99

4.2 อตลกษณลวดลายเบญจรงคไทย

จากการคนหาความเปนมาและววฒนาการของลายเบญจรงคในประเทศไทยพบวา ลวดลายเครองเบญจรงคโบราณของไทยจ าแนกไดเปน 4 ระยะคอ ระยะท 1 เครองเบญจรงคสมยกรงศรอยธยา ระยะท 2 เครองเบญจรงคสมยกรงธนบรและสมยรชกาลท 1 แหงกรงรตนโกสนทร ระยะท 3 เครองเบญจรงคสมยรชกาลท 2–3 แหงกรงรตนโกสนทร และระยะท 4 เครองเบญจรงคสมยรชกาลท 4–5 แหงกรงรตนโกสนทร โดยแตละระยะมลกษณะของลวดลายทมทงความเหมอนและความแตกตาง แสดงถงความมพฒนาการของลวดลายตามสภาพแวดลอมทเปลยนแปลงไป ซงหากพจารณาเพอหาอตลกษณของลายเบญจรงค โดยการพจารณาจากลวดลายดงทปรากฏใหเหนแลวนน อาจกลาวไดวาลวดลายเบญจรงคของไทยมลกษณะเฉพาะทเรยกวาอตลกษณทแบงเปน 3 กลมดงน

4.2.1 ลวดลายเบญจรงคในกลมเทพนมและลายไทยรปสตว อาจกลาวไดวาลายเทพนมเปนเอกลกษณทไดมาจากความเชอของคนไทย ซงลายเทพนม

นน ามาใชในการเขยนเครองเบญจรงคเปนลายหลกประกอบกบลายอน ๆ รวมทงเขยนลายอน ๆ โดยเฉพาะลายสตว ทไมมลายเทพนมประกอบ ซงสามารถแบงไดเปน 4 ลกษณะตามการแบงประเภทลายไทยสมยโบราณไดดงน

1) ลวดลายเบญจรงคทใชลายเทพนมเปนลายหลกประกอบกบลายในหมวดกระหนก ไดแก เทพนม–ดอกประจ ายาม

ภาพท 4.1 ลายเทพนมและลายหมวดกระหนก

100

2) ลวดลายเบญจรงคทใชลายเทพนมเปนลายหลก ประกอบกบลายในหมวดกระบ ไดแกลายเทพนมและลายอมนษยตาง เชน เทพนม–หนากาล เทพนม–เทวดา เปนตน เทพนม–หนากาล เทพนม–เทวดา

ภาพท 4.2 ลายเทพนมและลายหมวดกระบ

3) ลายเทพนมประกอบกบลายในหมวดคชะ หรอภาพสตวตาง ๆ โดยเฉพาะสตว หมพานต เชน เทพนม–ครฑ เทพนม–นรสงห เทพนม–สงห เปนตน

เทพนม–นรสงห เทพนม–สงห

ภาพท 4.3 ลายเทพนมและลายสตวหมพานต

101

เทพนม–ครฑ

ภาพท 4.3 (ตอ)

4) ลายไทยรปสตวในหมวดกระบและหมวดคชะ เชน ลายหนมาน ลายสงห ลาย

หนมาน–ครฑ เปนตน เปนลายหลกโดยทไมมลายเทพนมประกอบอย

ลายสงห ลายหนมาน

ภาพท 4.4 ลายไทยรปสตว 4.2.2 ลวดลายเบญจรงคในกลมลายพรรณพฤกษา

ลายพรรณพฤกษาไดแกลายประเภทตนไม ใบไม และดอกไม เปนการประกอบของลายตาง ๆ เขากบลายกระหนก ทมพฒนาการเปนลายทเหมอนจรง มรปสตวชนดตาง ๆ ประกอบ เชน นก กระรอก ปลา เปนตน

102

ลายเครอเถา ลายกานตอดอก

ลายจกร ลายกานขด

ลายกหลาบ–ผเสอ

ภาพท 4.5 ลายพรรณพฤกษา

103

4.2.3 ลวดลายเบญจรงคในกลมลายผายก การเรยกลวดลายเบญจรงควาเปนลายผายก เนองจากเปนลายทมความละเอยด เขยน

ลายเดยวกนเตมพนทของภาชนะ เชน ลายพมขาวบณฑ ลายเกลดเตา ลายกานตอดอก เปนตน ลายพมขาวบณฑ ลายกานตอดอก

ภาพท 4.6 ลายผายก

นอกจากการคนหาอตลกษณลวดลายเบญจรงคของไทยจากการวเคราะหหลกฐานทปรากฏแลว

ไดมการสมภาษณความคดเหนจากผผลตเครองเบญจรงคจ านวน 5 ราย ผจ าหนายเครองเบญจรงคจ านวน 6 ราย รานขายของเกาจ านวน 4 ราย และบคคลทวไปจ านวน 20 ราย เกยวกบเอกลกษณหรออตลกษณของลวดลายและสสนของเครองเบญจรงคของไทย ซงผลการสมภาษณ ไดขอคนพบวาลวดลายเบญจรงคของไทยมอตลกษณดงน

1) บคคลทวไปและผจ าหนายเครองเบญจรงคทไมใชผผลตสวนมากมความเขาใจวาเครองเบญจรงคและเครองลายน าทองคอความหมายเดยวกนนนคอเปนภาชนะทเขยนลายอยางละเอยด ประณต ใชสทองเปนสหลกในการเขยน

2) ผผลต บคคลทวไป และรานขายของเกา มความคดเหนวาเครองเบญจรงคเปนลกษณะของการเขยนลายอยบนภาชนะโบราณรปทรงโบราณทไมนยมใชงานในชวตประจ าวนในปจจบน แตนยมใชเปนของทระลก เชน โถ จานเชง เปนตน

3) สวนมากมความคดเหนวาลวดลายทเขยนบนเครองเบญจรงคมเอกลกษณของความเปนไทย จะรไดแมจะไปอยในรานคา หรอพพธภณฑในตางประเทศกตาม

4) สวนมากมความคดเหนวาเครองเบญจรงคมสสนสดใส งดงาม ทรงคณคา 5) รานขายของเกาและผผลตจ านวนหนงเขาใจวาเครองเบญจรงคคอเซรามกทเขยนสจ านวน

หาส สวนมากเปนของเกาและของทลอกเลยนแบบของเกาทงรปทรงและลวดลาย ไมมลวดลายทคดขนใหม

104

หากพจารณาจากผลการวเคราะหลวดลายทเปนจรงและจากผลการสมภาษณความคดเหนของผเกยวของดงกลาวขางตนแลว พบวาอตลกษณลวดลายเบญจรงคของไทยมดงน

1) ลวดลายทใชแสดงออกถงความเปนไทยทงดานความเชอ วฒนธรรม ความเปนอย 2) การลงส สวนมากมลกษณะเปนสทบไมมมต ใชสตดกน แตสามารถใชสขาวเพอไลสออน–

แกได และนยมการตดเสนไมวาจะตดเสนดวยสเขม ทบ หรอสทอง

4.3 ภาพตนแบบลวดลายเบญจรงคไทย หลงจากไดศกษาววฒนาการและอตลกษณของลวดลายเบญจรงคแลว ไดคดเลอกลวดลาย

เบญจรงคทเปนเอกลกษณในกลมลายเทพนม ประกอบกบลายตาง ๆ ไดแก เทพนม–นรสงห เทพนม–ครฑ เทพนม–สงห เทพนม–หนากาล เทพนม–ประจ ายาม และเทพนม–เทวดา เนองจากลกษณะลายแสดงออกถงความเชอและวฒนธรรมของคนไทยอยางเดนชดกวาลายในกลมลายพรรณพฤกษา และกลมลายผายกทเปนลายสมยนยม นอกจากนยงเลอกลวดลายหนมาน–นางสพรรณมจฉา ทเปนตวละครในวรรณคดไทยเรองรามเกยรต

ส าหรบลวดลายเบญจรงคไทยทเปนเอกลกษณในกลมลายพรรณพฤกษานน ไดคดเลอกลายเครอเถา และลายดอกเดซ แมลกษณะของลายเครอเถาจะมลวดลายคลายศลปะของจน แตกเปนลวดลายเบญจรงคไทยตงแตสมยกรงศรอยธยา เชนเดยวกบลายดอกเดซ ทเขยนในสมยรชกาลท 5 จากโรงงานในประเทศฝรงเศส มลกษณะของลายคลายลวดลายในกลมลายเครอเถาของไทย แตลดความละเอยดลง แตลายดอกเดซนกเปนทนยมเขยนมากในปจจบน

สวนลายในกลมลายผายกทไดคดเลอกใหเปนลายเบญจรงคทเปนเอกลกษณของไทย เปนลายทอยในกลมลายไทยประเภทลายดอกลอยทเรมลวดลายใชตงแตสมยกรงศรอยธยา หากระหวางดอกมกานเชอมโยงเรยกกวา “ดอกลอยกานแยง” หากเปนตารางเฉยงและประดบดอกบนจดตดเฉยง เรยกรวมกนวา “ราชวตร” ซงในปจจบนนยมใชเขยนเครองเบญจรงคและลายน าทองอยางแพรหลายและลวดลายในกลมลายดอกลอย เชนลายพมขาวบณฑ ลายพมตา เปนตน มการพฒนาไปจากเดมมาก

ภายหลงการคดเลอกลวดลายเบญจรงคทเปนอตลกษณแลว น ามาจดท าภาพตนแบบลาย เบญจรงคไทย โดยการเขยนลายและเขยนสลงบนแผนกระเบองสขาว เผาส ตามกระบวนการของการผลตเครองเบญจรงคไทยเพอจดท าเปนภาพตนแบบลายเบญจรงคไทย โดยการเขยนลายและเขยนสตามทก าหนดลงบนแผนกระเบองสขาวขนาด 8 x 10 นว และเผาในอณหภม 800 องศาเซลเซยส ดงแสดงภาพตนแบบลวดลายเบญจรงคไทยตามภาพถายดงตอไปน

105

4.3.1 ลายเทพนม–นรสงห

106

4.3.2 ลายเทพนม–ครฑ

107

4.3.3 ลายเทพนม–สงห

108

4.3.4 ลายเทพนม–หนากาล

109

4.3.5 ลายเทพนม–ประจ ายาม

110

4.3.6 ลายเทพนม–เทวดา

111

4.3.7 ลายหนมาน–นางสพรรณมจฉา

112

4.3.8 ลายเครอเถา

113

4.3.9 ลายดอกเดซ

114

4.3.10 ลายราชวตร