260810 pnmsh - plani hapësinor - srb - ammk-rks.net · nacionalni park “sar planina” –...

Nacionalni Park „Šar Planina“– Plan prostornog razvoja

1

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Republika e Kosovës Republika Kosovo – Republic of Kosovo

Qeveria – Vlada – Government

Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor Ministarstvo sredine i prostornog planiranja

Ministry of Environment and Spatial Planning Instituti për Planifikim Hapësinor – Institute for Spatial Planning – Institut za Prostorno Planiranje

PROSTORNI PLAN NACIONALNI PARK „ŠAR-PLANINA“

Nacionalni Park “Sar Planina” – Prostorno Razvojni Plan

2

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

NACIONALNI PARK „ŠAR-PLANINA” Nacrt PLAN PROSTORNOG RAZVOJA Ovaj dokument je izradio Institut za Prostorno planiranje u saradnji sa relevantnim strukturama iz vladinog sektora, opštinskih uprava i drugih razlicitih struktura i nivoa kosovskog društva. Napomena: Kompetentna versia dokumenta je versia na albanskom jeziku.


3

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

REPUBLIKA KOSOVO VLADA KOSOVA MINISTARSTVO SREDINE I PROSTORNOG PLANIRANJA

INSTITUT ZA PROSTORNO PLANIRANJE

NACIONALNI PARK „ŠAR-PLANINA” Nacrt PROSTORNI PLAN Priština, februar 2009. god.


4

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje


5

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

GLAVNE FAZE PROFIL PROSTORNOG RAZVOJA VIZIJA, NAČELA I CILJEVI OKVIR PROSTORNOG RAZVOJA STRATEGIJA PROSTORNOG RAZVOJA ODREDBE ZA PRIMENU

I

II

III

IV

V


6

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje Sustav

Uvod ............................................................................................7 Uslov............................................Error! Bookmark not defined. Uloga i karakter plana..................................................................8 Proces, faze, tematske oblasti, izvori podataka ..........................8 Zakonska osnova i glavna svrha .................................................9 Glavne funkcije Nacionalnog parka Šar-planine .......................10 PROFIL PROSTORNOG RAZVOJA ........................................13 I ..................................................................................................15 PROFIL PROSTORNOG RAZVOJA.........................................15 1. Profil prostornog razvoja i analiza situacije.......................15 1.1. Pozicija, istorijat, osobine i osnovni podaci..............15 1.2. Postojeći profil situacijeError! Bookmark not defined. 1.2.1. Ekološko i prostorno stanje u Parku ....................22 Flora...........................................................................................39 1.2.2. Ekonomski uslovi Parka.......................................44 1.2.3. Uslovi infrastrukture .............................................52 Telekomunikacije.......................................................................53 1.3. SWOT analiza situacije ............................................55 1.4. Izazovi za budući prostorni razvoj ............................56 Kakve su mogućnosti identifikovane? .......................................59 Kakve su mogućnosti identifikovane? .......................................61 Šta i zašto predstavlja izazov? ..................................................63 Kakve su mogućnosti identifikovane? .......................................63 Spisak identifikovanih pitanja ....................................................64 Šta i zašto predstavlja izazov? ..................................................65 Kakve su mogućnosti identifikovane? .......................................65 Kakve su mogućnosti identifikovane? .......................................67 VIZIJA, NAČELA I CILJEVI......................................................71 2. Vizija, načela i strateški ciljevi budućeg razvoja NP Šar-planine .......................................................................................71 2.1. Vizija budućeg razvoja Nacionalnog parka Šar-planine 71 Vizija ..........................................................................................71 2.2. Opšta načela razvoja i očuvanja ..............................72 2.3. Kapacitet ulaganja....................................................74 3. Koncept i struktura prostornog razvoja .............................81 STRATEGIJA PROSTORNOG RAZVOJA ............................101 Prostorni uticaj primene i neprimene strategije .......................101 Odredbe za primenu ..............................................................129

Opšte odredbe.........................................................................129 Mere za primenu Plana ...........................................................129 Regulisanje prostora................................................................130 Nova granica NPŠP:................................................................130 Podela prostora na zone .........................................................132 Režim zaštite, izgradnje i prostorne regulacije........................133 Režim prostornog korišćenja ...................................................134 Planiranje i smeštaj .................................................................134 Javni objekti .............................................................................136 Slobodan prostor .....................................................................136 Odredbe o kampovima ............................................................136 Infrastruktura............................................................................138 Učesnici u izradi plana.............................................................140 LITERATURA I IZVORI ...........................................................141 Zahvalnica ...............................................................................141 Aneks 1 ………………………………………………..…………143 Aneks 2 …………………………………………………..…….. 149 Aneks 3 ………………………………………………..……….. 151


7

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Uvod

Odlukom kosovske Skupštine iz 1986. godine, nekoliko oblasti od posebnog značaja proglašene su za nacionalni park, pod novim imenom, Nacionalni Park „Šar Planina“. Otada, uloženi su napori u tu oblast koji se tiču toga da se park tretira na takav način da se obezbedi poštovanje postavljenih kriterijuma u pravilima kao i da se obezbedi poštovanje uslova predviđenih međunarodnim konvencijama i zakonima.

Negovanje prirodnih vrednosti je neophodno jer bi omogućilo da trenutne i buduće generacije uživaju u njima. Ovo je jedan od osnovnih preduslova čijim bi se ispunjenjem omogućilo postizanje održivog prostornog razvoja.

Razvoj, regulisanje i korišćenje Nacionalnog Parka „Šar Planine“ zahteva organizovane i koordinisane mere svih aktera, traži dugoročne strategije i politiku koja bi se zasnivala na rezultatima procesa istraživanja i planiranja. Suprotno tome, nekontrolisani razvoj i korišćenje ovih prirodnih vrednosti moglo bi dovesti do ozbiljnih posledica u smislu degradacije životne sredine i drugih privrednih vrednosti.

Stanje

Uspostavljanje i funkcije novih ustanova koje će se baviti životnom sredinom, i na centralnom i na lokalnom nivou, dokazalo se efikasnim u ostvarivanju željenih ciljeva, ali u isto vreme bilo je i nedovoljno. Trenutno, postoje dve uprave koje upravljaju imovinom Parka, jedna se nalazi u Prizrenu i nije u mogućnosti da upražnjava svoja ovlašćenja nad celom teritorijom, a druga u Štrpcu/Shtërpcë, koja upravlja samo delom teritorije koji spada pod tom opštinom. Postojanje i funkcije dve uprave stvara prazninu u kojoj različite mere degradacije nalaze opravdanje.

Veliki izazov tiče se baze podataka, koja ne postoji, a jedini podaci koji se mogu dobiti su u jednostavnoj pisanoj formi čije dobijanje često zavisi od dobre volje lica koje ih poseduje. Još uvek postoje dileme u vezi sa granicama Parka. Zakon o Nacionalnom Parku „Šar Planine“ predviđa da Park pokriva površinu od 39.000 ha. Analiza trenutnog stanja je uveliko zasnovana na nekim starim podacima, koji iz gore navedenih razloga ne mogu biti obnovljeni. Različite metode procene i poređenja upotrebljene su u približavanju predstavljenog stanja realnom, kao i u definisanju granica u smislu postizanja mogućnosti da se dođe do poštovanja plana za budući razvoj Parka.

Imajući u vidu privredni razvoj i rast populacije, može se videti potreba i stvarna pojava brzog širenja gradova i rast, ili tzv. brza ili intenzivna urbanizacija (odlika savremenog sveta). Ovo se dešava i na Kosovu, ali nije praćeno planiranjem i dešava se van bilo kakvih normi i standarda prostornog razvoja. Sve ove neregularnosti nastale su kao rezultat više faktora, kao što su politička situacija (tranzicija državnog reda i formiranje nove države), sporo i neadekvatno funkcionisanje institucija, odsustvo kvalifikovanog kadra na svim nivoima, nemogućnost opština da blagovremeno odgovore na zahteve, neprimena ranijih važećih prostornih i urbanističkih planova. Itd.

Do danas, samo nekoliko opština deluje ili se razvija u skladu sa ranijim planom. Iz „Izveštaja o situaciji u prostornom i urbanističkom planiranju i rukovođenju u opštinama na Kosovu“,


8

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

objavljenog januara 2007. god. iz MSPP – Odeljenja za prostorno planiranje, koji predstavlja situaciju, dostignuća, kašnjenja, probleme sa kojima su se opštine suočavale u izradi prostornih i urbanističkih planova i primeni istih, može se lako proceniti kvalitet u ovom polju, kao i moć opština da reaguju u skladu sa uslovima planiranja i razvoja na svojoj teritoriji.

Za teritoriju Nacionalnog parka takođe, nepostojanje takvog plana dovelo je do toga da izgradnja objekata učini situaciju takvom da je dostigla granicu normalne države. Neke od najkarakterističnih i poznatih osobina Parka su na ivici uništenja, značajne površine šuma su trajno ugrožene različitim bolestima i nekontrolisanom sečom. Jedan deo različitih prirodnih celina i vrednosti u milosti je nekoordinisane brige nekih lica i samih građana, koji se često puta angažuju i preduzimaju neprikladne mere. Samim tim, izrada prostornog plana za Nacionalni park Šar-planine je hitno potreban uslov. Ovaj plan bi obezbedio rešenja za rešavanje mnogih negativnih pojava koje utiču na jedno od najvećih prirodnih blaga Kosova. Plan prostornog razvoja Parka takođe bi obezbedio rešenja u pogledu različitih neizvesnosti vezano za stvaranje efikasne strukture rukovođenja Nacionalnim parkom. Jedno od najbitnijih pitanja dokumenta – Prostornog plana Kosova 2005-2015+, jeste prirodna i kulturna baština, gubitak, uništavanje i neodržavanje istog. Samim tim, glavni cilj ovog plana jeste da se obezbedi kontrolisani prostorni razvoj Parka, obezbeđivanjem zaštite prirodnih, ekoloških i pejzaških vrednosti baštine, kao i očuvanjem raznovrsnosti, jedne od najprepoznatljive i posebne osobine ove oblasti.

Uloga i karakter plana Izrada prostornog plana za Nacionalni park Šar-planine zasniva se na važećim zakonima i pravilima, kao što su Zakon o prostornom planiranju, Zakon o poljoprivrednom zemljištu, Zakon o stanovanju i izgradnji, Zakon o zaštiti životne sredine, Zakon o zaštiti prirode i Zakon o vodama.

Izrada plana služila bi kao smernica za:

• Identifikovanje oblasti unutar Parka koje imaju potencijal za prostorni razvoj;

• Usvajanje politike vezano za raspodelu mogućeg razvoja na teritoriji Parka, u smislu razvoja turizma, pružanja različitih usluga, uvek u cilju maksimalnog očuvanja prirodne i kulturne baštine i vrednosti;

• Identifikovanje uloge naselja (sela) oko Parka i uloga većih gradova u blizini Parka; i

• Identifikovanje uloge glavne infrastrukture i veza sa teritorijom Parka.

Nacionalni park Šar-planina je dokument koji bi trebalo da promoviše zajednički interes građana Kosova, za brzi privredni razvoj, sa ciljem da se unapredi kvalitet života ali i da se očuvaju resursi, prirodno i kulturno nasleđe. Odlukama koje treba doneti, prostorni plan mora:

• da vodi vladin sektor i agencije u izradi i primeni politike i odluka za pravično i jednako korišćenje ovih prirodnih resursa;

• da definiše kategorizaciju oblasti koje će se podvrgnuti režimu kontrolisanog razvoja, oblasti u kojima će doći do izvesnog razvoja, lokacija gde će doći do razvoja i lokacija za namensko korišćenje.

Proces, faze, tematske oblasti, izvori podataka Prema okviru izrade dokumenta Nacionalnog parka Šar-planine, postoje 5 faze u kojima se radi na sledećim dokumentima:

• Profil Nacionalnog parka Šar-planine; • Vizija i strateški ciljevi; • Okvir prostornog razvoja; • Strategije primene; i • Odredbe za primenu.

Prva faza obuhvata izradu profila (postojeće situacije) Nacionalnog parka Šar-planine. Dokument opisuje razvojnu situaciju u Nacionalnom parku, sa gledišta sledeće tri stavke: životna sredina i korišćenje zemljišta, privredni i društveni razvoj, i infrastruktura.

Sledeći materijal je zasnovan na podacima dobijenim direktno sa terena, iz četiri opštine na čijoj teritoriji se nalazi Šar-planina,


9

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

iz opštinskog razvojnog plana opštine Štrpce i relevantnih sektora vladinih ministarstava Kosova, postojeće dokumentacije o izvodljivosti da se Šar-planina proglasi za nacionalni park, dokumenta koja su izradile različite međunarodne razvojne agencije aktivne u različitim oblastima kao što su šume, ruralni razvoj, itd. Pa ipak, postoje i podaci zasnovani na procenama koje su dali različiti stručnjaci i nevladine sektorske grupe. Neke od procena i analiza su takođe dobijene od stručne grupe koja se bavila ovim temama.

Zakonska osnova i glavna svrha

U okviru Vlade Kosova, prostornim planiranjem i regulacijom prvenstveno se bavi Ministarstvo sredine i prostornog planiranja.

Zakon o prostornom planiranju, usvojen u Skupštini Kosova i proglašen od strane SPGS UN 10. septembra 2003. god. određuje Ministarstvo sredine i prostornog planiranja kao glavnog nosioca odgovornosti za izradu prostornog plana za Kosovo.

MSPP je 3. oktobra 2003. god. uspostavilo Institut za prostorno planiranje, svojstvenu organizacionu jedinicu sa odgovornošću da preuzme službene dužnosti u polju prostornog planiranja, čime je preuzela i odgovornost za izradu prostornih planova za određene oblasti, kao što je Nacionalni par Šar-planina.

Šema procesa

Zakon o prostornom planiranju deli sistem planiranja na dva nivoa: Za teritoriju Kosova – centralni nivo:

1. Prostorni plan Kosova 2. Prostorni planovi za posebne oblasti

Za teritorije opština – lokalni nivo:

1. Opštinski razvojni plan 2. Urbanistički razvojni plan 3. Urbanističko regulacioni plan

Šema institucionalne organizacije, sa pozicijama u procesu prostornog planiranja, prikazana je gore.

Prostorni plan Nacionalnog parka Šar-planine mora se zasnivati na postojećem društvenom, ekonomskom i ekološkom stanju, i mora se izraditi kroz proces donošenja odluke koji je obuhvatan, transparentan i participatoran.


10

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Učešće javnosti podrazumeva obuhvatanje resornih ministarstava Vlade Kosova, opštinskih vlasti, naučno-istraživačkih institucija, organizacija građanskog društva, agencija UN, agencija za razvoj šuma, kancelarija za vezu na Kosovu, institucija EU, itd.

Prostorni plan Nacionalnog parka Šar-planine izrađen je na osnovu:

• načela utvrđenih zakonom; • vizije i strateških ciljeva; • izveštaja iz važnih sektora; • razvojnih strategija iz različitih sektora; • drugih elemenata utvrđenih posebnim aktima.

Plan predviđa dugoročna načela i ciljeve prostornog planiranja za period od najmanje 10 godina, definišući realne rokove i implikacije po budžet.

Proces planiranja je proces koji živi. Mora se stalno pratiti, ocenjivati i možda menjati u skladu sa potrebama.

Glavne funkcije Nacionalnog parka Šar-planine

Uz Nacionalni park Šar-planine i u skladu sa Zakonom o zaštiti prirode, moramo obezbediti:

a) zaštitu, očuvanje, obnovu i održivo korišćenje prirode i obnovljivih prirodnih resursa;

b) revitalizaciju oštećenih prirodnih teritorija ili njenih delova i nadoknaditi takvu štetu;

c) očuvati i povratiti ekološku ravnotežu prirode; d) uspostavljanje sistema za planiranje, upravljanje,

popisivanje, informisanje i finansiranje u cilju zaštite prirode;

e) sprovođenje dužnosti kako je definisano u politici za zaštitu prirode;

f) smanjeno nepropisno korišćenje i ugrožavanje vrsti flore i faune, posebno važnih i ugroženih vrsti, i njihovih staništa;

g) pravo na informisanje i učešće javnosti u zaštiti prirode; h) pravo građana na bezbedno okruženje i rekreaciju u

prirodi; i) bioraznovrsnost, očuvanjem važnih prirodnih staništa i

važne flore i faune vezano za režime zaštite.

Prema Zakonu o očuvanju prirode, Nacionalni park je teritorija sa funkcijama:

a) zaštite ekološke celine, jednog ili više eko-sistema, za današnju i naredne generacije;

b) eliminisanja upotrebe i zloupotrebe sa ciljem da se promeni ili ošteti priroda:

c) kroz obezbeđivanje osnova za duhovne, naučne, obrazovne, rekreacione i kulturne potrebe, i potrebe posete, u skladu sa načelima zaštite životne sredine. 1. zaštita prirodnih teritorija od nacionalnog i

međunarodnog značaja za duhovne, naučne, obrazovne, rekreativne i turističke ciljeve;

2. očuvanje izvornog stanja, reprezentativnih primeraka fiziografskih zona, biotičkih zajednica, genetičkih resursa i vrsta za obezbeđenje biodiverziteta i ekološke stabilnosti;

3. obezbeđenje korišćenja sa inspirativnog, naučnog, obrazovnog, kulturnog i rekreativnog aspekta da bi održavalo zonu u prirodnom stanju ili blizu prirodnog stanja;

4. izuzimanje korišćenja ili poseta koji mogu da uzrokuju izmene i oštećenje prirode;

5. održavanje ekoloških, geomorfoloških i estetičkih karakteristika za koje je teritorija proglašena zaštićenom.

Funkcije nacionalnog parka određuju se na način da one obezbede u prvom redu zaštitu i razvoj osnovnih vrednosti nacionalnog parka, onda uređenje i korišćenje ovih vrednosti:

• Očuvanje i zaštita prisutinih izvornih i delimično izmenjenih vrednosti i prirodnih retkosti,

• Zaštita i napredak pejzaža regiona kao celine,


11

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

• Očuvanje i zaštita kulturno-istorijskog nasleđa, • Razvoj i napredak prirodnih i stovrenih vrednsti kao i

razvoj sadašnjih i novih aktivnosti, • Ekonomisanje i napredak prirodnih i ekonomskih

vrednosti, • Korišćenje vrednosti nacionalnog parka u cilju naučnih,

obrazovnih, vaspitinih i kulturnih istraživanja, • Korišćenje vrednosti nacionalnog parka za potrebe

privrede, pre svega za potrebe kulturno-rekreativnih delatnosti, onda za korišćenje šuma, planinskih pašnjaka, poljoprivrednog zemljišta i drugo,

• Povećanje svesti građana o prirodnim vrednostima,


12

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje


13

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

PROFIL PROSTORNOG RAZVOJA

I


14

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje


15

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje I

PROFIL PROSTORNOG RAZVOJA

1. Profil prostornog razvoja i analiza situacije

1.1. Pozicija, istorijat, osobine i osnovni podaci

Nacionalni Park „Šar Planina“, kao deo Kosova, prostire se centralnim delom Balkanskog poluostrva, stoji na raskrsnici između Crnog mora i Jadranskog mora u pravcu istok-zapad, i između Centralne Evrope i Egejskog mora u pravcu sever-jug.

Od cele teritorije Šar-planine, Kosovu pripadaju severni delovi, koji pokrivaju površinu od 1100 km2 ili oko 1/10 teritorije Kosova, dok preostali delovi, ili južni deo Šarskih planina, površina od 500 km2 se nalazi na teritoriji Bivše Jugoslovenske Republike Makedonije. Linija koja se pruža duž najviših visina Šar-planinskih vrhova određuje granicu koja je u isto vreme granica između države Kosova i BJR Makedonije. Kroz dolinu reke Lepenac (Sirinić), povezuje se sa ostalim delovima Kosova.


16

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Nacionalni park, proglašen 1986. god. pokriva 390 km2 ili 35.4% ukupne površine Šarskih planina koji se protežu kroz teritoriju Kosova. Ovo obuhvata 3.58% ukupne površine teritorije Republike Kosova. Nacionalni park Šar-planina proglašen je sa namerom da se očuvaju biljna i životinjska raznovrsnost, planinskih vrhovi, planinske reke i jezera. Bioraznovrsnost Šar-planine predstavlja osobinu Balkana i Mediterana, čime je ona oblast bogata florom i faunom, uključujući endemične i retke vrste.

Mapa: Pozicija NP „Šar-planine ” na Kosovu i u regionu.

U okviru bivše Jugoslavije, Kosovo je bilo potpisnik međunarodne Konvencije o zaštiti svetske kulturne i prirodne baštine (Službeni list SFRJ br. 57/74) i Stokholmske deklaracije (sa konferencije UN održane 1972). Ove konvencije određuju obaveze u vezi sa prirodnim dobrom, posebno u pogledu „reprezentativnih uzoraka prirodnih sistema“, koji se moraju zaštiti za dobrobit trenutne i budućih generacija. Takođe, za „prirodne spomenike nastale od fizičkih i bioloških formacija izvanredne univerzalne vrednosti u naučnom smislu i u smislu očuvanja“, postoji obaveza za angažovanje u naučno-istraživačkom i tehničkom radu i stvaranje metodologija koje će se koristiti za preduzimanje mera za očuvanje kulturne i prirodne baštine.


17

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Naučne informacije u vezi sa Parkom su generalno zasnovane na evidenciji/procenama iz 80-ih i 90-ih godina, orijentisane mahom ka naučnim studijama, a manje ka rukovođenju i očuvanju. Postoji potreba da se vrste i životna sredina cene na osnovu međunarodno priznatih metodologija, u smislu raspodele biodiverziteta, efikasnog rukovođenja i razvoja zajednice. Studija SIDA-e iz 2001. god. predložila je proces izrade plana upravljanja parkom, zajedno sa procenama za granicu, razvoj sistema podele na zone i stvaranjem šeme upravljanja.

U okviru Sistema zaštićenih zona na Kosovu, koji obuhvata nacionalni park, 38 prirodnih spomenika i dva zaštićena pejzaža – prema kriterijumima i klasifikaciji IUCN-a, Kosovo pod režimom zaštite ima manje 5% svoje teritorije. Većina ove površina spada pod teritorijom Nacionalnog parka Šar-planine. Proglašenjem Bjeshket e Nemuna za nacionalni park (kako je predloženo), zaštićena zona bi se udvostručila, čime bi se ispunile željene međunarodne norme (odnos od 10% zaštićenih prirodnih oblasti od ukupne teritorije zemlje).

Od onoga što se može videti iz grafikona, Kosovo ima mali broj zaštićenih oblasti. Samim tim, nove inicijative koje bi trebalo da budu rezultat saradnje među institucijama i odeljenjima uticale bi i nastojale da se ostvari drugačiji odnos, najmanje 10% od ukupne teritorije kao zaštićene oblasti.

Granice Parka Granica Parka, prema dokumentaciji na osnovu koje je došlo do proglašenja nacionalnog parka, u jugoistočnom delu odgovara granici između Makedonije i Kosova, na najvišim kvotama, naime Ljuboten (2.499 m), kroz Kulu (2.314 m), Livadice (2.491 m), Çuka e Liqenit (2.604 m), Bistre (2.640 m), Crni kamen (2.584 m), Kobilice (2.526 m), pa do kvote Karanikole (2.106 m).

Odnos zaštićenih oblasti na teritoriji zemlje

U pravcu jug-zapad, na nižim visinama granice sa Makedonijom, granica Nacionalnog parka skreće u pravcu sever-zapad, do kvote od 1.626 m. Od ove kvote, granica skreće ka istoku nad selom Manastirice i dolazi do kvote od 1.671 m a zatim produžuje do kvote od 1.310 m.

Granica parka se zatim okreće u pravcu sever-istok do kvote od 1.435 m (Javoravica), odakle skreće u pravcu istoka do kvote od 1.765 m (Mlake), odakle ide u pravcu sever-istok ka Miso planinama do kvote od 1.522 m.

Zatim, granica skreće u pravcu sever-zapad do kvote od 1.271 m i proteže se iznad sela Gornje Selo, gde granica obeležava put Prizren – Brezovica, do Oborri Mbreteror i kvote od 1.120 m.

Od ove kvote, granica se širi u pravcu zapada nad crkvom Presvete Bogorodice i visine od 1.212 m do kvote od 1.130 m a od ove tačke u pravcu zapada, kroz kvotu od 931 m, dostiže visinu od 1.507 m. Od ove tačke, granica skreće u pravcu sever-istok ka kvoti od 1656 m, uključujući Golem bor (alb. Pisha e Madhe) sa istočne strane, i nastavlja u pravcu severa do kvote od 1.509 m a od te tačke, u pravcu sever-istok do kvote od 1.598 m (Granzon). Zatim, nastavlja u pravcu severa do kvote od 1.931 m, pa do kvote od 1.710 m a odatle u pravcu sever-zapad do kvote od 1.456 m (Rusenica). Zatim, granica se

Procenat zaštićenih prirodnih oblasti od ukupne teritorije zemlje

2,9

3,8

9,5 6,5

0,5

13,2

13,2

29,915,8

44

2,8 8,9Albanija 2,9

Srbija i Crna Gora 3,8

Bugarska 9,5

Hrvatska 6,5

Bosna i Hercegovina 0,5

VB 13,2

Francuska 13,2

Nemačka 29,9

Češka 15,8

Danska 44

Grčka 2,8

Mađarska 8,9


18

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

spušta do kvote od 841 m, uključujući manastir Tri sveca, gde granica skreće u pravcu istoka do kvote od 1.498 m iznad sela Delovce, i u pravcu severa do Bolovan kamena i iznad Uji i Mbretit i Bacilla e Bukoshit na istoku, do kvote od 1.654 m.

Od ove kvote, granica kreće u pravcu jug-istok do kvote od 1.441 m iznad sela Gornja Bitina, Popovac i Donja Bitina, odakle skreće u pravcu juga do kvote od 1.276 m (Čuka). Zatim, granica se spušta iznad Orlićeva do kvote od 1.150 m, a zatim skreće pod punim uglom od 1.516 m (Malo Borče) i skreće u pravcu zapada do kvote od 1.440 m (Švedske livade). Od ove tačke, spušta se u pravcu juga do reke Lepenac, a zatim do Koka e Begut do visine od 1.600 m. Od ove tačke, granica nastavlja u pravcu sela Sevce, do kvote od 1.312 m, a zatim u pravcu istoka do visine od 1.232 m (Burli), preseca put Brezovica – Prizren, a zatim nastavlja u pravcu jug-istok do kvote od 1.453 m. Odatle, nastavlja u pravcu sever-istok do kvote od 1.453 m. Odatle, nastavlja u pravcu istoka do kvote od 1.485 m pa do visine od 1.541 m, nastavljajući u pravcu Crnog kamena (1.562 m) i visine od 1.712 m. pokrivajući Tupan, Baçilla, skrećući u pravcu jug-zapad do prvobitne tačke, praveći ceo krug oko planinskog vrha Ljubotena.

Geo-morfološke i geološke osobine – južne oblasti planinskih teritorija Šar-planine sastoje se od visokih planina, koje predstavljaju najviše vrhove parka Šare.

Konačni geo-morfološki oblik šarskog predela je uglavnom rezultat tektonskih kretanja, koja su stvorila glavnu geo-morfološku celinu, a kasnije i rezultat spoljnih faktora, glečera, vodenih tokova, itd. Samim tim, zbog aktivnosti glečera koji pokrivaju visoke tačke Šare, stvoren je veliki broj tzv. ledničkih udubljenja ili sliva, lanaca i masa morena (lednički materijal). Na neki način, ova udubljenja stvorila su lednička jezera od kojih se mogu pomenuti veoma privlačno Livadičko i Jažinačko jezero.

Najveći broj ledničkih udubljenja nalazi se duž najviših planinskih vrhova, u najjužnijim oblastima Nacionalnog parka, kao što su Bistra, Livadice, Çuka e Liqejve, dok se najbrojnija grupa nalazi na Piribregu (2.522 m), takođe poznatom kao Vrima e Berevcit.

Zatim, kružna udubljenja su primećena u Çuka e Liqejve i u Livadicama. Lanci se obrazuju iz udubljenja, naime ranijih

ledničkih nizina. Mora se posebno pomenuti lanac Demir kapija, koji počinje od ranijeg udubljenja, koje je danas Livadičko jezero. Lanac ima široko dno, padine i predstavlja najpoznatiji fosilni ostatak ledničkih nizina na Šari, dužine od oko 1.5 km.

Konačne morfološke osobine Šare nastale su pod velikim uticajem vodenih tokova. Cela oblast Šare je ispresecana brojnim rečnim dolinama i potocima, koji se uglavnom ulivaju u reke Ljumbarda i Lepenac.

Južne oblasti Nacionalnog parka, naime gornji tok rečnih slivova Muržice, Bolonjske, Blateštice, Suve Reke, itd. imaju velike dubine (od 250 m do 400 m), uskog i strmog oblika, zbog čega liče na klisure ili kanjone. Ove osobine postoje u svim dolinama nadmorske visine od 1.200 m do 1.400 m1, dok u nižim oblastima, doline su uobičajenog oblika.

1 I.A. Geo-morfologija Šar-planine pod prirodnom zaštitom, rukopis, str. 28.


19

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Mapa: Podela geoloških formacija.


20

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Geološka formacija Šare sastoji se od raznih stena različitih struktura i starosti. Najučestalije prisustvo označeno je paleozoičkim pločama, zatim karbonskim stenama od mermera i serpentinina, dioritnih formacija, neogenskih sedimenata jezera i vodenih naslaga u nižim predelima, kao novije geološke formacije. Paleozoičke formacije su učestalije, čime je razlika između ostalih planinskih predela na Kosovu velika. Paleozoičke formacije, predstavljene u škriljcima filita i sercita, u uskom pojasu, protežu se od Bistre (2.640 m), nastavljaju zatim duž granice između Kosova i Makedonije. Osim ovoga, učestale su i mezozoičke formacije, naime kretak i delomiti u Štrpcu i istočno od planinskog vrha Ljubotena2. U blizini Brezovice, skupile su se morene od ledničkih procesa.

Klimatske osobine – Nacionalni park Šar-planinu, prema klimatskoj klasifikaciji Kosova, karakteriše istočna kontinentalna klima. Sa druge strane, u samom Nacionalnom parku dominira alpska i kontinentalna klima, na koju povremeno utiče srednja kontinentalna klima. Ključni faktori koji utiču na klimu u regionu su meteorološki elementi i pojave. Na teritoriji Nacionalnog parka, postoji samo jedna lokacija za merenje (meteorološka stanica) na Brezovici, na nadmorskoj visini od 860 m, koja je uvedena još 1949. god. Najbliža stanica je u Jažincu, na nadmorskoj visini od 950 m, u Republici Makedoniji, koja je izveštavala o meteorološkim prilikama u periodu 1949 – 1991. Iz analize baze podataka u IHMK meteorološkom sektoru, prosečna godišnja temperatura izmerena u periodu od više godina u ove dve stanice (mesta merenja) iznosi 8.4 stepeni Celzijusa. Najhladniji mesec je januar, sa -1.8 i -1.3 stepeni Celzijusa, dok su najekstremnije vrednosti zabeležene na oba mesta one iz 1963. sa -33 0C i -34 0C, a prosečna dnevna temperatura varira od 18 0C do 20 0C. Prosečna relativna vlažnost izmerena u obe stanice iznosi 67-70 %. Vetar može duvati brzinom od 1 – 16 m/s, uglavnom u pravcu juga, jugozapada i jugoistoka.

Količina padavina, izražena kao srednja vrednost u Štrpcu i Jažincu varira između 670 i 1200 mm. Često su u februaru i martu zabeležene lavine, koje su čak rezultirale smrtnim

2Dr Riza I. Çavolli, Regionalna geografija Kosova, Priština 1997, str. 14.

slučajevima. Sunčani dani u regionu izbrojani su između 220 i 280. Oblačnost i solarno zračenje mogu znatno uticati na turističku valorizaciju teritorije, posebno planinskih predela. Pa ipak, zbog inverzije temperature, učestalih magli u dolinama, solarna radijacija na Šar-planini je prisutnija tokom zime, posebno u izloženim oblastima.

U ovom regionu retko pada grad. Nedovoljan broj meteoroloških stanica na nadmorskoj visini iznad 1000 m rezultirao je nepreciznim merenjima količine padavina u planinskoj istočnoj kontinentalnoj klimi. Nivoi snega u regionu dostizali su visinu do 3 metara 1956. god. Najveći broj dana snežnih padavina, i nivoa snega nakon 1956. zabeležen je 1981. godine, kada je snežnih padavina bilo 117 dana dostižući visinu od 89 cm u Jažincu, i 108 dana sa visinom od 90 cm u Štrpcu.

Postoji opšta karakteristika klime na ovoj teritoriji, a to je da ima izvanredne uslove za turističku valorizaciju, u toku zime i u drugim godišnjim dobima. Vrednosti temperature na Šar-planini, za razliku od okruženja, su veoma niske, što znači da su periodi niske temperature duži, naime duži tokom zime u periodu od oko 4 meseca, što dovodi do zadržavanja debelog snežnog pokrivača i zbog čega postoji mogućnost za razvoj zimskih sportova. U tom periodu, u najvišim predelima (Stojkova kuća, Piribreg, Jelovanik), temperature vazduha mogu biti veće za nekoliko stepeni u poređenju sa kosovskom kotlinom u zimskom periodu. Ova klima bila bi odgovarajuća za smeštaj skijaša. Tokom leta, vrednosti inverzije nisu visoke, što takođe ide u korist razvoja letnjeg rekreacionog turizma na Šar-planini.


21

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Sl: Odgovarajuća klima za vegetaciju


22

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

1.2. Postojeći profil situacije

Ekološko i prostorno stanje u Parku

Nacionalni park Šar-planina uvršten je u međunarodnu listu u drugoj kategoriji (nacionalni parkovi) zaštićenih oblasti u IUCN-u3. Teritorija Nacionalnog parka pokriva površinu od oko 23.000 ha i prostire se na delovima teritorija četiri opštine: 1) Prizren, oko 41 % (ili oko 9.200 ha), 2) Štrpce, 46 % (ili oko 10.700 ha), 3) Suva Reka sa 10 % (ili 2.300 ha) i 4) Kačanik sa 2 % (ili 400 ha).

Opština Hektara (ha) Procenata Prizren 9200 41% Štrpce 10700 47 % Suva Reka 2300 10% Kačanik 400 2% Ukupno Približno 22.600 100%

Mapa: Teritorija NP Šar-planine prema opštini.

3 1990 – IUCN, Lista Ujedinjenih nacija nacionalnih parkova i zaštićenih oblasti.

Kao što se može videti iz grafikona o pokrivenosti teritorije, najveći deo teritorije Parka uglavnom je pokriven šumama sa 48 % i pašnjacima sa 49 %, kao i poljoprivrednim zemljištem (poljane i livade) i liticama sa 1.4 %.

Sl. Pokrivenost teritorije NP Šar-planine vegetacijom.

Šumski predeli i osobine: Ova oblast je uglavnom rasprostranjena na teritoriji opštine Štrpce, sa više od 5.400 ha, zatim na teritoriji opštine Prizren sa oko 3.800 ha. Sa druge strane, teritorija opštine Suva Reka ima oko 1.600 ha šuma a 75 ha je rasprostranjeno na teritoriji opštine Kačanik.

Šume i šumska prostranstva zauzimaju 41 % ukupne površine Nacionalnog parka. Oko 80-85 % površine Parka je u društvenom vlasništvu, a 15-20 % u privatnom.

Prema izvesnim podacima koje su stručnjaci sakupili na terenu, godišnji rast po hektaru u parku iznosi 5 m3, što ukupno iznosi 100.000 m3/ha ukupnog šumskog prostranstva u Parku (48 %).


23

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

- Bukove šume (Fagion moesiacae illyricum): 3067.09 ha (68 %) - Mešane šume bukve i munike: 98.80 ha (2.2 %) - Mešane šume bukve, munike i jele: 95.30 ha (2%) - Šume munike (Pinetum heldreichi): 450.52 ha (10 %) - Šume jele (Abietum alba): 30.70 ha (0.7 %) - Smrčeve šume (Picetum excelsae): 5.80 ha (0.1 %) - Mešane četinarske šume: bor, jela, smrča, arnen, hartina: 32.80 ha (0.7 %) - Kulture belih i crnih borova: 132.62 ha (3 %) - Kulture omorike: 6.65 ha (0.1 %) - Šume jabuke pegavuše, jasena i grmlja (Orno Ostryetum carpinifoliae): 499.15 ha (11 %) - Vegetacija bora krivulja (Pinetum mughi): 73.10 ha (1.6 %) - Jova i leska: 28.96 ha (0.6 %) Total: 4521.49 ha (100 %)

Sl: Podela šuma u ha/opštini.

Preko 90 % šumskih prostranstava Nacionalnog parka na teritoriji opština Prizren i Suva Reka u vlasništvu je države.

Analiza strukture šuma pokazuje sledeće: • Teritorijom Nacionalnog parka (Prizren i Suva Reka)

dominiraju bukove šume (Fagion moesiacae illyricum) sa 68 %, što je rezultat bio-ekoloških uslova u kojima su rasle.

• Najvažnije šume su šume munike (Pinetum Heldreichii) zbog njihovog endemičnog/reliktnog karaktera. Te šume koje zauzimaju 10 % površine dolaze nakon bukovih šuma. Šume munike se mogu naći u Ošljaku, na Žar planini i Ostrovici.

• Oblasti šumskih kultura (veštačke šume stvorene pošumljavanjem) su male (samo 3 %), što znači da ovom teritorijom Nacionalnog parka (Prizren i Suva Reka) dominiraju (do 97 %) autohtone vrste. Većina ovog drveća sastoji se od crnih i belih borova, zasađenih početkom 80-ih godina, u južnom delu Ošljaka, predelu koji je ugrožen erozijom.

• Sa gledišta strukture, ovim predelom dominiraju homogene šume (83.5 %) u poređenju sa mešanim šumama (16.5 %).

Mapa: Pokrivenost opština vegetacijom

Šumska prostranstva NPŠP u opštinama

Suva Reka, 1614.6

Kačanik, 74.23

Štrpce, 5427.81

Prizren, 3813.7 Prizren

Suva Reka

Kačanik

Štrpce


24

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Pašnjački predeli i osobine. – Biljna vegetacija Nacionalnog parka pokriva oko 50% njegove površine, od koje je većina pogodna za ispašu stoke. Pošto se teritorija Parka nalazi na 800 m nadmorske visine, svi pašnjaci su planinski i među njima se razlikuju dve vrste:

- Šumski pašnjaci (pašnjaci u šumskim prostranstvima do 2000 m)

- Visoki šumski pašnjaci (pašnjaci iznad šumske vegetacije)

Sl: Prikaz pašnjaka u ha/po opštini.

Pašnjake karakterišu bogati biljni pokrivač i potoci, koji pružaju uslove za razvoj stočarstva. Po svojoj genezi, pašnjaci se mogu podeliti na primarne i sekundarne pašnjake.

Primarni pašnjaci – trajnog su karaktera i obuhvataju pašnjačke predele nastale kao rezultat klimatskih faktora za vreme razvoja vegetacije u različitim geološkim periodima. Ovi pašnjaci se nalaze iznad šumske vegetacije i pokrivaju najviše planine sve do biljnog pokrivača. Zahvaljujući tome, nazivaju su visoki planinski pašnjaci ili alpski pašnjaci. Sastoje se od biljaka među kojima dominiraju biljke iz zajednica trave (graminae).

Primarni pašnjaci, naime alpski pašnjaci, prostiru se na poljima gde može rasti samo travnjačko bilje i zahvaljujući visokoj nadmorskoj visini i klimatskim uslovima, mogu se koristiti samo u letnjoj sezoni (od 15. maja do 15. septembra). Niža granica alpskih pašnjaka nema određeni nivo kroz teritoriju Parka, ali varira u zavisnosti od reljefa, izloženosti klimatskim uslovima,

osobini zemljišta i ljudskog faktora. Ta granica može početi na 1600 – 2000 m i može dostići do 2300 m nadmorske visine. Iz ovoga se može zaključiti da je raspon (ili razlika) nadmorske visine ovih pašnjaka veoma širok (oko 700 m) i da je uzrok toga velika upotreba pašnjaka u predelu Parka, što je donju granicu približilo šumskoj vegetaciji koja je time ugrožena.

Alpski pašnjaci Nacionalnog parka Šare su veoma bogati florom među kojom se mogu naći brojne endemične vrste. Travnjačko bilje u donjem predelu obuhvata porodice: Veratrum, Senecio, Aquilegia, Trolius, itd. dok se na višim predelima alpskih livada mogu naći porodice: Ranunculus, Primula, Androsace, Saxifraga, Silene, Gentiana itd. Najvažnije vrste su borovnica (Vaccinium myrtillus), kleka (Juniperus communis) i patuljasta kleka (Juniperus sibirica).

Sl: Primarni pašnjaci

Sekundarni pašnjaci – su travnjačke površine nastale kao rezultat prirodnog uticaja i ljudskog faktora. To su uglavnom pašnjaci koje su stvorili meštani šumskih predela, u cilju stvaranja poljoprivrednih predela (pašnjaka). Sekundarni pašnjaci se prostiru na nadmorskoj visini ispod 2000 m i uglavnom se koriste za ispašu domaće stoke.

Pašnjaci NP Šar podeljeni po opštini

Prizren, 5259.62

Suva Reka, 652.79

Kačanik, 270.24

Štrpce, 4875.12

PrizrenSuva RekaKačanikŠtrpce


25

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Razliku između primarnih i sekundarnih pašnjaka podvlači činjenica da su sekundarni pašnjaci privremeni, jer prema društvenim potrebama mogu se preobraziti u šume i urbane i turističke predele. Sekundarni pašnjaci (šumski pašnjaci) su manje površine i nižeg kvaliteta biljnog pokrivača u poređenju sa primarnim pašnjacima (visoki planinski pašnjaci), zbog intenzivne upotrebe od domaće stoke. Kapacitet visokih planinskih pašnjaka je 3 grla/ha i 2.5 grla/ha za šumske predele. Trenutno, ovaj kriterijum se ne koristi u potpunosti. Na alpskim pašnjacima Nacionalnog parka, tokom leta, paše oko 2000 grla (ovaca) zbog smanjenja broja stoke nakon 1999. god.

Prirodni pejzaži, sa svojim šumama i pašnjacima, karakteristični su za ovaj region.

Veliko blago NP Šar-planine je prisustvo nekoliko glečerskih jezera na nadmorskoj visini od više od 1900 m, što predstavlja posebnu vrednost Šare.

Reke Lepenac i Ljumbarda izviru u Nacionalnom parku i predstavljaju karakterističnu hidrografsku mrežu, bogatu bistrim vodama. Sve ove osobine omogućuju bogati turizam, kulturni, naučni i obrazovni skup vrednosti.

Sl: Sekundarni pašnjaci


26

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Sl: Rečni sliv

Hidrološke osobine – NP Šar-planinu karakterišu velike količine padavina koje ovu teritoriju čine još privlačnijom. Opšta osobina je da je protok površinske vode od svog izvorišta do tačke ulivanja, veoma učestao.

Osim učestalih i bogatih tokova, potoka i planinskih reka, vodopadi i bujice presecaju teritoriju u svim pravcima. Teritorija Šar-planine takođe je bogata sa nekoliko ledničkih jezera.

Skoro cela teritorija Nacionalnog parka presečena je slivovima dve najveće reke – Lepenac i Ljumbarda. Lepenac je privlačniji, posebno sa svojim desnim pritokama, koje takođe prolaze kroz slikovitije predele i glavne skijaške staze Šar-planine.

Lepenac izvire i stvara se spajanjem potoka iz planina Cereve i Jezerca. Njenom toku kroz Nacionalni park pridružuju su nekoliko levih i desnih pritoka. Potoci i reke koje pritiču sa desne strane, kao Suva Reka, Muržica sa svojim pritokama, Proska e Dules, Blateštica, Bolonjska i Kaluđerica, su važne. Ove reke, izvorne pritoke koje dolaze sa najviših planina iz najjužnijih delova Nacionalnog parka su brže i imaju više vodopada i bujica.

Dok tok Lepenca zauzima najveći deo istočnog dela Nacionalnog parka Prizrenska Ljumbarda pokriva jugozapadne delove Parka. Najveći deo korita ove reke čine leve pritoke koje izviru na visokim planinama Crni kamen, Kobilica, Karanikola, itd. i kao takve, njihov tok je veoma brz i privlačan. Proska e Lubinit kao pritoka prepoznatljiva je po svojim potocima.


27

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Mapa: Hidrografska mreža


28

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Jezera – Lednička jezera predstavljaju jedno od najvećih bogatstava Šar-planine. Na 1900 m nadmorske visine, nalazi se nekoliko jezera koja su posebno karakteristična po svojoj lepoti i veličini. Moraju se pomenuti Livadičko i Jažinačka jezera, zatim jezero Gornje Selo, Karanikoličko i Miškovo jezero, jezero Bezdanka, itd.

- Najveće jezero je Livadičko jezero koje se nalazi ispod vrha Livadice, na nadmorskoj visini od 2173 m. Dužinskog je oblika sa 230 m dužine, 120 m širine i 7.3 m dubine na najdubljoj tačci. Tokom leta, temperatura vode može dostići i do 20 oC. - Jažinačko jezero nalazi se na grubim i stenovitim predelima Šare ispod planinskog vrha Bistre. Manje je od Livadičkog jezera, dugo je 120 m, široko 80 m a najdublja tačka iznosi 11 m. - Jezera Gornjeg Sela (Gornje i Donje), rasprostranjena su iznad potoka Prizrenske Ljumbarde, dužine 100 m i širine 53 m, dok dubina iznosi 1.5 m. Boja jezera je plava ka zelenoj.

Sl: Jažinačko jezero, okruženo silikatnim stenama

Odlike pejzaža – teritorija Nacionalnog parka obogaćena je veoma važnim pejzažom kvalitetne celine, okarakterisanim brojnim visokim i srednje visokim lokacijama. Pejzaži ovih regiona su predstavljeni u najkvalitetnijim faktorima prirodne lepote, poput visokih planina, brda, dolina, reka, vodopada, kamenih litica, ledničkih slivova, itd. U nižim predelima Parka, u regionima Sredske i Sirinića, pejzaž odlikuju poljoprivredne i baštenske kulture.

Pa ipak, još privlačnija pejzaška celina je grupa predela pokrivenih šumama, travom, dolinama, pašnjacima i drugim travnjačkim formacijama, koje pokrivaju prostranstva na nadmorskoj visini između 999 i 1500 m. Šumske formacije (bukve, borovi, jele, omorike, itd.) zamenjene su travnjačkim formacijama, predstavljajući zeleni pejzaž koji pruža izvanredno vizuelno iskustvo prirodne lepote. Osim toga, fantastična podela reljefa, stvorenog kao rezultat presecanja kroz rečne doline i potoke u vidu kanjona i klisura, brojnih vodopada i jezera, upotpunjuje iskustvo ove prelepe i netaknute prirode.

Povrh svega, u nižim delovima Šare, živopisno planinsko cveće cveta tokom leta na livadama dajući opštem pejzažu dodatnu izvanrednu privlačnost i lepotu, i poseban osećaj čiste prirode.


29

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Sl: Pejzaž u jesen

Posebnu prirodnu lepotu koju kao hranu za oko nudi Šar planina vidimo u jesen – u prelaznom periodu, planina je pokrivena svim bojama a u kasnom proleću, kada je flora u punom cvetu a zelenilo nestaje, dok su visoki vrhovi Ljubotena, Bistre i drugi još uvek prekriveni snežno belim pokrivačem.


30

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Odvajanje Parka na zone prema nivou zaštite4 Teritorija Nacionalnog parka se prema nivoima zaštite deli na:

I. Prva zona zaštite

Ovu oblast čine zone sa statusom ograničenog prirodnog rezervata. Radi se o striktno zaštićenim rezervatima zbog njihovog endemskog karaktera i njihove posebne prirodne vrednosti kao i vrednosti za istraživanja. Ograničeni prirodni rezervati podrazumevaju najviši nivo zaštite i očuvanja i mogu se koristiti samo u naučne i obrazovne svrhe.

II. Druga zona zaštite

Ova oblast okarakterisana je drugim nivoom očuvanja, orijentisane zaštite i posvećena je aktivnoj rekreaciji i odmaranju. Aktivnosti dozvoljene u ovakvim oblastima su veoma ograničene i kontrolisane.

III. Treća zona zaštite

Ova oblast obuhvata sve zelene površine koje nemaju posebnu važnost biljne raznovrsnosti, niti posebnu kulturološku ili istorijsku vrednost. Osim aktivnosti koje su dozvoljene i u drugoj zoni zaštite, u ovoj oblasti moguća je i kontrolisana upotreba zemljišta za poljoprivredu, u skladu sa Planom poljoprivrednog korišćenja i zaštite Nacionalnog parka (Plan upravljanja).

Ograničeni prirodni rezervati

Teritorija Nacionalnog parka Šar-planine obuhvata nekoliko ograničenih prirodnih rezervata: Žar planina (Golem bor), Ošljak, Popovo prase (Prevalac) i Rusenica.

1. Popovo prase (alb. Maja e Arnenit) – sadrži čistu šumu munike (Pinetus heldreichii), nalazi se u Prevalacu (istočni deo Ošljaka). Stavljen je pod zaštitu 1960. godine, a površine je 30

4 Socijalna izvodljivost za proglašenje Šar planine za Nacionalni park na Kosovu, Institut za zaštitu prirode, Priština, 1982

ha. Ovo prostranstvo poseduje endemične i stare šume munike (Pinus heldreichii). Ovi rezervati zahtevaju odgovarajuće održavanje za zaštitu vrednosti (imajući u vidu veliki požar od pre nekoliko godina), ili će izgubiti vrednost kao zaštićeni prirodni rezervati.

2. Ošljak – je bogat čistom munikom (Pinetum heldreichii). Planina Ošljak je bogata i brojnim endemičnim biljkama. Posebna karakteristika Ošljaka su steno-endemične vrste Achillea alexandri – regis, koje se uglavnom mogu naći u visokim šumskim prostranstvima. Treba pomenuti i sledeće zajednice flore: Achilleo – Pinetum mugo (Pinetum mugo calcicolum) i Achilleo alexandri – regis. Od bogate faune, treba pomenuti divokoze (Rupicapra rupiapra), koje se mogu naći na najvišim pašnjacima Ošljaka, dok su životinje koje se najčešće mogu naći: medvedi, vukovi, jeleni, različite ptice grabljivice, itd. Ovaj rezervat je stavljen pod zaštitu 1960. godine, a površine je 20 ha.

3. Golem bor – je šumsko prostranstvo munike (Pinetum heldreichii). Ovaj rezervat je rasprostranjen na jugoistočnim padinama Žar planine, i sadrži prastare šume munike iz zajednice Seslerio autumnalis – Pinetum heldreichii, koja predstavlja najlepšu i najzanimljiviju celinu šuma munike na Balkanskom poluostrvu. Ovaj prirodni rezervat je proglašen zaštićenim 1960. god. i površine je 35 ha.

4. Rusenica je stanište balkanskog risa (Lynx Lynx balcanicus), veoma retke i ugrožene vrste. U cilju očuvanja životne sredine risova, u istraživanju je izbrojano 13 risova 90-ih. Rusenica je najstariji rezervat, proglašen zaštićenim 1955. godine, a površine je 300 ha. Ova lokacija je važna zbog svog pejzaža i flore, i na njoj se može naći planinski javor (Acer heldreichii).

Zone od posebnog prirodnog značaja

Nacionalni park Šar-planina ima nekoliko posebnih prirodnih vrednosti, koje su svoju poziciju zaslužile u kategoriji ograničenih prirodnih rezervata:


31

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

1. Ostrovica (alb. Pashallarë) – visoki planinski predeo (1600m-2092m), sa serpentininima stenama i čistom munikom, omorikom i bukvom. Ovaj planinski masiv karakterističan je zbog svojih geoloških serpentininitnim osnova na kojima rastu retke i karakteristične vrste. Na severnim i severozapadnim padinama Ostrovice nalaze se retka staništa munike: Junipero – Pinetum heldreichii (Bruckenthalio – Pinetum heldreichii), Pinetum – heldreichii serpentinicolum, Pinetum – heldreichii peucis scardicum, i staništa bukve na serpentininima. Iznad toga i do najviših vrhova, nalaze se karakteristična serpentininitna staništa Pinetum mugo serpentinicum. Ove zajednice su dobile veći značaj kada su se pridružile endemičnim vrstama Bornmuellera-dieckii. Serpentininitne šume predstavljaju poseban prirodni fenomen vegetacije na Balkanu, dok su hartine porodice na serpentininima veoma retke.

2. Koplica je krečnjački region sa visokim planinskim vrhovima koji sadrži retku floru i faunu. Krečnjački masiv sa svojom retkom kalcifikovanom i hezmofitnom vegetacijom (biljke prilagođene lošem i nerazvijenom zemljištu), je karakterističan za vrste Hieraacium kabilicanum.

3. Region izvorišta Ljumbarde je silikatna glacijalna raskrsnica sa visokim planinskim vrhovima i dva manja jezera. Ovaj predeo je karakterističan zbog svojih raznovrsnih ekoloških, geoloških, bioloških i vizuelnih vrednosti. Ovaj rezervat takođe sadrži gornji tok Prizrenske Ljumbarde, dva (Gornje Selo) jezera jasnih tragova glečera i bogatu endemičnu floru, posebno vrste poput: Pinguicla balcanica, Alysum scardicum, Crocus scardicus i glečerske ostatke Anemone narcissiflora i Draba doerfleri, itd.

4. Ljuboten je najviši vrh u istočnom delu Šar-planine, na nadmorskoj visini od 2496 m. Njegova geološka struktura je uglavnom krečnjačka, što ga čini različitim od njegovih lančanih predela silikatne strukture. Flora obuhvata otprilike 649 vaskularnih vrsti, grupisanih u 81 porodicu, uključujući i retke vrste. U vegetaciji, registrovana je 21 zajednica flore.

5. Jažinačko jezero (alb. Livadhi i mbretit) –nalazi se na stenovitom delu Šar-planine, ispod vrha Bistre. Osim jezera (dugog 120 m, širokog 80 m, i dubokog 11 m), u tom predelu se nalaze sledeće zajednice flore: Fagetum Montanum, Seslerio automnalis – Pinetum heldreichii, Ajugo – pinetum peucis, itd. U najvišim predelima ove oblasti nalaze se sledeće zajednice: Rhododendron – Pinetum peucis, vrsta kleke (Juniperus sp.) itd. Na drugoj strani, postoje i travnjačke biljke iz zajednica poput Ranunculetum crenati scardicum i Potentillo doerfleri – Juncetum trifidi. Ove zajednice imaju naučni i obrazovni značaj.

Sl: Planinski vrh Ljuboten


32

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Mapa: Stanje životne sredine, NP „Šar-planina”

Mapa Nacionalnog Parka “Šar Planina” Postojeća situacija


33

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Posebno zaštičene zone Su prostorne kategorije koji su detaljno opisane u Zakonu o Posebno zaštićenim zonama. Pomenuti Zakon sastavni je deo Ahtisarijevog Paketa usvojenog od Skupštine Kosova juna meseca 2008 godine. Prema Zakonu, na teritoriji Kosova su identifikovane 44 takve zone koje uglavnom pripadaju otodoksnom kulturnom nasleđu.

Ove zone su različitih granica, odvojene u tri grupe, koje su sa različitim karakteristikama.

1. U I-voj Grupi su zone čije granice su određene kartama.

2. U II-oj Grupi su zone koje imaju jednu tampon zonu od 100m’ sa perimetra njihovog“ dvorišta” .

3. U III-oj Grupi su zone koje imaju tampon zonu od 50m’ sa perimetra njihovog dvorišta” .

Ove zone su utvrdile kriterijume prema kojima se određuju:

Zabranjene aktivnosti unutar tih zona - koje se odnosi na: izgradnju industrijskih objekata, brana, električnih centrala, peći, fabrika, tranzitnih puteve u ruralnim zonama i izgradnju koje vrši ogolićavanje ili zagađenje životne sredine te zone.

Ograničene aktivnosti unutar PZZ – odnosi se uglavnom na izgradnju objekata sa spratovima višim od objekta koji se treba zaštiti, izgradnju puteva, radionica, restorana, hotela, nočnih klubova, benzinskih pumpi, popravku autovozila, javna sakupljanja i urbanizaciju poljoprivrednog zemljišta.


34

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Posebno Zaštićene Zone u NPŠP

U okviru teritorije NPŠP-e imamo samo Manastir Svete Trojice, kao posebno zaštićene zone. Ova zona pripada Suvoj Reci, u blizini sela Mušitište. Na osnovu Zakona o PZZ, Manastir pripala drugoj grupi sa tampon monom od 100m’. Sve ograničene i zabranjene aktivnosti referisat će se Zakonu o PZZ i PP za NPŠPT.


35

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Uslovi životne sredine u Parku

Zagađenje i degradacija – Ne postoji praćenje životne sredine na teritoriji NP zbog čega ne postoje informacije o zagađenju elemenata životne sredine (vazduha, vode i zemljišta) unutar Parka.

Degradacija šuma je najčešća negativna pojava, uzrokovana uglavnom nezakonitom sečom i požarima. Na taj način, šume munike u predelima Ošljaka, Žar planine i Ostrovice, koje predstavljaju 10% ukupne površine, oštećene su šumskim požarima 2000. godine i intenzivnim razvojem štetnih insekata koji se masivno pojavljuju nakon požara. Oko 4.5% ukupne površine je uništeno, dok su predeli nižih šuma i ravnica uništeni nekontrolisanom sečom do 45%. Ova pojava je uništila 20 ha bukvi u predelima Delovca i Mušutišta, u opštini Suve Reke.

Degradacija zemljišta postoji na nekoliko mesta unutar i oko Parka, u vidu prirodne erozije i ljudske obrade materijala. Ova pojava je veoma štetna, pošto uništava konfiguraciju reljefa, menja pejzaž, i još gore, zbog zagađenja od buke, utiče na uklanjanje i istrebljenje flore i faune. Na osnovu istraživanja, potvrđeno je da unutar i oko Parka (prema podacima prikupljenim 2002, 2004. i 2007) postoji 13 kamenoloma različite veličine i tehnologije. Trenutno, većina ovih kamenoloma je smanjila svoje aktivnosti, osim nekoliko koji nastavljaju sa radom. Oni kamenolomi koji rade nalaze se u severnom delu rezervata Rusenice (klisura Rusenice), 1.5 km jugozapadno od sela Mušutište, pripadajući teritoriji opštine Suva Reka, a još jedan se nalazi u podnožju Ošljaka, u blizini Gornjeg Sela, na levoj strani puta Prizren-Štrpce, 250 m od puta unutar Parka, a pripada teritoriji opštine Prizren.

Mapa – Lokacija aktivnih kamenoloma

Oblasti ugrožene erozijom – Mapa erozije na Kosovu pokazuje da u Nacionalnom parku postoji nekoliko oblasti ugroženih erozijom, sa različitim nivoom intenziteta. Oblast najvećeg intenziteta od 1.400 ha (ili 6%) i oblast visoke erozije od 5.600 ha (ili 24%) su najugroženije oblasti, gde količina erozivnih materijala može dostići 16.100.000 m3/godišnje.

Oblasti koje nisu pokrivene vegetacijom prepuštene su uticaju egzogenih faktora kao i fizičkim, hemijskim i biološkim alteracijama, čime je uzrokovana veća stopa erozije.

Prenos i akumulacija erozivnih materijala podeljena je na dva glavna rečna sliva: Lepenac u smeru ka Kosovskoj kotlini i Prizrenskoj Ljumbardi u smeru Metohijske kotline.

Tabela pokazuje da je ¼ teritorije, ili 25% ukupne površine, već ugrožena erozijom.


36

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Mapa: Erozivne kategorije u Nacionalnom Parku Šar-planina


37

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Vegetacija. Nacionalni park Šar-planina karakterističan je zbog svoje flore i brojnih zajednica vegetacije, koje se prilagođavaju nadmorskoj visini, bogat je retkim endemičnim šumama i pašnjacima. Ovde se mogu naći vrste kao što su Quercus, Fagus moesiaca, munika, omorika, beli bor, endemični borovi i visoki planinski relikti: munika (Pinus heldreichii) i balkanski bor (Pinus peuce), kao i bor krivulj (Pinus mugo). Ove porodice drveća, osim velikog broja pomenutih vrsti, obuhvataju i endemični planinski javor (Acer heldreichii) kao i vrste debla koje su veoma retke i skoro izumrle, evropsku tisu (Taxus baccata) i mnoge druge važne vrste debla i vresa.

Vegetacija u NP Šar-planini po svojoj vertikalnoj podeli prilagođena je raznovrsnosti, što znači da se njena struktura menja sa promenom nadmorskih visina, čime se razlikuju grupe vegetacije:

I.) Termofilna brdovita teritorija hrastovih šuma (Quercus troyana, Q. conferta, Q. cerris, Q. pubescens, Carpinus orientalis, itd.), nalazi se van teritorije Parka.

II.) Tranziciona termofilna teritorija hrasta (Quercus petrea i Carpinus betullus, itd.) delimično se nalazi unutar Nacionalnog parka. Ovom teritorijom dominira hrast, grab, veliki broj drugih vrsta, poput: tatule, divlje kruške, itd.

III.) Mezofilna teritorija bukovih šuma (Fagus moesiaca) – unutar svoje teritorije, javlja se u dve varijante, brdovita zajednica bukve (Fagetum montanum) i zajednica munike i bukve (Abieto-fagetum), dok u višim predelima se nalazi omorika. Zajednice bukve su raširene skoro na celoj teritoriji Parka, uključujući i nadmorske visine između 900 – 1500 m, dok u nekim predelima ne postoji kao na jugozapadnom vencu masiva Ošljak.

IV.) Zimzelena frigofilna šumska vegetacija na visokim planinama – Ova vegetaciona teritorija na visinama NP Šar-planine sadrži endemične vrste endemično-reliktnih planinskih borova (Pinus peuce) i bosanski bor (Pinus hedreichii), koji su važni u mnogo pogleda. Ove zajednice su bolje očuvane u

Stojkovoj kući i na Žar planini (ili Golem bor), Gine Vode, Popovom prasetu (alb. Maja e Arnenit), Ošljaku, i Ostrovici (alb. Pashallare).

Sl: Quercus petrea


38

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Mapa : ((Visoka) planinska vegetacija) i (niski) pašnjaci u Parku.


39

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

V.) Tranziciona vegetacija vrese na visokim planinama – Bor krivulj (Pinus mugo) očuvan je samo na Žar planini, Ošljaku i Ostrovici, gde je ova vrsta borova predstavljena u vidu zajednica, dok u drugim mestima gde ne postoje ovi borovi postoje druge vrste vrese, poput patuljaste kleke (Juniperus nana) i važnih: Rhodrodendron ferrugineum, Bruckhenthalia spiculifolia, Erica carnea itd. Sa ovim, smatra se da je ovaj predeo bogat važnim vrstama među kojima se može pomenuti endemična vrsta Bruckhenthalion, itd.

Sl: Nardus stricta (planinska trava)

VI.) Vegetacija vrese i žive ograde na visokim planinama – Ova teritorija planinskih pašnjaka i livada površine 16.170.00 ha, veoma je bogata važnim biljkama. Visoki planinski pašnjaci, imajući u vidu veliku upotrebu, u najvećem broju sadrže planinsku travu (Nardus stricta), kao rezultat negativne sukcesije. Biljke na višim predelima su posebno važne, s obzirom da među njima dominira sarcto-alpska flora. Sa fitocenološkog gledišta, NP Šar-planina se može razlikovati prema planinskim pašnjacima i livadama, pošto u ovom predelu, antropogeni faktori su kroz istoriju uticali na raniju strukturu vrsti, menjajući u stvari fitocenološku strukturu.

Sl: Telekia speciosa

Flora Svojom florom, NP Šar-planina postaje deo najbogatijih planina Balkanskog poluostrva. Može se primetiti prisustvo velikog broja endemičnih i reliktnih vrsta, poput molike (Pinus peuce), munike (Pinus heldreichii), planinskog javora (Acer heldreichii), Taxus baccata, Pinus mugo, važnih vrsta u erodiranim šumskim prostorima, i Rododendra ferrigineum.

U višim predelima, mogu se naći važne vrste, čija se prostranstva uglavnom nalaze na visokim planinama Južne i Centralne Evrope (Alpi, Apenini, Karpati, Pirineji, Tatra). Vredi pomenuti Trollius europaeus, Ranunculus montanus, R. Thora, R. Crenatus, R. Oreophylus, Dianthus sylvestris, Daphnea alpine, Rhodondrendron ferrugineum, Draba retush, Salix retush, S. Reticulate, Empetrum hermafroditum, Dryas octopetala, Geum reptans, G. Montanum, Saxifraga oppositifolia, S. Marginata, S. Aizoon, S. bryoides, S. tymosa, Gentiana verna, G. Nivalis, Junkus trifidis, Elyna myosuroides, Carex rupestris, Carex curvula, Craex foetida, carex tigra, Poa minor, Avena versicolor i mnoge druge vrste.

Lekovito bilje su: Achillea millefolium, Arctostaphilos uva – ursi, Atropa beladona, Hypericum perforatum, Thymus serpyllum, Veratrum album, Gentiana punctata, itd.


40

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Pic; Ahillea millefolium

Osim vrsta flore koje nastanjuju višlje predele, gde biljke rastu u snegu, u nižim predelima, kao rezultat mediteranske klima, duž reke Ljumbarde, naime u Kačaničkoj klisuri, nalaze se i druge vrste poput: Salvia officinalis (Salvia officinalis), Ruta divaricata (Ruta), Teucrium podium, Asparagus acutifolius, Pistacia terebinthus, Koeleria splendens, Asineuma limonifolium, Stipa mediterannea, Parentucella latifolia, Linaria pelliseriana, Thesium divaricatum, convolvulus elegantissimus, Centaurea deusta, Linaria annua, itd.

Sve pomenute vrste, zajedno sa posebnim vrstama flore u NP Šar-planini, podvlače posebnu važnost Parka sa aspekta flore. Sigurno da bi knjiga sa vrstama flore bila mnogo bogatija i punija ako bi se sprovela dodatna istraživanja flore u NP Šar-planini.

Foto: Arctostaphyllos uva-ursi (rrush arushe)

Nekoliko karakterističnih vrsti NP Šar-planine: žuti šeboj, Dianthus scardicus, D. integer, D. gracilis Buttercup: Ranunculus incomparabilis Minuarta graminifolia, M. bosniaca, M. verna Silena saxifraga, S.schuckerii, S.asterias Cardamine carnosa, C.barabaroides Arabis alpina Alysum corymbosum. Alysum scadicum Drbakorabensis, Draba scardica Viola grisebachiana, V.gracilis, V.orphanidis Sedum macelense, S.flexuosum, S.grisebachii gurshpueset: Saxifraga scardica, S.porophylla, S.glabella tërfilët: Trifolium pseudomedium, T.pingnathii, T.velenovsky Panicica serbica Knautia drymeia, K.dinarica Verbascum scardicollum, Verbascum longifolium ramonda: Ramondia serbica Thymus albanus, Th.rohlenae, Th.jankae Lilium albanicum, itd.


41

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Foto: Draba korabensis

Takvo stanje flore Nacionalnog parka dovodi potrebu za efikasnijom zaštitom svih važnih vrsti biljaka.

Fauna (više o vrstama u Aneksu 1) Teritorija Šare, sa svim svojim biotopima, bogata je faunom takođe. Sadrži posebne vrste životinja, koje su u striktnoj vezi sa posebnim biotopima, što znači da su njihove oblasti uske i tiču se endemičnih vrsti. Sa druge strane, mogu se naći i šire biotopske životinje. Fauna na Šari i generalno na Kosovu, nije obuhvatno ispitana i do sada je primećeno samo 7 vrsti riba, 9 vodozemaca, 10 gmizavaca, 154 pernatih životinja i 30 sisara.

Ribe (Pisces) – Teritorija Šare okarakterisana je potocima i planinskim rekama koje se ulivaju u Jadran. Na osnovu dostupnog znanja, ovi potoci pružaju stanište za sledeće vrste: Salmo trutta m.faro L, Barbus fluviatilis Ag., Anguilla vulgaris, Esox lucius, krapuliqi, Cyprinus carpio, Perca fluviatilis.

Vodozemci (Amphibia) – Teritorija Šare obuhvata vrste Salamandra maculosa, Salamandra atra, Triturus vulgaris, Bufo bufo, Bufo viridis, Hyla arborea, Rana temporaria, Rana dalmatina, Rana graeca.

Gmizavci (Reptilia) - Emys orbicularis, Testudo graeca, Lacerta viridis, Lacerta muralis, Lacerta agilis, Natrix natrix, Natrix tesselata, Vipera ammodytes, Vipera berus, Anguis fragilis.

Sisari (Mammalia) – Fauna sisara na Šari obuhvata skoro sve vrste otkrivene na Kosovu, kao i nekoliko vrsti koje su sa svojim okruženjem povezane isključivo sa visokim planinskim biotopima. Može se zaključiti da Šaru karakterišu i endemične vrste sisara.

Insektivori (Insectivora) - Erinaceus europeus, Talpa europae, Sorex araneus. Rodentia: Lepus europaeus, Ondatra zibethica, Arvicola terrestris, Mus musculus, Apodemus agrarius, Apodemus silvaticus, Glis glis, Muscardinus avellanarius, Scirius vullgaris, Spalax monticola, Cricetus vulgaris, Cricetus cricetus, Castor fiber.

Mesožderi (Carnivora) – obični ris (Lynx lynx), Ursus arctos, Canis lupus, Canis vulpes, Felis silvestris, Meles meles, Martes martes, Martes foina, Lutra lutra, Mustela nivalis, Putorius putorius.


42

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Sl: Lynx lynx

Sus scrofa, Capreolus capreolus, Rupicapra rupicapra. Mora se pomenuti da slepi miševi (Chiroptera) koji žive na ovoj teritoriji ranije nisu proučavani, stoga ne postoje podaci o njihovom broju.

Ptice (Aves) – Ptice na Šari žive u svim biotopima, dok broj vrsti i zajednica prevazilazi bilo koju drugu klasu faune, osim insekata.

Tabela: Struktura ornitofaune na Šari

Redosled Porodica Vrsti FALCONIFORMES 2 26 GALLIFORMES 1 6 CHARADRIFORMES 3 6 COLUMBIFORMES 1 5 CUCULIFORMES 1 1 STRIGIFORMES 2 8 CAPRIMULGIFORMES 1 1 APODIFORMES 1 1 CORACIFORMES 4 4 PICIFORMES 1 10 PASSERIFORMES 22 86 Ukupno: 11 39 154

Sl: Gypaetus barbatus (Orao bradan)


43

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje


44

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje 1.2.2 Ekonomsko stanje Parka

Proglašenjem Šar-planine za Nacionalni park, dat je doprinos organizovanom očuvanju i korišćenju vrednosti Parka, uglavnom za turizam. Stručnjaci Evropske organizacije za ekonomsku saradnju i razvoj (OECD, 1968) istraživali su mogućnosti razvoja zimskog turizma u bivšoj Jugoslaviji.

U Nacionalnom parku se već odvijaju više ekonomskih i komercijalnih aktivnosti. Samo neke aktivnosti sa većim uticajem na korišćenje, regulisanje i planiranje teritorije Parka biće ispitane.

Privredni turizam – Ovaj privredni sektor obuhvata ceo spektar polja u funkciji razvoja turizma unutar zone Nacionalnog parka. U okviru te zone, postoje raznorazne aktivnosti u oblasti turizma/rekreacije, i tokom leta i tokom zime.

Poljoprivredna delatnost i stočarstvo – Deo teritorije Nacionalnog parka koristi se za poljoprivredu i stočarstvo, posebno za voćarstvo i proizvodnju mlečnih proizvoda.

Pašnjaci pokrivaju 35.4% ukupne površine Nacionalnog parka. Najveći deo toga je u društvenom vlasništvu.

Ukupna površina kultivisanog zemljišta obuhvata 18.1% ukupne površine Nacionalnog parka. U najvećem delu (93.3%) je u privatnom vlasništvu dok je manji (6.7%) u društvenom vlasništvu. Najveći deo ove površine čine livade (58.8%), polja i bašte (38.2%), vinogradi i voćnjaci 3%.

Šumarstvo – Deo šuma u privatnom vlasništvu koristi se za ogrev. Debla u ovim predelima koriste se na nekontrolisan način, za sopstvenu ekonomsku dobit. Nekontrolisana seča šuma uzrokovala je smanjenje šuma.

Privatne šume uglavnom sadrže niža debla na kosim padinama.

Pre 1999. godine, nekoliko oblasti, raznovrsnih zbog svog naučnog i obrazovnog značaja, koristili su u svrhu naučnog istraživanja naučnici, studenti i đaci (istraživanje lekovitog bilja, pečuraka i drugog šumskog voća).

Turizam

Turizam je jedna od najsloženijih delatnosti savremenog društva. U razvijenim zemljama, uzeo je oblik potpuno razvijene industrije, stvarajući interakciju i vezu sa privredom, politikom, kulturom i svim drugim delatnostima čoveka.

Vrste turizma koje se nude na Šarskom masivu obuhvataju: planinski, zimski, letnji i ruralni turizam, aktivnosti u prirodi, zdravi turizam, planinarenje i turističke ekskurzije.

Turistička oblast Šare je policentrična u kojoj Prizren, Uroševac, Štrpce, Kačanik, Dragaš i Suva Reka imaju pogodnu poziciju za vezu sa značajnim turističkim tačkama.

Unutar ovih oblasti ima potencijala za uživanje u divljoj prirodi i za dnevne ekskurzije.

Pre 1999. godine – Kosovo je puno toga žrtvovalo za stvaranje potencijala privrednog turizma na Brezovici. Izgradilo je hotelijersko-turističke kapacitete, čime je obezbeđena kompletna infrastruktura i u to vreme, dodelilo je 1/5 svih investicija predviđenih za razvoj turizma. Pa ipak, kao rezultat trajanja procesa privatizacije, ovi kapaciteti se ne koriste u potpunosti zbog čega ne pokrivaju povećanu potražnju.

Izvršena su ulaganja na Brezovici, čime je stvorena materijalna osnova za turizam, dok su stručnjaci OEBS-a rangirali Prevalac visoko kao turistički centar za zimske sporove. Brezovica je registrovala 1112 kreveta, od čega 690 obezbeđuju hoteli kategorije „A“ i „B“, žičare, ski-liftove i dodatne objekte.5

5 Kratak pregled turističkih resursa na Kosovu, trenutno stanje ekonomije turizma na Kosovu, MTI – Priština, 2001


45

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Br. Tip objekta i naziv Broj soba

Broj kreveta

A Objekti koji su deo INEX-a Hotel „Breza”, kat – „B” 30 70 Hotel „Narcis”, kat – „A” 115 320 Hotel „Molika”, kat – „B” 120 300 Hotel „Centar” 12 30

A Zbir A 277 720B Udruženja i objekti preduzeća Kosovska skijaška federacija 65 150

Kosovsko udruženje penzionera

35 70

Udruženje fizičkog obrazovanja – Priština

14 50

„Agrokomerc” 20 40 Ekonomija kosovskih lovaca 12 30 Fabrika cevi Uroševac 4 12

Savezno ministarstvo unutrašnjih poslova

10 40

B Zbir B 160 392A+B Ukupno 437 1112

Tab: Postojeći hotelijerski kapaciteti turističko-rekreacionog centra

„Brezovica”

• U periodu između 1960 – 1970, izgrađeni su ovi hotelijersko-turistički objekti: „Shtëpia e Gurit“ konak, „Baqilla“, „Stojkova kuća“, „Hotel Breza“ i žičara.

• U periodu 1975 – 1976, hotel “Breza” je rekonstruisan, izgrađeni su restoran „Livadice“, dva ski-lifta, kupljena je mašina za utabavanje snega i adaptirano je nekoliko kafića u selima u okolini Brezovice.

• Period između 1976 – 1980 je period najznačajnijih ulaganja u razvoj turizma, sa početkom izgradnje hotela „Narcis“ A kategorije, žičare kapaciteta 850 putnika/čas i izgrađen je put u dužini od 9 km od Brezovice do Stojkove kuće.

U Ski centru Brezovica nije organizovano ulagano godinama, dok broj posetilaca i dalje opada. Sve je manje gostiju u hotelijerskim kapacitetima na Brezovici. Danas, cela skijaška sezona sastoji se samo od grupa lokalnih gostiju, osoblja međunarodnih organizacija, uglavnom dnevno ili preko vikend turista.

Hoteli, žičare i drugi objekti se ne koriste u punom kapacitetu, opala im je vrednost i teško da turisti mogu u potpunosti da uživaju u zimskim sportovima u poređenju sa ranijim periodom kada su Brezovicu posećivale hiljade turista iz bivše Jugoslavije i šire.

Narcis, Molika i drugi hoteli ne plaćaju svoj porez KBK (Konsolidovani budžet Kosova). Ulaganja su veoma ograničena, pošto su ovi objekti u društvenom vlasništvu i čekaju na privatizaciju.

Tokom proteklih godina nakon sukoba, popunjenost hotelijerskih kapaciteta bila je samo do 30%. Danas, turisti koriste samo hotel „Moliku“, „Školu skijanja“, restorane, vile i pomoćne turističke objekte, deo Ski centra. Od naselja Brezovice do hotela Molike (ski staza) nalaze se restorani koji pružaju hotelijerske usluge gostima. Na prostoru Brezovice – Trešnje (odakle polazi granica Nacionalnog parka), i blizu hotela Molike, nalaze se vikendice koje se koriste za odmor u različitim sezonama, koje se takođe izdaju (prema podacima dobijenim od zaposlenih u opštini Štrpce, broj vikendica iznosi oko 2706.

Na ovom prostoru, postoje i gostionice koje se ne izdaju posetiocima: „Gostionica za radnike elektroprivrede“ (danas kolektivni centar), bivša „Gostionica saveznog MUP-a“, „Gostionica Pionir“, „Gostionica penzionera“, itd.

6 Koha ditore 11.03.2007. god.


46

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Br: Skijaške staze u Ski centru Brezovica

NP Šar-planina ima mnogo veći potencijal za smeštaj gostiju u poređenju sa onim što se trenutno nudi. Ski centar „Brezovica“ nalazi se na 12 km od istoimenog sela u opštini Štrpce. Ski centar se prostire na teritoriji od 2500 ha, na visini od 1718 m do 2522 m nadmorske visine.

Dužina skijaških staza koje se utabavaju na Brezovici iznosi 40 kilometara. Po statistici prosečni nagib staze iznosi 38%, što čak i velike stručnjake čini entuzijastičnim.

Kao rezultat lošeg funkcionisanja ski-liftova i žičara, ne postoje efikasne skijaške staze. Neodržavanje utiče na funkcionisanje i zbog toga je kapacitet nizak.

Br. Kateg. Naziv Dužina staze

Dužina žičare Kvota

Razlika u visini

1 Karaula 2600 1186 1731-2190 459

2 Piribreg 3500 521+1186 1718-2522 804

3 Berevac 800 731 2099-2285 168

4 Lavlja vrata 2500 1428

1718-2147 429

5 Baçilë 301 301 1729-1803 73

6 Munika 454 454 1734-1830 94

7 Livadhi grek 500 429

1772-1885 113

8 Karpa e kuqe 3000 1269

1891-2264 491

Tab: Skijaške staze na Brezovici

Mapa: Podela skijaških staza u Ski centru Brezovica

Ski Centar u Brezovici


47

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Broj posetilaca varira na oko 1000 dnevno7 (u sezoni). Još jedna važna stvar jeste privatizacija, čije je odugovlačenje prouzrokovalo stagnaciju u razvoju ovog centra.

Još jedna lokacija poznata po svom potencijalu za razvoj turizma jeste Prevalac, čiji deo pripada teritoriji opštine Prizren, odmah pored Nacionalnog parka Šar-planine. Vrsta turizma koji se nudi u Prevalacu obuhvata: planinski, zimski i letnji turizam, aktivnosti u prirodi, zdravi turizam i turističke ekskurzije.

Ne postoji adekvatna turistička infrastruktura u Prevalacu, i može se lako primetiti da su svi razvoji improvizovani i stvoreni samo za „privremenu“ upotrebu (vikendice, restorani, moteli, šatori“. Pružanje usluga turistima je loše, neplanirane su usluge i nisu u skladu sa kriterijumima održivog razvoja.

Skupština opštine Prizren izradila je „regulaciono-urbanistički plan“ za teritoriju Prevalaca, čime je predviđen razvoj ove zone.

Drugi značajni predeli, osim Šarskog masiva, spadaju u teritoriju opštine Suva Reka i prostiru se duž severoistočne i jugoistočne

7 Prema podacima dobijenim od hotelijerskog osoblja, 2007

granice sela Mušutište, kao i teritorije planine Carraleva.

Ova mesta posećuju lokalni gosti, uglavnom oni koji idu u šetnju planinom preko vikenda, mada ima i turističkih grupa koje ostaju duže, smeštenih u planinskim kućama pastira, iz zdravstvenih razloga. Prirodne lepote, bogata flora i raznovrsnost vode, nadmorska visina od 1500 m – 2400 m, pružaju dobre uslove za šetnju po planini, uživanje i smeštaj za rehabilitaciju pacijenata koji pate od hroničnih respiratornih bolesti. Infrastruktura na ovoj lokaciji je loša, zbog čega je udoban smeštaj posetilaca nemoguć, kojih bi inače bilo u većem broju.

Sl: Prevalac zimi


48

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Sl: Brezovica zimi


49

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Smeštaj u Parku i okolnim naseljima U svrhu ovog Plana, smeštaj unutar Parka podrazumeva hotele, gostionice, vikendice na lokacijama Trešnje, Brezovica i Prevalac, dok naselja u okolini Parka podrazumevaju sela van granice Parka (ali koja utiču na Park), u tendenciji analize zajedničkog uticaja između Parka i naselja unutar i van Parka. Naselja unutar Parka Ukupan broj vikendica u naselju Trešnje-Brezovica je 270. Prvi period izgradnje datira 80-ih, kada su vikendice građene u skladu sa regulaciono-urbanističkim planom za turistički centar Brezovicu. Pojava izgradnje i njenog širenja u ovom turističkom naselju predstavlja zabrinutost. Posle 2009. godine, brza izgradnja vikendica bez planiranja i kontrole je nešto što se često dešava.

Sl - Brezovica

Za lokaciju Prevalac, SO Prizren je izradila regulaciono-urbanistički plan za turističko selo Prevalac (2006), kojim je dozvoljena izgradnja. Van okvira regulaciono-urbanističkog plana za Prevalac, gradi se oko 50 kuća, što znači da se nekontrolisana izgradnja i razvoj i dalje povećavaju.

Sl - Prevalac

Neplanirani i nekontrolisani razvoj unutar Parka podvlači mnoge probleme, kao što su snabdevanje pijaćom vodom, odvođenje otpada i kanalizacije, sakupljanje otpada i druge usluge, kao i dalja upotreba neadekvatnih građevinskih materijala za planinske predele, izgradnja ograda i pojaseva, itd.


50

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje Naselja u okolini Parka

U dometu od 4 km od granice Parka nalazi se ukupno 38 naselja/sela, koja direktno i indirektno utiču na Park i obrnuto. U tim naseljima ima oko 40000 meštana. Njihova karakteristika je takva da se u njima još uvek nalaze tradicionalne porodice, sa više od 8 članova po porodici, i u kompaktnom okruženju. Tokom izgradnje, ova naselja su prošla kroz transformaciju. Do 50-ih godina, dominantan tip izgradnje podrazumevao je jednospratne i dvospratne kuće, koje su se gradile od prirodnih građevinskih materijala: kamena, maltera od blata, ćerpiča, drva, slamnatih krovova i kamenih ploča. Danas, primetna je razlika i u upotrebi građevinskih materijala i u funkcionalnosti. Ove promene došle su 60-ih i 70-ih godina, a posebno nakon 1999. god. Čak je i rat iz 1999. god. imao veliki uticaj na gubitak tradicionalnih vrednosti, čime se došlo do samo simboličnog broja tradicionalnih građevina.

Kada govorimo o naseljima/selima u okolini Parka, čije se teritorije šire ka planinskim pašnjacima Šar-planine, naime do granice između planinskih polja i visokih pašnjaka, nailazimo na letnjikovce, planinske kuće, ili kako ih meštani zovu, „Kolibe“. Ove građevine se mogu naći u Zaplužju, Planjanu, brdima Mušutišta, Grejkovcu, itd. Uvođenje moderne tehnologije i novih građevinskih materijala uveliko je uticalo na tradicionalni način života, izgradnje i drugih ruralnih navika. Veliku razliku uvelo je i stanovništvo koje živi u inostranstvu a koje je dovelo sa sobom zapadnjačke trendove razvoja. Tradicionalna staništa su izgubila svoju vitalnost sa modernom tehnologijom i došlo je do stagnacije u poljoprivrednim delatnostima. Seoske sredine sve više gube svoju primarnu funkciju.

Sl: Gornje Selo, 2008. god. Naselja pored granice Parka su uvek imala dobre uslove za razvoj stočarstva, pčelarstva, voćarstva i primarne delatnosti ovih meštana, proizvodnja svojevrsnog „šarskog sira“. U paraleli sa opadanjem stočarstva, ova naselja su izgubila i svoje interesovanje za proizvodnju mlečnih proizvoda, prepuštajući tu delatnost manjem broju zanatlija. Čak i oni stočari koji su preostali menjaju svoje tradicionalne navike i običaje. Danas, planinske kuće pružaju krov nad glavom za samo dve osobe, pastira i još jednu osobu koja mlečne proizvode prenosi do domova i obrnuto. Ovo su samo par onih koji te proizvode koriste u komercijalne svrhe.


51

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Sl: Stružje, 2008. god.

Efekat društvenih promena, povećano interesovanje za ruralnim i eko-turizmom, počelo je da utiče na način života meštana ovih naselja. Već se nude skromne ponude ruralnog turizma, što je dobar slučaj kome organi odlučivanja mogu pomoći. Više ovih naselja, govoreći o trenutnoj situaciji, imaju potencijalnu vrednost za ponudu ruralnog turizma, kroz tradicionalne usluge. Naselja oko Parka, sa direktnom povezanošću sa Parkom su Delovce, Gornje Selo, Stružje, Brezovica, Sevce, itd. i ona mogu pružiti tradicionalne usluge u vidu eko-turizma za posetioce Parka, čime bi se obezbedila višestruka korist.

Blizina Parka, dobra pozicija i tradicionalni način života, samo su neki od ključnih potencijala za ulaganje u ove sredine.

Sl: Zaplužje, 2008. god.

Sl: pašnjaci u Parku, 2008. god.


52

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

1.2.3.Uslovi infrastrukture

Transport i infrastruktura

Pristup teritoriji Nacionalnog parka Šar-planine omogućen je regionalnim putem R115 u pravcu Doganić (opština Kačanik) – Štrpce – Prevalac – Prizren. Ovaj put je renoviran nakon 2000. god. i u dobrom je fizičkom stanju. Turistički centar Brezovica i skijaške staze povezane su regionalnim putem R210. Ovaj put je takođe u dobrom fizičkom stanju. Regionalni put R116 u pravcu Doganić – Globočica (granica sa Makedonijom) je u neposrednoj blizini zone Nacionalnog parka. Ovaj put je u dobrom fizičkom stanju i veoma je važan za Nacionalni park jer ga povezuje kroz kratku udaljenost sa granicom Makedonije. Još jedan regionalni put, koji je takođe bitan za ovu sredinu, pošto omogućuje pristup iz drugog pravca, jeste put R118 u pravcu Štrpce – Vrbeštica (Opština Štrpce) – Mušutište (Opština Suva Reka) – Suva Reka. Put R118 nije u najboljem stanju, dok deo od Vrbeštice do Mušutišta velikim delom nije asfaltiran. Važnost ovog puta podvlači činjenica da povezuje opštinu Suve Reke sa Nacionalnim parkom i uveliko skraćuje daljinu za meštane ove opštine do turističkog centra Brezovice.

Glavna železnička pruga, u pravcu Mitrovica – Kosovo Polje – Đeneral Janković prolazi ne tako daleko od teritorije Parka. Najbliža železnička stanica je stanica Uroševac, na samo 30 km od zone, dok je Aerodrom Priština udaljen samo 60 km od zone Nacionalnog parka.

Što se tiče transporta, put R115 koriste putnici koji putuju u ličnim vozilima, dok u skijaškoj sezoni, postoji i javni prevoz koji prevozi posetioce iz različitih centara na Kosovu do Ski centra Brezovice i obrnuto. U blizini parka, nalazi se još jedan regionalni put, R116, koji se koristi za redovan javni prevoz kroz susednu Makedoniju kao i lični transport.

Sl: Put do Turističkog centra


53

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Vodna infrastruktura

Teritorija Nacionalnog parka Šar planine bogata je resursima vode, snabdevajući vodom naselja u okolini Parka lokalnim vodovodnim cevima koji vodu prenose u slobodnom padu.

Sva naselja na teritoriji opštine Štrpce duž granice Nacionalnog parka imaju sopstvene vodovodne cevi za snabdevanje vodom u slobodnom padu. Lokalni vodovodi u nekoliko naselja u Opštini Štrpce, kao što su Brezovica, Jažince, Štrpce, Berevce, Donja i Gornja Bitina, sklopili su partnerstvo za formiranje javnog udruženja vodovoda.

Naselja na teritoriji opštine Prizren koja dobijaju vodu iz izvorišta u Nacionalnom parku i koja imaju sopstvene vodovodne cevi raširene duž teritorije Parka su: Gornje Ljubinje, Mušnikovo, Gornje Selo i Guri i Zi, dok naselja na teritoriji opštine Suva Reka koja se na taj način snabdevaju vodom su Mušutište i deo Grejkovca. Turističko-rekreaciona lokacija Prevalaca, deo Nacionalnog parka Šar-planine, i deo opštine Prizren, takođe imaju sopstveni sistem vodosnabdevanja kojim se nekoliko hotelijera i uslužnih objekata koji se tu nalaze snabdevaju vodom.

Strujna infrastruktura

Naselje Prevalac, unutar Nacionalnog parka, snabdeva se električnom energijom iz visokonaponske linije Župe od 10 kV, stare i rashabane linije. U Prevalacu postoji samo jedna trafostanica sa ugrađenim kapacitetom od 250 kVA. Stalni potrošači na ovoj trafostanici su tri restorana, dva motela i 40 domaćinstava. Niskonaponska mreža je loša, dok se vikendima električna energija snabdeva i preko PVC kablova, kojima se 30 drugih potrošača povezuje na mrežu. Na teritoriji opštine Štrpce, vikendice u naselju Trešnje snabdevaju se električnom energijom od TS 35/10kV Štrpce, kojim se snabdeva i hotel

„Breza“, preko kablova na drvenim banderama, koji su u dobrom stanju. Lokacija Trešnje ima 6 trafostanica: TTSH Trševina 50 kVA, TSB Trševina 100 kVA, TSB Trševina 250 kVA, Trševina 100 kVA, MBTS Lahor 630 kVA i MBTS KEK 630 kVA. Vikendice se snabdevaju električnom energijom preko prvih četiri transformatora. Na drugoj strani, „Ski centar Brezovica“, „Škola skijanja“, hotel „Molika“, vikendice u „Stojkovoj kući“ i repetitor, sve na teritoriji Nacionalnog parka, snabdevaju se od TS 35/10 kV Štrpce, ka Šari, preko vazdušnih kablova ka mrežnim stubovima. Trafostanice koje snabdevaju gore navedene objekte su: MBTS Crvena karpa 1x630 kVA, MBTS Škola skijanja 630 kVA, MBTS Molika 2x100 kVA, TSM Kula 160 kVA, TTSH Repetitor 50 kVA i MBTS Piribreg 2x630 kVA (van funkcije). TS 35/10 kV se snabdeva od TS 110/35 kV Bibaj (opština Uroševac).

Telekomunikacije

Fiksna telefonska mreža pokriva samo deo teritorije Nacionalnog parka unutar Opštine Štrpce. Ova mreža pripada Telekomu Srbije, dok kosovski PTK ne pokriva ovu teritoriju. U opštinskom centru Štrpce postoji PTT centar kapaciteta 1500 fiksnih linija. Iz ovog centra, glavni prenosnik vodi ka Brezovici i Ski centru. Postoji još jedan nezavisni prenosnik, koji vodi ka bivšoj „Gostionici SUP-a“, na teritoriji vikendica u Redžini Tršenja, dok glavni prenosnik, u blizini „Brvnare“, odvaja se na dva dela, jedan vodi ka hotelu „Narcis“, dok drugi vodi ka Redžini Tršenji i hotelu „Molika“. Pokrivenost mobilne telefonske mreže na teritoriji Nacionalnog parka je loša. Teritorija Nacionalnog parka i okolina koju pokriva Vala (GSM signalom) je prikazana na mapi dole, pokrivajući Prevalac i nekoliko naselja duž Parka. GSM mreža pokriva i neke delove Nacionalnog parka, na teritoriji Opštine Štrpce. Ova pokrivenost oko teritorije Ski centra i nekoliko okolnih sredina, dolazi od Telekoma Srbije.


54

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Mapa: Podela tehničke infrastrukture


55

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

1.3. SWOT analiza situacije

Prednosti 1. Postojanje institucija za prostorno planiranje. 2. Postojanje organa Parka, „Uprava nacionalnog parka“. 3. Prirodni resursi (reljef, klima i hidrologija). 4. Biodiverzitet (flora i fauna). 5. Endemska flora. 6. Bogati rezervati šuma i pašnjaka. 7. Dobri putevi za pristup Parku. 8. Relativno mala distanca od većih centara na Kosovu. 9. Blizina teritorije i puteva Makedonije. 10. Blizina aerodroma Priština i Skoplje. 11. Potencijali za razvoj turizma. 12. Postojanje tržišta turizma. 13. Tekuća privatizacija hotelijerskih kapaciteta. Prilike 1. Uključenje u međunarodne inicijative, uključenje u različite

projekte. 2. Korišćenje najbolje prakse iz razvijenih zemalja. 3. Naučno istraživanje i obrazovne delatnosti. 4. Prekogranična saradnja u određivanju razvoja. 5. Međunarodna saradnja i pristup raznim međunarodnim

monetarnim institucijama. 6. Konkurentna ponuda Kosova sa turističkim kapacitetima

Parka u regionu. 7. Razvoj ruralnog i eko-turizma.

Mane 1. Nepostojanje prostornog plana kao i Plana za upravljanje

Parkom. 2. Loše i nekoordinisano upravljanje u tri entiteta. 3. Neprimena zakona. 4. Nedovoljan budžet. 5. Zagađenje i degradacija životne sredine. 6. Neracionalna upotreba prirodnih resursa. 7. Degradacija šume kao rezultat požara, bolesti i

nekontrolisane seče. 8. Nedostatak pošumljavanja. 9. Visoka stopa erozije. 10. Nedostatak postrojenja za tretman otpadne vode. 11. Loše javne usluge (parking mesta, javni prevoz, električna

energija, mobilna telefonija). 12. Nedostatak staza za šetanje za posetioce. 13. KKB nema doprinosa od prihoda postojećih turističkih

kapaciteta. 14. Opadajući broj turista, u poređenju sa 80-im i 90-im

godinama. Pretnje 1. Izuzetost iz međunarodnih konvencija, inicijativa i

međunarodnih organizacija (IUCN, STO, RIO, itd.). 2. Susedne zemlje su privlačnije za ulaganja. 3. Odugovlačenje rešenja pitanja upravljanja u Nacionalnom

parku. 4. Nezainteresovanost relevantnih institucija za Park. 5. Neuspeh u dostizanju potrebnih evropskih standarda za

turizam. 6. Nekoordinisana ulaganja (tehnička i uslužna infrastruktura).


56

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje 1.4. Izazovi za budući prostorni razvoj

Od onoga što je već rečeno možemo zaključiti da se teritorija Nacionalnog parka Šar-planine suočava sa brojnim problemima i pitanjima vezanim za oblasti kao što su životna sredina, privredni razvoj i infrastruktura. Sve je ovo na neki način povezano i utiče jedno na drugo. Upravljanje, nedovoljna tehnička infrastruktura, slobodno kretanje, imovinska pitanja, ulaganja, nezaposlenost, samo su neka od pitanja koja treba rešiti.

Bavljenje pitanjima u vezi sa životnom sredinom je trenutno jedan od najvećih izazova za kosovsko društvo. Nepostojanje prostornih planova, na centralnom nivou, i još bitnije, na lokalnom nivou, generalno štetno utiče na životnu sredinu. Prostorni razvoj je u širokoj suprotnosti sa normama i standardima životne sredine. Teritorija Parka suočava se sa sličnim trendom, mada ne i u istoj meri. Samim tim, svi uključeni akteri u izradi ovog Plana, identifikovali su puno izazova od kojih su ovde navedeni prioritetni.

Izazov 1 Administracija i upravljanje Parkom

Kakvo bi bilo najbolje i najpogodnije upravljanje i administracija parkom?

Zašto i šta predstavlja izazov?

Nacionalni park Šar-planine sadrži vrednosti od posebne važnosti za Kosovo. Samim tim, zaštita, unapređenje i korišćenje tih vrednosti spadaju u širi društveni interes. To zahteva da se posebna važnost pridoda pitanju upravljanja, u skladu sa karakteristikama teritorije Parka, potrebama i interesima brojnih subjekata koji koriste vrednosti Nacionalnog parka.

Trenutno postoje tri subjekta za upravljanje resursima Parka: Uprava Nacionalnog parka, koja se nalazi u Prizrenu i koja bi, prema svojoj povelji, trebalo da upravlja celom teritorijom Parka, ali u stvari njeni kapaciteti upravljanja obuhvataju samo teritoriju opština Prizren i Suva Reka, pošto Uprava Štrpce upravlja teritorijom koja pripada toj opštini i, na kraju, Kosovska agencija za šume (KAŠ), koja je prema kosovskom Zakonu o šumama, odgovorna za pitanja u vezi sa regulisanjem šuma i šumskog zemljišta, administracije i upravljanja teritorijama javnih šuma i šuma u nacionalnim parkovima na Kosovu.

Postojanje i rad gore navedenih subjekata, kako i nekoordinisanje istih, omogućuje propuste koji se zatim koriste kako bi se opravdale delatnosti koje degradiraju Park.

Nepostojanje odgovarajućih zakona i neprimena postojećih dodatno pogoršava pitanja, čime se postavlja pitanje demarkacije granica Parka, striktne zaštite predložene teritorije i nepostojanja adekvatnih baza podataka.

Upravljanje i administracija Parkom od strane nenadležnih organa narušava dalji rad i razvoj NP Šar-planine.

U situaciji u kojoj Zakon o nacionalnim parkovima nije odobren u kosovskoj Skupštini i kada takav zakon nije prihvatljiv svim uključenim akterima u Nacionalni park, pitanje Nacionalnog


57

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

parka Šar-planine postavlja se kao poseban izazov koji treba rešiti u skoroj budućnosti.

Mogu se s pravom postaviti nekoliko pitanja: da li bi bilo dobro da parkom upravlja samo jedan organ ili više? Kada bi bio samo jedan, kako bi se onda tri već postojeća organa složila? Kakav bi pristup trebalo zauzeti prema Upravi parka u Štrpcu? Ukoliko postoji više od jednog subjekta koji će upravljati Parkom, kako stimulisati njihovu koordinaciju? Da li bi trebalo da izradimo Zakon o nacionalnim parkovima koji će biti usvojen takav kakav je ili ga je potrebno izmeniti i dopuniti? Da se samo podsetimo da ovaj nacrt zakona predviđa da različitim resursima Parka upravljaju različiti subjekti, što znači da šumama u Nacionalnom parku ne bi upravljala Uprava parka, već KAŠ. Da li je to razumno i efikasno? Ko bi to trebalo da bude nadležan za šume u Nacionalnom parku, Uprava parka ili kako je predviđeno nacrtom zakona, KAŠ? Koje bi rešenje bilo kompromisno?

Kakve su mogućnosti identifikovane?

1. Prva mogućnost bila bi da resursima Nacionalnog parka upravlja samo jedan organ. Za to bi bile potrebne zakonske odredbe, što znači da bi postojeći nacrt zakona trebalo promeniti.

2. Prednosti ovog rešenja su da u tom slučaju ne bi bilo sukoba između različitih organa oko pitanja upravljanja. Ti organi ne bi krivili jedni druge za eventualne propuste i postavila bi se veća potreba za koordinacionim telom za njihove aktivnosti. Šanse su takve da bi u tom slučaju, upravljanje Parkom bilo lakše i praktičnije. Međutim, takvo rešenje bez sumnje ima i svoje mane jer bi u tom slučaju bilo potrebno da se dodatno poradi na izmeni i dopuni postojećeg nacrta zakona, što ne bi bilo lako izvesti, pošto je za tako nešto potrebna većina od onih na koje zakon utiče.

3. Druga mogućnost bila bi da se, kako je predviđeno postojećim nacrtom zakona, Parkom upravlja, odnosno da različitim resursima parka upravljaju različiti organi. Prednost ovog rešenja bila bi ta da je ovo već predviđeno postojećim nacrtom zakona, što znači da ne bi bili potrebni dodatni napori kako bi se obezbedilo kompromisno rešenje. Slaba

tačka ovog rešenja je ta da bi u tom slučaju, dolazilo do eventualnih sporova između različitih organa po pitanju upravljanja. Ti organi bi krivili jedni druge za eventualne propuste i postojala bi potreba za organom koji bi koordinisao sve aktivnosti. Šanse su da bi iz tih razloga, upravljanje Parkom bilo komplikovanije i manje praktično.

4. Treća mogućnost bila bi da različiti subjekti upravljaju određenim delovima Parka, kako je to slučaj sada. Trenutno, ne postoji prednost u ovoj opciji, dok postoje sve mane u prva dva rešenja.

Spisak identifikovanih pitanja

- Nepostojanje saradnje i koordinacije aktivnosti između subjekata koji sada upravljaju Parkom;

- Nepostojanje odgovarajućih zakona i neprimena postojećih zakona;

- Nejasna definicija granica Parka;

- Nepostojanje odgovarajuće baze podataka.


58

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje Izazov 2

Zaštita životne sredine, bioraznovrsnosti i prirodnih resursa.

Kako možemo sprečiti degradaciju šuma, opasnosti po bioraznovrsnost, prirodne opasnosti i zagađenje vode, vazduha i zemljišta?

Zašto i šta predstavlja izazov?

Nacionalni park Šar-planina je obdaren bogatom prirodnom raznovrsnošću, konkretno podeljenom na četiri rezervata: Vrh Popovo prase, Žar planina, Ošljak i Rusenica, kako i oblasti od posebnog prirodnog značaja, kao što su Ljuboten, Gryka e Dulës, Jažinačko jezero, reka Bukuruvaqa i Ostrovica.

Ovi resursi su ugroženi ljudskim aktivnostima, gde na mnogim poljima, ljudski i prirodni faktori (nedavni požari i bolesti šuma) predstavljaju glavni uzrok uništenja.

Izazov za NP Šar-planinu jesu i mogućnosti i način očuvanja Parka od antropogene i prirodne degradacije, zagađenja staništa i, drugim rečima, mogućnost korišćenja resursa Parka za današnji razvoj, a da se u isto vreme preuzme odgovornost za budućnost Parka za buduće generacije.

Nezakonita seča šuma – unutar Parka i okolnim zonama u društvenim i privatnim šumama, česta je pojava u Parku. Zaštita šumskih resursa ima veliki značaj za održivi razvoj, pozitivno utičući na očuvanje životinjskog sveta.

Šteta po bioraznovrsnost – dovodi do smanjenja biljaka i vrsti, uglavnom endemičnih, što na drugoj strani rezultira izumiranjem istih. Očuvanje bioraznovrsnosti, posebno endemičnih vrsti je neophodno za očuvanje ekološke ravnoteže. Zloupotreba biljaka i životinja (endemičnih biljaka i divljih životinja) koje nastanjuju NP Šar-planinu smanjuje broj tih vrsti, što dovodi do gubitka vrsti, naime gubitka prirodnih vrednosti.

Prirodne katastrofe – nastupaju u različitim oblicima, poput površinske erozije zemljišta, bolesti šuma, požara, lavina, itd. kao i drugi antropogeni i prirodni faktori koji ugrožavaju stvorene i planirane resurse. Kako se ovo može sprečiti i koje mogućnosti

postoje? Koje su to preliminarne mere sa efektom smanjenja, sprečavanja ili čak eliminisanja opasnosti od prirodnih katastrofa, erozije, poplava, požara, bolesti i lavina?

Zagađenje vode, vazduha i zemljišta – je sve veće sa skorašnjim razvojem. Neadekvatno i komplikovano upravljanje, kao i nepokrivenost cele teritorije Parka, samo su neki indirektni uzroci ove pojave. Kontrolisani razvoj je na mnogo načina nemoguć, što direktno utiče na problem, pošto postoje nezakonite deponije i nekontrolisano ispuštanje netretiranih otpadnih voda.

Koje su to odredbe konvencija i direktiva za zaštitu životne sredine? - Glavni koncepti Uneska predviđaju da je svaki predmet

kulturnog i prirodnog nasleđa jedinstven i da gubitak svakog takvog predmeta predstavlja definitivan gubitak i nepovratno osiromašenje nasleđa. Prirodno nasleđe pripada svima, moraju ga koristiti svi i mora se očuvati za buduće generacije.

- Međunarodna unija za očuvanje prirode i prirodnih resursa (IUCN) je kategorizovala prirodne zaštićene oblasti. Odmah nakon prve kategorije – Striktni prirodni rezervat, dolazi druga kategorija – Nacionalni parkovi. Nacionalni park Šar-planine, s obzirom da je deo međunarodnog spiska zaštićenih oblasti, trebalo bi da bude zaštićen zakonom i trebalo bi da zauzme zasluženo mesto u toj porodici.

- Na Samitu Zemlje, održanom 1992. god. u Rio de Žaneiru, svetski lideri su se dogovorili oko univerzalne strategije za „održivi razvoj“. Jedan od ključnih sporazuma sa Samita bila je Konvencija o biološkoj raznovrsnosti. Ova Konvencija obavezuje zemlje koje su je ratifikovale da usvoje zakone i druge zakonske akte za zaštitu životne sredine i da zahtevaju odgovornost od zagađivača i uništivača životne sredine.

- ESPOO konvencija iz 1991. godine, koja je stupila na snagu 1997. godine i koja je u vezi sa procenom uticaja na životnu sredinu u prekograničnom kontekstu, obavezuje


59

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

zemlje koje su je ratifikovale da obezbede takvu procenu u vezi sa različitim aktivnostima u ranim fazama planiranja. Zemlje moraju obavestiti i konsultovati jedne druge ukoliko realizacija određenog projekta može štetno uticati na životnu sredinu u prekograničnoj oblasti.

- Lugano konvencija iz 1993. god. o građanskim obavezama za štetu nastalu zbog aktivnosti štetnih po životnu sredinu, obavezuje zemlje koje su je ratifikovale da obezbede da strana koja izazove štetu nadoknadi istu oštećenoj strani zbog štete koju je izazvala životnoj sredini i obavezuje ih da obezbede očuvanje sredstava i rehabilitaciju do prethodnog stanja.

- Direktiva Saveta Evrope o očuvanju prirodnih staništa i flore i faune iz 1992. godine, predviđa mere koje zemlje članice Saveta Evrope preduzimaju za očuvanje prirodnih staništa, divlje flore i faune.

Prema konceptima Uneska, konvencijama i standardima EU, izumiranje vrsti flore i faune, kao i nezakonita seča šuma, predstavljaju gubitak nasleđa, naime resursa NP Šar-planine.

U smislu zaštite, očuvanja i razvoja bogatog prirodnog nasleđa, organi se moraju angažovati na informisanju o vrednostima istog.

Zakon o prostornom planiranju predviđa princip održivog razvoja i konačno je vreme da se svi principi koje predviđa zakona, zatim i standardi, konvencije i agende, prevedu u konkretne mere i preslikaju u upravljanje.

Skupština Kosova usvojila je sledeće zakone koji se odnose na zaštitu prirode:

- Zakon o zaštiti životne sredine - Zakon o zaštiti prirode - Zakon o šumama - Zakon o zaštiti poljoprivrednog zemljišta - Zakon o zaštiti voda - Zakon o zaštiti od prirodnih i drugih katastrofa - Zakon o zaštiti od požara

Primena i sprovođenje ovih zakona, kao i sadržaja međunarodnih konvencija, doprinelo bi u velikoj meri smanjenju ili čak eliminisanju problema životne sredine u Nacionalnom parku Šar-planine.

Nepostojanje zakona o nacionalnim parkovima predstavlja problem po budućnost Parka, u smislu očuvanja, zaštite i razvoja prirodnog nasleđa.


Uži kontekst – Mogućnosti smanjenja ili sprečavanja negativnih pojava u Nacionalnom parku Šar-planine su ograničene, počevši od odsustva zakona o nacionalnim parkovima i institucionalnih struktura (upravni organ, praćenje, inspekcija). Ovi nedostaci, zajedno sa mogućnostima unapređenja trebalo bi da predstavljaju prioritete, koji će se prevesti u konkretne korake koje odmah treba preduzeti:

- Razmatranje centralne nadležnosti nad Nacionalnim parkom (parkovima);

- Usvajanje zakona o nacionalnim parkovima;

- Podela odgovornosti za upravljanje Parkom;

- Izrada Plana upravljanja Parkom;

- Istraživanje trenutnog stanja bioraznovrsnosti, nezakonite seče, katastrofa, zagađenja;

- Potpisivanje međunarodnih konvencija o zaštiti prirode.

Širi kontekst – Nacionalni park Šar-planine je svojstven po svojim prirodnim vrednostima, hidrologiji, šumama, pašnjacima, livadama i bioraznovrsnosti, ne samo na Kosovu već i šire.

Osetljive prirodne sredine i druge dragocene sredine ne smeju se pojedinačno razmatrati jer je uticaj mnogo širi.

Osim lokalnih trendova u opštinama gde se Nacionalni park Šar-planine nalazi i regionalnih trendova (imajući u vidu da se Šar planina širi i u susednu zemlju Makedoniju), globalne promene (na Balkanu i šire) takođe utiču na otvorenu životnu sredinu i na upravljanje zaštitom prirode na teritoriji Parka.


60

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Kako će Kosovo reagovati na globalne promene, fizičke i geografske, biološke trendove i kako može doprineti rešavanju ovog problema, koji je to širi kontekst izazova?


- Degradacija šuma, sprečavanje nekontrolisane seče šuma;

- Ugrožena bioraznovrsnost;

- Prirodne katastrofe (erozija, lavine, požari, bolesti), sprečavanje i upravljanje;

- Neracionalno korišćenje pašnjaka;

- Identifikovanje i primena hidro-tehničkih, poljoprivrednih i bioloških opcija;

- Zagađenje vode u oblastima sa potencijalom za razvoj turizma.


61

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Izazov 3 Smeštaj u Parku i uticaj naselja oko Parka.

Kakve mogućnosti postoje i koje su prednosti Parka i meštana koji žive u Parku i okolnim naseljima?

Smeštaj unutar Nacionalnog parka Šar-planine, u smislu rekonstrukcije i nove gradnje vikendica je uvećan nakon 1999. god. Vikendice se uglavnom grade na teritoriji Brezovice i Prevalaca. Većina ovih objekata nema ispoštovane odredbe i uslove potrebne za teritoriju Nacionalnog parka. Ovaj zaključak je konsolidovan i činjenicom da se trend nove gradnje nastavlja, uprkos postojećim uslovima.

Generalno, ceo sektor individualnog smeštaja, naime vikendice u Nacionalnom parku Šar-planini, nema dugoročno rešenje za pijaću vodu ili čak racionalno korišćenje vode u parkovima, zatim nije rešeno pitanje ispuštanja i tretmana otpadnih voda, sakupljanje otpada i njegov tretman, kao ni infrastrukture uopšte. Cela situacija je dodatno otežana nedostatkom odgovornosti, i institucionalne i lične, za zagađenje i degradaciju životne sredine.

Osim smeštaja unutar Nacionalnog parka Šar-planine, mora se rešiti i pitanje smeštaja u naseljima oko Parka, zbog zajedničkog uticaja razvoja i delatnosti na NP Šar-planinu, privlačnosti arhitekture i načina života u tim naseljima. Imajući u vidu trenutni negativni uticaj, kao i eventualan budući uticaj koji se ogleda u uništavanju šuma u društvenom vlasništvu, nekontrolisanoj seči šuma u privatnom vlasništvu unutar Parka, zabeležena je potreba da se uzmu u obzir vrednosti i uticaj naselja oko Parka.

U blizini granice Nacionalnog parka Šar-planine postoji 38 naselja, sa otprilike 45.000 stanovnika.

U stvari, većina ovih naselja koja se nalaze u blizini Parka, oduvek je imala dobre uslove za razvoj stočarstva. Njihova teritorija se nalazi na visokim pašnjacima Šar-planine. Na samoj granici između planinskih polja i visokih pašnjaka mogu se naći letnjikovci, planinske kuće, koje u lokalu nazivaju kolibama. Ove kuće se mogu naći u Zaplužju, Plajniku, planinama Mušutišta i Grejkovcu, itd.

Paralelno sa smanjenjem stočarstva u ovim naseljima, opada i broj planinskih kuća. Veoma je teško naći te stočare tokom leta. Mali broj preostalih u tim planinskim kućama promenio je svoje stare navike i način života. Danas, planinske kuće primaju samo dvoje ljudi najviše, samo pastira i još jednog porodičnog člana koji mlečne proizvode prenosi kući8. Kakve su mogućnosti da ova naselja utiču na razvoj parka? Koja su to ograničenja sa kojima se ova naselja suočavaju? Kako će se imovina unutar Parka koristiti?

Zašto i šta predstavlja izazov za smeštaj unutar NP Šar-planine i kakav je uticaj okolnih naselja?

Pitanje koje predstavlja izazov kada se radi o smeštaju unutar NP Šar-planine i uticaju okolnih naselja jeste obezbeđenje kvaliteta, neophodne infrastrukture i usluga za smeštaj, kao i korišćenje atraktivnih mogućnosti u okolini Parka za ruralni turizam, tradicionalnu kulturu, uvek imajući u vidu primarnu svrhu, zaštitu životne sredine u skladu sa međunarodnim standardima za nacionalne parkove.

Neplanirana izgradnja hotela, kuća, vikendica, danas i u budućnosti, takođe predstavlja izazov pošto aktivnosti nezakonite gradnje su već prouzrokovale urbano širenje unutar Parka, što utiče na pejzaž ali i na strukturu njegovih naselja.

Još jedan izazov jeste podizanje svesti meštana za turističke delatnosti na način da oni pružaju smeštaj i gastronomske usluge, ruralne konake, restorane i druge usluge u tradicionalnom seoskom okruženju.


Uži kontekst – Postoji dovoljno uslova da se obezbede osnovni uslovi za kvalitet smeštaja u stambenim zonama NP Šar-planine, potrebno je samo uspešno upravljati time. Ovo zavisi od kontrolisanog razvoja, prateći važeće standarde i zakone.

8 Mr. sc. Hajriz Meleqi, Opoja – Kompleksna geografska studija, doktorska disertacija, Priština 2000. god.


62

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Širi kontekst – ljudske aktivnosti unutar parka su ograničene u smislu izbegavanja bilo kakve opasnosti po prirodu. Ruralna naselja se moraju revitalizovati, lokalnim meštanima podići svest o turističkim delatnostima u smislu smeštaja i hrane, ruralnih konaka, restorana i drugih usluga u tradicionalnom seoskom okruženju. Sve što je lokalno, folklorno i tradicionalno mora se predstaviti i iskoristiti u komercijalne svrhe za privrednu dobit, u isto vreme služeći cilju zaštite prirode.

Sredine u okolini Parka moraju služiti svojoj funkciji, poštujući principe Međunarodne unije za očuvanje prirode (agencije Uneska), prema kojoj, kapaciteti izvan Parka i u njegovoj blizini, moraju da se koriste u skladu sa okolnostima. U tom smislu, Park bi bio razvojno jezgro, kako bi indirektno pogođena zajednica ili zajednica koja živi u blizini imala privrednu korist. Ovakav način razvoja i konsolidacije je rezultat iskustava mnogih zemalja u svetu. Međutim, takav razvoj uvek mora ići u korist lokalne populacije ili će u suprotnom biti neefikasan. Kako bi se to postiglo, postoji nekoliko mera koje se moraju preduzeti, uključujući i istraživanje najpogodnijih naselja koja imaju uslove za takav potencijalni razvoj.

Generalno, očuvanje ruralnih naselja može se postići kroz dobro shvaćen program revitalizacije, koji bi trebalo da se zasniva na:

- očuvanju originalnog okruženja sredine;

- kultivisanju tradicionalnog i adaptiranju modernom;

- razvoju selektivnog turizma (ruralni, ekološki, poljoprivredni, itd.);

- uspostavljanju i razvoju infrastrukture, kao i obrazovanju zajednice po pitanju uslova (u skladu sa potrebom vođenom razvojnim kretanjima).

Takav način organizovanja bi odgovarao korišćenju ovih sredina za nove razvoje i privuklo bi ljude da tu žive i rade, sprečavajući time migraciju stanovništva.

Šansa za ove meštane bi bila veća kroz visok kvalitet putnih veza, prihoda od ruralnog turizma, kao i kroz garantovano uvođenje njihovih proizvoda na tržište, itd. Glavni prihodi bili bi obezbeđeni kada bi se ponudili karakteristični proizvodi iz te

sredine: različiti napici, mlečni proizvodi, lekovito bilje, proizvodi od drva, med, različiti štrikeraj, itd.


- Loš nivo usluga (zdravstvena nega, obrazovanje, ekologija),

- Neplanirana izgradnja i nestajanje tradicionalnog načina gradnje,

- Gubitak interesovanja za tradicionalne proizvode (mlečni proizvodi, itd.),

- Loše ili nepostojeće međugradske saobraćajne linije,

- Odsustvo marketinških kampanja za vrednosti NP.


63

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Izazov 4 Racionalno korišćenje prirodnih resursa u korist konsolidovanja turističke ponude Parka

Kako se turistička ponuda može obezbediti u korist privrednog razvoja u Parku?

Šta i zašto predstavlja izazov?

Pošto postoji očigledna činjenica da je životna sredina suštinsko pitanje za napredak Kosova, prihvatanje vrednosti Nacionalnog parka Šar-planine je od velikog značaja. Nasuprot tome, neprihvatanje tih vrednosti dovešće do nepoštovanja ključnih normi i standarda za očuvanje prirode, u kom slučaju, prirodne vrednosti bi bile izgubljene. U tom slučaju, nekontrolisana seča šuma, nekontrolisana izgradnja, nekontrolisano korišćenje pejzaža u komercijalne svrhe, zagađenje otpadnom vodom, itd. ozbiljno utiče na životnu sredinu, što na drugoj strani može ozbiljno uticati na budući razvoj Parka. Ovo je dodatno otežano kada se uzme u obzir poštovanje normi i standarda za očuvanje Parka, koje će na kraju, osim do degradacije, dovesti i do gubitka potencijala za privrednu i društvenu dobit.

Nacionalni parkovi su posvećeni očuvanju i kultivisanju prirodnih resursa kao nasleđa: unapređenje ekonomskih i socijalnih prilika za zajednice, na štetu očuvanju često se smatra ograničenim razvojem.


Uži kontekst – Precizna procena Nacionalnog parka Šar-planine omogućila bi onima koji donose odluke da se jasno identifikuje značajan doprinos resursa Parka privredi u opštinama u okolini Parka, ali i celoj privredi Kosova.

Očuvanje vrednosti Nacionalnog parka je preduslov za razvoj Parka, kao što je zaposlenje zavisno od kvaliteta okruženja (npr: turizam i rekreacija), zaštite i unapređenja životne sredine (očuvanje).

Zaštita životne sredine zauzima važno mesto i moguća je da obezbedi finansijsku samoodrživost u smislu privrednog razvoja. Turističke delatnosti bi takođe doprinele privrednom rastu, u kom

slučaju bi unapredili nekonzumirajući turizam, eko-turizam, kako bi se povećale koristi od turističkih resursa i, održavanjem kulturnog i ekološkog integriteta, kultivisanjem oblasti ekološke zaštite i prirodnog nasleđa9.

Širi kontekst – Ekonomski uticaj Nacionalnog parka Šar-planine na kosovsku privredu trebalo bi meriti u poređenju sa BDP Kosova i otvaranjem radnih mesta, što se može kategorisati na: i) neposredno zapošljavanje u Parku, ii) posredno zapošljavanje u Parku i iii) posredno zapošljavanje oko Parka.

Park neposredno generiše nekoliko radnih mesta, ali njegov uticaj na posredno zapošljavanje unutar i van granica je veliki. Konkretni primeri se mogu ogledati u lokalnim proizvodima i tradicionalnoj gostoprimljivosti, koja širi turističku ponudu.

Nacionalni parkovi garantuju svoju vrednost u očuvanju prirodnih sredina od eksploatacije ili drugih šteta koje uzrokuju korisnici, tako da turističke ili druge delatnosti ne ugroze ključne vrednosti Parka. Aktivnosti zavisne od kvaliteta životne sredine, kao što su turizam i rekreacija, su intenzivni korisnici životne sredine. Turizam i poljoprivreda su najveći poslodavci unutar i oko Nacionalnog parka.

Glavna svrha regulisanja i upotrebe Nacionalnog parka mora biti takva da obezbedi kretanje i smeštaj za što više posetilaca, na način koji je organizovan i kojim se upravlja, u skladu sa ciljevima prostornog planiranja Parka, omogućujući brojne posete sa što manje gradnje u označenim i zaštićenim oblastima.

Nacionalni parkovi ne smeju biti deo turističke industrije, ali mogu biti kvalitetan deo turističke ponude kao takve. Nacionalni parkovi i prirodni parkovi su mesta visoke vrednosti i potencijala i njima se ne može pristupiti kao delovima lokalnog razvoja.

Turistička ponuda se može proširiti ako razvoj teče planiranim tokom i pristupu, uz osvrt na sledeće:

- Nacionalni parkovi su turističke ikone, unutar i van državnih granica;

9 Johanesburg, 2002; www.world-tourism.org/sustainable/wssd/final-report.pdf


64

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

- Park stvara nacionalni imidž ili zaštitni znak;

- Privredna dobit je veća van Parka;

- Park može podržati ne samo lokalnu privredu već i Kosovo uopšte;

Mogućnosti za korišćenje takvih potencijala bile bi realistične kada bi međunarodne organizacije priznale Nacionalni park za zaštitu prirodnih vrednosti, što bi u isto vreme obezbedilo mogućnosti za finansijsku podršku od istih organizacija.

Privlačenje širih i novih tržišta u konkurentnom globalnom turizmu je izazov sa kojim se mora pozabaviti specijalizovana ponuda: planinski (zimski i letnji) turizam, eko-turizam, ruralni turizam, kulturni turizam, zdravi turizam, socijalni turizam, avanturistički turizam, konvencionalni turizam, golf, biciklističke trke, itd.


- Nema prihoda za KBK, ne postoji upravljanje turističkim kapacitetima.

- Ne postoji zajednički prostorni plan za celokupan masiv Šare (Kosovo i Makedonija), koji bi otvorio put za tešnju saradnju.

- Ne postoji koordinacija kod ulaganja (putna infrastruktura, tehnička infrastruktura, telekomunikacije).

- Privatizacija hotela i dostizanje evropskih standarda turizma u budućnosti.

- Prirodni resursi Kosova u konkurenciji sa regionalnim turističkim ponudama.

- Nezaposlenost kao rezultat nerazvijene privredne strukture.

- Čest gubitak električne energije.

- Opadajući broj posetilaca (koji duže borave)

- Mali kapaciteti za prijem većeg broja dnevnih posetilaca.

- Haos u saobraćaju u blizini turističkih centara, nepostojanje dovoljnog broja parking zona.

- Nepostojanje redovnih linija saobraćajnog prevoza.


65

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Izazov 5 Međunarodno priznavanje Parka i prekogranična saradnja.

Kako se međunarodne konvencije o bioraznovrsnosti, kao i sporazumi o prekograničnoj i regionalnoj saradnji mogu ratifikovati i poštovati?


Nacionalni park Šar-planina nije priznat od strane međunarodnih institucija za očuvanje prirode, poput IUCN-a (Međunarodna unija za očuvanje prirode i prirodnih resursa). To može imati posredan uticaj na gubitak prirodnih vrednosti vremenom, pošto ne postoji potpisana obaveza za očuvanje ili čak finansijsku podršku za delatnosti u očuvanju prirode i za istraživanje u Parku. Neratifikovanje međunarodnih konvencija za očuvanje prirode podrazumeva nepriznavanje od strane svetskih organizacija za očuvanje prirode, čime se nastavljaju privredni gubici zbog nekorišćenja održivih mogućnosti za razvoj turizma. Marketing ne može biti održiv, pošto prirodni resursi i dalje gube svoje vrednosti, a regionalna i prekogranična saradnja bila bi ograničena ako ne i nemoguća. Kakve su mogućnosti identifikovane?

Uži kontekst – Potpisivanje i ratifikacija konvencija u vezi sa očuvanjem prirode od strane Kosova (vidi tabelu dole) biće prvobitan uslov za primenu normi i standarda za očuvanje prirode, bioraznovrsnosti i prirodnog nasleđa.

Očuvanje prirode, bioraznovrsnosti i aktivno učešće u međunarodnim inicijativama o životnoj sredini su dva ekološka cilja kosovske Razvojne strategije i plana 2007 – 2013:

Cilj 3 – Očuvanje biološke raznovrsnosti, nasleđa i prirodnih vrednosti, kao i održiva upotreba resursa, kroz konkretne mere:

o Zaštita ugroženih vrsta flore i faune; o Izrada nacionalne strategije za održivo korišćenje prirodnih

resursa; o Obezbeđivanje održivog upravljanja zaštićenim oblastima; i

Cilj 4 – Proaktivna saradnja i učešće u evropskim i međunarodnim inicijativama o životnoj sredini u sektoru životne sredine, uz konkretne mere:

o Obezbeđivanje preduslova za ratifikaciju svih konvencija i protokola o životnoj sredini;

o Aktivno učešće u međunarodnim inicijativama za zaštitu životne sredine;

o Osmišljavanje projekata sa ciljem smanjenja prekograničnog zagađenja i prekogranično upravljanje biološkim vrstama.

Širi kontekst – Zatim, potpisivanje i ratifikacija konvencija o očuvanju prirode od strane Kosova biće preduslov za prijavu za programe regionalne i prekogranične saradnje u međunarodnim institucijama. Prema izveštaju UN o stanju životne sredine u zemljama Jugoistočne Evrope, primećeno je da je Kosovo daleko od potpisivanja i ratifikovanja međunarodnih konvencija, u poređenju sa zemljama u regionu.

Misija IUCN-a je da utiče, podstakne i pomogne društvima u svetu u očuvanju integriteta i raznovrsnosti prirode, i da obezbedi da je korišćenje svakog prirodnog resursa pravično, nepristrasno i ekološki održivo. Međunarodna unija za očuvanje prirode ima komponentu članstva (zemlje potpisnice – članice Organizacije) i istraživanja (6 naučno tematskih komisija)10.

10 Komisija za upravljanje ekosistemom (CEM)[1]; Komisija za obrazovanje i komunikaciju (CEC)[2]; Komisija za životnu sredinu, privredu i društvenu politiku (CEESP)[3];


66

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Tabela dole daje prikaz stanja u zemljama Jugoistočne Evrope oko potpisivanja i ratifikacije multilateralnih sporazuma o zaštiti životne sredine koji će biti uslov za Kosovo da ih ratifikuje i potpiše.

Ratifikacija multilateralnih sporazuma o zaštiti životne sredine Albanija BiH Hrvatska BJRM Crna Gora Srbija Kosovo Konvencija iz Arhusa 2000. Ratifikovana

2006. Ratifikovana 1999.

- U toku

Protokol ispuštanju i prenosu registra zagađivača

2006. Potpisan Potpisan Potpisan - U toku

ESPOO konvencija o proceni uticaja na životnu sredinu, prekogranični kontekst

1991. 2006.

Ratifikovana 1996.

Ratifikovana 1999.

- Potpisana

Protokol o SESA-i 2005. Potpisan Potpisan Potpisan 2003. Potpisan U toku Konvencija o zaštiti i korišćenju prekograničnih reka i jezera


- Potpisana 2003.

Konvencija o prekograničnom uticaju industrijskih katastrofa


-

Konvencija o prekograničnom zagađenju vazduha

2005. 1992.

Ratifikovana 1993

Ratifikovana 1986. (1991), ne svi protokoli

Ratifikovana 2001. (samo konvencija i EMEP protokol)

-

Stokholmska konvencija, organski zagađivači

2004. Potpisana Ratifikovana 2006.

Potpisana – nije ratifikovana

Potpisana

Roterdamska konvencija Biće ratifikovana 2007.

- U toku. Potpisana?

Konvencija o biološkoj raznolikosti 1996. 2002. Ratifikovana 1996.

Ratifikovana 1997.

Ratifikovana 2001.

U toku

Kartahenski protokol o bio-zaštiti. Ratifikovan 2002.

Ratifikovan 2006.

Ratifikovan 2006.

Ratifikovan 2001.

Bazelska konvencija o prekograničnoj kontroli transporta opasnog otpada

1997. 2000. Ratifikovana 1994.

Ratifikovana 1997.

Ratifikovana 2006.

Konvencija o zaštiti ozonskog omotača 1999. 2006.

1992. sa priključenjem

Ratifikovana 1993.

Ratifikovana 1994.

Ratifikovana 2006.

N/A

Konvencija o klimatskoj promeni (UNFCCC)

1994. 2000. Ratifikovana 1996.

Ratifikovana 1998.

Ratifikovana 2006.

Ratifikovana 1990.

Bonska konvencija o zaštiti divljih životinja, migracionih vrsta


Ratifikovana 1999.

- Ratifikovana 1997.

Očuvanje netaknute prirode i prirodnih staništa (Bern)


Ratifikovana 1999.

U toku U toku

RAMSAR konvencija o močvarama 1996. 1992. Ratifikovana 1993.

Ratifikovana 1977.

2001. U toku

Zaštita kulturnog i prirodnog nasleđa Ratifikovano 1993.

Ratifikovano 1974.

2001. Ratifikovano 1977.

Nacionalni Park „Šar Planina“ – Plan prostornog razvoja

67

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje

Izazov 6 Razvoj tehničke infrastrukture u Parku.

Šta treba uraditi i koji su to prioriteti ulaganja za puteve, snabdevanje električnom energijom, vodom, telekomunikacije i usluge, a što može uticati na unapređenje usluga?

Fizičko funkcionisanje Parka u velikoj meri zavisi od tehničke infrastrukture, asfaltnih puteva, mreže distribucije električne energije, mreže vodosnabdevanja, kanalizacije i telekomunikacija, koje se razvijaju na teritoriji Nacionalnog parka u delu opštine Štrpce, a manje u drugim delovima Parka. Ova tehnička infrastruktura nije na nivou koji može omogućiti neometane aktivnosti danas, kao i za one planirane za budućnost: npr: više ski-liftova i žičara ne pokrivaju potrebe skijaša, u turističkim objektima dolazi do prekida u snabdevanju električnom energijom, ne postoji adekvatan putni prilaz Parku iz opštine Suve Reke, ne postoje pešačke staze unutar Parka, ne postoje parking zone, kao ni pokrivenost mobilnom telefonijom.


Prostorni deo Nacionalnog parka je trenutno u izradi, a razvoj tehničke infrastrukture Parka je svojstven izazov zbog činjenice da Kosovo poseduje ograničene mogućnosti ulaganja sa svojom siromašnom ekonomijom.

Pitanje šta treba uraditi i koji bi bili prioriteti za ulaganja, putna infrastruktura, vodosnabdevanje, telekomunikacije i usluge, izazov je sa kojim ćemo se suočiti u skoroj budućnosti.

a) Putna infrastruktura – Koji putevi postoje a koji bi trebalo da dobiju prioritet za ulaganja? Da li postoji potreba da se grade novi putevi a da se ne ugrozi Park i gde? Gde bi trebalo smestiti parkinge za vozila, da li bi trebalo da se oni obezbede unutar Parka ili negde van? Gde bi trebalo otvoriti staze za šetnju za investitore?

b) Energetska infrastruktura – Održivo snabdevanje električnom energijom za Nacionalni park i okolna naselja predstavlja izazov, pošto su neophodna krupna ulaganja. Kako

se može zadovoljiti postojeća i buduća potražnja za električnom energijom u Nacionalnom parku Šar-planini. Da li treba obezbediti alternativne mogućnosti za proizvodnju električne energije za Park? Mogu li se reke u Parku upotrebiti za rešavanje tog problema? Da li se vetar može iskoristiti? Gde bi trebalo koncentrisati ulaganja?

c) Vodna infrastruktura – Održivo snabdevanje pijaćom vodom za Park i okolna naselja predstavlja izazov, pošto ne postoji sistem vodosnabdevanja ili kanalizacioni sistem? Kako i do koje mere se reke Parka mogu iskoristiti u ovu svrhu? Da li bi trebalo razmisliti o alternativnoj mogućnosti korišćenja podzemnih voda? Šta bi trebalo uraditi u smislu kanalizacije, zagađenja, prerade i vraćanju u prirodu? Kakve su mogućnosti da se održivo ulaže u snabdevanje pijaćom vodom i sakupljanje otpadnih voda u cilju zaštite životne sredine? Gde bi prvo trebalo ulagati?

d) Telekomunikacije – Razvoj telekomunikacija u Nacionalnom parku zahteva veću pažnju, pošto je to neophodan uslov za današnji globalni razvoj turizma. Obezbeđivanje fiksne telefonije i mobilne telefonije neophodan je uslov za globalni razvoj današnjeg turizma. Obezbeđivanju fiksne telefonije, mobilne telefonije i interneta treba dati najviši prioritet, zajedno sa pružanjem usluga. Gde bi prvo trebalo ulagati?

e) Usluge – Paralelno sa fizičkom i tehničkom infrastrukturom, trebalo bi isplanirati uspostavljanje i pružanje turističkih usluga. Koje se to usluge mogu prvobitno obezbediti u Parku, imajući u vidu da su javne komunalije prioritetne: održavanje puteva, osvetljenje, sakupljanje otpada, itd.

Odgovor na gore postavljena pitanja, u vezi sa određivanjem prioriteta za ulaganja, ogleda se u utvrđivanju orijentacije za ekonomsko ulaganje, ili razvoj turizma, kao i u daljem obezbeđivanju uslova za kvalitet života u naseljima unutar i oko Parka.


Alternativna rešenja za izazove koji su gore pomenuti vrlo verovatno zavise od finansija, ali ako bi uzeli u obzir da ta ulaganja imaju visoku stopu zarade, trebalo bi da se kao takva uzmu u obzir.

Nacionalni Park “Sar Planina” – Plan Prostornog Razvojni

68

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

U opštem smislu, uspostavljanjem principa upravljanja i rukovanja Parkom, veliki deo sredstava za održavanje i dodatni razvoj fizičke infrastrukture obezbedio bi se iz prihoda Parka.

a. Postojeći regionalni put koji povezuje Suvu Reku sa Parkom i Turističkim centrom Brezovicom kroz selo Mušutište je efikasniji i kraći za centralne i severne delove Kosova. Ovaj put se veoma retko koristi zbog loših tehničkih uslova puta. Koja bi bila prednost u ovom slučaju? Koje su koristi i rizici ako bi se ovaj put pretvorio u važan pristupni pravac?!

b. Šar-planina ima brojne rečne doline i klisure i jedno od ova dva bi bilo alternativna mogućnost za razvoj brane za akumulaciju vode za proizvodnju električne energije. Ekonomija Parka, sa svim svojim komponentama, nastaviće da u velikoj meri zavisi od električne energije, koja dodaje vrednost takvoj mogućnosti. Akumulisana voda koristila bi se za snabdevanje Parka i njegovih naselja, što bi na drugoj strani privuklo ulaganja u razvoj sistema vodosnabdevanja. Razvoj infrastrukture vodosnabdevanja, naime neometanog vodosnabdevanja uticalo bi u velikoj meri na ekonomiju Parka, što bi dodatno generisalo sredstva za dalje održavanje i razvoj mreže. Tretman otpadne vode se mora staviti u prvi plan kao uslov za novi razvoj i mora se naći rešenje za takav tretman koji bi se ugradio u postojećim naseljima.


1. Loš nivo razvoja putne infrastrukture – loši i neasfaltirani putevi; nepostojanje parking prostora; nepostojanje staza za šetnju;

2. Nedovoljno snabdevanje električnom energijom za Park i okolna naselja;

3. Nedovoljan broj turističkih objekata – loše održavanje i nepostojanje rekreacionih objekata (ski-liftovi, žičare, itd.);

4. Održivo korišćenje resursa vode u Nacionalnom parku;

5. Neadekvatno razvijene telekomunikacije – pokrivenost mobilnom telefonijom postoji samo u nekim delovima Parka, dok fiksna telefonija samo u skromnoj meri pokriva Park.


69

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje

VIZIJA, NAČELA I CILJEVI

II


70

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje


71

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje II

VIZIJA, NAČELA I CILJEVI

2. Vizija, načela i strateški ciljevi budućeg razvoja NP Šar-planine

U tekućem procesu i u skladu sa okvirom planiranja, održana je serija sastanaka sa predstavnicima različitih sektora kosovske vlade. Interesne grupe su podeljene u tri radne grupe prema tematskim oblastima, kroz koje su u stvari sva identifikovana pitanja, problemi i izazovi pokriveni. Sastanci su bili redovnog i radnog karaktera, razmatrana su dokumenta koja su prvobitno izrađena u radnoj verziji. Održane su grupne diskusije da bi se pomoglo u definisanju ovog dokumenta.

2.1. Vizija budućeg razvoja Nacionalnog parka Šar-planine

Budućnost parka bila je jedna od glavnih tema koja je podrazumevala tri moguće opcije: Očuvanje Parka – po čemu, sve ostaje jednako, očuvava se trenutna situacija i postoji samo minimalni razvoj, visoko kontrolisan; radikalnija opcija – razvoj Parka, u kom slučaju bi se očuvanje stavilo na drugom mestu, ustupajući prioritet svim oblicima razvoja; i treća opcija, umeren razvoj, koji podrazumeva i planirani razvoj i zaštitu Parka.

Grupne diskusije i sastanci sa uključenim opštinama doveli su do modifikacija u tri predstavljene opcije.

Vizija

Park kojim bi se pažljivo upravljalo za buduće generacije, Park biološke raznovrsnosti, posebnih

pejzaža, naselja i tradicionalnog načina života koji je cenjen, zaštićen i razvijen.

Park u kome bi ekonomska dobit služila interesu zaštite životne sredine i njegovoj zajednici.

Pristupačan Park koji svojim posetiocima nudi trajno zadovoljstvo i mogućnost za rekreacione, sportske, kulturne i naučno-istraživačke aktivnosti.


72

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

2.2. Opšta načela razvoja i očuvanja

Glavna načela • Održivi razvoj; • Inkorporacija sektora i opštinske politike za željeni prostorni

razvoj; • Smanjenje potencijalnih sukoba; • Usklađivanje dugoročnih ciljeva sa opštim trendovima na

Kosovu; • Subsidijarnost. 2.3 Ciljevi i svrha Cilj1: Potpuna administracija i efikasno upravljanje

Parkom; Svrha: • Imenovanje i identifikovanje odgovornosti za jedinstveni

upravni organ za ceo Park; • Izrada plana upravljanja za celu teritoriju Parka; • Finansijski doprinos od hotelijerskih objekata KBK.

Cilj 2: Zaštita, očuvanje i korišćenje resursa za održivi razvoj

Svrha: • Podizanje svesti i kampanje informisanja o Nacionalnom

parku; • Podela Parka na zone i njegovo širenje; • Zaštita šuma od prirodnih i antropogenih faktora; • Zaštita i očuvanje biološke raznovrsnosti Parka; • Praćenje u cilju zaštite i korišćenja prirodnih resursa

Parka.

Cilj 3. Zajednički uticaj između Parka i naselja u i oko Parka

Svrha: • Planirani i kontrolisani razvoj u oblastima unutar i oko

Parka; • Međuopštinska saradnja za ruralni razvoj između

opština na čijoj teritoriji se prostire Šar-planina; • Pomoć naseljima u okolini Parka u predstavljanju

turističke ponude i ponudi tradicionalnih eko-proizvoda, kao i na tržištu;

• Pružanje kvalitetnih javnih usluga za privremeni smeštaj u Parku i okolnim naseljima;

• Podizanje svesti za očuvanje tradicionalne kulture zajednica koje žive oko Parka, kao o aktivnostima koje utiču na razvoj eko-turizma.

Cilj 4: Održiv privredni razvoj Parka

Svrha: • Javna-privatna partnerstva za privlačenje novih ulaganja

za rekreacione objekte; • Uspostavljanje objekata za praćenje i nadgledanje

Parka; • Prihodi od ekološke upotrebe Parka; • Uključenje industrijskih tema turizma u nastavni plan i

program. Cilj 5: Međunarodno priznavanje i prihvatanje Parka;

prekogranična i međunarodna saradnja u zaštiti i razvoju Parka

Svrha: • Unapređenje prirodnih vrednosti, pejzaža i turističkih

vrednosti Parka;


73

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje

• Ratifikacija međunarodnih konvencija (RIO, Kjoto, ESPOO, Lugano, itd.) i ispunjenje uslova predviđenih konvencijama;

• Saradnja između Kosova i susednih zemalja, kao i regionalnih zemalja i šire, po pitanju Nacionalnog parka Šar-planine;

• Konkurisanje za međunarodno finansiranje sa zajedničkim projektima između Kosova i Makedonije za prekograničnu oblast Šar-planine.

Cilj 6: Razvoj tehničke infrastrukture

Svrha: • Bolji pristup kroz staze i puteve svim oblastima Parka

koje vredi posetiti; • Obezbeđivanje javnog prevoza i dovoljnog broja parking

mesta; • Obezbeđivanje prevoza za skijaše od početnog mesta

za skijanje; • Obezbeđivanje neometanog snabdevanja električnom

energijom za Park i okolna naselja; • Uspostavljanje javnog sistema vodosnabdevanja i

kanalizacije unutar parka i u okolnim naseljima; • Obezbeđivanje poštanskih i telekomunikacionih usluga

za Park i okolna naselja; • Efikasno upravljanje otpadom.


74

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

2.3. Kapacitet ulaganja Procena kapaciteta ulaganja predstavlja istraživanje potencijala i resursa za finansiranje razvojnih planova i politike za Nacionalni park Šar-planinu.

Procena kapaciteta ulaganja se mora iskoristiti kao baza podataka, koja će se kasnije upotrebiti nakon identifikovanja vrste i veličine resursa potrebnih za realizaciju projekta i konkretnih programa.

Kapacitet ulaganja bi obuhvatio: kapacitet privatnog sektora, javnog sektora, zajmove i grantove, međunarodne fondove, donacije, itd.

Ulaganja pre 1999. god.

Ulaganja su ključna komponenta u privrednom i društvenom razvoju zemlje. Veličina, efikasnost i struktura ulaganja uspostavljaju tempo privrednog rasta. Kosovo je uživalo brzi rast ulaganja 80-ih godina.

Turistički region Šare je jedan od najatraktivnijih regiona Kosova, koji pokriva teritoriju sledećih opština: Prizren, Suva Reka, Štrpce, Kačanik, Uroševac, Dragaš, kao i najatraktivnijih mesta: Prevalac, Brezovica, Brod, Radeša, Ljubinje, Brodosac, Restelica, Štrpce, Ošljak, Karanikola. Od svih ovih mesta, u Brezovicu je najviše ulagano, kroz obezbeđivanje materijalnih turističkih objekata, uprkos činjenici da postoje mnoga druga mesta bogata visokim turističkim vrednostima.

Kosovo je puno toga žrtvovalo u stvaranju privrednih turističkih potencijala na Brezovici, kroz kapitalne hotelsko-turističke objekte, kao i neophodne infrastrukture i potrošilo je 1/5 budžeta odvojenog za privredni turizam na Kosovu.

U sledećim stavkama dat je kratak pregled materijalnih turističkih objekata na Brezovici, uključujući objekte i finansijske resurse:

• U periodu 1960 – 1970, izgrađeni su sledeći turistički objekti: „Shtëpia e Gurit”, „Baqilla”, „Stojkova kuća”, hotel „Breza”, jedna žičara, a postojeće kamp kuće su adaptirane.

• U periodu 1971-1975, izgrađena su dva ski-lifta, restoran „Livadice“, a nekoliko kafića je adaptirano u selu Brezovica i kupljena je mašina za utabavanje snega.

• U periodima 1976 – 1980. i 1981 – 1989, trend ulaganja nastavio se izgradnjom hotela „Narcis“, žičare za 850 putnika na čas, put u dužini od 9 km od Stojkove kuće je izgrađen, visokonaponska linija od 35 kW, regulisane su skijaške staze, izgrađen je hotel „Molika“, završen je sistem žičare, ski-liftovi i kupljene su mašine za utabavanje snega.

Može se zaključiti da su u periodu 1971 – 1991, izvršena najveća kapitalna ulaganja u turističku infrastrukturu, u poređenju sa drugim turističkim mestima na Kosovu.

Glavni izvor finansiranja radova na Centru Brezovica bio je „Federativni fond za nerazvijene republike“. Sredstva su bila povoljna pošto su uslovi zajma dozvoljavali vremenski period od 18 do 22 godine, sa godišnjom kamatnom stopom od 3-4 % i grejs periodom od 2 godine.

Ulaganja nakon 1999. god.

Nezavisno od loše situacije nakon rata, rast turističke potražnje koji su stvorili domaći i strani službenici koji rade na Kosovu, obezbedio je rast ulaganja u hotelijerske kapacitete i restorane, ali ne i u pomoćne kapacitete koji bi povećali prihod od ovih objekata.

Ulaganje koje je veoma važno jeste opravka puta Prizren-Prevalac-Brezovica, što je urađeno uz pomoć Nemačkog KFOR-a. Bilo je i privatnih ulaganja kroz različite restorane i motele, koji su izgrađeni bez ikakvog plana, bez dugoročnog poslovnog plana, a kojim faktorima bi se analizirala zagarantovana delotvornost ulaganja. U turističkom selu Prevalac, Prizren, 2007. godine otpočeli su radovi, kroz javna-privatna partnerstva.

Procena kapaciteta ulaganja za period 2007 – 2015.

Turizam je kompleksna aktivnost današnjeg savremenog društva, koji je potpomognut komunikacijom, poljoprivredom, zdravstvenom zaštitom i drugim aktivnostima koje su deo


75

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje

konkretne ponude. Samim tim, razvoj turizma zahteva savremene kapacitete u komunikaciji, trgovini, opštinskoj infrastrukturi, ručnim radovima, i drugim uslužnim delatnostima.

Na osnovu prirodnih resursa, geografske pozicije, klimatskih uslova, postojeće infrastrukture, itd., postoji veliki interes za ulaganje u teritoriju Šare, ali nepostojanje prostornog plana, urbanističko regulacionih planova, plana upravljanja, kao i odugovlačenje procesa privatizacije, narušava proces u tom smislu.

Ovakva situacija ometa mnoge projekte u njihovoj realizaciji i istovremeno predstavlja rizik za ulaganja, posebno strana ulaganja, koja se preusmeravaju na druge zemlje. Kako bi se

zadovoljile veće potrebe ove oblasti za ulaganjem, i u tehničku infrastrukturu, ljudske resurse, zaštitu životne sredine, itd, neophodno je koordinisati sve sektore koji direktno ili indirektno utiču na postizanje održivog razvoja.

Nepostojanje koordinacije između sektora preko jedinstvenog upravnog organa utiče na kapitalna ulaganja, a isto tako otežana je i mogućnost praćenja takvog ulaganja. U svakom slučaju, neka predviđena kapitalna ulaganja za narednih 10 godina preko centralnog nivoa, opštinskog nivoa i javnih-privatnih partnerstva su već izvršena.

Osim toga, u tabeli je dat prikaz projekata, lokacija, investitora, iznosa investicija i perioda realizacije.

MTI/ Odeljenje za turizam / Projekti za period 2008 - 2010.

Prema MTI, Odeljenju za turizam, predviđena su sledeća ulaganja za narednih deset godina:

Ulaganje prema teritoriji Parka Izvor ulaganja

Br.

Naziv projekta Unutar granica

Van granica

Opština Vremenski period ulaganja

Javni sektor %

Privatni sektor %

Donacije % Koncesije

Ukupan iznos – u evrima

4

Izrada urbanističko regulacionih planova za turistički centar „Ljuboten“

Unutar granica NP

Kačanik 2010-2012. 50% 50% 20,000

5

Gradnja infrastrukture za turisticki centar "Luboteni"

Unutar granica NP

Kačanik 2012-2013. 80% 20% 4,000,000

Turistički centar „Bushi", Ljuboten

Unutar granica NP Kačanik 2008-2013. 100%

257,000,000 Ukupno 2% 97% 1% 261,020,000

Tabela: Iznos finansijskih sredstava za izradu regulacionih planova i uspostavljanje infrastrukture za turističke centre uzet je iz Kosovske strategije

za razvoj turizma 2007 – 2013.


76

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

MPŠRR / Odeljenje za šumarstvo / Projekti za period 2008 -2010.

Odeljenje za šumarstvo, MPŠRR, u periodu 2008 – 2010. pripremilo je i predložilo 6 projekata u vezi sa razvojem šuma, lovom, eko-turizmom, itd. Ovi projekti pokrivaju celokupnu

teritoriju Kosova, a samim tim i Nacionalni park Šar-planinu. Svi ovi projekti zahtevaju iznos od 356.000 €, od čega je deo namenjen Nacionalnom parku Šar-planini. Predloženi projekti obuhvataju:


Br. Naziv projekta Unutar

granica Van granica

Opština Vremenski period ulaganja Javni

sektor % Privatni sektor %



1 Identifikacija oblasti za razvoj eko-turizma na Kosovu

da da Nacionalni park

2008 – 2010. 100% 0% 0%

90,000

2 Identifikacija lovačkih područja od velikog značaja


2008 – 2009. 100% 0% 0%

60,000

3 Para-komercijalno proređivanje da da Nacionalni

park 2008 – 2010. 100% 0% 0%

36,000

4 Šumarska studija šumskih vrsta za pošumljavanje da da Nacionalni

park 2008 – 2009. 100% 0% 0%

50,000

5 Medijska kampanja za podizanje svesti za zaštitu šuma i šumskog zemljišta


2007 – 2009. 100% 0% 0%

60,000

6 Studija izvodljivosti za Šaru da da Nacionalni park 2008. 100% 0% 0%

60,000 Ukupno 100% 0% 0% 356.000

Tabela: Projekti predviđeni od MPŠRR/Odeljenje za šumarstvo


77

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje

MTPT / Odeljenje za putnu infrastrukturu / Projekti za period 2008 -2010.


Br.

Naziv projekta Unutar granica

Van granica


Javni sektor %

Privatni sektor %



1 Letnje održavanje regionalnih puteva u zoni da ne

Prizren, Suva Reka i Štrpce

ove godine 100% - - 34,000

2 Zimsko održavanje regionalnih puteva u zoni da ne


ove godine 100% - 25,500

3 Vertikalni i horizontalni znakovi da ne


ove godine 100% 17,000

4 Plan projekta za regionalni put R-118 da ne Suva Reka -

Štrpce 2008. 100% 90,000

5 Razvoj regionalnog puta R-118 u pravcu Mušutište-Vrbeštica – Faza I

da ne Suva Reka - Štrpce 2009. 100% 1,800,00

0

6 Razvoj regionalnog puta R-118 u pravcu Mušutište-Vrbeštica – Faza II

da ne Suva Reka - Štrpce 2010. 100% 2,000,00

0

Ukupno 100% % % 3,966,500

Tabela: Projekti predviđeni od MTPT Javna-privatna ulaganja

Tabela: Javno-privatni projekat SO Prizren


Br.

Naziv projekta Unutar granica Van granica


Javni sektor %

Privatni sektor %



Izrada regulaciono urbanističkog plana za turističko selo Prevalac – Prizren

Da PRIZREN - Prevalac 2007 – 2009. 23% 42% 35% 14,873,200


78

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Ulaganja predviđena od SO Dragaš11

Tabela: Projekti predviđeni od MTPT Dole prikazana tabela daje pregled svih ulaganja za period 2007-2013, koja iznose oko 300 miliona evra, podeljena na javna i privatna ulaganja.


Br. Investitor Unutar granica Unutar granica

Vremenski period ulaganja Javni

sektor % Javni sektor %

Donacije Ukupan iznos – u evrima

1 MTI / OT Da 2010-2013. 2% 97% 1% 261,020,000

2 MTPT Da Da 2008-2010. 100% 0% 0% 3,966,500 3 MPŠRR/OŠ Da Da 2007-2010. 100% 0% 0% 35,60012

4 Opština Prizren, javno-privatno Da 2007-2009. 23% 42% 35% 14,873,200

5 Opština Dragaš, javno-privatno Da 2008-2010. 10% 50% 40% 20,984,500

Ukupno ulaganje 2007-2013. 300,879,800

Tabela: Ukupno ulaganje

11 Opština Dragaš je van teritorije NP Šar-planine ali je obuhvaćena. 12 Izračunato je oko 10% ukupnog ulaganja MPŠRR/OŠ za celokupnu teritoriju Kosova.


Br.

Naziv projekta Unutar granica Van granica

Opština Vremenski period ulaganja Javni

sektor %

Privatni sektor %



1 Izrada regulaciono urbanističkog plana za turistički centar „Guri i Zi"

da Dragaš 2008 – 2009. 10% 50% 40% 20,000

2 Izrada detaljnog urbanističkog plana da Dragaš 2008-2009. 100% 50,000

3 Put Zaplužje – Preslop Unutar parka da Dragaš 2003. 100% 80,000

4 Elektrifikacija turističkog centra da Dragaš 100% 60,000

Ukupno 210% 50% 140% 210,000


79

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje

OKVIR PROSTORNOG RAZVOJA III


80

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje


81

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje III

OKVIR PROSTORNOG RAZVOJA

3. Koncept i struktura prostornog razvoja

3.1. Koncept budućeg prostornog razvoja - Park raznovrsnosti“

Koncept prostornog razvoja Nacionalnog parka „Šar-planine“ predstavlja osnovni okvir mogućih prostornih razvoja u parku i omogućuje jednostavnije odlučivanje u vezi sa njegovim budućim razvojima. Ovaj koncept nastoji da ostvari viziju određenu za Nacionalni park, kroz adekvatno sprovođenje budućeg razvoja, kroz ostvarivanje unapred postavljene svrhe i ciljeva, kako je dole navedeno.

Koncept obezbeđen za Nacionalni park – Park raznovrsnosti – bavi se pitanjima u tri tematske oblasti: životna sredina i korišćenje zemljišta, socio-ekonomski razvoj i infrastruktura. Ove oblasti obuhvataju ceo spektar aktivnosti neophodnih za postojanje i funkcionisanje parka.

Činjenica da teritorija za koju je osmišljen prostorni plan predstavlja zaštićenu zonu i zonu proglašenu za Nacionalni park, uslovljava njegovu krajnju orijentaciju ka zaštiti. Stoga, koncept se uglavnom bavi pitanjem zaštite određenih vrednosti bioraznovrsnosti, endemičnih i steno endemičnih vrsta flore i faune, dok na drugoj strani i u manjoj meri, koncept se bavi i razvojem koji će omogućiti održivost Parka. Ove vrednosti i bogatstvo postoje na celoj teritoriji parka i podeljene su na zone prema sadržaju i značaju, kako je predstavljeno u datoj slici.

Deo ovog koncepta koji se bavi životnom sredinom zasnovan je na osnovnim principima zaštite i očuvanja nacionalnog parka, kao i prirode uopšte. Prostor koji park zauzima smatra se zonom koja pruža značajne i realne mogućnosti za istraživanje, zaštitu, očuvanje i razvoj biološke raznovrsnosti, kao i za različite aktivnosti koje će omogućiti održivi razvoj i unutar i oko parka. Većina ekonomskih aktivnosti koje će se razviti u parku direktno su u vezi sa racionalnim korišćenjem prirodnih resursa i

Koncept razvoja


82

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

atrakcija, i okreću se oko istih koncepata – istraživanje, zaštita, očuvanje i korišćenje.

Koncept privrednog razvoja se primarno ogleda u zaštiti parka kao neophodnom uslovu, sa dodatnom orijentacijom ka postojećim i potencijalnim turističkim kapacitetima. Ovaj razvoj uglavnom se sastoji od pripreme ponude i unapređenja ruralnog turizma i eko-turizma, i dodaje mogućnost korišćenja sela u okolini Nacionalnog parka kao turističke kapacitete.

Slično, koncept za razvoj tehničke infrastrukture bavi se u suštini i zaštitom, uz malo napora, prirode do one mere koja će obezbediti normalno funkcionisanje aktivnosti, koje će u principu znatno uticati na zaštitu i održivi razvoj parka.

3.1.1. Podela i obuhvatanje zona

U ovom delu, koncept prostornog razvoja za Nacionalni park „Šar-planinu“ predstavljen je u šematskom obliku, na osnovu podele zona prema kategoriji ili nivou zaštite i razvoja, što predstavlja glavni faktor uticaja za konceptualnu ideju. Kao rezultat podele na zone, sadržaja, strukture i razvoja funkcionalizacije, teritorija Nacionalnog parka podeljena je na tri zone:

- Rigorozna zona zaštite (zona zaštite prvog nivoa);

- Zona aktivnog upravljanja (zona zaštite drugog nivoa);

- Zona održivog korišćenja (zona zaštite trećeg nivoa);

- Zona zajedničkog uticaja (četvrta zona).

Ovaj koncept obuhvata i tretira naselja oko parka, koja predstavljaju četvrtu zonu zaštite, odnosno zonu reciprocitetnog (zajedničkog) uticaja, koji jeste značajan zbog njegovog sadržaja i potencijala, a odnosi se na buduće funkcionisanje i razvoj parka.

Uglavnom, privredni razvoj Parka zasnovan je na principima održivog razvoja. Ovaj razvoj će se zasnivati na racionalnom korišćenju resursa i pružanju turističkih ponuda različitog tipa, u vezi sa karakterističnim i specifičnim ponudama Parka. Sve ove aktivnosti imaju za cilj da se prikupi prihod od posetilaca u cilju zaštite parka.

U mapi zona prikazanoj u Slici Y, mogu se jasno primetiti tri zone zaštite unutar Parka i četvrta u okolini parka, za šta se može izvući sledeći zaključak:

- Teritorija koja spada u rigoroznu zonu zaštite (ili prvu zonu zaštite) predstavljena je zelenom bojom i čini oko 12 % ukupne površine parka. Ona se uglavnom nalazi u severozapadnom, centralnom i južnom delu – pored granice sa Republikom Makedonijom.

- Prostor predviđen za zonu aktivnog upravljanja (ili druga zona zaštite) predstavljen je žutom bojom i pokriva veliku površinu. Pokrivajući oko 88 % površine parka, ovaj prostor čini većinu njegove teritorije, isključujući prvu i treću zonu zaštite.

- Teritorija treće zone zaštite (ili teritorija održivog korišćenja) predstavljena je narandžastom bojom i pokriva 4 %, rasprostranjena je uzduž Parka i pripada svim opštinama na čijoj se teritoriji Park nalazi.

- Zona zajedničkog uticaja (ili četvrta zona), jeste dodatna zona koja se nalazi oko Parka i koja je podeljena na oblasti značajnog (velikog) uticaja i oblasti manjeg uticaja, prema svom sadržaju, strukturi i socio-ekonomskim i kulturnim aktivnostima.


83

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje

Mapa: Podela na zone u skladu sa stepenom zaštite


84

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

3.2. Prva zona zaštite Rigorozna zona zaštite obuhvata, u svojoj potpuno prirodnoj strukturi (biološka, geo-morfološka i speleološka raznovrsnost) striktno očuvanje i zone od posebnog značaja, a pokriva oko 4.300 ha (ili 12 %) od ukupne teritorije Parka. Njen sadržaj karakteriše autentični potencijal netaknutih eko-sistema, ili eko-sistemi sa malim promenama nastalim kao rezultat tradicionalne prakse upravljanja. Ovde, razvoj biljaka (flore sa šumskim i travnatim vrstama, itd.) i životinja (fauna koju karakterišu vrste sisara, reptila i ptica) teći će u potpuno prirodnim uslovima. Zahvaljujući izvanrednim prirodnim vrednostima (bioraznovrsnost, pejzaž, konfiguracija terena, itd.) i nakon provere terena, zakonom će se uspostaviti i štititi sledeći striktni rezervati:

Rusenica – Ova zona nalazi se u severnom delu Parka, pokriva 270 ha i poseduje karakteristične osobine flore i faune. Ova zona predstavlja prirodno stanište kuna i drugih divljih vrsta (mrki medved, jelen, divokoze, itd.) kao i endemskog bilja poput: Bornmullera dieckii, Potentila argentea, Pilygala doerfleri, Ramonda serbica, Acer heldreichi, Achillea holysolicea, Hieraceum weldsteini, Galium rupestre, Daphne oloeides, Pinus heldreichii, Scrophularia bosniaca, Minuartia baldaci, Achillea ageratifolia, Erysimum silvestre, Aetionema saxatile, Eryngium palmatum, Sylibum marianum, Camapnula secundiflora, Onosma echioides, Alyssum repens, Lamium garganicum, Coridalis oreoluca, itd. Ova zona je takođe karakteristična za fitocenozu (porodice biljaka) među kojom su najpoznatije: Abieti-fagetum, Qrno-carpinetum, kao i dve retke i karakteristične zajednice: Bornmullero-Pinetum heldreichii i Daphno-juniperetum oxicedri, (zajednica calcareous-dolomite koja se tek treba verifikovati u botanici). Veći deo ove zone proglašen je za striktni prirodni rezervat još 1955. god. i pokriva 300 ha, kao stanište kuna. Međutim, nakon otkrivanja brojnih endemičnih biljaka i njihovih zajednica, naučna vrednost rezervata se dodatno uvećala. Takođe, u unutrašnjem delu ove zone leži Matos pećina i „Dhomat e Rusenices“, kulturno-istorijski spomenik. Samim tim, u budućem statusu, ovaj striktni prirodni rezervat biće međunarodno priznat i potvrđen.

Golem bor – leži na jugoistočnoj padini Žar planine, odnosno u zapadnom delu Nacionalnog parka, a površine je 44 ha. Poseduje specifične vrednosti flore i predstavlja lokaciju starih borovih šuma koje čine zajednicu biljaka Seslerio autumnalis – Pinetum heldreichii. Ovaj rezervat predstavlja najlepši i najzanimljiviji kompleks borova na Balkanu. Veliki deo ovog rezervata, u površini od 35 ha, proglašen je rezervatom još 1960 god. i može se naći u različitim literaturama pod nazivom „Golem bor“. U rezervatu i njegovoj neposrednoj blizini leže hidrografska pojava i objekti. Na istočnoj strani nalazi se primorsko razvođe između voda koje teču do Egejskog i Jadranskog mora iz slivova reka Lepenac i Prizrenske Bistrice. Ovo razvođe u lokalu je poznato kao Virovi i stanište je prelepih planinskih pašnjaka i još resursa vode koji su aktivni čak i tokom najsušnijih meseci u godini.

Ošljak – sa svojom centralnom pozicijom u Nacionalnom parku Ošljak planine leži između zapadnog i centralnog dela i pokriva 550 ha, stanište je takođe retke flore i faune. Deo ove zone, nazvan Nacionalni rezervat „Ošljak“, koji pokriva 20 ha i ima šume sa čistim Seslerio – Pinetum heldreichii smeštene u zapadnom delu planine proglašen je nacionalnim rezervatom 1960. god. Osim borovih šuma, rezervat Ošljak ima i određene značajne endemične vrste flore i relikte. Ovde se može naći endemično-reliktna vrsta Dryas octopetala iz glečerskog perioda. Ovu vrstu obično prati vrsta Alchemila alpigena, koja pored Pinus mugho čini zajednicu Dryado-Alchemilo pinetum mughi. Zatim, vrste endemičnog karaktera, endemično-reliktnog karaktera i lekovito bilje poput: Rubus sacsatile, Helianthemum canum, Dianthus integer, Dianthus sylvestris, Dianthus superbus, Gentiana lutea, Gentiana utriculosa, Gentiana ascleptiadae, Gencianella bullgarica, Thymus albanus, Lilium albanicum, Edreianthus graminifolia, Saxifraga sempervivum, Polygonum bistorta, Archtostaphilus uva ursi, Onobrychis scardica, Primula officinalis, Bupleurum falcatum, Bupleurum karglii, Alcanas scardica, Potentilla montenegrina, Lathyrus pratensis, Saxifraga trydactilides, Soldanella dimoniei itd. mogu se takođe naći ovde.


85

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje

Među zimzelenim drvećem, osim Pinus heldreichii i Pinus mugho, nalaze se i sledeće vrste: Picea exelca, Abies alba i Pinus peuce, dok među listopadnim drvećem mogu se često naći Salix caprea, Sorbus aocuparia, Coryllus avellana, itd.

Rezervat Ošljak veoma je važan sa aspekta ornito-faune takođe, pošto predstavlja stanište određenih važnih vrsta ptica, posebno u Aneksu I Direktive o pticama. Podaci pokazuju da je stenoviti deo rezervata, posebno tokom proleća, dom za Tetrao urogallus i Alectoris graeca, koji se mogu naći u Aneksu I Direktive o pticama, kao i za Tetrastes bonasia koja se može naći u Crvenoj listi IUCN-a. Takođe, ptica grabljivica pomenuta u ovoj listi, Buteo Buteo, često se može naći u ovom rezervatu.

Ovaj predloženi rezervat, koji uglavnom leži na najvišim delovima planine Ošljak, obuhvata sledeće zajednice biljaka: čiste borove šume na svojoj južnoj padini (nad selom Mušnikovo), koje su očuvane i stanište su mnogih divljih vrsta, posebno divokoza, jelena, mrkih medveda i surih orlova.

Šume munike predstavljaju najveću šumsku vegetaciju na severnoj padini Ošljaka. Zajednice kerleka se mogu naći na severnoj padini, koje, osim prirodnih vrednosti koje poseduju, imaju ulogu u zaštiti zemljišta od erozije.

Travnate vrste bogate endemičnim biljem (među kojima je karakteristična Achileo-Onobrichys scardica) pokrivaju najviše delove Ošljaka, iznad šumske vegetacije.

Jedna karakteristika predloženog rezervata jeste postojanje steno-endemične vrste Achillea alexandri – regis koja se uglavnom nalazi u višim šumskim oblastima, koja formira dve važne zajednice: Achilleo – Pinetum mughi (Pinetum mugho calcicolum) i Achilleo-Onobrychis scardica.

Rezervat je takođe bogat i drugim značajnim biljkama, poput: Senecio vagneri, Crepis albanica, Anthyllis vitelina, Anthyllis aurea, Anthemis montana, Achillea tanacetifolia, Euphrazia roskoviana, Centaurea montana, Hieracium aurantiacum, Dianthus cruenthus, Thymus albanus, Hieracium villosum, Hieracium alpicolum, Aster alpinus, Onobrychis scardica, Gentiana lutea, Cnautia longifolia, Acer heldreichii, Stashys scardica, itd.

Sa aspekta faune, značaj ove zone ogleda se u činjenici da su pašnjaci na vrhu regiona Ošljaka dom divokoza (Rupicapra rupicapra), a prema istraživanju sprovedenom u ovoj zoni, oko 60 divokoza, tri orla mišara i mnogi fazani nastanjuju ovaj prostor.

U predloženom proširenom rezervatu Ošljaka, osim gore navedenih vrsta, mogu se naći i mnoge druge važne vrste ornito-faune i divlje vrste, uključujući: soko kraguljac (Falco biarmicus), suri orao (Aquila chrysaetos), planinska sova, mrki medved (Ursus arctos), vuk (Canis lupus), jelen (Capreolus capreolus), lisica (Canis vulpes), divlja svinja (Sus scrofa), divlje mačke (Filis sylvestris), jazavac (Meles meles), kuna zlatica (Martes martes), kuna belica (Martes foina), obični zec (Lepus europeus), itd. Mnoge od ovih vrsta faune su ugrožene zbog neadekvatne zaštite ove zone od ljudskog prisustva, posebno nelegalnog lova. Proglašenje ovog striktnog prirodnog rezervata „Ošljak“ uspostaviće odgovarajuće uslove za adekvatnu zaštitu i razvoj faune.


86

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Ovo posebno važi za steno-endemičnu vrstu Achilea alexandri Regis (koja se može naći samo u ovom delu Parka i nigde drugde na svetu).

Popovo prase – Sa svojom centralnom pozicijom i površinom od 145 ha, predstavlja zonu sa najviše očuvanih endemično-reliktnih šuma munike Pinetum heldreichii. Deo od 30 ha ove površine proglašen je striktnim prirodnim rezervatom 1960. god. Ove šume od izvanredne prirodne vrednosti leže na južnoj padini planine Ošljak. U ovom striktnom prirodnom rezervatu mogu se naći endemično-reliktni eko-sistemi borove i bukove šume, sa proverenom značajnom bioraznovrsnošću sledećih vrsta drveća: Pinus heldreichii i Pinus peuce kao i drugih vrsta, poput Fagus moesaicae, Fraxinus ornus, Acer pseudoplatanus, Pinus nigra, Picea excelsa, Lonicera xilosteum, Juniperus communis, J. nana, Daphne mezereum, Rosa canina, Rhamnus cathartica, Salix caprea, Salix arenaria, Sobus aucuparia, S. austriaca, Betulla pubescens, Alnus glutinosa, i na desetine travnatih vrsta.

Istraživanje u ovom regionu pokazuje da ova zona Nacionalnog parka ima značajne prirodne i naučne vrednosti. Deo bogate bioraznovrsnosti su brojne endemične biljke: steno-endemična vrsta Vrbascum scardicolum (koja se može naći samo u regionu Prevalaca i nigde drugde na svetu!), Pinus heldreichii (endemično-reliktna vrsta), Pinus peuce (balkanska endemična vrsta), Gentianella bulgarica var. albanica, Dianthus cartusonarum, Dianthus integer, Lazerpitium siler, Campanula albanica, Thymus albanus, Campanula foliosa, Verbascum nikolai, Stachys scardica, Viola zoisii, Viola grisebachii, Ephilobium anagallidifolium, Buplenium subthorpianum, Phytenua pseudoverbiculare, Trifolium velenovskyi (balkanska endemična vrsta), Carex leavis, Anthemis carpatica, Onobrychis scardica, Anthyllis aurea, Doronicum orphanidis, Campanula spatulata, Campanula epigea, Scabioza dubia, Potentilla speciosa, Cynanchum huteri, itd.

Zone predložene za rezervat sa posebnim prirodnim vrednostima, trebalo bi proglasiti prirodnim rezervatima, kroz ovaj prostorni plan i unapređivanje naučno-istraživačkog obrazloženja u odgovarajućem vremenskom periodu.

Ostrovica – je zona od izuzetnog prirodnog značaja, u okviru koje treba naglasiti floru i faunu endemično-reliktnog karaktera koji je karakterističan, zatim prelepi pejzaž i retku geologiju seprentininita. Najvažnije zajednice šuma nađene u ovoj zoni su: Roso-Pinetum heldreichi serpentinicum i Lilio-Pinethum mugho serpentinicum, koje tek treba istražiti u polju botanike. Među drugim zajednicama vredi pomenuti: bukove šume (Fagetum montanum serpeniticum), žbunastu vegetaciju (Pinethum mughi serpentinicum) i mešane šume borova, omorike i munike. Ova zona je bogata sa više od 100 endemičnih vrsta biljaka, među kojima su: Bornmuellera dieckii, Cerastium neoscardicum, Lazerpitium siler, Lilium albanicum, Pinus heldreichii, Pinus peuce, Pinus mugho, Taxus bacata, Campanula albanica, Campanula foliosa, Stachys scardica, Cnautia dinarica, Ranunculus incomparabilis, Cicerbita pancici, Salix herbace, Rumex scutatus, Silene pusila var. albanica, Barbzone longolostris, Cardamine carnosa, Alysum scardicum, Sedum flexiosum, Pancicia serbica, Bupleurum karglii, Carum rupestre var. albanicum, Centaurea kosanini, Campanula moesiaca, Dianthus gracilis, Dianthus integeri, Sedum serpenicum, Antylis vitelina, Onobrychis pindicola, Lamium pictum, Thymus rohlenae, Pinguicula balcanika, Pinguicula lanceolata, Asperula doerfleri, Saxifraga serpervivum, Saxifraga taygetea, Linaria peleponisiaca, Melanpyrum scardicum, Pedicualris grisebachii, Scrophularia aestivalis, Lunaria teleciana, itd.

Lendina e Gjatë – zona bogata steno-endemičnom vrstom Bornmuellera dieckii koja formira dve endemične zajednice sa smrekom (Bornmuelo-juniperetum interemedie) i polygala (Bornmuellero-Polygonetum amarae). Među ostalim endemičnim vrstama koje se mogu naći u ovoj zoni su: Pinus heldreichi, Stachys scardica, Erisimum pectenatum, Polygala doerfleri, Pinus mugho, Gencianela bulgarica, Petrorhargia ilirica.

Koplica – sa svojih 196 ha leži na južnoj granici Nacionalnog parka Šar-planine u pravcu Makedonije, nad selom Gornje Ljubinje. Predložena površina prirodnog rezervata leži na severnoj padini, na visini između 2000 – 2528 m.

Koplica predstavlja zonu sa retkim kalcifitnim i hezmofitnim biljkama i pedološkim uslovima (loše i nerazvijeno zemljište), među kojima se može primetiti steno-endemična vrsta, međunarodno značajna, Hieracium kobilicanum.


87

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje

Zona je pokrivena travnatom vegetacijom i bogata je brojnim endemičnim biljkama, poput: Hieracium kobilicanum, Silene schmucheri, Rumex nivalis, Salix herbacea, Dinathus superbus, Viola grisebachiana, Erigeron uniflorus, Saussurea alpine, Lilium albanicum. Dok, kada se radi o najvažnijoj fauni, u ovoj zoni se mogu naći divokoze.

Jažinačko jezero (alb. Livadhet e mbretit) – (Bistra) - Ova zona, u površini od 975 ha, leži u jugoistočnom delu Prevalaca i obuhvata naselja Jažince, Ujrat e Humbur, Bistra i Çuka e Liqenit. Južna granica zone nalazi se uzduž državne granice između Republike Kosovo i Republike Makedonije, na visini između 1500 – 2640 m. Ovu zonu karakterišu posebna flora, fauna, fitocenologija, geo-morfologija, geologija i hidrologija. Naziv prirodnog rezervata je dat na osnovu imena vrha Bistre (2640 m) koji predstavlja najviši vrh Nacionalnog parka i drugi najviši vrh (posle Đeravice, 2671 m) u Republici Kosovo. Najvažnije vrste u ovoj zoni su bor, omorika, šumski javor i rodonentne zajednice, šipražje i travnati eko-sistemi u višim planinskim predelima, silikati, ledničko Jažinačko jezero, itd.

U nižim delovima zone, na lokacijama Jažince i Ujrat e Humbur (Gine vode), od 1500 m nadmorske visine, mogu se naći

zajednice Fagetum moesiacum, dok na 1700 m nadmorske visine, na južnoj padini, može se naći zajednica Seslerio-Pinetum heldreichii.

Na severozapadnoj padini nalazi se zajednica Ajugo - Pinetum peuces, dok pored molike postoje planinske vrste Ajugo piramidalis u dominantnom obliku. Zatim, mogu se naći zajednice bora i bele omorike (Pineto- Pinetum peucis mixtum), koje daju posebnu vrednost lokalitetu Ujrat e Humbur. Takođe, do nadmorske visine od 2000 m mogu se naći i zajednice munike sa planinskom ružom (Rhododendro-Pinetum peucis), kao i zajednice šipražja sa viših planinskih predela (Juniperus nana-Bruckenthalia spiculifolia), iznad šumske vegetacije, kao i travnate zajednice sa viših planinskih predela u strmim, stenovitim delovima Quka e Liqenit i Bistra, uključujući: Ranunculetum crenati, Potentilo doerfleri-Juncetum trifidi, Carex laevis-Sesleria comoza itd. koje karakteriše bogata alpsko-karpatska i arktička flora.

Zona Bistre je karakteristična po svojoj raznovrsnosti endemičnih biljaka, zajedno sa nekim koje vredi pomenuti: Pinetum heldreichii, Pinus peuce, Pinus mugo, Acer heldreichii, Rhododendron ferugenum, Vaccinium ulignosum, Draba korabensis (steno-endemična), Potentilla doerfleri (steno-endemična), Dianthus scardicus (steno-endemična), Dinathus superbus, Phyteuma confusiumi, Narthecium scardicum, Lilium albanicum, Carex foetida, Diphasium alpinum, Empetrum hermaphroditum, Salix herbacea, Salix reticulate, Rumex nivalis, Silene waldsteini, Silene rupestris, Silene asterias, Hesperis dinarica, Rhodiola rosea, Saxifraga bryoides, Saxifraga cymosa, Saxifrage androsacea, Geum reptans, Epilobium anagallidifolium, Veronica alpine, Cryptograma crispa, Veronica aphylla, Potentilla montonegrina, Pancicia serbica, Plantago gentianoides, Gentiana punctata – lekovito i ugroženo bilje, itd.


88

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Zona je takođe bogata brojnim varijetetima divljači (mamalia), među kojima su najvažnije: divokoza (Rupicapra rupicapra), mrki medved (Ursus arctos), vuk (Canis lupus), jelen (Capreolus capreolus), lisica (Canis vulpes), divlja svinja (Sus scrofa), divlja mačka (Filis sylvestris), jazavac (Meles meles), kuna zlatica (Martes martes), kuna belica (Martes foina), zec (Lepus europeus).

Zatim, najznačajniji primerci ornito-faune obuhvataju: Tetrao urogallus, Alectoris graeca, Tetrastes bonasia, soko kraguljac (Falco biarmicus), suri orao (Aquila chrysaetos), orao mišar (Buteo buteo), šumska sova, itd.

Zonu karakterišu specifične hidrološke osobine. Poseban značaj u tom smislu ovoj zoni daje ledničko Jažinačko jezero, koje se nalazi na stenovitom delu Çuka e Liqenit, na nadmorskoj visini preko 2000 m. Dimenzije jezera su: 120 m dužine, 90 m širine i 11 m dubine (najdublje šarsko jezero). Brojni izvori vode ulivaju se u reku Jažince, dok karakterističnu hidrološku pojavu čini izvesni tesnac u podzemnoj provaliji, koji se kasnije skupljaju na krečnjačkom lokalitetu Ujrat e Humbur.

Zonu karakterišu specifične geo-morfološke i pejzaške osobine, koje ovu zonu čine još zanimljivijom u smislu prirodnih, naučnih i obrazovnih vrednosti.

Livadice (alb. Liqenet e livadheve), predstavljaju oblast bogatu ledničkim cirkovima, koji stvaraju Livadičko jezero (alb. Liqenin e Livadheve). Ova zona obuhvata širi deo vrha Livadice (2491 m) sa ukupnom površinom od 134 ha, koji se nalazi na granici sa Republikom Makedonijom, između Ljubotena i zimskog turističkog centra „Brezovica“.

Predloženi prirodni rezervat „Livadice“ predstavlja zonu višeg planinskog predela sa silikatima, koji karakterišu biljni eko-sistemi bogati brojnim endemično-reliktnim biljem koje formira retke zajednice biljaka. Najzanimljivija od tih biljaka je Juniperus nana - Rhododendron ferrugenum.

Među brojnim endemičnim biljkama koje se mogu naći na Livadicama su: Dianthus scardicus, Potentila doerfleri, Crocus scardicus, Draba korabensis, Cryptograma crispa, Salix herbacea, Silene rupestris, Silene asterias, Stellaria alsine, Rhodiola rosea, Saxifraga bryoides, Saxifraga cymosa,

Saxifraga androsacea, Geum reptans, Viola grisebachiana, Achillea atrata, Epilobium anagallidifolium, Rhododendron ferrugineum, Veronica aphylla, Veronica alpina, Carex curvula, Narthecium scardicum, Lilium albanicum, Gymnadenia friwaldskyana, Campanula albanica, Ranunculus crenatus, Rumex nivalis, Empetrum hermaphroditum, Sempervivum macedonicum, Plantago gentianoides.

Od faune koja je prisutna u ovoj oblasti, najvažnije su divokoze, koje ovaj predeo koriste za ispašu. Zonu često posećuju ptice grabljivice kao što su suri orao (Aquila crysaetos), sivi soko (Falco peregrinus), orao mišar (Buteo Buteo) itd. koje ovu zonu koriste u potrazi za hranom.

Najznačajnija karakteristika ove zone sa hidrološkog aspekta jeste ledničko jezero koje se nalazi ispod vrha Livadice (2491 m) na nadmorskoj visini od 2173 m, koje neverovatno utiče na


89

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje

vrednosti pejzaža ove zone. Ovo je najveće jezero u Nacionalnom parku, čije su dimenzije sledeće: 230 m dužine, 120 m širine i 7 m dubine.

Ljuboten – predstavlja prvobitni vrh Šar-planine, u njenom istočnom delu. Predložena striktno zaštićena zona površine je 200 ha i nalazi se na granici sa Republikom Makedonijom. Obuhvata najviše planinske predele pokrivene biljnim eko-sistemima i krečnjačkim stenama, na nadmorskoj visini između 1800 – 2499 m. Zona je bogata endemičnim biljkama koje formiraju poznate retke zajednice biljaka, među kojima su najkarakterističnije sub-alpske i planinske vrste.

Najznačajnije zajednice su: Carex laevis-Helianthemum glečerskim ostacima Dryas octopetala, Linaria alpina (veoma retka vrsta), Sideritis scardica, Hieracium naegelianum supss. Lubotenicum, kojoj se pridodaje međunarodni značaj. U ovim predelima prisutne su i druge vrste, kao što su: Drypetum linnaeanae, Salicetum retusae reticulate, Trifolieto norici-Caricetum, Coccineo-Deschampsietum scardici, Ranunculetum crenati scardicum, Seslerietum comosae, Junipero-Bruchenthalietum, Cynosureto-Caricetum hirtae, Potentilio-Fumarietum bonapartei, Centaureo-Trifoliotum velenovsyi, Senecieto-Rumicetum alpine, Telekietum speciosae, Orphanideo-Cirsietum apoendiculati, Onobrychidi-Festucetum, Geranieto-Poetum violaceae, itd.

Među brojnim endemičnim vrstama koje znatno utiču na izvanrednu vrednost flore na Ljubotenu su: Achillea ageratifolia var aizooni, Scabiosa portae, Centaurea kosanini, Euphorbia glabriflora, Cirsium appendiculatum, Astrogalus vesicarius, Draba scardica, Genista hassertiana, Thlaspi bellidifolium, Salvia reinertii, Alysum cuneifolium, Salvia scardica, Alysum markgrafii, Thymus albanus, Dianthus microlepis, Thymus lykae, Dianthus scardicus, Plantago reniformis, Minuartia baldacii, Armeria canescens, Silene roemeri, Ranunculus millefoliatus, Silene sendtneri, Asperula dorfleri, Fumana bonapartei, Saxifraga sempervivum, Helianthemum balcanicum, Linaria peloponnesiaca, Convolvulus cochlearis, Melampyrum scardicum, Sedum flexuosum, Veronica satureiondes, Sedum serpentine, Viola aetolica, Knautia midzorendsis, Carex laevis, Lilium albanicum, Carex nigra, Crocus kosanini.

Zbog teških uslova (visoka nadmorska visina i gruba ledeno-alpska klima), zona nije bogata faunom. Zona se uglavnom koristi za ispašu divokoza i za ptice grabljivice, kao što su suri orao (Aquila crysaetos), sivi soko (Falco peregrinus), orao mišar (Buteo Buteo), koje ovu zonu koriste u potrazi za hranom.


90

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Rečni slivovi Dupnica i Bukova – nalazi se u južnom delu parka i predstavlja zonu na višem planinskom predelu Šar-planine, na granici sa Makedonijom. Sa dva manja jezera – glečerski cirkovi sa posebnim prirodnim eko-sistemom, pokriva zonu od 490 ha.

Region izvora Ljumbarde – leži u južnom delu Parka, na granici sa Makedonijom, okrenut prema njegovom centru i pokriva teritoriju od 300 ha. Njegov prostor bogat je endemskom florom i formira glečerski reljef. Rečni izvor Prizrenska Ljumbarda i oba jezera (Gornje i Donje Jezero) su glečerski cirkovi koji čine centralni deo ovog rezervata.

Klisura – Zona koja pokriva oko 110 ha i koja obuhvata lokalitete Kokošinje (alb. Gryka i Pulan) leži u zapadnom delu Nacionalnog parka, u blizini sela Gotovuša. Zona je karakteristična po svojim posebnim geo-morfološkim osobinama i pejzažu. Izloženost terena je severna i jugoistočna, dok se zona nalazi na nadmorskoj visini između 1100 m i 1500 m.

Zona Klisura (alb. Gryka) je karakteristična po autohtonim tercijalnim ostacima četinara (Taxus baccata) sa bukvom (Fagus mosaicae) Fageto - Taxetum baccata koja se nalazi na lokalitetu Kokošinje (alb. Pulan). Četinar (nekada do 20 m visok) je jedino zimzeleno drvo u našoj zemlji koje se ne razvija samo putem semena (generativni način) već i na vegetativni način.

Prisustvo Ramonda Nathaliae ovom regionu daje poseban značaj. Mora se sprovesti dodatno istraživanje u regionu kako bi se u potpunosti istražile vrednosti flore u ovoj zoni.

Zona je bogata brojnim divljačem (sisari) i pticama (ornito-fauna), među kojima su najvažnije vrste: mrki medved (Ursus arctos), jelen (Capreolus capreolus), lisica (Canis vulpes), divlja svinja (Sus scrofa), divlja mačka (Filis sylvestris), jazavac (Meles meles), kuna zlatica (Martes martes), kuna belica (Martes foina), zec (Lepus europeus), soko kraguljac (Falco biarmicus), orao mišar (Buteo buteo), šumska sova, itd.

Prrocka e Durllës – Ova zona površine 300 ha, nalazi se zapadno od zimskog turističkog centra „Brezovica“ i širi se sve do granice sa Republikom Makedonijom. Teren je izložen severu, severozapadu i severoistoku, a nalazi se između 1600 i 2536 m nadmorske visine.

Zona poseduje poseban geo-morfološki značaj i značajnu floru. Niže predele karakteriše zajednica Acero heldreichii - Fagetum moesiaceae, koja se deli na dve pod-grupe: Geranietosum macrorhizi i Doromice-tosum orphanidis.

Kao deo zone rigorozne zaštite, zajedno sa striktnim prirodnim rezervatima čine prihvatne zone, ili okolne zone koje služe kao agenti očuvanja. Širina ove zone zavisi od karakteristika rezervata, pozicije terena i eventualnih aktivnosti koje će se odvijati u blizini.


91

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje

Koncept budućeg razvoja sastoji se od sledećeg:

- Veoma ograničeni ljudski uticaj na prirodne rezervate. Zone koje obuhvataju striktne prirodne rezervate se delotvorno čuvaju, u cilju njihove zaštite od bilo kakve potencijalne štete. Iz tog razloga, treba insistirati na izradi i primeni „regulative unutrašnjeg reda u parku“.

- Zona mora ostati nedirnuta i sme se koristiti samo u obrazovne svrhe i u svrhu istraživanja ili naučne svrhe, i to smeju različiti posetioci koji će biti pod stalnim nadzorom.

- U prihvatnim zonama, u neposrednoj blizini rezervata, uspostaviće se veza i izgradiće se staze od prirodnog materijala, kao i posmatračke lokacije kako bi se olakšalo skupljanje posetilaca.

- Sa gledišta privrednog razvoja Parka i prema osnovnim načelima za 14 zaštićenih zona od posebnog prirodnog značaja (4 striktna rezervata ranije proglašena i 10 zona od posebnog značaja koje će se proglasiti ovim planom), privredna dobit će se ostvariti od organizovanih poseta.


92

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

3.2.2.Druga zona zaštite

Zona aktivnog upravljanja predstavlja zonu šire teritorije od oko 29.000 ha (ili 88%), koja je uglavnom posvećena adekvatnom korišćenju prostora i postojećih vrednosti. Ova zona je manje zaštićena, u poređenju sa prvom zonom, u kojoj može postojati ljudski uticaj ali u kontrolisanoj meri. Stoga, administracija, upravljanje i kontrola korišćenja i razvoja trebalo bi u principu da se odredi kao dužnost organa zaduženog za park – Uprave nacionalnog parka, dok bi se prihod koristio za održavanje i u korist samog parka. Što se tiče korišćenja resursa, poput lekovitog bilja, ovaj organ bi trebalo da radi i deluje zajedno sa odgovarajućim državnim, naučnim i proizvodnim institucijama (farmakološkim, trgovinskim i poljoprivrednim) oko načina njihovog korišćenja i rekultivacije.

Konkretno, prema ovom konceptu, suočavamo se sa zonom u kojoj će aktivnosti biti zabranjene ili dozvoljene i regulisane „Nacionalnim planom upravljanja“. Ovaj dokument određuje pravila i mere zaštite, razvoj i korišćenje šuma, pašnjaka, biljaka i životinja. Slično, ovaj oblik upravljanja odrediće način kontrole i odgovarajuće mere za budući razvoj pašnjaka, pčelarstva i vađenje meda, sakupljanja manjih plodova voća i lekovitog bilja u određenim periodima tokom godine.

Budući koncept prostornog razvoja ove zone ima za cilj sledeće:

- Zaštita životne sredine i bioraznovrsnosti u Nacionalnom parku, poput: zaštite šuma od nezakonite seče, zaštita šuma od štetnih insekata i bolesti, zaštita endemičnih biljaka, zaštita ugroženih životinja od istrebljenja, pošumljavanje, efikasno praćenje upotrebe resursa i prirodnih elemenata (šuma, reka, livada i pašnjaka, vazduha, vode i zemljišta).

- Održivi privredni razvoj Parka. Ovi ciljevi su: planirano i kontrolisano korišćenje debala za industriju obrade drveta i postavljeni režim za sakupljanje manjih plodova šumskog voća. Efikasno planiranje i rukovanje lekovitim biljem za farmaceutsku industriju.

- Kontrolisana ispaša stoke, kontrolisano korišćenje biljaka i kontrolisano uzgajanje određenih životinja. Rast lekovitog bilja i cveća je važno za pčelarstvo, proizvodnju meda i drugih pčelarskih proizvoda.

- Dozvoljene aktivnosti su ograničene i uglavnom se odnose na rekreaciju, sport i rad na regulisanju skijaških staza, staza za šetnju i odmarališta za posetioce, kao i na delotvornu turističku propagandu oko turističkih pojedinosti i kapaciteta parka.

- Radovi na unapređenju sistema turističkog transporta od nižih do viših delova. To znači da u ovoj zoni, skijaške staze mogu biti regulisane, mogu se ugraditi ski-liftovi i žičare, a putevi koji vode do tih sistema napravljeni i asfaltirani.

- Ne dozvoliti izgradnju stambenih ili sličnih objekata, osim sistema za transport turista od nižih do viših predela.

3.2.3. Treća zona zaštite

Zona održivog korišćenja je najmanja zona, gledano na teritoriju, od samo 1.400 ha (ili 4%), gde se slobodno mogu vršiti aktivnosti ali uvek na osnovu principa održivog korišćenja. Ova zona obuhvata sve vegetativne i stenovite površine koje ne sadrže prirodne resurse ili karakteristične vrednosti bioraznovrsnosti. U toj zoni, osim aktivnosti koje su dozvoljene u drugoj zoni, dozvoljeno je kontrolisano korišćenje poljoprivrednog zemljišta i dozvoljene su druge slične aktivnosti, kako je to regulisano posebnim planom i programom za sanitarna pitanja; kontrolisan lov određenih životinjskih vrsta je takođe dozvoljen.

Uslovljen očuvanjem resursa, ravnotežom razvoja i zaštite prirodnih vrednosti, teritorija Parka sa svojim karakteristikama obezbeđuje potencijal za razvoj planinskog turizma i tokom zime i tokom leta; sportske aktivnosti; zdravi turizam; eko-turizam; ruralni i kulturni turizam; istraživanje i naučno istraživanje; konferencije, alpinizam; biciklizam, itd. Deo zona za održivo korišćenje su pod-zone sa karakterističnim osobinama kao što su turistička naselja sa kamping i piknik mestima, rekreacionim zonama, itd. Određene takve zone su identifikovane kao mesta koja ispunjavaju sledeće kriterijume:

- Guri i Dellocit i Gradac, na teritoriji opštine Suva Reka (severni deo Parka);


93

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje

- Prevalac i planinarska kuća (centralni deo Parka), planinarska kuća iznad Skorbišta (severozapad) i Guri i Zi iznad Stružja (jugozapad), teritorija opštine Prizren;

- Stojkova kuća (jug) i Brezovica II i Sevce (centralni deo Parka), i deo ispod Ljubotena (istok), na teritoriji opštine Štrpce;

- Nënahishte (istok), teritorija opštine Kačanik; i - Zaplužje (jugoistok), teritorija opštine Dragaš.

U principu, postoji tendencija da Park posećuje veliki broj ljudi i organizovano, dok oni obično ostaju kraće. Sve privredne delatnosti trebalo bi da su upravljane i praćene pažljivo od strane organa zaduženog za park, planirano i sa podeljenim odgovornostima i fazama, kako je navedeno u Planu upravljanja Parkom.

Glavni koncept za razvoj i korišćenje Nacionalnog parka za ovu zonu obuhvata razvoj koji omogućava razvoj turizma kao najpoželjnije privredne delatnosti. Uspostavljanje ovakvog sistema predstavlja značajan izazov i potencijal koji može obezbediti održivi razvoj.

Stambena pitanja ili razvoj u vezi sa izgradnjom predstavlja najveći u pogledu izrade prostornog plana za Nacionalni park Šar-planinu. Stambena pitanja obuhvataju – zonu vikendica, sanatorijume, hotele i pomoćne objekte unutar Parka. U Parku su predviđene četiri stambene zone, na teritoriji u blizini Gurit Dellocit, na lokalitetima Prevalac, Brezovica i na teritoriji ispod Ljubotena pod nazivom Nënahishte (vidi mapu podele na zone).

Koncept za ovu zonu Parka jeste da se dozvoli izgradnja objekata koji se uklapaju u pejzaž i koji su u funkciji održivog razvoja. Uvek u funkciju zaštite prirodnih vrednosti Parka, nakon ubrzavanja privatizacije postojećih hotelijerskih kapaciteta, biće izabrane lokacije za razvoj, u zavisnosti od uslova izgradnje sa osvrtom na:

- Detaljni urbanistički – arhitektonski planovi i efikasno upravljanje razvojem stambeno-hotelijersko-turističkih oblasti (poput hotela, stanova, vikendica, kampova, itd.);

- Neophodni rekreacioni, sportski, uslužni, trgovinski, poslovni i društveni objekti, kao i obezbeđivanje novih ulaganja u rekreacione kapacitete kroz javna-privatna partnerstva;

- Objekti, zgrade i mesta ulaza – kontrolni punktovi, u službu posetilaca (marketing i informisanje kao i odmarališta za posetioce) i efikasna naplata poreza u funkciju Parka;

- Pomoćni objekti, tehničke linije i infrastruktura, poput puteva, staza, elektro-energetskih stanica, difuznih antena, osnova za ski-liftove, sistemi vodosnabdevanja, kanalizacioni sistemi i slični projekti.

3.2.4. Zona reciprocitetnog uticaja (naselja oko

Parka) Zona reciprocitetnog uticaja je zona između samog Nacionalnog parka i okolnih naselja, što predstavlja najbližu zonu i zonu zajedničkog uticaja. Sa fizičkog aspekta, ova zona se takođe smatra prvobitnom zonom ili prihvatnom zonom za ceo park i može imati veoma pozitivan uticaj na park. Predviđeno je da se razmotre naselja koja će imati veći uticaj (poput Mušutišta, Delovca, Skorbišta, Gornjeg Sela, Sevca, Stružja, Zaplužja, itd.) i da će imati koristi od plana za razvoj ruralnog turizma, koji će takođe biti od koristi za obe strane.

Usmeriće se napori ka povećanju smeštajnih kapaciteta, razvoju zanata, svakodnevnih poljoprivrednih delatnosti i ekološkom uzgajanju stoke, životu u selima i prirodi, očuvanju tradicionalne kuhinje, održavanju i razvoju autohtone arhitekture i drugim sličnim aktivnostima.

Sa jedne strane, posetioci Parka moći će da osete tradicionalne vrednosti i okruženje pre nego što uđu u park, pošto to predstavlja važan i veoma potreban ekonomski interes, posebno kada se radi o stranim turistima prema novim svetskim trendovima. Sa druge strane, omogućuje organizaciju lokalne privrede, u koordinaciji sa porodičnom ekonomijom, za dodatnu privrednu dobit od turističke ponude. Ovo zavisi i moguće je uz saradnju sa meštanima i turističkim telima i organima Parka, kao i od nivoa kvaliteta ponuda i usluga.

Koncept pomoći naseljima u okolini parka ima za cilj da se unaprede njihove mogućnosti pružanja usluga posetiocima Parka. Predviđeno je da će naselja u neposrednoj blizini Parka, kao i odgovarajuće ruralne zone, imati pozitivni uticaj na funkcionisanje parka kao i na razvoj ili ruralni turizam i eko-turizam, kroz korišćenje svojih kapaciteta. Da bi se ovaj koncept


94

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

unapredio, potrebna je saradnja među institucijama, između svih sektora i oba nivoa, zajedno sa angažovanjem i saradnjom sa meštanima i javnim-privatnim partnerstvima u realizaciji sledećih projekata:

- Planirani razvoj i kontrola razvoja za stambene zone, određene prostornim planom;

- Jasno razgraničenje stambenih zona (vidi mapu, oblasti označene plavom bojom);

- Unapređenje kvaliteta života u stambenim zonama (infrastruktura, javne usluge, zdravstvena zaštita, obrazovanje);

- Podrška naselja u okolini parka i meštana u pogledu očuvanja karakterističnog ruralnog pejzaža za naselja/sela, stambene kulture i rad na obezbeđivanju preduslova za ruralni i eko-turizam (vidi mapu, okolna sela);

- Podrška naseljima u okolini Parka i meštanima u plasiranju tradicionalnih proizvoda (mlečni proizvodi i poljoprivredni, itd.);

- Podrška u predstavljanju turističke ponude za ruralni i eko-turizam, na organizovan način, preko specijalizovanih agencija;

- Uspostavljanje funkcionalne saobraćajne mreže (lokalne linije i međugradske linije između Parka i drugih centara).


95

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje

3.3. Tehnička infrastruktura Parka Nacionalni park „raznovrsnosti“ biće regulisan na taj način da može da ugosti izvestan broj posetilaca. U cilju obezbeđivanja najboljeg mogućeg načina funkcionisanja, uz održivu strukturu i infrastrukturu za neophodne usluge, biće pripremljen i otvoren za sve kategorije posetilaca. Takođe, biće regulisan na način koji će posetiocima omogućiti da osete lepotu pejzaža i druge prirodne lepote, i na takav način da posetioci ne ometaju, ugrožavaju ili degradiraju životnu sredinu.

Ovaj koncept predviđa, sa gledišta infrastrukture i tehničkih usluga, obezbeđenje odgovarajućeg međudržavnog, međuopštinskog i međugradskog pristupa Parku. Nikakva infrastruktura ili tehničke usluge, bilo da je to izraženo stavkama, koridorima ili teritorijalnim prostorom, neće se uspostavljati u prvoj i drugoj zoni zaštite unutar teritorije Parka. U slučaju da do takvih projekata dođe, oni će se realizovati u trećoj i četvrtoj zoni zaštite ili van granica Parka.

3.3.1.Putna i saobraćajna infrastruktura

Da bi se obezbedio lak pristup Nacionalnom parku, potrebno je ulaganje u povećanje nivoa putne infrastrukture. Da bi se koristili realni potencijali i mogućnosti za zajedničku dobit, i za Nacionalni park i za naselja (direktni učesnici u Nacionalnom parku) oko njega, moraju postojati odgovarajuće putne veze. Takvo pitanje moglo bi se rešiti kroz…

Na osnovu ovog koncepta i sa ciljem da se razviju turizam i ruralne zone, trebalo bi obezbediti solidan i neprekomeran pristup, kroz razvoj boljih puteva i saobraćajno prevoznih usluga. Prvobitno, trebalo bi pokloniti pažnju regulisanju i izgradnji puteva prema kategoriji i na osnovu njihove povezanosti sa Parkom. Pre svega, postojeće puteve treba proširiti, poboljšati, asfaltirati i održavati, dok nove saobraćajnice ili putevi predviđeni za izgradnju su: međuregionalni (ili magistrala) put Prizren – Tetovo; međuopštinski put Štrpce – Suva Reka i ruralni putevi (između naselja u okolini Parka i putevi do turističkih centara koji se koriste za odmore, rekreaciju i zdravstvenu rehabilitaciju unutar i van Parka).

Podaci dobijeni iz opštine Štrpce pokazuju da se planira izgradnja železničke pruge za potrebe turizma, zajedno sa poboljšanjem putnih saobraćajnica za sva naselja u ovoj opštini. Ova električna pruga prolazila bi kroz naselja oko Parka, između sela Brod i Sevce, dok bi neke njene grane mogle da šalju putnički prevoz do lokaliteta ili centara gde se nalaze ski-liftovi i žičare. U tom slučaju, cena prevoza putnika bila bi niža u poređenju sa redovnim prevozom vozilima, a u isto vreme bilo bi ekološki zdravije. Međutim, za realizaciju takvog projekta


96

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

neophodno je sprovesti studiju izvodljivosti za proizvodnju električne energije u više manjih hidro centrala.

Staze za pešake, koje vode do mesta u Parku koja su zanimljiva za posetioce (bilo radi uživanja u pejzažu, rekreaciji ili za potrebe obrazovanja i naučno-istraživačkog rada), biće napravljene od prirodnih materijala i biće označene odgovarajućim znakovima.

Uspostaviće se redovne linije javnog saobraćajnog prevoza i na regionalnim i lokalnim putevima. Ove linije pokrivaće naselja oko Parka koja su bliža regionalnim putevima, kao i lokalitete gde će se graditi turistički objekti. Osim centara gde se nalaze privatne vikendice, vozilima neće biti dozvoljen pristup na bilo kom drugom lokalitetu u Parku, u cilju očuvanja prirode i izbegavanja prekomernog broja parking mesta. Prevoz do ovih tačaka ići će autobusima. Normalno, ovo nije obavezno za vozila koja prolaze kroz Park.

U blizini rekreacionih – sportskih lokaliteta (centara), gde su prirodne vrednosti manje značajne, predviđen je razvoj skijaških staza. U tom smislu, potrebno je ugraditi odgovarajuće mehanizme i sisteme (ski-liftovi i žičare), kako bi se posetioci transportovali od turističkih centara do vrhova skijaških staza. Osim razvoja novih centara, postojeći skijaški centar Molika, u blizini Brezovice, takođe zahteva razvoj kapaciteta u pogledu infrastrukture skijaškog transporta.

3.3.2.Energetska infrastruktura

Postojeći hotelijerski, stambeni, infrastrukturni objekti, itd. i oni koji će se izgraditi na teritoriji Nacionalnog parka i u okolini, zahtevaju obezbeđivanje dovoljno električne energije za njihovo snabdevanje. To se može realizovati kroz dodatno povećanje kapaciteta proizvodnje i infrastrukture, što obuhvata poboljšanje elektrodistribucijske mreže, provodnika i možda proizvodnju električne energije, korišćenjem reka kao što su Prizrenska Ljumbarda i Lepenac.

Preliminarno, potrebno je sprovesti studiju kako bi se videlo kakva je izvodljivost i koje su najpogodnije lokacije za izgradnju ovih mini hidrocentrala. Maksimalna pažnja bi trebalo da se posveti tome da sve ljudske aktivnosti koje se vrše u

Nacionalnom parku u cilju snabdevanja električnom energijom ne utiču negativno na floru i faunu u Parku. Izbor lokacija ne sme ugroziti šume ili pretiti staništima u Nacionalnom parku.

3.3.3. Vodna infrastruktura

Razumljivo je da se ne može napraviti bilo kakva odgovarajuća turistička ponuda u određenim zonama Parka ili u naseljima u njegovoj okolini, ukoliko vodna struktura nije razvijena u skladu sa postojećim potrebama. Stoga, neophodno je da se svi stambeni, hotelijerski i uslužni objekti u Parku i okolnim naseljima povežu na sisteme vodosnabdevanja i kanalizacione sisteme. Lokacije unutar Nacionalnog parka i naseljima u njegovoj neposrednoj blizini, trenutno se snabdevaju podzemnim resursima vode koja potiče sa teritorije Parka. Neophodno je istražiti nove podzemne resurse vode, da bi se poboljšalo vodosnabdevanje, međutim, mogućnost stvaranja novog veštačkog jezera na pogodnoj lokaciji takođe se treba ispitati.

Osim raštrkanih naselja, sva kompaktna naselja u okolini Parka biće povezana na kanalizacioni sistem.

Pošto je za Nacionalni park neophodna najbolja moguća zaštita od zagađenja, poput zagađenja voda u Parku i okolnim sredinama otpadnim vodama, potrebno je da se te vode tretiraju da bi se izbegla takva situacija.

3.3.4. Telekomunikacije

Poboljšanje turističke ponude Nacionalnog parka i naselja u njegovoj neposrednoj blizini, između ostalog, uslovljeno je razvojem telekomunikacija u ovoj oblasti. To znači da će se u skoroj budućnosti realizovati ulaganja u mobilnu telefoniju, zajedno sa poboljšanjem fiksne telefonije, obezbeđivanjem interneta i poboljšanjem poštanskih usluga.


97

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje

3.4. Međunarodno priznavanje

Priznavanje Nacionalnog parka „Šar-planine“ od strane međunarodnih mehanizama zaštite životne sredine i turizma, preduslov je i/ili mera koja podržava delotvornu propagandu za Park. Osim toga, priznavanje od strane ovih institucija i prijem u listu svetskih parkova samo po sebi obezbeđuje izvor informisanja širom sveta oko prirodnih resursa i karakteristika Parka.

Što se tiče privrednog razvoja, on predstavlja korak napred u međunarodnom oglašavanju vrednosti Parka, dok ratifikacija sporazuma o zaštiti životne sredine omogućuje i garantuje uslove za zaštitu karakterističnih vrednosti Parka. Iz tog razloga, svi akteri se moraju angažovati a njihovi napori fokusirati na ostvarivanje sledećeg:

• Međunarodno priznavanje Parka od strane međunarodnih institucija: IUCN, STO;

• Ratifikacija međunarodnih sporazuma (RIO, Kjoto, ESPOO, Lugano, itd.) kao i ispunjavanje obaveza koje proizilaze iz sporazuma;

• Oglašavanje prirodnih vrednosti, pejzaža i turizma u Parku;

• Uspostavljanje međudržavnih tela koja će koordinisati saradnju;

• Konkurisanje za evropske fondove preko zajedničkih projekata Kosova i Makedonije u pogledu granične zone Šar-planine.


98

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje


99

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje

STRATEGIJA PROSTORNOG RAZVOJA IV


100

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje


101

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje IV.

STRATEGIJA PROSTORNOG RAZVOJA

Prostorni uticaj primene i neprimene strategije Prostorni plan za Nacionalni park Šar-planinu sadrži strategiju čiji je cilj da se ostvare svrha i ciljevi Parka, određeni kroz proces planiranja uz doprinos svih relevantnih predstavnika, od predstavnika različitih sektora Vlade Kosova do predstavnika običnih građana.

Zašto je izrađen prostorni plan, odnosno zašto postavljeni svrha i ciljevi Parka? Kratak ali sveobuhvatan odgovor na ovo pitanje bio bi to da je ovo urađeno da bi se obezbedila zaštita i razvoj Parka u skladu sa njegovim potrebama.

Stoga, ukoliko će se strategija za koju se smatra da će ostvariti postavljenu svrhu i ciljeve, koja se sastoji od mehanizama zaštite i razvoja Parka, primeniti, postići će se zaštita i razvoj Parka.

Šta bi bilo da se ništa ne uradi!

Konkretno, šta bi se desilo sa gledišta Parka? – Ukoliko bi se primenio postojeći scenario ili trend, ili alternativna strategija – strategija ne uraditi ništa – prema kojoj se razvoj u Parku ne sprovodi na osnovu plana, bioraznovrsnost i prirodne vrednosti Parka bile bi oštećene. Deo strategije koji se bavi zaštitom Parka, predviđa aktivnosti koje ne dozvoljavaju nekontrolisani ulazak u prirodne rezervate Parka, nezakonitu seču šuma, niti bilo kakvu pretnju po steno-endemične i endemične vrste flore, endemične vrste faune ili drugu nekontrolisanu izgradnju ili intervenciju u izvesnim zonama Parka, dok se posebne mere preduzimaju kako bi se otklonile bolesti biljaka i životinja, mere protiv glodara i insekata i mere za sprečavanje erozije.

Sa aspekta razvoja Parka – deo strategije koji se bavi razvojem predviđa aktivnosti koje su u funkciji održivog razvoja Parka. To obuhvata privredni razvoj u funkciji zaštite i očuvanja Parka, kao i poboljšanje socijalnog stanja građana direktno ili indirektno

povezanih sa Parkom. Ovaj deo strategije predviđa uglavnom aktivnosti koje se tiču razvoja turizma i razvoja neophodne tehničke infrastrukture za normalno funkcionisanje parka. Razvoj turizma, u većoj meri, podrazumeva korišćenje Parka od strane ljudi. Ljudi bi posećivali park da bi uživali u njegovim lepotama, odmarali se, rekreirali i rehabilitovali. Prostorni plan predviđa razvoj turizma u Parku, koji bi generisao finansijski prihod koji bi se zatim koristio za zaštitu i očuvanje njegovih vrednosti, i zabranio nekontrolisani razvoj turističkih kapaciteta u zonama gde to plan ne dozvoljava. Ukoliko se ništa ne preduzme – Park će i dalje biti opterećen besciljnim kapacitetima, koji imaju jednaki uticaj – uništavanje Parka.

Tehnička infrastruktura bi trebalo da obezbedi punu podršku za opšti razvoj u Parku. Koordinacija između ovog sektora i drugih sektora je neophodna. Ukoliko napori na ostvarivanju takve koordinacije propadnu, može doći do takve situacije gde turistički kapaciteti neće imati neophodnu infrastrukturnu podršku i samim tim imaće poteškoća u funkcionisanju. To bi dovelo do toga da turisti izgube interesovanje, nakon čega bi se njihov broj smanjio, kao i finansijski prihod neophodan za normalno funkcionisanje Parka.

Predložena strategija predstavlja odgovor na sve gore navedene probleme. Bez sumnje, svaki nastavak sadašnjeg negativnog razvoja ugrozio bi samo postojanje retko zdrave životne sredine, a što je još važnije, nanelo bi štetu našem ugledu u svetu u pogledu životne sredine i ponašanju prema njoj. Ova slika bi sigurno direktno uticala na gubitak potencijalnih donatora i uključivanje Kosova u regionalne projekte vezano za pitanja životne sredine.


102

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje


103

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje 4.1. Strategija razvoja i upravljanja životnom

sredinom

Strategija i primena aktivnosti za NP Šar-planine biće elaborisana u duhu odgovaranja na opšte pitanje – kako će se ostvariti ciljevi? Cilj je da se obezbede odgovori na probleme/izazove za NP „Šar-planine“ kroz navedenu svrhu i ciljeve. Strategije predstavljaju pakete koji čine konkretnu politiku, mere, aktivnosti i projekte koji se koriste za postizanje postavljenje svrhe i ciljeva. Nacionalni park „Šar-planina– Park raznolikosti“, nazvan je tako zbog svoje višestruke upotrebe. Vršenje aktivnosti u parku mora imati jasnu dimenziju u prostornom smislu. Da bi se park očuvao, zaštitio i dobro koristio, preduslov je postojanje efikasnog upravljanja, zbog čega je potrebno da se hitno izradi Plan upravljanja za Upravu Nacionalnog parka „Šar-planine“, kao odgovornog organa da bi se obezbedili gore navedeni ciljevi. Da bi se postigao i ostvario Cilj 1 Vizije, bavićemo se aktivnostima i merama koje se preduzimaju za svaki cilj pojedinačno, kako je navedeno u sledećem:

Cilj 1. Kompletna administracija i efikasno upravljanje Nacionalnim parkom „Šar-planine“ Svrha: 1. Funkcionisanje jednog zakonskog tela koje će biti odgovorno

za upravljanje Parkom

2. Izrada plana upravljanja za teritoriju Parka

3. Efikasna administracija i angažovanje organa zaduženog za Park

Ovaj cilj postoji kako bi se ostvarila kompletna administracija, kao i efikasno upravljanje Nacionalnim parkom „Šar-planine“. Ovo obuhvata adekvatnu institucionalnu i pravnu organizaciju organa zaduženog za Park, kao i efikasno upravljanje svim resursima, uključujući zaštitu, očuvanje i racionalno korišćenje. S1.O1. Funkcionisanje samo jednog organa

odgovornog za upravljanje Parkom Svrha ovog cilja je da se jasno definiše nadležnost za upravljanje Nacionalnim parkom. Sve odgovornosti biće prenete jednom organu koji će upravljati celom teritorijom Parka i svim dostupnim resursima Nacionalnog parka. Da bi se ovaj cilj ostvario, potrebno je sprovesti sledeće aktivnosti i angažovati se na sledećem:

• Izrada i usvajanje zakona o nacionalnim parkovima

Zakon predstavlja glavnu osnovu za održivo upravljanje Nacionalnim parkom, zbog čega je njegovo usvajanje hitno potrebno, pošto se osim „Šar-planine“ planira da se i teritorija Bjeshkët e Nemuna proglasi za Nacionalni park. Ovaj zakon će definisati sve pravne i profesionalne aspekte upravljanja parkovima na Kosovu.

Izrada ovog zakona u MSPP se očekuje ove godine, dok dosadašnji napori obuhvataju uspostavljanje radne grupe za izradu zakona o nacionalnim parkovima u ovoj instituciji.

• Definisanje nadležnosti za upravljanje šumama u nacionalnim parkovima između MSPP i MPŠRR

Prema Zakonu o NP „Šar-planine“ br. 11/86 (član 12), Nacionalnim parkom, uključujući sve njegove prirodne resurse, upravlja upravni organ NP, a ovo bi takođe trebalo da se reguliše novim zakonom o nacionalnim parkovima, međutim, Zakon o šumama na Kosovu, br. 2003/2, član 7, predviđa da šumama u nacionalnim parkovima upravlja Kosovska agencija za šume, čime dolazi do mešanja nadležnosti i sukoba interesa između dve organizacije, UNP i KAŠ, kao i dva ministarstva, MSPP i MPŠRR. Problem nejasnoće u pogledu nadležnosti upravljanja resursima NP trebalo bi rešiti novim zakonom, kao i kroz uključenje izvesnih amandmana na relevantne zakone o šumama (MPŠRR), poput:


104

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

- amandman člana 7. Zakona o šumama br. 2003/3,

- amandman člana 1. Administrativnog uputstva br. 07/2003 koje je usvojilo MPŠRR o uspostavljanju, odgovornostima, funkcijama i organizaciji KAŠ, od 17.12.2003. godine, kao i uklanjanje stava 1.2 člana 1. ovog Administrativnog uputstva.

• Angažovanje organa zaduženog za Park u zonama koje pripadaju opštinama Štrpce i Kačanik

Vodiće se stalne konsultacije sa strukturama iz Štrpca, kako bi se one uključile u jedinstveno telo koje će funkcionisati kao organ zadužen za Nacionalni park. Nakon postizanja sporazuma, funkcionisanje relevantne službe (jedinica NP) i u Štrpcu i u Kačaniku biće neophodno.

• Potpisivanje memoranduma o razumevanju

Ovaj sporazum o saradnji biće potpisan između MSPP, PD, KAŠ, KPS, sudova, ekoloških društava i lovačkih udruženja, u svrhu obezbeđivanja podrške Upravi Nacionalnog parka u vršenju svojih dužnosti i odgovornosti vezano za upravljanje Parkom.

• Izrada radnog plana i njegova primena do izrade plana upravljanja

Uprava Nacionalnog parka je u obavezi da izradi radni plan za 2009. god. i za 2010. god. ukoliko to bude potrebno, u skladu sa Prostornim planom Nacionalnog parka. Plan bi trebalo da se sprovodi na godišnjoj osnovi do izrade plana upravljanja, koji će organu zaduženom za Park obezbediti neophodan dugoročni dokument za nastavak vršenja dužnosti u cilju zaštite i upravljanja Parkom.

S1.O2.Izrada plana upravljanja za teritoriju Nacionalnog parka „Šar-planine“

• Ispitivanje bioloških, kulturoloških i socio-ekonomskih

karakteristika, kao i ne-bioloških faktora

Detaljno određivanje karakteristika i raznolikosti flore i faune, kulturoloških i socio-ekonomskih karakteristika, fizičko-geografskih faktora i drugih važnih elemenata:

• Javne konsultacije

Vođenje javnih konsultacija sa svim interesnim grupama i njihovo uključenje u proces izrade plana upravljanja. Realizacija šire kampanje informisanja javnosti oko važnosti plana upravljanja i efikasne zaštite i upravljanja resursima Nacionalnog parka. Priprema strategije za komunikaciju i saradnju će zainteresovati interesne grupe i uključiti različite aktere.

• Priprema standarda, režim praćenja, uslovi kao i konkretne preporuke i aktivnosti

Biće izrađeni svi standardi koji će se poštovati u zonama zaštite (u nacionalnim parkovima), izradiće se jasna i konkretna strategija o režimu praćenja koja će služiti zaštiti i racionalnom korišćenju resursa Parka, da bi se obezbedile detaljne preporuke i konkretne aktivnosti u kratkoročnom i dugoročnom smislu.

• Mere primene obuke i plana

Tokom izrade plana, obezbediće se stalni programi obuke za osoblje Uprave Parka, kao i njihovo uključenje u projekat, u cilju podizanja nivoa sposobnosti da bi se ukoliko to bude potrebno vršila eventualna ispitivanja. Takođe, potrebno je pripremiti ih kako bi adekvatno primenili ovaj plan, i kad god je to neophodno, sproveli sve mere potrebno u tom smislu.

S1.O3. Efikasna administracija i angažovanje organa zaduženog za Park

• Objekti organa zaduženog za Park

Institucionalni organ koji će raditi na zaštiti i upravljanju Nacionalnim parkom, nalazi se u Prizrenu, u predgrađu Prizrena – na putu Rečane ka ulazu u Park, kroz klisuru reke Prizrenske Ljumbarde. Ovaj objekat biće iskorišćen za glavnu kancelariju centralnog administrativnog organa Nacionalnog parka i vodeće strukture. Slično, četiri jedinice biće uspostavljene i u drugim opštinama koje pokriva Nacionalni park, sa ciljem da se obezbedi adekvatna kontrola nad celom teritorijom Parka. Ove jedinice biće uspostavljene u opštinama Suve Reke, Štrpca, Kačanika i Dragaša. Svaka jedinica imaće šefa i druge službenike po potrebi.


105

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje

• Kontrola, nadzor i takse

Organ nadležan za Park imaće svoje službenike na svim ulazima u Nacionalni park. Takođe, postojaće stalna kontrola i redovan nadzor u svim aspektima korišćenja resursa Parka, uz nastojanje da se svo nezakonito korišćenje stavi pod kontrolu. Sa druge strane, neophodno je da se izradi detaljan cenovnik, oko svih aspekata dozvoljenog korišćenja resursa Parka, kao i novčane kazne u slučaju nezakonitog korišćenja ili eventualne degradacije koju izazovu određeni pojedinci.

• Primena nove organizacione šeme

Nakon stupanja na snagu zakona o nacionalnim parkovima, angažovanja organa nadležnog za celokupnu teritoriju Parka i primene novog (posebnog) statusa, potrebno je izraditi novu organizacionu šemu za organe Parka, koju odobrava ministarstvo. Ova organizaciona šema mora biti odgovarajuća za nove uslove funkcionisanja Parka, mora jasno odrediti broj zaposlenih kao i adekvatne stručne kvalifikacije.

• Potrebna oprema

Svi objekti biće opremljeni (centralni objekti i administrativne zgrade) neophodnim kancelarijskim inventarom, službenim uniformama, oružjem za sopstvenu zaštitu tokom vršenja aktivnosti na terenu, uvešće se stimulacija za prekovremeni rad kao i posebno plaćanje za opasnost u radu na terenu.

Strategija prostornog razvoja elaborisana je u tematskoj osnovi (životna sredina, privredni i društveni razvoj, i infrastruktura), kako bi se ispitao način na koji će se ostvariti postojeći ciljevi i svrha odvojeno. Ostvarivanje dva glavna cilja projekta, naime zaštita i razvoj Parka, zasnovano je na konceptu prostorne regulacije i razvoja Nacionalnog parka Šar-planine, što podrazumeva zaštitu prirodnih, pejzaških i geografskih vrednosti, kao i korišćenje resursa za rekreaciju i naučno istraživanje, a sve se reguliše sredstvima fizičke infrastrukture.

Ostvarivanje ovih glavnih ciljeva omogućuje uspostavljanje ravnoteže između trajne adekvatne zaštite životne sredine i korišćenja prirodnih resursa. Osim toga, ovo u isto vreme određuje mogućnosti za korišćenje resursa Parka, pokazatelje organizacije i razvoja.

Zaštita NP Šar-planine sastoji se od zaštite svih elemenata životne sredine (zemljišta, vazduha i vode) i pejzaža, kao i svih kategorija koje poseduju geološke, geo-morfološke, speleološke, hidrološke i bioraznovrsne vrednosti.

Važna komponenta su sveobuhvatne kampanje informisanja za sve kategorije, od školskih ustanova pa do organa odlučivanja, uključujući opštu javnost (poput onih koji su direktno uključeni i oni koji indirektno učestvuju). Adekvatno i blagovremeno informisanje o zonama zaštite u Parku, prirodnim i geo-morfološkim resursima, kao i o zabranjenim i dozvoljenim aktivnostima u pogledu njegove zaštite, očuvanja i korišćenju, od suštinske je važnosti.

Trenutno, vrši se obeležavanje, u cilju pružanja informacije o funkcijama striktnih zona i vrši se rigorozna kontrola. Zatim, u slučaju ometanja ili lošeg tretiranja flore i faune, odrediće se sankcije za one koji se okupljaju, love i trguju takvim retkim resursima. Osim ograničenja za lov, kako bi se obezbedilo slobodno kretanje životinja, mere zaštite postoje i za puteve kako bi se izbegao rizik koji saobraćaj može izazvati po njihove živote. Da bi se pozabavili ovim pitanje, predviđeni su brojni mostovi i tuneli/podvožnjaci i nadvožnjaci, dok će se duž koridora gde prolaze putevi, pruga, električni provodnici, žičani liftovi, vučni liftovi, difuzne antene, itd., postaviti ograde i zaštitne mreže.

Generalno, u aspektu zaštite zdrave životne sredine i prirodnih resursa, predviđene su i zaštitne i kaznene mere, da bi se uspostavio nadzor nad celom teritorijom Parka. Prvobitno, vršiće se posebna kontrola nad nezakonitom sečom šuma, oštećivanja sanitarne opreme, zbog efekta toga, kroz bolesti i štetu, na retkost nerazvijenih šuma.

Što se tiče zaštite i razvoja Parka, posebnu ulogu i uticaj imaju meštani, odnosno naselja oko Parka, koja treba adekvatno da prihvate, razmotre i razviju svoju blizinu Parku, koja se može iskoristiti za privrednu dobit, uvek u funkciji zaštite i unapređenja Parka.


106

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

U daljem tekstu predstavljen je podsetnik o drugom cilju Vizije

Cilj 2: Zaštiti, očuvati i koristiti resursa za održivi razvoj Parka;

Svrha:

1. Podizanje svesti i pružanje informacija o Nacionalnom parku;

2. Podela na zone i širenje Parka;

3. Zaštita šuma od prirodnih i antropogenih faktora;

4. Zaštita i očuvanje bioraznovrsnosti u Parku;

5. Nadgledanje zaštite i korišćenja prirodnih resursa u Parku.

U cilju postizanja ciljeva Vizije iz ovog poglavlja, sagledane su adekvatne mere i aktivnosti za zaštitu i razvoj Parka, u skladu sa konkretnim pojedinačnim ciljevima.

S2.O1. Podizanje svesti i pružanje informacija o Parku

Generalno, neophodno je podići svest i blagovremeno informisati populaciju i institucije o ulozi, važnosti i koristima da se Šar-planina proglasi za nacionalni park. Ovaj proces je veoma važan za razvojne trendove, uključujući nacionalne, regionalne i međunarodne, posebno za populaciju koja „koegzistira sa parkom“, koja živi u naseljima unutar i u blizini Parka. Proces informisanja biće stalan, kroz stvaranje, uspostavljanje i funkcionisanje informativnog sistema. Ovaj sistem sastoji se od globalnih informacija (obuhvatnih i pruženih pre ulaska u Park), kao i od povremenih (detaljnijih i pruženih nakon ulaska u Park). U cilju realizacije i boljeg razumevanja informacija, obezbeđeni su znakovi i simboli, koji će se postaviti u zavisnosti od sadržaja Parka. Aktivnosti za ostvarivanje svrhe podizanja svesti i informisanja o Parku su sledeće:

• Razvoj medijskog marketinga o Nacionalnom parku Šar-planine;

• Razvoj programa medijskog obrazovanja za zaštitu životne sredine, prirodnih resursa i pejzaža;

• Razvoj metodološkog – pedagoškog predmeta kao deo nastavnog plana i programa za osnovne i srednje škole;

• Razvoj i objavljivanje mapa, brošura, letaka, oglasa, itd. i njihova distribucija;

• Organizacija obrazovnih ekskurzija o važnosti Parka; • Organizacija i uvođenje vodiča i štampanih materijala sa

simbolima na mestima ulaska; • Postavljanje znakova i simbola od strane MSPP,

napravljenih od prirodnih materijala i prema standardima, koji će se koristiti za informisanje pre ulaska u zaštićene zone;

• Priprema i podizanje svesti za meštane naselja u Parku i njegovoj neposrednoj blizini oko zaštite životne sredine, pejzaža, tradicije i budućeg turističkog razvoja u skladu sa novim trendovima;

• Razvoj administrativnog uputstva – uredbe: o O unutrašnjem redu – o dozvoljenim i zabranjenim

aktivnostima i kaznama za proizvođače, građevinare i zagađivače (fizička i pravna lica) unutar i van Parka;

o O normama i pravilima ponašanja; o O pripremi i kontroli regulacionih planova; i

O uslovima za dozvoljavanje i nadgledanje izgradnje u III i IV zoni razvoja.


107

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje

S2.O2. Podela na zone i širenje Parka Ovim planom definišu se granice teritorije Šar-planine i označavaju se striktno prirodne zone. Nacionalni park Šar-planine i striktni prirodni rezervati unutar njegove teritorije takođe obuhvataju odluku, godinu proglašenja za Nacionalni park, kao i opravdanje za takvo proglašenje, i opis teritorije. Sa ciljem da se zaštite prirodne vrednosti, izrađen je projekat podele na zone13 koji je i realizovan za sva četiri striktna rezervata (vrh Popovo prase, Ošljak, Golem bor i Rusenica) i za deset zona od posebnog prirodnog značaja. Stoga, zone od posebnog značaja, nakon što ih istraživači identifikuju i preispitaju prirodne vrednosti, promovišu i objave obrazloženje, biće proglašene kao striktni rezervati unutar teritorije Parka.

U cilju zaštite, očuvanja i razvoja jednakih prirodnih vrednosti unutar Parka, osmišljena je nova linija razgraničenja (prirodna i fizička).

Na osnovu zakona o proglašenju nacionalnog parka i na osnovu istraživanja tokom razvoja prostornog plana za Nacionalni park Šar-planine, primećene su mnoge sličnosti prirodnog bogatstva koje stara linija razgraničenja odvaja na pola ili ne pokriva, poput šumskih struktura u odsustvu tumačenja slike vazduha koje nisu integrisane u Nacionalni park. Ovi delovi se smatraju ključnim i moraju se inkorporisati u NPŠP, koji obogaćuje i dopunjuje Park sa njegovim prirodnim bogatstvima. Još jedan razlog širenja Parka jeste stalna zaštita šuma od degradacije stvaranjem kamenoloma koji u velikoj meri oštećuju Park.

Iz svih gore navedenih razloga, potrebno je detaljno odrediti granice NPŠP.

Kriterijumi za definisanje proširenih granica

Geografski prostor, sa gledišta pejzaža, uglavnom je podeljen na dve vrste: prirodni pejzaž i ljudski pejzaž. Geografski prostor NPŠP je takođe podeljen na dve vrste pejzaža. U ovom predlogu za proširenje NPŠP, osnovu povlačimo uglavnom na vrednosti pejzaža pošto druge naučne studije i popisivanje faune i flore, migracije životinja i ptica, geo-hidrološke studije i druge

13 Projekat, podela Nacionalnog parka Šar-planine na zone, maj 2007, MONT.

studije zahtevaju puno vremena i finansija, zbog čega određivanje nove granice NPŠP ne bi bilo deo PPNPŠP. Kako je gore navedeno, kategorije pejzaža su takođe razmatrane kao opšte prostorne strukture sa svojim elementima.

Elementi prirodnog pejzaža koji su uzeti u obzir za određivanje granice su sledeći: N1. Vegetacija (Podela granice: donja granica šume). N2. Hidro-geografija (Podela granice: granice rečnih slivova,

rečnih tokova, itd.). N3. Geo-morfologija terena (Podela granice: planinski grebeni,

planinski tesnaci, planinski vrhovi, itd.). Ljudski elementi pejzaža uzeti u obzir za određivanje granice su sledeći:

H1. Putna infrastruktura (podela granice je na ivici puta u pravcu postojeće granice NPŠP).

H2. Privatna imovina (podela granice je uglavnom na gornjoj granici obradivog i kultivisanog zemljišta).

H3. Naselja (podela granice je prirodna granica između naselja i šuma ili livada).

Širenje postojeće teritorije Nacionalnog parka sprovešće se s ciljem da se zaštite, očuvaju i razviju jednake prirodne vrednosti u unutrašnjosti teritorijalne celine Parka, u korist približavanja kriterijumima EU za najmanje 10% od teritorije zemlje koja je trenutno pod zaštitom.

Teritorijalna površina parka od 39.000 ha, prema Zakonu o Nacionalnom parku Šar-planine – 1986. godina, nije u skladu sa današnjim merenjima GIS koja nam daju površinu parka od 22.750 ha14. Ponovnim definisanjem predloga za proširenje granica Parka na osnovu jednakih prirodnih vrednosti, veličina Parka biće uvećana za dodatnih 11.000 ha, uključujući Prizren sa 3.300 ha, Suvu Reku sa 1.200 ha, Štrpce sa 4.200 ha i Kačanik sa 2.400 ha.

14 Mereno jedinicama GIS– od strane IPH-a i drugih stručnjaka.


108

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Površina parka se takođe širi do opštine Dragaš sa oko 2.000 ha. Ovaj deo trenutno odgovara svim neophodnim kriterijuma po kojima bi data površina postala deo Parka. U buduće, nakon detaljnog istraživanja, postaće jasnije da li bi i istočni deo opštine trebalo da postane deo Parka. Prema preliminarnim procenama koje su dali stručnjaci (Aneks 2), na ovoj teritoriji postoji dovoljno vrednosti koje treba dodati zonama zaštite.

Nova granica NPŠP / zone proširenja:

Granice proširenja NPŠP šire se duž 5 opštine Kosova, uključujući opštine Kačanik, Štrpce, Suva Reka, Prizren i Dragaš, i podeljena je na 12 jedinica proširenja (poligona) kao: NPŠP-01 (Kačanik), NPŠP-02 (Štrpce), NPŠP-03 (Štrpce), NPŠP-04 (Štrpce), NPŠP-05 (Štrpce), NPŠP-06 (Suva Reka), NPŠP-07 (Suva Reka), NPŠP-08 (Prizren), NPŠP-09 (Prizren), NPŠP-10 (Prizren), NPŠP-11 (Prizren) i NPŠP-12 (Dragaš).

Zona proširenja granica NPŠP iznosila je 22.737,6 ha, a uključenjem nove granice NPŠP površina iznosi 34.697,3 ha, što znači da je Park proširen za dodatnih 11.959,7 ha.

Jedan primer zone proširenja dat je detaljnije dole. Opis drugih predloženih zona u detalje može se naći u Aneksu ovog dokumenta.

Primer: - NPŠP-01 – predložen je za proširenje granice NPŠP, a obuhvata opštinu Kačanik u površini od 2.140 ha.

Nova granica NPŠP u zoni NPŠP-01 počinje od granice sa Republikom Makedonijom, na koordinatama: X=513769.8 i Y=4671069.9. Tu prolazi privremeni tok reke (izvor Cerreç) i nastavlja do regionalnog puta R-116, konkretno mosta (u blizini raskrsnice reke i puta). Granica nastavlja duž gornjeg dela regionalnog puta R-116 pa do planine „Šuljan“, na koordinatama: X=514688.9, Y=4676181.2 i Z= 1019m. Zatim, prati donju granicu šuma (u blizini planine „Rroga Arnorva“ na koordinati 885 m) i prolazi pored ulice Lama (mesto gde se spajaju tri potoka), zatim nastavlja do donje granice šuma kako bi se


109

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje

izbeglo obradivo zemljište i naselja (naselje Elezi) i završava kod opštinske granice Štrpca, u blizini Broda (naselje Ceklar), konkretno na koordinatama: X=511988.7, Y=4678597.6 i Z=880m.

Aktivnosti i ostale mere

• Provera terena predložene nove granice, sa ciljem da se potvrde prirodne vrednosti NPŠP.

• Priprema, istraživanje, popis i objavljivanje naučnih obrazloženja za zone od posebnog značaja (ranije i sada identifikovane) sa ciljem da se definišu i proglase prirodnim rezervatima;

• Određivanje novih granica striktnih rezervata (4 postojeće i 10 predložene zone od posebnog značaja) i njihove prihvatne zone;

• Terenski marketing prema odredišnoj skali na mapi I, II i III zone zaštite unutar Parka i zonama van Parka sa zajedničkim uticajem;

• Izgradnja i postavljanje posmatračkih mesta za posetioce prirodnih rezervata i pejzaža;

• Obeležavanje nove granice i zone u Parku.


110

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

S2.O3. Zaštita šuma od prirodnih i ljudskih faktora (seča, bolesti, požari, lavine i erozije)

Na osnovu postojeće analize stanja u Parku, u pogledu faktora koji ugrožavaju, i u pogledu unapređenja i zaštite, i razvoja Parka, obezbeđene su mere i aktivnosti za brigu nad i zaštitu ugroženih šuma.

Mere, stoga, donete su za potpuno upravljanje Parkom, za praćenje i efikasno informisanje, kao i za trenutno informisanje o opasnostima i za prevenciju i preduzimanje mera u povezanim aktivnostima.

Aktivnosti za realizaciju ciljeva su sledeće:

• Potpisivanje memoranduma o razumevanju za zaštitu šuma, između MSPP/AKMM/DP, APK, KPS i opštinskih sudova (opštine koje učestvuju u NP);

• Izrada AU u MSPP o hitnoj prevenciji nezakonite seče

šuma i za povećanje novčanih kazni nezakonitim korisnicima prirodnih resursa u Parku (na osnovu zakona o zaštiti prirode, član 41, stav 5);

• Povećanje broja stražara i unapređenje uslova neophodne opreme za praćenje, telekomunikacije, zaštitu i kretanje;

• Izgradnja staza, prepreka i zamki, sa ciljem da se šume zaštite od požara, seče, erozije i lavina;

• Kontrolisano fito-sanitarno sečenje, osim za prvu striktnu zonu;

• Identifikovanje mesta za drugu zonu za razređivanje, pošumljavanje, ponovno pošumljavanje i izgradnju staza u cilju zaštite i razvoja šuma.


111

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje

Mapa: Strategija razvoja životne sredine


112

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

S2.O4. Zaštita i očuvanje bioraznovrsnosti u Parku Zaštita biološke raznolikosti, posebno ugroženih biljaka i životinja je u korist zaštite globalnog prirodnog nasleđa uopšte i nacionalnog prirodnog nasleđa posebno. Za realizaciju ovog cilja, pored odgovarajućih oblika informisanja i predstavljanja, naučnih publikacija, snimanja i elektronskog fotografisanja, koriste se brošure, leci, posteri i bilbordovi kako bi se prikazale lokacije i uzroci potencijalnih opasnosti.

Druge predložene aktivnosti su sledeće:

• Istraživanje, evidentiranje i popisivanje biljaka prema vrsti i porodici, uz određivanje njihovih oblasti;

• Izrada i objava botaničkog atlasa Parka;

• Istraživanje, evidentiranje i popisivanje životinja prema vrsti i porodici, uz određivanje njihovih oblasti;

• Izrada i objava zoološkog atlasa Parka;

• Izrada „Crvene knjige“ flore i faune;

• Izrada mape endemičnih vrsta, ugroženih staništa i oblasti najvažnijih biljnih i životinjskih vrsta i porodica.

S2.O5. Zaštita, praćenje i racionalno korišćenje

resursa u Parku;

Uspostavljanje odgovarajuće sredine za zaštitu, praćenje i korišćenje prirodnih resursa ostvaruje se kroz efikasno upravljanje Parkom, podelom nadležnosti ili odgovornosti za bolju brigu, efikasnije praćenje, hitno upozoravanje i preduzimanje adekvatnih mera, aktivnosti i dela.

Važne aktivnosti za prvu zonu (rigorozna zaštita) i II i III zonu, u pogledu zaštite, praćenja i racionalnog korišćenja resursa, navedene su dole:

• Izrada plana upravljanja za Nacionalni park;

• Memorandum o razumevanju za koordinaciju između nadležnih nadzornih institucija DP, AKMM, IHMK i IKShP;

• Izgradnja hidrometeorološke stanice od strane MSPP (u saradnji sa odgovornim organima upravom Parka i IHMK);

• Izrada okvira za godišnje podnošenje izveštaja o stanju životne sredine;

• Hitna prevencija delatnosti kamenoloma unutar Parka i na daljini od 1000 m od njegove granice;

• Definisanje prirodnih pejzaža u Parku;

• Izrada okvira za kontrolisano i racionalno korišćenje resursa unutar Parka (poljoprivredno zemljište, pašnjaci, livade, planinsko voće i lekovito bilje, kao i organi nadležni za resurse vode prema planu upravljanja);

• Evidentiranje i kontrolisanje stoke unutar granica Parka, i priprema podsticajnih zadataka za privatni sektor, za razvoj uzgoja stoke i ekološku proizvodnju;

• Pošumljavanje zemljanih površina pod uticajem jake erozije u drugoj i trećoj zoni zaštite i u oblastima gde konfiguracija terena to dozvoljava (oblasti su identifikovane na mapi erozije);

• Izgradnja zamki od prirodnog materijala u delovima gde erozija uzrokuje štetu materijalnim dobrima (poljoprivredno zemljište, pašnjaci, fizička infrastruktura) eliminišući veći rizik od eventualnih lavina;

• Obezbeđivanje inspekcije i praćenje tokom izgradnje u cilju zaštite prirodnih elemenata (vazduha, vode i zemljišta) u gradskim centrima i mestima (uklanjanje otpada, tretman otpadnih voda, itd.).

Aneks 3 naglašava aktivnosti koje se preduzimaju u cilju realizacije ove strategije.


113

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje 4.2. Strategija privrednog razvoja

Strategija privrednog razvoja NP Šar-planine zasnovana je na prostornom konceptu Parka, zaštiti Parka i mogućim razvojima na osnovu međunarodnih standarda korišćenja Parka za industriju i turizam. Razvoj u Parku biće orijentisan i planiran za zone koje dozvoljavaju i omogućuju ovaj održivi i predviđeni razvoj uz uključenje zona/naselja oko Parka, koja će biti u funkciju Parka15.

Razvoji će teći u skladu sa prostornim planom Parka a nadgledaće ih uprava Parka, dok će lokalni organi nadgledati i kontrolisati razvoje kroz efikasno upravljanje Parkom.

Razvoj turizma podrazumeva postizanje cilja za povećanje broja posetilaca u Parku, u cilju privlačenja posetilaca koji će kratko boraviti na teritoriji Parka.

Ova strategija određuje zone za privlačenje turista u skladu sa nomenklaturom predloženom u ovom prostornom planu, koja predviđa razvoj regulacionih planova na osnovu odredaba za primenu (prostor/naselje sa potencijalnom za seoski-ekološki turizam; turistički centar, skijaško odmaralište; zdravstveni centar i turistički kampovi).

Prekogranični sporazumi biće pokrenuti za zaštitu vrednosti i osobina NP Šar-planine između Kosova i Makedonije, za zajedničko planiranje i razvoje, kapacitete za rekreacioni, zdravi, ekološki, seoski turizam, itd.

Strategija privrednog razvoja NP Šar-planine ostvarena je kroz tri cilja i odgovarajuće svrhe, što je dole predstavljeno:

15 Mišljenje je Međunarodne federacije za zaštitu prirode (koja funkcioniše kao agencija unutar Uneska) da bi trebalo iskoristiti kapacitete van zone parka kad god je moguće.

S3. Pozitivni zajednički uticaj između Parka i naselja u njemu i oko njega • Planirani razvoji i kontrola razvoja za zone unutar i van

Parka; • Međuopštinska saradnja za ruralni razvoj između opština

koje se nalaze u NP Šar-planine; • Podrška naseljima oko Parka u cilju stvaranja turističke

ponude; plasiranje tradicionalnih eko-proizvoda i njihov marketing;

• Pružanje kvalitetnih javnih usluga za privremeni smeštaj unutar Parka i u naseljima u blizini Parka;

• Podizanje svesti za očuvanje tradicionalne kulture zajednica koje žive u blizini Parka, aktivnosti koje utiču na razvoj eko-turizma.

S4: Održivi privredni razvoj Parka • Javna-privatna partnerstva za obezbeđivanje uslova za nova

ulaganja u rekreacione kapacitete; • Izgradnja propratnih objekata za praćenje; • Koristi od ekološke upotrebe Parka; • Izrada nastavnog plana i programa za turističku industriju. S5: A) Međunarodno čuven i priznat Park; B) Prekogranična i međunarodna saradnja za zaštitu i razvoj Parka • Promocija vrednosti prirode, pejzaža i turizma; • Ratifikacija međunarodnih konvencija (RIO, Kjoto, ESPOO,

Lugano, itd.) i ispunjenje obaveza koje proizilaze iz konvencija;

• Saradnja oko NP Šar-planine između Kosova i susednih zemalja i šire;

• Konkurisanje za međunarodne fondove u zajedničkim projektima sa Makedonijom za prekograničnu zonu teritorije Šar-planine.

Dole su elaborisani ciljevi i svrha prema merama, aktivnostima i projektima:


114

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

S3. Pozitivan zajednički uticaj između Parka i naselja unutar i van njega

Mesta u okolini Parka trebalo bi da budu u funkciju Parka. Ovaj princip je u skladu sa mišljenjem Međunarodne federacije za zaštitu prirode (pri UNESCO), prema kome, kapaciteti van zone Parka bi trebalo da se koriste, kad god je to moguće.

Za zaštitu i razvoj Parka, lokalna populacija ima posebnu ulogu, trebalo bi da prihvati Park kao svoj, trebalo bi da se informiše i bude svesna mogućnosti za poboljšanje njihove dobrobiti, kao i finansijske koristi. Uključenje populacije u aktivnosti za finansijsku dobit imaće uticaj na sprečavanje migracije iz ruralnih sredina. Na taj način, meštani ovih sredina imaće odgovornost da zaštite, razviju Park i razviju svoja naselja.

Pozitivan uticaj naselja oko Parka ojačaće se kroz međuopštinsku saradnju obuhvaćenu Nacionalnim parkom. Adekvatna međuopštinska saradnja podrazumeva izbor zajedničkih prioriteta za razvoj susednih opština. Posebna važnost treba se pridodati unapređenju uslova infrastrukture u naseljima unutar i van Parka, podizanju svesti populacije oko zaštite prirodnih i kulturnih vrednosti, koje će ispuniti potrebe posetilaca, na osnovu svetskih najboljih trendova i prakse.

Da bi se ovaj cilj ostvario, moraće se ostvariti sledeće:

S3.O1. Planirani razvoji i njihova kontrola za zone

unutar i oko Parka; Planiranje i kontrola razvoja ima za cilj da generalno dovede do racionalnog korišćenja prostora uz infrastrukturnu podršku neophodnu za predviđeni razvoj.

Da bi se ovaj cilj ostvario, predviđeni su sledeći projekti/aktivnosti i mere:

• Izrada plana upravljanja za NP, • Izrada urbanističko regulacionih planova za turistički centar

Brezovica, • Izrada urbanističko regulacionih planova za turistički centar

u Prevalacu,

• Izrada urbanističko regulacionih planova za turističko-zdravstveni centar Maćurište - Gradac/Suva Reka,

• Izrada urbanističko regulacionih planova za turistički centar Guri i Zi/Dragaš,

• Identifikovanje i prilagođavanje konaka, za obezbeđivanje eko-turizma, zdravog turizma i agro-turizma,

• Izrada urbanističko regulacionih planova za naselja oko Parka (Gornje Selo, Brezovica, Zaplužje, Skorbište),

• Praćenje i kontrola razvoja u skladu sa urbanističko regulacionim planovima unutar Parka,

• Praćenje i kontrola razvoja u skladu sa urbanističko regulacionim planovima van Parka.

S3.O2. Međuopštinska saradnja za ruralni razvoj

između opština uključenih u Park Ovaj cilj pomaže u identifikaciji zajedničkih problema za razvoj susedstva, kao i mogućnosti, u izboru mera i planova za koordinisanje razvoja ruralnih, koje se graniče sa Parkom i utiču na njega.

Ovaj cilj se ostvaruje kroz:

• Uspostavljanje koordinacionog tela između susednih opština za određivanje zajedničkih razvojnih ciljeva (koje čine opštinski zvaničnici i građansko društvo),

• Harmonizacija opštinskih razvojnih planova dve opštine koje se nalaze pored Parka, kroz zajedničke regulacione planove za susedne ruralne sredine koje su u zajedničkom interesu.


115

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje

Mapa: Zona Prevalac

Regulatorni plan za proširenu zonu Prevalac – je dobra mogućnost za dopunjivanje ove zone novim sadržajem. Uslovi su time stvoreni za novo urbanističko rešenje za celokupnu predmetnu oblast (u površini od oko 130 ha). Granica obeležena na mapi određena je na osnovu stanja na terenu, koje bi bez sumnje trebalo da čini precizan teren.

Mapa: Zona Brezovica

Gore prikazana slika prikazuje granicu stambene zone na Brezovici koja čini deo turističkog centra Brezovica i koja obuhvata ski centar i selo. Granica predstavljena na mapi pokriva površinu od otprilike 75 ha a njeno stanje zahteva hitnu izradu urbanističko regulacionog plana. Geodetska merenja će precizno utvrditi granicu i površinu ove zone.


116

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

S3.O3. Podrška naseljima oko Parka za obezbeđivanje turističke ponude; plasiranje eko-proizvoda i njihov marketing

Razvoj seoskog turizma pruža mogućnosti za ekonomsku dobit zajednici uz obezbeđivanje seoskog, ekološkog i tradicionalnog turizma; Plasiranje i promovisanje mlečnih proizvoda, mesta, voćarstva, meda i lekovitog bilja, drvenih radova, platna, itd. U početku, ove aktivnosti biće dodatak prihodima za neke meštane, a kasnije mogu postati glavni izvor prihoda.

Da bi se takav razvoj ostvario, potrebno je uraditi sledeće:

• Informisanje meštana, na osnovu najbolje prakse u regionu i svetu, oko mogućih koristi od ekološkog upravljanja; uključujući mogućnosti za posete inostranstvu.

• Organizovanje programa obuke za upoznavanje sa mogućnostima i važnošću eko-proizvoda u današnjoj industriji turizma; podrška organizaciji standardizacije potrošačkih proizvoda i njihovih zanatskih proizvoda logoom NP Šar-planine; izrada brošure tradicionalnih proizvoda ovih zona u cilju reklamiranja jedinstvenih proizvoda sa logoom Parka i kvalitetom proizvoda.

• Omogućavanje naplate taksi u cilju podsticanja meštana da se uključe u industriju turizma i da utiču na lokalnu turističku ponudu.

• Podrška uspostavljanju malih preduzeća za industriju turizma16.

• Podrška uspostavljanju farmi za povećani uzgoj rase pasa „šarplaninac“.

16 Razvoj projekata za kvalifikovanje meštana za pružanje turističkih usluga, gostoprimljivost i informacije koje treba postaviti na kućama za smeštaj, i za druge moguće aktivnosti poput ubiranja voća, konzervacije povrća, obrade mlečnih proizvoda, pčelarstva, aktivnosti na otvorenom kao što su: šetnja, biciklizam, trčanje, tradicionalne igre, itd.).

S3.O4. Informisanje o zaštiti tradicionalne kulture zajednica koje žive u sredinama oko Parka, o aktivnostima koje će uticati na razvoj eko-turizma

Ovaj cilj nastoji da dovede do očuvanja i negovanja tradicionalnih i kulturnih vrednosti različitih zajednica koje žive u blizini Parka, što će uvećati privlačnost Parka i broj posetilaca.

Ovaj cilj se ostvaruje kroz sledeće:

• Podrška u angažovanju NVO-a u informisanju populacije, u zaštiti tradicionalnih folklornih vrednosti, koje su karakteristične za zajednice koje žive u neposrednoj blizini Parka.

• Organizovanje slobodnih aktivnosti u školama za kulturna i umetnička udruženja, koja su karakteristična za zajednice.

• Podrška otvaranju radionica za zanatske delatnosti.


117

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje

S4. Održivi privredni razvoj u Parku Ovaj cilj nastoji da dovede do razvoja u Parku, u smislu zaštite životne sredine, društvenog blagostanja i privredne dobiti iz Parka, koja bi bila dovoljna za održavanje i razvoj Parka i koja bi doprinela opštoj kosovskoj privredi. Najodrživiji i najobuhvatniji način da se Park iskoristi za privrednu dobit jeste turizam, uključujući sve karakteristike koje podstiču razvoj drugih sektora (poljoprivreda, stočarstvo, infrastruktura, socijalne usluge) koje zajedno grade održivi sistem industrije turizma.

Ovaj cilj se ostvaruje kroz sledeće:

S4.O1. Javna-privatna partnerstva za obezbeđivanje

uslova za nova ulaganja u rekreacione kapacitete

Ovaj cilj nastoji da stvori i održava neophodne uslove za privlačenje domaćih i stranih investitora, kao i za stvaranje neophodnih pravnih osnova sa ciljem da se unapredi kvalitet usluga i razviju turistički kapaciteti. Stvaranje uslova odrediće nadležnosti i obaveze investitora i obezbediće uslove za tekuću privatizaciju postojećih kapaciteta, kao i za nova kapitalna ulaganja.

Ovaj cilj se ostvaruje kroz sledeće mere/projekte/aktivnosti:

• Pravna pomoć za javna-privatna partnerstva. • Obezbeđivanje turističkih centara (infrastruktura i hoteli) za

ulaganja i korišćenje kapaciteta na određeni vremenski period.

• Izgradnja sportskog turističkog centra na Brezovici, prema regulacionom planu.

• Izgradnja sportskog turističkog centra u Prevalacu, prema regulacionom planu.

• Izgradnja sportskog turističkog centra Maćurište-Suvoj Reci, prema regulacionom planu.

• Izgradnja sportskog turističkog centra u „Guri i Zi“ - Dragaš, prema regulacionom planu.

• Ubrzavanje privatizacije kapaciteta na Brezovici.

S4.O2. Uspostavljanje propratnih, kontrolnih i

poslovnih objekata, za potrebe Parka Ovaj cilj nastoji da ispuni potrebe za kontrolisan ulazak i izlazak unutar i van Parka, drugih manjih i pomoćnih objekata za usluge posetiocima, informisanja i komunikacije, trgovanje za brzo konzumiranje, itd. Ovim ciljem, Park dobija bolju kontrolu i bio bi privlačniji i bliži posetiocima, a prihod bi se koristio proporcionalno za buduću zaštitu i razvoj Parka.

Ovaj cilj se ostvaruje kroz sledeće mere/dela/aktivnosti:

• Uspostavljanje objekta za organ nadležan za Park unutar njegove teritorije.

• Organizovanje kontrolnih punktova na ulazima-izlazima Parka (naplata ulaza, koja će se kategorisati prema načinu korišćenja Parka) i stavljanje rampi i kontrolnih/informativnih objekata za posetioce i kretanje vozila. Kontrolni punktovi će takođe obuhvatiti i parkiranje u skladu sa međunarodnim standardima. Ekološka taksa će takođe biti obuhvaćena. Predviđeno je 9 kontrolnih punktova u Parku, od kojih će 3 biti glavni kontrolni punktovi:

o P1 pravac Prizren–Prevalac za smeštaj organa nadležnih za Park i dva manja kontrolna punkta sa sekundarnim kancelarijama u upravi Parka.

o P2 u pravcu Štrpce – Prevalac. o P2a u pravcu Brezovica – Stojkova kuća. Drugi

pomoćni kontrolni punktovi su: o P3 u pravcu Štrpce–Vrbeštica; o P4 u pravcu Suva Reka –Delovce; o P5 u pravcu Prizren – Skorbište; o P6 u pravcu Zaplužje – Gurri Zi; o P7 u pravcu Kačanik – Ahishtë i o P8 na granici sa Makedonijom, granični prelaz i

kontrolni punkt. • Uspostavljanje manjih objekata za bankarske i poštanske

usluge, gift šop, marketing i informativne agencije za smeštaj.


118

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

• Uspostavljanje Centra prirode, muzeja i botaničke bašte, prostora za istraživanje (izlaganje biljnih i životinjskih vrsta u oblastima Nacionalnog parka, kulturnog, obrazovnog i istraživačkog karaktera. Najpogodnije mesto za takvu baštu/muzej nalazi se u neposrednoj blizini zgrade organa nadležnog za Park).

S4.O3. Koristi od ekološke upotrebe Parka

Ovaj cilj omogućuje kontrolu korišćenja stoke, livada i biljaka, na način koji je ekološki i organizovan, prema sezoni, u naučno-istraživačke svrhe i u svrhu ekonomskog profita. Ovo bi vodilo ka boljoj zaštiti Parka, upotrebi biljaka, pejzaža i ostvarivanju finansijske koristi za Park.

Cilj se ostvaruje kroz sledeće mere/dela/projekte:

• Izrada administrativnog uputstva/uredbe za korišćenje predela u Parku za pašnjake, ubiranje manjih voćnih plodova i lekovitog bilja, o načinu izdavanja dozvola za posete naučno-istraživačkih grupa i obračun/određivanje cena za takve aktivnosti.

• Određivanje zona, površina i vremenskih rokova za moguće korišćenje pašnjaka za stoku i ubiranje manjih voćnih plodova, lekovitog bilja i biljaka za naučne istraživače,

• Organizacija i upravljanje stazama za organizovane naučno-istraživačke posete.

S4.O4. Promene u nastavnom planu i programu

vezano za industriju turizma Ovaj cilj nastoji da lokalnu populaciju uključi u pripremu kvalifikovanog osoblja za izradu strategije za razvoj turizma i za upravljanje razvojem seoskog, ekološkog, zdravog, rekreacionog turizma, itd.

Ovaj cilj se ostvaruje kroz:

• Dopuna nastavnog plana i programa za srednjoškolsko obrazovanje, uključujući strukovne škole, za opštine u blizini Parka.

• Dopuna nastavnog plana i programa za visokoškolsko obrazovanje, fakultete i više strukovne škole o turizmu i drugim specijalizovanim oblastima, u cilju poboljšanja kvaliteta i razvoja turizma na Kosovu.


119

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje

Mapa: Strategija privrednog razvoja


120

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

S5: A) Međunarodno čuven i priznat Park, i B)

prekogranična i međunarodna saradnja za zaštitu i razvoj Parka

Ovaj cilj dovešće do priznavanja NP Šar-planine u međunarodnim organizacijama za zaštitu prirodnog nasleđa i u Svetskoj turističkoj organizaciji, širenjem prirodnih, vizuelnih i turističkih vrednosti, ratifikacijom konvencija o životnoj sredini i ispunjavanjem obaveza koje iz njih proizilaze. Međunarodno priznavanje Parka pružiće mogućnosti za pokretanje međunarodne saradnje između NP Šar-planine i parkova u regionu i svetu.

Pošto se Šar-planina širi na teritoriju triju zemalja, njen održivi razvoja zavisi od zaštite, očuvanja i razvoja prirodnih resursa sa svih strana granice. Prostorni razvoj Parka trebalo bi da se zasniva na iznalaženju zajedničkih koncepata i usklađivanju nacionalnih strategija; prihvatanjem EU fondova za unapređenje prekogranične saradnje.

Ovaj cilj ostvaruje se kroz sledeće:

S5.O1. Promocija prirodnih, vizuelnih i turističkih

vrednosti Parka Ovaj cilj nastoji da obezbedi sistematsko informisanje o prirodnim vrednostima i ekološkom upravljanju Parkom; informacije o rekreacionim kapacitetima Parka, sa ciljem da se promovišu vrednosti Parka koje će privući posetioce.


• Izrada mapa, brošura i video snimaka vrednosti i turističkih karakteristika NP Šar-planine.

• Širenje promotivnog materijala o NP Šar-planine kroz:

o Domaće i strane medije;

o Domaće i strane turističke agencije;

o Ambasade Republike Kosovo;

o Avio kompanija čija je destinacija Kosovo;

o Aktivno učešće na međunarodnim konferencijama o turizmu i zaštiti životne sredine.

S5.O2. Ratifikacija međunarodnih konvencija (RIO, Kjoto, ESPOO, Lugano, itd.) i ispunjavanje obaveza koje proizilaze iz konvencija

Ovaj cilj nastoji da dovede do zaštite i održavanja vrednosti Parka i njegovog razvoja uz poštovanje međunarodnih kriterijuma. Potpisivanje međunarodnih konvencija o životnoj sredini omogućiće prijem u svetske organizacije za zaštitu životne sredine i turizma.


• Pokretanje i ubrzavanje procesa ratifikacije konvencija u MSPP/Vladi Kosova.

• Ubrzavanje procesa ratifikacije angažovanjem međunarodnih organizacija koje se bave zaštitom životne sredine, i kancelarija za vezu koje rade na Kosovu.

• Prijava za priznavanje u međunarodnim organizacijama poput: IUCN, STO, itd.

S5.O3. Saradnja između Kosova i susednih zemalja,

kao i regionalnih zemalja oko NP Šar-planine Ovaj cilj nastoji da dovede do stvaranja perspektive u prihvatanju uspešnih iskustava oko ekološkog upravljanja NP Šar-planine u skladu sa savremenim standardima. Uspostavljanjem nadležnih organa za saradnju, stvoriće se mogućnosti za razmenu iskustava i unapređenje metoda zaštite i razvoja prirodnih resursa u regionalnom i globalnom kontekstu.


• Potpisivanje međuopštinskog memoranduma o saradnji između opština/naselja na Kosovu i u Makedoniji uključenim u Šar-planinu, oko zaštite i zajedničkog razvoja; uspostavljanje međuopštinskih tela za pokretanje saradnje i koordinaciju prekogranične saradnje.

• Potpisivanje memoranduma o saradnji za prekograničnu saradnju između Kosova i Makedonije oko zaštite i razvoja


121

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje

Šar-planine – uspostavljanje međudržavnih tela za pokretanje saradnje i koordinaciju prekogranične saradnje.

• Potpisivanje memoranduma o saradnji sa zemljama iz regiona za razmenu iskustava i razvoj nacionalnih parkova.

S5.O4. Konkurisanje za međunarodne fondove kroz

zajedničke projekte Kosova i Makedonije za pograničnu zonu Šar-planine

Ovaj cilj nastoji da dovede do uspostavljanja mehanizma prekogranične saradnje, na centralnom i lokalnom nivou sa obe strane granice. Ovo će omogućiti uklanjanje postojećih barijera i povećaće svest o potrebi da makedonske vlasti proglase Šar-planinu za nacionalni park. Proglašenje Nacionalnog parka Šar-planine omogućiće zajedničko planiranje na obe strane granice, od čega će koristi biti višestruke.

Sve veća važnost komponente životne sredine, zajedno sa komponentom privrede i društva, za održivi razvoj, podrazumeva potrebu za zajedničkim tretmanom pograničnih planinskih zona17. Evropska komisija, unutar proširenja EU, uspostavila je poseban mehanizam poznat kao Program susedstva, za podršku prekograničnim inicijativama između zemalja u susedstvu EU. Program susedstva pruža jednaku pomoć svim stranama koje sarađuju (zemlje članice EU i susedne zemlje iz regiona), od izbora projekta do njihove realizacije i upravljanja. (Za koordinaciju prekograničnih inicijativa na Kosovu nadležna je Kancelarija za prekograničnu saradnju pri MLS.)

Realizacijom prekogranične saradnje, EK ima za cilj da doprinese policentričnom i uravnoteženom razvoju u Evropi kroz eliminaciju velikih ekonomskih, socijalnih i ekoloških razlika. Stoga, Kosovo i druge zemlje u razvoju su u pogodnoj situaciji da izvuku korist kroz finansijske mehanizme prekogranične saradnju da bi ispunili kriterijume za brže članstvo u EU.

17 Ovo se može ilustrovati sledećom hipotezom: „Kako možemo planirati održivi razvoj na jednoj strani granice ako nivo zagađenja koje utiče na životnu sredinu na drugoj strani nacionalnog parka nije poznato“.

• Usklađivanje strategija lokalnog razvoja za identifikovanje i izbor prioriteta za prekogranični ruralni razvoj.

• Izrada uredbi za ekološko upravljanje Parkom, kroz usklađivanje mera efikasne zaštite prekograničnih prirodnih resursa.

• Izgradnja zajedničkog centra za praćenje i procenu uticaja na životnu sredinu.

• Osmišljavanje zajedničkih projekata za pružanje uslova za prekograničnu saradnju u korišćenju turističkih kapaciteta Brezovice i P. Shapkës istovremeno,

• Međudržavna podrška u uspostavljanju grupe preduzeća koja će raditi pod zajedničkim logoom kada promovišu svoje eko-proizvode u Evropi i na drugim tržištima (preduzeća koja rade međuzavisno zbog reciprocitetnih aktivnosti: upravljanje pašnjacima; uzgoj i negovanje stoge; sakupljanje i distribucija proizvoda u odgovarajućoj industriji; obrada mlečnih proizvoda, mesa i vune, uspostavljanje koordinacionog tela za marketing i promociju proizvoda, organizacija zajedničkih kurseva za kvalifikaciju u cilju izgradnje kapaciteta lokalne populacije prema potrebama tržišta rada sa obe strane granice.

Aneks 3 detaljno predstavlja aktivnosti koje treba preduzeti za realizaciju ove strategije.


122

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje


123

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje 4.3. Strategija razvoja

tehničke infrastrukture

Tehnička infrastruktura prati potrebe i ciljeve zaštite i razvoja Nacionalnog parka Šar-planine. Razvoj transportne infrastrukture doprineće boljem pristupu i mobilnosti posetilaca i zaposlenih u Parku, kao i razvoju energetske infrastrukture, redovnog snabdevanja električnom energijom koje će omogućiti normalan život u naseljima unutar i van Parka. Razvoj vodne infrastrukture omogućuje redovno vodosnabdevanje kapaciteta u Parku, odvođenje otpadnih voda, eliminaciju ili vidno smanjenje zagađenja voda u Parku. Razvoj telekomunikacija omogućuje redovnu komunikaciju do i iz Parka.

Ciljevi su takođe u vezi sa razvojem tehničke infrastrukture i pomoćnih usluga, generalno podeljeni na sledeće svrhe. Svrha podvlači preduzimanje određenih aktivnosti. Svrha i aktivnosti se zatim delje na grupe u skladu sa komponentom koju pokrivaju.

Politika potrebna za realizaciju ovoga je sledeća:

• Uspostavljanje uslova za razvoj višenamenskog transporta u svim zonama Kosova u opšte, kao i u turističkim, rekreacionim i rehabilitacionim zonama posebno.

• Podsticanje razvoja turizma u sredinama koje imaju potencijal.

• Uspostavljanje uslova za razvoj pošte i telekomunikacija u svim sredinama na Kosovu uopšte, kao i u turističkim, rekreacionim i rehabilitacionim zonama posebno.

• Uspostavljanje uslova za informativno integrisanje Kosova u regionu i šire.

Cilj 6: Razvoj tehničke infrastrukture Svrha: • Dobar pristup putevima i stazama u svim oblastima Parka,

koje su zanimljive za posećivanje. • Obezbeđivanje javnog prevoza i potrebnog parkinga. • Obezbeđivanje prevoza za skijaše do skijaških staza. • Obezbeđivanje redovnog snabdevanja električnom energijom

za Park i okolna naselja. • Razvoj javnog sistema vodosnabdevanja i kanalizacionog

sistema u Parku i okolnim naseljima. • Razvoj poštanskih i telekomunikacionih usluga za ceo Park i

njegova naselja. • Upravljanje otpadom.

Prevoz i infrastruktura Jedna od komponenti tehničke infrastrukture je prevoz. Ciljevi koji nastoje da razviju ovu komponentu i usluge prevoza predstavljeni su u daljem tekstu: S6.O1. Bolji pristup putevima i stazama do i iz Parka i

u svim okolnim sredinama Ovaj cilj podrazumeva unapređenje i razvoj infrastrukture transporta (putevi i železnička mreža) unutar i van teritorije Parka. Aktivnosti koje se preduzimaju za ostvarivanje ovog cilja su:

• Razvoj pešačkih staza.

• Asfaltiranje puta R118 na deonici Delovce – Vrbeštica.

• Izgradnja saobraćajnice koja će povezivati Maćurište sa severnim delom Nacionalnog parka (opština Suva Reka) uključujući objekte za odmor, rekreaciju i zdravstvenu rehabilitaciju, sa putem R118.

• Izgradnja saobraćajnice u pravcu Drajkovac – Firaja – Brod.

• Asfaltiranje lokalnog puta od raskrsnice sa ulicom R115 do sela Planjan.


124

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

• Izgradnja saobraćajnice koja će povezivati selo Zaplužje (opština Šar) sa sportskim i rekreacionim objektom.

• Izgradnja saobraćajnice na lokaciji Nenahishte (opština Kačanik), uključujući objekte za odmor, rekreaciju i zdravstvenu rehabilitaciju, sa regionalnim putem R116.

• Realizacija studije izvodljivosti za izgradnju železničke pruge Brod - Sevce (opština Štrpce).

• Izgradnja električne pruge Brod – Sevce (ukoliko se studijom to opravda) i njenih grana u pravcu ski-liftova.

• Javno osvetljenje, saobraćajni znaci i njihovo održavanje u naseljima.

• Postavljanje znakova za informisanje i orijentisanje.

S6.O2. Obezbeđivanje javnog prevoza i potrebnih

parking mesta Ostvarivanje ovog cilja dovešće do lakšeg pristup Parku, iz Parka i unutar Parka, što je potrebno da bi se povećao broj posetilaca u Parku (nemaju svi posetioci privatna vozila) i što će omogućiti pristup prevozu za širi deo zajednice, a posebno za zajednicu u okolini Parka. Uvođenje ovih linija prevoza obezbediće nove alternative za posete Parku i privući će više posetilaca, smanjiće broj parking mesta, kao i zagađenje. Potrebne aktivnosti za ostvarivanje ovog cilja su:

• Uvođenje pravca Doganovce-Štrpce-Prevalac-Prizren.

• Uvođenje pravca Suva Reka-Mušutište-Delovce-Vrbeštica-Štrpce.

• Uvođenje redovnih pravaca do sportskih i rehabilitacionih centara unutar i van Parka.

• Uvođenje pravca Doganovce-Brod-Firaja-Drajkovac-Gotovuša.

• Uvođenje pravca Prizren-Rečane-Nebregoste.

• Uvođenje pravca Prizren-Rečane-Planjan.

• Uvođenje pravca Prizren-Rečane-Drajčić.

• Uvođenje pravca Prizren-Rečane-Gornje Selo.

• Uvođenje pravca Doganovce-Štrpce-Sevce.

• Uvođenje pravca Doganovce-Donja Bitina-Gornja Bitina.

• Izgradnja parking mesta na ulazima-izlazima iz Parka.

• Izgradnja parking mesta u Štrpcu, na Brezovici, u Sevcu, Delovcu, Gornjem Selu, Mušnikovu i Rečanu.

S6.O3. Obezbeđivanje prevoza za skijaše do skijaških staza

Ostvarivanje ovog cilja podrazumeva više mogućnosti za skijanje, visok nivo rekreacionog zimskog turizma, veći prihod. Aktivnosti koje treba preduzeti za obezbeđivanje prevoza su sledeće:

• Aktiviranje ski-liftova koji trenutno nisu u funkciji u ski centru u neposrednoj blizini Brezovice.

• Ugradnja novih ski-liftova u ski centru u neposrednoj blizini Brezovice a kasnije i u predviđenim ski centrima u Prevalacu, Tumbi i Ljubotenu.


125

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje

Mapa: Strategija za razvoj infrastrukture


126

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Energetska infrastruktura S6.O4. Obezbeđivanje redovne isporuke električne

energije Nacionalnom parku i njegovim naseljima

Ostvarivanje ovog cilja je u funkciju razvoja energetske infrastrukture i ogleda se u sledećim aktivnostima:

• Realizacija studije o proceni energetske potražnje za isporuku električne energije Parku i njegovim naseljima u narednih 10 godina; alternativni izvori energije.

• Realizacija studije izvodljivosti za izgradnju mini hidrocentrala na rekama Lepenac i Prizrenska Ljumbarda; izgradnja gore navedenih mini hidrocentrala.

• Obnova postojećih trafostanica.

• Ugradnja novih prenosnika.

• Obnova provodnika od Parka do Prizrena i Uroševca.

Vodna infrastruktura S6.O5. Razvoj javnog sistema vodosnabdevanja i

kanalizacionog sistema u Parku i njegovim naseljima

Ostvarivanjem ovog cilja unaprediće se kvalitet života i omogući će budući turistički razvoj Parka. Ove aktivnosti su:

• Realizacija studije o količini potrebne pijaće vode za potrebe Parka i njegovih naselja u narednih 10 godina; kanalizacioni sistem u Parku i naseljima.

• Realizacija studije podzemnih izvora vode navedenih u katastarskim knjigama (knjige poseduje podatke o ovim izvorima), u cilju određivanja koji se od ovih izvora može iskoristiti za snabdevanje pijaćom vodom za Park i njegova naselja; istraživanje novih podzemnih izvora vode.

• Realizacija studije izvodljivosti za stvaranje rezervoara za snabdevanje pijaćom vodom za Nacionalni park i naselja oko Parka (Semaja, Brod i Rečane).

• Izgradnja javnog sistema vodosnabdevanja i kanalizacionog sistema sa kapacitetima u skladu sa gore navedenom studijom, za snabdevanje pijaćom vodom kapaciteta u Nacionalnom parku i njegovim naseljima, preko podzemnih izvora vode ili iz veštačkih rezervoara (Prevalac, Brezovica, Maćurište, G. Selo i Sevce).

• Izgradnja postrojenja za tretman otpadnih voda i prikupljanje otpadnih voda.

Telekomunikacije

S6.O6. Razvoj pošte i telekomunikacija u Nacionalnom parku i njegovim naseljima

Ostvarivanjem ovog cilja unaprediće se tehnička infrastruktura, kroz sledeće aktivnosti:

• Pokrivanje celokupne teritorije Nacionalnog parka i njegovih naselja mrežom mobilne telefonije.

• Ugradnja antena od strane mobilnih operatera van striktnih prirodnih rezervata.

• Nadgledanje ugradnje antena mobilne telefonije.

• Povezivanje stambenih i javnih objekata u Nacionalnom parku na mrežu mobilne telefonije i internet.

• Uvođenje pošte u svim rekreacionim i rehabilitacionim centrima u Parku u naseljima oko Parka.


127

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje

Mapa: Strategija opšteg razvoja Aneks 3 pruža više detalja o svim aktivnostima koje treba preduzeti za realizaciju ove strategije.


128

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Infrastruktura za upravljanje otpadom S6.O7. Efikasno upravljanje otpadom Ovim ciljem ostvaruju se sve opšte potrebe za poboljšanje kvaliteta života, kao i kvaliteta turističke ponude.

Realizacija ovog cilja planira se kroz sledeće mere i projekte/aktivnosti:

• Uvođenje odgovornosti za sakupljanje otpada u javnim komunalnim preduzećima.

• Organizacija sakupljanja čvrstog otpada, postavljanje korpi za smeće na određenim mestima u Parku i njegovim naseljima.

• Izgradnja deponija na lokaciji van Nacionalnog parka.

• Uvođenje novčanih kazni za nepoštovanje regulative i bacanje smeća na određenim mestima.

Aneks 3 pruža više detalja o svim aktivnostima koje treba preduzeti za realizaciju ove strategije.

Spisak projekata sa prioritetom za Nacionalni Park „Šar Planina“ Projekti/aktivnosti Akteri/donosioci

odluka Odgovorni za izradu i primenu

Izvor finansija

Vremenski okvir Cena u

evrima 1 Izrada i usvajanje zakona o nacionalnim

parkovima MSPP DMM/DP KKB K2-2009 5,000

2 Izrada administrativnog uputstva o normama, standardima i propisima unutar Nacionalnog parka Šar-planine

MSPP DMM, DP, inspektori KKB K3-2009 5,000

3 Uvođenje novih granica i striktnih zona u Nacionalnom parku Šar-planine

MSPP i opštine koje učestvuju

DP, GIS jedinica, opštine

KCB K4-2009 10,000

4 Izrada plana upravljanja za Nacionalni park Šar-planine

MSPP DMM, DP KKB, donatori

K1-2010 150,000

5 Postavljanje informacija i putokaza MSPP DP KKB, donatori

K1-2010 15,000

6 Postavljanje kontrolnih punktova na ulazima i izlazima iz Nacionalnog parka Šar-planine

MSPP/DP MSPP /MA KKB, donatori

K2-2010 50,000

7 Izgradnja centralne kancelarije u Prevalacu za organe nadležne za Nacionalni park; organizacija 4 drugih opštinskih jedinica

MSPP/DP DP, DMM, opština KKB, donatori

K3-2010 150,000

8 Oprema za stražare NP Šar-planine za posmatranje, telekomunikaciju, odbranu i mobilnost

MSPP DP KKB, donatori

K3-2009 10,000

9 Izrada PRRU – Turistički centar „Brezovica"/Štrpce

MSPP, SO Štrpce DP, SO Štrpce KKB K3-2009 50,000

10 Izrada PRRU – Turistički centar „Prevalac"/Prizren

MSPP , SO Prizren

DP, SO Prizren KKB K3-2009 50,000


129

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje V.

Odredbe za primenu

Opšte odredbe

Prostorni plan za Nacionalni park Šar-planine (u daljem tekstu Plan) definiše (planske) ciljeve regulisanja terena, organizaciju i destinaciju prostora (teritorije), uslove i mere korišćenja, regulisanja i zaštite Parka.

• Prostorni plan za NP Šar-planine pokriva vremenski period od najmanje deset godina, odnosno 2009 – 2020.

• Svakih pet godina preispitivaće se Plan ali se to takođe može uraditi na zahtev za uvođenje promena na terenu.

• Odgovorni organ za preispitivanje Plana je Ministarstvo sredine i prostornog planiranja.

• Plan se izrađuje u skladu sa međunarodnim konvencijama i principima za planiranje i zaštitu životne sredine.

• Plan se izrađuje u skladu sa Zakonom o prostornom planiranju i Zakonom o zaštiti prirode.

• Odredbe za primenu Plana definišu način regulisanja i destinacije prostora, kao i režim zaštite, izgradnje i regulisanja teritorije (prostora).

• Plan je obuhvaćen u razradi projekta „Prostorni plan za Nacionalni park Šar-planine“, koji je izrađen u Institutu za prostorno planiranje – MSPP 2009. god. i sastoji se od: tekstualnog dela i grafičkog dela, u kojima su prikazane mape, grafikoni, tabele i različite slike.

• Svi drugi planovi nižeg nivoa koji imaju uticaj na teritoriju Parka, podvrgnuti su prostornom planu za NP Šar-planine.

Mere za primenu Plana • Javna ustanova „Uprava Nacionalnog parka – Šar planina“

(u daljem tekstu Uprava Parka), upravlja teritorijom Parka. • Uprava Parka podstiče (stimuliše) uspostavljanje i

održavanje prirodno-naučnih rezimea, etnografskih kolekcija, botaničkih bašta, naučnog istraživanja, i vodi obrazovni rad sa mladima tokom ekskurzija koje vode profesionalni stručnjaci.

• Uprava Parka podstiče revitalizaciju ruralni stambenih zona i pomaže ugroženim meštanima da se uključe u različite turističke ponude Parka, u skladu sa smernicama Plana.


130

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

• Uprava Parka vodi dnevnik Parka koji uglavnom sadrži podatke o prirodnim faktorima, vrsti i obimu posla u Parku, situaciji i promenama u flori i fauni, održavanju turističkih izleta, organizovanju i kretanju drugih faktora, od značaja za Park.

• Izrada planova obuhvaćenih opština (Prizren, Suva Reka, Štrpce, Kačanik i Dragaš) trebalo bi da bude usklađena sa ovim Planom.

Regulisanje prostora Ovaj Plan definiše ciljeve i dužnosti za zaštitu i regulisanje Parka, u cilju: • Zaštite prirodnih karakteristika i ravnoteže šumskog

ekosistema, kao i hidroloških osobina. • Omogućavanja upotrebe prostora Nacionalno parka u

naučne, obrazovne, kulturno – turističke svrhe. • Obezbeđivanja zaštite i revitalizacije ruralnih naselja.

Povvrsina i nova granica NPŠP: NP “Sar Planina” obuhvata površinu od 30.118,33 ha.

Povrsina po opstinama: Dragas 1.453,70, Prizren 11.062,89, Suhareka 2.513,35, Strpce 12.884,33 i Kacanik 2.204,03.

Duzina granice izmedju NP ,,Šar Planina” i Republike Makedonije je 44.79km’.

Granica NP ,,Šar Planina” počinje u istočnom delu kod Klepačke klisure Kurta(1050 m) na državnoj granici Republike Kosova sa Republikom Makedonijom i nastavlja se u pravcu zapada i jugo-zapada duž državne granice preko kvota, odnosno najviših vrhova Šare, Luboten vrha (2499m), Kule (2314m), Livala (2491m), Çuke Jezera Çuke (2604m), Bistre (2604 m), Crnog vrha (2584 m), Kobilice (2526m), Vrtopita (2555 m), Kara Nikole (2106 m), Skarpa (2474 m), Guri i Sheremetit (2476 m), Brinja e Shahit (2480 m), kvote 2254m, do kvote Maja (2492 m). Granica Nacionalnog parka onda skreće u pravcu severa i spušta se planinskim grebenom preko kvota ,,Shehit të Madh” (2227m i 2092m) do kvote1628 m koji se nalazi na reci ,,Shehit të Madh,”. Odavde granica uzima severo-istočni pravac i prelazi preko kvota 1920m, ,,Guri Dardam” (1941m), ,,Guri i Korbit” (1930m)

do ,,Guri i Grihes” (1800m), da bi se spustila dolinom u ,, SZ” do izohipse 1550m koja sledi u SI do potoka Zaplluzhë sa kojom se pridružuje u pravc SZ do kvota 1367m među brdima ,,Dridza i Brexha”. Odavde granica se nastavlja u pravcu SI do kvote 1626 m iznad ,,Qafa e Lepurit”. Od ove kvote granica skreće na istok i silazi do puta da bi nastavila bezimenim potokom do reke Manastirice odakle uzima pravac juga duž reke do drugog bezimenog potoka. Granica se onda nastavlja potokom u pravcu jugo-istoka prelazeći kvotu ,,Guri i Pishës ” (1192m) izlazi kod kvote ,,Guri i Qelit ” (1669m). Odavde granica silazi dolinom u pravcu istoka do reke Pubenice koju sledi u pavcu severo-istoka do izohipse 1050 m kod ,,Kosa e Gjerë” (mesto ulivanja potoka u reku Pubenicu) odakle skreće na istok preko kvote 1093 m do kvote Brod (1048 m). Od ove kvote granica dobija pravac severo-istoka, do grebena ,,Stërgës së Kumançit” i nastavlja duž livada Gornje Lubinje (pod mestom Smig) do kvote 1401m. Dalje granica se prostire na severo-istok preko kvota Gornje Livade (1430 m) i silazi dolinom do kvote 1107m (reka Petrešnica) da bi nastavila u pravcu severo-istok uz greben do potoka Mare (izohipsa 1230 m). Od ove granične tačke skreće na severo-zapad i sledi izohipsu 1230m do kvote 1227m odakle nastavlja na severo-istok do Gropske padine (1192m). Granica se onda prostire na istok preko kvote (1195m) duž padina ,,Çuke” do potoka Gornje Mahale (naselje sela ,,Katundi i Epërm”) (izohipsa 1300m) gde od pravca severo-istok ide do ,,Llanishta” (izohipsja 1400m) da bi nastavila na severo-zapad iznad sela ,,Katundi i Epërm” i izlazi na regionalni put Prizren-Štrpce iznad padina Strnjigara (500m na istok od kvote Prisoj 1330 m). Od ove granične tačke sledi put u pravcu zapada do ,,Kthesa e Gjashtë“, posle nastavlja preko kvota Gabar (1195m), (1257m) (1056m) do potoka reke ,,Pllanjan” odakle silazi u pravcu jugo-zapada prolazeći preko kvota 1084 m, 928 m 803m da bi sišla u ,,Lumbardhë” (550m) koju sledi do kvote 532m. Onda dobija pravac zapada do regionalnog puta (Prizren-Štrpce) i prolazi preko kvota 867 m i 974 m odakle silazi grebenom u SZ do potoka ,,Katërdhjetë Bunarë“, koju i obuhvata. Odavde granica dobija pravac severo- istoka, prelazi ,,Lumbardh“, regionalni put i uz greben do stena Vrtopita, obuhvativši istočni deo stena, uzima pravac jugo-istoka, prelazi preko planinskog grebena ,,Dullos“, i nakon što obuhvati klisuru Vrbičanin potoka, povezuje se sa grebenom Tociv na izohipsi 900 m. Odavde nastavlja


131

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje

grebenom u pravcu istoka do kvote Maja (1567 m), odakle se vraća u severo-istok i duž šumske vegetacije izlazi do šumskog puta sela ,,Novosellë“, ulazeći unitar granice livada brda ,,Bullecë “. Granica posle silazi pod put do izohipse 1500 m koju sledi do ,,Kroni i Aliut“, (koji se nalazi na šumskom putu), ulazeći unutar granice ,,Ujërat e Gropuara“. Posle se granica nastavlja duž puta u pravcu severa do kvote 1500m (Ravenj), odave silazi grebenom do ,,Guri i Mullinit“. Od ove granične tačke skreće na severo-istok i penje se duž planinskog grebena, kvote 1052m i 1569m do ,,Livadhet e Sulës “silazi grebenom na severo-zapad do potoka (na istok kvote Tepe 1271m) da bi se onda popela grebenom u pravcu severo-istok do ,,Shkrepi“, sa unutrašnje strane granice ,,Ashtën“. Granica onda prati izohipsu 1700m preko ,,Shpatin Padhe“ do prevoja ,,Bubrrec“ (1709m) koji se nalazi iznad ,,Gryka e Rusenicës“. Granica dalje silazi planinskim grebenom u pravcu severo-zapada do kvote ,,Guri i Livadhit“ (1448m) i nastavlja grebenom na severo-istok do ulaza u ,,Gryka e Rusenicës“ (750m), odakle skreće na jugo-istok duž šumske vegetacije( granice planina sa livadama) do kvote 830m (donji deo ,,Lleshçicë“). Od ove kvote podudara se sa izohi-pskom 850m i sledi ga do kvote 768m (Kulla) obuhvatajući ,,Llomën dhe Arën e Selimit.“ Posle granica prolazi duž potoka ,,Grykës së Matozit“do prevoja ,,Përsllap“(kvota 1089 m) odakle dobija pravac jugo-istoka i prelazi oko donjeg dela Klisure i ,,Gurit të Përgjakur “ do kvote 1212m. Odavde granica skreće na severo-istok sledeći izohipsu 1200m izlazi od ,,çesma e Imerit“ i nastavlja preko kvote 1335 do ,,Kroni i Mbretit“. Granica posle skreće planinskim grebenom ,,Malit të Mbretit“ do kvote 1068 m, odakle skreće na jugo-istok i preko kvota ,,Tëbanat e Bukoshit“ (1546m) i 1655m izlazi kod kvote ,,Rrafshina e Epërme“ (1443 m) uvek sledeći prirodnu granicu (potoci, doline i planinski grebeni). Od ove kvote granica nastavlja u pravcu juga i jugo-istoka preko kvote 1084m do kvote ,,Çuka“ (1216m), odakle skreće na zapad i preko vrha Vishevice (1230m) i ,,Kryqit“ izlazi na kotu ,,Presllap“ (1291m). Granica posle silazi na jugo-zapad do potoka ,,Zashtica“ (1000m) i nastavlja duž potoka u pravcu jugo-istoka do ulivanja potoka ,,Vasil“ (donji deo ,,Gurit të Vardishit“) odakle skreće na jugo-zapad i penje na planinski greben ,,Llaçeishtës“ do kvote ,,Pisha e Vogël “(1495m) da bi nastavila u pravcu zapada do kvote Rudine (1536m). Od ove kvote granica se nastavlja u pravcu juga duž planinskog

grebena i kvote Tumba (1382m) do ulivanja reke Tise u Lepenac (1119m) odakle skreće na jugo-istok iznad sela ,,Sevce“ preko kvota ,,Gobelinc“ (1297m); Kuk (1251m); ,,Çuka e Poshtme“ (1260m) do kvote ,,Guri i Prushit“ (1375m) odakle silazi duž grebena do mosta ,,Lumi“ regionalnog puta Prizren-Štrpce. Posle granica se nastavlja na severo- istok duž ovog puta i preko kvota ,,Borja e Poshtme“ (1232m); reka ,,Muzhnica“ (1036m); kvota (1086m); Penjarupa (1169m); ,,Shkëmbi i Boçkës“ (1228m); Llazovi (Vlak) (1100m); Barojca, Glava (1228m); ,,Uji i Bardhë“ (1100m); reka Klisura (1031m); Zmijaica iznad Drajkovca (1126m); Krividell iznad Firajë (1080m); Krena (904m); Përrocka e Madhe iznad Mallahën e Elezëve (780m) (naselje sela Brod) do donjih delova,, Jasikës “ iznad ,,Mahallën e Ceklarëve“ (850m). Od ove granične tačke skreće na jugo-istok do izohipse 900 iznad ,,Mahallën e Elezëve“ koju sledi na jug do kvote 900m da bi nastavila planinskim grebenom do kvote planine ,,Shulan“ (1154m) preko ,,Përronin e Shpatit“ Posle granica skreće na jugo-istok do kvote 941m šumskim putem koju sledi do regionalnog puta Štrepce-Doganaj-Glloboçicë. Granica se dalje nastavlja na jug duž regionalnog puta do skretnice ,,Kepit të Kurtës“ odakle se u pravacu jugo-


132

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

zapada penje klisurom ,,Kepit të Kurtës“ da bi se završilo na početnoj tački izohipse 1050 na državnoj granici Kosovo-Makedonija.

Podela prostora na zone • Prva zona - (ili rigorozna zona) zaštite sastoji se od šuma

retke biološke raznolikosti, visokih planina sa vizuelnim karakteristikama, zonama sa hidrološkim i geomorfološkim karakterom i strukturom. Striktni prirodni rezervat generalno čine šumski predeli sa četinarskom vegetacijom (raznorazni borovi) i/ili u kombinaciji sa listopadnom (bukva, jasen, itd.) i u isto vreme to je prostor na kome koegzistiraju različite vrste flore i faune.

• U zoni rigorozne zaštite, osim četiri rezervata proglašena za striktno prirodne, postoje i zone i spomenici od posebnog prirodnog i geomorfološkog značaja. Ovi rezervati koji ispunjavaju uslove i zaslužuju da budu proglašeni kao takvi (četvrtinu veka pre nego što su proglašeni za nacionalne parkove) su:

a. Rusenica – nalazi se u severozapadnom delu Parka, a pripada opštinama Suve Reke i Prizrena;

b. Golem bor – nalazi se u zapadnom delu Parka, a pripada opštini Prizren;

c. Ošljak – nalazi se na zapadu i proteže ka centralnom delu Parka, a njen masiv predstavlja međuopštinsku granicu između Prizrena i Štrpca; i

d. Popovo prase – centralni deo Parka, nalazi se na teritoriji opština Prizren i Štrpce.

Zone od posebnog značaja koje još treba naučno istražiti i dodatno promovisati a koje su do sada identifikovane, obuhvataju:

a. Ostrovica – proteže se do severne zone Parka.

b. Koplica – južni deo Parka.

c. Rezervoar Bukova – južna strana Parka.

d. Region izvorišta Ljumbarde – južni deo Parka.

e. Kraljeve poljane i Jažinačko jezero – južni deo Parka.

f. Dulin potok – južni deo Parka.

g. Doline jezera – jugoistočni deo Parka

h. Klisura – istočni deo Parka.

i. Ljuboten 2496 m – istočni deo Parka.

• Druga zona – ili zona planirane zaštite, koja se sastoji od svih površina (šuma, poljana, travnatih biljaka, vodenih poljana i spomenika prirode) van rigorozne zaštite sa orijentisanim razvojem unutar teritorije Parka.

• Treća zona – ili zona orijentisanog razvoja, sastoji se od: golih šumskih polja i stenovitih formacija, kao i od obradivih površina pored puta i blizu naselja. Ove zone se generalno nalaze u južnom, centralnom i nepristupačnim delovima teritorije Parka i služe za razvoj sporta i rekreaciju – skijanje, planinarenje, itd., za kultivaciju i proizvodnju ekoloških prehrambenih proizvoda, kao i za izgradnju turističkih centara u opštinama (Prevalac – Prizren, Brezovica II – Štrpce, Guri i Delcit – Suva Reka, Nenahishte, Kačanik i Zaplužje II – Dragaš).

a. Izgradnja u ovoj zoni je u skladu i zasniva se na priručniku za novu izgradnju i rekonstrukciju postojećih objekata, za privremena naselja unutar, i stalna naselja pored Parka, koji je izdalo MSPP.

• Četvrta zona – ili zona zajedničkog uticaja, sastoji se od grupisanih naselja u blizini i sa većim uticajem na zaštitu i razvoj Parka. Zapadna strana, u opštini Prizren, obuhvata naselja sa glavnim naglaskom na naselje Gornje Selo i Skorbište, kao i Mušnikovo, Sredska, Planjan, Rečane (pored puta R115), Gornje i Donje Ljubinje, Nepregošte i Manastirice, a u opštini Dragaš – Zaplužje i Brod. Na istočnoj strani, opština Štrpce obuhvata sva naselja pored puta R115 (Brezovica, Štrpce i Berovac, Gotovuša, Firaja, itd.) sa primarnim naglaskom na Sevce i Vrbešticu, a u opštini Kačanik – selo u blizini granice sa Makedonijom. Na


133

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje

severu, opština Suve Reke obuhvata Delovce, Mušutište i Grejkovac.

Režim zaštite, izgradnje i prostorne regulacije

• U prvoj zoni zaštite nije dozvoljena bilo kakva ljudska intervencija.

• Svako modifikovanje postojećih šumskih površina, u vezi sa sjedinjavanjem šuma, planinskih vrhova i rečnih tokova je zabranjeno.

• Uklanjanje palog drveća, da bi se izgradile pešačke staze.

• U blizini saobraćajnica, može se dozvoliti pošumljavanje i uklanjanje palog drveća radi postizanja estetskog izgleda pejzaža kao i iz bezbednosnih razloga u cilju zaštite šume.

• Kretanje je u nekim oblastima obavezno, zbog zaštite polja sa karakterističnom vegetacijom i zbog mogućnosti da se divlje životinje hrane. Modaliteti i režim kretanja biće navedeni u planu upravljanja Parkom.

• U blizini prve zone zaštite (striktni rezervati), svaka vrsta izgradnje je zabranjena, osim: puteva, staza, informativnih tabli i skloništa za posetioce.

• Planinske kuće se moraju zaštiti; moraju se prilagoditi ili čak rekonstruisati kada se za to ukaže potreba.

• Svi planinski vrhovi u Parku predstavljaju prirodnu i turističku atrakciju; najupečatljiviji među njima je Ljuboten (svi se moraju napisati).

• Druga i treća zona zaštite predstavljaju zone različitih oblika zaštite. Razlike u režimu zaštite unutar Parka biće od najrigoroznijih do najslobodnijih, dok se kompletno regulisanje prostora ostvaruje, organizuje i oblikuje na takav način da neće ugroziti prirodu i osnove njenih vrednosti.

• U drugoj i trećoj zoni zaštite dozvoljena je sanitarna seča drveća. Pažnja se mora pokloniti delovima gde je lavina naglašenija.

• Naselja u Parku i van Parka imaju manji stepen zaštite, koji bi trebalo da omogući zaštitu i njihovu revitalizaciju vezano za svrhu sredine (tradicionalna poljoprivreda, ruralni turizam).

• Izgradnja u naseljima koja su predviđena i za koja je planirano da postanu turistička sela od posebnog značaja, vodi se u skladu sa smernicama plana izgradnje.

• U naseljima van Parka, rekonstrukcija postojećih objekata je dozvoljena, radi unapređenja uslova života, ali nova izgradnja nije dozvoljena.

• Pored rekonstrukcije postojećih stambenih objekata u zonama izgradnja u Parku, izgradnja novih objekata je dozvoljena u skladu sa smernicama plana regulacionog razvoja za zone u kojima je predviđena izgradnja.

• Nikakva vrsta izgradnje različitog karaktera nije dozvoljena osim onog predviđenog planom.

• Naselja oko Parka moraju zadržati postojeći karakter, u okviru konteksta ruralnog turizma.

• U striktnom rezervatu Rusenica moraju se predvideti ograničene posete, u cilju zaštite mira divlje mačke, kao ključni deo rezervata, što će se navesti u planu upravljanja Parkom.

• Izvorišta (mora se napisati koja) su zaštićena merama ograničene posete, u skladu sa odgovornim stranama u Parku.

• Putevi se mogu zaštiti i opraviti praćenjem karakteristika terena i pejzaža, u cilju dolaska do naselja i u cilju ispunjenja osnovne funkcije Parka, i zaštite od požara.

• Staze za pešake su različitih dimenzija (0.8 – 1.5 m'). • Sva komunikacija pešaka je regulisana i označena na

poseban način, u zavisnosti od destinacije.


134

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

• U trećoj zoni zaštite, turistička infrastruktura s može graditi: putevi, staze, informativni znakovi, informativni kiosci, skloništa za posetioce, mali uslužni objekti i prostor za izletište.

• Regulisanje šuma mora se sprovesti u skladu sa adekvatnim zakonima (mora se napisati koji zakoni) i planom upravljanja Parkom.

• Program zaštite i unapređenja šuma mora se izraditi u skladu sa kriterijumima upravljanja Parkom.

• U privatnim oblastima Parka koje pokrivaju šume, dozvoljena je sanitarna seča šuma (za grejanje i izgradnju), drugim rečima za potrebe korisnika te imovine.

• Sve životinje na teritoriji Parka su zaštićene. • Sve autohtone biljke na teritoriji Parka su zaštićene,

posebno endemične vrste. • Svi radovi na elektrodistribuciji, telefonskoj mreži,

vodosnabdevanju i kanalizaciji, moraju se vršiti podzemno, pored putnih pravaca.

• Izvorišta koja se koriste za lokalno vodosnabdevanje zaštićena su merama ograničenog korišćenja.

• Zaštita zemljišta od lokalnih otpadnih voda, vrši se kroz stalnu kontrolu i intervenisanje u skladu sa pozitivnim ekološkim normama.

Režim prostornog korišćenja

• Zabranjena je bilo kakva ekonomska eksploatacije prirode u Parku; dozvoljeno je samo iskustvo poimanja prirodne celine i u naučne, obrazovne, turističke i rekreacione svrhe.

• U ruralnim naseljima, dozvoljeno je renoviranje tradicionalnih konaka u karakterističnom obliku, uključujući eko-turizam.

• Sve aktivnosti lova su zabranjene u Nacionalnom parku. • Ribolov je striktno zabranjen u Prizrenskoj Ljumbardi,

kao i u Lepencu. • Aktivnosti ubiranja biljaka u Parku su zabranjene,

posebno onih koje su endemskog karaktera.

Planiranje i smeštaj • Opštine su u obavezi da izrade svoje urbanističko

regulacione planove za naselja na teritoriji Nacionalnog parka Šar-planine i da za to dobiju saglasnost od MSPP.

• U slučaju da urbanističko regulacioni planovi postoje za naselja (Brezovica, Prevalac) moraju se preispitati/revidirati, u skladu sa „Opštim odredbama za razvoj Nacionalnog parka Šar-planine“ i MSPP mora dati svoju saglasnost, dok za oblasti u kojima se planira razvoj (Maćurište, Delovce – Suva Reka, Guri i Zi – Dragaš, Ahište – Kačanik), urbanističko regulacioni planovi se moraju izraditi u skladu sa „Opštim odredbama za razvoj Nacionalnog parka Šar-planine“.

• Za sela oko parka, predviđena za razvoj ruralnog turizma, relevantne opštine su u obavezi da izrade svoje regulaciono urbanističke planove.

• Samo je objekat u vlasništvu korisnika, sve okolo spada pod teritorijom Parka.

• Stavljanje ograde oko parcela je zabranjeno.

• Nova stambena izgradnja u Parku je zabranjena, osim u oblastima u kojima je predviđen razvoj unutar naselja (Brezovica, Prevalac, Maćurište, Delovce – Suva Reka, Guri i Zi – Dragaš, Ahište – Kačanik).

• Turistički kompleksi, hoteli ili turistička sela, kao i svi objekti, moraju se prilagoditi prirodnom pejzažu.

• Projekti kao što su ski-liftovi, žičare, turistička sela i hotelijerski kompleksi zahtevaju izradu dokumenata o proceni uticaja na životnu sredinu. U takvim slučajevima,


135

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje

investitor podnosi izjavu o zaštiti životne sredine, koja postaje predmet javne konsultacije.

• Svaki investitor podnosi plan projekta za celu parcelu (smeštaj, pomoćni objekti, plan i zelenilo) za dobijanje dozvole za lokaciju.

• Geodetska merenja su sastavni deo dokumentacije za dobijanje dozvole, kako bi se verifikovalo precizno stanje, lokacija i veličina parcela, kao i objekata na njoj. Predloženi odnos predstavljanja merenja je 1:200 do 1:1000.

• U izgradnji se moraju ispoštovati tekstualne i grafičke odredbe ovog prostornog plana i regulaciono urbanističkog plana.

• Unutar oblasti pod razvojem, naselja unutar i oko Parka, planiraju objekti različite namene (smeštaj, turizam, trgovina, itd.) i individualni hoteli, kako bi se obezbedilo poštovanje kriterijuma za ruralni turizam.

• Građevinska lokacija ili parcela ne sme biti veća od 500 m2.

• Dozvoljena razvojna površina unutar parcele iznosi između 20 % i 60 % ukupne površine parcele.

• Maksimalan broj spratova za objekte biće P+1 (prizemlje i prvi sprat) ili Su+P (suteren i prizemlje).

• Promene granica razvoja nisu dozvoljene u slučaju rekonstrukcije.

• Korišćenje kamena, drva i cigle u izgradnji je dozvoljeno.

• Krovovi se pokrivaju dvostruko, u padu od 30 do 60 stepeni, sa drvenom izolacijom, šindrom ili drugim savremenim materijalima, sa svih strana.

• Rekonstrukcija je dozvoljena na postojećoj infrastrukturi za vodosnabdevanje.

• Sakupljanje otpada rešava se za svaki objekat, sa permeabilnim septičkim jamama, ili lokalnom kanalizacijom sa biološkim pročišćavanjem.

• Turistički objekti se grade daleko od oblasti striktne zaštite (?) a pristup se planira i kontroliše, u smislu ekološkog kapaciteta ili oštećenja.

• Lokacije turističkih kompleksa se ne smeju osmišljavati u oblastima gde je osnovna infrastruktura (vodosnabdevanje i kanalizacija, sakupljanje smeća, snabdevanje električnom energijom, telekomunikacije i druga infrastruktura) udaljena.

• U oblastima sekundarne zaštite, objekti turističkog sadržaja, mogu se izgraditi: putevi, staze, znakovi, informativna mesta, turistička skloništa, objekti za manje usluge: objekti za trgovinu, hotelijerstvo i izlete.

• Naselja oko Parka mogu se angažovati u rekonstrukciji i zameni, u smislu unapređenja životnih i radnih uslova, kao revitalizacija seoskih domaćinstava, tradicionalne poljoprivrede za upotrebu u ruralnom turizmu.

• Rekonstrukcija individualnih i porodičnih objekata predmet je istih odredaba kao i nova izgradnja.

• U kontekstu rekonstrukcije postojećih porodičnih objekata, moguće je promeniti namenu u funkciju Nacionalnog parka, i/ili ruralnog turizma. Postojeći objekti se mogu rekonstruisati i ponovo izgraditi u skladu sa normama zaštite nasleđa arhitekture/izgradnje, naime korišćenjem materijala i oblika na način koji je autohtoni i tradicionalan, čuvajući prvobitan izgled.

• Rekonstrukcija, u svrhu ovih odredbi, podrazumeva: rekonstrukciju stambenih objekata; rekonstrukciju štala; rekonstrukciju starih objekata; adaptaciju i rekonstrukciju sanitarnih objekata; izgradnju nepermeabilnih septičkih jama; internu funkcionalnu reorganizaciju stambene zone; funkcionalnu reorganizaciju pomoćnih objekata.

• Izgradnja poljskih kreveta i stajališta, skloništa za posetioce – dozvoljena je izgradnja krovova od drveta i šindre.

• Višespratni objekti nisu dozvoljeni u razvojnim zonama unutar naselja. Dozvoljeni su samo individualni objekti a identični objekti biće dozvoljeni samo u posebnim slučajevima.

• Nova izgradnja vodi se u skladu sa tradicijom, dimenzijama i pomoću tradicionalnih materijala.

• Objekti u načelu moraju se graditi sa dvostrukim krovovima i krovovima na više nivoa samo za javne objekte.


136

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

• Na građevinskim parcelama, pored stambenih objekata, mogu se graditi i drugi objekti (garaže, pekare, letnje kuhinje, ostave za alat i mlečne proizvode, štale, itd.).

• Snabdevanje vodom vrši se preko lokalnih sistema vodosnabdevanja, u kojima je dozvoljena rekonstrukcija.

• Otpadne vode se sakupljaju u svakom objektu pojedinačno u nepermeabilnim septičkim cisternama, ili lokalnoj kanalizaciji sa biološkim pročišćavanjem.

Javni objekti • Svi javni objekti mogu se rekonstruisati u okviru granica i

arhitektonskih oblika, na osnovu izrađenog i usvojenog projekta.

• Hotelijerski objekti (Breza, Narcis, Molika, Lahor), vikendice (penzioneri, pioniri, bivši MUP, Elektro-Kosovo, Škola skijanja, Udruženje lovaca, Kuća od kamena) zahtevaju posebna postrojenja za tretman otpadne vode, pomoću kojeg će se ispuštati biološki čista voda u prirodu.

Slobodan prostor • Svaka intervencija koja nanosi štetu prirodi, pejzažu, rečnim

tokovima, potocima, osuđivaće se u skladu sa odredbama Plana upravljanja za Nacionalni park Šar-planine, a do njegovog usvajanja, u skladu sa odredbama odluke MSPP o zloupotrebljivačima prirodnih resursa Parka.

• Putevi, staze i ulice mogu se rekonstruisati uz poštovanje pejzaža i osobina reljefa, i služe isključivo kao osnovna funkcija Parku. U rekonstrukciji putnih staza, mogu biti neophodni potporni zidovi. Konačni sloj gradi se od prirodnih materijala a asfalt se može koristiti samo u posebnim slučajevima.

• Za estetiku pejzaža i bezbednost, iz razloga zaštite šuma, može se odrediti zaštitni pojas od 30 m sa obe strane, u

okviru kojeg se mogu preduzeti aktivnosti kultivacije šuma, u smislu uklanjanja pokvarenih stabala.

• Prilikom rekonstrukcije staza unutar Parka, bitno je pridržavati se tradicionalnih načina pravljenja staze i prilagoditi se vrednostima i originalnim karakteristikama prirodnog pejzaža.

• Sve staze imaju funkcionalne znakove, informacije.

• U opasnim zonama, sve staze se moraju adekvatno zaštititi.

• Izletišta su dozvoljena samo u označenim zonama.

• Ugradnja drvenih klupa i stolova je dozvoljena na izletištima.

• Nakon svake izgradnje, okruženje se mora rekultivisati, zelenilo se mora kultivisati a cela lokacija vraćena u prvobitno stanje.

• Turistički objekti moraju imati osmatračke kule, oglasne table, staze i drugi sadržaj koji ljude informiše o očuvanju flore i faune – postojeće bioraznovrsnosti.

Odredbe o kampovima Ove odredbe opisuju regulaciju kampova, uključujući potrebne uslove i usluge.

Kampovi su regulisana funkcionalna celina, podeljeni, u skladu sa prostornim planom Šar-planine, na: a) turistička sela i b) turističke centre; koji pružaju uslove za smeštaj gostiju u otvorenim mestima, u kamp kućicama i šatorima, da bi se obezbedile osnovne potrebe i usluge za odmor i rekreaciju.

Kamp lokacija je isparcelisana jedinica za smeštaj, u površini od najmanje 60 m2 regulisanih prostorija na otvorenom. Parcele se mogu podeliti na individualne parcele i grupe. Svaka parcela ima direktan pristup mreži snabdevanja električnom energijom, vodosnabdevanja i kanalizacionim sistemima.

• Regulisani prostor za šatore i autokampere može pokrivati 10 % površine planirane za razvoj turizma; jedna jedinica parcela u kampu mora biti površine od najmanje 60 m2.


137

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje

• Ostale pomoćne usluge: sanitarni prostor i garderoberi, higijenske prostorije (čišćenje odeće, pranje sudova, itd.), skladište za hranu, rekviziti, klupe, stolice, kreveti na sklapanje i sportski rekviziti); vanjski i unutrašnji rekreacioni prostor (teniski tereni, bazeni, fudbalski, odbojkaški i košarkaški tereni, stoni tenis, itd.).

• Objekti (prostorije) u kampu mogu imati samo jedan nivo, dvostruke krovove na visini od 4.5 m od najniže tačke terena (od najmanje tačke do krova); obavezno je korišćenje samo prirodnog materijala za izgradnju (kamen, drvo), uključujući prilagođavanje terenske konfiguracije, uz očuvanje vrednosti pejzaža datog prostora.

• Recepcija se nalazi na ulazu u kamp, ili pre ulaza, a propratne komunikacione i marketinške usluge će se tamo pružati. Kamp može imati i druge uslužne objekte (trgovina, nabavka i usluge, restorani, pošta, bankomati, itd.).

• Kampovi moraju imati bezbednu i prirodnu ogradu; kampovi moraju imati pristup spoljnoj putnoj infrastrukturi u blizini recepcije (unutar ili oko parka), kao i parking prostor.

• Putevi unutar kampa moraju obezbediti pristup vozilima i pešacima do parking mesta. Glavni put mora povezivati sve sporedne puteve do recepcije i spoljne infrastrukture.

• Vodosnabdevanje i sakupljanje otpadne vode. Kampovi moraju biti snabdeveni pijaćom vodom, sa javne vodovodne mreže ili iz drugih kontrolisanih izvora. Uklanjanje otpadne vode mora se obezbediti kroz zatvoreni sistem van datog prostora, u skladu sa normama i standardima za nacionalne parkove. Sakupljanje smeća i prenos mora se obezbediti unutar kamp prostora.

• Snabdevanje električnom energijom – Kampovi moraju imati pristup javnoj mreži snabdevanja električnom energijom ili bilo kakvom drugom alternativnom izvoru energije. Glavni putevi i putevi ka restoranima, uslužnim i sanitarnim prostorijama moraju biti osvetljeni.

• Grejanje – Grejanje mora biti obezbeđeno na recepciji, u sanitarnim prostorijama i smeštajnom kapacitetu (u periodu između oktobra i maja).

• Telefonske veze i internet – Kampovi moraju biti pokriveni fiksnom i mobilnom mrežom, i moraju imati pristup internetu.

• Bezbednost u kampu – Kampovi moraju imati orijentacione oznake, za ulazak i izlazak u slučaju opasnosti; kampovi moraju biti snabdeveni opremom za prvu pomoć; kampovi moraju imati izlaz u slučaju požara.

• Sanitarne prostorije u zajedničkim kampovima – su prostor za ličnu higijenu gostiju kao zajedničke prostorije, u kojima se obezbeđuju sanitarni elementi i druge stvari.

• Higijenske prostorije za žene – ulaz, lavaboi sa ogledalom, toaleti i lavaboi, garderoberi i lični ormari, kao i tuš kabine.

• Higijenske prostorije za muškarce – ulaz, pisoari, lavaboi sa ogledalom, toaleti i lavaboi, garderoberi i lični ormari, kao i tuš kabine.

• Higijenske prostorije za decu u odgovarajućim dimenzijama – ulaz, lavaboi, toaleti, garderoberi i tuš ili kade.

• Higijenske prostorije za lica sa ograničenim sposobnostima – lako pristupne, standardnih dimenzija i sa potrebnom opremom – lavaboi sa ogledalom, toaleti i tuš kabine.

• Poseban zajednički prostor – prostorije za pranje sudova, hladnjača za skladištenje hrane i frižideri, zajedničke prostorije (pranje, sušenje i peglanje), higijenske prostorije za ljubimce.


138

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Infrastruktura Uslovi za mrežu prostora predvorja, mesta telekomunikacionog pristupa, mreže snabdevanja električnom energijom i vodom.

• Širina pešačkih staza u Parku mora biti najviše 2 metara.

• Pešačke staze moraju biti popločane kamenom.

• Duž pešačkih staza moraju se propisno postaviti oglasne table za posetioce.

• Svaka izgradnja je zabranjena u oblastima namenjenim u ovom prostornom planu za izgradnju puteva (regionalnih i lokalnih) rezervnih puteva.

• Svaka izgradnja je zabranjena na rezervnim putevima (regionalnim i lokalnim) unutar Parka i okolnim naseljima.

• Rezervni put obuhvata prostor sa obe strane regionalnih i lokalnih puteva. Dužina ovog pojasa na regionalnim i lokalnim putevima u Nacionalnom parku iznosi najmanje 10 metara sa obe strane puta.

• Ministarstvo transporta, pošte i telekomunikacija (MTPT) je nadležno telo za regionalne puteve, samim tim svaka izgradnja i rekonstrukcija ovih puteva zahteva dozvolu i nadzor ovog Ministarstva.

• Opštinske uprave su nadležne za lokalne puteve unutar teritorije njihove opštine, samim tim svaka izgradnja ovih puteva zahteva dozvolu i nadzor nadležnih opštinskih organa.

• U izgradnji regionalnih i lokalnih puteva moraju se poštovati svi tehnički kriterijumi (širina, nagib, slojevi i debljina) izgradnje i pravila doneta od strane MTPT. U izgradnji električne pruge moraju se ispoštovati svi tehnički kriterijumi izgradnje.

• Duž regionalnih i lokalnih puteva u Parku, uključujući naselja oko Parka, moraju se postaviti svi potrebni saobraćajni znaci.

• Svaki putni prilaz do lokacija izvesne namene za razvoj i regionalnih puteva mora biti dozvoljen od strane MTPT.

• Težina i dimenzije vozila koja putuju regionalnim i lokalnim putevima u Parku regulišu se posebnim pravilima koje donosi MTPT.

• Promet teretnih transportnih vozila na regionalnim i lokalnim putevima Parka predmet je neometanog nadzora organa Parka, na način da se spreči eventualni prevoz debala i drugih proizvoda od drveta nezakonito uzetih iz Parka.

• Svaki putnički prevoz do različitih lokacija u Parku, tranzitni prevoz kroz Park i naselja oko Parka, dozvoljen je samo licenciranim prevoznicima. Licence izdaje MTPT.

• U cilju obezbeđivanja bezbednog putničkog prevoza, svi prevoznici moraju ispoštovati tehničke uslove koje određuje MTPT.

• U izgradnji parking mesta, moraju se ispoštovati svi tehnički kriterijumi za izgradnju parkinga. Ova pravila određuje MTPT.

• Broj parking mesta i njihovo precizno raspoređivanje određuje se regulacionim planom za relevantnu oblast. Dole je dat standardni pregled neophodnih parking mesta:

• Usluge – 1 parking mesto (PM) na 3 zaposlena;

• Restorani – 1 PM po stolu;

• Hoteli – 1 PM po sobi;

• Kancelarije – 1 PM po 75 m2 bruto površine;

• Radnje – 1 PM po 50 m2 bruto površine

o U planu projekta, izgradnji i korišćenju žičara, sva pravila i tehničke uslove za žičare i druge uslove utvrđuje Ministarstvo trgovine i industrije.

• Stručne ekipe angažovane u studijama i istraživanjima, u skladu sa Strategijom razvoja tehničke infrastrukture, moraju ispoštovati sledeće kriterijume:

• Moraju posedovati odgovarajuće stručno obrazovanje;

• Moraju imati iskustva u sličnim poduhvatima u prošlosti;


139

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje

• Ne sme se graditi mala hidrocentrala pre sprovođenja studije o izvodljivosti, studije o troškovima i koristima i preciznom određivanju lokacije;

• Prilikom izgradnje novih hidroenergetskih kapaciteta proizvodnje – malih hidrocentrala – moraju se ispoštovati procedure ovlašćenja i tendera, nakon kojih, preduzeće koje dobije ugovor, dobija dozvolu za izgradnju i licencu za proizvodnju energije od Energetske regulatorne kancelarije (ERK);

• Izgradnja brane, prilikom razvoja veštačkog jezera, ne može otpočeti pre sprovođenja studije o izvodljivosti, studije o troškovima i koristima i preciznom određivanju lokacije;

• Svaki sličan poduhvat na teritorije date opštine, zahteva dozvolu organa nadležnog za regionalne rečne slivove.

• Brane se osmišljavaju, grade i koriste u skladu sa tehničkom dokumentacijom, koja se izrađuje u skladu sa zakonskim aktom koji donosi Ministarstvo sredine i prostornog planiranja (MSPP);

• U slučaju da studija pokaže da je izgradnja brane izvodljiva, lokacija jezera se mora očuvati, naime nikakva izgradnja nije dozvoljena;

• Svaki poduhvat u smislu vodosnabdevanja i kanalizacije zahteva dozvolu koju izdaje nadležni organ za regionalne rečne slivove;

• Za izgradnju svakog postrojenja za tretman otpadne vode i sakupljanje otpadnih voda potrebna je dozvola koju izdaje nadležni organ za regionalne rečne slivove;

• Svaki operater mobilne telefonije čija mreža pokriva teritoriju Parka (postavljanje antena, telefonske usluge) mora dobiti licencu koju izdaje Regulatorni organ za telekomunikacije (ROT);

• Nakon što ROT izda licencu, za svako postavljanje telefonskih antena potrebna je ekološka saglasnost MSPP.

• Postavljanje antena je zabranjeno u striktnim prirodnim rezervatima. Postavljanje antena na takvim lokacijama nije dozvoljeno ukoliko je za tako nešto potrebno seći šume;

• Svaki operater fiksne telefonije čija mreža pokriva teritoriju Parka (javne i privatne kompanije) mora dobiti licencu od ROT;

• Za svaku poštansku delatnost u Parku i naseljima oko njega potrebna je licenca za poštanske operatere koju izdaje Ministarstvo transporta, pošte i telekomunikacija;

• Pravo za izgradnju deponija smeća i lokacija za upravljanje otpadom unutar Parka i naseljima oko njega dato je samo operaterima za upravljanje otpadom koji dobijaju licencu od MSPP;

• Na lokacijama deponije smeća, moraju se ispuniti kriterijumi utvrđeni zakonskim aktom koji donosi Vlada Kosova, ali ta lokacija mora biti van teritorije Nacionalnog parka;

• Sva građevinska preduzeća koja rade na teritoriji Nacionalnog parka i u naseljima oko njega moraju imati licencu.

• Na putu Brezovica – Prevalac – Prizren, unutar granice Parka, brzina vožnje je ograničena, sa ciljem da se umanji uticaj na životnu sredinu, i prilagođava se životnoj sredini. Ako postoji mogućnost, put će se koristiti samo za putnički prevoz uz zabranu za teška vozila.

• Svi putni pravci u Parku takođe, moraju dati prednost pešacima, samim tim, sva saobraćajna pravila, uključujući brzinu vožnje, moraju uzeti u obzir tu činjenicu.

• Planirane i postojeće planinske staze mogu koristiti pešaci i biciklisti.

• Sva motorna vozila u vlasništvu zaposlenih u Parku i organa Parka su dozvoljena, dok je za svako drugo motorno vozilo potrebna dozvola koju izdaju organi Parka, uz opravdanje za takvo kretanje.

• Svi letovi su zabranjeni u Parku, osim ako organi Parka drukčije ne odrede, u skladu sa važećim zakonima.

• Posete zaštićenim oblastima u Parku dozvoljene se u ograničenom broju.

• Svako mesto ulaska u Park mora imati standardnu oglasnu tablu, koja opisuje staze i lokacije.


140

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Učesnici u izradi plana

Izradio: Institut za prostorno planiranje Ministarstvo sredine i prostornog planiranja – Vlada Kosova

Luan Nushi, Faton Deva, Elvida Pallaska, Arbën Rrecaj, Festa Nela, Besim Gollopeni, Shpend Agaj, Nexhmije Kamberi, Zana Mehmeti, Riza Murseli, Mimoza Kallaba, Ismail Gagica, Hazer Dana, Članovi međuministarskih radnih grupa – IWG i drugi odgovorni za određenu oblast

MSPP: Ilirjana Mejzini, Hidajete Zhuri, Adnan Elshani, Vjollca Puka, Abdurrahman Vërbovci, Lendita Radoniqi, Xhavit Mala, Shefket Vranovci, Sabit Restelica, Fadil Bajraktari, Ylber Sherifi, Miradije Gërguri, Gani Berisha, Merita Dalipi, Adem Iberhysaj, Leonora Rraci, Manduha Gojani, Agron Millaku, Sylë Tahirsylaj. MTI: Avdi Krasniqi, Mensur Azemi, Bedri Millaku, Merita Fetahu MTPT: Naser Zhjeçi, Kamer Shabanaj, Agim Kukaj MKOS: Fitim Arifi MPŠRR: Fahrije Tolaj, Tahir Ahmeti, Hetem Abazi, Bajram Batusha, Hysen Abazi, Tahir Halitaj, Fahrije Tolaj MJS: Imer Hajdini MER: Lulzim Korenica, Shahin Llalloshi, Bashkim Pllana. Opštinski predstavnici

Prizren: Refki Muzbegu, Zana Shtoka-Belloda, Suva Reka: Isuf Hajdaraj, Nexhmije Loshi-Durmishi, Sadri Emerllahu, Hanife Alimusaj Dragaš: Hasan Dishallari, Irfan Ibrahimi, Florim Krasniqi, Kačanik: Enver Zharku, Fatos Hoxha, Nezavisni stručnjaci i spoljni konsultanti

Prof. dr Asllan Pushka (Katedra za geografiju–UP); prof. dr Vahdet Pruthi (Katedra za geografiju – UP); prof. dr Esat Hoxha (Katedra za biologiju – UP); prof. dr Tefik Basha (Katedra za geografiju – UP); prof. dr Ruzhdi Pllana (Katedra za geografiju – UP); prof. dr Esat Dauti (Katedra za biologiju – UP); prof. dr Zeqir Veselaj (Katedra za biologiju – UP); mr. Avni Hajdari (Katedra za biologiju - UP); prof. dr Behxhet Mustafa (Katedra za biologiju – UP). Radna grupa za podelu Nacionalnog parka Šar-planine na zone

Afrim Berisha, KEPA; Fadil Bajraktari, KEPA; Ylber Sherifi, KEPA; Qenan Maxhuni, KEPA; Elez Krasniqi, KEPA; Xhavit Mala, DPN; Nail Kryeziu, DPN; Faton Deva, ISP; Ismail Gagica, ISP; Arbën Rrecaj, ISP, Shpend Agaj, ISP;

Pregled dokumenta: INSTITUT ZA PROSTORNO PLANIRANJE


141

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje

LITERATURA I IZVORI

1. KEPA/IKMN, Report on nature situation 2006-2007, Prishtina 2008. 2. Behxhet Mustafa & Esat Hoxha, Biodiversity and protected areas, Prishtina 2004. 3. Croatia – National Report, Seminar on the role of ecosystems as water suppliers, Geneva 13-14 December 2004. 4. DPNMSH, Description of natural features of the MA Dragash territory, proposed for National Park within the Sharr

Mountain National Park MSH, 25.01.2007. 5. Draft document, Northumberland national Park, Local Development Frameëork, Local Development Scheme 2004 –

2007, Northumberland national Park Authority, England 2004. 6. Province Institute for Nature Protection, Arsyeshmëria shoqërore e shpalljes së pjesës së Malit Sharr në KSA të

Kosovës për park nacional (Social Feasibility of proclaiming the Sharr Mountain, SAP Kosovo, a National Park), Prishtina, 1982

7. Zavod za prostorno planiranje, Republika Hrvatska, Ministarstvo zaštite okoliša i prostornog uređenja, Prostorni plan Nacionalnog parka Paklenice, Zadar,1999.

8. Institut for Ecological and Regional Development, Spatial Information Systems for National Park Regions (NPIS) in the Central European Space (CES) – GIS – Concepts for monitoring and managing national park regions, Department of Geosciences University of Dresden, Dresden Germany

9. Kosovo Institute for Nature Protection, Biodiversiteti i territorit të komunës së Dragashit (Biodiversity of MA Dragash Territory), Prishtina, 2007.

10. International Survey on Nature Parks in Europe, Annex 9.1 Questionnaire, Federation of German nature Parks and EUROPARC- Federation.

11. MA Shterpce, Plani hapësinor i komunës së Shtërpces (Spatial Plan of the Municipality of Shterpce),2005 12. MESP, Plani i Kosovës për veprim në mjedis 2006-2010 (Kosovo Environmental Action Plan), Prishtina, 2006. 13. MESP/KINP, Vlerat e trashëgimisë natyrore të Kosovës (Natural Heritage Values of Kosovo), Prishtina, 2005. 14. Pravilnik o razvrstavanju, minimalnim uvjetima i kategorizaciji smeštajnih objekata, kampova iz skupine “Kampovi i druge

vrste objekata za smeštaj”, Ministarstvo turizma Hrvatske, Narodne novine 49/03, Zagreb 2003. 15. UNEP IE/WTO, Guidelines of Development of national Parks and Protected Areas for Tourism, 1992. 16. UNEP, Ecotourism, Principles, practices & Policies for sustainability, The International Ecotourism Society, Burlington,

USA, 2002. 17. Zavod za prostorno planiranje, Republika Hrvatska, Ministarstvo zaštite okoliša i prostornog uređenja, Prostorni plan

Nacionalnog parka Risnjak, Rijeka, 2001. 18. Većina fotografija ovde predstavljenih uzete su i snimljene na terenu od strane osoblja IPP.

Zahvalnica U ime Ministarstva sredine i prostornog planiranja, Instituta za prostorno planiranje, zahvaljujemo svim učesnicima, javnim i privatnim institucijama, građanskom društvu i svim organizacijama na njihovom doprinosu kroz podatke, informacije i iskustvo u izradi konačnog nacrta Prostornog plana za Nacionalni park Šar-planine.


142

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

NACIONALNI PARK ŠAR-PLANINA

Nacrt PLAN PROSTORNOG RAZVOJA

Dokument je izradio Institut za Prostorno Planiranje

u saradnji sa relevantnim strukturama Vlade Kosova, opštinskih uprava i različitih struktura kosovskog društva

Vlada Kosova Ministarstvo Sredine i Prostornog Planiranja

Institut za Prostorno Planiranje

Priština Februar 2009. god.


143

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje Aneks 1.

Vrste ptica na teritoriji Parka NAUČNI NAZIV NAZIV NA ALBANSKOM NAZIV NA SRPSKOM ACCIPITRIDAE JASTREBOVI Aquila chrysaetos Shqiponja e maleve Suri orao Aquila heliaca Shqiponja perandorake Orao krstaš Circaetos gallicus Shqiponja e gjarpërinjëve Orao zmijar Nephron percnopterus Seronio i bardhë Bela kanja Buteo buteo Shqiponja minjëngrënëse Orao mišar Buteo rufinus Huta bishtbardhë Riđi mišar Pernis apivoris Huta grenxangrënëse Osičar Hieraetus fasciatus Shqiponja bishtvizuar Planinski orao Hieraetus pennatus Shqiponja e vogël Patuljasti orao Accipiter gentilis Gjeraqina Jastreb kokošar Accipiter nisus Gjeraqina? Kobac ptičar Accipiter brevipes Gjeraqina këmbëshkurtër Kobac kratkoprsti Milvus milvus Huta bishtgërshërë e kuqërreme Crvenkasta ljunja

(kaqabeti) Milvus migrans Huta e zezë bishtgërshërë Mrka ljunja Gyps fulvus Shkaba (coftinari kokëbardhë) Beloglavi sup Aegypius monachus Shkaba e zezë Crni strvinar Gypaetos barbatus Shkaba mjekëroshe Orao bradan Circus cyaneus Eja strnarica-poljska Circus macrourus Shqipja e stepave Eja dalmatinska-stepska Circus pygargus Shqipja e balltaqeve Eja livadarka FALCONIDAE SOKOLOVI Falco peregrinus Skifteri i përhimë Sivi soko Falco subbuteo Skifteri i dallëndysheve Soko grlaš Falco biarmicus Skifteri i mesdheut Soko kraguljac Falco vespertinus Skifteri këmbëkuq Vetruša kopčić Falco naumanni Fajkoi thonjëbardhë Vetruša belonokta Falco tinnunculus Fajkoi i kuq Vetruša klikavka Falco tinnunculus Pula e pyjeve Jarebica šumska-lještarka Alectoris graeca Thëllëza gurore Jarebica kamenjarka-grivna Perdix perdix Thëllëza fushore Jarebica poljska-trčka Coturnix coturnix Shkurtëza Obična prepelica


144

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Phasianus colchius Fazani Običan fazan Tetrao urogallus Pula e egër e madhe Tetreb veliki-gluhan CHARADRIDAE VIVCI Eudromias morinellus Planinski žalar Vanellus vanellus Vivak pozvizdač SCOLOPACIDAE ŠLJUKE Tringa hypoleucos Prutka migavica Scolopax rusticola Pulëdushku Šljuka bena LARIDAE GALEBOVI Larus ridibundus Pulëbardhë Galeb obični Larus argentatus Galeb klaukavac COLUMBIDAE GOLUBOVI Columba livia Pëllumbi i egër i shpellave Golub divlji-pećinar Columba cenas Pëllumbi i egër i zgavrrave Golub dupljaš Columba palambus Pëllumbi kreshtor Golub grivnjaš Streptopelia decaocto Kumria Gugutka Streptopelia turtur Turtullesha Grlica CUCULIDAE KUKAVICE Cuculus canorus Qyqja Obična kukavica STRIGIDAE SOVE Otus scops Huti i vogël Jejić lulavac Bubo bubo Huti i madh(bufi) Sova buljina-velika ušara Asio otus Sova utina Athene noctus Kukuvajka Ćuk obični Strix aluco Huti i pyjeve Sova šumska Strix uralensis Huti i uralit Sova jastrebačka Glaucidium passerinum Kukuvajka e vogël Ćukaša kukavica TYTONIDAE KUKUVIJE Tyto alba Kukuvajka Kukavija dremalica CAPRIMULGIDAE ELGNJEVI Caprimulgus europeus Dallëndyshja e natës(shpatorja) Leganj APODIDAE PIŠTARE Apus apus Dejka Crna pištara Apus mebla Sorra e madhe Bela pištara ALCEDINIDAE VODOMARI Alcedo athis Sqepgjata peshkatar (nori) Vodomar UPUPIDAE PUPAVCI


145

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje

Upupa epops Pupëza Pupavac MEROPIDAE PČELARICE Merops apiaster Bletari Pčelarica CORACIDAE ZLATOVRANE Coracias garrulus Korbi i artë Zlatovrana PICIDAE DETLIĆI Dryocopus martius Qukapiku i zi Crna žuna Picus canus Qukapiku i përhimë Siva žuna Picus viridis Qukapiku i gjelbër Zelena žuna Dendrocopos syriacos Qukapiku sirian Sirijski (seoski) detlić Dendrocopos major Qukapiku i madh laraman Veliki detlić Dendrocopos medius Qukapiku mesatar Srednji detlić Dendrocopos leucotos Qukapiku laraman i pyllit Planinski detlić Dendrocopos minor Qukapiku i vogël Mali detlić Picoides tridactylus Qukapiku me tre gishta Tropski detlić Jynx torquilla Qafëdredhësi Vijoglava ALAUDIDAE ŠEVE Eremophila alpestris Laureshe me brirë Ušata ševa Caladrella cinerea Kratkoprsta ševa Melanocorypha calandra Laureshë e madhe Velika ševa Lullula arborea Laureshë e pyjeve Šumska ševa Galerida cristata Laureshe me kaqubëz Ćubasta ševa Alauda arvensis Laureshe e fushës Poljska ševa HIRUNDINIDAE LASTE Hirundo rustica Dallëndyshe e fshatit Lasta Hirundo rupestris Dallëndyshe e brigjeve,malore Gorska lasta Hirundo daurica Dallëndyshe Daurska lasta Delichon urbica Dallëndyshe e qytetit Gradska lasta MOTACILLIDAE PLISKE Anthus trivialis Bishtundesja pyjore Šumska trepteljka Anthus pratensis Bishtundesja e fushave Livadska trepteljka Anthus spinoleta Bishtundesja malore Vodena trepteljka Anthus campestris Drenja e fushës Stepska trepteljka Motacila alba Trinka e bardhë Bela pliska Motacilla cinerea Trinka malore Gorska pliska CINCLIDAE VODENKOSOVI Cinclus cinclus Mullinja e ujit Vodenkos


146

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

TROGLODYTIDAE Carići Troglodytes troglodytes Cicamiu Carić PRUNELLIDAE POPIĆI Prunella modularis Obični popić Prunella collaris Dredhësi i alpeve Planinski popić SYLVIDAE GRMUŠE Sylvia communis Kaqubari gushan Obična grmuša Sylvia curruca Kaqubari Grmuša čevrljuša Sylvia atricapilla Kaqubari kokëkuq Crnoglava grmuša Phyloscopus collybita Fishkëlluesi i thjeshtë Običan zviždak Phylloscopus sibilatrix Bilbili pyjor Šumski zviždak Phylloscopus bonelli Fishkëllënjes gushëbardhë Gorski zviždak MUSCICAPIDAE MUHARICE Muscicapa striata Mizëngrënësja e përhimë Siva muharica Ficedula hypoleuca Mizëngrënësja e larme Šarena muharica Ficedula albicollis Mizëngrënësja qafëbardhë Belovrata muharica Ficedula parva Mizëngrënësja e vogël Mala muharica TURDIDAE DROZDOVI Saxicola torquata Barishtorja kokëzezë Crnoglava travarka Saxicola rubetra Barishtorja e rëndomtë Obična travarka Monticola solitarius Modrokos Monticola saxatilis Mullibardha e egurëve Kos kamenjar Oenanthe oenanthe Bardhoshja e rëndomtë Obična belka Oenanthe hispanica Bardhoshja mediteranike Mediteranska belka Phoenicurus ochruros Bishtkuqja e zezë Planinska crvenorepka Phoenicurus phoenicurus Bishtkuqja e rëndomtë Vrtna crvenorepka Erithacus rubecula Gushëkuqi Crvendać Luscinia megarhynchos Bilbili i randomët Mali slavuj Turdus merula Mëllinja e zezë Običan kos Turdus torquatus Mullizeza malore Kos ogrličar Turdus pilaris Mullibardha Drozd borovnjak Turdus philomelos Drozd pevač Turdus viscivorus Mullibardhe Drozd imelaš AEGITHALIDAE DUGOREPE SENICE Aegithalos caudatus Trishtili bishtgjatë Dugorepa senica PARIDAE SENICE Parus ater Trishtili i bredhit Jelova senica


147

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje

Parus major Trishtili i madh Velika senica Parus caeruleus Trishtili i kaltër Plava senica Parus cristatus Trishtili buzaq Ćubasta senica Parus montanus Trishtili kokëzi Planinska senica SITIDAE BRGLJEZI Sitta europaea Sqepadri Brgljez TICHODROMADIDAE PUZGAVCI Tichodroma muraria Zvarritësi krahëkuq Puzgavac CERTHIIDAE PUZIĆI Certhia familiaris Kratkokljuni puzić Certhia brachydactyla Dugokljuni puzić REMIZIDAE BELE SENICE Remiz pendulinus Cinka e bardhë (kolovatësi) Bela senica ORIOLIDAE VUGE Oriolus oriolus benga Vuga LANIIDAE SVRAČCI Lanius excubitor Larashi i madh i përhimë Veliki svračak Lanius collurio Larashi kurrizkuq Rusi svračak CORVIDAE VRANE Garrulus glandarius Sojka,grifsha Sojka Nucifraga caryocatactes Gala e lajthive(arrathyes) Lešnikara Pica pica Laraska Svraka Pyrrhocorax pyrrhocorax Stërqoka sqepkuqe Crvenokljuna galica Corvus corax Korbi Crna vrana (gavran) Corvus frugilegus Korbi sqepbardhë Vrana gačac Corvus cornix Korbi i bardhë Siva vrana Corvus monedula Gala,sorra,qava Čavka STURNIDAE ČVORCI Sturnus vulgaris Gargulli Čvorak PASSERIDAE VRAPCI Passer montanus Harabeli i malit Poljski vrabac Passer hispaniolensis Harabeli spanjoll Španski vrabac Passer domesticus Harabeli shtëpiak Vrabac pokućar Petronia petronia Harabeli i gurëve Vrabac kamenjar FRINGILLIDAE ZEBE Fringilla montifringilla Borsi Severna zeba


148

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Fringilla coelebs Borsi i rëndomtë Obična zeba Carduelis carduelis Feraku Štiglić Carduelis chloris Verduni Zelentarka Carduelis spinus Cerla dimërake Čižak Pyrrhula pyrrhula Gushëkuqi Zimovka Coccothraustes coccothraustes Sqeptrash Batokljun Acanthis cannabina Konopljarka Serinus serinus Kanarinë e verdhë Žutarica Loxia curvirostra Sqepkryqi Krstokljun EMBERIZIDAE STRNADICE Emberiza calandra Cerla e zakonshme Velika strnadica Emberiza cia Fuga malore Planinska strnadica Emberiza citrinella Fuga verdhoshe Strnadica žutovoljka Emberiza cirlus Fuga gushëzezë Crnogrla strnadica Emberiza melanocephala Crnoglava strnadica Emberiza hortulana Cerla e kopshtit Vrtna strnadica


149

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje

Aneks 2. Procena prirodnih resursa i bioraznovrsnosti u opštini Dragaš. Prirodne i geografske osobine i vrednosti teritorije predložene za nacionalni park u opštini Dragaš18 Teritorija koja pripada opštini Dragaš a koja je predložena da se obuhvati u Nacionalni park Šar-planine nalazi se u južnom delu Kosova, naime u istočnom, južnom i zapadnom delu opštine. Ova oblast formira skup sličnih prirodnih vrednosti unutar teritorije budućeg Parka.

Teritorija duž državne granice Kosova sa Makedonijom i Albanijom zauzima površinu od oko 20.000 – 25.000 ha, od čega je preko 90 % u društvenom vlasništvu. Najniža tačka teritorije je na oko 700 m nadmorske visine, u klisuri reke Plave, na granici sa Albanijom, dok su najviši vrhovi Vraca na 2582 m i Koritnik na 2395 m.

Ovu teritoriju preseca put Prizren-Dragaš-Restelica-Strezimir (granica sa Makedonijom), kotlina Radika, put Gostivar-Mavrovo-Dibar-Ohrid, a planira se još jedna putna saobraćajnica u pravcu Prizren-Zaplužje-Tetovo. Ova dva putna pristupa su važna za razvoj tranzitnog turizma kroz teritoriju predloženu za Nacionalni park.

Osobine pejzaža – oblasti u ovoj zoni predstavljaju veoma važnu celinu pejzaža, koju karakterišu brojne prirodne lepote: doline, reke, jezera, šumska prostranstva, pašnjaci i livade.

Ova oblast takođe ima najlepše delove planinskih pašnjaka i livada na Kosovu, pokrivajući veliki deo (oko 90 %), uključujući i endemične i reliktne vrste19.

Bioraznovrsnost – flora i fauna, i druge prirodne vrednosti generalno predstavljaju potencijalni izvor za razvoj obrazovanja, naučno istraživačkih aktivnosti za različite korisnike.

Ovo obuhvata vrste koje pripadaju flori: mezofili, gzerofili, frigofili i archo-alpine, među kojima su endemične vrste posebno važne.

Deo planina koji je povezan sa planinom Koritnik predstavlja oblast retkih prirodnih vrednosti i smatra se rezervom nekoliko vrsti.

Debla – Drveće koje čini strukturu šuma je: bukva (Fagus moesiacae), jela (Abies alba), Acer obtusatum, Acer pseudoplatanus, Quercus petrea, Quercus cerris, Ostya carpinifollia, Carpinus orientalis, Prunus avium, Betula pendula. Drugo šumsko drveće je: Acer heldreichii, Taxus bacata, Corilus collurna.

Vredi pomenuti da se na granici između Dragaša i Prizrena može naći flora iz zajednice dioscora i Dioscoro-Carpinetum orientalis, retke i endemične vrste, odnosno u severnom delu opštine. Na obodu Koritnika, mogu se naći zajednice Colurno-Ostryetyum i Pinetum heldreichii.

Fauna – Teritorija Šare (Dragaš) je bogata faunom jer sadrži posebne životinjske vrste, u ograničenoj podeli, ali isto tako i česte životinje. Prema nekoliko anketa sprovedenih na teritoriji opštine Dragaš, fauna u ovom regionu je slična onoj u Nacionalnom parku

18 Na osnovu materijala: „Opis prirodnih osobina teritorije SO Dragaš za proglašenje delom Nacionalnog parka Šar-planine, MSPP – Uprava Nacionalnog parka, januar 2007. god. i „Bioraznovrsnost na teritoriji opštine Dragaš, MSPP – Institut za zaštitu prirode, februar 2007. god.


150

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Šar-planini: ribe (Pisces), vodozemci (Amphibia), gmizavci (Reptilia), sisari (Mamalia), insektivori, glodari, mesožderi (Carnivora), i pernate životinje. Region opštine Dragaš je poseban i zbog prisustva i održavanja ilirskog pastira, ili šarplaninca.

Posebnu ulogu u stvaranju vrste pod nazivom ilirski pastir, imali su visoki planinski masivi, koji su ograničili ukrštanje sa drugim vrstama pasa. Neophodno je veoma da se obezbedi pravna zaštita ovog pastira, kako bi se očuvale autentične albanske vrste.

- Reke i potoci u datoj opštini veoma su bogate planinskom pastrmkom.

- Padine sela Brod bogate su divljim svinjama, zečevima, lisicama i drugim životinjama za lov.

Ove prirodne vrednosti, posebno planine, predstavljaju dobar potencijal za razvoj turizma, ali i za stočarstvo i pašnjake u regionu, ali nepostojanje infrastrukture i materijalnih sredstava, kao i projekata, usporava razvoja turističkih kapaciteta u ovoj opštini. Postojeće staze koje koriste poljoprivrednici za svoju stoku mogu se takođe realistično koristiti za razvoj alpinizma, za šetnje kroz planinu i planinski biciklizam.

Teritorija opštine Dragaš raspolaže sa mnogim uslovima za nekoliko oblika turizma:

Obrazovni, rekreacioni i sportski (zimski i letnji) turizam, lov i ribolov, planinski, ruralni i tranzitni turizam.

Oblasti u kojima se mogu razviti zimski sportovi u opštini Dragaš su: Zaplužje, Radeša, Brod i Restelica. Osim ovih mesta, oblast oko Brezničkog jezera, od oko 2 ha, idealna je lokacija za zimski turizam.

Najveće reke, one koje karakterišu velike količine vode tokom cele godine su: reka Plava, koja izvire u blizini Guri i Zi, čije su pritoke reke Radeška i Brod, kao i reka Restelica koja izvire ispod vrha Vraca, a koju stvaraju više izvorišta i potoka. Obe reke se ulivaju u Beli Drim a preko njega u Jadransko more.

Ova teritorija takođe ima neka sezonska jezera (jezero Šutman, Defoe, itd.), koja se stvaraju topljenjem snega, dok tokom leta i u sušnim periodima gube svoju vodu. Najvažnije jezero je Brezničko jezero, ispod vrha Koritnik (u blizini sela Brezna) na nadmorskoj visini od 935 m.

Teritorija opštine Dragaš predložena za deo NP Šar-planine obuhvata:

• Guri i Zi – skijaška staza

• Region Broda – prirodni rezervat (Rupicapra - rupicapra)

• Restelica – sredina sa prelepim pejzažom i jezerima na preko 2000 m nadmorske visine

• Bredik – čiste šume jele (Abietum alba)

• Koritnik – čiste šume munike (Pinetum heldreichii)


151

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje

Aneks 3. Spisak aktivnosti

Cilj S1 Potpuna administracija i efikasno upravljanje Nacionalnim parkom Šar-planinom

Cilj Aktivnost/mera/projekat Učesnici Odgovorni za primenu Rok Finansijski

izvro Cena u evrima

A1 Izrada i usvajanje zakona o nacionalnim parkovima MSPP – Skupština Kosova

UNP * MSPP

A2 Izrada amandmana na član 7. Zakona o šumama 2003/6, i člana 1.1. AU br. 07/2003, od 17.12.2003. god.

MSPP, (UNP, LO, AKMN)

MSPP, MPŠRR (UNP, KAŠ)

* MSPP

A3 Širenje organa Parka na Štrpce i Kačanik MSPP – dve opštine UNP * MSPP

30,000

A4 Potpisivanje memoranduma o saradnji (MSPP, UNP, KPS, sudovi, KAŠ, ekološka udruženja, lovci, stočari, itd.)

MSPP UNP * MSPP

3,000

S101. Funkcionisanje jedinstvenog odgovornog tela za upravljanje

A5 Izrada radnog plana i priprema, do izrade plana upravljanja UNP UNP * MSPP

A1 Istraživanje svih bioloških, kulturoloških i društvenih/ekonomskih osobina, i abiotičkih faktora MSPP

MSPP, UNP, naučne institucije

** MSPP - Donatori

150,000

A2 Javne konsultacije MSPP UNP ** MSPP - Donatori

10,000

A3 Priprema standarda, režim praćenja, uslovi i preporuke, i konkretne aktivnosti MSPP UNP ** MSPP -

Donatori

30,000

S102. Izrada plana upravljanja za teritoriju Nacionalnog parka Šar-planine

A4 Obuka i mere za realizaciju plana MSPP UNP ** MSPP - Donatori

20,000

A1 Ciljevi organa Parka MSPP UNP * MSPP 100,000

A2 Kontrola, praćenje i oporezivanje MSPP UNP * MSPP 20,000

A3 Osmišljavanje nove organizacione strukture MSPP UNP * MSPP

A4 Različiti mehanizmi rada MSPP MSPP, UNP * MSPP 30,000

A5 Konsultacije i analiza komentara različitih interesnih grupa

UNP, ISP, AKMN

UNP, ISP, AKMN *

A6 Uvođenje eventualnih izmena i dopuna u nacrtu prostornog plana i plana upravljanja za NP

UNP, ISP, AKMN

UNP, ISP, AKMN *

S103. Efikasno upravljanje i širenje organa Parka

A7 Usvajanje i realizacija prostornog plana i plana Skupština MSPP, UNP **


152

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

upravljanja za NP Kosova

Cilj S2 Zaštita, očuvanje i korišćenje prirodnih resursa za održivi razvoj Parka

Cilj Aktivnost/mera/projekat Učesnici Odgovorni za primenu

Rok Finansijski izvro

Cena u evrima

A1 Pripremiti marketinška sredstva za štampane i elektronske medije o NPŠP

MSPP /DP, informativna služba

informativna služba / MSPP

* KBK 8,000

A2 Osmisliti obrazovni materijal za predmetnu nastavu u osnovnim i srednjim školama MSPP, MONT MONT,

UP * KBK 5,000

A3 Izraditi i objaviti mape, brošure, letke, reklame i kalendar turističkih aktivnosti

MSPP / DP, KEPA, DMM, MPŠRR/KAŠ

MSPP /DP ** KBK 30,000

A4 Izgradnja kapaciteta vodiča na dva glavna ulaza/kontrolna punkta Parka

MSPP /DP, KEPA, MTI/DT, MKOS/DC

DP ** KBK 10,000

A5 Organizacija obrazovnih ekskurzija o važnosti Nacionalnog parka

MONT / opštinska odeljenja za obrazovanje

MONT, DP ** KBK

A6 Dobiti i postaviti informacije i orijentacione znakove i simbole, izgraditi ih od prirodnog materijala i prema standardima

MSPP /KEPA, DP DP * KBK

50,000

A7 Pripremiti program informisanja o Parku za meštane i naselja u okolini, sa temama vezano za životnu sredinu, pejzaž, tradiciju i budući razvoj turizma

MTI/DT, MSPP /DP,KEPA, MKOS/DC

DP, NVO I odgovarajuće opštine

**

KBK, privatni sektor i donatori

50,000

A8 Izgradnja dva glavna mesta ulaska (Prevalac, Štrpce) i tri sekundarna (Suva Reka, Dragaš i Kačanik), i izlaganje vrsti flore i faune NPŠP na tim mestima

MSPP /DP DP ** KBK 450,000

S2O1. Svest i informisanje o Nacionalnom parku Šar-planini

A9

Izraditi administrativno uputstvo – propise za Nacionalni park, oko: - dozvoljenih i zabranjenih aktivnosti, i novčanih kazni za proizvođače, investitore i zagađivače (pravna i fizička lica) unutar i oko Parka; - norme i pravila ponašanja; - priprema i praćenje regulacionih planova, i - uslovi dozvoljavanja i praćenja izgradnje u III zoni zaštite i zoni zajedničkog uticaja

MSPP /DMM, KEPA, DP, DSP, ISP

DP, Inspektorat

* KBK 5,000

S2O2. Podela na zone i širenje Nacionalnog parka Šar-planine

A1 Utvrđivanje novih predloženih granica na terenu, sa ciljem da se identifikuju prirodne vrednosti NPŠP i da se izvrši demarkacija

MSPP / DP, KEPA, ISP, odgovarajuće opštine,

DP, KEPA, ISP

** KBK 9,500


153

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje

stručnjaci

A2 Demarkacija novih striktnih rezervata i prihvatnih zona granica. Demarkacija tih oblasti na terenu.

KEPA, DM, DP, ISP, stručnjaci DP ** KBK

10,000

A3

Priprema, praćenje, popis i objavljivanje naučnih studija o izvodljivosti o oblastima od posebnog značaja (identifikovanih i novih), u definisanju i objavljivanju prirodnih rezervata.

KEPA, DP, DMM, ISP, nezavisni stručnjaci

KEPA,DP, nezavisni stručnjaci

* KBK 50,000

A4 Određivanje i uspostavljanje osmatračnica za posetioce Parka u blizini prirodnih rezervata i pejzaža.

MSPP, DP, KEPA, stručnjaci,

DP ** KBK 9,000

A5 Demarkacija novih granica i oblasti u Parku. MSPP / DP, ISP, KEPA, stručnjaci,

MSPP /DP, ISP, KEPA

** KBK

A1 Potpisivanje memoranduma o saradnji za zaštitu šuma između MSPP/MPŠRR, KPS i opštinskih sudova (odgovarajućih opština čiju teritoriju obuhvata NP).

MSPP/MPŠRR, DP, KAŠ, KPS, opštinski sudovi – Prizren, Štrpce, Suva Reka, Kačanik

MSPP/ DP, KAŠ, KPS, opštinski sudovi – Prizren, Štrpce, Suva Reka, Kačanik

** MSPP 1,500

A2

Izrada AU od strane MSPP o trenutnom zabranjivanju nezakonite seče šuma i povećanim novčanim kaznama za nezakonite korisnike prirodnih resursa Parka (u skladu sa Zakonom o zaštiti prirode, član 41, stav 5).

MSPP DP * MSPP 500

A3 Povećan broj stražara, unapređenje radnih uslova i prava za praćenje, telekomunikacije, zaštitu i kretanje. MSPP/DP, KAŠ DP ** MSPP/KBK

66,000

A4 Izgradnja staza, barijera i nasipa sa ciljem da se šume zaštite od požara, seče, erozije i lavina. MSPP/DP, DP ** KBK

10,000

A5 Kontrolisana fitosanitarna seča, nutricija šuma, osim I striktne zone. DP, KAŠ DP, KAŠ *** KBK

S2O3. Zaštita šuma od ljudskog i prirodnih faktora

A6 Identifikovanje lokacija za proređivanje, pošumljavanje, i nasipanje, u cilju zaštite i razvoja šuma. DP, KAŠ Stručnjaci

za šume * KBK

A1 Ispitivanje, evidentiranje i popis vrsti, definisanjem okvira vrsti.

DP, Univerzitet, Kat. za biologiju, KEPA

Grupa stručnjaka *** KBK

70,000 S2O4. Zaštita i očuvanje bioraznovrsnosti

A2 Izrada i objavljivanje botaničkog atlasa Parka. DP, Univerzitet, Kat. za biologiju, KEPA

Grupa stručnjaka * KBK

30,000


154

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

A3 Ispitivanje, evidentiranje i popis životinjskih vrsti, posebno endemičnih, definisanjem okvira vrsti.

DP, Univerzitet, Kat. za biologiju, KEPA

Grupa stručnjaka *** KBK

70,000

A4 Izrada i objavljivanje zoološkog atlasa Parka. DP, Universiteti Dega e Biologji. KEPA

Grupa stručnjaka ** KBK

30,000

A5 Izrada „Crvene knjige“ flore i faune MSPP Grupa stručnjaka ** KBK

20,000

A6 Izrada mape endemičnih vrsti, ugroženih staništa i oblasti biljnih i životinjskih vrsti i zajednica.

MPŠRR/KAŠ, DP **

A1 Izrada plana upravljanja za NPŠP MSPP DP, ISP ** KBK 1,800,000

A2 Memorandum o razumevanju o koordinaciji aktivnosti između relevantnih institucija za praćenje: DP, KIHM, KEPA i KIPH.

MSPP, MSh

DP, KEPA, KIHM i KIPH

** 2,500

A3 Izgradnja hidrometeorološke stanice. MSPP DP, IHMK ** KBK 60,000

A4 Sastavljanje okvira za godišnje izveštaje o stanju životne sredine. DP DP *** MSPP

2,250

A5 Hitno zaustavljanje kamenoloma unutar Parka i u dometu od 1000 m od granica Parka. MSPP DP * MSPP

A6 Demarkacija prirodnog pejzaža u Parku. KEPA, stručnjaci, ISP, DP

DP * MSPP 3,000

A7

Izraditi okvir kontrolisanog i racionalnog korišćenja resursa Parka: poljoprivredno zemljište, pašnjaci, livade, planinsko voće i lekovito bilje, kao i voda, prema planu upravljanja.

DP, KEPA, ISP, KAŠ, privatni sektor

DP ** KBK

A8 Evidentiranje i kontrola stoke unutar teritorije Parka i priprema stimulativnih poreza za privatni sektor. MSPP DP, DU ***

A9

Ponovno pošumljavanje oblasti zahvaćene jakom i veoma jakom erozijom, u II i III zoni zaštite, u oblastima gde to teren dozvoljava (oblasti identifikovane u mapi erozije).

MSPP /DM, KEPA, DP, DU MPŠRR/KAŠ, MEF

DP,KEPA *** KBK

A10

Izgradnja nasipa od prirodnih materijala u oblastima ugroženim erozijom (poljoprivredno zemljište, pašnjaci, fizička infrastruktura), izbegavanjem rizika od eventualnih lavina.

MSPP /DU, DP, KEPA DP,KEPA *** KBK

S2O5. Zaštita, praćenje i racionalno korišćenje resursa Parka

A11 Inspekcija i praćenje izgradnje i zaštita prirodnih elemenata, u urbanim centrima i mestima (sakupljanje smeća, tretman otpadnih voda, itd.).

MSPP MSPP ***

3,245,250


155

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje

Cilj S3 Tehnička infrastruktura i razvoj pomoćnih usluga

Transport i infrastruktura


Rok Finansijski izvro Cena u evrima

A1 Izgradnja pešačkih staza. MTPT, MSPP Odgovarajuće opštine

** KBK 3,300,000

A2 Asfaltiranje puta R118, deonica Delovce – Vrbeštica. MTPT, MSPP MTPT *** KBK 5,000,000

A3

Izgradnja puta koji povezuje Gradac, severni deo Nacionalnog parka (opština Suva Reka), obezbeđujući lokaciju za odmor, rekreaciju i lečenje regionalnim putem R118.

MTPT, MSPP, SO Suva Reka

MTPT, SO Suva Reka

*** KBK 1,400,000

A4 Izgradnja putne saobraćajnice Drajkovac – Firaja – Brod.

MTPT, MSPP, SO Štrpce

MTPT, SO Štrpce * KBK

3,400,000

A5 Asfaltirati lokalni put, od raskrsnice sa putem R115, do sela Planjane.

MTPT, MSPP, SO Prizren

MTPT, SO Prizren ** KBK

1,100,000

A6 Izgradnja putne saobraćajnice koja povezuje selo Zaplužje (opština Šar) i lokalitet Guri i Zi, sa mestom namenjenim za sport/rekreaciju.

MSPP, SO Dragaš

MTPT, SO Dragaš ** KBK

1,900,000

A7 Izgradnja putne saobraćajnice koja povezuje Nënahishte (opština Kačanik), sa mestom namenjenim za odmor i rekreaciju, regionalnim putem R116.

MTPT, MSPP, SO Kačanik

MTPT, SO Kačanik *** KBK

1,700,000

A8 Sastavljanje studije o izvodljivosti za železničku prugu Brod – Sevce (opština Štrpce).


MA Štrpce, donatori

***

KBK - 50%, donatori 50%

S3O1. Lak pristup putevima i stazama do svih oblasti Nacionalnog parka i u blizini, koje vredi posetiti (Aktivnosti u pravcu postizanja ovog cilja su predstavljene u odgovarajućem polju)

A9 Izgradnja električne pruge Brod – Sevce (ukoliko projekat bude izvodljiv), sa svojim ograncima do ski-liftova i žičara.


MA Štrpce, privatni investitori, zajam

***

KBK-30%, privatna ulaganja 40%, spoljni zajam 30%

18.000.000

A1 Uspostavljanje saobraćajne linije Doganovce – Štrpce – Prevalac – Prizren. MTPT MTPT * KBK S3O2.

Obezbeđivanje redovnog javnog saobraćajnog A2 Uspostavljanje saobraćajne linije Suva Reka – Mušutište

- Delovce – Vrbeštice – Štrpce. MTPT MTPT *** KBK


156

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

A3 Uspostavljanje redovne linije koja povezuje sportske, rekreacione i rehabilitacione objekte unutar i van Parka. MTPT MTPT *** KBK

A4 Uspostavljanje saobraćajne linije Doganovce - Brod - Firaja - Drajkovac – Gotovuša. MTPT MTPT, SO

Štrpce * KBK

A5 Uspostavljanje saobraćajne linije Prizren - Rečane – Nebregoste. MTPT MTPT, SO

Prizren ** KBK

A6 Uspostavljanje saobraćajne linije Prizren - Rečane – Planjane. MTPT MTPT, SO

Prizren ** KBK

A7 Uspostavljanje saobraćajne linije Prizren - Rečane - Drajčić MTPT MTPT, SO

Prizren ** KBK

A8 Uspostavljanje saobraćajne linije Prizren - Rečane - Gornje Selo MTPT MTPT, SO

Prizren * KBK

A9 Uspostavljanje saobraćajne linije Doganovce - Štrpce – Sevce MTPT MTPT, SO

Štrpce * KBK

prevoza

A10 Uspostavljanje saobraćajne linije Doganovce – Donja Bitina – Gornja Bitina MTPT MTPT, SO

Štrpce ** KBK

A1 Obezbeđivanje parking mesta na mestima ulaska u Park.

MSPP, odgovarajuće opštine

Odgovarajuće opštine

** KBK

A2 Obezbeđivanje parking mesta u Štrpcu, na Brezovici, Sevcu, Delovcu, Gornjem Selu, Mušnikovu i Rečanu.



** KBK

S3.O3. Obezbeđivanje dovoljno parking mesta

A3 Pregovori i sklapanje ugovora sa vlasnicima parking zona.



** KBK

A1 Aktiviranje žičara i ski-liftova koji trenutno ne funkcionišu na Brezovici. SO Štrpce

SO Štrpce, privatni investitor

** Privatni investitor

S3O4. Obezbeđivanje prevoza za skijaše do staza

A2 Ugradnja novih ski-liftova i žičara u Ski centru Brezovica, a kasnije i u planiranim ski-centrima u Prevalacu, Tumbi i na Ljubotenu.

MSPP, MTI, SO Štrpce

SO Štrpce, privatni investitor

***

KBK - - 20%, privatni investitor - 80%

Energetska infrastruktura


157

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje

A1 Sastaviti studiju o procenjenoj potražnji za električnom energijom u narednih 10 godina za Park i okolna naselja.

MSPP, MER, odgovarajuće opštine

MER, odgovarajuće opštine, EKK, donatori

**

KBK - 50%, donatori - 50%

45,000

A2 Odrediti profesionalnu ekipu ili adekvatnu instituciju da sastavi studiju.



*

A3 Sastaviti studiju o izvodljivosti za razvoj mini hidrocentrala na rekama Lepenac i Ljumbarda.



**


540,000

A4 Odrediti profesionalnu ekipu ili adekvatnu instituciju da sastavi studiju o izvodljivosti za razvoj mini hidrocentrala na rekama Lepenac i Ljumbarda.



*

A5 Razvoj mini hidrocentrala, ako je izvodljivo, nakon određivanja odgovarajuće lokacije.


MER, odgovarajuće opštine, EKK, kreditor

***

KBK - 20%, spoljni zajam - 80%

20,000,000

A6 Rekonstrukcija postojećih trafostanica. MER, odgovarajuće opštine

MER, odgovarajuće opštine, EKK

** KBK

A7 Određivanje broj a novih trafostanica, nakon sprovođenja studije o potražnji i lokalitetima za snabdevanje električnom energijom.

MER, odgovarajuće opštine


** KBK

S3O5. Obezbeđivanje električne energije za Park i okolna naselja

A8 Ugradnja novih transformatora. MER, odgovarajuće opštine


*** KBK


158

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

A9 Rekonstrukcija visokonaponskih linija kojima se Park snabdeva iz Prizrena i Uroševca.

MER, odgovarajuće opštine


** KBK

Vodna infrastruktura

A1

Naučne analize površinskih voda u katastarskoj knjizi (podaci postoje), kako bi se došlo do zaključka koji se izvori mogu koristiti za snabdevanje Parka i okolnih naselja pijaćom vodom.


MSPP, opštine vodovodi, donatori

**


A2 Ispitivanje i otkrivanje drugih površinskih izvora vode. MSPP, odgovarajuće opštine


***


A3 Odrediti profesionalnu ekipu ili adekvatnu instituciju za naučnu analizu površinskih voda, ispitivanje i otkrivanje drugih izvora površinske vode.



**

A4 Sastaviti studiju o izvodljivosti za razvoj akumulacije za snabdevanje Parka i okolnih naselja vodom, na jednoj od sledećih lokacija: Semaja, Brod i Rečane.



**


A5 Odrediti profesionalnu ekipu ili adekvatnu instituciju za studiju o izvodljivosti za razvoj akumulacije.



*

A6 Izgradnja brane i drugi neophodni radovi na stvaranju rezervoara na jednoj ili više lokacija, ukoliko bude izvodljivo.



***

KBK - 20%, spoljni zajam - 80%

A7

Sastaviti studiju o proceni potražnje za pijaćom vodom u Parku i okolnim naseljima, u narednih 10 godina, kao i o postojećim kapacitetima javnih sistema vodosnabdevanja i kanalizacije.



**


A8 Odrediti profesionalnu ekipu ili adekvatnu instituciju za studiju o pijaćoj vodi i kanalizaciji.



*

S3O6. Razvoj javnih sistema vodosnabdevanja u parku i okolnim naseljima

A9 Izgradnja javnog sistema vodosnabdevanja u kapacitetu koji će se odrediti studijom, za snabdevanje NP i okolnih naselja, iz površinskih voda ili veštačkih rezervoara.


MSPP, opštine vodovodi, privatni investitor, donatori

***

KBK - 30%, inv. privatno - 40%, spoljni zajam - 30%


159

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje

A10 Izgradnja javnog sistema kanalizacije u Parku i okolnim naseljima, u skladu sa procenama iz studije.


MSPP, opštine vodovodi, privatni investitor, donatori

***

KBK - 50%, in. privatno - 50%

A11 Izgradnja postrojenja za tretman otpadne vode i sakupljanje otpadne vode.


MSPP, opštine vodovodi, privatni investitor, kreditor

**

KBK - 30%, inv. privatno - 40%, spoljni zajam - 30%


160

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Telekomunikacije

A1 Pokrivenost mobilnom telefonijom u Parku i okolnim naseljima.

MSPP, MTPT, odgovarajuće opštine

MSPP, MTPT, opštine, javno preduzeće, privatni investitor

*

Javno preduzeće ili privatni investitor

A2 Ugradnja repetitora mobilne telefonije u slobodnim šumskim oblastima, van striktnih prirodnih rezervata.

MSPP, MTPT, odgovarajuće opštine

MSPP, MTPT, opštine, javno preduzeće, privatni investitor

*

Javno preduzeće ili privatni investitor

A3 Odrediti ekipu Ministarstva sredine i prostornog planiranja koja će pratiti ugradnju repetitora mobilne telefonije.



* KBK

A4

Pristup fiksnoj telefoniji i internetu koji će pokrivati širu teritoriju, i širenje usluga fiksne telefonije na sve javne stambene zone u Nacionalnom parku i okolnim naseljima.

MTPT, odgovarajuće opštine

MTPT, opštine, javno preduzeće, privatni investitor

***

Univerzalni servisni fond, javno preduzeće ili privatni investitor

S3O7. Razvoj poštanskih i telekomunikacionih usluga u Parku i okolnim naseljima

A5 Postavljanje poštanskih sandučeta u svim rekreacionim, rehabilitacionim oblastima Parka i okolnim naseljima koje će posećivati turisti.

MTPT, odgovarajuće opštine

MTPT, opštine, javno preduzeće

*** Javno preduzeće - PTK

Infrastruktura upravljanja otpadom

A1 Postavljanje korpi za smeće na određenim lokacijama u Parku i okolnim naseljima.



* KBK

A2 Izgradnja deponije na određenoj lokaciji van Nacionalnog parka.


MSPP, opštine, privatni investitor

**

KBK - 50%, in. privatno - 50%

S3O8. Efikasno upravljanje otpadom

A3 Odrediti zaposlene koji će novčano kažnjavati one koji smeće bacaju van mesta za to namenjenih.



**

56,385,000


161

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje Cilj 4 Zajednički uticaj između Parka i okolnih naselja


Rok Finansijski izvro Cena u evrima

A1 Izrada plana upravljanja za NP. MSPP /DP DP * MSPP, IJ 150,000

A2 Izrada URP – urbanističko regulacionog plana za turistički centar Brezovicu.

MSPP /DP, SO Štrpce

DP, SO Štrpce * KBK

50,000

A3 Izrada URP – urbanističko regulacionog plana za turistički centar Prevalac.

MSPP /DP, SO Prizren

MESP/DP SO Prizren

* KBK 50,000

A4 Izrada URP – urbanističko regulacionog plana za zdravstveno turistički centar Maćurište, Suva Reka.

MSPP /DP, SO Suva Reka

MSPP /DP SO Suva Reka

* KBK 30,000

A5 Izrada URP – urbanističko regulacionog plana za turistički centar „Guri i Zi" – Dragaš.

MSPP /DP, SO Dragaš

MSPP /DP SO Dragaš

* SO, IP 60,000

A6 Izrada URP – urbanističko regulacionog plana za turistički centar „Ahishtë" - Kačanik

MSPP /DP, SO Kačanik

MSPP /DP SO Dragaš

* SO, IP 60,000

A7 Identifikacija i adaptacija planinskih kuća u konake, na način na koji će se promovisati eko-turizam, zdravi turizam i agro-turizam u Parku.

MSPP /DP DP * KBK,IP 200,000

A8

Izraditi urbanističko regulacione planove za naselja u okolini Parka, kao deo opštinskih razvojnih planova i u skladu sa PP NP Šar-planine: Gornje Selo, Brezovica, Zaplužje, Sevce, Stružje.

SO SO * KBK

A9 Pratiti i kontrolisati razvoj, u skladu sa urbanističko regulacionim planovima, unutar Parka. MSPP /DP DP, SO *** KBK

S4O1. Planirani razvoj oblasti unutar Parka i okolnih naselja

A10 Pratiti i kontrolisati razvoj, u skladu sa urbanističko regulacionim planovima, oko Parka. SO SO *** KBK

A1 Stvaranje koordinacionog tela između susednih opština za definisanje zajedničkih razvojnih ciljeva (koje čine opštinski službenici i građani).

SO, MLS SO, MLS ** KBK 50,000

S4O2. Saradnja između opština Nacionalnog parka Šar-planine oko ruralnog razvoja

A2 Usklađivanje ORP opština na čijoj teritoriji je Parka, kroz zajedničke regulacione planove susednih seoskih sredina od zajedničkog interesa.

SO, MLS SO, MLS * KBK 250,000


162

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

A1 Podizanje svesti praksama iz regiona i sveta, oko potencijalne koristi ekološkog upravljanja Parkom; uključujući studijske posete.

SO, MONT, MTI/DT, MKOS, MPŠRR, MSPP, MLS

NVO * KBK 200,000

A2

Organizovati obuku o standardnim eko-proizvodima i drugim zanatskim proizvodima sa ručno pravljenim logoom NP Šar-planine; brošura tradicionalnih proizvoda iz ovih sredina, za promovisanje jedinstvenih proizvoda sa logoom i pečatom kvaliteta.

MA, MONT, MKOS, MPŠRR, MSPP, MLS

NVO ** KBK 400,000

A3 Obezbeđivanje poreskih olakšica za stimulisanje meštana da se uključe u industriju turizma i da promovišu lokalnu turističku ponudu.

MEF, SO SO * KBK

A4 Uspostavljanje malih turističkih preduzeća. MTI, MKOS, MPŠRR SO *** IP, IJ

A5 Stvaranje farmi pastirskih pasa Šar-planine. MPŠRR, SO MPŠRR, SO * IP, IJ, KBK

60,000

S4O3. Podrška naseljima Parka oko pružanja turističke ponude, eko-proizvoda i marketinga

A6 Održavanje puteva, pešačkih staza, vrtova, pašnjaka i poljoprivrednih oblasti u naseljima oko Parka. SO SO, SP *** KBK

A1 Uključivanje NVO u podizanju svesti populacije oko očuvanja i predstavljanja tradicionalnih narodnih vrednosti zajednica.

MKRS, SO OJQ * KBK, IJ 150,000

A2 Organizovati nasumične aktivnosti u školama za kulturna i umetnička društva iz zajednica.

MONT, MKOS, SO SO *** KBK, IJ 50,000

S4O4. Podizanje svesti oko očuvanja tradicionalne kulture zajednica u mestima oko Parka i oko aktivnosti koje utiču na razvoj eko-turizma

A3 Podrška zanatskim radionicama. MKOS, MEF, MTI, MLS, SO OJQ ** KBK, IJ, IP 500,000


163

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje Cilj 5 Održivi privredni razvoj Parka

A1 Pravna pomoć javnim-privatnim partnerstvima. MTI SO * KBK

A2 Koncesiona ulaganja u turističke centre (infrastruktura i hoteli) za dugoročno korišćenje kapaciteta, prema sporazumima.

MTI, SO, DP SO, DP *** IP, IJ

A3 Izgradnja sportskog/turističkog centra na Brezovici, u skladu sa regulacionim planom.

SO, MTI, MSPP SO, DP ** IP, IJ

A4 Izgradnja sportskog/turističkog centra u Prevalacu, u skladu sa regulacionim planom.


A5 Izgradnja zdravstvenog/turističkog centra u Mućurištu, Suva Reka, u skladu sa regulacionim planom.


A6 Izgradnja sportskog/turističkog centra u „Guri i Zi" - Dragaš, u skladu sa regulacionim planom.

MTI, SO, MSPP SO ** SO, IP

S5O1. Javna-privatna partnerstva za obezbeđivanje uslova za nova ulaganja u rekreacione objekte

A7 Ubrzati privatizaciju objekata na Brezovici. KPA, MTI KPA *

A1 Uspostavljanje kancelarije organa Parka u Parku. MSPP /DP MSPP /DP * MSPP 200,000

A2 Organizovanje kontrolnih punktova na ulazima u Park. MSPP /DP MSPP /DP * MSPP 60,000

A3 Uspostavljanje malih bankarskih i poštanskih usluga, radnji sa suvenirima, marketinških agencija i informativnih službi za smeštaj.

MSPP /DP MSPP /DP * IP,IJ 100,000

S5O2. Uspostavljanje objekata za nadzor, praćenje, kao i poslovnih objekata za Park

A4 Uspostavljanje prirodnjačkog centra i botaničke bašte, istraživačkih oblasti. MSPP /KEPA MSPP /

KEPA ** KBK 500,000

A1

Izraditi administrativno uputstvo/uredbu o korišćenju oblasti Parka za pašnjak, sakupljanje manjih voćnih plodova i lekovitog bilja, dozvoljavanju poseta za naučne/istraživačke grupe i za procenu troškova.

MSPP, MPŠRR, MSPP /DP * KBK

A2 Odrediti oblasti, površinu i termine za ispašu stoke i sakupljanje voća i bilja u svrhu naučnog istraživanja.

MSPP, MPŠRR, MSPP /DP * KBK

S5O3. Koristi od ekološke upotrebe Parka

A3 Organizovati i upravljati pešačkim stazama za organizovane posete. MSPP /DP MSPP /DP * KBK

A1 Uvrstiti predmete o turizmu u nastavni plan i program, i u stručnim školama za opštine u okolini Parka. MSPP, SO SO * KBK

S5O4. Dodati predmete vezano za turizam nastavnom planu i programu

A2

Uvrstiti predmete o turizmu u visokom obrazovanju, na fakultetima ili višim turističkim školama, kao i specijalizaciju u toj oblasti, da bi se unapredio kvalitet i razvio turizam na Kosovu.

MSPP, SO SO, UP * KBK


164

MSP

P –

Inst

itut

za P

rost

orno

Pla

nira

nje

Cilj 6a) Međunarodno priznat i prihvaćen Park; b) Međunarodna i prekogranična saradnja oko zaštite i razvoja Parka

A1 Izraditi mape, brošure i video klipove o vrednostima i kapacitetima NP Šar-planine. MSPP, MTI/DT, * KBK 50,000

A2

Distribucija promotivnog materijala za NP Šar-planine kroz domaće i međunarodne medije, domaće i strane turističke agencije, ambasade Kosova u inostranstvu i turističke agencije koje nude destinaciju Kosova.

MTI, MSPP, MKOS,

MTI, MSPP, MKOS,

* KBK 500,000

S6O1. Promovisanje prirodnih, pejzaških i turističkih vrednosti Parka

A3 Aktivno učešće na međunarodnim konferencijama o turizmu i zaštiti životne sredine.

MTI, MSPP, MKOS, MPŠRR, PMO, EIA, MLS


*** KBK 600,000

A1 Pokretanje i okončanje procesa ratifikacije ovih konvencija od strane MSPP, Vlade Kosova.



* KBK

A2

Ubrzavanje ratifikacije uključivanjem međunarodnih organizacija koje se bave životnom sredinom, kancelarija za vezu i ambasada koje se nalaze na Kosovu.



* KBK 50,000

S6O2. Ratifikacija međunarodnih konvencija (RIO, Kjoto, ESPOO, Lugano, itd.) i primena obaveza koje iz njih proizilaze

A3 Prijava za priznavanje od strane međunarodnih organizacija poput IUCN-a, STO, itd.



** KBK 100,000

A1

Potpisivanje memoranduma o međuopštinskoj saradnji između opština/naselja na Kosovu i u Makedoniji obuhvaćenih teritorijom Šar-planine, oko zajedničke zaštite i razvoja – uspostavljanje međuopštinskih tela za pokretanje i koordinisanje prekogranične saradnje.

MLS i granične opštine


* IJ, KBK, BiBJRM, IP,

10,000

S6O3. Saradnja oko NP Šar-planine između Kosova i susednih zemalja, regionalnih zemalja i šire

A2

Potpisivanje memoranduma o prekograničnoj saradnji između Kosova i Makedonije o zaštiti i razvoju Šarskih planina – uspostavljanje prekograničnih tela za pokretanje i koordinisanje prekogranične saradnje.

MLS, PMO, EIA MLS, PMO, EIA * KBK 10,000


165

MSP

P –

Inst

itut

za p

rost

orno

pla

nira

nje A3

Potpisivanje memoranduma o saradnji između Kosova i regionalnih zemalja o podeli iskustava u zaštiti i razvoju nacionalnih parkova.

MLS, PMO, EIA MLS, PMO, EIA * KBK 50,000

A1 Usklađivanje opštinskih/lokalnih razvojnih strategija u pograničnim oblastima da bi se identifikovali i izabrali prioriteti u prekograničnom ruralnom razvoju.



* IJ, KBK, BiBJRM, IP,

100,000

A2 Izraditi propise o ekološkom upravljanju Parkom, usklađivanjem efikasnih mera zaštite prekograničnih resursa.

MSPP, MLS i Makedonija

MSPP, MLS i Makedonija

** IJ, KBK, BiBJRM, IP,

200,000

A3 Širenje i razvoj postojeće prekogranične infrastrukture, kroz poštovanje savremenih ekoloških kriterijuma, za put Dragaš-Tetovo.

MSPP, MTPT, MLS, i Makedonija

MSPP, MTPT, MLS, i Makedonija

** IJ, KBK, BiBJRM, IP,

1,500,000

A4 Razvoj zajedničkog centra za procenu i praćenje uticaja na životnu sredinu.

MSPP, MPŠRR, MLS

MSPP, MPŠRR, MLS

*** IJ, KBK, BiBJRM, IP,

400,000

A5 Izrada zajedničkog projekta za obezbeđivanje uslova za prekograničnu saradnju i korišćenje turističkih kapaciteta na Brezovici i u Popovoj Šapki.

MLS, opština Tetovo, Štrpce, MTI, MSPP

MLS, opština Tetovo, Štrpce, MTI, MSPP


1,500,000

A6 Prekogranična podrška uspostavljanju preduzeća sa zajedničkim logooima za promovisanje eko-proizvoda u Evropi i šire.

MTI, MSPP, MPŠRR, MLS i Makedonija

MTI, MSPP, MPŠRR, MAPL


2,000,000

S6O4. Saradnja za međunarodne fondove za zajedničke projekte Kosova i Makedonije za granični deo Šar-planine

A7 Pokrenuti zajednički projekat o istraživanju i potencijalnoj proizvodnji energije korišćenjem vetra, sunca i biomasa.

MTI, MER, MSPP i makedonska ministarstva

MTI, MER, MSPP i makedonska ministarstva


1,500,000

11,690,000

Rokovi: * Kratkoročno (do 2 godine); ** Srednjeročno (2-5 godina); *** Dugoročno (preko 5 godina) Total: 71,320,250 Neke od prikazanih cena izračunate su prema informacijama dobijenim od odgovarajućih izvora, dok preostale cene predstavljaju procenu dobijenu iz trendova u relevantnim aktivnostima.

260810 pnmsh - plani hapësinor - srb - ammk-rks.net · nacionalni park “sar planina” –...

Documents