1

เอกสารประกอบการสอน รายวชา 0605 213 ประตมากรรม 2 (Sculpture 2)

หลกสตรศลปกรรมศาสตรบณฑต สาขาวชาทศนศลป (หลกสตรปรบปรง พ.ศ.2556) คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม : ภาคการศกษาท 2 ปการศกษา 2559

โดย อาจารย อดลย บญฉา ……………………………………………………….

เรอง ความเปนมาของประตมากรรมรปเหมอนบคคลในประเทศไทย

ประเภทของประตมากรรมรปเหมอนบคคล 1. ประตมากรรมรปเหมอนบคคล คอ รปททาเลยนแบบบคคลจรง ทอาจสรางขนจากการ ดแบบจากคนจรง หรอภาพถายของบคคลผนนกได 2. ประตมากรรมรปเปรยบ คอ รปสมมตเปนบคคลใดๆ ทไมประสงคจะทาใหเหมอนหรอไมสามารถทาเปนรปเหมอนได เชน รปบคคลสาคญในอดตทไมสามารถหาภาพถายมาเปนตนแบบสรางรปเหมอนได หรอรปบคคลในสงคมทมขอหามหรอมความเชอเกยวกบโทษของการทารปเหมอน ความเปนมาของประตมากรรมรปเหมอนบคคลในประเทศไทย 1. ประตมากรรมยคแรกเรม จากการศกษาและขดคนทางโบราณคด ไดพบแหลงโบราณคดสมยกอนประวตศาสตรกระจดกระจายอยในดนแดนประเทศไทยหลายแหง เชน แหลงสบคา อาเภอเชยงแสน จงหวดเชยงราย แหลงบานเชยง อาเภอหนองหาน จงหวดอดรธาน แหลงบานปราสาท อาเภอโนนสง จงหวดนครราชสมา แหลงบานโปงมะนาว อาเภอพฒนานคม จงหวดลพบร แหลงบานเกา อาเภอเมอง จงหวดการญจนบร และแหลงถาหมอเขยว อาเภอเมอง จงหวดกระบ นกโบราณคดสนนษฐานวามนษยทอาศยอยในดนแดนทเปนประเทศไทยอยในปจจบนมวฒนธรรมมาตงแต 10,000 – 5,000 ป (สรพล นาถะพนธ. 2545 : 97) ตอมาในสมยประวตศาสตร ตงแตพทธศตวรรษท 8 เปนตนมา ชมชนพนเมองบรเวณนจนถงแหลมมลายและประเทศเขมรมวฒนธรรมแบบดงเดมนบถอภตผ หรอลทธวญญาณนยม กอนทจะรบเอาวฒนธรรมจากภายนอกเขามาผสมผสานกบวฒนธรรมของตน โดยเฉพาะวฒนธรรมอนเดยและจนมาจากพอคาทเดนทางมาดวยเรอ หรอทางบกผานมาทางตอนเหนอของประเทศพมา ในขณะเดยวกนกเชอวาชนพนเมองบรเวณนกเดนทางไปยงอนเดยและจนเชนเดยวกน พอคาชาวอนเดยและจนเขามาคาขายกบชมชนชายทะเลบรเวณเอเชยตะวนออกเฉยงใตทเรยกวา “สวรรณภม” (Golden Khersonese) นอกจากพอคาแลวยงมนกบวช ชาง นกปราชญ เขามาตดตอกบชน

2

พนเมอง บางพวกเขามาตงรกรากแตงงานกบชนพนเมอง ทาใหวฒนธรรมอนเดยแพรหลายในหมชนพนเมองและแพรหลายไปตามชมชนตาง ๆ บรเวณนในเวลาตอมา สาเหตทชาวอนเดยออกมาคาขายกบชนพนเมองในสวรรณภม สวนหนงมาจากวกฤตการณการเมองในแถบเมดเตอรเรเนยนและตะวนออกกลาง ไมสามารถคาขายทางบกผานกลางทวปเอเชยได ดงนน ในพทธศตวรรษท 6-7 อนเดยจงหนไปซอทองและสนคาจากอาณาจกรโรมน จนกระทบกระเทอนกบเศรษฐกจของโรมน จงตองหามสงทองคาออกนอกอาณาจกร อนเดยจงตองแสวงหาแหลงคาทองคาใหมโดยมงมาทบรเวณสวรรณภม กอปรกบชวงเวลาเดยวกนนน การเดนเรอและการตอเรอของจนและอนเดยมเทคโนโลยสง ทาใหการคาทางเรอในภมภาคนขยายตวกวางขวางมากจน นอกจากการคาทางเรอแลวในชวงเวลาดงกลาวโลกตะวนออกทมจนและอนเดยเปนผนายงคาขายกบโลกตะวนตกทางบกดวยกองคาราวานไปยงเมอง อเลกซานเดรย (Alexandria) ซงเปนศนยกลางการคาสาคญในชวงพทธศตวรรษท 6-7 สนคาทชาวตะวนออกสงไปขาย ไดแก เครองเทศ นาตาล งาชาง ฯลฯ และสตวจาพวกชาง สงโต เสอ ชาวโรมนนาสตวเหลานไปใชในกฬาตอส สวนสตวประเภทนกยง นกแกว ลง ถกสงไปขายเปนสตวเลยงของสตรชนสง สวนสนคาทชาวตะวนออกซอจากตะวนตก ไดแก ทองคา เครองแกว เครองโลหะ เหลา ไวน นามนมะกอก เครองประดบ ฯลฯ (ผาสก อนทราวธ. 2545 : 118-122) การคาขายระหวางซกโลกตะวนออกกบซกโลกตะวนตกเชนนคงไมจากดเฉพาะสนคาเทานน หากยงมการแลกเปลยนวฒนธรรมและเทคโนโลยระหวางกนดวย จงเปนทนาสงเกตวา วฒนธรรมและเทคโนโลยตะวนออกและตะวนตกนนเชอมโยงกนมาตงแตโบราณ วฒนธรรมและเทคโนโลยเหลานไดถกปรบใหเหมาะสมกบวถชวตของแตละฝาย ดงปรากฏศลปะโบราณวตถในดนแดนของซกโลกทงสองในปจจบน (วบลย ลสวรรณ. 2548 : 20-21) สมยนนบเปนชวงเวลาทวฒนธรมจากโลกภายนอกไดหลงไหลเขามาบนแผนดนไทย โดยเฉพาะพทธศาสนาไดเขามามอทธพล โดยมพวกพอคาและนกบวชเปนผนาเขามาเผยแพร การสรางพระพทธรปโดยฝมอคนไทยคงยงไมเกดขน ไดแตรบรปแบบจากเจาของเดม ซงตอมาไดเปนแมแบบสาคญของการสรางรปเคารพบนแผนดนไทย ปรชญาศลปในศลปกรรมสมยนสวนมากเปนปรชญาในพทธศาสนา และศาสนาพราหมณทเกยวกบอนตมสจจ ซงถกแปรออกมาในรปของรปเคารพ (ภาพประกอบ 1) เพอเปนเครองยดเหนยวทางจตใจ และเปนบรรทดฐานทสาคญของสงคม (วนดา ขาเขยว. 2543 : 81)

3

ภาพประกอบ 1 พระโพธสตวปทมณ. (พทธศตวรรษท 9). สารด : สง 20.3 ซม. พบทบานกระดงงา อาเภอสะทงพระ จงหวดสงขลา : ปจจบนอยทพพธภณฑสถานแหงชาตมชฌมาวาส

2. ประตมากรรมทวารวด (พทธศตวรรษท 12-16) ศลปะของอาณาจกรทวารวด ซงเคยรงเรองอยในบรเวณพนทภาคกลางของประเทศไทยในปจจบน ไดแก บรเวณจงหวดนครปฐม สพรรณบร ราชบร ราวพทธศตวรรษท 12-16 สวนมากเปนศลปะในพทธศาสนา ศาสนาพราหมณ-ฮนด ซงไดรบอทธพลมาจากอนเดย ขอม ศลปะทวารวดแพรอทธพลไปยงเมองตาง ๆ ในดนแดนทเจรญรงเรองในยคเดยวกนหลายเมอง เชน เมองหรภญชย (บรเวณจงหวดลาพน) เมองจนเสน (บรเวณจงหวดนครสวรรค) เมองชยวาน (บรเวณจงหวดขอนแกน) เมองฟาแดดสงยาง (บรเวณจงหวดกาฬสนธ) เมองอตะเภา (บรเวณจงหวดชยนาท) เมองศรมโหสถ (บรเวณจงหวดปราจนบร) และเมองพระรถ (บรเวณจงหวดชลบร) ศลปะทวารวด มทงจตรกรรม ประตมากรรม และสถาปตยกรรม ประตมากรรม สวนมากเปนพระพทธรปทไดรบอทธพลมาจากพระพทธรปแบบคปตะ และหลงคปตะ มกเปนพระพทธรปศลาจาหลกขนาดใหญ แบงเปน 3 แบบ ดงน แบบท 1 สรางขนราวพทธศตวรรษท 12 มอทธพลศลปะอนเดยแบบคปตะและ หลงคปตะอยมาก รวมทงศลปะแบบอมราวดของอนเดยดวย เชน ไมมรศมบนพระเกตมาลา พระพกตรยงคลายศลปะอนเดย ถาครองจวรหมเฉยงจะไมมชายจวรอยเหนอองสาซาย ประทบนงขดสมาธอยางหลวม ๆ หรอประทบยนอาการตรภงค และแสดงปางดวยพระหตถขวาเพยง พระหตถเดยว พระหตถซายยดชายจวรไวในพระหตถ พระพทธรปแบบนพบไมมากนก (ภาพประกอบ 2)

4

ภาพประกอบ 2 พระพทธรปปางสมาธ. (พทธศตวรรษท 11-12). หนทราย : สง 107 ซม. พบทวดพระบรมธาตไชยา ปจจบนจดแสดงอยทพพธภณฑสถานแหงชาตไชยา

แบบท 2 ราวพทธศตวรรษท 13-15 มลกษณะของทองถนมากขน เชน พระเศยรมขมวดพระเกศาใหญ รศมเปนรปดอกบวตมหรอลกแกวอยเหนอพระเกตมาลา พระพกตรแบน พระขนงเปนเสนโคงตดตอกนเปนรปปกกา พระเนตรโปน พระนาสกแบน พระโอษฐหนา ประทนงขดสมาธหลวม ๆ แบบอมราวดของอนเดย ถาครองจวรหมเฉยงมกมชายจวรสนอยเหนอพระองสาดานซาย (ภาพประกอบ 3)

ภาพประกอบ 3 พระพทธรปปางสมาธ (ประทบนงขดสมาธราบ).

ศลปะทวารวด. (พทธศตวรรษท 13-14). หนทราย. สง 130 ซม. พบท อาเภอศรมโหสถ จงหวดปราจนบร ปจจบนจดแสดงอยทพพธภณฑสถานแหงชาตปราจนบร

5

แบบท 3 เปนพระพทธรปรนสดทายของอาณาจกรทวารวด มอทธพลของศลปะขอมสมยบาปวนหรอลพบรตอนตนเขามาปะปน เชน พระพกตรเปนสเหลยม มรอง (รกยม) แบงกลางระหวางพระหน (คาง) ชายจวรยาวลงมาถงพระนาภปลายตดเปนเสนตรง ประทบนงขดสมาธราบแบบเตมท ฐานบวควาและบวหงายสลกอยางคราว ๆ ประตมากรรมทวารวดทพบมากอกประเภทหนง คอ ประตมากรรมดนเผาและปนปน รปพระเศยร หนาคน และคนในอรยาบถตางๆ (ภาพประกอบ 4) รวมทงคนโทนาดนเผา สรอยลกปด ตางหโลหะ และกาไลสารด เปนตน

ภาพประกอบ 4 ประตมากรรมปนปนนนตาประดบศาสนสถาน. สมยทวาราวด

พบทเมองคบว จงหวดราชบร

3. ประตมากรรมศรวชย (พทธศตวรรษท 13-18) ศลปกรรมของอาณาจกรศรวชยทเชอกนวามอาณาเขตอยในบรเวณเกาะสมาตรา ระหวางพทธศตวรรษท 13-18 มราชธานอยใกลกบเมองปาเลมบงในปจจบน อาณาจกรนอาจครอบครองแหลมมลายในตอนเหนอและดนแดนบางสวนของภาคใต เพราะมการคนพบศลปะโบราณวตถทบรเวณอาเภอไชยา จงหวดสราษฎธาน และบรเวณจงหวดนครศรธรรมราช คลายกบทพบในเกาะชวาภาคกลาง ประเทศอนโดนเซย สวนมากสรางขนในพทธศาสนา ลทธมหายาน แสดงวาประชากรของอาณาจกรนนบถอพทธลทธมหายาน ศลปะแบบศรวชยแท ๆ ในภาคใตของไทย มอายถงพทธศตวรรษท 19 อนเปนชวงเวลาทดนแดนนรวมเขากบอาณาจกรสโขทย (สภทรดศ ดศกล. 2522 : 16) ประตมากรรม ไดรบอทธพลศลปะแบบคปตะและปาละเสนะของอนเดย สวนมากเปน รปเคารพในศาสนาพทธ ลทธมหายาน เชน พระโพธสตวอวโลกเตศวร (ภาพประกอบ 5)

6

สวนพระพทธรปพบไมมากนก แตพบพระพมพดนดบจานวนมาก สนนษฐานวาศลปะศรวชยอาจมความสมพนธใกลชดกบประตมากรรมเชยงแสน สถาปตยกรรมลานนา (ศลป พระศร. 2512 : 139) และใหอทธพลแกศลปะสโขทยดวย

ภาพประกอบ 5 พระอวโลกเตศวร วชรปาณ. (พทธศตวรรษท 14). ศลปะศรวชย.

สารด : สง 63 ซม. พบทวดเวยง อาเภอไชยา จงหวดสราษฎรธาน 4. ประตมากรรมลพบร (พทธศตวรรษท 16-18) ศลปะแบบเขมร หรอศลปะลพบรทพบในประเทศไทยแบงออกเปน 2 แบบ ไดแก ศลปะเขมรแท และศลปะแบบลพบร แบบเขมรแทสรางขนในสมยพระเจาสรยวรมนท 1 (พ.ศ. 1545-1592) มศนยกลางอาณาจกรอยทเมองพระนครหลวง (นครธม) จงหวดเสยมเรยบ ประเทศกมพชาในปจจบน ตอมาเขมรไดแผอทธพลเขามาเหนอดนแดนภาคตะวนออกเฉยงเหนอและภาคกลางของประเทศไทย ภาคกลางมเมองละโว (ลพบรในปจจบน) เปนศนยกลางของศาสนาพทธ นกายมหายานและศาสนาพราหมณ จงมการสรางศาสนสถานและพระพทธรปขนเปนจานวนมาก ตอมาอทธพลเขมรจงเสอมไประยะหนง จนถงสมยพระเจาชยวรมนท 7 (พ.ศ.1725-1861) ไดทรงแผอทธพลและอานาจเขามาในบรเวณภาคตะวนออกเฉยงเหนอและภาคกลางอกครงหนง ประตมากรรมลพบรสวนมากเปนประตมากรรมศลาและสารด ประตมากรรมเขมรเกาแกทสดในดนแดนไทยมอายราวพทธศตวรรษท 12 เปนศลาจาลกรปพระเทวในศาสนาพราหมณ-ฮนด สวนประตมากรรมสารดพบรปพระโพธสตว (ภาพประกอบ 6) และรปคนมใบหนาสเหลยม

7

ควเกอบเปนเสนตรง ขากรรไกรใหญ ถามอายตงแตพทธศตวรรษท 16 ลงมา มกมไรผมเปนเสนนน ๆ อยเหนอหนาผาก ถาเปนพระพทธรปจะมพระเกตมาลาทาเปนกลบบวซอนเปนชน ๆ ขนไป มพระรศมรปบวตม นยมสรางพระพทธรปนาคปรก แตหลงพทธศตวรรษท 17 นยมสรางพระพทธรปทรงเครองในอรยาบถยน สองพระหตถแสดงปางประทานอภย พบทวไปในประเทศไทย (สนต เลกสขม. 2544 : 63) สวนประตมากรรมศลาจาหลกทพบมากคอ ลวดลายตกแตงอาคาร เชน ซมประต หนาบน ทบหลง ประตมากรรมทนาสนใจ คอ รปเหมอน (portrait) ไดแก พระบรมรปพระเจาชยวรมนท 7 พบทปราสาทพมาย อาเภอพมาย จงหวดนครราชสมา พระบรมรปนอาจเปนประตมากรรมรปเหมอนทเกาแกทสดในเอเชยอาคเนย นอกจากนยงพบประตมากรรมขนาดเลก ไดแก พระพมพดนเผา เรยกวา “พระพมพลพบร” เปนจานวนมาก (วบลย ลสวรรณ. 2548 : 32)

ภาพประกอบ 6 เศยรพระโพธสตว. (ตนพทธศตวรรษท 14).

สารด : สง 73 ซม. พบทบานตะโหนด อาเภอโนนสง จงหวดนครราชสมา.

5. ประตมากรรมเชยงแสน หรอศลปะสานนา (พทธศตวรรษท 16-23) เรยกตามชอเมองเชยงแสน (ปจจบนอยในอาเภอเชยงแสน จงหวดเชยงราย) ซงสนนษฐานวาเปนเมองสาคญของสยาม เมอครงทชนชาตไทยตงตนเปนอสระอยในภาคเหนอตงแตกอนพทธศตวรรษท 16 ตอมาพญามงราย (พ.ศ. 1782-1804) ผสบเชอสายมาจากกษตรยในวงศลวจงกราช แหงเมองหรญนครเงนยาง (เชยงแสน) ทรงยกทพไปตเมองตางๆ เพอรวมเปนอาณาจกรเดยวกน เชน ในป พ.ศ. 1835 ยกทพไปตเมองหรภญไชย ซงเปนเมองโบราณ สรางเมอตนพทธศตวรรษท 13 ตงอยรมแมนากวง (เมองลาพนปจจบน) เมองหรภญไชยเจรญรงเรองขนในสมยพระนางจามเทว จากเมองละโวหรอลวประ (ลพบร) ขนมาครอง (วบลย ลสวรรณ. 2521 : 232-233) พญามงรายครอง

8

เมองหรภญไชยอยระยะหนงกยายไปสรางเวยงกมกาม (บรเวณอาเภอสารภ จงหวดเชยงใหมปจจบน) ในป พ.ศ. 1837 สองปตอมาจงสรางเมองเชยงใหมเปนราชธาน ดงนน ศลปะเชยงแสน จงรวมถงศลปะสกลชางตางๆ ในอาณาจกรลานนา ไดแก บรเวณจงหวดเชยงราย เชยงใหม ลาปาง ลาพน แพร นาน พะเยา ปจจบน ระหวางพทธศตวรรษท 12-13 มเมองหรภญไชย (ลาพน) เปนศนยกลางการปกครองและพทธศาสนา จงพบศลปะโบราณวตถหลายอยาง เชน เศยรพระพทธรปทมลกษณะสกลชางหรภญไชย เปนเศยรพระพทธรปทปนแลวทาพมพประกบเพอกรอกดวยนาดน เมอแหงแขงแลวจงนาไปเผา แลวนาไปตอกบพระวรกายปนปน ประตมากรรมดนเผาลกษณะนยงทาเปนรปเทวดา กตรย ประตมากรรมทไมใชพระพทธรปเหลาน เนนความสมจรงและแสดงออกอยางอสระ (สนต เลกสขม. 2544 : 80-81) อาณาจกรลานนารงเรองมากทงดานการปกครอง เศรษฐกจ สงคม และศาสนา ระหวาง พ.ศ. 1898-2068 โดยเฉพาะในรชกาลพระเจาตโลกราช (พ.ศ. 1984-2030 : ตรงกบสมยสมเดจพระบรมราชาธราชท 2 หรอเจาสามพระยา แหงอยธยา) กษตรยองคท 9 ทรงทานบารงพทธศาสนาและสรางศลปกรรมจานวนมาก หลงจากนนลานนากเรมออนแอลงเรอยๆ จนตกเปนเมองขนของพมาในป พ.ศ. 2101 จนถงป พ.ศ. 2317 ผนาทองถนเขาสวามภกดตอพระเจาตากสนแหงกรงธนบร และเปนเมองประเทศราชของสยามเรอยมา จนถงป พ.ศ. 2442 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 (พ.ศ. 2411-2453) เปลยนการปกครองหวเมองประเทศราชมาเปนการปกครองแบบมณฑลเทศาภบาล เมองตางๆ ในลานนามฐานะเปนรฐบาลทองถนในมณฑลพายพ (สรสวด อองสกล. 2539 : 259) อาณาจกรลานนาจงสนสดลง ประตมากรรมเชยงแสนหรอลานนา แบงเปน ศลปะเชยงแสนยคแรก ศลปะเชยงแสนยคหลงหรอยคเชยงใหม ประตมากรรมเชยงแสนยคแรก สวนมากเปนพระพทธรปในลทธเถรวาท อายราวพทธศตวรรษท 15-18 พระพทธรปยคนไดรบอทธพลจากศลปะแบบคปตะของอนเดย (ศลป พระศร. 2512 : 140) มลกษณะเฉพาะคอ รปทรงคอนขางทวม ขดสมาธเพชร พระเศยรคอนขางกลม มเมดพระเกศาเปนวงกนหอยใหญ พระเกตมาลาเปนรปดอกบวตม ชายสงฆาฏหอยจากพระองสะลงมาแคราวพระอระ (ภาพประกอบ 31) พระพทธรปเชยงแสนยคตอมา สรางระหวางพทธศตวรรษท 18-21 อาจจะไดรบอทธพลศลปะสโขทย เชน ขมวดพระเกศาเลก เศยรมเปลวรศม และชายสงฆาฏหอยลงมาจนถงพระนาภ พระพทธรปเชยงแสนและลานนาเรมเสอมลงราวพทธศตวรรษท 20 (วบลย ลสวรรณ. 2548 : 36) เชยงแสนยคหลงหรอยคเชยงใหม เรมตงแตพญามงรายสรางนครเชยงใหมราวพ.ศ. 1839 (ตรงกบสมยพอขนรามคาแหง พ.ศ. 1822-1841) ศลปกรรมตาง ๆ ไดรบอทธพลจากศลปะทวารวด ศลปะสโขทยและศลปะศรวชย ครงถงพทธศตวรรษท 22-24 พมาไดเขามาอทธพลในภาคเหนอของ

9

ไทย ทาใหศลปะลานนารบแบบอยางศลปะพมาเขามาปะปน ตงแตโบสถ วหาร พระพทธรป งานประณตศลปและศลปหตถกรรมประเภทตาง ๆ (ภาพประกอบ 7)

ภาพประกอบ 7 พระพทธสหงค. ศลปะเชยงแสนยคแรก. วดพระสงห, จงหวดเชยงใหม. 6. ประตมากรรมสโขทย (พทธศตวรรษท 19-20) ศลปะของอาณาจกรสโขทย มศนยกลางอยบรเวณลมแมนายม ระหวางพทธศตวรรษท 19-20 มกรงสโขทยเปนราชธาน จงเรยกอาณาจกรตามชอราชธาน อาณาจกรสโขทยเรมตงแตพอขนศรอนทราทตยตงตนเปนอสระพนจากอานาจอาณาจกรเขมรราว พ.ศ. 1780 ในชวงเวลาใกลเคยงกนนนคนไทยอกหลายกลมตงรฐอสระปกครองตนเองเชนกน เชน อาณาจกรลานนาในภาคเหนอของไทย มเมองเชยงแสนเปนศนยกลาง อาณาจกรอยธยาในภาคกลางตอนลางของไทยมเมองอทองและอยธยาเปนศนยกลาง อาณาจกรเหลานลวนนบถอพทธศาสนาลทธหนยานและมการปกครองระบบกษตรยแบบลทธเทวราชา แมสโขทยจะเปนอาณาจกรเลกแตมความกาวหนาทางเทคโนโลยหลายอยาง เชน ดานโลหะ การทาเครองปน/เคลอบดนเผา และระบบการชลประทาน สามารถทดนาจากแมนาปงจากเมองกาแพงเพชรเขาไปหลอเลยงเมองสโขทยได ทาใหอาณาจกรขยายใหญขน มเมองลกหลวง 4 เมอง ไดแก เมองกาแพงเพชร (นครชม) ศรสชนาลย (เชลยง) พษณโลก (สองแคว) และเมองพจตร (สระหลวง) อาณาจกรสโขทยรงเรองทสดในสมยพอขนรามคาแหงมหาราช (พ.ศ. 1822-1841) สามารถขยายอานาจออกไปถงลานนา และแหลมมลาย สโขทยตงอยตรงศนยกลางของอาณาจกรทมวฒนธรรมรงเรอง เชน อาณาจกรพกาม หรภญไชย ยโศธรประ (เขมร) ชาวสโขทยจงผสมผสานวฒนธรรมตาง ๆ เขากบวฒนธรรมของตนจนมเอกลกษณโดดเดน (วบลย ลสวรรณ. 2548 : 41)

10

แมวาอาณาจกรสโขทยจะรงเรองในชวงเวลาสนๆ ในสมยพอขนรามคาแหงมหาราช ซงเปนยคทมความอดมสมบรณทงทางดานจตใจและชวตความเปนอย ประชาชนสวนใหญผกพนใกลชดกบพทธศาสนา มการสรางวดวาอาราม ศาสนสถาน และพระพทธรปเปนจานวนมาก ทงในเมองสโขทย กาแพงเพชร ศรสชนาลย พษณโลก และพจตร พระพทธรปสโขทยไดรบการยกยองวาเปนพระพทธรปทงดงามทสดและมรปแบบทางศลปะเฉพาะของสกลชางสโขทย พระพทธรปทนยมสรางในอาณาจกรสโขทย ไดแก พระพทธรป 4 อรยาบถ คอ นง ยน นอน เดน มกสรางรวมกนบนแทงสเหลยมทเรยกวา “มณฑป” ทงนพระพทธรปสโขทยสามารถแบงเปนหมวดได 4 หมวด ดงน (1) หมวดใหญ เปนพระพทธรปทมลกษณะเฉพาะของสโขทยอยางชดเจน ไดแก พระพทธรปนงขดสมาธราบ ครองจวรเฉยง ชายจวรจรดพระนาภ ปลายแยกเปน 2 แฉกคลายเขยวตะขาบ พระวรกายเพรยวาดสดสวน พระพกตรรปไข พระโขนงโกง พระนาสกงม (ตามแบบมหาบรษลกษณะของอนเดย) พระโอษฐอมยมเลกนอย พระรศมรปเปลว นยมสรางปางมารวชย ประทบขดสมาธราบ ฐานเปนหนากระดานเกลยง มกสรางในปลายพทธศตวรรษท 19 หลอดวยสารด สวนพระพทธรปปางลลานนมทงหลอดวยสารดและปนดวยปน (วบลย ลสวรรณ. 2548 : 44)

ภาพประกอบ 8 พระพทธรปปางลลาปนปน. ศลปะสโขทย

11

(2) หมวดพระพทธชนราช เปนพระพทธรปทมลกษณะพระพกตรคอนขางกลม พระองคอวบ นวพระหตถทงสปลายเสมอกน มกเปนพระพทธรปประทบนงหลอดวยสารด เชน พระพทธชนราช วดมหาธาต อาเภอเมอง จงหวดพษณโลก เปนตน (3) หมวดกาแพงเพชร สวนมากเปนพระพมพแบบตางๆ ทพบในสโขทย เชน พระพมพแบบทวารวด แบบลพบร รวมทงพระพมพแบบสโขทย พระพมพเหลานมทงททาดวยดนเผาและโลหะ (วบลย ลสวรรณ. 2548 : 45) (4) หมวดวดตระกวน หรอหมวดเบดเตลด เปนพระพทธรปสโขทยทไดรบอทธพลศลปะเชยงแสน มอายราวครงแรกของศตวรรษท 19 มกมพระวรกายอวบอวน คลายพระพทธรปเชยงแสน พบทวดตระกวน อทยานประวตศาสตรสโขทย จงหวดสโขทย ทงนพระพทธรปแบบนสนนษฐานวาไดรบอทธพลมาจากศลปะลงกาดวย (สภทรดศ ดศกล. 2522 : 27-28) ประตมากรรมสโขทย นอกจากพระพทธรปแบบตางๆ แลว ยงพบเทวรปเทพเจา เทวนารในศาสนาพราหมณ-ฮนด เชน พระนารายณ พระอศวร พระอมา สวนมากหลอดวยสารด มทงขนาดเลกและใหญกวาคนจรง (วบลย ลสวรรณ. 2548 : 45)

ภาพประกอบ 9 พระพทธชนราช. (พทธศตวรรษท 19-20). ศลปะสโขทยตอนปลาย.

วดพระศรรตนมหาธาต จงหวดพษณโลก

12

7. ประตมากรรมอทอง (พทธศตวรรษท 17-20) ศลปกรรมของกลมชนทมศนยกลางอยทเมองอทอง จงหวดสพรรณบร สนนษฐานวาเปนอาณาจกรทวารวด ตอมาถกอาณาจกรเขมรเขาครอบครอง ทาใหศลปะอทองมอทธพลจากศลปะเขมร นกวชาการอกกลมหนงสนนษฐานวาอทองเปนอาณาจกรทมเมองอโยธยา ตรงขางเกาะเมองอยธยาเปนราชธาน ศลปะอทองทมรปแบบเฉพาะทเดนชดทสด คอ พระพทธรป ซงแบงออกเปน 3 แบบ ไดแก พระพทธรปอทองแบบท 1 สรางขนราวพทธศตวรรษท 17-18 ไดรบอทธพลจากศลปะทวารวดและเขมร พระพทธรปอทองแบบท 2 สรางขนราวพทธศตวรรษท 19-20 ไดรบอทธพลจากศลปะเขมร แตพระรศมเปลยนมาเปนรปเปลว พระพทธรปอทองแบบท 3 สรางขนราวพทธศตวรรษท 20 ไดรบอทธพลจากพระพทธรปสโขทย พบมากทกรพระปรางควดราชบรณะ อทยานประวตศาสตรพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา มพระพกตรรปไขคลายพระพทธรปสโขทย แตฐานเตย ทรงบวควาบวหงาย ไมนยมประดบลวดลาย (วบลย ลสวรรณ. 2548 : 411-412)

ภาพประกอบ 15 พระพทธไตรรตนนายก. (พทธศตวรรษท 19). ศลปะอทอง.

วดพนญเชง, จงหวดพระนครศรอยธยา.

13

8. ประตมากรรมอยธยา (พทธศตวรรษท 20-23) กรงศอยธยาตงขนเปนราชธานใน พ.ศ. 1893 ดวยการสนบสนนของชมชนภาคกลางตอนลางซงมเมองสาคญ คอ อโยธยา ลพบร สพรรณบร สรรคบร เพชรบร เมองเหลานมชางและประตมากรทพฒนางานเปนแบบฉบบของตนอยแลว แมจะมอทธพลของเขมรและสโขทยอยดวย กตาม ประตมากรรมอยธยา แบงออกเปน 3 ยค ไดแก (1) ประตมากรรมอยธยายคตน ตงแตรชกาลสมเดจพระรามาธบด (พระเจาอทอง. พ.ศ. 1893-1912) จนถงรชกาลสมเดจพระชยราชาธราช (พ.ศ. 2077-2098) ตองใชชางทมอยเดมในเมองเหลานนในการสรางสรรคประตมากรรมทงของหลวงและของราษฎร ผลงานชนสาคญและเปนตวแทนของยคน คอ พระพทธรปสารด สวนใหญพบในกรพระปรางควดราชบรณะ ซงสรางในรชสมยของพระบรมราชาธราชท 2 (พ.ศ. 1967) (พรยะ ไกรฤกษ. 2528 : 207) อกตวอยางหนง คอ เศยรพระพทธรปทถกรากไมรดอยทวดมหาธาต พระนครศรอยธยา ซงสรางในสมยพระบรมราชาธราชท 1 (สนต เลกสขม. 2544 : 15) ซงเปนแบบสมพนธกบแบบลพบร ประตมากรรมในสมยนสวนใหญสลกดวยหนทราย (พยร โมสกรตน. 2548 : 153) (2) ประตมากรรมอยธยายคกลาง เรมจากรชกาลสมเดจพระยอดฟา (พ.ศ. 2089-2091) ไปจนถงรชกาลสมเดจพระศรสธรรมราชา สมยนนยมสรางพระพทธรปทรงเครองนอย เชน พระพทธรปทวดบรพาราม จารกทฐานระบปพทธศกราชทออกขนทานหนงมาจากจนบน ถวายพระพทธรปองคนแดวดบรพาราม พ.ศ. 2084 (สนต เลกสขม. 2544 : 17) นอกจากนมรปหลอพระโพธสตวททาขนใน พ.ศ. 2001 (พรยะ ไกรฤกษ. 2528 : 227) (3) ประตมากรรมอยธยายคปลาย เรมจากรชกาลสมเดจพระนารายณมหาราช (พ.ศ. 2199-2231) ถงรชกาลสมเดจพระเจาเอกทศ (พ.ศ. 2301-2310) โบสถ วหาร มกมขนาดเลก ทาฐานและหลงคาเปนเสนโคง ออนกลางคลายทองสาเภา หรอตกทองชาง มกใชเสากลมกอดวยอฐ มบวหวเสา หลงคามงดวยกระเบองดนเผาธรรมดาไมเคลอบ เจดยนยมสรางเจดยเหลยมหรอเจดยยอมมไมสบสอง นอกจากนยงมอาคารสองชนทสรางดวยอฐถอปน เจาะชองประตและหนาตางโคงแหลม (Arch) เชน ตาหนกคาหยาด อาเภอโพธทอง จงหวดอางทอง ตกวไชยเยทร อาเภอเมอง จงหวด ลพบร ประตมากรรมนยมสรางพระพทธรปทรงเครองใหญ ซงอาจเรมตงแตสมยพระเจาปราสาททอง ดงจะเหนไดจากพระพทธรปขนาดใหญปางมารวชยในซมเมรทศ วดไชยวฒนาราม พระนครศรอยธยา ในสมยนมแบบนยมแบบหนงททารปทรงเพรยวออนแอน ไมวาจะเปนรปเคารพหรอรปสตว?หมพานตกตาม (พยร โมสกรตน. 2548 : 153) พระพทธรปสมยอยธยานยมสราง พระพทธรปทรงเครองใหญ ทรงเครองนอย ศลปะอยธยาอกประเภทหนงทมฝมอชางสงมาก ไดแก เครองไมจาหลก ลายลดนา ลายประดบมก นยมทาเปนบานประต ธรรมาสน เปนตน (วบลย ลสวรรณ. 2548 : 412-413)

14

ภาพประกอบ 11 พระพทธนมตพชตมารโมล. พระพทธรปทรงเครอง. ศลปะแบบอยธยา. 9. ประตมากรรมรตนโกสนทร (พทธศตวรรษท 23-ปจจบน) เรมตงแตรชกาลพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช (พ.ศ. 2325-2352) ถงรชสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว เรยกศลปะรตนโกสนทร หลงจากนนถอไดวาเปนชวงเปลยนผานทางศลปะครงสาคญไปสความเปนศลปะรวมสมยในปจจบน สรปสาระสาคญ ดงตอไปน

รชสมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช (พ.ศ. 2325-2352) ในป พ.ศ. 2325 เกดเหตจลาจลขนในบานเมอง ทรงปราบปรามจนราบคาบ และปราบดาภเษกเปนกษตรย และโปรดใหสรางราชธานขนใหม คอ กรงเทพมหานคร ทรงทานบารงบานเมอง โปรดใหสรางพระบรมมหาราชวง วดพระศรรตนศาสดาราม กาแพงเมอง ปอมปราการ เชงเทน ขดคลองรอบเมอง กอสรางวดวาอาราม และสงกอสรางทางสถาปตยกรรม และการจดวางผงเมองถนนหนทางของราชธาน นบวาเปนชวงเวลาแหงการสรางเมองใหม

จากสภาพการกอสรางบานเมองในขณะนน ทาใหบรรดาชาวกอสราง ชางเขยน ชางปน ทมฝมอจากสกลชางอยธยาและธนบรไดรวมแรงรวมใจกนสรางผลงานศลปกรรมในทกดาน เพอการพฒนาและฟนฟศลปวฒนธรรมของชาตตามพระราชประสงคของพระมหากษตรย ในงานประตมากรรมนน ทรงรวบรวมพระพทธรปทถกทาลายตงแตครงสงครามปลายสมยกรงศรอยธยากวา 1,200 องค นามาสกรงเทพมหานคร และทรงบรณปฏสงขรณและนาไปประดษฐานตามวดวาอารามตางๆ ทสรางขน และนอกจากนนยงทรงดารใหสรางพระพทธรปขนใหมโดยหลอเปนสารดแตมจานวนไมมากนก (วโชค มกดามณ. 2541 : 21-22) (ภาพประกอบ 12)

15

ภาพประกอบ 12 พระพทธสาวก. (สรางในรชกาลท 1). ในพระอโบสถวดมหาธาตยวราชรงสฤษฎ

รชสมยพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย รชกาลท 2 (พ.ศ. 2352-2367) ทรงพระอจฉรยภาพในงานศลปกรรมหลายแขนง ทงทางอกษรสาสตรและดรยางคศาสตร ทรงสนใจทานบารงงานศลปกรรมและเปนชวงเวลาทบานเมองสงบเรยบรอยจากการศกสงคราม พระองคจงโปรดใหบรณปฏสงขรณพระบรมมหาราชวง วดและสงกอสรางหลายแหง โดยยงคงรกษารปแบบและแนวปฏบตสบตอเนองมาจากรชกาลท 1 ทรงพระปรชาสามารถในงานแกะสลก โดยทรงแสดงฝพระหตถไวในงานสลกบานประตวหารวดสทศนเทพวราราม และทรงสลกหนาหน “พระยารกใหญ” และ “พระยารกนอย” สาหรบงานปนหลอพระพทธรปทรงโปรดใหสรางขนแตมจานวนไมมากนก (วโชค มกดามณ. 2541 : 23) สงสาคญอกประการหนงคองานประตมากรรมรปคนเหมอนในประเทศไทยไดเรมขนในรชสมยน ดวยทรงมพระราชหฤทย รกในงานศลปะและการชาง และฝพระหตถในการสรางสรรคงานศลปะมาตงแตดารงพระอสรยยศเปนพระเจาลกยาเธอ กรมหมนอศรสนทร โดยทรงโปรดใหปน หลอ พระรปเหมอนสมเดจพระสงฆราช (สก ญาณสงวร) ประดษฐานไวทวดราชสทธาราม ซงถอเปนประตมากรรมรปคนเหมอนยคแรกของไทย (ถนอมจตร ชมวงศ. 2541 : 97) (ภาพประกอบ 13)

16

ภาพประกอบ 13 รปเหมอนสมเดจพระสงฆราช (สก ญาณสงวร). (สมยรชกาลท 2). หลอสารด. วดราชสทธาราม, กรงเทพฯ

รชสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว รชกาลท 3 (พ.ศ. 2367-2394) เนองจากไทย ไดทาการตดตอคาขายกบตางชาตโดยเฉพาะจน จงทาใหบานเมองมการพฒนากาวหนาตามลาดบ เปนผลใหงานศลปะมความเจรญรงเรองทงในดานความคดสรางสรรค และดานทกษะฝมอ รวมถงอทธพลทไดรบจากชาตอน ซงสวนใหญมาจากจน ในรชสมยนพระองคไดทรงใหมการสรางรปสมมตขนาดเทาองคจรง เพออทศแดพระเถระผทรงคณคอ สมเดจพระสงฆราช (สก ไกเถอน) (ภาพประกอบ 19) และสมเดจพระพทธโฆษาจารย (ขน วดโมลโลกย) ประดษฐาน ณ วดมหาธาตยวราชรงสฤษฎ และวดโมลโลกยาราม ซงการสรางรปพระเถระมลกษณะเหมอนจรงมากขน เชน การเนนใบหนา สวนแกม รอยยนสวนคอ และไหล ทาใหเกดความแตกตางไปจากประเพณการสรางพระพทธรปขนาดเทาตว เพอการอทศอยางทเคยปฏบตมา (อภนนท โปษยานนท. 2536 : 8) นอกจากนแลวยงทรงโปรดใหสราง “พระพทธรปฉลองพระองค” ซงเปนพระพทธรปทรงเครองตนอยางพระมหากษตรย เพอเสรมบญญาธการของพระมหากษตรยหรออทศเปนพระราชกศลแดพระมหากษตรยหรอพระบรมวงศานวงศ จานวน 2 องค คอ พระพทธยอดฟาจฬาโลกและ พระพทธเลศหลานภาลย (ภาพประกอบ 20) ประดษฐานในอโบสถวดพระศรรตนศาสดาราม อกทงยงมพระบรมวงศานวงศดาเนนรอยตามในการจดสรางพระพทธรปฉลองพระองคและนาไปประดษฐานในทตางๆ อกหลายองค (ถนอมจตร ชมวงศ. 2541 : 105)

17

ภาพประกอบ 14 หลวงเทพรจนา. สมเดจพระสงฆราช (สก). (สรางในสมยรชกาลท 3). หลอสารด. วดมหาธาตยวราชรงสฤษฎ, กรงเทพฯ

ภาพประกอบ 15 พระพทธรปทรงเครอง. พระพทธเลศหลานภาลย. ประทบยนปางหามสมทร(สราง

ในสมยรชกาลท 3). อโบสถวดพระศรรตนศาสดาราม, กรงเทพฯ

18

ในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 4 (พ.ศ. 2394-2411) เปนชวงทประเทศตะวนตกกาลงลาอาณานคม ประเทศตาง ๆ ไดพยายามรกษาประเทศของตนใหปลอดภย จากเหตการณน ทรงคดวามวธเดยวทจะรกษาประเทศใหอยไดคอ การยอมรบอทธพลตะวนตก และนามาปรบปรงตนเองใหทนสมย เปลยนแปลงสงคม ประเพณ และการสรางงานศลปกรรมทกสาขา รวมถงดานประตมากรรมดวย จากการเจรญสมพนธไมตรระหวางสถาบนพระมหากษตรย ในป พ.ศ. 2402 จกรพรรด นโปเลยนท 3 (Emperor Napoleon III) แหงฝรงเศส ไดสงเครองบรรณาการมาทลเกลาฯ ถวาย เปนประตมากรรมรปเหมอนของจกรพรรด นโปเลยนท 3 และจกรพรรดน อจน เดอ มอนตจ (Empress Eugiède Montijou) ซงรปหลอทงสองชนนไดมสวนในการโนมนาวใหพระราชนยมของพระมหากษตรยไทยในสมยนนเรมยอมรบประตมากรรมรปเหมอนของบคคลสาคญทยงมชวตอยมากขน และในป พ.ศ. 2406 รฐบาลฝรงเศสไดจดสงประตมากรรมแบบลอยตวมาทลเกลาฯ ถวาย ซงเปนพระบรมรปของรชกาลท 4 เอง (ภาพประกอบ 16)

ภาพประกอบ 16 เอมล ฟรงซว ชาตรส (Emile François Chatrousse). (พ.ศ.2406). พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว. สารดเคลอบทอง : สง 59 ซม.

พระทนงราชกรณยสภา พระบรมมหาราชวง, กรงเทพฯ (ทมา : จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชสานก เลม 1. 2536 : 24)

19

แตเนองจากประตมากรชาวฝรงเศสไดเหนแตเพยงพระบรมฉายาลกษณ จงปนพระวรกายผดสวนจากพระองคจรงมาก รวมถงเครองราช อสรยาภรณตางๆ ดวย ตอมาจงทรงมพระราชดารโปรดเกลาฯ ใหหลวงเทพรจนา (พลบ) ปนพระบรมรปขนาดเทาพระองคขน โดยยดรปแบบเหมอนจรงเชนเดยวกบแบบตะวนตก ในการนทรงแตงองคและทรงเปนแบบในการปน ซงถอเปนการปนพระบรมรปพระมหากษตรยไทยทยงทรงพระชนมชพอยเปนครงแรก ทงนในป พ.ศ. 2503 ในรชกาลปจจบน ไดเกดอสนบาตตกลงทพระทนง ทาใหพระบรมรปททาดวยปนพลาสเตอรเสยหาย จงไดมพระราชดารใหซอมแซมดงเดม ตอมาพระราชปนดดาในรชกาลท 4 ทรงเหนวาควรหลอพระรปดงกลาวดวยโลหะถาวร จงไดมการหลอดวยสารดขน 3 องค โดยไดอญเชญไปประดษฐาน ณ พระทนงเวชยนตวเชยรประสาท, หอจอม วดราชประดษฐสถตมหาสมาราม และพระตาหนกเพชร วดบวรนเวศวหาร (อภนนท โปษยานนท. 2536 : 22-24) (ภาพประกอบ 17)

ภาพประกอบ 17 หลวงเทพรจนา (พลบ). (พ.ศ.2503). พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว.

สารด : สง 176 ซม. : ตาหนกเพชร วดบวรนเวศวหาร, กรงเทพฯ (ทมา : สมดภาพประตมากรรมกรงรตนโกสนทร. 2535 : 198)

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 (พ.ศ. 2411-2453) ทรงดาเนน พระราโชบายในการพฒนาประเทศตอเนองจากรชกาลท 4 อกทงยงทรงปฏรประบบการบรหารราชการแผนดน และการพฒนากจการตาง ๆ เชน การรถไฟ การไฟฟา การไปรษณย เปนตน อก

20

ทงยงทรงจดสงพระราชโอรส และพระบรมวงศานวงศชนสงไปศกษาวชาการตางๆ ในประเทศแถบยโป เพอนาความรมาใชในการพฒนาประเทศ เปนผลใหประเทศไทยมความเจรญกาวหนาในศลปะและวทยาการตางๆ เปนอยางยง ในทางศลปกรรมนน ทรงมพระราชนยมในศลปกรรมแบบตะวนตก และทรงเปนผนาในทางศลปกรรมทกแขนงใหขยายวงกวางไปสพระราชวงศและขาราชการชนสง ทรงโปรดเกลาฯ ใหพระวรวงศเธอ พระองคเจาประดษฐวรการ สรางพระบรมรปรชกาลท 1 - 4 โดยทรงใชวธการผสมผสานรปลกษณตามคตไทยกบรปเหมอนแบบตะวนตก กลาวคอ เนนความเหมอนจรงของพระพกตร ในขณะเดยวกนกยงคงยดถอความเกลยงเกลากลมกลนตามแบบพระพทธรปสมฤทธในอรยาบถยน ทาทางททรงสงบนง แฝงความศกดสทธนาเลอมใสศรทธา (ภาพประกอบ 18-19)

ภาพประกอบ 18-19 : พระวรวงศเธอ พระองคเจาประดษฐวรการ. (พ.ศ.2414). พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช. พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย.

สารดเคลอบทอง : สง 172 ซม. และ 167 ซม. ปราสาทพระเทพบดร วดพระศรรตนศาสดาราม ในพระบรมมหาราชวง, กรงเทพฯ

(ทมา : จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชสานก เลม 1. 2536 : 28-29)

21

หลงจากนนไดมการวาจางหลอพระบรมรปรชกาลท 5 แบบครงพระองคและเตมพระองคจากยโรป ฝมอการปนของประตมากรซงมความสามารถถายทอดความเหมอนของพระพกตรไดอยางละเอยดงดงาม รวมถงฉลองพระองคและเครองราชอสรยาภรณไดอยางแมนยา พระบรมรปนไดเปนสวนสาคญในพระราชนยมการวาจางหลอพระบรมรปจากยโรปในรชสมยของพระองค และสงผลมาถงรชกาลตอๆ มาดวย (ภาพประกอบ 25) ในป พ.ศ. 2524 โปรดใหสรางพระอนสาวรยราชานสรณ เนองดวยพระองคทรงระลกถงความเศราโศกพระราชหฤทย จากการสญเสยพระราชปโยรถถง 3 พระองค และพระอรรคชายาอก 1 พระองคในเวลาไลเลยกน ซงชางชาวยโรปไดแกะสลกหนออนพระรปเปนแบบครงพระองค โดยเนนความเหมอนจรงของพระพกตรและฉลองพระองคเปนพเศษ

ภาพประกอบ 20 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว. (พ.ศ. 2417).

สารดเคลอบทอง : สง 65 เซนตเมตร : พระทนงอมพรสถาน, กรงเทพฯ

22

ภาพประกอบ 20 สมเดจพระเจาลกยาเธอ เจาฟาตรเพชรตมธารง. (พ.ศ.2431). หนออน สง 40ซม. ภาพประกอบ 21 สมเดจพระเขาลกเธอ เจาฟาสรราชกกธภณฑ. (พ.ศ. 2431). หนออน สง 39 ซม.

ภาพประกอบ 20-21 ประดษฐาน ณ พระราชวงบางปะอน จงหวดพระนครศรอยธยา (ทมา : จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชสานก เลม 1. 2536 : 104 และ109-111)

การเสดจประพาสยโรปเมอ พ.ศ. 2440 พระองคทรงไดมโอกาสพบปะพดคยและทอดพระเนตรการทางานของประตมากรอยางใกลชด ทรงประทบใหประตมากรปนพระรปเหมอนเพอเปนตนแบบในการแกะสลกหนออน ซงประสบการณเหลาน มสวนผลกดนใหทรงจาง และสงซอผลงานศลปะอน ๆ อกจานวนมาก เพอนาไปประดบราชสานก และในป พ.ศ.2449-2450 ทรงเสดจประภาสยโรปอกครง ประจวบกบเปนชวงเวลาททรงครองราชยครบ 41 ป ดงนนสมเดจพระบรมสยามบรมราชกมาร กบเสนาบดไดทรงปรกษากนในอนทจะจดพระราชพธรชมงคลาภเษก โดยมความเหนจะสรางอนสาวรยเฉลมพระเกยรตนอมเกลาฯ ถวาย ประกอบกบการทรชกาลท 5 ไดทรงทอดพระเนตรพระบรมรปพระเจา หลยสท 14 ในพระอรยาบถทรงมา ณ พระราชวงแวรซาย (Versailles Palace) ประเทศฝรงเศส จงทรงพระราชทานพระบรมราชานญาตในการจดสราง พระบรมรปทรงมา และคณะผดาเนนการจงไดตดตอประตมากรชาวฝรงเศสเพอการจดสรางพระบรมรปทรงมา โดยดาเนนการเสรจเรยบรอยและสงถงกรงเทพฯ ในป พ.ศ. 2457 และไดประดษฐาน ณ ลานพระราชวงดสต (ภาพประกอบ 22) และในปเดยวกนนน กเปนวนประกอบพระราชพธ รชมงคลาภเษก ทงนประชาชนชาวไทยไดรวมใจกนเสยสละอยางพรอมเพรยงกนในการจดสราง พระบรมรปทรงมา ดวยสานกในพระมหากรณาธคณของพระองค

23

จะเหนไดวารปแบบประตมากรรมในสมยรชกาลท 5 ไดมการยอมรบประตมากรรมเหมอนจรงมากขน และถอไดวาเปนสวนสาคญททาใหเกดการยอมรบศลปวฒนธรรมของชาวตะวนตกมาใชในพระราชสานกและบานเมอง รวมถงในหมประชาชนทวไป (อภนนท โปษยานนท. 2536 : 28-29 ; 104-111)

ภาพประกอบ 22 จอรจ เออรเนสต ซอลโล (Georges Ernest Saulo). (พ.ศ.2451).

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว. สารด. ลานพระราชวงดสต, กรงเทพฯ

วบลย ลสวรรณ (2547 : 64-68) ไดวเคราะหถงมลเหตสาคญของการสรางประตมากรรมไทยในอดตวามวตถประสงคอย 3 ประการ คอ (1) สรางขนตามความเชอและขนบประเพณของชาวบาน ไดแกรปปนทสรางขน เพอเซนไหว บวงสรวง และพลกรรม เชน ตกตาเสยกบาล ตกตาเจาพราหมณ เปนตน

(2) สรางขนตามพระราชประสงคของพระมหากษตรย โดยชางหลวง เชน รปเคารพ งานประดบตกแตงอาคารหรอพระพทธรปเพอเปนพทธบชา

(3) สรางขนตามความเลอมใสศรทธาตอศาสนา เชน พระพทธรปตางๆ ความเปลยนแปลงของศลปกรรมไทยเรมปรากฏชดเจนในสมยรตนโกสนทรตอนตน

อนเกดจากปจจยทางสภาพสงคม เศรษฐกจและการเมอง โดยมเงอนไขทเปนแรงบบคน ดงน

24

ประการแรก เงอนไขจากภายนอกประเทศ เกดจากการเจรญสมพนธไมตรกบประเทศตะวนตกมาแตอดตจนถงยคลาอาณานคมในสมยรตนโกสนทร จงเปนผลใหพระมหากษตรยมงพฒนาประเทศในทกๆ ดานสบตอเนองกนมา มการสรางถนน การเดนรถไฟ ฯลฯ การสรางอาคารบานเรอน รวมถงพระทนงตางๆ มการจดสรางประตมากรรมเพอประดบสถานทสาคญ มการวาจางชาวตะวนตกมาออกแบบและจดสรางสถาปตยกรรมและศลปกรรมตามแบบศลปะของตะวนตก ทงนเพอใหมความเจรญเชนเดยวกบประเทศในแถบยโรป และเพอใหประเทศมหาอานาจเหนวาสยามเปนประเทศทม “ศลปวฒนธรรม” เจรญรงเรองเชนเดยวกบนานาอารยประเทศ ประการทสอง เงอนไขภายในประเทศ เกดจากสภาพความขดแยงของหมชนในสงคมทสะสมมานาน ความเหลอมลาของหมชนอนเกดจากระบบศกดนาทแขงแรง ซงนาพาไปสการเผชญหนากนระหวางทาสกบเจาขนมลนาย จนถงขนตอสกนอยางรนแรง มปญญาชนเรยกรองใหปฏรปประเทศอยเนองๆ จนในทสดองคพระมหากษตรยกทรงปฏรประบบการปกครองและอนๆ โดยนาความรและวทยาการดานตางๆ เขามาในประเทศอยางกวางขวาง รวมทงศลปกรรมในแขนงตาง ๆ ดวย

ความเปลยนแปลงของศลปกรรมไทยในสมยรตนโกสนทรนน ถอไดวาอทธพลของศลปกรรมจากโลกตะวนตกมบทบาทมากทสด แตกมไดหมายความวาเปนสงททาความเสอมโทรมใหเกดขนกบสงคมไทยทงหมด ทงนเพราะวาทามกลางอทธพลทเขามานน บางสวนกมผลทาใหสงคมไทยมความเจรญกาวหนาไปพรอมกบประวตศาสตร และมการพฒนาไปสความเจรญทสงขน หรอกลาวอกนยหนงกคอ สงลาหลงในอดตและไมเหมาะสมกบยคสมยไดลดบทบาทลง โดยมสงใหมเขามาทดแทน เพอการกาวไปสการคลคลายในอนาคต (อานาจ เยนสบาย. 2524 :19-113)อทธพลของศลปะตะวนตกตอการกอตวของศลปะรวมสมยในประเทศไทยวา เมองไทยและประเทศตางๆ ในตะวนออกซงรบวฒนธรรมตะวนตก ทงในดานเศรษฐกจ และความรดานวทยาศาสตร ซงเปนอารยธรรม แผนใหมนนกระทบกระเทอนศลปะแบบประเพณเปนอนมาก (ศลป พระศร. 2546 : 389-399) โดยเรมเหนเคาลางตงแตสมยรชกาลท 3 โดยคอย ๆ เปลยนไปสความเหมอนจรงตามทตาเหน รปปนพระสงฆบางองคมรายละเอยดทเปนจรงมากขน (สธ คณาวชยานนท. 2546 :161-164)

ประเทศไทยและสงคมไทยมความผกพนกบประตมากรรมอยางลกซงในฐานะสออดมคตทางศาสนา เชนพระพทธรปหรอวตถมงคลนานาชนด จนถงสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 จงเรมมการสรางสรรคประตมากรรมในฐานะทเปนรปเหมอนบคคล และพฒนามาสการจดสรางประตมากรรมเพอประดบสถานทสาคญหรอเปนสวนประกอบของสถาปตยกรรมตามพระราโชบายในการพฒนาพระนครในขณะนน เพอใหมความเจรญเชนเดยวกบประเทศในแถบยโรปซงทรงไดเสดจประพาส และเพอใหประเทศมหาอานาจตางๆ เหนวาสยามประเทศมไดเปนดนแดน “บานปาเมองเถอน” แตเปนประเทศทม “ศลปวฒนธรรม” ทมความรงเรองเชนเดยวกบนานาอารยประเทศ ในยคนถอไดวาสยามไดกาวเขาสความเปนประเทศทนสมยทเรยกวา “สยามใหม” (พรยะ ไกรฤกษ และเผาทอง ทองเจอ. 2525 : 27-44) ประเทศสยามแมจะคลายกบประเทศอน ๆ ในเอเชยตะวนออก

25

เฉยงใต ทจาตองเปดรบวฒนธรรมจากประเทศมหาอานาจตะวนตก แตสยามตางจากประเทศอนทสามารถรกษาวฒนธรรมประจาชาตไวได โดยการปรบวฒนธรรมจากภายนอกใหประสานกลมกลนกบวฒนธรรมดงเดม เกดเอกลกษณทางวฒนธรรมเปนของตนเอง แมในสมยรชกาลท 5 กระแสของวฒนธรรมตะวนตกเขามามอทธพลแกชวตของชาวสยามสงมาก ทงวฒนธรรมทเกยวเนองกบวถชวต ขนบประเพณ และวฒนธรรมทเปนวตถ จงทรงโปรดฯ ใหหนวยราชการตาง ๆ สอดสองดแลและทานบารงการชางของสยามไมใหสญ ทรงมพระราชดารใหตงสมาคมชาง เพอเปนศนยรวมชางชาวสยาม แตสนรชการลเสยกอน (วบลย ลสวรรณ. 2548 : 175) การเรมตนของศลปะรวมสมยในประเทศไทย

สมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว รชกาลท 6 (พ.ศ. 2453-2468) ทรงสบทอดพระราชดารในการทานบารงศลปวฒนธรรมของชาตสบตอจากรชกาลท 5 ทรงเสดจไปเปดโรงเรยนชางทสรางตอเนองมาจากรชกาลกอนและพระราชทานชอวา “โรงเรยนเพาะชาง” ซงเปนสถาบน การศกษาดานการชางแหงแรกของสยาม โดยมบทบาทสาคญในการทานบารงงานชางของประเทศใหคงอยสบมาจนถงปจจบน แมจะทรงไดรบการศกษามาจากประเทศองกฤษแตกไมไดทรงชนชมในศลปะแบบตะวนตกมากนก กลบทรงวตกวาศลปวฒนธรรมตะวนตกทหลงไหลเขามาเปนอยางมากนนจะทาใหสยามสญเสยเอกลกษณของชาต ทรงปรารภถง “ศลปะสยาม” (Siamese Art) ในหนงสอพระราชนพนธ ชอ ไซแอมออพเซอรเวอร (Siam Observer. 1914) ศลปะสมยใหมจากตะวนตกทแพรหลายมาตงแตรชกาลท 5 ทาใหศลปะแบบประเพณของสยามเสอมลง เพราะคนรนใหมพากนนยมศลปะแบบใหม จนละเลยศลปะประจาชาตของตน หากราชสานกและรฐไมใหการอปถมภคาจนศลปะประจาชาตและชาวฝรมอไว กอาจขาดแคลนชางฝมอด จงทรงตงกรมศลปากรในป พ.ศ. 2454 เพอเปนหนวยงานดแลรบผดชอบงานชางและเปนแหลงรวมชางและผเชยวชาญดานศลปะและวฒนธรรม รชกาลท 6 ทรงสนพระทยและสนบสนนการอนรกษศลปะสยามแตกทรงใหความสาคญกบศลปะตะวนตกไปพรอม ๆ กน เพราะทรงเหนวาศลปะตะวะนตกเปนสอแสดงความเจรญกาวหนาของโลกทประชาชนควรไดรบร กลมชางและศลปนทมบทบาทสาคญ ไดแก สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ หมอมเจาประวช ชมสาย พระยาอนศาสนจตรกร (จนทร จตรกร) พระสรลกษณลขต (มย จนทรลกษณ : 2418-2501) พระยาวศกรรมศลปะประสทธ (นอย ศลป) พระพรหมพจตร (อ ลาภานนท : 2433-2508) หลวงวศาลศลปกรรม (เชอ ปทมจนดา) หมอมเจาสมยเฉลม กฤดากร (2435-2510) หมอมเจายาใจ จตรพงศ (2453-2540) พระสาโรช รตนนมมานส (สาโรช สขยางค : 2438-2493) พระเทวาภนมมต (ฉาย เทยมศลปะไชย : 2431-2490) หลวงเทพลกษณเลขา (ละ หตะพร : 2440-ไมปรากฏหลกฐาน) และหลวงวจตรวาทการ (กมเหลยง วฒนปฤดา : 2441-2505) เปนตน ในสมยนสยามยงคงรบอทธพลของศลปะสมยใหมจากตะวนตกตอเนองมาจากสมยรชกาลท 5 มการวาจางสถาปนก ประตมากรชาวตะวนตกมาออกแบบและกอสรางวง ตาหนก และสงสาธารณะประโยชนอน ๆ เชน สะพาน

26

เปนตน (ภาพประกอบ 23) อทธพลของตะวนตกเปนไปอยางจรงจงเมอนาย เฟโรซ (Feroci, Corado : 1962-1892) ซงตอมาไดเปลยนชอและสญชาตเปนคนไทยมนามวานายศลป พระศร ประตมากรชาวอตาเลยนเขามารบราชการในตาแหนงชางปนในกรมศลปากรในป พ.ศ. 2466 โดยมผลงานประตมากรรมภาพเหมอนบคคลและอนสาวรยขนาดใหญจานวนมาก (ภาพประกอบ 24) ตอมาไดรวมกบผเชยวชาญดานศลปะในกรมศลปากรกอตงโรงเรยนประณตศลปกรรมในป พ.ศ. 2477 ซงไดนาระบบการเรยนการสอนศลปะตามแบบแผนการศกษาของชาวตะวนตกเขามาสอนโดยตรงในประเทศสยาม ตอมาไดเปลยนชอเปนโรงเรยนศลปากร และมหาวทยาลยศลปากร ซงเปนการหยงรากของศลปะสมยใหมในประเทศสยาม (วบลย ลสวรรณ. 2548 : 177-188) ผลงานศลปะสมยใหมยคแรกสวนมากเปนศลปะตามหลกวชาแบบตะวนตก มทงประตมากรรมแบบอนสาวรย มผไดรบการศกษาประตมากรรมสามารถปนรปเหมอนได จงเกดการสรางรปเหมอนและอนสาวรยมากขน (วบลย ลสวรรณ. 2548 : 413-414)

ภาพประกอบ 23 วตโตรโอ โนว (Vittorio Novi). (2467). ประตมากรรมนนสง. สะพานมหาดไทยอทศ, กรงเทพฯ

27

ภาพประกอบ 24 ศลป พระศร. (2466). สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ. หลอทองแดง : ขนาดเทาพระองคจรง. ตาหนกปลายเนน, กรงเทพฯ

โรงเรยนประณตศลปกรรม ยกฐานะขนเปนมหาวทยาลยศลปากร ในป พ.ศ. 2486 ถอเปนชวงเวลาเปลยนผานจากการศกษาศลปะจากระบบสกลชางมาเปนระบบสถาบนทมหลกสตรตาม แบบแผนวชาการศลปะตามหลกวชา (academy art) แบบตะวนตก ซงเปนปฐมบทหรอตนกาเนดของการสรางสรรคศลปะสมยใหมในประเทศไทย ซงเปนชวงเวลาทเกดการเปลยนแปลงทางการเมองการปกครองของไทยจากระบบสมบรณาญาสทธราชย มาสระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรทรงเปนประมข ในวนท 24 มถนายน พ.ศ. 2475 ซงนบเปนการเปลยนผานอนรวดเรว ในป พ.ศ. 2477 พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว (รชกาลท 7) ทรงสละราชสมบต และพระบาทสมเดจ พระเจาอยหวอานนทมหดล ขนครองราชย ในปเดยวกน นายศลป พระศรและกลมผเชยวชาญดานศลปะในกรมศลปากรซงไดทาหนาทเปนอาจารยสอนวชาตาง ๆ ในโรงเรยนศลปากรและยงคงสรางงานประตมากรรมภาพเหมอนบคคลและอนสาวรยตามหนาทในกรมศลปากรอยางตอเนอง (ภาพประกอบ 55-57) ทงนในป พ.ศ. 2481 นกเรยนของโรงเรยนประณตศลปกรรมและโรงเรยนศลปากรสาเรจการศกษารนท 1 จานวน 7 คน ทสาคญ คอ นายพมาน มลประมข, นายแชม ขาวมชอ และนายสทธเดช แสงหรญ ซงจบการศกษาดวยงานประตมากรรม (วบลย ลสวรรณ. 2548 : 188-221)

28

ภาพประกอบ 25 ศลป พระศร. (2466). พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช. สารด : ขนาดสองเทาพระองคจรง. เชงสะพานพระพทธยอดฟา, กรงเทพฯ

ภาพประกอบ 26 ศลป พระศร. (2477). ทาวสรนาร. สารด : ขนาดเทาจรง. ประตชมพล, นครราชสมา

29

ภาพประกอบ 27 ศลป พระศร. (2468). พระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหว. หลอปลาสเตอร : ขนาดสองเทาพระองคจรง. หอประตมากรรมตนแบบ กรมศลปากร, กรงเทพฯ

พ.ศ. 2488-2492 วบลย ลสวรรณ (2548 : 223-255) กลาวถงชวงเวลานวา ชวงการเคลอนไหวของศลปนสมยใหมและการแสดงศลปกรรมแหงชาต โดยมสาระสาคญวา รชกาลพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช (รชกาลท 9) หลงเสดจขนครองราชยเมอ พ.ศ. 2489 แลว เปนเวลาทประเทศไทยกาวเขาสภาวะสมยใหม (modernity) เปดรบวฒนธรรมจากภายนอกเขามาอยางกวางขวาง ตงแตระบอบการปกครอง การศกษาและเทคโนโ,ยสมยใหมเขามาพ?นาประเทศ มผมความรความสามารถเฉพาะดานมากขน ดานศลปกรรมนนมผสาเรจการศกษาจากมหาวทยาลยศลปากรสามารถสรางงานศลปะตามแบบตะวนตกไดจานวนหนงจงไมตองจางชางมาจากตางประเทศ โดยเฉพาะการสรางอนสาวรยขนาดใหญ ประตมากรไทยสามารถปนไดเอง เชน ประตมากรรมนนสงประดบฐานอนสาวรยประชาธปไตย รปทหารและตารวจทอนสาวรยชยสมรภม เปนตน นอกจากนศลปนสมยใหมยคแรก ๆ ของไทยยงสรางงานศลปกรรมทมแนวคดเฉพาะของแตละคน และเรมนาออกแสดงในงานสาคญตาง ๆ เชน ในรานศลปากร ในงานฉลองรฐธรรมนญ เปนตน ซงไดเปนแรงกระตนสาคญใหเกดการตนตวเปดรบศลปะแบบตะวนตกในหมประชาชนและศลปน เมอศลปนสมยใหมมจานวนมากขน จงรวมกนเปนกลมเพอจดแสดงผลงานใหสาธารณชนไดชนชม เชน กลมจกรวรรดศลปน จดแสดงผลงานศลปะในป พ.ศ. 2488 และ พ.ศ. 2489 จตรกรปฏมากรสมาคม (จ.ป.ส.) จดแสดงผลงานของสมาชกในป พ.ศ. 2493 การแสดงงานศลปะทสาคญคอ “การแสดงศลปกรรมแหงชาต” (The National Exhibition of Art) โดยมหาวทยาลยศลปากรและกรมศลปากรรวมกนจดขนเปนครงแรกในป พ.ศ. 2492 การแสดงศลปกรรมแหงชาตนอกจากจะเปนการจดแสดงผลงานศลปกรรมสมยใหมแลวยงมการตดสนผลงานใหรางวลผลงานดเดนประเภทตางๆ

30

โดยศาสตราจารยศลป พระศรเปนผดาเนนการและเปนกรรมการคดเลอกและตดสนใหรางวลรวมกบผเชยวชาญของกรมศลปากร การแสดงศลปกรรมแหงชาต ครงท 1 พ.ศ. 2492 ถงครงท 14 พ.ศ. 2505 เรยก การแสดงศลปกรรมแหงชาตยคศลป พระศร มศลปนทไดรบรางวลและไดรบยกยองใหเปนศลปนชนเยยมจานวนหนง สวนมากเปนศษยรนแรก ๆ ของศาสตราจารยศลป พระศร เชน นายแสวง สงฆมงม, นายสทธเดช แสงหรญ, นายพมาน มลประมข, นายสนน ศลากร, นายไพฑรย เมองสมบรณ, นายเขยน ยมศร และนางมเซยม ยบอนซอย ซงเปนศลปนอสระทศกษาศลปะกบศาสตราจารยศลป พระศร, นายชต เหรยญประชา จากโรงเรยนเพาะชาง สถาบนทตงขนมาในสมยรชกาลท 6 ผลงานศลปกรรมของศลปนสมยใหมยคแรกมกเปนงานแบบเหมอนจรงและแบบไทยประเพณ

ภาพประกอบ 28 เขยน ยมศร. (2492). ขลยทพย. สารด : 55 x 38 ซม. รางวลเกยรตนยมอนดบ 1 เหรยญทอง ประตมากรรม การแสดงศลปกรรมแหงชาตครงท 1

31

ภาพประกอบ 29 แสวง สงฆมงม. (2492). แรกแยม. ปลาสเตอร : สง 155 ซม. รางวลเกยรตนยมอนดบ 2 เหรยญเงน ประตมากรรม การแสดงศลปกรรมแหงชาตครงท 1

ภาพประกอบ 30 พมาน มลประมข. (2492). หลวงพอ. พลาสเตอร : 52 x 40 ซม. รางวลเกยรตนยมอนดบ 2 เหรยญเงน ประตมากรรม การแสดงศลปกรรมแหงชาตครงท 1

32

ภาพประกอบ 31 สทธเดช แสงหรญ. (2493). ปลายวถแหงชวต. พลาสเตอร. รางวลเกยรตนยมอนดบ 1 เหรยญทอง ประตมากรรม การแสดงศลปกรรมแหงชาตครงท 2

ภาพประกอบ 32 แสวง สงฆมงม. (2493). เสรจสรง. ปลาสเตอร : สง 150 ซม. รางวลเกยรตนยมอนดบ 1 เหรยญทอง ประตมากรรม การแสดงศลปกรรมแหงชาตครงท 2

33

ภาพประกอบ 33 แสวง สงฆมงม. (2494). ธารทอง. พลาสเตอร. รางวลเกยรตนยมอนดบ 1 เหรยญทอง ประตมากรรม การแสดงศลปกรรมแหงชาตครงท 3

ภาพประกอบ 34 สทธเดช แสงหรญ. (2494). นกมวยไทย. พลาสเตอร. รางวลเกยรตนยมอนดบ 1 เหรยญทอง ประตมากรรม การแสดงศลปกรรมแหงชาตครงท 3

34

ภาพประกอบ 35 อานาจ พวงเสร. (2494). ผชวยศาสตราจารยเขยน ยมศร. พลาสเตอร.

รางวลเกยรตนยมอนดบ 1 เหรยญทอง ประตมากรรม การแสดงศลปกรรมแหงชาตครงท 3

ภาพประกอบ 36 ชลด นมเสมอ. (2498). คด. ปลาสเตอรระบายส : 75 x 72 ซม. รางวลเกยรตนยมอนดบ 2 เหรยญเงน ประตมากรรม การแสดงศลปกรรมแหงชาตครงท 6

35

ภาพประกอบ 37 ชาเรอง วเชยรเขตต. (2502). ความกลมกลน. ปลาสเตอร : สง 120 ซม. รางวลเกยรตนยมอนดบ 2 เหรยญเงน ประตมากรรม การแสดงศลปกรรมแหงชาตครงท 10

ภายหลงจากทศลป พระศร เสยชวตลงในป พ.ศ. 2505 ประตมากรรมจงคอย ๆ คลคลายมาเปนศลปะแบบลทธประทบใจ (Impressionism) ลทธบาศกนยม (Cubism) และศลปะแบบตาง ๆ ทศลปนสรางขนตามความรสกนกคดของแตละคนอยางอสระ ศลปะสมยใหมจงเปนศลปะแนวใหม ทมไดสรางขนเพอรบใชความเชอทางศาสนาหรอการสรางขนมาเพอสนองความตองการของกตรย และชนชนสงอยางทเคยมมาแตอดต หากแตศลปนสรางศลปะเพอแสดงความรสกนกคดของตนเปนสาคญ โดยรบแบบอยางมาจากศลปะตะวนตก แลวปรบใหมรปแบบ เนอหา แนวคด หลกสนทรยภาพ สอดคลองกบเหตผลและปจจยทางการเมอง สงคมและศาสนา ศลปะสมยใหมจงเปนศลปะของประชาชน (วบลย ลสวรรณ. 2548 : 413-414) ในชวงเวลานประตมากรรมแบบนามธรรม กคอยเตบโตขน ทงนเพราะในยคทศลป พระศรอานวยการสอนทมหาวทยาลยศลปากรนน ไมคอยสงเสรมใหมสรางงานแบบกงนามธรรม นามธรรมดวยวสดแปลก ๆ เทาใดนก โดยเนนใหศกษาพนฐานทางศลปะใหเขมแขงเปนสาคญ โดยนางมเซยม ยบอนซอย เปนผบกเบกดวยงานประตมากรรมเชอมโลหะ เปนรปนามธรรมทแสดงถงความงามในรปทรงชนดตาง ๆ ทประกอบกนขนแบบไรเรองราว ตอมาในป พ.ศ. 2510 ถอเปนยคทองของประตมากรรมแบบนามธรรม มกลมประตมากรทสรางสรรคผลงานทมรปทรงทสวยงามแปลกตา เปนความงามทเกดจากการคดคนรปทรง การนารปทรงยอย ๆ มาประกอบกนขนเปนรปทรงใหญ หรอในทางกลบกน การซอยรปทรงใหญใหเปนรปทรงยอย ๆ เปนการเชยวชาญในการเอาทศนธาต มาจดองคประกอบใหเกดเอกภาพในแบบนามธรรม ซงการใหความสาคญกบ “รป” มากกวา “เนอหา” ของประตมากรแนวนามธรรมน ไดสอดคลองไปกบแนวคดแบบ “ฟอรมอลลสต”

36

(Formalist) ในประเทศตะวนตก และนามาสแนวความคดแบบสมยใหม (โมเดรนนสต : Modernist) ในเวลาตอมา ทงนจากวธคด วเคราะห วจารณและวธการทางานศลปะในไทยทมความคลายคลงและโนมเอยงไปในทางฟอรมอลลสตน ในประเทศตะวนตกนนกระแสฟอรมอลลสตและศลปะนามธรรมแบบสมยใหมไดพฒนาไปถงขดสดจนกลายเปน “ศลปะชนสง” ใน พ.ศ. 2503 ประตมากรรมนามธรรมไทยในยคน กไดกลายเปนศลปะสมยใหมชนสงไปเสยแลว (สธ คณาวชยานนท. 2546 :161-164) ในราวพทธศตวรรษท 25 นนการสรางสรรคศลปะมความเปนนานาชาตมาก และมความเฉพาะตวของศลปนยงขน การแสดงลกษณะของชนชาตหรอภมภาคลดลง อนเกดจากความกาวหนาทางดานวสดและเทคนคตางๆ รวมถงววฒนาการของเครองจกรตางๆ ซงไดสงอทธพลถงมโนภาพของศลปนทมองโลกและมนษยเปลยนแปลงไป แนวโนมทแพรหลายมากคอการใหคณคาสงสดทคณภาพของรปทรงบรสทธ ไดแก ความกลมกลนกน ความหลากหลาย ความละเอยดออน และความเปนเอกลกษณทางรปทรง มากกวาการถายทอดเรองราว และกอใหเกดคาวา “ศลปะแบบนามธรรม” (abstract art) และ “ศลปะไรวตถวสย” (non-objective art) ในเวลาตอมา (อศนย ชอรณ. 2535 :17-21) ตอมามพฒนาการไปสแนวสจนยม (Realistictism) และประเพณนยม (Traditionalism) ซงเรมตนในกลมนกเรยนกลมแรกของศาสตราจารยศลป พระศร แนวสจนยม ไดแก อนสาวรยตางๆ สวนแนวประเพณนยมนนมลกษณะกายวภาคทเรยบงาย มลลาทออนชอย และไดรบความนยมสงใน พ.ศ.2509 เชน ประตมากรรมประดบนาพบรเวณมมทง 4 มมของพระตาหนกจตรดารโหฐาน มระยะเวลาทซบเซาอยในชวงทศาสตราจารยศลป พระศร ถงแกกรรม โดยเหนไดจากผสงผลงานในการแสดงศลปกรรมแหงชาต มประตมากรสงผลงานนอยมาก ประตมากรรมในชวงเวลานมรปแบบทหลากหลายมากขน เชน แบบลทธประทบใจ (Impressionism) ของมเซยม ยบอนซอย และตอมาไดรบเกยรตวาเปนประตมากรไทยคนแรกททดลองทางานแบบนามธรรม (Abstract Art) (พรยะ ไกรฤกษ และเผาทอง ทองเจอ. 2525 : 27-44)

หลงจาก พ.ศ. 2510 ประตมากรรมไทยคอนขางซบเซา ทงในเชงปรมาณและการไดรบการยอมรบในเวทการประกวดศลปกรรมตาง ๆ ในระหวางป 2517-2527 วบลย ลสวรรณ (2528 : 325-340) เรยกชวงเวลานวา ศลปะสมยใหมทศวรรษหลงการเปลยนแปลงการปกครองและสงคม และไดกลาวถงความเปนไปทางประตมากรรมในชวงนไววา แมสภาพสงคม การเมองจะเปลยนแปลง และกระแสความคดทางสงคมจะเปลยนแปลงไป แตการแสดงศลปกรรมแหงชาตยงดาเนนตอไปตามแนวทางเดม โดยเฉพาะในชวงป พ.ศ. 2516 ตงแตการแสดงศลปกรรมแหงชาต ครงท 22 ถง ครงท 30 แนวคดและรปแบบของงานศลปกรรมทปรากฏยงไมเปลยนแปลงมากนก ศลปนทสงผลงานสวนมากเปนนกศกษาและศลปนทสาเรจการศกษาจากมหาวทยาลยศลปากร และศลปนอาวโสจานวนหนง ดงนน ผลงานศลปกรรมสวนมากจงมลกษณะเปนงานประกอบการศกษาและแนวคดจงเปนไปตามกรอบและกฏเกณฑของการศกษามากกวาการสรางสรรคทอสระและกาวหนา โดยรปแบบผลงานสวนมากเปนแนวนามธรรม หลอดวยปลาสเตอร แกะสลกหนและไม

37

ตอมากลมประตมากรไดรวมตวกนและจดแสดงผลงานกนเองในนามกลมประตมากรไทย ครงท 1 ในพ.ศ. 2524 ณ หอศลป มหาวทยาลยศลปากร วงทาพระ กรงเทพฯ และพฒนามาสการกอตง “สมาคมประตมากรไทย” ขนใน พ.ศ.2526 ถอเปนองคกรอสระทางศลปะทมกจกรรมเคลอนไหวอยางจรงจง ศลปากร ผลงานทรวมแสดงมทงแบบเหมอนจรงไปจนถงประตมากรรมแบบจดวาง ซงไดรบความนยมมาจนปจจบน (วบลย ลสวรรณ. 2528 : 418) สงสาคญคอการผลกดนใหประตมากรรมสมยใหมมบทบาท มพนทในสงคม โดยการรวมมอกบองคกรตาง ๆ จดทางานประตมากรรมแลวตดตงในทสาธารณะ ถงแมวาผลงานหลายชนจะดเขาใจยากสาหรบคนทวไป แตกลมประตมากรและการเคลอนไหวของสมาคม ไดทาใหพนททางสงคมเปดรบงานทอยในระดบคณภาพไดเปนอยางด (สธ คณาวชยานนท. 2546 :161-164) (ภาพประกอบ 38)

ภาพประกอบ 38 นนทวรรธน จนทนะผะลน. (2522). หญงเปลอย. ปลาสเตอร : สง 145 ซม.