D01777c8s20y2004.pdf 24.02.2010 16:59:37 Page 143 (1, 2)

EKEV AKADEMI DERCİSİ Yıl: B Sayı: 20 (Yaz 2004)------- 277

DİL-TOPLUM İLİŞKİSİ VE ARİ-SAMi POLEMİGİNDE DİL VE SAMi DİLLERİ

Faruk BOZGÖZ (*)

Özet

İlkçağlardan beri dilin kaynağı ve diller/e ilgili pekçok görüş ileri sürü/müştür. Bu tartışmaların yoğunlaştığı tarihsel süreç içerisindeki en önemli dönemlerden birisi 16. yy' dan itibaren başlayan ve Avrupa'ya rengini ve kimliğini kazandırmadaaltyapı oluş­turan Ari-Sami polemiği çerçevesindeki. dil tartışmaları olmuştur. Michel Foucault'nun da dediği gibi; "Batı aklındafilolojinin doğumu biyolojinin ya da politik ekonominin do­ğumundan daha az dikkat çekmiştir." Bu tartışmalar ve düşünceler dilsel özelliklerden daha ziyade Ari-Sami halklarının karakterlerini yansıtır mahiyettedir. Dil-toplum ilişki­si açısından, Sami dillerinin içinde doğdukları toplumların özelliklerini taşımaları kaçı­nılmazdır. Ancak sami dillerinin, "din dilleri veya cennet dilleri" olarak şöhret bulmuş olmaları pekçok tartışmayı da beraberinde getirmiştir. Bu çalışmada, dil-toplum ilişkisi ve Ari-Sami ayrımı polemiğinde ortaya çıkan Sami dillerinin bazı özelliklerini ortaya koyduk ve yine aynı bağlamda modern Avrupa'nın oluşumu sürecindeki dilsel tartışma­ları Sami dilleri açısından inceledik.

Anahtar Kelimeler: Dil-Toplum, Sami Dilleri, Ari-Sami, Dil, Cennet Dilleri.

Languages and Semitic Languages in the Language-Society Relationship and Aryan-Semitic Polemics

Abstract

Since the antic times, many ideas canceming the language and its origin have been assert ed. One of the most important periods in the histarical process in which these dis­cussions have candensed was the linguistic discussion at theframework of the Aryan-Se­mitic polemics which began in the 16th century andformed the infrastructure !substruc­ture of Europe's colour and identification. As Michael Foucault said, "The birth ofphi­lology attracted far less notice in the Western mind than did the birth of biology or po­litical economy. These discussions and thoughts reflect the characteristics of the Aryan­Semitic peoples more than their linguistic features. From the view-point of language-so­ciety relationship, it is unavoidable for the S emitic languages to carry the characteris­tics of the society in which they were born. But because of the fact that the Semitic lan­guages were he/d in high regutation as "languages ofreligion or languages ofparadi­se", with this so many disputes arose.ln this study, we exposed some characteristics of the Semitic languages observed during the Aryan-Semitic polemics and language-soci­ety relationship and again in the same cantext we studied the linguistic discussions in the process of the genesis of modern Europe from the stand-point of the Semitic langu­ages.

Key Words: Language-Society, Semitic Languages, Aryan-Semite, Language, Langu­ages of Paradise.

*) Yrd. Doç. Dr., Dicle Üniv., Fen Edebiyat Fak., Doğu Dilleri ve Edebiyatlan Bölüm Başkanı. (e-posta~ 'fbozgoz@dicle.edu.tr)

ı

' ~ .

D01777c8s20y2004.pdf 24.02.2010 16:59:37 Page 144 (1, 1)

278 / Yrd. Doç. Dr. Faruk BOZGÖZ-----EKEV AKADEMİ DERCİSİ

Giriş

Kusursuz bir.dil ütopyası yalnızca Avrupa kültürünün bir sapiantısı olmamıştır. Dil­lerin birbiriyle karışması teması ve tüm insan soyunun ortak olarak kullandığı bir dilin yeniden bulunmş.sı ya da yaratılması yoluyla buna çare bulma girişimi, bütün kültürle­rin tarihinde geniş bir yer tutarl. Ortaçağdan itibaren batı üzerindeki Kitab-ı Mukaddes kültürünün yoğun etkisi, dil ve dille ilgili meselelerde de ağırlığını göstermiştir. Din dil­lerinin mutlak.üstünlüğü ön kabulü ile dile yaklaşan batılı elitler, John Webb'in 1669 yı­lında yayınlamış olduğu An Histarical Essay Endeavouring the Probability that the Lan­guage of the Empire ofChina is the Primitive Language2 isimli kitabıyla birdönüm nok­tasına girmek zorunda kalmışlardır. Zira; dil konusunda o güne kadar Kitab-ı Mukaddes merkezli düşünen batılı elitlerTufan'dan sonra Nuh'un Çin'e çıktığı ve oraya yerleştiği savını ispatlamaya çalışmış olsalar da Çinliler'in Babil Kulesi'nin yapımına katılmamış, dolayısıyla confusio'dan uzak kalmış olmaları, üstelik yüzyıllarca yabancı istilalardan korunaklı olarak yaşamış olmaları gerçeği, kendilerine, yeni bakış açıları ve dilbilimsel çalışmalarda klasik gelenekten aynlmayı dayatmıştır. Bu yüzden, dille ilgili XIII. yy.dan sonra Avrupa'da aydınların asıl ilgilendikleri konu artık, ilk ve mükemmel dilin hangisi olduğu, dilin kusursuzluğu veya gramer değil, dil felsefesi olmuştur.

Aristoteles'in batıda daha önce bilinmeyen eserlerinin İslam medeniyetinin ilk dö­nemlerinde, Araplar tarafından bilim dünyasına tanıtılması, Skolastik felsefeye yeni bir hız vermişti. Skolastik tilazotlar bilimleri ve grameri tümdengelimli (deduktij) yöntem­le, temel ilkelerle elde ettikleri önermelerde toplamağa çalışmışlardı. Çünkü onlara gö­re, dil ile doğa arasında bakışım olduğundan, gerçeğe götüren yollardan biri de dilin ya­pısını incelemekti.

Ortaçağ dil incelemelerinde bilimadamları, gramer ile mantığın değişmez ve mutlak bazı ilkelere dayandıkianna inanırlar ve dilin nasıl işlediğini bulmağa çalışırlardı. Man­tık ile dilin yakınlığını, dil demek olan 'logos' sözünün mantık için kullanılmasından da anlarız. Benzer misyondaki mantık-dil ilişkisinin İslam dünyasına etkilerini hicıi ikinci asırdan itibaren gözlemlemekteyiz. Matta b. Yuhanna-Sirafi tartışmalarından3 Osmanlı devletinin yıkılışma kadar ki İslam dünyasının tarihi süreç içerisindeki eğitim kurumla­nnd~ yer almış olan İsagoci mantığına endeksli dil eğitiminin vazgeçilmezliği, bu ilişki- · nin İslam dünyasındaki izdüşümüdür. Öte yandan mantık ilkelerine tam uygun bir dilin yokluğunu kabul etmek zorunda kalan Hıristiyan düşünürler, bu durumu Babil Kulesi menkıbesiyle açıklamaktaydılar4.

1) Bkz. Umberto Eco, Avrupa Kültüründe Kusursuz Dil Arayışı; Avrupa'yı Kurmak, Afa Yayınlan, İs­tanbul, 1995, s. 15.

2) Aynca bkz. Hung Hofung, "Orientalist Knowledge and Social Theories: China and the European Conceptions of EastWest Differences from 1600 to 1900", Sociological Theory, Johns Hopkins Uni­versity, Baltimore, 2003, sayı: 21, c. 3, s. 254-280.

3) Bkz. Muhammed Abid el-Cabirl, Arap Aklının Oluşumu, İz Yayınlan, İstanbul, 1997, s. 126.

4) Kitab-ı Mukaddes; Eski ve Yeni Ahit, Kitab-ı Mukaddes Şirketi, İstanbul, 1993, Tekvin 1111-9,2/18-19. -.

D01777c8s20y2004.pdf 24.02.2010 16:59:37 Page 144 (1, 2)

DİL-TOPLUM İLİŞKİSİ VE ARİ-SAMİ POLEMİGİNDE 279 DİL vE SAMİ DİLLERİ ------

Kutsal kitaplar, bütün insanlann, önceleri,_tek bir dil konuştuklannı, bir gün gurura kapılarak gökyüzüne kadar yükselecek bir kule yapınağa başladıklannı, onlan cezalan­dırmak isteyen Tannnın da kuleyi yıktırdıktan sonra dilleri birbirinden ayırdığını yazar5. Çağlannda konuşulan diller, böylece yozlaşmış, ilk dilin yetkinliğinden uzaklaşmışlardı. Bununla beraber, o yetkinliği bulmak olanağı büsbütün kaybolmuş muydu? Onu aramak denenemez miydi? İşte ilk ve orta çağlarda, dil konusunda, tartışılan başlıca sorunlar bunlardı6.

Hıristiyanlar, her şeye karşın, üç dile üstünlük tanıyorlardı: İbranice, Yunanca ve La­tince. Çünkü bu üç dil kutsal saydıklan metinlerde kullanılmıştı. Hintlilerde ise dilbili­minin ve felsefenin gelişimi, tahmin olunacağı üzere, Vedalar'ın tefsiri ile alakalıdır. Hintlilerce kelam yani söz de tabiatın başka kuvvetleri gibi illüıileştirilmiş, bu suretle kutsilik kazandınlmıştır7. İlk Hınstiyan yazarlar, dilin kaynaklan konusunda genellikle Yahudi geleneğini izlemişlerdir. Müslüman bilginler ise yaratılan ilk dil ve cennetin dili olarak İbranice'nin yerine klasik Arapça'yı oturtarak dilin kökeninin ililhl olduğunu sa­vunmuşlardır8. Her ne olursa olsun bu diller kutsanmışlar, cennetin dilleri sayılmışlar ve ayncalıklı bir konyına oturtularak özel muamele görmüşlerdir.

Diğer taraftan dilin başlangıcı problemiyle başta Yunan filozoflan olmak üzere fel­sefeciler, ilahiyatçılar ve dilciler uğraşmıştır. Eflatun ve Aristoteles, dil; doğal nudır (physei), yoksa bir tür anlaşma (thesei) ile vanlan bir sistem midir sorunu üzerine eğil­mişlerdi. Aynı sorularla İslam alimleri de uğraşmışlardır. Plıysei kavrarru; "Dil ilahi mi­dir veya ilham mıdır?" problematiğiyle İslam dünyasında gündeme gelirken, Thesei kav­ramına denk düşen kısım ise; "Dil mevzuf midir veya toplum tarafındıpı mı konulmuş­tur?" şeklinde İslam dünyası bilim-literatürüne uzun tartışmalanyla beraber geçmiştir9.

Dil hakkındaki bu karşıt görüşleri, ilk olarak, Eflatun'un Kratylos adlı diyalogunda buluruzlO. 'Physei' fikrini savunanlar; kelimelerin eşyalara, varlıklara bakışımlı olduk­lannı, gizli gerçekleri ortaya çıkarabileceklerini söylerlerdi. İslam dünyasında ve orta­çağda kÖkenbilime önem verilmesinin sebebi böylesi tartışmalann yapılmasından kay-

5) Karşılaştırma için bkz.Abrahaın I. Katsh, Judaism and the Koran; Biblical and Talmudic Backgro­unds of the Koran and Coirimentaries, A. S. Bames and Company, Newyork, 1962; James Strong, The Exhaustive Concordance of The Bible: Showing Every Word of The Text of The Comman Eng­lish Version of The Cananical Books and Every Occurrence of Each Word in Regular Order; Toget­her with Dictionaries of Hebrew and Greek Words of the Original, kitabının "Language" maddesi; Kur'an-ı Kerim, Bakara Suresi 2/37; Kitab-ı Mukaddes, Tekvin 11/1-9

6) Bkz. Otto Jespersen, Language; /ts Nature, Development and Origin, Londra, 1922, s. 61-62.

7) Ragıb Özdem, Dil Türeyişi Teorilerine Toplu Bir Bakış, Ankara, 1944, s. 9.

8) Bkz. Gordon Wınant Hewes, Dilin Doğuşuna Ilişkin Kuramlar, YÜZüncüyıl Ü. Fen Edb. F. Yay., Van, 1993, s. 8; İbrahim Enis, Delaletu'l-Elfaz, Mektebetıı'I-Encela'I-Mısriyye, Kahire, 1993, s. 20; Ali Abdulvalıid Vilfl, Neş'etu'l-luga inde'I-Insani ve't-Tıjli, Daru Nehdati Mısr, tsz, Kahire, s. 10.

9) Celaluddin es-Suyuti, el-Muzhir fi Ulumi'l-Luğati ve Envaiha, Menşuriitıı'I-Mektebeti'I-Asriyye, Beyrut, 1987, I, s.30-36; Farabi, Kitabu'l-Huruj, Talık. Muhsin Mehdi, Daru'I-Meşrik, Beyrut, 1970, s. 137-138; Muhammed Sebilii Benabd el-Ali, el-Luğa, Daru Tubqalli'n-Neşr, Mağrib, 1994, s. 20.

10) Bkz. Eflatı,ın, Kratylos, (Çev. Suad Y. Baydur), MEB Yayınları, İstanbul, 1997, s. 9-18. \'

1-

D01777c8s20y2004.pdf 24.02.2010 16:59:37 Page 145 (1, 1)

280 / Yrd. Doç. Dr. Faruk BOZGÖZ-----EKEV AKADEMİ DERCİSİ

naklanmaktaydı. Eflatun ve Stoacılar kelimelerin doğadan geldiğini ve eşyayı belirtme­ğe, tanımağa yarayan sesle ilgili simgeler olduklarını savunmuşlardır. Aristotales bu gö­rüşe karşı çıkmıştır! I.

A. DİL VE DİLLERİN GENEL ÖZELLİKLERİ

1. Dil Nedir? Kültürün, insan zihinl2 ve davranışlarının bir parçası olan dil, insan tecrübelerinden

gelen ve elde·edilmiş sistemli alışkanlıkların insan sesine sistemli bir şekilde yansırnış şeklidir. Dil, kurallı ve sistemli olarak işleyen bir kurumdur. Temel olarak sözlüdür ve bu sözlü semboller, gerçek yaşam, durum ve tecrübelerini Hintili olduğu sözlü sembollerle gösterirler. Aynı zamanda dil sosyal bir fonksiyona sahiptir ve toplum dışında varola­maz. Son derece karmaşık bir olgular bütünü olan dil; biçim ve anlam, akıl ve tutku, top­lum ve birey, dış etki ve iç etki gibi unsurlarla iç içedirl3.

Edward Sapir'e göre ise dil, istemli olarak üretilen bir simgeler düzeni araı::ılığıyla düşünce, duygu ve İstekierin bildirişiminde kullanılan, içgüdüsel olmayan, yalnızca in­sana özgü bir yöntemdirl4.

2. Dillerin Genel Özellikleri

Tüm dillerin birtakım ortak özellikleri bulunmaktadır. Bunları şu şekilde özetleyebi­liriz:

1. Dil ses tir. Dilin sesten olduğu yargısı ilk bakışta çok tabi! bir özellik olarak gözük­mektedir. En yaygın kanaate göre bir dile sahip bütün insanların, bu sesi dinleyerek ve konuşarak elde etmiş olmalarıdır. Dillerin yazım sistemleri kendi sistematik özellikleri­ni de bünyelerinde bulundurur. Tüm yazma sistemleri konuşmada ifade edilen en önem­li özelliklerinden yalnızca bir tanesini ifade eder. Her toplum kendi dili için kendine has harfler seçebilir. Diller için yaygın olarak kullanılan Latin harfleri, farklı dillerde farklı farklı sesiere karşılık gelebilirler.

2. Dil sistemlidir. Dil bir dizi sembollerle gösterilebilir. Pek çok dil incelendiğinde, gerekli semboller grubunun sınırsız olmadığı görülecektir. Fakat kimi zaman bunlardan bir düzineden daha azı yeterli iken, belki de elliden daha fazlası da gerekebilmektedir. Fakat sembollerin sayısı ne olursa olsun, bu semboller belirli bir sistem dahilinde yer alırlar. Dillerdeki önek, sonek ve bağlaç gibi unsurlar dilin sistematikliğinin birer göster­gesi konumundadıriarl5.

ll) Bkz. Süheyla Bayrav, Filolojinin Oluşumu: Çağdaş Dilbilim-Eleştiri Sorunlar, Edebiyat Fakültesi Yayınlan, İstanbul, 1975, s.21-22.

12) Bkz. Noam Chomsky, Dil ve Zihin, Ayraç Y., Ankara 2001, s. 20. 13) Bkz. Berke Vardar, Dilbilim Yazıları, Multilingual Y., İstanbul, 2001, s. 30. 14) Berke Vardar ve diğerleri, XX. Yüzyıl Dilbilimi (Kuramcılardan Seçme/er), TDK Yayınlan, Ankara,

1983, s. 46. 15) Bkz. Francis P. Dinneen, An Introduction to General Linguistics, Holt, Rinehart and Wiston, New­

york, 1967, s. 6-11.

D01777c8s20y2004.pdf 24.02.2010 16:59:37 Page 145 (1, 2)

DİL-TOPLUM İLİŞKİSİ VE ARİ-SAMİ POLEMİGİNDE 281 DİL VE SAMİ DiLLERİ ------

3. Dil sistemler sistemidir. Dildeki bu sistem, dildeki diğer fonoloji ve gramer vb. sis­temlerle birleşerek dilin sistemler sistemi olduğunu ortaya çıkarır.

4. Dil anlamlıdır. İster bir dilbilimci olsun isterse de dille ilgilenen herhangi bir kim­se olsun, konuşma esnasında üretilen sesin insan yaşamı ve iletişimindeki tüm eylem ve · olgulada ilişkili olduğunu görecektir. Bu ses sistemlerinin ve türlerinin kültürel çevreler ve toplumlarla yakından ilişkisi vardır. Sesiere yüklenen anlarnlar her toplulukta farklı­lıklar arzedebilirlerl6.

5. Dil keyfidir. Dilde dizgeler görecedir ve gösterge nedensizdirl7. Gösterileni gös­terenle birleştiren bağ nedensizdir, ya da daha yalın olarak, dil göstergesi nedensizdirl8.

6. Dil gelenekseldir. Farklı dillerdeki konuşmacıların aynı anlamları taşıyan mesaj­larla bile olsa gerekli iletişimi sağlamaları mümkün değildir. Çünkü herbir konuşmacı kullandığı dile ait sesleri geleneksel olarak kendi toplumundan öğrenrniştir. Böylece de dillerin farklılaşması gerçekleşmiştir.

7. Dilin ve dil yetisinin hem bireysel bir yanı, hem de toplumsal bir yanı vardır. Bun­ların biri olmadan öbürü düşilnülemez. Dil aynı zamanda bir zıtların sistemidir.

8. Dil yaratıcıdır. Dil benzer şekillerin ve zıtların bir sistemi olarak anlaşılabilir. Dil­deki her şablon sınırsız bir şekilde ifade edilebilme imkanına sahiptir. Her ifade de diğer ifade ediş biçiminden referans olarak tamamen farklılık gösterebilir. Bu yüzden dinleyi­ci daha önce hiç du ymadığı yeni bir cümleyi çok rahat bir şekilde kavrayabilmektedir19.

9. Dillerin herbirisi diğerlerinden farklı ve kendine hastırlar. Dil yetisi her an yerle­şik bir dizgeyle bir evrim içerir; hem çağdaş bir kurumdur, hem de geçmişin ürünüdür her an. Dizgeyi tarihinden, bugünkü durumu eski durumundan ayırt etmek ilk bakışta in­sana kolay görünür. Gerçekteyse, bunları birleştiren· bağ öylesine sıkı bir bağdır ki, bu iki yönü birbirinden ayırmakta güçlük çekeriz.

10. Diller aynı zamanda grup grup birbirlerine benzerlik gösterirler. Alt-üst dil grup­landırmaları, sınıflandınlmaları ve bunların birbirlerinden etkilenmeleri hususlarında farklılıklar ortaya çıkabilir20. ·

3. Dil-Toplum İlişkisi

Dünyanın çeşitliliğini anlamak için dili bir araç olarak kullanmak sanatı dil araştır­maları için çıkış noktası olarak alınmış, dillerin çeşitliliği içinde ulusların çeşitliliği ve

16) Bkz. Berke Vardar vd., XX. Yüzyıl Di/bilimi, s. 76-85; Raja T. Nasr, The Essentials of Linguistic Sci­ence, Longman, Londra 1985, s. ll.

17) Bkz. Roland Barthes, Göstergebilim Ilkeleri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1979, s. 26-27.

18) Bkz. Perdinand de Saussure, Genel Dilbilim Dersleri, [Çeviren: Berke Vardar], Türk Dil Kurumu Y., Ankara, 1976, s. 61; Eınile Benveniste, Genel Dilbilim Sorunları, YKY, İstanbul, 1995, s. 74.

19) Mehmet Rifat, XX. Yüzyılda Dilbilim ve Göstergebilim Kuramları, Om Kurarn Yayınları, İstanbul, 2000, s. 77 vd.

20) Bkz. Lutz Edzard, Polygenesis, Convergence and Entropy: An Alternative Model of Linguistic Eva­lution AJPplied to Semitic Linguistic, Weisbaden, 1998, s. 53, 88.

/.

D01777c8s20y2004.pdf 24.02.2010 16:59:37 Page 146 (1, 1)

282 / Yrd. Doç. Dr. Faruk BOZGÖZ-----EKEV AKADEMİ DERCİSİ

uluslann karakterleri araştınımaya çalışılnuştır. Diller, kendi başıanna ve özgür olarak doğmazlar. Bir topluluk içerisinde doğarlar ve bağlı olduklan kültür çevrelerinin özel­liklerine göre şekillenerek, o özelliklerle birlikte gelişirler. Toplum içindeki bireylerde bulunan söz söyleme yetisi, uluslarda bulunan ruhsal güçle, özellikle düşünce gücü ile birleşir, anlamı daha da zenginleştirerek gelişir.

Ulusla birbirine kaynaşnuş olan dil, her topluma özgü özellikleri tanımak için en iyi kaynak olarak kabul edilmiştir. Yirminci yüzyılın başlannda Ferdinand de Saussure (1857-1913) dilbilimine geriye doğru bir göz attığında, pekçok bilgin kuşağı budüşün­celerle ulusal zihniyetierin tarihini yazma biçimlerini zenginleştirmişti. O zaman Saus­sure, bu konudaki itirazlannı formüle etmeden önce "bir dilin, bir ulusun psikolojik özel­liklerini yansıttığı. düşüncesinin oldukça yaygın olduğunu"21 saptamıştır.

Bireyin dünyayı, konuştuğu anadilinde bulunan aynınlar ve bu aynınlar arasındaki ilişkiler aracılığı ile algılayıp açıkladığı22 düşünülecek olursa Sami dilleriyle dünyayı al­gılama ve açıklamak ta kuşkusuz diğer dil topluluklannın açıklamalanndan farklı ola­caktır.

B. SAMİ D İLLERİ VE GENEL ÖZELLİKLERİ

1. Sami Dilleri Adlandırması Sami dilleri adlandınnası klasik Arapça ve İbranice kaynaklarda Nuh 'un oğlu Sam' a

nispet edilerek açıklanır. Sami dillerinin ana vatanı Asya ve Afrika btalarıdır. Bu dille­rin pek çoğu hala kullanılınakta ve konuşulınaya devam edilmektedir. Bunlardan bazıla­n ise ölü diller konumundadırlar.

Genelde Sami dilleri grubu içerisine Asurca, İbranice, Fenikece, Aram.ıce, Arapça, Etyopyaca ve· Muhri-Sakatruca dilleri girer. Bunlardan Babilce ve Asurca dilleri tarih sahnesinde ilk olarak ortaya çıkanlardır. Ancak şu anda yaygın olarak kullanılmamakta­dırlar23.

Tekvin'deki "Nuh'un oğullan Sam, Ham ve Yafets'in zürriyetleri bunlardır." şeklin­deki ayetten hareketle Sfuni kavranunı ilk olarak Schlözer kullannuştır24. Alınan oryan­talist Nöldeke25 (1836-1931) Kitab-ı Mukaddes'in Tekvin bölümündeki halklann tasni­fı işleminin, dilsel ve tarihsel boyutlar göz önünde bulundurularak değil de siyasi ve coğ­rafi yönler esas alınarak yapıldığını ve bundan hareketle dillerin tasnifıne yönelindiğini söyler ve böylesi bir tasnif biçimine karşı çıkar26.

21) Bkz. Ferdinand de Saussure, Genel Dilbilim Sorunları, Verso Yayınlan, Ankara, 1985, s. 124-126.

22) Berke Vardar, a.g.e., s. 44.

23) Bkz. Ribhi Kemai,Durusu'l-Lugari'l-lbriyye, Daru'l-llm li'l-Melayln, 1992, Beyrut, s. 8.

24) Schlözer, Eichorn's Repertoriumjür Bibl. U. Morgenl. Literatur, 1781, s. 161'den nakleden E. Ka­utzsch, Genesius' Hebrew Grammar, Oarendon Pres, Oxford, 1919, s. 1.

25) Bkz. Abdurrahman Bedevi, Mevsüatu'l-Müsteşrikin, Daru'l-İlm li'I-Melayin, Beyrut, 1984, s. 417-420. .

26) Muhammed Atıyye el-Abriişi, el-Adlibu's-Samiyye, Daru İhyru'JcKutubi'l-Arabiyye, Kahire, 1946, s. 6.

D01777c8s20y2004.pdf 24.02.2010 16:59:37 Page 146 (1, 2)

D lL-TOPLUM lLİŞKİSİ VE ARİ-SAMİ POLEMİGİNDE 283 DlL VE SAMİ DILLERİ ------

2. Sami Dillerinin Genel Özellikleri

Sami dilleri kendi aralannda birçok ortak özelliğe sahiptirler ve bazı yönleri ile diğer dillerden aynlırlar. Bu özellikleri şu şekilde sıralayabiliriz:

1- Sami dilleri dilin yalnızca sessel kökenierini ifade eden sessiz harfiere dayanırlar. Bu dillerde sesli harfiere yönelim hiçbir zaman sessiz harfler kadar ön plana çıkmaz. Sesli harfler ise daha çok hareketerne unsurlarına destek biçimiyle seslendirmede kulla­nılırlar ve aynı zamanda illetli harfler olarak kabul edilirler. Arapça'da üç illetli harf

(ı.$ .J l) olmasına karşın İbranice'de dört illetli harf (ı ~;ı') bulunmiıktadır27.

2- Kelimelerin çoğu etimolojik olarak üç harften oluşurlar. İbranice, Süryanice ve Arapça' da çoğu fiilierin telaffuzlan da birbirlerine benzemektedirler. Mesela "Okumak" fiili, Süryanice'de "Qroyto, qeryono" biçiminde iken bu fiil Arapça'da "Qarae" İbrani­ce'de "Qera"28 dır29.

3- Sami dillerinde kelimelerin büyük çoğunhi~u için, hatta camid isimler ve Arapça­laştınlrnış yabancı lafızlar için bile fiilimsİ bir görüntü vardır30. Oysa ki bir grup Arap dilcisi tüm kelime ve siğalann köklerinin türediği aslın masdar (isim) olduğu kanaatin­dedirler.

4- Sami dillerinde isim ve fiil oluşturulmasındaki benzerlikler. İsim; sayı ve çeşit ola­rak, fiil ise; zaman, mücerred, ziyade, sıhhat ve illetli olma yönüyle benzeriikiere sahip­tirler.

5- Zamider ve onlann isim, fıil ve harfiere bitişme yöntemindeki benzerlikler3I.

6- İsm-i fail, ism-i mef'uİ, ism-i zaman, ism-i mekan ve ism-i alet gibi müştak isim­lerdeki benzerlikler.

7- Harekelerinin değişmesiyle kelimelerin anlamlannın değişmesi yönündeki ben­zerlikler32.

27) Ribhi Kemal, Şiurl Hadaşa Haivrit, Beyrut, 1993, s. 112; ElizerTırkel, lvrit Baka/ot, Illions, 1994, s. 45.

28) Bkz. İbranice Kur'an Çevirisi, Telaviv, tsz. II, 746.

29) Zakiye M. Ruşdi, es-Süryaniyye: Nahvuha ve Sarfuha maa Muhtartit min Nususi'l-Luğa, Kahire, 2002, s. 84-85; S. Ephrem, Mdarşono, Hollanda, 1986, s. 24; Core Anton Kiraz, Tefsiru't-Terkih ve't-Takşiyefi'l-Lugati's-Süryaniye, Hollanda, 1995, s. 107.

30) Müsteşriklerin büyük bir çoğunluğu fiilin en eski biçiminin emir sigası şeklinde olduğu görüşünde­dirler. Daha sonra emir kipinden fiilin zamire isnadı durumundan da muzari fiili türetilmiştir.

Mesela; (ı..;), {Js.), (.:ıj) ve {tı) gibi.emirkiplerinden {r~), {.:._,...),(~.,i;), {c=) muzarileri türetilmiştir. Kuşkusuz bu görüş fiilin emirden türetilmiş olduğun_ıı göstermez. Böylesi tartışmalar çok eskiden beri yapılagelmektedir. Benzer tartışmalar, Yahudi ve Hınstiyan dilbilimci­leri arasında da yapılmıştır. Bkz. Umberto Eco, a.g.e., s. 88-93.

31) Zakiye M. Ruşdi, a.g.e., Kahire, 2001, s. 54-55.

32) Harekeleme sistenılerinin Süryanice'deki durumu için bkz. Core Anton Kiraz, a.g.e., s. 25-26; İb­ranice'deki yapı için bkz. Thomas O. Lambdin, Introduction to Biblical Hebrew, Darton-Longman­Todd, Ni,lrveç, 1996, s. 18.

ı

D01777c8s20y2004.pdf 24.02.2010 16:59:37 Page 147 (1, 1)

284 / Yrd. Doç. Dr. Faruk BOZGÖZ-----EKEV AKADEMiDERCİSİ

8- Cümleler ve oluşturulma biçimlerindeki benzerlikler33.

9- İki boğaz harfleri (t) ve (<::) , itbak ( ağızdaki bazı organların üst üste getirip,

kapatıp sıkıştıolarak elde edilen s~sleri gösteren harfler) harflerinin (va), (~), (.b), (J<.) harflerini kapsamaları yönündeki benzerlikler34. Arapça'ya(~)dili denmesi ve İbrani­

ce'de ('S:)sesinin belirgin olması gibi. Diğer taraftan Sami dilleri alfahelerindeki harfle­rin yazılışlarında da benzerlikler bulunmakta ve Sami dillerine ait harflerde biÇimsel ola­rak benzerlikler ğözlenmektedir. (Bkz. Tablo I, II, III, IV)

10- Vücut organları, akrabalık ilişkileri, sayılar, hayvan ve bitki isimleri ve Sami halklarında yaygın olarak varolan yaşam gereçleri ile ilgili kelime ve kavramlardaki ben­zerlikler.

Müsteşriklerden bazıları modern Süryanice'de olduğu gibi bu özelliklerden bazıları­nın Sami dillerinin modern lehçelerinde değişimlere uğradığını, hatta; bir kısım özellik­lerinde ortadan kalkmış olduğunu söylemektedirler35.

Çok eski kökü olan Sami dillerinden Aşur dili ise Sami dillerinin sahip olduğu bu özelliklerin hep~ine sahip değildir. Modern ve klasik Sami lehçelerinde pek çok farklı­Iıklar bulunmasıyla beraber biz bunlar arasındaki var olan bağları tespit edebiliriz ve yaklaşık olarak ta eski lehçelerin görünümleri ne kadar kaybolurlarsa kayboisunlar ve yeni lehçelerin biçim değişiklik!eri nasıl tezahtir ederse- etsin, yenilecin nasıl bir yöne­limle ortaya çıktıklarını açıklayabiliriz.

3. Sami Dilleri Coğrafyası Sami dillerinin özelliklerini taşıyan kültürel ve coğrafi çevreler göz önünde bulundu­

rolduğunda Ortadoğu, Asya ve Afrika kıtahinnın belirli bölümleri Sami dilleri coğrafya­sını oluşturduğu gözlemlenmektedir. Sami dilleri coğrafyası ve bu dillerin ilk anavatan­larının neresi olduğu hususunda bilim adamları çeşitli görüşler ileri sürmektedirler. Bun­lar:

1. Kuzey Irak, Babil toprakları, Fırat-Dicle havzası. Samiler buradan Arabistanın gü­neyine göç etmişlerdir. Ariler bu bölgelere gelmeden önce Irak topraklarında Sümerler bulunmaktaydı.

2. Sami dillerinin esas vatanı Kenan ülkesidir. Kenan ülkesi Sarnileri Irak Samilerin­den daha eskidir. Bu yüzden Sami dillerinin ilk anavatanının Kenan ülkesi sayılması da­ha makuldur.

3. Bazı bilimadamları da Sarnilerin esas vatanlarının Habeşistan olduğun, buradan Arabistan' ın güneyine göç ettiklerini söy !erler.

33) Bkz. İbrahim es-Samerrru, Dirasfitji'l-Lugateyn; es-Siiryaniyye ve'l-Arabiyye, Beyrut, 1985, s. 13-15; A. Vilfınsun Ebu Zueyb, Tarihu'l-Luğati's-Samiyye, Daru'l-Kalem, Beyrut, s. 20.

34) Muhammed Cela İdris, el-Vecfzji Kavfiidi'l-Lugati'l-lbriyye, Daru's-Sekıifeti'l-Arabiyye, Kahire, 2000, s. 9. .

35) Bkz. Spatino Muskati vd., Medhal ila Nahvi'l-Lugfiti's-Siimiyyeti'l-Mukiiran, Alemu'l-Kutub, Bey­rut, 1993, s. 13-15.

--~

D01777c8s20y2004.pdf 24.02.2010 16:59:37 Page 147 (1, 2)

DİL-TOPLUM İLİŞKİSİ VE ARİ-SAMİ POLEMİGİNDE 285 DİL VE SAMİ DİLLERİ ------

4. Bir başka görüşe göre ise; Sarnilerin esas. vatanlan Kuzey Mrikadır. Üçüncü ve dördüncü görüşlerin sahipleri görüşleri hakkında pek ikna edici deliller ortaya koyama­mışlardır.

5. Sarnilerin esas vatanı Ermenistan'dır. Bu görüşün sahipleri, Tekvin'deki bir habe­ri kendilerine temel alırlar. Bu habere göre Samiler Ermenistan'daki "Erifkesad" isimli bir şehirden inerek diğer bölgelere yayılmışlardır. Buna göre Ari-Sami ırklannın esas va­tanının bu bölge olduğu iddia edilmektedir.

6. Sarnilerin anavatanlan Arap yanmadasının güney-batısıdır. Bu görüşü müsteşrik­lerin ileri gelenlerinden Fransız müsteşrik Renan, Alman Brockhelmann, Hallandalı De Goege ve İngiliz. Wright savunmaktadırlar36.

C. ARi-sAMi POLEMİGİNDE SAMİ DiLLERİ 1688 yılında Andreas Kempe (1622-1689) Hamburg'ta Cennetin Dilleri isimli küçük

bir yapıt yayınlarlıktan sonra ülkesindeki Lutherci rahipler tarafından sürgüne yollanır. Yazar pek çok kahraman arasında geçen bir dizi tartışmada, dillerle dolu bir yeryüzü Cenneti'ne doğru yapılan bu yarışın gülünçlüklerini yazarak eğlenir37. Kempe, Hav­va'nın Fransızca konuşan bir yılan tarafından baştan çıkarıldığını, Tann'nın İsveççe, Adem'in ise Danimarkaca konuştuğunu hayal eder.

Böylesi olaylarla ve yukarda da bahsettiğimiz Çin diline dair tespit edilen gerçekler­le başlayan dil tartışmalan, 17. }'Y Avrupa'sında Samilere ve Hint-Avrupalılara ilişkin araştırmalara büyük bir hız ve yoğunluk kazandırmıştır. Temelinde milliyetçilik hatta dilsel milliyetçilik diyebileceğimiz bir anlayış yatan bu iki dil ailesinin aynştırılına ve karşı kamp gibi gösterilmeye çalışılması sadece filolojiyi değil, etik, din, kültür ve siya­seti de kapsayan çok boyutlu bir tartışma halini almıştır. Öyle ki ırkçılığa kadar uzanan bu tartışmaların içinde birçok düşüntir bu aynını üstünlük-aşağılıkla ilişkilendirip kendi ulusunu, dinini ve kültürünü üstün göstermeye çalışmıştır.

1. Ulusların Manevi Özellikleri ve Diller

İnsanın düşünce gücü sürekli bir~etkinlik içindedir. Bireylerin dilsel performansları, düşünce ve anlam üretme eylemleri dilde tezahür etmektedir. Anlam üretimi ve dil geli­şiminin, bireyin kendisini çevreleyen diğer toplum bireyleri ile bağlılıklan vardır. Bu bağlılıkların sonucu olarak bireyin dil sınırlan içerisinde gerçekleştirdiği her düşünce et­kinliği, çevresinin de düşünce etkinliğiyle birleşerek toplumun dilsel formunu oluşturur.

Dilin düşünce tiretme arneliyesi bir bireyden ötekine geçerek olmaz. Bir etkileşim­den söz edilecekse bu, öncelikle toplum içerisinde birey merkezli olmalıdır. Zira her şey bireyde başlar, ama toplum bu noktada devreye girerek onun şekillenmesine katkıda bu­lunur. Diller, insanın iç doğası ile birlikte geliştiklerinden·, toplumların düşünsel özellik­lerine, dillerin eylemleri de denebilir. Toplumların gerçek yaratma· eylemleri dillerinde

· 36) Bkz. Ribhi Kemal, a.g.e., s. 8-13.

37) Maurice Olender, Cennetin Dilleri; Tanrısal Bir Çift: Arfler ve Sami/er, çev. N. Yılmaz, Dost Kita­bevi, AnkjU<i, 1998, s. 14.

ı

~ ' !·

D01777c8s20y2004.pdf 24.02.2010 16:59:37 Page 148 (1, 1)

286 / Yrd. Doç. Dr. Faruk BOZGöz·-----EKEV AKADEMİ DERCİSİ

görülür, çünkü her dilin ulusal bir 'form'u vardır. Bu bağlarnda dil kolektif aklın bir ürü-. nü olarak görülebilir. Ancak dile bu ulusal form'u veren nedir? Dil mi ulusu belirlemek­te, yoksa ulus mu dili belirlemektedir?

Dil, yazın ve edebiyatın kendisidir. Bu yüzden de bir ulusun ruhu dilinde tezahür et­mektedir. Dil-ulus ilişkisini ele alırken birinin ya da ötekinin önceliği düşünülmemelidir. Dil aynlıklarının açıklanmasında ve belirlenmesinde temel olarak ulusların manevi ve ruhi gücünü ele almak gerekir. Çünkü bu güçler canlı ve bağımsız olarak karşımızdadır­lar.

Ulusların manevi ve ruhsal özellikleri çeşitlilik arzettiği için dillerin yapıları da çe­şitlilik göstermektedir. Birçok ulusun kendilerine özgü dil yaratmalarını başardıklarını ve ayn dillere sahip olduklarını görmekle insan hem dil yapılarının aynlıklarının nede­nini, hem de dillerin düşüncenin gelişmesi üzerindeki etkilerini daha iyi kavrarnakta­dır38.

2. Dillerle Ulusların Karşılıklı İlişkileri Bağlamında Sami Dilleri

Dilin mi, ulusun mu önce geldiği muarnması bizi bir sonuca götürmez. Zaten dille­rin köklerinden söz açmamız ve bunu araştırma konusu yapmamız, ancak, dillerin daha önceki dönemlerini, insanların ve dillerin ortaya çıktıkları çağlan bilmemizle mümkün olabilir. Böylesi tartışmalar, İslam tarihi süreci içerisinde dilin iHihi mi mevzul mi oldu­ğu noktasında yoğuntaşarak sürmüştür. Batı felsefe tarihinde ve İslam düşünce tarihin­deki benzer tartışmalar, düşünüderi kesin bir sonuca götürememesine rağmen pek çok felsefi ve dilbilimsel açılıma öncülük etmiştir39.

Dillerin ilk şekil kazanmaları konusunda pek çok hipotez ileri sürülmüştüı:40. Bunla­nn ne kadar gerçekçi ve başarılı olduklan tartışma götürür mahiyettediı:4I. Dillerin yal­nız ilk şekil kazanmaları değil, sonraki gelişmeleri de, bu gelişmelerin meydana gelişle­ri sırasında açıklanamaz. Bazen bir dil yıkılarak bundan başka diller türer. Bu ara, dilde bir sürü değişiklikler görülür. O dili kullanan topluluğun başka topluluklada karışmasıy­la da dile birtakİm yeni öğeler girer. Dilde yeniden canlı bir çekirdeğin doğduğu görü­lür.

İlkçağlardan beri dilin kaynağı konusunda, beraberinde ırk üstünlüğünü çağnştıracak gizemli ve muarnmalı temellendirme çabaları gözlemlenmekte, bilimsel, teolojik ve fel­sefi içerikli benzer tartışmalar yapılagelmektedir. "Cennet neredeydi?", "Adem ve Hav­vaAden'de yani cennet bahçesinde bulundukları süre içinde hangi dili konuşuyorlardı?" ve "Aziz Augustinus'un çok doğal olarak düşündüğü gibi, İbranice mi konuşurlardı, yoksa Leibniz'in öne sürdüğü şekilde daha da ilkel bir dil mi konuşuyorlardı" gibi sor-

38) Bkz. BediaAkarsu. Dil-Kültür BağlantlSI, İnkıliip Yayınlan, İstanbul, 1998, s. 50-64.

39) Bkz. Abdurrahman Celaluddin es-Suyfiti, el-Muzlıir fi Ulumi'l-Luğa ve Envaiha, Daru'I-Fikr, Bey­rut, tsz., s. 10-14; İbn Cini, el-Hasais, (Thk. Muhammed Ali en-Neccar), Kahire, tsz., s. 44-65.

40) Bkz. Özdem, a.g.e., s. 1-171; el-Fiirabi, Kitabu'l-Huruf, (Thk: Muhsin Mehdi), Daru'l-Meşrik, Bey­rut, 1970, s. 137-138.

41) Bkz: Bayrav, Fifo/ojinin Oluşumu, s. 22.

D01777c8s20y2004.pdf 24.02.2010 16:59:37 Page 148 (1, 2)

DİL-TOPLUM İLİŞKİSİ VE ARİ-SAMİ POLEMİGİNDE 287 DİL VE SAMİ DİLLERİ ------

gulamalar herzaman yapılmıştır. Medeniyetlerin başlangıcına yöneltilmiş bu soruların cevabı; kimilerine göre; "tanrısal bir çift", kimilerine göreyse; "aynı beşikte keşfedilmiş ve birbirinden kopartılmış ikiz kardeşlerdi" şeklinde cevaplandınlırken ortaya birbirine zıt özelliklere sahip iki millet çıkmaktadır: An ve Sfunlırklan42.

Dil tartışmalannın tarihle, mitolojiyle ve ilahiyatla karıştığı noktalarda Herder, Re­nan, Müler ve Grau gibi düşünürler Hıristiyan öğretisinin ışığı altında yaklaştıkları bu ikiz kardeşlerin sınıflandırmasında, An dilinden hareketle, Hıristiyan dinini ön plana çı­karmaya çalıŞmış; medeniyeti, aklı, yaratıcılığı ve ilerlemeyi An ırklara, muhafazakarlı­ğı, donukluğu ve gelenekiere aşın bağlılığı ise Sfuni'ye yükleyerek objektifyaklaşımlar­dan uzak kalmışlardır.

a) Sami Dilleri Durağan, Ari Dilleri Dinamik mi?

Avrupa'daki dilbilim çalışmalan incelendiğinde, din dilleri konumundaki diller üze­rindeki araştırma objektifinin Hint-Avrupa dili Sankskritçe'ye çevrilmesini43, safça ve tesadüfi bir duruma bağlamamak gerektiği kanaatindeyiz44. Bu çalışmalarda İbranice, Süryanice ve Ar;ıpça, yani Sfunl dilleri ve kültürleri tektanrıcılığın gizini elinde tııtmak­ta; durağan, değişimlere kapalı, içine kapanık olarak değerlendirilirken, buna karşıt ola­rak Hint-Avrupa dilleri, yani An dilleri ve kültürlerinin hayal gücü, akıl, bilim, sanat, do­ğaya hakimiyet,' mitoloji ve çok tanncı dinamikle donatılmış olduğu iddialan ileri sürül­mektedir45.

İbranice hakkında Spinoza şöyle der: " ... İbranice'de sesliler harf değildir. Bunun için İbraniler seslilerin, harflerin ruhu olduğunu ve sesliler olmaksızın harflerin ruhsuz be­denler olduğunu söylerler. Gerçekte harfler ve sesliler arasındaki bu farklılığın daha açık olarak anlaşılması için, çalmak üzere parmakların dokunduğu flüt örneği verilebilir; ses-liler müziğin sesidir; harfler, parmaklarla dokunulan delikler.46" .

İbranice, Arapça ve diğer Sami dillerinde sözcük ancak sesin yankısında anlamlanır. Metni okumak onu şarkılaştırmak, canlandırmak demektif47. Bu yüzden çıkıp geldiği çöl gibi durağan ve kapalı olan Sfunl dili, Herder'e göre soyutlamadan yoksun, dilbilgi­si bakımından çorak, fakat, bir o kadar da tııtkulu ve zengin bir şiirselliğe sahiptir. Bu tııtkulu şiirselliğe karşın "ebedi çocuklukla donatılmış" Sfunl, yine de Hint-Avrupa dil­lerinin değişimine yetişemez. Aynı bağlamda bir diğer düşünür Renan'a göreyse filolo­ji, An dilleriyle gelişmiştir; çünkü, dinamik olan An'dir. Üstün eğretileme yeteneğiyle mitolojiye An kaynaklık etmiştif48.

42) Maurice Olender, Cennetin Dilleri, s. 12.

43) Bkz. Umberto Eco, a.g.e., s. 110.

44) Bkz. Olender, a.g.e., s. 20-25.

45) Bkz. Olender, a.g.e., s.70-101. 46) Spinoza, Abrege de grammaire Hebraique, J. Askenazi ve J. Askenazi-Gerson tarafından hazırlanan

basım, Paris, 1968, s. 35-36'den aktaranülender, a.g.e., s. 41. 47) Bkz. Robert Hetzron, The Semitic Languages, New York, 1997, s. 9 . . . 48) Bkz. Oltı'nder, a.g.e., s. 83-88.

l

!·

D01777c8s20y2004.pdf 24.02.2010 16:59:37 Page 149 (1, 1)

288 / Yrd. Doç. Dr. Faruk BOZGÖZ-----EKEV AKAIJE.Mi DERCİSİ

b) Ari-Sami Irkları ya da Dil Irkları

Irk düşüncesinin ortaya çıktığı ve çok yoğun bir şekilde yaşandığı tarih parçasına ge­ri dönüp, medeniyetin birbirinden aynştınlamaz iki yüzünü temsil eden "Ari" ve "Sa­m1"ler arasındaki aynıru yaratan dürtünün peşine düşersek49, doğrudan olmasa da, XVI­Il. ve XIX. yüzyıllara rengini veren Avrupa'daki kimlik arayışlarıyla, şimdiki zamanlar­daki ırkçılığın felaketleri arasındaki yakın ilişki görülebilir. Bu bağlamda batı dünyasın­da dil eksenli araştırma yapan Herder, Renan, Müller, Pictet, Grau ve Goldzilıer gibi dü­şünce adamlarının çalışmalannın kendileri dışındaki okuyuculannın ve yorumlayıcıları­nın beklenmedik yan anlarnlar üretmediklerini söylemek oldukça safdillilik olur. Zira onların ürettikleri düşüncelerin pek çoğu zamanla ırkçı siyasetiere yatınm sağlayan id­dialar olarak okunmuş ve yorumlanıruştır. Yani onların "kökenlere duyduklan romantik susuzluk" bazı dünya görüşlerine "düşs!!l dayanaklar" yaratabilmiŞtir50.

Irk ve ırkçı düşüncelerin köklerinin XIX. yüzyıldaki dilbilimsel çalışmalardada aran­ması gerekir. Zira bi.ı yüzyıldaki araştırmalar; dilbilimsel bulgular yoluyla, toplulukların "dilyetisi"ndeki farklılıkları, antropolojik aynmlar düzeyine taşınır. Ural-Altay, Hint­Avrupa ve Hami-Saınl olarak bilinen dil aileleri, farklı coğrafyalan birleştirirler. Öyle ki, Avrupa kendi dilyetisinin köklerini, "Ganj'ın kıyılanndaki Sanskritçe'de görmek is-

. ter51".

c) Ari-Sami Ayrımında Laik Dilbilim

İlk laik bilimin filoloji olduğu savındaki XVII-XIX~ yy. Avrupa kıtası dilbilimcileri52 objektifliliklerini ortaya koyup sembolize etmek için yönelimlerini ve araştırma öncelik­lerini Sanskritçe'ye yoğunlaştırmış olsalar bile hiçbir zaman kendilerini Tevrat ve İncil yorumlan ile uğraşmaktan ahkoyamaıruşlardır. Gerek Saussure, gerekse de diğer dilci­ler, cennet dilleri olarak algılanan diller üzerinde ayn bir ehemmiyetle çalışıruşlardır. Gerçi bu yıllarda artık İbranice ayncalıklı dil olma vasfını kaybetmiş gibi gözükse de hiçbir zaman refemns olma özelliğini yitirmemiştir.

Dilbilim, Avrupalı kimliğine meşru bir kimlik sağlar ve kilisenin kabul ettiği ilk laik bilim konumunu edinir. Soyut nesnelci Saussure'ün dilbiliıni53, tarihin etki alanından uzaklaştırma çabalan önemli bir dönüm noktasıdır. O, dilbilimi, farkların oyununa indir­gernesiyle pekçok poJemiklerden kurtararak bu dönemi kapatmıştır.

"Çöl tektanncıdır; sonsuz aynıhğı içinde yüce ... " ön kabulüyle ve Saussure öncesi dilbilimin yarattığı aynmlarla kilise, 16-19. yüzyıllan arasında Hıristiyanlığı Yahudilik

49) Umberto Eco, a.g.e., s.I07-117.

50) Olender, a.g.e., s. 22. 51) Olender, a.g.e., s. 20-25. 52) Bkz. Michel Foucault, Kelimeler ve Şeyler, ç. Mehmet Ali Kılıçbay, imge Kitabevi, Ankara, 1994,

s. 386-393. 53) Bkz. V.N. Voloşinov, Marksizm ve Dil Felsefesi, ç. Mehmet Küçük, Aynntı Yayınlan, İstanbul,

2001, s. 111-115.

D01777c8s20y2004.pdf 24.02.2010 16:59:37 Page 149 (1, 2)

DİL-TOPLUM İLİŞKİSİ VE ARİ-SAMİ POLEMİGİNDE ------289 DİL VE SAMİ DİLLERİ

ve İslam'a karşı yeniden tanımlama olanağı bulmuştur54. Renan'ı belki de İbranice ve diğer Sami dillere gösterdiği aşın dikkat ve hassasiyetle Katalik Kilise'den uzaklaşma­ya iten şey onun dil odaklı kültürel konulardaki aşın hassasiyetinde yatmaktadır. Kendi kutsallarına dil uzatamayan Re nan' ı, bir adım ötesinde İslam' a dil uzatmaya ve İs­lam' dan nefret etmeye iten unsurda budur. Renan psikolojisini yansıtan pek çok Avrupa­lı Hınstiyan ve Yahudi olsa da Eski Abit'in İbranice oluşu, An soyun içerisine, zorunlu olarak, Sfunl kökenin bulaşmasına neden olmuştur. Sfunllerin dili İbranice, herşeyin il­kinde gizemterin atası sayılarak ayncalıklı ve saygın konumuna yerleşmiştir. Pozitif bi­limlerin hızla gelişmesi İbranice'nin bu saygın konumunun sorgulanmasını da beraberin­de getirmiştir. Başlangıçta evreni harekete geçiren ilk nedenlerin saklandığı, "en eski za­manların sesi"nin yankılandığı dil İbranice artık eskisi gibi tabu olmaktan çıkmıştır.

Sözün çoğaldığı, kaynak metinlerle ilintilerin kesildiği yerde Saussure ve onun anla­mı dil oyunlarının artığına indirgeyen dilbilimi otaya çıkar. Kutsal metin tefsirleriyle başlayan ve XIX. yüzyıl boyunca gelişen dilbilim çalışmaları, anlamın çıkış yerini artık güvenle belirleyemez olur. Dilbilimle birlikte tüm insan bilimleri, "ulusal, siyasal ve din­sel kimlik krizindeki bir Batının gönül eğilimine ve soy zincirine dokunan sorular" so­ramaz hale gelir.

d) Sami ve Semavideo Helen ve Pagana

Aydınlanma dönemi, Avrupa'nın kendi k.imliğinin parçalannı derlerneye başladığı dönemdir. Bunun için çeşitli coğrafya ve alanlarla olmadık ilintiler kurulur. Avrupa ken­disine, coğrafyasının dışından bağdaşıklar bulma çabası içine girer. Bu yüzden de Hin­distan'dan Ortadoğu'ya uzanan bir geçmiş kurgular. Her nekadar durum böyle de olsa Avrupalı elitlerde genelde doğuya ve özelde de Sami dünyaya bakış açılarında bir iki­yüzlülüğü görmek mümkündür55. Sanki Mler Silınilerden Eski Ahit'i aldıktan sonra on­ları, kendi "hareketsizlik"leriyle başbaşa bırakıruşlardır. Sfunller, oluşum halindeki bir dünyanın hesaplarından uzakta, tarihsiz bir çocukluk içinde itişip kakışan halklar olarak kalırlar ve böyle de bırakılmak istenirler56, Silıniler yoruma açık bir metni Arlıere teslim ettikten sonra aradan çekilmiş gibidirler. Arlıere düşen ise, emanet aldıkları bu tektann­lı sema vi dini, kendi pagan geçmişlerini bastırarak, kendi hareketlilikleri içerisine sığdı-rabilmektir57. '

Sami kültür dini formuyla ve tüm kutsallığıyla Ari dünyaya hakimiyetini kurmuş gö­zükse de tüm çabalara rağmen, An kurgusunun altından pagan olanlar fırlayıp çıkmak istemişlerdir. Çünkü sema vi olan, yoruma kapalı bir evren kurar. Kurulu her şeyin yerin­den oynadığı Aydınlanma sonrası Avrupa sahnesinde, pagan dünya görüşü bastırıldığı yerden geri döner.

54) Olender, a.g.e., s. 31.

55) Bkz. Umberto Eco, a.g.e., s. ll0-113.

56) Bkz. Edward Said, Oryantalizm (Doğubilim), Pınar Yayınları, istanbul, 1982, s. 421-469.

57) Olender,'p.g.e., s. 163.

' !·

D01777c8s20y2004.pdf 24.02.2010 16:59:37 Page 150 (1, 1)

290 / Yrd. Doç. Dr. Faruk BOZGÖZ-----EKEV AKADEMİ DERCİSİ

Batı uygarlığının kendi geçmişini uzaklarda, Sami gerçekliğinin dışında bir yerlerde arama çabası Atina'da son bulur. Avrupalı düşünce adamlarının XVİII. yüzyılın sonun­dan itibaren Antik Yunana yönelmesini,n nedenleri arasında o dönemde Yunanistan ve Balkanlar üzerindeki Osmanlı hükmünün Avrupalılara "doğadışı" görünmesiyle yakın­dan ilgilidir. Onlara göre genç Avrupa, 'yaşlı' Asya tarafından köleleştirilmemelidir.58"

Helenistİk kültüre yönelik tutku derecesindeki aşın sevgi, Avrupa'yı Ortaçağın ve Hıristiyan geçmişin yükünden kurtarır. Yunanlılar Eski Mısır ve Fenike'nin sağladığı Sa­mi etkisinden yalıtılarak, Avrupa'nın soyağacında ayrıcalıklı bir yere yerleştirilir. Bu za­manlarda Avrupa'nın tarihçesi yenilenir: Antik Yunanla başlayıp Rönesanshi devam eden, Ortaçağın skolastiğine rağmen ortaya çıkan Aydınlarima çağıyla modernliğe uza­nan bir Avrupamerkezci kronoloji oluşturulur.

SONUÇ VE DEGERLENDİRME

XIX. yüzyılın ırkçı varsayımiarına göre Sfunller, "ebedl hakikatİn koruyucusu olan hareketsizliklerinden" ötürü, şeylerin kurulu doğasına dokunmaz, olan biteni yorumla­mazlar. Anlerse, Siimllerin bağışladığı kutsal kelamı yorumlayarak, bir söz bolluğu al­tında metni kaybederler. Yorumlar orijinal metnin gövdesinden koparak özgürleşir. Dil oyunlarının çeşitliliği altında orijinal metnin vurguları kaybolmaya başlar. Anierin ya­rattığı söz karmaşası akıl almaz düzeye vardığında, Siimller kayıtlarını açar, insanlığın ortak özünü saklandığı yerden tekrar açığa çıkarırlar. Durağan olduklarından topraklan­m terk etme cesaretini bile bulamayan Sanı11er, ··valıyi.ıı uykusunun korunduğu'' arşivle­rin bekçiliklerini yaparlar. Böyle zamanlarda modemler, "ışığın Doğudan yükseldiğini" hatırlar, egzotizme, Zen Budizme, Dalai Lama'ya ve birtakım mistik yapılanmalara sığı­nırlar.

Ortaçağ ve Hıristiyan geçmişinin yükünden kurtulmak isteyen Avrupa Helenistik. kültüre yönlendirilir ve sanki George Orwel'in 1984 romanındaki kurgusal ve sahte ta­rihsellendirme gibi Helenistİk bir tarihsel temellendirme denemesiyle sorunu çözmeye yeltenir. Ancak tüm bunlar ve Sami dilleri çerçevesindeki tartışmalar Avrupalının "öte­ki" olana yönelik yüzeysel ve tüketici turist bakışı ile birleşince "doğu" için kendi yakış­tırdığı bir egzotizıiıin ardındaki "dehşet"i göstermektedir. Avrupamerkezci-Helen krono­lojist tarih yazırnı, Samllerin Avrupalıların varsaydıkları katışıksız soyağacı üstündeki izlerini silmek ister. Bu ırkçı söylem, An-dinarnizm/Siiml-durgunluk, Helen idealleri!Fi­listinizm gibi temel ayrımlar üzerine kurulur. Irkçılığın Herder veRenan'ın çerçevesini çizdiği bu ilk biçimi başlangıçta daha çok ortak bir insanlık ideali üzerine yerleştirilmiş­tir. Ancak, ırk ideali zamanla dil ayrımları ve "tarihsel olgular"ın etkisiyle belirlenir ol­maya başlamış ve "antropolojik ırklar"ın yerini "dil ırkları" almaya yüz tutmuştur.

58) Martin Berna!, Black Athena;-The Afroasiatic Roots of Classical Civilisation, "c.l: The Fabrication of Ancient Greece 1785-1985", London:Vıntage,l991, 575 s.

D01777c8s20y2004.pdf 24.02.2010 16:59:37 Page 150 (1, 2)

DİL-TOPLUM İLİŞKİSİ VE ARİ-SAMİ POLEMİGİNDE 291 DİL VE SAMİ DİLLERİ ------

Sami Dilleri Alfabelerinin Gelisimi

Eski Sami Dilleri Alfabeleri Süıyanice Alfabeler Arapça Alfabe

ı~ Ib ran. Amın. Palm. Nebat. Sert u Estr. N es tur. Arapça F:ınıça. Türk~

t( /"'( "' c!. ~ "' ı , , --

e ale

J l efa l -.

r< l

b ~ :ı 'J ~ :::J ~ .:ı .:s ..,. b ..,. b .Q :ı :ı ~ ~

.Q ::ı. .:ı. . • ~ .:ı. .:ı. ...,.. ...,..

'-;'

~ p ;

'-;'

g '\· ) A .,\ -\ ~ .\,.. -1. c:. ğ

~ ~ ~ ~ -·- ~ c· ;C!

\S ~ -\ '!" 1

'!"

(S ~ ~ '["_ '["_

E c ~ -,_ç __ ~

t'C d 4 ı '1 1{. .,

' :ı :ı .) d .) d

~ :ı ;ı. J. J.

.) d .) ~) -

.i. .i. [z]

Iz ~ it 4\ >t "' q Cl7 111 • lı • lı

q m f1f, Al ,.

• ' ~ ~

w '-( ı '1 " ı o Cl o ) w ) w .. -Q cı. cı. _, _, _ V

z = i ) ı ı J ' ' j z j z

J " .. j j

TABLO I

1-

D01777c8s20y2004.pdf 24.02.2010 16:59:37 Page 151 (1, 1)

292 / Yrd. Doç. Dr. Faruk BOZGöz.;...· ----EKEV AKADEMİ DERGİS1

Sami Dilleri Alfabelerinin Gelisiini

Eski Sami Dilleri Alfabeleri ISüryanice Alfabel er ll Arapça Alfabe

1 Fenik. Ibı:uı. Aram. Palm. Nebat. Sertu. Estt. Nestur. ~ Arapça Farsça Türkçe

j J

.J h \<\ n n .H. )1. w .., ... (. h (. ({ı)

. .AJ .» ,.. [lı] ... ,.. J.l .... ... "" "" tM .... - ~ ~

_t. lı t X

;,. ;,. -

;.. ;.. k h . ·-

,t: tr. t ~ t!l 6 t \.? -6 -\ ~ .ı. t .ı. (t)

-6 .\ ~ ı.. ı.. [ı]

-1;. .\- ~ .b .b

-/} ~ ~ ..b ..b

.ı.:. ~ .ı.:. (f)

.1.; .1.; [z]

.ı:. .ı:.

Ja Ja

!IYI- .. ll. ., s .. y y .... 1 ..s ..s .. • • ~ ~ .. .. . • • ~ ~ .. 1.5 1.5

k .:JJ :ı .., ~ ::j '!' .~ ~ ..!) k .5 k !) ~ :ı 5 5 !) ~ ::ı. !. !.

'!' "'\ \. ı.!.1 .s. s g

.. - -r f.

sağır nun

- .$.

TABLO ll

D01777c8s20y2004.pdf 24.02.2010 16:59:37 Page 151 (1, 2)

DİL-TOPLUM İLİŞKİSİ VE ARİ-SAMİ POLEMİGİNDE 293 DİL VE SAMİ DİLLERİ ------

Sami Dilleri Alfabelerinin Gelisimi R ... '"'" n;ıı,n Alfubt n-re Al...,,ı" Arapça Alfabe

Fenik. lbrıın. Aram. Pal nu. Estr. Nestur. Arapça Farsça ~-

c? L~~\\..l ~ J 1 J l

~ ~ ~ j j

~ ı. ~ 1 1

'ı. .l ~ J J m ~ ~ ~ J1 "1) 'P ';V , r m f' m

::.0 ::a :0 .. .. JQ = ID ... ... )O ';V. " C" C"

ll ':) J 1 ! J (_ - " ı) n ı) n

.J ı ~ ~ .. .

.J "" .s. ~ ~

r- t t ı) ı)

s ,_ o ~ ::J t;ı T .al C» ..ı:;g 1.)" s 1.)" s

m Ql ID .._. .._.

.ı::xı cı. .m. - -.m cıa ..m. U"' U"'

A 31 y y \\. A (a) o u ""' ~ t t

~ :ı.. ~ s;. s;. [7]

~ :ıı.. .ı. .& .&

\\ ""' ""' f f

f g f (ğ)

j;. j;. [G] -- .

.i. .i.

f f ğ

p ') !) ? j .!) ..s Sl .ıl ....; f ....; f .9 211 s _; i

.s 211. ·.a. .4 .4

..s .!ıı. .!1 ......4 ......4

TABLO ID

D01777c8s20y2004.pdf 24.02.2010 16:59:37 Page 152 (1, 1)

. 294 / Yrd. Doç. Dr. Faruk BOZGÖZ----- EKEV AKADEMİ DERCİSİ

~· Arapça Alfabe

pça .Farsça Türkçe

.J s ~ U" s U" (s)

""' - [s] s tv 3 )' t' 1' ... ....

U"' U"'

d' d d' (z)

..;, ..;, [z]

..... .....

~ ~

q qı p ~ M J' ...o SJ ~ J q J (q)

.D .ts i i (G]

1:1

..0 .a. .1:1. i i

..a .ı::ı. Ll:l ~ ~

r ~ i 1 \4.. ı ; ; :, ..) r ..) r

.. ;. :,. ..) J

s vv tu Vt ~ .ı.L. c.a. .:ı:. .:& ı.f s ı.f ş

Jt. :ı:. X .,.!, ~

..ıt. :1 X > > - -cJt. 'J .:ı: ır ır

t X. n ~ h n ,., ~ ~ ..::. t ..::. t

~ ~ ~ :; :;

; . ;

..::.. ..::..

..:.. t ..:.. (!) -~ ;; [s] .. ! !

..:.. ..:..

TABLO IV