~ };{ 12.ULUSLARARASI

::ı:f~~~C8~3~~ . T E B L İ G L E R

Sempozyum. Tarihi : 6 - 7 - 8 Kasım 2015

Eyüp BelediyesiKültür Yayınları No: 81

Eyüp Belediyesi Kültür Yayınlan Adına Sahibi : Remzi Aydın

Proje Sorumlusu : Ahmet Turan Koçer

Yaym Yönetmeni : Davut Akgül

Editör : Hüseyin Karaca

Yayma Hazırlık : Ümit Aksoy, Cemil Nazlı, Abdülbaki Başer

Tasanm ve İç Düzen : N uhun Gemisi Reklam ve İletişim Hizmetleri

ISBN : 978-975-6087-13-8

Baskı : Mavi Ofset

Basım Yayın Tic. San. Ltd. Şti.

İkitelli O.S.B. Mahallesi Heskoop Sanayi Sitesi

Sinpaş İş Modern ݧ Merkezi Blok Kat: 1

No: 22/23 Başakşehir /İSTANBUL

Tel: (0212) 549 25 28 (pbx) Fax : {0212) 549 26 84

www.maviofset.com c-mail: maviofsct@maviofset.com

istanbul, 2016

EYÜP BELEDİYESİ

KÜLTÜR İŞLERi MÜDÜRLÜGÜ

444 3000

www.eyup.bel.tr

12. Uluslararası Eyüp Sultan Sernpozyuınu, Siycr Vakfı işbirliğiyle düzenlenmiştir.

V.Oturum: istanbul'un Fethi

ARAP KAYNAKLARINDA KONSTANTiNiYYE'NiN FETHi

İbn Tağriberdi'nin lG tabmda + Konstantiniyye'nin Fethi Hakkındaki

Anlattıklan (Havadisu'd-Duhfu:)

İbn Tağriberdi'nin Konstantiniyye'nin Fethi'ne + Dair Yazdıkları (en-Nücfun ez-Zahire)

. ~ Konstantiniyye'nin Fethi ile Ilgili +

En Önemli Çağdaş Arap Kaynakları

Fatih Sultan Mehmet'in Mısır + Sultanı el-Eşrefİnal'a Mektubu

Osmanlı-Arap İlişkileri +

•.

Prof. Dr. Muhammed Harb

Kaltire Aynü' ş-Şems Üniversitesi' nden

mezun oldu. 1973 yılında doktora için

/ Türkiye'ye geldi. 6 yıl Türkiye'de kal­

dı. 1980 yılında İstanbul Edebiyat

Fakültesi Yeni Çağ Tarihi Kürsüsü' nde

"Yavuz Sultan Selim ve Mısır Seferi"

~d.ıı çalışmasıyla doktorasını yap­

tı. Mısır'da yetiştiği üniversiteye öğ­

retim görevlisi olarak döndü. 1982-

85 arasında Ortadoğu Araştırmalan

Merkezi'nde müdür yardımcısı ola­

rak çalıştı. İmam Muhammed bin

Suud Üniversitesi Dava Fakültesi'nde

Osmanlı Tarihi okuttu . Ders kitap­

lanın hazırla~ kornitede üye oldu.

Halen Kahire Aynü' ş-Şems Üniversitesi

Edebiyat Fakültesi'nde Osmanlı Tarihi

bölümde çalışmalarını sürdürmektedir.

İmam Ahmed b. Hanbel, Müsned'inde şu hadisi rivayet eder: "Resulull:ıh (sas)

buyurdu ki : 'Konstantiniyye muhakkak ki bir giin Jethedilecektir. Onu fe theden komutan ne gii­

zel komuta ndır. Oııu jetlıeden ordu ne gUzel ordu dur. w 2

Sanının bu müjdelı hadis, hicr1 1. asırdan beri Müslümanların bu şehri fet­

lıetmeye dair çabalarının nedenini ortaya seriyor. Tarihçiler, bu marnur şehir

hakkında şu meşhur sözleri ifade etmişlerdir:

"Dünya tek bir krallık olsaydı, Konstantiniyye ona başkent olmaya en la­

yık şehir olurdu."

İstanbul, asırlardan beri dünya elilinin de din ehlinin de bakışlarıru dik~iği bir

şehir olmuştur. Din ehli Nebevi müjdeyi tahakkuk ettirmek isterken, dünya ehli

de dünya tacındaki inciye sahip olmak istemiştir. Ancak, rabban.l irade bu şere­

fi, sekiz asır süren çabaların ardından Ali Osman soyundan bir zata lütfetrniştir . •

ARAP KAYNAKLARINDA • • • •

KONSTANTINIVVE'NIN FETHI

1 Muhammed Harb, Kahire Aynü'ş-Şems Üniversitesi

Edebiyat F~kü ltesl Bölümü.

' Ahmed b. Han bd, Müsned, 4/335.

· İbn İyis. (H &52-930 (yakla­

~),M. t443-JS24)Mulwn­med b. Ahmed b. i)'is d-Ha­

ndi, Ebü'l-Berekiıt

•1 İbo T:ığrlhel'dl (ya da Tan­nverdi) (II. 813-874. M.

14L0-1470) Yusuf b. Tağ­

riberdi b. Abdullah ez-Za­hiri d -Haneli, Ebü'l-Meha­

sin, Cem.ıleddJn.

234 EYÜP SULTAN SEMPOZVUMU XII

Prof. Dr. Muhammed H arb'

Konstantiniyye' nin Fethi ile İlgili En Önemli Çağdaş Arap Kaynakları

Tarihu İbn lyas;3 bu eserin asıl adı "Bedai'z-Zuhur fi Vek3i'd-Dühô.r"dur. iJk

olarak eserin üç cildi basılmıştır. Daha sonra dördüncüsü de eklenmiş ve 1912

yılında İstanbul'da basılmıştır. Beşincis i ise "Safahat Lem Tünşir min Bedai'z­

Zübur" adı ile 1951 yılında Mısır'da neşredilmi~tir. H. 928 yılına kadar Mısır

ile ilgili bilgileri kaydetmiştir.

İbn Tağrlberdl'nin4 'Havad1su'd-Duhur f'i meda'l-Eyyam ve'ş-Şuhô.r' adlı ese­

ri. Kitabın 4 cildi neşrecülmiştir. Makrizl'nin 'Kitabu's-Suluk'una zeyl olarak ya­

zılmıştu. Yine İbn Tağrlberdl'nin en-Nücfunu'z-Zahire f'i MülUk Mısr ve'l-Ka­

hire adlı kitabı ile Menhclü's-Saf'i ve'l-Müstevfi Ba'del-Vaf'i'si burada zikredilc­

bilinir. Ayrıca Menhelü's-Saf'i'nin ilk kısmı biyografi yazısıdır.

Osmanlı-Arap İlişkileri

Konstantiniyye'nin fethi ile ilgili Arap kay­

naklarında anlatılanlardan bahseaneden önce,

Osmanlı-Arap ilişkilerini ya da daha özel bir

ifade ile Osmanh-Mcınluldular arasmdaki

ilişkiye işaret etmek istiyoruz. Kaynaldar bu

konuya giretkenilk olarak; Mısır'ın o zaman

hilafet diyarı olduğunu dile getirirler.

Bu ilişkiye ışık tutmak için, Molla

Gürani''nin Fatih Sultan Mehmet'in adıy­

la Mernllıklu Sultam El-Eşref İnal'a yaz­

dığı mektuptan bazı kesitler sunuyoruz.

Fatih Sultan Mehmet'in Mısır Sultanı el-Eşref İnal' a Mektubu

"Rahman ve Rahim olan Allah'ın adıyla,

el-Kacüm olaınn zikri ile mübarek ol­

ması duasıyla, buyurmuştur ki:

'De ki ey mülkün sahibi olan

Allah'ıın! Dilediğine mülk verir­

sin, dilediğinden de mülkü çeker

alırsın ; dilediğini yüceltir, diledi­

ğini alçaltırsın. Hayır, yalnız s•enin

elindedir. Gerçekten sen, her şeye

gücü yetensin. ' 5

( ... ) 'Hilafet tahtım doruklara t~ıyan

h~ranlığınızın yükselen güneşine

dair peş peşc gelen haberler neticesin­

de, Allah'ın bunları daim kılmasını ve

arttırmasını, mübarek kılmasını, seçil­

miş Peygamberi'nin ve ResUlü'nün (en

temiz salatlar O'nun ve ailesirıirı üzerine

olsun) berekcti ile muhafaza etmesini ni­

yaz ederiz. Bu baberler ile sevinç ile gıp­

ta ve mutluluk ile dolduk.'

Mektubun bu kısmı ve mukaddimenin

geri kalanı, Patil1 Sultan'ın kardeşi Mısır

Sultanı'ıu, hükümdarlığındaki istikran

/

' All İrrıdrı SLtresi, 26. ~yct.

ARAP KAYNAKlARINDA KONSTANTINiYYE'NiN FETHi 235

G. lbn TağôbcrdJ, Havadis ed­

Duhiır 6 Meda'l-Ey)rami ve'ş-Şuhiır, Talıkik: Muham­med Keınaleddin İzzettin, Alemü'I-Kütüb, Beyrur, M. 1990/H. 141 O, s. 453-454.

' en-Nüdim ez-Zahire 6 Miiliık Mısı.r ve'I-Kihire

(16/71}.

ve Mısır halkının da yönetim işlerinde­

ki disiplinden duyduğu o:utluluk nede­

ni ile tebrik ettiği açıkça belli olmaktadır.

Bu mektup herhangi bir hükümdara değil,

özellikle İslam Hilafeti'nin tahtında otu­

ran kişiye yazılmıştır. Mektubun son kıs­

mında da; İslam' m beş rükunundan olan

haccın yollannın kolaylaştırılması konu­

sunda hilafet devletinin rolünden övgü ile

bahsetmesi de bu manayı destekler nitelik­

tedir. Yine mektupta, Osmanlı devletinin

de İslam'ın bir direği olan cihadın bayra­

ğını yükseltme konusunda hilafet devle­

tinin rolünü tamamladığından bahseder.

İbn Tağriberdl'nin Kitabında

Konstantiniyye'nin Fethi Hakkındaki Anlattıkları

(Havadisu' d-Duhur )6

"Bursa ve diğer Rum beldelerinin hüküm­

dan, hünkar Mehmet b. Murad b. Osman,

Sultan Melik el-Eşref İnal'a, tahta çıkışıo­

dan dolayı tebriklerini iletmesi ve Allah' ın

bu büyük fethi Mehmet'e nasip ettiği­

ni müjdelernesi üzere bir elçi gönderdi.

Elçi ayın 23'ünde, Cumartesi günü ulaştı.

Mehmet, İstanbul' u zorbalıkla fethet­

ti. Rebiul'evvelin 26 'sı Cuma günü şehir

kuşatıldı ve Cemaziyel'evvelin 23'ü Salı

günü, büyük bir savaş neticesinde şehir

Frenkler'den alındı.

Elçi, Konstantiniyye'nin büyük­

lerinden iki esiri de beraberinde getir­

di. Konstantiniyye, büyük bir şehir

olan İstanbul'un kilisesidir. Elçi ve be­

raberindekiler Kahire sokaklarını gez­

di. Şehir onların gelişi sebebiyle (Harnd

yalruzca Allah'adır) süslendi ve Kahire

günlerce bu şekilde kaldı. Her sabah

Konstantiniyye'nin fethi nedeniyle müj­

de davullan çaldı. Bu haber halkı olduk­

ça sevirıdirdi.

236 EYÜP SULTAN SEMPOZYUMU XII

Salı günü, Rünkar Mehmet b. Murad

b. Osman'm elçisi, ikinci kez, süslenmiş

Kahire sokaklarında dolaştıktan sonra, ka­

leye çıktı. Sultan elçiyi, Saadet Kapısı'nın

yanındaki medresenin karşısında bulu-' nan Ustadar Zeyneddin Yahya'mn evi-

ne indirdi.

Sultan, elçinin kaleye çıkmasıyla pa di­

şah, kadılar hariç meclisinin vazifeüleri eşli­

ğinde bir kutlama tertipledi. Elçi ile gelen­

ler, Sultan'ın huzuruna çıktı ve Mehmet'in

gönderdiği hediyeleri ona sundu.

Hediyeler birkaç hamalın taşıdığı, do­

kuz kafes vaşak, dokuz kafes sam ur, do­

kuz kafes kakım, dokuz ka fes sincap, do­

kuz yaldızlı kadife kumaş, dokuz yaldız­

sız renkü kadife kumaş, dokuz atlas ku­

maş ve yaklaşık otuz köleden oluşuyordu.

, Sultan hediyeleri kabul ederek, sıcak

bir şekilde gelen 1 eri karşıladı. Sonra elçiyi

refakatindekiler ile konutuna yerleştirdi.

Kahire'nin süslenmiş sokaklarını seyret­

tiler. Halk sevincinde mü balağa gösterdi,

şehir günlerce bu halde kaldı. Günler bo­

yunca her sabah müjde davullan çalın dı."

İbn Tağriberdi'nin Konstantiniyye'nin Fethi'ne Dair Yazdıkları (en-Nücum ez-Za.lıire)ı

"Dedim ki; 'Bu büyük fetihte hamd ve

şükür Allah içindir.' Bahsi geçen elçi,

İstanbul'un büyüklerinden iki esir ile be­

raber geldi ve onları Sultan İnal'a takdim

etti. Bu iki esir, İstanbul'daki büyük bir

kilise olan Konstantiniyye'nin ehlinden­

di. Sultan bu duruma oldukça sevindi.

İnsanlar bu büyük fethi kutlamak için top­

landılar. Etrafta müjde davutlan çalıyor­

du. Kahire sokakları günlerce süslü kaldı.

Elçi refakatirıdekilerle Kahire sokaklarm­

da gezdirildikten sonra, Şevval ayının 25 'i

Pazartesi günü, iki esir i] e birlikte kaleye

çıktı. İnsanlar hanlan ve dükkan l arı süs­

leyerek bu haberi kutladı."

İbn Tağnberdl şun ları da söyler:

"I [aber ulaştığında, Fatih'in heyeti gel­

diğinde, kalede müjde davullan çalın­

dı, Kalllre sokaklan süslendi, büyük za­

fer halka ilan ediJc.ü. Daha sonra Sultan,

ikinci Enı.iı:-iAhur Baybars'ı, İbn Osman'a

tebriklerini ilermesi üzere elçi tayin etti."

İbn Tağriberdi, sözünün sonunda

Arap-Osmanlı kaynaklarıııdan bir kay­

nağa8 işaret ederek, şöyle der:

"Elçi vasıtasıyla İbn Osman'ın

İstanbul'un fethi haberini yazdığı mek­

tubun ve Sultanın Baybars ile göndercü­

ği cevap mektubunun suretini yazmıştık.

Her ikisi de, tarih kitabımız Hevadisu'd­

Duhfır'da kayıtlıdır."

Mlsu Sultanı'nın cevabı oldukça vefa­

lıydı. Sultan Fatih'in ve devletinin saygın­

lığını ve yüceliğini ifade eden sözler içeri­

yordu. Kendisini tebrikini kabul ettiğini

belirterek, hediyeler sebebiyle teşekkür­

lerini bildiriyor, kendisinin de hediyeler

gönderdiğini beyan ederek bu büyük fe­

tihten dolayı Sultan Fatih' i tebrik ediyor

ve duyduğu sevinci belirtiyordu. Ayrıca,

aralarındaki ilişki ve iletişimi n daha geniş

olması için özel adamlarından birini gön­

derdiğini de beyan ediyordu.

Bu fetih, hem tarihi hem de coğra­

fi yolculukta tüm dünyayı içine alan bir

değişirndi. İslam ilirubat kayıtlarının ay­

dınlık uoktasıydı. Fatih, bu müjdenin

Sahibi'nin (sas) topraklarından dualar ve

bereketler talep ederek bu müjdeli haberi,

Hicaz'da ki kutsal beldelere de haber ver­

mek istedi. Mektubunu, Mlsır Sultanı ara­

cılığı ile Mekke Şerifi'ne gönderdi. Mısır

Sultanı'nın, Fatih' e, mektubunu ulaştırdı­

ğını ve Konstantiniyye'nin fethinin habe­

ri ile halktaki mutluluğu ve sevincini an­

lattığı bir mektup yolladı.

MekkeŞeri6'nin Fatilı Sultan Mehmet'e

yazdığımektubun bir kısmı şöyledir:

"Mektubu kemali edcple açtık, Kabe-i

Muazzama'nm karşısında, Hicaz hal­

kı ve evlatları arasında okuduk. O'nda

Kur'in'dan müminlere şifa ve rahmet

gördük. Onun muhtevasında, peygam­

berlerin sonuncusu Resfılullalı'ın (sas)

Konstantiniyye'nin fethi hakkındaki

·.

mucizesinin zuhur ettiğini gördük.

Konstantiniyye k.i insanlar arasında ka­

lelerinin sağlamlılığı bilinir, etrafını sa­

ran meşhur surlan ilc meşhurdur. Bu zor

işi müyesser kılmasından dolayı Allah'a

hamd u senaJar da bulunduk, çok önem­

li olan bu fethi gerçekleştirmesinden do­

layı O'na (cc) şükürler ettik."

/

•· Feridn Bey, Münşeatü's -Selat~n.

ARAP KAYNAKLARINDA KONSTANTiNiYYE'NiN FETHi 237