขความเหลอมลาในสงคม โดยผลของโลกาภวตนและระบบทนนยมโลกทาใหการพฒนาประเทศไทยซงเปนสวนหนงของระบบเศรษฐกจโลกกระจกตวอยเฉพาะบางภาคการผลตและบางพนททมศกยภาพสงสามารถตอบสนองกาไรในระบบทนนยม แตการแทรกแซงจากภาครฐดวยวธการตางๆ เชน การสนบสนนภาคการเกษตร หรอมาตรการอนๆ เชน การเพมอตราภาษสนคานาเขาเพอชวยเหลอภาคการเกษตร เปนเรองทขดตอระเบยบการคาโลกทมงตอการคาเสร เชนเดยวกนกบทหากจะเลอกการลดการสนบสนนภาคอตสาหกรรมของประเทศกเปนสงฉดรงความสามารถของการแขงขนของประเทศในระบบโลกซงเปนเรองทเปนไปไมไดเชนกน ดวยเหตนรฐจงตองเรงศกษาอยางจรงจงถงวธการทจะสามารถแกไขความเหลอมลาโดยการใหบรการภาครฐขนพนฐานอยางเทาเทยมกน และการสงเสรมนโยบายสวสดการเพอประชาชน มงแกไขปญหาความยากจน และการไมสามารถเขาถงทรพยากรของคนยากจน การขาดโอกาสในการศกษา การสาธารณสข และแหลงเงนกทมเหตผล โดยนโยบายของรฐทมงสการเปนรฐสวสดการนจะตองเปนนโยบายทมเหตผล ไมใชเปนนโยบายประชานยมเพอหวงผลทางการเมอง สรางชมชนทอยบนรากฐานของการ “แบงปน” มใชการ “แกงแยงแขงขน” ซงเปนการลดความเครยดและความกดดนจากปญหาเศรษฐกจ อนเปนสาเหตหนงของการเกดความขดแยงทางการเมองและการใชความรนแรงอยางตอเนองในปจจบน

๖. กระจายอานาจโดยการปรบโครงสรางทางการเมองทเออตอการมสวนรวมของประชาชนในระดบทประชาชนรสกวามอานาจในการปกครองดแลตวเองอยางแทจรง เพอเปนการแกไขปญหาความขดแยงของประเทศโดยการเปลยนแปลงโครงสรางทางอานาจและโครงสรางทางเศรษฐกจ ตองเปดโครงสรางทางอานาจใหมากขนทงในทางการเมองและทางเศรษฐกจ โดยการสงเสรมการมสวนรวมทางการเมองดวยการการกระจายโอกาสใหประชาชนผมสวนไดสวนเสยไดมสวนรวมทางการเมองและการบรหารมากขน เพอใหประชาชนกลมตางๆ มโอกาสแสวงหาทางเลอกและการตดสนใจตางๆ เกยวกบโครงการทเหมาะสมและเปนทยอมรบรวมกน ทกฝายทเกยวของจงควรเขารวมในกระบวนการมสวนรวมตงแตเรมจนกระทงถงการตดตามและประเมนผล และเขารวมในกจกรรมตางๆ ทสงผลตอชวตความเปนอยของประชาชน รวมทงมการนาความคดดงกลาวไปประกอบการพจารณากาหนดนโยบายและการตดสนใจของรฐ เกยวกบการตดสนใจในเรองตางๆ รวมทงการจดสรรทรพยากรของชมชนและของชาต ซงไมใชแคการลงคะแนนเสยงเลอกตง

ทงน จะตองมการสงเสรมการใหขอมลแกประชาชน การรบฟงความคดเหน ใหคาแนะนาปรกษารวมวางแผน รวมปฏบตรวมตลอดจนการควบคมโดยตรงจากประชาชน ซงนอกจากจะชวยใหการตดสนใจของผเสนอโครงการหรอรฐบาลมความรอบคอบ และสอดรบกบปญหาและความตองการของประชาชนมากยงขนแลว ยงเปน

ก๙-๒๑

การควบคมการบรหารงานของรฐบาลใหมความโปรงใส (Transparency) ตอบสนองตอปญหาและความตองการของประชาชน (Responsiveness) และมความรบผดชอบหรอสามารถตอบคาถามของประชาชน (Accountability) อกดวย ซงเทากบเปนการสงเสรมการปกครองระบอบประชาธปไตยใหสมบรณมากยงขนอกดวย

การปรบโครงสรางเพอกระจายอานาจดงกลาว ถอเปนการเปดพนททางการเมองอยางมนยสาคญตอการเปลยนแปลงในเชงนโยบายและการปฏบตในกจกรรมหรอโครงการตางๆอยางแทจรง มใชเปนเพยงการใหประชาชนมสวนรวมในลกษณะของการเขารวมแสดงความคดเหนโดยทวไปผานเวทการสมมนาเทานน

๗. เสรมสรางความเขาใจในสนตวธและการอยรวมกนบนความแตกตางแกสงคมใหญและผเกยวของกบการแกไขปญหาความขดแยง โดยมงเนนการสอสารสงคมเพอปรบกระบวนทศนการทางานและมมมองตอการอยรวมกนอยางสนต โดยผลกดนใหเปนวาระแหงชาตใหภาคสวนทเกยวของมงหาแนวทางการแกไขความขดแยงดวยการพดคยเจรจาโดยไมใชความรนแรง เปดพนทสาธารณะใหแตละฝายไดแสดงความเหน ความตองการ กอนทความคบของใจจะระเบดออกมาเปนความรนแรง โดยทกฝายยดมนผลประโยชนสวนรวมเปนทตง ไมใชอานาจทมอยไปในทางทสรางความขดแยงมากยงขน

๘. เสรมสรางวฒนธรรมการเมองแบบประชาธปไตยและการมสวนรวมทางการเมอง โดยมงเนนการสรางทศนคตทยอมรบความแตกตางหลากหลายไมวาจะเปนทางความคด ความเชอ ชาตพนธ หรอวฒนธรรมอยางสนทใจ ซงการยอมรบความแตกตางนถอเปนวธคดพนฐานทสาคญอยางยงของการปกครองระบอบประชาธปไตย ทงน เพอสรางสงคมทยอมรบความแตกตางทงในดานอตลกษณ วถชวต และความคดของคนในสงคมและสามารถอยรวมกนไดอยางปกตสขดวยความเขาใจซงกนและกน

ดวยสภาพโครงสรางอานาจของสงคมไทยทฝงรากลกอยภายใตระบบอปถมภ แมประเทศไทยจะมการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจและสงคมอยางมาก แตความคดเรองระบบอปถมภยงกระจายอยในมโนคตของคนไทย ในแงหนงนน ระบบอปถมภสรางสถาบนการเมองแบบเหลอมลาตาสง ซงเปนอปสรรคขดขวางตอระบอบประชาธปไตย จงตองมการเสรมสรางวฒนธรรมการเมองแบบประชาธปไตยและการมสวนรวมทางการเมอง โดยการเสรมสรางความรดานพลเมอง (Civic Education) แกประชาชน เพอสงเสรมคณสมบตทเปนแกนแทของวฒนธรรมพลเมอง (Civic Virtue) โดยผานหลกสตรการศกษาและผานการเรยนรจากสถาบนการเมอง เพอสรางพลเมองทจะเปนพลงในแนวราบโดยผานกลมการเรยนรทางการเมองในแบบไมเปนทางการ การรวมกลมชมรม และองคกร การสงเสรมกลไกการตรวจสอบผมอานาจทางการเมองดวยระบบคณธรรมจรยธรรม

กระบวนการสรางสนตสขในสงคมจะตองดาเนนไปโดยเรวและตอเนอง บนพนฐานของการยดมนในความจรง (Truth) มความมงมน (Willingness) และความจรงใจ (Sincerity) โดยเนนการเปดพนทปลอดภยใหทกๆฝายไดเขามามสวนรวมในการแกไขปญหา ตองอาศยความรวมมอจากประชาชนทกกลม ยอมรบฟงและใหนาหนกอยางแทจรงกบทกๆเสยงหรอขอเรยกรอง แมเสยงนนจะแตกตางไปจากของรฐกตาม เพอทจะลดเงอนไขเกา ไมสรางเงอนไขใหม ปองกนไมใหมเชอไฟใหกลมบคคลบางกลมนามาขยายผลในการสรางความรนแรงขนมาตอไป

ดวยบรรยากาศของการทางานรวมกนดงกลาวนเทานนทจะเปนกญแจดอกสาคญในการเปดประตไปสปลายทางสนตภาพทยงยนในประเทศไทย อนเปนจดหมายททกฝายเหนพองตองกน

ก๙-๒๒

บรรณานกรม เอกสารภาษาไทย กรณา กศลาลย, (๒๕๒๕) ชวประวตของขาพเจา โดยมหาตมะ คานธ. พมพครงท ๓. กรงเทพมหานคร:

สานกพมพเคลดไทย จากด. ฝายการวจยนโยบายเศรษฐกจสวนรวม สถาบนวจยเพอการพฒนาแหงประเทศไทย (๒๕๓๖). เศรษฐกจไทยบน

เสนทางของความแตกตาง จาก http://www.tdri.or.th/download/reports/published/m25.pdf เอกสารภาษาตางประเทศ Borain, A (1996) in Henrick, F. (1999). Alternative and Adjuncts to Criminal Prosecutions. Paper

Delivered at the conference on Justice in Cataclysm: Criminal Tribunals in the Wake of Mass Violence, Brussel Belgium.

Broeckaert, Logan. “A Triumph of the New South Africa Over the Old: “Heritage and Nation-Building in Post-Aparthied South Africa, 1994-1999”. A thesis Submitted to the McGill University,k Canada.

Circa. (1994). Pros and Cons of General Amnesty. In Traces of Truth. Accessed on 21 November, 2011. From http://truth.wwl.wits.ac.za/doc_page?did=1020&li=cat.

Henrick, F. (1999). Amnesty and justice in post-aparthied SA: How not to construct a democratic normative framework. In Traces of Truth. Accessed on 21 November, 2011. From http://truth.wwl.wits.ac.za/doc_page?did=1225&li=cat.

Khannenje Hassan. (2007). Between Johannesburg and Jerusalem: A comparative Analysis of Non-Violence As A Strategy For Political Change; The Case of Apartheid South Africa and the Occupied Territories of Palestine/Islael. A thesis Submitted to the McAnulty College and Graduate Schol of Liberal Arts, Duquesne Universtiy.

Lowenberg A.D., & Kaempfer, W. (2001). The Origin and Demise of South African Apartheid. A Public Choice Analysis. Ann Arbor: The University of Michigan Press.

Ramaphosa Cyril (1996). Swards into Ploughshares: The Challenge of Effective Governance in a Democratic South Africa. International Journal of Public Sector Management, Vo. 9, No. 1

Schock, K. (2005). Unarmed Insurrections: People Power Movements in Non-Democracies. Minneapolis: University of Minnesota Press.

Tutu, D. (1996) Henrick, F. (1999). Letter to the Sunday Times (of South Africa) 4 December 1996. Verwoed, W. (1997). Henrick, F. (1999). Justice After Apartheid? Relecting on the South African

Truth and Reconciliation Commission. Paper delivered at the fifth International Conference on Ethic and Development, Madras, India.

Zunes, S., (1999). The Role of Non-Violence Action in the Downfall of Aparthied. The Journal of Modern African Studies, 37 (1), 137-169.

ก๑๐-๑

การสรางความปรองดองแหงชาตการสรางความปรองดองแหงชาต:: กรณศกษากรณศกษาไอรแลนดเหนอ ไอรแลนดเหนอ สสหราชอาณาจกรหราชอาณาจกร เมธส อนวตรอดม

นกวชาการ สานกสนตวธและธรรมาภบาล สถาบนพระปกเกลา ----------------------------------

บทนา

ความขดแยงในไอรแลนดเหนอ สหราชอาณาจกรถอเปนกรณความขดแยงรนแรงซงเปนทรจกไป ทวโลกในชอ “The Troubles” (วนวาย) ในฐานะทเปนความขดแยงทยดเยอทสดและเปนกรณตวอยางของกระบวนการสนตภาพทประสบความสาเรจมากทสดแหงหนงในประวตศาสตรการเมองสมยใหม (Shirlow and McEvoy, ๒๐๐๘) ความขดแยงนเกดขนมามานานนบศตวรรษพรอมกบสถานการณความรนแรงทขนลงเปนระยะ แตความรนแรงตอเนองครงใหญไดปะทขนเมอป ๒๕๑๑ ระหวางฝายไอรชคาทอลกซงเปนคนสวนนอยในพนททตองการแยกไอรแลนดเหนอออกจากสหราชอาณาจกรเพอไปรวมกบสาธารณรฐไอรแลนด กบฝายองกฤษโปรเตสแตนทซงเปนคนสวนใหญในพนททตองการจะยงคงเปนสวนหนงของสหราชอาณาจกรตอไป ความรนแรงครงนสงผลใหมผเสยชวต ๓,๖๓๖ คน (Dixon, ๒๐๐๘) ซงเฉลยแลวมผเสยชวตประมาณ ๒ คนตอสปดาหจากความขดแยงตอเนองมาเปนเวลา ๓๐ ป บาดเจบอกกวา ๓๐,๐๐๐ คน (Moloney, ๒๐๐๗) โดยทมการประเมนกนวาจากจานวนประชากรเกอบ ๑,๗๐๐,๐๐๐ คน ม ๑ ใน ๗ คนทมประสบการณตรงกบความรนแรง ม ๑ ใน ๕ คนทมครอบครวหรอญาตสนทบาดเจบหรอเสยชวต และมากกวาครงรจกกบผทไดรบบาดเจบหรอเสยชวตเปนการสวนตว (Hayes and McAllister, ๒๐๐๑ อางถงใน Dixon, ๒๐๐๘) ซงสดทายทงสองฝายกไดบรรลขอตกลงระหวางกนในป ๒๕๔๑ โดยทยงคงรวมมอกนทางานเพอสรางสนตสขทยงยนในสงคมจนกระทงถงปจจบน

บทความนมจดมงหมายทจะศกษากระบวนการสรางความปรองดองในไอรแลนดเหนอโดยจะวเคราะหวา ๑) เพราะเหตใดทงสองฝายจงสามารถบรรลขอตกลงสนตภาพไดในป ๒๕๔๑ หลงจากทเคยประสบความลมเหลวมาแลวครงหนงเมอป ๒๕๑๗ และ ๒) เพราะเหตใดทงสองฝายจงสามารถปองกนมใหความรนแรงหวนกลบคนมาอก ทงน เพอสรปบทเรยนใหเหนถงปจจยแหงความสาเรจในการสรางความปรองดองของไอรแลนดเหนอตอไป

ผเขยนไดแบงบทความนออกเปน ๕ สวน สวนแรกจะกลาวถงภาพรวมของสถานการณความขดแยง สวนทสองจะเปนการประมวลความพยายามในการสรางความปรองดองในไอรแลนดเหนอทงในแงของกระบวนการ เนอหา ตลอดจนขอตกลงหรอตวบทกฎหมายทเกดขนจากขอตกลงดงกลาว สวนทสามจะเปนการอธบายถงกรอบคดทผเกยวของไดยดเปนหลกสาคญของกระบวนการสรางความปรองดองในกรณน ในขณะทสวนทสจะเปนบทวเคราะหปจจยแหงความสาเรจของการสรางความปรองดองดงกลาว และบทสรปสดทายซงจะสะทอนถงการนาบทเรยนทไดมาประยกตใชกบกรณความขดแยงทางการเมองของไทย

๑. ภาพรวมของสถานการณความขดแยง

ก๑๐-๒

๑.๑ สภาพบรบททางการเมอง เศรษฐกจ และสงคมวฒนธรรม

อทธพลอาณานคม ไอรแลนดเหนอตงอยทางตอนเหนอ

ของเกาะไอรแลนดและอยทางฝงตะวนตกขององกฤษ ในชวงพทธศตวรรษท ๒๒ ชาวองกฤษและสกอตแลนดซงนบถอศาสนาครสตนกายโปรเตสแตนทจานวนมากเรมทจะเขาไปตงถนฐานอยในตอนเหนอของเกาะไอรแลนดนตามนโยบาย “การสรางนคมแหงอลสเตอร” (Plantation of Ulster) ซงมประชากรดงเดม

เปนชาวไอรชทนบถอศาสนาครสตนกายคาทอลก ทาใหชมชนเดมในพนทรสกวาตนเองถกขโมยดนแดนไป ตงแตนนมาการตอตานทจะมอสระในการปกครองตนเองจากจกรวรรดองกฤษโดยชาวไอรชกเรมทวความเขมขนมากขน จนกระทงในป ๒๔๖๔ องกฤษและไอรแลนดไดมการลงนามในสนธสญญาการปกครองไอรแลนด (Government of Ireland) ทยนยอมให ๒๖ แควนบนเกาะไอรแลนดแยกตวเปนรฐอสระไอรแลนด ในขณะทอก ๖ แควนทางตอนเหนอของเกาะจะยงคงเปนสวนหนงของสหราชอาณาจกรตอไป แมจะไดรบอนญาตใหมสภาเปนของตนเองกตาม การแบงประเทศครงนทาใหไอรแลนดเหนอซงมประชากรทเปนโปรเตสแตนทประมาณรอยละ ๖๐ และอกรอยละ ๔๐ เปนคาทอลก กลายเปนพนทแหงความขดแยงรนแรงระหวางกลมคนองกฤษโปรเตสแตนท๑ทตองการเปนสวนหนงขององกฤษตอไป กบกลมคนไอรชคาทอลกทตองการแยกตวเปนอสระออกจากองกฤษเพอผนวกเขากบสาธารณรฐไอรแลนด (Moloney, ๒๐๐๗)

การเบงบานของกระแสการเคลอนไหวเพอสทธมนษยชน กลมคนองกฤษโปรเตสแตนทซงเปนคนสวนใหญในไอรแลนดเหนอกมอานาจทางการเมอง เศรษฐกจ

และสงคมวฒนธรรมมาเกอบหาสบป จนกระทงในป ๒๕๑๑ ไดเกดการประทวงเดนขบวนเคลอนไหวเพอเรยกรองความเทาเทยมทางสงคม โดยมสาเหตมาจากการทชาวคาทอลกรสกวากลมของตนไมไดรบความเปนธรรมจากการจดสรรทอยอาศย เหตการณทเปนชนวนนาไปสการประทวงในเดอนสงหาคมคอ กรณทหญงโสดวย ๑๙ ปชาวโปรเตสแตนทไดรบการจดสรรทอยอาศยใหแทนทจะเปนครอบครวคาทอลกครอบครวหนง ภายใตกระแสการเคลอนไหวเพอเรยกรองสทธพลเมองทไดขยายตวไปในหลายประเทศโดยเฉพาะอยางยงในสหรฐอเมรกา การเดนขบวนประทวงเพอเรยกรองใหคณะผบรหารทองถนของไอรแลนดเหนอปฏรประบบเศรษฐกจและสงคมทไมเปนธรรมกไดเกดขนอกอยางตอเนอง แตทางฝายโปรเตสแตนทสวนหนงมองวาการประทวงดงกลาวเปนเพยงฉากบงหนา หากแตเจตนาทแทจรงคอผลทางการเมองทตองการจะแยกไอรแลนดเหนอออกจากสหราชอาณาจกร ซงการประทวงในลกษณะนไดถกประกาศใหเปนการกระทาทผดกฎหมายและไดถกตอบโตดวยความรนแรงจากเจาหนาทตารวจของไอรแลนดเหนอ (Dixon, ๒๐๐๘)

๑ กลมคนเหลานจะประกอบไปดวยชาวองกฤษและสกอตแลนดทนบถอศาสนาครสตนกายโปรเตสแตนท ซงในบทความฉบบนจะขอเรยกสนๆวาชาวองกฤษโปรเตสแตนท

ก๑๐-๓

ในวนอาทตยท ๓๐ มกราคม ๒๕๑๕ ชาวไอรชคาทอลกจานวนหนงไดชมนมกนเพอประทวงการควบคมโดยมชอบทผานมาของรฐบาล แตทหารองกฤษไดเปดฉากยงเขาใสกลมผชมนมประทวงในเมอง Derry ทาใหมผเสยชวต ๑๓ คนซงเปนชาวคาทอลกทงหมด เหตการณ “อาทตยเลอด” (Bloody Sunday) ครงนทาใหมวลชนตางหนมาสนบสนน IRA เปนจานวนมาก และทาใหความสมพนธระหวางชมชนไอรชคาทอลกกบรฐบาลองกฤษเสอมถอยลงเปนอยางมาก (Jimmy Spratt, สมภาษณ, ๑๖ มถนายน ๒๕๕๓, กรงเทพฯ) ทงทเดมกอนหนาน IRA ถอเปนองคกรปดและจะถายทอดอดมการณการตอสจากพอแมสลกภายในครอบครวเทานน (Moloney, ๒๐๐๗) การทหารคการเมอง ความขดแยงรนแรงไดขยายตวมากขนจนทาทาวาจะลกลามบานปลายมากขน รฐบาลองกฤษจงไดใชอานาจสวนกลางตามกฎหมายเขาควบคมการบรหารงานทองถนของไอรแลนดเหนอโดยตรง (Direct Rule) ซงเปนการยบยงอานาจการบรหารของสภาทองถนไอรแลนดเหนอชวคราวดวยเหตผลจากสถานการณฉกเฉนทางการเมองพรอมการสงกองกาลงทหารจานวนมากเขาควบคมสถานการณ โดยระหวางนน รฐบาลกไดพยายามเสนอทางออกโดยใหทงสองฝายไดแบงอานาจ (Power Sharing) ในการบรหารปกครองไอรแลนดเหนอรวมกน แตกถกตอตานอยางหนกจากกลมทมความคดแขงกราวจากทงสองฝายซงไมยอมประนประนอม (Hardliner) โดยเฉพาะอยางยงจากฝง Unionist ในป ๒๕๑๗ จนกระทงไมสามารถผลกดนตอไปได (Dixon, ๒๐๐๘) การปะทะตอสทางการทหารและการกดดนดวยวธตางๆจงดาเนนตอไปควบคกบความพยายามในการแกไขปญหาดวยวถทางทางการเมองของรฐบาลองกฤษ ในชวงป ๒๕๒๓-๔ ไดเกดเหตการณนกโทษการเมองอดอาหารประทวงรฐบาล (Hunger Strike) โดยนกโทษเหลานตองการใหรฐบาลองกฤษปฏบตตอพวกเขาในฐานะนกโทษการเมอง มใชผตองขงคดอาชญากรรมทวไปดงทเปนอย ณ เวลานน แตรฐบาลองกฤษไดปฏเสธทจะทาตามขอเรยกรอง การประทวงจงดาเนนตอไปและสงผลให Republican ๑๐ คนตองเสยชวตเนองจากการอดอาหารประทวงในครงนน ซงทาใหสถานการณความรนแรงยงคงดาเนนตอไป (Beresford, ๑๙๙๔) การเปดพนททางการเมอง ในชวงกลางของความขดแยง รฐบาลองกฤษไดเปดพนททางการเมองมากขนโดยพยายามสรางบรรยากาศทางการเมองทเออตอการหาทางออกรวมกน ดงเชน ในป ๒๕๒๘ ไดเกดขอตกลงสาคญฉบบหนงคอ Anglo-Irish Agreement ซงเปนขอตกลงระหวางรฐบาลองกฤษและไอรแลนด ซงมผลทาใหไอรแลนดสามารถเขามามสวนในการเสนอแนะแนวทางแกไขปญหาทางการเมองในไอรแลนดเหนอไดโดยชอบธรรม แมวาจะถกตอตานจากฝาย Unionist แตขอตกลงนไดสงผลตอการเปลยนแปลงบางสวนทางแนวคดและแนวทางในการตอสของกลม Republican อนนาไปสการตดตอกบรฐบาลองกฤษในทางลบระหวางป ๒๕๓๓-๒๕๓๖ กอนททาง IRA จะประกาศหยดยงในปถดไป ประกอบกบการเปลยนแปลงสภาพบรบทระหวางประเทศครงใหญคอการสนสดของสงครามเยนในป ๒๕๓๒ ซงสงผลใหองกฤษประกาศวาตนไมมผลประโยชนทางเศรษฐกจหรอทางยทธศาสตรใดๆเปนพเศษในไอรแลนดเหนอ ซงทาใหฝาย Nationalist เรมมองเหนความเปนไปไดในการหาทางออกทางการเมองทยอมรบรวมกนไดมากขน อนเปนการปทางไปสการเกด

ก๑๐-๔

ขอตกลงสนตภาพระหวางสองฝายในทสดเมอป ๒๕๔๑ ซงเรยกวา Good Friday Agreement หรอ Belfast Agreement๒ (Dixon, ๒๐๐๘)

๑.๒ คขดแยงและผเกยวของหลก ความขดแยงในไอรแลนดเหนอเปนความขดแยงระหวางฝายแรกคอกลม Unionist ซงเปนคนสวน

ใหญในพนทประมาณรอยละ ๖๐ โดยมองวาตวเองคอคนองกฤษโปรเตสแตนทและตองการทจะเปนหนงเดยว (Union) กบ สหราชอาณาจกรตอไป กบกลม Nationalist ซงเปนคนสวนนอยในพนทประมาณรอยละ ๔๐ และเปนคนไอรชคาทอลก โดยตองการทจะใหไอรแลนดเหนอแยกตวเปนอสระจากสหราชอาณาจกรเพอไปรวมตวกบสาธารณรฐไอรแลนด ทงน รฐบาลองกฤษไดตกอยในสถานการณทมสองบทบาทคอในฐานะรฐบาลทตองไกลเกลยระหวางทงสองฝายและอกในฐานะหนงทถกมองวาเปนคขดแยงกบฝายไอรชคาทอลกเนองจากมเปาหมายทขดแยงกน ในสวนของรฐบาลไอรแลนดกจะถกมองวาเปนผใหการสนบสนนฝายไอรชคาทอลก (Dixon, ๒๐๐๘)

นอกจากน ยงมกลม Loyalist ซงมอดมการณเดยวกบ Unionist แตเปนกลมทใชวธการรนแรงเปนเครองมอ และกลม Republican ซงมอดมการณเดยวกบ Nationalist แตใชความรนแรงเปนเครองมอเชนเดยวกบ Loyalist กลาวคอในขณะทกลม Unionist และ Nationalist ใชแนวทางการเมองในการตอส กไดมการตดตอสมพนธกบกลม Loyalist และ Republican ซงในแนวทางการทหารดวยตามลาดบ (Ian White, สมภาษณ, ๒๗ กมภาพนธ ๒๕๕๔, วคโลว) โดยทวไปแลว คาวา Nationalist จงใชเรยกกลมคนทตองการแยกไอรแลนดเหนอไปรวมกบประเทศไอรแลนดแตไมเหนดวยกบการใชความรนแรง ในขณะท Republican กคอกลมคนทมเปาหมายเดยวกนแตพรอมทจะใชความรนแรงในการบรรลเปาหมายดงกลาว เชนเดยวกนในสวนของคาวา Unionist จะใชเรยกกลมคนทตองการใหไอรแลนดคงเปนสวนหนงของประเทศองกฤษตอไป แตไมเหนดวยกบการใชความรนแรง ในขณะท Loyalist นนกมเปาหมายเดยวกนกบ Unionist แตไมปฏเสธทจะใชความรนแรงเพอปกปองเปาหมายนน (Shirlow and McEvoy, ๒๐๐๘)

กลม Unionist นน มพรรคการเมองหลก คอพรรค DUP (Democratic Unionist Party) ซงเปนพรรคทมแนวคดสดขว และพรรค UUP (Ulster Unionist Party) ทมแนวคดคอนขางทจะประนประนอม ในขณะทกลม Loyalist นนมกลมกองกาลงตดอาวธหลก คอ กลม Ulster Defense Association (UDA) ทสวนใหญเปนชนชนแรงงานซงมการทางานเชอมโยงกบพรรค UDP (Ulster Democratic Party) และกลม Ulster Volunteer Force (UVF) ซงมขนาดเลกแตมสถานะทางเศรษฐกจและสงคมสงกวา UDA และไดรบการฝกอาวธจากอดตทหารองกฤษ (Taylor, ๒๐๐๐)

สวนกลม Nationalist นน มพรรคการเมองหลก คอ พรรคชนเฟน (Sinn Fein, SF) ซงถอเปนกลมทมแนวคดสดขว และพรรค SDLP (Social Democratic and Labour Party) ซงมแนวคดประนประนอมสายกลาง ในขณะทกลม Republican กมกองกาลงตดอาวธหลกๆ คอ กลม Irish Republican Army (IRA) ซงทางานเชอมโยงกบพรรค SF โดยตอมากมแตกยอยออกไปเนองจากไมเหนดวยขอตกลงสนตภาพ เชน กลม Real IRA (RIRA) แตกไมไดรบการสนบสนนจากมวลชนแตอยางใด (Alex Maskey, สมภาษณ ๑๗ มถนายน

๒ ทางฝาย Nationalist นยมทจะเรยกวา Good Friday Agreement ในขณะทฝาย Unionist นยมเรยกวา Belfast Agreement

ก๑๐-๕

๒๕๕๓, กรงเทพฯ) อนง เปนทนาสงเกตวาสมาชกกลมกองกาลงทงสองฝายสวนใหญจะมาจากชนชนแรงงานทไดรบผลกระทบโดยตรงจากความไมธรรมในสงคม (Dixon, ๒๐๐๘)

โดยภาพรวมแลว การตอสทางการเมองในไอรแลนดเหนอจงมลกษณะทดาเนนควบคกนไปทงทางดานการเมองและการทหาร ในบางครงปกการเมองกเปนตวนาและในบางครงปกการทหารกกลายเปนตวนา ขนอยกบจงหวะเวลาและสถานการณ แตเมอเวลาผานเลยไป ปกการเมองของทงสองฝายกกลายเปนสวนทเขามามอทธพลตอทศทางการแกไขปญหาและนาไปสขอตกลงรวมกนไดในทสด

ผทเกยวของอนๆนน นอกจากจะมพรรคการเมองทเดนสายกลางโดยไมนยามวาตนเองเปน Unionist หรอ Nationalist คอ พรรค Alliance Party (APNI) ซงมจดยนมาตงแตตนวาการเปลยนแปลงใดๆในเชงโครงสรางและกฎหมายจะตองไดรบความเหนชอบจากประชาชนสวนใหญในไอรแลนดเหนอแลวนน (Dixon, ๒๐๐๘) กมกลมทพยายามประสานใหเกดการพดคยเจรจาระหวางสองฝาย ซงกลมหลกนอกจากจะเปนองคกรพฒนาเอกชนตางๆแลว ยงรวมถงปจเจกบคคล เชน ผนาศาสนาบางสวนจากทงสองนกาย และนกธรกจดวย โดยมรฐบาลสหรฐฯทเขามามบทบาทในฐานะผมสวนผลกดนใหทงสองฝายพดคยกนจนบรรลขอตกลง รฐบาลองกฤษ – รฐบาลสหรฐฯ – รฐบาลไอรแลนด I I

Unionist - - - - - - - - - - - - - - - - - Nationalist Loyalist Republican

๑.๓ เหตแหงความขดแยง ฝาย Nationalist และ Republican มองวาไอรแลนดเหนอไดถกจกรวรรดองกฤษรกรานและกดข

ปกครองมากวา ๘๐๐ ป (Ian White, สมภาษณ, ๑๗ มถนายน ๒๕๕๓, กรงเทพฯ) คนในพนทตองถกกษตรยและกองทพองกฤษรกรานและทาลายลางมาหลายยคหลายสมย รวมไปถงการสงหารหมชาวไอรชโดยนายพล ครอมเวลในชวงป ๒๑๘๓ ซงความทรงจาเหลานกถกตอกยาอกครงเมอคนไอรชถกสงหารหมโดยกองทพองกฤษในป ๒๕๑๕ กรณ Bloody Sunday เรองราวเหลานจงเปนเสมอนความทรงจาทเจบปวดทางประวตศาสตรท สงสมสงตอจากรนสรน จนเกดมมมองการรบรทมตอคนองกฤษวามพฤตกรรมกดขเชนนมาแตในอดตมเคยเปลยนแปลง ฝาย Unionist จงเปนผรกรานทไมมความชอบธรรมใดๆทจะอยอาศยในพนทของคนไอรชแหงน (Dixon, ๒๐๐๘) พรอมกบยงอาศยความไดเปรยบทางการเมองทมรฐบาลองกฤษใหการสนบสนนมากดกนคนไอรชดวยมาตรการตางๆทกอใหเกดความไมเปนธรรมทางการเมอง เศรษฐกจ และสงคม ไมวาจะเปนการแบงเขตการเลอกตงทไมเปนธรรมอนทาใหสดสวนความเปนตวแทนทางการเมองมไดสะทอนสดสวนของประชากรตามความเปนจรง การไมไดรบการจดสรรทอยอาศยอยางเสมอภาค และการถกกดกนการจางงาน (Moloney, ๒๐๐๗)

ในขณะทฝาย Unionist และ Loyalist มองวาบรรพบรษทตงรกรากอยเดมในดนแดนแหงนคอคนกลมเดยวกบคนในฝงเกาะองกฤษโดยเฉพาะอยางยงในสวนของสกอตแลนดซงอยใกลกบไอรแลนดเหนอ การอพยพเขามาของคนสกอตในอดตจงเปนเพยงการกลบคนถนฐานดงเดมของตนเทานน ไมใชเปนการรกราน

ก๑๐-๖

ดนแดนอนแตอยางใด แตกลบตองพบกบการตอตานดวยความรนแรงจากคนไอรชคาทอลก ซงกเปนเชนนเรอยมาตงแตอดตจนปจจบนในการใชความรนแรงกบกลมตนเพอบรรลเปาหมายของตวเอง การประทวงเรยกรองสทธตางๆกเปนเพยงขออางในการทจะเปดประเดนเรองการแยกดนแดนไปรวมตวกบประเทศไอรแลนด (Dixon, ๒๐๐๘) ดวยเหตน ทาง Loyalist จงจาเปนตองใชความรนแรงเพอปกปองชมชนโปรเตส-แตนทและความเปนสหราชอาณาจกรอยางหลกเลยงไมได (Shirlow and McEvoy, ๒๐๐๘)

อยางไรกตาม Ed Moloney (๒๐๐๗) ซงศกษาพฒนาการของกลม IRA มาเปนเวลานาน ไดกลาววาความไมเปนธรรมทางการเมอง เศรษฐกจ และสงคมทมตอคนไอรชคาทอลกนนมอยจรงจากนโยบายทางการเมองและมาตรการทางสงคมตางๆทกาหนดโดยคนองกฤษโปรเตสแตนท ทงในเรองของการมสวนรวมทางการเมอง การจดสรรทอยอาศย การจางงาน การศกษา และการเขาถงทรพยากรตางๆในสงคม โดยในดานของการจางงานนน มสถตวาในป ๒๕๑๔ คนคาทอลกมอตราวางงานประมาณรอยละ ๑๗ ซงมากกวาสามเทาของคนโปรเตสแตนท การแบงเขตเลอกตงในลกษณะทเออตอฝาย Unionist ใหครองเสยงขางมากในสภาทองถน การวางระบบททาใหขาราชการทเปนคนคาทอลกไมสามารถดารงตาแหนงในผบรหารระดบสง การจดสรรทอยอาศยทใหสทธแกคนโปรเตสแตนทเหนอคนคาทอลก (Dixon, ๒๐๐๘) และการไมเปดโอกาสใหคนไอรชคาทอลกเขารบราชการตารวจ ซงมจานวนเพยงรอยละ ๖ โดยทอกรอยละ ๙๔ เปนคนองกฤษโปรเตส-แตนท (Ian White, สมภาษณ, ๒๖ กมภาพนธ, วคโลว)

จะเหนไดวาสาเหตของความขดแยงในไอรแลนดเหนอไมใชประเดนทางศาสนา หากแตเปนประเดนชาตนยมซงถกขบเนนใหชดเจนรนแรงขนจากความไมเปนธรรมทางการเมอง เศรษฐกจ และสงคม เพยงแตทงสองเชอชาตนบงเอญวามอตลกษณอกสวนทแตกตางกนอกดวยคอนกายทางศาสนา จงทาใหดประหนงวาเปนความขดแยงทางศาสนา (Doherty, ๒๐๐๐) ซงแทจรงแลว หากพจารณาเบองลกลงไปในจตใจ การททงสองฝายตางไมยอมประนประนอมกนนน สวนหนงเปนเพราะความไมไววางใจระหวางกนวาหากอกฝายมอานาจในการปกครองเหนอกลมตนแลว จะกระทบตอวถการดาเนนชวต ตลอดจนอตลกษณวฒนธรรมของตนอยางหลกเลยงไมไดในทสด (Ian White, สมภาษณ, ๑๗ มถนายน ๒๕๕๓, กรงเทพฯ)

ผลของความขดแยงรนแรงไดทาใหสงคมแตกแยกราวลกจนกลายเปนสงคมแบงขวแยกกนอยในทกมต ทงแยกกนอย แยกกนเรยน แยกกนดาเนนชวต เดกนกเรยนจากทงสองชมชนตางกแยกกนเรยนในโรงเรยนของชมชนตนเอง มเพยงรอยละ ๖ ของนกเรยนทงหมดเทานนทเขาเรยนในโรงเรยนทมเดกจากทงสองชมชน (Dixon, ๒๐๐๘, ๒๒) เกดการแบงแยกทงทางจตใจและทางกายภาพอยางชดเจน ประกอบเขากบการใชวทยชมชนซงสวนหนงกจดโดยบาทหลวงจากแตละฝายเปนชองทางในการสอสารสนบสนนแนวความคดของฝายตน (Martin Magill, สมภาษณ, ๑ มนาคม ๒๕๕๔, เบลฟาสต) มการสราง “กาแพงสนตภาพ” (Peace Wall) ขนมา ๔๖ กาแพง และประตกนระหวางชมชนอก ๑๑ ประต (Dixon, ๒๐๐๘) โดยมจดมงหมายทจะปองกนไมใหเกดการปะทะกนระหวางสองชมชน (Peter Robinson, สมภาษณ, ๒๘ กมภาพนธ ๒๕๕๔, เบลฟาสต) ซงแมจะเปนการปองกนความรนแรงในเชงกายภาพ แตกลบเปนเครองตอกยาใหเหนถงความแตกแยกทราวลกลงไปในจตใจของผคนในสงคม

ก๑๐-๗

๑.๔ สถานะลาสดของเหตการณ โดยภาพรวมอาจกลาวไดวาความรนแรงไดยตลงแลวในไอรแลนดเหนอ ทงสองฝายไดเดนหนาทางาน

รวมกนเพอทจะใหผลของขอตกลงเกดขนจรงอยางเตมท ซงแมวาความสมพนธระหวางกนอาจจะมความไมราบรนอยบาง และมการกออาชญากรรมจากอดตสมาชกของกลมตางๆทเคยตดอาวธ แตกถอเปนธรรมดาของสงคมทแตกแยกมานานหลายศตวรรษ (Jimmy Spratt, สมภาษณ, ๒๗ กมภาพนธ ๒๕๕๔, เบลฟาสต) โดยหลายฝายกพยายามทจะสานสมพนธระหวางสองชมชนเพอใหเกดความสมานฉนทปรองดองอยางแทจรง ในขณะทเงอนไขแหงความไมเปนธรรมตางๆทางการเมอง เศรษฐกจ และสงคมกไดรบการแกไขปรบปรงจนไมเกดความคบของใจในประเดนการถกกดขกดกนดงเชนในอดตอก ดงจะเหนไดจากตวเลขการวางงานของคนคาทอลกทลดลงจากรอยละ ๑๗ ในป ๒๕๑๔ เหลอไมถงรอยละ ๔ ในป ๒๕๔๘ เปนตน (Dixon, ๒๐๐๘) ๒. สาระสาคญของการสรางความปรองดองในชาต

“ยอนหลงไป ๑๐ ปทแลว หากมใครมาบอกผมวาอก ๑๐ ปขางหนา กระบวนการสนตภาพของไอรแลนดเหนอจะเดน

มาถงจดนได จดทคนเคยเปนศตรกนมานงทางานเพอสนตภาพดวยกนได ผมกคงจะบอกวาบาไปแลว เพราะในอดตนน ผมไมเคยเชอเลยวาเราจะทาได แตมาวนน เราทาไดแลวจรงๆ ดวยความมงมนทมเทของทกๆฝาย อดทนทางานหนกมาดวยกน”

Jimmy Spratt, สมาชกสภาไอรแลนดเหนอพรรค DUP, สมภาษณ, ๑๖ มถนายน ๒๕๕๓, กรงเทพฯ ความพยายามในการสรางความปรองดองในไอรแลนดเหนอไดเรมขนตงแตชวง ๔-๕ ปแรกของการ

กอตวของความรนแรง คอในป ๒๕๑๕ ซงถอกนวาเปนกระบวนการสนตภาพครงแรกโดยทมขอตกลง Sunningdale ซงมการแบงอานาจระหวางทงสองฝายดวยในป ๒๕๑๖ แตความพยายามดงกลาวกไมประสบความสาเรจเนองจากขอตกลงดงกลาวถกตอตานอยางหนก จากกลมสดขวทมความคดแขงกราวไมประนประนอม (Hardliner) ในทงสองฝาย แตกไดมความพยายามจากฝายตางๆเรอยมาเพอทาใหทงสองฝายหนหนามาพดคยเจรจากน ซงกประสบความสาเรจจนทงสองฝายสามารถบรรลขอตกลงทางการเมอง (The Agreement) ไดในทสดเมอป ๒๕๔๑

ในสวนนจะเปนการพจารณาการสรางความปรองดองของไอรแลนดเหนอทงในแงของกระบวนการ

และเนอหาวาเพราะเหตใดผเกยวของฝายตางๆจงสามารถยตความรนแรงลงได และสงคมมแนวทางอยางไรในการเปลยนผานความขดแยงทจะปองกนมใหความรนแรงยอนกลบคนมาอกเพอใหทกฝายสามารถอยรวมกนไดอยางยงยน

แผนภาพท ๑: ความพยายามในการเจรจาสนตภาพ ๒ ระยะ

ขอตกลง Sunningdale ป ๒๕๑๕-๒๕๑๗

ขอตกลงลมเหลว การตอสดาเนนตอไปควบคกบความพยายามใหเกดการเจรจา

ขอตกลง Belfast/Good Friday ป ๒๕๓๗-๒๕๔๑

ก๑๐-๘

๒.๑ กระบวนการแสวงหาทางออกรวมกน แมความขดแยงในไอรแลนดเหนอจะมความรนแรงอยางตอเนองจากการตอสทางอาวธระหวางกนตลอดระยะเวลาเกอบ ๓๐ ป แตในขณะเดยวกนกไดมความพยายามในการใชวถทางทางการเมองทงในแงของกระบวนการเลอกตงและกระบวนการพดคยเจรจาระหวางคขดแยงหลกทงสองฝายเปนคขนานกนไป กลาวคอ ทง Unionist และ Nationalist ตางมพรรคการเมองของตวเองเพอทจะตอสเอาชนะกนทางการเมองผานการเลอกตงตามระบอบประชาธปไตยและการเจรจาทงในทางลบและในทางเปดระหวางกลมทตองการใชสนตวธทมอยในทงสองฝาย โดยในทนจะแบงความพยายามในการแสวงหาทางออกรวมกนออกเปน ๓ ชวง คอ ๑) ขอตกลง Sunningdale ๒) ขอตกลงองกฤษ-ไอรช และ ๓) ขอตกลง Good Friday หรอ Belfast Agreement

๒.๑.๑ Sunningdale Agreement: ทางออกทถกทางแตผดเวลา ความพยายามในการหาทางออกตอปญหาความรนแรงในครงน ถอเปนครงแรกทรฐบาลองกฤษ

ไดใชแนวทางทางการเมองในการแกไขเพอหาขอตกลงรวมกนภายหลงจากทรฐบาลไดเขาปกครองไอรแลนดเหนอโดยตรง (Direct Rule)๓ ในเดอนมนาคม ๒๕๑๕ ชมชนคาทอลกบางสวนเรมทจะเคลอนไหวเพอสนตภาพโดยเรยกรองใหทกฝายหยดยง เนองจากเรมรสกเบอหนายกบความขดแยงและความรนแรงทเกดขนในชมชน (Dixon, ๒๐๐๘) จากการเคลอนไหวของบางฝายในเรองของสนตภาพ เปนสวนหนงททาใหรฐบาลเชอวามพลงเงยบทมแนวคดไมสดขวและตองการทจะประนประนอม (Moderate Silent Majority) อยในทงสองฝาย ซงนาจะรบไดกบทางออกในลกษณะถอยคนละกาว ซงกคอการอยรวมกนทางการเมองตามแนวทางการแบงอานาจ (Power Sharing)

เจรจากบฝายประนประนอม ละเลยกลมตอตาน

รฐบาลองกฤษพยายามทจะพดคยเจรจากบสวนของพรรค UUP ของฝาย Unionist และพรรค SDLP ของฝาย Nationalist ทมทาทรบไดกบแนวทางประนประนอม พรอมๆกบการปรกษาหารอกบรฐบาลไอรแลนด โดยไมไดนงโตะเจรจากบกลมสดขวทมทาทแขงกราวจากทงสองฝาย เหตผลสวนหนงนอกจากความเชอมนวาเสยงสวนใหญจะเหนคลอยตามขอเสนอน ยงเปนเพราะความคดของรฐบาลในเวลานนวาหากมการพดคยกบกลมสดขวซงถกมองวามความเชอมโยงกบขบวนการทใชความรนแรงนน จะเปนการทาลายหลกการประชาธปไตยและสงเสรมใหผใชความรนแรงมความชอบธรรมทางการเมองมากขน อกทงอาจจะเสยงตอการสญเสยมวลชนทปฏเสธการใชความรนแรง ซงอาจไมพอใจกบนโยบายพดคยกบกลมเหลานนของรฐบาลได (Dixon, ๒๐๐๘) ในขณะท IRA เองกเชอวาตนอยในสถานะทเปรยบเทยบจงไมควรยอมรบขอเสนอทประนประนอมใดๆในเวลาน แมวาในทางลบ จะมการตดตอกนระหวางฝายการเมองของทงจากพรรครฐบาลและฝายคานขององกฤษกบฝาย IRA และพรรค SF กตาม (Michael Culbert, สมภาษณ, ๒๘ กมภาพนธ ๒๕๕๔, เบลฟาสต)

๓ ไอรแลนดเหนอมคณะผบรหารและสภาทองถนทมาจากการเลอกตงโดยคนในพนท แตภายหลงจากเกดสถานการณรนแรง รฐบาลกลางไดตดสนใจระงบอานาจของคณะผบรหารและสภาทองถนและเขาไปบรหารปกครองไอรแลนดเหนอโดยตรง (Direct Rule) ในป ๒๕๑๕

ก๑๐-๙

ในชวงเดอนตลาคม ๒๕๑๕–มนาคม ๒๕๑๖ รฐบาลองกฤษไดออกเอกสารเพอการปรกษาหารอทเรยกกนวา Green Paper และ White Paper โดยวางกรอบซงจะใชเปนแนวทางของขอตกลงทจะเกดขน ซงเนอหาหลกไดกลาวถงหลกการแบงอานาจและการถายโอนอานาจททาใหทงสองฝายรสกวามความเสมอภาคกนทางการเมอง รวมถงหลกประกนสทธและเสรภาพของคนในสงคม ซงแนวทางดงกลาวกมสญญาณวาจะลมเหลวโดยสะทอนจากผลการเลอกตงสมาชกสภาทองถนในเดอนมถนายน ๒๕๑๖ ทพรรคการเมองฝาย Unionist ทไมเหนดวยกบหลกการในเอกสารดงกลาวไดรบเลอกเขาสภาดวยจานวนทมากกวาพรรคทเหนดวย ทาใหรฐบาลองกฤษไดตระหนกวาชาวโปร เตสแตนทสวนมากซงเปนคนสวนใหญในพนทไมเหนดวยกบแนวทางดงกลาว และไมไดตองการหาทางออกทเปนการประนประนอมในครงน ประกอบกบรฐบาลไดมทาทในลกษณะททาใหคนในไอรแลนดเหนอรสกวาถกขมขใหตองรบแนวทางน ในฐานะทรฐบาลเปนผมอบทางออกใหแกชาวไอรแลนดเหนอ ซงถาไมรบโอกาสครงนทกคนกจะตองอยกบความรนแรงกนตอไป (The Times วนท ๒๔ มนาคม ๑๙๗๓ อางถงใน Dixon, ๒๐๐๘, ๑๒๘) ซงทาทของรฐบาลในครงนไดสงผลเสยมากกวาผลด เนองจากทาใหกลมคนทอยตรงกลางบางสวนเรมไมมนใจวารฐบาลจะเปนกลางจรงหรอไมและรสกวาเปนการกาหนดทางออกทคอนขางจะ “ขามหว” คนไอรแลนดเหนอพอสมควร (Newsletter, วนท ๒๕ และ ๒๘ กมภาพนธ ๑๙๗๔ อางถงใน Dixon, ๒๐๐๘, ๑๔๓) ทาทเชนนทาใหสงคมเกดการรบรวาทางออกดงกลาวมลกษณะคลายการสงการ (Top down) มากกวาการเปดโอกาสใหสงคมไดถกเถยงอยางกวางขวางตอเนอง จงขาดการทางานความคดในการเตรยมความพรอมของสงคมเพอใหเกดการยอมรบแนวทางดงกลาว ซงเปนมตทสาคญประการหนงของกระบวนการสนตภาพ

ขอตกลง Sunningdale ไดเกดขนในทสดเมอวนท ๙ ธนวาคม ๒๕๑๖ ซงเปนการตกลงรวมกนระหวางพรรค UUP ทนาโดยหวหนาพรรคทเหนดวยกบแนวทางน (โดยทมสมาชกพรรคจานวนหนงไมเหนดวย) พรรค SDLP พรรค APNI รฐบาลไอรแลนด และรฐบาลองกฤษท Sunningdale โดยทไมไดเปดโอกาสใหฝายทเหนตางจากแนวทางดงกลาวเขารวมเจรจาแตอยางใดเนองจากกลววาเกรงวาจะเขามาขดขวางการเจรจา (Powell, ๒๐๐๙)

ขอตกลงนมเนอหาสาระหลก (Sunningdale Agreement, ๑๙๗๓) ดงตอไปน ๑. ยอมรบในการหลกการเคารพเสยงสวนใหญของประชาชนในไอรแลนดเหนอโดยองกฤษได

ยนยนในสถานะของไอรแลนดเหนอวาเปนสวนหนงของสหราชอาณาจกร ในขณะทไอรแลนดไมไดยนยนในสถานะดงกลาวแตอยางใดเพราะจะเปนการขดรฐธรรมนญของไอรแลนดในขณะนนทยงอางสทธเหนอดนแดนไอรแลนดเหนออย (Dixon, ๒๐๐๘)

๒. จดตงสภาแหงไอรแลนด (Council of Ireland) ซงประกอบไปดวยสภามนตร (Council of Ministers) และสมชชาทปรกษา (Consultative Assembly) โดยมสมาชกจากคณะผบรหารไอรแลนดเหนอและรฐบาลไอรแลนดเขารวม ซงจะสงผลใหรฐบาลไอรแลนดไดเขามามบทบาทในการใหคาปรกษาตอการบรหารกจการทองถนของไอรแลนดเหนอ

๓. ตกลงจะมการดาเนนคดกบผทกอความรนแรงโดยรฐบาลไอรแลนดจะใหความรวมมอในการนาตวบคคลเขาสกระบวนการยตธรรม ในขณะทรฐบาลองกฤษไดแสดงเจตนาทจะถายโอนอานาจในกจการตารวจใหแกคณะผบรหารใหมน ซงอาจจะกาหนดใหอยในความรบผดชอบประการหนงของสภาแหงไอรแลนดดวย

ก๑๐-๑๐

ขาดพลงหนนทางสงคมทเพยงพอ เนอหาสาระของขอตกลง Sunningdale ถกมองจากฝาย Unionist สวนใหญวาเอนเอยงและ

เปนประโยชนกบทางฝาย Nationalist มากจนเกนไป โดยเฉพาะอยางยงในสวนของการใหบทบาทแกรฐบาลไอรแลนดในการเขามาใหคาปรกษาการบรหารงานของคณะผบรหารไอรแลนดเหนอ ซงอาจจะทาใหเกดการผลกดนใหนาไปสการรวมประเทศไอรแลนดมากยงขน โดยกงวลวารฐบาลองกฤษจะลดบทบาทตวเองในไอรแลนดเหนอและถอนตวออกไปในทสด (Doherty, ๒๐๐๐) อยางไรกตาม กอนทจะไดมการดาเนนการตามขอตกลง วนท ๔ มกราคม ๒๕๑๗ สมาชกพรรค UUP ไดลงมตคดคานขอตกลงดงกลาว สงผลใหหวหนาพรรคทไดไปลงนามขอตกลงไวตองลาออกจากตาแหนง ซงทาใหขอตกลงหมดความชอบธรรมทางการเมองไปในทสด (Dixon, ๒๐๐๘)

เสยงตอตานจากสงคมดงมากขนมาอกครงจากผลการเลอกตงทวไปขององกฤษทจดขนในเดอนกมภาพนธ ๒๕๑๗ ซงแมวาคะแนนเสยงของพรรค SDLP จะอยในระดบคงทเนองจากฝาย Nationalist คอนขางทจะพอใจกบเนอหาขอตกลง แตของพรรค UUP และ APNI กลบตกลงอยางเหนไดชด ในขณะทพรรคการเมองอนฝาย Unionist ทตอตานขอตกลงดงกลาวกลบไดคะแนนเสยงมากขน สะทอนใหเหนวา Unionist และ Loyalist ตางใชการเลอกตงเปนเครองมอในการแสดงออกทางการเมองวาไมเหนดวยกบขอตกลงน และยงเปนการตอกยาถงความไมชอบธรรมของขอตกลงอกครงหนงจนกระทงไมสามารถนามาปฏบตไดในทสดภายหลงจากการประทวงหยดงานของสภาแรงงาน Loyalist Ulster นาน ๑๔ วนในเดอนพฤษภาคม (Dixon, ๒๐๐๘)

นอกจากน ทาง IRA กตอตานขอตกลงดงกลาวเชนเดยวกนโดยไดกอเหตระเบดบอยครงขนเพอแสดงความไมเหนดวยกบเนอหาขอตกลงโดยเฉพาะอยางยงในสวนทองกฤษระบชดในขอตกลงวาไอรแลนดเหนอยงคงเปนสวนหนงขององกฤษตอไป (Moloney, ๒๐๐๗) การเคลอนไหวตางๆเหลานทาใหฝายสนบสนนตองยอมถอยในทสด

เชอมตอหลงฉาก

อยางไรกตาม แมความพยายามครงแรกในภาพใหญจะไมประสบความสาเรจ แตความพยายามในการสรางสนตภาพจากจดเลกๆกไดเรมเกดขน ชวงป ๒๕๑๘ บาทหลวง Alec Reid ทรบไมไดกบสภาพความรนแรงทเปนอย ไดพยายามทาหนาทเปนคนกลางประสานระหวางกลม IRA และกลม UVF ในระดบพนท โดยไดพยายามตดตอกบ Gerry Adams แกนนาคนสาคญของพรรค SF ซงตอมาเปนสมาชกสภากลาโหมของ IRA อกตาแหนงตงแตป ๒๕๒๐ และใชโบสถเปนพนทในการพดคยกน ความสมพนธระหวางทงสองคนไดพฒนามาตามลาดบ และการเชอมประสานกไดขยายไปถงบคคลตางๆจากรฐบาลองกฤษ ไอรแลนด Unionist และ Loyalist (Moloney, ๒๐๐๗) ตามแนวทางท Reid ไดคยกบ Adams อยตลอดวา การพดคย (Dialogue) นนจะตองทาใหครบทงสามสวน คอ คยกบ “ศตร” คยกบ “พวกเดยวกน” และคยกบ “ตวเอง” (Idoiaga, ๒๐๑๐) ซงคขดแยงทงสองฝายโดยเฉพาะทาง IRA และ SF ไดกลาวในภายหลงวาบทบาทของ Alec Reid มสวนสาคญอยางยงตอการจดประกายใหเกดกระบวนการสนตภาพในภาพใหญทายทสด (Moloney,

๒๐๐๗)

ก๑๐-๑๑

ทงน นอกจากบาทหลวง Alec Reid ทกลาวไปแลว ยงมบาทหลวงอกจานวนหนงทพยายามเชอมตอชวยเหลอกนในการทางานพดคยน โดยอาศยศกยภาพสวนตวในฐานะปจเจกบคคลตดตอประสานกบนกการเมองทไวใจไดในแตละฝาย และไปพดคยกนในสถานททพาออกไปจากสภาพแวดลอมเดมๆ (Martin Magill, สมภาษณ, ๑ มนาคม ๒๕๕๔, เบลฟาสต) อกบคคลหนงทอยเบองหลงความพยายามอยางตอเนองในการประสานใหเกดการพดคย คอนกธรกจ Brendan Duddy ทเชอมตอ IRA กบ MI๖ หนวยสบราชการลบขององกฤษ (Moloney, ๒๐๐๗)

ความพยายามหลงฉากตางๆเหลาน มสวนสาคญทกอใหเกดการกอรปทางความคดตอทงสองฝาย (Alex Maskey, สมภาษณ, ๒๘ กมภาพนธ ๒๕๕๔, เบลฟาสต) ซงคอยๆ สงผลใหเกดการปรบเปลยนวธคดทอาจเปนอปสรรคตอการแกไขปญหาและสรางบรรยากาศทเออตอการพดคยเพอหาทางออกรวมกนของทงสองฝายอยางคอยเปนคอยไปจนกระทงเปนปจจยหนงททาใหเกดกระบวนการสนตภาพในระดบใหญไดทายทสด

๒.๑.๒ ขอตกลงองกฤษ-ไอรช: การจบมอกนของ “ลกพใหญ” ดวยเหตทปญหาความขดแยงในไอรแลนดเหนอนนเกยวของกบความสมพนธในหลายมต ความ

พยายามในการสรางปรองดองจงคานงถงมตความสมพนธตางๆเหลานนดวย ทงในแงของความสมพนธระหวางฝายตางๆภายในไอรแลนดเหนอเอง ความสมพนธระหวางไอรแลนดเหนอกบรฐบาลองกฤษ ความสมพนธระหวางไอรแลนดเหนอกบรฐบาลไอรแลนดซงมกจะเรยกกนวาเปนความสมพนธเหนอ-ใตตามลกษณะทางภมศาสตร และความสมพนธระหวางสองรฐบาลคอองกฤษและไอรแลนด สนตภาพไมอาจจะเกดขนไดหากละเลยทจะปรบหรอกระชบความสมพนธใดความสมพนธหนง

ขอตกลงระหวางองกฤษ-ไอรช (Anglo – Irish Agreement, AIA) ถอเปนความพยายามในการจดความสมพนธระหวางทงสองรฐบาล ซงตางมบทบาทสาคญตอการแกปญหาดวยบทบาททคอนขางซบซอนบางครงในฐานะผสนบสนนทางความคดของคขดแยงและในฐานะผทพยายามไกลเกลยใหคขดแยงยตการใชความรนแรงในการตอส (Dixon, ๒๐๐๘) ทงสองรฐบาลจงแสดงบทบาทคลายกบลกพใหญของแตละฝาย ซงหาก “ลกพใหญ” มความสมพนธทดตอกนและสามารถรวมมอกนทางานในประเดนทเหนรวมกนไดระดบหนง กจะเปนการสรางบรรยากาศทเออตอการใหทงฝายโปรเตสแตนทและคาทอลกหนหนามาทางานรวมกนไดอกทางหนงดวยเชนเดยวกน ยกตวอยางกรณการปฏบตการของ IRA ในไอรแลนดเหนอนน ไดรบการสนบสนนจากประชาชนบางสวนในประเทศไอรแลนด ซงเมอกอเหตแลวกจะหลบหนขามพรมแดนเขามาอยในไอรแลนด อาวธทงหลายกจะซกซอนเอาไวในไอรแลนด ตารวจไอรแลนดตามดานชายแดนกจะทาเหมอนไมรไมเหน การจะดาเนนการใดๆกบ IRA จงตองอาศยความรวมมอจากรฐบาลไอรแลนดดวย

รฐบาลองกฤษและรฐบาลไอรแลนดไดลงนามในขอตกลง AIA รวมกนในวนท ๑๕ พฤศจกายน ๒๕๒๘ ซงมสาระสาคญของขอตกลงดงตอไปน (Anglo-Irish Agreement, ๑๙๘๕)

๑. รฐบาลทงสองยนยนรวมกนวาการเปลยนแปลงใดๆทจะสงผลตอสถานะของไอรแลนดเหนอจะตองมาจากความยนยอมของประชาชนสวนใหญในไอรแลนดเหนอเทานน

ก๑๐-๑๒

๒. จดการประชมระหวางรฐบาลองกฤษกบไอรแลนด (British-Irish Intergovernmental Conference, IGC) ขนอยางสมาเสมอ โดยใหผแทนรฐบาลไอรแลนดสะทอนความตองการของคนไอรชคาทอลกในไอรแลนดเหนอแกผแทนรฐบาลองกฤษในประเดนเรองการเมอง ความมนคง กฎหมายและความยตธรรม ความรวมมอขามพรมแดน และอตลกษณวฒนธรรม ซงทงสองรฐบาลจะพยายามอยางเตมททจะแกไขขอขดแยงตางๆระหวางกนใหหมดไป

๓. ออกกฎหมายเพอถายโอนอานาจรบผดชอบในภารกจบางดานซงเปนของ IGC ใหแกสภาทองถนไอรแลนดเหนอ

๔. จดตงกองทนระหวางประเทศสาหรบไอรแลนด (International Fund for Ireland) เพอสงเสรมความกาวหนาทางเศรษฐกจและสงคม และสนบสนนกระบวนการพดคยปรองดองทวเกาะไอรแลนด

ความพยายามในการจากดพนทของการใชความรนแรงดวยการเปดพนทการเมอง มลเหตสวนหนงของความพยายามจบมอกนของทงสองรฐบาลนเนองจากตองการจากดพนทและ

บทบาทของขบวนการ IRA โดยการทจะประสบความสาเรจไดนน นอกจากจะตองปรบปรงความรวมมอกนระหวางสองประเทศในการจากดพนทการเคลอนไหวของกลม IRA ซงตางกมองวาการดาเนนการของ IRA ไดสงผลกระทบตอความมนคงของตนแลวนน รฐบาลองกฤษยงจะตองเปดพนททางการเมองใหมากขนเพอใหมชองทางในการรบฟงและขจดเงอนไขแหงความขดแยงททาใหคนไอรชคาทอลกรสกวาไมไดรบความเปนธรรมดวย โดยนาง Margaret Thatcher (๑๙๙๓ อางถงใน Dixon, ๒๐๐๘) นายกรฐมนตรองกฤษในขณะนน มพนฐานความเชอวาการจะเอาชนะ IRA ไดจะตองขจดเงอนไขความไมเปนธรรมท IRA ใชในการดงมวลชน สกดกนแรงสนบสนนจากตางประเทศ และปรบปรงความสมพนธระหวางองกฤษกบไอรแลนดใหดขน ซงทาง IRA กไดตอตานขอตกลงนอยางเปดเผยเนองจากไดรบผลกระทบทางการเมองโดยตรง (Moloney, ๒๐๐๗)

นอกจากความตองการของรฐบาลองกฤษทจะปรบปรงความสมพนธกบรฐบาลไอรแลนดโดยเฉพาะอยางยงในประเดนความมนคงเพอกระชบความรวมมอในการจดการกบปญหาความไมสงบระหวางหนวยงานความมนคงของทงสองประเทศแลว รฐบาลองกฤษยงถกกดดนจากประธานาธบดโรนลด เรแกนแหงสหรฐอเมรกาดวย โดยทางสหรฐฯกลาวพฒนาการในการแกไขปญหาไอรแลนดเหนอถอเปนวาระททางรฐสภาสหรฐฯใหความสาคญ ซงถอวาเปนอกปจจยหนงทมสวนกดดนอยางตอเนองใหรฐบาลองกฤษตองมงสรางความปรองดองใหเกดขนในไอรแลนดเหนอใหได (Evelyn Glenholmes, สมภาษณ, ๒๘ กมภาพนธ ๒๕๕๔, เบลฟาสต) และรฐบาลสหรฐฯกไดเปนสวนหนงททาใหทงสองฝายสามารถบรรลขอตกลงในป ๒๕๔๑ ในฐานะคนกลางซงจะไดกลาวถงตอไป แตถงกระนนกตาม Thatcher กลาบากใจพอสมควรในการลงนามขอตกลงเพราะแมเขาใจดถงเหตผลทตองทา แตกคลายกบเปนการออนขอตอฝาย Nationalist กลาวคอ ‘แมสมองจะบอกวาใช แตใจมนกไมไป’ (Howe, ๑๙๙๔ อางถงใน Dixon, ๒๐๐๘)

ปรบสภาวะแวดลอมทางการเมองในภาพกวางใหเออตอความปรองดอง

ก๑๐-๑๓

เนอหาและกลไกทเกดขนจากขอตกลงดงกลาวไดสงผลใหรฐบาลไอรแลนดเขามามบทบาทในการใหคาปรกษา (Consultative Role) ในเชงนโยบายทรฐบาลองกฤษมตอไอรแลนดเหนอ (Dixon, ๒๐๐๘) ซงถอเปนการปรบความสมพนธของทงสองประเทศและกาหนดกรอบทปทางไปสทางออกของปญหาโดยรวม เชน การยนยนในหลกเสยงขางมากในการตดสนสถานะทางการเมองของไอรแลนดเหนอ และการยอมรบมตของความเปนไอรช (Irish Dimension) เขาไปสสมการของแกไขปญหาใหเปนรปธรรมมากขน เปนตน (Goodall, ๑๙๙๓ อางถงใน Dixon, ๒๐๐๘) สภาวะแวดลอมทางการเมองเชนนจงมสวนกดดนและโนมนาวใหคขดแยงซงตองพงพารฐบาลทงสองในระดบหนงไดตระหนกและพจารณาถงความเปนไปไดในการหาทางออกรวมกนในทายทสด

จากทาทขององกฤษในครงน ไดกอใหเกดการถกเถยงภายในกลม Republican และ Nationalist วารฐบาลองกฤษไดแสดงใหเหนอยางชดเจนวาพรอมทจะประนประนอมแลว ซงมผลตอการเปลยนแปลงทศนคตอยางคอยเปนคอยไปของทงสองกลมวาองกฤษเองกไมมผลประโยชนทเหนแตแกตนเอง (Selfish Interest) ในไอรแลนดเหนอทงในทางเศรษฐกจและในทางยทธศาสตรแตอยางใด มมมองของทงสองกลมตอรฐบาลองกฤษจากทเปนเจาจกรวรรดนยมทกดขปกครองจงเปลยนแปลงไปในทางทดขน และเรมมองเหนชองทางการเจรจามากขน มองเหนถงความเปนไปไดทจะพดคยกบรฐบาลจรงจงมากขน (Ian White, สมภาษณ, ๒๗ กมภาพนธ ๒๕๕๔, วคโลว) แตทงนทงนน กไมไดหมายความวาความเหนภายในแตละกลมจะเปนไปในทางเดยวกนหมด ในความเปนจรงแลว ภายในแตละกลมเองกมความเหนแตกตางกน เชนทงภายในพรรค SF และ IRA นน แมแกนนาระดบสงจะเหนดวยกบการพจารณาความเปนไปไดของการใชสนตวธพดคย แตในระดบกลางกยงมความลงเลไมแนใจกบแนวทางดงกลาว โดยทระดบปฏบตการนนตองการทจะรบตอไปอยางเดยว (Moloney, ๒๐๐๗) ดวยเหตน แกนนาระดบสงของทงสองกลมจงตองระมดระวงในการดาเนนนโยบายเปนอยางมาก เพอมใหถกสมาชกในกลมมองวายอมจานนจนอาจตองสญเสยภาวะการนาในทสด (Major, ๑๙๙๙ อางถงใน Dixon, ๒๐๐๘)

ภายหลงจากการลงนามในขอตกลงดงกลาว สถานการณความมนคงกยงไมไดดขน อกทงยงสงผลตอคะแนนนยมในตว Thatcher จากฝาย Unionist โดยมองวาจะเปนการกาวไปสการแยกดนแดนในทสด ซงเธอไดกลาวในเวลาตอมาวารสกเสยใจตอผลลพธทเกดขน โดยทปฏกรยาตอตานอยางหนกจากฝาย Unionist นไดทาใหทงสองรฐบาลตระหนกดวาไมสามารถผลกดนประชาชนสวนใหญในพนทใหเดนไปไกลกวานในชวงเวลานได แมทาง Nationalist โดยทวไปจะเหนดวยกบขอตกลงกตาม (Dixon, ๒๐๐๘) จากผลทเกดขนเชนน ไดทาใหนาย John Major (Major, ๑๙๙๙ อางถงใน Dixon, ๒๐๐๘) นายกรฐมนตรองกฤษคนถดไปสรปวาทางออกใดๆทจะมในอนาคตไมสามารถทจะมาจากการบงคบของรฐบาลองกฤษได เพราะฝาย Unionist มศกยภาพทจะตอตานขอตกลงทงผานกระบวนการทางประชาธปไตยคอการเลอกตงและผานขบวนการกอความไมสงบในระดบททาใหองกฤษไมอาจปกครองได

๒.๑.๓ Good Friday Agreement: กาวแรกสการอยรวมกนในความตาง ขอตกลง Good Friday เกดขนไดจากกระบวนการสนตภาพทไดเรมเกดขนอยางเปนรปธรรม

ตงแตป ๒๕๓๗ จนกระทงสามารถบรรลขอตกลงระหวางกนไดในป ๒๕๔๑ ซงมสาระหลกทคลายคลงกบ

ก๑๐-๑๔

ขอตกลง Sunningdale และ AIA โดยจะกลาวถงรายละเอยดในสวนถดไป แตในทนจะเปนการพจารณาถงกระบวนการทนาไปสการขอตกลงเพอวเคราะหปจจยแหงความสาเรจตอไป

ทางานความคดภายในกลม – ‘ระเบด’ จากขางใน ในป ๒๕๓๑ ทาง John Hume จากพรรค SLDP และ Gerry Adams จากพรรค SF ไดมการ

พดคยกนเพอหาความเหนรวมกนระหวางทงสองพรรคซงตางกเปนฝาย Nationalist เหมอนกนเพยงแตอาจยงหาจดทจะเหนพองตรงกนไมได เนองจากพรรคหนงเนนแนวทางประนประนอมในขณะทอกพรรคหนงกมจดยนทแขงกราว โดยในทสดทงสองกลมกไดบรรลขอตกลงเปนเอกสารทเหนรวมกนระหวาง Hume, Adams, และรฐบาลไอรแลนด

โดยทในปเดยวกน แกนนาของฝาย Unionist กไดตดตอขอพบกบรฐมนตรวาการกระทรวงไอรแลนดเหนอเพอทจะมานง ‘คยกนวาจะคยอะไรอยางไร’ (Talks about talks) ซงทายทสด จากการคยกนภายในฝาย Unionist เองกบรฐบาลองกฤษกไดขอสรปสาคญโดยยอมรบรวมกนวาการจะแกไขปญหาใหสาเรจลลวงไดจะตองพจารณาตกลงใจในทง ๓ มตควบคกนไป คอ ความสมพนธระหวางฝายตางๆภายในไอรแลนดเหนอ ความสมพนธระหวางเหนอ-ใตซงกคอระหวางไอรแลนดเหนอกบประเทศไอรแลนด และความสมพนธระหวางตะวนออก-ตะวนตกซงกคอระหวางองกฤษกบไอรแลนด อนสะทอนถงพฒนาการทางความคดครงสาคญภายในฝาย Unionist วาเปนไปไมไดทจะแกไขความขดแยงครงนโดยไมยอมรบฟงความเหนและบทบาทของประเทศไอรแลนด รวมถงของชาวไอรชคาทอลก (Dixon, ๒๐๐๘)

อกกรณหนงทเหนไดชดถงผลของการทางานความคดภายในกลมคอ กรณของ Michael Culbert อดตสมาชกกลมขบวนการ IRA (สมภาษณ, ๑๗ มถนายน ๒๕๕๓, กรงเทพฯ) ทไดตระหนกวาเมอความรนแรงดาเนนไป วธการตอสดวยอาวธทใชอยไมไดผล ไมสามารถนามาซงเปาหมายทตองการได ระหวางทเขาอยในเรอนจาจากการถกตดสนจาคกจากคดทางการเมอง จงไดไปคยกบพรรคพวกเดยวกนเองทเปนนกโทษอยดวยใหเปลยนแปลงแนวทางการตอส โดยใหชวยกนคดประเมน วเคราะหสถานการณและถกเถยงกนเองวาวธการทใชมาแตในอดตและทจะใชตอไปในอนาคตจะสงผลตอโฉมหนาของความขดแยงอยางไร และจะทาใหเราบรรลเปาหมายไดหรอไม ซงกระบวนการดงกลาวมผลอยางมากตอการเปลยนแปลงทางความคดของกลม IRA ทอยในเรอนจา (Shirlow and McEvoy, ๒๐๐๘)

การพดคยกนภายในกลมนถอเปนการทางานทางความคดระหวางกลมอตลกษณเดยวกนทอาจจะมความคดความเชอในเปาหมายหรอแนวทางในการเดนไปสเปาหมายทแตกตางกน ซงความไมเปนเอกภาพทางความคดภายในแตละฝายนอาจจะทาใหกระบวนการเจรจามความยงยากซบซอนมากขน การทไดมโอกาสแลกเปลยนความคดกนจงจะทาใหมโอกาสในการปรบความคดใหไปในทศทางเดยวกนมากขน เปนการ “ระเบด” ทสามารถทะลวงกาแพงความคดภายในกลมใหมองเหนทางออกทเหนรวมกนในฝายตนได ซงนบวาเปนการเตรยมความพรอมสาหรบการเจรจากบฝายทมอตลกษณและความเชอตางกนไดอยางมเอกภาพมากขน และลดความสบสนทางความคดลงได

ทางานความคดขามกลมกบ “ตวแทนความคด”

ก๑๐-๑๕

ตวแทนความคดในทนคอกลมคนแตละฝายซงอาจไมไดมอานาจการตดสนใจทสงผลตอการเปลยนแปลงทศทางการแกไขปญหาโดยตรง แตสามารถเปนตวแทนทางความคดของแตละฝายทเมอเกดกระบวนการพดคยกนแลวอาจจะกอใหเกดความเขาใจระหวางกนและอาจเกดการปรบความคดททาใหเหนทางออกรวมกนไดมากขน โดยจะกอใหเกดการเปลยนแปลงทศทางแกไขปญหาในทางออมในแงทแตละฝายจะนาความคดความเหนทไดไปหารอเพอทางานความคดกนภายในกลมตนอกตอหนง

กระบวนการพดคยระหวางนกโทษการเมองของทงสองฝายในเรอนจาเปนตวอยางหนงของการทางานความคดขามกลมกบผทสามารถเปนตวแทนทางความคดของแตละฝายได โดย Paul Arthur (สมภาษณ, ๒๘ มกราคม ๒๕๕๒, เบลฟาสต) ซงเปนผเชยวชาญดานสนตศกษาจากมหาวทยาลย Ulster ไดจดกระบวนการใหไดพดคยกนระหวางทงสองฝายภายใตบรรยากาศททงสองฝายรสกปลอดภยและเปนสวนตว เพอใหแตละฝายทตางเปนคแขงทางการเมองไดมโอกาสสมผสถงมตความเปนมนษยของกนและกน (Humanize your political opponents) ไดเหนถงอารมณความรสกของกนและกนในฐานะทอกฝายกเปนมนษยเหมอนกน ไมใชศตรหรอปศาจทนากลวไมมชวตจตใจตามทพยายามโจมตกนและกนในชวงของการตอสรนแรง ซงสอดคลองกบท Ian White (สมภาษณ, ๒๖ กมภาพนธ ๒๕๕๔, วคโลว) ผอานวยการศนยสนตภาพและสมานฉนทเกลนครซงมสวนในการเชอมประสานทงสองฝายไดกลาววา การทจะคยกบอกฝายหนงไดนน เราจะตองเรมจากการมองอกฝายวาเขากเปนคนทมเหตมผลเหมอนเรา ไมใชคนคลงความรนแรงทไหน

นอกจากการทางานกบนกโทษการเมองแลว Arthur ยงจดกระบวนการพดคยระหวางตวแทนพรรคการเมองตางๆอกดวย ในขนตอนแรก จะเรมจากการหาตวนกการเมองทคดวานาจะเปนตวแทนทางความคดได เชญเขารวมประชมหารออยางตอเนอง ซงในชวงแรกมตวแทนจากเพยง ๓ พรรคในชวงป ๒๕๓๓ ตอมาในป ๒๕๓๗ ซงมการหยดยงจากทาง IRA กไดพยายามขยายวงการพดคยไปสทางพรรค SF จนกระทงสามารถรวบรวมตวแทนจากทกพรรคการเมองใหเขารวมการพดคยไดในป ๒๕๓๙ โดยไดคานงสดสวนตวแทนหญงชายใหเหมาะสมดวย โดยใชเวลา ๖ ปจากจดเรมตนทมเพยง ๓ พรรคการเมองเขารวมเปน ๑๕ พรรคทงจากในไอรแลนดและองกฤษ ซงจะไมจากดเฉพาะพรรคการเมองทมกจกรรมในไอรแลนดเหนอเทานน แตจะเชญทกพรรคจากทงสองประเทศ เนองจากความขดแยงในไอรแลนดเหนอไมใชเปนเรองทสามารถจดการไดดวยคนในพนทเทานน แตยงเกยวของกบความคดเหนและทศนคตของผคนในดบลนและลอนดอนดวย

ทงน Jeffrey Donaldson สมาชกสภาไอรแลนดเหนอจากพรรค DUP ซงเปนหนงในคณะเจรจาขอตกลงสนตภาพและอดตนายทหารสงกดหนวยตอตานการกอการรายขององกฤษทตองสญเสยสมาชกในครอบครวจากการกระทาของ IRA (สมภาษณ, ๒๘ กมภาพนธ ๒๕๕๔, เบลฟาสต) ไดเลาใหฟงถงปจจย ๒ ประการททาใหเขาสามารถนงคยกบกลมคนทเคยฆาสมาชกในครอบครวของเขาได คอ ๑) การใหอภย ซงมการกลาวถงทงในคมภรไบเบลและอลกรอาน ถาเราไมอาจใหอภยคนอนได สดทายแลวคนทตองเจบปวดกคอตวเราเอง และ ๒) การไดรจกและเขาใจศตรของเรามากขน โดยครงหนงเขาไดมโอกาสบอกเลาประสบการณสวนตวในงานประชมแหงหนง ทซงตวแทนจากพรรค SF คนหนงกไดมโอกาสเลาประสบการณใหเขาฟงดวยเชนเดยวกน และเรองราวทฝายนนเลากคอการทลกชายถกทหารองกฤษสงกดหนวยเดยวกบเขาฆาตาย “ผมสมผสไดถงความรสกสญเสยของเขา จรงอยทผมไมเหนดวยกบสงทลกชายเขาทาในฐานะ IRA และเขากไมเหนดวยกบสงทผมทา แตผมเขาใจวาเขารสกเสยใจมากเพยงใด สาหรบผมแลว การไดรจกพบเจอ (Contact) กนนเปนสงสาคญมาก ทความขดแยงดาเนนไปสวนหนงกเพราะการทคขดแยงไมมโอกาสไดรจกพบเจอกนในฐานะ

ก๑๐-๑๖

ทเปนมนษยเหมอนกนโดยทไมไดสวมหวโขนใดๆ ถาคณไมเขาใจศตรคณ มนกฆากนไดงาย ถาคณไมมองวาเขาเปนคน มนกงายทคณจะทาอะไรกบเขากได”

การพดคยตางๆเหลานไมวาจะเปนภายในกลมเดยวกนหรอระหวางกลม ตางสงผลใหเกดการเปลยนแปลงทางความคดอยางคอยเปนคอยไป จากวงพดคยเลกๆในแตละจดไดสงผลกระเพอมรวมกนเปนกาวยางสาคญในการสรางบรรยากาศทเออตอการเกดสนตภาพ ซง Alex Maskey สมาชกสภาไอรแลนดเหนอจากพรรค SF ซงในอดตเคยถกลอบสงหารจากฝาย Loyalist สองครง (สมภาษณ, ๑๗ มถนายน ๒๕๕๓, กรงเทพฯ) กมความเหนเชนเดยวกบ Jeffrey Donaldson ซงถอเปนฝายตรงขามกนวา เวทการพดคยเลกๆเหลานเปนสงสาคญทกอใหเกดกระบวนการสนตภาพขน และหากมเวทใหพบเจอหรอพดคยกนกจะไปเขารวมเสมอ

เจตจานงทางการเมองทชดเจนของรฐบาลองกฤษ

ตอมาในเดอนพฤศจกายน ๒๕๓๓ นาย Peter Brooke รฐมนตรวาการกระทรวงไอรแลนดเหนอไดกลาวสนทรพจนครงสาคญทยนยนวา รฐบาลองกฤษไมมผลประโยชนสวนตวใดๆทงในเชงเศรษฐกจและยทธศาสตรในไอรแลนดเหนอ บทบาทของรฐบาลคอการใชความชวยเหลอสนบสนนใหการแกไขปญหาเดนหนาไปได (Guardian¸๑๖ ตลาคม ๑๙๙๙ อางถงใน Dixon, ๒๐๐๘) ประกอบกบการสงสญญาณวารฐบาลพรอมทจะคยกบพรรค SF ถา IRA หยดยง (Wichert, ๑๙๙๙) ซงไดรบการตอกยาอกครงจากนาย Patrick Mayhew รฐมนตรฯคนตอมาวา “หลายฝายเชอวาเราจะไมปลอยใหไอรแลนดเหนอแยกออกจากสหราชอาณาจกร ดวยความสตยจรง เราจะปลอยถาประชาชนอยากใหปลอย เราจะไมปลอยถาประชาชนไมอยากใหปลอย เราจะไมปฏเสธเจตจานงของคนสวนใหญในไอรแลนดเหนอ” (Guardian, ๑ พฤษภาคม ๑๙๙๓ อางถงใน Dixon, ๒๐๐๘, ๒๒๙) ทงน ขอความสาคญดงกลาวนไดเปดมานแหงความอมครมและลดความกงวลใจของ Nationalist และ Republican ออกระดบหนงและไดสงผลตอการปรบแนวทางอยางคอยเปนคอยไปของทงพรรค SF และ IRA เนองจากเรมเชอมนวารฐบาลไมไดวางตวเปนคขดแยงเสยเองแตกลบเปดกวางใหสามารถพดคยกนไดดวยวถทางทางการเมอง (Michael Culbert, สมภาษณ, ๒๘ กมภาพนธ ๒๕๕๔, เบลฟาสต)

ในขณะเดยวกน รฐบาลองกฤษกบพรรค SF กมการตดตอสอสารถงกนในทางลบอยางตอเนองชวงป ๒๕๓๓ ดวยผานการสงขอความผานบคคลทสาม การสงรางคาแถลงการณหรอคากลาวของรฐบาลใหรบรลวงหนา การสงเอกสารลบเพอรบฟงความคดเหน และการสงผแทนพดคยกนโดยตรง ซงรฐบาลพยายามทจะโนมนาววาทาง Republican ไมมความจาเปนใดๆอกแลวทจะตองใชอาวธในการตอสเพราะรฐบาลพรอมทจะเปดชองทางใหเขามาหาทางออกรวมกนดวยกระบวนการทางการเมอง แตทงนทงนน ทางพรรค SF และ IRA จะตองแสดงเจตนาทชดเจนวาจะมการวางอาวธเสยกอนจงจะสามารถเขารวมการเจรจาได (Dixon, ๒๐๐๘)

อยางไรกตาม ประเดนเรองการวางอาวธของ IRA กลายเปนประเดนสาคญทมททาวาจะตกลงกนไมได ซงทาใหกระบวนการโดยรวมตองหยดชะงกไป ดวยเหตน ในเดอนพฤศจกายน ๒๕๓๘ ทงรฐบาลองกฤษและไอรแลนดจงไดหาทางออกโดยตกลงใหการถกเถยงเรองการวางอาวธดาเนนคขนานไปกบกระบวนการเจรจาทกพรรค (All-party Negotiation) โดยทงสองรฐบาลจะเชญทกพรรคมาพดคยเพอเตรยมการในเบองตน (Preparatory Talks) ในเรองของกรอบการเจรจา ประเดนในการเจรจา ตลอดจนกระบวนการและ

ก๑๐-๑๗

รปแบบในการเจรจาททกพรรคเหนรวมกน ในขณะเดยวกนกจะตงคณะทางานทเปนคนนอกนาโดย George Mitchell สมาชกวฒสภาสหรฐฯเพอทาหนาทประเมนประเดนความเชอมโยงระหวางการวางอาวธกบการเจรจา (Powell, ๒๐๐๙)

รายงานของ George Mitchell และคณะ (Report of the International Body on Arms Decommissioning) ไดถกเผยแพรตอสาธารณะเมอวนท ๒๒ มกราคม ๒๕๓๙ ซงไดขอสรปวาองคกรทมกองกาลงตดอาวธจะไมวางอาวธกอนการเจรจา แตมความมงมนตงใจทจะดาเนนการใหมการวางอาวธทงหมดในฐานะทเปนสวนหนงกระบวนการเจรจาทกพรรคโดยใหทกฝายสามารถตรวจสอบได ซงทางคณะทางานไดเสนอแนะใหมการวางอาวธบางสวนระหวางกระบวนการเจรจาดงกลาว ไมใชกอนหรอหลง โดยทกฝายทเกยวของกบการเจรจาจะตองยอมรบและยดมนอยางจรงจงในหลกการประชาธปไตยและการไมใชความรนแรงตอกน (Mitchell et al, ๑๙๙๖) ซงภายหลงเปนทรจกกนในนาม “หลกการของ Mitchell” (Mitchell’s Principles)

จะเหนไดวา ปจจยหนงทสงผลใหรฐบาลองกฤษใหความสาคญกบการแกไขปญหาไอรแลนดเหนอคอการผลกดนจากสหรฐอเมรกา ซงมชาวไอรชอเมรกนทมอทธพลทางการเมองสหรฐฯอยไมนอย ทเหนชดเจนทสดคอการใหความสนบสนนกระบวนการพดคยเจรจาระหวางทกฝาย และการใหความชวยเหลอตามทรฐบาลองกฤษรองขอดงเชนกรณการทางานของ Mitchell ซงนอกจากจะมประเทศสหรฐฯแลว ประชาคมระหวางประเทศเชน สหภาพยโรปและ Marrti Ahtisaari ประธานาธบดแหงฟนแลนดกมสวนชวยเหลอดวยเชนเดยวกนในภายหลง (Ian White, สมภาษณ, ๒๖ กมภาพนธ ๒๕๕๔, วคโลว) แตนานาประเทศเหลานกมไดเขามามอทธพลหรอแทรกแซงในประเดนทมการพดคยหารอกนแตอยางใด (Alex Maskey, สมภาษณ, ๑๗ มถนายน ๒๕๕๓, กรงเทพฯ)

อยางไรกตาม รฐบาลองกฤษภายใตการนาของพรรคอนรกษนยมกยงไมสามารถทจะโนมนาวกลมทไมเหนดวยกบกระบวนการสนตภาพใหเขาสกระบวนการเจรจาได จนกระทงเกดการเปลยนแปลงทางการเมองขององกฤษภายหลงการเลอกตงทวไปในเดอนเมษายน ๒๕๔๐ พรรคแรงงานทนาโดยนายโทน แบลรไดรบเลอกตงดวยคะแนนเสยงทวมทน ทาใหรฐบาลมความเขมแขงทางการเมองดวยเสยงสนบสนนจานวนมากจากประชาชน โทน แบลรไดแสดงความมงมนทจะเรงผลกดนกระบวนการสนตภาพในไอรแลนดเหนอ โดยกลาววา

“หลกความเหนชอบของเสยงสวนใหญถอเปนหวใจของนโยบายรฐบาลของผมตอไอรแลนดเหนอ...ไมมใครในหองประชมแหงน แมแตผทอายนอยทสด จะมโอกาสไดเหนสถานะของไอรแลนดเหนอเปนอยางอนนอกจากการเปนสวนหนงของสหราชอาณาจกร นคอความเปนจรง และเปนหลกการสากลทยอมรบทวโลก...ขบวนรถไฟสการยตปญหากาลงเคลอนตวไป ผมตองการใหคณ [SF] อยบนขบวนนดวย แตอยางไรกตาม มนกาลงวงไปขางหนา และผมจะไมหยดมนเพอรอคณ คณไมสามารถหยดยงกระบวนการเพอมาตอรองอะไรอก จงหยดความรนแรงเสยแตเดยวน”

Tony Blair, สนทรพจน ณ Royal Argicultural Society Belfast, ๑๖ พฤษภาคม ๒๕๔๐๔

๔ http://cain.ulst.ac.uk/events/peace/docs/tb๑๖๕๙๗.htm

ก๑๐-๑๘

กลาวคอแบลรไดสอสารถงทงสองฝายวาไอรแลนดเหนอจะยงคงเปนสวนหนงของสหราช-อาณาจกรตราบเทาทประชาชนสวนใหญในพนทตองการ ความรนแรงจะตองยตลง และจะนาพรรค SF ใหขนสโตะเจรจาใหไดไมวาจะตองใชไมออนหรอไมแขงหรอแมกระทงจะตองเผชญกบการตอตานจากฝาย Unionist กตาม ซง Jonathan Powell (๒๐๐๙) หวหนาคณะผเจรจาของรฐบาลองกฤษ ไดยาวาความมงมนของผนารฐบาลนเปนปจจยสาคญอยางยงตอความสาเรจ โดยเขากลาววาแบลรเชออยางหมดใจวารฐบาลสามารถแกไขปญหาไดและจะทาทกอยางใหเกดสนตภาพแมดเหมอนวาจะถงทางตนกตาม

ดวยทาททมงมนจรงจงของรฐบาลองกฤษเชนน ทาใหพรรค SF และ IRA ซงกไดมการตดตอพดคยสรางความสมพนธกนกบแบลรอยกอนหนาทจะเปนนายกรฐมนตรแลวเชนเดยวกน (Alex Maskey, สมภาษณ, ๑๗ มถนายน ๒๕๕๓, เบลฟาสต) ไดตดสนใจทจะยตความรนแรงและหนมาเขาสกระบวนการเจรจา ในขณะททางดาน Unionist กกลววาหากตนไมเขารวมในการเจรจากอาจจะตกขบวนและไมสามารถมสวนในการกาหนดสงทจะตกลงกนไดเลย (Dixon, ๒๐๐๘)

กระบวนการพดคยไดเรมตนขนในวนท ๙ กนยายน ๒๕๔๐ ซงพรรค UUP นาโดยนาย David Trimble และพรรค UDP ไดเขารวมการพดคยในครงทสองคอวนท ๒๓ กนยายนอนเปนครงแรกในรอบ ๗๕ ปทฝาย Ulster Unionist ไดนงโตะเจรจาเดยวกนกบพรรค SF (Dixon, ๒๐๐๘) โดยกระบวนการเจรจาดงกลาวไดเกดขนอยางตอเนองจนกระทงบรรลขอตกลงระหวางกนไดสาเรจในวนศกรท ๑๐ เมษายน ๒๕๔๑ แมระหวางทางจะมการกอเหตรนแรงจากกลม UDA และ IRA อยบางซงทาใหพรรค UDP และ SF ตองถกปฏเสธการเขารวมเปนครงคราวอยบางกตาม

อยางไรกตาม แมนกการเมองจากทงสองฝายจะสามารถบรรลขอตกลงระหวางกนได แตกมไดหมายความวาทกคนในสงคมจะเหนดวยกบขอตกลงดงกลาว เพยงแตวาการตกลงในครงนนน ไดรบเสยงสนบสนนมากพอจากสงคมโดยรวมทไมตองการเหนความรนแรงอกตอไป จงทาใหสนตภาพเดนหนาตอไดในทสด

ตระหนกรบรความจรงทตองอยรวมกนอยางสนตดวยการประนประนอม

ในขณะทอดตนายกรฐมนตรองกฤษ Edward Heath กลาววาไมมประเดนอะไรในขอตกลง AIA ทไมไดอยในขอตกลง Sunningdale กมนกวเคราะหหลายฝายมองวาขอตกลง Good Friday กคอขอตกลง “Sunningdale สาหรบพวกเรยนรชา” (Dixon, ๒๐๐๘, ๑๕๑) เนองจากสาระสาคญของขอตกลงทงสามนนมความคลายคลงกนมาก เชน การยอมรบหลกเสยงขางในการตดสนอนาคตไอรแลนดเหนอ หรอการปฏรปแนวทางการบรหารปกครองบนหลกของการแบงอานาจระหวางคขดแยง เปนตน ทงน จากสาระสาคญในขอตกลงทงสามดงกลาวตลอดชวงระยะเวลาเกอบ ๓๐ ปทมความคลายคลงกนมากนน ไดสะทอนใหเหนมตทางจตวทยาสงคมประการหนงวา แมเสยงสวนใหญจากทงสองฝายจะตระหนกดถงเหตผล (Head) และความเปนจรงทจาเปนจะตองอยรวมกนใหไดดวยการประนประยอม แตกไมอาจตกลงกนไดตงแตชวงแรกๆสวนหนงกเพราะความรสก (Heart) ลาบากใจทจะยอมรบในความจรงดงกลาว

Michael Culbert อดตสมาชกกลมขบวนการ IRA (สมภาษณ, ๑๗ มถนายน ๒๕๕๓, กรงเทพฯ) กลาววาในชวงระยะสบปแรกของการตอสนน เขาไมเคยมความคดทจะคยกบรฐบาลเลย เพราะคดวาตวเองกาลงจะชนะ แตเมอเวลาผานไป ไดไตรตรองและมประสบการณมากขน “ถงจดๆหนง ตอสกนไปมากๆ ฆากนไปมากๆ ผมกมานงคดวา แลวเปาหมายของเราอยทไหน อยทจานวนตวเลขคนตาย หรออยทการ

ก๑๐-๑๙

แยกตวไปรวมกบประเทศไอรแลนดกนแน คณตองประเมนอยางจรงๆจงๆวาวธการทใชอยนเปนเพยงวธการเดยวทจะนาไปสเปาหมายทตองการอยางนนหรอ ผมเปนนกปฏบตทใชสนตวธ ไมใชนกสนตวธโรแมนตก ในฐานะผจบอาวธ เราตองคดทงระดบยทธวธและยทธศาสตร” ทายทสดจงตระหนกวาอาวธใชไมไดผล ซงทางรฐบาลกคดเชนแบบเดยวกน จงไดสงสญญาณวาตองการจะคยกบเรา ทางเรากสงสญญาณวาตองการจะคยดวยเชนกน จงเกดสนตภาพไดในทสด ซงเมอถาม Jimmy Spratt สมาชกสภาไอรแลนดเหนอจากพรรค DUP และอดตนายตารวจทปฏบตหนาทในไอรแลนดเหนอมา ๓๐ ป (สมภาษณ, ๑๖ มถนายน ๒๕๕๓, กรงเทพฯ) ถงเหตผลทยอมหนมาพดคยกบฝายตรงขาม กไดรบคาตอบวาถงทสดแลวกไมมเหตผลอะไรมากไปวาการมองวาการพดคยกนนาจะเปนวธการทดกวาทใชอย เพราะเหนแลววาการตอสดวยอาวธไมสามารถแกปญหาใหจบไดจรง สอดคลองกบท Jeffrey Donaldson ซงเคยเปนทหารสงกดหนวยตอตานการกอการรายขององกฤษ (สมภาษณ, ๒๘ กมภาพนธ ๒๕๕๔, เบลฟาสต) ไดกลาววา

“Jimmy เองกเปนตารวจ สวนผมเองกเปนทหาร เราตอสกบ IRA มาเปนเวลานาน แตกระนนเราทงคกตองการทจะเหนสนตภาพ และตองการเหนลกหลานของเรามอนาคตทดกวา เตบโตขนมาในสงคมทปลอดความรนแรงและไมตองตกอยทามกลางความหวาดกลว แมวาเรากบพรรค SF จะมอดมการณและความเหนทางการเมองทแตกตางกน แตในทายทสด สงทเราตองการจะเหนนนเหมอนกนคอ สนตภาพและสงคมทดสาหรบลกหลานเรา ซงเหตผลนกมากเพยงพอทจะทาใหเราหนหนามาทางานรวมกน ภายใตโครงสรางทางการเมองทสามารถเปนหลกประกนวาทกฝายจะมสทธเสรภาพทเทาเทยมกน”

ทงน การพดคยระหวาง IRA พรรค SF และบคคลกลมหนงของรฐบาลองกฤษไดเกดขนในทางลบตงแตชวงป ๒๕๑๓ แลว ซงระหวางทมการตดตอกนนน การตอสดวยความรนแรงกยงคงเกดขนอยอยางตอเนอง และในความเปนจรงของการตดตอกนโดยเฉพาะในชวงแรกๆนน ไมมฝายใดคดเลยวาอกฝายจะมความจรงใจทจะยตความรนแรง จนกระทงป ๒๕๓๓ ทกฝายจงเรมสามารถทจะเขาใจกนและกนมากขน เหนความตองการของกนและกนมากขน จะเหนไดวากระบวนการพดคยกนนน ตองใชเวลายาวนานและมอปสรรคยากลาบาก วนนสาเรจ พรงนหยดชะงก ความอดทนและความมงมนตงใจจรงจากทงสองฝายทจะหาทางออกทยอมรบไดรวมกนจงเปนสงสาคญ (Alex Maskey, สมภาษณ, ๑๗ มถนายน ๒๕๕๔, กรงเทพฯ)

๒.๒ เนอหา ขอตกลง และกฎหมายทเกยวของ ขอตกลง Good Friday (Good Friday Agreement, ๑๙๙๘) หรอทฝาย Unionist นยมเรยกวา

Belfast Agreement ในป ๒๕๔๑ ทนามาซงการยตความรนแรงทเกดขนมาเปนเวลา ๓๐ ปนน ตงอยบนฐานคดทสาคญคอหลกการประชาธปไตยและสนตวธ ซงทงสองฝายไดตกลงใจทจะใหการตดสนอนาคตทางการเมองของไอรแลนดเหนอขนอยกบเสยงสวนใหญของคนในพนท กลาวคอ การจะแยกหรอไมแยกไอรแลนดเหนอออกจากประเทศองกฤษ ตองผานความเหนชอบจากประชาชนสวนใหญในพนท

โดยมสาระสาคญหลกคอการททงสองฝายตกลงทจะแบงอานาจการปกครองไอรแลนดเหนอรวมกน (Power Sharing) ในคณะผบรหารเพอใหสะทอนถงความเปนตวแทนทางการเมองจากทงสองฝาย ตลอดจนการปฏรปสถาบนทมสวนในการสรางเงอนไขของความไมเปนธรรมในอดตเพอทจะปองกนมใหเกดการกระทาดงกลาวอกในอนาคต สามารถกลาวไดวาขอตกลงนไดกอใหเกดการปฏรปเชงโครงสรางทางการปกครองและกระบวนการยตธรรม และสรางกลไกสาหรบการจดการความสมพนธระหวางฝายตางๆ ซงถอวาเปนความ

ก๑๐-๒๐

พยายามในการขจดเงอนไขความรนแรงทสาเหตรากเหงาเชงโครงสรางและเปนการจดการกบความขดแยงมใหขยายตวเปนความรนแรงอกในอนาคตอยางแทจรง

ดานการเมองการปกครอง คณะผบรหารไอรแลนดเหนอจะประกอบไปดวย First Minister ซงมาจากพรรคทไดรบคะแนนเสยง

ขางมากทสดจากการเลอกตงทงหมดและรอง First Minister ซงมาจากพรรคอกฝายหนงทไดรบคะแนนเสยงมากทสดในฝายของตนเอง ยกตวอยางเชน หาก First Minister มาจากพรรคฝาย Unionist คนทจะมาเปนรอง First Minister กตองมาจากพรรคฝาย Nationalist เปนตน โดยทคณะผบรหารระดบรองลงมาอก ๑๐ ตาแหนงกจะมาตามสดสวนทแตละพรรคไดรบการเลอกตง ซงทาใหคณะผบรหารของไอรแลนดเหนอมองคประกอบครบจากพรรคการเมองทงสองฝายตามหลกการแบงอานาจดงกลาว

สาหรบในสวนของสภาทองถนไอรแลนดเหนอจะไดรบการถายโอนอานาจในดานตางๆทสวนหนงเดมเปนของกระทรวงไอรแลนดเหนอ สมาชกสภากจะมาจากการเลอกตง ในขณะทจะมเวทพลเมอง (Civic Forum) ซงประกอบไปดวยตวแทนนกธรกจและนกพฒนาสงคมทมความเชยวชาญดานตางๆทาหนาทใหคาปรกษาแกสภาเพอสะทอนความเหนของภาคประชาสงคมดวย

ดานความสมพนธระหวางไอรแลนดเหนอกบประเทศไอรแลนด (เหนอ-ใต) คณะผบรหารไอรแลนดเหนอและรฐบาลไอรแลนดจะจดตงสภาผบรหารเหนอ-ใต (The North-

South Ministerial Council) ซงจะเปนกลไกในการรวมกนพจารณาความรวมมอในดานวฒนธรรม การคมนาคม เกษตรกรรม การศกษา สาธารณสข สงแวดลอม และการทองเทยวผานองคกรยอยทจะตงขนเพอนาไปสการปฏบตในแตละดาน ขอตกลงในสวนนไดทาใหคนไอรชคาทอลกรสกวาแมวาจะยงไมไดรวมชาตเดยวกน แตกมความเชอมโยงใกลชดกบไอรแลนดมากขนทงในแงเศรษฐกจและวฒนธรรม (Ian White, สมภาษณ, ๒๗ กมภาพนธ ๒๕๕๔, วคโลว)

ดานความสมพนธระหวางประเทศองกฤษกบไอรแลนด (ตะวนออก-ตะวนตก) รฐบาลองกฤษและไอรแลนดตกลงทจะจดตงสภาองกฤษ-ไอรช (The British-Irish Council) และ

องคการประชมระหวางรฐบาล (Intergovernmental Conference) ซงจะเปนกลไกหรอพนทรวมใหผแทนจากรฐสภาทงสองประเทศไดชองทางในการสอสาร พบปะแลกเปลยนเพอสงเสรมความสมพนธอนดระหวางประชาชนของทงสองเกาะ โดยทรฐบาลไอรแลนดตกลงทจะไมอางสทธครอบครองเหนอไอรแลนดเหนออกตอไป

ดานความยตธรรมและสทธมนษยชน ในสวนของการแกไขปญหาการไมไดรบความเปนธรรมทางสงคมเศรษฐกจนน นอกจากความพยายาม

ของรฐบาลองกฤษในการออกมาตรการตางๆเพอปรบปรงแกไขความไมเสมอภาคตางๆอยางตอเนองกอนเกดขอตกลงแลวนน ตามขอตกลงน ทางรฐบาลองกฤษไดยอมรบใหกฎหมายวาดวยสทธมนษยชนของสหภาพยโรปเปนสวนหนงของกฎหมายองกฤษ มการออก Bill of Rights สาหรบไอรแลนดเหนอ และไดกาหนดใหมการตงคณะกรรมการเพอความเสมอภาค (Equality Commission) เพอพฒนายทธศาสตรในการแกไขและปองกนปญหาความไมเทาเทยมกนในการดาเนนชวตดานตางๆในอนาคต และคณะกรรมการสทธมนษยชน (Human Rights Commission) เพอสทธ และเสรภาพทงทางการเมองและการนบถอศาสนาของคนทกคนในสงคม

ก๑๐-๒๑

นอกจากน ยงไดกาหนดใหมการปฏรปองคกรตารวจไอรแลนดเหนอและกระบวนการยตธรรมโดยจะจดตงคณะกรรมการอสระเพอเสนอแนะการปรบปรงกจการตารวจใหมระบบการทางานทเปนธรรมและไมเลอกปฏบตขนดวย ซงถอเปนประเดนทชาวไอรชคาทอลกใหความสาคญอยางยง เนองจากทผานมา เจาหนาทตารวจไดปฏบตหนาทอยางไมเปนธรรมตอชมชนไอรชคาทอลก โดยมการเลอกปฏบตและการกระทานอกระบบทละเมดสทธมนษยชนจานวนมากจนกลายเปนเงอนไขแหงความไมเปนธรรมทนาไปสการตอสปะทะกนอยางรนแรงจากชมชน

ความมนคง ขอตกลงไดกาหนดใหทกฝายโนมนาวกดดนใหกองกาลงตดอาวธตางๆวางอาวธทงหมดภายในสองป

ในชณะทนกโทษการเมองทงหมดจะไดรบการปลอยตวภายในสองปเชนเดยวกน

๒.๓ กระบวนการเยยวยาฟนฟสงคม การปลอยตวนกโทษการเมอง

รฐบาลมการปลอยนกโทษการเมองภายหลงจากการบรรลขอตกลงจานวน ๔๔๙ คน แบงออกเปนกลม Loyalist ๑๙๖ คน IRA ๒๔๑ คน และไมมสงกดอก ๑๒ คน ซงหากรวมตวเลขนกโทษการเมองทงหมดตงแตเกดเหตการณมาจะมจานวนทงสนประมาณ ๒๐,๐๐๐-๒๕,๐๐๐ คน โดยแบงออกเปนกลม IRA ๑๕,๐๐๐ คน และ Loyalist ประมาณ ๕,๐๐๐-๑๐,๐๐๐ คน (Shirlow and McEvoy, ๒๐๐๘) การปลอยตวนกโทษทางการเมองของรฐบาลอาศยอานาจตามพระราชบญญตไอรแลนดเหนอ ค.ศ.๒๐๐๘ (๒๕๔๑) ทตราขนตามขอตกลงสนตภาพ โดยไดจดตงคณะกรรมการอสระเพอพจารณาคณสมบตของผทจะไดรบการปลอยตวตามทกาหนดไวในพระราชบญญตดงน คอ

๑. ถกตดสนจาคกจากการกระทาทเปนการ “กอการราย” ตามนยามวาเปนการใชความรนแรงเพอบรรลเปาหมายทางการเมอง ซงตองเปนการกระทาทเกดขนกอนวนลงนามขอตกลง

๒. ไมเปนผสนบสนนหรอสมาชกองคกรเคลอนไหวใดๆทยงไมประกาศหยดยง ๓. จะไมเขารวมเปนผสนบสนนหรอสมาชกองคกรเคลอนไหวใดๆทยงไมประกาศหยดยงหลงจาก

ไดรบการปลอยตว ๔. จะไมกระทาการใดๆทเปนอนตรายตอสาธารณะในกรณทไดรบการปลอยตวจากคดทถกตดสน

จาคกตลอดชวต การปลอยตวตามขอตกลงนจงเปนการปลอยตวแบบมเงอนไข ซงกปรากฏวามเพยง ๑๖ คนเทานนท

ทาผดเงอนไขและตองถกจาคกอกครง และม ๒๘ คนทกระทาผดในคดอนๆหลงจากไดรบการปลอยตว แตกไมใชคดฆาตกรรม (Shirlow and McEvoy, ๒๐๐๘)

การดาเนนการครงนของรฐบาลไมไดออกเปนพระราชบญญตนรโทษกรรมเนองจากรฐบาลทราบดวาจะทาใหเกดขอถกเถยงและตอตานอยางมากจากฝาย Unionist (Guelke, ๒๐๐๘) อกทงในประวตศาสตรองกฤษ ไมเคยมการออกพระราชบญญตนรโทษกรรมในคดทเกยวเนองกบความรนแรงเลยตงแตป ๒๓๔๑ นอกจากนการขอพระราชทานอภยโทษจากสมเดจพระราชน (Royal Prerogative of Mercy) ทแมวาจะเกดเสยงตอตานนอยกวา แตกจะทาใหรฐสภาขององกฤษไมมอานาจในการเขาไปตรวจสอบกระบวนการ แนวทาง

ก๑๐-๒๒

ทรฐบาลใชจงเปนการตงคณะกรรมการอสระเพอพจารณาคณสมบตและดแลการปลอยตวนกโทษดงทกลาวไป (Shirlow and McEvoy, ๒๐๐๘)

การวางอาวธของกลมกองกาลง ประเดนเรองการวางอาวธของ IRA นนเปนประเดนใหญและถกเถยงกนยดเยอนานเกอบ ๑๐ ปหลงจากการลงนามในขอตกลงเนองจากไมไดระบมาตรการและขนตอนไวชดเจนวาจะดาเนนการอยางไร (Jeffrey Donaldson, ๒๘ กมภาพนธ ๒๕๕๔, เบลฟาสต) ซงสดทายตองดาเนนการทงหมด ๕ ครงกวาทจะจบสนกระบวนการ โดย IRA เรมวางอาวธรอบแรกในวนท ๒๓ ตลาคม ๒๕๔๔ หลงจากลงนามในขอตกลงกวา ๓ ป ทงนเนองจากความไมไววางใจวาทางองกฤษและฝาย Unionist จะยอมรบและทาใหขอตกลงเกดผลในทางปฏบตไดจรง แตระหวางนน ทาง IRA กยงไมยนยอมทจะวางอาวธทเหลอ จงถกกดดนอยางตอเนองจากทงรฐบาลองกฤษและไอรแลนด พรอมกบการระงบการถายโอนอานาจในป ๒๕๔๕ ประกอบกบการเกดเหตการณปลนเงน ๒๖.๕ ลานปอนดจากธนาคารในเบลฟาสตจาก IRA บางสวนเมอเดอนธนวาคม ๒๕๔๗ ไดเปนเหตปจจยททาให IRA ซงสวนหนงไมตองการถกมองวากลบกลายเปนองคกรอาชญากรรมจากทเคยเปนนกตอสเพออสรภาพ ประกาศยตการตอสทางการเมองดวยอาวธอยางเปนทางการในเดอนกรกฎาคม ๒๕๔๘ (Farrington, ๒๐๐๘) พรอมกบสงการใหทกหนวยปฏบตการวางอาวธ ซงไดรบการยนยนวามการวางอาวธทงหมดแลวจรงโดยคณะกรรมการตรวจสอบอสระในเดอนกนยายนปเดยวกน (Dixon, ๒๐๐๘) สาหรบ IRA แลว การวางอาวธครงนไมไดหมายถงความพายแพ หากแตเปนการยกระดบการตอสจากการใชกาลงอาวธไปสการใชแนวทางทางการเมอง (Michael Culbert, สมภาษณ, ๒๘ กมภาพนธ ๒๕๕๔, เบลฟาสต) อยางไรกตาม การดาเนนการเพยงในสวนของตวผทจะกลบคนสสงคมในแงของการฝกอบรมใหสามารถปรบเปลยนตวเองในการใชชวตไดในสงคมเทานนคงไมเพยงพอ หากแตจะตองปรบเปลยนทงสงคมดวย เชน ภาคธรกจจะตองยอมจางงานอดตนกโทษเหลานนดวย ซงการปรบเปลยนของสงคมในประเดนนยงคงตองทางานกนตอไป (Ian White, สมภาษณ, ๒๗ กมภาพนธ ๒๕๕๔, วคโลว)

การแสวงหาความจรง เหตการณทสรางความเจบปวดและเปนบาดแผลในจตใจของชาวไอรชคาทอลกอยางไมเคยลมเลอนคอกรณ Bloody Sunday ทมผเสยชวตจากการถกทหารองกฤษยง ๑๓ คน บาดเจบอก ๑๕ คนภายใน ๖ นาท เมอวนอาทตยท ๓๐ มกราคม ๒๕๑๕ ภายหลงจากเหตการณ รฐบาลไดตง Lord Widgery เพอสอบสวนขอเทจจรง ซงไดออกรายงาน Report of the Tribunal appointed to inquire into the events on Sunday, ๓๐th January ๑๙๗๒ (Widgery, ๑๙๗๒) หลงจากเหตการณ ๑๑ สปดาห โดยมผลสรปวา จะไมมการตายเกดขน หากการประทวงทผดกฎหมายครงนนไมไดเกดขน ซงสดทายทาใหตองมการปะทะกบเจาหนาทอยางหลกเลยงไมได แตผลสรปดงกลาวกยงคางคาใจชาวไอรชคาทอลกตลอดมา และรสกวาเขายงไมไดรบความเปนธรรมตราบใดทความจรงยงไมปรากฏ และการปรองดองทยงยนคงจะเกดขนไดยากหากไมมการเปดเผยความจรงดงกลาว (Family Support Center, ๒๐๑๐) ในบางครง คนจานวนหนงอาจรสกวาการแกแคนคอการหาความยตธรรมดวยตนเอง ดงนน ถาเขายงไมไดยนความจรง ถาเขายงไมเหนความยตธรรม ความรนแรงกจะมแนวโนมทจะยงคงดาเนนตอไป หรอหากความรนแรงยตลงโดยปราศจากการทาความจรงใหปรากฏ กมแนวโนมวาความรนแรงอาจจะหวนกลบคนมา

ก๑๐-๒๓

อกจากการถามหาความยตธรรมดวยตาตอตา ฟนตอฟน (Ian White, สมภาษณ, ๒๖ กมภาพนธ ๒๕๕๔, วคโลว) การทาใหความจรงปรากฏจงถอเรองทรฐบาลองกฤษใหนาหนกสาคญในฐานะทเปนสวนหนงของกระบวนการสนตภาพ ในป ๒๕๔๑ รฐบาลจงไดตง Lord Saville of Newdigate ขนมาเพอสบสวนเหตการณนใหมอกครง โดยคณะสบสวนขอเทจจรงชดน ไดใชเวลาสอบสวนพยานกวา ๙๐๐ คนรวมทงสน ๑๒ ป ดวยงบประมาณจานวน ๒๘๘ ลานเหรยญสหรฐฯ (ประมาณ ๙,๐๐๐ ลานบาท) จงไดออกรายงาน Report of the Bloody Sunday Inquiry เมอวนท ๑๕ มถนายน ๒๕๕๓ โดยมขอสรปวาทหารองกฤษเปนผยงกลมผชมนมดงกลาวจรง ซงผเสยชวตทงหมดตางไมมอาวธในครอบครอง (Saville of Newdigate et al, ๒๐๑๐) ในกรณน ความจรงไดถกเปดเผยขนตอสาธารณะหลงจากเหตการณถง ๓๘ ป พรอมกบคาขอโทษจากรฐบาลองกฤษตอการกระทาครงน ซงถอเปนเรองใหญและมความหมายมากสาหรบครอบครวผสญเสยและชมชนไอรชคาทอลก ทาใหเกดความเชอมนศรทธาในรฐบาลมากขนวามความตงใจจรงตอการสรางความสมานฉนทปรองดอง (Alex Maskey, สมภาษณ, ๑๗ มถนายน ๒๕๕๓, กรงเทพฯ) แมวาจะมคาถามตามมาคอ เราจาเปนจะตองสบหาความจรงในทกๆเหตการณทเชอวาเปนการกระทานอกกฎหมายหรอไม อกทงนอกจากการกระทาของกองทพองกฤษแลว ยงมเหตการณอนๆทเชอวาเปนการกระทาโดยกองกาลงตดอาวธตางๆดวยเชนเดยวกน แตอยางไรกตาม เสยงสวนใหญจากทงสองฝายตางกเหนวาเมอมการเปดเผยความจรงและยอมรบผดจากฝายผกระทา และมการใหอภยจากฝายทไดรบผลกระทบจากกระทานน กนบวาเพยงพอแลวตอการเรมตนความสมพนธกนใหมโดยไมจาเปนตองนาตวผกระทาผดกรณดงกลาวมาลงโทษ โดยทาง Unionist มองวาขณะท IRA ไดรบการปลอยตวจากผลของขอตกลงแลว อกฝายหนงกไมควรทจะตองไดรบโทษดวยเชนเดยวกน ซงทาง Nationlist กมความเหนสอดคลองกน ดวยเหนวาการออกมาเปดเผยความจรงดงกลาวตอสาธารณะโดยผพพากษาและนายกรฐมนตรนนถอวาตนไดรบความยตธรรมกลบมาแลว (Ian White, สมภาษณ, ๒๗ กมภาพนธ ๒๕๕๔, วคโลว) ในสวนของเหตการณความรนแรงอนๆซงมจานวนมากและยงไมสามารถหาตวผกระทาผดมาไดนน ทางสานกงานตารวจไอรแลนดเหนอไดตงทมสอบสวนเหตการณในอดตตงแตป ๒๕๑๒-๒๕๔๑ (Historical Enquiries Team) เพอสบสวนหาขอเทจจรงและผกระทาผด โดยไมมการออกกฎหมายนรโทษกรรมใหแกผทยงไมไดรบโทษแตอยางใด ทงน คณะทางานไดเรมปฏบตหนาทตงแตป ๒๕๔๙ โดยคาดวาจะใชเวลาอยางนอย ๗ ปในการสบสวน (Guelke, ๒๐๐๘)

การชวยเหลอเยยวยา ชาวไอรชคาทอลกบางสวนรสกรบไมไดทเหนนกโทษการเมองทมสวนในการฆาคนตายไดรบการปลอย

ตว ซงผนาศาสนาของแตละชมชนจะตองเขาไปพดคยเยยวยากลมคนเหลาน เพอสรางความเขาใจในชมชน และใหเหนความจาเปนของการใหอภย โดยชใหเหนวาการลงโทษตามกระบวนการยตธรรมเพยงมตเดยวไมใชทางออก หากแตตองอาศยความเมตตาระหวางเพอนมนษยดวย ซงสาหรบบางคนอาจจะเหนวาไมยตธรรมเลยสาหรบผทไดรบความเสยหายเลย แตอยางไรกตาม การตดวงจรการลงโทษตอบโตกนถอเปนสงจาเปนประการหนงของการสรางสงคมปรองดอง (Martim Magill, สมภาษณ, ๑ มนาคม ๒๕๕๔, เบลฟาสต)

ในสวนของการชวยเหลอเยยวยาใหอดตกลมกองกาลงตดอาวธกลบคนสสงคมนน ยงดาเนนไปไดไมเตมทเทาทควร ทงในแงของการชวยเหลอในรปของตวเงนและการสรางความเขาใจตอสงคม โดยเฉพาะอยาง

ก๑๐-๒๔

ยงกลม UDA ทสงคมบางสวนยงมองวาเปนพวกอาชญากร คายาเสพตด โดยกลมเหลานตองการใหรฐบาลใหความสนใจมากขน ซง David Stitt (สมภาษณ, ๒ มนาคม ๒๕๕๔, เบลฟาสต) อดตหวหนากองกาลงยอยของ UDA ทดแลลกนองกวารอยคนไดตงขอสงเกตวาหากเปรยบเทยบกนแลว ดเหมอนวารฐบาลจะใหการชวยเหลอเยยวยา IRA มากกวาทางฝาย Loyalist ทงๆทเขามองวา IRA ไดสรางความเดอดรอนใหกบสงคมมากกวา จงตองการใหรฐบาลดแลอยางเทาเทยมกน

สาหรบประเดนเรองการเยยวยาผไดรบผลกระทบนน ไดมการเสนอจากกลมภาคประชาสงคมบางสวนวานาจะจายเงนเยยวยาใหแกสมาชกครอบครวของผทเสยชวตจากเหตการณระหวางป ๒๕๐๙ – ๒๕๔๙ ครอบครวละ ๑๒,๐๐๐ ปอนดโดยไมตองแยกแยะสถานะของผเสยชวตวาเปนฝายใด และไมตองจดลาดบความสาคญของเหยอ (Hierarchy of Victimhood) ทสงคมมกจะมองวาทหารองกฤษคอชวตทสาคญทสดเนองจากเปนผเสยสละชวตเพอปกปองประเทศชาต รองลงมาคอพลเรอนผบรสทธทไดรบผลกระทบจากการตอส และชวตทมความสาคญนอยทสดคอชวตของกลมกองกาลงตดอาวธ (Lodge, ๒๐๐๙) ซงแทจรงแลวทกชวตตางมความหมายและความสาคญเทาเทยมกน ไมวาจะเปนทหารหรอขบวนการ หากเขาคนนนเปนพนองของใครคนหนง มใครบางทไมรสกเจบปวดเสยใจ ในความเปนจรงแลว ไมวาฝายใดตางกตกเปนเหยอของความรนแรงทงนน (Ian White, ๒๘ กมภาพนธ ๒๕๕๔, วคโลว) แตขอเสนอนกไดถกตอตานอยางมากจากหลายฝายทยงมองวาสถานะของพลเรอนผบรสทธทเสยชวตจากเหตระเบดนาจะแตกตางจากผกอความไมสงบทเสยชวตจากการประกอบระเบด (Lodge, ๒๐๐๙)

การปฏรปสถาบน/องคกร การถายโอนอานาจจากรฐบาลองกฤษมาสคณะผบรหารและสภาทองถนไอรแลนดเหนอตามขอตกลง

เรมเกดผลในทางปฏบตเมอวนท ๒ ธนวาคม ๒๕๔๒ ซงในวนเดยวกนนเอง ทางรฐสภาไอรแลนดกไดแกไขรฐธรรมนญซงตดมาตราทประเทศไอรแลนดอางสทธเหนอดนแดนตอไอรแลนดเหนอออกไป มการออกพระราชบญญตไอรแลนดเหนอป ๒๕๔๓ (Northern Ireland Act ๒๐๐๐) และมการจดตงกลไกจดการความสมพนธตางๆขนตามทกาหนดไวในขอตกลง แตอยางไรกตาม โครงสรางการปกครองทมคณะผบรหารรวมตามหลกการแบงอานาจกยงคงมขอถกเถยงกนอย ซงในวนท ๑๓ ตลาคม ๒๕๔๙ รฐบาลองกฤษและไอรแลนดกไดประกาศขอตกลง St Adrews ทไดผานการหารอพดคยกบทงพรรค SF และ DUP ทในขณะนนเปนพรรคการเมองใหญของแตละฝาย โดยมเนอหาหลก คอ การจะจดใหมการเลอกตงและรวมกนตงคณะผบรหารตามหลกแบงอานาจอกครง ซงในทสดแลวไดนาไปสการจดตงคณะผบรหารทตองตดสนใจรวมกนในเดอนพฤษภาคม ๒๕๕๐ โดยมนาย Ian Paisley จากพรรค DUP เปน First Minister และมนาย Martin Mcguiness จากพรรค SF เปนรอง First Minister สงผลใหโครงสรางการปกครองทไดรบการปฏรปตามขอตกลงไดเกดผลในทางปฏบตอยางแทจรงในทสด (Jeffrey Donaldson, สมภาษณ, ๒๘ กมภาพนธ ๒๕๕๔, เบลฟาสต) ซงแมรปแบบดงกลาวยงคงตองปรบปรงอยหลายสวน และฝาย Unionist สวนหนงกไมสนบสนนรปแบบการปกครองนกตาม แตกถอวาเปนระบบททาใหทงสองฝายสามารถอยรวมกนไดจนถงทกวนน (Jimmy Spratt, สมภาษณ, ๒๘ กมภาพนธ ๒๕๕๔, เบลฟาสต)

นอกจากการปฏรปโครงสรางทางการบรหารปกครองโดยรฐบาลดวยหลกการแบงอานาจเพอใหทกฝายสามารถเขามามสวนรวมในการตดสนใจทางการเมองไดอยางแทจรงอนเปนการตอบโจทยทเปนเงอนไขหนงของความขดแยงแลวนน ทางคณะผบรหารไอรแลนดเหนอไดพยายามปรบปรงพฒนากลไกหรอมาตรการ

ก๑๐-๒๕

ทางสงคมและเศรษฐกจเพอลดความเหลอมลาทางสงคมทชาวคาทอลกรสกโดยเฉพาะอยางยงในดานการจดสรรทอยอาศย การจางงาน และการศกษาดวย ซงประเดนทางเศรษฐกจสงคมเหลานถอเปนเรองสาคญโดยเฉพาะอยางยงในสวนของกลมผทเคยเกยวของกบการใชความรนแรง โดยจากการจดทาประวตทางเศรษฐกจสงคมของกลมคนดงกลาวพบวาสวนใหญแลวจะมาจากพนฐานครอบครวทยากจน ไมมงานทา การศกษานอย และไมไดรบการยอมรบนบถอจากสงคม จงไมนาแปลกใจทจะมแนวโนมตอการเขามาเกยวของกบความรนแรง (Ian White, สมภาษณ, ๒๗ กมภาพนธ ๒๕๕๔, วคโลว)

นอกจากน ในสวนของการปฏรปองคกรตารวจ Patten ไดมการออกรายงาน (Patten’s Report) ในวนท ๙ กนยายน ๒๕๔๒ ซงเสนอแนะใหมการแปลงเปลยนองคกรตารวจขนานใหญทงในแงของการสรางความเปนหนสวนกบชมชนในการดแลความปลอดภย การกระจายอานาจภายในองคกร การเพมสดสวนของชาวไอรชคาทอลกในองคกร และการปลกฝงวฒนธรรมการเคารพสทธมนษยชน ประชาธปไตย และความโปรงใสในการทางาน ตลอดจนการเปลยนชอและเครองแบบขององคกร ซงถอวาเปนการปฏรปครงใหญในทกมตอยางแทจรง (Paul Moran, สมภาษณ, ๑ มนาคม ๒๕๕๔, เบลฟาสต)

การเปลยนแปลงไดเกดขนอยางเหนไดชดภายหลงจากขอตกลง โดยชาวไอรชคาทอลกไดรบการบรรจเขาทางานในองคกรตารวจสงสดเปนประวตการณคอรอยละ ๒๖ โดยไดรบความเชอมนมากขนจากชมชนไอรชคาทอลกถงรอยละ ๘๐ (Lodge, ๒๐๐๙) การเปดโอกาสใหตวแทนพรรคการเมองจากทงสองฝายไดเขาไปนงในคณะกรรมการกากบดแลกจการตารวจไอรแลนดเหนอ (Policing Board) กถอวาเปนอกรปธรรมหนงทมความหมายมากในแงของสญลกษณทแสดงใหเหนวาความเสมอภาคเทาเทยมและการทางานดวยกนระหวางคนทเคยเปนศตรกนมานนเปนไปไดจรงและเปนรปธรรมจบตองได (Alex Maskey, ๒๘ กมภาพนธ ๒๕๕๔, เบลฟาสต) ในทางกลบกน สงทเจาหนาทตารวจทาใจยอมรบไดยากกคอการเปลยนชอจาก Royal Ulster Constabulary (RUC) เปน Police Service of Northern Ireland (PSNI) เพราะถอเปนการเปลยนแปลงเชงสญลกษณทคลายกบเปนการสรางความรสกถกยาย แตอยางไรกตาม องคกรกมความเปนมออาชพพอทจะยอมรบการเปลยนแปลงทเกดขนในฐานะทเปนสวนหนงของกระบวนการสนตภาพ (Lynne Knox, สมภาษณ, ๑ มนาคม ๒๕๕๔, เบลฟาต)

การสานขายใยทางสงคมระหวางสองชมชนเพอปรบทศนคตและความสมพนธทแตกราว การอยรวมกนระหวางสองชมชนคอโปรเตสแตนทและคาทอลกของไอรแลนดเหนอภายหลงจากความ

ขดแยงรนแรงนน มความเหนออกเปนสองแนวทางคอ ดานหนงมความเหนวา ดวยเหตททงสองชมชนมความแตกตางกนมากทงในแงของอตลกษณวฒนธรรม ประวตศาสตรความเปนมา ตลอดจนมมมองททงสองชมชนมตออกฝาย การจะอยรวมกนทปลอดภยทสดและไมใหเกดความรนแรงขนกคอ การแยกกนอย จากดการตดตอสมพนธกนเทาทจาเปนเพอลดโอกาสทจะขดแยงกน แตอยางไรกตาม อกความเหนหนงซงเปนความเหนของคนสวนใหญคอ มองวายงมความแตกตางมากเทาใด ยงตองมการปฏสมพนธรจกกนใหมากขนเทานน กลาวคอ ทางานและอาศยอยในสถานททมคนจากทงสองชมชน การแตงงานขามวฒนธรรม และการเรยนรวมกนในโรงเรยน การอยรวมกนจงจะเกดขนไดอยางแทจรง ซงจากการสารวจเมอป ๒๕๔๙ พบวาทงชมชนโปรเตส-แตนทและชมชนคาทอลกตางตองการทจะอยในสภาวะแวดลอมทางสงคมทปะปนกน มใชตางคนตางอย จานวนรอยละ ๗๕ และ ๘๐ ตามลาดบ ซงเปนสดสวนความคดเหนทสงมาก (Dixon, ๒๐๐๘) แมในความเปน

ก๑๐-๒๖

จรงจะยงหางไกลจากสงทชมชนทงสองตองการจะเหนกตาม (Vikki Nelson, สมภาษณ, ๑๗ มถนายน ๒๕๕๓, กรงเทพฯ)

แทจรงแลว การสรางความสมานฉนทคอการฟนฟถกถอขายใย (Fabric) ระหวางกลมคนตางๆในสงคมทแตกแยกใหกลบคนมาใหมเพอสรางศกยภาพในการพฒนา ทกคนตองยอมรบวาตนตางมสวนรบผดชอบในความขดแยงรนแรงทงสน คงจะมกงายเกนไปทจะชนวและโยนความผดใหอกฝายวาเปนตวปญหาแตเราไมใช ทนททเราคดแบบน เราจะกลายเปนสวนหนงของปญหาไปโดยปรยาย จรงอยวาฝายหนงอาจจะปากอนหนมากอน แตอกฝายหนงกปากลบไปเชนกน และอาจจะกอนใหญกวาดวย ในกรณของไอรแลนดเหนอ ทงทหารองกฤษ IRA UVF UDA รวมถงฝายการเมองทงหลายตางกเปนสวนหนงทตองรบผดชอบตอความรนแรงทเกดขนนทงสน (Ian White, สมภาษณ, ๒๗ กมภาพนธ ๒๕๕๔, วคโลว)

การสรางความปรองดองในสงคมทแตกแยกมานานเชนน การศกษาจะเปนสงทวางรากฐานสาคญใหแกสงคมสมานฉนทในอนาคต ซงทางคณะผบรหารไอรแลนดเหนอกมแนวคดทจะสรางระบบการศกษาทมใชการแยกกนเรยนดงทเปนอยในปจจบน โดยคนองกฤษโปรเตสแตนทกวารอยละ ๙๐ จะเขาเรยนในโรงเรยนของรฐ สวนคนไอรชคาทอลกจะสงลกเรยนโรงเรยนคาทอลก ทาใหโตกนมาแบบตางคนตางเรยน หลกสตรการเรยนการสอนจงจะตองปรบใหเดกจากทงสองชมชนสามารถเรยนดวยกนได แตกยงตดอยทวชาศาสนากบประวตศาสตรวาจะสอนกนอยางไร กระนนกตาม แตละฝายกยงไมกลาทจะปฏรปการศกษาอยางเตมทเ นองจากยงมบางสวนทไมเหนดวยและยงไมเขาใจถงความจาเปนของการเรยนรวมกน (Peter Robinson, สมภาษณ, ๒๘ กมภาพนธ ๒๕๕๔, เบลฟาสต)

การประคบประคองสนตภาพทเปราะบาง ไมใชทกฝายในสงคมทจะเหนดวยกบกระบวนการสนตภาพ ซงถอเปนเรองปกตธรรมดา แตประเดนสาคญคอจะจากดบทบาทหรอสรางความเขาใจใหกบกลมทไมเหนดวยไมใหบนทอนทาลายกระบวนการสนตภาพ (Spolier) ไดอยางไรเปนสงทสงคมนนๆจะตองชวยกนพจารณา หลงจากท IRA ประกาศหยดยงและตกลงทจะเขาสกระบวนการเจรจา ไดมบางสวนทไมพอใจกบแนวทางดงกลาวออกมาตงกลม Real IRA เมอป ๒๕๔๐ และไดสรางสถานการณโดยกอเหตระเบดครงใหญกลางตลาดนดท Omagh ในป ๒๕๔๑ ซงทาใหมผเสยชวต ๒๙ คนและบาดเจบอก ๓๑๐ คน (Moloney, ๒๐๐๗) แตการกระทาครงนกไดถกประณามจาก SF และผคนจานวนมากในสงคม จนทาใหความพยายามทจะดงสงคมไอรแลนดเหนอออกจากกระบวนการสนตภาพกลบไปสวงจรของความรนแรงนนลมเหลวอยางสนเชง เนองจากมวลชนของทงสองฝายตางกเหนอยหนายกบการใชชวตอยทามกลางความรนแรงแลว (Jimmy Spratt, สมภาษณ, ๒๗ กมภาพนธ ๒๕๕๔, เบลฟาสต) หลงจากผานการเดนทางทเปราะบางบนความไมแนนอนทางการเมองมาตลอด ๙ ปหลงจากขอตกลง พรรคการเมองทสดขวจากทงสองฝายคอ DUP และ SF กไดตกลงใจทจะบรหารปกครองไอรแลนดเหนอรวมกนบนหลกการแบงอานาจในทายทสด แตอยางไรกตาม “กาแพงสนตภาพ” กยงคงขวางกนชมชนทงสองอยดงเชนในอดตไปสอนาคต โดย Peter Robinson ซงเปนหวหนาคณะผบรหารไอรแลนดเหนอดวยตาแหนง First Minister (สมภาษณ, ๒๘ กมภาพนธ ๒๕๕๔, เบลฟาสต) กลาววามความคดทจะทลายกาแพงเหลานอย แตจะทากตอเมอทงสองชมชนรสกวาพรอมแลวเทานน และจะตองเปนผตดสนใจเอง ไมใชนกการเมอง หากประชาชนของทงสองชมชนรสกสบายใจแลวทจะไมตองมกาแพงกน เมอนนกถงเวลาทจะทาลายกาแพงทง แต

ก๑๐-๒๗

ระหวางน ทงสองชมชนจะตองทางานรวมกนเพอสรางความไววางใจระหวางกนตอไปใหกาวสจดนนไดในทสด ซงไมไดหมายความวาทงสองชมชนจะตองเปนเพอนรกกนแตอยางใด หากแตขอใหเคารพความแตกตางทางความคด สทธเสรภาพ และความเปนตวตนของกนและกนกคงจะเพยงพอแลวกบสภาพบรบทของไอรแลนดเหนอ (Shirlow and McEvoy, ๒๐๐๘) ๓. กรอบคดในการสรางความปรองดองแหงชาต

จากการศกษากระบวนการสรางความปรองดองในไอรแลนดเหนอทกลาวมานน พบวาผเกยวของตางๆไดมกรอบคดหลกรวมกนในการทจะทาใหกระบวนการสามารถเกดขนและดาเนนไปไดอยางตอเนอง ดงตอไปน

๓.๑ ปฏเสธความรนแรงและใชกระบวนการประชาธปไตยในการบรหารจดการความขดแยง คขดแยงทงสองฝายตางเหนพองทจะยดมนในกระบวนการประชาธปไตยเพอใชในการแกไขขอขดแยง

ตางๆระหวางกนโดยไมใชความรนแรงตามกตกาประชาธปไตย ซงไดตกลงกนใน Mitchell Principle ถอเปนการแยกความขดแยงกบความรนแรงออกจากกน (Ian White, สมภาษณ, ๑๗ มถนายน ๒๕๕๓, กรงเทพฯ) ซง Jeffrey Donaldson (สมภาษณ, ๒๘ กมภาพนธ ๒๕๕๔, เบลฟาสต) ไดยาวาหลกการดงกลาวถอเปนรากฐานของการเจรจาไมเฉพาะในไอรแลนดเหนอนเทานน แตตองถอเปนรากฐานของการเจรจาในทกท ซงทกฝายในกระบวนการเจรจาจะตองยดมนวาจะไมใชความรนแรงเปนเครองมอตอรองหรอสรางการเปลยนแปลงโดยตองยอมรบในกตกาประชาธปไตย

ในขณะทตางฝายตางยงคงยดมนในเปาหมายของตนเองทกอใหเกดความขดแยงระหวางกนนน สงททงสองฝายเปลยนแปลงกคอวธการทจะนาไปสเปาหมาย กลาวคอในขณะทฝายโปรเตสแตนทยงตองการทจะใหไอรแลนดเหนอเปนสวนหนงของสหราชอาณาจกรตอไป และฝายคาทอลกกยงคงตองการทจะแยกไอรแลนดเหนอออกไปรวมกบประเทศไอรแลนดในอนาคต ทงสองฝายตกลงใจทจะปฏเสธความรนแรง และยดถอเสยงของประชาชนสวนใหญ (Principle of Consent) เปนเครองตดสนหากจะมการเปลยนแปลงสถานะทางการเมองของไอรแลนดเหนอในอนาคต

เมอเปนเชนน ความเหนตางและความขดแยงจงจะยงคงดารงอยตอไปในไอรแลนดเหนอโดยทแตละฝายไมตองละทงความเชอของตวเอง แตสงทแตกตางไปจากอดตคอความรนแรงไดยตลง โดยททงสองฝายตางเรยนรทจะบรหารจดการความขดแยงรวมกนอยางสรางสรรคดวยหลกการประชาธปไตยและกลไกทางการเมองทยอมรบรวมกน อนจะปองกนไมใหความขดแยงซงเปนสงทหลกเลยงไมไดขยายตวเปนความรนแรงอก การใชสนตวธจงไมไดหมายความวาตองยอมลมเลกอดมการณหรอความเชอของตนเอง หากแตหมายถงการเดนตามความเชอของตนโดยไมใชความรนแรง

กรอบความคดททกกลมเหนรวมกนนนบวามความสาคญอยางยงเนองจากเปนการกาหนดแนวทางการทางานรวมกน สงผลใหกระบวนการเจรจาทเกดขนมความชอบธรรมในสายตาของทกพรรคการเมอง ถอเปนกรอบทควบคมทศทางการแกไขปญหาใหอยในแนวทางสนตวธ และทาใหสงคมโดยรวมมเจตจานงทชดเจนรวมกนวาการใชความรนแรงตอจากนไมวาจะเปนฝายใดถอวาไมมความชอบธรรมอกตอไป

ก๑๐-๒๘

๓.๒ แบงอานาจ (Power Sharing) เสมอภาค เทาเทยม ทงสองฝายตางตระหนกถงการดารงอยอยางเสมอภาคของกนและกน โดยไมมฝายใดถกกดขหรอ

เลอกปฏบต ความสมพนธใดๆทจะเกดขนไดตงอยบนพนฐานของความเทาเทยมกน กรอบคดดงกลาวไดทาใหฝายไอรชคาทอลกยนยอมทจะเขารวมการพดคยเจรจาและหาทางอยรวมกนอยางสนตในอนาคต และการพจารณาตกลงใจในเนอหาสาระใดๆกไดคานงถงประเดนดงกลาวเปนสาคญในอนทจะพยายามปรบปรงและพฒนาโครงสรางและกลไกใหเออตอการสรางความเปนธรรมในเกดขนในสงคม

ดงจะเหนไดจากโครงสรางทางการเมองการปกครองทยดหลกการแบงอานาจเพอใหทงสองฝายรสกวาตนมสวนรวมและสามารถเขาถงการใชอานาจทางการเมองตามกตกาทยอมรบรวมกน โดยทผบรหารทงสองคนจะตองใชหลกความเหนรวมกนในการตดสนใจ และการปฏรปองคกรตารวจซงถกมองวามสวนรบผดชอบอยางยงตอความไมเปนธรรมในอดตกเปนความพยายามครงสาคญในการสรางความยตธรรมในสงคม

สงสาคญทจะทาใหสนตภาพเกดขนไดคอคขดแยงจะตองสามารถทางานดวยกนไดในฐานะทเทาเทยมกน ตองใชอานาจรวมกนโดยไมมใครทจะใชอานาจนนโดยมชอบเพอเอาเปรยบอกฝาย ไมกดทบความรสกหรอบบบงคบใหเปลยนความเชอของกนและกน ซงบรรยากาศเหลานไดลดความรสกไมเปนมตรกนระหวางชมชนลงไป และเปดทางสการสรางความสมานฉนทอยางคอยเปนคอยไปไดในอนาคต (Alex Maskey, สมภาษณ, ๒๘ กมภาพนธ ๒๕๕๔, เบลฟาสต)

๓.๓ เปดเผยความจรง ยอมรบผด เดนหนาตอ ในอดตทความจรงยงไมปรากฏนน ผคนทคบของใจตางกมปฏกรยาทแตกตางกนไป บางกใชความ

รนแรงตอบโต บางกรสกวาตนไรอานาจ ทาอะไรไมไดและยอมจานนตอสงทเกดขน อดตเปนปจจยกาหนดอนาคต เราจงตองมกระบวนการจดการกบเหตการณตางๆในอดตใหด เพอใหผคนทประสบกบเหตการณในอดตนนไดมทางเลอกสาหรบการเดนหนาตอไปในอนาคต

ดงนน หากตองการจะสรางความสมานฉนทปรองดอง รฐบาลจะตองไมปฏเสธความยตธรรม ไมหนความจรง โดยจะตองคนหาสาเหตและเปดเผยความจรงของเหตการณทสงผลกระทบตอความรสกของประชาชนและความยตธรรมของสงคม และเมอมการเปดเผยความจรงและผไดรบผลกระทบรสกวาผกระทาไดยอมรบผดอยางจรงใจตอการกระทานนแลว กจาเปนจะตองมหลกประกนแกผคนในสงคมวาการกระทาเชนนนจะไมเกดขนอกในอนาคต

กรณของไอรแลนดเหนอนน ผเกยวของสวนใหญตางยดหลกการเปดเผยความจรง ยอมรบผด และเดนหนาตอโดยไมไดมการนาผกระทาผดมาลงโทษ ดงเชนในเหตการณ Blood Sunday ซงความจรงไดปรากฏวาเจาหนาทรฐเปนผทาใหกลมผชมนมประทวงเสยชวต โดยรฐบาลองกฤษไดออกมายอมรบผดและ ขอโทษชาวไอรชคาทอลกตอการกระทาดงกลาว ซงชาวไอรชกรสกถงความจรงใจของรฐบาลและยอมรบคา ขอโทษดงกลาว (Ian White, สมภาษณ, ๒๖ กมภาพนธ ๒๕๕๔, วคโลว) หลงจากนนกไมไดมการนาผมสวนเกยวของกบการกระทาครงนนมาลงโทษ สอดคลองกบหลกการนรโทษกรรมแกกลม IRA กอนหนาน โดยทสงคมสวนใหญกใหการยอมรบในแนวทางน

อนง การทคขดแยงจะแกไขปญหาไดกจะตองมจดรวมทเปนทางออกรวมกน ซงจดรวมดงกลาวโดยสวนใหญกจะเปนลกษณะของสงคมในอนาคตทคขดแยงเหนรวมกน มคาตอบรวมกนวาอนาคตของประเทศจะ

ก๑๐-๒๙

มหนาตาอยางไรและจะรวมกนสรางอนาคตนนไดอยางไร (A Shared Future) แตเปนทนาสงเกตวาสาหรบกรณของไอรแลนดเหนอนน คขดแยงยงคงไมมภาพอนาคตรวมกน กลาวคอยงไมมคาตอบวาสถานะของไอรแลนดเหนอจะเปนอยางไรในอนาคตเนองจากยงตกลงกนไมได และความขดแยงแตกตางระหวางทงสองฝายกดเหมอนวาจะไมมทางเดนมาบรรจบกนได (Shirlow and McEvoy, ๒๐๐๘) หากแตมภาพของกระบวนการรวมกนวาจะบรหารจดการความขดแยงทไมมวนหายไปไดอยางไรในอนาคต สงคมทความขดแยงยงดารงอยแบบหยงรากลกจงเดนหนาตอไปไดดวยกตกาทยอมรบตรงกน

๔. ปจจยแหงความสาเรจของการสรางความปรองดองในชาต

จากการศกษากระบวนการและเนอหาในการสรางความปรองดองในกรณของไอรแลนดเหนอทกลาวมาขางตนนน สามารถถอดบทเรยนไดดงตอไปน วามเงอนไขใดบางททาใหทงสองฝายสามารถทจะยตความรนแรงลงไดและปองกนไมใหความขดแยงขยายตวเปนความรนแรงขนอกในอนาคต

๔.๑ แสดงเจตจานงทางการเมอง (Political Will) ทจะปรองดองอยางจรงจงดวยคาพดและการกระทาทตอเนอง

การสงสญญาณจากรฐบาลองกฤษ ดงเชน การประกาศตอสาธารณะวารฐบาลไมมประโยชนสวนตวใดๆในทางเศรษฐกจหรอทางยทธศาสตรซงไดถกกลาวยาทางสอตางๆอยางตอเนอง ประกอบกบการดาเนนการกระบวนการพดคยทงในทางลบและทางเปดของรฐบาลองกฤษกบทงพรรค SF และ IRA เปนระยะ เทาทจงหวะเวลาจะเอออานวยนน เปนการตอกยาถงเจตนารมณทางการเมองทชดเจนวาตองการทจะปรองดองอยางจรงจงทงดวยคาพดและการกระทา ซงเจตจานงทางการเมองนเองทาใหฝายตางๆทเกยวของเกดความเชอมนในนโยบายสนตวธของรฐบาล และปองกนความสบสนในเชงยทธศาสตร

Alex Maskey (สมภาษณ, ๑๗ มถนายน ๒๕๕๓, กรงเทพฯ) ไดมโอกาสพดคยกบทมงานของโทน แบลรมานานตงแตกอนทจะเปนนายกรฐมนตร จงทาใหรบรถงความจรงใจทจะแกไขความขดแยง ประกอบกบเมอขนเปนนายกรฐมนตรกไดประกาศจดยนชดเจนวาตองการจะพดคยเจรจากบพรรค SF ซงในขณะนนมแตคนตอตาน ซงเหตการณทเขารสกไดถงความจรงใจจรงๆคอเมอตอนทแบลรอนญาตเปนกรณพเศษใหเขาเดนทางเขาทาเนยบรฐบาลทลอนดอนได หรอการทรฐบาลเชญบล คลนตน ประธานาธบดสหรฐอเมรกาใหเดนทางไปเยยมเจอรร อดมส หวหนาพรรค SF ทกรงเบลฟาสตได ซงทาใหทางฝายไอรชคาทอลกรสกวามตวตน ไดรบการยอมรบวามสทธทจะพดได (Recognition of the rights of people to speak)

ทงน การทผนารฐบาลจะแสดงเจตจานงทางการเมองชดเจนทจะยตความรนแรงและสรางความปรองดองทามกลางการปะทะตอสของทงสองฝายไดนน จะตองอาศยภาวะผนาและความกลาหาญอยางมากทจะตองอดทนกบแรงเสยดทานจากฝายตางๆ ยอมรบความเสยงทอาจจะเกดขนจากสภาวะทไมแนนอนในสถานการณความขดแยงรนแรง (Peter Robinson, สมภาษณ, ๒๘ กมภาพนธ ๒๕๕๔, เบลฟาสต) ตลอดจนการจดการกบความรสกของตวเอง ไมวาจะเปนความกลว ความกงวลใจ หรอความรสกอคตใดๆทอาจเกดขนภายในจตใจจนอาจเปนอปสรรคตอความตงใจในการสรางสนตภาพได ซงภาวะผนานเองจะเปนปจจยสาคญท

ก๑๐-๓๐

จะกาหนดวากระบวนการสนตภาพจะเดนไปในทศทางใด (Jeffrey Donaldson, สมภาษณ, ๒๘ กมภาพนธ ๒๕๕๔, เบลฟาสต)

๔.๒ สรางกระบวนการทครอบคลมทกฝาย (Inclusivity) และฟงกนใหจรงจง ผเกยวของตองหาชองทางใหพวกสดขวทมความคดแขงกราว (Hardliner) ไดเขามามสวนใน

กระบวนการพดคย ไมวาจะเปนการเขามาเปนคเจรจาพดคยโดยตรง หรอการใหกลมทมแนวคดเดยวกนแตมลกษณะประนประนอมมากกวาเขามาเปนคสนทนาแตสามารถกลบไปสอสารถงกลมสดขวดงกลาวได กลาวคอ ตองหาทางอยางใดอยางหนงใหกลมสดขวจากทงสองฝายไดรบรถงขอมลและความคบหนาของกระบวนการพดคยไมทางตรงกทางออม เพอใหมสวนในการคด พจารณา และตดสนใจในทางออกใดๆทอาจจะเกดขน ซงจะสงผลตอการยตแนวทางการใชความรนแรงไดจรง ไมใชมานงคยกนเองกบพวกทแนวคดประนประนอมดวยกนเองเทานน เพราะจะไมสามารถโนมนาวกลมทมบทบาทในการควบคมฝายปฏบตการทใชความรนแรงไดจรง

ดวยเหตน กระบวนการสรางความปรองดองสมานฉนทจงจะสาเรจไดกตอเมอเปดใหผมสวนไดสวนเสยทกฝายไดเขามามสวนรวมเปนสวนหนงของกระบวนการ ซงแมวาจะไมใชทกคนแตกตองเปนในสดสวนทเพยงพอตอการเกดการเปลยนแปลง ไมปฏเสธหรอกดกนฝายใดฝายหนงออกไป การเปดพนทใหแกทกฝายถอเปนเครองมอสาคญททาใหเกดการแลกเปลยนถกเถยงความเหนทแตกตางไดดวยสนตวธ ซงในกรณของการเจรจาทนาไปสขอตกลง Good Friday และขอตกลง St Andrews นนไดมการพดคยกบทกฝายทเกยวของทงองกฤษ ไอรแลนด และพรรคการเมองตางๆในไอรแลนดเหนอ รวมถงพรรคทมแนวคดสดขวเชน พรรค DUP และ SF ทงน การทจะเอาทกฝายเขามารวมและเปนสวนหนงของกระบวนการไดนน ถอเปนเรองทพดงายแตทายาก เพราะตองรวมทางานกบคนทเรามองวาคดไมเหมอนกบเรา เปนศตรของเรา เปนคนททารายคนทเรารก เปนภยตออตลกษณของเรา (Ian White, สมภาษณ, ๑๗ มถนายน ๒๕๕๓, กรงเทพฯ) แตดวยหลกการดงกลาวกมผลทาใหขอตกลงทเกดขนสามารถนาไปสการปฏบตไดจรงในทสด ซงฝายตางๆในไอรแลนดเหนอเองกตองใชเวลากวา ๓๐ ปจงจะทาใจยอมรบในความจรงขอนได

จะเหนจากสาเหตสวนหนงทขอตกลง Sunningdale ไมสามารถเดนหนาไดกเนองจากความพยายามของรฐบาลองกฤษทตองการจะจากดบทบาทของกลมสดขวตางๆโดยปฏเสธไมใหเขามามสวนในการพดคยเจรจา ซงแตกตางจากขอตกลง Good Friday ทมทกกลมทแตกตางกนทงในแงของเปาหมายและวธการจากทงสองฝายเขามามสวนรบรกระบวนการตงแตแรกเรม สงผลใหขอตกลงทเกดขนไดรบการยอมรบแมจะไมใชจากทกคน แตกเปนการยอมรบทอยในระดบทสามารถนามาปฏบตใหการแกไขปญหาเดนหนาตอไปได ซงสะทอนใหเหนวาการทางานกบกลมคนทมความคดความเชอกลางๆประนประนอมและไมไดมความสมพนธกบกองกาลง เชน กรณของพรรค UUP และ SDLP โดยมองวากลมคนเหลานจะสามารถนาคนทสดขวของแตละฝายมาพดคยกนไดนน อาจจะไมประสบความสาเรจเสมอไปกได การทสถานการณบงคบใหทงสองฝายทสดโตงตองมาคยกน และมาทางานดวยกนโดยตรงเลยตางหากทอาจจะนามาซงความสาเรจ เพราะสามารถทจะสอสารกบกลมทตดอาวธได

การสงสญญาณจากรฐบาลททาใหการพดคยสนตภาพระหวาง IRA กบรฐบาลเกดขนไดอยางจรงจงกคอ ตอนทรฐบาลแถลงยอมรบวามความไมเปนธรรมเกดขนในพนทจรงๆ มความพยายามในการออกกฎหมายทเกยวของเพอแกไขความไมเปนธรรมเหลานน พยายามสรางโอกาสและความเทาเทยมกนทางสงคม

ก๑๐-๓๑

วฒนธรรม โดยการดาเนนการของรฐบาลททาใหทาง IRA เกดความไววางใจมากยงขนวาตองการยตปญหาจรงๆกคอการทรฐบาลไดเชญนกโทษการเมองจากในคกใหบนไปคยกนทดาวนง ทาเนยบรฐบาล ซงเปนทาท (Gesture) ทสาคญอยางมาก เนองจากนกโทษการเมองจะตองมโอกาสเขามามสวนรวมในกระบวนการสนตภาพดวย การกระทาทงหมดเหลานของรฐบาลถอเปนการสงทดมากเนองจากเปนการสรางเงอนไขหรอบรรยากาศทเออตอการสรางสนตภาพใหทงสองฝายสามารถเรมตนทางานดวยกนไดบนพนฐานของความจรงใจ (Michael Culbert, สมภาษณ, ๒๘ กมภาพนธ ๒๕๕๔, เบลฟาสต)

อยางไรกตาม นอกจากการมกระบวนการทเปดใหทกฝายมารวมพดคยกนแลว แตละฝายจะตองรบฟงกนอยางจรงจงบนพนฐานของการใหเกยรตกนและกนดวย (Alex Maskey, สมภาษณ, ๑๗ มถนายน ๒๕๕๓, กรงเทพฯ) ในอดตทผานมาทามกลางการตอสรนแรง บอยครงทเรา “ไดยน” อกฝาย แตกลบ “ไมไดฟง” ความรสกกนจรงๆ ซง “สงทยากทสดคอการยอมรบฟงในสงทเราไมตองการจะฟงหรอฟงแลวรสกเจบปวด แตหากเราไมรบฟงเสยแลว เราจะจดการกบปญหาไดอยางไร ถงเราทาเปนเพกเฉยไมสนใจกบสงทไดยน สงนนกมไดหายไปจากเรา กาวแรกสสนตภาพจงตองเปนการเรมตนรบฟงกนอยางจรงๆจงๆ” (Ian White, สมภาษณ, ๑๗ มถนายน ๒๕๕๓, กรงเทพฯ) สอดคลองกบท Jimmy Spratt (สมภาษณ, ๑๖ มถนายน ๒๕๕๓, กรงเทพฯ) กลาววาบทเรยนสาคญสาหรบเขากคอ การตองปรบเปลยนวธคดของตวเอง ตองพรอมทจะฟงความเหนจากคนทคดไมเหมอนกน แตกตางจากเราทงวฒนธรรมและแนวคด ตองใจเยนและอดทนเรยนรเสยงทแตกตาง สนตภาพจงจะเกดขนได ๔.๓ เหตแหงความไมเปนธรรมไดรบการแกไขในเชงโครงสราง

ความไมเปนธรรมและการกดขกดกนทมตอชาวคาทอลกไดรบการแกไขไปสวนหนงจากมาตรการตางๆของรฐบาลองกฤษควบคกนไปในสถานการณความขดแยง ไมวาจะเปนความพยายามในการเพมโอกาสในการจางงาน และการจดสรรทอยอาศยใหมความเปนธรรมมากขน แตทสาคญคอการขจดเงอนไขแหงความไมเปนธรรมในระดบโครงสราง คอ การปฏรปโครงสรางการบรหารปกครองทใหทงสองฝายไดแบงอานาจทางการเมอง ซงลดความรสกเหลอมลาไมเปนธรรมทางการเมองลงได และในสวนของการปฏรปองคกรตารวจซงเปนกลไกรฐทกอใหเกดความรสกของคนไอรชคาทอลกวาถกเลอกปฏบตในอดต ผลจากการลดเงอนไขความไมเปนธรรมอยางตอเนองไดเปนปจจยสาคญทเออใหฝายทรสกถกปฏบตอยางไมเปนธรรมผอนคลายลง รสกวามคนรบฟงเสยงของตนเอง และหนหนามาทางานรวมกนไดงายขน (Alex Maskey, สมภาษณ, ๑๗ มถนายน ๒๕๕๓, กรงเทพฯ) ๔.๔ ทาใหทกฝายเหนวามทางเลอกอนทเปนไปไดในการบรรลเปาหมายนอกจากการใชความรนแรง

“ความรนแรงทเกดขนเปนเพราะองกฤษไมฟงเรา เราจาเปนตองสรางพนทของเรา เราจาเปนตองเปดพนทใหได ในอดตเราเหนวาองกฤษไมมทางทจะยอมรบวาละเมดสทธของเรา ไมมวนทจะรเรมแกไขปญหาดวยตวเอง เราจงตองทาใหองกฤษฟงเราซงเรากทาไดด เราถกสถานการณบงคบใหทาแบบน แตเมอเรามพนทระดบหนงแลว เมอเวลาผานไป เรากเรมคดวาแลวเราจะทาอยางไรตอไป เพราะแมเราจะรวาองกฤษเอาชนะเราไมได แตกไดตระหนกแลววาเราเองกเอาชนะองกฤษไมไดดวยกาลงทหารเชนกน เราตองหาแนวทางอน”

ก๑๐-๓๒

Evelyn Glenholmes อดตสมาชก IRA หญงททางหนวยสกอตแลนดยารดตองการตวมากทสดในป ๒๕๒๗ (สมภาษณ, ๒๘ กมภาพนธ ๒๕๕๔, เบลฟาสต)

การทฝายใดฝายหนงใชความรนแรงหรออาวธในตอสนนเนองจากเชอมนวาวธดงกลาวจะทาใหฝายตนบรรลเปาหมายทตองการได การจะยตความรนแรงไดจงตองทาใหฝายทใชความรนแรงเปลยนแปลงความเชอดงกลาว การจะเปลยนแปลงความเชอนจะเกดขนไดกตอเมอผทใชความรนแรง ๑) ตระหนกแลววาวธนไมสามารถนามาซงสงทตนตองการจากการใชกาลงไดจนเกดความเหนอยลาจากการตอสทไมเหนทางออก และ/หรอ ๒) มองเหนวามทางเลอกอนทเปนไปไดจรงในการบรรลเปาหมายนอกเหนอจากการใชความรนแรง อาจจะดวยการสรางแรงกระตนจงใจใหหนไปเดนตามแนวทางสนตวธ ในประเดนแรกนน การตระหนกรดงกลาวสามารถเกดขนไดดวยการคดวเคราะหโดยตวคขดแยงเองและดวยการพยายามสอสารและการดาเนนกจกรรมโดยภาคสวนตางๆทนาพาใหทงสองฝายมาสจดททงสองฝายตระหนกดแลววาไมมฝายใดฝายหนงจะสามารถเอาชนะอกฝายได กลาวคอ ในชวงแรกทางกองทพกคดวาจะสามารถปราบปรามกลมกอความไมสงบนได แตสดทายกประจกษชดวา ‘ยงปราบกยงเกด’ สดทายกจะมคนใหมๆทลกขนมาทาตามสงทตวเองเชอตอไป ดงนน เมอการตอสดาเนนไประยะหนง ทางกองทพองกฤษกไดตระหนกแลววาความขดแยงในไอรแลนดเหนอไมอาจยตลงไดดวยการทหาร และไดยนยนกบรฐบาลเสมอมาวาตองมทางออกทางการเมองตอปญหาดงกลาว โดยเหนดวยกบกระบวนการพดคยแตตองหยดใชความรนแรงกอนจงจะมาคยกนได (Jeffrey Donaldson, สมภาษณ, ๒๘ กมภาพนธ ๒๕๕๔, เบลฟาสต) ในขณะททาง Republican ตงใจทจะใชการตอสดวยอาวธเปนวธการไปสเปาหมายทางการเมอง (Alex Maskey, ๑๗ มถนายน ๒๕๕๓, กรงเทพฯ) แตภายหลงกเรมตระหนกแลวเชนเดยวกนวาหากยงคงแนวทางการตอสดวยอาวธตอไปคงไมสามารถทาใหบรรลเปาหมายทางการเมองของตนได (Michael Culbert, สมภาษณ, ๒๘ กมภาพนธ ๒๕๕๔, เบลฟาสต) ประกอบกบความพยายามของผนาศาสนา นกวชาการ หรอองคกรพฒนาเอกชนหลายสวนทรเรมใหเกดการพดคยแลกเปลยนทศนคตทงภายในฝายเดยวกนเองและระหวางทงสองฝาย (Ian White, สมภาษณ, ๑๗ มถนายน ๒๕๕๓, กรงเทพฯ) สดทายกสงผลใหคขดแยงไดตระหนกวาเปาหมายของตนไมอาจไดมาดวยความรนแรง สาหรบในประเดนทสองนน ทงสองฝายเรมมองเหนทางเลอกอนนอกจากความรนแรงมากขน จากการทรฐบาลองกฤษพยายามแสดงใหเหนในชวงหลงวารบฟงอยางจรงจงในสงทพรรค SF เรยกรองผานกระบวนการทางการเมอง พรอมกบสนบสนนใหเขาสกระบวนการพดคยเจรจา ซงเปนการเปดพนททางการเมองใหกบผทเหนตางจากรฐสามารถแสดงออกหรอดาเนนกจกรรมตามเปาหมายของตนไดดวยสนตวธโดยไมถกกดดนจากรฐ หรอขอตกลง AIA ทเปดพนทใหรฐบาลไอรแลนดไดเขามามสวนรวมในการใหคาปรกษาทางการเมองตอรฐบาลองกฤษในกรณของความขดแยงในไอรแลนดเหนอ กเปนอกตวอยางหนงทแสดงใหเหนถงความพยายามในการเปดพนททางการเมองแกฝาย Nationalist ใหมากขน เมอพนททางการเมองไดถกเปดออกมากขนอยางเปนรปธรรมจบตองได ประชาชนทเหนตางจากรฐมโอกาสแสดงออก “บนดน” มากขนโดยไมเปนอนตรายหรอรสกวาถกคกคามตอบโต ความรนแรงกจะไมเปนสงจาเปนอกตอไป การเคลอนไหว “ใตดน” ดวยความรนแรงกจะลดนอยลง พนทและความชอบธรรมในการ

ก๑๐-๓๓

ใชความรนแรงกจะหดแคบลง เนองจากไมมความกาวหนาใดๆจากการใชความรนแรง ซงหากมองจากมมของผใชความรนแรงในการตอส กจะเหนวาประโยชนหรอผลลพธทจะเกดขนจากการใชความรนแรงเรมทจะลดนอยถอยลงไปเรอยๆ ในขณะทเหนวาแนวทางการเมองเปนแนวทางททาไดจรงและกอใหเกดประโยชนกบกลมตนมากขนซงผกผนกบผลของการใชความรนแรง เพราะมคนไดยนและรบฟงเสยงเรยกรองของตนมากขนจากการใชสนตวธ ทายทสด ผทใชความรนแรงกจะตระหนกรเองวาความรนแรงทเคยคดวาจะใชไดผลนน ใชไมไดผลอกตอไป และหนมาใชสนตวธโดยปรยายเพราะใชไดผลจรง (Pragmactic) ซงในเชงยทธศาสตรการแกไขปญหาแลว ถอเปนการปดพนทความรนแรงดวยการเปดพนทสนตทางการเมองอยางแทจรง ดงท Eamon Collins (๑๙๙๗, ๒๓๑) อดตสมาชก IRA กลาววาการตอสดวยการเมองและกาลงอาวธควบคกนไปนน ถงจดหนงแลวทงสองแนวทางจะไปดวยกนไมได และหากดงดนจะใชกาลงอาวธตอไปกจะกลายเปนการ “ฆาตวตายทางการเมอง”

๔.๕ อดทนตอเนอง ภาพเลกตอเตมสภาพใหญ ทกความพยายามมความหมายตอการสรางสนตภาพ ตอความสาเรจในการปรองดอง ขอเพยงทา

อยางอดทนและตอเนอง ดวยความเขาใจปญหา ทศทางการแกไข และเปาหมายทชดเจน สงเลกๆททากจะสะสมสสงใหญอยางคอยเปนคอยไป ยกตวอยางกรณของความพยายามในการรเรมใหเกดกระบวนการพดคยระหวางกลมตางๆ ทงความพยายามในการพคคยกนเองภายในแตละฝาย เชน Hume-Adam Talk ในป ๒๕๓๑ หรอขอตกลงทผานมาในแตละครงทง Sunningdale และ AIA ซงแมสองครงดงกลาวจะไมสามารถนามาสการปฏบตจนยตความรนแรงได แตกไดมสวนในการกอรปความคดและเสรมสรางบรรยากาศทเออตอการนาไปสขอตกลงทสามคอ Good Friday ทประสบความสาเรจในการยตความรนแรงไดในทสด

ความพยายามในการพดคยทางลบระหวางรฐบาลองกฤษกบพรรค SF และ IRA มอยอยางตอเนองตลอดระยะเวลาหลายปทงในชวงของมารกาเรต แทชเชอร จอหน เมเจอร จนกระทงถงโทน แบลร แมในบางครงอาจจะไมประสบความสาเรจ แตความพยายามแตละครงถอเปนความสาเรจในตวมนเองในแงทเปนปจจยหนงในการกอรางความคดและเตรยมความพรอมระหวางกนจนกระทงถงการเจรจาครงสดทาย ซงแตละกจกรรมจะรอยเรยงสการยตความรนแรงในปลายทางไดกตองอาศยความอดทนและความมงมนตอเนองของผเกยวของกบการเดนทางครงน ขอเพยงแตอยาปลอยใหชองทางการพดคยหยดชะงก (Powell, ๒๐๐๙)

จงหวะเวลาและลาดบขนตอนเปนสงสาคญในกระบวนการสนตภาพ คลายกบการเตนรา เนองจากมนมการกระทาบางอยางทฝายหนงจะทาไมไดถาอกฝายหนงไมทาสงทตองทาเปนขนเปนตอนมากอน หรอการกระทาบางอยางทตอบสนองซงกนและกน ซงจงหวะเวลาและการดาเนนการเปนลาดบขนตอนนสาคญเนองจากเปนสวนหนงของกระบวนการสรางความไววางใจระหวางคขดแยงเอง และระหวางสมครพรรคพวก (Constituency) ของแตละฝาย (Ian White, สมภาษณ, ๒๗ กมภาพนธ ๒๕๕๔, วคโลว)

เมอเปนเชนน การทางานในกระบวนการสนตภาพจงเปนเรองทตองใชความอดทน และทกฝายตองรสกเจบปวดในแงทตางฝายตางตกเปนเหยอของความรนแรงทงสน อกทงยงตองทนกบความลาชาของพฒนาการ ทนกบความเหนตาง ทนทจะตองทางานรวมกบคนทเราเคยหรอยงคงมองวาเปนศตร และตองรบใหไดกบความจรงท วาตนจะไมไดสงท ตองการเตมททงหมด หากใครไมรสกถงความเจบปวดตรงน กระบวนการสนตภาพอาจจะยงมไดเกดขนจรงกเปนได

ก๑๐-๓๔

บทสรปสสงคมไทย กรณการสรางความปรองดองในไอรแลนดเหนอไดสะทอนใหเหนวาความรนแรงจะยตลงไดและสงคม

จะมทางออกรวมกนไดอยางยงยนกดวยกระบวนการพดคยเจรจาททกฝายไดเขามาเปนสวนหนงในการรวมคย รวมคด และตดสนใจ โดยทกระบวนการดงกลาวมไดมงขจดความแตกตางทางความคดและเปาหมายของทงสองฝายเพอใหคดและเชอเหมอนทงหมด หากแตทาใหความแตกตางขดแยงทมอยนนไดรบการบรหารจดการไมใหกลายเปนความรนแรงดวยการยดมนรวมกนในหลกประชาธปไตยและการปฏเสธความรนแรง ในสวนของการจดการกบความจรงทเกดขนในอดตนนก สงคมสวนใหญไดเหนพองในหลกของการแสวงหาและเปดเผยความจรง รบผดชอบในการกระทาของตน และใหอภยตอกนในสวนทเกยวของกบการตอสทางการเมองเพอใหสงคมเดนหนาตอไป

ภายใตภาวะการณทความขดแยงในความคดทางการเมองไดหยงรากลกลงไปในทกระดบของสงคมไทย โจทยสาคญจงมใชการพยายามกาจดความขดแยง หากแตทาอยางไรใหผคนทหลากหลายในสงคมสามารถอยกบความขดแยงไดโดยไมใหความขดแยงดงกลาวกลบกลายเปนความรนแรง กลาวคอ เราไมจาเปนตองยตความขดแยงซงถอเปนสงทหลกเลยงไมไดในสงคมไทยทมความแตกตางทงในแงความคดทางการเมอง สถานะทางเศรษฐกจสงคม และประเพณวฒนธรรม หากแตสงทตองขจดใหหมดไปและปองกนไมใหเกดขนอกคอความรนแรง ซงตองอาศยการทางานรวมกนของทกฝาย โดยการจะทางานรวมกนไดนน ผคนในสงคมจะตองตระหนกอยเสมอวาเราสามารถอยดวยกนไดโดยไมจาเปนตองคดเหมอนกน รบรและเขาใจวาทาไมคนอนจงคดตางจากเรา ลดอคตและความเกลยดชงระหวางกนลงโดยไมจาเปนตองรกใครกลมเกลยวกน และคนหาแนวทางจดการกบความจรงในอดตทเกดขนซงเปนทยอมรบของคนในสงคมดวยจานวนมากเพยงพอทจะไมกอใหเกดความขดแยงรนแรงครงใหมขนอก ดงทชาวไอรแลนดเหนอไดพสจนใหทวโลกไดเหนแลววาเปนไปได

ก๑๐-๓๕

บรรณานกรม

เอกสารภาษาองกฤษ Anglo-Irish Agreement. 1985. http://cain.ulst.ac.uk/events/aia/aiadoc.htm (December 13, 2011). Beresford, David. 1994. Ten Men Dead: The Story of the 1981 Irish Hunger Strike. London: HarperCollins. Collins, Eamon. 1997. Killing Rage. London: Granta Books. Dixon, Paul. 2008. Northern Ireland: The Politics of War and Peace. 2nd Edition. Basingstoke: Palgave Macmillan. Doherty, Paul. 2000. “The Northern Ireland Peace Process: A Solution to the Problems of an Ethnically Divided

Society?” The Brown Journal of World Affairs Volume VII, Issue 1 (Winter/Spring): 49-62. Family Support Center. 2010. “Set the Truth Free.” Family Support Center.

http://www.bloodysundaytrust.org/bsi/BSI-media-pack-pdf.pdf (December 13, 2011). Farrington, Christopher. 2008. “Introduction: Political Change in a Divided Society – The Implementation of the

Belfast Agreement.” In Global Change, Civil Society and the Northern Ireland Peace Process: Implementing the Political Settlement, ed. Christopher Farrington. New York: Palgrave Macmillan.

Goodall, David. 1993. “The Irish Question.” Ampleforth Journal vol.XCVIII Part I (Spring). Guelke, Adrian. 2008. “The Lure of the Miracle? The South African Connection and the Northern Ireland Peace

Process.” In Global Change, Civil Society and the Northern Ireland Peace Process: Implementing the Political Settlement, ed. Christopher Farrington. New York: Palgrave Macmillan.

Howe, Geoffrey. 1994. Conflict of Loyalty. London: Pan. Idoiaga, Gorka Espiau. 2010. “The Peace Processes in the Basque Country and Northern Ireland (1994-2006): a

Comparative Approach.” Working Papers 2010/03. Institut Catala Internacional Per la Pau. http://www20.gencat.cat/docs/icip/Continguts/Publicacions/WorkingPapers/Arxius/WP10_3_ANG.pdf (December 13, 2011).

Lodge, Tom. 2009. “Northern Ireland: between Peace and Reconciliation.” OpenDemocracy. http://www.opendemocracy.net/article/northern-ireland-between-peace-and-reconciliation (December 13, 2011).

Major, John. 1999. John Major: The Autobiography. London: HarperCollins. Mitchell, George J., John de Chastelain, and Harri Holkeri. 1996. Report of the International Body on Arms

Decommissioning, 22 January 1996. Conflict Archive on the Internet, University of Ulster. http://cain.ulst.ac.uk/events/peace/docs/gm24196.htm (December 13, 2011).

Moloney, Ed. 2007. A Secret History of the IRA. 2nd Edition. London: Penguin Books. Powell, Jonathan. 2009. Great Hatred, Little Room: Making Peace in Northern Ireland. London: Vintage Books. Saville of Newdigate, William L. Hoyt, and John L. Toohey. 2010. Report of the Bloody Sunday Inquiry. National

Archive. http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20101103103930/http://bloody-sunday-inquiry.org/ (December 13, 2011).

Shirlow, Peter, and Kieran McEvoy. Beyond the Wire: Former Prisoners and Conflict Transformation in Northern Ireland. London: Pluto Press.

Sunningdale Agreement. 1973. http://cain.ulst.ac.uk/events/sunningdale/agreement.htm (December 13, 2011). Taylor, Peter. 2000. Loyalists. London: Bloomsbury. Thatcher, Margaret. 1993. Downing Street Years. London: HarperCollins. The Agreement. 1998. http://cain.ulst.ac.uk/events/peace/docs/agreement.htm (December 13, 2011). Wichert, Sabine. 1999. Northern Ireland since 1945. 2nd Edition. New York: Longman.

ก๑๐-๓๖

Widgery. 1972. Report of the Tribunal appointed to inquire into the events on Sunday, 30th January 1972. Conflict Archive on the Internet, University of Ulster. http://cain.ulst.ac.uk/hmso/widgery.htm (December 13, 2011).

รายชอผใหสมภาษณ 1. Alex Maskey – สมาชกสสภาไอรแลนดเหนอ พรรค SF และกรรมการกากบดแลกจการตารวจ (Policing Board) ในนาม

พรรค 2. David Stitt – อดตหวหนากองกาลงยอยกลมตดอาวธ UDA ของฝาย Loyalist 3. Evelyn Glenholmes – แกนนาพรรค SF เปนลกและหลานของอดตสมาชก IRA และไดเขารวม IRA ตงแตอาย ๑๓ ป

ไดรบฉายาจากสอมวลชนองกฤษวา “นางฟาแหงความตาย” (Angle of Death) 4. Ian White – ผอานวยการ Glencree Center for Peace and Reconciliation ซงเคยมบทบาทเปนผเชอมประสานให

เกดการพดคยระหวางฝาย Unionist และฝาย Nationalist ในระดบชมชน 5. Jeffrey Donaldson – สมาชกสภาไอรแลนดเหนอ พรรค DUP/ อดตคณะผเจรจาของพรรค DUP ในกระบวนการ

สนตภาพเมอป ๒๕๔๑ 6. Jimmy Spratt – สมาชกสภาไอรแลนดเหนอ พรรค DUP และกรรมการกากบดแลกจการตารวจ (Policing Board) ใน

นามพรรค 7. Lynne Knox – จาตารวจประจาสานกงานตารวจไอรแลนดเหนอ 8. Martin Magill (Rev.) – บาทหลวงนกายคาทอลกประจา St Oliver Plunkett Parish เบลฟาสตตะวนตก 9. Michael Culbert – ผอานวยการคอยสเต (Coiste) ซงเปนองคกรพฒนาเอกชนทชวยเหลอดแลอดตนกโทษการเมองใน

การกลบคนสสงคม/ เปนอดตสมาชกกลมขบวนการIRA และเปนอดตนกโทษการเมองทถกทางการองกฤษตดสนจาคก ๑๖ ป 10. Paul Arthur – ศาสตราจารยดานสนตภาพและความขดแยง มหาวทยาลย Ulster 11. Paul Moran – สารวตรประจาสานกงานตารวจไอรแลนดเหนอ 12. Vikki Nelson – ผเชยวชาญประจาตว Jimmy Spratt สมาชกสภาไอรแลนดเหนอพรรค DUP