3. sumber ajaran islam

23
م ك ي ل ع لام س ل ا م ك ي ل ع لام س ل ا ه ت ركا ب ه و ل ل ا ه م ح ور ه ت ركا ب ه و ل ل ا ه م ح ور

Upload: bellaalkadrie

Post on 02-Jul-2015

375 views

Category:

Documents


14 download

TRANSCRIPT

Page 1: 3. Sumber Ajaran Islam

السالم السالم عليكمعليكم

ورحمة الله ورحمة الله وبركاتهوبركاته

Page 2: 3. Sumber Ajaran Islam

SUMBER AJARAN ISLAM

MATERI KULIAH KE-3 PENDIDIKAN AGAMA ISLAM

UNIVERSITAS TANJUNGPURA

Page 3: 3. Sumber Ajaran Islam

KOMPETENSI MAHASISWA MAMPU

MEMECAHKAN BERBAGAI PERSOALAN DG BERPEDOMAN

PADA AL-QURAN DAN SUNNAH RASULULLAH SAW.

Page 4: 3. Sumber Ajaran Islam

POKOK BAHASAN

• Al-Quran: Definisi, kududukan dan fungsi.• Al-Sunnah: Definisi, kedudukan

dan fungsi.• Al-Ra’yu (Ijtihad):

Definisi,kedudukan, fungsi

Page 5: 3. Sumber Ajaran Islam

APA SUMBER?• Sumber adalah segala sesuatu yang melahirkan atau

menimbulkan aturan yang mempunyai kekuatan,yang bersifat mengikat,yang apabila dilanggar akan menimbulkan sanksi yang tegas dan nyata.

• Dengan demikian sumber ajaran atau hukum Islam adalah segala sesuatu yang dijadikan dasar,acuan,atau pedoman syariat Islam.

• Ada yg membedakan antara sumber (al-mashadir) dan dalil (al-dalil). Sumber berarti wadah yg daripadanya digali norma-norma hukum tertentu. Sedangkan dalil merupakan petunjuk yg membawa kita menemukan hukum tertentu.

Page 6: 3. Sumber Ajaran Islam

SISTEMATIKA SUMBER AJARAN AGAMA ISLAM

NORMA DAN NILAI

OPERASIONAL

SUMBER AJARAN AGAMA ISLAM

AL-QURAN

AL-SUNNAH

AL-RA’YU

/IJTIHAD

QIYAS

IJMA’

ISTIHSAN

MASHALIHUL MURSALAH

SADDUZ ZARI’AT, dll.

Page 7: 3. Sumber Ajaran Islam

AL-QURAN

DEFINISI

ETIMOLOGIS

TERMINOLOGIS

DARI BAHASA ARAB YANG BERARTI “BACAAN” (KARENA MERUPAKAN KITAB YANG WAJIB DIBACA DAN DIPELAJARI) ATAU “HIMPUNAN”

(KARENA MERUPAKAN HIMPUNAN FIRMAN-FIRMAN ALLAH SWT/WAHYU).

“FIRMAN ALLAH YANG MENGANDUNG MUKJIZAT, DITURUNKAN KEPADA RASUL MUHAMMAD SAW DALAM BAHASA ARAB,

TERTULIS DI DALAM MUSHAF YANG DIAWALI SURAH AL-FATIHAH DAN DIAKHIRI

SURAH AL-NAS, DISAMPAIKAN SECARA MUTAWATIR DAN MEMBACANYA BERNILAI

IBADAH”

Page 8: 3. Sumber Ajaran Islam

AL-QURAN

KEDUDUKAN

SEBAGAI SUMBER PERTAMA DAN UTAMA SELURUH AJARAN AGAMA ISLAM

PERHATIKAN Q.S. AL-NISA/4: 59

Page 9: 3. Sumber Ajaran Islam

AL-QURANFUNGSI

SEBAGAI PETUNJUK DAN PEDOMAN BAGI UMAT MANUSIA

DALAM MENCAPAI KEBAHAGIAAN HIDUP DI DUNIA

DAN AKHIRAT

Page 10: 3. Sumber Ajaran Islam

AL-QURAN DAN HUKUM

AYAT AL-QURAN

(Q.S. 3:7)

MUHKAM (JELAS)

MUTASYABIH (SAMAR)

PUNYA ARTI GANDA (2:228; 2: 237; 4: 43)

PENGGUNAAN NAMA DAN KIASAN (10: 3; 55: 27)

SIFAT AYAT DLM MENJELASKAN HUKUM

TERPERINCI

GARIS BESAR

IBARAT & ISYARAT

QATH’IY AL-DALALAHIBADAH

AQIDAH

BAIK-BURUK

MU’AMALAH

Page 11: 3. Sumber Ajaran Islam

AL-SUNNAH

AL-SUNNAH = AL-HADITS ?

DARI SEGI SUBYEK (SUMBERNYA, YAITU RASULULLAH) DAN OBYEK (PENULISANNYA) SERTA KEDUDUKANNYA

SEBAGAI SUMBER HUKUM ISLAM MAKA KEDUANYA MEMANG IDENTIK

TETAPI JIKA DILIHAT DARI SEGI MAKNA DAN ESENSINYA, MAKA KEDUANYA MEMILIKI BEBERAPA PERBEDAAN

Page 12: 3. Sumber Ajaran Islam

HADITS

DEFINISI

ETIMOLOGIS KABAR/BERITA DAN BARU

TERMINOLIGIS

SEGALA PERKATAAN, PERBUATAN, DAN PERSETUJUAN NABI SAW YANG BERKAITAN DG HUKUM (ULAMA USHUL FIQH)

BERITA TENTANG SUNNAH NABI ATAU CATATAN TTG SEGALA

PERBUATAN, PERKATAAN, DAN PERSETUJUAN NABI SAW YANG

BERKENAAN DG AJARAN AGAMA ISLAM

Page 13: 3. Sumber Ajaran Islam

SUNNAH

DEFINISI

ETIMOLOGIS JALAN HIDUP YG DILALUI ATAU DIBIASAKAN

TERMINOLIGIS

SESUATU YANG DIDAPAT DARI NABI SAW YG TERDIRI DARI

UCAPAN, PERBUATAN, PERSETUJUAN, SIFAT FISIK ATAU BUDI, ATAU BIOGRAFI PD MASA SEBELUM KENABIAN MAUPUN

SESUDAHNYA

(AHLI HADITS)

1. SUNNAH SEBAGAI SUMBER

2. SUNNAH SEBAGAI STATUS HUKUM

Page 14: 3. Sumber Ajaran Islam

AL-SUNNAH

KEDUDUKAN

SEBAGAI SUMBER KEDUA SETELAH AL-QURAN SELURUH AJARAN AGAMA ISLAM

PERHATIKAN Q.S. ALI IMRAN/3: 132; AL-AHZAB: 33: 36; AL-HASYR/59:7 DAN HADITS NABI YANG DIRIWAYATKAN OLEH

TURMUZI DAN ABU DAUD YANG BERISI DIALOG ANTARA RASULULLAH SAW DENGAN MUAZ BI JABAL TENTANG SUMBER HUKUM ISLAM

Page 15: 3. Sumber Ajaran Islam

AL-SUNNAH

FUNGSI

Page 16: 3. Sumber Ajaran Islam

FUNGSI SUNNAH• Sebagian besar ayat-ayat hk dlm al-Quran masih bersifat general (ijmali), yg

masih memerlukan penjelasan dlm implementasinya. Fungsi sunnah yg utama ialah ntk menjelaskan al-Quran sebagaimana disebutkan dalam firmans Allah SWT:

• …..Dan kami turunkan kepadamu al-Quran agar kamu menjelaskan kepada umat manusia apa yang telah diturunkan kepada mereka …. (QS. An-Nahl : 44)

• Dalam kedudukan sunnah sbg sumber dan dalil hk kedua, sunnah menjalankan fungsinya sbg:

• Bayan Ta’kid– Yaitu menetapkan dan menegaskan hk-hk yg tersebut dlm al-Quran. Dalam bentuk

ini sunnah hanya seperti mengulangi apa yg dikatakan dlm al-Quran. – Misal: dan dirikanlah shalat dan tunaikanlah zakat (QS.al-Baqarah:110).– Sabda nabi: Islam dibangun diatas 5 prinsip. Yaitu pengakuan kesaksian bahwa tiada

Tuhan selain allah dan Muhammad adalah rasul allah, mendirikan shalat, menunaikan zakat, menunaikan ibadah haji ke Baitullah dan melaksanakan puasa pada bulan ramadhan (HR. Bukhari dan Muslim).

Page 17: 3. Sumber Ajaran Islam

FUNGSI SUNNAH• Bayan Tafsir– Yaitu memberikan penjelasan arti yg masih samar dlm al-Quran

atau memperinci apa-apa yg dlm al-Quran disebutkan secara garis besar, membatasi apa-apa yg oleh al-Quran disebut dlm bentuk umum atau memberikan batasn terhadap apa yg disampaikan Allah secara mutlak.

Misal: – Perintah shalat disampaikan al-Quran dlm arti yang ijmal, yg

masih samar artinya, karena dapat saja dipahami daripadanya semata-mata hanya berdoa sebagai yg dikenal secara umum pada waktu itu. Kemudian Nabi melakukan perbuatan Shalat secara jelas dan terperinci dan menjelaskannya kepada umatnya: “inilah shalat itu dan kerjakanlah shalat itu sebagaimana kamu lihat saya mengerjakannya. “

Page 18: 3. Sumber Ajaran Islam

FUNGSI SUNNAH• Bayan Tasyri’– Yaitu menetapkan suatu hk dlm sunnah yg secara jelas tidak

disebutkan dlm al-Quran. Dengan demikian kelihatan bahwa sunnah menetapkan sendiri hk yg tidak ditetapkan oleh al-Quran.

– Misal: Allah SWT menyebutkan dlm al-Quran tentang haramnya memakan bangkai, darah, daging babi dan sesuatu yg disembelih tidak dgn menyebut nama Allah (QS. Al-Maidah : 3 ).

– Kemudian Nabi mengatakan “haramnya setiap binatang buas yang bertaring dan burung yang kukunya mencekam.” Larangan ini secara lahir dapat dikatakan sbg hkm baru yg ditetapkan oleh Nabi. Sebenarnya larangan Nabi itu hanyalah penjelasan terhadap larangan Allah memakan sesuatu yg kotor (QS. Al-A’raf: 33 )

Page 19: 3. Sumber Ajaran Islam

AL-RA’YU• RA’YU BERASAL DARI KATA RA’A-YARAA (MELIHAT,

MEMANDANG); MEMILIKI MAKNA PANDANGAN ATAU PENDAPAT YANG BERSUMBER DARI PEMIKIRAN

• MENURUT MAHMUD SYALTUT: AL-RA’YU MENCAKUP 2 PENGERTIAN:

1. PENGGUNAAN PIKIRAN UTK MENENTUKAN SUATU HUKUM YG TDK DITENTUKAN SECARA EKSPLISIT OLEH AL-QURAN DAN SUNNAH.

2. PENGGUNAAN PIKIRAN DALAM MENGARTIKAN, MENAFSIRKAN DAN MENGAMBIL KESIMPULAN DARI SUATU AYAT/HADITS.

Page 20: 3. Sumber Ajaran Islam

IJTIHAD• DARI KATA JAHADA (BERJUANG, BERSUNGGUH-

SUNGGUH) UMUMNYA DIARTIKAN “MENCURAHKAN SEGALA KEMAMPUAN “ ATAU MENANGGUNG BEBAN”.

• SECARA TERMINOLOGIS IJTIHAD BERMAKNA “MENGERAHKAN PIKIRAN/PENGGUNAAN AKAL SEKUAT MUNGKIN UNTUK MENEMUKAN SUATU KEPUTUSAN HUKUM TERTENTU YANG TIDAK DITETAPKAN SECARA EKSPLISIT DALAM AL-QURAN DAN SUNNAH”.

Page 21: 3. Sumber Ajaran Islam

KEDUDUKAN RA’YU/IJTIHAD• MERUPAKAN SUMBER KETIGA (SETELAH AL-QURAN DAN

SUNNAH) YAITU SEBAGAI SUMBER OPERASIONAL AJARAN AGAMA ISLAM.

• BERBEDA DG AL-QURAN DAN SUNNAH, RA’YU/IJTIHAD TERIKAT DG HAL-HAL SBB:

1. HASIL KEPUTUSANNYA TIDAK ABSOLUT/MUTLAK KARENA MERUPAKAN PRODUK PEMIKIRAN MANUSIA TG RELATIF.

2. HASIL KEPUTUSANNYA TDK MENGIKAT; MUNGKIN HANYA BERLAKU UTK SESEORANG, SUATU TEMPAT DAN MASA.

3. IA TDK BERLAKU DLM HAL PENAMBAHAN IBADAH KHUSUS/’UBIDIYAH.

4. TIDAK BOLEH BERTENTANGAN DENGAN AL-QURAN DAN SUNNAH.5. DALAM PROSES IJTIHAD HARUS DIPERHATIKAN FAKTOR-FAKTOR:

MOTIVASI, RESIKO, KEMASHLAHATAN UMUM, KEMANFAATAN BERSAMA DAN NILAI-NILAI YANG MENJADI CIRI SERTA JIWA AJARAN ISLAM

Page 22: 3. Sumber Ajaran Islam

BENTUK-BENTUK IJTIHAD• IJMA’ : • QIYAS : KIAT UNTUK MENETAPKAN HUKUM YG KHUSUSNYA TDK TERDAPAT DLM

NASH DG CARA MENYAMAKANNYA DG KASUS YG TERDAPAT DLM NASH, DISEBABKAN PERSAMAAN ILLAT HUKUM. DLM QIYAS ADA UNSUR ‘ASHL, FAR’U, HUKMU AL-ASHL, ILLAT.

• ISTIHSAN: UPAYA UTK MEN-TAWAQUF-KAN PRINSIP-PRINSIP UMUM DLM SATU NASH DISEBABKAN ADANYA NASH LAIN YG MENGHENDAKI DEMIKIAN.

• AL-MASHLAHAT AL-MURSALAT: MENETAPKAN SUATU HUKUM BERDASARKAN SEBUAH KEMASHLAHATAN (MAQASHID AL-SYAR’AH: MENJAGA AGAMA, JIWA, AKAL, KETURUNAN DAN HARTA).

• SADDU AL-ZARI’AT: MENETAPKAN LARANGAN TERHADAPA SUATU KASUS HUKUM YANG PADA DASARNYA MUBAH DENGAN MAKSUD MENGHINDARI PERBUATAN ATAU TINDAKAN LAIN YANG DILARANG.

• ISTISHHAB: MENETAPKAN SESUATU MENURUT KEADAAN SEBELUMNYA SAMPAI TERDAPAT DALIL-DALIL YANG MENUNJUKKAN PERUBAHAN KEADAAN.

• DLL.

Page 23: 3. Sumber Ajaran Islam

SELESAI

والسالم عليكم ورحمة الله وبركاته