50932622 isil islemler

8/7/2019 50932622 Isil Islemler

1/40

T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN

GLENDRLMES PROJES)

METAL TEKNOLOJS

ISIL LEMLER

ANKARA,2006

8/7/2019 50932622 Isil Islemler

2/40

8/7/2019 50932622 Isil Islemler

3/40

i

NDEKLERNDEKLER..........................................................................................................................iAIKLAMALAR ....................................................................................................................iiRENME FAALYET1 ....................................................................................................31. ELE SU VERME...........................................................................................................3

1.1. Demir elik Metalurjisi ................................................................................................31.1.1.Malzemenin nemi ve Seimi................................................................................31.1.2 Malzemelerin Yap zellikleri ...........................................................................41.1.3. Alamlar ...............................................................................................................51.1.4 Allotropi..................................................................................................................71.1.5.Demir Karbon Denge Diyagram............................................................................ 81.1.6. eliklerin Snflandrlmas ...................................................................................91.1.7. elik Standartlar .................................................................................................111.1.8. elie Katlan Katk Elemanlar ve elie Kazandrdklar................................12

1.2. elie Uygulanan Isl lemler ...................................................................................12UYGULAMA FAALYET ..............................................................................................16LME VE DEERLENDRME ....................................................................................17PERFORMANS DEERLENDRME..............................................................................18

RENME FAALYET - 2 .................................................................................................192. GERLM GDERME TAVI..............................................................................................19

2.1. Gerilim Giderme Tavn Gerektiren Sebepler.............................................................192.2. Menevileme ............................................................................................................... 19

2.3. Islah.............................................................................................................................20UYGULAMA FAALYET ..............................................................................................21LME VE DEERLENDRME ....................................................................................22PERFORMANS DEERLENDRME..............................................................................23

RENME FAALYET - 3 .................................................................................................243. NORMALLETRME TAVI.............................................................................................24

3.1.Normalletirme Tavn Gerektiren Sebepler ................................................................25UYGULAMA FAALYET ..............................................................................................26LME VE DEERLENDRME ....................................................................................27PERFORMANS DEERLENDRME..............................................................................28

RENME FAALYET4 ..................................................................................................29

4.YUMUATMA TAVI ........................................................................................................294.1. Yumuatma Tavn Gerektiren Sebepler.....................................................................29UYGULAMA FAALYET ..............................................................................................30LME VE DEERLENDRME ....................................................................................31PERFORMANS DEERLENDRME..............................................................................32

MODL DEERLENDRME ..............................................................................................33CEVAP ANAHTARLARI.....................................................................................................35KAYNAKA.........................................................................................................................36

NDEKLER

8/7/2019 50932622 Isil Islemler

4/40

ii

AIKLAMALARKOD 521MMI233ALAN Metal TeknolojisiDAL/MESLEK Isl lemMODLN ADI Isl lemler

MODLN TANIMIBu modl eliklere su verme, yumuatma,

normalletirme ve gerginlik giderme tav ile ilgilibilgileriieren renme materyalidir.

SRE 40/32

N KOUL Scaklk lme modln alm olmak

YETERLK eliklere sl ilemler uygulamak

MODLN AMACI

Genel AmaGerekli ortam ve ekipman salandnda teknie

uygun olarak eliklere su verme, yumuatma,normalletirme ve gerginlik giderme tavlarnyapabileceksiniz.Amalar Teknie uygun olarak eliklere su verme tavn

yapabileceksiniz. Teknie uygun olarak yumuatma tavn

yapabileceksiniz. Teknie uygun olarak normalletirme tavn

yapabileceksiniz. Teknie uygun olarak gerginlik giderme tavn

yapabileceksiniz.

ETM RETMORTAMLARI VEDONANIMLARI

OrtamMetal ileri blm sl ilem laboratuvar, soutma ortam.Donanm

Is kayna, ierisinde %0,4-1,7 orannda karbon bulunan elik, soutma svs, gerginlii giderilecekmalzeme, normalletirme tav yaplacak malzeme, elikmalzeme, sl ilem iin gerekli dier ekipmanlar.

LME VEDEERLENDRME

Her faaliyet sonrasnda o faliyetle ilgilideerlendirme sorular ile kendi kendinizideerlendireceksiniz.

retmen modl sonunda size lme arac(uygulama, soru-cevap) uygulayarak modl uygulamalarile kazandnz bilgi ve becerileri lerekdeerlendirecektir.

AIKLAMALAR

8/7/2019 50932622 Isil Islemler

5/40

1

Sevgili renci,

Gnmzde gelien teknoloji ile birlikte eliklerin yaygn kullanm ve buna balolarak mekanik ve metalografik zelliklerinin iyiletirilmesinde, elie uygulanan slilemler giderek nem kazanmaktadr. eliklerin byk ounluuna ierdii elementlere

bal olarak eitli sl ilemler uygulanabilmektedir. Kimyasal bileimin yannda uygulanansl ilemler sonucunda istenen sertlik, mekanik ve fiziksel zellik deerlerineulalabilmektedir.

Isl ilemler ok eitli olup hem ham maddeye, hem de bitmi rnlere uygulanabilir.Genel olarak eliklere uygulanan sl ilemler; su verme tav, yumuatma tavlamas,normalletirme tavlamas ve gerginlik giderme tavlamasdr. Bu modlde eliklereuygulanan sl ilem yntemlerini reneceksiniz.

GR

8/7/2019 50932622 Isil Islemler

6/40

2

8/7/2019 50932622 Isil Islemler

7/40

8/7/2019 50932622 Isil Islemler

8/40

4

Metaller saf halde yumuak ve dk mukavemetli olmalarna karlk alamlama,

soukekil verme ve

s

l ilemlerle sertlik ve mukavemetleri birka kat art

r

labilir. Ayr

caretim srasnda dkme, plastik ekil vermeye, keserek ve tala kaldrarak ilemeye,kaynak, perin ve vida ile birletirmeye elverilidirler. Btn bunlara karlk genelliklekorozyona kar direnleri dktr.

Malzeme seimi srasnda yukardaki zellikleri de dikkate alarak malzemeninkullanm esnasnda alaca ortama (dayankllk alma sresi vb.) retim sonraskullanlaca yerdeki alma artlarna gre sl ilem ile (sertletirilmesi, yumuatlmas,normalletirilmesi ya da gerginliinin giderilebilmesi gibi ilemlerle) zelliklerininayarlanabilir olmasda malzeme seiminde nemli bir unsurdur.

1.1.2 Malzemelerin Yap zellikleri

Malzemelerin zellikleri i yaplarna baldr. Malzemelerin i yaplar ise, atomlarndiziliine, trne ve birbirlerine balanekillerine gre deimektedir. Atomlarn dizilileri

birim hcreler yardmyla olmaktadr. ok fazla sayda birim hcre bir araya gelerekmalzemelerin tanelerini oluturmaktadr.

Btn maddeler atomlardan meydana gelen kimyasal elementlerden olumaktadr.Atomlar bir elementin kimyasal zelliklerini tayan en kk parasdr. Bundan dolayelementlerin karakteristik zellikleri, elementi oluturan atomlarn yapsna baldr. Birelementin atomu paradan olumaktadr.

Bunlar; Elektronlar Protonlar Ntronlardr.

1.1.2.1. Atomlar Aras BaAtomlarn bir arada tutan 4 farkl ba vardr. Bunlar; metalik, iyonik, kovalent ve

wander waals balardr. Metalik, iyonik ve kovalent balar kuvvetli olup, vander waals baise olduka zayf bir badr.

1.1.2.2. Kristal KafeslerKristalleen malzemeler, kristal kafes ad verilen boyutlu belli bir dzene gre

dizilmi bir hacim kafesten oluurlar. Metalik malzemelerde atomlarn dizilii byk nemtar. Drt nemli kristal kafes yaps vardr. Bunlar;

Basit kbik (BK) Hacim merkezli kbik (HMK), Yzey merkezli kbik (YMK) Hegzagonal sk paket (HSP) yapdr.

8/7/2019 50932622 Isil Islemler

9/40

5

1.1.3. Alamlar

ki ya da daha ok sayda metalin veya bir metal ile bir ametalin birletirilmesi ileoluturulan ve metallerin zelliklerini tayan maddelere alam denir. Alamlama ile safmaddelerin snrl olan zellikleri istenilen oranda gelitirilebilir.

1.1.3.1 Alam Tipleri

ki eit alam tr vardr. Bunlardan birincisi, homojen alamlar, ikincisi homojen

olmayan alamlardr. Tek bir faz yapsnda olan alamlara homojen alamlar, birden fazla

ekil 1.1: a)Basit kbik yap, b)Hacim merkezli kbik yap, c)Yzey merkezlikbikyap, d)Sk paket hegzagonal yap

a) b)

c) d)

8/7/2019 50932622 Isil Islemler

10/40

6

faz ieren alamlara da homojen olmayan alamlar denir. Fazlar mikroskop altnda

incelendiinde kendilerine has belirgin bir grnm ve ekilde olurlar.Kat haldeki homojen alam bir kat zeltiden veya bileikten oluur. Homojen

olmayan alamlar ise, kat fazlarn karmndan oluur.

1.1.3.2. Isl Eriler

Isl eriler alamlar hakknda bilgi edinmek iin en nemli kaynaklardr. Bir dengediyagram oluturmak iin birok sl (termal) eriye ihtiya duyulur. Bu sl erilerdenalnan veriler yardmyla izilen bir faz diyagramekil 1.2.bde gsterilmektedir. Burada TAve TB noktalar srayla saf A ve saf B metallerinin katlama noktalarn gstermektedir.Alamlarn katlamaya baladklar noktalarn birletirilmesiyle oluturulan izgiye likids

denir. Likids izgisinin zerinde tek fazl

bir blge olan homojen s

v

zelti bulunur.Katlamann tamamland scaklklarn birletirilmesiyle oluturulan izgiye ise solidsdenir. Solids izgisinin altnda kalan tek fazl blgede alam tamamen homojen katzeltiden oluur. Likds ve solids izgisinin arasnda ise sv ve kat zeltiden oluan ikifazl blge bulunmaktadr.

ekil 1.2: a)eitli oranlarda soumaya tutularak farkl faz yaplarn gzlendii,ergime ve tamamen katlamann gzlendii scaklklarn tespit edilmesi ve

bdeki ekilde grld gibi denge diyagramnn oluturulmas

a) b)

8/7/2019 50932622 Isil Islemler

11/40

7

ekil 1.3: Demirin souma erisi ve allotropik deiimi.

1.1.4 Allotropi

Bir metalin farkl scaklklarda farkl kristal kafes yapsna sahip olmas zelliineallotropi denir. Demir, kalay, kobalt ve mangan gibi metaller allotropik metallerdir.Allotropik metallere sl ilemlerle farkl zellikler kazandrlabilir.

1.1.4.1 Demirin Allotropisi

Saf demirin souma diyagramnda ayr allotropik durum (polimorf) vardr.

ekil 1.3te grld gibi ergimi demir sv halden katlarkan ilk olarak hacimmerkezli kbik (HMK) kafes yapl demir oluur, 1400 C de bu yap yzey merkezli kbik(YMK) kafes yapl demirine, 910 C de de hacim merkezli kbik (HMK) kafes yapldemirine dnr. (HMK) kristal kafese sahip demire ferrit, (YMK) kristal kafese sahipdemire ise ostenit denir.

Ferit () : Karbonun demiri iinde erimesi sonucu oluan kat zeltiye ferrit denir.C ferrit iinde 723 C de en fazla %0,03 kadar eriyebilir.

stenit (): Karbon atomunun YMK yapdaki demiri ierisinde znmesisonucunda oluan kat zeltidir.

kat zeltisi: Kabonun demiri iinde erimesi sonucu elde edilir. C bu eriyikiinde 1493 C en fazla % 0.08 orannda eriyebilir.

FERRT- HMK (HacimMerkezli Kbik)

FERRT - HMK (HacimMerkezli Kbik

OSTENT - YMK (Yzey

Merkezli Kbik)

SIVI

C

8/7/2019 50932622 Isil Islemler

12/40

8

ekil 1.4: Demir-karbon denge diyagram elik blgesi

1.1.5.Demir Karbon Denge Diyagram

eliin metalurjik yaps hem scaklk hemde karbon oran ile deitirilebilir. ekil1.4te demir-karbon denge diyagram grlmektedir. Demir-Karbon denge diyagramnda %2karbon oranna kadar olan blge elik, %2 ile %6,67 arasndaki blge ise dkme demir

blgesidir.

8/7/2019 50932622 Isil Islemler

13/40

9

Demir-Karbon denge diyagramndan grld gibi; saf demir yaklak olarak 1535C

tamamen s

v

haldedir. 1535C ile 1400C s

cakl

k aral

nda kat

zeltisi halinde olupHMK kafes yapya sahiptir. 1400C ile 910C scaklk aralnda kat zeltisi halinde olupYMK kafes yapya sahiptir. 910Cden itibaren kat zeltisi halinde olup HMK kafesyapya sahiptir. Demir ierisinde karbon miktar arttka bu dnm scaklklardeimektedir. Karbon miktar %0.8e kadar olan elikler tektoid alt elik, %0.8 ile %2arasnda olan elikler ise tektoid st elik olarak adlandrlr.

Demir-karbon denge diyagramnda kullanlan terimler Sementit (Fe3C) : Sert ve krlgan demir-karbr (Fe3C) bileidir. tektik (S + Fe3C): Bir svdan farkl iki kat oluumudur. % 4,3 C ieren Fe-

C alamnda 1140 Cde oluur.

tektoid ( + Fe3C): Bir kat eriyik yapdan farkl iki kat yap oluumudur.% 0,8 C ieren elikler de 723 C oluur.

Perlit (+ Fe3C): Mikroskop altnda parlak parmak izi eklinde grlen ferrit vesementitin birleiminden oluan tektik yapdr.

1.1.6. eliklerin Snflandrlmas

1.1.6.1. retim Metodlarna Gre elikler

Bassemer ve Thomas elik retim yntemi. Smens Martin elik retim yntemi. Elektrik ark ve elektrik endksiyon elik retim yntemleri. Pota ierisinde elik retim yntemi. Oksijenli konverter elik retim yntemi. Vakum elik retim yntemi.

1.1.6.2. Kullan

m Alanlar

na Gre elikler Yap elikleri Takm elikleri Souk ve scak i elikleri Hz elikleri Yay elikleri Yksek scaklk elikleri Paslanmaz elikler

8/7/2019 50932622 Isil Islemler

14/40

10

1.1.6.3. Bileimlerine Gre elikler

Sade karbonlu elikler Dk ve orta alaml elikler Yksek alaml elikler

1.1.6.4. Ana Katk Maddesine Gre elikler

Karbonlu elikler Manganl elikler Kromlu elikler Nikel elikler Krom Nikel elikler Volframl elikler Vanadyumlu elikler

1.1.6.5. Metalografik Yaplarna Gre elikler

Ferritik elikler Ferrit + Perlitik elikler Perlitik elikler stenit elikler Martenzitik elikler Ledeburitik elikler Beynitik elikler

1.1.6.6. Fiziksel ve Kimyasal zelliklerine Gre elikler

Isya dayankl elikler Manyetik elikler Korozyona dayankl elikler Paslanmaz elikler

8/7/2019 50932622 Isil Islemler

15/40

11

1.1.6.7. Sertletirme ortamlarna gre elikler

Su elii Ya elii Hava elii

1.1.7. elik Standartlar

Gelimi ya da gelimekte olan her lke kendi bnyesinde uygun bir elik standardgelitirmitir. Dolaysyla dnya standartlar lkeden lkeye byk farkllklargstermektedir. Bunun dnda ayn lkede birka ayr standardnda kullanld durumlar da

vardr.

lkemizde elik standard ( TSE 1111 ) de belirtilmitir.

lkemizde TSE normlar kullanlmakla birlikte, yabanc elik standartlardakullanlmaktadr. Aada TSEye ait elik normlar verilmitir.

elik retim yntemlerine gre elikler aadaki gibi sembollendirilmitir. M : Siemens Martin elii E : Elektrik Ark elii : Elektrikndksiyon elii O : Oksijenli konvertr elii

Bunlarn dnda elikler Bazik zellikli ise ( B ) asidik zellikli ise (A) eklindeifade edilir.

eliklerin ergitme ve dkm ekillerine gre sembolleri S : Sakin dklm elik Sy: Yar sakin dklm elik K : Kaynar dklm elik Y : Yalanmayan dklm elik

eliklerin uygulanan sl ilemlere gre sembolleri SF : Sertletirilmi elik Me : Menevilenmi elik Nr : Normalletirme tav grm elik Yt : Yumuatma tavlamas grm elik Gt : Gerginlik giderme tav grm elik s : Islah tav yaplm elik

8/7/2019 50932622 Isil Islemler

16/40

8/7/2019 50932622 Isil Islemler

17/40

13

ekil 1.7: eliklere uygulanan sl ilem scaklk aralklar

stenit ()

Ferit + stenit

Ferit + Perlit

Perlit +Sementit

eliklere uygulanan sl ilem eitleri aadaki gibi sralanabilir. Su verme tav (sertletirme) Gerginlikleri giderme tav Normalletirme tav Yumuatma tav

8/7/2019 50932622 Isil Islemler

18/40

14

ekil 1.8: eliklerde su verme sonucunda oluanmartenzitik yap

1.2.2.1. Su Verme Tav (Sertletirme)

Sertletirme ilemi eliin stenit blgesine (ekil 1.7) kadar stlmas ve btnyapnn stenit fazna dnene kadar beklenilmesi sonrasnda hzl birekilde soutulmasile gerekletirilir. Bu dnm sonucunda martenzit ad verilen yksek sertlie sahip yapoluur.

Sertletirmede nemli noktalarMartenzitik dnm hzl gerekletii iin difzyona zaman yoktur. stenit faz

kayma mekanizmasyla aniden kafes yapsn deitirir.

Martenzitik dnm souma hzna baldr. Hzl souma engellenirse dnmgereklemez.

Martenzitin sertlik deeri ierisinde bulunan karbon miktarna baldr.

stenitik yap oluturmaelik karbon oranna gre stenit scaklna gelinceye kadar stlr. Bu ilem

yaplrken ilk nce oda scaklndaki frna konulur ve sonra stlr.

8/7/2019 50932622 Isil Islemler

19/40

15

Bekletmestenitleme scaklnda elikler bir sre bekletilir. Bekletme yada s emdirme diye

adlandrlan bu ilemin sresi dnm tamamen salanana kadardr. ounlukla bu sresade karbonlu eliklerde 1 cm kalnlk iin 2 dakikadr. Yksek karbonlu yada alamleliklerde bu sre daha fazladr. Bu tip eliklerde karbrlerin ve katk elemanlarnn erimesiiin 20-30 dakika beklenilmelidir.

Sertletirme Sertletirme svlar

Musluk suyu Erimi ya da sv tuz Ya Ya ve su karm %10 NaCl ieren tuzlu su Hava

Sertletirmede dikkat edilecek hususlar lk nce elik malzeme oda scaklndaki frna konulmal ve stma

yaplmaldr.

Yapnn tek fazl stenite dntnden emin olunmaldr. Tavlama ortamnda bulunan oksijen ya da nem demir oksit oluturur ve

oluan bu yaltkan tabaka martenzit dnmn engeller.

nce paralar veya tellerde yzey alannn ktleye oran byk olduuiin su verme esnasnda bu malzemelerin souma hz yksek olacaktr.

Isl ilem esnasnda kullanlmas zorunlu olan eldiven, ksa, tulum vegerekli btn takmlar kullanlmaldr. disiplini ve meslek kurallara uyulmal ve kazalara kar dikkat

edilmelidir.

8/7/2019 50932622 Isil Islemler

20/40

16

UYGULAMA FAALYETAadaki ilem basamaklarn uygulayarak eliklere su verme ilemini yapnz.

Ilem Basamaklari neriler Isl ilem frn 600C ayarlaynz ve bu

scakla kmasn beklemeden elikmalzemenizi frn ierisine koyunuz.

Paray 780C kadar hzlstnz. Perlit veya sementit iindeki karbonlarn

serbest kal p genlemeden dolay YMKkristal kafes ierisinde kat eriyikoluturabilmeleri iin bekleyiniz.

Para yzeyindeki oksit tabakasntemizleyiniz.

Bu scaklktan itibaren ani soutmailemi ile karbonlarn bulunduklar

YMK kristal kafesleri iinden darkmalarn engelleyerek hzl birekilde soutunuz.

Bu sayede martenzit yap oluturarakarplm, ekil deitirmi ve gerginlikkazanm kristaller oluturunuz.

Malzemenin sertliini kontrol ediniz.

Emniyet tedbirlerini uygulaynz Frn snma scakl beklenirken

malzememizde bir n tavlamaya maruzkalacak ve birdenbire snmayarak

gerilmelerin olumas

engellenecektir.

(7)Yanmalara kar tedbirli olunuz. nl, gzlk ve eldiven kullannz. Mesleiyle ilgili etik ilkelere uygun

davrannz.

Bu scaklktan sonra frnmz 780Chzl birekilde kacakekilde frmzn

snma ayar artrlacak ve hzl olarak buscakla karlacaktr.

Para scak olacandan temizlemeyimekanik temizleme aralarndan tel fravb. takmlarla yapnz.

Daha nce aldnz sertlik lmemodln dikkate alnz.

UYGULAMA FAALYET

8/7/2019 50932622 Isil Islemler

21/40

17

LME VE DEERLENDRMEBu faaliyette kazanm olduunuz bilgileri aada verilen sorular cevaplandrarak

deerlendiriniz.

A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)

Aadaki cmleleri doru veya yanl olarak deerlendiriniz.

(...)1.Demir esasl metallerde ana eleman demir olmakla birlikte bunun yannda alameleman olarak daima Bakr bulunur.

(...)2.Metalik bal malzemeler, sy ve elektrii iyi iletirler, plastik ekil deiimineelverilidirler, yanstrlar, kat haldeyken kristal yapya sahiptirler.

(...)3.Karbon demiri icinde erimesi sonucu oluan kat eriyie Ostenit denir. Demirin safhalidir.

(...)4.eliin baz zelliklerini deitirmek ya da gelitirmek iin bileimine ilave edilenmaddelere katk eleman denir.

(...)5.elie uygulanan btn sl ilemlerin amac, eliin zelliklerini istenen ekildedeitirmektir.

(...)6.Su verme sonucunda oluan martenzitik yap inesel biiminde saman demetiniandran birekilde grlr.

(...)7.Martenzitin sertlik deeri ierisinde bulunan Alminyum miktarna baldr.(...)8. Souma erileri malzemelerin deiik souma srelerinde scaklnn llerek

izildii erilerdir.

(...)9. n stmann amac, sertletirilecek eliin birdenbire sertletirme scaklndakifrna konduunda d yzeylerinin yksek scaklktan etkilenmesini nlemektir.

(...)10. n stma eliin karbon veya katk eleman oranna gre 150C ile 900C scaklkaralnda yaplr.

(...)11.ounlukla sertletirme svs olarak su, ya, sv tuz, hava ya da %10 NaCl ierentuzlu su kullanlr.

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerekkendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnzsorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz.

LME VE DEERLENDRME

8/7/2019 50932622 Isil Islemler

22/40

18

PERFORMANS DEERLENDRMEYaptnz uygulamay deerlendirme leine gre deerlendirerek eksik veya hatal

grdnz davranlar tamamlaynz.

KONTROL LSTES

DEERLENDRME KRTERLER Evet Hayir

1)

Malzemeyi homojen olarak nce yakla

k 600C kadar yavasttktan sonra yaklak 780C kadar hzlsttnz m?

2) Perlit veya sementit iindeki karbonlarn serbest kalpgenlemeden dolay YMK kristal kafes ierisinde kat eriyik

oluturabilmeleri iin beklediniz mi?

3) Para yzeyindeki oksit tabakasn temizlediniz mi?4) Bu scaklktan itibaren ani soutma ilemi ile karbonlarn

bulunduklar YMK kristal kafesleri iinden dar kmalarn

5) Bu sayede martenzit yap oluturarak arplm, ekil deitirmive gerginlik kazanm kristaller oluturdunuz mu?

6) Malzemenin sertliini kontrol ettiniz mi?

DEERLENDRME

Yaptnz deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzdengeiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz.

Cevaplarnzn tamam evet ise bir sonraki faaliyete geiniz.

PERFORMANS DEERLENDRME

8/7/2019 50932622 Isil Islemler

23/40

19

RENME FAALYET - 2

Bu renme faaliyeti kapsamnda gerekli ortam salandnda, tekniine uygun olarakeliklere gerginlik giderme tavlamas yapabileceksiniz.

Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalarunlardr:

Gerginlikleri giderme tavnda malzemenin i yapsnda ne tr deiikliklerolmaktadr, aratrarak bir sunu hazrlaynz?

Aratrma ilemleri iin internet ortam ve yakn evrede bulunan konuyla ilgilii yerlerini gezmeniz gerekmektedir.

2. GERLM GDERME TAVI

2.1. Gerilim Giderme Tavn Gerektiren SebeplerGerilim giderme tav kaynak, dkm, sl ilem ve soukekillendirme sonucu oluan

i gerilimleri azaltmak amacyla eliklerin dnm scaklklarnn altndaki bir scaklktastlmas ve yava soutulmas ile gerekletirilir. elik malzemelere 550 C ile 650 Cscaklk aralnda bir scaklkta gerilim giderme tav uygulanr.

Malzemeler 550 C ile 650 C scaklk arasndaki blgeye yava birekilde stlmalve burada yaklak olarak 25 mm kalnlk iin 1 saat bekletilmelidir. Soutma ilemi okyava birekilde yaplmaldr.

eliklerde gerilim giderme tavlamas iki yntem ile yaplmaktadr.

Menevileme Islah

2.2. MenevilemeTemperleme olarak da adlandrlan bu ilem sertletirilmi malzemelerin gerginliini

ve krlganln azaltmaktr. Menevilemenin anlam, sertletirdikten sonra tekrarstmaktr.Menevi sonucunda sertletirilmi yapdaki martenzit doku azaltlr.

RENME FAALYET - 2

AMA

ARATIRMA

8/7/2019 50932622 Isil Islemler

24/40

20

Menevileme ilemi bir difzyon ilemi olduu iin scaklk sresi menevilemeyi

etkiler.eliklerin alam oranna gre menevi scaklklar farkllk gsterir. Scaklk ve

bekleme sresi menevilemeye etki ettiinden, yksek scaklklarda daha ksa sretutulurken, dk scaklklarda daha uzun sre tutularak menevileme uygulanr ve eliiniyaps snekleir.

2.3. Islahounlukla yap eliklerine uygulanan bu ilem sertletirme sonras yksek scaklkta

(450-675) bekletme ve havada soutma ilemidir. Yksek sneklik oluturmak iin yaplr.

Islah ilemi ile martenzitik yap ortadan kaldrlm olur.

Islah ilemine tutulmu elik paralar talal retime uygun hale gelirler.

8/7/2019 50932622 Isil Islemler

25/40

21

UYGULAMA FAALYETKaynak edilmi ya da eilerek gerilmeye maruz kalm bir paraya gerginlik giderme

tavnn uygulamasn aadaki ilem basamaklarna gre yapnz.

lem Basamaklar Tavr ve neriler

Malzeme 550-650C'ye kadar yavayavastnz.

Malzemenin her blgesinin homojenolarak tavlanmas

n

salay

n

z.

Bu scaklkta malzemeyi kalnlnagre bekletiniz. (25mm kalnlk iin 1saat bekletilmelidir.

Parada tekrar gerilmeler olmasnengellemek iin ok yava soumasnsalaynz.

Emniyet tedbirlerini uygulaynz. Yanmalara kar tedbirli olunuz.

nl, gzlk ve eldivenkullannz.

Mesleiyle ilgili etik ilkelere uygundavrannz.

Frn ierisinde stmak her zamanhomojen birs dalm verir.

Yava soumay salamak iin frnkapatnz ve elik malzeme frn

ierisinde kendi halinde soumayabraknz.

UYGULAMA FAALYET

8/7/2019 50932622 Isil Islemler

26/40

22

LME VE DEERLENDRMEBu faaliyet kapsamnda hangi bilgiler kazandnz aadaki sorular cevaplandrarak

belirleyiniz.


Aadaki cmleleri doru ve yanl olarak deerlendiriniz.

(........)-1 .Gerginlik giderme tavlamas malzemenin i yapsn yumuatmak amac ile yaplr.

(........)-2 .Gerginlik giderme tavlamasnda malzemeler 150 C ile 250 C scaklk arasndakiblgeye yava bir ekilde stlmal ve burada yaklak olarak 25 mm kalnlk iin 1saat bekletilmelidir.

(........)-3 .elik malzemelere 550 C ile 650 C scaklk aralnda bir scaklkta gerilimgiderme tav uygulanr.

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerekkendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnzsorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz

LME VE DEERLENDRME

8/7/2019 50932622 Isil Islemler

27/40

23

PERFORMANS DEERLENDRMEYaptnz uygulamay deerlendirme leine gre deerlendirerek, eksik veya hatal


KONTROL LSTESDEERLENDRME KRTERLER Evet Hayir

Malzemeyi 550-650C'ye kadar yava yavasttnz m?

Malzemenin her blgesinin homojen olarak tavlanmasn saladnz

m?

Bu scaklkta malzemeyi kalnlna gre beklettiniz mi? (25mm

kalnlk iin 1 saat bekletilmelidir).

Parada tekrar gerilmeler olmasn engellemek iin ok yava

soumasn saladnz m?

DEERLENDRME




8/7/2019 50932622 Isil Islemler

28/40

24

RENME FAALYET - 3

Bu renme faaliyeti kapsamnda gerekli ortam salandnda, tekniine uygun olarakeliklere normalletirme tavlamas yapabileceksiniz.


Normalletirme tavnda malzemenin i yapsnda ne tr deiikliklerolmaktadr, aratrnz ve bir sunu hazrlaynz.

Aratrma ilemleri iin internet ortam ve yakn evrede bulunan konuyla ilgiliiyerlerini gezmeniz gerekmektedir.

3. NORMALLETRME TAVINormalletirme tav genellikle mekanik zellikleri iyiletirmek, tane ebatn

kltmek veya homojen bir i yap elde etmek iin, ekil 3.1de grlen ABC izgisininyaklak 30-50 C kadar zerindeki bir scaklkta elik malzemenin stlp tavlandktan sonrafrn dnda sakin bir havada kendi halinde soutumas ile yaplr.

RENME FAALYET - 3

AMA

ARATIRMA

(stenit)

Ferit + stenit +

ekil 3.1: Demir-karbon denge diyagram

ndan normalletirme tav

n

n uygulamascaklklarnn gsterilmesi

A

B

C

8/7/2019 50932622 Isil Islemler

29/40

25

3.1.Normalletirme Tavn Gerektiren Sebepler

Normalletirme tavn gerektiren balca sebepler aadaki gibi sralanabilir.

Homojen bir i yap oluturmak Tane boyutunu kltmek eliklerin mekanik zelliklerini iyiletirmek Yumuatma tav uygulanm eliklerin sertlik ve mukavemetini artrmak

8/7/2019 50932622 Isil Islemler

30/40

26

UYGULAMA FAALYETDvlm, kaynak edilmi ya da herhangi bir sl ilemden gemi elik malzemeye

normalletirme tav uygulayarak homojen bir i yap oluturulmas ve tane boyutununkltlmesi ilemini aadaki ilem basamaklarna gre yapnz.

lem Basamaklar neriler

Malzemeyi homojen olarak nceyaklak 600C kadar yava sonrayaklak 780C kadar hzlstnz.

Malzemenin her blgesi dnnceyekadar bekletiniz. (Bekleme sresi 1mmiin 2 dakikadr).

Malzemeyi 723C'nin altna kadarhareketsiz ve havada daha sonraistenilen ekilde soutunuz.

Emniyet tedbirlerini uygulaynz. Yanmalara kar tedbirli olunuz. nl, gzlk ve eldiven

kullannz.

Mesleinizle ilgili etik ilkelere uygundavrannz.

UYGULAMA FAALYET

8/7/2019 50932622 Isil Islemler

31/40

27

LME VE DEERLENDRMEBu faaliyet kapsamnda hangi bilgileri kazandnz aadaki sorular

cevaplandrarak belirleyiniz.



(........)-1 .Normalletirme tav genellikle mekanik zellikleri iyiletirmek, tane ebatn

kltmek veya homojen bir i yap

elde etmek iin uygulan

r.

(........)-2 .Normalletirme tavlamas iin genellikle tavsiye edilen tavlama iin bekletmesresi elik malzemenin 1mmsi iin 10 saat kadardr.

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerekkendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnzsorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz.

LME VE DEERLENDRME

8/7/2019 50932622 Isil Islemler

32/40

28

PERFORMANS DEERLENDRMEYaptnz uygulamay kontrol listesine gre deerlendirerek, eksik veya hatal



Malzemeyi homojen olarak nce yaklak 600C kadar yava sonra

yaklak 780C kadar hzlsttnz m?

Malzemenin her blgesi dnnceye kadar beklettiniz mi? (Bekleme

sresi 1mm iin 2 dakikadr).

Malzemeyi 723C'nin altna kadar hareketsiz ve havada daha sonra

istenilen ekilde souttunuz mu?

DEERLENDRME




8/7/2019 50932622 Isil Islemler

33/40

29

RENME FAALYET4

Bu renme faaliyeti kapsamnda gerekli ortam salandnda, tekniine uygun olarakeliklere yumuatma tavlamas yapabileceksiniz.


Yumuatma tavnda malzemenin i yapsnda ne tr deiiklikler olmaktadr,aratrnz ve bir sunu hazrlaynz.

Aratrma ilemleri iin internet ortam ve yakn evrede bulunan konuyla ilgilii yerlerini gezmeniz gerekmektedir.

4.YUMUATMA TAVI

stenilen mekaniksel ve fiziksel zellikleri elde etmek, soukekillendirmeyi ve talakaldrmay kolaylatrmak iin elik malzemelerin stlp istenilen deiikliklerin olumasgerekleinceye kadar bu scaklkta tutulmas ve sonra da yava soutulmas ilemineyumuatma tavlamas denir.

4.1. Yumuatma Tavn Gerektiren Sebepler

Yumuatma tav genelde azami % 0.6 karbon ieren eliklere uygulanr. Geneldetalal ilemleri kolaylatrmak iin yapld iin daha az karbon ieren eliklereuygulanmas gereksizdir.

Yumuatma tavn gerektiren balca sebepler aadaki gibi sralanabilir: Malzemenin sertliini azaltmak, Dvlm ya da dklm paralarn i gerilmelerini azaltmak, Tala kaldrmay kolaylatrmak, eliklerin elektrik ve manyetiksel zelliklerini iyiletirmek, Tane boyutunu kltmek iin yaplr.

RENME FAALYET4

AMA

ARATIRMA

8/7/2019 50932622 Isil Islemler

34/40

30

UYGULAMA FAALYET

Dvlm, kaynak edilmi ya da herhangi bir sl ilemden gemi elik malzemeyeyumuatma tav uygulayarak, fiziksel ve mekaniksel zelliklerini iyiletirerek talalilemleri kolaylatrma ilemini aadaki ilem basamaklarna gre yapnz.

lem Basamaklar neriler

Malzemeyi homojen olarak nceyaklak 600C kadar yava sonrayaklak 780C kadar hzlstnz.

Bu scaklkta birka saat bekletereksementitin kresellemesini salaynz.

Bekleme ilemi bittikten sonramalzemeyi 600C kadar ok yava dahasonra malzemeyi istenilen ekildesoutunuz.

Malzemelerin sertliini kontrol ediniz.

Emniyet tedbirlerini uygulamak Yanmalara kar tedbirli olma nl, gzlk ve eldiven kullanmak Mesleiyle ilgili etik ilkelere uygun

davranma

Daha nce alm oldunuz sertlik lmemodln dikkate alarak Malzemeninsertliini kontrol ediniz.

UYGULAMA FAALYET

8/7/2019 50932622 Isil Islemler

35/40

31

LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgileri kazandnz aadaki sorularcevaplandrarak belirleyiniz.



(........)-1 .stenilen mekaniksel ve fiziksel zellikleri elde etmek, soukekillendirmeyi ve

tala kaldrmay kolaylatrmak iin yumuatma tav yaplabilir.

(........)-2 .Yumuatma tav genelde % 0.6 karbon ieren eliklere uygulanr.

(........)-3 .Yumuatma tav genel olarak tala kaldrma ilemini kolaylatrmak iin yaplr.

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek

kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnzsorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz.

LME VE DEERLENDRME

8/7/2019 50932622 Isil Islemler

36/40

32

PERFORMANS DEERLENDRMEYaptnz uygulamay kontrol listesine gre deerlendirerek eksik veya hatal

grdnz davranlar tamamlamaynz.


Malzemeyi homojen olarak nce yaklak 600C kadar yava sonra

yaklak 780C kadar hzlsttnz m?

Bu scaklkta birka saat bekleterek sementitin kresellemesini

saladnz m?

Bekleme ilemi bittikten sonra malzemeyi 600C kadar ok yava

daha sonra malzemeyi istenilen ekilde souttunuz mu?

Malzemenin sertliini kontrol ettiniz mi?

DEERLENDRME


Cevaplarnzn tamam evet ise modl deerlendirmeye geiniz.


8/7/2019 50932622 Isil Islemler

37/40

33

MODL DEERLENDRMEPERFORMANS TEST (YETERLK LME)

Modl ile kazandnz yeterlii aadaki kontrol listesindeki kriterlere gre lnz.

KONTROL LSTES

DEERLENDRME KRTERLER Evet Hayir

A SU VERME TAVI YAPMAKMalzemeyi homojen olarak nce yaklak 600C kadar yava sonrayaklak 780C kadar hzlsttnz m?

Perlit veya sementit iindeki karbonlarn serbest kalp genlemedendolay YMK kristal kafes ierisinde kat eriyik oluturabilmeleri iin

beklediniz mi?Para yzeyindeki oksit tabakasn temizlediniz mi?Bu scaklktan itibaren ani soutma ilemi ile karbonlarn

bulunduklar YMK kristal kafesleri iinden dar kmalarnengellediniz mi?Bu sayede martenzit yap oluturarak arplm, ekil deitirmi vegerginlik kazanm kristaller oluturdunuz mu?Malzemenin sertliini kontrol ettiniz mi?B- GERGNLK GDERME TAVI YAPMAKMalzemeyi 550-650C'ye kadar yava yavasttnz m?Malzemenin her blgesini homojen olarak tavlanmasn saladnzm?Bu scaklkta malzemeyi kalnlna gre beklettiniz mi? (25 mmkalnlk iin 1 saat bekletilmelidir).Parada tekrar gerilmeler olmasn engellemek iin ok yavasoumasn saladnz m?C NORMALLETRME TAVI YAPMAKMalzemeyi homojen olarak nce yaklak 600C kadar yava sonrayaklak 780C kadar hzlsttnz m?

Malzemenin her blgesi dnnceye kadar beklettiniz mi?(Bekleme sresi 1mm iin 2 dakikadr).Malzemeyi 723C'nin altna kadar hareketsiz ve havada daha sonraistenilen ekilde souttunuz mu?D- YUMUATMA TAVI YAPMAKMalzemeyi homojen olarak nce yaklak 600C kadar yava sonrayaklak 780C kadar hzlsttnz m?Bu scaklkta birka saat bekleterek sementitin kresellemesinisaladnz m?Bekleme ilemi bittikten sonra malzemeyi 600C kadar ok yavadaha sonra malzemeyi istenilen ekilde souttunuz mu?

Malzemenin sertliini kontrol ettiniz mi?

MODL DEERLENDRME

8/7/2019 50932622 Isil Islemler

38/40

34

DEERLENDRME

Yaplan deerlendirme sonunda hayr cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.Kendinizi yeterli grmyorsanz modl tekrar ediniz.

Btn cevaplarnz evet ise modl tamamladnz, tebrik ederiz. retmeniniz sizeeitli lme aralar uygulayacaktr. retmeninizle iletiime geiniz.

8/7/2019 50932622 Isil Islemler

39/40

35

CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET 1 CEVAP ANAHTARI

1 Y2 D3 Y4 D5 D

6 D7 Y8 D9 D

10 Y11 D


1 D

2 Y3 D


1 D2 Y


1 D

2 Y3 D

Cevaplarnz cevap anahtarlar ile karlatrarak kendinizi deerlendiriniz.

CEVAP ANAHTARLARI

8/7/2019 50932622 Isil Islemler

40/40

KAYNAKA KARABULUT Hasan, retmen Ders Notlar (Yaynlanmam), Ankara.

2005.

Do Dr. GNDZ Sleyman, Faz Diyagramlar Dersi Y. Lisans DersNotlar, Karabk, 2000.

Do Dr. KAAR Ramazan, Kaynakta Isl lem Metodu Dersi Y. LisansDers Notlar, Karabk, 2000.

DoDr. ERDOAN Mehmet, eviri Mhendislik Alamlarn Yap vezellikleri-Cilt 1, Ankara, 2000.

DoDr. ERDOAN Mehmet, eviri Malzeme Bilimi ve MhendislikMalzemeleri-Cilt 1, Ankara 1998.

Prof.Dr. SAVAKAN, Temel Malzeme Bilgisi ve Muayenesi, Trabzon 2004. BAYDUR Galip, Malzeme, Ankara, 1976. SERFEL Y. Saip, Metal leri Meslek Teknolojisi-2, Ankara, 2001.

KAYNAKA

50932622 isil islemler

Documents