3. 2010 - 5_srtor - značaj recikliranja u upravljanju čvrstim otpadom

UNIVERZITET U BEOGRADUTEHNIÈKI FAKULTET U BORU

Soko Banja12-15. septembar 2010. godine

SRTOR

ZBORNIK RADOVA

PROCEEDINGS

5. SIMPOZIJUM „RECIKLAŽNE TEHNOLOGIJE I ODRŽIVI RAZVOJ“sa meðunarodnim uèešæem

UREDNICI / EDITORS

MILAN TRUMIÆ GROZDANKA D. BOGDANOVIÆ

th 5 SYMPOSIUM „RECYCLING TECHNOLOGIES AND SUSTAINABLE DEVELOPMENT“with international participation

ISBN 978-86-80987-80-4

ZBORNIK RADOVA PROCEEDINGS

5. SIMPOZIJUM “RECIKLAŽNE TEHNOLOGIJE I ODRŽIVI RAZVOJ” sa me unarodnim u eš em

5th SYMPOSIUM “RECYCLING TECHNOLOGIES AND SUSTAINABLE DEVELOPMENT”

with international participation

Urednici / Editors

Milan Trumić

Grozdanka D. Bogdanović

Soko Banja, 12. – 15. septembar 2010. godine

UNIVERZITET U BEOGRADU

TEHNI KI FAKULTET U BORU

Simpozijum je finansijski podržan od strane Ministarstva za nauku i tehnološki razvoj iMinistarstva životne sredine i prostornogplaniranja Republike Srbije Symposium is financially supported by Ministryof Science and Technological Development andMinistry of Environmental and Spatial Planning of the Republic of Serbia

v

NACIONALNI NAUČNI ODBOR/NATIONAL SCIENTIFIC COMITEE Prof. dr Milan Trumić, Tehnički fakultet u Boru, Srbija, predsednik

Doc. dr Grozdanka Bogdanović, Tehnički fakultet u Boru, Srbija, podpredsednik

Prof. dr Rodoljub Stanojlović, Tehnički fakultet u Boru, Srbija

Prof. dr Zoran Marković, Tehnički fakultet u Boru, Srbija,

Prof. dr Ljubiša Andrić, ITNMS, Beograd, Srbija

Prof. dr Milan Antonijević, Tehnički fakultet u Boru, Srbija

Prof. dr Nedeljko Magdalinović, Fakultet za menadžment, Zaječar, Srbija

Prof. dr Velizar Stanković, Tehnički fakultet u Boru, Srbija

Prof. dr Nada Štrbac, Tehnički fakultet u Boru, Srbija

Prof. dr Miodrag Žikić, Tehnički fakultet u Boru, Srbija

Prof. dr Stevan Dožić, Šumarski fakultet, Beograd, Srbija

Prof. dr Željko Kamberović, Tehnološko-metalurški fakultet, Beograd, Srbija

Prof. dr Gordana Stefanović, Mašinski fakultet, Niš, Srbija

Prof. dr Milan Pavlović, Tehnički fakultet „Mihajlo Pupin“, Zrenjanin, Srbija

Prof. dr Milorad Krgović, Tehnološko-metalurški fakultet, Beograd, Srbija

Doc. dr Goran Vujić, Fakultet tehničkih nauka u Novom Sadu, Srbija

Dr Marina Ilić, Institut za opštu i fizičku hemiju, Beograd, Srbija

Dr Miroslav Ignjatović, Privredna Komora Srbije, Beograd, Srbija

MEĐUNARODNI NAUČNI ODBOR/INTERNATIONAL SCIENTIFIC COMITEE Prof. dr Jacques Yvon, ENSG INPL Nancy, France

Prof. dr Thomas Pretz, RWTH Aachen, Germany

Prof. dr Ivan Nishkov, University of Mining and Geology “St. Ivan Rilski“,

Bulgaria

Prof. dr. Fokion K. Vosniakos, Alexander Technological Educational Institute of

Thessaloniki, Greece

Prof. dr Peter Fecko, VŠB - Technical University of Ostrava, Czech Republic

Prof. dr Irena Grigorova, University of Mining and Geology “St. Ivan Rilski“,

Bulgaria

Prof. dr Jakob Lamut, University of Ljubljana, Slovenia

Prof. dr Dobrescu Mircea, University Politehnica of Bucharest, Romania

Prof. dr Sulejman Muhamedagić, University of Zenica, Bosnia and Herzegovina

Prof. dr Žarko Radović, University of Montenegro, Montenegro

Prof.dr Petar Gvero, University of Banja Luka, Republic of Srpska, Bosnia and

Herzegovina

Dr Branko Bošnjaković, UN Economic Commission for Europe (retired), Geneve,

Switzerland

Dr Slavomir Hredzak, Slovak academy of Sciences in Košice, Slovakia

vi

ORGANIZACIONI ODBOR/ORGANIZING COMITEE Doc. dr Grozdanka Bogdanović, predsednik

Prof. dr Milan Trumić

Prof. dr Rodoljub Stanojlović

Prof. dr Zoran S. Marković

Mr Dejan V. Antić

Mr Jovica Sokolović

Mr Zoran Štirbanović

Maja Trumić, dipl. ing

Predrag Stolić, dipl.ing

TEHNIČKI ODBOR/TECHNICAL COMITEE Sanja Bugarinović, dipl. ing

Violeta Stojanović

S A D R Ž A J

TABLE OF CONTENTS

PLENARNA PREDAVANJA / PLENARY LECTURES 1

Anđelka Mihajlov STRATEŠKO PLANIRANJE RECIKLAŽE U SRBIJI U SVETLU PRIBLIŽAVANJA EVROPSKOJ UNIJI

3 Vlada B. Veljković, Ivana Banković-Ilić, Olivera S. Stamenković KORIŠĆENA I OTPADNA BILJNA ULJA KAO SIROVINE ZA DOBIJANJE BIODIZELA

12

OKRUGLI STO / ROUND TABLE (Radovi po pozivu)

27

Hristina Stevanović-Čarapina, Anđelka Mihajlov, Jasna Stepanov, Dunja Savić USPOSTAVLJANJE ODRŽIVOG SISTEMA UPRAVLJANJA OTPADOM - PRIMENA KONCEPTA: OCENJIVANJE ŽIVOTNOG CIKLUSA

29 Stojan Simić DOBIJANJE ENERGIJE IZ ČVRSTOG KOMUNALNOG OTPADA

36

RADOVI PO SEKCIJAMA / PAPERS BY SETCTIONS

Dušan Stanojević, Leposava Filipović-Petrović, Mirjana Antonijević-Nikolić,Milana Tomić ULOGA RECIKLAŽE U REŠAVANJU NARASTAJUCEG PROBLEMA NEDOSTATKA CINKA U XXI VEKU (Sekcijsko predavanje)

45 Miroslav Sokić, Zvonko Gulišija, Ilija Ilić NASTAJANJE I BILANSIRANJE OTPADAKA GVOŽĐA I ČELIKA

54

Petar Petrovski, Ilhan Bušatlic, Nadira Bušatlic ELEKTROFILTERSKI PEPELI TERMOELEKTRANA TUZLA, KAKANJ I GACKO, BIH – KARAKTERIZACIJA I PRIMENA

64 Branko Despotović, Mirko Petković, Pero Dugić UPOTREBA INFRACRVENE SPEKTROFOTOMETRIJE PRI ODREÐIVANJU ŠTETNIH KARAKTERISTIKA KORIŠTENOG MOTORNOG ULJA

71 Rodoljub Stanojlović, Zoran Štirbanović, Jovica Sokolović, Dejan V. Antić NEKE OD MOGUĆIH TEHNOLOGIJA ZA PRERADU RUDARSKOG TEHNOGENOG OTPADA

79 Jovica Sokolović, Rodoljub Stanojlović, Zoran Štrirbanović, Dejan V. Antić ZAGAĐENJE ZEMLJIŠTA, VODE I VAZDUHA RUDARSKIM TEHNOGENIM OTPADOM

87 J. Lamut, M. Knap, G. Klančnik, M. Debelak and B. Lamut, BY-PRODUCTS AS A PRIMARY OR SECONDARY RAW MATERIAL

97

Mira B. Cocić, Mihovil M. Logar, Branko Ž. Matović, Snežana S. Dević, MOGUĆNOSTI PRIMENE FLOTACIJSKE JALOVINE RTB BOR

104

5. Simpozijum „Reciklažne tehnologije i održivi razvoj“

viii

Grozdanka D. Bogdanović, Rodoljub Stanojlović, Dejan V. Antić, Željko Mihajlović ISTRAŽIVANJE MOGUĆNOSTI LUŽENJA JALOVINE PROCESA FLOTIRANJA TOPIONIČKE ŠLJAKE

110 Zoran Štirbanović, Jovica Sokolović, Rodoljub Stanojlović, Dejan V. Antić VALORIZACIJA MAGNETITA IZ JALOVINE FLOTIRANJA TOPIONIČKE ŠLJAKE RTB Bor

117 Peter Fecko, Iva Janakova, Miluse Hlavata, Michal Guziurek, Barbara Tora BACTERIAL COAL DESULPHURIZATION

123

Sulejman Muhamedagić, Mujaga Šabanović TRETMAN SIROVOG KOKSNOG GASA U INTEGRALNOJ ŽELEZARI U ZENICI

132

Marija Magdalinović-Kalinović, Nedeljko Magdalinović EKONOMIJA RECIKLAŽE

139

Kristina Bocevska, Marjan Bojadžiev HUMAN RESOURCE MANAGEMENT IN A SUPPORTIVE ROLE OF SUSTAINABLE DEVELOPMENT & WASTE MANAGEMENT

143 Bojan Batinić, Srđan Vukmirović, Goran Vujić, Nemanja Stanisavljević, Dejan Ubavin MODEL FOR DETERMINING RELATION BETWEEN WASTE COMPOSITION AND SOCIO-ECONOMIC FACTORS USING ARTIFICIAL NEURAL NETWORKS

147 Nenad Milijić, Goran Stefanović UPRAVLJANJE OTPADOM NA TERITORIJI OPŠTINE JAGODINA

153

Marina Vučković, Novica Momčilović, Vesna M. Krstić, Snežana Đorđević, PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM U RB „KOLUBARA“ D.O.O. OGRANAK „PRERADA“ – VREOCI

160 Vesna M. Krstić, Tijana Marinković, Snežana Ðordević, Marina Vučković, NAČIN SKLADIŠTENJA OTPADA U RB „KOLUBARA“ D.O.O. OGRANAK „PRERADA

167 Boban Cvetanović, Miki Jovanović, Anica Miloševic, Miloš Ristić SAVREMENA SREDSTVA ZA SAKUPLJANJE I TRANSPORT CVRSTOG KOMUNALNOG OTPADA

174 Emir Zukić ODLAGANJE OTPADA NA REGIONALNOJ DEPONIJI „MOŠĆANICA” U ZENICI

182

Milovan Vuković, Nada Štrbac, Ivan Mihajlović, Zvonko Damnjanović ZNAČAJ RECIKLIRANJA U UPRAVLJANJU ČVRSTIM OTPADOM

188

Miroslav Sokić, Vladislav Matković, Branislav Marković, Zvonko Gulišija, Nada Štrbac RECIKLAŽA NIKL-GRAFITNOG OTPATKA IZ PROIZVODNJE Ni-Cd BATERIJA

194 Maja Trumić, Milan Trumić UTICAJ VRSTE PAPIRA NA EFIKASNOST FLOTACIJE U PROCESU RECIKLAŽE

201

Snežana R. Grujić, Mihajlo B. Tošić, Vladimir D. Živanović, Jelena D. Nikolić, Srđan D. Matijašević, Ana S. Veljašević PRIMARY AND SECONDARY GLASS RECYCLING

209 Dobrescu Mircea, Vasilescu Marius, Vasilescu Ioana STUDIES ON PLASTIC RECYCLING WITH ENVIRONMENTAL COMPATIBILITY

214 Ljiljana Trumbulović, Zagorka Aćimović-Pavlović,Ljubiša Andrić, Čedomir Belić, Vladan Milošević MOGUČNOSTI RECIKLIRANJA OTPADNE GUME

219 Ana Ðorđević, Branko Šikman, Jelena Ćirilović MOGUCNOSTI PRIMENE GRANULATA RECIKLIRANE GUME U PROIZVODNJI ASFALTNIH MEŠAVINA

226


ix

Jelena Ćirilović, Ana Đorđević, Branko Šikman EKONOMSKO-EKOLOŠKI ASPEKTI UPOTREBE GRANULATA RECIKLIRANE GUME U KOLOVOZNIM KONSTRUKCIJAMA

232 Ljiljana Trumbulović, Zagorka Aćimović-Pavlović,Ljubiša Andrić, Živomir Belić, Vladan Milošević PROBLEM POLIMERNOG OTPADA

238 Bogdan Nedić, Desimir Jovanović METODE SORTIRANJA PLASTIČNOG OTPADA

244

Sonja Petković, Aleksandar Petković, Srđana Magdalinović MOGUĆNOST RECIKLAŽE OTPADNIH GUMA I UPOTREBA PROIZVODA OD RECIKLIRANE GUME

253 Vasilescu Marius, Vasilescu Ioana, Dobrescu Mircea STUDIES ON THE ADVANTAGES AND PRODUCTIVE EFFICIENCY OF THE ECO-PRODUCTS USED IN CONSTRUCTION

260 Minja Savić, Dragoljub Urošević, Bisenija Petrović PRILOG RECIKLIRANJU OTPADNOG MATERIJALA IZ OPEKARSKE INDUSTRIJE

267 Iva Despotović, Zoran Grdić, Gordana Topličić-Ćurčić, Nenad Ristić EKOLOŠKI ASPEKT ZELENOG BETONA

272

Anja Terzić, Ljubica Pavlović BETONI SA RECIKLIRANIM AGREGATOM - REŠENJE PROBLEMA ODLAGANJA OTPADNOG GRAÐEVINSKOG MATERIJALA

277 Suzana Polić-Radovanović RECIKLIRANI OTPADNI MATERIJALI, FILOZOFIJA DEKONSTRUKCIJE I AKUMULACIJA U KULTURNOJ BAŠTINI

285 Suzana Polić-Radovanović PERFORMATIVNI KVALITET OTPADNOG I RECIKLIRANOG MATERIJALA U SVETLU PROBLEMA ZAŠTITE KULTURNE BAŠTINE

292 Dušica Popović, Ðoka Malešević, Nikola Aleksić ZBRINJAVANJE MEDICINSKOG OTPADA U STOMATOLOŠKOJ PRAKSI

298

Lejla Muhamedagić, Belma Muhamedagić UPRAVLJANJE OPASNIM MEDICINSKIM OTPADOM

303

Milan Petrov, Ljubiša Andrić, Branislav Ivošević, Ivana Jovanović GEOPOLIMERNI MATERIJALI IZ NEKONVENCIONALNIH SIROVINA

310

Zora Levi, Jovan B. Škundrić, Jelena Penavin-Škundrić KOMPARATIVNA ISTRAŽIVANJA ADSORPCIJE FENOLA NA ALUMOSILIKATNIM MATERIJALIMA I PRIRODNOM UGLJU RUDNIKA STANARI

318 Grozdanka D.Bogdanović, Velizar Stanković, Dejan V.Antić, Borislav Sokolović ADSORPCIJA JONA BAKRA NA PRIRODNOM ZEOLITU

327 Janko Mikić, Branislava Lazić, Miro Sudar PROBLEMATIKA OTPADNIH VODA FABRIKE GLINICE „BIRAČ“ IZ ZVORNIKA

334 Milena Tadić OTPADNE VODE GRADA CETINJA I MOGUĆNOST NJIHOVOG PREČIŠĆAVANJA

341 Željko Janković OPERACIJE I PROCES PREČIŠĆAVANJA ZAGAÐUJUCIH MATERIJA U OTPADNIM VODAMA ZAGAÐIVAČA REKE MORAVICE

347 Željka Šobot –Pešić, Dragana Nešković – Markić, Slobodanka Pavlović, Vinko Lazić PREČIŠĆAVANJE PROCJEDNIH DEPONIJSKIH VODA

355


x

Marica Dugić, Pero Dugić, Tatjana Botić PRAVCI RAZVOJA ULJA ZA OBRADU METALA

360

Bisenija Petrović, Vojka Gardić, Vesna Conić, Ljiljana Miličić REGENERACIJA OTPADNIH RASTVORA DOPRINOS EKONOMIČNOM VOÐENJU PROCESA TOPLOG CINKOVANJA

367 Gabrijela Božinović, Nedeljko Magdalinović IZVORI ZAGAĐENJA I MERE ZA POSPEŠIVANJE ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE U SRBIJI

373 Uroš Radojevic, Dragi Antonijević UTICAJ RADNIH FLUIDA RASHLADNIH UREĐAJA NA ŽIVOTNU SREDINU

380

Uroš Radojević, Dragi Antonijević UGLJEN-DIOKSID KAO EKOLOŠKI PRIHVATLJIV RADNI FLUID RASHLADNIH UREĐAJA

387 Jelena D. Nikolić, Snežana R. Grujić, Mihajlo B. Tošić,Vladimir D. Živanović, Srđan D. Matijašević, Ana Veljašević THE POSSIBILITIES FOR REDUCTION OF NITROGEN OXIDES DURING MELTING OF GLASS

395 Desimir Jovanović, Bogdan Nedić, Milomir Čupović PRIMENA POLIMERA U PREHRAMBENOJ INDUSTRIJI I NJIHOV UTICAJ NA ZDRAVLJE

403 Dragan Mihajlović, Violeta Jovanović POLITIKA ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE KAO DEO POSLOVNE POLITIKE PREDUZEĆA

410 Diana Cubela JAPANSKI PROJEKT EKO GRADA

417

Stanislava Stanković, Aleksandar Stojanović, Milena Zafirović Stojanović, Goran Kuzmanović PRIMENA DOBRE POLJOPRIVREDNE PRAKSE KOD KORIŠCENJA STAJNJAKA U CILJU ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE BRANICEVSKOG OKRUGA

424 Miodrag Miljković, Jovica Sokolović,Rodoljub Stanojlović PROCENA VEROVATNOCE NASTAJANJA HAVARIJA OBJEKATA I UGROŽAVANJA ŽIVOTNE SREDINE

428 Boban Cvetanović, Neli Ðordević, Aleksandra Boričić, Danijela Zlatković PROCENA UTICAJA NA ŽIVOTNU SREDINU KAPTAŽE MIROŠTICA I CEVOVODA DO SELA MIROVA

437 Ekrem Bektašević, Alen Baraković, Husejin Keran UTICAJ PRERADE KREČNJAKA SA PK „SOKOLICA“ KOD ZAVIDOVIĆA NA ŽIVOTNU SREDINU

444 Aleksandra Mitovski, Dragana Živković, Ljubiša Balanović, Nada Štrbac, Dragan Manasijević, Marija Savović INOVACIJE U SLUŽBI ODRŽIVOG RAZVOJA

451 Dejan Ðorđević, Srdan Bogetić, Dragan Ćoćkalo KORPORATIVNA DRUŠTVENA ODGOVORNOST I ODRŽIVI RAZVOJ

456

Dragica Stojanović, Miroslava Marić KAKO OSTVARITI PRINCIPE ODRŽIVOG RAZVOJA - ČISTIJA PROIZVODNJA

463

Radmilo Nikolić, Milica Arsić, Aleksandra Fedajev EKONOMSKA KRIZA I ODRŽIVI PRIVREDNI RAZVOJ REPUBLIKE SRBIJE

470

Radmilo Nikolić, Aleksandra Fedajev, Snežana Urošević, Dejan Riznić OSNOVNE KARAKTERISTIKE ODRŽIVOG RAZVOJA PRIVREDE ZAJEČARSKOG OKRUGA

479 Dragica Stojanović OBRAZOVANJEM OD IDEJE DO KONCEPTA ODRŽIVI RAZVOJ

488


xi

Ljiljana Rajić, Božo Dalmacija, Milena Dalmacija, Svetlana Ugarčina Perović, Mile Klašnja ELEKTROREMEDIJACIJA SEDIMENTA ZAGADENOG NIKLOM: PRIMENA BIPOLARNIH ELEKTRODA I POVECANOG KATODNOG PROSTORA

495 Milena Dalmacija, Ðurđa Kerkez, Srdan Rončević, Božo Dalmacija, Elvira Karlović, Ljiljana Rajić, Miljana Prica TESTOVI IZLUŽIVANJA KAO PROCENA BEZBEDNOSTI ODLAGANJA SOLIDIFIKOVANOG/STABILIZOVANOG OTPADA

502 Radmila Pivić, Aleksandra Stanojković, Srboljub Maksimović,Dragi Stevanović, Nevenka Đurović UTICAJ PRIMENE METALURŠKE ŠLJAKE NA PRINOS JEČMA GAJENOG U KONTROLISANIM USLOVIMA NA PSEUDOGLEJU

509 Miroslava Marić, Milan Antonijević FITOREMEDIJACIJA – EKONOMIČNO I EFIKASNO KA ODRŽIVOM RAZVOJU

516

Jovica Sokolović, Miodrag Miljković, Rodoljub Stanojlović, REMEDIJACIJA, DEKONTAMINACIJA I MELIORACIJA ZEMLJIŠTA

525

Miro Maksimović , Stevan Dožić , Matilda Đukić EKONOMSKO VREDNOVANJE EKOLOŠKIH EFEKATA BIOLOŠKE REKULTIVACIJE POŠUMLJAVANJEM SJEVERNOG ODLAGALIŠTA POVRŠINSKOG KOPA „BOGUTOVO SELO“ UGLJEVIK

532 Željko S. Dželetović MULJ NASTAO ISPIRANJEM KOLUBARSKOG LIGNITA KAO SREDSTVO ZA REKULTIVACIJU DEPOSOLA UGLJENOKOPA

537 Dragana Ranđelović PRIMENA ADAPTIVNOG MENADŽMENTA U PROCESU BIOLOŠKE REKULTIVACIJE

544 Vesna Maksimović ECOSYSTEM SERVICES AND SUSTAINABLE DEVELOPMENT – THE MOST IMPORTANT TOPICS AND APPLICATION TO SERBIA

550 Jovan Škundrić, Zdravko N. Milovanović OSVRT NA VJETAR KAO OBNOVLJIV IZVOR ENERGIJE

558

Verica Taseska, Aleksanda Krkoleva, Natasa Markovska SUSTAINABLE ENERGY PRACTICES IN MACEDONIAN AGRICULTURAL SECTOR

565 Verica Taseska, Aleksanda Krkoleva, Natasa Markovska PILOT MICROGRID FED WITH BIOGAS POWER PLANT

572

Stanislava Stanković, Aleksandar Stojanović, Dejan Ilić, Goran Kuzmanović ZAŠTITA VAZDUHA OD ZAGAĐENJA UPOTREBOM BIODIZELA

580

Mirko Ivković IMPLEMENTACIJA SISTEMA URPAVLJANJA OTPADOM U PODZEMNIM RUDNICIMA UGLJA U SRBIJI

585 Milisav Tomić, Ljubina Rakić, Jelena Stanišić PRIMENA INFORMACIONIH TEHNOLOGIJA U UPRAVLJANJU INDUSTRIJSKIM OTPADOM, NA PRIMERU RB „KOLUBARA

591

INDEKS AUTORA / AUTHOR INDEX 599

ZNA AJ RECIKLIRANJA U UPRAVLJANJU VRSTIM OTPADOM

THE IMPORTANCE OF RECYCLING IN THE SOLID WASTE MANAGEMENT

Milovan Vuković#, Nada Štrbac, Ivan Mihajlović, Zvonko Damnjanović

Tehni ki fakultet u Boru Univerziteta u Beogradu, VJ 12, 19210 Bor, Srbija

IZVOD – Smanjenje industrijskog i komunalnog čvrstog otpada povećava standard

života u ekonomskoj, društvenoj, zdravstvenoj i drugim oblastima. Redukcija

industrijskog i komunalnog čvrstog otpada je u savremeno doba jedan od

najznačajnijih zadataka na planu zaštite životne sredine. Unutar sistema za

integrisano upravljanje čvrstim otpadom, recikliranaje igra važnu ulogu. U ovom

radu se razmatra pozicija recikliranja u hijerarhiji različitih strategija u upravljanju

čvrstim otpadom.

Ključne reči: čvrst otpad, upravljanje otpadom, recikliranje, hijerarhija.

ABSTRACT - Reduction of industrial and municipal solid wastes increases the standard

of life in economic, social, health and other areas. Reducing industrial and municipal

solid wastes is now one of the most important tasks in the preservation of the

environment. Within the system of integrated management of solid waste, recycling plays

a significant role. This paper is an attempt to consider the position of recycling in the

hierarchy of various available strategies in management of solid waste.

Keywords: solid waste, waste management, recycling, hierarchy

UVOD

Hijerarhija (uređenje po stepenu važnosti) u upravljanju otpadom može se koristiti u cilju rangiranja nivoa akcija kojima se implementiraju odgovarajući programi. U hijerarhiji upravljanja otpadom koju je, recimo, usvojila Agencija za zaštitu životne sredine SAD, (US Environmental Protection Agency, US EPA), prioritetne aktivnosti se navode prema sledećem opadajućem redosledu važnosti:

# osoba za kontakt: [email protected]

5. SIMPOZIJUM“RECIKLAŽNE TEHNOLOGIJE I ODRŽIVI RAZVOJ”

Hotel „Zdravljak“, Soko Banja, 12.–15. septembar 2010. godine

Tehni ki fakultet u Boru Univerziteta u Beogradu

Vojske Jugoslavije 12, 19210 Bor, Srbija

Telefon: +38130 424 555, 424556, Fax +38130 421 078


189

redukcija na izvoru > recikliranje > sagorevanje otpada > deponovanje.

Ovu hijerarhiju EPA preporučuje onima koji se bave donošenjem odgovarajućih odluka u oblasti upravljanja čvrstim otpadom.

Umesto termina ,,sagorevanje otpada” sve češće se koristi termin ,,transformacija otpada”. Termin ,,sagorevanje” je, naime, dosta ograničavajući izraz. Štaviše, u najširoj interpretaciji hijerarhije integralnim upravljanjem čvrstim otpadom (IUČO), programi i sistem se razvijaju tako da su elementi hijerarhije u međuzavisnom odnosu, a odabiraju se tako da se dopunjuju.

Važno je naglasiti da po stavovima EPA ne postoji razlika između sagorevanja otpada (transformacije) i deponovanja; obe faze se posmatraju kao pogodne komponente programa integrisanog upravljanja otpadom. Međutim, mnoge zemlje su usvojile znatno strožu interpretaciju hijerarhije IUČO. Naime, recikliranje se razmatra samo kada se iscrpe sve mogućnosti da se smanji količina otpada na izvoru. Slično, transformacija otpada se razmatra samo kad je maksimalna moguća količina materijala reciklirana. U Kaliforniji se, ilustracije radi, pravi razlika između transformacije i odlaganja (dispozicije).

U Evropskoj Uniji preporučena hijerarhija otpada zasniva se na sledećim aktivnostima (poređane po stepenu važnosti): (1) sprečavanje nastajanja otpada i redukcija njegove štetnosti, (2) ponovna upotreba, (3) recikliranje, (4) iskorišćenje za dobijanje energije, (5) sigurno odlaganje (spaljivanje ili odlaganje na deponiju).

Načelo hijerarhije upravljanja otpadom u ,,Zakonu o upravljanju otpadom’’ (,,Sl. Glasnik RS’’, br 36 od 15. 5. 2009. godine) na identičan način utvrđuje hijerarhiju upravljanja otpadom (Član 6.).

Hijerarhija upravljanja otpadom predstavlja redosled prioriteta u praksi upravljanja optadom:

− prevencija stvaranja otpada i redukcija, odnosno smanjenje korišćenja resursa i smanjenje količina i/ili opasnih karakterstika nastalih proizvoda;

− ponovna upotreba, odnosno ponovno korišćenje proizvoda za istu ili drugu namenu;

− reciklaža, odnosno tretman otpada radi dobijanja sirovine za proizvodnju istog ili drugog proizvoda;

− iskorišćenje, odnosno korišćenje vrednosti otpada (kompostiranje, spaljivanje uz iskorišćenje energije i dr.);

− odlaganje otpada deponovanjem ili spaljivanje bez iskorišćenja energije, ako ne postoji drugo odgovarajuće rešenje. Često se hijerarhija prioriteta, bar kada se misli na komunalni nivo,

sagledava kroz takozvanu prizmu ,,3R” koja obuhvata sledeće aktivnosti:

− smanjenje količine otpada na samom izvoru (Reduce),

− smanjenje količine otpada ponovnom upotrebom (Reuse),

− recikliranje nastalog otpada (Recycle). Naravno, smanjenje količine nastalog otpada treba uzeti kao prvi izbor.

Sledeći korak je korišćenje otpada; na primer, ponovno punjenje staklenih boca. Treća mogućnost je recikliranje materijala; na primer, sakupljanje aluminijumskih konzervi za reprocesiranje i ponovnu upotrebu.

FAZE U INTEGRALNOM UPRAVLJANJU VRSTIM OTPADOM

Ipak, hijerarhije u upravljanju otpadom nisu tako jednostavne. Na slici 1


190

je prikazana strategija upravljanja (ili hijerarhija) na kojoj se vidi promena od najprostije tehnologije (odlaganje na deponiji) do naprednijih tehnologija (recikliranje itd). Razvijenije tehnologije dovode do minimizacije nastalog otpada. Slika 2. takođe pokazuje prioritete u upravljanju ČO (tzv. pravilo ,,5R”).

Redukcija na izvoru

Najvažniji korak u hijerarhiji upravljanja čvrstim otpadom je redukcija na izvoru koja uključuje smanjenje količine i/ili toksičnosti otpada koji nastaje. Ova aktivnost se nalazi na vrhu niza prioriteta zato što je to najbolji način da se smanji količina otpada, a time i troškovi rukovanja otpadom, kao i uticaj na životnu sredinu. Redukcija na izvoru se ostvaruje promenom dizajna, promenama u procesu izrade, kroz pakovanje proizvoda sa minimalnim sadržajem toksičnih materija, sa minimalnom zapreminom materijala ili dužim upotrebnim vekom. Redukcija količine otpada može se izvesti i u domaćinstvima, komercijalnim ili industrijskim postrojenjima, kroz ponovnu upotrebu proizvoda i materijala.

Slika 1. Primer hijerarhije u upravljanju otpadom [1]

Ponovna upotreba

Ukoliko se ne može sprečiti nastajanje otpada, trebalo bi videti da li se on može ponovo koristiti. Ponovnim korišćenjem proizvoda štedi se energija za izradu novog i smanjuju se troškovi odlaganja na deponiju. Ponovna upotreba je bila uobičajna za ambalaže za pića. Jedna staklena boca može se iznova puniti 30 i više puta i time zameniti 30 plastičnih boca. Odeća i obuća su male komponente u sastavu otpada prosečnog domaćinstva i uspešno se mogu iznova koristiti ili donirati u humanitarne svrhe. Uz manje ili veće prepravke, može se produžiti vek nekih proizvoda iako materijali kao što su papir, plastika i nepovratna staklena ambalaža, odnosno slomljeno staklo, nisu prihvatljivi za direktno ponovno korišćenje. Ove materijale je moguće ponovno iskoristiti postupcima recikliranja, što ujedno i predstavlja sledeći korak u pravilnom postupanju sa otpadom.


191

Recikliranje

Recikliranje, kao korak u hijerarhiji IUČO, uključuje: (1) separaciju i sakupljanje otpadnog materijala; (2) pripremu ovih materijala za ponovnu upotrebu, reprocesiranje i ponovnu izradu; te (3) ponovnu upotrebu, reprocesiranje i ponovnu proizvodnju ovih materijala. Recikliranje je važan faktor kojim se štede prirodni resursi i smanjuje se količina otpada koji se trajno odlaže.

Ovaj korak ne može zameniti prva dva (prevenciju nastajanja i ponovnu upotrebu) pa uz to treba osigurati da recikliranje ne deluje negativno na prevenciju stvaranja otpada i njegovu ponovnu upotrebu. Pažnju treba obratiti na to da se neki materijali ne mogu efektno reciklirati, odnosno ne mogu se reciklirati u materijale istog kvaliteta.

Neki delovi otpada mogu predstavljati odličan izvor energije. Tako, na primer, procesom kompostiranja se od organskog otpada može dobiti materijal sličan humusu. Kompostiranje u stvari predstavlja reciklažu određenih vrsta organskog otpada u prisustvu kiseonika, radi dobijanja materijala sličnog humusu i smanjenja zapremine organskog otpada. Organski otpad je izvor koji bi trebalo da bude vraćen prirodi. Od organskog otpada se, takođe, procesom anaerobne digestije (razlaganje bez prisustva kiseonika) može dobiti gasovito gorivo (biogas) i organsko đubrivo.

Transformacija otpada

Transformacija otpada obuhvata fizičke, hemijske ili biološke promene otpada. Ove promene se koriste kod komunalnog čvrstog otpada s ciljem da se:

− poboljša efikasnost radnji i sistema upravljanja čvrstim otpadom,

− iskoriste materijali koji se mogu reciklirati ili ponovo upotrebiti i

− dobije konverzioni proizvod (na primer, kompost) ili energija u obliku toplote ili sagorljivog biogasa.

Slika 2. Pravilo ,,5R’’ [1]

Transformacija otpadnog materijala obično dovodi do smanjenja

zapremine otpada, a time se, ujedno, smanjuje i potrebna zapremina zemljišta za deponovanje. Primer za to je redukcija zapremine sagorevanjem.


192

Deponovanje

Šta uraditi sa otpadnim materijalom koji: (1) ne može biti recikliran ili nema nikakvu primenu (2) zaostaje posle odvajanja materijala koji se mogu reciklirati u postrojenju za vraćanje materijala i (3) zaostaje posle iskorišćenja produkata konverzije ili energije. Postoje samo dva alternativna rešenja za dugoročno upravljanje čvrstim otpadom i rezidualnim (zaostalim) materijalom: odlaganje (dispozicija) na površinu zemlje ili odlaganje na dno okeana. Deponovanje, četvrti korak po značaju prema IUČO hijerarhiji, uključuje kontrolisano odlaganje otpada na ili u zemlju. Ovaj metod se i najčešće primenjuje za krajnje odlaganje otpadnog materijala. Ipak, označen je kao poslednji u hijerarhijskom nizu zato što je deponovanje najmanje poželjno rešenje u upravljanju otpadom.

Ovaj korak ne može zameniti prva dva (prevenciju nastajanja i ponovnu upotrebu) pa uz to treba osigurati da recikliranje ne deluje negativno na prevenciju stvaranja otpada i njegovu ponovnu upotrebu. Pažnju treba obratiti na to da se neki materijali ne mogu efektno reciklirati, odnosno ne mogu se reciklirati u materijale istog kvaliteta.

Neki delovi otpada mogu predstavljati odličan izvor energije. Tako, na primer, procesom kompostiranja se od organskog otpada može dobiti materijal sličan humusu. Kompostiranje, u stvari, predstavlja reciklažu određenih vrsta organskog otpada u prisustvu kiseonika, radi dobijanja materijala sličnog humusu i smanjenja zapremine organskog otpada. Organski otpad je izvor koji treba da bude vraćen prirodi. Takođe se od organskog otpada procesom anaerobne digestije (razlaganje bez prisustva kiseonika) može dobiti gasovito gorivo (biogas) i organsko đubrivo.

Sav otpad koji je nastao, a nije mogao da se ponovo upotrebi ili reciklira, treba odložiti na najbezbedniji način u deponiju komunalnog otpada što predstavlja poslednji korak u zbrinjavanju otpada.

ZAKLJU AK

Bez uvođenja reciklaže u svakodnevni život nemoguće je zamisliti bilo kakav celovit sistem upravljanja otpadom. Ključ svakog uspešnog recikliranja jeste razvrstavanje otpada na izvoru (odnosno, na mestu nastajanja) i organizovano prikupljanje istog. Prikupljeni otpad treba biti razvrstan prema vrsti materijala, da bude čist i suv.

Značaj reciklaže čvrstog komunalnog otpada se stalno povećava usled njenih povoljnosti, jer recikliranje:

− štedi energetske resurse,

− štedi nacionalne, globalne resurse za buduće generacije,

− smanjuje troškove deponovanja,

− smanjuje zapreminsko opterećenje deponija produžavajući im životni vek,

− smanjuje sve oblike zagađenja nastale pri eksploataciji i proizvodnji osnovne sirovine,

− donosi pozitivne ekonomske rezultate plasmanom reciklabilnih materijala na tržište,


193

− smanjuje zagađenje okoline korišćenjem reciklabilnih materijala umesto osnovne sirovine,

− poboljšava kulturu i estetske uslove življenja,

− omogućava otvaranje novih radnih mesta. Prema izvesnim istraživanjima, na svakih 10.000 tona recikliranog otpada

otvori se 32,7 radnih mesta dok se odlaganjem iste količine otpada na sanitarnoj deponiji bez reciklaže otvara samo 6,5 radnih mesta.

2

Premda se značaj recikliranja poslednjih decenija povećava, ekonomski podsticaji za recikliranje znatno variraju. Recikliranje pojedinih materijala, poput aluminijuma, jeste profitabilno zbog znatnih ušteda u potrošnji energije i drugih troškova u poređenju sa korišćenjem osnovnih sirovina (boksita i glinice, u slučaju dobijanja aluminijuma).

Znatan deo proizvodnje i drugih metala koristi ostatke ili reciklirane inpute. U SAD skoro polovina potrošnje metala potiče od recikliranja – gvožđe i čelik oko 55 procenata, bakar oko 45 procenata, aluminijum oko 40 procenata, te cink i kalaj oko 35 procenata. Reciklaža olova iznosi skoro 70%, čime se znatno smanjuje prisustvo rezidualnih jedinjenja olova u životnoj sredini.

3

LITERATURA

1. Ristić, M., Vuković, M.: Upravljanje čvrstim otpadom, Tehnički fakultet, Bor, 2006. 2. Vuković, M., Štrbac, N.: Ekološki menadžment, Gragomed, Bor, 2010. 3. Harris, J.M.: Ekonomija životne sredine i prirodnih resursa, DATASTATUS, Beograd,

2009.

3. 2010 - 5_srtor - značaj recikliranja u upravljanju čvrstim otpadom

Documents

materijale

simpozijum

upravljanju

njegovu ponovnu

dr grozdanka

upravljanju

ponovnu upotrebu

prevenciju