RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIVVVVViti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr: 14 E diel, 8 prill 2012E diel, 8 prill 2012E diel, 8 prill 2012E diel, 8 prill 2012E diel, 8 prill 2012

FAKTE TË PFAKTE TË PFAKTE TË PFAKTE TË PFAKTE TË PANJOHURAANJOHURAANJOHURAANJOHURAANJOHURA P P P P PASQYRUAR NË ASQYRUAR NË ASQYRUAR NË ASQYRUAR NË ASQYRUAR NË SHTYPIN BOTËROR PËR PUSHTIMIN E SHQIPËRISËSHTYPIN BOTËROR PËR PUSHTIMIN E SHQIPËRISËSHTYPIN BOTËROR PËR PUSHTIMIN E SHQIPËRISËSHTYPIN BOTËROR PËR PUSHTIMIN E SHQIPËRISËSHTYPIN BOTËROR PËR PUSHTIMIN E SHQIPËRISË

prilli i vitit 1939, jovetëm në historiografinëshqiptare, por edhe nëatë botërore të shekullitqë shkoi, duket se ka për-bërë një ngjarje të cilës iështë rezervuar një vende vëmendje e konsider-ueshme. E kjo më shumë

se gjithçka tjetër verfikohet edhe ngaraportimi dhe analizimi i saj në medi-at e thuajse të gjithë botës. Sigurisht,dinamika e ngjarjeve dhe interesat ekundërta që reflektonin dy kampet ri-vale (fuqitë e aksit dhe ato të demokra-cive perëndimore), të cilët në kohën qëpo flasim, akoma nuk ishin ravijëzuarqartazi si armiq të betuar të njëri-tjetrit, bënin që edhe mediat respek-tive të përcillnin në opinionin publikkryesisht lajme e këndvështrime mekahje të kundërta, por ndonjëherë edheshumë kontradiktore e të paqarta.Këtu, më të interesuarat direkt ishinsigurisht, mediat italiane e ato britan-ike, të shoqëruara respektivisht ngaato të Rajhut të Tretë e aleatëve të tyrenë njërin krah e ato franceze e ameri-kane, në krahun tjetër. Shqetësimi ityre nis disa ditë para se të ndodhterealisht pushtimi i Shqipërisë nga tru-pat italiane, duke hedhur hije dyshimimbi rezultatet e bisedimeve mes palësshqiptare dhe asaj italiane, në një për-pjekje të fundit për të shmangur push-timin, i cili nuk do vononte të vinte. Porle të vijmë tek Pushtimi, 7 prilli dheditët që pasuan e të shohim se cilat ish-in veprimet luftarake, sa humbje pë-suan secila palë, si dhe sa u luftua,çfarë u tha nëpër deklarata zyrtare ereagime ndërkombëtare rreth kësaj ng-jarje, kur përfundoi pushtimi zyrtar-isht? - Si raportohej e mendohej nëAngli, SHBA, Francë, etj dhe për çfarëfliste shtypi i Boshtit Berlin-Romë.Duke parë këto materiale që sillen përherë të parë në shqip, bindesh edhe mëshumë se shumë detaje mbeten akomaedhe sot e kësaj dite për t´u zbuluar nëlidhje me atë ngjarje që në histori-ografinë shqiptare, me një konsensustë konsiderueshëm nga të gjitha palëtpolitike, është cilësuar si "e premtja ezezë". Në terma të mirëfilltë historikë,7 prilli përbën një pikë të fortë kthesepër shqiptarët dhe fatet e tyre, dukepasur parasysh ato çka do të rezervo-nin kohët që do të vinin më pas për ta.Por mësojmë gjithashtu edhe se cilatishin deklaratat publike të "patriotëve"shqiptarë - të cilat i citonin sipas syn-imeve që kishin marrë përsipër tëpërmbushnin edhe mediat e huaja dhethirrjet e tyre brenda e jashtë vendit,për të pritur me armë apo me lule - si-pas rastit - trupat italiane, shoqëruarme argumentet përkatëse. Kështu,gjendet aty në shtypin francez edhedeklarata apo telegrami i famshëm dër-guar Mussolinit nga Mehdi Frashëri, icili ashtu sikurse shkruante dikur edheTajar Zavalani në "Histori e Sh-qipërisë" (shih: Tajar Zavalani, "His-tori e Shqipnis", Tiranë 1998, f.305.)u lexua përgjatë gjithë ditës së 7 pril-lit 1939, në disa gjuhë evropiane ngafolës të ndryshëm.

E-mail:E-mail:E-mail:E-mail:E-mail: rilindasi@gmail.com

Na ndiqniedhe

onlinewww.shqiptarja.com

Suplementi i së dielës te SHQIPTARJA.com

Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore: Admirina PEÇI

Nga Armand PlakaArmand PlakaArmand PlakaArmand PlakaArmand Plaka

Misteret e një kostumi të bandës “VMisteret e një kostumi të bandës “VMisteret e një kostumi të bandës “VMisteret e një kostumi të bandës “VMisteret e një kostumi të bandës “Vatra” zbuluar në Tatra” zbuluar në Tatra” zbuluar në Tatra” zbuluar në Tatra” zbuluar në TiranëiranëiranëiranëiranëÇfarë kanë rrëmuar mes relikteve të harruara të “VÇfarë kanë rrëmuar mes relikteve të harruara të “VÇfarë kanë rrëmuar mes relikteve të harruara të “VÇfarë kanë rrëmuar mes relikteve të harruara të “VÇfarë kanë rrëmuar mes relikteve të harruara të “Vatra”-s. Frederik Stamati rrëfen sesi u gjetatra”-s. Frederik Stamati rrëfen sesi u gjetatra”-s. Frederik Stamati rrëfen sesi u gjetatra”-s. Frederik Stamati rrëfen sesi u gjetatra”-s. Frederik Stamati rrëfen sesi u gjetuniforma e një luftëtari me fotografi të grisuruniforma e një luftëtari me fotografi të grisuruniforma e një luftëtari me fotografi të grisuruniforma e një luftëtari me fotografi të grisuruniforma e një luftëtari me fotografi të grisur. Ekspertiza, e pamundur të zbulohet se kujt i përket.. Ekspertiza, e pamundur të zbulohet se kujt i përket.. Ekspertiza, e pamundur të zbulohet se kujt i përket.. Ekspertiza, e pamundur të zbulohet se kujt i përket.. Ekspertiza, e pamundur të zbulohet se kujt i përket.

Frederik StamatiFrederik StamatiFrederik StamatiFrederik StamatiFrederik Stamati

Po marr përsipër të shkruaj historinë e një uniforme ushtarake

të vitit 1920, pa pretenduar se do tëjetë e plotë, por duke u munduar tashoqëroj me të gjitha kuriozitetet emundshme. Gjithashtu dua të shtoj,se gjetja e saj ishte fryt i punës së

katër vetave, ku veç meje morënpjesë edhe Arjola Prifti, shefja e Fon-dit Etnografik të Qendrës së Studi-meve Albanologjike, Vilma Nallbanidhe Violeta Maloku, të dyja punon-jëse të këtij fondi. Nga i gjithë kygrup asnjë nuk ishte i parë.

* * *Stendali thotë se rasti është gjen-

eral. Për ne rasti është treguar njëfisnik bujar, zemërgjerësia e tëcilit ledhatoi si rrallë herë sedrënmuzeale të shtetit shqiptar. Ja,rreth dy muaj më parë, tekrrënonim plot emocione për reliktetë harruara të Bandës “Vatra”,gjetëm në një grumbull objektesh,që nuk dihej se çfarë...

7

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

vijon në faqen 14-15vijon në faqen 14-15vijon në faqen 14-15vijon në faqen 14-15vijon në faqen 14-15○ ○ ○ ○

faqe 16-17faqe 16-17faqe 16-17faqe 16-17faqe 16-17

allegato a Basilicata Mezzogiorno inserto di Basilicatanet.it Reg N° 268/1999 Tribunale di Potenza. Editore: Regione Basilicata - Via V. Verrastro - 85100 Potenza. Direttore: Giovanni Rivelli

www.shqiptarja.com E diel, 8 prill 201214

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom DOSSIER

SSSSSHTYPIHTYPIHTYPIHTYPIHTYPI IIIII HUAJHUAJHUAJHUAJHUAJ

7 PRILL 1939Cilat ishin veprimet luftarake, sa humbje pësuan secila palë, si dhe sa u luftua, çfarë u thaCilat ishin veprimet luftarake, sa humbje pësuan secila palë, si dhe sa u luftua, çfarë u thaCilat ishin veprimet luftarake, sa humbje pësuan secila palë, si dhe sa u luftua, çfarë u thaCilat ishin veprimet luftarake, sa humbje pësuan secila palë, si dhe sa u luftua, çfarë u thaCilat ishin veprimet luftarake, sa humbje pësuan secila palë, si dhe sa u luftua, çfarë u tha

nëpër deklarata zyrtare e reagime ndërkombëtare rreth kësaj ngjarje, kur përfundoi pushtimi zyrtarisht.nëpër deklarata zyrtare e reagime ndërkombëtare rreth kësaj ngjarje, kur përfundoi pushtimi zyrtarisht.nëpër deklarata zyrtare e reagime ndërkombëtare rreth kësaj ngjarje, kur përfundoi pushtimi zyrtarisht.nëpër deklarata zyrtare e reagime ndërkombëtare rreth kësaj ngjarje, kur përfundoi pushtimi zyrtarisht.nëpër deklarata zyrtare e reagime ndërkombëtare rreth kësaj ngjarje, kur përfundoi pushtimi zyrtarisht.Si raportohej e mendohej në Si raportohej e mendohej në Si raportohej e mendohej në Si raportohej e mendohej në Si raportohej e mendohej në Angli, SHBA, Francë etj dhe për çfarë fliste shtypi i Boshtit Berlin-Romë?Angli, SHBA, Francë etj dhe për çfarë fliste shtypi i Boshtit Berlin-Romë?Angli, SHBA, Francë etj dhe për çfarë fliste shtypi i Boshtit Berlin-Romë?Angli, SHBA, Francë etj dhe për çfarë fliste shtypi i Boshtit Berlin-Romë?Angli, SHBA, Francë etj dhe për çfarë fliste shtypi i Boshtit Berlin-Romë?

Nga Nga Nga Nga Nga Armand PlakaArmand PlakaArmand PlakaArmand PlakaArmand Plaka

vijon nga faqja 13

Çfarë u tha në mediat e huajapër Shqipërinë nën çizmen italiane

...Është interesant të thuhet se nga gazetatfranceze na vijnë edhe reagimet që vinin ngaqarqet e emigrantëve shqiptarë atje, ku nënjë moment përmendet edhe Qazim Koculi,një kundërshtar i njohur i Zogut dhepërkrahës i Nolit, i cili fillimisht e kishtekundërshtuar pushtimin italian e më pasishte bërë njëri ndër themeluesit e PartisëFashiste Shqiptare dhe idhtar i Italisë. De-klaratat e Koculit hasen në gazetën “L ´Hu-manite”, organ i Partisë KomunisteFranceze, asokohe një platformë mediatiketejet e lakuar, e cila me këtë rast shfaqetshumë agresive ndaj pushtimit italian dhesolidare me çështjen shqiptare, duke rapor-tuar intensivisht nga terreni dhe duke anal-izuar e komentuar gjerësisht pasojat e këty-re zhvillimeve. Po kështu, në krahun tjetërmësojmë edhe për thirrjen që bënte nga Barinjë ish-prefekt shqiptar me mbiemrin Kod-heli, cituar edhe nga shtypi gjermanik, i cilii bënte thirrje popullit shqiptar ta presë Ital-inë si mike, duke vënë në dukje abuzimet -sipas tij – që kishte bërë Mbreti Zog e en-turazhi i tij me paratë publike e ndihmat ital-iane. Një aspekt interesant është edhe sjell-ja e fqinjëve tanë veriorë, jugosllavëve, tëcilët duket se për momentin i gëzoheshinfaktit se nga gjithçka që kishte ndodhur, in-teresat e tyre mbeteshin të pacënuara, dukeu shpërblyer nga Duçja për “mirëkuptimin”e treguar.Gjithashtu mësojmë se në përkrahje të pop-ullit shqiptar ishin zhvilluar demonstrataedhe në Marok, Liban e Siri, nga turma tëirrituara muslimanësh të cilët, të kapluarnga ndjenja solidariteti religjoz, që nga aimoment e shpallnin Italinë si “Armiku Nr. 1i Islamit”.Një përzgjedhje materialesh interesante qëvijnë për herë të parë në këtë numër, ngaarkiva e gazetave të asaj kohe, nga Londraderi në Zelandën e re, nga SHBA deri nëFrancë dhe nga Italia deri në Austri e Gjer-mani, e madje edhe nga Luksemburgu,Spanja, Holanda e Argjentina, na i ilustrojnëmë së miri disa nga këto pretendime.

Lordi Halifaks: Britania nuk eLordi Halifaks: Britania nuk eLordi Halifaks: Britania nuk eLordi Halifaks: Britania nuk eLordi Halifaks: Britania nuk edi akoma Se çfarë duhet të thotëdi akoma Se çfarë duhet të thotëdi akoma Se çfarë duhet të thotëdi akoma Se çfarë duhet të thotëdi akoma Se çfarë duhet të thotë

Rrallë ka ndodhur që një ngjarje politikenë Angli të shkaktojë në një ditë pushimi kaqaktivitet diplomatik siç ka shkaktuar vepri-mi i papritur ushtarak i Italisë në Shqipëri.Ministri i jashtëm, Lordi Halifaks, i cili derinë orët e vona të së enjtes ishte duke bisedu-ar me ministrin e jashtëm polak, ishte qyshnë orët e para të mëngjesit në Foreign Of-fice. Ai zhvilloi bisedime me përfaqësuesit ejo më pak se tetë shteteve të ndryshme tëbotës. Qeverisë britanike deri më tani nuk iështë bërë akoma e mundur të ketë një pan-oramë të qartë mbi atë se çfarë ka ndodhurkëto 24 orët e fundit. Për këtë arsye, një de-klaratë zyrtare akoma nuk është përpiluarpër publikun. Në një citim gjysëmzyrtar thu-het se problemet teknike kanë vështirësuarlidhjen mes Ministrisë së Jashtme britani-ke dhe konsullatës së saj në Tiranë, për t´imundësuar kësisoj qeverisë britanike të ketënjë pikturë të qartë mbi situatën. Sqarohetpërveç të tjerave se pritet përkohësisht dhenjë deklaratë e qeverisë italiane për të bërëtë qarta synimet e saj në lidhje me Sh-qipërinë në vazhdim, para se Britania të

ndërmarrë një qëndrim zyrtar. Shtypi lond-inez i sotshëm është shumë më pak itërhequr se sa qeveria. Ajo paralajmëron sedinamika e zhvillimeve politike ka sjellëkërcënim në rritje qysh nga marsi i vitit1937, porse ishte bërë i pamundur degjener-imi i mëtejshëm i situatës falë marrëveshjesanglo-italiane. Tashmë Anglia – thuhet atje- është vënë para faktit të kryer, akt i cilinën këto rrethana ka mbetur pa përgjigje.Ndërkohë “Times” shkruante në një formëtë qartë se tashmë ka ardhur koha që edheJugosllavia, Greqia dhe Turqia të përfshi-heshin në koalicionin evropian, që duhej thir-rur nga qeveria britanike. …Lëvizja e tru-pave italiane drejt Shqipërisë, i ka gjetur

qarqet qeveritare londineze komplet të pa-përgatitura.

(Marrë nga “W(Marrë nga “W(Marrë nga “W(Marrë nga “W(Marrë nga “Wiener Neuste Zeitung”, 8iener Neuste Zeitung”, 8iener Neuste Zeitung”, 8iener Neuste Zeitung”, 8iener Neuste Zeitung”, 8prill 1939, fq. 2)prill 1939, fq. 2)prill 1939, fq. 2)prill 1939, fq. 2)prill 1939, fq. 2)

Shtypi amerikan: Pushtimi iShtypi amerikan: Pushtimi iShtypi amerikan: Pushtimi iShtypi amerikan: Pushtimi iShtypi amerikan: Pushtimi iShqipërisë, akt që meritonShqipërisë, akt që meritonShqipërisë, akt që meritonShqipërisë, akt që meritonShqipërisë, akt që meriton

vëmendjen e duhurvëmendjen e duhurvëmendjen e duhurvëmendjen e duhurvëmendjen e duhur

Uashtington, 8 prill 1939Uashtington, 8 prill 1939Uashtington, 8 prill 1939Uashtington, 8 prill 1939Uashtington, 8 prill 1939- Presidenti Roosevelt dhe Sekretari i

Shtetit, Cordell Hull, denoncuan sot invazi-onin Italian mbi Shqipërinë duke e cilësuarsi një kërcënim ndaj paqes botërore. Denon-cimi publik u bë gjatë një deklarate zyrtare

nga Sekretari Hull në një konferencë spe-ciale shtypi pas bisedës që ai kishte bërë mePresidentin në “Warm Springs”, në shtetine Xhorxhias. Ai tha se ai dhe Presidenti kish-in rënë dakord mbi termat e deklaratës. Mëposhtë deklarata e Sekretarit Hull: “Pushti-mi i dhunshëm dhe me detyrim i Shqipërisëështë pa asnjë justifikim një kërcënim tjetërqë i bëhet paqes botërore. Do të ishte dritësh-kurtësi, nëse nuk do t´i jepej vëmendje këtijakti e zhvillimeve të tij në vazhdim. Çdokërcënim ndaj paqes botërore shqetëson se-riozisht të gjitha kombet dhe dhunondëshirën e të gjithë njerëzve në botë që qe-veritë e tyre duhet t´i udhëheqin ata jo drejtluftës, por drejt rrugës së paqes. Është jash-tëzakonisht e domosdoshme të shtojmë seefekti i paevitueshëm i këtij incidenti, bash-këngjitur akteve të tjera të ngjashme, ështëpër më tepër shkatërrimi i besimit dhe min-imit të stabilitetit ekonomik në çdo vend tëbotës, duke prekur kësisoj edhe mbarëvajtjentonë në mënyrë direkte”.

(Marrë nga: The Whittier Neës, USA, 8(Marrë nga: The Whittier Neës, USA, 8(Marrë nga: The Whittier Neës, USA, 8(Marrë nga: The Whittier Neës, USA, 8(Marrë nga: The Whittier Neës, USA, 8prill 1939, fq. 1)prill 1939, fq. 1)prill 1939, fq. 1)prill 1939, fq. 1)prill 1939, fq. 1)

Mehdi Frashëri, telegramMehdi Frashëri, telegramMehdi Frashëri, telegramMehdi Frashëri, telegramMehdi Frashëri, telegramdrejtuar Mussolinit ngadrejtuar Mussolinit ngadrejtuar Mussolinit ngadrejtuar Mussolinit ngadrejtuar Mussolinit nga

ish-Kryeminstri i Shqipërisëish-Kryeminstri i Shqipërisëish-Kryeminstri i Shqipërisëish-Kryeminstri i Shqipërisëish-Kryeminstri i Shqipërisë

Dërguar nga Tirana, më 7 prill 1939- Z.Mehdi Frashëri, ish-President i Këshillit tëMinistrave të Shqipërisë i ka drejtuar njëtelegram direkt Benito Musolinit.

“Nga hiri i shpirtit të Gjergj KastriotSkënderbeut, ne bëjmë thirrje për një sakri-ficë supreme. Ne do të preferonim më mirëvdekjen se sa çnderimin. Ne e dimë se ju

Foto e marrë nga një gazetë britanike që shfaq trupat italiane nëDurrës duke depërtuar në territorin shqiptar (14 prill 1939).

Në foto: (Djathtas) Zbarkimi italian në Durrës më 7 prill1939. ( Marrë nga një revistë gjermane, 13 prill 1939)(Poshtë) 5 maj 1939: Një turmë e madhe jashtë Westmin-ster-it, ndërsa Parlamenti Britanik mban një sesion tëveçante kushtuar çështjes së pushtimit të Shqipërisë(Marrë nga një agjensi lajmesh britanike).

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 15www.shqiptarja.comE diel, 8 prill 2012SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI DOSSIERposedoni një artileri të fuqishme; kenimitroloza, gaz asfikues, aeroplanë dhe gjithç-ka tjetër shkatërruese që sjell me vete njëluftë. Ne kemi vetëm shpirtin e kurajës dhetë sakrificës për të rënë si martirë. Kanëkaluar pesë shekuj të mbushur me lumenjgjaku, duke ia nisur me barbarët aziatikë. Etashmë, në shekullin e njëzetë, ju në emërtë popullit italian merrni përsipër të kryenibarbarizma nën etiketën e oksidentit? Unëdo të dëshiroja t´ju kujtoja se kjo do të sjellëdëme të pariparueshme. Pranojeni pavarës-inë e Shqipërisë ashtu siç është z. Mussoli-ni, pasi ky paralajmërim është dëshira in-time e popullit shqiptar. Përndryshe, arma-ta fashiste do të kalojë jo vetëm mbi kufo-mat e burrave të këtij vendi, por edhe tegrave të tij”.

(Marrë nga gazeta franceze, “Le T(Marrë nga gazeta franceze, “Le T(Marrë nga gazeta franceze, “Le T(Marrë nga gazeta franceze, “Le T(Marrë nga gazeta franceze, “Le Temps”,emps”,emps”,emps”,emps”,fq. 1, 9 prill 1939)fq. 1, 9 prill 1939)fq. 1, 9 prill 1939)fq. 1, 9 prill 1939)fq. 1, 9 prill 1939)

Kodheli nga RadioKodheli nga RadioKodheli nga RadioKodheli nga RadioKodheli nga RadioBari: Zogu hajdut!Bari: Zogu hajdut!Bari: Zogu hajdut!Bari: Zogu hajdut!Bari: Zogu hajdut!

Italianët kanë Italianët kanë Italianët kanë Italianët kanë Italianët kanëmision paqen!mision paqen!mision paqen!mision paqen!mision paqen!

Në një thirrje që një ish-prefekt shqiptar, Kodheli ika bërë të premten nëpërm-jet Radio Barit bashkëatd-hetarëve të vet, thuhej ndërtë tjera se: ngjarjet aktualejanë rrjedhojë e një politikeshkatërrimtare dhe të pa-drejtë të Mbretit Zog. Prej ko-hësh populli shqiptarshpresonte – për arsye tëmbështetjes morale dhe mate-riale të Italisë - e cila ka inves- t u a rshuma të mëdha në Shqipëri – që të vininditë më të mira. Por këto para në vend që tëshërbenin për zhvillimin e vendit, shkuanpër të mbushur vetëm xhepat e disa pakvetëve, me në krye Zogun. Jeta e tij ishte njëjetë luksi dhe po kështu edhe ajo e të gjithëprincave e princeshave të të gjithë oborrit.Arka e shtetit dhe ajo private e Zogut u bënënjësh. Shpenzimet e tij nuk njihnin më askufij e as masë. Mjafton të kujtojmë milion-at që janë hedhur lumë për diamantët dhegurët e çmuar të princeshave për udhëtimete tyre jashtë vendit, ndërsa populli vuanteurie. Edhe paratë e dhuruara nga të huajtpër ndihma për të varfërit, përfundoninnë xhepat e Mbretit. Shqiptarë! -kështu përfundonte apeli në fjalë- Ju do ta shihni se Mussolini sinjë mik i vërtetë i popullit shqiptar,do të krijojë një Shqipëri të bash-kuar, të pavarur dhe që do të jetëndër shekuj e fortë. Trupat italianeqë kanë zbarkuar në Shqipëri kanëmision: të sjellin rregullin, paqendhe drejtësinë, të cilat regjimi i Zoguti shkatërroi.

(Marrë nga “W(Marrë nga “W(Marrë nga “W(Marrë nga “W(Marrë nga “Wiener Neuste Zei-iener Neuste Zei-iener Neuste Zei-iener Neuste Zei-iener Neuste Zei-tung”, 8 prill 1939, fq.1)tung”, 8 prill 1939, fq.1)tung”, 8 prill 1939, fq.1)tung”, 8 prill 1939, fq.1)tung”, 8 prill 1939, fq.1)

Korrespondentët britanikë:Korrespondentët britanikë:Korrespondentët britanikë:Korrespondentët britanikë:Korrespondentët britanikë:Sa u vranë më 7 prill?Sa u vranë më 7 prill?Sa u vranë më 7 prill?Sa u vranë më 7 prill?Sa u vranë më 7 prill?

Një korrespondent i “The Times” ngaLondra, ricituar më pas nga thuajseshumica e gazetave të KomunuellthitBritanik, nga Kanadaja në Australi, sh-kruante fillimisht më 8 prill 1939, dukeiu referuar zhvillimeve të fundit mbush-ur me konfuzion informativ, se MbretiZog, i veshur në kostum kombëtar po drej-tonte ushtrinë e tij drejt betejës dhe se igjithë vendi i ishte përgjigjur me entuziaz-ëm thirrjes për armë. Burra e gra kanëmarrë malet duke sulmuar italianët që pofuten më thellë duke iu afruar Tiranës.Luftëtarët vendas të famshëm historikisht etë njohur si “bijtë e shqipeve” i kanë lëshuarterren pushtuesve, ndërsa kanë krijuar hum-bje të konsiderueshme për ta. Qeveria sh-qiptare ka raportuar të premten se trupat esaj, të ndihmuar nga vullnetarët, i kanëdetyruar katër herë trupat italiane të zm-

brapsen në Durrës. Disa mesazhe të marranga Tirana thonë se forcat e para italiane

që kishin zbarkuar në Vlorë dhenë Sarandë janë detyruar gjith-ashtu të tërhiqen, porse disa po-hime të mëvonshme thonë se rez-istenca shqiptare është tejkalu-ar tashmë dhe se falangat fash-iste po marshojnë drejt thellësisësë territorit. Burimet italianetheksojnë se humbjet në radhët eshqiptarëve nga e premtja natënkapin shifrën e 140 vetëve dhe qin-dra të plagosurve dhe se ato të ital-ianëve janë 25 të vrarë e 60 të pla-gosur. Ndërsa korrespondenti i“British United Press” nga Shko-dra, citohej të thoshte se gjatë ten-tativës së tyre të parë të zbarkimitnë Durrës, trupat italiane kishinlënë pas 30 të vrarë dhe se ata qëkishin mbetur ia kishin kthyer

barkave. Gjithashtu ai përshkruan se sinë Tiranë forcat e armatosura shqiptarekishin qëlluar me batare të forta nga ko-drat rreth qytetit, ndërsa italianët u ish-in përgjigjur me granadime e bomba, tëndihmuar edhe nga aeroplanë të lehtë emitraloza.

WWWWWashington Tashington Tashington Tashington Tashington Times: Populliimes: Populliimes: Populliimes: Populliimes: Popullii bashkuar rreth Mbretit!i bashkuar rreth Mbretit!i bashkuar rreth Mbretit!i bashkuar rreth Mbretit!i bashkuar rreth Mbretit!

Gazeta amerikane “The Washing-tion Times”, e datë 9 prill shkruante

se: Mbreti Zog i ka dërguar një mesazhtë gjithë diplomatëve shqiptarë jashtë ven-

dit, duke përfshirë edheUashingtonin, ku thotë sepopulli shqiptar do tëmbrojë Shqipërinë me tëgjitha forcat. Ai i bëri thir-rje popullit të mbajë lartdashurinë për atdheun dhee mbyllte thirrjen e tij mefjalët: Rroftë Shqipëria”.Kryeministri K.Kotta, gjith-ashtu me anë të një transmeti-mi radiofonik për popullin nëmbrëmjen e së premtes, në tëcilën ai e përshkroi invazioninItalian si “barbar”. Ai kërkoipushimin e armiqësive dhe thase “populli është i bashkuar rrethMbretit Zog në këtë moment tëvështirë”.

Ambasadori shqiptarAmbasadori shqiptarAmbasadori shqiptarAmbasadori shqiptarAmbasadori shqiptarnë Romë braktis detyrënnë Romë braktis detyrënnë Romë braktis detyrënnë Romë braktis detyrënnë Romë braktis detyrën

M e kërkesë të autoriteteve, në mënyrëqë të shmangnin demonstratat, anëtarët eLegatës Shqiptare në Romë, e hoqën fla-murin nga ndërtesa e konsullatës. Vendn-dodhja e ambasadorit Serreqi dhe ndih-mësve të tij, për momentin është e panjo-hur. Legata mësohet se është rrethuar e ru-het me trupa policore. Një komunikatë emëvonshme, bënte me dije se z. Serreqi, kadhënë dorëheqjen qysh të mërkurën ngaposti që mbante me argumentimin se ishtee pamundur të vijonte punën e vet, duke ishërbyer një regjimi, i cili po i shërbentehapur dhunimit të Paktit Italo-Shqiptar dhese kishte vendosur kësisoj të luftonte për in-teresat e popullit të tij. (Marrë nga: The Ex-(Marrë nga: The Ex-(Marrë nga: The Ex-(Marrë nga: The Ex-(Marrë nga: The Ex-amineramineramineramineraminer, , , , , Australi, 10 Prill, 1939, fq.7)Australi, 10 Prill, 1939, fq.7)Australi, 10 Prill, 1939, fq.7)Australi, 10 Prill, 1939, fq.7)Australi, 10 Prill, 1939, fq.7)

L´HumaniteL´HumaniteL´HumaniteL´HumaniteL´Humanite, 9 prill ´39:, 9 prill ´39:, 9 prill ´39:, 9 prill ´39:, 9 prill ´39:Solidaritet me popullin shqiptarSolidaritet me popullin shqiptarSolidaritet me popullin shqiptarSolidaritet me popullin shqiptarSolidaritet me popullin shqiptar

Takimi i liderëve komunistë të rajonit tëGrenoble, në Francë, ku i shprehet simpa-

tia popullit shqiptar për luftën e tij kundërpushtimit italian bëhet objekt i organit zyr-tar të PKF. Aty përmendet kreu i komuni-tetit shqiptar atje, Qazim Koculi, i cili nji-hej gjerësisht si kundërshtar i Zogut që ngakoha e Nolit, e që mban edhe një fjalim tëzjarrtë duke siguruar se të gjithë emigrantëtshqiptarë atje, punëtorë, studentë etj, janëtë bashkuar për t´i ardhur në ndihmë atd-heut të tyre. Ndër të tjera ai thotë në dek-laratën e tij se populli shqiptar lufton përpavarësinë e vendit të vet dhe sigurinë nëBallkan, duke kërkuar në vijim edhe ndih-mën e Francës. Më poshtë artikulli i“L´Humanite” rrëfen se është zhvilluar njëmiting spontan, me emigrantë shqiptarë eitalianë para konsullatës italiane atje, sishprehje e solidaritetit të njerëzve të lirëkundër fashizmit gjakatar. Komuniteti ital-ian i Grenoble, thuhet aty, është plotësishti solidarizuar në ndjenjat e tij kundër agre-sionit.

Beogradi: Për ne çdo gjë ok, përderisaBeogradi: Për ne çdo gjë ok, përderisaBeogradi: Për ne çdo gjë ok, përderisaBeogradi: Për ne çdo gjë ok, përderisaBeogradi: Për ne çdo gjë ok, përderisanuk cënohen interesat tonanuk cënohen interesat tonanuk cënohen interesat tonanuk cënohen interesat tonanuk cënohen interesat tona

Gazetat jugosllave, ndërkohë duket se ukishin kushtuar faqe të tëra ngjarjeve nëShqipëri. Në dukje ata po përpiqeshin tëqetësonin çdo lloj frike të opinionit publikpër objektiva të ardhshëm më të avancuaratë planeve italiane, siç na dëshmon edhe kyparagraf: Beograd, 8 prill 1939 – I Dërguarime Punë e Italisë në Beograd, Indelli, nëemër të Duçes i ka përcjellë një falenderimtë veçantë qeverisë së Jugosllavisë për qën-drimin e saj miqësor në çështjen shqiptare.Në të njejtën kohë merret vesh në rrethet engushta politike të Beogradit se Duçja i kadërguar edhe një telegram të veçantë kreuttë qeverisë jugosllave, për përmbajtjen e tëcilit akoma nuk bëhet i ditur ndonjë detaj.Gjithashtu mësohet për gazetën gjysëmzyr-tare “Giornale D´Italia” se ambasadorijugosllav në Romë ka deklaruar se lajmetsipas të cilave qeveria jugosllave ka ndër-marrë masa të veçanta sigurie pas ngjarjevenë Shqipëri, janë të pavërteta dhe se qever-ia jugosllave, ashtu sikurse dhe më parë dotë vijojë të ketë marrëdhënie shumë të mira.Aty theksohen moscënimi i interesavejugosllave nga qeveria italiane dhe gjithash-tu respektimi i paktit italo-jugosllav.

(Marrë nga: V(Marrë nga: V(Marrë nga: V(Marrë nga: V(Marrë nga: Volksdeutsche Zeitung, 9 prillolksdeutsche Zeitung, 9 prillolksdeutsche Zeitung, 9 prillolksdeutsche Zeitung, 9 prillolksdeutsche Zeitung, 9 prill1939, fq.1.)1939, fq.1.)1939, fq.1.)1939, fq.1.)1939, fq.1.)

Arabët pas pushtimit:Arabët pas pushtimit:Arabët pas pushtimit:Arabët pas pushtimit:Arabët pas pushtimit:Italia, armiku ynë NrItalia, armiku ynë NrItalia, armiku ynë NrItalia, armiku ynë NrItalia, armiku ynë Nr. 1. 1. 1. 1. 1

14 prill, Cazablanka, Marok – Turma ven-dasish kanë demonstruar kundër Italisë dheGjermanisë për pushtimin e Shqipërisë, dukedeklaruar se Italia ishte “armiku publik Nr.1 i Islamit”. Demonstrata kundër pushtim-it të Shqipërisë janë regjistruar edhe nëqytetet kryesore të Sirisë e të Libanit, kunumri i tyre kap shifrën e tre mijë protes-tuesve.

(Marrë nga: The independent, UK, 15.(Marrë nga: The independent, UK, 15.(Marrë nga: The independent, UK, 15.(Marrë nga: The independent, UK, 15.(Marrë nga: The independent, UK, 15.prill 1939)prill 1939)prill 1939)prill 1939)prill 1939)

La Stampa: ShqipëriaLa Stampa: ShqipëriaLa Stampa: ShqipëriaLa Stampa: ShqipëriaLa Stampa: Shqipëriau pushtua me 16 prillu pushtua me 16 prillu pushtua me 16 prillu pushtua me 16 prillu pushtua me 16 prill

Kur u konsiderua i përfunduar Pushti-Kur u konsiderua i përfunduar Pushti-Kur u konsiderua i përfunduar Pushti-Kur u konsiderua i përfunduar Pushti-Kur u konsiderua i përfunduar Pushti-mi? mi? mi? mi? mi? Duke cituar së pari titullin e një artikul-li relativsht të gjatë në të përditshmen ital-iane “La Stampa”, shkruar nga GiovaniArtieri (shih: L´Oçupazione dell´Albaniasara compeltata oggi”, La Stampa, 16 prill1939, fq.5) kupton menjëherë se pushtimi iShqipërisë nga Italia fashiste u bë fakt ikryer dhe i plotë në terma të mirëfilltë ush-tarakë, më datë 16 prill 1939. Në fillim tëartikullit shkruhej: “Me marshimin drejtBurrelit, që nesër do të prekë repartet e ber-salierëve dhe të granadierëve të shoqëruarnga një mori mjetesh të motorizuara tëmbështetur nga shërbimi aviator, pushtimii të gjitha qendrave shqiptare me këtë hapkonsiderohet i përfunduar”.

11111

22222

33333

44444

Në foto: 1. Gazetë luksemburgase, 8 prill 19392. Gazetë amerikane që si titull kryesor ka lajmin se: Italia pushton Sh-qiëprinë – rezistohet me krenari! (The Whitter News, USA, 7 prill 1939, fq. 1)3. Gazeta franceze, L‘Humanite, 8 prill 1939, fq. 14. Gazetë gjermane një ditë pas pushtimit italian të Shqipërisë (Marrë nga:Fehrbelliner Zeitung, 8 prill 1939)

www.shqiptarja.com E diel, 8 prill 201216

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom FAKTE

MMMMMUZEUMETUZEUMETUZEUMETUZEUMETUZEUMET EEEEENIGMANIGMANIGMANIGMANIGMA

Zbulohen dokumentet historike të rralla që hedhin dritë për “VZbulohen dokumentet historike të rralla që hedhin dritë për “VZbulohen dokumentet historike të rralla që hedhin dritë për “VZbulohen dokumentet historike të rralla që hedhin dritë për “VZbulohen dokumentet historike të rralla që hedhin dritë për “Vatrën”atrën”atrën”atrën”atrën”

Misteret e një kostumi të bandësMisteret e një kostumi të bandësMisteret e një kostumi të bandësMisteret e një kostumi të bandësMisteret e një kostumi të bandës“V“V“V“V“Vatra” zbuluar në Tatra” zbuluar në Tatra” zbuluar në Tatra” zbuluar në Tatra” zbuluar në Tiranëiranëiranëiranëiranë

Frederik StamatiFrederik StamatiFrederik StamatiFrederik StamatiFrederik Stamati

Çfarë kanë rrëmuar mes relikteveÇfarë kanë rrëmuar mes relikteveÇfarë kanë rrëmuar mes relikteveÇfarë kanë rrëmuar mes relikteveÇfarë kanë rrëmuar mes reliktevetë harruara të “Vtë harruara të “Vtë harruara të “Vtë harruara të “Vtë harruara të “Vatra”-s të kthyeraatra”-s të kthyeraatra”-s të kthyeraatra”-s të kthyeraatra”-s të kthyeranë një grumbull vjetërsirash. Fred-në një grumbull vjetërsirash. Fred-në një grumbull vjetërsirash. Fred-në një grumbull vjetërsirash. Fred-në një grumbull vjetërsirash. Fred-erik Stamati rrëfen sesi u gjet uni-erik Stamati rrëfen sesi u gjet uni-erik Stamati rrëfen sesi u gjet uni-erik Stamati rrëfen sesi u gjet uni-erik Stamati rrëfen sesi u gjet uni-forma e një luftëtari me fotografi tëforma e një luftëtari me fotografi tëforma e një luftëtari me fotografi tëforma e një luftëtari me fotografi tëforma e një luftëtari me fotografi tëgrisurgrisurgrisurgrisurgrisur. Ekspertiza, e pamundur të. Ekspertiza, e pamundur të. Ekspertiza, e pamundur të. Ekspertiza, e pamundur të. Ekspertiza, e pamundur tëzbulohet se kujt i përket.zbulohet se kujt i përket.zbulohet se kujt i përket.zbulohet se kujt i përket.zbulohet se kujt i përket.

Po marr përsipër të shkruaj historinëe një uniforme ushtarake të vitit 1920,pa pretenduar se do të jetë e plotë, por

duke u munduar ta shoqëroj me të gjithakuriozitetet e mundshme. Gjithashtu duatë shtoj, se gjetja e saj ishte fryt i punës sëkatër vetave, ku veç meje morën pjesë edheArjola Prifti, shefja e Fondit Etnografik tëQendrës së Studimeve Albanologjike, VilmaNallbani dhe Violeta Maloku, të dyja punon-jëse të këtij fondi. Nga i gjithë ky grup asn-jë nuk ishte i parë.

* * *Stendali thotë se rasti është gjeneral. Për

ne rasti është treguar një fisnik bujar,zemërgjerësia e të cilit ledhatoi si rrallë herësedrën muzeale të shtetit shqiptar. Ja, rrethdy muaj më parë, tek rrënonim plot emo-cione për relikte të harruara të Bandës“Vatra”, gjetëm në një grumbull objektesh,që nuk dihej se çfarë ishin, një uniformë tëvjetër ushtarake. Ishte e palosur pa kujdes,gjithë rrudha. Me sa dukej nuk i hynteaskujt në punë, madje as që e tërhiqte, aspër kuriozitet. Ëhë, as sa për kuriozitet!Mirëpo kurioziteti është kapri«oz, ështësyth i fshehtësisë, apo lidhet me diçka tërrallë, të cilën e di, e kërkon dhe nuk e gjendot. E shpalosëm xhaketën. Në të dyja anëte jakës simboli kombëtar, shiriti kuq e zidhe dy germa të mëdha prej bronzi T dhe V.

O Zot! “Trupi Vullnetar”! “Trupi Vullne-tar” apo “Garda Civile”, siç u quajt zyrtar-isht më vonë, që në fillim të vitit 1920, er-dhi në Shqipëri së bashku me Bandën“Vatra”! “Garda Civile”, metamorfozë e“Regjimentit Shqiptar” i ideuar që në vitin1918 nga Mehmet Bej Konica dhe i ftuar në1920 nga kryeministri shqiptar i asaj kohe,Sulejman Delvina! Ramë në një nga ngjar-jet më mbresëlënëse të historisë së Sh-qipërisë të atyre viteve! Mirë, mirë, po le talëmë historinë për më vonë! Në gjoksin exhaketës ishte kapur me një gjilpërë mekokë një fotografi e grisur, në madhësinë ekartolinës. Dukej një ushtarak, afër tridh-jetë, apo tridhjetë e pesë vje«, me po këtëuniformë. Kush ishte ky? Nuk kishte gjë tëshkruar. S’ka gjë, e shohim pastaj! Nëmëngën e majtë të xhaketës përsëri simbo-li kombëtar, shiriti kuq e zi, i qepur nëformën e germës V. Futëm duart nëpërxhepa: gjetëm një palë doreza të holla, e tëbardha prej pambuku, si ato që përdorennëpër parada ushtarake; në xhepin e ma-jtë kishte një hudhër.

Gjetëm edhe kapelën me strehë, e punu-ar me po të njëjtën copë jeshile. Në ballëqëndron e mbërthyer shqipja e bronztëdykrenore, me shqyt në mes. Shiriti mbistrehë është mbërthyer me dy kopsa të ver-dha metalike, njëlloj si edhe ato të xhaketës,në të cilat është stampuar shqiponja mekrahët e ngritura përpjetë. Nuk duket sishqiponja e jonë, por si ajo e ushtrisë ameri-kane. E kthyem nga brenda. Ka një shiritprej lëkure të hollë kafe, që është lidhur ngambrapa me një si fjongo. Në të dallohet njëpullë e kuqe e ngjitur, me numrin 678. Nëastar ka etiketën e prodhimit. Ja se çfarëshkruan:

ARMY AND NAVYHARDINGUNIFORMS22 SCHOOL ST.

BOSTON.Kjo mund të përkthehet kështu:USHTRIJA DHE FLOTAUNIFORMATË FORTARR. E SHKOLLËS 22BOSTONPoshtë xhaketës dhe kapelës ishin dy

këmbale të punuara me një pëlhurë shumëtë fortë prej pambuku. Janë të gjata dhe për-doreshin me lidhëse. Me sa duket panta-llonat, të cilat mungojnë, duhej të dukeshinsi kilota. Në fund kanë shiritin prej lëkuredhe tokëzën, që të kapeshin poshtë këmbës.Nga brenda dallohet numri 15. Çfarë tre-gon ky?

Tani, si përshkruam uniformën qëgjetëm dhe që i përket një luftëtari të“Trupit Vullnetar”, po i kthehemi historisëmbresëlënëse të kësaj trupe ushtarake, qëe krijoi nuanca e kuqe e patriotizmit sh-qiptar. Atë e ka treguar mjaft mirë RefatXh. Gurrazezi tek “Historia e Federatës“Vatra”, botuar në vitin 2006. Po e kopjojmëashtu siç është shkruar:

“Me 18 maj 1918 Komisioni i Vatrës bise-doi lidhur mbi një letër që i kishte dërguarnga Londra Mehmet Konica, që propozonteorganizimin e një regjimenti shqiptar nënëkomandën e Kolonelit Aubrey Herbert, qëtë luftonte në Shqipëri bashkë me aleatët.Komisioni u dërgoi degëve të Vatrës njëqarkore për të parë se sa vullnetarë mundtë regjistroheshin.

Qarkore e Komisionit të Vatrës.“Të dashur pleq,Delegati ynë Mehmed Be Konitza ka pa-

tur gjithënjë idenë që e vetema mënyrë përtë shiguruar independencën t’onë është tëkemi një fuqi shqipëtare t’armatisur, e cilatë leftojë bashkë me Aleatët në Shqipëri, dhee cila të mundë të mbajë vëndin dhe tëmbrojë kufiret e vëndit t’onë, posa të zbrazetShqipëria prej ushtërive të huaja. U-përpoqpra me anën e guvernës Inglize të jipet lejeprej Aliatëve për një regjiment (allaj, sin-tagma) shqipëtar, i cili të organizohet, tëstërvitet dhe të armatiset në Amerikë, dhei cili të vij në Shqipëri me FLAMURIN ESHQIPËRISË nënë kumandën e sh-qipëtarëfolësit të njohur Kolonelit dhe de-putetit inglis Aubrey Herbert.

“Ja «’na shkruan mi këtë pikë MehmedBeu me 8 të Dhjetorit të shkuër:

“Pllani im, i pëlqyer dhe prej KolonelitAubrey Herbert, ka qenë ky: Koloneli Her-bert do të marrë kumandën e regjimentitshqipëtar, i cili do të luftojë bashkë me Ali-atët, në Shqipëri, po nën flamurin Sh-qipëtar. Si oficerë do të meren të gjithë Sh-qipëtarët oficerë që munt të gjënden, dhenë mos arrifshin këta, të mbushën viset ezbrazura me oficerë aliatë”. Miku ynë (Z.Aurbey Herbert) nisi të kujdeset përmënyrën më të cilën regjimenti ynë do tëvishet, do të armatiset, do të stërvitet, dotë ushqehet, edhe do të shpiret në Shqipëri.

“Më 14 të muajit, muarmë nga MehmedBeu këtë telegram: ‘Shikoni letrën t’ime të8 Dhjetorit. Regjimenti shqipëtar ësht imirëpritur. Telegrafonemi sa shqipëtarë dotë shkruhen në këtë regjiment që t’ia sh-

tronj zyrtarisht Guvernës Inglize’.“Nga ky telegram meret vesh që Guver-

na Inglize e mirëpriti pllanin e RegjimentitShqipëtar dhe vendosi të dërgojë këtëQarkëtore Degëve, me anën e së cilës julutemi të bëni mbledhje, a të shkoni konakmë konak për të rregjistruar të gjithë sh-qipëtarët në vërsë ushtëriake që më 20 gjërmë 40 vjetsh, të na telegrafoni brënda nëtri a katër ditë sa veta u-shkruan në kol-loninë tuaj, dhe kështu të mundim tëlajmërojmë delegatin Z. Konitza përnumërin e përgjithëshmë.

“U lutemi atdhetarëve t’u thoni kështu:‘Me këtë regjiment do të bëhemi shokë tëInglisë, të Amerikës dhe të Aliatëve të tjerë,dhe do t’i kemi mprojtës të patundur të Sh-qipërisë Independente me kufirë eth-

nografikë në Kongresin e Paqës. Ndryshedo të mbetemi pa krahë dhe do mos kemiku të pështetim kokën. Shkoni nër mëndsa simpathi do të fitojmë këtu në Amerikëvetëm me këtë Regjiment.’ O burrani, du-het të bëhemi të paktën 5000, në mos mëshumë. E vetëma gjë kërkojmë është ush-tarë. Kumandari do të kujdeset për rastat(të tjërat). Rroftë Regjimenti Shqipëtar’.”

Bërë në Boston, Mass, më 18 maj 1918,dhe nënshkruar nga zyrtarët e Vatrës: F. S.Noli, Loni Kristo, Goni Katundi, Hasan M.Bitincka, Stathi Suli dhe Shefki Aliko.

Shqipëtarët e Amerikës, ose më mirë munttë thomi Vatranët, u-përgjigjnë menjëherë nëthirrjen e Vatrës duke organizuar trupa vull-netarësh në këto kolloni: Boston, Mass.;Manchester, N. H.; Southbridge, Mass.; Lons-dale. R. I.; Leviston, Me., North Grosvenor-dale, Conn.; Biddeford, Me.; Neë Bedford,Mass. Mbeti gjer këtu sulmi i organizimit tëvullnetarëve se zjarri i luftës po shuhej, dhes’ish më nevojë për regjimentin shqipëtar.

Po ata trupa vullnetarësh që u-organi-zuan, fytyrat e të cilëve në grupe të ndry-shme janë botuar në Kalendarin e Vatrës1918, i vazhduan stërvitjet e tyre ushtar-ake, dhe shumë prej tyre shkuan në Sh-qipëri në fillim të vitit 1920, nënë ku-mandën e Kolonel Aqif Përmetit…”

Tani e kam të lehtë të kopjoj disa rresh-ta që i kam botuar në suplementin “Milosao”të “Gazetës Shqiptare” të datës 27 prill 2008“… Shqipëria… kërkonte përkrahje dhemoral. Askush nuk mund ta bënte këtë mëmirë nga vetë shqiptarët. Dihet që entuziaz-mi është në gjendje të kryej atë punë që nuke bën dot as ushtria dhe as thesaret. Në fundtë fundit është shpirti ai që bën mrekullira.Këtë faktor kapi me zgjuarsi kryeministri iasaj kohe Sulejman Delvina. Ai shfrytëzoipsikologjinë e impresionit. Ai i kërkoi FaikKonicës që të organizohej në Amerikë, e tëvinte në Shqipëri, një trupë ushtarake vull-netare prej njëqind e gjashtëdhjetë vetashme në krye një bandë. Kështu SulejmanDelvina u tregua psikolog, veprimi i tij ish-te mjeshtëror”.

“Vatra” iu përgjigj menjëherë thirrjes ngaTirana. Federata i dërgoi një qarkore tëgjithë shqiptarëve të regjistruar si vullne-tarë. Kjo thirrje ka më tepër se kuriozitetpër t’u lexuar. Ja përmbajtja e saj:

FEDERATA PANSHQIPTARE “VATRA”Zyra e Gardës CivileBoston, MassShkurt 20, 1920Anëtarit të Gardës Civile Z……

Flamuri“Do të dëshironim që ta kishimedhe këtë flamur në inventarine muzeumeve tona. Pormësuam nga Zoti KristaqJorgji se flamuri nuk udorëzua. Atë e mbante LipeKonomi nga fshati Katund iKor«ës. Pastaj e mori ZotiGurashi, që iku në Austri. Fatii mëtejshëm i tij u mjegullua.

Në foto: Uniforma ushtarake e BandësVatra, e vitit 1920:1. Shiriti kuq e zi 2 germat prej bronzi,T dhe V, në anët e jakës2. Gjilpëra me kokë fotografia e grisurnë gjoksin e xhaketës3. Në mëngën e majtë të xhaketëspërsëri shiriti kuq e zi, i qepur nëformën e germës V.

11111

22222

33333

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 17www.shqiptarja.comE diel, 8 prill 2012SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI FAKTE

I dashur Zotni: “Vij t’ju bëj të njohur se Këshilla e Vatrës

vendosi që anëtarët e Gardës Civile, të cilëtkanë harxhet e udhëtimit, të ikin për në Sh-qipëri, posa të arrijë përgjigja nga DelegacjaShqiptare në Paris”.

Përgjigja që pritej erdhi sot. Kryetari iQeverisë Shqiptare, Shkëlqesia e tij Sulej-man Delvina i bën të njohur Vatrës që vulln-etarët të nisen menjëherë.

Përgatitjet për të shkuar duhet të bëhenshumë shpejt. Si një anëtar i Gardës Civileqë patë nderin të shkruheni duke mbushuraplikatën, jeni i lutur tëpërgatiti për të shkuar,dhe për këtë, menjëherëtë mbushni aplikatën qëdo të gjeni brendadhe të vini në veprimpikat që shënohen mëposhtë:

1)Të dërgoni men-jëherë në zyrën e Vatrës,6 piktura të vogla (fo-tografi) për pasaportëntuaj. Nga këto piktura dotë përdoren 3 për pasa-portën tuaj, një për kole-ksionin që do t’i lëmëVatrës, një për zyrën eTrupit të Gardës dhe njëpër koleksionin që do t’i dorëzohet QeverisëShqiptare në Durrës. Pikturat të jenë gjysmëdhe kryejashtë.

2)…….”Natyrisht që këtë qarkore e ka marrë edhe

vullnetari “ynë”. Dhe në bazë të kërkesës kabërë edhe fotografitë, ndonjëra prej të cilaveduhet të ruhet diku dhe kjo është shumë erëndësishme.

A jeni kuriozë të mësoni se si vepruan vull-netarët? Mirë, për ta afruar këtë shkrim samë pranë të vërtetave të atyre kohërave, pokopjoj diçka nga ditari i intendentit të trupës,Llambi Vaskë Jorgjit:

“…Të dy ortakët e mi, Pali Rrapi, NikoCulja dhe unë vendosëm ta shesim shtëpinëprej dy katesh, me katër dhoma, që kishimblerë së bashku mbasi na duheshin të hollase do të niseshim për në atdhe si vullnetarëdhe me shpenzimet tona”. ª’është kështu?Në çfarë lartësie qiellore u ngrit shpirti ikëtyre njerëzve? A ka ndonjë monument përta? Monument! Historiografia zyrtare nuk eka trajtuar ndonjëherë këtë temë, madjeFjalori Enciklopedik Shqiptar as që i për-mend fare, sikur të ishte një turmë e çakërd-isur e Haxhi Qamilit! A mundet vallë qëndonjë institut që studion shoqërinë civiletë bëjë një sondazh nderi për këta njerëz dhetë na thotë se sa shqiptarë do ta bënin sot,në ditët e sotme, një veprim kaq suprem?

Të gjithë ata u grumbulluan në Neë York.Udhëtuan me vaporin “Canada”. Ndërsa iafroheshin Italisë, u lindi shqetësimi se çfarëdo të mund të ndodhte me këta luftëtarë qëshkonin në një vend të pushtuar nga ital-ianët. Një natë u mblodh fshehurazi në fundtë vaporit Komisioni i “Trupit Vullnetar”. Atamenduan sesi duhej të silleshin vullnetarët.Arritën në Brindisi. Nisja e tyre drejt Sh-qipërisë po vonohej. Më në fund u nisënnatën me vaporin “Baron-Brück”. Darkën e

3 prillit arritën në Durrës.E gjithë historia e mëvonshme ishte një

ekstazë, një përzierje e lotëve të mallëngjimitme lulet e mirënjohjes, e luleve dhe flamuritkombëtar, e marshimeve rraskapitëse, tëndjekura me uljen e flamurit italian në zonatakoma të pushtuara dhe e ngritjes së flamu-rit shqiptar, e pritjeve, takimeve… Ky vull-netar i ka parë dhe i ka ndjerë të gjitha…

Veprimi i fundit i “Trupit Vullnetar”, apoi “Gardës Civile” ishte detyra e përpalljes nëkufirin shqiptaro-grek, me pretendimet ter-ritoriale greke ndaj Korçës. “Garda Civile”

ta kishim edhe këtë flamur në inventarin emuzeumeve tona. Por mësuam nga ZotiKristaq Jorgji se flamuri nuk u dorëzua. Atëe mbante Lipe Konomi nga fshati Katund iKor«ës. Pastaj e mori Zoti Gurashi, që ikunë Austri. Fati i mëtejshëm i tij u mjegul-lua. Megjithatë ne po kërkojmë. Se si, ështëdisi e komplikuar, por po kërkojmë. Ngan-jëherë…

Dhe tani, mbas kësaj ndërprerjeje të nxi-tur nga miklimi, po rikthehemi tek shtjelli-mi i historisë. Akoma nuk dihet mirë numri iushtarëve të “Gardës Civile”, që erdhën në

e tij? Nga mbrapa fotografia ka disa shkrimetë studios. Janë në anglisht:

POST CARD (KARTË POSTARE)CORRESPONDENCE HERE (KËTU

KORESPONDENCA)NAME AND ADRESS HERE (KËTU

EMRI DHE ADRESA)PLACE STAMP HERE (VENDOSE

KËTU PULLËN)Dhe më e rëndësishmja për ne në këtë

kërkim:WALPER STUDIO832 WASHINGTON ST.BOSTON Pra kjo fotografi është bërë në Studion

Ëalper të Bostonit. Po pse, pse nuk e kanëshkruar emrin? Hapëm kalendarin e Vatrëstë vitit 1918. U përqendruam në fotografinëqë paraqet vullnetarët nga Bostoni. I vëzh-guam me shumë kujdes, i zmadhuam. Ka njady ngjasime, ndoshta të rastit. As edhe labo-ratori i kriminalistikës nuk arriti të realizojëidentifikimin e pritur me padurim. Ngul-muam më shumë, duke krahasuar fotografitë tjera… Ngjason në një fare mase me AqifPërmetin… Mirëpo nuk mund të thuhet mesiguri. Vallë, a do të mundemi ta identi-fikojmë këtë luftëtar që ka hyrë në botën emuzeut, në botën e përjetësisë.

Kush është ky luftëtar? Kush e njeh? Kushe ka në kujtimet familjare, për të cilat i a vlentë krenohet? Këtu ose në SHBA në arkivat e“Vatrës”? Ndoshta do të jetë një simbol. Emridhe fotografia e tij i përkasin historisë po aqsa “Trupi Vullnetar”, apo “Garda Civile”. Nenuk e gjetëm dot. Na e tregoni ju, në se kenimundësi! I shkruani gazetës ose Qendrës sëStudimeve Albanologjike në Tiranë, ku ruhetekzemplari i vetëm i uniformës së «muar.

Kjo uniformë ushtarake duhet të ketë qenëdorëzuar dikur në Muzeun Kombëtar, nga kukaloi në vitin 1946 në Institutin e Shkencave,pa u shoqëruar me të dhënat përkatëse. Nukka numër inventari, as të ri dhe as të vjetër,kështu që kërkimi ynë do t’i përngjasojë erës.Uniforma, dikur jeshile, sot është e zbardhur.Ka ndodhur nga drita e diellit, që ka rënë nëtë gjatë ekspozimit të parë. Vendi ku ka qenëkapur me gjilpërë fotografia dhe i ka shpëtu-ar diellit vazhdon të mbetet jeshil, veçse nëtë dallohen disa njolla të lehta ndryshku. Psejemi kështu? Restaurimi do ta përmirësojëgjendjen, por nuk do të mundet kurrë të rik-thejë atë që do të dëshironim ta shikonim.

Epilog për vullnetarëtGazeta “Koha” e datës 14 gusht 1920 shk-

ruante në numrin gjashtë të saj se “dragonjtëe rinj që përçanë oqeanin për të derdhur pikëne gjakut u liruan”…”por duhet të marrimshembull se këta dragonj ngjallën Kombinnga vdekja… ata derdhë qeset e tyre vetëm evetëm për shpëtimin e Shqipërisë!”

Mbas lirimit nga detyra, ata morën dësh-minë e pjesëmarrjes dhe rekomandimin përpërkrahje. Disa nga ata u kthyen nëAmerikë, të tjerët u punësuan këtu. Ndër-sa komandanti i Gardës, ushtaraku që edrejtoi, u pushkatua si kolaboracionist dhearmik në vitin 1945, ai dhe disa të tjerë ikërkuan Komandës gjermane që të arma-tosnin dhjetë mijë shqiptarë për të luftuarkundër partizanëve “që të shpëtonin Sh-qipërinë nga komunizmi”.

qëndroi atje deri në fillim të gushtit. Medatën 1 erdhi urdhri nga Komanda Ushtar-ake e Kor«ës për zëvendësimin e ushtarëvetë gardës me ushtarë të rregullt. Me datën 4ata u liruan. Misioni i saj u shua ashtu siçshuhet një zjarr hareje, ngadalë dhe gjithëmbresa të pashlyeshme. Ngjarje të tilla mby-llen me gjeste simbolike, po aq mbresëlënësesa edhe jeta e tyre. “Trupi Vullnetar” vendo-si që flamurin e tij, flamurin që e kishte sho-qëruar në të gjithë marshimin kombëtar, t’iadhuronte Primarjes së Kurveleshit, pra bash-kisë, “për nder të atyre që luftuan trimër-isht kundër italianëve në Vlorë”. Kundërkëtij vendimi u shpreh Aqif Përmeti: po tëishte për të, ai flamurin do t’i a kishte dorë-zuar Shoqatës “Vatra”, që u krijua në Kor«ë.

Meqë sapo përmendëm flamurin dhemeqenëse këto kohë po merremi me flamujthistorikë të Shqipërisë, do të dëshironim që

Në foto: Shënimet pasfotografisë së

luftëtarit të"Gardës Civile",

Në foto: Kapela me shqipene bronztë dykrenore

Në foto: Dorezat e bardha tëuniformës së bandës “Vatra”

Në foto: Dy kambalet e punuara mepëlhurë me shiritat dhe tokëzat

Në foto: Etiketa-Ushtria dheFlota uniforma Boston

Shqipëri. Thuhet se ishin njëqind egjashtëdhjetë…ndoshta dyqind, a më tepër.Që atëherë kanë kaluar nëntëdhjetë e dyvjet… Kristaq Jorgji, i biri i intendentit, ruanme kujdes thesari kartelat e luftëtarëve, ash-tu siç u plotësuan atëherë në Amerikë. Ai ësh-të duke përgatitur një botim të rrallë.

E deri atëherë, të gjithë ata që do të dëshi-ronin të dinë hollësitë mbresëlënëse tëudhëtimit odisean të “Gardës Civile”, mundtë lexojnë botimin e Ethim Dodonës dhe Llaz-ar Morckës “Historiku i Bandës Kombëtare“Vatra”, botuar në gazetën “Rilindja”, të datës24, 25 dhe 26 gusht 1995, apo “Shënime tënjë ditari” të Llambi Jorgjit, botuar në vitin1964 në “Studime Historike”.

Kush është vullnetari në fotografi? Nukduket aq i ri. Por nuk ka as spaleta në supe.Me sa duket ka qenë një luftëtar i thjeshtë.Kush e ka dorëzuar kostumin dhe fotografinë

DokumentiPo kopjoj diçka nga ditari i intendentit të trupës, Llambi Vaskë Jorgjit: “…Të dyortakët e mi, Pali Rrapi, Niko Culja dhe unë vendosëm ta shesim shtëpinë prej dykatesh, me katër dhoma, që kishim blerë së bashku mbasi na duheshin të holla sedo të niseshim për në atdhe si vullnetarë dhe me shpenzimet tona”. ª’ështëkështu? Në çfarë lartësie qiellore u ngrit shpirti i këtyre njerëzve? A ka ndonjëmonument për ta? Monument!

www.shqiptarja.com E diel, 8 prill 201218

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom KENGETARJA

PPPPPËRËRËRËRËRVJETORIVJETORIVJETORIVJETORIVJETORI IIIII 73- 73- 73- 73- 73-TËTËTËTËTË

Vargje Vaçe Zelës, binjakes së pushtimit

Jetë na dhuroveJetë na dhuroveJetë na dhuroveJetë na dhuroveJetë na dhuroveNga Ekrem KryeziuNga Ekrem KryeziuNga Ekrem KryeziuNga Ekrem KryeziuNga Ekrem Kryeziu

Flatrat mbi krahë, shqipet në ballë i patënIshin zogj të diellit, por e puthën natënKu u lindën, jetuan pa fluturuarPrandaj jeta u shkoi pa e shijuar

Ndonëse në pranga, kënga prapë jehonteSe shpirti e lypte, që dikush të këndonteO robit për liri t’ja ngallte mallinMe kënge zemre t’ja qante hallin

Na fale shpirtin e njomë, këngën na faleNga skena jehonte aj’ zá në fush’ e maleO Vaçe Zela k’saj toke të plaguarJetë i dhurove, e mbajte të zgjuar

Ndonëse moj motër ty të lindi nataZërin nuk ta ndali stuhia dhe dallgaNë kafaz e mbyllur na këndoveDhe shpresën ndër ne e gjallërove

Kënga jote në çdo anë jehoiTë bukurën tek ne ajo e shpëtoiO të duan në Kosovë si ujt e DrinitO ushëtimë malesh, valë e Shkumbinit.

U kënduar nga Naim Krasniqi në Festivalin e 36-të tëU kënduar nga Naim Krasniqi në Festivalin e 36-të tëU kënduar nga Naim Krasniqi në Festivalin e 36-të tëU kënduar nga Naim Krasniqi në Festivalin e 36-të tëU kënduar nga Naim Krasniqi në Festivalin e 36-të tëRTSH, 1999RTSH, 1999RTSH, 1999RTSH, 1999RTSH, 1999

Nga Nexhat Nga Nexhat Nga Nexhat Nga Nexhat Nga Nexhat AgolliAgolliAgolliAgolliAgolliU ngrite lart nga toka,era të mori në krahëe të çoi në eterin qiellor.Me dritën e yjeve u vesove,kënga (dielli) t’u bë olimp!E nga kup’ e qiellit na vështroje;buzëqeshja jote kishte veç miradi.U lidhe me ne me tingujt e brishtë,kumbues të këngëve tuaja.Nga shpirti yt i madh,burim (i pashterrshëm) i thellë,na dhurove vetëm ... vetëm zë!

Kitara e VKitara e VKitara e VKitara e VKitara e Vaçe Zelësaçe Zelësaçe Zelësaçe Zelësaçe ZelësNga Nga Nga Nga Nga Agim PepaAgim PepaAgim PepaAgim PepaAgim Pepa

Diçka kërkon të më thuash kitar’ e Vaçe Zelës,e vetmja gjë që rritesh e nuk humbet në jetë.Amorf, ku treten legjenda e mithe,këmbana psherëtimash; histori e blertë...

Nuk jetova burgjesh, e as e pashë atë vend,ku vuanin aq dhumë edhe për një dritëz hëne.Sonte, të kam ty në duar, një sinfoni lumë;pa puthje gruaje, as përkëdheli nëne.

Dhimbjen e një burri, ku çirrej kitarae netët rrëzoheshin, shumë e më shumë.Qaje hijshëm ti dru, pa britma të marra,katakomb qelive, shpresa dritash, humb...1999Vaçja i dhuroi kitarën e saj të vetme një të burgosuri

politik dhe si për paradoks, paralelizëm sinjifikativ mesvuajtjeve dhe brengave të pafund, ajo kitarë u end për 22vjet me rradhë burgjeve dhe kampeve të përqëndrimit,dorë më dorë ndër të burgosurit, duke mbledhur e shpërn-darë rreth e përqark tinguj me nota të trishta.

Lirikë për VLirikë për VLirikë për VLirikë për VLirikë për Vaçe Zelënaçe Zelënaçe Zelënaçe Zelënaçe ZelënNgaVNgaVNgaVNgaVNgaVehbi Skënderiehbi Skënderiehbi Skënderiehbi Skënderiehbi SkënderiI fshive akujt e i shkriveTek shtrinin brirët por si hej.Ti, mjelmë e bardhë e Perëndive

VVVVVaçesaçesaçesaçesaçes

Shkel nëpër zall e nëpër qiej!

Sa ndjenin zërin tënd nga largTroftat e flakërinin Drinin.Sikur të ishte Lumi VargKu mijëra diej rrëzëllinin.

E kënga turret link drejt QiellitSikur ka lidhur Pakt me Të.Të gjitha ngjyrat e YlberitDuken e zhduken në Atë Zë.

Shkreptinin fare verëtimëSa na breronin sytë lotë.Ti na sjell pranë DashurinëE Dashurinë mbjell në Botë.

E sido të tërbohen hejtëZbut dhe shkëmbijtë Kënga e Saj.Ti Ditën na e shndërron në FestëDhe çelin shelgjet, si në Maj!

Dje u shënua 73-vjetori i këngëtares me zërinmagjik Vaçe Zela. Për ta kujtuar dhe për t’i uruar jetë të gjatë, “bilbilit të Myzeqesë”, sot po botojmë disa vargje të zgjedhura kushtuar asaj dhe

një fragment shkrimi të Eugjen Merlikës shkruar në vitin2009, me rastin e 70-vjetorit të lindjes së këngëtares.

Fragment nga shkrimi i Merlikës, “Binjakja e push-timit” …7 prilli 1939, me zbarkimin e trupave italiane nëportet shqiptare, ishte fillimi i një epoke pushtimesh tëhuaja që zgjati pak, por që solli si pasojë një tirani vën-dase, nga kthetrat e shumëllojta të së cilës nuk po mundtë shkëputemi plotësisht ende sot. Por ajo datë ishte dhenjë ditë e zakonshme, në të cilën njerzit punonin, bisedo-nin, dashuroheshin, studjonin, ëndërronin një t’ardhme,lindnin fëmijë... Ishte jeta e zakonshme e njerëzve tëthjeshtë, t’atyre që ngjarjet historike i përceptojnë mevonesë, kur ato ndikojnë materialisht mbi to.

Atë ditë, mes shumë fëmijëve të lindur në trevat sh-qipfolëse, në Lushnjen myzeqare në buzë të kënetës sëTërbufit, në një familje të njohur, lindi një vajzë. Vajza uquajt Vaçe dhe pati një fëmini të patrazuar nga baticat ezbaticat e jetës politike të Vendit të saj. Që e vogël shqu-hej për karakterin gazmor e për dëshirën e madhe për tëkënduar e për të kërcyer. Në qytetin e vogël ku lindi u bëshpejt e njohur për prirjet e saj dhe u dërgua për të stud-juar në Liceun artistik “Jordan Misja”. Me që nuk kish-te probleme “biografie” ajo vajzë e talentuar u rrjeshtuanë grupin e artistëve të rinj që do të përfaqësonin Sh-qipërinë në festivalin ndërkombëtar të rinisë në Moskë,më 1956. Ishte ballafaqimi i parë i myzeqares 17-vjeçareme botën e huaj, një farë shkëputje e përkohëshme ngarregullat e ngurta që zotëronin në mjediset kulturore tëVendit të saj, një ballafaqim që la gjurmë nënënëvetëdijen e artistes së re e i dha një shtysë rrugëssë saj të mëtejshme. Pak nga pak Vaçja e re u bë e njo-hur në nivel kombëtar si pasojë e pjesëmarrjes në es-tradën e qytetit dhe shfaqjeve të saj anembanë Sh-qipërisë. Kështu në vitin 1961 ajo u tërhoq nga Estradae ushtarit, prej nga filloi kariera artistike në kryeqytetqë e çoi në pak vite, në majën e Olimpit të muzikës sëlehtë shqiptare për një kohë të gjatë. Më duket e tepërttë flas për sukseset e saj n’atë fushë, për çmimet e fitu-ara, për popullaritetin e saj të padiskutueshëm, për ndi-hmesën e saj të jashtzakonshme në interpretimin ekëngës shqiptare të lehtë e popullore, për nivelin e lartëteknik e ngrohtësinë e një zëri që, për çdo idhtar të muz-ikës s’atyre viteve, ishte il non plus ultra e mjeshtërisëvokale....” (Eugjen Merlika, Prill 2009)

Në foto: Vaçe Zela