阿毗達摩概要精解

411
阿毗達摩概要精解 A Comprehensive Manual of Abhidhamma 英編者:菩提比丘 Bhikkhu Bodhi 中譯者:尋法比丘 Bhikkhu Dhammagavesaka

Upload: boonheng-tan

Post on 25-Nov-2014

302 views

Category:

Documents


9 download

TRANSCRIPT

A Comprehensive Manualof

Ab hid h a m ma

Bhi k k h u Bo d h i Bhikkhu Dhammagavesaka

i v xi 1 57 99 137 177 229 259 289 325 365 369 371

Abhidhammatthasangaha Ven. Mah a thera N a rada A Manual of Abhidhamma 1 Ven. U Rewatadhamma

1

i

Vibh a vin iti k a Ban amoli Ven. Hammalawa Saddh a tissa A cariya Sumangalas a mi Abhidhammattha-Vibh a vin iti k a Ledi Sayadaw Paramatthad i pan iti k a ii

pa bba bh u mi Ven. U S i l a nandaiii

Mikro Fryba, Mar Mar Lwin, Peter Kelly, Jill Robinson, Upasaka Karuna Bodhi, and Dhamma Tilak. Ayya Nyanasiri Savithri Chandraratne Ayya Vimala Bhikkhu Bodhi

iv

2 3 Alagadd u pama Sutta 3 2

v

4

4

vi

5

5 nekkhamasukha m vii

viii

ix

Dr. Mehm Tin Mon Abhidhamma The Ven. Pa-Auk Sayadaw Bhikkhu Dhammagavesaka

The Essence of Buddha

x

Abhidhammatthasangaha

Abhidhamma Pi t aka R a jagaha Ves a l i

xi

P at aliputta P al i Tipi t aka Dhammasanga ni Vibha v ga Puggalapa bb atti Dh a tukath a Kath a vatthu Yamaka Pa tt h a na Kassapa V Vijayab a hu xii

sabba bb ut aban a

A cariya Buddhaghosa Abhidhamma dhamm a tireka-dhammavisesa abhi dhamma 1

2 1 2

xiii

pariy a ya-dhammadesan a nippariy a ya-dhammadesan a voh a ravacana sammutisacca paramatthasacca

xiv

xv

Mah a -a tt hakath a timiratipingala Sarv a stiv a da

xvi

Moggaliputta Tissa Thera xvii

xviii

Mah a pakara n a

xix

Atthas a lin i Sammohavinodan i Pa b cappakara n a A tt hakath a A cariya A nanda M u la ti k a Dhammap a la Anu ti k a Anur a dhapura Mah a vih a ra

xx

Abhidhammatthasangaha N a mar u pa-pariccheda Paramattha-vinicchaya Abhidhamm a vat a ra A cariya Buddhadatta u p a rupa-vibh a ga R Sacca-sankhepa Bhadanta Dhammap a la Moha-vicchedan i Bhadanta Kassapa Khema-pakara n a Bhadanta Khema a mar u pa-d i paka N xxi

Bhadanta Jotip a la

Saddhamma

Ka b cipura Conjeevaram Kaveri xxii

M u lasoma Vih a ra

Abhidhammatthasangaha

Ti k a Por an a ti k a A cariyaNavavimalabuddhi AbhidhammatthaVibh a vin iti k a A cariya Sumangalas a mi S a riputta Mah a s a mi

xxiii

Visuddhimagga-Mah ati k a Paramatthama b j u s a Sankhepa-va nn an a Bhadanta Saddhamma Jotip a la Chapada Mah a thera Paramatthad i pan iti k a Ledi Sayadaw 1846-1923 Ankura ti k a Vimala Sayadaw Navan i ta ti k a Dhamm a nanada Kosambi devan a gar i

xxiv

sampayoganaya sangahanaya hetu vedan a kicca dv a ra a ramma n a vatthu xxv

xxvi

Namo tassa bhagavato arahato samm a sambuddhassa

Cittasangahavibh aga thutivacanaSamm a sambuddham atula m Sasaddhammaga n uttama m Abhiv a diya bh a sissa m Abhidhammatthasangaha m.

abhiv a diya

1

pa bba- p a ram i samm a sambuddha atula i,126 i,131 i,13/i,22 saddhamma pariyatti pa t ipatti pa t ivedha ganuttama ga n a

2

sangha sammutisangha ariyasangha Abhidhammatthasangaha abhi dhamma bh a sissa m

catudh a paramatthaTattha vutt a bhidhammatth a Catudh a paramatthato Citta m cetasika m r u pa m Nibb a nam iti sabbath a .

paramattho saccasammutisacca 3

paramatthasacca pa bb atti voh a ra parikappan a sabh a va paramattha parama attha

4

yoniso manasik a ra 1 pa b cak khandh a vi bban a citta cetasika sankh a rakkhandha Nibb a na

catubbidha cittaTattha citta m t a va catubbidha m hoti: (i) k a m a vacara m ; (ii) r u p a vacara m ; (iii) ar u p a vacara m ; (iv) lokuttara b c a ti.Paramassa uttamassa ban assa attho gocaro. 51

2 citta citi citta a ramma n a m cintet i ti citta m etena cintent i ti citta m cintanamatta m citta m lakkha n a rasa kicca sampatti 2

6

paccu-pa tt h a na pada tt h a na

1-1 (8) (2) (2) (7) (8) (18) (3) (8) (8) (24) (8) (5) (5) (5) (4) (4) (4) (4 20) (4 20) (12)

(54)

(15) (12) (8 40)

vij a nana pubbangama 3

7

3

sandh a na n a mar u pa 1 1 bh u mi avacara 8

k a m a vacaracitta k a ma k a mabh u mi r u p a vacaracitta r u pabh u mi r u pajjh a na ar u p a vacaracitta ar u pabh u mi ar u pajjh a na

9

lokuttaracitta lokuttara loka uttara sattaloka sankh a raloka 4 ok a saloka lokiyacitta ******* a ti j akusalacitta kusala-citta

sankh a ra sankh a rakkhandha 10

4

kamma vip a ka kiriya kriy a aby a kata

k a m a vacaracitt a ni

akusalacitt a ni

lobhamu lacitt a niTattha katama m k a m a vacara m ? 1. Somanassasahagata m di tt higatasampayutta m11

asa v kh a rikam eka m . 2. Somanassasahagata m di tt higatasampayutta m sasa v kh a rikam eka m . 3. Somanassasahagata m di tt higatavippayutta m asa v kh a rikam eka m . 4. Somanassasahagata m di tt higatavippayutta m sasa v kh a rikam eka m . 5. Upekkh a sahagata m di tt higatasampayutta m asa v kh a rikam eka m . 6. Upekkh a sahagata m di tt higatasampayutta m sasa v kh a rikam eka m . 7. Upekkh a sahagata m di tt higatavippayutta m asa v kh a rikam eka m . 8. Upekkh a sahagata m di tt higatavippayutta m sasa v kh a rikam eka m . Im a n i a tt ha pi lobhasahagatacitt a ni n a ma.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 5 somanassa sahagata m di tt hi sampayutta m vippayutta m asa v kh a rikam sasa v kh a rikam upekkh a 125

u la, hetu m lobha dosa moha 1-2 lobham u lacitt a ni lobha vedan a somanassasahagata 6

6

somanassa

somanassa mudit a , p i ti, somanassa Mudit a P i ti somanassa vedan a somanassa vedan a p i ti 13

sumanas sahagata upekkh a sahagata upekkh a 7 adukkhamasukh a vedan a di tt higatasampayutta di tt hi micch a di tt hi samm a 8

7 upekkha vedan a -cetasika tatramajjhattat a pa bba -cetasika v i riya-cetasika 8 di tt higata 14

di tt higata-vippayutta asankh a rika sankh a ra payoga up a ya sasankh a rika

dosamu lacitt a ni9. Domanassasahagata m pa t ighasampayutta m asa v kh a rikam eka m . 10. Domanassasahagata m pa t ighasampayutta m sasa v kh a rikam eka m . Im a ni dve pi pa t ighasampayuttacitt a ni n a ma.

gata 15

1-2 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 -----

dosam u lacitt a ni domanassasahagata

16

domanassa du manas pa t ighasampayutta dosa pa t igha pa t igha somanassa pa t igha vedan a kkhandha sankh a rakkhandha

moham u lacitt a ni11. Upekkh a sahagata m vicikicch a sampayutta m eka m . 12. Upekkh a sahagata m uddhaccasampayutta m eka m . Im a ni dve mom u hacitt a ni n a ma. Icceva m sabbath a pi dv a das a kusalacitt a ni samatt a ni.

17

moham u lacitt a ni mom u hacitta mom u ha moha upekkh a sahagata upekkh a vicikicch a sampayutta vicikicch a 9 vicikicch a uddhaccasampayutta 9

vici (vicinanto) = + kicch = vi = + cikiccha =

18

satti

Atthadha lobhamulani Dosamulani ca dvidha Mohamulani ca dveti Dvadasakusala siyum.

19

10 1. 2. 3-4. 5-8.

20

10

9.

10. 11. 12.

ahetukacitt a ni

akusalavip akacitt a ni(1) Upekkh a sahagata m cakkhuvi bban a m ; tatha (2) sota-vi bban a m , (3) gh a navi bban a m , (4) jivh a vi bban a m ; k a yavi bban a m ; (6) (5) dukkha-sahagata m sampa t icchana-citta m ; (7) upekkh a sahagata m upekkh a sahagata m santira n acitta b ca ti. Im a ni satta pi akusalavip a kacitt a ni n a ma.

ahetukacitt a ni ahetuka hetu

21

1-3 akusalavip a kacitt a ni aby a kata cakkhuvi bban a pas a da dvi-pa b cavi bban a cakkha-pas a da ani tt ha dukkha sampa t icchanacitta 11 2211

santira n acitta

(kusalavip ak a hetukacitt a ni)(8) Upekkh a sahagata m cakkhuvi bban a m ; tatha (9) (10) gh a navi bban a m , (11) sota-vi bban a m , jivh a vi bban a m ; (12) sukha-sahagata m k a yavi bban a m ; (13) sampa t icchana-citta m ; (14) upekkh a sahagata m santira n a-citta m (15) upekkh asomanassasahagata m sahagata m santira n acitta b ca ti. Im a ni a tt ha pi kusalavip a k a hetuka-citt a ni n a ma.

kusalavip a ka-ahetukacitt a ni ahetuka

23

i tt ha ati-i tt ha sukha

ahetukakiriya-citta ni(16) Upekkh a sahagata m pa b cadv a r a vajjana-citta m ; tatha (17) manodv a r a vajjanacitta m ; (18) somanassasahagata m hasitupp a da-citta b ca ti. Im a ni t in i pi ahetukakiriyacitt a ni n a ma. Icceva m sabbath a pi a tt h a ras a hetukacitt a ni samatt a ni.

24

ahetukakiriyacitt a ni kiriya pa b cadv a r a vajjanacitta a vajjana dv a ra

1-31 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

25

14 15 16 17 18

manodv a r a vajjanacitta votthapanacitta hasitupp a dacitta

Satt a kusalap a k a ni pu bb ap a k a ni a tt hadha Kriy a citt a ni t ini ti a tt h a rasa ahetuk a .

26

sobhanacitt aniP a p a hetukamutt a ni sobhan a n i ti vuccare Ek u nasa tt hi citt a ni athekanavut i pi v a .

sobhanacitt a ni sobhana kusala aby a kata asobhana

k a m a vacara-sobhanacitt a ni

27

kamavacarakusalacittani1. Somanassasahagata m ban asampayutta m asa v kh a rikam eka m . 2. Somanassasahagata m ban asampayutta m sasa v kh a rikam eka m 3. Somanassasahagata m ban avippayutta m asa v kh a rikam eka m . 4. Somanassasahagata m ban avippayutta m sasa v kh a rikam eka m . 5. Upekkh a sahagata m ban asampayutta m asa v kh a rikam eka m . 6. Upekkh a sahagata m ban asampayutta m sasa v kh a rikam eka m . 7. Upekkh a sahagata m ban avippayutta m asa v kh a rikam eka m . 8. Upekkh a sahagata m ban avippayutta m sasa v kh a rikam eka m . Im a ni a tt ha pi sahetuka-k a m a vacara-kusalacitt a ni n a ma. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

28

k a m a vacara-kusalacitt a ni ban asampayutta yath a- sabh a va m ban a pa bba -cetasika amoha avijj a moha sahetuka 12 2912

1. 2. 3. 4.

5-8. kusala pu bb a puthujjana sekha

(k a m a vacaravip a kacitt a ni)9. Somanassasahagata m ban asampayutta m asa v kh a rikam eka m . 10. Somanassasahagata m ban asampayutta m sasa v kh a rikam eka m 11. Somanassasahagata m ban avippayutta m asa v kh a rikam eka m . 30

12. Somanassasahagata m ban avippayutta m sasa v kh a rikam eka m . 13. Upekkh a sahagata m ban asampayutta m asa v kh a rikam eka m . 14. Upekkh a sahagata m ban asampayutta m sasa v kh a rikam eka m . 15. Upekkh a sahagata m ban avippayutta m asa v kh a rikam eka m . 16. Upekkh a sahagata m ban avippayutta m sasa v kh a rikam eka m . Im a ni a tt ha pi sahetuka-k a m a vacara-vip a kacitt a ni n a ma. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16.

sahetuka-k a m a vacara-vip a ka citt a ni sahetuka 31

(k a ma vacarakriy a citt a ni)17. Somanassasahagata m ban asampayutta m asa v kh a rikam eka m . 18. Somanassasahagata m ban asampayutta m sasa v kh a rikam eka m 19. Somanassasahagata m ban avippayutta m asa v kh a rikam eka m . 20. Somanassasahagata m ban avippayutta m sasa v kh a rikam eka m . 21. Upekkh a sahagata m ban asampayutta m asa v kh a rikam eka m . 22. Upekkh a sahagata m ban asampayutta m sasa v kh a rikam eka m . 23. Upekkh a sahagata m ban avippayutta m asa v kh a rikam eka m . 24. Upekkh a sahagata m ban avippayutta m sasa v kh a rikam eka m . Im a ni a tt ha pi sahetuka-k a m a vacara-kriy a citt a ni n a ma. Icceva m sabbath a pi catuv i sati sahetuka-k a m a vacarakusala-vip a ka-kriy a citt a ni samatt a ni. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24.

32

sahetuka-k a m a vacara-kriy acitt a ni kriy a- citta

Vedan a - ban a-sankh a rabhedena catuv i sati Sahetu-k a m a vacarapu bb ap a kakriy a mat a .

mah a kusala mah a vip a ka 33

mah a kiriya mah a 13

K a me tev i sap a k a ni pu bba pu bba ni v i sati Ek a dasa kriy a c a ti catupa bba sa sabbath a .

34

13

r u p a vacaracitt a ni

r u p a vacara-kusalacitt a ni1. Vitakka-vic a ra-p i ti-sukhekaggat a -sahita m pa t hamajjh a na-kusalacitta m . 2. Vic a ra-p i ti-sukhekaggat a -sahita m dutiyajjh a na-

35

kusala-citta m . 3. P i ti-sukhekaggat a -sahita m tatiyajjh a nakusalacitta m . 4. Sukhekaggat a -sahita m catutthajjh a na-kusalacitta m . 5. Upekkhekaggat a- sahita m pa b camajjh a nakusalacitta b c a ti. Im a ni pa b ca pi r u p a vacara-kusalacitt a ni n a ma. 1. 2. 3. 4. 5.

(r u p a vacaravip a kacitt a ni)1. Vitakka-vic a ra-p i ti-sukhekaggat a -sahita m pa t hamajjh a na- vipaka citta m . 2. Vic a ra-p i ti-sukhekaggat a -sahita m dutiyajjh a navipaka -citta m . 3. P i ti-sukhekaggat a -sahita m tatiyajjh a navipaka citta m . 4. Sukhekaggat a -sahita m catutthajjh a na- vipaka citta m . 5. Upekkhekaggat a- sahita m pa b camajjh a navipaka citta b c a ti. Im a ni pa b ca pi r u p a vacara- vipaka citt a ni n a ma. 6. 7. 8. 9. 10.

36

(r u p a vacara-kriy a citt a ni)1. Vitakka-vic a ra-p i ti-sukhekaggat a -sahita m pa t hamajjh a na- kriya citta m . 2. Vic a ra-p i ti-sukhekaggat a -sahita m dutiyajjh a nakriya -citta m . 3. P i ti-sukhekaggat a -sahita m tatiyajjh a nakriya citta m . 4. Sukhekaggat a -sahita m catutthajjh a na- kriya citta m . 5. Upekkhekaggat a- sahita m pa b camajjh a nakriya citta b c a ti. Im a ni pa b ca pi r u p a vacara- kriya citt a ni n a ma. Icceva m sabbath a pi pa nn arasa r u p a vacara-kusalavip a ka- kriya citt a ni samatt a ni. 11. 12. 13. 14. 15.

r u p a vacaracitt a ni r u pabh u mi

37

jh a na

14

jh a na 15 n i vara n a 16 samathabh a van a sam a dhi pa t ibh a ganimitta pa bb atti kasi n a r u pajjh a na ar u pajjh a na 15 A ramma n upanijjh a nato paccan i kajjh a panato jh a na m . 16 3814

uggahanimitta jh a nanga vitakka 17 th i namiddha vic a ra So hi arammane cittam aropeti. 3917

18 vicikicch a p i ti p i ti p i nayati 19

vy a p a da sukha somanassa sukha nir a misasukha uddhacca-kukkucca sankh a rakkhandha vedan a- kkhandha 20 20 19 18

40

ekaggat a eka agga t a somanassasahita upekkh a sahita

41

savitakka savic a ra sam a dhi; avitakka vic a ramatta sam a dhi; avitakka avic a ra sam a dhi: M.128/iii,162

Pa b cadh a jh a nabhedena r u p a vacaram a nasa m Pu bb ap a kakriy a bhed a ta m pa b cadasadh a bhave.

ban a 42

sampayutta sasankh a rika asankh a rika pubb a bhisankh a ra pa t ipad a Dhammasanga ni dukkhapa t ipad a sukhapa t ipad a

43

ar u p a vacaracitt a ni

(ar u p a vacarakusalacitt a ni)1. A k a sana b c a yatana-kusalacitta m . 2. Vi bban a b c a yatana-kusalacitta m . 3. A kinca bba yatana-kusalacitta m . 4. Nevasa bba nasa bba yatana-kusalacitta b c a ti. Im a ni catt a ri pi ar u p a vacara-kusalacitt a ni n a ma. 1. 2. 3. 4.

(ar u p a vacaravip a kacitt a ni) 5. A k a sana b c a yatana-vip a kacitta m . 6. Vi bban a b c a yatana-vip a kacitta m .

44

7. A kinca bba yatana-vip a kacitta m . 8. Nevasa bba nasa bba yatana-vip a kacitta b c a ti. Im a ni catt a ri pi ar u p a vacara-vip a kacitt a ni n a ma. 5. 6. 7. 8.

(ar u p a vacarakriy a citt a ni)9. A k a sana b c a yatana-kriy a citta m . 10. Vi bban a b c a yatana-kriy a citta m . 11. A kinca bba yatana-kriy a citta m . 12. Nevasa bba nasa bba yatana-kriy a citta b c a ti. Im a ni catt a ri pi ar u p a vacara-kriy a citt a ni n a ma. Icceva m sabbath a pi dv a dasa ar u p a vacara-kusalavip a ka- kriya citt a ni samatt a ni. 9. 10. 11. 12.

ar u p a vacara-kusalacitt a ni ar u pabh u mi ar u pajjh a na 45

a k a s a na b c a yatana 21 a k a sapa bb atti a yatana vi bban a b c a yatana a ki b ca bba yatana natthibh a va-pa bb atti

46

21

nevasa bba nasa bba yatana sa bba

Alambanappabhedena catudh a ruppam a nasa m Pu bb ap a kakriy a bhed a ta m puna dv a dasadh a t hita m .

a lambana atikkamitabba a lambitabba 1-4

47

1-41 2 3 4

mahaggatacitta lokiyacitta k a maloka ar u paloka r u paloka

lokuttaracitt a ni

48

lokuttara-kusalacitta ni1. Sot a patti-maggacitta m . 2. Sakad a g a mi-maggacitta m . 3. An a g a mi-maggacitta m . 4. Arahatta-maggacitta b c a ti. Im a ni catt a ri pi lokuttara-kusalacitt a ni n a ma. 1. 2. 3. 4.

(lokuttaravip a kacitt a ni)5. Sot a patti-phalacitta m . 6. Sakad a g a mi-phalacitta m . 7. An a g a mi-phalacitta m . 8. Arahatta-phalacitta b c a ti. Im a ni catt a ri pi lokuttara-vip a kacitt a ni n a ma. Icceva m sabbath a pi a tt ha lokuttara-kusala-vip a kacitt a ni samatt a ni. 5. 6. 7. 8.

49

Catumaggappabhedena catudh a kusala m tath a P a ka m tassa phalatt a ti a tt hadh a nuttara m mata m .

lokuttaracitt a ni uttara loka Nibb a na sa m s a ra maggacittaphalacitta 22 phalasam a patti vipassan a bh a van a 5022

pa bba sot a patti-maggacitta sota sakad a g a mi-maggacitta an a g a mi-maggacitta

51

arahatta-maggacitta hata ari phalacitta vip a kacitta

Dv a das a kusal a neva m kusal a nekav i sati Chatti m seva vip a k a ni kriy a citt a ni v i sati. Catupa bba sadh a k a me r u pe pa nn aras i raye Citt a ni dv a das a ruppe a tt hadh a nuttare tath a .

52

j a ti akusala kusala vip a ka kiriya aby a kata

1-5 12 ------12 8 5 4 4 21 23 11 5 5 4 4 4 --36 20

bh u mi k a m a vacara r u p a vacara ar u p a vacara lokuttara

53

ekav i sasat a ni citt a ni

Ittham ek u nanavutippabheda m pana m a nasa m Ekav i sasata m v a tha vibhajanti vicakkha na .

Katham ekunanavutividham cittam ekavisasatam hoti? 1. Vitakka-vic a ra-p i ti-sukhekaggat a -sahita m pa t hamajjh a na-sot a patti-maggacitta m . dutiyajjh a na2. Vic a ra-p i ti-sukhekaggat a -sahita m sot a patti-maggacitta m . 3. P i ti-sukhekaggat a -sahita m tatiyajjh a na-sot a pattimagga-citta m . catutthajjh a na-sot a patti4. Sukhekaggat a -sahita m magga-citta m . 5. Upekkhekaggat a- sahita m pa b camajjh a na-sot a pattimagga-citta b c a ti. Im a ni pa b ca pi sot a patti-maggacitt a ni n a ma. Tath a sakad a g a mi-magga, an a g a mi-magga, arahatta-maggacitta b c a ti samav i sati maggacitt a ni. Tath a phalacitt a ni c a ti samacatt ali sa lokuttaracitt a ni bhavant i ti.

1.

54

2. 3. 4. 5.

pa bba sukkhavipassaka p a daka jjh a na sammasitajjh a na ajjh a saya

55

Jh a nangayogabhedena katvekekan tu pa b cadh a Vuccat a nuttara m citta m catt ali savidhan ti ca. Yath a ca r u p a vacara m gayhat a nuttara m tath a Pa t ham a dijh a nabhede a ruppa b c a pi pa b came. Ek a dasavidha m tasm a pa t ham a dikam i rita m Jh a nam ekekam ante tu tev i satividha m bhave. Sattati m savidha m pu bb a m dvipa bba savidha m tath a P a kam icc a hu citt a ni ekav i sasata m budh a ti.

56

Iti Abhidhammatthasangahe Cittasangahavibh a go n a ma pa t hamo paricchedo.

57

Cetasikasangahavibha ga Ekupp a da-nirodh a ca ek a lambana-vatthuk a Cetoyutt a dvipa bba sa dhamm a cetasik a mat a .

cetoyutt a dhamm a cetasika 1

1

57

sampayoganaya sangahanaya ekupp a da ekanirodha ek a lambana ekavatthuka 2 3

2 3

K a yavi bb atti, vac i vi bb atti.

58

a bb asam a nacetasika

sabbacittas a dh ara n aKatham? (1) Phasso, (2) vedan a , (3) sa bba , (4) cetan a , (5) ekaggat a , (6) j i vitindriya m , (7) manasik a ro c a ti sattime cetasik a sabbacittas a dh a ra n a n a ma.

2-1

2-159

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) (11) (12) (13) (14) (15) (16) (17) (18) (19) (20) (21) (22) (23) (24) (25) (26) (27)

(28) (29) (30) (31) (32) (33) (34) (35) (36) (37) (38) (39) (40) (41) (42) (43) (44) (45) (46) (47) (48) (49) (50) (51) (52)

a bb asam a nacetasika

60

bb a a sam a na hetu sabbacittas a dh a ra n a sabbacitta s a dh a ra n a phassa phassa phussati 4 5 vedan a vedan a

5

4

61

6 sa bba abhinivesa cetan a cetan a citta ekaggat a 7 phassapaccay a vedan a 7 626

j i vita manasik a ra s a ra n a 8

63

8

paki nn aka cetasika(1) Vitakko, (2) vic a ro, (3) adhimokkho, (4) v i riya m , (5) p i ti, (6) chando c a ti cha ime cetasik a paki nn ak a n a ma. Evam ete terasa cetasik a a bb asam a n a ti veditabb a .

paki nn aka vitakka 9 appan a sankappa micch a sankappa samm a sankappa 649

vic a ra 10 adhimokkha adhimokkha v i riya sa m vega11

12

a ramma n a numajjana sahottappa ban a 12 v i riy a rambha-vatthu 1110

65

p i ti sampiy a yana + + chanda kattu k a mat a chanda lobha r a ga13

akusalacetasika(1) Moho, (2) ahirika m , (3) anottappa m , (4) uddhacca m , (5) lobho, (6) di tt hi, (7) m a no, (8) doso, (9) iss a , (10) macchariya m , (11) kukkucca m , (12) th i na m , (13) middha m , (14) vicikicch a c a ti cuddasime cetasik a akusal a n a ma.

13 66

moha avijj a a bban a ayoniso manasik a ra ahirikaanottappa 14 uddhacca lobha di tt hi ariya 15 m a na 15 6714

16 17 dosa a gh a tavatthu 18Ketukamyata 18 a tt h a nakopa dosacarita 17 16

68

iss a macchariya kukkucca th i na middha vicik i cch a

69

sobhanacetasika

(sobhanas a dh ara n a)(1) Saddh a , (2) sati, (3) hiri, (4) ottappa m , (5) alobho, (6) adoso, (7) tatramajjhattat a , (8) k a yapassaddhi, (9) cittapassaddhi, (10) k a yalahut a , (11) cittalahut a , (12) k a yamudut a , (13) citta-mudut a , (14) k a yakamma bb at a , (15) cittakamma bb at a , (16) k a ya-p a gu bb at a , (17) cittap a gu bb at a , (18) k a yujjukat a , (19) cittujjukat a c a ti ek u nav i satime cetasik a sobhanas a dh a ra na n a ma.

sobhanas a dh a ra n a saddh a saddheyya vatthu

70

19 sati sati 20

thirasa bba hiri ottappa alobha + + 20 Apilapana 7119

adosa + + mett a tatramajjhattat a + + 21 kammassakat a samm a di tt hi- ban a 7221

k a ya citta k a yapassaddhi cittapassaddhi daratha k a ya-lahut a citta-lahut a garubh a va k a ya-mudut a citta-mudut a thambha k a ya-kamma bb at a citta-kamma bb at a akamma bb abh a va k a ya-pagu bb at a citta-pagu bb at a

73

k a yujjukat a cittujjukat a

virati cetasika(1) Samm a vca, (2) samm a kammanto, (3) samm a a j i vo c a ti tisso viratiyo n a ma.

s i la 22 7422

sampattavirati sam a d a navirati

Cakkana sacca Uttarava dd ham a na Pi v galabuddharakkhita Thera 75

samucchedavirati samm a v a c a samm a kammanta samm a - a j i va

appama bba (1) Karu na , (2) mudit a pana appama bba yo n a ma ti.

mett a karu na mudit a upekkh a brahmavih a ra

76

karu na mudit a

amohaSabbath a pi pa bb indriyena saddhi m pa b cav i satime cetasik a sobhan a ti veditabb a .

pa bb indriya pa bba pabba bana amoha 23 23

77

Ett a vat a ca: Terasa bb asam a n a ca cuddas a kusal a tath a Sobhan a pa b cav i s a ti dvipa bba sa pavuccare.

cetasikasampayoganaya

Tesa m citt a viyutt a na m yath a yogam ito para m Cittupp a desu pacceka m sampayogo pavuccati. Satta sabbattha yujjanti yath a yoga m paki nn ak a Cuddas a kusalesveva sobhanesveva sobhan a .

78

a bb asam a nacetasika

Katha m ? (i) Sabbacittas a dh a ra na t a va sattime cetasik a sabbesu pi ek u nanavuti cittupp a desu labbhanti. Paki nn akesu pana: (ii) Vitakko t a va dvipa b cavi bban a-vajjitak a m a vacaracittesu ceva ek a dasasu pa t hamajjh a nacittesu c a ti pa b capa bba sa cittesu uppajjati. (iii) Vic a ro pana tesu ceva ek a dasasu dutiyajjh a nacittesu c a ti chasa tt hi cittesu j a yati. (iv) Adhimokkho dvipa b cavi bban avicikicch a sahagata-vajjita-cittesu. (v) V i riya m pa b cadv a r a vajjana-dvipa b cavi bban asampa t icchana-sant i rana-vajjita-cittesu. (vi) P i ti somanassupekkh a sahagata-k a yavi bban acatutthajjh a na-vajjita-cittesu. (vii) Chando ahetuka-mom u ha-vajjita-cittesu labbhati.

5410 = 44 44 + 11= 55

55 + 11 = 6679

8911 = 78 8916 = 73 121255211 = 51 8920 = 69

somanassa

80

Te pana cittupp a d a yath a kkama m : Chasa tt hi pa b capa bba sa ek a dasa ca so l asa Sattati v i sati ceva paki nn akavivajjit a . Pa b capa bba sa chasa tt hi tt hasattati tisattati Ekapa bba sa cek u nasattati sapaki nn ak a .

akusalacetasika

(i) Akusalesu pana moho ahirika m , anottappa m , ca ti catt a rome cetasik a uddhacca b n a ma. Sabbesu pi sabb a kusalas a dh a ra na dv a das a kusalesu labbhanti. (ii) Lobho a tt hasu lobhasahagatesveva labbhati.81

(iii) Di tt hi cat u su di tt higatasampayuttesu. (iv) M a no cat u su di tt higatavippayuttesu. (v) Doso, iss a , macchariya m , kukkucca b ca dv i su pa t igha-sampayuttacittesu. (vi) Th i na m , middha m pa b casu sasankh a rikacittesu. (vii) Vicikicch a vicikicch a sahagatacitte yeva labbhat i ti.

82

Sabb a pu bb esu catt a ro lobham u le tayo gat a Dosam u lesu catt a ro sasankh a re dvaya m tath a Vicikicch a vicikicch a citte c a ti catuddasa Dv a das a kusalesveva sampayujjanti pa b cadh a .

sobhanacetasika

(i) Sobhanesu pana sobhanas a dh a ra na t a va ek u nav i satime cetasik a sabbesu pi ek u nasa tt hi sobhanacittesu sa m vijjanti.

83

(ii) Viratiyo pana tisso pi lokuttaracittesu sabbath a pi niyat a ekatova labbhanti. Lokiyesu pana k a m a vacarakusaleveva kad a ci sandissanti visu m visu m . (iii) Appama bba yo pana dv a dasasu pa b camajjh a navajjita-mahaggatacittesu ceva k a m a vacarakusalesu ca sahetuka-k a m a vacarakiriyacittesu c a ti a tt hav i saticittesveva kad a ci nana hutv a j a yanti. Upekkh a sahagatesu panettha karu na mudit a na sant i ti keci vadanti. (iv) Pa bba pana dv a dasasu ban asampayuttak a m a vacara-cittesu ceva sabbesu pa b cati m sa mahaggatalokuttaracittesu c a ti sattacatt ali sa cittesu sampayoga m gacchat i ti.

8 + 8 =16

84

niyata ekato sabbath a

85

24

Ek u nav i sati dhamm a j a yantek u nasa tt hisu Tayo so l asacittesu a tt hav i satiya m dvaya m Pa bba pak a sit a sattacatt ali savidhesu pi Sampayutt a catudheva m sobhanesveva sobhan a .

niyat aniyatabhedaIss a -macchera-kukkucca-virat i -karu na dayo N a n a kad a ci m a no ca th i na-middha m tath a saha. Yath a vutt a nus a rena ses a niyatayogino Sangaha b ca pavakkh a mi tesa m d a ni yath a raha m .

86

24

aniyatayog i niyatayog i sangahanaya

cetasikasangahanaya

Chatti m s a nuttare dhamm a pa b cati m sa mahaggate A tt hati m s a pi labbhanti k a m a vacarasobhane. Sattav i satyapu bb amhi dv a das a hetuke ti ca Yath a sambhavayogena pa b cadh a tattha sangaho.

87

lokuttaracitt a ni

Katha m ? (i) Lokuttaresu t a va a tt hasu pa t hamajjh a nikacittesu a bb asam a n a terasa cetasik a appama bba vajjit a tev i sati sobhana-cetasik a c a ti chatti m sa dhamm a sangaha m gacchanti. (ii) Tath a dutiyajjh a nikacittesu vitakkavajj a . (iii) Tatiyajjh a nikacittesu vitakka-vic a ravajj a . (iv) Catutthajjh a nikacittesu vitakka-vic a ra-p i tivajj a . (v) Pa b camajjh a nikacittesu pi upekkh a sahagat a te eva sangayhant i ti. Sabbath a pi a tt hasu lokuttaracittesu pa b cakajjh a na-vasena pa b cadh a va sangaho hot i ti.

(35) (34) (33)

(33)

88

Chatti m sa pa b cati m s a ca catutti m sa yath a kkama m Tetti m sa dvayam icceva m pa b cadh a nuttare t hit a .

mahaggatacitt a ni

Mahaggatesu pana: (i) T i su pa t hamajjh a nikacittesu t a va a bb asam a n a terasa cetasik a viratittayavajjit a dv a v i sati sobhanacetasik a c a ti pa b ca-ti m sa dhamm a sangaha m gacchanti. Karu na mudit a panettha paccekam eva yojetabb a . (ii) Tath a dutiyajjh a nikacittesu vitakkavajj a . (iii) Tatiyajjh a nikacittesu vitakka-vic a ravajj a . (iv) Catutthajjh a nikacittesu vitakka-vic a ra-p i tivajj a . pana pa nn arasasu (v) Pa b camajjh a nikacittesu appama bba yo na labbhant i ti. pi sattav i sati mahaggatacittesu Sabbath a pa b cakajjh a na-vasena pa b cadh a va sangaho hot i ti.89

(34) (33) (32) (30)

Pa b cati m sa catutti m sa tetti m sa ca yath a kkama m Batti m sa ceva ti m seti pa b cadh a va mahaggate.

90

k a m a vacara-sobhanacitt a ni

(i) K a m a vacara-sobhanesu pana kusalesu t a va pa t hamadvaye a bb asam a n a terasa cetasik a pa b cav i sati sobhanacetasik a c a ti a tt hati m sa dhamm a sangaha m gacchanti. Appama bba viratiyo panettha pa b ca pi paccekam eva yojetabb a . (ii) Tath a dutiyadvaye ban avajjit a . (iii) Tatiyadvaye ban asampayutta p i tivajjit a . (iv) Catutthadvaye ban ap i tivajjit a te eva sangayhanti. Kiriyacittesu pi virativajjit a tatheva cat u su pi dukesu catudh a va sangayhanti. Tath a vip a kesu ca appama bb a-virati-vajjit a te eva sangayhant i ti. Sabbath a pi catuv i sati k a m a vacara-sobhanacittesu dukavasena dv a dasadh a va sangaho hot i ti.

37 37 36

91

35-34-34-33 33-32-32-31

somanassap i ti 25 9225

A tt hati m sa sattati m sa dvaya m chatti m saka m subhe Pa b cati m sa catutti m sa dvaya m tetti m saka m kriye. Tetti m sa p a ke batti m sa dvayekati m saka m bhave Sahetuk a m a vacara pu bb a-p a ka-kriy a mane.

Na vijjantettha virat i kriy a su ca mahaggate Anuttare appama bba k a map a ke dvaya m tath a . Anuttare jh a nadhamm a appama bba ca majjhime Virat i ban ap i ti ca parittesu visesak a .

93

akusalacitt a ni

(i) Akusalesu pana lobham u lesu t a va pa t hame a bb asam a n a terasa cetasik a asankh a rike akusalas a dh a ra na catt a ro c a ti sattarasa lobhadi tt h i hi saddhi m ek u nav i sati dhamm a sangaha m gacchanti. (ii) Tatheva dutiye asankh a rike lobham a nena. (iii) Tatiye tatheva p i tivajjit a lobhadi tt h i hi saha a tt h a rasa. (iv) Catutthe tatheva lobham a nena.

94

(v) Pa b came pana pa t ighasampayutte asankh a rike doso iss a macchariya m kukkucca b c a ti cat u hi saddhi m p i tivajjit a te eva v i sati dhamm a sangayhanti. Iss a panettha paccekam eva macchariya-kukkucc a ni yojetabb a ni. (vi) Sasankh a rikapa b cake pi tatheva th i na-middhena visesetv a yojetabb a . 21-21-20-20-22 (vii) Chanda-p i ti-vajjit a pana a bb asam a n a ek a dasa akusala-s a dh a ra na catt a ro c a ti pa nn arasa dhamm auddhaccasahagate sampayujjanti. (viii) Vicikicch a sahagatacitte ca adhimokkhavirahit a vici-kicch-sahagat-tatheva pa nn arasa dhamm a samupalabbhant i ti. Sabbath a pi dv a das a kusalacittupp a desu pacceka m yoji-yam a n a pi ga n anavasena sattadh a va sangahit a bhavant i ti.

95

Ek u nav i sa tt h a rasa v i sekav i sa v i sati Dv a v i sa pa nn arase ti sattadh a kusale t hit a . S a dh a ra na ca catt a ro sam a n a ca das a pare Cuddsete pavuccanti sabb a kusalayogino.

ahetukacitt a ni

96

(i) Ahetukesu pana hasanacitte t a va chandavajjit a a bb asam a n a dv a dasa dhamm a sangaha m gacchanti. (ii) Tath a votthapane chanda-p i ti-vajjit a . (iii) Sukhasant i ra n e chanda-v i riya-vajjit a . (iv) Manodh a tuttika-ahetukapa t isandhiyugale chandap i ti-v i riya-vajjit a . (v) Dvipa b cavi bban e paki nn akavajjit a te yeva sangayhant i ti. Sabbath a pi a tt h a rasasu ahetukesu ga n anavasena catudh a va sangaho hot i ti.

7 + 4 = 11 + 4 = 11 7 + 3 =10 7 7

votthapana

97

manodh a tuttika pa b cadv a r a vajjana sampa t icchana pa t isandhi

Dv a dasek a dasa dasa satta c a ti catubbidho A tt h a ras a hetukesu cittupp a desu sangaho. Ahetukesu sabbattha satta ses a yath a raha m Iti vitth a rato vutto tetti m savidhasangaho.

Ittha m citt a viyutt a na m sampayoga b ca sangaha m B atv a bheda m yath a yoga m cittena samam uddise.

98

Iti Abhidhammatthasangahe Cetasikasangahavibh a go n a ma dutiyo paricchedo.

99

Paki nn akasangahavibh a ga Sampayutt a yath a yoga m tepa nna sa sabh a vato Cittacetasik a dhamm a tesa m d a ni yath a raha m . Vedan a -hetuto kicca-dv a r a lambana-vatthuto Cittupp a davaseneva sangaho n a ma n i yate.

cittupp a davaseneva cittupp a da

99

vedan a sangaha

Tattha vedan a sangahe t a va tividh a vedan a : sukh a , dukkh a , adukkhamasukh a c a ti. Sukha m , dukkha m , somanassa m , domanassa m , upekkh a ti ca bhedena pana pa b cadh a hoti.

indriya indra 100

ya m ki b ci vedayita m ta m dukkhasmi m 36:11/iv,216 sukha-vedan a dukkha-vedan a somanassa-vedan a sabh a va 1 domanassa-vedan a passaddhi 1011

2 upekkh a -vedan a p i ti 3

Tattha sukhasahagata m kusalavip a ka m k a yavi bban a m ekam eva. dukkhasahagata m akusalavip a ka m Tatth a k a yavi bban a m . Somanassasahagatacitt a ni pana lobham u l a ni catt a ri, dv a dasa k a m a vacarasobhan a ni, sukhasant i ra n a-hasan a ni ca dve ti a tt h a rasa k a m a vacaracitt a ni ceva pa t hamacatucatt ali sa dutiya-tatiya-catutthajjh a na-sankh a t a ni ca ti dv a sa tt hividh a ni mahaggata-lokuttaracitt a ni bhavanti. Domanassasahagatacitt a ni pana dve pa t ighasampayutta-citt a n eva. sabb a ni pi pa b capa bba sa Ses a ni upekkh a sahagatacitt a n eva ti.

3 1022

12 + 32

Sukha m dukkha m upekkh a ti tividh a tattha vedan a Somanassa m domanassam iti bhedena pa b cadh a . Sukham ekattha dukkha b ca domanassa m dvaye t hita m Dv a sa tt h i su somanassa m pa b capa bba saketar a .

103

4 5 6

5 6 104

4

hetusangaha

Hetusangahe het u n a ma lobho doso moho alobho adoso amoho c a ti chabbidh a bhavanti.

hetu hetu paccaya a ra n a k m u la 7 8

7 Suppati tt hitabh a vas a dhanasankh a to m u labh a vo. 8 105

sobhana

Tattha pa b cadv a r a vajjana-dvipa b cavi bban asampa t icchana-sant i rana-votthapana-hasana-vasena a tt h a rasa ahetukacitt a ni n a ma. Ses a ni sabb a ni pi ekasattati citt a ni sahetukaneva. Tatth a pi dve mom u hacitt a ni ekahetuk a ni. Ses a ni dasa ceva ban avippayutt a ni dv a dasa akusala-citt a ni k a m a vacara-sobhan a ni ca ti dv a v i sati dvihetukacitt a ni. ban asampayutta-k a m a vacarasobhan a ni Dv a dasa ceva pa b ca-ti m sa mahaggata-lokuttaracitt a ni c a ti sattacatt ali sa tihetukacitt a ni.

1+5+5+2+3+1+1

106

Lobho doso ca moho ca het u akusal a tayo Alobh a dos a moho ca kusal a by a kat a tath a . Ahetuka tt h a rasekahetuk a dve dv a v i sati Dvihetuk a mat a sattacatt ali sa tihetuk a .

kiccasangaha

Kiccasangahe kicc a ni n a ma pa t isandhi-bhavangaa vajjana-dassana-savana-gh a yana-s a yana-phusanasampa t icchana-sant i ra n a-votthapana-javana-tad a ramma n acutivasena cuddasavidh a ni bhavanti. Pa t isandhi-bhavanga- a vajjana-pa b cavi bban att h a n a divasena pana tesa m dasadh a t h a nabhedo veditabbo.

107

pa t isandhi pa t isandhicitta bhavanga bhavanga bhava anga a vajjana bhavanga

108

calana bhavangaupaccheda sampa t icchana sant i ra n a votthapana javana javana 9

10 tad a ramma n a 10 1099

tad a ramma n a cuti t h a na

Tattha dve upekkh a sahagatasant i ra na ni ceva a tt ha mah a -vip a k a ni ca nava r u p a r u pavip a k a ni c a ti ek u nav i sati citt a ni pa t isandhi-bhavanga-cutikicc a ni n a ma. A vajjanakicc a ni pana dve. Tath a dassana-savanagh a yana-s a yana-phusana-sampa t icchanakicc a ni ca. T in i sant i ra n akicc a ni. Manodv a r a vajjanam eva pa b cadv a re votthapanakicca m s a dheti. A vajjanadvayavajjit a ni kusal a kusala-phala-kriy a citt a ni pa b ca-pa bba sa javanakicc a ni. A tt ha mah a vip a k a ni ceva sant i ra n attaya b c a ti110

ek a dasa tad a ramma n akicc a ni.

11 11111

sant i ra n a pa b cadv a r a vajjana manodv a r a vajjana ahetuka-kiriya

3-1112

12 2 2 2 2 2 2 2 1 1 1 1 8 8 8 9 9 9 8

1 1 1 1 1 1 1 5 2 1 2 1 1 4 1 1 3 1 1

113

Tesu pana dve upekkh a sahagatasant i ra n acitt a ni pa t isandhi-bhavanga-cuti-tad a ramma n a-sant i ra n avasena pa b cakicc a ni n a ma. a tt ha pa t isandhi-bhavanga-cutiMah a vip a k a ni tad a ram-ma n a-vasena catukicc a ni. Mahaggatavip a k a ni nava pa t isandhi-bhavanga-cutivasena tikicc a ni. Somanassasahagata m sant i ra n a m sant i ra n a-tad a ramma n a-vasena dukicca m . Tath a votthapana b ca votthapan a vajjanavasena. Ses a ni pana sabb a ni pi javana-manodh a tuttikadvipa b ca-vi bbana ni yath a sambhavam ekakicc a n i ti.

114

Pa t isandh a dayo n a ma kiccabhedena cuddasa Dasadh a t h a nabhedena cittupp a d a pak a sit a . A tt hasa tt hi tath a dve ca nav a tt ha yath a kkama m Eka-dvi-ti-catu-pa b ca kicca tt h a n a ni niddise.

dve

dv a rasangaha

Dv a rasangahe dv a r a ni n a ma cakkhudv a ra m gh a nadv a ra m jivh a dv a ra m k a yadv a ra m sotadv a ra m manodv a ra b c a ti chabbidh a ni bhavanti.

115

Tattha cakkhum eva cakkhudv a ra m tath a sot a dayo sotadv a r a d i ni. Manodv a ra m pana bhavangan ti pavuccati.

dv a ra r u pa pas a dar u pa manodv a ra n a ma

116

bhavanga-upaccheda

Tattha pa b cadv a r a vajjana-cakkhuvi bban a-sampa t icchana-sant i ra n a-votthapana-k a m a vacarajavanatad a ramma n avasena chacatt ali sa citt a ni cakkhudv a re uppajjanti. Tath a pa b cadv a r a vajjanayath a raha m sotavi bbana divasena sotadv a r a d i su pi chacatt ali seva bhavant i ti. Sabbath a pi pa b cadv a re catupa bba sa citt a ni k a m a vacar a nev a ti veditabb a ni. Manodv a re pana manodv a r a vajjana-pa b capa bba sajavana-tad a ramma n avasena sattasa tt hi citt a ni bhavanti. Ek u nav i sati pa t isandhi-bhavanga-cutivasena dv a ravimutt a ni.

117

yath a raha m k a mabh u mi r u pa bh u mi

118

12 yoniso manasik a ra dv a ravimutta

Tesu pana dvipa b cavi bbana ni ceva mahaggatalokuttara-javan a ni c a ti chatti m sa yath a raha m ekadv a rikacitt a ni n a ma. Manodh a tuttika m pana pa b cadv a rika m . Sukhasant i ra n a-votthapana-k a m a vacarajavan a ni chadv a rika-citt a ni. Upekkh a sahagatasant i ra n a-mah a vip a k a ni 11912

chadv a rik a ni ceva dv a ravimutt a ni ca. Mahaggatavip a k a ni dv a ravimutt a nev a ti.

Ekadv a rikacitt a ni pa b cadv a rik a ni ca Chadv a rikavimutt a ni vimutt a ni ca sabbath a . Chatti m sati tath a t in i ekati m sa yath a kkama m120

Dasadh a navadh a c a ti pa b cadh a parid i paye.

alambanasangaha

A lambanasangahe a lamban a ni n a ma r u p a ramma n a m gandh a ramma n a m ras a ramma n a m sadd a- ramma n a m dhamm a ramma n a b ca ti pho tt habb a- ramma n a m chabbidh a ni bhavanti. Tattha r u pam eva r u p a ramma n a m. Tath a sadd a dayo sadd a- ramma na d i ni. Dhamm a ramma n a m pana pas a dasukhumar u pa-citta-cetasika-nibb a na-pa bb attivasena chadh a sangayhanti.

a ramma n a a lambana

121

13 up a d a r u pa 14 pas a dar u pa sukhumar u pa citta 13

r u pa 14 122

cetasika Nibb a na pa bb ati

Tattha cakkhudv a rikacitt a na m sabbesam pi r u pam eva a ramma n a m . Ta b ca paccuppannam eva. Tath a sotadv a rikacitt a d i nam pi sadd a d i ni. T a ni ca paccuppann a ni yeva. Manodv a rikacitt a na m pana chabbidham pi paccuppannam at i ta m an a gata m k a lavimutta b ca yath a raham a lambana m hoti. Dv a ravimutt a na b ca pana pa t isandhi-bhavanga-cutisankh a t a na m chabbidham pi yath a sambhava m yebhuyyena paccuppannam at i ta m bhavantare chadv a ragahita m va kamma-kammanimitta-gatinimittapa bb attibh u ta m sammata m a lambana m hoti.

123

r u pam eva kha n ikapaccuppanna k a lavimutta sabh a va

124

kamma kammanimitta gatinimitta yath a sambhava m

125

yebhuyyena asa bba satt a

Tesu cakkhuvi bbana dini yath a kkama m r u p a diekek a lamban a neva. Manodh a tuttika m pana r u p a dipa b c alambana m . Ses a ni k a m a vacaravip a k a ni hasanacitta b c a ti sabbath a pi k a m a vacar a lamban a neva.

126

Akusal a ni ceva ban avippayuttak a m a vacarajavan a ni c a ti lokuttaravajjita-sabb a lamban a ni. Ban asampayuttak a m a vacarakusal a ni ceva pa b camajjh a na-sankh a ta m abhi bba kusala b c a ti arahattamaggaphalavajjita-sabb a lamban a ni. Ban asampayuttak a m a vacarakriy a ceva kriy a bhi bba votthapana b c a ti sabbath a pi sabb a lamban a ni. A ruppesu dutiyacatutth a ni mahaggat a lamban a ni. mahaggatacitt a ni pana sabb a ni pi Ses a ni pa bb att a lamban a ni. Lokuttaracitt a ni nibb a n a lamban a ni ti.

127

gotrabh u abhi bba

128

3-2 2 2 2 2 2 3 12 20

5 6 6 21

129

8

Pa b cav i sa parittamhi cha citt a ni mahaggate Ekav i sati voh a re a tt ha nibb a nagocare. V i s a nuttaramuttamhi aggamaggaphalujjhite Pa b ca sabbattha chacceti sattadh a tattha sangaho.

130

vatthusangaha

Vatthusangahe vatth u ni n a ma cakkhu-sota-gh a najivh a -k a ya-hadayavatthu c a ti chabbidh a ni bhavanti. T a ni k a maloke sabb a ni pi labbhanti. R u paloke pana gh a n a dittaya m natthi. Ar u paloke pana sabb a ni pi na sa m vijjanti.

vatthu

131

hadayavatthu I,4 15

Tattha pa b cavi bban adh a tuyo yath a kkama m ekantena niss a yeva pavattanti. pa b cappas a davatth u ni pana Pa b cadv a r a vajjana-sampa t icchanasankh a t a manodh a tu ca hadaya m nissit a yeva pavattanti. Avases a 13215

pana manovi bban adh a tusankh a t a ca sant i ra n amah a vip a ka-pa t ighadvaya-pa t hamamagga-hasanar u p a vacara-vasena hadaya m niss a yeva pavattanti. kusal a kusala-kriy a nuttaravasena pana Avases a niss a ya v a aniss a ya v a . A ruppavip a kavasena hadaya m aniss a yev a ti.

3+3+8+2+1+1+15=33

12+10+13+7=42

vi bban adh a tu

3-3

2 2 2 2 2 3 76

133

manodh a tu manovi bban a-dh a tu

Chavatthu m nissit a k a me satta r u pe catubbidh a Tivatthu m nissit a ruppe dh a tvek a nissit a mat a .134

Tecatt ali sa niss a ya dvecatt ali sa j a yare Niss a ya ca aniss a ya p a k a rupp a anissit a ti.

Iti Abhidhammatthasangahe Paki nn akasangahavibh a go n a ma tatiyo paricchedo.

135

136

V i thisangahavibh a ga Cittupp a d a nam icceva m katv a sangaham uttara m Bh u mi-puggalabhedena pubb a paraniy a mita m Pavattisangaha m n a ma pa t isandhippavattiya m Pavakkh a mi sam a sena yath a sambhavato katha m .

cittav i thi pubb a paraniy a mita m

137

Cha vatth u ni, cha dv a rani, cha a lamban a ni, cha vi bbana ni, cha v i thiyo, chadh a visayappavatti c a ti v i thisangahe cha chakk a ni veditabb a ni. pana kamma-kammanimittaV i thimutt a na m gatinimitta-vasena tividh a hoti visayappavatti. Tattha vatthu-dv a r a lamban a ni pubbe vuttanayeneva.

Cakkhuvi bban a m , sotavi bban a m , gh a navi bban a m , jivh a -vi bban a m , k a yavi bban a m , manovi bban a b ca ti cha vi bbana ni.

138

Cha v i thiyo pana cakkhudv a rav i thi, sotadv a rav i thi, jivh a dv a rav i thi, k a yadv a rav i thi, gh a nadv a rav i thi, ca ti dv a ravasena va mano-dv a rav i thi sotavi bban av i thi, cakkhuvi bban av i thi, jivh a vi bban av i thi, k a yagh a navi bban av i thi, vi bban av i thi, manovi bban av i thi c a ti vi bban avasena v a dv a rappavatt a cittappavattiyo yojetabb a .

v i thi 139

1

cittaniy a ma (1) cakkhuppas a da (2) r u p a ramma n a (3) a loka (4) manasik a ra (1) sotappas a da (2) sadd a ramma n a (3) a k a sa (4) (1) gh a nappas a da (2) gandh a ramma n a (3) vayodh a tu (4) (1) jivh a ppas a da 1401

(2) ras a ramma n a (3) a podh a tu (4) (1) k a yappas a da (2) pho tt habb a ramma n a (3) pa t hav i dh a tu (4) (1) hadayavatthu (2) dhamm a ramma n a 2 (3) pa b cadv a rav i thi manodv a rav i thi missakadv a rav i thi suddhamanodv a rav i thi 1412

Atimahanta m mahanta m paritta m atiparitta b c a ti pa b cadv a re, manodv a re pana vibh u tam avibh u ta b c a ti chadh a visayappavatti veditabb a .

visayappavatti mah a paritta

142

pa b cadv a rav i thi

Katha m ? Uppada- tt hiti-bhanga-vasena kha n attaya m ekacittakkha n a m n a ma. T a ni pana sattarasa cittakkha na ni r u padhamm a nam a yu. Ekacittakkha na t i t a ni v a bahucittakkha na t i t a ni v a t hitippatt a neva pa b c a lamban a ni pa b cadv a re a p a tham a gacchanti.

Tasm a yadi ekacittakkha na t i taka m r u p a ramma n a m cakkhussa a p a tham a gacchati, tato dvikkhattu m bhavange calite bhavangasota m vocchinditv a tam eva r u p a ramma n a m a vajjanta m pa b cadv a r a vajjanacitta m uppajjitv a nirujjhati. tam eva r u pa m passanta m Tato tass a nantara m cakkhuvi bban a m , sampa t icchanta m sampa t icchanacitta m , sant i ra n acitta m , vavatthapenta m sant i rayam a na m votthapanacitta b ca ti yath a kkama m uppajjitv a nirujjhanti. 1 2 3 4 6 7 5 8

143

Tato para m ek u nati m sak a m a vacarajavanesu ya m ki b ci yebhuyyena sattakkhattu m javati. laddhappaccaya m Javan a nubandh a ni ca dve tad a ramma n ap a k a ni yath a raha m pavattanti. Tato para m bhavangap a to.

9-15 16-17 Ett a vat a cuddasa v i thicittupp a d a dve bhavangacalan a ni pubbevat i takam ekacittakkha n an ti katv a sattarasa cittakkha na ni parip u renti. Tato para m nirujhati. A lambanam eta m atimahanta m n a ma gocara m .

4-11 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17

cittakkha n a 144

upp a da t hiti bhanga A cariya A nanda M u la t ik a bhang a bhimukh a vath a A.3:47/i,152 t hitassa a bb athatta 33

145

at i tabhavanga bhavanga-calana bhavangupaccheda tad a ramma n av a ra 4-1

146

4 5 6

5 6 147

4

Y a va tad a ramma n upp a d a pana appahont a t i takam a p a tham a gata m a lambana m mahanta m n a ma. Tattha bhavangap a to va hoti. Natthi javan a- vas a ne tad a ramma n upp a do.

148

javanav a ra

Y a va javanupp a d a pi appahont a t i takam a p a tham a gata m a lambana m paritta m n a ma. Tattha javanam pi anuppajjitv a dvattikkhattu m votthapanam eva pavattati. Tato para m bhavangap a to va hoti.

votthapana v a ra149

4-21 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

(2)--------(7)- (3)--------(7) (4)-------(3)-(4) (5)-------(3)-(3) (6)-------(3)-(2) (7)-------(3)-(1) (8)-------(3) (9)-------(2) (10)-(2)-(5) (11)-(2)-(4) (12)-(2)-(3) (13)-(2)-(2) (14)-(2)-(1) (15)-(2)

(1)--------(7)-(2)

= = = = = = = = = = ( )(7) =

150

Y a va votthapanupp a d a ca pana appahont a t i takam a p a tham a gata m nirodh a sannam a lambana m atiparitta m Tattha bhavangacalanam eva hoti. Natthi n a ma. v i thicittupp a do.

moghav a ra

Icceva m cakkhudv a re tath a sotadv a r a d i su c a ti sabbath a pi pa b cadv a re tad a ramma n a-javana-votthapanamoghav a ra-sankh a t a na m catunna m v a r a na m yath a kkama m a lambanabh u t a visayappavatti catudh a veditabb a .

151

4-2

V i thicitt a ni satteva cittupp a d a catuddasa Catupa bba sa vitth a r a pa b cadv a re yath a raha m .

Ayam ettha pa b cadv a re v i thicittappavattinayo.

manodv a rav i thi

152

Manodv a re pana yadi vibh u tam a lambana m a p a tham a gacchati, tato para m bhavangacalana-manodv a r a vajjanajavan a vas a ne tad a ramma n ap a k a ni pavattanti. Tato para m bhavangap a to. Avibh u te pan a lambane javan a vas a ne bhavangap a to va hoti. Natthi tad a ramma n upp a do ti.

suddhamanodv a rav i thi parittav i thi mahaggatalokuttara pa b cadv a r a nuvisu m siddh a bandhak a 153

tadanuvattik a manodv a rav i thi samud a yag a hik a va nn asallakkha na vatthug a hik a vatthusallakkha na n a mag a hik a n a masallakkha na

154

vibh u t a lambana

155

avibh u t a lambana ati-vibh u ta vibh u ta avibh u ta ati-avibh u ta

4-3

---(7)-(2) ---(7)

156

= 4-2

V i thicitt a ni t in eva cittupp a d a daserit a Vitth a rena panetthekacatt ali sa vibh a vaye.

Ayam ettha parittajavanav a ro.

appan a javana-manodv a rav i thi

Appan a javanav a re pana vibh u t a vibh u tabhedo natthi. Tath a tad a ramma n upp a do ca. Tattha hi ban asampayuttaa tt hanna m a bb atarasmi m k a m a vacarajavan a nam parikamm-opac a r a nuloma-gotrabh u n a mena catukkhattu m tikkhattum eva v a yath a kkama m uppajjitv a niruddhe

157

tadanantaram eva yath a raha m catuttha m pa b cama m v a mahaggata-lokuttarajavanesu chabb i sati yath a bhin i h a ravasena yam ki b ci javana m appan a v i thim otarati. Tato para m appan a vas a ne bhavanga-p a to va hoti.

appan a appan a vitakka

158

parikamma upac a ra anuloma gotrabh u vod a na 7

4-4 = = = = ------- ------ --------(2) -------(3) = = =

7

159

yath a bhin i h a ravasena samatha vipassan a

Tattha somanassasahagatajavan a nantara m appan a pi somanassasahagat a va p at ikankhitabb a . Upekkh a sahagatajavan a nantara m upekkh a sahagat a va. Tatth a pi kusalajavan a nantara m kusalajavana b ceva he tt hima b ca phalattayam appeti. Kriy a javan a nantara m kriy a javana m arahattaphala b c a ti.

160

Dvatti m sa sukhapu bb amh a dv a dasopekkhak a para m Sukhitakriyato a tt ha cha sambhonti upekkhak a . Puthujjan a na sekkh a na m k a mapu bba tihetuto Tihetuk a makriyato v i tar a g a nam appan a .

Ayam ettha manodv a re v i thicittappavattinayo.

4+16+12=32161

1+4+4+3=12 4+4=8 5+1=6 32+12=44 8+6=14

tad a ramma n aniyama

Sabbatth a pi panettha ani tt he a ramma n e pa b cavi bban a-sampa t icchanaakusalavip a k a neva sant i ra n a-tad a ramma na ni; i tt he kusalavip a k a ni; atipana somanassasahagat a neva sant i ra n ai tt he tad a ramma na ni.162

Tatth a pi somanassasahagatakriy a javan a vas a ne somanassasahagat a neva tad a ramma na ni bhavanti. Upekkh a sahagatakriy a javan a vas a ne ca upekkh a sahagat a neva honti.

i tt hamajjhatta i tt ha ani tt ha ati-i tt ha sa bba vipall a sa majjhima-satta 8

163

8

1:10-11

164

Majjhima Nik a ya, Indriyabh a van a Sutta

Domanassasahagatajavan a vas a ne ca pana tad a rammana ni ceva bhavang a ni ca upekkh a sahagata b eva bhavanti. Tasm a yadi somanassapa t isandhikassa domanassasahagatajavan a vas a ne tad a ramma n asambhavo natthi, tad a ya m paricitapubba m paritt a ramma n am a rabbha ki b ci upekkh a sahagata-sant i ra n a m uppajjati. Tam anantaritv a165

bhavangap a to va hot i ti pi vadanti a cariy a .

9 a gantuka bhavanga 1669

Tath a k a m a vacarajavan a vas a ne k a m a vacarasatt a na m k a m a vacaradhammesveva a ramma n abh u tesu tad a ramman a m icchant i ti.

K a me javanasatt a ramma na na m niyame sati Vibh u te timahante ca tad a ramma n am i rita m .

Ayam ettha tad a ramma n aniyamo.

javananiyama

Javanesu ca parittajavanav i thiya m k a m a vacarajavan a ni sattakkhattu m chakkhattum eva v a pana mara n ak a l a d i su javanti. Mandappavatti-ya m eva. Bhagavato pana pa b cav a ram lahukappavattiya m catt a ri yamakapa t ih a riyak a l a d i su pa b ca v a paccavekkha n acitt a ni bhavant i ti pi vadanti.

167

A dikammikassa pana pa t hamakappan a ya m mahaggatajavan a ni abhi bba javan a ni ca sabbad a pi ekav a ram eva javanti. Tato para m bhavangap a to. Catt a ro pana maggupp a d a ekacittakkha n ik a . Tato para m dve t in i phalacitt a ni yath a raha m uppajjanti. Tato para m bhavangap a to.168

Nirodhasam a pattik a le dvikkhattu m catutth a ruppajavana m javati. Tato para m nirodha m phusati. Vu tt h a nak a le ca an a g a miphala m v a arahattaphala m v a yath a raha m ekav a ra m uppajjitv a niruddhe bhavangap a to va hoti. Sabbatth a pi sam a pattiv i thiya m pana bhavangasoto viya v i thiniyamo natth i ti katv a bah u ni pi labbhant i ti.

169

Sattakkhattum parittani maggabhibba sakim mata Avasesani labbhanti javanani bahuni pi.

Ayam ettha javananiyamo.

puggalabheda

170

Duhetuk a nam ahetuk a na b ca panettha kriy a javan a ni ceva appan a javan a ni ca na labbhanti. Tath a ban asampayuttavip a k a ni ca sugatiya m . Duggatiya m pana ban avippayutt a ni ca mah a vip a k a ni na labbhanti.

ahetuka duhetuka

Tihetukesu ca kh ina sav a na m kusal a kusalajavan a ni na labbhanti. Tath a sekkhaputhujjan a na m kriy a javan a ni.

171

Di tt higatasampayutta-vicikicch a javan a ni ca sekkh a na m . An a g a mipuggal a na m pana pa t ighajavan a ni ca na labbhanti. ca yath a raha m ariy a nam eva Lokuttarajavan a ni samuppajjant i ti.

tihetuka

Asekkh a na m catucatt ali sa sekkh a nam uddise Chapa bba s a vases a na m catupa bba sa sambhav a .

Ayam ettha puggalabhedo.

172

asekkha

173

bh u mibheda

K a m a vacarabh u miya m panet a ni sabb a ni pi v i thicitt a ni yath a raha m upalabbhanti. R u p a vacarabh u miya m pa t ighajavana-tad a ramma n avajjit a ni. pa t hamamagga-r u p a vacaraAr u p a vacarabh u miya m hasana-he tt him a ruppa-vajjit a ni ca labbhanti.

Sabbatth a pi ca ta m ta m pas a darahit a na m ta m ta m dv a rikav i thicitt a ni na labbhanteva. Asa bb asatt a na m pana sabbath a pi cittappavatti

174

natthev a ti.

As i ti v i thicitt a ni k a me r u pe yath a raha m Catusa tt hi tath a ruppe dvecatt ali sa labbhare.

Ayam ettha bh u mivibh a go.

175

Icceva m chadv a rikacittappavatti yath a sambhava m bhavangantarit a y a vat a yukam abbocchinn a pavattati.

Iti Abhidhammatthasangahe V i thisangahavibh a go n a ma catuttho paricchedo.

176

V i thimuttasangahavibh a ga V i thicittavaseneva m pavattiyam ud i rito Pavattisangaho n a ma sandhiya m d a ni vuccati.

sandhiya m

Catasso bh u miyo, catubbidh a pa t isandhi, catt a ri kamm a ni, catudh a mara n uppatti c a ti v i thimuttasangahe catt a ri catukk a ni veditabb a ni.

177

5-1 A.3:76/i,223

178

bh u micatukka

Tattha ap a yabh u mi, k a masugatibh u mi, r u p a vacarabh u mi, ar u p a vacarabh u mi c a ti catasso bh u miyo n a ma.

ap a yabh u miT a su nirayo, tiracch a nayoni, pettivisayo, asurak a yo c a ti ap a yabh u mi catubbidh a hoti.

179

ap a ya apa aya niraya sa b j i va k al asutta sangh a ta roruva mah a roruva t a pana mah a t a pana av i ci peta 180

k a masugatibh u miManuss a , c a tummah a r a jik a , t a vati m s a , y a m a , tusit a , nimm a narati, paranimmitavasavatt i c a ti k a masugatibh u mi sattavidh a hoti. pan a ya m ek a dasavidh a pi Sa k a m a vacarabh u micceva sankha m gacchati.

manussa

181

Dhatara tt ha gandhabba Vir ul haka kumbha nd a Vir u pakkha n a ga Vessava n ayakkha Sakka Indra Sudassana Vejayanta Suy a ma Y a ma Tusita Nimm a narati Paranimmitavasavatti

r u p a vacarabh u miBrahmap a risajj a , brahmapurohit a , mah a brahm a c a ti

182

pa t hamajjh a nabh u mi. Paritt a bh a , appam ana bh a , a bhassar a c a ti dutiyajjh a nabh u mi. Parittasubh a , appam an asubh a , subhaki n h a c a ti tatiyajjh a nabh u mi. asa bb asatt a , suddh a v a s a ca ti Vehapphal a , catutthajjh a nabh u mi ti r u p a vacarabh u mi so l asavidh a hoti. Avih a , atapp a , sudass a , sudass i , akani tt h a c a ti suddh a v a s a bh u mi pa b cavidh a hoti.

suddh a v a sa

183

5-131 30 29 28 27 26 25 24 23 22 21 20 19 18 17 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4

/

84,000 60,000 40,000 20,000 16,000 8,000 4,000 2,000 1,000 500 500 64 32 16 8 4 2 1 1/2 1/3 16,000 8,000 4,000 2,000 1,000 500

184

3 2 1

r u p a vacarabh u miA k a s a na b c a yatanabh u mi, vi bban a b cayatanabh u mi, a ki b ca bba yatanabh u mi, nevasa bba n a sa bba yatanabh u mi c a ti ar u pabh u mi catubbidh a hoti.

Puthujjan a na labbhanti suddh a v a sesu sabbath a Sot a pann a ca sakad a g a mino c a pi puggal a . Ariy a nopalabbhanti asa bba payabh u misu Sesa tt h a nesu labbhanti ariy a nariy a pi ca.

Idam ettha bh u micatukka m .185

pa t isandhicatukka

Ap a yapa t isandhi, k a masugatipa t isandhi, r u p a vacarapa t isandhi, ar u p a vacarapa t isandhi c a ti catubbidh a hoti pa t isandhi n a ma.

Tattha akusalavip a kopekkh a sahagata-sant i ra n a m ap a ya-bh u miya m okkantikkha n e pa t isandhi hutv a tato para m bhavanga m pariyos a ne cavana m hutv a vocchijjati. Ayam ek a v a p a yapa t isandhi n a ma.

Kusalavip a kopekkh a sahagata-sant i ra n a m pana k a masugatiya m manuss a na b ceva jaccandh a dih i nasatt a na m186

bhummassit a na b ca vinip a tik a sur a na m pa t isandhibhavanga-cutivasena pavattati. pana tt ha sabbatth a pi Mah a vip a k a ni k a masugatiya m pa t isandhi-bhavanga-cutivasena pavattanti. Im a nava k a masugatipa t isandhiyo n a ma. pan a ya m dasavidh a pi Sa k a m a vacarapa t isandhicceva sankha m gacchati.

a di 187

bhummadeva

Tesu catunna m ap a y a na m manuss a na m vinip a tik a sur a na b ca a yuppam an aga n an a ya niyamo natthi. C a tummah a r a jik a na m pana dev a na m dibb a ni pa b cavassasat a ni a yuppam an a m . Manussaga n an a ya navutivassasatasahassappam an a m hoti. Tato catuggu n a m t a vati m s a na m , tato catuggu n a m yamanam, tato catuggu n a m tusitanam, tato nimm a narat i na m , paranimmitavasavatt i na m dev a na m tato catuggu n a m a yuppam an a m . Navasata b cekav i sa vass a na m ko t iyo tath a Vassasatasahass a ni sa tt hi ca vasavattisu.

188

Pa t hamajjh a navip a ka m pa t hamajjh a na bh u miya m pa t isandhi-bhavanga-cutivasena pavattati. Tath a dutiyajjh a navip a ka m tatiyajjh a navip a ka b ca catutthajjh a navip a ka m dutiyajjh a nabh u miya m , pa b camajjh a navip a ka m tatiyajjh a na-bh u miya m , catutthajjh a nabh u miya m . Asa bb asatt a na m pana r u pam eva pa t isandhi hoti. Tath a tato para m pavattiya m cavanak a le ca r u pam eva pavattitv a nirujjhati.

189

Im a cha r u p a vacarapa t isandhiyo n a ma.

Tesu brahmap a risajj a nam dev a na m kappassa tatiyo bh a go a yuppam an a m . Brahmapurohit a na m upa dd hakappo, mah a brahm a na m eko kappo, paritt a bh a na m dve kapp a ni, parittasubh a na m so l asa kapp a ni, appam an asubh a na m dvatti m sa kapp a ni, subhaki n h a na m catusa tt hi kapp a ni, vehapphal a na m asa bb asatt a na b ca pa b cakappasat a ni, avih a na m kappasahass a ni, atapp a na m dve kappasahass a ni, sudass a na m catt a ri kappasahass a ni, sudass i na m a tt ha kappasahass a ni, akani tt h a na m so l asa kappasahass a ni a yuppam an a m .

190

kappa 1 antara kappa asankheyyakappa mah a kappa 15:5/ii,181-182

Pa t ham a rupp a divip a k a ni pa t ham a rupp a dibh u misu yath a kkama m pa t isandhi-bhavanga-cutivasena pavattati. Im a catasso a ruppa-pa t isandhiyo n a ma.

191

1

Tesu pana a k a s a na b c a yatan u pag a na m dev a na m kappasahass a ni a yuppam an a m . v i sati dev a na m catt ali sa Vi bban a b c a yatan u pag a na m a ki b ca bba yatan u pag a na m dev a na m kappasahass a ni, kappasahass a ni, nevasa bba n a sa bba sa tt hi dev a na m catur a s i ti kappasahass a ni yatan u pag a na m a yuppam an a m .

Pa t isandhi bhavanga b ca tath a cavanam a nasa m Ekam eva tathevekavisaya b cekaj a tiya m .

Idam ettha pa t isandhicatukka m .

kammacatukka m

Janaka m , upatthambaka m , upap il aka m , upagh a taka b c a ti kiccavasena.192

kammacatukka m kamma cetan a A.6:63/iii,415 kammaniy a ma kammasamu tt h a na-r u pa kicca

193

janakakamma 2

5-2 1 2 3 4

upatthambakakamma 1942

upap il akakamma upagh a takakamma 195

3

Garuka m , a sanna m , a ci nn a m , ka t att a kamma b c a ti p a kad a na-pariy a yena.

196

3

garukakamma a nantariyakamma a sannakamma

197

4 a ci nn akamma ka t att a kamma 5 5 1984

Di tt hadhammavedan i ya m , upapajjavedan i ya m , ahosikamma b ca ti apar a -pariyavedan i ya m , p a kak a lavasena catt a ri kamm a ni n a ma.

di tt hadhammavedan i yakamma upapajjavedan i yakamma 199

apar a pariyavedan i yakamma ahosikamma

Tath a akusala m , k a m a vacarakusala m , r u p a vacarakusala m , ar u p a vacarakusala b c a ti p a ka tt h a navasena.

Tattha akusala m k a yakamma m , vac i kamma m , manokamma b c a ti kammadv a ravasena tividha m hoti.

Katha m ? P ana tip a to, adinn a d a na m , k a mesu200

micch a c a ro c a ti k a yavi bb attisankh a te b a hullavuttito k a yakamma m n a ma.

k a yadv a re

Mus a v a do, pisu n av a c a , pharusav a c a , samphappal a po c a ti vac i vi bb attisankh a te vac i dv a re b a hullavuttito vac i kamma m n a ma. Abhijjh a , vy a p a do, micch a di tt hi c a ti a bb atr a pi vi bb attiy a manasmi m yeva b a hullavuttito manokamma m n a ma.

akusalakamma patha cetan a 6 k a yadv a ra k a yavi bb atti 2016

b a hullavuttito vac i dv a ra vac i vi bb atti manodv a ra abhijjh a vy a p a da micch a di tt hi natthika-di tt hi akiriya-di tt hi ahetuka-di tt hi

202

Tesu p ana tip a to pharusav a c a vy a p a do ca dosam u lena j a yanti. K a mesu micch a c a ro abhijjh a micch a di tt hi ca lobham u lena. Ses a ni catt a ri pi dv i hi m u lehi sambhavanti. Cittupp a davasena paneta m akusala m sabbath a pi dv a dasavidha m hoti.

cetan a

K a m a vacarakusala m pi k a yadv a re pavatta m k a yakamma m , vac i dv a re pavatta m vac i kamma m , manodv a re203

pavatta m manokamma b c a ti kammadv a ravasena tividha m hoti.

Tath a d a na-s i la-bh a van a vasena. Cittupp a davasena paneta m a tt havidha m hoti. D a na-s i la-bh a van a -apac a yana-veyy a vaccapattid a na-patt a numodana-dhammasavana-dhammadesan a di tt hijju-kammavasena dasavidha m hoti. Tam paneta m v i satividham pi k a m a vacarakammam icceva sankha m gacchati.

pu bb akiriyavatthu

204

R u p a vacarakusala m pana manokammam eva. Ta b ca bh a van a maya m appan a ppatta m jh a nangabhedena pa b cavidha m hoti.

Tath a ar u p a vacarakusala b pana manokammam. Tam pi bh a van a maya m appan a ppatta m a lambanabhedena catubbidha m hoti.

Ettha akusalakammam uddhaccarahita m ap a yabh u miya m pa t isandhi m janeti. Pavattiya m pana sabbam pi dv a dasavidha m satt a kusalap a k a ni sabbatth a pi k a maloke r u paloke ca yath a raha m vipaccati.205

K a m a vacarakusalam pi k a masugatiyam eva pa t isandhi m janeti, tath a pavattiya b ca mah a vip a k a ni. Ahetukavip a k a ni pana a tt ha pi sabbtth a pi k a maloke r u paloke ca yath a raha m vipaccati.

206

Tatth a pi tihetukam ukka tt ha m kusala m tihetuka m pa t isandhi m datv a pavatte so l asa vip a k a ni vipaccati.

Tihetukam omaka m dvihetukam ukka tt ha b ca kusala m dvihetuka m pa t isandhi m datv a pavatte tihetukarahit a ni dv a dasa pi vip a k a ni vipaccati. Dvihetukam omaka m pana kusalam ahetukam eva pa t isandhi m deti. Pavatte ca ahetukavip a k a neva vipaccati.

ukka tt ha

207

omaka

Asankh a ra m sasankh a ravip a k a ni na paccati Sasankh a ram asankh a ravip a k a n i ti kecana. Tesa m dv a dasap a k a ni dasa tt ha ca yath a kkama m Yath a vutt a nus a rena yath a sambhavam uddise.

Tipi t aka C ul an a ga Thera Mah a Dhammarakkhita Thera

208

Morav a pi 7

R u p a vacarakusala m pana pa t hamajjh a na m paritta m bh a vetv a brahmap a risajjesu uppajjanti. Tad eva majjhima m bh a vetv a brahmapurohitesu, pa ni ta m bh a vetv a mah a brahmesu.

Tath a dutiyajjh a na m tatiyajjh a na b ca paritta m paritt a bhesu; majjhima m bh a vetv a bh a vetv a appam ana bhesu; pa ni ta m bh a vetv a a bhassaresu. 2097

Catutthajjh a na m paritta m bh a vetv a parittasubhesu; bh a vetv a appam ana subhesu; pa ni ta m majjhima m bh a vetv a subhaki n hesu.

Pa b camajjh a na m bh a vetv a vehapphalesu. Tad eva sa bba vir a ga m bh a vetv a asa bb asattesu. An a g a mino pana suddh a v a sesu uppajjanti.

210

8 Asita 8

211

k a mar a ga

Ar u p a vacarakusala b ca yath a kkama m bh a vetv a a ruppesu uppajjanti.

Ittha m mahaggata m pu bb a m yath a bh u mi vavatthita m Janeti sadisa m p a ka m pa t isandhippavattiya m .

212

Idam ettha kammacatukka m .

cutipa t isandhikkama

A yukkhayena, kammakkhayena, ubhayakkhayena, upacchedakakammun a c a ti catudh a mara n uppatti n a ma.

j i vitindriya

213

a lamara n a k ak a lamara n a

Tath a ca marant a na m pana mara n ak a le yath a raha m abhimukh i bh u ta m bhavantare pa t isandhijanaka m kamma m v a ta m kammakara n ak a le r u p a dikam upaladdhapubbam upakara n abh u ta b ca kammanimitta m v a anantaram uppajjam a nabhave upalabhitabba m upabhogabh u ta b ca va kammabalena channa m dv a r a na m gatinimitta m a bb atarasmi m paccupa tt h a ti.

214

Tato para m tam eva tathopa tt hita m a lambana m a rabbha vipaccam a nakakamm a nur u pa m parisuddham va upalabhitabbabhav a nur u pa m upakkili tt ha m tatthonata m va citta-sant a na m abhi n ha m pavattati b a hullena. pana janakabh u tam kammam Tam eva va abhinavakara n avasena dv a rappatta m hoti.

abhinavakara n avasena

Pacc a sannamara n assa tassa v i thicitt a vas a ne cavanavasena bhavanga-kkhaye va paccuppannabhavapariyos a na-bh u ta m cuticittam uppajitv a nirujjhati. Tasmi m niruddh a vas a ne tass a nantaram eva tath a gahita m a lambanam a rabbha savatthuka m avatthukam yath a raha m avijj a nusayaparikkhittena eva va

215

ta n h a nusayam u lakena sankh a rena jan i yam a na m sahaj a t a nam sampayuttehi pariggayham a na m pubbangamabh u ta m bhavantaraadhi tt h a nabh a vena pa t isandhisankh a ta m m a nasa m pa t isandh a navasena uppajjam a nam eva pati tt h a ti bhavantare.

216

Mara na sannav i thiya m panettha mandappavatt a ni pa b ceva javan a ni p at ikankhitabb a ni. Tasm a yad a paccuppann a lambanesu a p a tham a gatesu dharantesveva mara n a m hoti, tad a pa t isandhibhavang a nam pi paccuplabbhat i ti katv a pann a lambanat a k a m a vacarapa t isandhiy a chadv a ragahita m kammanimitta m ca paccuppannam at i tam a lambana m gatinimitta b upalabbhati. Kamma m pana at i tam eva, ta b ca T a ni pana sabb a ni pi manodv a ragahita m . parittadhammabh u t a nev a lamban a ni.

217

R u p a vacarapa t isandhiy a pana pa bb attibh u ta m hoti. Tath a kamma-nimittam ev a lambana m a ruppapa t isandhiy a ca mahaggatabh u ta m pa bb attibh u ta b ca kammanimittam eva yath a raha m a lambana m hoti.

218

Asa bb asatt a na m pana j i vitanavakam eva pa t isandhibh a vena pati tt h a ti. Tasm a te r u papa t isandhik a n a ma. Ar u p a ar u papa t isandhik a . Ses a r u p a r u papa t isandhik a .

A ruppacutiy a honti he tt him a ruppavajjit a Param a ruppasandh i ca tath a k a me tihetuk a . R u p a vacaracutiy a aheturahit a siyu m Sabb a k a matihetumh a k a mesveva panetar a . 219

Ayam ettha cutipa t isandhikkamo.

220

Icceva m gahitapa t isandhik a na m pana pa t isandhinirodh a nantarato pabhuti tam ev a lambanam a rabbha tad eva citta m y a va cuticittupp a d a asati v i thicittupp a de bhavassangabh a vena bhavangasantatisankh a ta m m a nasa m abbocchinna m nad i soto viya pavattati. Pariyos a ne ca cavanavasena cuticitta m hutv a nirujjhati. Tato para b ca pa t isandh a dayo rathacakkam iva yath a kkama m eva parivattant a pavattanti.

bhavanikanti-javana

221

Pa t isandhibhavangav i thiyo Cuti ceha tath a bhavantare Puna sandhibhavangam iccaya m Parivattati cittasantati. Pa t isankh a ya panetam addhuva m Adhigantv a padam accuta m budh a Susamucchinnasinehabandhan a Samam essanti cir a ya subbat a .

Iti Abhidhammatthasangahe V i thimuttasangahavibh a go n a ma pa b camo paricchedo.

*******

222

akusalakammapatha p a na j i vitindriya m gu n a a mantap a s a dik a S adinn a d a na

223

cetan a 224

cetan a 225

226

Bh a rata S i t a 227

cetan a hetu 9 9

228

10

229

10

R u pasangahavibh a ga Ett a vat a vibhatt a hi sappabhedappavattik a Cittacetasik a dhamm a r u pa m d a ni pavuccati. Samuddes a vibh a g a ca samu tt h a n a kal a pato Pavattikkamato c a ti pa b cadh a tattha sangaho.

r u pa 229

r u pa ruppati 1 2

22:79/iii,86

r u pasamuddesa

Catt a ri mah a bh u t a ni, catunna b ca mah a bh u t a na m up a d a ya r u pan ti duvidham peta m ek a dasavidhena sangaha m gacchati.

mah a bh u ta Mah a niddesa ruppati, kuppati, gha tti yati, p ili yati, bhijjati 2 S i to n h a di-virodhippaccyehi vik a ra m a pajjati a p a diyati. 2301

up a d a ya r u pa nipphannar u pa anipphannar u pa 6-1

Katha m ? 1. Pa t hav i dh a tu, a podh a tu, tejodh a tu, v a yodh a tu bh u tar u pa m n a ma. 2. Cakkhu, sota m , gh a na m , jivh a , k a yo pas a dar u pa m n a ma. 3. R u pa m , saddo, gandho, raso, a podh a tuvajjita m bh u tattaya-sankh a ta m pho tt habba m gocarar u pa m n a ma. 4. Itthatta m purisatta m bh a var u pa m n a ma. 5. Hadayavatthu hadayar u pa m n a ma. 6. J i vitindriya m j i vitar u pa m n a ma. 7. Kaba li k a ro a h a ro a h a rar u pa m n a ma.

231

Iti ca a tt h a rasavidham peta m sabh a var u pa m , nipphannar u pa m , r u par u pa m , salakkha n ar u pa m , sammasana-r u pan ti ca sangaha m gacchati.

dh a tu attano sabhavam dharenti pa t hav i dh a tu pa t hav i

a podh a tu tejodh a tu

232

6-1 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13.* =

19. 20. 21. 22. 23. 24.*

25. 26. 27. 28.

14. 15. 16. 17. 18./

v a yodh a tu vitthambhana 233

pas a dar u pa 3 sasambh a racakkhu cakkhu pas a da sotapas a da gh a napas a da jivh a pas a da k a yapas a da r u pata n h a gocarar u pa 3

234

bh a var u pa 4 hadayar u pa hadayavatthu j i vitindriya vya b jana 2354

kaba li k a r a h a ra oj a sabh a var u pa salakkha n ar u pa nipphannar u pa r u par u pa sammasanar u pa

8. A k a sadh a tu paricchedar u pa m n a ma. 9. K a yavi bb atti vac i vi bb atti vi bb attir u pa m n a ma. 10. R u passa lahut a , mudut a , kamma bb at a , vi bb attidvaya m vik a rar u pa m n a ma. 11. R u passa upacayo, santati, jarat a , aniccat a lakkha n ar u pa m n a ma. J a tir u pam eva panettha upacayasantatin a mena pavuccati.

236

anipphannar u pa a k a sadh a tu vi bb attir u pa vi bb atti k a yavi bb atti vac i vi bb atti vik a rar u pa r u passa lahut a r u passa mudut a r u passa kamma bb at a 237

lakkha n ar u pa r u passa upacaya r u passa santati j a ti r u passa jarat a r u passa aniccat a

Iti ek a dasavidham peta m r u pa m a tt hav i satividha m hoti sar u pavasena. Katha m ? Bh u tappas a davisay a bh a vo hadayam iccapi J i vit a h a rar u pehi a tt h a rasavidha m tath a . Paricchedo ca vi bb atti vik a ro lakkha n an ti ca

238

Anipphann a dasa c a ti a tt hav i savidha m bhave.

Ayam ettha r u pasamuddeso.

r u pavibh a ga

Sabba b ca paneta m r u pa m ahetuka m , sappaccaya m , sankhata m , lokiya m , k a m a vacara m , s a sava m , an a ramma n am, appah a tabbam ev a ti ekavidham pi ajjhattikab a hir a divasena bahudh a bheda m gacchati.

239

Katha m ? Pas a dasankh a ta m pa b cavidham pi ajjhattikar u pa m n a ma; itara m b a hirar u pa m . Pas a da-hadayasankh a ta m chabbidham pi vatthur u pa m n a ma; itara m avatthur u pa m . Pas a da-vi bb attisankh a ta m sattavidham pi dv a rar u pa m n a ma; itara m adv a rar u pa m . a tt havidham pi Pas a da-bh a va-j i vitasankh a ta m indriya-r u pa m n a ma; itara m anindriyar u pa m