.A.N'KARA ÜNİVERSİTESİ İLİHİY.A.T F.A.KÜLTESİ Y.A.YINL.A.RI NO. : 117

50. YIL

A N ·K A R A Ü N 1 V ER S 1 TE S 1 B A S I M E V 1 ı 9 7 3

CUMHURiYET DEVRi HADiS NESRiYATI VE •

HADiS ÖGRETiMi

Mücteba UGUR

Cumhuriyetin kuruluşundan bugüne kadar geçen yanın asırlık bir süre içinde Türkiye'de her sahada olduğu gibi Hadis İlıni sahasında da küçümsenemiyecek çalışmalar yapılmıştır. Her ne kadar bu çalış­malar diğer İslami ilimlere kıyasla daha az görünınekte fse de, yine de önemli bir yekfın tutmaktadır.

Cumhuriyetin ilk yıllannda, kurtuluş savaşı sonrası Türkiyesinin bir taraftan yÖnünü tayin, diğer taraftan imarını temin etmek için yapılan yoğun çalışmalar, bilhassa harf inkilabı ve laik düzen anlayışı İslam Dini'nin ikinci 'mühim kaynağı olan Sünnet etrafında oluşan, kaynaklarının hemen hepsini Arap Dili ile yazılmış eserlerin teşkil

ettiği Hadis İlmi sahasındaki çalışmaların bir süre aksamasına sebep olmuştur. Ancak Cumhuriyet idaresi bütün Türkiye sathında yerleş­tikten sonrad~ ki, İslam kültürünün vazgeçilmez bir bölümü olan Hadis konusunda çalışmalar başlamıştır.

Cumhuriyet devrinin hadis çalışmalan İslamiyet'e ait neşriyatla başlamıştır. Önce bu neşriyata umumi bir göz atmak konumuz bakı­mından faydalı ·. olacaktır.

Cumhuriyet devrinin dini neşriyatı

Cumhuriyet devrinin dini neşriyatı başlıca üç grupta görülmek-tedir :

a) Resmi neşriyat b) Üniversite neşriyatt c) Husfısi neşriyat.

Resmi neşriyat Diyanet İşleri Başkanlığı neşriyatıdır. Daha çok Tefsir', Hadis2

, i lmihaP sahalarına aittir. Bunlann yanısıra Hz. Pey-

. 1 Hak Dini Kur'an Dili, Kur'an-ı Kerim ve. Türkçe Anlamı (Meal), Namaz Süre­lerinin Türkçe Tercüme ve Tefsiri ... gibi.

ı Ayrı bir bölümde verilecek çeşitli hadis lcitapları. 3 İslam Dini, Cep İlmihali, Şafü İlmihali vb.

346 MÜCTEBA u(;UR

gamb.er'le ilgili olanlar4, (ikri ve edebi eserler de vardır. Bütün bu

konulan kapsıyan neşriyatın gayesi halka dini bilgiler vermek, onları irşat etmektir. Çeşitli konulardaki hutbeleri içine alan kitaplar6

, kıla­vuzlar', va'z kitapları8 hep bu gayeyle neşredilrniştir·.

Üniversite neşriyatı öğrenciler için ders kitapları ve ilmi eserler olarak iki çeŞittir. ilmi araştırmalar sonucu ortaya çıkan ilmi eserler, Türkiye'nin fikri yapısını kurmak gayesine hizmet etmektedir.

Hususi neşriyat ise çok çeşitli maksatlada çıkarıldığından hepsini· bir gaye etrafında toplamak mümkün değildir. Ancak bir isim vermek gerekirse, İsH\m'ı tamtmak, halka hitap etmek, halkın dini duygularınİ geliştirmek, Hz. Peygamber'i ve İslam büyüklerini tamtmak, İslam esaslarını öğretmek, çeşitli cereyanlara karşı İslam'ı müdafaa etmek gibi gayetere yöneldiği söylenebilir.

Cumhuriyet devri dini neşriyatını ana hatlanyle bu şekilde özet­'lerneye çalıştıktan sonra bu neşriyat içinde Hadise ait olanlarına kısa bir göz atmak yerinde olacaktır:

50 yıllık Cumhuriyet devrinde Hadis İlmiyle ilgili neşriyat diğer­Ierine nisbetle az denilebilecek bir seviyededir. Durumu rakamlarla ispat etmek mümkündür:

Harf inkılabını takip eden 1928- 1936 yılları arasındaki 8 yıllık hiç de az olmayan bir süre içinde Türkiye'deki resmi dini neşriyat sayısı ı 9 dur. Bunun 6 sı Hristiyanlık ve diğer dinleri e, 13 'ü İslamiyet'le il­gilidir. Bu 13 eser içinde hadisle ilgili olanı 2 gibi küçük bir rakamdır. Aynı süre içindeki hususi neşriyat ise 232 dir. Bunun da 54'ü Hristi­yanlık, 8'i Dinler Tarihi, IO'u diğer dinlerle ilgilidir. Geri kalan 160 İslami neşriyatın, çoğu Kur'an cüzleri olmak üzere 70'ini Kur'an-ı Kerim, 45'ini de Akaitle ilgili olanlar t,eşkil etmektedir. Bu dönemde hadisle ilgili hususi neşriyat sadece birdirıo. Daha sonraki yıllarda da durum hemen hemen ayındır. Mesela, 1943 yılımn toplam 25 İslami eseri arasında Hadise ait olanı yoktur11

• 1948 yılında Hristiyanlık ve

4 Eski ve Yeni Ahitte Hz. Muhammed, Hlitemü'l-Enbiya Hz. Muhammed ve Ha-yatı, Hz. Muhammed Hakkında Konferanslar, Muhammed Aleyhisselam'ın Peygamberligi.

5 ilim-Ahlak-İman, İlim İman Etmeyi Gerektirir, İnce Taneleri vb. 6 Yeni Hutbelerim, Hutbeler ... gibi. 7 Hac Kılavuzu, Kurban Rehberi, Dini Bilgiler · Kılavuzu ... gibi. 8 Va'z Örnekleri gibi. . 9 Türkiye Bibliyografyası, 1928- 1936 VIII /104, 5. 10 Ayru eser, ll-VII toplamı, sb. 141, 157. ll Ayru eser, 19.43 I-IV toplarru, sb. 5.

İL.-\DİS NEŞRİYATI VE! HADİS ÖGRETİMİ 347

diğer dinlerle' ilgili 16, İslamiyede ilgili 4 va;z, ll Akait, 24 İlınihal, ll Tasavvuf esed yayınlanmıştır. Bu yılki hadis neşriyatı da 2 dir12

•

.1955 in toplam 104 dini, 86 İslanıl eserinden 3'ü hadisleilgilidif13.1960 yılının 162 islami eserinden 5'i hadise dairdir14

• 1966 da ise bu riisbet 249 İslami esere karşılık 4'tür15

• Aradaki yıllarda da durum değişme­mektedir. Rastgele alınmış bu rakamlar gösterir ki Cumhuriyet Türki­yesi'nde hadise ait neşriyat diğer İslami .neşriyatın % 2 sine ancak yak­laşmaktadır. Bu konuda kaynağumz olan Türkiye Bibliyoğİ-afyası'run Türkiye'de yayınlanan bütün eserleri ihtiva etmediğini bir an düşün­sek bile bu nisbetingeniş ölçüde değişmeyeceğiili tahminetroekteyiz.

Resmi ·hadis neşriyatı .

Resmi dilli neşriyatın Diyanet İşleri Başkanlığı'nca yap~dığı yu­karıda zi.kredilınişti. Hadis neşriyahnda ·da · en büyük pay yetkili bir merci olarak bu roakaroındır. Diyanet İşleri Başkahlı~'mn konumuzia . ilgili neşriyatının .belli başlıları aşağıdadır:

a) Kitap olarak

1 . Sahih-i Buhari Muhtasarı Teci·id-i Sarih Tercemesi ve Şerhi

Ahmed b.Ahmed b.Zeyni'd-Din Abdi'l-Latifb.Ebi Bekri'z-Zebidi' nin (816-893 /1413-1487) XVfuhamined b. İsma'il-El-Buhari'riin (194-256 /809- 869) meşhur eseri "El-Cami'u's.,.Salıih (Sahib-i Buhari)"yi kısaltarak meydana getirdiği tamameri merfü rivayetlere ait ''Et- Tec­ridu's-sarih li'ahadlsi'l-Cami'is-Salıih" adlı eserinin tercüme ve ·şerhi­dir. İlk üç cildi Darü'l-Fünün müderris~erinden Babanzade Ahmed Naim Bey (1873-1934), 4-12 nci cilderi ikinci devre Afyon milletvekil­liği yapmış olan Kamil Miras (1874-1957) tarafından tercüme ve şer-. hedilrniştir16• ·

Et-Tecrid'n's-Sarih'in neşri

Diyanet İşleri Başkanlığının hadis sahasındaki bu en mühim neş­riyatı ile ilgili kültür tarihimize ait bazı bilgiler vermeden geçemiyeceğiz.

Cumhuriyetjn ilanını müteakip Rahmetli Atatürk Kur'an-ı Kerinı­in tercüme edilmesi isteğini taşunaya başlamıştı. Diyanet İşleri :Baş- ·

12 Aynı eser, 1948 yılı toplam yayınlan, sh. 5. 13 Aynı eser, 1955 I-m. sb. 47-52, IV sb. 14-17. 14 Aynı eser, 1960 I-IV bülasası .

. ;15 Aynı eser, 1_966 I- IY hülaşası. 16 İlk iki" cildi eski harflerle yayınlanmıştır. (İst. 1346 /1928). 3-12 nci ciltler ise

1936-1948 yılları arasında neşredilmiştir . . 1957 de fasiküller balinde başlıyan ikinci baskı sonra ciltler teker teker neşredilerek devam etmiş ve halen ll nci cil de gelmiştir (Ank. 1972).

. 348 MÜCTEB.A. UGUU

kanlığı bu arzuya Kur'an-ı Kerim için · bir tefsir yazdırmayı, hadis tercüme ettirmeyi ilave etti ve bunları yapacal~.lan bulmak üzere o sıralarda başkan yardımcısı olan Aksekili Harndi Efendi'yi17 İstanbul'a gönderdi. Aksekili Harndi Efendi Hadis tercümesini Naim Bey'e, tefsir yazdrrm.ayL Elmalılı Harndi Efendi'ye kabul ettirmekte hiç güç­lük çekmemişti. 18

Daha sonra Kur'an-ı Kerim tercümesi için İstiklal Marşı Şairi Mehmet Ak:if (1873- 1936), tefsiri için Elınalılı Muhammed Harndi Yazır (1878-1942), Tecrid-i Sarili tercümesi için de Ahmed Naim Bey'le mukavele yapılmıştır19• Mukavele gereğince Ahmed Naim Bey, tercü­meye çok lıymetli bir mukaddime eklemiştir. Ancak ikinci cildin neş­redilmesinden bir müddet sonra Ah.nied Naim Bey vefat edince20 ya­rım kalan işe Kamil Miras'ın devam edeceği İstanbul' Müftülüğü'ne yazılan bir yazL ile bildirilerek mukavele yapılması emredilıniştir.21

. Vazifeyi kabul eden Kamil Miras Diyanet İşleri Başkanlığına bir mek­tup yazarak, "Buhari-i Şerif Muhtasan. Tecrid'in tercüme ve izahının ikmali gibi ulvi bir vazifenin uhde-i aciziye havale buyurulrouş .. " ol­duğundan babisle, " ... Hatemü'l-Enbiya Efendimiz'in akval ve ef'al ve tekarir-i seniyyelerini aziz milletimizin ana diline çevirmekteki ul­viyet ve kudsiyeti düşünerek huzlır-u samilerine şu naçiz teşekkürle­rimi sunarken gözlerim yaşardı..." şeklinde duygularını da bildirmiş-

·ı1 Türkiye'nin 3. Diyanet İşleri Başkanı Ahmet Harndi Akseki (1887- 1951). Veli Ertan imzasıyle Diyanet Dergisi'nde aeşredilen (Sayı, 106-107), "Tecrid-i Sarih Tercümesi" 4. cildin 2. baskısı başına da eklenen Kamil Miras'm tercüme-i halinde " ... Merhum'ım Türk Milletine en büyük hizmeti, hiç şüphesiz Büyük Millet Meclisi'nde 2. intihab devre­sinde Kur'an-ı Kerim'in dilimize tercüme ve tefsir edilmeSi hususunda meclise verdiği ka­nım teklifidir. Nitekim Büyük Millet Meclisi bu teklifi oybirli~ ile kabul etmiş ... " ve " ... Kur' an-ı Kerim le birlli."te Bubiiri'nin de tercümesi Büyük Millet Meclisi'nce kabul edilmiştir ... " denilmekte, ancak kaynak gösterilmemektedir (Ank. 1968, sh. 4). Büyük Millet Meclisi 2. devre zabıt ceridesi fihristierini taradığımız halde böyle bir teklif ve karara rastlıyamadık.

18 M. Emin Erişirgil, Mehmet Aldf- İsHimcı Bir Şairin Romanı, Ank. 1956; sh. 463 vd.

19 Bu mukaveleler D iyiillet İşleri Başkanlı~ Derleme ve Yayın Müdürlügü arşivinde 1966 yılma kadar muhafaza edildiili halde sonralan kaybolmuştur.

20 Ahmed Naim Bey üçüncü cildi "Salat-ı Mariz" bahsi sonuna kadar bazırladı!!t halde 574 numaralı hadisin tercümesini tamamlıyamadan ölmüştür. Müsvetteleri diger ciltleri tamamlıyan Kamil Miras tarafından baskıya hazırlai!.DllŞtır.

21 İstanbul 4. Noteri Ali Murtaza tarafından tanzim olunan 31 Temmuz 1936 gün, 8187 /1089 sayılı, 22 ay süreli 9 maddelik mııkavelede, "T.C. Diyanet İşleri Reisliği narnma Müşavere Heyeti az~sından Harndi Akseki ve Zat İşleri Müdürü Ömer Özker ile Mülga Darü'I.FünCın illOm-u Aliyye-i Diniyye şubesi Ahlak Müderrisi ve Afyon Meb'Os-u Esbakı Kamil Miras arasında Buhari-i Şerif'in muhtasarı olan "Et~Tecridu's-Sarllı" nam kitabın terceme ve izahı hakkmda mün'akid mııkavelenamedir ... ". "Babu't-Teheccüd bi'l-leyl" den mezkür kitabın .sonuna kadar Türkçe tercümesi ve icabeden cihetlerin ilmi bir surette şerh ve izahını Kamil Miras der'uhde etmiştir ... " denilmektedir. Diyanet İşleri Başkanlığı Perleme ve Yayın Müdürlüğü arşivindeki özel 1 numaralı dosyadan.

RADİS NEŞRİYATI VE RADİ~ ÖGRETİMİ 349

tir22• Yaptığı ilk tercümeyi de bu mektupla . birlik~e gönderıiı.iş, ş.unlan

da ilav~ etmiştir: "Salat-ı teheccüdden ilk tercüme ettiğim hadis-i şerif bir kısım esma'ü'l-hüsnayı ihtiva etmekte bulunduğundan tefe'u­len ve teberrüken bu hadis-i şeı;ife ait olan tercüme ve izahı ıiuıUr-u alilerine takdini ediyorum".23 Sonralan bu "takdim" işi devam edecek ve hazırlanan müsveddeler · Diyanet İşleri Başkanlığı'na gönderilip kontrolden geçtikten sonra basılacaktır. Bunu Kfunil Miras'ın 15 Haziran 1938 tarihinde Başkanlığa yazdığı mektubundaki " .. :riya~etçe formaların tetkikine memur huyurulan Sayın ·Bay Ahmed Harndi Akseki a:rkadaşırruzın selef ve halefin asar-ı hadisiye ve ilmiyelerinden mülhem olarak vaki olan irşad ve işaretlerine· minnetdarım ... " 24 ifa­desinden anlamaktayız25• Bir ara, basım işlerini kontrol için Ahmet Ham di Akseki İstanbul'a gönderilmiş, dönüşünde " ... basılan kısım­larm iyi ve bu tarzda devam ettiği müddetçe reisliğin dini ve ilmi mev­kii ile mü tenasi b bir kitap olacağı ... " kanaatini rapor halinde Başkan­lığa sunmuştur6• Eserin n eş ri telif hakkını ödeme, . kağıt temini; mali' formaliteler gibi güçlükler yüzünden gecikmiş ve 1948 yı.Iııia kadar sürmüştür.

2 . Riyazu's-Salilıin

Yedinci hicri asrın değerli hadis alimlerinden Hafız, Ebfı Zeke­riya, Muhyi'd-Din Yahya b. ŞerefEn-Nevevi'nin (631-676 /1233- 1277) "Riyazu's-Salihin min Kelam-i Seyyidi'l-MürseUn" adlı ~serinin ter­cümesidir. Buhari, Müslirn, Ebu Davud," Nese'i gibi tanınmış mt.ıhad:­dislerin muteber eserlerinden seçilmiş hadisleri ihtiva eder. Konı.j.lara göı:e ayrılmış, her konunun başına ilgili ayetler eklenmiştir. Birinci cildin baş tarafına Ahmet Harndi Akseki tarafından yazılmış hadis, sünnet, hadislerin tedvini gibi konulara ait bir mukaddime ile müel­lifin. hal tercümesi de ilave ediln:iiştir 27

• • Birinci ve ikinci ciltler Hasan --------~·-- .

22 Kfu:nil Miras'ın elyazısiyle 14.8.1936 tarihli mektubundan. Adı geçen arşiv, özel 4 numaralı dosya.

23 Aynı yer. 24 Kamil Miras'ın el yazısıyle 15.6.1938 tarihli mektubundan. Adı geçen arşiv~ aynı

yer. 25 Buradan h~m müsveddelerin, hem basıldıkça formalarıli Diyanet İşleri Başkan­

lığı'nca tetkik edildiği neticesi çıkmaktadır. Nitekim bu müsveddelerin Ankara'ya gönde­rilcliğine dair İstanbul Müftülüğü'nün 24.3.1938 gün, 150; 25.2.1938 gün 98 sayili yazı­lariyle Başkanlığın tetkikten sonra iade eclilcliğinj bileliren 21.12.1937 gün, 4070 /4210; 26.4.1938 gün, 1193 /1251; 23.2.1938 gün, 505 /550 sayili yazılannın örne~ adı geçen arşivde mevcuttur.

26 Adı geçen arşiv özel2 numaralı dosyada mevcut Ahmet Hameli Akseki'nin elya-zısiyle 26.6.1939 tarihli raporundan. · ·

27 Ank. 1949, sh. VII-XXXII ve 1-4.

350 l\IÜCTEBA UGUR

Hüsnü Erdem ile Kıvamuddin Burslan tarafından müştereken, üçün­cü cilt ise Ha~an Hüsnü Erdem tarafından yalnızca tercüme edilmiştir.

3 . Seçme Hadisler Kaynakları ekseriyetle Abdu'l-A.zim b. Abdi'l-Kaviyy'il-Mun­

ziri'nin (öl.656 /1258) "Et-Tergib ve't-Terhlb"i, Sünen-i Ebi D§.vud, Sahlh-i Buh§.ri, Sahilı-i Müslim gibi muteber eserler olan muhtelif konulara ait llerbiri 101 hadis ve tercümesinden ibaret 4 kitap halinde neşredilmişti..f8• Her kitabın kapağında tercümeterin "Diy§.net İşleri Başkanlığı adına İbrahim Atay, İbrahim Eken, Yakub İskender ve Ahmet Serdaroğlu tarafından hazırlanmış, Müşavere Kurulu'nca incelendikten sonra bastırılmış ... " olduğu yazılıdır.

4. Ahlaka ait 239 Hadis Tercüme ve İzahı

Temyiz Mahkemesi Başkanlığından emekli Ali Himmet Berk.i'nin .çeşitli kaynaklardan derleyip tercüme ve izahını yaptığı 239 hadise ait eseridi..f9• Sonradan müellifi tarafından onbir hadis daha eklenerek hadis sayısı 250 ye çıkanlmış ve "250 Hadis Tercemeve İzahı" adıyle yeniden yayınlanmıştır (Ank. 1972).

5. Cami'ul-kunuz (Ahlaki Hadislerden Seçmeler) Celalu'd-Din Abdu'r-Rahman b. Ebi Bekr Suyuti'nin (809- 911 /

1406-1505) "El-Cami'us-Sağir fi Hadisi'l-Beşiri'n-Nezir" isimli eseri · ile Abdu'r-Ra'Uf Münavi'nin (924-1031 /1518-1621) "Kunuzu'l-Ha­ka'ik fi Hadis-i Hayri'l-Hala'ik" ından derlenmiş ahlak ve adaba ait h~disleri içine alır. Ali Vahid Üryant derlemiş, Yusuf Ziyaeddin Er-sal tercüme etmiştir (Ank. 1960). ·

6 . Kırk Hapis "Riyazu's~SaJ.ib1n müellifi Nevevi'nin itikadi, ameli, ahiakl 42

hadisi ihtiva eden çok meşhur "El-Erba'un"unun tercümesidir. Ter­cümeyi Ahmed Naim yapmıştır0 •

7 . İlaht Hadisler Abdu'r-Ra'Uf Münavi'nin "El-İthafatu's-Seniyye bi'l-Ahadisi'l­

Kudsiyye" adlı eseri esas tutularak hazırlanmış 92 kudsi (il§.hl) hadisin Hasan Hüsnü Erdem tarafından yapılmış tercümesidir. Tercümenin baş tarafına Kur'an-ı Kerim ile kudsi ve nebevi hadisler arasındaki farklara, son kısmına da hadis ravilerinin haltercümelerine ait notlar eklenmiştir (Ank. 1963).

28 Ank. 1963-1966. 29 Ank. 1968. 30 2. baskı, Ank. 1967.

HADIS NEŞRIY.A.TI VE HADIS ÖGRETil\11

8. Oruç ve Ramazan İbadetlerine. dair 101 Hadis Hasan Hüsnü Erdeii1 tarafından toplarup tercüme edilmiştir

(Aıık. 1953).

9 . Riyazu's-Salihfn · Hadislerinin Ravileri Olan Ashfib-ı Kirtim ve Hadis İmamlarının Hal Tercümeleri ·

Bu eser de "Riyazu's-Salihin" i Türkçeye kazandıranlardan Hasan Hüsnü Erdem tarafından hazırlanmıştır (Ank. 1964).

b) Makale olarak Diyanet İşleri Başkanlığı'nın makale neşriyatı resmi neşir organı

olan aylık "Diyanet Dergisi"nde yayınlanıİııştır. İlmi araştımiaların mahsulü olan bu makalelerden konumuzla ilgili olanların belli başlı­ları şunlardır :

I. Uydurma HadisZere Dair Bu başlık altında Ahmet Serdaroğlu tarafından yazılan iki maka­

Iede31 uydurma (mevzu) hadislerin ana karakterleri ele alınmaktadır. Kaynak gösterilmemiş olmakla beraber her ikı makalenin .hazırlan­

- masında Ali b. Sultan Muhammed El-Kaari'nin (öl. · 1014 /1605) "El-Esraru'l-Merfu'a fi'l-Ahbari'l-Mevdüa" adlı eserinden faydala­nılmıştır.

2. Hadis ve Sünnet Prof. Muhammed Hamidullah'ın bu kısa makalesi Muharrem

Şen tarafından tercüm~ edilmiştir: Hadis ve sünnet terİIİı.lerinin kısaca. açıklanmasından sonra hadisin önemi, hadislerin muhafaza · edilmesi-· nin sebepleri ve. hadislerin Hz. Peygamber zamaılında ve ondan sonra tedvinine dair bilgileri havidir.32

3. Hadisler Arasmda Tenakuz Meselesi (Muhtelefu'l-Hadis) Doç. Dr. Talat Koçyiğit'in bu makalesi zahiri manalan birbirine

aykırı gibi görünen hadisleri konu olarak almaktadır. Hadis ilminin ayrı bir konusu olan bu çeşit dış görünüşü zıt hadislerin ineelenme seyri hakkındaki özlü mainmattan sonra örnekler üzerinde durulmuştur33•

4. İmam Buhfiri ve "el-Cami'us-Salzfh" i

Doç. Dr. Taia.t Koçyiğit tarafından kaleine alınmış bu makalede Buhari'nin "el~Cami'us-Sahih"inin ~ivayet, ·İ'aviler, bölümler (bablar) ve diğer hususlardaki özellikleri ele alınmaktadır4•

31 C. VI, sayı 65 ve C. VII. Sayı 68-69. 32 C. VITI; Sayı, 80-81; Ocak-Şubat 1969 1969, sh. 13-16, 40. 33 C. IX; Sayı, 98-99; Temmuz-Ağustos 1970, sh. 205- 9. 34 C. X; Sayı, 104-105; Ocak-Şubat 1971, Sh. 19-23.

352 1\IÜCTEB.A. UGUR

5. Mevzu Hadisleri Nasıl fanıyabiliriz

Kayseri Yüksek İsl§.pı Enstitüsü Hadi~ öğretim görevlisi M. Yaşar Kandemir'in bu makalesi . de mevzu hadislerin ana karakter­lerine tahsis edilmiştir35•

c) Tercüme olarak

Diyanet İşleri Başkanlığı'nın tercüme olarak neşretmiş. olduğu bir eser Dr. Subhi Es-Salih'in usUl-ü hadise dair "Uluriıu'l-Hadis ve Mus­talahuhu" isimli kitabıdır. M. Yaşar Kandemir'in tercüme ettiği eser "Hadis ilimleri ve Hadl.s Istılahları" ~dıyle .yayınlanmış~ır (Ank: 1971).

Üniversite Neşriyatı

Üniversiteden maksat, Darü'l-Fünün İiahiyat Fakültesi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi ve Ankara Üniversitesi İiahiyat Fa­kültesi'dir6.

Darü'l-Füiıun ilahiyat Fakültesi'nin hadis konusunda fazla bir yayını yoktur. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi ve Ankara Üniversitesi İiahiyat Fakültesi neşriyatına gelince, hepsi de ilmi çalış­maların, araştırmaların ürünü olarak kıymetli eserlerdir. Bunlar ara­sında ilk olarak İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'nin neşret­miş olduğu Abdulkadir . Karahan'ın "İslam-Türk Edebiyatııida Kırk Hadis, Toplama, Tercüme ve Şerhleri"ni göreceğiz37•

Hadis literatüründe ayrı ve ör{emli bir ko~u olan "Kırk Hadis" . alanında ·ciddi ve ilmi bir araştırma olan eser, sahasında ilk olarak ya­yınlanmıştır . .,Kırk Hadis"lerin doğuş amilleri, cem ve tasnifi, Türk,

. İran ve Arap dillerindeki aynı konudaki derlemeler gibi konuları içine almaktadır.

İJabiyat Fakültesı Neşriyatı

Ankara Üniversitesi'ne bağlı İiahiyat Fakültesi'nde mevcut Ha­dis Kürsüsü de şimdiye kadar te'lif, tercüme ve tenkitli neşir olarak değerli eserler vermiş, fakülte dışından da bir kıymetli eserin neşrine zemin hazırlamıştır. İiahiyat Fakültesi'nin hadis konusundaki neşriyatı te'lif, tercüme ve.tenkitli neşir olarak şunlardır:

35 Aynı yer, Sh. 24-32. 36 Erzurum Atatürk Üniversitesi'ne bağlı İsiann İlimler Fakültesi'nin hadis konu·

sunda henüz neşöyatı olmadığını bu vesile ile belirtmek isteriz. 37 İst. 1954.

RADİS NEŞRİYATI VE HADİS ÖGRETİMİ 353

1 . Buhiiri'nin Kaynakları Hakkında Araştırma/ai·

M. Fuat Sezgin'in doçentlik tezi olan eser adından da anlaşıla­cağı üzere Bubari'nin "El-Cami'us-Sahlh" adlı · eserinin telifinde fay­dalandığı yazılı kaynakları ortaya koyan, konusunda ilk ve tek araş-tırmadır (İst. f956). . .

2. Bazı Hadis Meseleleri Üzerinde Tetkikler Prof. M. Tayyib Okiç'in hadise dair çeşitli konulari~, Saha.be,

Tabi'un, hadis rivayeti konulannda araştırmalarını kapsıyan bir kitap­tır. Her konu etrafında çok geniş bibliyoğrafya verilmiş olduğundan hadis sahasında çalışanlar için faydalı bir eserdir (İst. 1959).

3. Hadis UsUlü (İ/nı-u Mustalahi'l-Hadi~)

DoÇ. Dr. Talat Koçyiğit'in sünnet ve hadis, hadis ravileri, hadis­lerin nakli, çeşitleri, ilel, . nesh gibi belli. hadis konularını kapsıyan usul-ü Hadis kitabıdır (Ank. 1967).

4. Hadisçifer/e Kelamcılar Arasmdaki Münakaşalar Talat Koçyiğit'in doçentlik tezidir. İsHim Akait ve Kelamı'na ait

itikadi ihtilaflann sebepleriyle, Allah'ın sıfatları, Kaza ve kader, halk-ı Kur'an ve benzeri konulardaki ihtilafları incelemektedir (Ank. 1969).

5. Henımam İbn Münebbilı'in Sahifesi

Hemmam b. Münebbih'in (öl. 101 /718) meşhur sahabi Ebu Hureyre'den (öl. 58 /677) rivayet edip yazdığı hadislerin tercümesidir. Halen elde mevcut en eski yazılı hadis metni olarak bilinen ve "Es­Sahifetu's-Sahlha" denilen bu hadis mecmuasını hadis tedvini konusun- · da bir mukaddime ile Prof. Muhanimed Hamidullah neşretmiştir. Bahis konusu tercüme bu neşirden yapılmıştır. Ayrıca "Mecelletu'l­İlmiyyi'l-Arabi" neşrinden hadis metinleri ·de eklenmiştir38 •

6. Hadis Istılalıları Hakkında Nulıbetu'l-Fiker Şerhi (Nuzlıetzı'n­Nazar Fz Tavzih-i Nuhbeti'l-Fiker)

' Şeyhul-islam Ab.nıed b. Ali b. Mulıamnied Askalani (İbn-u Haceri'l-Askalani)'nin (773-852 /1372..:..1449) hadis ıstılahianna dair önemli eseri "Nuhbetu'l-Fiker fi Mustalah-i ehli'l-Eser" ile .bu esere bizzat kendisinin yazmış olduğu ''Nuzhetu'n-~azar fi Tavzih-i Nuh­beti'l-Fiker" şerhinin tercümesidir. Terdirneyi yapan Talat Koçyiğit eserin baş tarafına hadis tarihini özetleyen bir önsöz ile İbn-u Haceri'l­Askalani'nin tercüme-i haline dair bir bölüm eklemiştir39•

37 İst. 1954. 38 Ank. 1967; sh. 75. not. 39 Ank. 1971; sh. 5- 8, 9-17.

354 MÜCTEBA UGUR

7. Kitabu'l-llel ve Ma'rifeti'r-Rical

Ahmed b. Hanbel'in (164-241 /780-855) aynı isimdeki, hadis ravilerinin cerh ve ta'diline dair eserinin Ayasofya Kütüphanesi 3380 nurnarada kayıtlı şimdilik yegane nüsha olarak bilinen yazmasınıo tenkitli neşridir. Prof. M. Tayyib Okiç'in Türkçe ve Arapça önsöi.ü ile Talat Koçyiğit'in keza Türkçe ve Arapça mukaddimesiyle birlikte birinci cildf neşrolunmuştur (Ank. 1963). Eseri neşre hazırlayanlar Talat KoÇyiğit ve İsmail Cerrahoğlu'dur.

8. Şerefıı Ashtıbi'l-Hadis

El-Hatibu'l-Bağdadi adiyle meŞhur olan Ebu Bekr Ahmed b. Ali b. Sabit'in (392-463 /1002-1071) meşhur eserinin Doç. Dr. Mehmet Said Hatiboğlu tarafından lıazırlanmış tenkitli neşridir. Titiz bir ça­lışmanın mahsulü olan eserde tenki.tli neşrin bütün icaplarına tamamen .riayet edilmiştir (Ank. 1972).

Bu ilmi neşriyata, her ne kadar ilahiyat Fakültesi neşd değilse de, Milli Eğitim Bakari.lığı'nca yayınlanmıŞ küçük çapta bir eser daha ek­lemek istiyoruz. "Kırk Hadis Tercümesi" .. Meşhur Türk Şairi FuzCıli' nin (Muhamme~ b. Süleyman, (910-975 /1504-1567) daha çok Molla Cami adıyle tanınan Nuru'd-Din Abdu'r-Rahman b. Ahmed'e (817-898 /1414-1492) ait Farsça "kırk hadis" derlemesinin TürkÇesidir. Molla Cami'nin Farsça, Fuzuli'nin Türkçe tercümeleri manzumdur. Eseri Kemal Edip Kü_rkçüoğlu neşre hazırlamıştır (İst. 1951).

Makale olarak Üniversite Neşriyatı

Üniversite neşriyatı ara_sında mühim. bir yeri olan makaleler'tama­men ilmi araştırmaların sonucudur. Hadis konusunda en fazla makale ilahiyat Fakültesi Dergisi'nde neşredilmiştir. Darü'l-Fünfın il~biyat Fakültesi Mecmuası'nda neşredilen _bir, ilahiyat Fakültesi Dergisi'nde 1952 yılından 1970 yılına kadar çıkan ve aşağıda şıralanan oiıyedi· ma­kale bunu göstermektedir.

Dini ve Gayndini Riva)!etler

Zakir Kadiri (Ugan)'ın Darü'l-Fünfın llabiyat Fakültesi Mec­muası'ndaki40 bu etraflı makalesi rivayetin önemi, tarifi, 'fürJ4erde rivayet, Arap Edebiyatında rivayetin önemi, rivayetlerin yazı ile tes­piti, hadis rivayeti, hadis ravileri, hadise ait mühim eserler gibi konu­ları kapsamaktadır . .

40 1. yıl, sayı 4; sh. 132-210. İst. 1926.

HADİS NEŞRİY.A.TI VE HADİS ÖGRETİMİ 355.

1. Hadis-rErba'in Nevinin Doğuşu ve Anıilieri Abdnlkadir Karahan tarafından kaleme alınmış bu makalede

yukanda zikri geçen eserinde olduğu gibi "Kırk Hadis" konusu işlen­mektedir. Kırk Hadis türünün doğuşuna tesir eden faktörler üzerindeki izahatı Fransızca bir özet takip etmektedir.41

. .

2. El-Hatib E.l-Bağdiidf ve Takyfd al-İ/nı Adlı Eseri

Prof. Ahmet Ateş bu makalesinde 5 nci Hicri (ll nci Miladi) as­rın belli baŞlı hadis alimlerini toplu olarak zikretti.kten sonra El-Ha­tib'ul-Bağdadi'den ve eserlerinden bahsetmekte, daha sonra da onun meşhur eseri "Takyidu'l-İlm" in Yusuf El-Aş tarafından yap4an ten­kitli neşrini ele almaktadır .. Makıi.lenin son kısmında "Takyid u'l-İlm" in muhteva ve mevzuu ~yrıca hülasa edilmektedir.42

3. Hz. Peygamber Zamanında Hadisin Tedvini Prof. Dr. M. Hami,dullah'tan N?.fiz Danışman Türkçeye aktar­

mıştır. Hz. Peygamber zamanında yazılan r~smi. vesikalar ve sahabenin hadisleri yazdıklatma dair rivayetler konusundadır. Hadis yazmanın men ediliş. sebepleri ve hadislerin sağlam bir şekilde nesilden 'nesile aktarılmış olduğunun delillerini, diğer dinlerdeki nakillerle İslami nakillerin mukayesesİ takibetmektedir43

•

4 . Sahilı-i Müslim Nüshalarınm Rivayeti James Robson'un "The Journal of the Royal Asiatic Society"

· mecmuasının Nisan 1949 tarihli nüshasında neşredilen bu makalesi Talat Koçyiğit tarafından tercüme edilmiştir. Giriş bölümünde Buhar! ile Müslim'in '.'Sahih"leri mukayese edildikten sonra Sahilı-i Müslim nüshalannın rivayeti ele alınmaktadır44 •

. 5 . Sünen-i Ebi Diivud Nüslıalarmm Rivayet i ·Bir önceki makalenin yazarı tarafından h.azırlanmış bu makalede

keza Talat Koçyiğit tarafından tercüme edilmiştir. Konusu başlığın­dan bellidir45

•

6 . Tefsir ve Hadis Kitabetine Karşı Peygamber ve Sahabenin Durumu

İsmail Cerralıoğlu'nun hazırladığı bu yazıda Kur'an-ı Kerim'i tefsir konusundaki rivayetler ele alınıp tahlilleri yapıldıktan sonra

41 İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1952 /I; Sh. 76-82 . . 42 Aynı yer, sh. 91- 103. 43 Adı geçen dergi; 1955 III- IV, sb. 1-7. 44 Aynı yer, sh. 8-20. 45 1956;. sh. 173- 182.

356 i\IÜCTEB.A. UGUll.

Hz. Peygamber ve sahabe zamanındaki hadis kitabetine yer verilınek­tedir46.

7. İslam Hadisinde İsnad ve ·Hadis Ravilerinin Cerlıi

Talat Koçyiğit hazırlamıştır. Hz. Ömer'in ve bir kısım sahabile­rin hadis rivayeti ve raviler hususunda göstermiş oldukları titizliğin sebeplerinden ve hadiste isnad tatbikatının başlangıcı ile cerh ve· tadile tabi tutulan ravi tiplerinden bahsetmektedir'n.

8 . İbn-i İshak' m İsnad Kullamşt James Robson'un 23 ncü müsteşrikler kongresinde okunan bir

tebliğinin kısaltılmış metninden Talat Koçyiğit tarafından dilimize çevrilmiştir. İbn-i İshak'ın (öl. 150 /767) naklettiği haberlerdeki is­nadına ve kullandığı isnadlardaki noksanlıklara aittir48

•

9 . Kitap ve Sünnetle Nesh Meselesi

Talat Koçyiğit bu makalesinde müstakil olarak "nesh" mev­zuunu· ele almakta bilhassa Kur'an-ı Kerim ve Sünnette vaki olmuş nesh olayları üzerindeki görüş ayrılıklarını tahlil etmektedir49

10. Hasen Hadislerin Çeşitleri

James Robson'dan Talat Koçyiğit'in tercüme etmiş olduğu bu araştırma özellikle Tirmizi'nin (209- 279 /824-892) "hasen hadis" tabirinin izahına dairdit0

• ·

ll . İslam Hukukunda Hadisin Yeri

Prof. Dr. M. Zübeyr Sıddiki'nin bu makalesini Dr.· M. Esat K.ılıçer Türkçeye aktarmıştır. isıani Hukukunun ikinci mühim kaynağı olan hadislerin önemi hakkındadır51 • .

12. Hadiste Tercüman

Prof. M. Tayyib Okiç'in kaleminden çıkmıştır. Tercümanlık ve tercüman konulannda etimolojik ve tarihi geniş bilgilerden soiıra Hz. Peygamber ve sahabe zamanlarındaki tercümanlık faaliyetlerine dair nakiller ele alınmıştır. Yazarın hemen her araştırmasında dikkati çe­ken geniş bibliyog'rafyaya burada da yer verilmiştir52•

46 1961; sh. 39-45. 47 Aynı yer, sb. "47-57. 48 1962; sh. 117- 126. 49 1963; sh. 93-108. 50 Aynı yer, sb. 109- 118. 51 1964; sh. 113-117. 52 1966; sb. 27- 52.

HADİS NEŞRİYATI VE HADİS ÖCRETİMİ 357

13 . Ahad Haberlerin Değeri Doç. Dr. Talat Koçyiğit'in araştırmasıdır. "Haber" ve bilhassa

"Aha d Haber" hakkında tarifler ve onun1a amel .edip etmeme konusun­daki görüşler ~erin de etraflı bir tet~tir53•

14. I. Goldzilıer'in Hadis!e ilgili Bazı Görüşlerinin Tahlil ve Tenkidi Doç. Dr. Talat Koçyiğit bu araştırmasında da meşhur Müşteşrik

Ignaz Goldziher'in hadisler ve Meşhur Muhaddis İbnu Şihab Ez-Zühri . (öl. 124 /741) hakkındaki isoadlarını tahlil ve tenkit etmektedir. Mem­leketimizde de tanınmış bir müsteşrik olan Goldziher'in bazı İslam

. ülkelerine kadar yayılmış (hadislerin pek çoğunun ıiz. Peygamber zamanına değil de ilk iki asra ait İslam Dini'nin tarihi ve ictimai in­kişafının ta bit bir neticesi olduğu) hakkındaki görüşünü54 cerhetmesi · bakımından üzerinde ayrıca durulması gereklidir.55

•

15. Mevzu Hadislerin Zuhuru Bu makale de Doç. Dr. T.alat Koçyiğit'in . kaleminden çıkmıştır.

Mevzu hadislerin ortaya çıkışının tarihi seyrini ve hadis vaz'ında Şia'nın tesirini konu olarak almıştır56•

16. hmu Usa!i'l-Hadfs veya İ/mu Mustalahi'l-Hadis

Hadis tedvininin tarihi seyrini veren bu makalede ayrıca usUl-ü hadis ilminin ve hadis ıstılahlarının ortaya çıkışı ele alınmaktadır. Yazarı Doç. Dr. Talat Koçyiğit'tir57•

17 . "Peygamber'in Sünneti" Tabiri Hakkmda

J. Schacht~tan Doç. Dr. Mehmet Said Hatiboğlu tarafından Türk­çeye çevrilmiştir. "Sünnet" tabirinin kullanılışma ait bilgiler vermek­te&8. . .

İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türkiyat . Enstitüsünün neşir orgaw olan Türkiyat Mecmuası'nda da konumuzia ilgili maka-leler yayınlanmıştır. Bunlardan ~si aşağıdadır: · .

Kırk Hadis Tercümelerine Umünıt Bir Bakış ve AnkaraZı İsmail Rusühi'nin "Tercüme-i Hadis-i Erbatn"i

53 Aynı yer, sb. 125-142. 54 Bu hususta bkz. M. Accac el-Hatib; Es-Sunnetu Kable't:Tedvin; Kahire 1963,

sb. 46, not. 1 ve sb. 249 vd., Dairetu'l-Ma'arifi'l-İslamı, Hadis Mad. C. VII Sb. 331 vd. İslam Ansiklopedisi, Hadis mad., c. s /1 Sh. 48.

55 1967; sb. 43-55. 56 Aynı yer, sh. 57- 68. 57 1969; sli. 117-135. 58 1970; sb. 81-84.

358 lllÜCTEBA UCUR

Abdulkadir Karahan tarafından hazırlanan bu makale sonradan ayrı basım olarak da neşeedilmiştir (195İ-1953, X /235- 242).

Hadis Musannefatmm Mebdei Ma'mer b. Raşid'in "Cami" i M. Fuat Sezgin (İ955, XII /P5- 13'f).

Hususi Neşriy~t

Hususi hadis neşriyatı çok çeşitlidir. Bu bakımdan ancak belli kategorilere ayırmak suretiyle tetkiki mümkündür. Daha çok halka hitabeder mahiyettedir. Bir kısmmın ilmi icaplardan uzak olduğ~ ilk bakışta dikkati çekmektedir. Bu yönüyle ilmi kıymeti de yoktur.

Hususi hadis neşriyatına aşağıda sıralanan eserler misal verile­. bilir. Bu neşriyatın teker teker değerlendirilmesi uzun süreceğinden aıicak pek mühim birkaç tanesi üzerinde durulmuştur.

a) Kitap olarak

"İ<rrk Hadis" adiyle neşredilenler

·1 . Kırk Kudsi Hadis Ali b. Sultan Muhammed el-Kaari'nin "El-Ahadisu'l-Kudsiyye

ve'l-Kelimatu'l-Ünsiyye" adlı kudsi hadis mecmuasının tercümesidir. Hasan Hüsnü Erdem tarafından Türkçeye çevrilmiştir (Ank. 1952).

2 . Kırk· Kutsi Hadis A. Fikri Yavuz ve M. Ali Aslan tarafından tercüme edilmiştir

(İst. 1964). ·

3. Bereket ve Rahmet-i ltahiyye Burhanlarrna dair Krrk Hadis-i Şe_rif

Cemal Öğüt tarafından hazırlanmış ve tercümesi yapılmıştır. Hadislerin metinleri ve kaynakları da verilmiştir (İst. 1951).

4 . Kırk Hadis-i Şerif Ahmet Nazım Ankan (İst. 1955).

5 . Altın Anahtarlar ( Krrk Hadis-i Şerif) M. Sait Çekmegil (Adıyaman, 1956).

6. Aşk-ı ResUl, Salavat-tı Şerifenin Fazai/i Hakkında Toplanmrş Kırk Hadis

H. Şeref Danişmend (Ank. 1956).

7 . On Kerre Krrk Hadis Birinci, İkinci ... Kırk Hadis isimleriyle seri olarak yayınlanmıştır.

Kaynakları daha çok Buhari, Müslim, Ahmed b. Hanbel'dir. Hasan

lU.DİS NEŞRİYATİ VE it.A.DİS ÖCRETİli!İ

Basri Çantay (öl. 1964) tarafından derlenip tercüme ve izah edilmiştir (İst. 1955- 1958).

8 . Ahlak Oğütleri ve Kırk Hadis-i Şerif Ahmed Ha!lldi Kaçar (İzmir, 1961).

9. Şehitler ve Gaziler Hakkında. Kırk Hadis-i Şerif M. Kemal Pilavoğlu (Aılk. 1962). ·.

10. izah/ı Kırk Hadis Meali Sadık Yılına (Eskişehir, 1962).

ll . izah lı Ku· k · Hadis Avni İlhan- Mustafa Ozcınk (İst. 1964).

12 Kn·k Hadis-i Şerif ve izahı Hüseyin Aşık (İst~ 1967).

"101 Hadis" adıyle neşredilenler

1 . Birinci 101 Hadis-i Şerif ikinci 101 Hadis-i Şerif Üçüncü 101 Hadis-i Şerif Küçük risaleler halinde seri olarak yayınlanmıştır. H. Nazmi

Altunkalem imzalı derleme hadisler ve tercümelerinden ibaretili (İzmir, 1946).

2. 101 Hadis . Necip Fazıl Kısakürek'in manzum hadis tercümelerini havi bu · . eserinde hadis metinleri de verilmiştir (İst: 1951) ..

3. · Yüzbir Hadis-i Şerifin Mealen Te1'cümesl · . Hüseyin İİhan . Yazgan (Gaziantep, 1956).

4. Yüzdört Hadis Mehmet Serdaroğlu (Ank. '!966).

5 . 201 Aluidis-i Şerif ve Şerhi M. Kemal Pilavoğlu (Ank. 1951).

500 Hadis" Adiyle neşredilenler

1. 500 Hadis-i Şerif (Hikmet Gonceleri) Sahih kaynaklardan Ö. Nasühi Bilnien'in (1884-1971) seçtiği,

harf tertibine koyarak tercüme ve izahıru yaptığı 500 hadisi içine alan bir eserdir (İst. 1961). .

2. 500 Hadis-i Şerif Tercümesi Hacı Cemal Eğretli (İst. 1967). "1001 Hadis" Adiy~e yaym/ananlar 1 . 1001 Hadis Tercümesi ve Tefsiri

360 iUÜCTEBA UCuıt

Seliimi Münir Yurdatap (İst. 1941).

2. 1001 Hadis Tercümesi Nurnan Kurtuluş (İst. 1948, 2. Bs. İst. 1958). 3. Pergamberimizin Dilinden ·1001 Hadis Süleyman Fahir (İst. 1955). 4. Binbir Hadis Mısır Fevkalade Başkomserliğinden emekli Mehmet Arif'in

(1261-1315 f 1845-1898) Suyfıti'nin "el-Cami'us-Sagir .. " inden derle­yip harf tertibine göre tercüme ve izahını verdiği 1001 hadisten ibaret eseridir (İst. 1959).

5 . 1001 Hadis H. Cemal Eğretli (Afyon, 1963),. 6. Zübdetü'l-Buhariden Seçmeler, Hz. · Peygamber Efendimizin

· 1001 Hadisleri Daniş Remzi Korok (İst. 1969).

Belli konulardaki hadisleri ihtiva edenler 1 . E/ıl-~ Beyt Üz~rine Hadisler Ali Rıza Doksanyedi (Ank. 1962). 2. Et-T1bbu'n-Nebevi Tıbba dair· hadislerin tercümesidir (İst. 1967).

3 . İslômda. Niyyet . . "İnneme'l-A'malu bi'n-niyyat" hadisi esas alınarak hazırlanmış

bir eserdir. Bir tek hadisi konu olarak alan ilk çalışma ·olması bakımın­

dan önemlidir (İst. 1963). 4. $.adın/ara Hitabeden Hadis-i Şerifler Ali Aslan (İst. 1968). 5. Es-Salavat el-Hômi'a fi Muhabbeti'l-Hulefa'i'l-Cômi'a "Kutbu'l-Bekri" adiyle meşhur Mustafa b. Kemali'd-Din b. Ali

el-Bekri'nin (1099-1162 1 1687-1748) aynı isimdeki Hulefa-yı Raşidin hakkındaki hadisiere dair eserinin tercümesidir. Fikri Yavuz tarafından Türkçe'ye kazandırılmıştır (İst. 1967).

Çeşitli Konulardaki Hadisleri ihtiva edenler . 1 . Hadis-i Şerif Tercümesi Harf inkılabinden sonra latin harfleriyle neşredilen ilk hadis. kita­

bıdır. Müellifi zikredilmemiştir (İst. 1931).

2. Hadis-i Şerif Tercümesi ~sat İleri (İzmir, 1945).

lİADİs NEŞnfy ATI VE RADİS ÖtRETİiUİ

3 . Peygam~erimizin Veeizeleri Ahmet Harndi Akseki (İst. 1945).

4 . Hz. Muhammed'in. Öğütleri Milellifi z~edilmemiştir (İst. 1945).

5. Büyük Peygamberimiz Hz. Muhammed'in Büyük Söz leri Bu kitabın da müellifi zikredilmemiştir (İst. 1946).

6 . Nurdan Çıkan Sesler Rahmi Şenses _(İst. 1949).

_ 7. Peygamberi Sözleri (Manzum Buhari-i Şerif) Enver Tuncalp (İst. 1950).

8 . Hadis-i Şerif

M. Kemal Pilavoğlu (Ank. 1951).

9. Hadis-i Şerifler (Peygamber Efendimizin Kanaatleri) Ömer Fevzi Mardin (İst. 1951). -

10. Hz. Muhammed'in Öğüt/eri, Hadis-i Şer(fler ve Güzel Misaller Maarif Kitaphanesi tarafından neşrolunmuştur. Halk için yazıl­

mıştır (İst. 1958).

1 1 . Hz. Muhammed Muştafa'mn Veciz Sözleri (Hadis-i Şerif Mealleri) _

Fahrettin Kabadayı (İst. 1964).

12 . Tasnif/i Hadis-i Şerifler

·M. Cemal Erten (İst. 1968).

Salıabe ile Jlgili olanlar

· 1. Aslıab-ı Kiram Hakkında Müslümanların Nezih İtikatları Ömer Nasuhi Bilmen'in bu eseri Muaviye b. Ebi Sufyan (Öl.

60 1 680) hakkındaki bazı sorulan cevaplandırmaktadır (İst. 1948).

2 . Aslıaba Hürmet, Sôğenlere Lanet .· Neşreden M. Salih Yeşiloğlu (İst. 1949).

3 . Asitabtan Ukkaşenin . Hikayesi . Nuri Tap-Çalap (İzmir, 1949).

4. Meşahir-i Ashtib-ı Kirtim . "İmamu'r-Rabbani" adiyle meşhur Ahmed b. Abdi'l-Ahad es­

Serhendi'ye (971-1034 1 1563-1624) nisbet edilen eserin Zeynelabidin Işık tarafından yapılmış tercümesidir (İst. 1957).

5. Menakıb-ı Cilıaryar-ı Giizin Muzaffer Ozak (İst. 1957).

362 MÜCTEB.o\ Ü~Ul{

6. Hz. Muhammed ve Ona Yar Olan Dört Yakm Arkadaşi Manzum olarak yazan, Enver Tuncalp (Ank. 1958).

7 . isıani Uluları Salıfibiler Muhammed b. El-Hasen eş-Şafi'i'den çeviren, İsmet Parmaksı­

zoğlu (Ank. 1965) ..

Husust ilmi Neşriyat

Üniversite neşriyatı yanında hususi neşriyat arasında da ilmileri­ne rastlanmaktadır. Bu neşriyatın çoğu hadis usulü ve hadis tarihi ile ilgilidir. Bu tür neşriyattan birkaç tanesini şöylece sıralayabiliriz:

1 . Miisteşrik Caetani'nin yazd1ğ1 islam Tarihi'ndeki isnad ve if­tiralara Reddiye

İtalyan Müsteşriki ~eone Caetani'nin (1869- 1935) Hüseyin Cabit Yalçın tarafından Türkçeye tercüme edilen "İslam Tarihi" adlı ese­rindeki hadis, isnad, hadislerin kaynakları, sahabe, Ebu Hureyre, İbn-i Abbas, ibadetler ve. Hz. Peygamber hakkındaki bazı görüşlerin tahlil ve tenkidine dair önemli bir eserdir. Mustafa Asım Köksal'ın telifidir (Ank. 1961).

2. Hadis Usulü İzmir Yüksek İslam Enstitüsü öğretim üyesi Hayrettin Karaman'ın

İmam-Hatip-Okullarında okutulınak üzere hazırladığı eserdir. SeViyesi · yüksek, konÜlan dağınıktır. Bir ders kitabından ziyade usUl-ü hadis konularına dair ·bellibaşlı bibliyoğrafyanın terkibi niteliğindedir (İst. 1965).

3 . ilk Hadis Mecmualanndan Hemman b. Münebbih'in Hadis Mecmuası

Çeviren, Ragıp İmamoğlu (Ank. 1966).

4. Muhtasar Hadis Tarihi ve Salılfa-i Hemmiim .b. Münebbih . Çeviren, Kemal Kuşçu (İst. 1967). Bu ve bundan önceki eser yu-

karıda bahsi geçen Hemmam'a ait hadis mecmuasının iki ayrı tercü-· mesidir. ·

5. Hadis Edebiyatı Tarihi, Menşei, Tekiimiilü, Hususiyetleri ve Teniddi

Kalküta Üniversitesi Profesörlerinden Muhammed Zübeyr Sıd­diki'nin eserinden Yusuf Ziya Kavakçı tarafından yapılmış tercümedir ·(İst. 1966).

6 . H adi s Rica/i İstanbul Yüksek İslam Enstitüsü öğretmenlerinden Ali Öiek'in

Hadis İlmi, isnat, raviler, hadisçiler, cerh ve ta'dil, hadis tedvini konu-

~_DİS NEŞRİYATI VE RADİ~ öGRETIMİ 363

.larındaki eseridir. Eserin sonundaki "Türkçe hadi-s çalışmaları" bö­lümü önemlidir. (İst. 1967).

b) Makale olarak

Hadis sahasında ]?.ususi neşriyat olarak birkaç makale ismi vermek yerinde olacaktır: ·.

I . H adi s ve Sünnet Ahmet Harndi Akseki59

•

2 . islômda Hadis Doç. Dr. Talat. Ko'çyiğit60•

3. Alımed b. Hanbel Doç. Dr. Talat Koçyiğit61 • ·

c) Tercüme olarak

Cumhuriyet Devri hadis çalışmaları arasında hadis literatüründe Çok meşhur olan bazı eserlerin tercüme ve hususi olarak neşeedildiğini de görüyoruz. Bu konud.a da birkaç isim verelim:

1 . Açiklamalt Şifô-yr Şerif Tercümesi

Daha çok "Şifa-yı Şerif" adıyle meşhur olan Kaadi İyad b. Musa' · nın (476- 544 /1083-1149) . "Eş-Şifa bi Ta'rif-i Hukılki'l-Mustafa" adlı eserinin tercümesidir. Ali Rıza Doksanyedi tarafından yapılan tercüme kısımlar ~alinde yayınlanmıştır (Eskişehir 1946, İst. 1948, 1950).

2 . Muhtôru' l-Ahôdis Tercümesi

Ahmed d-Haşimi'nin "Muhtaru'l-Ahadisi'n-Nebevviyye ve'l­Hikemi'l-Mubammediyye" . adlı eserinin tercümesidir. Abdulkadir Akçiçek tercüme etmiştir (İst. 1967). Aynı isim de Dursun Ali Güven (İst. .1964) ve Abdullah Aydın ile A. Fikri Yavuz (İst. -1966) tarafından yapılmış iki tercüme daha vardır.

' 3 . Tôc Tercemesi

Mansur Ali Nasıf'ın "Et-Tacu'l-Cami' li'l-Usıll fi Ahadisi'r-Re­sıll" isimli eserinin İstanbul Yüksek İslam Enstitüsü öğretim görevlisi Bekir Sadak tarafından yapılan tercümesidir. Tercüme ile beraber metin de verilmektedir. Henüz tam~mlanarriamıştır- (İst. 1966-1968-1_973).

59 Hakka Doğru, İst., 1959 sh. 14-17. 60 Seri makaleler halinde Mart, Mayıs, Temmuz, Ağustos, Eylül, Ekim 1961 tarihli

İslam Mecmuasında neşredilmiştir. 61 İslam; Haziran, Eylül, 1961.

364 lı1.ÜCTEBA UGUR

· 4. Bü!Uğu'l-Merfım Tercüme ve şerhi . . Alıkarn hadislerine dajr Şeybul-İslam İbnu Haceri'l-Askalani'nin

"Büluğu'l-Meram Min Edilleti'-l-Ahkam" . adlı eseri.nJ.n .San'ani ve Ebu'l-Hayr Nftru'l-Hasan Han şerhlerinden de faydalanmak suretiyle hazırlaı:ımış tercüme ve izahıdır. Hükümlerin delilleri 'hakkııida ehl-i sünnet dışı görüşler yerine dört mezhebin en muteber ·görüşlerini: hülasa edip ehl-i sünnetin de görüşünü vermiş olması itibariyle önemli bir esercjir. Bu eseri Al:i.met Davutoğlu Türkçeye kazandırmıştır (İst. 1967).

5 . Salıfh-i Miislim ve Ter.ciimesi

Müslim b. Haccac el-Kuşeyri'nin (204-261 /819- 784) "El-Cami'us-: Sahih" inin İstanbul Yüksek İslam Enstitüsü Tefsir Hacası Mehmet . . Sofuoğlu tarafından yapılmış tercümesidir. Tercüme Muhammed Fuad Abdu'l-Baki'nin 1374 /19~5 tarilıli neşrini esas alan metinle birlikte verilmiş, gerekli yerlerde notlar ~eklinde açıklamalar yapılmıştır.

Eser geniş bir takdimden sonra· hadisin önemi, Müslim'in hal tercümesi, "Saliih" in değeri ve Buhari "Sahih"i. ile mukayesesİ, Müsliri.i.'in telif metodu gibi önemli konularla başlamiıktadır62:

6 . Zübdetü'l-Buhari

Ömer Ziya'nd-Din Dağıstani'niiı . "Sahib-i Buhari"den seçip tercüme ettiği hadisleri ihtiva eder. Tercüme sadeleştirilerek neşeedil­miştir (İst. 1967).

7. Meşarıkul'l-Env"ar ve Tercemesi

Radiyyu'd-Din Ebu'l-Abbas, El-Hasen b. :tyıuhanim.ed es-~ağa­ni'ye ait (555-650' /1160-1252) "Meşanku'l-Envari'n:-Nebeviyye min Sı­hahi'l-Ahbari'l-Mustafaviyye" isimli meşhur eserin tercümesidir. Enver Baytan tarafından dilimize çevrilmiştir (İst. 1971).

8 . Sahth-i Buhtiri Tecrtd-i Sarih Mulıtasiırı Diyanet İşleri Başkanlığı'nın da yayınladığı Ez-Zebidi'nin meşhur

eserinin Eski Şer'iye ve Evkaf Vekili Konyalı Mehmet Vehbi (1861-1949) tarafından yapılıiı.ış tercümesidir (İst. 1966). ·

9 . ·sünen-i Tirmizi Tercümesi

İmam, Ebu İsa Muhamme.d b. İsa't-Tirmizi'nin (209-279 /824-892) "es-S üne n" ·adlı eseriİı.in tercümesidir. Tercüme metinle. birli.k:je­tedir. Osman Zeki Mollamehmetoğlu'nun tercümesiyle üç cildi' neş­rolunmuştur (İst. 1972- 1973).

62 İstanbul, 1967- 1970. "Sahih-i Müslim" in Nevevi şerh i ile birlikte Ahmed Davud­oğlu tarafından yapılan tertümesi de neşredilmek üzeredir.

HADİS NEŞİÜYATI VE HADİS ÖGRETİMİ 365

10. Usul-i Hadis ve Mevzuat-i Aliyyü'l-Karf Tercemesi AliyY\ı'I Kaari'nin yıİkanda ismi geçen nievzu hadisiere ·dair meş- ·

meşhur eserinin Ahmed Serdaroğlu tarafnidan yapılan iercümesidit. Tercümenin b~şına usul-ü hadisle ilgili hadis tefim.lerine ·ait-lasa açık­lamalar eklenmiştir (Ank. 1966); ·

İl . . Hz .. Muhammed'in Şenia'il-i Şerifleri ' .

· Hz. Peygamber'in fizyonomisine, yüksek ·karakterine ve ahlaki hasletleri.i:ıe dair hadisleri ·içine alan Tirmizi'nin "EŞ~Şem§,'ilu'n-Nebe­viyye ve'l-Hı;ı,sa'ilu'l-Mustafavine"sinin F. Kavukçuoğlu tarafından

· yapıİmış tercümesidir (İst. 1963). . . .

:Sı.ıraya kad~r sıralanan p.eşriyat tamamen . çeşitli kaynaklardan · d~rlenim hadisleri konu olar~k almış buluninaktadır. ]3u nçşriyatı lu.

Peygamber' i : ,tam.tmak, hadislerini yaymak bu suretle halkın .· dini duygularım kuvvetlendirrnek gayelerini hedef tutan)ar arasında say-mak nıümkündür.. · · ·

Tikkiye'de Hadis Ögretimi

Cumhuriyetin. ' kurUluşundan bugüne kadar 'Türkiye'de resmi hadis öğretimi Darü'İ-Fünlin ilahiyat Fakültesi, İmam-Hatip Oki.ıı­lan, Yüksek İslam Enstitüleri ve ilahiyat Fakültesi tarafilldan yapıl:. mıştır. : 17 Ramazan 1342 (21 Nisan 1924} tarihinde ·kabul edilrİıiş ·brr kanunun 8. maddesinde Daru'l-Fünun ilahiyat ·Fakültesi'nde okutu­lacak dersler arasinda Hadis ve Hadjs Tarihi de zikredilir. Bu suretle bahis konusu··ra.kültenin programına Hadis ve Hadis Tarihi dersi res­men alınmıştır. Aynca ayda· sekiz saat hadis dersi okutl.ııduğunu,: bu dersi okutmak üzere Aksekili Harndi (Ahmet · ·Hamd1 Akseki) nin "Heyet-i Ta'limiyye" arasında görevlendirildiğini arşiv vesikalanndan öğreniyoruz. Darü'l-Fünfın ilahiyat Fakültesi J933 yılında . kapatılınca hadis öğr~timi de bir müdde.t duı:muştur.

·"Tevhid-i Tedrisat" kanunu gereğince kurulmuş olan hnam-Hatip Okullannda hadis öğretimi iki devreli olarak ·yapılmakta idi. İlkokUla dayalı birinci ·devre dördüncü sınıfta haftada bir saat, ikinci devre yedinci sınıfta haftada iki saat hadis öğretimi öngörülıiıüştü. Ancak bu okullarda yeni bir sistemin uygulanmıya başladığı 1971 yılında durum tamamen değişmiştir. Bu yılda İmam-Hatip Okullan ortaokul­lara dayalı bir meslek okulu haline getirilince mevcut proğram:ların islahı sırasında hadis dersi de II, III, IV nc.~ sınıfiara haftada ikişer saat olarak dağıtılmıştır.- . . . .

366 MÜCTEBA UGUR

İmam-Hatip Okullarının yeni hadis müfredatında hadis öğretimi amaçlannın tespit ·edilmiş olduğu dikkati çekmektedir. Proğram .esas­larının gerçekleştirilmesinde dikkat edilecek prensipierin tayin ed~mesi de ,şüphesiz üzerinde· durulması gereıcti bir husus tur. Bu duruma gqr~ İmam-Hatip Okullarında hadis öğretimindeki gaye, "İs.lamlığın ikinci kaynağı olarak hadisler hakkında toplu fikir vermek, öğrenciye önemli hadisleri toplum karşısıiıda açıklama kabiliyetini · kazandırmak ve ger­çek hadislerle Peygambere atfedilen sözler arasındaki farkları kavrat­mak ... "dır63. Öğrenci bu şekilde .hadis öğretiminde belli bir gayeye yöneltilmiştir. Eğitim ve öğretinide gayenin ne derece mühim olduğunt:i burada izah etmeye ihtiyaç yoktur. ·

Sözkonusu müfredatta kuru ve ezbere kaçan usUl-ü hadis öğretimi yerine metne ve uygulamaya yer veren öğretim şeklinin tercih edildi~ de görülmektedir. Böylece proğramın öngördüğü "öğrencilere bildik­lerini yaşama hususunun benimsetilmesi" mümkün olabilecektir.

Yüksek İslam Enstitülerine gelince, İmam.:. Hatip O kullarına da- . yalı bu yüksek öğrenim kuruluşlarında III ve IV. sınıflarda hadis dersi vardır. Ders sayısı haftada, III ncü sınıfta iki, IV ncü sınıfta üç saattir. III ncü sınıfta hadis ilmine ait ana kavramların yanısıra hadis taribinin mülıim konularına yer veren, IV ncü sınıfta daha çok hadi.s bibliyog­rafyasına eğiJen bir müfredat programı mevcuttur. Yüksek .islft.m ~ns­titülerinde hadis öğretiminden maksat müfredat programlarında "öğ­rencilerin hadis ilminin .kavramlarını,. bellibaşlı kaynal9-arıru, özel metotlarını tanıınalarıru, çeşitli fikir akımları ile hadis münasebetlerini belirtmek suretiyle değişik konularda araştırıcı ve ilmi bir görüş kazan­ııialarını ... İslam Dini'ni bir bütün içinde kavramalarını sağlamak ... " olarak belirtilmiştir64• ·

İlaruyat Fakültesi'nde ise hadis, hadis usUlü ve hadis tarihi konu:. larını kapsıyan bir proğram içinde okutulmaktadır.

Türkiye'nin muasır medeniyet seviyesine erişebilmek için göster­diği gayretler ortadadır. Batu;ıın ilmi düşüncesi ve ilmi metotlarrbenim­sendikçe bu gayretlerio daha verimli sonuçlar vereceği, hadis sahasında yapılan ve yapılacak çalışmaların da metod yönünden bu gayretiere güç kazanciıracağı muhakkıtkttr.

· 63 İmam-Hatip Okulu Müfreda·t Programı; sh. 38 vd. 64 Yüksek İslam Enstitüsü Müfredat Programı, sıi. 20 vd.