Fiziksel ve Psiko-Motor Gelişim1) Fiziksel ve Psikomotor Gelişim2) Psikomotor Gelişimle İlgili Öğeler

a) Dikkat f)Hareketb) Kuvvet g) Form (Hareket Şekli)c) Denge h) Performans (Edim)d) Tepki Hızı ı) Form ve Performanse) Eş Güdüm i) Temel Beceri

3) Fiziksel Gelişim Dönemleri ve Ödevleria) Doğum Öncesi Dönemb) Bebeklik (0 – 2 Yaş)c) Oyun (Okul Öncesi) Dönem (2 – 6 Yaş)d) Okul Dönemi (6 – 12 Yaş)e) Ergenlik (12 – 18 Yaş)f) Genç Yetişkinlik (18 – 30 Yaş)g) Orta Yaşlılık (30 – 60 Yaş)h) Yaşlılık (60 yaş ve üstü)

1) Fiziksel ve Psikomotor Gelişim* Çocuğun boy ve kilosunun artışı ile birlikte vücut

sistemlerinin gelişip olgunlaşması için geçirdiği gelişim süreci FİZİKSEL GELİŞİM’ dir.

* Fiziksel gelişim yumurta hücresinin döllenmesi ile başlar, ergenlik çağına kadar boy ve kilo artışı olarak devam eder. Ergenlikten sonra boy ve kilo artışında durağanlık yaşanmaya başlar.

* Kalıtımın en çok etkilediği gelişim alanı fiziksel gelişimdir. Yani fiziksel gelişimin temelinde kalıtım bulunur. Bununla birlikte beslenme, hastalıklar ve spor gibi çevresel faktörlerde fiziksel gelişimi etkilemektedir.

* Psikomotor gelişim, canlının gelişim sürecinde vücut hareketlerini kontrol altında tutmasını ve bu yolda pratikleşmesini ifade eder.

* Psikomotor gelişim büyük oranda fiziksel gelişime bağlıdır ve kişinin çevresine uyumu ile ilişkilidir.

* Psikomotor gelişim fiziksel gelişim ile diğer gelişim alanları arasında köprü görevi görür. Bu nedenle psikomotor gelişmediği durumlarda bundan Zihinsel, Sosyal ve Duygusal gelişim de etkilenir.

* Çocuğun bağımsızlığını elde etmesinde psikomotor gelişim oldukça önemlidir çünkü psikomotor gelişim çocuğun çevreyi tanımasına ve onu yönetmesine yardımcı olur.

2) Psikomotor Gelişim İle İlgili Öğelera)Dikkat: Herhangi bir şey üzerinde ansal ve duyusal yoğunlaşma olarak tanımlanmaktadır.

* Dikkat bebeklikten itibaren değişik aşamalar gösterir. Yani dikkat gelişir.* Bebek önce çevreyi izler. Anne hareket halinde iken gidişini izler.* Daha sonra duyduğu seslerin yönüne doğru başını çevirir.* Bir süre sonra kendisine atılan topu yakalayamasa da gözleri ile takip

eder. * Anaokulu döneminde anlatılan öyküyü, öğretilen oyunu, müziği dikkatle

dinleyip öğrenir. * İlerleyen yaşlarda bir işe dikkatle yoğunlaşma artarak devam eder.

b) Kuvvet: Bir işin yapılabilmesi, işi yapacak bireyin belli bir işi yapabilmesi gücüne bağlıdır. Kemik, kas ve sinirlerin yeterince gelişmiş olması gerekir. Kuvvet, kalıtım ve çevresel faktörlere bağlı olarak bireylerde farklılık gösterebilir. Bir işin yapılıp, yapılamamasında önemli bir unsurdur.

c) Denge: Beceri gerektiren bir iş için denge söz konusudur. Ayakta durabilme, koşabilme, bisiklete binebilme gibi motor etkinlikler için denge ilk evreyi oluşturur. d) Tepki Hızı: Organizmanın dışarıdan yapılan etkiye karşı vücudunun gösterdiği reaksiyondur. Bazı durumlarda tepkinin ne kadar sürede verildiği önemlidir. Çünkü bazı uyarıcılara hızlı teki verilmediğinde organizma zarar görür. e) Eş Güdüm (Koordinasyon): Çeşitli iş, faaliyet veya vazifelerden sorumlu organların arasındaki uyuma eş güdüm denir. Hareketler arasındaki uyumdur. Eş güdümün olabilmesi için gelişimin sağlıklı bir seyir izlemesi ve beyindeki merkezlerin işlevlerini tam olarak yerine getirmesi gerekir. Dans etme davranışı, müziği duyup dinleme, denge ve görme işlevleri arasındaki eş güdüme bağlıdır. f) Hareket: Vücudun herhangi bir parçasındaki veya vücudun pozisyonundaki değişmedir.

g) Form (Hareket Şekli): İki yada daha fazla hareketin belli bir sıra gözetilirek arka arkaya yapılması ile ortaya çıkan modeldir. h) Performans (Edim): yapılan bir hareketi yada hareketin sonucunu belirtmek için kullanılır. Performans öğrenilmiş hareketlerin gözlenebilen ve ölçülebilen yanıdır. Genellikle süre ve mesafe ile ilgilidir. ı) Form ve Performans: Hareket şekli ile performans arasında olumlu bir ilişki olduğu ve olgun hareket şeklinin performansı artırdırğı düşünülmektedir. i) Temel Beceri: Beceri kavramı, bir konu hakkında tecrübeli olmayı ve istenilen işin standartlara uygun yapılmasını, düzgün yapılmasını ifade eder. İki ile yedi yaşlarında ortaya çıkan ve hareketle ilgili etkinliklere temel oluşturan ayakla itme, vurma, fırlatma, yakalama, atlama, zıplama ve sekme gibi hareketler temel becerirlerdir.

Motosiklete binmenin psikomotor gelişim öğeleri ile açıklanması:* Motosikleti kullanan kişileri özenle izleme (Dikkat)* Gaz pedalını çevirebilecek güçte olma (Kuvvet)* Motosiklet üzerinde devrilmeden durabilme (Denge)* Trafikte seyrederken ani bir korna sesi ile şerit değiştirip

kenara doğru çekilme (Tepki Hızı)* Elle gaz pedalını kontrol ederken ayakla vites değiştirme (Eş

Güdüm)* Dönüş yapılacağı sırada vücudu dönüş yapılacak yöne doğru

çevirme (Hareket)* Önce sinyal verip, sonra dönme (Form)* Belli bir süre yolu yürüyerek kat etme (Performans)* Sinyalleri uygun şekilde kullanarak en kısa yoldan gidilecek

yola ulaşma (Form ve Performans)* Kırmızı ışıkta durunca ayakları yere koyup kalkarken

ayaklardan güç alma (Temel Beceri)

3) Fiziksel Gelişim Dönemleri ve Ödevleria)Doğum Öncesi Dönem: Döllenmeden itibaren başlayan ve doğuma kadar anne rahminde geçen 280 günlük dönemdir.

* Gelişimi sağlayan etmenler olan çevre, kalıtım ve zaman etmenleri döllenmeden itibaren etkili olmaya başlarlar.

* Doğum öncesi dönemler,- Dölüt Evresi (Döllenmeden 2. haftanın sonuna

kadar)- Embriyo Evresi (3. haftanın başı - 8. haftanın sonu)- Fetüs Evresi (9. haftanın başından doğuma kadar)

* Doğum öncesi dönemin embriyo evresinde bebeğin temel organları işlevlerini gerçekleştirmeye başlar. Bu dönemde vücut 3 tabaka halinde gelişmeye başlar,

- Endoderm (Sindirim ve solunum sistemi org.)- Mezoderm (Kas, iskelet,salgı ve dolaşım sistemi)- Ektoderm (Saç, tırnak, sinir sistemi, duyu org. vb

oluşur.)

Doğum Öncesi Gelişim Devreleri:a) Dölüt Devresi 0 – 4 Gün: Döllenme, hücre bölünmesi, zigot fallop tüplerinden dölyatağına hareket eder. 4 – 8 Gün : Zigot dölyatağına yerleşmeye başlar. 12 – 13 Gün: Zigotun dölyatağına yerleşmesi tamamlanır.b) Embriyo 2. Hafta: Plasenta oluşmaya başlar. 3 – 4. Haftalar: Kalp atmaya başlar, gözler, kan damaları ve sinir sistemi gelişmeye başlar. 5 – 6. Haftalar: Kollar ve bacaklar oluşmaya başlar, gonadlar oluşur. 8. Hafta: Önemli organların gelişimi tamamlanır, bedensel hareketler hissedilir.

Doğum Öncesi Gelişim Devreleri:c) Fetüs

8 – 12. Haftalar: Cinsel organların görünümü tamamlanır. Bacak kol hareketleri başlar ve dolaşım sistemi çalışır.

10. Hafta: Uyarıcıya tepki verir.13 – 16. Haftalar: Deri ve saç gelişir, iskelet yapısı güçlenir.20. Hafta: Kalp atışları duyulabilir. 25 – 28. Haftalar: Kilo almaya başlar, emme hareketleri

görülebilir.26. Hafta: Gözler açılır.28. Hafta: Boşaltım sistemi olgunlaşır.30. Hafta: Deri altında yağ tabakası oluşur.32 – 36. Haftalar: Dölyatağı dışında yaşayabilir.38. Hafta: Normal doğum

•Anneden ve babadan gelen eşey (üreme, gamet) hücrelerinin birleşmesi ile döllenme meydana gelir ve canlı oluşur. •Anne ve babadan gelen eşey hücrelerinden 23 ‘er kromozom bulunur. Bu kromozomların birleşmesi ile toplamda 46 kromozomlu yeni bir canlı oluşur.•Bu 46 kromozomdan 44 (22 çift) tanesi vücut kromozomu olarak bilinen OTOZOM ‘dur. •Geriye kalan 2(1 çift) kromozom ise cinsiyet kromozomu olan GONOZOM ‘dur. Anneden gelen X kromozomuna babadan gelen Y kromozomu eklenirce canlının cinsiyeti erkek, X kromozomu gelirse kadın olur. •Canlıların sahip oldukları genetik materyalin tamamına GENOM denir.•Genler DOMİNANT(Baskın) ve RESESİF(Çekinik) olmak üzere ikiye ayrılır.

b) Bebeklik Dönemi: Bebeklik dönemi 0 ile 2 yaş arasını kapsayan dönemdir.

* Bebek ilk doğduğunda vücudunu kontrol edebilecek güçte değildir. Vücudun denetim altına alınması, fiziksel gelişim, olgunlaşma ve öğrenmeyi gerektirir.

* Bebek başlangıçta Refleksif Hareketler ve Denetimsiz Vücut Hareketleri olmak üzere 2 tür hareket yaparlar.

* Refleksler bebeğin çevresi ile uyumunu sağlar ve normal sinir sistemi fonksiyonlarıdır.

* Bebeklerin doğdukları andan itibaren yaptıkları diğer hareketler ise Denetimsiz Vücut Hareketleri ‘dir.

* Bebekler yeni doğduklarında kendi varlıklarının ve yokluklarının farkında değillerdir. Bebek belli bir süre çevresindeki nesneleri ayırt edemez. Kendi varlığı ile nesnelerin varlığı arasında fark yoktur.

* Ancak ilerleyen zamanlarda bebek kendi varlığının ve bilincinin farkına varmaya başlar. Bu süreç Piaget tarafından Doğadan Ayrışma olarak adlandırılır.

* Psikomotor gelişim çok hızlı bir şekilde meydana gelir ve 2 yaşında büyük oranda ilerleme kaydetmiş olur.

* Bununla birlikte bebek amaçlı hareketler yapmaya başlar. Bebeğin vücudunu isteklerini gerçekleştirmek ve elde etmek için kullandığı bu dönem Piaget tarafından Hedefe Yönelik Davranış olarak nitelendirilir.

Bebeklik Dönemi Gelişim Ödevleri:* Yürümeyi öğrenmiş olmak.* Katı yiyecekleri yiyebilmek (Olgunlaşmaya örnek)* Sosyal çevresindeki bireyler ile iletişim kurmak.

c) Oyun (Okul Öncesi) Dönem: 2 ile 6 yaşlar arasını kapsayan dönemdir. İlk çocukluk dönemi olarak da aldırılır.

* Bu dönemde bebeklik çağına oranla fiziksel gelişim hızı düşmüştür.

* Psikomotor açıdan etkinlik düzeyi yüksektir. * İlgilerini çeken bir etkinlik yapmadıkları sürece uzun bir süre

bir yerde oturamazlar. KOŞMAK, ATLAMAK ve ZIPLAMAK gereği duyarlar.

* Bu dönemde kaba motor kaslarını ince motor kaslarına oranla daha iyi kullanırlar. Kaba motor hareketlerde ustadırlar. Bu nedenle ince motor kasların kullanımını gerektiren hareketleri ya yapamazlar yada beklenen sürenden daha uzun sürede yaparlar (Yazı yazma, çizme, makas kullanma, ayakkabı bağlama.)

* Bu dönemde kızlar erkeklere oranla ince kasları kullanmayı gerektiren durumlarda daha başarılıdırlar. Bu nedenle cinsiyetler arası karşılaştırma yapılmamalıdır.

Okul Öncesi Dönemde Kaba Motor Beceriler2 Yaş 3 Yaş 4 Yaş 5 Yaş*Zıplama*Kendisine gelen topu tutma* Üstüne gelen büyük bir topu tutamama

*Zıplama*Tek ayak üstünde durma*Sıçrama*Adımlama*Tek çizgi üzerinde adımlama*Bisiklete binme* Zıplayan topu yakalama

*Zıplama*Koşma*Sıçrama*Sıçrayan topu yakalama

*Zıplama*İp atlama*Tek ayak üzerinde sıçrama*Tek elle zıplayan küçük bir topu yakalama*Uzun bir çizgi boyunca adımlama*Tek ayakla sıçrama, dönme*Dengeli yürüme

Okul Öncesi Dönemde İnce Motor Beceriler2 Yaş 3 Yaş 4 Yaş 5 Yaş*Karalama*Basit giyecekleri giyme*6-8 bloğu üst üste koyma*Bardağı bir elle tutma*Kitap sayfası çevirme

*Daireyi kopya etme*Çizgi çizme*Kaşık kullanma*Kirleterek de olsa resim çizme*Sürahiden su dökme

*Şekiller çizme*Üç parçalı insan resmi çizme*Kendi kendine giyinme*Kaba yazı yazma*Bloklardan inşaat yapma*Makas kul.

*Kareyi kopyalama*Bocukları ipe dizme*Fermuar çekme*Ayakkabı bağlama

Oyun Dönemi Gelişim Ödevleri:* Tuvalet kontrolü kazanma.* Cinsiyet farklarını öğrenme.* Kavramlar oluşturup dili kullanmayı öğrenme.* Okumaya hazır hale gelme.* Doğru ile yanlışı ayırt etmeyi öğrenmeye ve ahlaki gelişime

başlamış olma.

d) Okul (Çocukluk) Dönemi*6 ile 12 yaşlar arasını kapsayan dönemdir. * Hemen hemen ilköğretimin ilk kademesini kapsar.* Fiziksel gelişme önceki yıllara göre daha yavaştır. Yıllık boy

artışı ortalama 5,5 cm ve 10 yaşındaki bir çocuğun boyu 140 cm kadardır. Kilo artışı da yavaş bir seyir izler.

* İnce motor becerilerin gelişiminin hızlandığı bir dönemdir. * İlkokul döneminin sonunda bulunan çocuklar, bu dönemin

başında bulunan çocuklara oranla daha az aktiflerdir. Erkekler daha çok geniş devinimli oyunlar(futbol)oynamak, kızlar ise daha çok fiziksel beceri gerektiren jimnastik gibi alanlara yönelirler.

* Devinsel yeteneklerde, okul öncesine oranla her iki cinste de belirgin gelişmeler gözlenir.

* Bu dönemde erkeklerin ince motor kasların koordinasyonunda sorun yaşadıkları gözlenmiştir. Bu nedenle uzun süre kalem tutma ve küçük puntolarla yazma gibi durumlar okula ve öğrenmeye karşı olumsuz bir tutum gelişmesine neden olabilir.

* İlkokulun ikinci yarısına gelindiğinde ince motor kasların kontrolü büyük ölçüde sağlanmış olur. Buna bağlı olarak ayrıntı gerektiren işlere ilgi artar.Okul Dönemi Gelişim Görevleri

* Gündelik oyunlar için gerekli fiziksel özelliklerin kazanılması.* Kendine karşı olumlu tutum geliştirme.* Grup ve kurumlara karşı olumlu tutum geliştirme.* Yaşıtları ile olumlu ilişkiler geliştirme becerisi kazanma.* Cinsel roller öğrenilmiş olmalıdır.* Okuma-yazma ve basit matematik işlemleri yama becerileri

kaz.* Öz bakım becerilerini(Gündelik Bakım Becerileri) kazanmış

olma* Vicdan ve ahlaki değerler sistemini geliştirmiş olma.* Kişisel bağımsızlığa ulaşmış olma.

e) Ergenlik Dönemi* Bu dönem erinlik ve ergenlik dönemlerini kapsamaktadır.* Erinlik cinsiyet, beslenme, sosyo-ekonomik değişikliklere bağlı

olarak yaklaşık 10-14 yaşları arasını kapsamaktadır. Erinlik çocukluk ile ergenlik arasında geçiş dönemidir. Bu dönemin sona ermesi ile ergenlik dönemi başlar. Ergenlik dönemi ise yaklaşık olarak 14-18 yaşlar arasını kapsar.

* Erinlik döneminde bedensel gelişim aniden hızlanır. Buna BÜYÜME ATILIMI denir.

* Erinlik dönemde cinsel açıdan olgunlaşmanın başladığını gösteren gelişmeler meydana gelir. Bunlar:

- BİRİNCİL CİNSİYET ÖZELLİKLERİ: Bu özellikler doğrudan üreme ile ilgi özelliklerdir. (Erkeklerde penis, sperm üretme ve testislerin, kızlarda yumurtalıklar, klitoris, vajina ve rahim gelişimi.)

- İKİNCİL CİNSİYET ÖZELLİKLERİ: Doğrudan üreme ile ilgili olmayan değişiklerdir. (Kızlarda göğüslerin büyümesi, kalçanın genişlemesi, erkeklerde sesin kalınlaşması, bıyıkların ve sakalların çıkması, her iki cinste cinsiyet organlarının ve koltuk altlarının kıllanması,)

* Erkeklerde TESTOSTERON, kızlarda ise ÖSTROJEN cinsiyet hormonlarının salgılanması artar.(Yumurtalık, testisler ve böbrek üstü bezlerinden salgılanır.)

* Bu hormonlar birincil ve ikincil cinsiyet özelliklerinin gelişimi üzerinde doğrudan etkilidir.

* Kızlarda ergenliğin ilk belirtilerinden biri adet kanamasının görülmesidir.

* Erkeklerde ise önce testisler büyür, sonra cinsel organlarda kıllanma, daha sonra boy uzunluğunda ani bir artış olur ve son olarak da ses kalınlaşması ve sakların çıkması meydana gelir.

* Ergenliğin zamanlamasında cinsiyetler arasında farklılaşmalar görülür. Kızlar, erkeklerden önce ergenliğe girerler. Bu genel bir kuraldır.

* Cinsel gelişim ile beyin gelişimi arasında ters ilişki vardır.

* Ergenliğin ilk yılları hızlı bir büyümenin olduğu zaman dilimidir. Bu dönemde büyüme hormonu çok salgılandığı için buy uzaması .ok fazladır. Kızlarda ortalama 6-8 cm, erkeklerde ise 7-8 cm civarındadır.

* Kızlarda 18, erkeklerde ise 20-22 yaşına kadar yavaşta olsa boy uzaması devam eder.

* Ergenlik döneminde meydana gelen hızlı bedensel ve cinsel gelişimle birlikte bireyler çeşitli psikososyal sorunlar yaşanmaktadır.

* Bir yandan hızlı bedensel ve cinsel gelişime uyum sağlarken, diğer yandan da toplumsal cinsel rolleri öğrenmesi ve benimsemesi beklenir.

* Yukarıdaki nedenlere bağlı olarak bu dönem yoğun sorunların yaşandığı dönemdir. Yaşanana en önemli sorunlardan biri SAKARLIKLAR ’dır.

* Bu dönemde ergene yardım etmek için akran danışmanlığı yöntemi kullanılabilir.

* Fiziksel ve cinsel yönlerden akranlarına göre erken olgunlaşma cinsiyetler arasında farklı etkilere sahiptir.

KIZ ERKEK

Erken Olgunlaşma - Akranlarına oranla sessiz ve çekingen.- Sosyal ilişkilerde yetersiz.

-Akranlarına karşı açıktır, kendine güvenir.- Lider olarak kabul edilir.- Sosyal ilişkileri gelişmiştir ve popüler olma çabasındadır.

Geç Olgunlaşma -Yaşıtlarına yakındır ve kolay uyum sağlar.- Kendine güvenir ve girişimcidir.

-Yaşıtlarına göre daha az ilgi görür.- Çevrenin dikkatini çekecek farklı davranışlarda bulunur.

Ergenlik Dönemi Gelişim Ödevleri* Her iki cins yaşıtları ile olumlu ilişkiler geliştirme.* Androjen kişilik özelliklerine sahip olma.* Hızla gelişine bedeni kabul etme ve uyum sağlama.* Duygusal bağımsızlığa ulaşma.* Evliliğe ve aile kurmaya hazırlanmaya başlama.* Bir mesleğe doğru yönelip, hazırlanmaya başlama.* Toplumsal kurallara uyma, sorumluluk alma.

Ergenlik Döneminin Ayırt Edici Özellikleri* Hızlı gelişim ve uyum sorunlarının yaşandığı bir dönemdir.* Ergen dengesizdir.* Ergen beden imgesi ile çatışma halindedir.* Ergen öz benliğini ve kişiliğini oluşturmada zorlanır.* Yalnızlık isteği yoğunlaşır.* Çalışmaya daha az isteklidir.* Yetkeye(Otorite) ve dış denetime karşı dirençlidir.* Karşı cinse karşı geçici zıtlık duyguları yaşar.* Abartılı duygusallık ve çöküntü duyguları yoğundur.* Kendine ilişkin güven sorunları ile yüzleşir.* Cinsellikle abartılı şekilde uğraşır.* Davranışlarında açık ve gizli çekingenlik yaşar.* Toplumsallaşma sürecinde sorunlar yaşar.* Gündüz düşleri, imgesel yeterliliğin açılım alanını simgeler.

Fiziksel Gelişim Sürecinde Yetişkinlerin Dikkat Etmesi Gereken Konular* Çocuklar, değişik genetik yapılara ve çevresel koşullara sahip

olduklarından fiziksel gelişim açısından farklılıklar gösterebilirler. Bu nedenle çocuklar arasında karşılaştırmalar yapılmamalıdır.

* Belli bir fiziksel gelişme ve olgunlaşma düzeyine ulaşmamış çocuklar, başaramayacakları etkinliklere zorlanmamalıdır.

* Çocukların bazı devinsel özellikleri bakımından yetersizlik göstermeleri doğal karşılanmalı. Uygun eğitim yaşantıları sağlanmalıdır.

* Çocuklar ve ergenler, fiziksel gelişimleri hakkında önceden bilgilendirilmelidir. İnsan organizmasının değişiminin normal ve doğal olduğu vurgulanmalıdır. Cinsel konular tabu olmamalıdır. Böylece ergen kendisi ile barışık, mutlu ve uyumlu olur.

* Yetişkinler, çocukların fiziksel ve psikolojik gelişimlerine uygun eğitsel tutumlar geliştirmelidir.

* Yetişkinler ergenler ile yakın bir ilişki içerisinde olmalı ve onlara karşı empati geliştirmelidir. Çünkü ergen yetişkinlerin hoşgörü ve anlayışına ihtiyaç duyar.

Fiziksel Gelişim Sürecinde Yetişkinlerin Dikkat Etmesi Gereken Konular* Çocuk ve ergenler, fiziksel eksiklikleri ve özürleri nedeni ile

eleştirilmemeli, başarısızlıkları nedeni ile suçlanmamalıdır. * Fiziksel gelişim de yoğun bireysel ayrılıklar ve farklılıklar

bulunur. Bu nedenle karşılaştırmaların yapılmaması gerekir. Karşılaştırmalar hem anlamsız hem de kişilik gelişimini olumsuz yönde etkiler.

f) Genç (İlk) Yetişkinlik Dönemi* 18 ile 30 yaşları arasını kapsayan dönemdir.* Fiziksel gelişimin durakladığı dönemdir. Ancak azda olsa boy

ve kilo artışı olabilir.

Genç (İlk) Yetişkinlik Dönemi Gelişim Ödevleri* Eş seçme* İşe Girme* Aile Kurma* Evli yaşamayı öğrenme.* Evi idare etme.* Çocuk yetiştirme.* Vatandaşlık sorumluluklarını yerine getirme.* Sosyal gruplara katılma ve diğer insanlar ile iyi ilişkiler kurma.

g) Orta Yaşlılık (Yetişkinlik) Dönemi* 30 ile 60 yaşları arasını kapsayan dönemdir. * Bu dönemde bazı fiziksel değişiklikler yaşanır ve buna bağlı

orta yaşa özgü sorunlar ortaya çıkar.

Orta Yaşlılık (Yetişkinlik) Dönemi Gelişim Ödevleri* Toplumsal sorumluluğa erişme.* Ekonomik standartlara ulaşma.* Çocuklara iyi yetişkinler olması için yardımcı olma.* Boş zamanları değerlendirme.* Orta yaşın fizyolojik değişikliklerine ayak uydurma.

h) Yaşlılık (İhtiyarlık) Dönemi* 60 yaş ve sonraki yaşları kapsayan dönemdir. * Fiziksel açıdan en fazla yıpranmanın ve hastalıkların zayıf

düşen beden de olumsuz etkiler yarattığı dönemdir. * Bu dönemde psikomotor gelişimde sorunlar yaşanır.

Yaşlılık (İhtiyarlık) Dönemi Gelişim Ödevleri* Azalan fiziksel güce ve sağlığa uyum sağlama.* Emekliliğe ve azalan gelire uyum sağlama.* Eş kaybına uyum sağlama.* Yaş grubu ile yakınlık kurma.* Toplumsal ve vatandaşlık yükümlülüklerini yerine getirme.* Doyurucu fiziksel yaşantı düzeni oluşturma.