324rs de classe cuinte.docx) -...

9
Chest an i arlêfs de classe cuinte de Scuele Primarie di Vilegnove a àn fat... SCIENZE PAR FURLAN! Isal pusibil? Dal sigûr! Soredut a àn fevelat di educazion alimentâr, imparant a cognossi i grups dai aliments e lis lôr proprietâts. I arlêfs a àn ancje pensât a ce che a mangjin ogni dî, cirint di capî se la lôr alimentazion e je sane e juste pal lôr cuarp in cressite. I arlêfs a àn ancje studiât l’aparât muscolâr e scheletric…simpri par furlan, viodint parcè che al è une vore impuartant fâ moviment e di cuant tacâ la pratiche sportive. In cheste sezion i mostrin cualchi schede doprade par studiâ ducj chescj argoments. Mandi! Professore Elisa Mengato

Upload: others

Post on 25-May-2020

1 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Chest an i arlêfs de classe cuinte de Scuele Primarie di Vilegnove a àn fat...

SCIENZE PAR FURLAN!

Isal pusibil? Dal sigûr! Soredut a àn fevelat di educazion alimentâr, imparant a cognossi

i grups dai aliments e lis lôr proprietâts.

I arlêfs a àn ancje pensât a ce che a mangjin ogni dî, cirint di capî se la lôr alimentazion

e je sane e juste pal lôr cuarp in cressite.

I arlêfs a àn ancje studiât l’aparât muscolâr e scheletric…simpri par furlan,

viodint parcè che al è une vore impuartant fâ moviment e di cuant tacâ la pratiche sportive.

In cheste sezion i mostrin cualchi schede doprade par studiâ ducj chescj argoments.

Mandi!

Professore Elisa Mengato

Schede 1

Il nestri cuarp al è come une machine: par lâ indenant i covente la “benzine”.

La “benzine” par nô e je il mangjâ e il bevi.

Prin di vignî a scuele fasistu “benzine” ven a stai fasistu di gulizion?

Fasìn un sondaç: trops fruts de tô classe fasino di gulizion ?

Trops fruts de tô classe no fasino di gulizion ?

Une indagUne indagUne indagUne indagjine par cognossi lis abitudinis a gulizionjine par cognossi lis abitudinis a gulizionjine par cognossi lis abitudinis a gulizionjine par cognossi lis abitudinis a gulizion

Te mê classe i fruts e lis frutis a mangjin di gulizion cussì :

( fasìn una indagjine e colorìn un retangul par ogni sielte di un frut )

LAT

TE’

CJCOLATE

CAFELAT

STRUC DI POMIS

PAN O FETIS BISCOTADIS

TORTE O BRIOCHE

YOGURT

SPONGJE E MARMELADE

CEREAI

MÎL

POMIS CRUDIS

Schede 2

I principis nutritîfs

Carboidrâts o zucars

Gras

Proteinis

Vitaminis

Minerâi

Aghe

Schede 3

Il naranç

AL FÂS PART

DAL GRUP

DES

VITAMINISVITAMINISVITAMINISVITAMINIS

AL CONTEN

VITAMINE CVITAMINE CVITAMINE CVITAMINE C

che e covente par

protezi dal rafredôr,

par rinfuarçâ lis difesis

imunitaris dal cuarp e

par fissâ il fier tai

globui ros dal sanc.

Schede 4

Schede 5

FÂ MOVIMENT!!!!!!!

Zuiâ di bale, corisi daûr, saltâ, zirâ cun la biciclete, balâ…a son dutis ativitâts impuartantis, parcè che a judin a sbrocâsi, a divertîsi, a butâ fur la tristece o la contentece, a sintîsi miôr…

La pratiche sportive e à une funzion fondamentâl te sozietât moderne: di fat a jude a miorâ lis capacitâts di movisi, a zove pe personalitât, e jude pal rispiet da lis regulis.

La peraule SPORT e ven fur de peraule francese desport che a vûl dî divertisi. Scurtade e je deventade sport: tal so significât moderni si dopre de seconde metât dal 1800.

Dome i grancj siôrs a podevin permetisi di fâ gjinastiche o scherme e di fat par vie de grande miserie a la int no ur passave pal çurviel di fâ sport.

La pratiche slargjade dal sport si viodarâ dopo la fin de seconde vuere mondiâl, ven a stâi dopo il 1945, cuant che biel planc la situazion economiche e tacà miorâ.

PPAARR RRIIDDII::

CCUUÂÂLL IISSAALL IILL CCOOLLMM PPAARR UUNN AATTLLEETTEE??

FFÂÂSSII IINN CCUUAATTRRII PPAARR RRIIVVÂÂ PPRRIINN EE CCJJAATTÂÂSSII TTIIEERRÇÇ PPAARR PPÔÔCCSS SSEECCOONNTTSS!!

UUNN LLAANNÇÇAADDÔÔRR DDII GGJJAAVVEELLOOTT AALL CCOONNTTEE AA UUNN AAMMÌÌ:: ““ PPEENNSSEE CCHHEE OO AAII LLAANNÇÇÂÂTT IILL JJAAVVEELLOOTT AA PPLLUUII DDII

5500 MMEETTRROOSS EE OO AAII CCJJAAPPÂÂTT UUNNEE MMEEDDAAIIEE!!”” EE LL’’AAMMÌÌ:: ““OORRPPOO CCEE SSMMIICCJJEE!!””

Schede 6

Cuant si puedial scomençâ a fâ sport?

L’ organisim al tache a cressi di corse tor i 4-5 agns di etât: soredut a cressin i vues.

Ducj a san che fâ sport al jude no dome il cuarp, ma ancje la “psiche”, ven a stâi la ment.

Cuant che a si fâs ativitât fisiche, difat, il cuarp al prodûs lis “molecolis dal benstâ” lis ENDORFINIS, che a aumentin la fiducie in se stes e l’ecuilibri interni.

E dopo dedicâ timp al sport, al moviment e al zûc al ten

lontan de television, de playstation e dal computer

che a son biei struments, ma a deventin NEMÌS de nestre salût cuant che i stin devant di lôr plui di DÔS ORIS in dì.

NEMÌS?

Sì, parcè che a a fasin DAMS come:

• DISTURPS VISÎFS

• DISTURPS DE ATENZION

• DISTURPS DAL SIUM

• OBESITÂT

• ISOLAMENT

Schede 7

Lavôr metût adun di Elisa Mengato. Ciertis ativitâts a son stadis elaboradis sul model di altris, contignudis in tal test Educazione e sperimentazione plurilingue, metodi e applicazioni, a cura di Fabiana Fusco. Forum Udine 2012.

Lis imagjinis a son scjariadis di internet.

L’aparât scheletric o locomotôr

al è l’insiemi di 206 vues, diferents tra di lôr, che a àn ognidun la sô funzion. Il scheletri al è une fuarte “impalcadure” che e ten

sù il nestri cuarp, e permet il moviment e a protêz orghins impuartantons e delicâts.

I vues dal scheletri a son :

resistents elastics lizêrs

parcè che a son fats sù di aghe e sâi minerâi,

come calcio e fosforo

parcè che e contegnin

osseina

parcé che i vues luncs a àn il tiessût ossi spugnôs

I vues dal scheletri a àn chestis formis

Luncs

come i vues dai arts ( femore, tibia perone . A

son vues spugnôs e la part plui interne e je

çondare e traviersade di un canâl che al ten il

midollo osseo. Chest al prodûs lis celulis dal

sanc (= i globui ros).

Plans

come i vues de scapule, dal bacin, dal cjâf

Curts

come lis vertebris, ven a stâi i vues che e fasin

sù il fîl de schene, i vues de conole, des mans,

I vues dal scheletri a si puedin dividi in trê grups plui impuartants:

I vues dal cjâf

A son i vues dal crani e de muse, e ancje i

dincji. La scjatule craniche e je fate su di vues

plans e e ten dentri l’encefalo. I vues de muse a

son tacâts e fis, ducj, ma no la massele, che e

permet il moviment de bocje par fevelâ,

mangjâ e mastiâ.

I vues dal tronc

A son il fîl de schene, cun lis vertebris e la

cabie toraciche. Cheste e protêz i polmons,

il cûr e cualchi orghin dal aparât digjerent. Il

fîl de schene al conte 33 vertebris, çondaris

tal mieç, metudis une parsore di chê altre. Di

ciertis vertebris e partissin lis 12 cuestis che

si zontin tal sterno.

I vues dai arts

I arts superiôrs e inferiôrs a si somein une vore.

In chei superiôrs si cjatin i vues luncs come

l’omero, l’ulna, il radio; ancje in chei inferiôrs

si cjatin i vues luncs come femore, tibia e

perone. Lis mans e i pîts a àn cetancj piçui

vuessuts: metacarpo, falangi e il poleâr tes

Lis articolazions

A son il pont dulà che doi vues si zontin un a chel altri. Difat al è come se e fossin ”un pont di incjastri” che a nus

permet di movisi, di spostasi, di zirâ. Lis articolazions a puedin sei cuviertis di cartilagjins e dentri al è un licuit,

clamât sinoviale, che al lubrifiche lis parêts e al rint plui facil il moviment.