阿毗達摩概要精解
TRANSCRIPT
A Comprehensive Manualof
Ab hid h a m ma
Bhi k k h u Bo d h i Bhikkhu Dhammagavesaka
i v xi 1 57 99 137 177 229 259 289 325 365 369 371
Abhidhammatthasangaha Ven. Mah a thera N a rada A Manual of Abhidhamma 1 Ven. U Rewatadhamma
1
i
Vibh a vin iti k a Ban amoli Ven. Hammalawa Saddh a tissa A cariya Sumangalas a mi Abhidhammattha-Vibh a vin iti k a Ledi Sayadaw Paramatthad i pan iti k a ii
pa bba bh u mi Ven. U S i l a nandaiii
Mikro Fryba, Mar Mar Lwin, Peter Kelly, Jill Robinson, Upasaka Karuna Bodhi, and Dhamma Tilak. Ayya Nyanasiri Savithri Chandraratne Ayya Vimala Bhikkhu Bodhi
iv
2 3 Alagadd u pama Sutta 3 2
v
4
4
vi
5
5 nekkhamasukha m vii
viii
ix
Dr. Mehm Tin Mon Abhidhamma The Ven. Pa-Auk Sayadaw Bhikkhu Dhammagavesaka
The Essence of Buddha
x
Abhidhammatthasangaha
Abhidhamma Pi t aka R a jagaha Ves a l i
xi
P at aliputta P al i Tipi t aka Dhammasanga ni Vibha v ga Puggalapa bb atti Dh a tukath a Kath a vatthu Yamaka Pa tt h a na Kassapa V Vijayab a hu xii
sabba bb ut aban a
A cariya Buddhaghosa Abhidhamma dhamm a tireka-dhammavisesa abhi dhamma 1
2 1 2
xiii
pariy a ya-dhammadesan a nippariy a ya-dhammadesan a voh a ravacana sammutisacca paramatthasacca
xiv
xv
Mah a -a tt hakath a timiratipingala Sarv a stiv a da
xvi
Moggaliputta Tissa Thera xvii
xviii
Mah a pakara n a
xix
Atthas a lin i Sammohavinodan i Pa b cappakara n a A tt hakath a A cariya A nanda M u la ti k a Dhammap a la Anu ti k a Anur a dhapura Mah a vih a ra
xx
Abhidhammatthasangaha N a mar u pa-pariccheda Paramattha-vinicchaya Abhidhamm a vat a ra A cariya Buddhadatta u p a rupa-vibh a ga R Sacca-sankhepa Bhadanta Dhammap a la Moha-vicchedan i Bhadanta Kassapa Khema-pakara n a Bhadanta Khema a mar u pa-d i paka N xxi
Bhadanta Jotip a la
Saddhamma
Ka b cipura Conjeevaram Kaveri xxii
M u lasoma Vih a ra
Abhidhammatthasangaha
Ti k a Por an a ti k a A cariyaNavavimalabuddhi AbhidhammatthaVibh a vin iti k a A cariya Sumangalas a mi S a riputta Mah a s a mi
xxiii
Visuddhimagga-Mah ati k a Paramatthama b j u s a Sankhepa-va nn an a Bhadanta Saddhamma Jotip a la Chapada Mah a thera Paramatthad i pan iti k a Ledi Sayadaw 1846-1923 Ankura ti k a Vimala Sayadaw Navan i ta ti k a Dhamm a nanada Kosambi devan a gar i
xxiv
sampayoganaya sangahanaya hetu vedan a kicca dv a ra a ramma n a vatthu xxv
xxvi
Namo tassa bhagavato arahato samm a sambuddhassa
Cittasangahavibh aga thutivacanaSamm a sambuddham atula m Sasaddhammaga n uttama m Abhiv a diya bh a sissa m Abhidhammatthasangaha m.
abhiv a diya
1
pa bba- p a ram i samm a sambuddha atula i,126 i,131 i,13/i,22 saddhamma pariyatti pa t ipatti pa t ivedha ganuttama ga n a
2
sangha sammutisangha ariyasangha Abhidhammatthasangaha abhi dhamma bh a sissa m
catudh a paramatthaTattha vutt a bhidhammatth a Catudh a paramatthato Citta m cetasika m r u pa m Nibb a nam iti sabbath a .
paramattho saccasammutisacca 3
paramatthasacca pa bb atti voh a ra parikappan a sabh a va paramattha parama attha
4
yoniso manasik a ra 1 pa b cak khandh a vi bban a citta cetasika sankh a rakkhandha Nibb a na
catubbidha cittaTattha citta m t a va catubbidha m hoti: (i) k a m a vacara m ; (ii) r u p a vacara m ; (iii) ar u p a vacara m ; (iv) lokuttara b c a ti.Paramassa uttamassa ban assa attho gocaro. 51
2 citta citi citta a ramma n a m cintet i ti citta m etena cintent i ti citta m cintanamatta m citta m lakkha n a rasa kicca sampatti 2
6
paccu-pa tt h a na pada tt h a na
1-1 (8) (2) (2) (7) (8) (18) (3) (8) (8) (24) (8) (5) (5) (5) (4) (4) (4) (4 20) (4 20) (12)
(54)
(15) (12) (8 40)
vij a nana pubbangama 3
7
3
sandh a na n a mar u pa 1 1 bh u mi avacara 8
k a m a vacaracitta k a ma k a mabh u mi r u p a vacaracitta r u pabh u mi r u pajjh a na ar u p a vacaracitta ar u pabh u mi ar u pajjh a na
9
lokuttaracitta lokuttara loka uttara sattaloka sankh a raloka 4 ok a saloka lokiyacitta ******* a ti j akusalacitta kusala-citta
sankh a ra sankh a rakkhandha 10
4
kamma vip a ka kiriya kriy a aby a kata
k a m a vacaracitt a ni
akusalacitt a ni
lobhamu lacitt a niTattha katama m k a m a vacara m ? 1. Somanassasahagata m di tt higatasampayutta m11
asa v kh a rikam eka m . 2. Somanassasahagata m di tt higatasampayutta m sasa v kh a rikam eka m . 3. Somanassasahagata m di tt higatavippayutta m asa v kh a rikam eka m . 4. Somanassasahagata m di tt higatavippayutta m sasa v kh a rikam eka m . 5. Upekkh a sahagata m di tt higatasampayutta m asa v kh a rikam eka m . 6. Upekkh a sahagata m di tt higatasampayutta m sasa v kh a rikam eka m . 7. Upekkh a sahagata m di tt higatavippayutta m asa v kh a rikam eka m . 8. Upekkh a sahagata m di tt higatavippayutta m sasa v kh a rikam eka m . Im a n i a tt ha pi lobhasahagatacitt a ni n a ma.
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 5 somanassa sahagata m di tt hi sampayutta m vippayutta m asa v kh a rikam sasa v kh a rikam upekkh a 125
u la, hetu m lobha dosa moha 1-2 lobham u lacitt a ni lobha vedan a somanassasahagata 6
6
somanassa
somanassa mudit a , p i ti, somanassa Mudit a P i ti somanassa vedan a somanassa vedan a p i ti 13
sumanas sahagata upekkh a sahagata upekkh a 7 adukkhamasukh a vedan a di tt higatasampayutta di tt hi micch a di tt hi samm a 8
7 upekkha vedan a -cetasika tatramajjhattat a pa bba -cetasika v i riya-cetasika 8 di tt higata 14
di tt higata-vippayutta asankh a rika sankh a ra payoga up a ya sasankh a rika
dosamu lacitt a ni9. Domanassasahagata m pa t ighasampayutta m asa v kh a rikam eka m . 10. Domanassasahagata m pa t ighasampayutta m sasa v kh a rikam eka m . Im a ni dve pi pa t ighasampayuttacitt a ni n a ma.
gata 15
1-2 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 -----
dosam u lacitt a ni domanassasahagata
16
domanassa du manas pa t ighasampayutta dosa pa t igha pa t igha somanassa pa t igha vedan a kkhandha sankh a rakkhandha
moham u lacitt a ni11. Upekkh a sahagata m vicikicch a sampayutta m eka m . 12. Upekkh a sahagata m uddhaccasampayutta m eka m . Im a ni dve mom u hacitt a ni n a ma. Icceva m sabbath a pi dv a das a kusalacitt a ni samatt a ni.
17
moham u lacitt a ni mom u hacitta mom u ha moha upekkh a sahagata upekkh a vicikicch a sampayutta vicikicch a 9 vicikicch a uddhaccasampayutta 9
vici (vicinanto) = + kicch = vi = + cikiccha =
18
satti
Atthadha lobhamulani Dosamulani ca dvidha Mohamulani ca dveti Dvadasakusala siyum.
19
10 1. 2. 3-4. 5-8.
20
10
9.
10. 11. 12.
ahetukacitt a ni
akusalavip akacitt a ni(1) Upekkh a sahagata m cakkhuvi bban a m ; tatha (2) sota-vi bban a m , (3) gh a navi bban a m , (4) jivh a vi bban a m ; k a yavi bban a m ; (6) (5) dukkha-sahagata m sampa t icchana-citta m ; (7) upekkh a sahagata m upekkh a sahagata m santira n acitta b ca ti. Im a ni satta pi akusalavip a kacitt a ni n a ma.
ahetukacitt a ni ahetuka hetu
21
1-3 akusalavip a kacitt a ni aby a kata cakkhuvi bban a pas a da dvi-pa b cavi bban a cakkha-pas a da ani tt ha dukkha sampa t icchanacitta 11 2211
santira n acitta
(kusalavip ak a hetukacitt a ni)(8) Upekkh a sahagata m cakkhuvi bban a m ; tatha (9) (10) gh a navi bban a m , (11) sota-vi bban a m , jivh a vi bban a m ; (12) sukha-sahagata m k a yavi bban a m ; (13) sampa t icchana-citta m ; (14) upekkh a sahagata m santira n a-citta m (15) upekkh asomanassasahagata m sahagata m santira n acitta b ca ti. Im a ni a tt ha pi kusalavip a k a hetuka-citt a ni n a ma.
kusalavip a ka-ahetukacitt a ni ahetuka
23
i tt ha ati-i tt ha sukha
ahetukakiriya-citta ni(16) Upekkh a sahagata m pa b cadv a r a vajjana-citta m ; tatha (17) manodv a r a vajjanacitta m ; (18) somanassasahagata m hasitupp a da-citta b ca ti. Im a ni t in i pi ahetukakiriyacitt a ni n a ma. Icceva m sabbath a pi a tt h a ras a hetukacitt a ni samatt a ni.
24
ahetukakiriyacitt a ni kiriya pa b cadv a r a vajjanacitta a vajjana dv a ra
1-31 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
25
14 15 16 17 18
manodv a r a vajjanacitta votthapanacitta hasitupp a dacitta
Satt a kusalap a k a ni pu bb ap a k a ni a tt hadha Kriy a citt a ni t ini ti a tt h a rasa ahetuk a .
26
sobhanacitt aniP a p a hetukamutt a ni sobhan a n i ti vuccare Ek u nasa tt hi citt a ni athekanavut i pi v a .
sobhanacitt a ni sobhana kusala aby a kata asobhana
k a m a vacara-sobhanacitt a ni
27
kamavacarakusalacittani1. Somanassasahagata m ban asampayutta m asa v kh a rikam eka m . 2. Somanassasahagata m ban asampayutta m sasa v kh a rikam eka m 3. Somanassasahagata m ban avippayutta m asa v kh a rikam eka m . 4. Somanassasahagata m ban avippayutta m sasa v kh a rikam eka m . 5. Upekkh a sahagata m ban asampayutta m asa v kh a rikam eka m . 6. Upekkh a sahagata m ban asampayutta m sasa v kh a rikam eka m . 7. Upekkh a sahagata m ban avippayutta m asa v kh a rikam eka m . 8. Upekkh a sahagata m ban avippayutta m sasa v kh a rikam eka m . Im a ni a tt ha pi sahetuka-k a m a vacara-kusalacitt a ni n a ma. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
28
k a m a vacara-kusalacitt a ni ban asampayutta yath a- sabh a va m ban a pa bba -cetasika amoha avijj a moha sahetuka 12 2912
1. 2. 3. 4.
5-8. kusala pu bb a puthujjana sekha
(k a m a vacaravip a kacitt a ni)9. Somanassasahagata m ban asampayutta m asa v kh a rikam eka m . 10. Somanassasahagata m ban asampayutta m sasa v kh a rikam eka m 11. Somanassasahagata m ban avippayutta m asa v kh a rikam eka m . 30
12. Somanassasahagata m ban avippayutta m sasa v kh a rikam eka m . 13. Upekkh a sahagata m ban asampayutta m asa v kh a rikam eka m . 14. Upekkh a sahagata m ban asampayutta m sasa v kh a rikam eka m . 15. Upekkh a sahagata m ban avippayutta m asa v kh a rikam eka m . 16. Upekkh a sahagata m ban avippayutta m sasa v kh a rikam eka m . Im a ni a tt ha pi sahetuka-k a m a vacara-vip a kacitt a ni n a ma. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16.
sahetuka-k a m a vacara-vip a ka citt a ni sahetuka 31
(k a ma vacarakriy a citt a ni)17. Somanassasahagata m ban asampayutta m asa v kh a rikam eka m . 18. Somanassasahagata m ban asampayutta m sasa v kh a rikam eka m 19. Somanassasahagata m ban avippayutta m asa v kh a rikam eka m . 20. Somanassasahagata m ban avippayutta m sasa v kh a rikam eka m . 21. Upekkh a sahagata m ban asampayutta m asa v kh a rikam eka m . 22. Upekkh a sahagata m ban asampayutta m sasa v kh a rikam eka m . 23. Upekkh a sahagata m ban avippayutta m asa v kh a rikam eka m . 24. Upekkh a sahagata m ban avippayutta m sasa v kh a rikam eka m . Im a ni a tt ha pi sahetuka-k a m a vacara-kriy a citt a ni n a ma. Icceva m sabbath a pi catuv i sati sahetuka-k a m a vacarakusala-vip a ka-kriy a citt a ni samatt a ni. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24.
32
sahetuka-k a m a vacara-kriy acitt a ni kriy a- citta
Vedan a - ban a-sankh a rabhedena catuv i sati Sahetu-k a m a vacarapu bb ap a kakriy a mat a .
mah a kusala mah a vip a ka 33
mah a kiriya mah a 13
K a me tev i sap a k a ni pu bba pu bba ni v i sati Ek a dasa kriy a c a ti catupa bba sa sabbath a .
34
13
r u p a vacaracitt a ni
r u p a vacara-kusalacitt a ni1. Vitakka-vic a ra-p i ti-sukhekaggat a -sahita m pa t hamajjh a na-kusalacitta m . 2. Vic a ra-p i ti-sukhekaggat a -sahita m dutiyajjh a na-
35
kusala-citta m . 3. P i ti-sukhekaggat a -sahita m tatiyajjh a nakusalacitta m . 4. Sukhekaggat a -sahita m catutthajjh a na-kusalacitta m . 5. Upekkhekaggat a- sahita m pa b camajjh a nakusalacitta b c a ti. Im a ni pa b ca pi r u p a vacara-kusalacitt a ni n a ma. 1. 2. 3. 4. 5.
(r u p a vacaravip a kacitt a ni)1. Vitakka-vic a ra-p i ti-sukhekaggat a -sahita m pa t hamajjh a na- vipaka citta m . 2. Vic a ra-p i ti-sukhekaggat a -sahita m dutiyajjh a navipaka -citta m . 3. P i ti-sukhekaggat a -sahita m tatiyajjh a navipaka citta m . 4. Sukhekaggat a -sahita m catutthajjh a na- vipaka citta m . 5. Upekkhekaggat a- sahita m pa b camajjh a navipaka citta b c a ti. Im a ni pa b ca pi r u p a vacara- vipaka citt a ni n a ma. 6. 7. 8. 9. 10.
36
(r u p a vacara-kriy a citt a ni)1. Vitakka-vic a ra-p i ti-sukhekaggat a -sahita m pa t hamajjh a na- kriya citta m . 2. Vic a ra-p i ti-sukhekaggat a -sahita m dutiyajjh a nakriya -citta m . 3. P i ti-sukhekaggat a -sahita m tatiyajjh a nakriya citta m . 4. Sukhekaggat a -sahita m catutthajjh a na- kriya citta m . 5. Upekkhekaggat a- sahita m pa b camajjh a nakriya citta b c a ti. Im a ni pa b ca pi r u p a vacara- kriya citt a ni n a ma. Icceva m sabbath a pi pa nn arasa r u p a vacara-kusalavip a ka- kriya citt a ni samatt a ni. 11. 12. 13. 14. 15.
r u p a vacaracitt a ni r u pabh u mi
37
jh a na
14
jh a na 15 n i vara n a 16 samathabh a van a sam a dhi pa t ibh a ganimitta pa bb atti kasi n a r u pajjh a na ar u pajjh a na 15 A ramma n upanijjh a nato paccan i kajjh a panato jh a na m . 16 3814
uggahanimitta jh a nanga vitakka 17 th i namiddha vic a ra So hi arammane cittam aropeti. 3917
18 vicikicch a p i ti p i ti p i nayati 19
vy a p a da sukha somanassa sukha nir a misasukha uddhacca-kukkucca sankh a rakkhandha vedan a- kkhandha 20 20 19 18
40
ekaggat a eka agga t a somanassasahita upekkh a sahita
41
savitakka savic a ra sam a dhi; avitakka vic a ramatta sam a dhi; avitakka avic a ra sam a dhi: M.128/iii,162
Pa b cadh a jh a nabhedena r u p a vacaram a nasa m Pu bb ap a kakriy a bhed a ta m pa b cadasadh a bhave.
ban a 42
sampayutta sasankh a rika asankh a rika pubb a bhisankh a ra pa t ipad a Dhammasanga ni dukkhapa t ipad a sukhapa t ipad a
43
ar u p a vacaracitt a ni
(ar u p a vacarakusalacitt a ni)1. A k a sana b c a yatana-kusalacitta m . 2. Vi bban a b c a yatana-kusalacitta m . 3. A kinca bba yatana-kusalacitta m . 4. Nevasa bba nasa bba yatana-kusalacitta b c a ti. Im a ni catt a ri pi ar u p a vacara-kusalacitt a ni n a ma. 1. 2. 3. 4.
(ar u p a vacaravip a kacitt a ni) 5. A k a sana b c a yatana-vip a kacitta m . 6. Vi bban a b c a yatana-vip a kacitta m .
44
7. A kinca bba yatana-vip a kacitta m . 8. Nevasa bba nasa bba yatana-vip a kacitta b c a ti. Im a ni catt a ri pi ar u p a vacara-vip a kacitt a ni n a ma. 5. 6. 7. 8.
(ar u p a vacarakriy a citt a ni)9. A k a sana b c a yatana-kriy a citta m . 10. Vi bban a b c a yatana-kriy a citta m . 11. A kinca bba yatana-kriy a citta m . 12. Nevasa bba nasa bba yatana-kriy a citta b c a ti. Im a ni catt a ri pi ar u p a vacara-kriy a citt a ni n a ma. Icceva m sabbath a pi dv a dasa ar u p a vacara-kusalavip a ka- kriya citt a ni samatt a ni. 9. 10. 11. 12.
ar u p a vacara-kusalacitt a ni ar u pabh u mi ar u pajjh a na 45
a k a s a na b c a yatana 21 a k a sapa bb atti a yatana vi bban a b c a yatana a ki b ca bba yatana natthibh a va-pa bb atti
46
21
nevasa bba nasa bba yatana sa bba
Alambanappabhedena catudh a ruppam a nasa m Pu bb ap a kakriy a bhed a ta m puna dv a dasadh a t hita m .
a lambana atikkamitabba a lambitabba 1-4
47
1-41 2 3 4
mahaggatacitta lokiyacitta k a maloka ar u paloka r u paloka
lokuttaracitt a ni
48
lokuttara-kusalacitta ni1. Sot a patti-maggacitta m . 2. Sakad a g a mi-maggacitta m . 3. An a g a mi-maggacitta m . 4. Arahatta-maggacitta b c a ti. Im a ni catt a ri pi lokuttara-kusalacitt a ni n a ma. 1. 2. 3. 4.
(lokuttaravip a kacitt a ni)5. Sot a patti-phalacitta m . 6. Sakad a g a mi-phalacitta m . 7. An a g a mi-phalacitta m . 8. Arahatta-phalacitta b c a ti. Im a ni catt a ri pi lokuttara-vip a kacitt a ni n a ma. Icceva m sabbath a pi a tt ha lokuttara-kusala-vip a kacitt a ni samatt a ni. 5. 6. 7. 8.
49
Catumaggappabhedena catudh a kusala m tath a P a ka m tassa phalatt a ti a tt hadh a nuttara m mata m .
lokuttaracitt a ni uttara loka Nibb a na sa m s a ra maggacittaphalacitta 22 phalasam a patti vipassan a bh a van a 5022
pa bba sot a patti-maggacitta sota sakad a g a mi-maggacitta an a g a mi-maggacitta
51
arahatta-maggacitta hata ari phalacitta vip a kacitta
Dv a das a kusal a neva m kusal a nekav i sati Chatti m seva vip a k a ni kriy a citt a ni v i sati. Catupa bba sadh a k a me r u pe pa nn aras i raye Citt a ni dv a das a ruppe a tt hadh a nuttare tath a .
52
j a ti akusala kusala vip a ka kiriya aby a kata
1-5 12 ------12 8 5 4 4 21 23 11 5 5 4 4 4 --36 20
bh u mi k a m a vacara r u p a vacara ar u p a vacara lokuttara
53
ekav i sasat a ni citt a ni
Ittham ek u nanavutippabheda m pana m a nasa m Ekav i sasata m v a tha vibhajanti vicakkha na .
Katham ekunanavutividham cittam ekavisasatam hoti? 1. Vitakka-vic a ra-p i ti-sukhekaggat a -sahita m pa t hamajjh a na-sot a patti-maggacitta m . dutiyajjh a na2. Vic a ra-p i ti-sukhekaggat a -sahita m sot a patti-maggacitta m . 3. P i ti-sukhekaggat a -sahita m tatiyajjh a na-sot a pattimagga-citta m . catutthajjh a na-sot a patti4. Sukhekaggat a -sahita m magga-citta m . 5. Upekkhekaggat a- sahita m pa b camajjh a na-sot a pattimagga-citta b c a ti. Im a ni pa b ca pi sot a patti-maggacitt a ni n a ma. Tath a sakad a g a mi-magga, an a g a mi-magga, arahatta-maggacitta b c a ti samav i sati maggacitt a ni. Tath a phalacitt a ni c a ti samacatt ali sa lokuttaracitt a ni bhavant i ti.
1.
54
2. 3. 4. 5.
pa bba sukkhavipassaka p a daka jjh a na sammasitajjh a na ajjh a saya
55
Jh a nangayogabhedena katvekekan tu pa b cadh a Vuccat a nuttara m citta m catt ali savidhan ti ca. Yath a ca r u p a vacara m gayhat a nuttara m tath a Pa t ham a dijh a nabhede a ruppa b c a pi pa b came. Ek a dasavidha m tasm a pa t ham a dikam i rita m Jh a nam ekekam ante tu tev i satividha m bhave. Sattati m savidha m pu bb a m dvipa bba savidha m tath a P a kam icc a hu citt a ni ekav i sasata m budh a ti.
56
Iti Abhidhammatthasangahe Cittasangahavibh a go n a ma pa t hamo paricchedo.
57
Cetasikasangahavibha ga Ekupp a da-nirodh a ca ek a lambana-vatthuk a Cetoyutt a dvipa bba sa dhamm a cetasik a mat a .
cetoyutt a dhamm a cetasika 1
1
57
sampayoganaya sangahanaya ekupp a da ekanirodha ek a lambana ekavatthuka 2 3
2 3
K a yavi bb atti, vac i vi bb atti.
58
a bb asam a nacetasika
sabbacittas a dh ara n aKatham? (1) Phasso, (2) vedan a , (3) sa bba , (4) cetan a , (5) ekaggat a , (6) j i vitindriya m , (7) manasik a ro c a ti sattime cetasik a sabbacittas a dh a ra n a n a ma.
2-1
2-159
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) (11) (12) (13) (14) (15) (16) (17) (18) (19) (20) (21) (22) (23) (24) (25) (26) (27)
(28) (29) (30) (31) (32) (33) (34) (35) (36) (37) (38) (39) (40) (41) (42) (43) (44) (45) (46) (47) (48) (49) (50) (51) (52)
a bb asam a nacetasika
60
bb a a sam a na hetu sabbacittas a dh a ra n a sabbacitta s a dh a ra n a phassa phassa phussati 4 5 vedan a vedan a
5
4
61
6 sa bba abhinivesa cetan a cetan a citta ekaggat a 7 phassapaccay a vedan a 7 626
j i vita manasik a ra s a ra n a 8
63
8
paki nn aka cetasika(1) Vitakko, (2) vic a ro, (3) adhimokkho, (4) v i riya m , (5) p i ti, (6) chando c a ti cha ime cetasik a paki nn ak a n a ma. Evam ete terasa cetasik a a bb asam a n a ti veditabb a .
paki nn aka vitakka 9 appan a sankappa micch a sankappa samm a sankappa 649
vic a ra 10 adhimokkha adhimokkha v i riya sa m vega11
12
a ramma n a numajjana sahottappa ban a 12 v i riy a rambha-vatthu 1110
65
p i ti sampiy a yana + + chanda kattu k a mat a chanda lobha r a ga13
akusalacetasika(1) Moho, (2) ahirika m , (3) anottappa m , (4) uddhacca m , (5) lobho, (6) di tt hi, (7) m a no, (8) doso, (9) iss a , (10) macchariya m , (11) kukkucca m , (12) th i na m , (13) middha m , (14) vicikicch a c a ti cuddasime cetasik a akusal a n a ma.
13 66
moha avijj a a bban a ayoniso manasik a ra ahirikaanottappa 14 uddhacca lobha di tt hi ariya 15 m a na 15 6714
16 17 dosa a gh a tavatthu 18Ketukamyata 18 a tt h a nakopa dosacarita 17 16
68
iss a macchariya kukkucca th i na middha vicik i cch a
69
sobhanacetasika
(sobhanas a dh ara n a)(1) Saddh a , (2) sati, (3) hiri, (4) ottappa m , (5) alobho, (6) adoso, (7) tatramajjhattat a , (8) k a yapassaddhi, (9) cittapassaddhi, (10) k a yalahut a , (11) cittalahut a , (12) k a yamudut a , (13) citta-mudut a , (14) k a yakamma bb at a , (15) cittakamma bb at a , (16) k a ya-p a gu bb at a , (17) cittap a gu bb at a , (18) k a yujjukat a , (19) cittujjukat a c a ti ek u nav i satime cetasik a sobhanas a dh a ra na n a ma.
sobhanas a dh a ra n a saddh a saddheyya vatthu
70
19 sati sati 20
thirasa bba hiri ottappa alobha + + 20 Apilapana 7119
adosa + + mett a tatramajjhattat a + + 21 kammassakat a samm a di tt hi- ban a 7221
k a ya citta k a yapassaddhi cittapassaddhi daratha k a ya-lahut a citta-lahut a garubh a va k a ya-mudut a citta-mudut a thambha k a ya-kamma bb at a citta-kamma bb at a akamma bb abh a va k a ya-pagu bb at a citta-pagu bb at a
73
k a yujjukat a cittujjukat a
virati cetasika(1) Samm a vca, (2) samm a kammanto, (3) samm a a j i vo c a ti tisso viratiyo n a ma.
s i la 22 7422
sampattavirati sam a d a navirati
Cakkana sacca Uttarava dd ham a na Pi v galabuddharakkhita Thera 75
samucchedavirati samm a v a c a samm a kammanta samm a - a j i va
appama bba (1) Karu na , (2) mudit a pana appama bba yo n a ma ti.
mett a karu na mudit a upekkh a brahmavih a ra
76
karu na mudit a
amohaSabbath a pi pa bb indriyena saddhi m pa b cav i satime cetasik a sobhan a ti veditabb a .
pa bb indriya pa bba pabba bana amoha 23 23
77
Ett a vat a ca: Terasa bb asam a n a ca cuddas a kusal a tath a Sobhan a pa b cav i s a ti dvipa bba sa pavuccare.
cetasikasampayoganaya
Tesa m citt a viyutt a na m yath a yogam ito para m Cittupp a desu pacceka m sampayogo pavuccati. Satta sabbattha yujjanti yath a yoga m paki nn ak a Cuddas a kusalesveva sobhanesveva sobhan a .
78
a bb asam a nacetasika
Katha m ? (i) Sabbacittas a dh a ra na t a va sattime cetasik a sabbesu pi ek u nanavuti cittupp a desu labbhanti. Paki nn akesu pana: (ii) Vitakko t a va dvipa b cavi bban a-vajjitak a m a vacaracittesu ceva ek a dasasu pa t hamajjh a nacittesu c a ti pa b capa bba sa cittesu uppajjati. (iii) Vic a ro pana tesu ceva ek a dasasu dutiyajjh a nacittesu c a ti chasa tt hi cittesu j a yati. (iv) Adhimokkho dvipa b cavi bban avicikicch a sahagata-vajjita-cittesu. (v) V i riya m pa b cadv a r a vajjana-dvipa b cavi bban asampa t icchana-sant i rana-vajjita-cittesu. (vi) P i ti somanassupekkh a sahagata-k a yavi bban acatutthajjh a na-vajjita-cittesu. (vii) Chando ahetuka-mom u ha-vajjita-cittesu labbhati.
5410 = 44 44 + 11= 55
55 + 11 = 6679
8911 = 78 8916 = 73 121255211 = 51 8920 = 69
somanassa
80
Te pana cittupp a d a yath a kkama m : Chasa tt hi pa b capa bba sa ek a dasa ca so l asa Sattati v i sati ceva paki nn akavivajjit a . Pa b capa bba sa chasa tt hi tt hasattati tisattati Ekapa bba sa cek u nasattati sapaki nn ak a .
akusalacetasika
(i) Akusalesu pana moho ahirika m , anottappa m , ca ti catt a rome cetasik a uddhacca b n a ma. Sabbesu pi sabb a kusalas a dh a ra na dv a das a kusalesu labbhanti. (ii) Lobho a tt hasu lobhasahagatesveva labbhati.81
(iii) Di tt hi cat u su di tt higatasampayuttesu. (iv) M a no cat u su di tt higatavippayuttesu. (v) Doso, iss a , macchariya m , kukkucca b ca dv i su pa t igha-sampayuttacittesu. (vi) Th i na m , middha m pa b casu sasankh a rikacittesu. (vii) Vicikicch a vicikicch a sahagatacitte yeva labbhat i ti.
82
Sabb a pu bb esu catt a ro lobham u le tayo gat a Dosam u lesu catt a ro sasankh a re dvaya m tath a Vicikicch a vicikicch a citte c a ti catuddasa Dv a das a kusalesveva sampayujjanti pa b cadh a .
sobhanacetasika
(i) Sobhanesu pana sobhanas a dh a ra na t a va ek u nav i satime cetasik a sabbesu pi ek u nasa tt hi sobhanacittesu sa m vijjanti.
83
(ii) Viratiyo pana tisso pi lokuttaracittesu sabbath a pi niyat a ekatova labbhanti. Lokiyesu pana k a m a vacarakusaleveva kad a ci sandissanti visu m visu m . (iii) Appama bba yo pana dv a dasasu pa b camajjh a navajjita-mahaggatacittesu ceva k a m a vacarakusalesu ca sahetuka-k a m a vacarakiriyacittesu c a ti a tt hav i saticittesveva kad a ci nana hutv a j a yanti. Upekkh a sahagatesu panettha karu na mudit a na sant i ti keci vadanti. (iv) Pa bba pana dv a dasasu ban asampayuttak a m a vacara-cittesu ceva sabbesu pa b cati m sa mahaggatalokuttaracittesu c a ti sattacatt ali sa cittesu sampayoga m gacchat i ti.
8 + 8 =16
84
niyata ekato sabbath a
85
24
Ek u nav i sati dhamm a j a yantek u nasa tt hisu Tayo so l asacittesu a tt hav i satiya m dvaya m Pa bba pak a sit a sattacatt ali savidhesu pi Sampayutt a catudheva m sobhanesveva sobhan a .
niyat aniyatabhedaIss a -macchera-kukkucca-virat i -karu na dayo N a n a kad a ci m a no ca th i na-middha m tath a saha. Yath a vutt a nus a rena ses a niyatayogino Sangaha b ca pavakkh a mi tesa m d a ni yath a raha m .
86
24
aniyatayog i niyatayog i sangahanaya
cetasikasangahanaya
Chatti m s a nuttare dhamm a pa b cati m sa mahaggate A tt hati m s a pi labbhanti k a m a vacarasobhane. Sattav i satyapu bb amhi dv a das a hetuke ti ca Yath a sambhavayogena pa b cadh a tattha sangaho.
87
lokuttaracitt a ni
Katha m ? (i) Lokuttaresu t a va a tt hasu pa t hamajjh a nikacittesu a bb asam a n a terasa cetasik a appama bba vajjit a tev i sati sobhana-cetasik a c a ti chatti m sa dhamm a sangaha m gacchanti. (ii) Tath a dutiyajjh a nikacittesu vitakkavajj a . (iii) Tatiyajjh a nikacittesu vitakka-vic a ravajj a . (iv) Catutthajjh a nikacittesu vitakka-vic a ra-p i tivajj a . (v) Pa b camajjh a nikacittesu pi upekkh a sahagat a te eva sangayhant i ti. Sabbath a pi a tt hasu lokuttaracittesu pa b cakajjh a na-vasena pa b cadh a va sangaho hot i ti.
(35) (34) (33)
(33)
88
Chatti m sa pa b cati m s a ca catutti m sa yath a kkama m Tetti m sa dvayam icceva m pa b cadh a nuttare t hit a .
mahaggatacitt a ni
Mahaggatesu pana: (i) T i su pa t hamajjh a nikacittesu t a va a bb asam a n a terasa cetasik a viratittayavajjit a dv a v i sati sobhanacetasik a c a ti pa b ca-ti m sa dhamm a sangaha m gacchanti. Karu na mudit a panettha paccekam eva yojetabb a . (ii) Tath a dutiyajjh a nikacittesu vitakkavajj a . (iii) Tatiyajjh a nikacittesu vitakka-vic a ravajj a . (iv) Catutthajjh a nikacittesu vitakka-vic a ra-p i tivajj a . pana pa nn arasasu (v) Pa b camajjh a nikacittesu appama bba yo na labbhant i ti. pi sattav i sati mahaggatacittesu Sabbath a pa b cakajjh a na-vasena pa b cadh a va sangaho hot i ti.89
(34) (33) (32) (30)
Pa b cati m sa catutti m sa tetti m sa ca yath a kkama m Batti m sa ceva ti m seti pa b cadh a va mahaggate.
90
k a m a vacara-sobhanacitt a ni
(i) K a m a vacara-sobhanesu pana kusalesu t a va pa t hamadvaye a bb asam a n a terasa cetasik a pa b cav i sati sobhanacetasik a c a ti a tt hati m sa dhamm a sangaha m gacchanti. Appama bba viratiyo panettha pa b ca pi paccekam eva yojetabb a . (ii) Tath a dutiyadvaye ban avajjit a . (iii) Tatiyadvaye ban asampayutta p i tivajjit a . (iv) Catutthadvaye ban ap i tivajjit a te eva sangayhanti. Kiriyacittesu pi virativajjit a tatheva cat u su pi dukesu catudh a va sangayhanti. Tath a vip a kesu ca appama bb a-virati-vajjit a te eva sangayhant i ti. Sabbath a pi catuv i sati k a m a vacara-sobhanacittesu dukavasena dv a dasadh a va sangaho hot i ti.
37 37 36
91
35-34-34-33 33-32-32-31
somanassap i ti 25 9225
A tt hati m sa sattati m sa dvaya m chatti m saka m subhe Pa b cati m sa catutti m sa dvaya m tetti m saka m kriye. Tetti m sa p a ke batti m sa dvayekati m saka m bhave Sahetuk a m a vacara pu bb a-p a ka-kriy a mane.
Na vijjantettha virat i kriy a su ca mahaggate Anuttare appama bba k a map a ke dvaya m tath a . Anuttare jh a nadhamm a appama bba ca majjhime Virat i ban ap i ti ca parittesu visesak a .
93
akusalacitt a ni
(i) Akusalesu pana lobham u lesu t a va pa t hame a bb asam a n a terasa cetasik a asankh a rike akusalas a dh a ra na catt a ro c a ti sattarasa lobhadi tt h i hi saddhi m ek u nav i sati dhamm a sangaha m gacchanti. (ii) Tatheva dutiye asankh a rike lobham a nena. (iii) Tatiye tatheva p i tivajjit a lobhadi tt h i hi saha a tt h a rasa. (iv) Catutthe tatheva lobham a nena.
94
(v) Pa b came pana pa t ighasampayutte asankh a rike doso iss a macchariya m kukkucca b c a ti cat u hi saddhi m p i tivajjit a te eva v i sati dhamm a sangayhanti. Iss a panettha paccekam eva macchariya-kukkucc a ni yojetabb a ni. (vi) Sasankh a rikapa b cake pi tatheva th i na-middhena visesetv a yojetabb a . 21-21-20-20-22 (vii) Chanda-p i ti-vajjit a pana a bb asam a n a ek a dasa akusala-s a dh a ra na catt a ro c a ti pa nn arasa dhamm auddhaccasahagate sampayujjanti. (viii) Vicikicch a sahagatacitte ca adhimokkhavirahit a vici-kicch-sahagat-tatheva pa nn arasa dhamm a samupalabbhant i ti. Sabbath a pi dv a das a kusalacittupp a desu pacceka m yoji-yam a n a pi ga n anavasena sattadh a va sangahit a bhavant i ti.
95
Ek u nav i sa tt h a rasa v i sekav i sa v i sati Dv a v i sa pa nn arase ti sattadh a kusale t hit a . S a dh a ra na ca catt a ro sam a n a ca das a pare Cuddsete pavuccanti sabb a kusalayogino.
ahetukacitt a ni
96
(i) Ahetukesu pana hasanacitte t a va chandavajjit a a bb asam a n a dv a dasa dhamm a sangaha m gacchanti. (ii) Tath a votthapane chanda-p i ti-vajjit a . (iii) Sukhasant i ra n e chanda-v i riya-vajjit a . (iv) Manodh a tuttika-ahetukapa t isandhiyugale chandap i ti-v i riya-vajjit a . (v) Dvipa b cavi bban e paki nn akavajjit a te yeva sangayhant i ti. Sabbath a pi a tt h a rasasu ahetukesu ga n anavasena catudh a va sangaho hot i ti.
7 + 4 = 11 + 4 = 11 7 + 3 =10 7 7
votthapana
97
manodh a tuttika pa b cadv a r a vajjana sampa t icchana pa t isandhi
Dv a dasek a dasa dasa satta c a ti catubbidho A tt h a ras a hetukesu cittupp a desu sangaho. Ahetukesu sabbattha satta ses a yath a raha m Iti vitth a rato vutto tetti m savidhasangaho.
Ittha m citt a viyutt a na m sampayoga b ca sangaha m B atv a bheda m yath a yoga m cittena samam uddise.
98
Iti Abhidhammatthasangahe Cetasikasangahavibh a go n a ma dutiyo paricchedo.
99
Paki nn akasangahavibh a ga Sampayutt a yath a yoga m tepa nna sa sabh a vato Cittacetasik a dhamm a tesa m d a ni yath a raha m . Vedan a -hetuto kicca-dv a r a lambana-vatthuto Cittupp a davaseneva sangaho n a ma n i yate.
cittupp a davaseneva cittupp a da
99
vedan a sangaha
Tattha vedan a sangahe t a va tividh a vedan a : sukh a , dukkh a , adukkhamasukh a c a ti. Sukha m , dukkha m , somanassa m , domanassa m , upekkh a ti ca bhedena pana pa b cadh a hoti.
indriya indra 100
ya m ki b ci vedayita m ta m dukkhasmi m 36:11/iv,216 sukha-vedan a dukkha-vedan a somanassa-vedan a sabh a va 1 domanassa-vedan a passaddhi 1011
2 upekkh a -vedan a p i ti 3
Tattha sukhasahagata m kusalavip a ka m k a yavi bban a m ekam eva. dukkhasahagata m akusalavip a ka m Tatth a k a yavi bban a m . Somanassasahagatacitt a ni pana lobham u l a ni catt a ri, dv a dasa k a m a vacarasobhan a ni, sukhasant i ra n a-hasan a ni ca dve ti a tt h a rasa k a m a vacaracitt a ni ceva pa t hamacatucatt ali sa dutiya-tatiya-catutthajjh a na-sankh a t a ni ca ti dv a sa tt hividh a ni mahaggata-lokuttaracitt a ni bhavanti. Domanassasahagatacitt a ni pana dve pa t ighasampayutta-citt a n eva. sabb a ni pi pa b capa bba sa Ses a ni upekkh a sahagatacitt a n eva ti.
3 1022
12 + 32
Sukha m dukkha m upekkh a ti tividh a tattha vedan a Somanassa m domanassam iti bhedena pa b cadh a . Sukham ekattha dukkha b ca domanassa m dvaye t hita m Dv a sa tt h i su somanassa m pa b capa bba saketar a .
103
4 5 6
5 6 104
4
hetusangaha
Hetusangahe het u n a ma lobho doso moho alobho adoso amoho c a ti chabbidh a bhavanti.
hetu hetu paccaya a ra n a k m u la 7 8
7 Suppati tt hitabh a vas a dhanasankh a to m u labh a vo. 8 105
sobhana
Tattha pa b cadv a r a vajjana-dvipa b cavi bban asampa t icchana-sant i rana-votthapana-hasana-vasena a tt h a rasa ahetukacitt a ni n a ma. Ses a ni sabb a ni pi ekasattati citt a ni sahetukaneva. Tatth a pi dve mom u hacitt a ni ekahetuk a ni. Ses a ni dasa ceva ban avippayutt a ni dv a dasa akusala-citt a ni k a m a vacara-sobhan a ni ca ti dv a v i sati dvihetukacitt a ni. ban asampayutta-k a m a vacarasobhan a ni Dv a dasa ceva pa b ca-ti m sa mahaggata-lokuttaracitt a ni c a ti sattacatt ali sa tihetukacitt a ni.
1+5+5+2+3+1+1
106
Lobho doso ca moho ca het u akusal a tayo Alobh a dos a moho ca kusal a by a kat a tath a . Ahetuka tt h a rasekahetuk a dve dv a v i sati Dvihetuk a mat a sattacatt ali sa tihetuk a .
kiccasangaha
Kiccasangahe kicc a ni n a ma pa t isandhi-bhavangaa vajjana-dassana-savana-gh a yana-s a yana-phusanasampa t icchana-sant i ra n a-votthapana-javana-tad a ramma n acutivasena cuddasavidh a ni bhavanti. Pa t isandhi-bhavanga- a vajjana-pa b cavi bban att h a n a divasena pana tesa m dasadh a t h a nabhedo veditabbo.
107
pa t isandhi pa t isandhicitta bhavanga bhavanga bhava anga a vajjana bhavanga
108
calana bhavangaupaccheda sampa t icchana sant i ra n a votthapana javana javana 9
10 tad a ramma n a 10 1099
tad a ramma n a cuti t h a na
Tattha dve upekkh a sahagatasant i ra na ni ceva a tt ha mah a -vip a k a ni ca nava r u p a r u pavip a k a ni c a ti ek u nav i sati citt a ni pa t isandhi-bhavanga-cutikicc a ni n a ma. A vajjanakicc a ni pana dve. Tath a dassana-savanagh a yana-s a yana-phusana-sampa t icchanakicc a ni ca. T in i sant i ra n akicc a ni. Manodv a r a vajjanam eva pa b cadv a re votthapanakicca m s a dheti. A vajjanadvayavajjit a ni kusal a kusala-phala-kriy a citt a ni pa b ca-pa bba sa javanakicc a ni. A tt ha mah a vip a k a ni ceva sant i ra n attaya b c a ti110
ek a dasa tad a ramma n akicc a ni.
11 11111
sant i ra n a pa b cadv a r a vajjana manodv a r a vajjana ahetuka-kiriya
3-1112
12 2 2 2 2 2 2 2 1 1 1 1 8 8 8 9 9 9 8
1 1 1 1 1 1 1 5 2 1 2 1 1 4 1 1 3 1 1
113
Tesu pana dve upekkh a sahagatasant i ra n acitt a ni pa t isandhi-bhavanga-cuti-tad a ramma n a-sant i ra n avasena pa b cakicc a ni n a ma. a tt ha pa t isandhi-bhavanga-cutiMah a vip a k a ni tad a ram-ma n a-vasena catukicc a ni. Mahaggatavip a k a ni nava pa t isandhi-bhavanga-cutivasena tikicc a ni. Somanassasahagata m sant i ra n a m sant i ra n a-tad a ramma n a-vasena dukicca m . Tath a votthapana b ca votthapan a vajjanavasena. Ses a ni pana sabb a ni pi javana-manodh a tuttikadvipa b ca-vi bbana ni yath a sambhavam ekakicc a n i ti.
114
Pa t isandh a dayo n a ma kiccabhedena cuddasa Dasadh a t h a nabhedena cittupp a d a pak a sit a . A tt hasa tt hi tath a dve ca nav a tt ha yath a kkama m Eka-dvi-ti-catu-pa b ca kicca tt h a n a ni niddise.
dve
dv a rasangaha
Dv a rasangahe dv a r a ni n a ma cakkhudv a ra m gh a nadv a ra m jivh a dv a ra m k a yadv a ra m sotadv a ra m manodv a ra b c a ti chabbidh a ni bhavanti.
115
Tattha cakkhum eva cakkhudv a ra m tath a sot a dayo sotadv a r a d i ni. Manodv a ra m pana bhavangan ti pavuccati.
dv a ra r u pa pas a dar u pa manodv a ra n a ma
116
bhavanga-upaccheda
Tattha pa b cadv a r a vajjana-cakkhuvi bban a-sampa t icchana-sant i ra n a-votthapana-k a m a vacarajavanatad a ramma n avasena chacatt ali sa citt a ni cakkhudv a re uppajjanti. Tath a pa b cadv a r a vajjanayath a raha m sotavi bbana divasena sotadv a r a d i su pi chacatt ali seva bhavant i ti. Sabbath a pi pa b cadv a re catupa bba sa citt a ni k a m a vacar a nev a ti veditabb a ni. Manodv a re pana manodv a r a vajjana-pa b capa bba sajavana-tad a ramma n avasena sattasa tt hi citt a ni bhavanti. Ek u nav i sati pa t isandhi-bhavanga-cutivasena dv a ravimutt a ni.
117
yath a raha m k a mabh u mi r u pa bh u mi
118
12 yoniso manasik a ra dv a ravimutta
Tesu pana dvipa b cavi bbana ni ceva mahaggatalokuttara-javan a ni c a ti chatti m sa yath a raha m ekadv a rikacitt a ni n a ma. Manodh a tuttika m pana pa b cadv a rika m . Sukhasant i ra n a-votthapana-k a m a vacarajavan a ni chadv a rika-citt a ni. Upekkh a sahagatasant i ra n a-mah a vip a k a ni 11912
chadv a rik a ni ceva dv a ravimutt a ni ca. Mahaggatavip a k a ni dv a ravimutt a nev a ti.
Ekadv a rikacitt a ni pa b cadv a rik a ni ca Chadv a rikavimutt a ni vimutt a ni ca sabbath a . Chatti m sati tath a t in i ekati m sa yath a kkama m120
Dasadh a navadh a c a ti pa b cadh a parid i paye.
alambanasangaha
A lambanasangahe a lamban a ni n a ma r u p a ramma n a m gandh a ramma n a m ras a ramma n a m sadd a- ramma n a m dhamm a ramma n a b ca ti pho tt habb a- ramma n a m chabbidh a ni bhavanti. Tattha r u pam eva r u p a ramma n a m. Tath a sadd a dayo sadd a- ramma na d i ni. Dhamm a ramma n a m pana pas a dasukhumar u pa-citta-cetasika-nibb a na-pa bb attivasena chadh a sangayhanti.
a ramma n a a lambana
121
13 up a d a r u pa 14 pas a dar u pa sukhumar u pa citta 13
r u pa 14 122
cetasika Nibb a na pa bb ati
Tattha cakkhudv a rikacitt a na m sabbesam pi r u pam eva a ramma n a m . Ta b ca paccuppannam eva. Tath a sotadv a rikacitt a d i nam pi sadd a d i ni. T a ni ca paccuppann a ni yeva. Manodv a rikacitt a na m pana chabbidham pi paccuppannam at i ta m an a gata m k a lavimutta b ca yath a raham a lambana m hoti. Dv a ravimutt a na b ca pana pa t isandhi-bhavanga-cutisankh a t a na m chabbidham pi yath a sambhava m yebhuyyena paccuppannam at i ta m bhavantare chadv a ragahita m va kamma-kammanimitta-gatinimittapa bb attibh u ta m sammata m a lambana m hoti.
123
r u pam eva kha n ikapaccuppanna k a lavimutta sabh a va
124
kamma kammanimitta gatinimitta yath a sambhava m
125
yebhuyyena asa bba satt a
Tesu cakkhuvi bbana dini yath a kkama m r u p a diekek a lamban a neva. Manodh a tuttika m pana r u p a dipa b c alambana m . Ses a ni k a m a vacaravip a k a ni hasanacitta b c a ti sabbath a pi k a m a vacar a lamban a neva.
126
Akusal a ni ceva ban avippayuttak a m a vacarajavan a ni c a ti lokuttaravajjita-sabb a lamban a ni. Ban asampayuttak a m a vacarakusal a ni ceva pa b camajjh a na-sankh a ta m abhi bba kusala b c a ti arahattamaggaphalavajjita-sabb a lamban a ni. Ban asampayuttak a m a vacarakriy a ceva kriy a bhi bba votthapana b c a ti sabbath a pi sabb a lamban a ni. A ruppesu dutiyacatutth a ni mahaggat a lamban a ni. mahaggatacitt a ni pana sabb a ni pi Ses a ni pa bb att a lamban a ni. Lokuttaracitt a ni nibb a n a lamban a ni ti.
127
gotrabh u abhi bba
128
3-2 2 2 2 2 2 3 12 20
5 6 6 21
129
8
Pa b cav i sa parittamhi cha citt a ni mahaggate Ekav i sati voh a re a tt ha nibb a nagocare. V i s a nuttaramuttamhi aggamaggaphalujjhite Pa b ca sabbattha chacceti sattadh a tattha sangaho.
130
vatthusangaha
Vatthusangahe vatth u ni n a ma cakkhu-sota-gh a najivh a -k a ya-hadayavatthu c a ti chabbidh a ni bhavanti. T a ni k a maloke sabb a ni pi labbhanti. R u paloke pana gh a n a dittaya m natthi. Ar u paloke pana sabb a ni pi na sa m vijjanti.
vatthu
131
hadayavatthu I,4 15
Tattha pa b cavi bban adh a tuyo yath a kkama m ekantena niss a yeva pavattanti. pa b cappas a davatth u ni pana Pa b cadv a r a vajjana-sampa t icchanasankh a t a manodh a tu ca hadaya m nissit a yeva pavattanti. Avases a 13215
pana manovi bban adh a tusankh a t a ca sant i ra n amah a vip a ka-pa t ighadvaya-pa t hamamagga-hasanar u p a vacara-vasena hadaya m niss a yeva pavattanti. kusal a kusala-kriy a nuttaravasena pana Avases a niss a ya v a aniss a ya v a . A ruppavip a kavasena hadaya m aniss a yev a ti.
3+3+8+2+1+1+15=33
12+10+13+7=42
vi bban adh a tu
3-3
2 2 2 2 2 3 76
133
manodh a tu manovi bban a-dh a tu
Chavatthu m nissit a k a me satta r u pe catubbidh a Tivatthu m nissit a ruppe dh a tvek a nissit a mat a .134
Tecatt ali sa niss a ya dvecatt ali sa j a yare Niss a ya ca aniss a ya p a k a rupp a anissit a ti.
Iti Abhidhammatthasangahe Paki nn akasangahavibh a go n a ma tatiyo paricchedo.
135
136
V i thisangahavibh a ga Cittupp a d a nam icceva m katv a sangaham uttara m Bh u mi-puggalabhedena pubb a paraniy a mita m Pavattisangaha m n a ma pa t isandhippavattiya m Pavakkh a mi sam a sena yath a sambhavato katha m .
cittav i thi pubb a paraniy a mita m
137
Cha vatth u ni, cha dv a rani, cha a lamban a ni, cha vi bbana ni, cha v i thiyo, chadh a visayappavatti c a ti v i thisangahe cha chakk a ni veditabb a ni. pana kamma-kammanimittaV i thimutt a na m gatinimitta-vasena tividh a hoti visayappavatti. Tattha vatthu-dv a r a lamban a ni pubbe vuttanayeneva.
Cakkhuvi bban a m , sotavi bban a m , gh a navi bban a m , jivh a -vi bban a m , k a yavi bban a m , manovi bban a b ca ti cha vi bbana ni.
138
Cha v i thiyo pana cakkhudv a rav i thi, sotadv a rav i thi, jivh a dv a rav i thi, k a yadv a rav i thi, gh a nadv a rav i thi, ca ti dv a ravasena va mano-dv a rav i thi sotavi bban av i thi, cakkhuvi bban av i thi, jivh a vi bban av i thi, k a yagh a navi bban av i thi, vi bban av i thi, manovi bban av i thi c a ti vi bban avasena v a dv a rappavatt a cittappavattiyo yojetabb a .
v i thi 139
1
cittaniy a ma (1) cakkhuppas a da (2) r u p a ramma n a (3) a loka (4) manasik a ra (1) sotappas a da (2) sadd a ramma n a (3) a k a sa (4) (1) gh a nappas a da (2) gandh a ramma n a (3) vayodh a tu (4) (1) jivh a ppas a da 1401
(2) ras a ramma n a (3) a podh a tu (4) (1) k a yappas a da (2) pho tt habb a ramma n a (3) pa t hav i dh a tu (4) (1) hadayavatthu (2) dhamm a ramma n a 2 (3) pa b cadv a rav i thi manodv a rav i thi missakadv a rav i thi suddhamanodv a rav i thi 1412
Atimahanta m mahanta m paritta m atiparitta b c a ti pa b cadv a re, manodv a re pana vibh u tam avibh u ta b c a ti chadh a visayappavatti veditabb a .
visayappavatti mah a paritta
142
pa b cadv a rav i thi
Katha m ? Uppada- tt hiti-bhanga-vasena kha n attaya m ekacittakkha n a m n a ma. T a ni pana sattarasa cittakkha na ni r u padhamm a nam a yu. Ekacittakkha na t i t a ni v a bahucittakkha na t i t a ni v a t hitippatt a neva pa b c a lamban a ni pa b cadv a re a p a tham a gacchanti.
Tasm a yadi ekacittakkha na t i taka m r u p a ramma n a m cakkhussa a p a tham a gacchati, tato dvikkhattu m bhavange calite bhavangasota m vocchinditv a tam eva r u p a ramma n a m a vajjanta m pa b cadv a r a vajjanacitta m uppajjitv a nirujjhati. tam eva r u pa m passanta m Tato tass a nantara m cakkhuvi bban a m , sampa t icchanta m sampa t icchanacitta m , sant i ra n acitta m , vavatthapenta m sant i rayam a na m votthapanacitta b ca ti yath a kkama m uppajjitv a nirujjhanti. 1 2 3 4 6 7 5 8
143
Tato para m ek u nati m sak a m a vacarajavanesu ya m ki b ci yebhuyyena sattakkhattu m javati. laddhappaccaya m Javan a nubandh a ni ca dve tad a ramma n ap a k a ni yath a raha m pavattanti. Tato para m bhavangap a to.
9-15 16-17 Ett a vat a cuddasa v i thicittupp a d a dve bhavangacalan a ni pubbevat i takam ekacittakkha n an ti katv a sattarasa cittakkha na ni parip u renti. Tato para m nirujhati. A lambanam eta m atimahanta m n a ma gocara m .
4-11 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17
cittakkha n a 144
upp a da t hiti bhanga A cariya A nanda M u la t ik a bhang a bhimukh a vath a A.3:47/i,152 t hitassa a bb athatta 33
145
at i tabhavanga bhavanga-calana bhavangupaccheda tad a ramma n av a ra 4-1
146
4 5 6
5 6 147
4
Y a va tad a ramma n upp a d a pana appahont a t i takam a p a tham a gata m a lambana m mahanta m n a ma. Tattha bhavangap a to va hoti. Natthi javan a- vas a ne tad a ramma n upp a do.
148
javanav a ra
Y a va javanupp a d a pi appahont a t i takam a p a tham a gata m a lambana m paritta m n a ma. Tattha javanam pi anuppajjitv a dvattikkhattu m votthapanam eva pavattati. Tato para m bhavangap a to va hoti.
votthapana v a ra149
4-21 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
(2)--------(7)- (3)--------(7) (4)-------(3)-(4) (5)-------(3)-(3) (6)-------(3)-(2) (7)-------(3)-(1) (8)-------(3) (9)-------(2) (10)-(2)-(5) (11)-(2)-(4) (12)-(2)-(3) (13)-(2)-(2) (14)-(2)-(1) (15)-(2)
(1)--------(7)-(2)
= = = = = = = = = = ( )(7) =
150
Y a va votthapanupp a d a ca pana appahont a t i takam a p a tham a gata m nirodh a sannam a lambana m atiparitta m Tattha bhavangacalanam eva hoti. Natthi n a ma. v i thicittupp a do.
moghav a ra
Icceva m cakkhudv a re tath a sotadv a r a d i su c a ti sabbath a pi pa b cadv a re tad a ramma n a-javana-votthapanamoghav a ra-sankh a t a na m catunna m v a r a na m yath a kkama m a lambanabh u t a visayappavatti catudh a veditabb a .
151
4-2
V i thicitt a ni satteva cittupp a d a catuddasa Catupa bba sa vitth a r a pa b cadv a re yath a raha m .
Ayam ettha pa b cadv a re v i thicittappavattinayo.
manodv a rav i thi
152
Manodv a re pana yadi vibh u tam a lambana m a p a tham a gacchati, tato para m bhavangacalana-manodv a r a vajjanajavan a vas a ne tad a ramma n ap a k a ni pavattanti. Tato para m bhavangap a to. Avibh u te pan a lambane javan a vas a ne bhavangap a to va hoti. Natthi tad a ramma n upp a do ti.
suddhamanodv a rav i thi parittav i thi mahaggatalokuttara pa b cadv a r a nuvisu m siddh a bandhak a 153
tadanuvattik a manodv a rav i thi samud a yag a hik a va nn asallakkha na vatthug a hik a vatthusallakkha na n a mag a hik a n a masallakkha na
154
vibh u t a lambana
155
avibh u t a lambana ati-vibh u ta vibh u ta avibh u ta ati-avibh u ta
4-3
---(7)-(2) ---(7)
156
= 4-2
V i thicitt a ni t in eva cittupp a d a daserit a Vitth a rena panetthekacatt ali sa vibh a vaye.
Ayam ettha parittajavanav a ro.
appan a javana-manodv a rav i thi
Appan a javanav a re pana vibh u t a vibh u tabhedo natthi. Tath a tad a ramma n upp a do ca. Tattha hi ban asampayuttaa tt hanna m a bb atarasmi m k a m a vacarajavan a nam parikamm-opac a r a nuloma-gotrabh u n a mena catukkhattu m tikkhattum eva v a yath a kkama m uppajjitv a niruddhe
157
tadanantaram eva yath a raha m catuttha m pa b cama m v a mahaggata-lokuttarajavanesu chabb i sati yath a bhin i h a ravasena yam ki b ci javana m appan a v i thim otarati. Tato para m appan a vas a ne bhavanga-p a to va hoti.
appan a appan a vitakka
158
parikamma upac a ra anuloma gotrabh u vod a na 7
4-4 = = = = ------- ------ --------(2) -------(3) = = =
7
159
yath a bhin i h a ravasena samatha vipassan a
Tattha somanassasahagatajavan a nantara m appan a pi somanassasahagat a va p at ikankhitabb a . Upekkh a sahagatajavan a nantara m upekkh a sahagat a va. Tatth a pi kusalajavan a nantara m kusalajavana b ceva he tt hima b ca phalattayam appeti. Kriy a javan a nantara m kriy a javana m arahattaphala b c a ti.
160
Dvatti m sa sukhapu bb amh a dv a dasopekkhak a para m Sukhitakriyato a tt ha cha sambhonti upekkhak a . Puthujjan a na sekkh a na m k a mapu bba tihetuto Tihetuk a makriyato v i tar a g a nam appan a .
Ayam ettha manodv a re v i thicittappavattinayo.
4+16+12=32161
1+4+4+3=12 4+4=8 5+1=6 32+12=44 8+6=14
tad a ramma n aniyama
Sabbatth a pi panettha ani tt he a ramma n e pa b cavi bban a-sampa t icchanaakusalavip a k a neva sant i ra n a-tad a ramma na ni; i tt he kusalavip a k a ni; atipana somanassasahagat a neva sant i ra n ai tt he tad a ramma na ni.162
Tatth a pi somanassasahagatakriy a javan a vas a ne somanassasahagat a neva tad a ramma na ni bhavanti. Upekkh a sahagatakriy a javan a vas a ne ca upekkh a sahagat a neva honti.
i tt hamajjhatta i tt ha ani tt ha ati-i tt ha sa bba vipall a sa majjhima-satta 8
163
8
1:10-11
164
Majjhima Nik a ya, Indriyabh a van a Sutta
Domanassasahagatajavan a vas a ne ca pana tad a rammana ni ceva bhavang a ni ca upekkh a sahagata b eva bhavanti. Tasm a yadi somanassapa t isandhikassa domanassasahagatajavan a vas a ne tad a ramma n asambhavo natthi, tad a ya m paricitapubba m paritt a ramma n am a rabbha ki b ci upekkh a sahagata-sant i ra n a m uppajjati. Tam anantaritv a165
bhavangap a to va hot i ti pi vadanti a cariy a .
9 a gantuka bhavanga 1669
Tath a k a m a vacarajavan a vas a ne k a m a vacarasatt a na m k a m a vacaradhammesveva a ramma n abh u tesu tad a ramman a m icchant i ti.
K a me javanasatt a ramma na na m niyame sati Vibh u te timahante ca tad a ramma n am i rita m .
Ayam ettha tad a ramma n aniyamo.
javananiyama
Javanesu ca parittajavanav i thiya m k a m a vacarajavan a ni sattakkhattu m chakkhattum eva v a pana mara n ak a l a d i su javanti. Mandappavatti-ya m eva. Bhagavato pana pa b cav a ram lahukappavattiya m catt a ri yamakapa t ih a riyak a l a d i su pa b ca v a paccavekkha n acitt a ni bhavant i ti pi vadanti.
167
A dikammikassa pana pa t hamakappan a ya m mahaggatajavan a ni abhi bba javan a ni ca sabbad a pi ekav a ram eva javanti. Tato para m bhavangap a to. Catt a ro pana maggupp a d a ekacittakkha n ik a . Tato para m dve t in i phalacitt a ni yath a raha m uppajjanti. Tato para m bhavangap a to.168
Nirodhasam a pattik a le dvikkhattu m catutth a ruppajavana m javati. Tato para m nirodha m phusati. Vu tt h a nak a le ca an a g a miphala m v a arahattaphala m v a yath a raha m ekav a ra m uppajjitv a niruddhe bhavangap a to va hoti. Sabbatth a pi sam a pattiv i thiya m pana bhavangasoto viya v i thiniyamo natth i ti katv a bah u ni pi labbhant i ti.
169
Sattakkhattum parittani maggabhibba sakim mata Avasesani labbhanti javanani bahuni pi.
Ayam ettha javananiyamo.
puggalabheda
170
Duhetuk a nam ahetuk a na b ca panettha kriy a javan a ni ceva appan a javan a ni ca na labbhanti. Tath a ban asampayuttavip a k a ni ca sugatiya m . Duggatiya m pana ban avippayutt a ni ca mah a vip a k a ni na labbhanti.
ahetuka duhetuka
Tihetukesu ca kh ina sav a na m kusal a kusalajavan a ni na labbhanti. Tath a sekkhaputhujjan a na m kriy a javan a ni.
171
Di tt higatasampayutta-vicikicch a javan a ni ca sekkh a na m . An a g a mipuggal a na m pana pa t ighajavan a ni ca na labbhanti. ca yath a raha m ariy a nam eva Lokuttarajavan a ni samuppajjant i ti.
tihetuka
Asekkh a na m catucatt ali sa sekkh a nam uddise Chapa bba s a vases a na m catupa bba sa sambhav a .
Ayam ettha puggalabhedo.
172
asekkha
173
bh u mibheda
K a m a vacarabh u miya m panet a ni sabb a ni pi v i thicitt a ni yath a raha m upalabbhanti. R u p a vacarabh u miya m pa t ighajavana-tad a ramma n avajjit a ni. pa t hamamagga-r u p a vacaraAr u p a vacarabh u miya m hasana-he tt him a ruppa-vajjit a ni ca labbhanti.
Sabbatth a pi ca ta m ta m pas a darahit a na m ta m ta m dv a rikav i thicitt a ni na labbhanteva. Asa bb asatt a na m pana sabbath a pi cittappavatti
174
natthev a ti.
As i ti v i thicitt a ni k a me r u pe yath a raha m Catusa tt hi tath a ruppe dvecatt ali sa labbhare.
Ayam ettha bh u mivibh a go.
175
Icceva m chadv a rikacittappavatti yath a sambhava m bhavangantarit a y a vat a yukam abbocchinn a pavattati.
Iti Abhidhammatthasangahe V i thisangahavibh a go n a ma catuttho paricchedo.
176
V i thimuttasangahavibh a ga V i thicittavaseneva m pavattiyam ud i rito Pavattisangaho n a ma sandhiya m d a ni vuccati.
sandhiya m
Catasso bh u miyo, catubbidh a pa t isandhi, catt a ri kamm a ni, catudh a mara n uppatti c a ti v i thimuttasangahe catt a ri catukk a ni veditabb a ni.
177
5-1 A.3:76/i,223
178
bh u micatukka
Tattha ap a yabh u mi, k a masugatibh u mi, r u p a vacarabh u mi, ar u p a vacarabh u mi c a ti catasso bh u miyo n a ma.
ap a yabh u miT a su nirayo, tiracch a nayoni, pettivisayo, asurak a yo c a ti ap a yabh u mi catubbidh a hoti.
179
ap a ya apa aya niraya sa b j i va k al asutta sangh a ta roruva mah a roruva t a pana mah a t a pana av i ci peta 180
k a masugatibh u miManuss a , c a tummah a r a jik a , t a vati m s a , y a m a , tusit a , nimm a narati, paranimmitavasavatt i c a ti k a masugatibh u mi sattavidh a hoti. pan a ya m ek a dasavidh a pi Sa k a m a vacarabh u micceva sankha m gacchati.
manussa
181
Dhatara tt ha gandhabba Vir ul haka kumbha nd a Vir u pakkha n a ga Vessava n ayakkha Sakka Indra Sudassana Vejayanta Suy a ma Y a ma Tusita Nimm a narati Paranimmitavasavatti
r u p a vacarabh u miBrahmap a risajj a , brahmapurohit a , mah a brahm a c a ti
182
pa t hamajjh a nabh u mi. Paritt a bh a , appam ana bh a , a bhassar a c a ti dutiyajjh a nabh u mi. Parittasubh a , appam an asubh a , subhaki n h a c a ti tatiyajjh a nabh u mi. asa bb asatt a , suddh a v a s a ca ti Vehapphal a , catutthajjh a nabh u mi ti r u p a vacarabh u mi so l asavidh a hoti. Avih a , atapp a , sudass a , sudass i , akani tt h a c a ti suddh a v a s a bh u mi pa b cavidh a hoti.
suddh a v a sa
183
5-131 30 29 28 27 26 25 24 23 22 21 20 19 18 17 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4
/
84,000 60,000 40,000 20,000 16,000 8,000 4,000 2,000 1,000 500 500 64 32 16 8 4 2 1 1/2 1/3 16,000 8,000 4,000 2,000 1,000 500
184
3 2 1
r u p a vacarabh u miA k a s a na b c a yatanabh u mi, vi bban a b cayatanabh u mi, a ki b ca bba yatanabh u mi, nevasa bba n a sa bba yatanabh u mi c a ti ar u pabh u mi catubbidh a hoti.
Puthujjan a na labbhanti suddh a v a sesu sabbath a Sot a pann a ca sakad a g a mino c a pi puggal a . Ariy a nopalabbhanti asa bba payabh u misu Sesa tt h a nesu labbhanti ariy a nariy a pi ca.
Idam ettha bh u micatukka m .185
pa t isandhicatukka
Ap a yapa t isandhi, k a masugatipa t isandhi, r u p a vacarapa t isandhi, ar u p a vacarapa t isandhi c a ti catubbidh a hoti pa t isandhi n a ma.
Tattha akusalavip a kopekkh a sahagata-sant i ra n a m ap a ya-bh u miya m okkantikkha n e pa t isandhi hutv a tato para m bhavanga m pariyos a ne cavana m hutv a vocchijjati. Ayam ek a v a p a yapa t isandhi n a ma.
Kusalavip a kopekkh a sahagata-sant i ra n a m pana k a masugatiya m manuss a na b ceva jaccandh a dih i nasatt a na m186
bhummassit a na b ca vinip a tik a sur a na m pa t isandhibhavanga-cutivasena pavattati. pana tt ha sabbatth a pi Mah a vip a k a ni k a masugatiya m pa t isandhi-bhavanga-cutivasena pavattanti. Im a nava k a masugatipa t isandhiyo n a ma. pan a ya m dasavidh a pi Sa k a m a vacarapa t isandhicceva sankha m gacchati.
a di 187
bhummadeva
Tesu catunna m ap a y a na m manuss a na m vinip a tik a sur a na b ca a yuppam an aga n an a ya niyamo natthi. C a tummah a r a jik a na m pana dev a na m dibb a ni pa b cavassasat a ni a yuppam an a m . Manussaga n an a ya navutivassasatasahassappam an a m hoti. Tato catuggu n a m t a vati m s a na m , tato catuggu n a m yamanam, tato catuggu n a m tusitanam, tato nimm a narat i na m , paranimmitavasavatt i na m dev a na m tato catuggu n a m a yuppam an a m . Navasata b cekav i sa vass a na m ko t iyo tath a Vassasatasahass a ni sa tt hi ca vasavattisu.
188
Pa t hamajjh a navip a ka m pa t hamajjh a na bh u miya m pa t isandhi-bhavanga-cutivasena pavattati. Tath a dutiyajjh a navip a ka m tatiyajjh a navip a ka b ca catutthajjh a navip a ka m dutiyajjh a nabh u miya m , pa b camajjh a navip a ka m tatiyajjh a na-bh u miya m , catutthajjh a nabh u miya m . Asa bb asatt a na m pana r u pam eva pa t isandhi hoti. Tath a tato para m pavattiya m cavanak a le ca r u pam eva pavattitv a nirujjhati.
189
Im a cha r u p a vacarapa t isandhiyo n a ma.
Tesu brahmap a risajj a nam dev a na m kappassa tatiyo bh a go a yuppam an a m . Brahmapurohit a na m upa dd hakappo, mah a brahm a na m eko kappo, paritt a bh a na m dve kapp a ni, parittasubh a na m so l asa kapp a ni, appam an asubh a na m dvatti m sa kapp a ni, subhaki n h a na m catusa tt hi kapp a ni, vehapphal a na m asa bb asatt a na b ca pa b cakappasat a ni, avih a na m kappasahass a ni, atapp a na m dve kappasahass a ni, sudass a na m catt a ri kappasahass a ni, sudass i na m a tt ha kappasahass a ni, akani tt h a na m so l asa kappasahass a ni a yuppam an a m .
190
kappa 1 antara kappa asankheyyakappa mah a kappa 15:5/ii,181-182
Pa t ham a rupp a divip a k a ni pa t ham a rupp a dibh u misu yath a kkama m pa t isandhi-bhavanga-cutivasena pavattati. Im a catasso a ruppa-pa t isandhiyo n a ma.
191
1
Tesu pana a k a s a na b c a yatan u pag a na m dev a na m kappasahass a ni a yuppam an a m . v i sati dev a na m catt ali sa Vi bban a b c a yatan u pag a na m a ki b ca bba yatan u pag a na m dev a na m kappasahass a ni, kappasahass a ni, nevasa bba n a sa bba sa tt hi dev a na m catur a s i ti kappasahass a ni yatan u pag a na m a yuppam an a m .
Pa t isandhi bhavanga b ca tath a cavanam a nasa m Ekam eva tathevekavisaya b cekaj a tiya m .
Idam ettha pa t isandhicatukka m .
kammacatukka m
Janaka m , upatthambaka m , upap il aka m , upagh a taka b c a ti kiccavasena.192
kammacatukka m kamma cetan a A.6:63/iii,415 kammaniy a ma kammasamu tt h a na-r u pa kicca
193
janakakamma 2
5-2 1 2 3 4
upatthambakakamma 1942
upap il akakamma upagh a takakamma 195
3
Garuka m , a sanna m , a ci nn a m , ka t att a kamma b c a ti p a kad a na-pariy a yena.
196
3
garukakamma a nantariyakamma a sannakamma
197
4 a ci nn akamma ka t att a kamma 5 5 1984
Di tt hadhammavedan i ya m , upapajjavedan i ya m , ahosikamma b ca ti apar a -pariyavedan i ya m , p a kak a lavasena catt a ri kamm a ni n a ma.
di tt hadhammavedan i yakamma upapajjavedan i yakamma 199
apar a pariyavedan i yakamma ahosikamma
Tath a akusala m , k a m a vacarakusala m , r u p a vacarakusala m , ar u p a vacarakusala b c a ti p a ka tt h a navasena.
Tattha akusala m k a yakamma m , vac i kamma m , manokamma b c a ti kammadv a ravasena tividha m hoti.
Katha m ? P ana tip a to, adinn a d a na m , k a mesu200
micch a c a ro c a ti k a yavi bb attisankh a te b a hullavuttito k a yakamma m n a ma.
k a yadv a re
Mus a v a do, pisu n av a c a , pharusav a c a , samphappal a po c a ti vac i vi bb attisankh a te vac i dv a re b a hullavuttito vac i kamma m n a ma. Abhijjh a , vy a p a do, micch a di tt hi c a ti a bb atr a pi vi bb attiy a manasmi m yeva b a hullavuttito manokamma m n a ma.
akusalakamma patha cetan a 6 k a yadv a ra k a yavi bb atti 2016
b a hullavuttito vac i dv a ra vac i vi bb atti manodv a ra abhijjh a vy a p a da micch a di tt hi natthika-di tt hi akiriya-di tt hi ahetuka-di tt hi
202
Tesu p ana tip a to pharusav a c a vy a p a do ca dosam u lena j a yanti. K a mesu micch a c a ro abhijjh a micch a di tt hi ca lobham u lena. Ses a ni catt a ri pi dv i hi m u lehi sambhavanti. Cittupp a davasena paneta m akusala m sabbath a pi dv a dasavidha m hoti.
cetan a
K a m a vacarakusala m pi k a yadv a re pavatta m k a yakamma m , vac i dv a re pavatta m vac i kamma m , manodv a re203
pavatta m manokamma b c a ti kammadv a ravasena tividha m hoti.
Tath a d a na-s i la-bh a van a vasena. Cittupp a davasena paneta m a tt havidha m hoti. D a na-s i la-bh a van a -apac a yana-veyy a vaccapattid a na-patt a numodana-dhammasavana-dhammadesan a di tt hijju-kammavasena dasavidha m hoti. Tam paneta m v i satividham pi k a m a vacarakammam icceva sankha m gacchati.
pu bb akiriyavatthu
204
R u p a vacarakusala m pana manokammam eva. Ta b ca bh a van a maya m appan a ppatta m jh a nangabhedena pa b cavidha m hoti.
Tath a ar u p a vacarakusala b pana manokammam. Tam pi bh a van a maya m appan a ppatta m a lambanabhedena catubbidha m hoti.
Ettha akusalakammam uddhaccarahita m ap a yabh u miya m pa t isandhi m janeti. Pavattiya m pana sabbam pi dv a dasavidha m satt a kusalap a k a ni sabbatth a pi k a maloke r u paloke ca yath a raha m vipaccati.205
K a m a vacarakusalam pi k a masugatiyam eva pa t isandhi m janeti, tath a pavattiya b ca mah a vip a k a ni. Ahetukavip a k a ni pana a tt ha pi sabbtth a pi k a maloke r u paloke ca yath a raha m vipaccati.
206
Tatth a pi tihetukam ukka tt ha m kusala m tihetuka m pa t isandhi m datv a pavatte so l asa vip a k a ni vipaccati.
Tihetukam omaka m dvihetukam ukka tt ha b ca kusala m dvihetuka m pa t isandhi m datv a pavatte tihetukarahit a ni dv a dasa pi vip a k a ni vipaccati. Dvihetukam omaka m pana kusalam ahetukam eva pa t isandhi m deti. Pavatte ca ahetukavip a k a neva vipaccati.
ukka tt ha
207
omaka
Asankh a ra m sasankh a ravip a k a ni na paccati Sasankh a ram asankh a ravip a k a n i ti kecana. Tesa m dv a dasap a k a ni dasa tt ha ca yath a kkama m Yath a vutt a nus a rena yath a sambhavam uddise.
Tipi t aka C ul an a ga Thera Mah a Dhammarakkhita Thera
208
Morav a pi 7
R u p a vacarakusala m pana pa t hamajjh a na m paritta m bh a vetv a brahmap a risajjesu uppajjanti. Tad eva majjhima m bh a vetv a brahmapurohitesu, pa ni ta m bh a vetv a mah a brahmesu.
Tath a dutiyajjh a na m tatiyajjh a na b ca paritta m paritt a bhesu; majjhima m bh a vetv a bh a vetv a appam ana bhesu; pa ni ta m bh a vetv a a bhassaresu. 2097
Catutthajjh a na m paritta m bh a vetv a parittasubhesu; bh a vetv a appam ana subhesu; pa ni ta m majjhima m bh a vetv a subhaki n hesu.
Pa b camajjh a na m bh a vetv a vehapphalesu. Tad eva sa bba vir a ga m bh a vetv a asa bb asattesu. An a g a mino pana suddh a v a sesu uppajjanti.
210
8 Asita 8
211
k a mar a ga
Ar u p a vacarakusala b ca yath a kkama m bh a vetv a a ruppesu uppajjanti.
Ittha m mahaggata m pu bb a m yath a bh u mi vavatthita m Janeti sadisa m p a ka m pa t isandhippavattiya m .
212
Idam ettha kammacatukka m .
cutipa t isandhikkama
A yukkhayena, kammakkhayena, ubhayakkhayena, upacchedakakammun a c a ti catudh a mara n uppatti n a ma.
j i vitindriya
213
a lamara n a k ak a lamara n a
Tath a ca marant a na m pana mara n ak a le yath a raha m abhimukh i bh u ta m bhavantare pa t isandhijanaka m kamma m v a ta m kammakara n ak a le r u p a dikam upaladdhapubbam upakara n abh u ta b ca kammanimitta m v a anantaram uppajjam a nabhave upalabhitabba m upabhogabh u ta b ca va kammabalena channa m dv a r a na m gatinimitta m a bb atarasmi m paccupa tt h a ti.
214
Tato para m tam eva tathopa tt hita m a lambana m a rabbha vipaccam a nakakamm a nur u pa m parisuddham va upalabhitabbabhav a nur u pa m upakkili tt ha m tatthonata m va citta-sant a na m abhi n ha m pavattati b a hullena. pana janakabh u tam kammam Tam eva va abhinavakara n avasena dv a rappatta m hoti.
abhinavakara n avasena
Pacc a sannamara n assa tassa v i thicitt a vas a ne cavanavasena bhavanga-kkhaye va paccuppannabhavapariyos a na-bh u ta m cuticittam uppajitv a nirujjhati. Tasmi m niruddh a vas a ne tass a nantaram eva tath a gahita m a lambanam a rabbha savatthuka m avatthukam yath a raha m avijj a nusayaparikkhittena eva va
215
ta n h a nusayam u lakena sankh a rena jan i yam a na m sahaj a t a nam sampayuttehi pariggayham a na m pubbangamabh u ta m bhavantaraadhi tt h a nabh a vena pa t isandhisankh a ta m m a nasa m pa t isandh a navasena uppajjam a nam eva pati tt h a ti bhavantare.
216
Mara na sannav i thiya m panettha mandappavatt a ni pa b ceva javan a ni p at ikankhitabb a ni. Tasm a yad a paccuppann a lambanesu a p a tham a gatesu dharantesveva mara n a m hoti, tad a pa t isandhibhavang a nam pi paccuplabbhat i ti katv a pann a lambanat a k a m a vacarapa t isandhiy a chadv a ragahita m kammanimitta m ca paccuppannam at i tam a lambana m gatinimitta b upalabbhati. Kamma m pana at i tam eva, ta b ca T a ni pana sabb a ni pi manodv a ragahita m . parittadhammabh u t a nev a lamban a ni.
217
R u p a vacarapa t isandhiy a pana pa bb attibh u ta m hoti. Tath a kamma-nimittam ev a lambana m a ruppapa t isandhiy a ca mahaggatabh u ta m pa bb attibh u ta b ca kammanimittam eva yath a raha m a lambana m hoti.
218
Asa bb asatt a na m pana j i vitanavakam eva pa t isandhibh a vena pati tt h a ti. Tasm a te r u papa t isandhik a n a ma. Ar u p a ar u papa t isandhik a . Ses a r u p a r u papa t isandhik a .
A ruppacutiy a honti he tt him a ruppavajjit a Param a ruppasandh i ca tath a k a me tihetuk a . R u p a vacaracutiy a aheturahit a siyu m Sabb a k a matihetumh a k a mesveva panetar a . 219
Ayam ettha cutipa t isandhikkamo.
220
Icceva m gahitapa t isandhik a na m pana pa t isandhinirodh a nantarato pabhuti tam ev a lambanam a rabbha tad eva citta m y a va cuticittupp a d a asati v i thicittupp a de bhavassangabh a vena bhavangasantatisankh a ta m m a nasa m abbocchinna m nad i soto viya pavattati. Pariyos a ne ca cavanavasena cuticitta m hutv a nirujjhati. Tato para b ca pa t isandh a dayo rathacakkam iva yath a kkama m eva parivattant a pavattanti.
bhavanikanti-javana
221
Pa t isandhibhavangav i thiyo Cuti ceha tath a bhavantare Puna sandhibhavangam iccaya m Parivattati cittasantati. Pa t isankh a ya panetam addhuva m Adhigantv a padam accuta m budh a Susamucchinnasinehabandhan a Samam essanti cir a ya subbat a .
Iti Abhidhammatthasangahe V i thimuttasangahavibh a go n a ma pa b camo paricchedo.
*******
222
akusalakammapatha p a na j i vitindriya m gu n a a mantap a s a dik a S adinn a d a na
223
cetan a 224
cetan a 225
226
Bh a rata S i t a 227
cetan a hetu 9 9
228
10
229
10
R u pasangahavibh a ga Ett a vat a vibhatt a hi sappabhedappavattik a Cittacetasik a dhamm a r u pa m d a ni pavuccati. Samuddes a vibh a g a ca samu tt h a n a kal a pato Pavattikkamato c a ti pa b cadh a tattha sangaho.
r u pa 229
r u pa ruppati 1 2
22:79/iii,86
r u pasamuddesa
Catt a ri mah a bh u t a ni, catunna b ca mah a bh u t a na m up a d a ya r u pan ti duvidham peta m ek a dasavidhena sangaha m gacchati.
mah a bh u ta Mah a niddesa ruppati, kuppati, gha tti yati, p ili yati, bhijjati 2 S i to n h a di-virodhippaccyehi vik a ra m a pajjati a p a diyati. 2301
up a d a ya r u pa nipphannar u pa anipphannar u pa 6-1
Katha m ? 1. Pa t hav i dh a tu, a podh a tu, tejodh a tu, v a yodh a tu bh u tar u pa m n a ma. 2. Cakkhu, sota m , gh a na m , jivh a , k a yo pas a dar u pa m n a ma. 3. R u pa m , saddo, gandho, raso, a podh a tuvajjita m bh u tattaya-sankh a ta m pho tt habba m gocarar u pa m n a ma. 4. Itthatta m purisatta m bh a var u pa m n a ma. 5. Hadayavatthu hadayar u pa m n a ma. 6. J i vitindriya m j i vitar u pa m n a ma. 7. Kaba li k a ro a h a ro a h a rar u pa m n a ma.
231
Iti ca a tt h a rasavidham peta m sabh a var u pa m , nipphannar u pa m , r u par u pa m , salakkha n ar u pa m , sammasana-r u pan ti ca sangaha m gacchati.
dh a tu attano sabhavam dharenti pa t hav i dh a tu pa t hav i
a podh a tu tejodh a tu
232
6-1 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13.* =
19. 20. 21. 22. 23. 24.*
25. 26. 27. 28.
14. 15. 16. 17. 18./
v a yodh a tu vitthambhana 233
pas a dar u pa 3 sasambh a racakkhu cakkhu pas a da sotapas a da gh a napas a da jivh a pas a da k a yapas a da r u pata n h a gocarar u pa 3
234
bh a var u pa 4 hadayar u pa hadayavatthu j i vitindriya vya b jana 2354
kaba li k a r a h a ra oj a sabh a var u pa salakkha n ar u pa nipphannar u pa r u par u pa sammasanar u pa
8. A k a sadh a tu paricchedar u pa m n a ma. 9. K a yavi bb atti vac i vi bb atti vi bb attir u pa m n a ma. 10. R u passa lahut a , mudut a , kamma bb at a , vi bb attidvaya m vik a rar u pa m n a ma. 11. R u passa upacayo, santati, jarat a , aniccat a lakkha n ar u pa m n a ma. J a tir u pam eva panettha upacayasantatin a mena pavuccati.
236
anipphannar u pa a k a sadh a tu vi bb attir u pa vi bb atti k a yavi bb atti vac i vi bb atti vik a rar u pa r u passa lahut a r u passa mudut a r u passa kamma bb at a 237
lakkha n ar u pa r u passa upacaya r u passa santati j a ti r u passa jarat a r u passa aniccat a
Iti ek a dasavidham peta m r u pa m a tt hav i satividha m hoti sar u pavasena. Katha m ? Bh u tappas a davisay a bh a vo hadayam iccapi J i vit a h a rar u pehi a tt h a rasavidha m tath a . Paricchedo ca vi bb atti vik a ro lakkha n an ti ca
238
Anipphann a dasa c a ti a tt hav i savidha m bhave.
Ayam ettha r u pasamuddeso.
r u pavibh a ga
Sabba b ca paneta m r u pa m ahetuka m , sappaccaya m , sankhata m , lokiya m , k a m a vacara m , s a sava m , an a ramma n am, appah a tabbam ev a ti ekavidham pi ajjhattikab a hir a divasena bahudh a bheda m gacchati.
239
Katha m ? Pas a dasankh a ta m pa b cavidham pi ajjhattikar u pa m n a ma; itara m b a hirar u pa m . Pas a da-hadayasankh a ta m chabbidham pi vatthur u pa m n a ma; itara m avatthur u pa m . Pas a da-vi bb attisankh a ta m sattavidham pi dv a rar u pa m n a ma; itara m adv a rar u pa m . a tt havidham pi Pas a da-bh a va-j i vitasankh a ta m indriya-r u pa m n a ma; itara m anindriyar u pa m