2014-2017-ci illərdə azərbaycan respublikasının … · web viewtəhsilin...

Azərbaycan Respublikasının 2014-cü il və gələn üç il üzrə iqtisadi və sosial inkişaf

konsepsiyası və proqnoz göstəriciləri

Avqust - 2013-cü il

BAKI

A Z Ə R B A Y C A N R E S P U B L İ K A S I N I N İ Q T İ S A D İ İ N K İ Ş A F N A Z İ R L İ Y İ

- 2 -

Mündəricat

M Ü N D Ə R İ C A T

Giriş........................................................................................................................................... 41. 2012-ci ildə dünya iqtisadiyyatının inkişaf meyilləri və perspektivlər............................ 62. 2012-ci ildə ölkənin sosial-iqtisadi inkişafı......................................................................... 8

2.1. Real sektor .................................................................................................................... 82.1.1. Ümumi Daxili Məhsul............................................................................................... 8

2.1.1.1. İstehsal sahələri.................................................................................................. 102.1.1.2. Xidmət sahələri................................................................................................... 12

2.1.2. İnvestisiyalar.............................................................................................................. 132.1.3. Regionların inkişafı................................................................................................... 142.1.4. Sahibkarlığın inkişafı................................................................................................. 16

2.2. Maliyyə sektoru.............................................................................................................. 182.2.1. İcmal büdcə................................................................................................................ 18

2.2.1.1. Dövlət büdcəsi................................................................................................... 182.2.1.2. Büdcədənkənar fondlar...................................................................................... 19

2.3. Manetar sektor və bank fəaliyyəti.............................................................................. 202.3.1. Pul kütləsi................................................................................................................... 202.3.2. Bank sektoru.............................................................................................................. 212.3.3. İnflyasiya................................................................................................................... 21

2.4. Xarici sektor................................................................................................................... 222.4.1. Xarici ticarət .............................................................................................................. 22

2.4.1.1. İxrac.................................................................................................................... 232.4.1.2. İdxal.................................................................................................................... 23

2.4.2. Beynəlxalq təşkilatların reytinq və qiymətləndirmələri............................................. 232.5. Sosial sektor................................................................................................................... 24

2.5.1. Əmək haqqı və əhalinin gəlirləri ............................................................................. 242.5.2. Yoxsulluğun səviyyəsi .............................................................................................. 242.5.3. Məşğulluq və işsizlik................................................................................................. 252.5.4. Müəlliflik hüququ sahəsində görülmüş işlər.............................................................. 252.5.5. Təhsil......................................................................................................................... 252.5.6. Səhiyyə...................................................................................................................... 262.5.7. Mədəniyyət və turizm................................................................................................ 272.5.8. Gənclərlə iş və idman................................................................................................ 282.5.9. Ekologiya................................................................................................................... 292.5.10. Mənzil kommunal təsərrüfatı................................................................................... 29

3. 2013-cü ilin birinci yarısında Azərbaycan Respublikasının sosial-iqtisadi inkişafı........ 314. Sosial-iqtisadi inkişafın ortamüddətli (2014-2017-ci illər) prioritetləri........................... 43

4.1. Makroiqtisadi sabitliyin qorunub saxlanılması......................................................... 434.1.1. Büdcə siyasəti və onun əsas istiqamətləri.............................................................. 434.1.2. Vergi siyasəti və onun əsas istiqamətləri............................................................... 454.1.3. Gömrük siyasəti və onun əsas istiqamətləri........................................................... 464.1.4. Pul-kredit və qiymət siyasəti ................................................................................ 494.1.5. Bank sisteminin inkişafı......................................................................................... 494.1.6. Sığorta xidmətləri bazarının inkişafı....................................................................... 504.1.7. Qiymətli kağızlar bazarının inkişafı....................................................................... 514.1.8. İnvestisiya siyasəti.................................................................................................. 53

4.1.8.1. Dövlət investisiyaları sahəsində siyasətin əsas istiqamətləri.......................... 534.1.8.2. Özəl investisiyalar sahəsində siyasətin əsas istiqamətləri.............................. 544.1.8.3.Xarici investisiyalar sahəsində siyasətin əsas istiqamətləri............................ 54

Orta müddətli iqtisadi-sosial inkişaf konsepsiyası (2014-2017)

- 3 -

Mündəricat

4.2. Milli iqtisadiyyatın rəqabət qabiliyyətlinin yüksəldilməsi və dünya iqtisadiyyatına inteqrasiyanın sürətləndirilməsi......................................................... 55

4.2.1. Sahibkarlığın inkişafı və biznes mühitinin daha da yaxşılaşdırılması.................... 554.2.2. Antiinhisar siyasəti və istehlakçıların hüquqlarının qorunması............................. 584.2.3. Xarici ticarət siyasətinin prioritet istiqamətləri...................................................... 584.2.4. Beynəlxalq əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsi......................................................... 60

4.3. Regionların davamlı və tarazlı inkişafının təmin edilməsi siyasəti ....................... 614.4. İqtisadiyyatın diversifikasiyasının sürətləndirilməsi................................................ 62

4.4.1. Sənaye siyasətinin əsas istiqamətləri...................................................................... 624.4.2. Qeyri-neft sənayesi siyasəti.................................................................................... 65

4.4.2.1. Kimya sənayesi............................................................................................... 664.4.2.2. Maşınqayırma sənayesi................................................................................... 674.4.2.3. Metallurgiya sənayesi..................................................................................... 674.4.2.4. Energetika sənayesi......................................................................................... 684.4.2.5. Tikinti materiallarının istehsalı sənayesi......................................................... 684.4.2.6. Yeyinti və yüngül sənayesi............................................................................. 68

4.4.3. Aqrar sektorun inkişafı siyasəti.............................................................................. 694.4.3.1. Aqrar sektorun maliyyə və maddi-texniki bazasının yaxşılaşdırılması......... 704.4.3.2. Bitkiçiliyin inkişaf etdirilməsi........................................................................ 714.4.3.3. Toxumçuluq işinin yaxşılaşdırılması.............................................................. 724.4.3.4. Bitkiçilik məhsullarının emalının təkmilləşdirilməsi..................................... 724.4.3.5. Damazlıq işi və mal-qaranın cins tərkibinin yaxşılaşdırılması....................... 734.4.3.6. Heyvandarlıq məhsullarının emalı sənayesinin inkişaf etdirilməsi............... 734.4.3.7. Baytarlıq və fitosanitar xidmətlərinin yaxşılaşdırılması................................ 744.4.3.8. Meliorasiya və irriqasiya sistemlərinin təkmilləşdirilməsi............................ 75

4.4.4. Turizmin inkişafının əsas istiqamətləri.................................................................. 754.4.5. İnfrastruktur siyasətin əsas istiqamətlər................................................................ 77

4.4.5.1. Nəqliyyat sektorunun inkişaf istiqamətləri.................................................... 774.4.5.2. İnformasiya-kommunikasiya texnologiyalarının inkişaf prioritetləri............. 82

4.4.6. Mənzil-kommunal təsərrüfatı sahələrinin inkişaf istiqamətləri.............................. 854.4.6.1. Qaz təchizatının yaxşılaşdırılması................................................................... 874.4.6.2. Su resurslarından səmərəli istifadə edilməsi................................................... 874.4.6.3. İstilik təchizatının yaxşılaşdırılması................................................................ 884.4.6.4. Elektrik enerjisindən səmərəli istifadənin təmin edilməsi.............................. 89

4.5. Sosial yönümlü siyasətin davamlılığının təmin edilməsi........................................... 904.5.1. Sosial müdafiə və sosial təminat sistemi................................................................ 904.5.2. Məşğulluq siyasəti.................................................................................................. 924.5.3. Müəllif hüquqları siyasətinin əsas istiqamətləri..................................................... 944.5.4. Təhsilin inkişafının prioritetləri.............................................................................. 954.5.5. Səhiyyənin inkişafının əsas istiqamətləri............................................................... 974.5.6. Elmin inkişafının əsas istiqamətləri........................................................................ 984.5.7. Əhali sakinliyi və demoqrafiya siyasətinin prioritetləri......................................... 994.5.8. Əmək miqrasiyası sahəsində prioritetlər................................................................ 1004.5.9. Gənclər siyasətinin əsas istiqamətləri..................................................................... 1014.5.10. İdman siyasətinin əsas istiqamətləri .................................................................... 1034.5.11. Mədəniyyət siyasətinin əsas istiqamətləri............................................................. 1034.5.12. Ekologiya siyasətinin əsas istiqamətləri............................................................... 1054.5.13. Diasporla iş üzrə fəaliyyətin əsas istiqamətləri.................................................... 106

5. Konsepsiyanın reallaşdırılmasının əsas nəticələri............................................................ 107


- 4 -

Giriş

GİRİŞ

“Azərbaycan Respublikasının 2014-cü il və gələn üç il üzrə iqtisadi və sosial inkişaf konsepsiyası və proqnoz göstəriciləri” (bundan sonra – “Konsepsiya”) “Büdcə sistemi haqqında” Azərbaycan Respublikasının 2002-ci il 2 iyul tarixli 358-2Q nömrəli Qanununa, “Büdcə sistemi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiq edilməsi barədə” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 31 oktyabr 2002-ci il tarixli 809 nömrəli Fərmanına və Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2004-cü il 24 may tarixli 75 nömrəli Qərarı ilə təsdiq edilmiş “Dövlət büdcəsinin tərtibi və icrası Qaydaları”na uyğun olaraq hazırlanmışdır.

Konsepsiya Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2012-ci il 29 dekabr tarixli 800 nömrəli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış” İnkişaf Konsepsiyasına, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 14 aprel 2009-cu il tarixli 24 saylı Fərmanı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikası Regionlarının 2009-2013-cü illərdə Sosial-İqtisadi İnkişafı Dövlət Proqramı”na, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2008-ci il 25 avqust tarixli 3004 nömrəli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına dair Dövlət Proqramı”na, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2008-ci il 15 sentyabr tarixli 3043 nömrəli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında yoxsulluğun azaldılması və davamlı inkişaf Dövlət Proqramı”na və Azərbaycan Respublikasının Prezidenti və Nazirlər Kabineti tərəfindən qəbul edilmiş digər normativ-hüquqi sənədlər və təsdiq edilmiş sahə inkişaf proqramlarına əsaslanmışdır.

Konsepsiyanın əsas məqsədi azad rəqabətli, məhdud resursların səmərəli bölünməsini təmin edən sosial yönümlü bazar iqtisadiyyatının inkişafına, iqtisadiyyatın dövlət tərəfindən tənzimlənməsinin müasir forma və metodlarını tətbiq etməklə ölkə iqtisadiyyatının diversifikasiyasının sürətlənməsinə, qeyri-neft sektorunun dinamik inkişafına, tam məşğulluğa, gəlirlərin ədalətli bölünməsinə, ətraf mühitin qorunmasına və nəticədə dayanıqlı iqtisadi inkişafa və əhalinin layiqli həyat səviyyəsinə nail olmaqdır.

Bu məqsədə nail olmaq üçün “Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış” İnkişaf Konsepsiyası üzrə müəyyən edilmiş hədəflər nəzərə alınmaqla, 2014-2017-ci illər ərzində Azərbaycan Respublikasının sosial-iqtisadi inkişafı siyasətinin aşağıdakı prioritet vəzifələri müəyyən edilmişdir:

- makroiqtisadi sabitliyin qorunub saxlanılması; - milli iqtisadiyyatın rəqabət qabiliyyətinin yüksəldilməsi və dünya

iqtisadiyyatına inteqrasiyanın sürətləndirilməsi;- iqtisadiyyatın diversifikasiyasının sürətləndirilməsi;- qeyri-neft məhsullarının ixracının genişləndirilməsi və ölkənin ixrac

qabiliyyətinin artırılması;- regionların davamlı və tarazlı inkişafının təmin edilməsi; - sosial yönümlü siyasətin davamlılığının təmin edilməsi.


- 5 -

Giriş

Eləcə də, bu sənəd Azərbaycan Respublikasının 2014-2017-ci illərdə iqtisadi və sosial inkişafının əsas istiqamətlərini müəyyən etməklə əsas makroiqtisadi göstəricilərin, o cümlədən ÜDM-in (real artım, deflyator indeksi, dövlət və qeyri-dövlət sektorunun, neft və qeyri-neft sektorunun payı, onların artım və deflyator indeksləri), ÜDM-in istehsal strukturunun (onların artım və deflyator indeksləri, ümumi buraxılışı, aralıq istehlakı, əlavə dəyəri), ÜDM-in sahə strukturu (onların artım və deflyator indeksləri), o cümlədən respublikada istehsal olunan əsas məhsul növlərinin sahələr üzrə natural göstəricilərinin, əsas kapitala daxili və xarici investisiyaların (onların strukturu və real artım sürətləri), əhalinin pul gəlirləri, xərcləri və onların artım sürətlərinin, orta aylıq əmək haqqının (onların iqtisadiyyatın sahələri, dövlət və qeyri-dövlət sektoru, büdcə və qeyri-büdcə təşkilatları, neft və qeyri-neft sektoru üzrə səviyyəsi və artım sürətləri), əhalinin məşğulluq göstəricilərinin (onların iqtisadiyyatın sahələri, dövlət və qeyri-dövlət sektoru, büdcə və qeyri-büdcə təşkilatları, neft və qeyri-neft sektoru üzrə sayı və artım sürətləri), əhaliyə göstərilən pullu xidmətlərin həcmi və artım sürətinin, idxalın və ixracın proqnoz göstəricilərini özündə əks etdirir.


- 6 -

2012-ci ildə dünya iqtisadiyyatının inkişaf meyilləri və perspektivləri

1. 2012-ci ildə dünya iqtisadiyyatının inkişaf meyilləri və perspektivləri

2012-ci ildə dünya iqtisadiyyatında müşahidə edilmiş əsas meyllər kimi İEÖ-də borc probleminin kəskinləşməsi, İEOÖ-də isə xarici mühitin pisləşməsi və daxili tələbin zəifləməsi qeyd edilməlidir. Aparıcı iqtisadiyyatlarda artım templərinin zəifləməsi, Avropa İttifaqı ölkələrində borc probleminin davam etməsi və bu səbəbdən suveren reytinqlərin aşağı salınması, dünyada işsizliyin yüksək səviyyədə qalması, qlobal maliyyə bazarlarında risklərin əhəmiyyətli dərəcədə artması, əsas xammal növlərinin dünya qiymətlərinin dəyişkənliyi 2012-ci il ərzində dünya iqtisadiyyatının sabit inkişafı yolunda əsas risk amilləri olmuşdur.

2012-ci ildə dünya iqtisadiyyatının artım templəri 2011-ci ilin göstəriciləri ilə müqayisədə bir qədər zəifləmişdir. Buna əsas səbəb kimi 3 amili göstərmək olar:

1. İnkişaf etməkdə olan ölkələrin (İEOÖ) iqtisadi artımı yolunda bir sıra problemlər qalmaqda davam etmişdir. Bu problemlər əsasən xarici tələbin artımının zəifləməsi, birja əmtəələrinə qiymətlərin düşməsi, maliyyə sabitliyi ilə əlaqədar yaranan narahatlıqlar və eləcə də, stimullaşdırma tədbirlərinin zəifləməsi ilə izah edilir.

2. Avro zonada resessiya gözlənildiyindən daha dərin olmuşdur. Əsas amillər kimi zəif tələb, sərt büdcə və maliyyə siyasəti çıxış etmişdir.

3. ABŞ iqtisadiyyatı zəif artım tempi göstərmişdir. Belə ki, büdcə xərclərinin əhəmiyyətli dərəcədə azaldılması özəl tələbin yaxşılaşdırılması istiqamətində maneə olmuşdur.

İqtisadi artım. 2012-ci ildə dünya üzrə iqtisadi artım 2011-ci ilə nisbətən bir qədər səngiməsinə baxmayaraq yüksək olaraq qalmışdır. Belə ki, 2011-ci ildə dünya iqtisadiyyatında 3.9% artım qeydə alınmışdırsa, 2012-ci ildə artım 3.1% təşkil etmişdir. 2012-ci ildə dünya iqtisadiyyatının artımında coğrafi uyğunsuzluq saxlanılmışdır:

İEÖ qrupunda nisbətən zəif iqtisadi artım templəri (1.2%) müşahidə olunmuşdur.

İEOÖ yüksək artım tempi olmuşdur. Bu ölkələr qrupu üzrə 2012-ci ildə iqtisadi artım tempi 4.9% olmuşdur.

BVF-in proqnozlarına əsasən, dünyada iqtisadi artım 2013-ci ildə 3.1%, 2014-cü ildə isə 3.8% təşkil edəcəkdir. Dünya Bankının proqnozuna əsasən isə dünya üzrə iqtisadi artım müvafiq olaraq 2.2% və 3.0% olacaqdır.

2013-2014-cü illərdə dünya ölkələri, eləcə də əsas regional birliklər üzrə iqtisadi artım dinamikasında ciddi fərqlər proqnozlaşdırılır.


- 7 -

2012-ci ildə dünya iqtisadiyyatının inkişaf meyilləri və perspektivləri

Dünya və ölkə qrupları üzrə ÜDM-in artım tempinin proqnozu, sabit qiymətlərlə, ötən ilə nisbətən,%-lə

Mənbə: BVF

Dünya Bankının qiymətləndirmələrinə əsasən İEOÖ üzrə artım tempi 2013-2014-cü illər üzrə 5.1% və 5.6%, İEÖ qrupu üzrə isə müvafiq olaraq 1.2% və 2.0 % təşkil edəcəkdir.

İşsizlik səviyyəsi. Dünya üzrə işsizlik səviyyəsi yüksək olaraq qalmışdır. Belə ki İEÖ üzrə işsizlik səviyyəsi 2012-ci ildə 8.0%, İEÖ-lər qrupu üzrə 8.0%, avrozonada isə 11.4% təşkil etmişdir.

İnflyasiya. Dünya üzrə inflyasiya səviyyəsi 2011-ci ilə nisbətən 2012-ci ildə aşağı düşmüşdür. Belə ki, bu azalma İEÖ-lər qrupu üzrə 2.7%-dən 2.0%-dək, İEOÖ-lər qruöu üzrə isə 7.1%-dən 6.1%-dək təşkl etmişdir.

BVF-in proqnozuna əsasən İEÖ-lər üzrə inflyasiya səviyyəsi 2013-2014-cü illər üzrə 1.5% və 1.9%, İEOÖ-lər üzrə isə 6.0% və 5.5% təşkil edəcəkdir

2013-2014-cü illər üzrə dünya iqtisadiyyatında artımın proqnozlaşdırılmasına baxmayaraq, bu proqnozların həyata keçməsi yolunda bir sıra risklər mövcud olacaqdır. BVF-in mütəxəssislərinin fikrinə əsasən yaxın müddətli dövrdə dünya iqtisadiyyatının artımı yolunda dayanan əsas risk kimi avro zonada davam edən borc problemi çıxış edəcəkdir. Xüsusi ilə Kiprdəki hadisələrin sonrakı inkişafı və İtaliyadakı vəziyyət qeyd edilir.

Ortamüddətli dövrdə isə avrozonada milli iqtisadiyatların durğunluq vəziyyətində qalmaları, ABŞ və Yaponiyada dövlət borcunun və dövlət büdcəsi kəsirinin yüksək səviyyədə qalması əsas risklər kimi sadalanır.

Həmçinin, İEOÖ-lər qrupuna daxil olan əsas iqtisadiyyatlarda artım templərinin azalması təhlükəsi ola bilər. 2012-ci ildə Çin, Hindistan və Braziliya kimi ölkələrin iqtisadiyyatlarının inkişafı bir qədər yavaşımışdır. Xarici tələb ilə bağlı yekdil mövqeyin olmaması, eləcə də, bir sıra daxili problemlərin mövcudluğu 2013-2014-cü illərdə bu ölkələrdə iqtisadi artımın yavaşıması ilə nəticələnə bilər.


- 8 -

2012-ci ildə ölkənin sosial-iqtisadi inkişafı

2. 2012-ci ildə ölkənin sosial-iqtisadi inkişafı

2.1 Real sektor

2.1.1. Ümumi Daxili Məhsul

2012-ci ildə ölkədə 54.0 milyard manat dəyərində və ya əvvəlki illə müqayisədə 2.2% çox ÜDM istehsal olunmuş, adambaşına düşən ÜDM-in həcmi 5884.5 manat və ya 7490.5 ABŞ dolları təşkil etmişdir.

Qeyri-neft sektorunda yaradılmış əlavə dəyərin həcmində 9.7% artım müşahidə olunmuş, onun ÜDM-də xüsusi çəkisi 52.7% təşkil etmişdir. ÜDM-in 47.3%-i neft-qaz hasilatı və emalı sahələrinin payına düşmüş və bu sahədə 2011-ci ilə nisbətən 5.0% azalma qeydə alınmışdır.

ÜDM-in artım tempində struktur dəyişiklikləri ötən il ərzində də davam etmiş və 2012-ci ildə iqtisadi artım tamamilə qeyri-neft ÜDM-in hesabına formalaşmışdır.

Neft və qeyri-neft sektorunda ÜDM-in inkişaf dinamikası, ötən ilə nisbətən,%-lə

Mənbə: Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi

Son illər davamlı olaraq artan qeyri-neft sektorunda 2012-ci ildə yüksək artım qeydə alınmış və burada yaranan əlavə dəyərin məbləği 28.5 milyard manat, onun ÜDM-də xüsusi çəkisi 52.7% təşkil etmişdir. Eləcə də, 2012-ci il ərzində sənayenin qeyri-neft bölməsində də ciddi irəliləyişlər əldə edilmiş və bu sahə üzrə məhsul istehsalının həcmi 11.7% artmışdır.

2012-ci ildə iqtisadiyyatın qeyri-neft sahələrində nəzərəçarpacaq artım müşahidə edilmişdir. Əlavə dəyərin həcmi turistlərin yerləşdirilməsi və ictimai iaşə sahələrində əlavə dəyər 18.8%, tikintidə 18.0%, informasiya və rabitədə 15.9%, ticarət və


- 9 -


xidmətlər sahəsində 9.6%, kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı və balıqçılıqda 5.8%, sosial və digər xidmətlər sahəsində 5.4% artmışdır.

ÜDM-in sahə strukturu, ÜDM=100,0%


2012-ci ildə özəl sektorun Ümumi Daxili Məhsuldakı payı 81.5% olmuşdur. Hazırda aqrar sektor, sənaye, ticarət, mehmanxana və iaşə xidməti, tikinti, nəqliyyat, rabitə kimi istehsal və xidmət sahələrində qeyri-dövlət bölməsinin payı 70-99% arasında dəyişir, məşğulluğun 74.0%-i və ümumvergi daxilolmalarının 71,9%-i özəl sektor tərəfindən təmin edilir.

2012-ci ildə ÜDM-də özəl sektorun payı, %-lə


- 10 -


2.1.1. 1. İstehsal sahələri

Qeyri-neft sektorunun inkişafı. 2012-ci il ərzində qeyri-neft sektorunda iqtisadi islahatların davam etdirilməsi,

innovativ, bilik iqtisadiyyatının formalaşması, idxaldan asılılığın azaldılması, gündəlik tələbat malları ilə özünü təminetmə, ölkənin ixracının şaxələndirilməsi, həmçinin yerli resurs və xammalla işləyən və ixrac qabiliyyətli məhsullar istehsal edən sənaye komplekslərinin yaradılması, rəqabətədavamlı məhsul istehsalının, eləcə də, dövlət əhəmiyyətli müəssisələrin fəaliyyətinin dəstəklənməsi, biznes mühitinin əlverişliyinin artırılması, xarici və yerli investisiyaların cəlb edilməsi, özəl müəssisələrin fəaliyyətinə dəstək verilməsi, özəl sektorun inkişafını təşviq edən və rəqabət mühitini təkmilləşdirən institutlara diqqətin artırılması, ölkə sahibkarlarının maarifləndirilməsi və onların işgüzar əlaqələrinin inkişafı istiqamətində əhəmiyyətli işlər görülmüşdür.

Sənaye. 2012-ci ildə sənayedə fəaliyyət göstərən müəssisələr və sahibkarlıq subyektləri tərəfindən 34.4 mlrd. manat, o cümlədən mədənçıxarma bölməsində 25.6 mlrd. manat dəyərində məhsul istehsal olunmuşdur. Əlavə dəyərin həcmi emal bölməsində 5.3%, elektrik enerjisi, qaz və buxar istehsalı, bölüşdürülməsi və təchizatı bölməsində 11.6%, su təchizatı, tullantıların təmizlənməsi və emalı bölməsində 1.3% artmışdır. Qeyri-neft sənayesində məhsul istehsalının həcmində 7.8% artım qeydə alınmışdır.

2012-ci ildə ölkədə 43.4 milyon ton neft və 26.9 mlrd. kubmetr təbii qaz, 2188 kq qiymətli metal filizləri və konsentratları, o cümlədən 1562 kq qızıl, 626 kq gümüş hasil edilmiş, dəmir filizi hasilatı 3,3 faiz azalaraq 207,3 min tona çatmışdır.

Ölkədə 20,4 milyard kilovat-saat elektrik enerjisi istehsal olunmuş, onun 8,3%-i su elektrik stansiyalarının, 91,7%-i isə istilik elektrik stansiyalarının payına düşmüşdür. 2012-ci ildə 2011-ci il ilə müqayisədə elektrik enerjisi istehsalı 6.8% artmışdır.

Emal sənayesində məhsul istehsalının 41.1%-ni əhatə edən qida məhsulları və içki istehsalı sahələrində 2012-ci ildə 2,6 milyard manatlıq məhsul istehsal olunmuş və 2011-ci il ilə müqayisədə qida məhsullarının istehsalı 2.7%, içki istehsalı 7.8% artmışdır.


- 11 -


Emal sənayesinin üçüncü böyük sahəsi olan metallurgiya sənayesində 2012-ci ildə 319.7 milyon manatlıq məhsul istehsal edilmiş, 2011-ci il ilə müqayisədə 17.1% artmışdır.

2012-ci ildə tikinti materiallarının istehsalı sahəsində 311.7 milyon manatlıq məhsul istehsal edilmiş, 2011-ci il ilə müqayisədə 16.9% artmışdır.

Kənd təsərrüfatı. 2012-ci ilin yanvar-dekabr aylarında kənd təsərrüfatının ümumi məhsulunun faktiki qiymətlərlə dəyəri 4844.6 milyon manat (keçən il 4525.2 milyon manat) təşkil etmiş və keçən ilin eyni dövrünə nisbətən 6.6 faiz, o cümlədən bitkiçilik məhsulları üzrə 5.8 faiz, heyvandarlıq məhsulları üzrə 7.6 faiz artmışdır.

2012-ci ildə 1030.8 min hektar (qarğıdalı daxil edilməklə) taxıl sahəsi biçilmiş və 2802.2 min ton məhsul götürülmüşdür. Hektarın orta hesabla məhsuldarlığı 27.2 sentner olmuşdur. 2011-ci ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə taxıl istehsalı 14.0 faiz və ya 343.8 min ton, məhsuldarlıq isə 1.8 sentner artmışdır. Dənli və dənli paxlalıların tərkibində payızlıq və yazlıq buğda əsas yer tutur. İstehsal olunmuş taxıl məhsulunun 65.9 faizini və ya 1847.4 min tonunu buğda təşkil etmişdir.

Keçən ilin müvafiq dövrünə nisbətən kartof istehsalı 3.2 faiz, tərəvəz istehsalı isə 1.4 min ton artmış və hektarın orta məhsuldarlığı kartof üzrə 2.7 sentner, tərəvəz üzrə 4.3 sentner artmış və uyğun olaraq 146.7, 150.3 sentner təşkil etmişdir.

2012-ci ildə meyvə və giləmeyvə istehsalı 2011-ci ilə nisbətən 5.8 faiz, üzüm istehsalı 10.2 faiz və çay yarpağı istehsalı 6.3 faiz artmışdır.

Kənd təsərrüfatının əsas sahəsi olan heyvandarlıq sahəsində mal-qaranın baş sayı və heyvandarlıq məhsulları istehsalı dinamik olaraq artır. Son illər sürünün cins tərkibinin yaxşılaşdırılması istiqamətində görülmüş müəyyən işlər mal-qaranın baş sayının və heyvandarlıq məhsullarının artmasına öz müsbət təsirini göstərmişdir.

2012-ci ildə ölkə üzrə 2712.7 min baş iri buynuzlu mal-qara, o cümlədən 1305.6 min baş inək və camış, 8665.2 min baş qoyun və keçi mövcud olmuşdur.

2012-ci ildə ölkədə diri çəkidə 493.4 min ton ət (diri çəkidə), 1719.6 min ton süd, 1226.7 milyon ədəd yumurta və 16.5 min ton yun istehsal edilmişdir. Ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə ət istehsalı 4.3 faiz, süd istehsalı 6.0 faiz, yumurta istehsalı 21.3 faiz və yun istehsalı 1.6 faiz artmışdır.

Tikinti. Bu sahə üzrə yaradılmış əlavə dəyərin həcmi 2011-ci il ilə müqayisədə 18% artaraq 5 mlrd. manata bərabər olmuşdur. Tikinti sektorunun cəmi ÜDM-də xüsusi çəkisi 9.3% təşkil etmişdir.

Tikinti-quraşdırma işlərində istifadə edilmiş investisiyanın məbləği əsas kapitala yönəldilmiş ümumi investisiyanın 61,1 faizini təşkil edərək 9407,4 milyon manat olmuş və əvvəlki ilə nisbətən 18,2 faiz artmışdır.

Ölkənin iqtisadi və sosial inkişafında mühüm əhəmiyyət kəsb edən tikinti kompleksinin fəaliyyəti nəticəsində il ərzində əsas fondlarının dəyəri 4260,2 milyon manat olan yeni istehsal və sosial təyinatlı obyektlərin tikilib istifadəyə verilməsi təmin edilmişdir.

Tikinti müəssisələri tərəfindən 2012-ci ildə yerinə yetirilmiş inşaat işlərinin həcmi əvvəlki ilin səviyyəsini 20,6 faiz üstələyərək 7490,2 milyon manat olmuşdur. O cümlədən qeyri-dövlət mülkiyyətində olan tikinti müəssisələrinin yerinə yetirdikləri işlərin dəyəri 5703,3 milyon manat (ümumi həcmin 76,1 faizi), dövlət


- 12 -


mülkiyyətində olan tikinti müəssisələrinin yerinə yetirdikləri işlərin dəyəri 1786,9 milyon manat (ümumi həcmin 23,9 faizi) olmuşdur.

2.1.1.2. Xidmət sahələri

Nəqliyyat. 2012-ci il ərzində bütün növ nəqliyyat vasitələri ilə 210,9 milyon ton və ya əvvəlki ilə nisbətən 3,6% çox yük daşınmışdır. Nəqliyyat sektorunda 2011-cu il ilə müqayisədə yük dövriyyəsi 1,5% azalmış, sərnişin dövriyyəsi isə 9,6% artmışdır.

Dəmir yolu nəqliyyatı vasitəsilə 2012-ci ildə daşınmış yüklərin həcmi 23,1 milyon ton təşkil etmiş və əvvəlki ilə nisbətən 4,1% artmışdır. Daşınmış sərnişinlərin sayı ötən il ilə müqayisədə 22,7% azalaraq 2,7 milyon nəfər təşkil etmişdir.

“Azərbaycan Respublikasında dəmir yolu nəqliyyat sisteminin 2010-2014-cü illərdə inkişafına dair Dövlət Proqramı”nın icrası ilə əlaqədar Azərbaycan Dəmir Yollarının Yenidənqurulması Layihəsi çərçivəsində 2012-ci ildə dəmir yolunun Bakı-Böyük-Kəsik sahəsində 130,0 km uzunluğunda baş yollar əsaslı təmir olunmuşdur. Bakı-Tbilisi-Qars yeni dəmir yolu xəttinin inşası layihəsi üzrə işlər uğurla davam etdirilmişdir.

2012-ci ildə mülki hava nəqliyyatı vasitəsi ilə 1598,5 min, əvvəlki il ilə müqayisədə 14,6% çox, o cümlədən beynəlxalq əlaqədə 1083,1 min, əvvəlki il ilə müqayisədə 16,8% çox sərnişin, 81,5 min ton və ya əvvəlki il ilə müqayisədə 1,6 dəfə çox yük daşınmışdır.

2012-ci ildə dəniz nəqliyyatında 12,4 milyon ton və ya 2011-ci il ilə müqayisədə 1,0% az yük, 17,1 min nəfər və ya əvvəlki il ilə müqayisədə 1,2% az sərnişin daşınmışdır.

2012-ci ildə Dövlət Xəzər Dəniz Gəmiçiliyinin ticarət donanması üçün iki ədəd bərə-gəmisi alınmış, yeni Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı Kompleksinin tikinti işləri davam etdirilmişdir.

Avtomobil nəqliyyatında 118,1 milyon ton yük, 1417,4 milyon sərnişin daşınmışdır ki, bu da əvvəlki ilə nisbətən müvafiq olaraq 7,6% və 8,7% çoxdur.

2012-ci ildə metropolitendən istifadə edən sərnişinlərin sayı ötən ilə nisbətən 7,1% artaraq 195,6 milyon nəfərə çatmışdır.

“Bakı Metropoliteni Xətlərinin Konseptual İnkişaf Sxemi” və “Bakı Metropoliteninin 2011-2015-ci illərdə inkişafına dair Dövlət Proqramı” çərçivəsində Bakı Metropoliteninin III növbəsinin Şimal sahəsinə daxil olan “Dərnəgül” elektrik deposunda, III yeni xəttin “Elektrik Deposu”-“Avtovağzal”-“M.Əcəmi-2”-“B-3” sahəsində və II xəttinin “H.Aslanov”-“Y-18”-“Yeni Günəşli” sahəsində tikinti işləri davam etdirilmişdir.

İnformasiya-kommunikasiya texnologiyaları və poçt sektoru. 2012-ci ildə İKT və poçt sektoru müəssisələri tərəfindən müqayisəli qiymətlərlə 1363,9 milyon manat həcmində və ya əvvəlki il ilə müqayisədə 15,8% çox xidmət göstərilmişdir. Əhaliyə göstərilmiş rabitə xidmətlərinin həcmi əvvəlki il ilə müqayisədə 23,7% artaraq müqayisəli qiymətlərlə 978,0 milyon manat təşkil etmişdir. 2012-ci il ərzində


- 13 -


İKT və rabitə sektorunun inkişafına 325,3 milyon manat investisiya qoyuluşu yönəldilmişdir.

Azərbaycan Respublikasında kosmik sənayenin yaradılması və inkişafı üzrə Dövlət Proqramının icrasına uyğun olaraq Azərbaycanın birinci telekommunikasiya peykinin orbitə buraxılışı ilə əlaqədar bütün zəruri tədbirlər görülmüşdür. Bununla əlaqədar Pirəküşkül qəsəbəsində Əsas Yerüstü İdarəetmə Mərkəzində işlər tamamlan-mış və Ehtiyat Yerüstü İdarəetmə Mərkəzi də Naxçıvan MR-də buraxılış üçün hazırlanmışdır. BMT-nin müvafiq komitəsində Azərbaycan kosmik ölkələr sırasına qəbul olunmuş, ölkəmiz kosmik fəzanın sülh məqsədlərlə istifadəsi üzrə öhdəliklər götürmüşdür.

RİTN-in nəzdində olan Yüksək Texnologiyalar üzrə Tədqiqat Mərkəzində nanotexnologiyalar üzrə laboratoriyanın quraşdırılması başa çatmış və burada tədqiqat və yüksək nanotexnologiya əsaslı məhsulların alınması üzrə işlər aparılır.

Mobil abunəçilərin sayı 2004-cü ilə nisbətən 7,0 dəfə artaraq 10,1 milyonu ötmüşdür. Hazırda hər 100 nəfərə 110 mobil abunəçi düşür ki, bu da dünya orta göstəricisini ümumi hesabla 30 faiz qabaqlayır. Ölkədə ən yeni mobil texnologiya - 4G xidməti istifadəyə verilmiş və Azərbaycan bu texnologiyanı tətbiq edən Avropanın 9-cu, dünyanın isə 37-ci ölkəsidir.

2012-ci ilin sonuna əhalinin hər 100 nəfərinə düşən kompyuterin sayı 20 ədədə, internet istifadəçilərinin sayı isə 70 nəfərə çatmış və beləliklə son 9 ildə müvafiq olaraq 12,5 dəfə və 7,0 dəfə artmışdır. Azərbaycan internet istifadəçilərinin sıxlığına görə MDB ölkələri arasında birinci yerdədir və dünya orta göstəricilərini 2 dəfədən çox qabaqlayır.

Ticarət və pullu xidmətlər. Əmtəə bazarı. 2012-ci ildə ticarət və xidmət şəbəkələrində istehlakçılara 24,1 milyard manatlıq və ya 2011-ci il ilə müqayisədə 9,4 faiz çox istehlak malları satılmış və pullu xidmətlər göstərilmişdir. Əhaliyə göstərilən pullu xidmətlərin həcmi əvvəlki ildəki səviyyəsini 8,0 faiz üstələyərək 5,8 milyard manata çatmışdır.

Pərakəndə ticarət şəbəkəsində satılmış əmtəələrin həcmi 2011-ci ilin səviyyəsini 9,6 faiz üstələyərək 2012-ci ildə 17,6 milyard manat olmuşdur. Pərakəndə ticarət şəbəkəsində hər bir ölkə sakini orta hesabla ayda 158,5 manatlıq və ya 2011-ci il ilə müqayisədə 13,2 manat çox əmtəə almışdır.

2.1.2. İnvestisiyalar

2012-ci ildə bütün maliyyə mənbələrindən ölkə iqtisadiyyatına 20250.7 mln. manat investisiya yönəldilmişdir. Daxili investisiyaların həcmi 12148.0 mln. manat, xarici investisiyaların həcmi isə 8102.7 mln. manat olmuşdur. Bütün investisiyaların 15248.3 mln. manatı qeyri-neft sektoruna, 5002.4 mln. manatı isə neft sektoruna aid olmuşdur.

2012-ci ildə əsas kapitala 15407.3 mln. manat vəsait yönəldilmişdir. 2011-ci il ilə müqayisədə 18.5% artmış əsas kapitala yönəldilmiş vəsait daxili mənbələr üzrə 17.3%, xarici mənbələr üzrə isə 23.4% artmışdır. Dövlət mülkiyyətli müəssisə və təşkilatlar əsas kapitala 9420.6 milyon manat, qeyri-dövlət müəssisələri isə 5986.7 milyon manat vəsait sərf etmişlər.


- 14 -


Əsas kapitala yönəldilmiş vəsaitin 78.8%-i daxili, 21.2%-i isə xarici mənbələrdən yönəldilmiş vəsaitlər təşkil etmiş, daxili mənbələrdən yönəldilən vəsaitlərin 72.8%-i dövlət mülkiyyətinə məxsus müəssisə və təşkilatların, 27.2%-i qeyri-dövlət mülkiyyətinə məxsus müəssisələrin payına düşmüşdür.

2012-ci ildə əsas kapitala yönəldilmiş ümumi vəsaitin 11552.9 milyon manatı qeyri-neft bölməsinin, 3854.4 milyon manatı neft bölməsinin inkişafında istifadə edilmişdir.

2012-ci ildə əsas kapitala investisiyaların neft və qeyri-neft sektorları üzrə bölgüsü


Son illərdə, Azərbaycanın dünya iqtisadiyyatına inteqrasiyası prosesi intensiv xarakter almışdır. 1995-2012-ci illərdə ölkə iqtisadiyyatına yönəldilmiş 144.4 milyard dollar investisiyanın 50.7%-i, yəni 73.2 milyard dollara yaxını xarici investisiyalar olmuşdur. Bu illərdə ölkə iqtisadiyyatına yönəldilmiş xarici investisiyaların 29.7 milyard dolları qeyri-neft sektorunun, 43.5 milyard dolları isə neft sektorunun inkişafına yönəldilmişdir.

Son illərin tendensiyasına əsasən, qeyri-neft sektoru üzrə yönəldilmiş investisiyaların həcmi neft sektoru üzrə yönəldilmiş investisiyaların həcmini üstələyir. Belə ki, 2012-ci il üzrə ölkə iqtisadiyyatına yönəldilmiş xarici investisiyaların 4.6 milyard dolları neft sektorunun, 5.7 milyard dolları isə qeyri-neft sektorunun inkişafına yönəldilmişdir. Qeyri-neft sektorunda fəaliyyət göstərən birgə və xarici investisiyalı müəssisələri cəlb edən əsas sahələr sənaye, tikinti, nəqliyyat və ticarətdir. Qeyd olunan sahələrin gələcəkdə daha da inkişaf etdiriləcəyi nəzərdə tutulur.

2.1.3. Regionların inkişafı

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2009-cu il 14 aprel tarixli 80 nömrəli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikası regionlarının 2009-2013-cü illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı”nın icrası ölkə iqtisadiyyatının inkişafında mühüm əhəmiyyət kəsb etməklə, makroiqtisadi sabitliyin təmin olunmasında, sahibkarlıq fəaliyyətinin genişlənməsində, yeni müəssisələrin və iş


- 15 -


yerlərinin yaranmasında, infrastruktur və kommunal xidmətlərin səviyyəsinin daha da yüksəldilməsində, yoxsulluq səviyyəsinin aşağı düşməsində və əhalinin rifah halının yaxşılaşdırılmasında müstəsna rol oynamaqdadır.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin bütün bölgələrə mütəmadi səfərləri Dövlət Proqramının icrasını sürətləndirməklə, regionların tarazlı inkişafının təmin edilməsi, yeni iş yerlərinin yaradılması və əhalinin həyat səviyyəsinin daha da yüksəldilməsi sahəsində görülən işlərə təkan vermişdir. Ölkə üzrə həyata keçirilən məqsədyönlü tədbirlərin davam etdirilməsi və iqtisadi sabitliyin qorunub saxlanması nəticəsində 2012-ci il ərzində 95 mindən çoxu daimi olmaqla 120 min yeni iş yeri açılmış, 5,4 min yeni müəssisə fəaliyyətə başlamışdır.

Sənayeləşmə siyasətinin uğurla davam etdirilməsi qeyri-neft sahəsinin dinamik inkişafını təmin etmişdir. Sənayeləşmə siyasətinə uyğun olaraq 2012-ci il ərzində Bakıda Metal konstruksiyalar zavodu, Balaxanıda bərk məişət tullantılarının yandırılması və çeşidlənməsi zavodları, Bakıda və Naxçıvanda sement zavodları, Gəncədə Alüminium zavodu kompleksi, Sumqayıtda “Azgüntex” zavodu, Sumqayıt Texnologiyalar Parkında Ağır maşınqayırma və dəqiq emal mərkəzləri zavodları istifadəyə verilmiş, Balaxanı sənaye parkının təməli qoyulmuşdur.


- 16 -


Eyni zamanda, iqtisadiyyatın davamlı inkişafını və rəqabət qabiliyyətinin artırılmasını, müasir elmi və texnoloji nailiyyətlərə əsaslanan informasiya və kommunikasiya texnologiyaları sahələrinin genişləndirilməsini, elmi tədqiqatlar aparılmasını və yeni informasiya texnologiyalarının işlənilməsi üzrə müasir komplekslər yaradılmasını təmin etmək məqsədi ilə Sumqayıt şəhərində Yüksək Texnologiyalar Parkının yaradılması ilə bağlı Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərəfindən 2012-ci ilin noyabr ayının 5-də müvafiq Fərman imzalanmışdır.

Həyata keçirilmiş məqsədyönlü tədbirlər nəticəsində 2012-ci il ərzində bir sıra müəssisələr, sosial obyektlər və infrastruktur layihələri istifadəyə verilmişdir.

2.4. Sahibkarlığın inkişafıÖtən illər ərzində sahibkarlıq fəaliyyətini tənzimləyən prosedur və qaydalar

xeyli liberallaşdırılmış, sahibkarlığa dövlət maliyyə yardımı mexanizmi işə salınmış, ölkədə ixrac rüsumları ləğv edilmiş, idxalda rüsumların 15%-lik maksimal həddi müəyyənləşdirilmişdir.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müvafiq tapşırıqlarına əsasən Sumqayıt Kimya Sənaye Parkı, Bakı şəhərində Balaxanı Sənaye Parkı və Sumqayıt şəhərində Yüksək Texnologiyalar Parkı yaradılmışdır. Sənaye parklarında vergi sahəsində stimullaşdırıcı tədbirlərin tətbiqi barədə təkliflər “Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsində dəyişikliklər edilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununda nəzərə alınmışdır (Qanun 2013-cu il yanvarın 1-dən qüvvəyə minmişdir). Balaxanı Sənaye, Sumqayıt Kimya-Sənaye və Sumqayıt Yüksək Texnologiyalar parklarının yaradılması xarici və yerli investorların cəlb olunmasına, müasir texnologiyalardan istifadə etməklə rəqabətqabiliyyətli və ixracyönümlü məhsul istehsalının artırılmasına və yeni iş yerlərinin açılmasına, ümumilikdə sahibkarlığın inkişafına müsbət təsir göstərəcəkdir.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2011-ci il 26 oktyabr tarixli, 509 nömrəli Fərmanına uyğun olaraq İcazələr Elektron İnformasiya Portalı yaradılaraq 2012-ci il 15 mart tarixindən istifadəyə verilmişdir. Portal mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanlarının verdikləri icazələr barədə məlumatı (icazə növünün adı, hüquqi əsası, tələb edilən sənədlərin siyahısı, icazəni verən orqanın adı, hüquqi ünvanı və s.) özündə əks etdirir. Portal həmçinin, sahibkarları icazələr haqqında ətraflı məlumatlandırmaqla yanaşı, sahibkarlıq fəaliyyətinə başlamaq istəyənlər, öz fəaliyyətini genişləndirmək istəyən sahibkarlara tələb olunan icazə xarakterli sənədlər, onların alınması prosedurları, təqdim edilməli sənədlər, icazələrin verilmə və qüvvədə olma müddətlərinə dair bütün məlumatları vahid mənbədən əldə etməyə imkan verir.

2012-ci ildə 5417 yeni sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan hüquqi şəxs qeydiyyata alınmış və ləğv edilmiş müəssisələr də nəzərə alınmaqla onların sayı ümumilikdə 78966 vahid olmuşdur. Yeni fəaliyyətə başlamış sahibkarlıq subyektləri iqtisadiyyatın bütün sahələrini əhatə edir.

Ölkə ərazisində yeni müəssisələrin 60,0 faizi Bakıda, 12,7 faizi Aran, 7,2 faizi Abşeron və 5,7 faizi Gəncə-Qazax, 4,7 faizi Lənkəran iqtisadi rayonlarında, qalanları isə digər bölgələrdə fəaliyyətə başlamışdır.


- 17 -


Müəssisələrin çox hissəsi topdan və pərakəndə satış; avtomobillərin, motosikletlərin təmiri; kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı və balıqçılıq; tikinti; emal sənayesi; peşə, elmi və texniki fəaliyyət sahələrində fəaliyyət göstərmişdir.

İllər üzrə yeni yaradılmış hüquqi şəxslərin sayı

Ötən illər ərzində fiziki şəxslərin sayı dinamik şəkildə artmaqda davam etmişdir. . 2012-ci ildə 65799 vahid yeni hüquqi şəxs yaratmadan fərdi sahibkarlıq formasında fəaliyyət göstərən fiziki şəxs qeydiyyata alınmış və onların sayı artaraq 432141 vahidə çatmışdır.

Qeydə alınmış fiziki şəxslərin sayı

Fərdi sahibkarların əsas hissəsi ticarət, nəqliyyat, xidmət və kənd təsərrüfatı sahələrində fəaliyyət göstərmişdir. Hüquqi şəxs yaratmadan sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan fiziki şəxslərin əsas hissəsi Bakıda (36,4%), Aran (18,4%), Gəncə-Qazax


- 18 -


(11,5%), Abşeron (7,4%), Lənkəran (6,9%) və Şəki-Zaqatala (5,8%) iqtisadi rayonlarında qeydiyyata alınmışdır.

Sahibkarlığa Kömək Milli Fondunun vəsaitləri hesabına 2012-ci ildə sahibkarlığın inkişafı üçün dövlət büdcəsindən 90 milyon manat, əvvəlki illərdə verilmiş güzəştli kreditlərdən Fondun xəzinə hesabına daxil olmuş vəsaitlərdən 128 milyon manat olmaqla respublikanın şəhər və rayonları üzrə 2419 sahibkarlıq subyektinə 218 milyon manat güzəştli kredit verilmişdir. Güzəştli kreditlər hesabına maliyyələşdirilən investisiya layihələrinin həyata keçirilməsi nəticəsində 9100-dək yeni iş yerinin yaradılması nəzərdə tutulmuşdur. Yaradılacaq yeni iş yerlərinin sayı ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 1.4 dəfə çox olmuşdur ki, bu da respublikamızda işsizliyin aradan qaldırılmasında, məşğulluq səviyyəsinin yüksəldilməsində mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Güzəştli kreditlərin 68.1%-i aqrar sahənin inkişafına verilmişdir. Ötən illə müqayisədə 2012-ci il ərzində aqrar sahənin inkişafına verilmiş güzəştli kreditlər 35.8% çox olmuşdur.

2012-ci il ərzində ötən il ilə müqayisədə maliyyələşdirilmiş investisiya layihələrin sayı 47.2%, verilmiş güzəştli kreditlərin həcmi isə 58% artmışdır. Güzəştli şərtlərlə maliyyələşdirilmiş investisiya layihələrinin 2328-i kiçik həcmli layıhələr olmuşdur.

Ötən il ərzində Fondun güzəştli kreditləri hesabına yeni texnologiyalara əsaslanan 88 yeni istehsal, emal və infrastruktur sahələrinin yaradılmasına və ya yenidən qurulmasına 188 milyon manat güzəştli kreditlər verilmişdir.

Müasir texologiyalara əsaslanan layihələrə verilmiş kreditlərin məbləği 2011-ci illə müqayisədə 62% artmışdır.

2012-ci ildə Sahibkarlığa Kömək Milli Fondu tərəfindən maliyyələşdirilımiş 94 istehsal, emal və infrastruktur müəssisəsi istifadəyə verilmişdir. 2011-ci illə (33 müəssisə) müqayisədə istifadəyə verilmiş müasir texologiyalara əsaslanan müəssisələrin sayı 2.8 dəfə artmışdır.

2.2. Maliyyə sektoru

2.2.1. İcmal büdcəAzərbaycan Respublikasının 2012-ci il icmal büdcəsinin gəlirləri 22338,4

milyon manat olmuşdur. İcmal büdcənin xərcləri 20072,7 milyon manat təşkil etməklə, 2011-ci ilə nisbətən 2532 milyon manat və ya 14,4% çox olmuşdur.

Dövlət Neft Fondunun gəlirləri nəzərə alınmadan icmal büdcənin kəsiri 11661,8 milyon manat təşkil etmişdir.

2.2.1.1. Dövlət büdcəsi2012-ci ildə dövlət büdcəsinin gəlirləri 17281.5 mln. manat təşkil etmiş və ya

101,4 faiz icra olunmuşdur. Büdcə gəlirləri qeyri-neft ÜDM-in 60.7%-i təşkil etmişdir.

Büdcə daxilolmalarının 34,9%-i Azərbaycan Respublikasının Vergilər Nazirliyi, 7%-i Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsi tərəfindən təmin


- 19 -


edilmiş, 57,3%-i Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Fondundan, 0,8%-i digər mənbələrdən (0,03%-i Azərbaycan Respublikası Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsi, 0,77%-i sair daxilolmalar) daxil olmuşdur.

2012-ci ildə vergi daxilolmalarının 1693,2 milyon manatı və ya 28,1%-i dövlət sektoruna, 4332,3 milyon manatı və ya 71,9%-i isə qeyri-dövlət sektoruna aid olmuşdur.

2012-ci ildə dövlət büdcəsinin gəlir və xərclərinin qeyri-neft ÜDM-ə nisbəti,%-lə


2012-ci ildə dövlət büdcəsinin xərcləri 2011-ci ilə nisbətən 13.1% və ya 2019,0 milyon manat artaraq, 17416.5 mln. manat təşkil etmişdir. Büdcə xərcləri qeyri-neft ÜDM-in 61.2%-i həcmində olmuşdur.

2012-ci ildə də dövlət büdcəsinin sosialyönümlülüyü təmin edilmişdir. Dövlət büdcəsinin cari xərclərinin 4740,1 milyon manatı və ya 27,2%-i sosialyönümlü xərclərin (əməyin ödənişi, təqaüdlər və sosial müavinətlər, ərzaq, dərman xərcləri) maliyyə təminatına sərf edilmişdir ki, bu da 2011-ci il ilə müqayisədə 400 milyon manat və ya 9,2% çoxdur.

2012-ci ildə dövlət büdcəsindən dövlət əsaslı vəsait qoyuluşu xərclərinə 5763,7 milyon manat vəsait yönəldilmişdir ki, bu da 2011-ci illə müqayisədə 87,9 milyon manat və ya 1,5% azdır. Bu xərclərin dövlət büdcəsi xərclərinin tərkibində xüsusi çəkisi 2011-ci il ilə müqayisədə 4,9% azalaraq 33,1% olmuşdur.

2.2.1.2. Büdcədənkənar fondlar2012-ci ildə Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun gəlirləri 2475,8 milyon manat

təşkil etmişdir ki, bu da 2011-ci ilə nisbətən 355,5 milyon manat və ya 16,8 faiz çoxdur.

Əvvəlki illə müqayisədə 2012-ci ildə 16,0% artaraq 1422,7 milyon manat təşkil etmiş məcburi dövlət sosial sığorta haqları üzrə daxilolmaların 61,5%-i və ya 874,6 milyon manatı qeyri-büdcə sektoru üzrə məcburi dövlət sosial sığorta haqlarının payına düşür. Həmin təşkilatların ödədikləri məcburi dövlət sosial sığorta haqlarının məbləği əvvəlki ilə nisbətən 21,7% artmışdır.


- 20 -


Büdcədən maliyyələşən təşkilatlar üzrə daxilolmalar 548,0 milyon manat təşkil etmiş, ödənilən məcburi dövlət sosial sığorta haqları 2011-ci ilə nisbətən 7,8% artmışdır.

Daxilolmaların səviyyəsi pensiya və müavinətlərin vaxtında maliyyələşdirilməsinə imkan vermişdir. Pensiya xərcləri 2011-ci ilə nisbətən 16,6% artaraq 2344,8 milyon manat təşkil etmişdir.

2012-ci il ərzində Dövlət Neft Fondunun gəlirlərinin ümumi həcmi 13674,1 milyon manat, Fondun büdcə xərclərinin ümumi məbləği isə 10573.6 milyon manat təşkil etmişdir.

2012-ci ilin 31 dekabr tarixinə Fondun vəsaiti il ərzində 3353,8 milyon manat (4329,4 milyon ABŞ dolları) artaraq 26791,5 milyon manat və yaxud 34129,4 milyon ABŞ dolları təşkil etmişdir.

2012-ci ildə Dövlət Neft Fondundan dövlət büdcəsinə 9905,0 milyon manat məbləğində vəsait köçürülmüşdür ki, bu da Dövlət Neft Fondunun büdcə xərclərinin 93,7%-ni təşkil etmişdir.

2.3 Monetar sektor və bank fəaliyyəti2012-ci ildə Azərbaycanın xarici iqtisadi mövqeyində yaxşılaşma davam

etmişdir. 2011-ci ilin sonuna AMB-nin rəsmi valyuta ehtiyatları 12 mlrd. ABŞ dolları təşkil etməklə il ərzində 11,6% artmışdır.

2012-ci ildə Mərkəzi Bank pul-kredit siyasətini sərtləşdirməyə davam etmiş, yenidənmaliyyələşdirmə dərəcəsini mərhələli şəkildə artırmışdır. 2012-ci ilin sonuna yenidənmaliyyələşdirmə dərəcəsi 5% təşkil etmişdir.

Ölkənin strateji valyuta ehtiyatları 30 dekabr 2012-ci il tarixinə 46,1 milyard dollara çataraq ÜDM-in təxminən 70%-ə bərabər olmuşdur. Valyuta ehtiyatları 3 illik əmtəə və xidmət idxalının maliyyələşməsinə kifayət edir, xarici dövlət borcunu təxminən 10 dəfə üstələyir.

2.3.1. Pul kütləsi2012-ci il ərzində manatla pul kütləsi 25,5% artmışdır. Geniş mənada pul

kütləsinin artması xarici aktivlərlə yanaşı pul təklifi həm də daxili aktivlərin artımından qaynaqlanmışdır. İl ərzində banklardan kənardakı nağd pul kütləsi (M0) 29.3%, bank sisteminin cəmi əmanət və depozitləri 13.3%, əhalinin əmanətləri isə 24,1% artmışdır.

2012-ci ildə manatla pul bazasının 27.1% artımı Mərkəzi Bankın sterilizasiya əməliyyatları və bank sisteminə likvidlik inyeksiyaları hesabına baş vermişdir. Bank sisteminin pul yaratma qabiliyyətini xarakterizə edən pul multiplikatoru 1,31-ə çatmışdır.

Pul göstəricilərinin strukturunda da müsbət keyfiyyət dəyişiklikləri baş vermişdir. Manatla qeyri-nağd pul kütləsi 11.5 faiz artmışdır ki, bu da nağdsız ödənişlərin stimullaşdırılması istiqamətində görülmüş tədbirlər sayəsində mümkün olmuşdur.


- 21 -


2.3.2. Bank sektoru2012-ci ildə bankların məcmu aktivləri 26.5% artmaqla, ilin sonuna 17.6 mlrd.

manat təşkil etmişdir. Aktivlərin diversifikasiyasının qiymətləndirilməsi üçün hesablanan kreditlərin ümumi aktivlərə nisbəti 70.3% təşkil etmişdir.

İqtisadiyyata kredit qoyuluşları 2011-ci illə müqayisədə 27.8% artmış və 2012-ci ilin sonuna 12.7 mlrd. manat təşkil etmişdir. Banklar tərəfindən kredit qoyuluşları iqtisadiyyata kreditin 97.5%-ni təşkil etmiş və 2013-ci il 1 yanvar tarixində 12.4 mlrd. manata bərabər olmuşdur. Kredit qoyuluşunun artması ev təsərrüfatlarına, sənaye və istehsal, inşaat və əmlak, nəqliyyat və rabitə, energetika, kimya və təbii ehtiyatlar sektorlarına verilən kreditlərin artması sayəsində mümkün olmuşdur.

Kredit qoyuluşlarının sahələr üzrə strukturu, 01.01.2013 tarixinə

Mənbə: Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı

Kredit təşkilatlarında yerləşdirilmiş depozit və əmanətlər 2012-ci ilin sonuna 13.3% artaraq 10.7 mlrd. manat olmuşdur. Cəmi depozit və əmanətlərin 47.8%-i ev təsərrüfatlarının əmanətləri, 26%-i maliyyə təşkilatları, 26.2%-i isə qeyri-maliyyə təşkilatları tərəfindən yerləşdirilmiş depozitlərdir.

Ev təsərrüfatlarının əmanətlərində 24.1% artım müşahidə olunmuşdur. Bunlardan 58%-i manatla cəlb olunmuş əmanətlərdir.

2.3.3. İnflyasiya2012-ci ildə inflyasiya pul siyasətinin hədəfinə uyğun olaraq təkrəqəmli

səviyyədə qalmış, 2012-ci ilin yekunu üzrə orta illik inflyasiya 1.1% təşkil etmişdir. Həmin dövrdə ərzaq məhsulları 0.8%, qeyri-ərzaq malları 1.0%, pullu xidmətlər isə 1.2% bahalaşmışdır. Baza inflyasiya 2012-ci ilin yanvar-dekabr aylarında ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 1.6% təşkil etmişdir.


- 22 -


İnflyasiyanın qruplar üzrə bölgüsü


Ərzaq məhsulları qrupunun altqrupu olan yeyinti məhsulları üzrə 0.7%, spirtli içkilər üzrə 0.3% qiymət artımı müşahidə edilmişdir.

İl ərzində ölkə daxilində formalaşan inflyasiyaya geniş pul kütləsinin artması, dünya bazarında ərzaq qiymətləri indeksinin artması, ticarət tərəfdaşı olduğumuz ölkələrdən idxal etdiyimiz inflyasiya, nominal effektiv məzənnənin dəyişməsi və s. təsir etmişdir.

2.4 Xarici sektor

2.4.1. Xarici ticarət 2012-ci il ərzində respublikanın rezident və qeyri-rezidentləri tərəfindən 155

ölkə ilə aparılmış xarici ticarət əməliyyatlarının həcmi 33,56 mlrd. ABŞ dolları olmuşdur. Bu dövr ərzində 23,91 milyard ABŞ dolları dəyərində mal ixrac, 9,65 milyard ABŞ dolları dəyərində mal idxal olunmuş, ixrac-idxal əməliyyatları üzrə 14,26 milyard ABŞ dolları müsbət saldo yaranmışdır.

Mənbə: Azərbaycan Respublikasının Dövlət Gömrük Komitəsi


- 23 -


2.4.1.1.İxracİxrac əməliyyatlarında dövlət sektorunun payı 22,48 milyard ABŞ dolları

(94,02%), özəl sektorun payı 1,2 milyard ABŞ dolları (5,02%), fiziki şəxslərin payı isə 0,23 milyard ABŞ dolları (0,96%) olmuşdur.

İxrac əməliyyatlarının 23,21 faizi İtaliya, 7,91 faizi Hindistan, 7,43 faizi Fransa, 7,35 faizi İndoneziya, 6,97 faizi İsrail, 6,70 faizi ABŞ, 4,04 faizi Almaniya, 4,01 faizi Rusiya, 3,49 faizi Yunanıstan dövlətləri ilə, qalan 28,89 faizi isə digər ölkələrlə aparılmışdır.

2.4.1.2. İdxalİdxal əməliyyatlarında dövlət sektorunun payı 2,05 milyard ABŞ dolları

(21,25%), özəl sektorun payı 7,15 milyard ABŞ dolları (74,09%), fiziki şəxslərin payı isə 0,45 milyard ABŞ dolları (4,66%) olmuşdur.

İdxal əməliyyatlarının 15,75 faizi Türkiyə, 14, 28 faizi Rusiya, 8,08 faizi Almaniya, 7,41 faizi ABŞ, 6,55 faizi Çin, 5,58 faizi Ukrayna, 5,14 faizi Böyük Britaniya, 3,53 faizi Qazaxıstan, 2,71 faizi İtaliya dövlətləri ilə, qalan 30,97 faizi isə digər ölkələrlə aparılmışdır.

Ümumilikdə xarici ticarətdə mal dövriyyəsi üzrə əməliyyatların 17,31 faizi İtaliya, 6,97 faizi Rusiya, 6,90 faizi ABŞ, 6,32 faizi Türkiyə, 5,84 faizi Fransa, 5,84 faizi Hindistan, 5,35 faizi İndoneziya, 5,20 faizi Almaniya, 5,15 faizi İsrail dövlətləri ilə, qalan 35,12 faizi isə dünyanın digər ölkələri ilə həyata keçirilmişdir.

2.4.2. Beynəlxalq təşkilatların reytinq və qiymətləndirmələri.Ölkə iqtisadiyyatının inkişafı bir sıra beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən

hazırlanan hesabatlarda öz müsbət əksini tapmışdır. Belə ki, “Qlobal Rəqabətlilik Hesabatı”na əsasən ötən ildə Azərbaycan MDB ölkələri arasında 1-ci yerdə olmuşdur. Son hesabatda ölkəmiz 144 ölkə arasında 46-ci yerə qalxmışdır. Hesabatda əks etdirilmiş bəzi göstəricilər üzrə isə xüsusi ilə yaxşı nəticələr əldə edilmişdir. Belə ki, “əmək bazarının səmərəliliyi” göstəricisi üzrə ölkəmiz dünya sıralamasında 26-cü, “makroiqtisadi sabitlik” göstəricisi üzrə isə 18-ci olmuşdur.

Son “Doing Bisuness 2013” hesabatında isə ölkəmiz 185 ölkə arasında 67-ci yerə çıxmışdır. Hesabatın aparıldığı on göstəricidən dördü üzrə Azərbaycan dünya ölkələrinin sıralamasında “ilk 25”-liyə daxil olmuşdur. Belə ki, “mülkiyyətin qeydiyyatı” göstəricisi üzrə Azərbaycan dünyada 9-cu, “biznesə başlamaq” göstəricisi üzrə 18-ci, “investorların müdafiəsi” göstəricisi üzrə 25-ci, “müqavilələrin icrasının təmin edilməsi” göstəricisi isə üzrə 25-ci yerə layiq görülmüşdür.

Bununla yanaşı, “Standart & Poor's” Reytinq Agentliyi Azərbaycanın mövcud uzunmüddətli müstəqil kredit reytinqini ötən ilin dekabr ayında bir pillə artıraraq “BBB-” səviyyəsinə çatdırmış, reytinq üzrə proqnozunu isə “sabit” saxlamışdır. “Fitch Ratings” Agentliyi Azərbaycanın xarici və daxili valyutada uzunmüddətli suveren reytinqini investisiya səviyyəli “BBB-” səviyyəsində təsdiq etmiş və reytinq proqnozunu “sabit”saxlamışdır. 2012-ci ilin aprel ayında “Moody’s” Beynəlxalq Reytinq Agentliyi Azərbaycanın uzunmüddətli kredit reytinqini “Ba1” səviyyəsindən


- 24 -


“Baa3” səviyyəsinə yüksəltmişdir. Reytinq üzrə proqnoz isə sabit kimi qiymətləndirilmişdir.

Beynəlxalq Telekommunikasiya İttifaqının 2012-ci il hesabatında Azərbaycan “İKT inkişaf indeksi” üzrə 6 pillə irəliləyərək 155 ölkə arasında 68-ci yeri tutmuş və bu hesabatda ölkəmiz 10 “Ən dinamik inkişaf edən ölkələr” qrupunda yer almışdır. Dünya İqtisadi Forumunun 2012 hesabatında Azərbaycan “Şəbəkələşmə hazırlığı indeksi”nə görə əvvəlki mövqeyindən 9 pillə irəliləyərək dünyanın 142 ölkəsi ara-sında 61-ci yeri tutmuşdur.

2.5 Sosial sektor

2.5.1. Əməkhaqqı və əhalinin gəlirləri 2012-ci ildə ölkə iqtisadiyyatında muzdla çalışan işçilərin orta aylıq əmək

haqqı əvvəlki ilə nisbətən 8.7 % artaraq 396,0 manat təşkil etmişdir. 2012-ci ildə muzdla çalışan işçilərin orta aylıq əmək haqqı neft sektorunda

1413,8 manat, qeyri-neft sektorunda 367,9 manat, dövlət bölməsində 332,0 manat, özəl bölmədə 496,3 manat təşkil etmişdir.

2012-ci ildə ölkə əhalisinin gəlirləri 2011-ci il ilə müqayisədə 13,8 % artaraq 34,7 milyard manata çatmış, onun hər nəfərə düşən həcmi əvvəlki illə müqayisədə 12,2 % artaraq 3784,3 manat və ya ayda orta hesabla 315,4 manat təşkil etmişdir.

Hər nəfərə düşən gəlirlərin artım sürəti istehlak qiymətlərinin bahalaşmasını 11,1 faiz bəndi üstələmiş və real olaraq 11,0 faiz artmışdır.

Əhalinin sərəncamında qalan gəlirləri 31,7 milyard manat təşkil etmiş və 2011-ci ilə nisbətən 13,8 % artmışdır.

2.5.2. Yoxsulluğun səviyyəsi

Yaşayış minimumunun həddi 2012-ci ildə 108 manat məbləğində təsdiq edilmişdir. Bu isə 2011-ci il üçün təsdiq olunmuş yaşayış minimumundan 13,7% çoxdur. Aztəminatlı ailələrin sosial müdafiəsini təmin edən ünvanlı sosial yardımın hesablanmasında tətbiq edilən ehtiyac meyarının məbləği artırılaraq 2011-ci ildə 75 manat həcmində müəyyən edilmişdir. 2012-ci ildə ehtiyac meyarının məbləği yaşayış minimumunun 77,8%-i səviyyəsində götürülməklə 84 manat müəyyənləşdirilmişdir.

Yoxsulluq səviyyəsi 2011-ci ildəki 7,6 %-dən 2012-ci ilin yekunlarına əsasən 6,0 %-ə enmişdir.

Yoxsulluğun illər üzrə səviyyəsi %-lə


- 25 -


2.5.3. Məşğulluq və işsizlik.

2013-ci il yanvarın 1-i vəziyyətinə ölkədə iqtisadi fəal əhalinin sayı 4688,4 min nəfər olmuş, onlardan 4445,3 min nəfərini iqtisadiyyatın və sosial bölmənin müxtəlif sahələrində məşğul olan əhali təşkil etmişdir.

2013-ci ilin yanvar ayının 1-i vəziyyətinə məşğul əhalinin tərkib hissəsi olan muzdla işləyənlərin sayı 1477,7 min nəfər, o cümlədən iqtisadiyyatın dövlət bölməsində 899,1 min nəfər, qeyri-dövlət bölməsində isə 578,6 min nəfər təşkil etmişdir. Eyni zamanda, iqtisadiyyatın neft sektorunda 37,2 min nəfər, qeyri-neft sektorunda isə 1440,5 min nəfər çalışmışdır.

2013-cü il yanvarın 1-i vəziyyətinə məşğulluq xidməti orqanları tərəfindən ölkə üzrə rəsmi işsiz statusu verilmiş şəxslərin sayı 37,3 min nəfər olmuş, onların 41,9 faizini qadınlar təşkil etmişdir. İşsizliyə görə müavinətin orta məbləği 252,3 manat olmuşdur.

İşsizlik səviyyəsi 2011-ci ildəki 5.4 %-dən 2012-ci ilin yekunlarına əsasən 5.2%-ə enmişdir.

2.5.4 Müəlliflik hüququ sahəsində görülmüş işlər. 2012-ci ildə müəllif-hüquq sahəsində normativ hüquqi bazanın təkmilləşdirilməsi

məqsədilə “Əqli mülkiyyət hüquqlarının təminatı və piratçılığa qarşı mübarizə haqqında” Qanun qəbul edilmişdir.

Son illər dünyada baş verən qlobal inkişaf meylləri, informasiya və kommunikasiya texnologiyalarında əqli mülkiyyət hüquqlarının qorunması və distribüter şəbəkəsində müəlliflik hüququ ilə qorunan İT obyektləri, xüsusən Softverdən istifadə ilə bağlı vəziyyət öyrənilmiş, bunların qorunması səviyyəsinin yüksəldilməsi üçün müvafiq təkliflər hazırlanmışdır.

2012-ci ildə müəlliflik hüququna əsaslanan milli iqtisadiyyat sahələri üzrə 2011-ci ilin faktiki göstəricilərinin təhlili nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, son 6 ildə müəlliflik hüququna əsaslanan sənayenin (kreativ sənaye) ölkəmizin ÜDM-dəki xüsusi çəkisi dinamik şəkildə artaraq 3,1%-dən 4,5%-ə qədər yüksəlmişdir.

Həyata keçirilən tədbirlər nəticəsində ölkəmizdə piratçılığın səviyyəsi 2005-ci illə müqayisədə 2012-ci ildə müxtəlif seqmentlər üzrə 8-21% aşağı düşmüş, xeyli sayda pirat CD, DVD, audio və videokasset nüsxələri satış şəbəkələrindən çıxarılmışdır.

2012-ci ildə “Əqli mülkiyyət hüquqlarının təminatı və piratçılığa qarşı mübarizə haqqında” Qanunun qüvvəyə minməsi ilə piratçılıqla mübarizə sahəsində ölkəmizdə yeni mərhələ başlamışdır. Belə ki, pirat nüsxələrin istehsalının və yayılmasının qarşısının alınması üçün əsərlərin, fonoqramların, kompyuter proqramlarının və tərkibində əqli mülkiyyət hüququnun obyektləri olan digər malların nüsxələrinin hər birinə xüsusi nəzarət markaları yapışdırılacaqdır.

2.5.5.Təhsil“Azərbaycan Respublikasında təhsil sisteminin informasiyalaşdırılması üzrə

Dövlət Proqramı”nın icrası olaraq təhsil sistemində informasiya-kommunikasiya infrastrukturunun inkişaf etdirilməsi, elektron təhsil texnologiyalarının tətbiqinin


- 26 -


genişləndirilməsi, təhsil sistemində idarəetmənin informasiyalaşdırılması, kadr potensialının gücləndirilməsi, normativ hüquqi bazanın təkmilləşdirilməsi və digər istiqamətlərdə nəzərdə tutulmuş tədbirlərin həyata keçirilməsi davam etdirilmişdir.

Təhsilin informasiyalaşdırılması sahəsində Dövlət Proqramının həyata keçirilməsi nəticəsində ölkənin ümumtəhsil məktəblərində hər 20 şagirdə bir kompyuter nisbəti təmin olunmuşdur, halbuki 2003-cü ildə bu nisbət hər 1063 şagirdə bir kompyuter təşkil edirdi.

Dövlət proqramının icrası nəticəsində 50 təhsil müəssisəsində “Elektron məktəb” layihəsi həyata keçirilməyə başlanılmış, 1700 məktəb genişzolaqlı sürətli internetlə təmin olunmuş, internetə qoşulmuş məktəblərin sayı 2003-cü ildəki 1,5 faizdən 2012-ci ildə 31 faizə yüksəlmişdir.

Azərbaycan Prezidentinin Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “2007-2015-ci illərdə Azərbaycan gənclərinin xarici ölkələrdə təhsil almalarına dair Dövlət Proqramı”na əsasən təkcə 2012-ci ildə 606 nəfər gənc, 2007-2012-ci illər ərzində isə bu Dövlət Proqramı çərçivəsində ümumilikdə 1792 nəfər xarici ölkələrin nüfuzlu universitetlərinə təhsil almağa göndərilmişdir. Proqrama əsasən təhsil alan 500-dən artıq tələbə artıq təhsilini başa çatdırmış və onların müəyyən hissəsi ölkəmizə qayıdaraq dövlət və özəl strukturlarda fəaliyyət göstərirlər.

2.5.6. SəhiyyəSəhiyyənin inkişafında son illər əldə edilmiş sürətli inkişaf meyli 2012-ci ildə

də davam etdirilmiş, bu da öz növbəsində tibbi demoqrafik və səhiyyə göstəricilərinin yaxşılaşması üçün zəmin yaratmışdır.

Belə ki, son 10 ilin müqayisəsi göstərir ki, doğum göstəricisi əhalinin hər 1000 nəfərinə 13,9-dan 19,0-ə qalxmış, ölüm isə 6,0-dan 5,3-ə düşmüşdür. Təbii artım 7,9-dan 13,0-dək yüksəlmişdir ki, bu da Avropa ölkələri arasında ən yüksək göstəricidir.

Stasionar tibb müəssisələrində müalicə olunan xəstələrin ərzaq, dərman preparatları və tibb ləvazimatları ilə davamlı təchizatı işi daha da təkmilləşdirilmişdir. İstifadə olunan ən vacib dərman preparatlarının və tibbi ləvazimatların siyahısı genişləndirilərək 60-dan 166-ya çatdırılmışdır.

Ana və uşaqların sağlamlığının qorunması üzrə Dövlət Proqramının, həmçinin yenidoğulanların “Elektron sağlamlıq kartları” ilə təmin edilməsi, “Yoluxucu xəstəliklərin immunoprofilaktikası” proqramlarının ana və uşaqların sağlamlığının qorunması işində əhəmiyyətli rolu olmuşdur.


- 27 -


15,514,4

12,711,9

12,111,4 11,3 11,2 11,0 10,8

0

2

4

6

8

10

12

14

16

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

İllər

Körpə ölümü hər 1000 diri doğulana

Ana ölümü əmsalı 2003-cü illə müqayisədə 18,5-dən 2012-ci ildə 14,9-a enmişdir.

Yoluxucu xəstəliklərin profilaktikası sahəsində həyata keçirilən məqsədyönlü tədbirlər nəticəsində nəzərəçarpacaq nailiyyətlər əldə edilmişdir.

Bu xəstəliklərin profilaktikası məqsədi ilə uşaqların müasir təqvim əsasında vaxtında peyvənd olunması xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bu gün Azərbaycanda uşaqların yoluxucu xəstəlikdən qorunması üçün inkişaf etmiş Avropa ölkələrində olduğu kimi, 10 xəstəliyə qarşı peyvənd edilir ki, bunlardan da 4 yoluxucu xəstəliyə qarşı peyvənd məhz son 10 ildə tətbiq edilmişdir.

Respublika üzrə peyvənd planı hər il təxminən 96-98 faiz yerinə yetirilir.Respublikada aparılan məqsədyönlü immunoprofilaktika tədbirləri nəticəsində

əvvəllər poliomielit xəstəliyinə görə endemik sayılan Azərbaycan artıq bu xəstəlikdən azad diyara çevrilmiş və bu statusu şərəflə saxlamaqdadır. Xüsusi profilaktika vasitələri ilə idarəolunan digər xəstəliklər üzrə də yüksək nailiyyətlər qazanılmışdır. Belə ki, qızılca xəstəliyi 2003-cü ildə 1955, məxmərək 1051 hadisə olduğu halda 2008-ci ildən bu xəstəliklər qeydə alınmamış, epidemik parotit 2003-cü illə müqayisədə təxminən 6,5 dəfə azalmışdır. Difteriya xəstəliyi 2010-cu ildən qeydə alınmır.

2012-ci ildə əvvəlki ilə nisbətən ölkədə malyariya ilə xəstələnmələrin sayı 1,8 dəfə, sifilislə 37 faiz, brusellyozla 34,1 faiz, viruslu hepatit A ilə 32 faiz azalmış, difteriya, kəskin poliomelit, qızılca, məxmərək, yeni doğulmuşlarda tetanus xəstəlikləri qeydə alınmamışdır.

2.5.7. Mədəniyyət və turizm2012-ci ildə ölkədə nəşriyyat işinin tənzimlənməsi sahəsində məqsədyönlü

fəaliyyət davam etdirmiş, müxtəlif sahələrə aid 70 adda kitab nəşr olunmuş və ölkə kitabxanalarına paylanılmışdır. Azərbaycan kitabı dünyanın ən məşhur beynəlxalq kitab sərgilərində - Frankfurt, Pekin, İsgəndəriyyə, Moskva, London, İstanbul, Paris, Praqa, Varşava, Abu-Dabi, Tehran, Minsk şəhərlərində nümayiş etdirilmiş, beynəlxalq müsabiqələrdə uğurlu nəticələr əldə olunmuşdur. “Reklam mədəniyyəti-reallıq və perspektivlər. Reklam və marketinq məsələlərinə müasir baxış” I Bakı Bey-nəlxalq Elmi-praktik Konfransı və Bakı Beynəlxalq Kitab Sərgi-Yarmarkası təşkil


- 28 -


olunmuş, sərgidə 20-dən çox xarici və 100-ə yaxın yerli nəşriyyat və poliqrafiya müəssisəsi, 15 xarici ölkə və 35-dən çox yerli reklam, marketinq və turizm şirkəti, həmçinin xarici səfirlik təmsilçiləri iştirak etmişdir.

Beynəlxalq Muğam Mərkəzinin yeni binası tikilib istifadəyə verilmiş, Heydər Əliyev Sarayı, Nizami Kino Mərkəzi, Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrı, Azərbaycan Dövlət Rus Dram Teatrı, Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrı, Azərbaycan Dövlət Kukla Teatrı, Mingəçevir Dövlət Dram Teatrının binaları əsaslı təmir olunmuş, 17 uşaq musiqi və incəsənət məktəbinin yeni binası tikilib istifadəyə verilmiş, 10 muzey, 10 rayon kitabxanası, 34 uşaq musiqi və incəsənət məktəbi, 3 mədəniyyət evi, 25 tarix-mədəniyyət abidəsi əsaslı təmir və bərpa olun-muşdur.

Azərbaycan Respublikası ərazisində fəaliyyət göstərən mehmanxana və mehmanxana tipli obyektlərin sayı 2011-ci ildəki 508-dən 2012-ci ildə 514-ə çatdırılmışdır.

2012-ci il etibarilə turizm müəssisələrinin sayı 170, 2012-ci ildə ölkəyə gələn xarici vətəndaşların sayı isə 2484.1 nəfər təşkil etmişdir. Xarici vətəndaşların 1985.9 min nəfəri (79.9 faizi) ölkəyə turizm məqsədilə səfər etmişdir.

2012-ci ilin sonunda turizm sahəsində miqyasına görə ən iri layihələrdən olan “Şahdağ” Qış-Yay Turizm Kompleksinin I mərhələsi üzrə tikinti-quraşdırma işləri başa çatdırılmış və istifadəyə verilmişdir. Hazırda Kompleksin inşasının II mərhələsi üzrə tikinti-quraşdırma işlərinə başlanılmış, müasir infrastrukturun yaradılması işləri isə başa çatmaq üzrədir.

Dünyanın məşhur “CNN”, “Euronews” “National Geographic”, “Travel Channel”, “BBC” və “CNBC” televiziya kanallarında respublikanın turizm potensialını əks etdirən reklam çarxları mütəmadi olaraq yayımlanmışdır.

2.5.8. Gənclərlə iş və idman2012-ci il ərzində ölkə həyatının bütün sahələrində olduğu kimi, gənclərlə iş

və idman sahələrində də mühüm işlər görülmüşdür. “Azərbaycan gəncliyi 2011-2015-ci illərdə” Dövlət Proqramının icrası məqsədi

ilə Macarıstanın Budapeşt şəhərində Xarici Ölkələrdə Təhsil Alan və Məzun Olmuş Orta müddətli iqtisadi-sosial inkişaf konsepsiyası (2014-2017)

- 29 -


Azərbaycanlı Gənclərin “Mən gənc səfirəm” adlı növbəti Beynəlxalq Forumu, Rusiya Federasiyasının Moskva şəhərində Rusiyanın Azərbaycanlı Gənclər Təşkilatının IV hesabat seçki konfransı, Avstriyanın Vyana şəhərində “Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi mövzusunda Avropa dövlətlərində təhsil alan azərbaycanlı tələbələrin Vyana Forumu” keçirilmişdir.

2012-ci ilin “İdman ili” elan edilməsi və Milli Olimpiya Komitəsinin 20 illik yubileyi ilə bağlı ölkəmizin bütün şəhər və rayonlarında rəngarəng idman tədbirləri keçirilmişdir. İdmançılarımız 2012-ci ildə beynəlxalq yarışlarda 735 medal qazanmışlar. Müqayisə üçün deyək ki, bu göstərici 2003-cü ildə 188, 2011-ci ildə isə 705 olmuşdur.

2012-ci il ərzində ölkəmizdə 183 respublika, 38 beynəlxalq miqyaslı yarış keçirilmiş, 331 beynəlxalq yarışda və 92 təlim-məşq toplantısında idmançılarımızın iştirakı təmin olunmuşdur. İdmançılarımız dünya, qitə çempionat və birinciliklərində uğurla çıxış edərək 236 qızıl, 196 gümüş və 235 bürünc medal qazanmış, Azərbaycan bayrağını yüksəklərə qaldırmışlar.

Hesabat dövründə gənclər və idman sahələrində beynəlxalq əlaqələrin də inkişafına xüsusi əhəmiyyət verilmişdir. 2012-ci ildə, Gürcüstanla idman, Qırğızıstanla isə gənclər siyasəti sahəsində əməkdaşlıq haqqında sazişlər imzalanmışdır.

2.5.9. Ekologiya Ölkənin ekoloji problemlərin həlli və ətraf mühitin qorunması baxımından

əvvəlki illərdə olduğu kimi 2012-ci ildə də ardıcıl tədbirlər görülmüşdür. 2012-ci il ərzində 10,5 min hektar sahədə meşəbərpa tədbirləri, o cümlədən 3,1

min hektar sahədə meşə əkini və səpini işləri yerinə yetirilmişdir. Meşələrin təbii bərpasına kömək tədbirləri isə 7,5 min hektar sahədə aparılmışdır.

Həyata keçirilmiş tədbirlər nəticəsində meşə ilə örtülü sahələr, 2002-ci il illə müqayisədə 0,4 faiz artaraq, ölkə üzrə ümumi sahənin 11,8 faizini təşkil edir.

Xüsusi mühafizə olunan təbiət əraziləri şəbəkəsinin genişləndirilməsi və bioloji müxtəlifliyin qorunması məqsədi ilə 11772,45 hektar sahəsi olan sayca 9-cu Samur-Yalama Milli Parkı təsis edilmişdir.

2.5.10. Mənzil-kommunal təsərrüfatıMənzil sektorunda davam etdirilən islahatlar çərçivəsində yaşayış sahəsinə

ehtiyacı olan vətəndaşların, xüsusən aztəminatlı əhali qrupunun mənzil təminatının daim diqqətdə saxlanılması mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Azərbaycan Hökuməti tərəfindən həyata keçirilən məqsədyönlü tədbirlərin müsbət nəticəsi real rəqəmlərdə özünü biruzə verimişdir. Belə ki, 2012-ci ildə ölkənin iqtisadi və sosial sahələrinin inkişafı üçün bütün maliyyə mənbələrindən əsas kapitala yönəldilmiş vəsaitin 61,1 faizi və ya 9407,4 milyon manatı tikinti-quraşdırma işlərinin yerinə yetirilməsinə sərf edilmişdir. Əvvəlki illə müqayisədə əsas kapitala yönəldilmiş vəsaitin həcmi 18,5 faiz, tikinti -quraşdırma işlərinə sərf edilmiş vəsait isə 18,2 faiz çox olmuşdur. 2012-ci ildə mənzil tikintisində istifadə edilmiş vəsaitin


- 30 -


həcmi 1391.7 milyon manat olmuşdur ki, onun da 776.6 milyon manatı qeyri-dövlət mülkiyyətinin, 612.3 milyon manatı isə dövlət mülkiyyətinin payına düşmüşdür.

2012-ci ildə əsas kapitala yönəldilmiş bütün vəsaitin 9,2 faizi daşınmaz əmlakla əlaqədar əməliyyatlara (ondan 9,0 faizi mənzil tikintisinə) sərf edilmişdir.

Eyni zamanda, ölkənin müxtəlif bölgələrində bütün maliyyə mənbələri hesabına ümumi sahəsi 1757,4 min kvadratmetr olan yeni yaşayış evləri, 16298 mənzil istifadəyə verilmişdir. Yaşayış evlərinin 316.3 min kvadrat metri dövlət mülkiyyətinə və 1441.1 min kvadrat metri qeyri-dövlət mülkiyyətinə aid olmuşdur.

2012-ci ilin yekunları üzrə ölkədə mənzil fondunun ümumi sahəsi 164,0 mln. kv.m. təşkil etmişdir. Ümumi mənzil fondunda şəxsi mülkiyyətdə olan mənzil fondunun ümumi sahəsinin xüsusi çəkisi 61,7 faiz (153.1 mlın.kv.m), orta hesabla hər bir sakinə düşən mənzil sahəsi 18,0 m2 təşkil etmişdir.

Respublikada mənzil fondunun yaşayış sahəsinin həcmi 109,4 mln. m2

olmuşdur ki, bu da ümumi mənzil fondunun 66,7 faizinə bərabərdir. Yaşayış sahəsi üzrə dövlət mülkiyyətinin xüsusi çəkisi 5,8 faiz, qeyri-dövlət mülkiyyətinin xüsusi çəkisi isə 94,2 faiz təşkil etmişdir. Qeyd olunan dövrdə vətəndaşların şəxsi mülkiyyətində olan yaşayış sahəsi 102,4 mln. m2 olmuş, orta hesabla hər bir sakinə düşən mənzil sahəsinin 12,0 m2 olduğu müəyyən edilmişdir.

2010-2012-ci illər üzrə mövcud mənzil fondu (milyon m2)

2010 2011 2012ümumi

sahəyaşayış

sahəsiümumi

sahəyaşayış

sahəsiümumi

sahəyaşayış

sahəsiBütün mənzil fondu 159,6 106,7 162,2 108,3 164,0 109,4o cümlədən:dövlət mülkiyyəti 9,2 6,4 9,3 6,5 9,3 6,5qeyri-dövlət mülkiyyəti 150,4 100,3 152,9 101,8 154,8 103,0

ondan vətəndaşların şəxsi mülkiyyəti

149,0 99,7 151,5 101,3 153,1 102,4

orta hesabla hər bir sakinə düşən mənzil sahəsi m2

17,7 11,8 17,8 11,9 18,0 12,0

2012-ci ildə ölkədə mülkiyyət formasında asılı olmayaraq mənzil fondunun ümumi sahəsində Bakı şəhərinin xüsusi çəkisi 22,8 faiz, Aran iqtisadi rayonunun 21,7 faiz, Gəncə-Qazax iqtisadi rayonunun 15,1 faiz, digər iqtisadi rayonların ümumilikdə xüsusi çəkisi isə 40,4 faiz olmuşdur.

Hesabat ilində ölkə üzrə dövlət mülkiyyətində olan mənzil fondunun ümumi sahəsi 9.3 mln.kv.metr (yaşayış sahəsi 6.5 mln.kv.m.) olduğu halda, onun təqribən 40 faizi (ümumi sahəsi - 3.7 mln.kv.m, yaşayış sahəsi - 2.5 mln.kv.m) Bakı şəhəri ərazisinə aid olmuşdur. Dövlət mülkiyyətində olan mənzil fondunun ümumi sahəsinin 8,3 mln. m2 şəhər və 0,9 mln. m2 kənd mənzil fondu təşkil etmişdir.

Dövlət mənzil fondu əsasən dövlət qurumlarına məxsus yaşayış sahələrinin ümumi məcmusundan ibarətdir.


- 31 -

2013-cü ilin birinci yarısında Azərbaycan Respublikasının sosial-iqtisadi inkişafı

3. 2013-cü ilin birinci yarısında Azərbaycan Respublikasının sosial-iqtisadi inkişafı

Makroiqtisadi vəziyyət. 2013-cü ilin yanvar-iyun aylarında ÜDM-in real artım tempi 5.0% təşkil etmiş və cari qiymətlərlə 27.2 milyard manat olmuşdur. Adambaşına düşən ÜDM-in həcmi 2936.3 manat (3741.9 ABŞ dolları) təşkil etmişdir.

Ötən ilin müvafiq dövrünə nisbətən real artım tempi, %-lə. Qrafik 1

Neft-qaz sektoru üzrə yanvar- iyun aylarında ötən ilin müvafiq dövrünə nisbətən 0.7% azalma qeydə alınmışdır. Bu sektorun ÜDM-də xüsusi çəkisi 45.7% (2012-ci ilin yanvar- iyun ayları: 50.7%) təşkil etmişdir.

2013-ci ilin yanvar- iyun aylarında qeyri-neft sahələrinin inkişaf dinamikası ümumilikdə bu sahənin real ifadədə 10.9% (2012-ci ilin yanvar- iyun ayları: 11.3%) artması ilə nəticələnmişdir. Belə ki, ötən ilin müvafiq dövrünə nisbətən tikinti sahəsi 35.5% (2012-ci ilin yanvar- iyun ayları: 29.5% ), kənd təsərrüfatı 4.9% (2012-ci ilin yanvar- iyun ayları 10.4%), informasiya və rabitə sahəsi 7.5% (2012-ci ilin yanvar- iyun ayları: 17.9%), nəqliyyat sahəsi 3.8% (2012-ci ilin yanvar- iyun ayları: 2.2%), ticarət sahəsi isə 9.1% (2012-ci ilin yanvar- iyun ayları: 9.2%) artmışdır.

2013-cü ilin yanvar- iyun ayları ərzində ölkədə iqtisadiyyatın və sosial sahələrin inkişafına bütün maliyyə mənbələri hesabına 7361.8 mln. manat və ya ötən ilin müvafiq dövründə olduğundan 22.9% çox əsas kapitala investisiya yönəldilmişdir. Əsas kapitala qoyulmuş vəsaitin 74.9%-ni daxili investisiyalar, 25.1%-ni isə xarici investisiyalar təşkil etmişdir. 2013-cü ilin yanvar- iyun ayları ərzində əsas kapitala yönəldilmiş ümumi investisiyaların 5111.2 milyon manatı (69.4%-i) qeyri-neft bölməsinin, 2250.6 milyon manatı (30.6%-i) isə neft bölməsinin inkişafında istifadə edilmişdir.


- 32 -


2013-cü ilin iyun ayının 1-i vəziyyətinə kredit təşkilatlarının ayırdıqları kredit resurslarının həcmi ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 30.1% artaraq 13.8 milyard manat təşkil etmişdir.

2013-cü ilin 1 iyun tarixinə əhalinin banklardakı əmanətləri keçən ilin eyni dövrünə nəzərən 35.7% artaraq 5.9 mlrd. manat təşkil etmişdir (2012-ci ilin iyun ayının 1-nə əmanətlərin artımı 30.7% olmuşdur).

2013-cü ilin yanvar-iyun aylarında əhaliyə 9409.1 mln. manatlıq geniş çeşidli istehlak malları satılmış, o cümlədən 2781.9 mln. manatlıq pullu xidmətlər göstərilmişdir. 2012-ci ilin yanvar-iyun ayları ilə müqayisədə əmtəə dövriyyəsi 9.5%, pullu xidmətlərin həcmi isə 7.5% artmışdır. Dövr ərzində ölkə sakinləri ticarət şəbəkəsindən 4765.3 mln. manatlıq ərzaq məhsulları və 4302.3 mln. manatlıq qeyri-ərzaq malları almış və bu göstəricilərin real həcmi ötən ilin eyni dövrünə nəzərən müvafiq olaraq 0.4% və 21.2% artmışdır.

2013-cü ilin 1 iyun tarixinə ölkə iqtisadiyyatında muzdla çalışan işçilərin orta aylıq əmək haqları ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 6.8% artaraq 408.8 manat təşkil etmişdir. Cari ilin yanvar- iyun aylarında əhalinin hər nəfərinə düşən gəlirləri isə 5.7 % artaraq 1708.8 manata çatmışdır.

2013-cü ilin yanvar-iyun aylarında xarici ticarət dövriyyəsi 17.14 mlrd. ABŞ dolları, o cümlədən, ixrac 11.97 mlrd. ABŞ dolları, idxal isə 5.17 mlrd. ABŞ dolları olmaqla 6.8 mlrd. ABŞ dolları həcmində müsbət ticarət saldosu yaranmışdır.

DSK-nın məlumatlarına əsasən 2013-ci ilin iyun ayında əvvəlki aya nəzərən ərzaq məhsulları üzrə 2.6% ucuzlaşma qeydə alınmışdır. Qeyri-ərzaq malları üzrə qiymət indeksi dəyişməmiş,xidmətlər üzrə 0.1% bahalaşma qeydə alınmışdır. Nəticədə 2013-cü ilin yanvar-iyun aylarında istehlak mallarının qiymətləri və xidmət tarifləri 2012-ci ilin yanvar-iyun aylarına nisbətən 2.0% bahalaşmışdır.

Qrafik 2

2013-cü ilin yanvar- iyun aylarında manatın 1 ABŞ dollarına qarşı orta məzənnəsi 0.7847 AZN təşkil etmişdir.


- 33 -


Qeyri-neft sənayesinin inkişafı barədə. 2013-cü ilin yanvar-iyun ayları ərzində ölkənin qeyri-neft sektorunda 14779.2 milyon manatlıq əlavə dəyər yaradılmış və ümumilikdə onun 57%-dən çoxu sosial və digər xidmətlər, ticarət, nəqliyyat vasitələrinin təmiri və tikinti sahələrinin payına düşmüşdür.

Qrafik 1. Qeyri-neft sektorunda yaradılmış əlavə dəyərin sahələr üzrə bölgüsü

2013-cü ilin yanvar-iyun aylarında ölkə iqtisadiyyatının qeyri-neft sektorunda

yaradılan əlavə dəyər əvvəlki ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 10.9% artmışdır. Qeyri-neft sektorunda yaradılan əlavə dəyərin ÜDM-də xüsusi çəkisi əvvəlki ilin müvafiq dövrünə nisbətən 5.0 faiz bəndi artaraq 54.3% təşkil etmişdir. 2013-cü ilin birinci yarısı ərzində ölkə iqtisadiyyatında yaradılan ÜDM-in 5.0% artımı tamamilə qeyri-neft sektorunun hesabına baş vermişdir. Belə ki, qeyri-neft sektorunun ÜDM-in artımına 5.4% artırıcı təsirini neft sektoru 0.4% azaltmışdır. Qeyri-neft ÜDM-nin artımına ən böyük müsbət töhfəni tikinti sahəsi (5.9%) vermişdir.

Cari ilin yanvar-iyun ayları ərzində qeyri-neft sənayesində yaradılan əlavə dəyərin həcmi əvvəlki ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 2.2% artaraq 1267.7 milyon manata çatmışdır. Hesabat dövründə yaradılmış ÜDM-də qeyri-neft sənayesinin xüsusi çəkisi 0.2 faiz bəndi artaraq 4.7%-ə yüksəlmişdir. Sənayedə yaradılan əlavə dəyərdə qeyri-neft sənayesinin payı 1.2 faiz bəndi artaraq 9.6% təşkil etmişdir.

Qeyri-neft sənayesində yaradılan əlavə dəyərin strukturunda mədənçıxarma sənayesinin xüsusi çəkisi 1.4% və ya 17.7 milyon manat, emal sənayesinin xüsusi çəkisi 54.3% və ya 687.8 milyon manat, elektrik enerjisi, qaz və buxar istehsalı, bölüşdürülməsi və təchizatının xüsusi çəkisi 41.5% və ya 525.9 milyon manat, su təchizatı, tullantıların təmizlənməsinin xüsusi çəkisi isə 2.8% və ya 36.3 milyon manat təşkil etmişdir. Müqayisə olunan dövrdə qeyri-neft sənayesində yaradılan əlavə dəyərin strukturunda emal sənayesinin xüsusi çəkisi 3.2 faiz bəndi artmışdır.

Cədvəl 1. Qeyri-neft sənayesində yaradılmış əlavə dəyərin strukturuOrta müddətli iqtisadi-sosial inkişaf konsepsiyası (2014-2017)

- 34 -


2013-cü ilin yanvar-iyun aylarında qeyri-neft sənayesində 3373.7 milyon manatlıq məhsul istehsal edilmiş və bu ölkə üzrə bütün sənaye məhsullarının 20%-ni təşkil etməklə əvvəlki ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə onun payı 2.9 faiz bəndi artmışdır. Yanvar-iyun ayları ərzində qeyri-neft sənayesinin ümumi buraxılışında yaradılmış əlavə dəyərin xüsusi çəkisi 37.6% təşkil etmişdir. Qeyri-neft sənayesinin məhsul istehsalında mədənçıxarma sənayesinin payı 1.3%, emal sənayesinin xüsusi çəkisi 68.4%, elektrik enerjisi, qaz və buxar istehsalı, bölüşdürülməsi və təchizatının payı 27.3%, su təchizatı, tullantıların təmizlənməsinin payı isə 3.0% təşkil etmişdir.

2012-ci ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə hesablamalara görə, cari ilin yanvar-iyun ayları ərzində qeyri-neft sənayesinin məhsul buraxılışında emal sənayesinin xüsusi çəkisi 0.6 faiz bəndi, elektrik enerjisi, qaz və buxar istehsalı, bölüşdürülməsi və təchizatının xüsusi çəkisi 0.3 faiz bəndi, su təchizatı, tullantıların təmizlənməsinin xüsusi çəkisi isə 0.1 faiz bəndi artmışdır.

Cari ilin yanvar-iyun ayları ərzində məhsul istehsalı qeyri-neft emal sənayesinin əksər bölmələrində, o cümlədən qida məhsulları istehsalında (3.7%), tikinti materiallarının istehsalında (24.6%), metallurgiya sənayesində (21.0%), kimya sənayesində (6.5%), içki istehsalında (11.6%), maşın və avadanlıların quraşdırılması və təmiri sahəsində (44.8%), kompüter və digər elektron avadanlıqların istehsalında (53.3%), elektrik avadanlıqları istehsalında (4.7%), poliqrafiya məhsulları istehsalında (66.2%), mebel istehsalında isə (12.1%), dəri və dəri məmulatların, ayaqqabıların istehsalında (41.0%) və s. sahələrdə artmışdır.

Kənd təsərrüfatının inkişafı barədə. 2013-cü ilin yanvar-iyun aylarında 2012-ci ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə bitkiçilik məhsulları istehsalı 4.5 faiz, heyvandarlıq məhsulları istehsalı 5.1 faiz, kənd təsərrüfatının ümumi məhsulu faktiki qiymətlərlə 4.9 faiz artmış və dəyəri 2123.0 milyon manat təşkil etmişdir. Əsas kapitala yönəldilmiş bütün vəsaitin 4.2 faizi kənd təsərrüfatına sərf edilmişdir.


- 35 -


İyul 24-ü vəziyyətinə 363.1 min hektar sahədə yazlıq bitkilər, o cümlədən 71.8 min hektarda dənli və dənli paxlalı bitkilər, 65.3 min hektarda kartof, 77.2 min hektarda tərəvəz bitkiləri, 28.5 min hektarda ərzaq üçün bostan bitkiləri, 23.4 min hektarda pambıq, 9.3 min hektarda dən üçün günəbaxan, 5.5 min hetarda şəkər çuğunduru, 1.2 min hektarda tütün, 73.5 min hektarda çoxillik, 3.0 min hektarda isə birillik otlar əkilmişdir. Tarlalarda və meyvə bağlarında bitkiçilik məhsullarının yığımı davam edir. İyulun 4-ü vəziyyətinə 1607.7 min ton taxıl məhsulu yığılmışdır. Mövsümün əvvəlindən sahələrdən 274.9 min ton və ya keçən ilin müvafiq dövrünə nisbətən 11.8 çox kartof, 343.0 min ton (8.8 faiz çox) tərəvəz, 35.6 min ton (25.9 faiz az) ərzaq üçün bostan məhsulu, 80.3 min ton (12.1 faiz çox) meyvə və giləmeyvə toplanmış, 66.7 ton (23.5 faiz çox) tütün yarpağı yığılmışdır. Çay plantasiyalarından 288.8 ton (4 faiz çox) yaşıl çay yarpağı yığılmışdır. 2013-cü ilin birinci yarısında diri çəkidə 221.5 min ton ət, 913.0 min ton süd, 685.4 milyon ədəd yumurta istehsal edilmiş və əvvəlki ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə ət istehsalı 3.2 faiz, süd istehsalı 6.6 faiz, yumurta istehsalı 14.2 faiz artmışdır.

Sosial sahələrin inkişafı.Məşğulluq və işsizlik: 2013-cü il iyulun 1-i vəziyyətinə ilkin məlumatlara

əsasən ölkədə iqtisadi fəal əhalinin sayı 4720.9 min nəfər olmuş, onlardan 4480.6 min nəfərini iqtisadi əmək fəaliyyəti ilə məşğul olan əhali təşkil etmişdir.

Cari il iyunun 1-i vəziyyətinə məşğul əhalinin tərkib hissəsi olan muzdla işləyənlərin sayı 1480.0 min nəfər, o cümlədən iqtisadiyyatın dövlət bölməsində 896.2 min nəfər, qeyri-dövlət bölməsində 583.8 min nəfər təşkil etmişdir. Bununla yanaşı, iqtisadiyyatın neft sektorunda 37.3 min nəfər, qeyri-neft sektorunda isə 1442.7 min nəfər çalışmışdır. Muzdla işləyənlərin tərkibində qeyri-kənd təsərrüfatı sahəsində əmək fəaliyyəti ilə məşğul olanlar 1438.2 min nəfər təşkil etmişdir.

Müəssisə və təşkilatlarda muzdla çalışan işçilərin 21.8 faizi məhsul istehsalı məhsul istehsalı sahələrində, onlardan 2.5 faizi mədənçıxarma sənayesində, 6.2 faizi emal sənayesində, 2.1 faizi elektrik enerjisi, qaz və buxar istehsalı, bölüşdürülməsi və təchizatı sahəsində, 1.4 faizi su təchizatı, tullantıların təmizlənməsi və emalı sahəsində, 6.8 faizi tikintidə, 2.8 faizi kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı və balıqçılıq sahəsində məşğul olmuşlar.

Xidmət sahəsində çalışanların 23.0 faizi təhsil, 18.9 faizi ticarət; nəqliyyat vasitələrinin təmiri, 8.8 faizi əhaliyə səhiyyə və sosial xidmətlərin göstərilməsi, 4.9 faizi nəqliyyat və anbar təsərrüfatı, 3.9 faizi istirahət, əyləncə və incəsənət sahəsində fəaliyyət, 6.6 faizi dövlət idarəetməsi və müdafiə; icbari sosial təminat, 3.7 faizi peşə, elmi və texniki fəaliyyət, 1.8 faizi informasiya və rabitə, 1.8 faizi maliyyə və sığorta fəaliyyəti, 1.6 faizi inzibati və yardımçı xidmətlərin göstərilməsi, 1.4 faizi turistlərin yerləşdirilməsi və ictimai iaşə, 1.0 faizi digər sahələrdə xidmətlərin göstərilməsi və 0.8 faizi daşınmaz əmlakla əlaqədar əməliyyat sahələrində cəmlənmişdir.

2013-cü il iyunun 1-i vəziyyətinə məşğulluq xidməti orqanları tərəfindən ölkə üzrə rəsmi işsiz statusu verilmiş şəxslərin sayı 37.2 min nəfər olmuş, onların 41.7


- 36 -


faizini qadınlar təşkil etmişdir. İşsizliyə görə müavinətin orta məbləği 249.1 manat olmuşdur.

Əhalinin gəlirləri: Cari ilin yanvar-iyun aylarında ölkə əhalisi 15.8 milyard manatlıq və ya əvvəlki eyni dövrü ilə müqayisədə 7.1 faiz çox gəlir əldə etmiş,onun hər nəfərə düşən həcmi 5.7 faiz artaraq 1708.8 manat vəya ayda orta hesabla 284.8 manat olmuşdur.

Bütün icbari ödəmələr və könüllü üzvlük haqları ödənildikdən sonra əhalinin sərəncamında 14.4 milyard manatlıq və ya əvvəlki ildəkindən 7.1 faiz çox vəsait qalmışdır. Əmək haqqı: 2013-cü ilin yanvar-iyun aylarında ölkə iqtisadiyyatında muzdla çalışan işçilərin orta aylıq əmək haqqı əvvəlki ilin müvafiq dövrünə nisbətən 6.8 faiz artaraq 410.8 manat təşkil etmişdir.

Əmək haqqı neft sektorunda 1551.1 manat, qeyri-neft sektorunda 380.8 manat, dövlət bölməsində 330.5 manat, özəl bölmədə 534.9 manat təşkil etmişdir.

Digər fəaliyyət növləri ilə müqayisədə mədənçıxarma sənayesində, maliyyə və sığorta fəaliyyətində, informasiya və rabitədə, peşə, elmi və texniki fəaliyyət sahəsində, tikintidə, inzibati və yardımçı xidmətlərin göstərilməsi sahəsində orta aylıq nominal əmək haqqı daha yüksək olmuşdur.Bu dövrdə müəssisə və təşkilatlarda çalışan kənar əvəzçilərin orta aylıq əmək haqqı 310.7 manat və mülki-hüquqi xarakterli müqavilələr üzrə işləyənlərin orta aylıq əmək haqqı 316.5 manat təşkil etmişdir.

Demoqrafik vəziyyət: İlkin məlumatlara əsasən Azərbaycan Respublikasının əhalisinin sayı cari ilin əvvəlində 55.3 min nəfər və yaxud 0.6 faiz artaraq 2013-cü il iyul ayının 1-i vəziyyətinə 9411.8 min nəfərə çatmışdır.Əhalinin sıxlığı bir kvadrat kilometrə 109 nəfər olmuşdur.Əhalinin 53.1 faizi şəhər,46.9 faizi kənd yerlərində yaşayır, 49.7 faizi kişilərdən, 50.3 faizi qadınlardan ibarətdir.

Əhalinin 22.3 faizi 0-14 yaşda, 71.9 faizi 15-64 yaşda, 5.8 faizi 65 və yuxarı yaşda olanlardır

Bu dövrdə “Azərbaycan İnvestisiya Şirkəti” ASC tərəfindən ölkə iqtisadiyyatının müəyyən edilmiş prioritet istiqamətləri, o cümlədən kənd təsərrüfatı, rabitə və informasiya texnologiyaları, nəqliyyat, turizm, emal sənayesi, alternativ enerjinin istehsalı sahəsində xarici investorların cəlb edilməsi və istehsalın birgə təşkil edilməsi üzrə fəaliyyəti davam etdirilmişdir.

Azərbaycanda İxracın və İnvestisiyaların Təşviqi Fondu (AZPROMO) tərəfindən İxracın stimullaşdırılması və təşviqi, ölkənin ixrac qabiliyyətinin artırılması və xarici investisiyaların cəlb edilməsi, sahibkarların işgüzar əlaqələrinin inkişafının dəstəklənməsi istiqamətində tədbirlər davam etdirilmiş və bu məqsədlə, cari ilin 6 ayı ərzində yerli və xarici iş adamlarının və beynəlxalq tərəfdaşların iştirakı ilə 77 ikitərəfli görüş, 16 işgüzar görüş, 14 biznes forum və 4 sərgi keçirilmişdir.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin bütün bölgələrə mütəmadi səfərləri “Azərbaycan Respublikası regionlarının 2009-2013-cü illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı”nın icrasını sürətləndirməklə, regionların


- 37 -


tarazlı inkişafının təmin edilməsi, yeni iş yerlərinin yaradılması və əhalinin həyat səviyyəsinin daha da yüksəldilməsi sahəsində görülən işlərə təkan vermişdir.

Ölkə üzrə həyata keçirilən məqsədyönlü tədbirlərin davam etdirilməsi və iqtisadi sabitliyin qorunub saxlanması nəticəsində 2013-cü ilin birinci yarısı ərzində 45 mini daimi olmaqla 55 min yeni iş yeri açılmış, 3,8 mindən çox yeni müəssisə fəaliyyətə başlamışdır. Ümumilikdə, “Azərbaycan Respublikası regionlarının 2009-2013-cü illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı”nın qəbulundan ötən müddət ərzində 410 mindən çox yeni iş yeri, 24 min yeni müəssisə yaradılmışdır.

Sahibkarlığa Kömək Milli Fondunun vəsaitləri hesabına 2013-cü ilin 1-ci yarımili ərzində 2066 sahibkara 180 mln. manatadək güzəştli kredit verilmişdir. Bu kreditlər hesabına 7400-dək yeni iş yerinin yaradılması təmin olunacaqdır. Ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə layihələrin sayı 67.3%, verilmiş güzəştli kreditlərin həcmi 63.5%, yeni yaradılacaq iş yerlərinin sayı isə 61.2% artmışdır.

Cari ilin 1-ci yarım ili ərzində verilmiş kreditlərin 68%-i (122.1 mln. manat) respublikanın regionlarının, 32%-i (57.7 mln. manat) Bakı şəhəri, ətraf kənd və qəsəbələrinin payına düşmüşdür. Güzəştli kreditlərin 62.9%-i aqrar sahənin inkişafına, 37.1%-i isə sənaye məhsullarının istehsalı və emalına verilmişdir.

2013-cü ilin 1-ci yarım ili ərzində 2011 sahibkara 25.3 mln. manat kiçik həcmli güzəştli kredit verilmişdir. Bu kreditlər hesabına 3800-dən çox yeni iş yerinin yaradılması təmin olunacaqdır. Ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə kiçik həcmli layihələrin sayı 69.3%, verilmiş güzəştli kreditlərin həcmi 74.1%, yeni yaradılacaq iş yerlərinin sayı isə 70.3% artmışdır.

Cari ilin 1-ci yarım ili ərzində 26 əlil sahibkara 0.8 mln. manat, 120 məcburi köçkün sahibkara 1.9 mln. manat, 181 qadın sahibkara 3.2 mln. manat və 413 gənc sahibkara 37.9 mln. manat güzəştli kredit verilimişdir. Bu kreditlər hesabına müvafiq olaraq 100-dək, 200-dək, 400-dən çox və 1530-dan çox yeni iş yerinin yaradılması təmin olunacaqdır.

“2011-2013-cü illərdə Bakı şəhərinin və onun qəsəbələrinin sosial-iqtisadi inkişafına dair Dövlət Proqramı”nın qəbulundan ötən dövr ərzində 536 sahibkara 130 mln. manatadək güzəştli kredit verilmişdir. Bu kreditlər hesabına 4600-dən çox yeni iş yerinin yaradılması nəzərdə tutulmuşdur.

2013-cü ilin 1-ci yarım ili ərzində müasir texnologiyalara əsaslanan 53 layihəyə (7 quşçuluq, 5 heyvandarlıq kompleksi, 6 istixana, 6 çörək zavodu, 3 meyvə emalı və 1 quru meyvə istehsalı, 1 kəsim fabriki, 2 tara istehsalı (1 polipropilen kisə və 1 şüşə qablar), 5 üzümçülük, 3 bağçılıq (tingçilik), 5 tikinti (1 polietilen boru, 1 metal konstruksiya və 3 kərpic zavodu), 1 mebel istehsalı və 8 digər (1 qida sənayesi avadanlıqları və istixana konstruksiyaları zavodu, 1 parça istehsalı, 1 uşaq bezi və müxtəlif növ salfet istehsalı, 1 mis emalı, 1 yerli taxıl tədarükü və emalı, 1 un və un məmulatları istehsalı, 1 göbələk istehsalı və 1 logistik mərkəz)) 154.4 mln. manat güzəştli kredit verilmişdir.

Son illər müasir texnologiyalara əsaslanan ümumi dəyəri 1.4 mlrd. manat olan 280 layihəyə 647.7 mln. manat güzəştli kredit verilmişdir. Müəssisələrdən 199-u (71%-i) istifadəyə verilmiş, digər 81-i üzrə tikinti-quraşdırma işləri aparılır.


- 38 -


Fond tərəfindən maliyyələşdirilmiş və 2013-cü ilin 1-ci yarım ili ərzində 19 müəssisə (2 soyuducu və 1 taxıl, 2 çörək, 2 iri taxılçılıq, 3 quşçuluq, 2 heyvandarlıq kompleksi, 1 istixana, 1 bağçılıq, 1 quru meyvə, 1 tikinti materialları, 1 tara, 1 polietilen boru istehsalı və 1 yem dəyirmanı) istifadəyə verilmiş və bunlardan 5-də Dövlət Başçısı olmuş, tapşırıq və tövsiyələrini vermişdir.

Cari ilin sonuna minimum 81 istehsal, emal və infrastruktur müəssisəsinin istifadəyə verilməsi nəzərdə tutulmuşdur.

Büdcə-vergi sistemi. 2013-cü ilin ilk 6 ayında dövlət büdcəsinin mədaxili 9524.8 milyon manat, xərcləri 8730.1 milyon manat olmuş, 794.7 milyon manat məbləğində büdcə artıqlığı (profisiti) yaranmışdır. Cari ilin ilk altı ayında dövlət büdcəsinin mədaxili 113.4 faiz yerinə yetirilməklə ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 17.1 faiz (1390.5 mln. manat) çox olmuşdur.

Təsdiq olunmuş proqnoza Vergilər Nazirliyi 107.4 faiz, yəni büdcəyə 3316.5 milyon manat, ötən ilin eyni dövrünə nisbətən isə 349.0 milyon manat və ya 11.8 faiz çox vəsait təmin etmişdir.

Dövlət Gömrük Komitəsi tərəfindən büdcəyə 639.9 milyon manat vəsait təmin edilmişdir ki, bu da ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 14.8 faiz (82.7 milyon manat) çoxdur.

Cari ilin altı ayında dövlət büdcəsinin xərcləri proqnoza nisbətən 102.4 faiz və ya 8730.1 milyon manat, ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə isə 1620.6 milyon manat və ya 22.8 faiz çox icra olunmuşdur.

Cari ilin altı ayında icmal büdcənin gəlirləri 11256.9 milyon manat, xərcləri isə 9818.1 milyon manat icra edilmişdir.

2013-cü ilin ilk 6 ayı ərzində Vergilər Nazirliyi tərəfindən büdcəyə təmin edilmiş vergilərin 928,3 milyon manatı və ya 27,9 faizi dövlət sektoruna, 2397,8 milyon manatı və ya 72,1 faizi isə qeyri-dövlət sektoruna aiddir. Qeyri-dövlət sektoru üzrə daxilolmaların həcmi 2012-ci ilin müvafiq dövrünə nisbətən 12.0 faiz ( 256.2 milyon manat) artmışdır.

Qeyri-neft-qaz sektorunda fəaliyyət göstərən və qeyri-dövlətə məxsus vergi ödəyicilərindən 2013-cü ilin 1-ci yarımilliyi ərzində büdcəyə 1378,1 milyon manat vəsait daxil olmuşdur ki, bu da 2012-ci ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə daxil olmuş 1219,2 milyon manat vəsaitdən 158,9 milyon manat və ya 13,0 faiz çoxdur.

2013-cü ilin birinci yarısında Azərbaycan Respublikasında sahibkarlıq fəaliyyəti subyektlərinin qeydiyyatının “bir pəncərə” prinsipi üzrə aparılması işləri davam etdirilmişdir. Həmin dövrdə qeydə alınmış sahibkarlıq subyektlərinin sayı 40110 təşkil etmişdir ki, bunlardan da kommersiya hüquqi şəxslərin sayı 3577, fərdi sahibkarların sayı isə 36533 olmuşdur. 2012-ci ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə qeydiyyata alınmış kommersiya hüquqi şəxslərin sayı 1306 vahid, fərdi sahibkarların sayı isə 2159 vahid artmışdır. Qeydiyyat məlumatları mərkəzləşdirilmiş şəkildə Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinə, Dövlət Sosial Müdafiə Fonduna, Dövlət Statistika Komitəsinə və Dövlət Gömrük Komitəsinə ötürülür. Həmçinin bəzi fəaliyyət növləri üzrə qeydə alınmış sahibkarlıq subyektləri barədə məlumatlar müvafiq olaraq Daxili İşlər Nazirliyinin Baş Dövlət Yol Polisi İdarəsinə, Azərbaycan Respublikasının Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinə, Azərbaycan Respublikasının Kənd


- 39 -


Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Dövlət Baytarlıq Xidmətinə və Dövlət Fitosanitar Nəzarəti Xidmətinə təqdim edilmişdir.

2013-cü ilin birinci yarısında 40386 vergi ödəyicisi qeydiyyata alınmışdır.Sığorta işi.Respublikada sığorta işinin beynəlxalq standartlar səviyyəsində inkişaf

etdirilməsi, o cümlədən sığorta xidmətləri səviyyəsinin yüksəldilməsi istiqamətində Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin Dövlət Sığorta Nəzarəti Xidməti tərəfindən 2013-cü ilin 1-ci yarımilliyi ərzində bir sıra tədbirlər həyata keçirilmişdir.

Sığorta işinin təşviqi, əhalinin sığorta haqqında maarifləndirilməsi məqsədilə Dövlət Sığorta Nəzarəti Xidməti tərəfindən kütləvi informasiya vasitələrinə bu sahədə mütəmadi olaraq məlumatlar, müsahibələr və materiallar təqdim edilmiş, həmçinin Xidmətin rəsmi internet saytı (www.sigorta.maliyye.gov.az) yenilənmiş, həmin saytda, həmçinin sığortanın təbliği ilə bağlı yaradılmış xüsusi internet saytında (www.sigorta.info.az) müvafiq məlumatlar, xəbərlər, eləcə də sığorta ilə bağlı qanunvericilik aktları yerləşdirilmiş və mütəmadi olaraq yenilənməsi təmin edilmişdir.

Respublikada 01.07.2013-cü il tarixə 28 sığorta şirkəti (o cümlədən 5 xarici investisiyalı) 1 təkrarsığorta şirkəti, 6 sığorta brokeri şirkəti (o cümlədən 5 xarici investisiyalı) fəaliyyət göstərir.

Sığorta şirkətlərinin təqdim etdikləri ilkin məlumatlara əsasən 2013-cü ilin 6 ayı ərzində bağlanmış sığorta müqavilələri üzrə hesablanmış sığorta haqları 202.4 milyon manat təşkil edir. Sığorta haqlarının 130.8 milyon manatı və ya 64.6 faizi könüllü, 71.7 milyon manatı və ya 35.4 faizi isə icbari sığorta növlərinə aiddir.

Monetar sektor. 2013-cü ilin ötən dövrü ərzində bu sahədə dövlət siyasəti inflyasiyanın məqbul səviyyədə saxlanmasına, manatın məzənnəsinin sabitliyi, maliyyə sabitliyinin qorunması kimi hədəflərin həyata keçirilməsinə yönəltmişdir.

Ölkənin tədiyə balansında iri həcmli profisitin yaranması nəticəsində məzənnənin əhəmiyyətli möhkəmlənməsinin qarşısını almaq məqsədilə Mərkəzi Bank tərəfindən 2013-cü ilin 6 ayı ərzində 1.2 milyard ABŞ dolları həcmində valyuta sterilizasiyası həyata keçirilmişdir. Nəticədə ötən dövr ərzində manatın ABŞ dollarına qarşı məzənnəsi cəmi 0.06% möhkəmlənmişdir ki, bu da qeyri-neft sektorunun rəqabət qabiliyyətinin, о cümlədən ölkədəki makroiqtisadi və maliyyə sektorunun sabitliyinin qorunmasına müsbət təsir göstərmişdir.

Cari ilin 6 ayında qeyri-neft sektoru üzrə nominal effektiv məzənnə (ümumi ticarət dövriyyəsi üzrə) 2.6 faiz bəndi möhkəmlənmişdir. Xarici ticarət tərəfdaşları olan ölkələrdəki inflyasiya ilə Azərbaycandakı inflyasiya arasındakı fərq isə real effektiv məzənnəyə 1.5 faiz bəndi azaldıcı təsir göstərmişdir. Nəticədə manatın qeyri-neft sektoru üzrə real effektiv məzənnəsi 6 ayda cəmi 1.1% möhkəmlənmişdir.

İnflyasiyanın optimal səviyyədə olmasını nəzərə almaqla faiz dərəcələrinin daha da enməsinə şərait yaratmaq və bu yolla qeyri-neft sektorunda iqtisadi artımı dəstəkləmək üçün 11 fevral 2013-cü il tarixindən uçot dərəcəsi 5%-dən 4.75%-ə endirilmişdir. Bankların manatda və qiymətli metallarda olan daxili və xarici öhdəlikləri üzrə məcburi ehtiyat norması 3% səviyyəsində saxlanılmışdır.


http://www.sigorta.info.az/

http://www.sigorta.maliyye.gov.az/

- 40 -


Sterilizasiya əməliyyatları çərçivəsində 2013-cü ilin 6 ayı ərzində 750 milyon manat məbləğində not emissiya olunmuşdur. Bundan 180.1 mln. manatlıq not hərraclara çıxarılmış və yerləşdirilmişdir. Son hərracda notlar üzrə orta gəlirlik 1,2% təşkil etmişdir. Halbuki ilin əvvəlində bu göstərici 1.87% səviyyəsində olmuşdur. 01.07.2013-cü il tarixinə dövriyyədə olan notların həcmi 15 mln. manat, aparılmış REPO əməliyyatlarının həcmi isə 43.1 mln. manat təşkil etmişdir.

Dollarlaşma göstəriciləri də azalmaqda davam edir. Xarici valyutada depozitlərin cəmi əmanət və depozitlərdə xüsusi çəkisi ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 1.7 faiz bəndi azalmışdır. İlin əvvəlinə nəzərən xarici valyutada əmanətlərin МЗ pul kütləsində payı 3.1 faiz bəndi azalaraq 15.9% təşkil etmişdir.

Pul bazasının həcmi daha çox hökumət hesablarının qalığının dəyişməsi və Mərkəzi Bankın valyuta sterilizasiyası hesabına formalaşmışdır. Yarım ilin yekunu üzrə qeyri-nağd pul kütləsi ilin əvvəlinə nəzərən 3.7%, ötən ilin müvafiq dövrünə nəzərən isə 15% artmışdır.

Həyata keçirilən pul siyasəti makroiqtisadi sabitliyin qorunmasında mühüm rol oynamışdır. 2013-cü ilin 6 ayında orta ilik inflyasiya 2.0% təşkil etmişdir ki, bu da ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 0.2 faiz bəndi aşağıdır.

Hesabat dövrü ərzində orta illik inflyasiyanın 0.8 faiz bəndi ərzaq məhsullarının, 0.1 faiz bəndi qeyri-ərzaq mallarının və 1.1 faiz bəndi xidmətlərin bahalaşması ilə əlaqədar olmuşdur. İlin sonuna inflyasiyanın pul siyasətinin hədəfi çərçivəsində qalacağı gözlənilir.

Qiymətli kağızlar bazarı. 2013-cü ilin ilk yarımilliyi ərzində qiymətli kağızlar bazarını xarakterizə edən amillər şirkətlərin fond bazarından maliyyələşməsinin aktivləşməsi və pul siyasətinin yumşaq və stimullaşdırıcı xarakter alması olmuşdur. Qeyd olunan struktur amillərinin təsiri nəticəsində bazarın əhəmiyyətli hissəsini təşkil edən dövlət qiymətli kağızlar seqmentinin azalması ilə bütövlükdə qiymətli kağızlar bazarının həcmində geriləmə müşahidə olunmuşdur.

Lakin korporativ alətlərlə aparılmış əməliyyatlarının həcmində müşahidə olunmuş yüksək artım tempi qeyri-neft sektorunun maliyyələşməsinə birbaşa xidmət edən korporativ qiymətli kağızlar bazarının bütövlükdə bazar payının ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 6 dəfə artmasına təkan vermişdir. Ümumilikdə dövr ərzində qiymətli kağızlar bazarının həcmi 3,2 milyard manata çatmış və ortalama günlük ticarət həcmi 27,8 milyon manat təşkil etmişdir.

Hesabat dövrü ərzində özəl və dövlət şirkətlərinin korporativ qiymətli kağızlar bazarından maliyyələşməsi, eləcə də korporativ alətlərin təkrar ticarətinin artması nəticəsində korporativ qiymətli kağızlar bazarında həm əqdlərin sayında, həm də əməliyyatların həcmində yüksək templi artım müşahidə olunmuşdur.

Belə ki, dövr ərzində korporativ qiymətli kağızlar bazarında əqdlərin sayı ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 10,2 faiz, həcmi isə 2,7 dəfə artaraq 622,4 milyon manat təşkil etmiş və bazarın bu seqmentində əməliyyatların həcminin ortalama aylıq artım tempi ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 11,4 dəfə artaraq 57 faizə çatmışdır.

Cari ilin ilk 6 ayı ərzində şirkətlərin bank sektorundan maliyyələşməsi 27 faiz artdığı halda, korporativ qiymətli kağızlar bazarından maliyyələşmə 4 dəfə artaraq


- 41 -


342,7 milyon manat təşkil etmişdir. 2013-cü ilin ilk yarımili ərzində dövriyyədə olan səhmlərin həcmi əvvəlki ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 12,7 faiz artaraq 7,2 milyard manata, korporativ istiqrazların həcmi isə 67 faiz artaraq 1,5 milyard manata çatmışdır.

2013-cü ilin ilk 6 ayı ərzində maliyyə sektorunu təmsil edən şirkətlərin fond bazarı vasitəsilə öz kapitallarını artırmaq təşəbbüsləri, eləcə də əsasən real sektorda fəaliyyət göstərən şirkətlərin səhmlərinin təkrar bazarda ticarətinin aktivləşməsi korporativ qiymətli kağızlar bazarının səhm seqmentinin sürətli artımına təkan vermişdir.

Belə ki, hesabat dövründə bütövlükdə səhm bazarının həcmi 3,3 dəfə artaraq 278 milyon manat, bazarın ortalama aylıq artım tempi isə ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 5,8 dəfə artaraq 110 faiz təşkil etmişdir. Cari ilin ilk yarımilliyi ərzində səhm bazarının ortalama gündəlik ticarət həcmi 2,4 milyon manat təşkil etmişdir ki, bu da ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 3,3 dəfə çoxdur.

Dövr ərzində səhmlərin ilkin bazarının ən aktiv iştirakçıları olan kommersiya banklarına qarşı kapital tələblərinin sərtləşdirilməsi şəraitində bankların səhm bazarından maliyyələşməsi artmış və bu bütövlükdə səhmlərin ilkin bazarının 3,9 dəfə artaraq 171 milyon manat təşkil etməsi ilə nəticələnmişdir.

Hesabat dövründə səhmlərin təkrar bazar ticarətində də əhəmiyyətli canlanma müşahidə olunmuşdur. Belə ki, dövr ərzində səhmlərin təkrar bazarında əməliyyatların sayı 2,5 faiz, həcmi isə ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 2,6 dəfə artaraq 106 milyon manat təşkil etmişdir. Eyni zamanda, dövr ərzində səhmlərin təkrar bazarında 501 şirkətin səhmləri aktiv ticarət olunmuş və ortalama günlük ticarət həcmi 900 min manat təşkil etmişdir.

Bu dövr ərzində Azərbaycan İpoteka Fondunun (AİF) təminatlı istiqrazlarının sabit qaydada yerləşdirilməsi və bununla yanaşı özəl sektorun təmsilçilərinin borc alətləri vasitəsi ilə maliyyələşməyə marağının artması korporativ istiqrazlar bazarının yüksək artım dinamikasını təmin etmişdir.

Belə ki, 2013-cü ilin ilk 6 ayı ərzində korporativ istiqrazlar bazarı vasitəsilə cəlb edilmiş vəsaitlərin həcmi 4 dəfə, təkrar bazar əməliyyatların həcmi 66 faiz artmış və nəticədə korporativ istiqrazlar bazarının həcmi 2,3 dəfə artaraq 344,3 milyon manat təşkil etmişdir. Cari ilin ilk yarimilliyi ərzində korporativ istiqrazlar bazarının ortalama gündəlik ticarət həcmi 3 milyon manat təşkil etmişdir ki, bu da ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 2,4 dəfə çoxdur.

Dövr ərzində AİF-in istiqrazları bazarının həcmi ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 2,3 dəfə artaraq 167,9 milyon manat təşkil etmişdir. Belə ki, dövr ərzində 31,3 milyon manat həcmində AİF istiqrazları yerləşdirilmiş, alətlərin təkrar bazarı isə 136,7 milyon manat təşkil etmişdir ki, bu da ötən ilin 6 ayı ilə müqayisədə müvafiq olaraq 35 faiz və 2,3 dəfə çoxdur. Eyni zamanda, cari ilin ilk yarimilliyi ərzində özəl sektorun korporativ istiqrazlar bazarından cəlb etdiyi vəsaitlərin həcmi ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 6 dəfə artaraq 111,6 milyon manat təşkil etmişdir.

Hesabat dövründə Maliyyə Nazirliyi tərəfindən müxtəlif dövriyyə müddətinə və gəlirliyə məxsus dövlət istiqrazlarının buraxılışının bərpası qiymətli kağızlar


- 42 -


bazarının ən aşağı riskə malik olan alətlərinin ticarətinin canlanmasına səbəb olmuşdur.

Belə ki, dövr ərzində dövlət istiqrazları bazarında əməliyyatların sayı 88 faiz, həcmi isə 50 faiz artaraq 55,6 milyon manata çatmışdır. Cari ilin birinci yarimilliyi ərzində dövlət istiqrazları bazanın ortalama gündəlik ticarət həcmi 483 min manat təşkil etmişdir ki, bu da ötən ilin müvafiq göstəricisindən 55 faiz çoxdur. Dövlət istiqrazları bazarında müşahidə olunan canlanma bazarın ilkin və təkrar seqmentlərinə bərabər şəkildə əks olunmuşdur. Belə ki, cari ilin ilk yarimilliyi ərzində dövlət istiqrazlarının yerləşdirilməsi 30 faiz, təkrar bazarı isə 6,7 dəfə artım nümayiş etdirmişdir.

Gömrük sistemi. Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin məlumatına əsasən, 2013-cü ilin yanvar-iyun ayları ərzində Azərbaycan Respublikasının xarici ticarət dövriyyəsinin həcmi 17.14 milyard ABŞ dolları, o cümlədən idxalın həcmi 5.17 milyard ABŞ dolları, ixracın həcmi isə 11.97 milyard ABŞ dolları təşkil etmişdir. Bu dövr ərzində Azərbaycan Respublikası 137 ölkə ilə ticarət sahəsində qarşılıqlı əməkdaşlıq etmiş və xarici ticarət saldosu müsbət 6.8 milyard ABŞ dolları olmuşdur.

2013-cü ilin yanvar-iyun ayları ərzində müvafiq büdcə daxilolmaları gömrük rüsumları üzrə 130,2 milyon manat, əlavə dəyər vergisi üzrə 468,1 milyon manat, aksizlər üzrə 33,4 milyon manat, yol vergisi üzrə 8,2 milyon manat olmaqla ümumilikdə 639,9 milyon manat təşkil etmişdir.


- 43 -

Sosial-iqtisadi inkişafın ortamüddətli (2014-2017-cı illər) prioritetləri


- 44 -


4. Sosial-iqtisadi inkişafın ortamüddətli (2014-2017-ci illər) prioritetləri

Ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən əsası qoyulmuş iqtisadi və sosial inkişaf strategiyasının Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin bilavasitə rəhbərliyi ilə uğurla davam etdirilməsi ölkə iqtisadiyyatının keyfiyyətcə yeni mərhələyə qədəm qoymasını şərtləndirmiş və növbəti illərdə bu sahədə nailiyyətlərin davamlılığının təmin edilməsi ilə bağlı ortamüddətli dövr üçün prioritet istiqamətlər müəyyənləşdirilmişdir.

4.1. Makroiqtisadi sabitliyin qorunub saxlanılması

4.1.1. Büdcə siyasəti və onun əsas istiqamətləri2014-2017-ci illər üçün Azərbaycan Respublikasının büdcə siyasəti ölkənin

iqtisadi siyasətinin tərkib hissəsi olmaqla iqtisadiyyatın prioritet sahələrinin modernləşməsinə və onun effektivliyinin, uzunmüddətli dayanıqlılığının təmin edilməsi üçün şəraitin yaradılmasına, investisiya mühitinin daha da yaxşılaşdırılmasına yönəldiləcəkdir.

Ortamüddətli perspektivdə ölkənin makroiqtisadi göstəricilərinin sabit artımına, qeyri-neft sektorunun dayanıqlı inkişafına, maliyyə intizamının gücləndirilməsinə və şəffaflığının daha da artırılmasına nail olmaq, iqtisadiyyatın tənzimlənməsində dövlət büdcəsinin rolunu artırmaq, monetar və büdcə siyasətinin koordinasiyasının gücləndirilməsi əsas məqsədlərdəndir.

Regionların inkişafının sürətləndirilməsinə, regionlar arasındakı sosial-iqtisadi fərqlərin mərhələlərlə aradan qaldırılmasına və balanslaşdırılmış inkişafa nail olunmasına, respublikanın rayon və şəhərlərinin yerli gəlirləri hesabına mərkəzləşdirilmiş xərclərdən ayrılan vəsaitlərin azaldılmasın diqqət artırılacaqdır.

Ortamüddətli dövrdə ölkənin daxili resurslarının payının artırılması hesabına iqtisadiyyata daha çox sərmayə qoyulması, mərhələlərlə xərclərin orta və uzunmüddətli dövrləri əhatə edən proqramlar əsasında proqnozlaşdırılmasının daha da genişləndirilməsi, funksional səviyyədə xərclərin strukturunun təkmilləşdirilməsi, dövlət zəmanəti ilə iqtisadiyyata cəlb olunan və dövlət büdcəsində dövlət investisiya xərcləri üçün nəzərdə tutulmuş vəsaitin prioritetlər, istiqamətlər (sahələr) üzrə bölgüsü və həmin vəsaitlərə nəzarəti daha da artırmaq qarşıda duran mühüm vəzifələrdəndir. Büdcə qanunvericiliyinin ölkənin iqtisadi islahatlarının tələblərinə uyğun təkmilləşdirilməsi, iqtisadi siyasət, proqnozlaşdırma və dövlət büdcəsi layihəsinin tərtibində əlaqələrin uzlaşdırılması, açıq büdcə göstəricilərinin (indeksinin) yaxşılaşdırılması istiqamətində işlərin davam etdirilməsi ortamüddətli dövr üçün qarşıda duran vəzifələr sırasındadır.

2014-2017-ci illər üçün büdcə siyasətinin əsas prioritetləri aşağıdakılardır: - Ümumi Daxili Məhsulda qeyri-neft sektoru üzrə büdcə gəlirlərinin xüsusi

çəkisini yüksəltmək;- büdcə gəlirlərinin yığım əmsalını artırmaq;


- 45 -


- dövlət torpaqlarının icarəyə verilməsindən əldə olunan gəlirlərin büdcəyə daxilolma əmsalını artırmaq;

- dövlət rüsumu haqqında qanunvericiliyi təkmilləşdirmək;- respublikanın şəhər və rayonları üzrə yerli gəlir və xərclərin tarazlaşdırılması

istiqamətində işləri davam etdirmək;- dövlət büdcəsi xərclərinin ümumi daxili məhsulda xüsusi çəkisinin

optimallaşdırılması istiqamətində işləri davam etdirmək;- xərclərin büdcə təşkilatlarının sifarişləri və ölkənin makroiqtisadi bazası

çərçivəsində tərtibi işlərinin təkmilləşdirilməsini davam etdirmək;- dövlət büdcəsindən maliyyələşən təşkilatlar üzrə adambaşına maliyyələşdirmə

prinsipinə keçidi davam etdirmək;- yerli dövlət proqramları və tədbirlərinin ortamüddətli büdcə xərcləri ilə

uzlaşdırılması üçün tədbirlər görmək;- xərclərin investisiya və sosialyönümlülüyünə üstünlük verməklə, sosial

siyasətin ardıcıl həyata keçirilməsini davam etdirmək və sosial öhdəlikləri yerinə yetirmək;

- büdcə xərclərinin son nəticəyə əsaslanan məqsədli proqramlar əsasında tərtibi işini davam etdirmək;

- ölkə iqtisadiyyatının, o cümlədən sahibkarlığın, regionların inkişafını təmin edən və dövlət proqramlarında dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına həyata keçirilməsi nəzərdə tutulmuş tədbirlərin maliyyələşdirilməsini təmin etmək;

- ölkənin müdafiə qüdrətinin və təhlükəsizliyinin təmin edilməsi və hərbi potensialının artırılması istiqamətində büdcə siyasətini davam etdirmək;

- ərzaq təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədilə aqrar sektorun inkişaf etdirilməsi, kənd təsərrüfatı məhsullarının, o cümlədən taxıl istehsalının artırılması və rəqabət qabiliyyətinin gücləndirilməsi, istehsalçıların ixrac yönümlü fəaliyyətinin stimullaşdırılması, emal və yeyinti sənayesinin xammala, əhalinin isə ərzaq məhsullarına olan tələbatının yerli məhsullar hesabına ödənilməsi üçün bu sektora ünvanlı dövlət yardımının verilməsini davam etdirmək;

- təhsil, səhiyyə, sosial sığorta və sosial yardım sistemi, idman, mədəniyyət sahələrində islahatları davam etdirmək, onların prioritet inkişaf istiqamətlərini stimullaşdırmaq;

- dövlət büdcəsinin vəsaiti və alternativ maliyyələşmə mənbələri hesabına turizmin inkişafını stimullaşdırmaq;

- dövlət əsaslı vəsait qoyuluşunun strukturunu daha da təkmilləşdirməklə bu məqsəd üçün daxili maliyyə ehtiyatlarının daha çox cəlb edilməsinə, regionların inkişafına, sosial və infrastruktur obyektlərin tikintisinə və bərpasına üstünlük vermək, vəsaitdən istifadənin səmərəliliyini artırmaq;

- ekoloji tədbirlərin davam etdirilməsi, alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrinin yaradılması üçün dövlətin maliyyə dəstəyini artırmaq;

- dövlət büdcəsindən müəssisə və təşkilatlara verilən maliyyə yardımlarının və transfertlərin istifadə mexanizmini təkmilləşdirmək və effektivliyi artırmaq, müəssisə və təşkilatların maliyyə vəziyyətinin sağlamlaşdırılması istiqamətində müvafiq tədbirlərin həyata keçirilməsini davam etdirmək;


- 46 -


- dövlət borclarının idarə olunmasında səmərəliliyi daha da artırmaq, dövlət zəmanəti ilə kreditlərin alınması və istifadəsinə, eləcə də təşkilatların maliyyə fəaliyyətinə nəzarəti gücləndirmək;

- dövlət büdcəsi xərclərinin strukturunun təkmilləşdirilməsi və şəffaflığın artırılmasını təmin edən qanunvericilik bazasının gücləndirilməsi istiqamətində işləri davam etdirmək;

- dövlət büdcəsi kəsirinin maliyyələşdirmə strukturunun təkmilləşdirilməsi işini davam etdirmək, qiymətli kağızlar bazarının daha da inkişaf etdirilməsi hesabına dövlət istiqrazlarının buraxılması yolu ilə dövlət büdcəsi kəsirinin maliyyələşdirilməsinə üstünlük vermək;

- qeyri-neft gəlirlərinin artımı hesabına dövlət büdcəsi kəsirinin azaldılmasına və kəsirin idarə olunan səviyyədə saxlanılmasına nail olmaq.

4.1.2. Vergi siyasəti və onun əsas istiqamətləriMilli iqtisadi inkişaf strategiyasına uyğun olaraq son illər vergi sisteminin

təkmilləşdirilməsi, vergi xidmətinin müasir Avropa standartlarına uyğunlaşdırılması sahəsində əhəmiyyətli işlər görülmüş, vergi qanunvericiliyi və vergi inzibatçılığının müasir tələblər baxımından qurulmasında çox mühüm nailiyyətlər əldə edilmişdir. Bu nailiyyətlərin konseptual əsasları vergi ödəyicilərinin hüquqlarının genişləndirilməsi, vergi güzəştlərinin minimuma endirilməsi, vergidən yayınma hallarına qarşı səmərəli mübarizənin təşkili və əlverişli investisiya mühitinin yaradılmasından ibarət olmuşdur.

Eyni zamanda, bütün vergi ödəyiciləri üçün bərabər iqtisadi şəraitin yaradılması, ölkədə sahibkarlığın inkişafı və azad rəqabətin formalaşması vergi qanunvericiliyi və inzibatçılığının təkmilləşdirilməsinin əsas prinsiplərindəndir.

Vergitutma sahəsində strateji məqsəd və hədəflərə nail olmaq üçün son dövrlərdə səmərəli vergi siyasəti həyata keçirilmişdir. Vergi siyasəti əsasən dövlət vergilərinin və digər büdcə daxilolmalarının düzgün hesablanmasına, onların vaxtında və tam məbləğdə dövlət büdcəsinə köçürülməsinə, vergi qanunvericiliyi və inzibatçılığının təkmilləşdirilməsinə, vergi nəzarətinin gücləndirilməsinə, vergi ödəyicilərinə xidmətin keyfıyyətinin yüksəldilməsinə və vergi sistemində insan resurslarından istifadənin səmərəliyinin artırılmasına yönəldilmişdir.

Növbəti illərdə də vergi siyasətinin əsas istiqamətləri sahibkarlığın müasir sahələrinin, о cümlədən innovativ sahibkarlığın inkişaf etdirilməsinə, investisiya qoyuluşlarının genişləndirilməsinə, aktiv vergi siyasətinin həyata keçirilməsi, vergi inzibatçılığının müasir İKT sferasında daha da təkmilləşdirilməsinə, vergi dərəcələrinin optimallaşdırılmasına, beynəlxalq vergi qanunvericiliyinə inteqrasiyanın daha da sürətləndərilməsinə yönəldiləcəkdir.

2014-2017-cı illər üçün Azərbaycan Respublikasının vergi siyasətinin əsas istiqamətləri aşağıdakılardan ibarətdir:

- gəlir vergisinin dərəcələri, güzəşt və azadolmaları təkmilləşdirilməklə əmək haqqının ödənilməsi sisteminin leqallaşdırılmasına nail olunması;

- transfer qiymətlərinin tətbiqi üzrə qanunvericilik bazasının yaradılması;- vergi ödəyiciləri ilə vergi orqanları arasında partnyorluq münasibətlərinin


- 47 -


genişləndirilməsi;- nağdsız ödənişlərin stimullaşdırılması;- mənfəət, əlavə dəyər, aksiz, əmlak, yol vergilərinin və sadələşdirilmiş verginin

təkmilləşdirilməsi;- vergi inzibatçılığının, vergi nəzarətinin (kameral, səyyar vergi yoxlamalan və- operativ vergi nəzarəti) təkmilləşdirilməsi və elektron auditin, elektron ticarətə

nəzarətin həyata keçirilməsi; - ümumi bəyannamə sisteminə keçidlə bağlı tədbirlərin görülməsi;- vergi bəyannamələrinin əvvəlcədən doldurulması sisteminə keçidin təmin

olunması; - müasir informasiya kommunikasiyalardan istifadə etməklə elektron xidmətlərin

genişləndirilməsi və təkmilləşdirilməsi; - özəl vergi məsləhətçiləri və vergi ombudsmanı institutlarının yaradılması;- vergi siyasətinin fiskal və tənzimləyici funksiyalarının təkmilləşdirilməsi;- iqtisadiyyata investisiya qoyuluşunun və innovasiya fəaliyyətinin

stimullaşdırılması;- sahibkarlıq fəaliyyəti üçün əlverişli vergi mühitinin yaradılması;- vergi dərəcələrinin optimallaşdırılması, vergidən azadolmaların və vergi

güzəştlərinin minimuma endirilməsi yolu ilə vergitutma bazasının genişləndirilməsi;

- vergi yükünün tədricən istehsaldan istehlaka keçirilməsi üçün təkliflərin hazırlanması;

- aksiz vergisi üzrə daxildə və idxalda tətbiq olunan dərəcələrin eyniləşdirilməsi, harmonizasiya məqsədilə aksizin tətbiq sahəsinin genişləndirilməsi;

- ƏDV-də güzəşt və imtiyazların aradan qaldırılması və onun dərəcələrinin differensasiyasına keçilməsinin təmin edilməsi;

- əmlak və torpaq vergilərinin bazasında daşınmaz əmlak vergisinin tətbiqi və tədricən bazar qiymətinə əsasən vergilərin hesablanıb tutulmasına keçidin təmin edilməsi;

- tədrisin müasir forma və metodlarından istifadə olunmaqla kadr hazırlığının- təkmilləşdirilməsi;- beynəlxalq əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsi və vergi qanunvericiliyinin

beynəlxalq vergi sisteminə inteqrasiyasının daha da gücləndirilməsi.

4.1.3. Gömrük siyasəti və onun əsas istiqamətləriDünyada gedən qloballaşma prosesi şəraitində ölkənin iqtisadi təhlükəsizliyinin

və daxili bazarın qorunmasında, Azərbaycan iqtisadiyyatının dünya iqtisadi məkanına inteqrasiya olunmasında gömrük siyasətinin rolu əhəmiyyətli dərəcədə artır və ölkənin sosial-iqtisadi inkişafının təmin olunmasında əsas vasitələrdən birinə çevrilir.

Ölkənin ildən-ilə iqtisadi-ticarət əlaqələrinin coğrafiyasının genişlənməsi, idxal-ixrac əməliyyatlarının həcminin artması və Azərbaycanın beynəlxalq iqtisadi sistemə inteqrasiyasının dərinləşməsi çevik gömrük siyasətinin aparılmasını zəruri edir.

2014-2017-ci illərdə gömrük siyasətinin əsas prioritetləri aşağıdakılar olacaqdır:


- 48 -


- gömrük idarəçiliyinin təkmilləşdirilməsi və şəffaflığa əsaslanan sistemin inkişaf etdirilməsi;

- ticarətin asanlaşdırılmasına dair beynəlxalq aləmdə qəbul edilmiş ən qabaqcıl norma və standartlar nəzərə alınmaqla gömrük prosedurlarının və qanunvericiliyinin daim təkmilləşdirilməsi;

- sahibkarların və fiziki şəxslərin hüquqlarının müdafiəsinin möhkəmləndirilməsi;

- gömrük sahəsində Vahid Avtomatlaşdırılmış İdarəetmə Sisteminin inkişaf etdirilməsi;

- gömrük tarif siyasətinin təkmilləşdirilməsi və inkişaf etdirilməsi;- qeyri-tarif tənzimlənməsi tədbirlərinin tətbiqi istiqamətində aidiyyəti işlərin

həyata keçirilməsi;- bütün gömrük ödənişlərinin nağdsız qaydada alınmasının təmin edilməsi;- gömrük siyasətinin həyata keçirilməsi zamanı mövcud resurslardan daha

səmərəli istifadə olunması üçün strateji planlaşdırmanın və idarəetmə prosesinin səmərəliliyinin artırılması;

- gömrük nəzarətinin həyata keçirilməsinin səmərəliliyinin artırılması;- beynəlxalq təşkilatlarla və xarici ölkələrin gömrük xidmətləri ilə gömrük işi

sahəsində əməkdaşlığın daha da inkişaf etdirilməsi;- Dövlət proqramlarından irəli gələn və Dövlət Gömrük Komitəsinin üzərinə

düşən məsələlərin həll edilməsi;- Gömrük qanunvericiliyinin Azərbaycan Respublikasının yeni Gömrük

Məcəlləsinə və yeni “Gömrük tarifi haqqında” Qanununa uyğunlaşdırılması;- müasir informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının imkanlarından daha

geniş istifadə etməklə xarici ticarət iştirakçılarına gömrük işi sahəsində göstərilən elektron gömrük xidmətlərin inkişaf etdirilməsi;

- Beynəlxalq ticarətin inkişaf etdirilməsində və ticarət-təchizat zəncirinin maksimum təhlükəsizliyinin təmin edilməsində, gömrük sərhədində mal dövriyyəsinin sürətləndirilməsində və gömrük hüquqpozmaları ilə mübarizədə mühüm rol oynayan gömrük nəzarəti metodlarının beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılması və gömrük prosedurlarının avtomatlaşdırılması;

- beynəlxalq ticarət-təchizat zəncirinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi məqsədi ilə xarici ticarətin iştirakçıları və səlahiyyətli iqtisadi operatorlarla tərəfdaşlıq əlaqələrinin genişləndirilməsi;

- gömrük işi sahəsində cinayətlərə, həmçinin gömrük qaydaları əleyhinə inzibati xətalara və digər hüquqpozmalara qarşı mübarizə aparmaq, narkotik vasitələrin, psixotrop maddələrin və onların prekursorlarının, silahların, ozondağıdıcı maddələrin, xalqların mədəni, tarixi və arxeoloji sərvətlərinin, əqli mülkiyyət hüquqları obyektlərinin, yox olmaq təhlükəsi altında olan heyvanların və bitki növlərinin, başqa malların gömrük sərhədindən qanunsuz keçirilməsinin qarşısının alınması;

- milli təhlükəsizliyin, ictimai asayişin, insanların mənəviyyatının, həyat və sağlamlığının, heyvanlar və bitkilər aləminin, ətraf mühitin, xalqların bədii, tarixi və arxeoloji sərvətlərinin qorunması sahəsində tədbirlərin həyata


- 49 -


keçirilməsində müvafiq dövlət orqanlarına yardım göstərərək əməkdaşlıq etmək, həmçinin müvafiq məqsədlərə nail olmaq üçün qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş hallarda onların fəaliyyətinin əlaqələndirilməsi;

- gömrük tənzimləmə vasitələrinin və nəzarəti metodlarının beynəlxalq miqyasda qəbul edilmiş tənzimləmə vasitələrinə və metodlarına tam uyğunlaşdırılması;

- dövlət büdcəsinə ödənilməli olan gömrük ödənişləri üzrə maliyyə intizamının daha da gücləndirilməsi;

- müasir texnologiyalardan və avadanlıqdan istifadə etməklə, gömrük işi sahəsində riskləri idarəetmə sistemi əsasında gömrük nəzarətini təkmilləşdirmək;

- kadr potensialının gücləndirilməsi, insan resurslarından daha səmərəli istifadə olunması və müasir vasitələr və prinsiplər əsasında potensialın artırılması sahəsində işin davamlı olaraq təkmilləşdirilməsi;

- gömrük sistemi daxilində işçi resurslarının daha da effektiv paylaşdırılması məqsədilə kadrların axarlığı prinsipini tətbiq etmək;

- işə qəbulla bağlı test imtahanlarının keçirilmə prosesinin şəffaflığını artıraraq onu mükəmməl dərəcəyə çatdırmaq, burada insan qüvvəsinin iştirakını minimuma endirmək;

- vətəndaşların müraciətlərinin vaxtında baxılaraq cavablandırılması üçün elektron müraciətlər və Qaynar Xətt sistemindən daha geniş istifadə etmək;

- işində göstərdiyi sayıqlığa və əldə etdiyi nailiyyətlərə görə fərqlənmiş əməkdaşlara qarşı qanunvericiliyə əsasən müxtəlif həvəsləndirmə tədbirlərinin tətbiqini davam etmək.

- terrorçuluğa qarşı mübarizə sahəsində qabaqcıl ölkələrin və beynəlxalq təşkilatların təcrübəsinə dair məlumatların əldə edilməsi;

- təcrübəli və ixtisaslaşmış gömrük əməkdaşlarının hazırlanmasında Gömrük Akademiyasının fəaliyyətinin genişləndirilməsi;

- təlim-tədris prosesində ÜGT proqramları çərçivəsində təlimlərin keçirilməsi;- “Məsafədən tədris” prinsipinin texniki bazasının yaradılması;- potensialın artırılması çərçivəsində beynəlxalq və regional səviyyədə keçirilən

seminar və kurslarda DGK nümayəndələrinin iştirakı;- gömrük əməkdaşlarının xarici ölkələrin gömrük məktəblərində təhsil alması;- gömrük işi sahəsində xarici ölkələrin qabaqcıl təcrübəsinin öyrənilməsi- gömrük işi sahəsində hüquqpozmalara qarşı mübarizənin aparılması və

qabaqlayıcı tədbirlərin görülməsi işinin gücləndirilməsi;- ölkənin iqtisadi və milli təhlükəsizliyinin möhkəmləndirilməsində və sosial-

iqtisadi inkişafında gömrük xidmətinin rolunun artırılması;- gömrük infrastrukturunun modernləşdirilməsi və gömrük sisteminin maddi-

texniki bazasının möhkəmləndirilməsi işinin davam etdirilməsi;- Gömrük Akademiyasının, Gömrük idarələri, postları, terminalları və

anbarlarının müasir standartlara uyğun əsaslı tikintisi işlərinin davamlı həyata keçirilməsi.

4.1.4. Pul-kredit və qiymət siyasəti


- 50 -


Qlobal risklərin milli iqtisadiyyatın qeyri-neft sektoruna, məşğulluq və gəlir səviyyəsinə mənfi təsirlərini qabaqlayıcı rejimdə məhdudlaşdıran çevik makroiqtisadi tənzimləmənin həyata keçirilməsi vacib şərtdir. Bu baxımdan növbəti ildə ölkə iqtisadiyyatının inkişafının davam etməsi və maliyyə dayanıqlığının təmin olunması üçün makroiqtisadi siyasətin bütün istiqamətlərinin daha güclü konsolidasiyası və koordinasiyası zəruridir.

Ortamüddətli dövrdə pul siyasəti daha aktiv olaraq makroiqtisadi tarazlığın və dayanıqlığın təmin olunmasına və eyni zamanda bank sistemində maliyyə sabitliyinin qorunmasına istiqamətlənəcəkdir. Qoyulmuş məqsədlərə nail olmaq üçün məzənnə siyasəti xarici amillərdən asılı olaraq çevik tənzimlənəcəkdir. Bu siyasət balanslı olaraq uzunmüddətli dövrdə makroiqtisadi tarazlığın dəstəklənməsinə və iqtisadiyyatın rəqabət qabiliyyətinin qorunmasına yönələcəkdir.

Eyni zamanda, yeridilən pul siyasətinin makro və mikroiqtisadi diaqnostikası gücləndiriləcəkdir. Bununla bağlı pul siyasəti və maliyyə sabitliyinin qorunması siyasətinə dair geniş iqtisadi maarifləndirmə işləri həyata keçiriləcəkdir.

2014-2017-ci illərdə mallar (işlər, xidmətlər) üzrə dövlət tərəfindən tarif (qiymət) tənzimlənməsi siyasətinin əsas istiqamətləri və prioritetləri aşağıdakılar olacaqdır:

- Tariflərin (qiymətlərin) dövlət tənzimlənməsi üzrə qanunvericilik bazasının təkmilləşdirilməsi;

- Tariflərinə (qiymətlərinə) dövlət tənzimlənməsi tətbiq olunan sahələrin liberallaşması, dövlət orqanları tərəfindən pullu və gələcəkdə pulsuz göstərilməsi mümkün olan xidmət sahələrinin müəyyən olunması, bu xidmətlərin maliyyələşməsi ilə bağlı mövcud problemlərin aradan qaldırılması üçün təşkilati-hüquqi və maliyyə tədbirlərinin həyata keçirilməsi;

- Tariflər (qiymətlər) tənzimlənən mallar (işlər, xidmətlər) üzrə monitorinq prinsiplərinin və tənzimləmə sahəsində qanunvericiliyin pozulmasına görə məsuliyyət tədbirlərinin müəyyən edilməsi;

- Dövlət dotasiyalarının mərhələlərlə aradan qaldırılması məqsədilə tariflərin (qiymətlərin) iqtisadi cəhətdən əsaslandırılmış xərclərə uyğunlaşdırılması;

- Tarif (qiymət) Şurasının maddi-texniki və təşkilati-hüquqi bazasının təkmilləşdirilməsi, tariflərin (qiymətlərin) tənzimlənməsi strategiyasının, sahəvi tənzimləmə metodologiyasının, avtomatlaşdırılmış məlumat informasiya bazasının və məlumat mübadilə modellərinin yaradılması.

4.1.5. Bank sisteminin inkişafıƏvvəlki illərdə olduğu kimi, ortamüddətli dövrdə də bank sisteminə etimadın,

sistemin sağlamlığı və dayanıqlığının, bank sektorunun iqtisadiyyatda maliyyə vasitəçisi rolunun dəstəklənməsi, iqtisadi subyektlərin bank sisteminə inamını qorumaq və daha da artırmaq mühüm prioritetlər olacaqdır. Bunun üçün bank sisteminin likvidliyinin adekvat səviyyədə saxlanması siyasəti davam etdiriləcəkdir.

Qeyri-neft sektorunun davamlı inkişafı hesabına iqtisadiyyatın diversifikasiyasının təmin edilməsində, regional inkişafın sürətləndirilməsində,


- 51 -


sahibkarlıq təşəbbüsünün genişləndirilməsində və bu əsasda yoxsulluğun səviyyəsinin azaldılmasında bank sisteminin rolu əhəmiyyətli dərəcədə artırılacaqdır.

Bank sisteminin maliyyə vasitəçiliyi funksiyasının səmərəliliyinə nail olunması istiqamətində səylər daha da gücləndiriləcəkdir. Bu məqsədlə bank sektorunun sərbəst pul vəsaitlərini cəlb etməklə onları kredit və investisiya formasında iqtisadiyyata transformasiyası artırılacaq, bank sistemində sağlam rəqabət mühiti formalaşdırılacaq, əhali və iqtisadi agentlər, həmçinin regionlar keyfiyyətli və geniş çeşidli bank xidmətləri ilə tam təmin ediləcəkdir.

Bankların kredit və investisiya imkanları artırılacaq, bank xidmətləri bazarında bərabər hüquqlu rəqabət mühitinin təşkilinə nail olunacaqdır. Banklarda daxili ehtiyatlanma siyasətinin formalaşmasına, bank aktivlərinin keyfiyyətinin idarə olunmasına diqqət daha da artırılacaq, banklar tərəfindən aktivlərin keyfiyyətlə idarə olunması sistemlərinin təkmilləşdirilməsinə institusional dəstək veriləcək, kapital adekvatlığının təhlükəsiz səviyyədə saxlanılması təşviq ediləcəkdir.

Qeyd olunan vəzifələri uğurla həll etmək üçün bank nəzarəti daha da gücləndiriləcək, onun sistemdəki meyllərə operativ reaksiyası təmin ediləcəkdir. Risklərin qabaqlayıcı rejimdə aşkarlanması, ölçülməsi və tənzimləmə tədbirləri ilə əhatə olunması təmin ediləcəkdir. İstehsalın stimullaşdırılmasına və investisiyaların inkişafına istiqamətlənən yeni bank məhsullarının inkişafının təşviqinə xüsusi diqqət yetiriləcək, bank sisteminin normativ-hüquqi bazası daha da təkmilləşdiriləcəkdir.

Ödəniş sistemlərinin inkişaf etdirilməsi, elektron ödəniş sistemlərindən daha fəal istifadə olunması, dövriyyədə olan nağd pul kütləsinin nağdsız dövriyyə ilə əvəz edilməsi istiqamətində işlər davam etdiriləcəkdir.

Bank sisteminin gələcək inkişafının əsas məqsədlərini bank sisteminin maliyyə vasitəçilik funksiyasının səmərəliliyinin artırılması, əmanətçilərin və bank kreditorlarının maraqlarının müdafiəsinin gücləndirilməsi təmin ediləcəkdir.

Eləcə də, Azərbaycanda bank sisteminin gələcək inkişafı ilə bağlı aşağıdakı prioritet istiqamətlər üzrə tədbirlərin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur:

- bank sisteminin kapitallaşdırılması və konsolidasiyası prosesinin davam etdirilməsi;

- korporativ quruculuğun tamamlanması və idarəetmənin təkmilləşdirilməsi;- əhalinin və regionların bank xidmətlərinə çıxış imkanlarının genişləndirilməsi; - ödəniş sistemlərinin təkmilləşdirilməsi və gücləndirilməsi; - maliyyə alətlərinin genişlənməsi;- iqtisadiyyatın kapitallaşma tələbatına uyğun olaraq maliyyə resurslarına çıxışın

yeni mexanizmlərinin və institutlarının təşviqi, xüsusilə regionlarda bu prosesin sürətlənməsi (bank olmayan kredit təşkilatlarının, mikromaliyyələşmə şəbəkəsinin və ipoteka kreditləşməsinin genişlənməsi).

4.1.6. Sığorta xidmətləri bazarının inkişafıBu sahədə dövlət siyasətinin əsas məqsədi bazar iqtisadiyyatının səmərəli və

stabil fəaliyyətini təmin edən, sahibkarlıq fəaliyyətini potensial risklərdən qoruyan, iqtisadiyyatın inkişafı üçün uzunmüddətli investisiya mənbələrini yaradan səmərəli milli sığorta sisteminin formalaşdırılmasından ibarət olacaqdır.


- 52 -


Sığorta xidmətləri səviyyəsinin yüksəldilməsi, təkrar sığorta əməliyyatlarının ölkənin iqtisadi maraqları çərçivəsində tənzimlənməsi, sığorta sahəsində əhalinin maarifləndirilməsi və ixtisaslı kadrların hazırlanması, sığorta haqlarının ümumi daxili məhsulda xüsusi çəkisinin artırılması, sığorta işini tənzimləyən yeni normativ hüquqi aktların qəbul olunması, həmçinin respublikanın sığorta xidmətləri bazarının dünya sığorta bazarına inteqrasiya prosesinin dərinləşdirilməsi və ölkə sığorta bazarında agent-broker əməliyyatlarının tətbiqinin və təşviqinin aparılması yolu ilə xarici sığorta vasitəçi kompaniyaların investisiya marağının cəlbi və bununla da milli miqyasda broker şəbəkəsinin inkişaf etdirilməsi ilə bağlı zəruri tədbirlər davam etdiriləcəkdir.

Səmərəli sığorta sisteminin formalaşdırılması üçün vacib olan əsas məsələlər arasında aşağıdakılara xüsusi diqqət yetiriləcəkdir:

- sığorta sisteminin inkişafı və onun iqtisadi artımın vacib amilinə çevrilməsinin zəruri şərti kimi qanunvericilik bazasının təkmilləşdirilməsi;

- sığortaçıların maliyyə sabitliyinin və ödəmə qabiliyyətinin gücləndirilməsi;- işəgötürənlər tərəfindən işçilərin icbari tibbi sığortasının tətbiqinin təmin

olunması; - sığorta bazarı iştirakçılarının vəzifə və funksiyalarının qorunması, sığortalıların

mənafelərinin müdafiəsi mexanizminin təkmilləşdirilməsi;- sığorta fəaliyyətinə dövlət nəzarətinin səmərəliliyinin artırılması;- sığorta mexanizmindən istifadə edərək əhalinin əmanətlərinin uzunmüddətli

investisiyalara transformasiya sisteminin inkişaf etdirilməsi;- milli sığorta sisteminin dünya sığorta sisteminə inteqrasiyasının davam

etdirilməsi;- Sığorta hadisələri zamanı sənədləşmə prosedurlarının təkmilləşdirilməsi.Bununla yanaşı, sığorta sektorunda iqtisadi göstəricilərin, xüsusən də sığorta

haqlarının ölkənin ümum daxili məhsulundakı payının və adambaşına düşən həcminin artırılmasına təsir edəcək istiqamətlərdə, o cümlədən həyat sığortasının inkişaf etdirilməsi, icbari sığorta sahəsində qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi, sığorta xidmətlərinin genişləndirilməsi, sığortaya olan inam və etibarın təmin edilməsi üçün təbliğat və təşviqat işlərinin aparılması istiqamətində tədbirlər davam etdiriləcəkdir.

4.1.7. Qiymətli kağızlar bazarının inkişaf etdirilməsinin əsas istiqamətləriAzərbaycan Respublikası Prezidentinin 16 may 2011-ci il tarixli Sərəncamı ilə

təsdiq edilmiş “2011-2020-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında qiymətli kağızlar bazarının inkişafı” Dövlət Proqramının əsas məqsədi müasir, beynəlxalq standartlara uyğun, iqtisadiyyata geniş kapitalizasiya imkanları təqdim edən və risklərin etibarlı idarə edilməsini təmin edən, yüksək səmərə ilə fəaliyyət göstərən qiymətli kağızlar bazarının formalaşdırılmasıdır. Sözügedən Dövlət Proqramı ilə nəzərdə tutulmuş 6 prioritet istiqamət üzrə 2014-2017-cı illərdə aşağıdakı vəzifələr müəyyən edilmişdir:

Qiymətli kağızlar bazarının institusional inkişafı. Bu çərçivədə, dövlət və korporativ qiymətli kağızların vahid mərkəzi depozitar sisteminin yaradılması, qiymətli kağızların girovla yüklənməsi prosedurlarının optimallaşdırılması və avtomatlaşdırılması, birjadankənar mütəşəkkil qiymətli kağızlar bazarının əməliyyat-


- 53 -


hesablaşma sistembrinin klirinq sisteminə inteqrasiya edilməsi, qiymətli kağızlarla ticarət, klirinq-hesablaşma proseslərinin sadələşdirilməsi və optimallaşdırılması, bu sistemlərinin əlaqələndirilməsi və birbaşa emal prinsipi əsasında inteqrasiya olunmuş elektron ticarət platformasının yaradılması, maliyyə vasitəçiliyi xidmətlərinin regional əhatəsinin və bu növ xidmətlərə çıxış imkanlarının genişləndirilməsi, eləcə də bazarın peşəkar iştirakçılarının və maraqlı tərəflərin peşəkar assosiasiyalarının yaradılmasının təşviqi nəzərdə tutulur.

Maliyyə vasitəçiliyi və kollektiv investisiya sxemlərinin fəaliyyətinin təşkili və təşviqi. Bu istiqamətdə, kastodian fəaliyyəti tənzimləyən zəruri normativ hüquqi bazanın formalaşdırılması nəzərdə tutulmuşdur.

Qiymətli kağızlar bazarında tələb və təklifin dəstəklənməsi. Bu məqsədlə, marketmeyker institutlarının fəaliyyətinin normativ hüquqi bazasının yaradılması və onların fəaliyyətinin təşviqi, kiçik və orta sahibkarlar üçün alternativ birja ticarəti platformasının yaradılması, onların fond bazarından maliyyələşmə imkanlarının artırılması və təşviqi, xarici fond bazarlarında ticarət olunan qiymətli kağızların yerli bazarda və yerli qiymətli kağızların xarici fond bazarlarında ticarətini tənzimləyən normativ hüquqi bazanın formalaşdırılması və müvafiq ticarət sisteminin tətbiq edilməsi, iri dövlət müəssisə və şirkətlərinin fond bazarı vasitəsilə sərmayə cəlb etməsi və listinqinin təşviqi, onların qiymətli kağızlarının fond birjasında ticarətinin təmin edilməsi nəzərdə tutulur. Həmçinin, infrastruktur layihələrinin maliyyələşdirilməsində fond bazarı alətlərindən istifadənin təmin edilməsi üçün müvafıq tədbirlərin həyata keçirilməsi, özəl sektora dövlət maliyyə dəstəyinin göstərilməsi məqsədilə fond bazarı alətlərindən istifadə edilməsi, dövlət tərəfındən özəl şirkətlərin sərmayəsinə edilən investisiyaların dəyərinin fond bazarı vasitəsilə formalaşdırılması üzrə tədbirlərin həyata keçirilməsi planlaşdırılır.

Maliyyə şəffaflığı prinsiplərinin və korporativ idarəetmənin tətbiqinin genişləndirilməsi. Bu məqsədlə, dövlət müəssisələrində və özəl sektorda maliyyə hesabatlığı təcrübəsinin inkişaf etdirilməsi, milli və beynəlxalq maliyyə hesabatlığı standartlarının tətbiqinin təmin olunması, dövlət müəssisələrində və özəl sektorda korporativ idarəetmə standartlarının tətbiqinin genişləndirilməsi, həmçinin qiymətli kağızlar bazarında audit işinin təkmilləşdirilməsi, audit şirkətlərinə dair xüsusi tənzimləyici tələblərin müəyyən edilməsi və qiymətli kağızlar bazarında məlumatların dəqiq, dolğun və vaxtında açıqlanması sisteminin yaradılması və avtomatlaşdırılması istiqamətində müvafıq tədbirlərin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur.

Qiymətli kağızlar bazarına dair normativ hüquqi bazanın təkmilləşdirilməsi. Bu çərçivədə, investorların hüquqlarının səmərəli müdafiəsi sisteminin yaradılması, qiymətli kağızlar bazarında hüquqpozmalar üzrə təsir mexanizmlərinin, cərimə və sanksiyaların beynəlxalq standartlar əsasında təkmilləşdirilməsi nəzərdə tutulur. Eyni zamanda, qiymətli kağızlar bazarı iştirakçılarının müflisləşməsi prosedurlarının beynəlxalq təcrübəyə uyğunlaşdırılması, maliyyə vasitəçiləri, fond birjası, depozitar və klirinq hesablaşma təsisatlarında risklərin idarə edilməsi sistemlərinə dair prudensial tələblərin müəyyən edilməsi və tətbiqi, həmçinin onların prudensial hesabatlıq sisteminin yaradılması və avtomatlaşdırılması planlaşdırılır. Bununla


- 54 -


bərabər, qiymətli kağızlar bazarına dair elektron nəzarət-hesabatlıq sisteminin yaradılması nəzərdə tutulur.

Qiymətli kağızlar bazarına dair məlumatlılığın və peşəkar hazırhğın yüksəldilməsi. Bu məqsədlə, QKDK-nın təşkilati-funksional cəhətdən gücləndirilməsi və kadr potensialının inkişaf etdirilməsi, QKDK yanında ixtisasartırma kurslarının potensialının gücləndirilməsi, təlim proqramlarının təkmilləşdirilməsi və səmərəliliyinin təmin edilməsi, qiymətli kağızlar bazarının peşəkar iştirakçıları üçün ixtisaslaşmış təlim proqramlarının həyata keçirilməsi, kapital bazarlarına dair sertifikat proqramlarının təşkil edilməsi nəzərdə tutulur. Bununla yanaşı, şirkətlərin kapital bazarlarına çıxış üçün hazırlanması, bu sahədə məsləhət xidmətlərinin göstərilməsi, şirkətlərin motivasiya mexanizmlərində qiymətli kağızların istifadəsinin təşviq edilməsi və tətbiqinə yardım göstərilməsi, kapital bazarları haqqında biliklərin müxtəlif nəşrlər, elektron və yazılı media ilə yayılmasının təmin edilməsi, qiymətli kağızlar bazarı haqqında mütəmadi müsabiqə, yarış və sorğuların keçirilməsi və Azərbaycan kapital bazarlarının imkanlarına dair yerli və beynəlxalq konfransların, seminarların və müşavirələrin təşkili planlaşdırılır.

4.1.8. İnvestisiya siyasətiAzərbaycanın uzunmüddətli dövrdə dayanıqlı və tarazlı inkişafının təmin

olunmasında iqtisadiyyata investisiyaların cəlb edilməsi xüsusi rol oynayacaq. İnvestisiyaların tələb olunan həcm və keyfiyyətinin təmin edilməsi məqsədilə əlverişli investisiya mühitinin yaxşılaşdırılması qarşıda duran əsas vəzifələrdəndir. Bu məqsədlə

- mülkiyyətin formasından asılı olmayaraq bütün investorlar üçün daha əlverişli rəqabət mühitinin yaradılmasına;

- Azərbaycanın xarici investisiyalar üçün cəlbedici ölkə imicinin formalaşdırılması üzrə tədbirlərin həyata keçirilməsinə;

- investisiya fəaliyyətinin hüquqi-normativ bazasının daha da təkmilləşdirilməsinə;

- xüsusi mülkiyyətin qorunması və korporativ idarəetmənin təkmilləşdirilməsinə;- investisiya obyektlərinin seçimi və təhlili məqsədi ilə müəssisələr haqqında

investorların məlumatlandırılması sisteminin daha da yaxşılaşdırılmasına;- əmanətlərin investisiyalara səmərəli transformasiyasını təmin edən müasir

institusional infrastrukturun inkişaf prosesinə yardımının artırılmasına;- biznesin informasiya təminatının yaxşılaşdırılmasına, mühasibat uçotunun və

statistikanın beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılmasına yönəldilmiş tədbirlər davam etdiriləcəkdir.

4.1.8.1. Dövlət investisiyaları sahəsində siyasətin əsas istiqamətləri2014-2017-ci illər üçün respublikamızda dövlət investisiya siyasətinin əsas

istiqamətlərini aşağıdakı prioritetlər təşkil edəcəkdir:- investisiya layihələrinin orta və uzun müddətli dövlət proqramları ilə müəyyən

olunmuş sosial-iqtisadi inkişaf məqsədlərinə və prioritetlərinə uyğunlaşdırılması;

- investisiyaların qeyri-neft sektorunun və regionların inkişafına yönəldilməsi;


- 55 -


- regional investisiya siyasətinin müasir inkişaf tendensiyalarına uyğun olaraq prioritetləşdirilməsi;

- ölkədə investisiya fəaliyyətinin sosial istiqamətinin gücləndirilməsi, insan kapi-talına, infrastruktura qoyulan investisiyaların prioritetliyinin təmin edilməsi; ölkənin iqtisadi təhlükəsizliyinin təmin olunması;

- nanotexnologiyalar və azkarbonlu istehsal sahəsinə dövlət investisiyalarının qoyuluşunun proiritetləşdirilməsi;

- dövlət investisiyalarının elm tutumlu layihələrə yönəldilməsi; - dövlətin müdafiə qabiliyyətinin artırılması.

4.1.8.2. Özəl investisiyalar sahəsində siyasətin əsas istiqamətləriOrtamüddətli dövrdə özəl investisiyalar üzrə siyasətin əsas istiqamətlərini

aşağıdakı prioritetlər təşkil edəcəkdir:- ölkə müəssisələrinin investisiya cəlbediciliyinin daha da artırılması məqsədilə

müvafiq tədbirlərin davam etdirilməsi;- müəssisələrin modernləşdirilməsi məqsədilə müasir texnoloji avadanlığın

ölkəyə gətirilməsi üçün xarici ticarət rejiminin daha da təkmilləşdirilməsi;- birbaşa xarici investisiyaların ixracyönümlü və əlavə dəyərin xüsusi çəkisi

yüksək olan sahələrə yönəldilməsinin stimullaşdırılması;- xidmət sahələrində birbaşa xarici investisiyaların tənzimləmə rejiminin

təkmilləşdirilməsi; - beynəlxalq standartlara uyğun mühasibat uçotu sisteminin və auditor

fəaliyyətinin yaradılması prosesinin sürətləndirilməsi;- iqtisadiyyatın prioritet sahələrinə xarici investisiyaların cəlb edilməsi.

4.1.8.3 Xarici investisiyalar sahəsində siyasətin əsas istiqamətləri Xarici investisiyaların ölkə iqtisadiyyatına cəlb edilməsi Azərbaycan

dövlətinin müəyyən etdiyi iqtisadi inkişaf strategiyasının mühüm tərkib hissəsidir. Bu baxımdan, siyasi sabitlik və iqtisadi inkişaf əvvəlki illərdə olduğu kimi, 2014-2017-ci illərdə də xarici dövlətlərin Azərbaycan iqtisadiyyatına ortamüddətli və uzunmüddətli sərmayə qoymaq üçün marağını daha da artıracaq.

Respublikada investorların hüquq və mənafelərinin qorunması, mülkiyyətin toxunulmazlığı, yerli və xarici sahibkarlara eyni iş şəraitinin yaradılması, əldə edilmiş mənfəətdən maneəsiz istifadə olunması ilə bağlı mühüm qanunlar qəbul edilərək hüquqi baza yaradılmışdır. Bu işin gələcək 3 ildə daha da təkmilləşdirilməsi, xüsusilə Azərbaycan hökumətinin bir sıra xarici ölkələrlə ikiqat vergi tutmanın aradan qaldırılması və investisiyaların təşviqi və qarşılıqlı qorunması haqqında sazişlərin imzalanması işinin davam etdirilməsi xarici investorların, beynəlxalq maliyyə qurumlarının və iqtisadi təşkilatların Azərbaycana olan marağını daha da artıracaq.

Son illərin tendensiyasına əsasən, qeyri-neft sektoru üzrə yönəldilmiş investisiyaların həcmi neft sektoru üzrə yönəldilmiş investisiyaların həcmini üstələyir. Qeyri-neft sektorunda fəaliyyət göstərən birgə və xarici investisiyalı müəssisələri cəlb edən əsas sahələr sənaye, tikinti, nəqliyyat və ticarətdir. Qeyd olunan sahələrin gələcəkdə daha da inkişaf etdiriləcəyi nəzərdə tutulur.


- 56 -


Bundan əlavə, investisiya fəaliyyəti sahəsində ortamüddətli dövrdə aşağıda sadaladığımız bir sıra sahələrin prioritet təşkil edəcəyi gözlənilir:

- xarici investisiyaların təşviqi və qarşılıqlı qorunması haqqında yeni sazişlərin imzalanması;

- xarici investisiyaların təşviqi sahəsində qanunvericilik bazasının təkmilləşdirilməsi və investorlar üçün hüquqi təminatın daha da genişləndirilməsi;

- xarici investisiyaların cəlb edilməsi məqsədilə stimullaşdırıcı tədbirlərin sürətləndirilməsi (vergi sistemində və gömrük tariflərində güzəştlərin tətbiqi və s.);

- investisiyaların qeyri-neft sektoru üzrə təşviqi;- elm tutumlu və innovativ sahələrə investisiyaların cəlb edilməsinin təşviqi;- xarici investisiyaların ixracyönümlü sahələrə yönləndirilməsi və s.; - Azərbaycan Respublikasında yaradılmaqda olan sənaye parklarına xarici

investisiyaların cəlb edilməsi.

4.2. Milli iqtisadiyyatın rəqabət qabiliyyətinin yüksəldilməsi və dünya iqtisadiyyatına inteqrasiyanın sürətləndirilməsi

4.2.1. Sahibkarlığın inkişafı və biznes mühitinin daha da yaxşılaşdırılmasıAzərbaycan xalqının Ümummilli Lideri Heydər Əliyev tərəfindən müəyyən

edilmiş məqsədyönlü siyasət ölkədə sərbəst bazar iqtisadiyyatı prinsiplərinə əsaslanan milli iqtisadiyyatın formalaşmasına yol açmış, sosial-iqtisadi sabitliyi və dinamik inkişafı təmin etmişdir. Həyata keçirilən iqtisadi islahatlar ölkədə sahibkarlığın davamlı inkişafına əlverişli zəmin yaratmışdır. Belə ki, bu islahatlar nəticəsində ölkədə sahibkarlıq fəaliyyətini tənzimləyən, sahibkarlıq fəaliyyətinin, o cümlədən sahibkarlığın inkişafına dövlət himayəsinin gücləndirilməsi, sahibkarlığın inkişafına mane olan müdaxilələrin qarşısının alınması, dövlət əmlakının özəlləşdirilməsinin sürətləndirilməsi, lisenziya verilən fəaliyyət növlərinin sayının azaldılması və bu kimi digər vacib məsələlərin tənzimlənməsi ilə əlaqədar mütərəqqi hüquqi-normativ baza, institusional və iqtisadi mexanizmlər yaradılmış və onların mütəmadi olaraq konkret şəraitin tələbləri nəzərə alınmaqla təkmilləşdirilməsi, sahibkarlığın, xüsusi ilə kiçik və orta sahibkarlığın inkişafının dəstəklənməsi üzrə kompleks siyasət tədbirlərinin, o cümlədən konkret dövrlər üçün qəbul edilən dövlət proqramlarının həyata keçirilməsi və işgüzar mühitin yaxşılaşdırılması istiqamətində məqsədyönlü, ardıcıl və sistemli iş təşkil olunmuşdur. Ölkədə həyata keçirilmiş genişmiqyaslı iqtisadi islahatlar nəticəsində Azərbaycan cəmiyyətində sahibkarlar təbəqəsi formalaşmış, ÜDM-də özəl bölmənin payı 83%-ə çatmış, sahibkarlıq fəaliyyəti cəmiyyətin inkişafında əhəmiyyətli rol oynamağa başlamışdır.

Bütün bunlara baxmayaraq, ölkəmizdə sahibkarlığın inkişafı sahəsində, xüsusilə də qeyri-neft sektorunda və regionlarda böyük potensial imkanlar vardır. Eyni zamanda, bu sahədəki inkişaf meyllərinin və beynəlxalq təcrübənin təhlili göstərir ki, ölkəmizdə sahibkarlığın inkişafı sahəsində əldə olunmuş nailiyyətlərin möhkəmləndirilməsi və artırılması üçün biznes mühitinin əlverişliliyinin artırılması


- 57 -


və kiçik və orta sahibkarlığın inkişafına dəstək verilməsi siyasəti davam etdirilməlidir.

Ölkədə sahibkarlığın inkişafı məqsədilə biznes mühitinin daim yaxşılaşdırılması, bu sahədə qanunvericilik bazasının təkmilləşdirilməsi, yerli və xarici investisiyaların, müasir texnologiyaların, idarəetmə təcrübəsinin cəlb edilməsi və bu yolla yüksək keyfiyyətli, rəqabət qabiliyyətli məhsulların istehsal edilməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müəyyən etdiyi iqtisadi inkişaf strategiyasının prioritetlərindəndir.

Bu sahədə həyata keçirilən dövlət siyasəti sahibkarlığa yaradılmış fəaliyyət mühitinin daha da yaxşılaşdırılmasına, dövlət himayəsinin təkmilləşdirilməsinə, dövlət-sahibkar münasibətlərinin yaxşılaşdırılması, bazar iqtisadiyyatının tələblərinə uyğun təsisatların yaradılmasına və onların səmərəli fəaliyyətinin təmin edilməsinə yönəldiləcəkdir.

2014-2017-ci illərdə sahibkarlığın inkişafı sahəsində dövlət siyasəti aşağıdakı prioritet istiqamətlər üzrə həyata keçiriləcəkdir:

- sahibkarlıq fəaliyyətini tənzimləyən normativ-hüquqi bazanın təkmilləşdirilməsi işinin davam etdirilməsi, iqtisadiyyatın dövlət tənzimləməsinin səmərəliliyinin artırılması;

- sahibkarlığın, xüsusilə regional sahibkarlığın maliyyə təminatının təkmilləşdirilməsi, bu istiqamətdə məqsədli dövlət maliyyələşməsi ilə yanaşı, alternativ maliyyə mənbələrinin daha da aktivləşdirilməsi üzrə zəruri mühitin yaradılması;

- kiçik və orta sahibkarların maliyyəyə çıxış imkanlarının daha da artırılması, kreditlərin sığortalanması mexanizminin formalaşdırılması üçün təkliflərin hazırlanması;

- start kapitalının formalaşması, kapital qoyuluşlarının maliyyələşməsi üçün uzunmüddətli kreditlərə çıxış imkanlarının genişləndirilməsi;

- öncül sahələrdə sahibkarlığın inkişafına yönəldilmiş təşkilati tədbirlərin əhatə dairəsinin genişləndirilməsi, müxtəlif istiqamətdə davamlı və sistemli xidmətlər göstərən təsisatların yaradılması;

- ölkənin ixrac potensialının səmərəli reallaşdırılması məqsədilə özəl sektorun ixrac qabiliyyətli sahələr üzrə məhsul istehsalı, onun dünya bazarlarına çatdırılması və rəqabət qabiliyyətinin yüksəldilməsi, milli istehsalçıların xarici bazarlarda mövqelərinin möhkəmləndirilməsi, maraqlarının müdafiəsinin gücləndirilməsi istiqamətində müvafiq tədbirlərin həyata keçirilməsi;

- ölkədə innovativ və yüksək texnologiyalar əsasında rəqabət qabiliyyətli sənaye istehsalının inkişafı üçün münbit şərait yaratmaqla bu sahədə sahibkarlığın dəstəklənməsi;

- istehsal sahibkarlığının dəstəklənməsi üzrə dünya praktikasında müvəffəqiyyətlə tətbiq edilən təşkilati modellərin, o cümlədən sənaye parkları, biznes-inkubatorlar və s.) yaradılması işlərinin davam etdirilməsi;

- Azərbaycanda xüsusi iqtisadi zonaların yaradılması məqsədilə ərazilərin və müvafiq sahələrin müəyyən edilməsi və bu təsisatların işinin beynəlxalq təcrübəyə əsaslanaraq qurulması;


- 58 -


- sahibkarlığın dəstəklənməsi üzrə mövcud və yaradılacaq təsisatlar arasında ümumi məqsədin reallaşdırılması baxımından səmərəli əməkdaşlığın qurulması;

- sahibkarlıq subyektlərinin yaradılmış biznes mühitdən eyni dərəcədə faydalanması imkanlarını təmin edəcək rəqabət mühitinin formalaşdırılması istiqamətində fəaliyyətin gücləndirilməsi;

- iqtisadi tənzimləmə üsullarının tətbiqi sahəsində dövlət (büdcə gəlirlərinin formalaşması, iqtisadi təhlükəsizlik və s.), sahibkar (mənfəətin artırılması) maraqlarının cəmiyyət maraqları baxımından vahid müstəviyə gətirilməsini təmin edən tarazlı vergi, gömrük, tarif siyasətinin həyata keçirilməsi;

- dövlət-sahibkar münasibətlərinin digər institusional mexanizmlərinin təkmilləşdirilməsi;

- sahibkarların ixrac imkanlarının genişləndirilməsi üçün mütəmadi tədbirlərin davam etdirilməsi;

- kiçik, orta və iri müəssisələr arasında qarşılıqlı səmərəli əməkdaşlığın, o cümlədən istehsal-kooperasiya əlaqələrinin genişləndirilməsi və gücləndirilməsi üzrə səylərin dəstəklənməsi;

- ölkədə sahibkarlığın məsləhət, informasiya təminatı və kadr hazırlığı sisteminin təkmilləşdirililməsi, onun yeni informasiya texnologiyalarından istifadə edərək müasir dövrün tələbləri səviyyəsinə uyğunlaşdırılması;

- Biznes informasiya mərkəzlərində kiçik və orta sahibkarlar üçün informasiyanın və onun əlyetərliliyinin artırılması;

- müasir texnologiyaların, idarəetmə təcrübəsinin tətbiq edilməsi, bu işə sahibkarların cəlb edilməsi yolu ilə yüksək keyfiyyətli, rəqabət qabiliyyətli məhsul istehsalının genişləndirilməsi;

- sahibkarlığın istehsal, bazar və sosial infrastruktur təminatının yaxşılaşdırılması, o cümlədən, müasir bazar infrastrukturu mexanizmlərinin (maliyyə, bank və sığorta sisteminin, fond bazarının, audit, ipoteka, lizinq, françayzinq kimi xidmətlərin) inkişafının sürətləndirilməsi.

Sahibkarlığa Kömək Milli Fondu 2014-2017-ci illərdə sahibkarlığın inkişafı ilə bağlı muasir texnologiyalara əsaslanan aşağıdakı sahələr üzrə investisiya layihələrinin güzəştli şərtlərlə maliyyələşdirilməsini təmin edəcəkdir:

- südlük və ətlik istiqamətli cins heyvandarlıq komplekslərinin yaradılması;- quşçuluq təsərrüfatlarının yaradılması və ya bərpası;- ət kəsimi və emalı müəssisələrinin yaradılması;- çörək istehsalı zavodlarının yaradılması;- iri taxılçılıq və ya toxumçuluq təsərrüfatlarının yaradılması;- üzümçülük təsərrüfatlarının və üzüm emalı müəssisəslərinin yaradılması;- istixana komplekslərinin yaradılması;- intensiv bağçılıq (alma, armud, gilas, nar, ərik, xirnik, gavalı və s.) və ya

tingçilik təsərrüfatlarının yaradılması;- meyvə-tərəvəz emalı müəssisələrinin yaradılması;- meyvə-tərəvəz və taxıl tədarükü, saxlanması satışı məqsədi ilə soyuducu anbar

və taxıl anbarı komplekslərinin (logistika mərkəzlərinin) yaradılması;


- 59 -


- Sumqayıt Kimya, Balaxanı Sənaye Parklarında və yaradılacaq digər Sənaye Parklarında müəssisələrin maliyyələşdirilməsi;

- digər sənaye (yüngül, maşınqayırma və s.) müəssisələrinin yaradılması;- kiçik sahibkarlığın (o cümlədən əlillərin, məcburi köçkünlərin, gənclərin və

qadınların) inkişafı.

4.2.2. Antiinhisar siyasəti və istehlakçıların hüquqlarının qorunması2014-2017-cı illər üçün antiinhisar siyasəti və istehlakçıların hüquqlarının

qorunması siyasətinin əsas istiqamətləri və prioritetləri aşağıdakılar olacaqdır:- Antiinhisar, reklam və istehlakçıların hüquqlarının müdafiəsi sahəsində

qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi;- İnhisarçılıq fəaliyyətinin qarşısının alınması və yol verilmiş qanun

pozuntusunun aradan qaldırılması, sağlam rəqabətin inkişafı;- Əmtəə və xidmət bazarlarında monitorinqlərin həyata keçirilməsi, süni qiymət

artımının qarşısının alınması ilə bağlı tədbirlərin görülməsi;- Haqsız rəqabət halları ilə mübarizə və yol verilmiş qanun pozuntularının aşkar

olunub aradan qaldırılması;- Reklam bazarında monitorinqlər aparılması, haqsız reklam hallarının qarşısının

alınması;- Təbii inhisarların fəaliyyət sahəsinə aid xidmətlərin göstərilməsi zamanı

istehlakçılara sərfəli olmayan müqavilə şərtlərinin məcburi qəbul etdirilməsinin qarşısının alınması;

- İstehlakçıların hüquqlarının müdafiəsi sahəsində kompleks tədbirlərin həyata keçirilməsi, bazara keyfiyyətsiz və təhlükəli malların daxil olmasının qarşısının alınması, saxtalaşdırmaya qarşı mübarizə tədbirlərinin gücləndirilməsi;

- İstehlakçıların maarifləndirməsi istiqamətində təbliğat vasitələrinin hazırlanması və yayımlanması;

- İstehlakçıların hüquqlarının müdafiəsi ilə bağlı zəruri materialların KİV vasitəsilə geniş istehlakçı kütlələrinə yayımlanması;

- Orta məktəblərin yuxarı siniflərində və ali məktəblərdə istehlakçı hüquqlarının tədris olunması istiqamətində işlərin aparılması;

- Taxıl məhsullarının keyfiyyəti və təhlükəsizliyinin təmin edilməsi məqsədilə müvafiq tədbirlərin həyata keçirilməsi, keyfiyyətsiz taxıl məhsullarının bazara çıxarılmasının qarşısının alınması;

- İstehlakçıların hüquqlarının müdafiəsi və reklam qanunvericiliyi sahəsində əlaqələndirmə fəaliyyətinin həyata keçirilməsi;

- Beynəlxalq əməkdaşlığın genişləndirilməsi, xarici ölkələrin təcrübəsinin öyrənilməsi və istifadə olunması.

4.2.3. Xarici ticarət siyasətinin prioritet istiqamətləriAzərbaycan Respublikası Prezidentinin müvafiq Fərmanı ilə təsdiq edilmiş

“Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış” İnkişaf Konsepsiyasına əsasən ixrac yönümlü iqtisadi model əsas götürüldüyündən, qeyri-neft məhsullarının ixracının genişləndirilməsi və ixrac prosedurlarının daha da sadələşdirilməsi məqsədilə orta


- 60 -


müddətli dövrdə ölkədə tətbiq edilən xarici ticarət siyasətinin prioritet istiqamətləri aşağıdakılar olacaqdır:

- xarici ticarətin daha da liberallaşdırılması və ölkənin ixrac potensialından maksimum səviyyədə istifadənin təmin edilməsi və ölkənin milli iqtisadi maraqları təmin edilməklə Ümumdünya Ticarət Təşkilatına üzvolma prosesinin davam etdirilməsi;

- ixrac edilən və ixrac potensialı olan məhsulların keyfiyyət standartlarının yüksəldilməsi və bu istiqamətdə beynəlxalq standartlara uyğun məhsul istehsal edən müəssisələrin stimullaşdırılması və milli brendlərin yaradılmasının dəstəklənməsi;

- regionların inkişafında böyük rolu olan kənd təsərrüfatı və emalı məhsullarının hədəf bazarlara çıxış imkanlarının araşdırılması və artırılması istiqamətində müvafiq tədbirlərin görülməsi;

- Azərbaycan mənşəli məhsulların xarici bazarlara maneəsiz ixrac edilməsi məqsədilə müvafiq qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi istiqamətində işlərin davam etdirilməsi;

- Ümumiləşmiş Preferensiyalar Sistemləri çərçivəsində əldə edilən güzəştlərdən maksimum səviyyədə istifadənin təmin edilməsi məqsədilə müvafiq tədbirlərin görülməsi;

- ticarətin asanlaşdırılması, o cümlədən ticarət zamanı rəsmiləşdirmə işlərinin müddətinin qısaldılması və bununla bağlı xərclərin aşağı salınması üzrə işlərin davam etdirilməsi;

- xarici ticarətin inkişafı üçün infrastruktur təminatının daha da yaxşılaşdırılması və təkmilləşdirilməsi istiqamətində müvafiq tədbirlərin görülməsi;

- tarif dərəcələrinin optimallaşdırılması, qeyri-tarif məhdudiyyətlərinin azaldılması, ölkə daxili istehsalın artımını dəstəkləyəcək və ölkənin iqtisadi təhlükəsizliyini təmin edəcək idxalat siyasətinin tətbiq edilməsi;

- antidempinq qanunvericiliyinin təkmilləşdirilməsi və zəruri hallarda müvafiq tədbirlərin həyata keçirilməsi;

- Azərbaycan mənşəli kənd təsərrüfatı məhsullarına xarici bazarlarda tətbiq edilən diskriminasiya tədbirlərinin araşdırılması və zərurət yarandığı təqdirdə müvafiq tədbirlərin həyata keçirilməsi;

- müqayisəli üstünlüyə malik olan Azərbaycan mənşəli məhsulların dünya bazarlarına çıxış imkanlarının artırılması məqsədilə ixracatçı müəssisələrin beynəlxalq sərgi və yarmarkalarda iştirakının stimullaşdırılması;

- Azərbaycanın milli maraqlarına uyğun olaraq ticarət sahəsində ikitərəfli və çoxtərəfli sazişlərə qoşulması istiqamətində müvafiq işlərin davam etdirilməsi;

- xarici ticarət sahəsində beynəlxalq təcrübənin öyrənilməsi və xarici ticarət siyasətinin daha da təkmilləşdirilməsi məqsədilə ölkəmizin milli maraqlarına uyğun, elmi-praktiki üsullara əsaslanan müasir ticarət siyasəti metodlarının tətbiq edilməsi;

- ixracatda elektron ticarət xidmətlərindən geniş istifadə imkanlarının araşdırılması və inkişaf etdirilməsi istiqamətində müvafiq işlərin görülməsi;


- 61 -


- ixracın genişləndirilməsi məqsədilə ixracatçılara dövlət dəstəyi üzrə mexanizmlərin araşdırılması, ixracatçılara maliyyə dəstəyinin göstərilməsi üzrə banklar tərəfindən ixrac kreditlərinin inkişaf etdirilməsi istiqamətində müvafiq işlərin görülməsi.

4.2.4. Beynəlxalq əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsi.Əvvəlki illərdə olduğu kimi, 2014-cü il və sonrakı 3 il ərzində Azərbaycan

Respublikası beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlığını davam etdirəcək və cəlb edilən maliyyə, texniki yardım layihələrinə, həmçinin qrantlara və kreditlərə əsasən icrası davam edən layihələrin, o cümlədən yeni layihələrin icrasına istiqamətlənəcəkdir.

Ortamüddətli dövrdə beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlığın prioritet istiqamətlərini aşağıdakılar təşkil edəcəkdir:

- iqtisadiyyatın diversifikasiyası və qeyri-neft sektorunun (kənd təsərrüfatı, turizm, təhsil və s.) inkişafı;

- regionların inkişafı;- infrastrukturun inkişafı (nəqliyyat, su təchizatı, enerji sektorları və s.) və

potensialın gücləndirilməsi;- özəl sektorun, xüsusilə kiçik və orta sahibkarlığın inkişafının dəstəklənməsi;- kənd təsərrüfatı və kənd ərazilərinin inkişafının dəstəklənməsi;- alternativ və bərpa olunan enerji sahəsinin inkişaf etdirilməsi;- ətraf mühitin mühafizəsi və tullantıların idarəçiliyi.Beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlığın istiqamətləri və prioritetləri əsasən ölkə ilə

bu qurumlar arasında hazırlanmış ölkə əməkdaşlıq strategiyaları çərçivəsində müəyyən olunur.

Bundan başqa, mövcud tendensiya ölkəmizdə 2014-cü il və sonrakı 3 il ərzində aparıcı dünya dövlətlərinin aidiyyəti qurumları, həmçinin bir sıra beynəlxalq donor təşkilatları tərəfindən geniş spektrli regional və birbaşa texniki yardım və qrant layihələrinin icrasının davam edəcəyini deməyə əsas verir. Burada əsas hədəf donor təşkilatları ilə əməkdaşlığın daha da gücləndirilməsi və fəaliyyətin səmərəli koordinasiya olunması vasitəsilə vəsaitlərin və texniki yardımın ölkə iqtisadiyyatında qarşıda duran əsas vəzifə olan qeyri-neft sektorunun inkişaf etdirilməsində prioritet kəsb edən və ehtiyacı olan sahələrə yönəldilməsi olacaqdır.


- 62 -


4.3. Regionların davamlı və tarazlı inkişafının təmin edilməsi siyasəti

Ölkədə formalaşmış əlverişli iqtisadi mühit ölkə regionlarının, o cümlədən Bakı şəhərinin uğurlu sosial-iqtisadi inkişafını təmin etməkdədir. Əldə olunmuş nailiyyətlərin daha da möhkəmləndirilməsi məqsədilə zəruri tədbirlər növbəti illərdə də davam etdiriləcəkdir.

Bu məqsədlə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin müvafiq tapşırığına əsasən regionların strateji inkişaf istiqamətlərini özündə əks etdirən yeni 2014-2018-ci illər üzrə Dövlət Proqramının hazırlanmasına başlanılmışdır. Bununla əlaqədar olaraq İqtisadi İnkişaf Nazirliyi tərəfindən yerli və mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarına 2012-ci ilin sentyabr ayında rəsmi müraciət edilmiş və müvafiq qurumlar tərəfindən İqtisadi İnkişaf Nazirliyinə daxil olmuş təkliflər əsasında Dövlət Proqramının ilkin layihəsi hazırlanmışdır.

İlkin layihədə vergi və pul-kredit siyasəti, kənd təsərrüfatı və sənaye sahələnin inkişafı, təhsil, gənclər və idman, səhiyyə və mədəniyyət müəssisələrinin inşası və yenidənqurulması, yol təsərrüfatı və nəqliyyat, elektrik enerjisi təchizatı, sosial müdafiə, meliorasiya və irriqasiya, rabitə xidmətlərinin yaxşılaşdırılması, su təchizatının və kanalizasiya xidmətlərinin yaxşılaşdırılması, istilik təchizatı, qaz təchizatı, abadlıq və quruculuq, əhalinin təhlükəsizliyi, ekologiya və təbii sərvətlərdən istifadə, mənzil təsərrüfatı, turizm sahəsinin inkişafı və digər sahələr üzrə tədbirlər nəzərdə tutulmuşdur.

Sözügedən Dövlət Proqramının layihəsində ölkə regionlarında mühüm infrastruktur layihələrinin reallaşdırılması ilə yanaşı, iqtisadiyyatda sənayeləşmə siyasəti, kənd təsərrüfatının inkişafı üçün rayonlar arasında və rayonlar üzrə ixtisaslaşmanın aparılması, kənd təsərrüfatının intensiv inkişafının təmin edilməsi, aqrar sahədə yeni texnologiyaların tətbiqi və İKT məsələləri, əsas ərzaq məhsulları üzrə daxili tələbatın yerli istehsal hesabına ödənilməsi və ölkənin ərzaq təhlükəsizliyinin gücləndirilməsi istiqamətində tədbirlərin əks olunması nəzərdə tutulmuşdur.

Dövlət Proqramının layihəsində nəzərdə tutulan tədbirlər 3 səviyyədə müəyyənləşdirilmişdir:

- Ölkə əhəmiyyətli tədbirlər;- İqtisadi rayonlar üzrə tədbirlər;- İnzibati rayonlar üzrə tədbirlər.


- 63 -


4.4. İqtisadiyyatın diversifikasiyasının sürətləndirilməsi

4.4.1. Sənaye siyasətinin əsas istiqamətləriSənaye siyasətinin əsas məqsədlərindən biri ölkədə iqtisadi artım bazasının

yaradılması, inkişafı və keyfiyyətcə yeniləşdirilməsi, ölkə iqtisadiyyatının dünya təsərrüfatına səmərəli inteqrasiya olunan rəqabət qabiliyyətli strukturun formalaşdırılması məqsədilə ölkənin resurs potensialının iqtisadiyyatın sahələri arasında və hər bir sahənin daxilində bölgüsünə istiqamətlənmiş məqsədəuyğun və kompleks tədbirlər sistemindən ibarət olacaqdır.

Ölkədə sənayeləşmə siyasəti davam etdiriləcək və bu siyasətin əsas predmetini istehsalın və ixracın diversifikasiyasının sürətləndirilməsi istiqamətlərində sistemli və ardıcıl tədbirlərin həyata keçirilməsi, rəqabət qabiliyyətli və ixrac yönümlü innovativ əsaslı texnologiya və malların istehsalı təşkil edəcəkdir. Dünya iqtisadiyyatının qloballaşması fonunda Azərbaycanın iqtisadiyyatının neft amilindən asılılığının azaldılması, qeyri-neft sektorunun inkişafında kompleksliliyin artırılması, dünya iqtisadiyyatına kifayət qədər dərin inteqrasiya olunması, enerji və resurslara qənaət edən ekoloji təmiz texnologiyaların istehsalının stimullaşdırılması, sənayenin ayrı-ayrı sahələrinin bir-biri ilə uzlaşmış şəkildə fəaliyyət göstərməsi diqqət mərkəzində olacaqdır.

Sənayenin davamlı inkişafının təmin edilməsi, sənaye məhsullarının rəqabət qabiliyyətinin artırılması, bu sahədə rəqabət mühitinin inkişaf etdirilməsi, daxili bazarın qorunmasının stimullaşdırılması, sənaye fəaliyyəti üçün müəyyən edilmiş dövlət dəstəyi mexanizmlərinin təkmilləşdirilməsi və sənaye kompleksinin inkişafı məqsədi ilə ilk növbədə qanunvericilik bazası təkmilləşdiriləcəkdir.

Sənayenin inkişafına nail olmaq üçün qarşıda duran vəzifələrin icrası, sənaye müəssisələrinin davamlı iqtisadi inkişafına nail olunmasına, müəssisələrin ixracyönümlü məhsulların istehsalına yönləndirilməsinə, sənayenin inkişafı üçün prioritet sayılan sahələrin və onların inkişaf dinamikasının müəyyən olunmasına, innovasiya fəaliyyətinin aktivləşdirilməsinə şərait yaradacaqdır.

Əvvəlki illərdə olduğu kimi, cari dövrdə də həyata keçirilən tədbirlər nəticəsində qarşıya qoyulan hədəflərə nail olunması üçün səylər davam etdiriləcəkdir. Bu hədəflər ölkədə sənayenin yüksək sürətli inkişafının təmin edilməsi, rəqabətə davamlı sənaye məhsullarının istehsalının təşkil edilməsi, istehsal müəssisələrinin müasir tələblərə cavab verən texnologiya ilə təminatının həyata keçirilməsi və sənayenin texnoloji səviyyəsinin yüksəldilməsi, ölkənin ixrac potensialının yüksəldilməsi, idxalın yerli istehsal vasitəsilə ödənilməsi, elmi-texniki potensialın istifadəsi səviyyəsinin yüksəldilməsi, iri müəssisələrin sağlamlaşdırılması, yeni sənaye müəssisələrinin açılmasından ibarətdir.

Bölgələrdə yerli xammala əsaslanan sənaye müəssisələrinin fəaliyyətinin keyfiyyətcə müasir səviyyədə qurulması və yeni müəssisələrin yaradılması istiqamətində tədbirlər həyata keçiriləcəkdir.

Sənaye müəssisələrində innovasiya yönümlü texnologiyaların tətbiqi stimullaşdırılacaq, ixtisaslaşmış və ümumi təyinatlı sənaye şəhərciklərinin, müasir


- 64 -


texnoparkların yaradılması, iqtisadi rayonlar üzrə sənaye şəhərcikləri infrastrukturunun genişləndirilməsi istiqamətində tədbirlər görüləcəkdir.

Standartlaşdırma siyasəti çərçivəsində sənaye sahələrində fəaliyyət göstərən müəssisələrdə beynəlxalq standartların tətbiqi təmin ediləcəkdir.

Sənayedə struktur siyasəti istehsalın texniki cəhətdən modernləşdirilməsinə, regionlararası təsərrüfat əlaqələrinin təkmilləşdirilməsinə və yeni sənaye komplekslərinin və sənaye klasterlərinin yaradılmasının stimullaşdırılmasına yönəldiləcəkdir. Eləcə də, struktur siyasəti çərçivəsində daxili bazarın tələbatını ödəyən və ixracı mümkün olan innovasiya əsaslı məhsul və texnologiyaların yaradılması təşviq ediləcəkdir.

Prioritet, dayanıqlı artım potensialı olan sahələrin inkişafının dövlət dəstəklənməsi davam etdiriləcəkdir:

- sənaye sahəsində qəbul edilən bütün proqram və konsepsiyalarda yüksək texnoloji və elmtutumlu istehsal sahələrinin inkişafı dəstəklənəcək;

- müəssisələrin texniki-texnoloji cəhətdən yenidən qurulması, müasir idarəetmə metodlarının tətbiqi ilə bağlı işlər davam etdiriləcək;

- idxalı əvəz edəcək və ixrac yönümlü məhsulların istehsalı stimullaşdırılacaq;- müqayisəli üstünlüyə malik olan və rəqabətədavamlı sənaye məhsulları

istehsalının genişləndiriləcək; - sənaye sahələrində fəaliyyət göstərən müəssisələrdə beynəlxalq standartların

tətbiqinə nail olunacaq; - sənaye klasterlərinin və müasir tipli sənaye komplekslərinin, sənaye

parklarının, Xüsusi İqtisadi Zonaların yaradılması hərtərəfli dəstəklənəcək;- İqtisadi rayonlar üzrə sənaye şəhərciyi infrastrukturunun genişləndirilməsi

istiqamətində tədbirlər görüləcək;- sənayenin strukturunun seçilmiş inkişaf istiqamətlərinə uyğun olaraq

yenidənqurulması prosesi davam etdiriləcək; - investisiya-innovasiya prosesləri, enerji və resursa qənaət edən, ekoloji təmiz

texnologiyaların tətbiqi stimullaşdırılacaq;- investisiya mənbələrinin müəyyənləşdirilməsi və səmərəliliyinin artırılması

istiqamətində işlər davam etdiriləcək;- sənayenin inkişaf tempinin və əmək məhsuldarlığının yüksəldilməsinin

prioritetliyi təmin ediləcək;- ali və texniki peşə təhsilə diqqətin artırılması, mövcud elmi-texniki və kadr

potensialının gücləndirilməsi, ixtisaslı kadrların hazırlanması diqqət mərkəzində olacaq;

- sənaye müəssisələrinin beynəlxalq əlaqələrinin genişləndirilməsi ilə bağlı tədbirlər davam etdiriləcək və sənaye məhsullarının ixracı stimullaşdırılacaq.

Gələcək illər ərzində Azərbaycan iqtisadiyyatında davamlı artım dinamikasının saxlanılması üçün zəruri tədbirlər görüləcəkdir. Bu məqsədlə qeyri-neft sektorunda ayrı-ayrı sahələrin inkişaf etdirilməsi üçün görülən kompleks tədbirlər növbəti illər ərzində də davam etdiriləcəkdir. Belə ki, infrastruktur layihələrinin davam etdirilməsi və biznes mühitinin davamlı olaraq yaxşılaşdırılması, qeyri-neft sektoruna investisiyaların cəlb olunması, rəqabət qabiliyyətli istehsalın dəstəklənməsi, istehsal


- 65 -


prosesində müasir texnologiyaların istifadəsinin və intensiv metodların tətbiqinin stimullaşdırılması, maliyyə bazarlarına çıxış imkanlarının genişləndirilməsi, bazara çıxarılan məhsul və xidmətlərin keyfiyyətinin beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılması, qanunvericilik bazasının iqtisadi artımın stimullaşdırılmasını təmin edəcək şəkildə təkmilləşdirilməsi istiqamətində işlər və sahibkarlıq subyektlərinin maliyyə təminatının yaxşılaşdırılması məqsədilə güzəştli kreditlərin verilməsi kimi tədbirlər davam etdiriləcəkdir.

Azərbaycan Respublikasının sosial-iqtisadi inkişafında neft-qaz kompleksinin müstəsna rolu vardır. Bu gün ölkənin neft-qaz kompleksinin qarşısında duran əsas vəzifə xalqımızın ulu öndəri Heydər Əliyevin uzaqgörən neft strategiyasının reallaşdırılması nəticəsində qazanılmış uğurları möhkəmləndirməkdən, iqtisadiyyatın və əhalinin enerji resurslarına olan tələbatının daha dolğun ödənilməsini təmin etməkdən ibarətdir. Bu mühüm vəzifənin yerinə yetirilməsi məqsədilə «Azərbaycan Respublikasının yanacaq-enerji kompleksinin inkişafı (2005-2015-ci illər) üzrə Dövlət Proqramı»nda qarşıdakı dövrdə bu kompleksə daxil olan sahələrin müəyyənləşdirilmiş inkişaf istiqamətləri və onların reallaşması üçün konkret tədbirlərin həyata keçirilməsi davam etdiriləcəkdir.

Neft-qaz layihələrinə beynəlxalq neft şirkətlərinin, xarici investisiyaların, müasir texnologiyaların cəlb edilməsi davam etdiriləcək, dünya ölkələrinin əhəmiyyətli və etibarlı enerji ixracatçısı kimi Azərbaycana maraqlarının artırılması təmin ediləcəkdir.

Neft-qaz kompleksinin inkişafı aşağıdakı əsas vəzifələrin həllinə yönəldiləcəkdir:

- ölkənin enerji müstəqilliyinin və təhlükəsizliyinin möhkəmləndirilməsi;- ölkənin neft-qaz emalı və neft kimya kompleksinin müasirləşdirilməsi və

yenidən qurulması;- ümumi sənaye istehsalının artırılması məqsədilə yanacaq-energetika

kompleksinin imkanlarından daha geniş istifadə edilməsi;- ixrac məqsədli neft-qaz fəaliyyətinin intensivləşdirilməsi;- ilkin və təkrar neft-qaz resurslarının ixrac potensialının artırılması;- neft-qaz resurslarının ixracı sahəsində ölkənin nəqliyyat müstəqilliyinin

möhkəmləndirilməsi.Qaz hasilatında yaranmış uğurlu vəziyyət böyük həcmlərdə qazın ixrac edilməsi

üçün Azərbaycan hökumətinə əlverişli imkan verir. Son illər dünya miqyasında kəskinləşən qaz problemi iqtisadi müstəvidən siyasi müstəviyə keçərək ölkələrin, xüsusilə Avropa ölkələrinin, enerji təhlükəsizliyi üçün ciddi narahatlıq yaratdığı halda, Azərbaycanın özünü enerjidaşıyıcıları ilə, o cümlədən təbii qazla təmin etməsi ölkədə uğurla aparılan neft və qaz siyasəti üzrə fəaliyyətin davam etdirilməsini şərtləndirir.

Neft-qaz hasilatı sahəsində innovativ texnologiylardan, o cümlədən nanotexnologiyalardan istifadənin genişləndirilməsi davam etdiriləcəkdir.

Ölkənin yanacaq-enerji kompleksini daha da inkişaf etdirmək məqsədilə neft və qaz hasilatı sahəsində aşağıdakı istiqamətlərdə işlərin aparılması nəzərdə tutulur:

- yeni yataqların axtarışı və kəşfiyyatı;


- 66 -


- neft-qaz hasilatı sahəsində innovativ texnologiyalardan geniş istifadə olunması;- aşkar edilmiş yataqların tammiqyaslı işlənməyə cəlb edilməsi; - işlənmədə olan yataqlarda yeni quyuların qazılması və fəaliyyətsiz quyuların

bərpası, neftvermə əmsalının artırılması məqsədi ilə yeni texnika və texnologiyaların tətbiqi;

- neft-qaz hasilatı, nəqli və emalı sistemlərinin təkmilləşdirilməsi, yenidən qurulması və modernləşdirilməsi, iri regional layihələrdə daha fəal iştirak etmək məqsədilə neft-qazın nəqli üzrə infrastrukturun inkişaf etdirilməsi;

- Şah-Dəniz yatağından hasil olunacaq təbii qazın Gürcüstan və Türkiyədən keçməklə Avropaya nəqli üçün Trans-Anadolu qaz kəmərinin inşasına başlanılması;

- neft və qazın yığım-nəql proseslərinə nəzarəti optimallaşdırmaq üçün avtomatlaşdırılmış neft və qaz hesabatı qovşaqlarının və kompüterləşdirilmiş nəzarət-informasiya şəbəkəsinin təkmilləşdirilməsi;

- neft hasilatı sahəsində elm və texnikanın nailiyyətlərindən və qabaqcıl təcrübədən istifadənin genişləndirilməsi.

4.4.2. Qeyri-neft sənayesi siyasətiQeyri-neft sektorunun inkişaf etdirilməsi Azərbaycan iqtisadiyyatının dayanıqlı

inkişafının təmin olunması istiqamətində yürüdülən siyasətin əsas prioritetidir. Qeyri-neft sənayesi sahəsində həyata keçirilən şaxələndirmə tədbirləri, investisiya mühitinin daha da yaxşılaşdırılması, sahibkarlığın inkişafı, bu sahə üzrə rəqabətqabiliyyətli alt-sahələrinin müəyyənləşdirilməsi, eləcə də xarici ticarətin strukturunun və dəyişmə dinamikası istiqamətində aparılan təhlillər göstərir ki, son illərdə ölkə iqtisadiyyatında həyata keçirilən islahatlar və düşünülmüş iqtisadi siyasət nəticəsində qeyri-neft sənayesinin inkişafı və onun ixracının genişləndirilməsi sahəsində ciddi nailiyyətlər əldə edilmişdir. Bu inkişafın davamlılığının təmin edilməsi, dünya iqtisadiyyatına inteqrasiya prosesində ölkə iqtisadiyyatının rəqabətqabiliyyətliliyinin artırılması və ölkənin uzunmüddətli inkişaf strategiyasına uyğun olaraq qeyri-neft sahələrinin daha da inkişaf etdirilməsi məqsədilə müvafiq tədbirlər davam etdiriləcəkdir. Ölkənin qeyri-neft sənayesi üzrə dünya bazarında rəqabətqabiliyyətli olan altsahələrinin inkişafı, həmçinin müqayisəli üstünlüklərə malik olan qeyri-neft sənayesi məhsullarının istehsalının stimullaşdırılması istiqamətində dövlət dəstəyi gücləndiriləcəkdir. Özəl sektorun iştirakı ilə son məhsul istehsalına qədər texnoloji zəncir qurulacaq, qeyri-neft sənayesinin ixrac potensialı gücləndiriləcəkdir. Bu işlərin reallaşdırılması üçün Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 8 fevral 2011-ci il tarixli 40s nömrəli Sərəncamı ilə “2011-2013-cü illər üçün qeyri-neft məhsullarının ixracının stimullaşdırılmasına dair Tədbirlər Planı”nda nəzərdə tutulmuş tədbirlərin icrası qeyri-neft sənayesinin dinamik inkişafına təkan verəcəkdir.

Yeni sənaye müəssisələrinin yaradılması, mövcud müəssisələrin əsaslı yenidənqurulması, xüsusən yerli təbii resurslara və kənd təsərrüfatı məhsullarına, eləcə də istehsalat və məişət tullantılarının emalına əsaslanan müəssisələrin yaradılması sürətləndiriləcəkdir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin “Sumqayıt Kimya Sənaye Parkının yaradılması haqqında” 21 dekabr 2011-ci il tarixli 548


- 67 -


nömrəli Fərmanı və “Bakı şəhərində Balaxanı Sənaye Parkının yaradılması haqqında” 28 dekabr 2011-ci il tarixli 1947 nömrəli Sərəncamı, “Yüksək Texnologiyalar Parkının yaradılması haqqında” 5 noyabr 2012-ci il tarixli 736 nömrəli Fərmanına əsasən salınacaq sənaye və texnologiyalar parklarında müasir texnologiyalı müəssisələrin fəaliyyətinə və rəqabət qabiliyyətli məhsul istehsalına təkan veriləcəkdir. Enerjidaşıyıcıları və su təchizatının yaxşılaşdırılması, nəqliyyat və rabitə infrastrukturunun daha da inkişafı, biznes mühitinin əlverişliliyinin artırılmasına yönəldilən digər tədbirlərin görülməsi vasitəsilə regionların təbii imkanlarından maksimum səmərəli istifadə etməklə qeyri-neft sənayesinin inkişafı dəstəklənəcəkdir. Eləcə də, qeyri-neft sənayesində innovasiya fəallığının yüksəldilməsi məqsədilə qanunvericilik bazası və stimullaşdırıcı mexanizmlər yaradılacaq, ixracın dəstəklənməsi və daxili bazarın qorunması vasitəsilə qeyri-neft sənayesinin inkişafı stimullaşdırılacaqdır.

Qeyri-neft sənayesinin inkişafında, məhsulların rəqabətqabiliyyətli və ixrac yönümlü olmasının təmin edilməsi məqsədilə zəruri standartlaşdırma və sertifikatlaşdırma işləri aparılacaq, milli standartlaşdırma, sertifikatlaşdırma və akkreditasiya sistemlərində sənaye mülkiyyəti obyektlərinin mühafizəsi sahəsində məqsədyönlü tədbirlər həyata keçiriləcəkdir.

Paralel olaraq elmi-texniki və konstruktor işlərinin genişləndirilməsi, patent işlərinin gücləndirilməsinin sənaye müəssisələrinin inkişafı üçün vacib amillərdən olduğunu nəzərə alaraq tətbiqi elmlə bağlı işlər aparılacaq və bu işlər ilk növbədə sənaye müəssisələrində yeni məhsulların mənimsənilməsinə yönəldiləcəkdir.

4.4.2.1. Kimya sənayesiKimya sənayesinin inkişafı üçün tədbirlər davam etdiriləcək, müəssisələr

modernləşdiriləcək, yeni texnologiyalar tətbiq ediləcək, rəqabət qabiliyyətli məhsulların istehsalına üstünlük veriləcəkdir. Bu sahədə İnkişaf etmiş və MDB ölkələrinin təcrübəsindən istifadə etməklə son məhsulun istehsalına qədər bütün texnoloji proses təşkil olunacaqdır.

Ölkə iqtisadiyyatının qeyri-neft sənayesinin əsas sahələrindən biri olan kimya sənayesinin inkişaf etdirilməsi və onun potensialının reallaşdırılması baxımından ortamüddətli dövrdə bu sahədə həyata keçirilən siyasətin əsas prioritet istiqamətlərini aşağıdakılar təşkil edəcəkdir:

- kimya sənayesinin sahə və ərazi strukturunun təkmilləşdirilməsi;- kimya sənaye parkının yaradılması istiqamətində işlərin davam etdirilməsi;- istehsal olunan məhsulların çeşidinin təkmilləşdirilməsi, əlavə dəyərin xüsusi

çəkisi daha çox olan məhsullara üstünlük verilməsi;- məhsul istehsalının artırılması, həmçinin fəaliyyətdə olan müəssisələrin

yenidən qurulması, onların fəaliyyətinin genişləndirilməsinə və texniki cəhətdən silahlandırılması;

- kənd təsərrüfatının aqrokimyəvi maddələrlə təchizatında yerli istehsalın genişləndirilməsi və ölkədə karbamid istehsalının sürətləndirilməsi;

- kimyəvi məhsulların emalının son məhsulun optimal alınma səviyyəsinə qədər dərinləşdirilməsi;


- 68 -


- kimyəvi xammal, material və hazır məhsulun idxalından asılılığın azaldılması və paralel olaraq ixrac bazarı, o cümlədən MDB ölkələrinin kimya kompleksləri ilə əlaqələrin bərpası və inkişaf etdirilməsi;

- kimya sənayesi müəssisələrində enerji istehlakının azaldılması;- ətraf mühitin qorunması və ekoloji vəziyyətin köklü şəkildə yaxşılaşdırılmasını

təmin edən tədbirlərin həyata keçirilməsi, fiziki və mənəvi cəhətdən köhnəlmiş avadanlıqların istismardan çıxarılması və yeni texnologiyalardan istifadə olunması.

4.4.2.2. Maşınqayırma sənayesiMaşınqayırma sənayesinin inkişafının sürətləndirilməsi, istehsal olunan

məhsulların xarici bazarlara çıxarılmasının və rəqabətədavamlılığının təmin edilməsi məqsədilə aşağıdakı kompleks tədbirlər həyata keçiriləcəkdir:

- maşınqayırma sənayesinin müasir texnologiyalarla təmin edilməsi;- bu sahədə müasir sertifikatlaşdırma və standartlaşdırma qaydalarının və ekoloji

standartların tətbiq edilməsi;- elmi-texniki potensialdan istifadənin səmərəliliyinin təşkil edilməsi;- istehsal olunan məhsullar üçün dövlət sifarişlərinin qəbul olunması məqsədi ilə

zəruri işlərin görülməsi;- Xəzər hövzəsində gəmi və digər üzən qurğulara təchizat sahəsində üstünlük

qazanılması və müasir tankerlərin və digər gəmi və üzən qurğuların ölkədə istehsalının təşkili;

Qeyd olunanlarla yanaşı, maşınqayırma sənayesi tərəfindən dövlət sifarişləri əsasında dəmir yolu sistemində və metropolitendə istifadə olunan vaqon və lokomotivlər, eskalatorlar üçün ehtiyat hissələrinin hazırlanması və təmiri, avtomobil nəqliyyatı, neft emalı, kənd təsərrüfatı texnikasının ehtiyat hissələrinin təmiri və hazırlanması hərtərəfli dəstəklənəcəkdir.

4.4.2.3. Metallurgiya sənayesiQara və əlvan metallurgiyanın daha da inkişaf etdirilməsi və bu sahədə fəaliyyət

göstərən müəssisələrin fəaliyyətlərinin səmərəli təşkili məqsədilə aşağıdakı tədbirlər həyata keçiriləcəkdir:

- Dəmir filizi hasilatından polad istehsalına qədər mərhələləri əhatə edən müasir istehsal kompleksinin yaradılması istiqamətində tədbirlər görülməsi;

- ölkədə alüminiumdan, digər əlvan metallardan və onların qırıntılarından son məhsul istehsalının genişləndirilməsi;

- ilkin alüminium istehsalının artırılması, alüminium sənayesi ətrafında kiçik və orta müəssələrindən ibarət sənaye şəhərçiyinin yaradılması;

- qiymətli metalların (qızıl, gümüş, platin və s.) istehsalının genişləndirilməsi;- rəqabətqabiliyyətli və ixrac oluna bilən metallurgiya sənayesi məhsullarının

istehsalının stimullaşdırılması;- yeni yataqların öyrənilməsi, tədqiqi, kəşfiyyatı və işlənməsi.


- 69 -


4.4.2.4. Energetika sənayesiEnergetika sənayesinin inkişafı, o cümlədən onun səmərəliliyinin artırılması

məqsədilə aşağıdakı tədbirlər davam etdiriləcək:- ölkənin enerji sistemində yeni güclərin yaradılması işlərinin davam etdirilməsi,

yeni stansiyaların və ötürücü şəbəkələrin tikintisi;- stansiyalarda və enerji ötürmə sistemində yenidənqurma işlərinin davam

etdirilməsi;- alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadənin genişləndirilməsi;- energetika sektorunda sahibkarlıq fəaliyyətinin dəstəklənməsi.- enerji istehsalında və ötürmədə texniki və texnoloji itkilərin azaldılması;

4.4.2.5. Tikinti materiallarının istehsalı sənayesi Tikinti materialları sənayesinin daha da inkişaf etdirilməsi üçün prioritetlər

aşağıdakılardan ibarət olacaqdır:- inşaat materiallarının (müxtəlif təyinatlı daşlar və kərpiclər, sement, çınqıl,

qum, gips, astar və üzlük materialları, kafel, inşaat yapışqanları, inşaat aksesuarları və s.) istehsalının genişləndirilməsi;

- istehsal olunan məhsulların keyfiyyətinin beynəlxalq standartların tələblərinə uyğunlaşdırılması;

- tikinti materialları istehsalına investisiyaların, müasir, ekoloji yönümlü texnologiyaların cəlb edilməsi;

- yerli tikinti materiallarının ixracının stimullaşdırılması;- tikinti materialları istehsalının ekoloji təmizliyinin təmin edilməsi.

4.4.2.6. Yeyinti və yüngül sənayeYüngül sənayenin inkişafının daha da sürətləndirilməsi üçün aşağıdakı

tədbirlərin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur:- ölkədə yerli xammal (pambıq, yun, ipək, gön-dəri) əsasında yüngül sənaye

məhsullarına olan tələbatı nəzərə alınmaqla və ixracyönümlü məhsul istehsal edən mövcud sənaye müəssisələrinin fəaliyyətinin dəstəklənməsi;

- yüngül və toxuculuq sənaye sahələrində geyim və digər geniş istehlak mallarının istehsalının genişləndirilməsi və onların keyfiyyətinin artırılması istiqamətində müasir texnologiyaya əsaslanan investisiya layihələrinin həyata keçirilməsinin stimullaşdırılması;

- əl ilə toxunan xalçaların istehsalının genişləndirilməsi, bu sahədə fəaliyyət göstərən müəssisələrin fəaliyyətinin dəstəklənməsi.

- Azərbaycan iqtisadiyyatının inkişafında toxuculuq sənayesinin əhəmiyyətli rolu olduğundan və dünya bazarının tələblərinə uyğun olaraq yüksək keyfiyyətli və ekoloji cəhətdən təhlükəsiz məhsul istehsalına imkan verən yeni texnologiyalar və nou-hauların cəlb edilməsi və yerli məhsulların rəqabətə davamlılığının artırılması məqsədilə bu sahədə təcrübəyə malik olan xarici tərəfdaşların iştirakı dəstəklənəcəkdir.

- Rəqabətqabiliyyətli yeyinti məhsullarının istehsalının təşkili aşağıdakı prioritet istiqamətlər üzrə davam etdiriləcəkdir:


- 70 -


- yeyinti məhsullarının istehsalının və ixracının genişləndirilməsinin stimullaşdırılması;

- yeyinti məhsullarının daxili istehsalının inkişaf etdirilməsi üçün antidempinq siyasətinin tətbiq edilməsi;

- keyfiyyətin, bioloji dəyərliliyin və dad keyfiyyətinin təmin edilməsi;- məhsulun qablaşdırılması üçün tara və avadanlıqlarla təminatın

gücləndirilməsi;- məhsulların sterilləşdirilməsi proseslərinin gücləndirilməsi;- xammalın emala daxil olmasından başlayaraq hazır məhsulun

qablaşdırılmasına qədər bütün proseslərin mexanikləşdirilməsi və avtomatlaşdırılması;

- məhsulun saxlanması, nəqli və emalı zamanı itkilərin azaldılması, xammalın kompleks istifadəsi, təkrar xammal resurslarının emalı və əlavə yeyinti məhsullarının çeşidinin artırılması üçün müasir texnologiyaların tətbiqinin stimullaşdırılması.

Məhsulların keyfiyyətinin yüksəldilməsində və maya dəyərinin aşağı salınmasında, müəssisənin keyfiyyətli və təzə xammalla təchiz edilməsində önəmli rolunu nəzərə alaraq emal müəssisələrinin yerləşdirilməsinin səmərəliliyinin artırılması məqsədilə zəruri tədbirlər davam etdiriləcəkdir.

Eyni zamanda, ölkədə böyük potensiala malik kənd təsərrüfatı məhsullarının, o cümlədən taxılçılıq, tütünçülük, üzümçülük, zeytunçuluq və s. sahələrin inkişafının təmin edilməsi məqsədilə kompleks emal müəssisələrinin yaradılması sürətləndiriləcəkdir.

4.4.3. Aqrar sektorun inkişafı siyasətiHazırda ölkənin ərzaq təhlükəsizliyini təmin etmək üçün başlıca məqsəd

taxılçılığın, meyvəçiliyin və üzümçülüyün, tərəvəzçiliyin, tütünçülüyün, toxumçuluq və tingçiliyin, hevandarlıqda damazklıq-seleksiya işinin, yemçiliyin, aqrar emal sənayesinin və aqromarketinqin, aqroservis xidmətlərinin və kənd yerlərinin inkişaf etdirilməsindən ibarətdir. Son illər əldə olunmuş nailiyyətlərin artırılması və ölkənin əsas ərzaq məhsulları ilə özünütəminetmə səviyyəsinin təmin edilməsi məqsədilə və həmçinin Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müvafiq Fərmanı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış” İnkişaf Konsepsiyası üzrə müəyyən edilmiş hədəflərə çatmaq üçün 2014-2017-cı illərdə intensiv metodların prioritetliyi təmin olunacaqdır.

Bununla yanaşı, aqrar sahədə informasiya-məsləhət xidmətlərinin təşkili, elmi-tədqiqat müəssisələrinin maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi, onların fəaliyyətinin bazar iqtisadiyyatının tələbləri əsasında yenidən təşkili də qarşıda duran əsas prioritetlərdəndir. Bundan başqa, aqrar sahənin ixrac potensialının artırılması və onun tam reallaşdırılması, daxili bazarın beynəlxalq tələblərə uyğun forma və metodlarla qorunması üçün zəruri tədbirlər həyata keçiriləcəkdir.

Əvvəlki illərdə olduğu kimi, aqrar sektora subsidiyaların, vergi güzəştlərinin və güzəştli kreditlərin verilməsi sisteminin təkmilləşdirilməsi, aqrolizinq və aqroservis xidmətlərinin şərtlərinin asanlaşdırılması nəzərdə tutulur.


- 71 -


Yeni heyvandarlıq və südçülük kompleksləri, damazlıq və quşçuluq təsərrüfatları, kənd təsərrüfatı məhsullarının saxlanması və emalı infrastrukturu, intensiv bağçılıq və toxumçuluğun inkişafı istiqamətində ardıcıl tədbirlər davam etdiriləcəkdir.

4.4.3.1. Aqrar sektorun maliyyə və maddi-texniki bazasının yaxşılaşdırılmasıAqrar sahənin davamlı inkişafını dəstəklənməsi, o cümlədən onun maliyyə

təminatı sahəsində aşağıdakı tədbirlər nəzərdə tutulur:- beynəlxalq təcrübəyə uyğun aqrar sektorun intensiv və səmərəli inkişafının

stimullaşdırılması üçün dövlət dəstəyi tədbirlərinin davam etdirilməsi;- ekoloji təmiz kənd təsərrüfatı və ərzaq məhsullarının istehsalının

stimullaşdırılması;- torpaq bazarının inkişaf etdirilməsi, fermerlər arasında könüllülük əsasında

birgə təsərrüfatçılığın təşviqi;- kənd təsərrüfatının maddi-texniki təminatını yaxşılaşdırmaq üçün lizinqlə

məşğul olan qurumların fəaliyyətinin genişləndirilməsi və bu sahədə yeni təşkilatların yaradılmasının stimullaşdırılması;

- aqrar sahədə sığortanın stimullaşdırılması üçün mövcud qanunvericilik bazasının təkmilləşdirilməsi;

- təbii fəlakətlər nəticəsində kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalçılarına dəyən ziyanın azaldılması məqsədilə icbari sığorta mexanizminin yaradılması;

- sahibkarların maliyyə resurslarına olan ehtiyaclarının ödənilməsini təmin etmək məqsədilə kənd yerlərində maliyyə-kredit institutlarının (aqrar bankların yaradılması) yaradılması və inkişafı;

- aqrar sahədə vergi siyasətinin, sahibkarlığın inkişafına və ərzaq bazarında məhsul bolluğu yaradılmasına istiqamətləndirilməsi;

- daxili aqrar bazarın xarici bazarların təsirindən qorunması üçün bir sıra ərzaq məhsullarına tətbiq edilən gömrük idxal tarif dərəcələrinə yenidən baxılması, o cümlədən mövsümi rüsumların tətbiq edilməsi.

Bitkiçilik məhsullarının istehsalının artırılması məqsədi ilə sahənin gübrəyə və bitki mühafizə vasitələrinə olan tələbatının ödənilməsi üçün bir sıra tədbirlərin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Bu məqsədlə respublikada azot gübrəsi istehsal edən zavodun tikilməsi və mövcud Sumqayıt superfosfat zavodunun yenidən qurulması, rayonlarda gübrə və bitki mühafizəsi vasitələrinin topdansatış və pərakəndə satış şəbəkələrinin yaradılması, aqrokimyəvi, bitki mühafizəsi və karantin, toxumçuluq xidmətlərinin maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi və fəaliyyətinin gücləndirilməsi tədbirləri həyata keçiriləcəkdir.

Aqrar sahənin maddi-texniki bazasını möhkəmləndirmək və xidmətlərin səviyyəsini yaxşılaşdırmaq üçün aşağıdakı tədbirlərin prioritetliyi təmin ediləcəkdir:

- kənd yerlərinin inkişafının dəstəklənməsi;- kənd təsərrüfatı məhsullarının uzunmüddətli saxlanılması sisteminin

təkmilləşdirilməsi məqsədilə regionlarda soyuducu kameraların, anbarların, elevatorların və s. tikintisinin davam etdirilməsi;


- 72 -


- kənd təsərrüfatı texnikalarının və onun ehtiyat hissələrinin, gübrələr və bitki mühafizəsi vasitələrinin istehsalı və topdansatış ticarəti ilə məşğul olan qurumların yaradılmasının dəstəklənməsi;

- rayon, şəhər, qəsəbə və kəndlərdə baytarlıq idarə və məntəqələrinin, mərkəzi, zona laboratoriyaları və sərhəd baytar nəzarəti məntəqələrinin və digər baytarlıq xidməti obyektlərinin maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsinə dair tədbirlərin görülməsi;

- kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı, satışı, tədarükü və s. ilə məşğul olan kooperativlərin yaradılmasının dəstəklənməsi;

- aqrar sahədə elmi institutların və onların təcrübə bazalarının maddi-texniki bazalarının möhkəmləndirilməsi istiqamətində tədbirlərin görülməsi;

- ölkədə və xaricdə aqrar sahənin tələblərinə uyğun yüksək ixtisaslı kadrların hazırlanması istiqamətində işlərin gücləndirilməsi.

4.4.3.2. Bitkiçiliyin inkişaf etdirilməsiÖlkənin torpaq ehtiyatlarına, əhalinin ərzaq məhsullarına olan tələbatına, ixrac

strukturuna və onun genişləndirilməsi potensialına və s. göstəricilərə uyğun olaraq əkin strukturunun təkmilləşdirilməsi nəzərdə tutulur. Kənd təsərrüfatı bitkilərinin istehsalının intensiv metodlar vasitəsilə inkişaf etdirilməsi, bölgələr üzrə aqrotexniki tədbirlər, kənd təsərrüfatı məhsullarının adambaşına istehlak norması və emal sənayesinin xammala olan tələbatı nəzərə alınmaqla müvafiq tədbirlər həyata keçiriləcəkdir. Bundan başqa iri taxılçılıq təsərrüfatlarının yaradılması məsələsi də diqqət mərkəzində olacaqdır.

Ölkəmizin təbii-iqlim şəraiti üzümçülüyün daha da inkişaf etdirilərək istehsalın artırılmasına, əhalinin müxtəlif çeşidli, yüksək keyfiyyətli süfrə üzümünə, şərabçılıq və digər emal müəssisələrinin isə xammala olan tələbatının yerli istehsal hesabına ödənilməsinə imkan verir. Bu isə öz növbəsində üzüm və şərabçılıq məhsullarının ixracının artırılmasına, idxalın əvəzləşdirilməsinə şərait yaradacaqdır. Azərbaycanda üzümçülüyün inkişaf məqsədilə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2011-ci il 15 dekabr tarixli, 1890 nömrəli Sərəncamı ilə “2012-2020-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında üzümçülüyün inkişafına dair Dövlət Proqramı” təsdiq edilmiş və proqramın icrası uğurla davam etdirilir.

Kənd təsərrüfatı bitkilərinin əkin strukturunun təkmilləşdirilməsi və istehsal həcminin artırılmasını təmin etmək üçün aşağıdakı istiqamətlərdə tədbirlərin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur:

- kənd təsərrüfatı birkilərinin istehsalında intensiv metodların tətbiqinin genişləndirilməsi;

- bitkiçilik məhsullarının istehsalında növbəli əkin sisteminin yerli şəraitə uyğun aparılması üçün özəl bölmə ilə müvafiq tədbirlərin hazırlanıb həyata keçirilməsi;

- kənd təsərrüfatı bitkilərinin bölgələr üzrə optimal əkin strukturunun və istehsal həcminin müəyyənləşdirilməsi;

- iri taxılçılıq təsərrüfatlarının yaradılması;


- 73 -


- süfrə (o cümlədən kişmiş) və texniki üzüm sortlarının əkin sahələrinin genişləndirilməsi, yeni üzümlüklərin salınması;

- heyvandarlığın yem bazasının intensiv texnologiyalar əsasında inkişaf etdirilməsinin stimullaşdırılması;

- yem bitkilərinin əkin sahəsinin, məhsuldarlığının artırılması və qarışıq yem istehsalının genişləndirilməsi üçün digər zəruri tədbirlərin həyata keçirilməsi;

- yem birkiləri əkinlərinin genişləndirilməsi;- quş yeminin əsasını təşkil edən soya bitkilərinin əkin sahələrinin

genişləndirilməsi.- istixana tərəvəzçiliyinin genişləndirilməsi üçün kiçik sahibkarlara elmi-

metodiki kömək göstərilməsi;- torpaqda N, P, K və digər qida maddələrini təyin etmək üçün bölgələrdə

fəaliyyət göstərən aqrokimya laboratoriyalarının modernləşdirilməsi;- mineral gübrələrin yerli istehsalının təşkili imkanlarının araşdırılması.

4.4.3.3. Toxumçuluq işinin yaxşılaşdırılmasıÖlkədə toxum istehsalını, tədarükünü və istifadəsini tənzimləmək üçün əsas

prioritetlər aşağıdakılardan ibarət olacaqdır:- özəl toxumçuluq, tingçilik təsərrüfatlarının fəaliyyətinin genişləndirilməsi, bu

sahədə mütərəqqi texnologiyaların tətbiq edilməsinin stimullaşdırılması;- elit və I-II reproduksiyalı toxumların istehsalından sığorta fondu və dövlət

toxum ehtiyatlarının yaradılması;- orijinal, super elit və elit toxumlarının istehsalının özəl toxumçuluq

təsərrüfatlarında həyata keçirilməsinin dəstəklənməsi;- özəl toxum istehsalı sahəsində sertifikatlaşdırma sisteminin qurulması;- toxumun sortluq və səpin keyfiyyətlərinə nəzarət funksiyasını həyata keçirən

mütəxəssislər hazırlanması, toxumçuluq laboratoriyalarının modernləşdirilməsi.

4.4.3.4. Bitkiçilik məhsullarının emalının təkmilləşdirilməsiBitkiçilik məhsullarının emalının genişləndirilməsi və inkişaf etdirilməsi üçün

aşağıdakı tədbirlər nəzərdə tutulur:- yüngül sənaye müəssisələrinin fəaliyyətinin bərpası, pambıq və pambıq

məhsullarının emalı, şərab və şərab məhsulları, şampan şərabı, konyak və alkoqollu içkilərin istehsalı müəssisələrinin modernləşdirilməsi;

- üzümün ilkin emalı müəssisələrinin (şərab zavodları) fəaliyyətinin bərpası və istehsal prosesinin modernləşdirilməsi;

- mövcud konserv, şirə istehsalı müəssisələrinin modernləşdirilməsi və bölgələrdə mini emal müəssisələrinin qurulmasının dəstəklənməsi;

- zeytun emalı üçün mini zavodların qurulmasının stimullaşdırılması;- kənd təsərrüfatı məhsulları emal edən müəssisələrin rəqabətqabiliyyətli məhsul

istehsalının artırılmasının dəstəklənməsi;


- 74 -


- kənd yerlərində kiçik həcmli emal müəssisələrinin, xüsusilə tez xarab olan meyvə, tərəvəz emalı şəbəkəsinin yaradılmasının dəstəklənməsinin davam etdirilməsi;

- kənd təsərrüfatı məhsullarının tədarükü, satışı və emalı üzrə assosiasiyaların, cəmiyyətlərin, birliklərin yaradılmasının dəstəklənməsi;

- kənd təsərrüfatı məhsullarının emalı müəssisələrinin optimal strukturununmüəyyənləşdirilməsinə metodiki yardımın göstərilməsi.

4.4.3.5. Damazlıq işi və mal-qaranın cins tərkibinin yaxşılaşdırılmasıÖlkədə mal-qaranın cins tərkibinin və damazlıq işinin yaxşılaşdırılması məqsədi

ilə aşağıdakı istiqamətlərdə tədbirlər həyata keçiriləcəkdir:- ölkədə heyvandarlığın və onun yem bazasının intensiv metodlarla inkişaf

etdirilməsi;- intensiv özəl ətlik təsərrüfatların yaradılması;- cins mallarının ölkəyə gətirilməsi, ixtisaslaşmış fermalarda yetişdirilməsi üçün

şərait yaradılması;- kənd təsərrüfatı heyvanlarının toxum bankının yaradılması və onun fəaliyyət

göstərməsi, regionlarda süni mayalama şəbəkəsinin təşkili və genişləndirilməsi;

- xarici ölkələrdən cins heyvanların idxal edilərək, özəl və dövlət damazlıq kənd təsərrüfatı müəssisələrinə verilməsinin dəstəklənməsi;

- damazlıq quşçuluq təsərrüfatlarının yaradılmasının dəstəklənməsi;- damazlıq materiallarının yetişdirilməsinin stimullaşdırılması;- damazlıq arıçılıq təsərrüfatlarının yaradılmasının dəstəklənməsi;- dövlət damazlıq təsərrüfatlarının maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi;- cins heyvandarlıq komplekslərinin inkişaf etdirilməsi və “Aqroferma”ların

yaradılmasının dəstəklənməsi;- arıçılığın inkişaf etdirlməsi;- baramaçılığın inkişaf etdirilməsi.

4.4.3.6. Heyvandarlıq məhsullarının emalı sənayesinin inkişaf etdirilməsiNövbəti mərhələdə heyvandarlıq məhsullarının emalı şəbəkəsinin

genişləndirilməsi bu sahədə qarşıda əsas vəzifələrdən birini təşkil edəcəkdir. Bununla bağlı ölkədə fəaliyyət göstərən ət və süd emalı müəssisələrinin şəbəkəsinin genişləndirilməsi istiqamətində müvafiq tədbirlər həyata keçiriləcəkdir. Ət istehsalını ilk növbədə quşçuluğun inkişafı hesabına artırılması nəzərdə tutulur.

- ət və süd məhsullarının istehsalının artırılması üçün müasir tələblərə cavab verən ət və süd emalı müəssisləri yaradılacaqdır;

- müsir avadanlıqlarla təchiz olunmuş ət kəsimi sexləri yaradılacaqdır;- ölkədə quşçuluğu daha da inkişaf etdirmək üçün damazlıq quşçuluq

təsərrüfatları və damazlıq materiallarının yetişdirilməsinin stimullaşdırılacaqdır.


- 75 -


4.4.3.7. Baytarlıq və fitosanitar xidmətlərinin yaxşılaşdırılmasıBeynəlxalq və daxili miqrasiyanın intensivləşməsi, heyvandarlıq və quşçuluq

məhsulları istehsalı və emalı sahələrində təsərrüfatçılıq formalarının yaradılması, ölkəmizin beynəlxalq öhdəlikləri, konvensiyalara, Ümumdünya Ticarət Təşkilatına və Avropa Qonşuluq Siyasətinə qoşulmaq təşəbbüsündən irəli gələn vəzifələr, heyvanların, heyvandarlıq məhsulları və xammalının idxal və ixracının intensivləşməsi və coğrafiyasının genişlənməsi, digər bir çox faktorlar baytarlıq xidmətində strateji hədəflərin seçilməsini, siyasətin əsas hədəflərinin inkişafını məhdudlaşdıran amillərin aradan qaldırılmasına yönəldilmiş tədbirlərin həyata keçirilməsini zəruri edir. Bu sahədə aşağıdakı tədbirlər nəzərdə tutulur:

- ölkənin ixrac qabiliyyətinin təkmilləşdirilməsi məqsədilə aqrar emal sənaye standartlarının baytarlıq-sanitariya normalarına uyğunlaşdırılması tədbirlərinin intensivləşdirilməsi;

- kənd təsərrüfatı heyvanlarının identifikasiya və qeydiyyat sisteminin yaradılması istiqamətində əməli tədbirlərin həyata keçirilməsi;

- baytarlıq təcrübəsində işlənən bioloji preparatların, müalicə-profilaktikavasitələrinin, biostimulyatorların, hormonal preparatların, yem əlavələrinin,mikroorqanizmlərin istehsalına, idxal və ixracına, tətbiqinə dövlət baytarlıqnəzarətinin gücləndirilməsi;

- ərzaq xammalları və heyvan mənşəli ərzaq məhsullarının, həmçinin yemlərin baytarlıq-sanitariya baxımından təhlükəsizliyinə nəzarətin gücləndirilməsi məqsədilə baytarlıq tədbirlərinin və baytarlıq sertifikatlarının Beynəlxalq Epizootiya Bürosunun Beynəlxalq Baytarlıq Kodeksinin tövsiyələrinə uyğunlaşdırılmasının təmin edilməsi;

- orta və ali təhsilli baytarlıq mütəxəssislərinin ixtisaslarının artırılması kurslarının təşkili, zootexnik ixtisasına malik mütəxəssislərin peşə yönümünün baytarlıq ixtisasına uyğunlaşdırılmasına yönəldilmiş tədbirlərin görülməsi;

- heyvan sahiblərinə və heyvan mənşəli ərzaq məhsulları istehsalçılarına yoluxucu xəstəliklərdən dəyən ziyanın kompensasiyası mexanizminin yenidən işlənib hazırlanması;

- özəl baytarlıq xidmətinin inkişaf etdirilməsinə yönəldilmiş tədbirlərin həyata keçirilməsi.

Aqrar sahədə bitkilərin zərərverici, xəstəlik və alaq otlardan mühafizə edilməsi, məhsul itkisinin aradan qaldırılması, ekoloji təmiz bitkiçilik məhsullarının yetişdirilməsi, karantin və digər xüsusi təhlükəli zərərverici orqanizmlərin təcrid və ləğv edilməsi, ətraf mühitin, insanları sağlamlığının qorunması üçün fitosanitar xidməti sahəsində aşağıdakı istiqamətlərdə tədbirlərin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur:

- fitosanitar qanunvericiliyin beynəlxalq standartların, qaydaların və tövsiyələrin tələblərinə uyğun təkmilləşdirilməsi və bu sahədə beynəlxalq əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsi;

- fitosanitar tədbirlərin elmi-praktiki əsaslarla həyata keçirilməsinin təminedilməsi, bu məqsədlə kadr hazırlığı və ixtisasartırma ilə bağlı zəruri


- 76 -


tədbirləringörülməsi;

- qeyri-dövlət fitosanitar xidmətinin fəaliyyətinin dəstəklənməsi;- fitosanitar vəziyyəti əks etdirən informasiya-məsləhət sisteminin yaradılması;- inteqrir mübarizə tədbirləri sisteminin yaradılması və tətbiqinin

genişləndirilməsi;- pestisidlərin dövriyyəsinin bütün mərhələlərində onların keyfiyyətinə və

tətbiqinə dövlət nəzarətinin gücləndirilməsi;- FAO və digər beynəlxalq təşkilatlarla bitki mühafizəsi və karantini sahəsində

mövcud olan əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsi.

4.4.3.8. Meliorasiya və irriqasiya sistemlərinin yaxşılaşdırılmasıÖlkənin torpaq resurslarından səmərəli istifadəni təmin etmək, torpaqların

eroziyaya uğramasının və meliorativ cəhətdən pisləşmənin qarşısını almaq, onların məhsuldarlığını artırmaq məqsədilə aşağıdakı tədbirlər nəzərdə tutulur:

- yaradılacaq iri fermer təsərrüfatları üçün meliorasiya və irriqasiya infrastrukturunun və yeni torpaq sahələrinin ayrılmasının təmin edilməsi;

- torpağın münbitliyinin bərpası və artırılması istiqamətində tədbirlərin davam etdirilməsi;

- kənd təsərrüfatına yararlı torpaqların daha səmərəli şəkildə istifadəsinin təmin edilməsi;

- kənd təsərrüfatı istehsalı müəssisələrinin torpaqlarının kəmiyyət və keyfiyyət göstəricilərinə görə inventarlaşdırılması və qiymətləndirilməsi və onların şorlaşma dərəcəsini əks etdirən xəritələrin hazırlanması;

- şoranlaşmış, bataqlaşmış, çirklənmiş torpaqların təmizlənməsi, meliorasiyası və rekultivasiyasının təmin edilməsi;

- səhralaşmış və yarımsəhralaşmış otlaq və əkin sahələrinin ətrafında qoruyucu meşə zolaqlarının salınması;

- torpaqların münbitliyinin artırılması, mühafizəsi və bərpası üçün əkinstrukturunda yem bitkilərinin, xüsusən paxlalı və siderat bitki sahələriningenişləndirilməsi;

- su ehtiyatlarından səmərəli istifadənin təmin edilməsi üçün kənd təsərrüfatı bitkilərinin və ərazilərin (regionların) xüsusiyyətlərini nəzərə almaqla müasir tələblərə cavab verən suvarma rejiminin müəyyən olunması;

- torpaq mülkiyyətçilərinin təşkilatlanmasına dəstək verilməsinin davam etdirilməsi.

4.4.4. Turizmin inkişafının əsas istiqamətləriTurizm ehtiyatlarının genişləndirilməsi, turistlərin istirahəti, onların tələbatının

ödənilməsi üçün zəruri olan xidmətlərin, ekskursiya və digər mədəni tədbirlərin çeşidinin genişləndirilməsi və müasir standartlara uyğunlaşdırılması, sanatoriya-kurort sərvətlərinin öyrənilməsi və davamlı istismarı, mehmanxanaların və digər turizm obyektlərinin tikintisinin genişləndirilməsi, turizm marşrutlarının artırılması, turizm növlərinin inkişaf etdirilməsi, prioritet turizm növü kimi mədəni turizm,


- 77 -


ekoloji turizm və kənd yaşıl turizmi, rekreasiya turizmi sahəsində dövlət tənzimlənməsinin gücləndirilməsi, dini obyektlərin turizm məqsədləri üçün istifadə edilməsi, milli adət-ənənələri, Azərbaycan xalqının tarixi-mədəni irsini, ayrı-ayrı regionların və şəhərlərin tarixini əks etdirən materialların nəşr etdirilməsi və yayılması, milli sənətkarlıq və suvenir məhsullarının istehsalının və satışının genişləndirilməsi qarşıya qoyulan əsas məqsədlər sırasındadır.

Eyni zamanda, Azərbaycanı turizmin inkişafı üçün əlverişli şəraiti olan ölkə kimi dünyada tanıtmaq məqsədilə Azərbaycan brendlərinin reklam-təbliğat və məlumat-sorğu fəaliyyətinin canlandırılması, beynəlxalq proqramlar çərçivəsində regional mədəni turizm marşrutlarının yaradılması və inkişaf etdirilməsi və turizm inkişafı sahəsində beynəlxalq əməkdaşlığın genişləndirilməsi prioritet istiqamətlərdəndir.

Növbəti illərdə turizm sahəsində həyata keçirilməsi nəzərdə tutulan əsas tədbirləri aşağıdakılar təşkil edəcəkdir:

- ölkədə turizm infrastrukturunun yüksək beynəlxalq tələblər səviyyəsində qurulmasına istiqamətlənmiş məqsədyönlü layihələrin həyata keçirilməsi;

- daxili və xarici investisiyaların turizm sahəsinə cəlb edilməsi məqsədi ilə bu sahədə cəlbedici investisiya və biznes mühitinin formalaşdırılması;

- turizm sahəsində qabaqcıl beynəlxalq təcrübədən istifadə etməklə səmərəli dövlət tənzimlənməsi və idarə edilməsi mexanizmlərinin yaradılması;

- turizm sahəsinin təqdim etdiyi xidmətlərin keyfiyyət səviyyəsinin beynəlxalq standartlara uyğunluğunun təmin edilməsi;

- dünya turizm xidmətləri bazarında ölkə turizminin rəqabət qabiliyyətinin artırılması.

- turizm sahəsində normativ hüquqi bazanın və dövlət tənzimlənməsi mexanizmlərinin təkmilləşdirilməsi;

- turizm və rekreasiya zonalarında müvafiq infrastrukturun yaradılması;- ölkənin turizm potensialından istifadə imkanlarının genişləndirilməsi;- ölkənin bütün regionlarında turizm fəaliyyətinin stimullaşdırılması;- turizm sahəsinə yerli və xarici investisiyaların cəlb edilməsi; - turizmin müxtəlif növlərinin inkişaf etdirilməsi, yeni turizm marşrutlarının

yaradılması; - turizm xidmətlərinin keyfiyyətinin artırılması məqsədi ilə mütərəqqi üsulların

və standartların hazırlanması və tətbiq edilməsi; - turizmdə statistikanın müasir tələblərə uyğun olaraq daha da təkmilləşdirilməsi; - mehmanxanaların və digər turizm xidməti müəssisələri

şəbəkəsinin genişləndirilməsi; - turizm sahəsi üçün kadr hazırlığı və ixtisasartırma sisteminin təkmilləşdirilməsi,

xarici dövlətlərdə məqsədli təhsil üzrə layihələrin həyata keçirilməsi;- Azərbaycanın milli-tarixi, mədəni və mənəvi irsinin, milli adət-ənənələrin

dünyada təbliği, ayrı-ayrı regionların və şəhərlərin tarixini əks etdirən materialların nəşr etdirilməsi və yayılması,

- ölkənin turizm potensialının müasir informasiya və kommunikasiya texnologiyalar vasitəsilə təşviqi işinin genişləndirilməsi;


- 78 -


- milli sənətkarlıq və suvenir məhsullarının istehsalının və satışının təşviqi;- turizmin inkişafı sahəsində beynəlxalq əməkdaşlığın genişləndirilməsi.

4.4.5. İnfrastruktur siyasətin əsas istiqamətləri

4.4.5.1. Nəqliyyat sektorunun inkişaf istiqamətləriOrtamüddətli dövrdə nəqliyyat sektorunun inkişaf siyasətinin prioritetləri

aşağıdakılardan ibarət olacaqdır: - nəqliyyat sisteminin davamlı inkişaf etdirilməsi;- nəqliyyat sektorunun, o cümlədən nəqliyyat xidmətləri bazarında rəqabət

mühitinin daha da təkmilləşdirilməsi;- yol-kommunikasiya kompleksində müxtəlif nəqliyyat növlərinin ardıcıl inkişafı;- ölkə ərazisində beynəlxalq və tranzit dəhliz və yolların, eləcə də ölkənin

regionlararası, şəhər və rayondaxili yol-nəqliyyat infrastrukturunun inkişafı;- Azərbaycan ərazisindən keçən nəqliyyat-kommunikasiya trafikinin və əsas

nəqliyyat vasitələrinin dünya standartlarına uyğun modernləşdirilməsi və müasirləşdirilməsi əsasında milli nəqliyyat-yol sisteminin dünya kommunikasiya məkanına inteqrasiyası;

- Xəzər dənizində etibarlı multimodal nəqliyyat sisteminin yaradılması, liman, dəniz ticarət donanması və dəmir yollarında güzəştli tariflər əsasında cəlbedici loqistik sxemlərin və ən qısa transkontinental marşrutlarının tərtib edilməsi və tətbiqi;

- Azərbaycan ərazisində, xüsusilə limanlarda xüsusi iqtisadi zonaların yaradılması, burada yüksək informasiya-kommunikasiya təminatlı nəqliyyat-loqistika mərkəzlərinin təşkili;

- Xəzər regionunda istehsal olunan karbohidrogenlərin dünya bazarlarına çatdırılması zamanı enerjidaşıyıcıların beynəlxalq və tranzit nəql edilməsində Azərbaycanın aparıcı mövqeyinin saxlanması və gücləndirilməsi;

- Azərbaycanda hasil olunan neft və qazın ixrac marşrutlarının geniş diversifikasiyası və digər Xəzəryanı istehsalçı ölkələrin iştirakı ilə yeni transregional enerji dəhlizlərinin yaradılması və birgə istifadəsi. TRASEKA dəhlizinin Azərbaycan hissəsində beynəlxalq yük axınlarının

artırılması, hazırda regionun digər ölkələri ərazisindən nəql olunan yüklərin ölkəmizin dəmir yolu və dəmir yolu-dəniz marşrutlarına cəlb edilməsi məqsədilə yaxın gələcəkdə Bakı-Tbilisi-Qars yeni dəmir yolu xətti istismara buraxılacaqdır. Adıçəkilən bağlantının, eləcə də İstanbul (Bosfor) boğazında sualtı dəmir yolu tunelinin (“Mərmərə” layihəsi) tikilərək istifadəyə verilməsi Türkiyə ilə Azərbaycan arasında birbaşa dəmir yolu əlaqəsini yaratmaqla, Qara Dəniz və Xəzəryanı ölkələrin və qonşu dövlətlərin Avropa Dəmir Yolu Şəbəkəsinə qoşulmasını təmin edəcəkdir.

Bununla yanaşı, 2012-ci ilin avqust ayında Bişkək şəhərində Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurasının Sammitində Türkiyə-Gürcüstan-Azərbaycan-Qazaxıstan nəqliyyat dəhlizinin yaradılması barədə qərar qəbul edilmiş və bu dəhliz çərçivəsində Bakı-Tbilisi-Qars yeni dəmir yolu xəttinin inşası, Qara və Xəzər


- 79 -


dənizlərində liman infrastrukturunun yenidənqurulması və gücləndirilməsi layihələri üzrə yeni kontekstdə müvafiq tədbirlərin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur.

Azərbaycan, Gürcüstan, Qazaxıstan və Türkiyənin nəqliyyat nazirlərinin 2012-ci ildə imzaladıqları “Silk Wind multimodal blok-qatarı ilə yükdaşımalarının təşkili və nəqliyyat şəbəkəsinin inkişafı üzrə birgə fəaliyyətinin prinsiplərinə dair Memorandum”a əsasən Çindən Avropaya beynəlxalq yüklərin daşınması zamanı çatdırılma müddətinin azalması məqdədilə multimodal blok-qatarının müntəzəm hərəkəti təşkil olunacaqdır. 4192 km ümumi uzunluğu olan bu marşrutun blok-qatarın 12 gün ərzində qət edəcəyi nəzərdə tutulur və həmin qatarın istismara buraxılması sayəsində Çin, Cənub-Şərqi Asiya və Sakit Okeanı regionundan Avropaya və geriya daşınan beynəlxalq tranzit yük axınlarının böyük hissəsinin TRASEKA dəhlizinin Azərbaycan seqmentinə cəlb olunmasına və regionda xarici ticarət həcminin artırılması nail olunacaqdır.

Adıçəkilən layihənin gerçəklənməsi üçün Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı, Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu xətti, Qazaxıstanın ərazisində Cezkazqan-Beyneu dəmir yolu bağlantısı və Türkiyənin İstanbul (Bosfor) boğazında “Mərmərə” sualtı dəmir yolu tunel xəttinin inşası infrastruktur layihələrinin müvəffəqiyyətlə başa çatdırılması, eləcə də Memorandumun iştirakçı dövlətlər tərəfindən müvafiq höhumətlərarası sazışinin hazırlanaraq imzalanması nəzərdə tutulmuşdur.

Rusiya Federasiyası, Azərbaycan Respublikası və İran İslam Respublikası Hökumətlərinin Astara (Azərbaycan) - Astara (İran) - Rəşt - Qəzvin dəmir yolu xəttinin inşası üzrə Konsorsiumun (Səhmdar Cəmiyyətin) yaradılması haqqında əldə olunmuş razılaşma Azərbaycanın Avrasiya iqtisadi məkanına tezliklə inteqrasiyası üçün imkan yaradacaqdır. Həmin xəttin inşası yüklərin və sərnişinlərin Mərkəzi və Şimali Avropadan Azərbaycanın ərazisindən keçməklə Fars körfəzi və Hind Okeanı regionlarına tez bir zamanda çatdırılmasını təmin edəcəkdir.

Xəzər dənizində beynəlxalq daşımaların, xüsusən xam neftin tranzit nəqlinin kəskin surətdə artması şəraitində Azərbaycan Dövlət Xəzər Dəniz Gəmiçiliyinin hövzədə, xüsusilə Şərq-Qərb dəhlizində neft yüklərinin daşıyıcısı kimi aparıcı mövqeyinin saxlanması və gücləndirilməsi ölkənin dəniz nəqliyyatının əsas vəzifələrindən biridir.

Bu məqsədə nail olmaq üçün 2014-2017-ci illərdə Gəmiçiliyin ticarət donanmasının yeniləşdirilməsi və modernləşdirilməsi, xüsusən neft yükləri daşıyan tankerlərin və bərə gəmilərin təzələnməsi və ümumi yükgötürmə qabiliyyətinin artırılması nəzərdə tutulur.

Ortamüddətli dövrdə Xəzər dənizinin Abşeron akvatoriyasında liman infrastrukturunun yenidənqurulması, yeni limanların, neft terminallarının inşası Bakı liman rayonunun regionda neft və digər ixrac yüklərin aşırılması, ötürülməsi və sonrakı istehsalı üçün toplanması və işlənilməsi üzrə mərkəzi qovşağa çevrilməsinə imkan yaradacaqdır.

Bakı-Tbilisi-Qars yeni dəmir yolu layihəsinin həyata keçirilməsi nəticəsində gözlənilən yük həcmlərinin artımı ilə bağlı zəruri tədbirlər görmək, Bakı şəhərində nəqliyyat sıxlığının qismən aradan qaldırılması və ekoloji vəziyyətinin yaxşılaşdırılması üçün mövcud limanın paytaxtın mərkəzindən köçürülməsinin


- 80 -


vacibliyini nəzərə alaraq, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2007-ci il 18 oktyabr tarixli Sərəncamı ilə Bakı şəhəri Qaradağ rayonunun Ələt qəsəbəsinin ərazisində yeni Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı kompleksinin tikintisi haqqında qərar qəbul edilmişdir. Yeni limandan quru yüklərin, konteynerlərin daşınması, eləcə də bərələrin yola salınması mümkün olacaqdır. Gələcəkdə zərurət yarandıqda, limanın ərazisində neft terminalının inşası həyata keçirilə bilər. Dünya standartlarına cavab verəcək yeni limanda 11 yanalma körpüsünün tikintisi nəzərdə tutulur və artıq 2015-ci ildə liman 11.6 mln. ton yük gəbul etmək imkana malik olacaq.

2009-cu il 14 aprel tarixində qəbul edilmiş “Xüsusi iqtisadi zonalar haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununa uyğun olaraq, ölkənin multimodal qovşaqlarında, o cümlədən dəniz limanlarında xüsusi iqtisadi zonalarının yaradılması, loqistik mərkəzlərinin və yüklərin çatdırılması və izlənməsi üzrə virtual ekspedisiya sisteminin qurulması nəzərdə tutulur.

Növbəti illərdə mülki aviasiyanın inkişafı istiqamətində də bir sıra əhəmiyyətli tədbirlər həyata keçiriləcəkdir.

Azərbaycanın mülki aviasiyasının inkişaf strategiyasının əsasını uçuşların təhlükəsizliyinin təmin edilməsi və Beynəlxalq Mülki Aviasiyasının normativlərinə uyğun sərnişinlərə yüksək səviyyəli xidmətin göstərilməsi, ekoloji tələblərə və dünya standartlara cavab verən uçuş vasitələrinin tətbiqi və hava limanlarının tikintisi və yenidənqurulması təşkil edir. Hava donanmasının yeni və ən müasir təyyarələrlə təchiz edilməsi sayəsində yaxın illərdə Azərbaycanın milli aviaşirkətləri Avropa, Asiya və Amerika qitələrinin istənilən ölkələrinə beynəlxalq uçuşlarını yerinə yetirəcəklər. Güclü liman və loqistika infrastrukturunun yaradılması və yük uçuş nəqliyyat vasitələri ilə təmin edilməsi nəticəsində Bakı regionun mərkəzi hava tranzit qovşağına çevriləcəkdir.

2014-2017-ci illərdə TRASEKA beynəlxalq dəhlizinin Azərbaycanın ərazisindəki Bakı-Qazax-Gürcüstan ilə dövlət sərhədi avtomobil magistralının Kürdəmir-Ucar-Yevlax avtomobil yolunun və Gəncə-Gürcüstanın dövlət sərhədi avtomobil yolunun I texniki dərəcəli yol standartlarına uyğunlaşdırılması üçün əlavə 2 zolağının inşası layihələri həyata keçiriləcəkdir.

Bununla yanaşı, “Şimal-Cənub” beynəlxalq dəhlizi çərçivəsində ölkəmizin ərazisindən keçən Rusiya Federasiyasının dövlət sərhədi-Bakı-İran İslam Respublikasının dövlət sərhədi avtomobil magistralının Bakı-Quba-Rusiya Federasiyasının dövlət sərhədi avtomobil yolunun Qəndob-Rusiya Federasiyasının dövlət sərhədi hissəsinin, həmçinin Bakı-Ələt-Astara-İran İslam Respublikasının dövlət sərhədi avtomobil yolunun Şorsulu-Masallı hissəsinin və Ələt-Masallı hissəsinin I texniki dərəcəli yol standartlarına uyğun inşası layihələri gerçəkləşəcəkdir.

Beləliklə, 2014-2017-ci illərdə Avropa-Qafqaz-Asiya (TRASEKA) dəhlizinin Bakı-Qazax-Gürcüstan ilə dövlət sərhədi magistralı və “Şimal-Cənub” dəhlizinin Rusiya Federasiyasının dövlət sərhədi-Bakı-İran İslam Respublikasının dövlət sərhədi magistralı I texniki dərəcəli yol standartlarına əsasən yenidən qurularaq, Azərbaycan ərazisi boyunca avtomobil tranzit trafikinin müasir tələblərə uyğun 4 hərəkət zolağından ibarət olacağına gətirib çıxaracaqdır ki, bu da yerüstü yol


- 81 -


infrastrukturunun buraxılma və daşıma qabiliyyətinin artırılması üçün imkan yaradacaqdır. Nəticədə ölkə ərazisindən keçməklə beynəlxalq tranzit yük və sərnişin daşıma həcmlərinin və nəqliyyat gəlirlərinin artırılması gözlənilir.

Bir sıra regionlarda, eləcə də Bakı şəhərində yüklərin ahəngdar daşınması və vaxtlı-vaxtında təyinatı üzrə çatdırılması məqsədilə nəqliyyat logistika məntəqələrinin yaradılması, sərnişinlərə keyfiyyətli xidmətlərin göstərilməsi üçün yeni avtovağzalların tikintisi nəzərdə tutulur.

Bakı şəhərində hərəkət trafikinin asanlaşdırılması, tıxacların aradan qaldırılması, parkinq probleminin həll edilməsi və paytaxtda ekoloji vəziyyətinin yaxşılaşdırılması məqsədilə yeni avtomobil yollarının və çoxsəviyyəli yolötürücülərinin inşası, yeraltı və yerüstü avtomobil dayanacaqlarının tikintisi, şəhərkənarı yük və loqistika terminallarının yaradılması üzrə çoxsaylı layihələr realizə ediləcəkdir.

Əvvəlki illərdə olduğu kimi, növbəti illərdə də əhalinin əsasən aztəminatlı təbəqəsinin ən çox istifadə etdiyi metro nəqliyyatına diqqət yetiriləcək, bu nəqliyyat növünün dünya standartlarına uyğunlaşdırılması istiqamətində işlər görüləcəkdir.

Bakı Metropoliteninin inkişaf strategiyasının mərkəzində metro xətlərinin şəhərin ən ucqar ərazilərinə uzadılması və sərnişinlərin bu nəqliyyata olan tələbatının tam ödənilməsi, daşıma prosesinin təhlükəsizliyinin artırılması, göstərilən xidmət səviyyəsinin yüksəldilməsi və bu məqsədlə qatarların təsdiq edilmiş qrafika əsasən hərəkətinin təmin edilməsi, vaqon parkının vaxtında cari və əsaslı təmirinin aparılması, istismar müddəti başa çatmış qurğu və avadanlıqların yeniləşdirilməsi durur.

Bakı Körfəzi dəniz körpüsü layihəsi çərçivəsində Şıx qəsəbəsindən Zığ qəsəbəsinə qədər dənizin üzəri ilə uzunluğu 15 km olan körpünün inşasına başlanması nəzərdə tutulur. Bakı şəhərini əhatə edən Dairəvi yola birləşəcək körpünün kommunikasiyaları ilə birlikdə uzunluğu 20 km-dən çox olacaq və körpünün istifadəyə buraxılması gələcəkdə beynəlxalq tranzit və ölkədaxili daşımaları yerinə yetirən avtomobil nəqliyyatı vasitələrinin paytaxtın mərkəzinə daxil olmadan, ahəngdar və maneəsiz buraxılmasını təmin edəcəkdir.

Azərbaycan iqtisadiyyatının gələcək inkişafının əsas şərtlərindən biri Azərbaycanın və onun ərazisindən keçən tranzit neft və qazının müvəffəqiyyətlə dünya bazarına çatdırılmasıdır. Bu məqsədlə karbohidrogenlərin ixrac nəql edilmə istiqamətlərinin diversifikasiyasının təmin edilməsi, müxtəlif nəqliyyat növlərini istifadə etməklə etibarlı və zəmanətli kommunikasiya sxemlərinin işlənilməsi zəruridir. Qazaxıstan neftinin Bakı-Tbilisi-Ceyhan boru kəməri ilə ixracı üçün Xəzər nəqliyyat dəhlizinin yaradılması və istismarı haqqında Azərbaycan Respublikası Hökuməti və Qazaxıstan Respublikası Hökuməti arasında Saziş imzalanmışdır. Həmin sazişə müvafiq olaraq Qazaxıstan neftinin BTC vasitəsilə daşınması üçün sponsorları cəlb etməklə ölkənin nəqliyyat infrastrukturunun beynəlxalq standartlara uyğun olaraq yenidənqurulması nəzərdə tutulur.

Xəzər regionunda, o cümlədən Azərbaycanda hasil olunan karbohidrogenlərin dünya bazarlarına çatdırılması üçün strateji məqsədlərdən biri də Transxəzər Qaz Boru Kəmərinin inşası layihəsinin həyata keçirilməsidir. Transxəzər Qaz Boru


- 82 -


Kəməri vasitəsilə təbii qaz Türkmənbaşıdan Bakıya nəql ediləcək və sonradan Azərbaycan-Gürcüstan, oradan isə Türkiyə-Yunanıstan-İtaliya və yaxud Ukrayna-Polşa-Mərkəzi Avropa ölkələri istiqamətini əhatə edə bilər.

Gələcəkdə Avropanın təbii qaza olan tələbatının ödənilməsi məqsədilə Avropa İttifaqı üçün prioritet layihələrdən biri olan “Cənub Dəhlizi” layihəsi çərçivəsində Trans-Anadolu Boru Kəməri layihəsi (TANAP) realizə olunacaq və bu boru kəməri vasitəsilə Xəzər regionunda (Qazaxıstanda, Türkmənistanda, Azərbaycanda), Yaxın Şərqdə (İraqda, İranda) və Şimali Afrikada (Misirdə) hasil ediləcək təbii qazın Mərkəzi və Qərbi Avropa ölkələrinə çatdırılması planlaşdırılır.

Azərbaycanın “Şahdəniz-2” layihəsi çərçivəsində hasil ediləcək təbii qazın Avropaya çatdırılması üçün “Şahdəniz” konsorsiumu tərəfindən son iki il ərzində bir neçə variantı nəzərdən keçirilmiş və nəticədə Trans Adriatik Boru Kəməri (TAP) seçilmişdir. Uzunluğu 870 km olacaq TAP kəməri Azərbaycan qazını Türkiyə, Yünanıstan və Albaniyə ərazisi ilə İtaliyaya nəqlini təmin edəcəkdir. Hazırda layihə üzrə qaz alıcıları ilə müqavilələrin imzalanması prosesi başa çatdırılır və ilkin mərhələdə bu kəmər vasitəsilə ildə 10 milyard kub-metr, daha sonra isə 20 milyard kub-metr həcmində təbii qazın Avropaya çatdırılması təmin olunacaq.

Bununla yanaşı, Azərbaycanın perspektiv yataqlarından, eləcə də regionun digər ölkələrində hasil olunacaq təbii qazın nəql edilməsi məqdədilə Trans-Anadolu Boru Kəməri (TANAP) və TAP (Trans-Adriatik) boru kəmərləri ilə yanaşı, gələcəkdə “Cənub Dəhlizi” layihəsi çərçivəsində, alternativ marşrut olan Nabucco-West qaz boru kəmərindən, eləcə də Cənub-Şərqi Avropanın mövcud və perspektiv boru kəməri arabağlantıları və birləşmələri sistemindən istifadə etməklə, Avropanın təbii qaza ehtiyacının böyük hissəsinin ödənilməsini təmin edərək, Azərbaycanın dünyada aparıcı karbohidrogen ixracatçıları və tranzit ölkələrindən birinə çevriləcəkdir.

Azərbaycan, Rumıniya, Gürcüstan və Macarıstanın dövlət başçılarının imzaladığı “Azərbaycan-Gürcüstan-Rumıniya İnterconnector” (AGRİ) layihəsinə dair Bakı Bəyannaməsinə uyğun olaraq, maye qazın Qara dənizdəki Kulevi terminalından dəniz nəqliyyatı vasitəsilə Rumıniyaya, sonradan isə Macarıstana və Mərkəzi Avropa ölkələrinə nəql edilməsi nəzərdə tutulur. Həmin layihə Avropanın enerji təhlükəsizliyində Azərbaycanın rolunu gücləndirərək, ölkəmizin “Şərq tərəfdaşlığı” Proqramı vasitəsilə Avropa İttifaqı ilə inteqrasiya proseslərini daha da dərinləşdirəcəkdir.

Beləliklə, yaxın və orta müddətdə Transxəzər-Cənubi Qafqaz-Trans-Anadolu-Trans Adriatik-Nabucco-West təbii qaz boru kəmərləri şəbəkəsinin və AGRİ maye qaz nəqli sisteminin yaradılması və dayanıqlı fəaliyyəti Azərbaycana qaz satışının və tranzit gəlirlərinin artırılması və öz strateji mövqeylərini gücləndirmək üçün imkan yaradacaqdır.

2014-2017-ci illərdə nəqliyyat şirkətlərinin tərkibində olan müxtəlif sahəli, o cümlədən əsas və yardımçı müəssisələrin səhmdar cəmiyyətlərinə çevrilməsi, dövlətsizləşdirilməsi və özəlləşdirilməsi nəzərdə tutulur.

Nəqliyyat kompleksinin öncül və sürətli inkişafı, yol-kommunikasiya sahələrinə investisiyaları cəlb edərək, iri infrastruktur layihələrinin həyata keçirilməsi aşağıdakıları təmin edəcəkdir:


- 83 -


- yük və sərnişin daşımalarının, xüsusilə tranzit axınlarının artırılması nəticəsində çıxarma, emal sənaye sahələrinin, kənd təsərrüfatının, turizmin intensiv inkişafı;

- transsərhəd prosedurlarının və infrastrukturun təkmilləşdirilməsi, beynəlxalq ticarətin genişləndirilməsi müqabilində əmtəə mübadiləsinin artması hesabına ölkənin dünya iqtisadi məkanına sürətli inteqrasiyası;

- nəqletmə prosesinin asanlaşdırılması, çatdırma müddətinin azalması və iş şəraitinin yaxşılaşdırılması müqabilində milli istehsalçıların rəqabətqabiliyyətliliyinin yüksəldilməsi;

- ölkə daxilində etibarlı və ahəngdar nəqliyyat əlaqələrinin yaradılması nəticəsində regionlarda sahibkarlığın inkişafı və yeni iş yerlərinin açılması;

- Xəzəryanı nəqliyyat-kommunikasiya dəhlizləri boyunca logistik mərkəzlərin, azad iqtisadi, sənaye zonalarının yaradılması və uğurlu fəaliyyəti nəticəsində Xəzər və Qara dənizləri regionunda Azərbaycanın iri tranzit, ticarət və sənaye mərkəzinə çevrilməsi.

4.4.5.2. İnformasiya-kommunikasiya texnologiyalarının inkişaf prioritetləriXXI əsrdə Azərbaycanda informasiya cəmiyyətinə keçid və onun qurulması,

“Elektron hökumət”in formalaşdırılması və intellektual potensialın inkişafı sayəsində sosial-iqtisadi inkişafın yüksəldilməsi aktual məsələlərdən birinə çevrilmişdir. Müasir dövrdə və gələcəkdə İKT-nin əhəmiyyəti ön plana keçməklə, ölkənin milli fəaliyyət və elektron strategiya sahəsindəki proqramların əsas müddəalarını təşkil etmişdir. Ölkə rəhbərliyi tərəfindən İKT sektorunun inkişafı neft və qaz sənayesindən sonra ikinci prioritet sahə kimi müəyyən edilmişdir.

İnformasiya Kommunikasiya Texnologiyalarının 2014-2017-ci illərdə inkişaf strategiyasının əsasını “Azərbaycan Respublikasının inkişafı naminə informasiya-kommunikasiya texnologiyaları üzrə Milli Strategiya”ya uyğun olaraq İKT-dən geniş istifadə etməklə ölkənin demokratik inkişafını təmin etmək, sahənin gələcək inkişafı üçün islahatların aparılmasının effektiv mexanizminin formalaşdırılması və qlobal informasiya fəzasına inteqrasiyanın genişləndirilməsi təşkil edir.

Bu strategiya aşağıdakı vəzifələri və məqsədləri əhatə edir: - vətəndaşların və sosial institutların məlumat almaq, onu yaymaq və istifadə

etmək kimi hüquqlarının təmin edilməsi üçün müvafiq şəraitin yaradılması;- səmərəli, şəffaf və nəzarət oluna bilən dövlət idarəetməsi və yerli özünü

idarəetmənin həyata keçirilməsi üçün “Elektron hökumət”in yaradılması;- inkişaf etmiş informasiya və kommunikasiya infrastrukturunun yaradılması,

vahid milli elektron informasiya məkanının formalaşdırılması, informasiya və kommunikasiya xidmətlərinin genişləndirilməsi;

- ölkənin informasiya təhlükəsizliyinin təmin edilməsi və “Elektron hökumət” infrastrukturunun baza komponentlərinin yaradılması;

- ölkənin ümumdünya elektron informasiya məkanına inteqrasiyası;- yüksəksürətli optik və simsiz texnologiyalara əsaslanan, əhaliyə və iqtisadiyyata

multimedia xidmətlərinin göstərilməsini təmin edən telekommunikasiya şəbəkəsinin yaradılması;


- 84 -


- milli telekommunikasiya peykinin orbitə çıxarılması, kosmik sənayenin yaradılması və inkişaf etdirilməsi əsasında innovasiya proseslərinin və yüksək elmi texnoloji sıçrayışın gerçəkləşməsi;

- milli proqram vasitələrinin yaradılması, informasiya-kommunikasiya texnologiyaları məhsulları istehsalının (İKT sənayesinin) inkişaf etdirilməsi.Yaxın illərdə əhalinin bütün kateqoriyalarının, o cümlədən məhdud imkanlı

qrupların “Elektron hökumət” infrastrukturundan və xidmətlərindən istifadə imkanlarının gənişləndirilməsi, müasir çıxış vasitələrinin, o cümlədən mobil şəbəkələrin, məlumat köşklərin, zəng mərkəzlərinin, interaktiv rəqəmsal televiziyanın tətbiqi təmin olunacaqdır.

“Elektron hökumət”də dövlət qurumları, dövlət-vətəndaş, dövlət-biznes əlaqələrinin operativliyinin təmin edilməsi, informasiya sistemlərinin səmərəli istifadəsi üçün Milli Super Kompüter Mərkəzinin yaradılması nəzərdə tutulur.

Yüksək texnologiyalar texnoparklarının yaradılması layihələrin gerçəkləşməsi məqsədilə elektron avadanlıqlar və proqram təminatı məhsullarının istehsalını və ixracını təşviq edən innovativ mühitin yaradılması, məlumatların ötürülməsi üçün beynəlxalq mərkəzin (DATA Center) yaradılması, kiçik və orta sahibkarlığın inkişaf etdirilməsi üçün texnoloji innovasiyanın stimullaşdırılması, yerli və beynəlxalq İT şirkətlərinin, eləcə də xarici investisiyaların cəlb olunması üçün əlverişli şəraitin yaradılması üzrə tədbirlərin həyata keçirilməsi planlaşdırılmışdır.

Eyni zamanda, ucuz, keyfiyyətli və genişzolaqlı internetdən istifadənin genişləndirilməsi, e-ticarət, e-bazar sisteminin inkişaf etdirilməsi üçün tələb olunan güclü və dayanaqlı informasiya infrastrukturunun yaradılması məqsədilə “Transmilli Avrasiya Super İnformasiya Magistralı” layihəsinin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur. Layihənin icrası Avrasiya regionu ölkələri arasında rəqəmsal uçurumun aradan qaldırılması, iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrinin inkişaf etdirilməsi üçün əlavə imkanlar yaradacaqdır.

Genişzolaqlı telekommunikasiya xidmətlərin inkişaf etdirilməsi işlərin həyata keçirilməsi nəticəsində Azərbaycanın internet seqmentinin alternativ əsaslarla dünyanın yüksəksürətli fiber-optik supermagistrallarına – “back-bone”lara qoşulma imkanlarını genişləndirəcək, internet dayanıqlığını təmin edəcəkdir.

Qlobal internet şəbəkəsinə çıxış infrastrukturunun genişləndirilməsi, ölkənin müasir kabel və simsiz internet şəbəkəsinin yaradılması Azərbaycanın bütün yaşayış məntəqələrində stasionar telefon çəkilişinə və sürətli internetə olan tələbatın tam ödənilməsi, 4G xidmətlərinin genişləndirilməsi, Wi-Fi texnologiyasından istifadə etməklə genişzolaqlı və intellektual xidmətlərin göstərilməsi üçün imkan yaradacaqdır.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2012-ci il 15 mart tarixli 2095 nömrəli Sərəncamı ilə Azərbaycan Respublikası Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyinin tabeliyində İnformasiya Texnologiyalarının İnkişafı Dövlət Fondu yaradılmışdır. Fondun yaradılması informasiya texnologiyaları sahəsində istehsal yönümlü fəaliyyətin stimullaşdırılmasına, bu sahəyə yerli və xarici investisiyaların cəlb edilməsinə təkan verərək, İKT sektorunda innovasiyaların geniş tətbiqini təmin edəcəkdir.


- 85 -


“Azərbaycan Respublikasında kosmik sənayenin yaradılması və telekommunikasiya peyklərinin orbitə çıxarılması haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2008-ci il 4 noyabr tarixli 27 nömrəli Sərəncamına uyğun olaraq “Azərbaycan Respublikasında kosmik sənayenin yaradılması və inkişafı üzrə Dövlət Proqramı” təsdiq edilmişdir. 2013-cü ildə ilk milli telekommunikasiya peyki orbitə çıxarılmış, yaxın illərdə digər telekommunikasiya və zondlama peyklərinin kosmik fəzayə çıxarılması, kosmik informasiyanın qəbulu və emalı üzrə çoxfunksiyalı super kompüter mərkəzinin yaradılması, telekommunikasiya peykinin istismarı və idarə edilməsi məqsədilə yaradılmış “AzərSpace” ASC üçün yüksək ixtisaslı kadrların hazırlanması, kosmik sənayenin müxtəlif sahələrinin yaradılması və inkişafı üzrə tədbirlərin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur.

2014-2017-ci illərdə rabitə və informasiya texnologiyaları sahəsinin inkişafı çərçivəsində özəlləşdirməyə açıq elan edilmiş rabitə müəssisələrinin özəlləşdirməqabağı restrukturizasiya və idarəetmə strukturunun təkmilləşdirilməsi, bazar rəqabətinin formalaşdırılması üzrə tədbirlərin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulmuşdur.

Telekommunikasiya operatorlarının şəhərlərarası arabağlantılarının texniki qoşulma və trafik mübadiləsinin maliyyə aspektlərinin tənzimlənməsi, operatorların şəbəkələrinə telekommunikasiya provayderlərinin qoşulması və əlaqələndirilməsi, inhisarçı vəziyyətdən sui-istifadə hallarının muəyyən edilməsi və belə halların qarşısının alınması üçün tənzimləmə mexanizmlərinin təsbit edilməsi məqsədilə Azərbaycanda rabitə sahəsində müstəqil tənzimləyici qurumun yaradılması nəzərdə tutulur.

Bütün qeyd olunan tədbirlər və müvafiq proqramlar çərçivəsində həyata keçirilən işlər aşağıdakı nəticələri əldə etməyə imkan yaradacaqdır:

- dövlət orqanlarının inzibati prosedurlarının optimallaşdırılması və onların informasiya sistemləri və resurslarının inteqrasiyası;

- dövlət orqanlarının vahid təhlükəsiz şəbəkə infrastrukturunun təşkili;- dövlət orqanlarının elektron xidmətlərinə operativ çıxışı təmin olunaraq, geniş

ictimai internet məntəqələri infrastrukturunun yaradılması;- ölkənin qlobal informasiya məkanına daxil olmaqla “rəqəmsal uçurum”un

aradan qaldırılması;- mədəniyyət, təhsil, səhiyyə və digər sahələrdə dövlətin keçirdiyi sosial

yönümlü tədbirlərinin səmərəliliyinin artırılması;- İKT sahəsində tənzimləmə sisteminin və normativ-hüquqi bazanın

təkmilləşdirilməsi və beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılması;- əhalinin İKT sahəsində bilik və kadr hazırlığı səviyyəsinin yüksəldilməsi;- televiziya yayımı keyfiyyətinin yüksəldilməsi və əhaliyə göstərilən kütləvi

informasiya vasitələri xidmətlərinin genişləndirilməsi;- dövlətin informasiya təhlükəsizliyinin təmin edilməsi.


- 86 -


4.4.6. Mənzil - kommunal təsərrüfatı sahələrinin inkişaf istiqamətləriAzərbaycanda sosial infrastrukturun, o cümlədən mənzil-kommunal təsərrüfatı

sisteminin inkişafı, mənzil fondunun bazar iqtisadiyyatı şəraitində idarə olunması üçün dünya standartlarına uyğun yeni formaların təşkili və tətbiqi qarşıya qoyulan əsas məqsədlərdən olmaqla, bu sahədə həyata keçirilən islahatların başlıca istiqamətlərini təşkil edir. Bu islahatların mükəmməl qanunvericilik bazasının yaradılması, onun beynəlxalq tələblərə uyğunlaşdırılması məqsədilə son illər bir sıra qanunvericilik aktları qəbul edilmişdir ki, bunlardan biri də Azərbaycan Respublikasının Mənzil Məcəlləsidir.

Mənzil Məcəlləsi dövlət orqanları və bələdiyyələr tərəfindən vətəndaşların mənzil hüququnun həyata keçirilməsinə şərait yaradılmasına, mənzil təhlükəsizliyinə, onun toxunulmazlığına, əsassız olaraq mənzil hüququndan məhrum etmənin yolverilməzliyinə, mənzil qanunvericiliyi ilə tənzimlənən münasibətlərdən irəli gələn hüquqların maneəsiz həyata keçirilməsi zəruriliyinə əsaslanır.

Məcəlləyə əsasən, dövlət orqanları və bələdiyyələr öz səlahiyyətləri daxilində daşınmaz əmlak bazarının inkişafına köməklik göstərilməsinə, mənzil tikintisinin stimullaşdırılmasına, mövcud müvafiq norma və qaydalara əməl olunmasına, istehlakçıların hüquqlarının və qanuni maraqlarının qorunmasına şəraitin daha da artırılması qarşıda duran mühüm vəzifələrdəndir.

Hazırda, mənzil münasibətləri sahəsində dövlətin əsas vəzifələrinə mənzil fondunun uçotu qaydasının müəyyən edilməsi, yaşayış sahələrinin istismarına dair tələblərin formalaşdırılması, vətəndaşların aztəminatlı və digər kateqoriyalara aid edilməsi əsaslarının müəyyən edilməsi, mənzil-tikinti kooperativlərinin təşkili və bundan irəli gələn digər məsələlərin həllinin təmin olunması, yaşayış sahəsinə və kommunal xidmətlərə görə ödənişlərlə bağlı müvafiq tədbirlərin həyata keçirilməsi və s. aiddir.

Bundan əlavə, mənzil münasibətlərinin formalaşdırılması baxımından Məcəllədə bələdiyyələrin səlahiyyətləri də təsbit olunmuşdur. Belə ki, bələdiyyə mənzil fondunun və sosial kirayə müqavilələri əsasında təqdim edilən yaşayış sahələrinə ehtiyacı olan vətəndaşların uçotunu aparmaq, yaşayış sahələrinin istismarı ilə bağlı nəzarəti həyata keçirmək, balansında olan xüsusi təyinatlı mənzil fondunun yaşayış sahələrinin verilməsi qaydasını müəyyən etmək və digər məsələlər bələdiyyələrin vəzifələrinə aid edilmişdir.

Qeyd olunan Məcəllədə, ölkə praktikasında ilk dəfə olaraq çoxmənzilli binaların sahə mülkiyyətçilərinin ümumi əmlaklarına dair müddəalar öz əksini tapmışdır. Belə ki, yaşayış binasının tərkib hissəsinin mülkiyyətçilərinə həmin binada mənzillərin hissəsi olmayan və binada birdən artıq sahəyə xidmət etmək üçün nəzərdə tutulan obyektlər ümumi paylı mülkiyyət hüququ ilə mülkiyyətçilərə məxsusdur. Çoxmənzilli binada ümumi mülkiyyətə sahiblik etmək, ondan istifadə etmək və mövcud qanunvericiliklə müəyyən edilmiş hədlərdə barəsində sərəncam vermək mülkiyyətçilərin hüquqlarına aid edilmişdir.

Həmçinin, Məcəllənin üstün cəhətlərindən biri də bazar iqtisadiyyatının prinsiplərinə uyğun olaraq çoxmənzilli binaların yeni idarəetmə üsullarının müəyyən olunması və gələcəkdə tətbiqinin sürətləndirilməsidir. İdarəetmə üsullarından hər


- 87 -


hansı birinin sahə mülkiyyətçiləri tərəfindən seçilərək müəyyən olunması onlar üçün əlverişli və təhlükəsiz yaşamaqlarına şəraitin yaradılmasına, mənzil-kommunal təsərrüfatı sahəsində hüquqlarının müdafiəsinə, göstərilən kommunal xidmətlərdə enerjiyə qənaətli texnologiyaların tətbiqi nəticəsində yüksək keyfiyyət nailiyyətlərinin əldə olunmasına, mülkiyyətlərində olan əmlakların qorunub saxlanmasına və digər müsbət dəyişikliklərə gətirib çıxaracaqdır.

Eyni zamanda, dövlət və bələdiyyə mülkiyyətində olan sosial mənzil fondunun formalaşdırılması ilə bağlı müddəalar da qanunvericiliyin yeniliklərindən biridir. Belə ki, dövlət və bələdiyyə mənzil fondundan sosial kirayə müqaviləsi əsasında verilən yaşayış sahələrinə ehtiyacı olan hesab edilməsinin əsasları, yaşayış sahələrinə ehtiyacı olan hesab edilən aztəminatlı vətəndaşlara bu fondlardan yaşayış sahələrinin (mənzillərin) verilməsi mexanizmləri vətəndaşların mənzil təminatında mühüm əhəmiyyətə malikdir.

Azərbaycanda keçid dövrünün artıq başa çatması insan kapitalının inkişafı və səmərəli sosial müdafiə sisteminin təmin edilməsi, o cümlədən sosial təyinatlı mənzillərin (evlərin) sayının artırılması və əhalinin həssas qruplarının bu mənzillərdə yaşaması məqsədilə görülən işlərin davam etdirilməsi və genişləndirilməsi əsas prioritet kimi müəyyən olunmuşdur.

Bu məqsədlə ölkə əhalisinin, xüsusən, sosial həssas əhali təbəqələrinin mənzil şəraitlərinin yaxşılaşdırılması və bu sahədə mövcud problemlərinin öyrənilməsi, onların həllinə yönəlmiş müvafiq proqramların həyata keçirilməsi və bu istiqamətdə dövlət orqanları, bələdiyyələr, beynəlxalq təşkilatlar, biznes qurumları, QHT-lərlə əməkdaşlığın daha da artırılması zamanın tələbi olaraq ümdə məsələlərdən biridir.

Ölkənin mənzil-kommunal təsərrüfatının inkişafı, mənzil fondunun istismarı və saxlanması səviyyəsinin yüksəldilməsi məqsədilə 2014-2017-ci illərdə mənzil siyasətinin əsas prioritetləri aşağıdakılardan ibarət olacaqdır:

- dövlətin iqtisadi və sosial siyasətinə uyğun olaraq mənzil sektorunda islahatların davam etdirilməsi;

- dövlət mənzil fondunun özəlləşdirilməsinin başa çatdırılmasının sürətləndirilməsi;

- dövlət və bələdiyyə mənzil fondunun inkişaf etdirilməsi məqsədilə müvafiq tədbirlərin görülməsi;

- çoxmərtəbəli binaların idarə edilməsinin təşkil olunması məqsədi ilə Mənzil Məcəlləsində müəyyən olunmuş idarə etmə üsullarının tətbiq edilməsi ilə bağlı tədbirlərin görülməsi;

- mənzil-kommunal təsərrüfatı sahəsində islahatların dəstəklənməsi mexanizmlərinin müəyyən edilməsi;

- daşınmaz əmlakın mütəmadi inventarlaşdırılması işinin dəstəklənməsi; - dövlət mənzil fonduna aid sosial kirayə müqaviləsi əsasında verilən yaşayış

sahələrinin tikintisini və gələcəkdə idarə olunması məqsədilə müvafiq tədbirlərin görülməsi;

- fövqəladə hallar nəticəsində vətəndaşların yaşayış sahələrinin qəzalı və ya bərpası mümkün olmayan vəziyyətə düşməsi səbəbindən onların müvəqqəti olaraq xüsusi təyinatlı yaşayış sahələri ilə təmin edilməsi məqsədilə dövlət və


- 88 -


bələdiyyə mülkiyyətinə aid olan xüsusi təyinatlı mənzil fondunun formalaşdırılması (və ya tikintisi) və gələcəkdə idarə olunması üçün müvafiq tədbirlərin görülməsi;

- yaşayış sahəsinə ehtiyacı olan aztəminatlı vətəndaşların, o cümlədən gənc ailələrin yaşayış sahəsi ilə təmin edilməsi məqsədilə müvafiq tədbirlərin, o cümlədən yeni maliyyə mexanizmlərinin formalaşdırılması.Respublika üzrə kommunal təsərrüfatı sahələrinin inkişafı, istehlakçıların

fasiləsiz və keyfiyyətli kommunal xidmətlərlə təminatı məqsədilə kommunal təsərrüfatının ayrı-ayrı növləri üzrə həyata keçirilən siyasətin əsas prioritetləri aşağıdakılardır:

4.4.6.1. Qaz təchizatının yaxşılaşdırılması2014-2017-ci illərdə qaz təchizatı sahəsinin inkişafı aşağıdakı istiqamətlər üzrə

həyata keçiriləcəkdir:- regionların və yeni salınmış yaşayış məntəqələrinin qaz təchizatının

yaxşılaşdırılması;- yığımın səviyyəsinin artırılması, mövcud qazpaylayıcı şəbəkələrin yenidən

qurulması işlərinin davam etdirilməsi; - nəzarət mexanizminin təkmilləşdirilməsi və uçotun təşkili məqsədilə mütərəqqi

texnalogiyalara əsaslanan sayğacların (məsafədən idarə olunan, smart tipli və s.) tətbiq edilməsi;

- xidmət haqları üzrə ödənişlərin elektronlaşdırılması istiqamətində həyata keçirilən tədbirlərin davam etdirilməsi;

- smart-kart tipli sayğaclar quraşdırılmış abonentlərin ödəniş imkanlarının genişləndirilməsi istiqamətində tədbirlərin həyata keçirilməsi;

- qaz təsərrüfatına dair təşkilatı struktur və normativ-hüquqi bazanın təkmilləşdirilməsi;

- ölkənin qaz təchizatının yaxşılaşdırılması ilə yanaşı, qaz təsərrüfatının dinamik inkişafının təmin edilməsinə yönəldilmiş tədbirlərin həyata keçirilməsi;

- qənaətli texnilogiyaların, avadanlıqların öyrənilməsi və tətbiq edilməsi; - qaz anbarlarının təhlükəsizliyinin (texniki, ekoloji və s.) təmin edilməsi; - texniki istismar və texniki təhlükəsizlik qaydaları tələblərinin yerinə

yetirilməsinə nəzarətin gücləndirilməsi.

4.4.6.2. Su resurslarından səmərəli istifadə edilməsi Ölkənin malik olduğu su ehtiyatlarından səmərəli istifadə olunması, o cümlədən

idarə edilməsi sisteminin təkmilləşdirilməsi növbəti illərdə qarşıda duran prioritet istiqamətlərdən birini təşkil edəcəkdir. Bu məqsədin reallaşdırılması baxımından aşağıdakı tədbirlərin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur:

- istehlakçılara ötürülən içməli suyun keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması istiqamətində zəruri tədbirlərin həyata keçirilməsi;

- əhalinin fasiləsiz olaraq içməli su ilə təminatı istiqamətində tədbirlərin davam etdirilməsi;


- 89 -


- su təsərrüfatına dair təşkilatı struktur və normativ-hüquqi bazanın təkmilləşdirilməsi;

- xidmət haqları üzrə ödənişlərin elektronlaşdırılması istiqamətində həyata keçirilən tədbirlərin davam etdirilməsi;

- smart-kart tipli sayğaclar quraşdırılmış abonentlərin ödəniş imkanlarının genişləndirilməsi istiqamətində tədbirlərin həyata keçirilməsi;

- suya olan tələbatının ödənilməsi məqsədilə mövcud su resurslarından səmərəli isitifadənin təmin olunması, o cümlədən istehlakçılara suyun ötürülməsi prosesində baş verən itkilərin həcminin azaldılması istiqamətində zəruri tədbirlərin həyata keçirilməsi;

- ölkə ərazisində su təchizatı və kanalizasiya sisteminin yenidən qurulması və yaxşılaşdırılması istiqamətində tədbirlərin davam etdirilməsi;

- dünya ölkələrinin təcrübəsini nəzərə almaqla su təchizatı üzrə normaların, qaydaların və standartların təkmilləşdirilməsi;

- istehsalçıların su təminatı sahəsində müasir texnologiyaların tətbiqinin dəstəklənməsi;

- dövlət zəmanəti ilə su təsərrüfatının inkişafı üçün alınmış kreditlər hesabına tikilən obyektlərin müəyyən olunmuş müddətdə istifadəyə verilməsi;

- çirkab suların utilizasiyası sisiteminin təkmilləşdirilməsi;- nəzarət mexanizminin təkmilləşdirilməsi və uçotun təşkili məqsədilə mütərəqqi

texnalogiyalara əsaslanan su sayğaclarının (məsafədən idarə olunan, smart tipli və s.) tətbiq edilməsi.

4.4.6.3. İstilik təchizatının yaxşılaşdırılması İstilik təchizatı sektorunun 2014-2017-ci illər ərzində mərhələlərlə bazar

iqtisadiyyatı prinsipləri əsasında inkişaf etdirilməsini təmin etmək üçün aşağıdakı məqsədlər qarşıya qoyulmuşdur:

- xidmət haqları üzrə ödənişlərin təkmilləşdirilməsi, o cümlədən beynəlxalq təcrübəyə əsaslanmaqla istehlakçılara ötürülən istilik enerjisi üzrə ödəniş haqqların toplanmasında sayğaclaşdırmanın tətbiqi istiqamətində tədbirlərin həyata keçirilməsi;

- istilik təchizatının yaxşılaşdırılmasına dair təşkilatı struktur və normativ-hüquqi bazanın təkmilləşdirilməsi;

- mövcud istilik məntəqələrinin bərpası, modernləşdirilməsi və yenidənqurulması;

- müasir tələblərə cavab verən yeni tipli qazanxanaların tikintisi;- sosial təyinatlı obyektlərin istilik təchizatının təmin olunması istiqamətində

tədbirlərin davam etdirilməsi;- dünya ölkələrinin təcrübəsini nəzərə almaqla istilik təchizatı üzrə normaların,

qaydaların və standartların təkmilləşdirilməsi;- enerjiyə qənaət texnologiyalarının tətbiq edilməsi;- istilik təchizatı üzrə göstərilən xidmətlərin qiymətləndirilməsi, keyfiyyətinin

artırılması və istehlakçıların hüquqlarının qorunması istiqamətində tədbirlərin davam etdirilməsi;


- 90 -


- institusional tədbirlər həyata keçirməklə bu sahəyə investisiya qoyulması üçün əlverişli mühitin yaradılması və sahibkarlığın inkişafının dəstəklənməsi;

- səmərəli texnologiyaları cəlb etməklə ekoloji cəhətdən təmiz və daha qənaətli müasir istilik sistemlərinin qurulması, o cümlədən istehlakçılara suyun ötürülməsi prosesində baş verən itkilərin həcminin azaldılması istiqamətində zəruri tədbirlərin həyata keçirilməsi;

- istehlakçıların istilik təchizatı ilə yanaşı isti su ilə təmin olunması işlərinin davam etdirilməsi.

4.4.6.4. Elektrik enerjisindən səmərəli istifadənin təmin edilməsiElektrik enerjisnidən səmərəli istifadə olunması, o cümlədən onun idarə edilməsi

sisteminin təkmilləşdirilməsi növbəti illərdə qarşıda duran prioritet istiqamətlərdən birini təşkil edəcəkdir. Bu məqsədin reallaşdırılması baxımından aşağıdakı tədbirlərin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur:

- abonentlərə yüksək səviyyəli xidmət göstərilməsi, o cümlədən istehlakçıların fasiləsiz və keyfiyyətli elektrik enerjisi ilə təminatı istiqamətində tədbirlərin davam etdirilməsi;

- istismar müddəti bitmiş və ya sıradan çıxmış avadanlıqların texniki baxımdan daha güclü və keyfiyyətliləri ilə əvəz olunması istiqamətində tədbirlərin həyata keçirilməsi;

- yeni yarımstansiyaların tikintisi, komplekt transformator məntəqlərinin (KTM) quraşdırılması və yeni kabel xətlərinin çəkilməsi üzrə həyata keçirilən tədbirlərin davam etdirilməsi;

- elektrik enerjisi təsərrüfatına dair təşkilatı struktur və normativ-hüquqi bazanın təkmilləşdirilməsi;

- enerji resurslarının istehsalı, emalı, nəqli, saxlanması, uçotu və istehlakı üzrə mütərəqqi texnoloji tədbirlərin həyata keçirilməsinin təmin edilməsi;

- ölkənin elektroenergetika sistemində yeni istilik və su elektrik stansiyalarının tikilməsi, mövcud enerji bloklarının modernizasiyası, alternativ enerji mənbələrindən istifadə edilməsi hesabına generasiya güclərinin artırılması;

- elektrik enerjisinin ötürülməsi və istehlakı zamanı itkilərin minimuma endirilməsi;

- istehsalçıların elektrik enerjisi ilə təminatı sahəsində müasir texnologiyaların tət-biqinin dəstəklənməsi;

- nəzarət mexanizminin təkmilləşdirilməsi və mütərəqqi texnalogiyalara əsaslanan sayğacların (məsafədən idarə olunan, smart tipli və s.) tətbiq edilməsi;

- uçot və nəzarət sisteminin beynəlxalq təcrübəyə uyğunlaşdırılması və düzgün aparılması məqsədilə elektron sayğacların tətbiqinin genişləndirilməsi;

- xidmət haqları üzrə ödənişlərin təkmilləşdirilməsi.


- 91 -


4.5. Sosial yönümlü siyasətin davamlılığının təmin edilməsi

4.5.1. Sosial müdafiə və sosial təminat sistemi2014-2017-ci illərdə ünvanlı sosial yardım sahəsində məqsədlərə və hədəflərə

nail olmaq üçün yoxsulluğun aradan qaldırılması istiqamətində müvafiq tədbirlərin həyata keçirilməsi davam etdiriləcəkdir.

“Yenidən Baxılmış Avropa Sosial Xartiyası”nın müvafiq maddəsinə və ölkədə qəbul olunmuş normativ-hüquqi sənədlərə uyğun olaraq ehtiyac meyarının mərhələlərlə ölkə üzrə yaşayış minimumuna çatdırılacaqdır.

Azərbaycanda son on ildə yoxsulluğun azaldılması istiqamətində danılmaz nailiyyətlər əldə edilmişdir. Azərbaycanda “mütləq yoxsulluq” problemi yenə də daim diqqət mərkəzində olacaqdır. Bununla yanaşı, ölkədə əhalinin orta təbəqəsinin genişlənməsi, həmin təbəqənin rolunun gücləndirilməsi başlıca məqsədlərdən biridir.

“Aztəminatlı ailələrin sosial reabilitasiyası Proqramı” layihəsi çərçivəsində məşğulluq, peşə təlimi, sosial xidmət, tibbi-sosial reabilitasiya, layiqli əməyin təmin edilməsi, məktəbdən işə, ailə kəndli təsərrüfatlarına və kiçik biznesə dəstək, natural formada yardım, psixo-sosial yardım və digər sahələri əhatə edən aktiv tədbirlər həyata keçiriləcəkdir.

Qeyd olunanlarla yanaşı 2014-2017-ci illər ərzində sosial müdafiə sektorunun inkişaf strategiyasına uyğun olaraq müəyyən edilmiş tədbirlərin icra edilməsi işləri davam etdiriləcəkdir.

Qarşıdan gələn dövr ərzində əhalinin sosial müdafiəsi sahədə dövlət siyasətin əsas prioritet istiqamətlərindən biri ünvanlı sosial yardım mexanizminin (tətbiq olunan filtrlərin) təkmilləşdirilməsi, əhalinin gəlir əldə etmək imkanlarının genişləndirilməsi, yoxsul əhalinin sayının əhəmiyyətli dərəcədə azalmasına nail olunması və səmərəli sosial müdafiə sistemini inkişaf etdirməklə yaşlı əhalinin, aztəminatlı ailələrin və sosial cəhətdən xüsusilə həssas qrupların sosial riskinin azaldılması durur.

Aztəminatlı ailələrin şəxsi yardımçı təsərrüfatlarının inkişafı, əmtəə və ya xidmətlərin istehsalı vasitəsilə məşğulluqlarının təmin edilməsi, beləliklə həyat səviyyəsinin yüksəldilməsi məqsədilə pilot rayonlarda sınaqdan keçirilmiş aktiv sosial yardım proqramı olan “Özünədəstək” mexanizminin respublika ərazisində tətbiq edilməsi nəzərdə tutulur.

Eyni zamanda, “Sosial xidmət haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanunu qəbul edilmişdir.

Yeni qəbul edilmiş Qanununa əsasən çətin həyat şəraitində olan insanlara 4 formada 7 növ sosial xidmət göstərilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Qanunun qəbul edilməsi ilə bu qəbildən olan şəxslərə (ailələrə) göstəriləcək xidmətlərin keyfiyyətinin, çeşidlərinin və əhatə dairəsinin bir neçə dəfə artırılması gözlənilir.

Minimum əmək haqqı, pensiyaların minimum məbləği və yaşayış minimumunun həddinin tədricən artırılması ilə yanaşı əlilliyə, ailə başçısının itirilməsinə, sağlamlıq imkanları məhdud uşaqlara, əmək xəsarəti nəticəsində şəxslərə aylıq (və birdəfəlik borc) ödənclərinin, şəhid, müharibə əlilləri, Çernobıl əlilləri, müddətli hərbi qulluqçu və 1 yaşına qədər uşağı olan ailələrin aylıq müavinətlərinin,


- 92 -


xalq, əməkdar fəxri adları olanların, fərdi təqaüdlərin, Milli Qəhrəmanların, 20 yanvar və digər kateqoriyadan olan şəhid ailələrinin və müharibə əlillərinin, Prezident təqaüdünün, şəhid ailə üzvlərinə, müharibə veteranlarının, başqa ölkələrin ərazisində gedən məhəlli müharibələrində və hərbi münaqişələrdə hərbi birləşmələrin tərkibində iştirak etmiş və əmək pensiyası hüququ olmayan müəyyən kateqoriyalı şəxslərin aylıq, uşağın doğulması və radiasiya qəzası nəticəsində zərər çəkərək əlil olan şəxslərə birdəfəlik müavinətlərin artırılması istiqamətində tədbirlər həyata keçiriləcək.

Əhalinin sosial təminat sistemi daha da təkmilləşdiriləcək, sosial xidmət göstərən dövlət müəssisələrinin maddi-texniki bazasının gücləndirilməsi, onların növləri və şəbəkəsinin genişləndirilməsi ilə yanaşı, bu sahədə fəaliyyət göstərən qeyri-dövlət və qeyri-kommersiya təşkilatları sektoru inkişaf etdiriləcəkdir.

Sosial təyinatlı mənzillərin (evlərin) sayı artırılacaq və əhalinin həssas qruplarının bu mənzillərdə yaşaması üçün hüquqi zəmin yaradılacaqdır.

Sosial müavinətlər unifikasiya ediləcək, onların məbləğlərinin artırılması üzrə həyata keçirilən tədbirlər davam etdiriləcəkdir. Uşaqlı ailələrə verilən müavinət sistemi təkmilləşdiriləcəkdir. Ölkədə müasir sosial müdafiə sisteminin qurulması və yoxsulluğun azaldılması məqsədi ilə ailələrin sosial yardımlara olan ehtiyacının müəyyən edilməsi qaydaları təkmilləşdiriləcək, ehtiyac meyarının minimum yaşayış standartlarına uyğunlaşdırılması üçün onun həddi mütəmadi olaraq artırılacaqdır.

Müasir sosial texnologiyalardan istifadə yolu ilə sosial yardımların səmərəliliyi artırılacaq, mövcud ünvanlı dövlət sosial yardımı sistemi ilə yanaşı fəal sosial yardım proqramları (özünədəstək, güzəştli sosial kreditləşmə) da tətbiq olunacaqdır.

Natamam, aztəminatlı, çoxuşaqlı, valideyn himayəsindən məhrum olmuş uşaqları övladlığa götürmüş ailələrə əlavə dəstək mexanizmləri yaradılacaq və himayədarlıq qayğısı sisteminin genişləndirilməsi istiqamətində zəruri işlər həyata keçiriləcəkdir. Yetkinlik yaşına çatmayanların baxımsızlığının profilaktikası üzrə reabilitasiya mərkəzləri, sağlamlıq imkanları məhdud uşaqlar üçün bölgələrdə icma əsaslı reabilitasiya şəbəkəsi genişləndiriləcəkdir.

Əlil şəxslərin cəmiyyətdən təcrid olunmasının qarşısının alınması və sosial infrastrukturdan maneəsiz istifadəsi üçün müvafiq layihələr hazırlanacaq və həyata keçiriləcək, habelə həmin şəxslərin bacarıq və qabiliyyətlərinin inkişaf etdirilməsi, onlar üçün məşğulluq imkanlarının artırılması məqsədi ilə sosial və peşə reabilitasiya müəssisələrinin sayı artırılacaqdır. Əlilliyi olan şəxslərin informasiya və kommunikasiya texnologiyalarından faydalanmaq, kommunikasiya sistemləri vasitəsilə informasiya əldə etmək imkanları artırılacaqdır.

Ahıl vətəndaşlara qayğı və onların sosial müdafiəsi məsələləri daim diqqət mərkəzində saxlanılacaq, bu məqsədlə “Ahıl vətəndaşların sosial müdafiəsinin gücləndirilməsinə dair Dövlət Proqramı (2014-2020-ci illər)” hazırlanacaqdır.

2014-2017-ci illərdə sığorta-pensiya sisteminin öz-özünü tənzimləməsi və müstəqil gələcək inkişafına nail olunması ilə bağlı bu kontekstdə əsas məqsəd və vəzifələrin, həyata keçiriləcək tədbirlərin müəyyənləşdirilməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir.


- 93 -


Bu sahədə həyata keçirilən siyasətin əsas istiqamətlərini aşağıdakılar təşkil edəcəkdir:

- sığorta-pensiya sisteminin fəaliyyətində sığorta prinsiplərinin gücləndirilməsi;- məcburi dövlət sosial sığorta haqlarının strukturunun (işəgötürənlər və

sığortaolunanlar tərəfindən ödənilən hissələrinin) optimallaşdırılması;- fond tərəfindən göstərilən elektron xidmətlərin təkmilləşdirilməsi;- əmək pensiyalarının könüllü yığım komponentlərinin tətbiqi;- qeyri-dövlət pensiya institutlarının formalaşdırılması və inkişaf etdirilməsi.

4.5.2. Məşğulluq siyasətiƏmək və məşğulluq sahəsində milli informasiya sistemi yaradılacaq,

əməkbazarında yaranan vəziyyətin monitorinqi və təhlili sistemi qurulacaq, qeyri-formal məşğulluğun qarşısının alınması üzrə ciddi tədbirlər görüləcəkdir.

Əhalinin məşğulluğunun sosial səmərəliliyinin təmin edilməsinə yönəldilən dövlət məşğulluq siyasətinin formalaşması və əmək ehtiyatlarının səmərəli istifadə edilməsi məqsədilə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 15 noyabr 2011-ci il tarixli, 1836 nömrəli Sərəncamı ilə “Azərbaycan Respublikasının Məşğulluq Strategiyasının həyata keçirilməsi üzrə 2011-2015-ci illər üçün Dövlət Proqramı” təsdiq edilmişdir.

Strategiya ölkədə aparılan iqtisadi islahatlar çərçivəsində məşğulluq və əmək bazarı sahəsində siyasətin təkmilləşdirilməsi əsasında əhalinin məşğulluğunun inkişafına təsir edən investisiya mühitinin yaradılmasına, vergi, gömrük, təhsil və digər müvafiq sahələrlə bağlı siyasətin təkmilləşdirilməsinə, yeni iş yerlərinin açılmasını stimullaşdıran institusional mühitin formalaşmasına yönəldilən siyasi prioritetlərin müəyyən edilməsindən ibarətdir.

2014-2017-ci illərdə məşğulluq sahəsində məqsədlərin həyata keçirilməsi və hədəflərə nail olmaq üçün aşağıdakı tədbirlərin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur:

- ölkədə makroiqtisadi sabitlik sahəsində əldə olunmuş nailiyyətlərin möhkəmləndirilməsi, inflyasiyanın məqbul səviyyədə saxlanmasını dəstəkləyən siyasətin davam etdirilməsi;

- yerli sənaye məhsullarının dünya bazarında rəqabət qabiliyyətinin yüksəldilməsi sahəsində tədbirlərin həyata keçirilməsi;

- regional iqtisadi əlaqələrin genişləndirilməsi;- ədalətli rəqabət mühitinin formalaşdırılması və inkişafı;- elmi tutumlu sahələrin inkişafı ilə bağlı qabaqcıl texnologiya və innovasiyaların

tətbiq edilməsi;- təklif olunan işçi qüvvəsi ilə mövcud iş yerlərinin sayı arasında tarazlığı təmin

edən şəraitin yaradılması;- qeyri-formal məşğulluğun qarşısının alınması;- neft ixracından əldə olunan gəlirlərin bir hissəsinin insan kapitalının inkişafına

istiqamətləndirilməsi;- işsizlərin sosial müdafiəsinin təmin edilməsi, işə düzəlməkdə çətinlik çəkən

vətəndaşların məşğulluğunun təmin edilməsinə kömək edən xüsusi tədbirlərin həyata keçirilməsi;


- 94 -


- sahibkarlığın, kiçik və orta biznesin inkişafının, eləcə də fərdi əmək fəaliyyəti ilə məşğul olanların (xüsusilə də əmək bazarında gərginlik olan ərazilərdə) iqtisadi həvəsləndirilməsinin təmin edilməsi;

- peşə təhsilinin əmək bazarının dəyişən tələblərinə uyğunlaşdırılması məqsədi ilə bu sahədə yeni ixtisas və ixtisaslaşma təsnifatının hazırlanması;

- peşə hazırlığı (əlavə təhsil), iqtisadiyyatın sahələri üzrə əhalinin məşğulluğu və boş iş yerləri haqqında məlumatı əhatə etməklə, əmək bazarının vəziyyətinə dair analitik-informasiya sisteminin yaradılması və tətbiq olunması;

- işləyənlərin layiqli həyat səviyyəsini təmin etmək məqsədi ilə iqtisadiyyatın inkişafından asılı olaraq minimum əməkhaqqının mərhələli artımının həyata keçirilməsi;

- məşğulluq və işsizlik səviyyəsinin real vəziyyətinin qiymətləndirilməsi üzrə tədbirlərin davam etdirilməsi;

- əmək qanunvericiliyinə riayət olunmasına nəzarətin təmin edilməsi;- əmək şəraiti və əməyin ödənilməsi müasir tələblərə cavab verən iş yerlərinin

yaradılması və mövcud iş yerlərinin səmərəliliyinin artırılması;- qeyri-neft sektorunda, xüsusilə aqrar, toxuculuq, emal müəssisələri və xidmət

sahələrinin inkişafı hesabına yeni iş yerlərinin yaradılması;- kənd yerlərində sosial və kommunal infrastrukturun inkişaf etdirilməsi yolu ilə

əhalinin, xüsusən də gənclərin miqrasiya səviyyəsinin azaldılması;- əmək bazarının tələblərini nəzərə alaraq rəqabət qabiliyyətli ixtisaslar üzrə

kadrların hazırlanması istiqamətində peşə təhsili sisteminin təkmilləşdirilməsi;- İSCO-88/İSCO-08 beynəlxalq məşğulluq təsnifatına əsaslanan təkmilləşdirilmiş

peşə və təlim standartlarının hazırlanması və tətbiqi;- işə düzəlməkdə çətinlik çəkən vətəndaşların məşğulluğunun təmin edilməsinə

köməklik göstərilməsi;- qadınların əmək bazarında rəqabət qabiliyyətlərinin artırılması, onlar arasında

sahibkarlığın və özünüməşğulluğun inkişaf etdirilməsi, işsiz və işaxtaran qadınların peşə hazırlığı və əlavə təhsilinin təmin edilməsi;

- gənclərin məşğulluğunun artırılması;- əməkqabiliyyətli əlillərin cəmiyyətə, o cümlədən əmək bazarına

inteqrasiyasının təmin edilməsi, onların məşğulluq səviyyəsinin artırılması;- qaçqın və məcburi köçkünlər üçün peşə hazırlığının təmin edilməsi, onlar

arasında özünüməşğulluğun inkişaf etdirilməsi;- cəzaçəkmə müəssisələrindən azad ediləcək şəxslərin məşğulluğunun təmin

edilməsinə köməklik göstərilməsi məqsədi ilə peşə hazırlığı kurslarının təşkil edilməsi;

- işaxtaran və işsiz vətəndaşların sosial müdafiəsinin ünvanlı dövlət sosial yardımı sistemi ilə əlaqələndirilməsi işinin təkmilləşdirilməsi;

- sosial müdafiəyə xüsusi ehtiyacı olan əhali qrupları üçün yeni iş yerlərinin yaradılması;

- işsizlik müavinətinin minimum məbləğinin artırılması və onun mərhələlərlə minimum yaşayış standartlarına çatdırılması;


- 95 -


- sahə səviyyəsində kollektiv sazişlərin və müəssisə səviyyəsində kollektiv müqavilələrin bağlanması işinin təşkil edilməsinə dövlət nəzarətinin gücləndirilməsi;

- kollektiv saziş və müqavilələrdə məşğulluğun təmin olunması, kadrların hazırlanması və işçilərin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi məsələlərinin əks etdirilməsi;

- əhalinin məşğulluğunun artırılması sahəsində tədbirlərin sosial tərəfdaşlıq prinsipi əsasında həyata keçirilməsi;

- sosial tərəfdaşlığın səmərəliliyinin artırılması məqsədi ilə sosial və iqtisadi məsələlər üzrə daimi fəaliyyət göstərən üçtərəfli komissiyanın yaradılması üçün tədbirlərin həyata keçirilməsi.

4.5.3. Müəllif hüquqları siyasətinin əsas istiqamətləri

Müasir dövrdə rəqəmli texnologiyaların tətbiq olunması, multimedia məhsullarının yayılması və əqli mülkiyyət obyektlərinin internetdə rəqəmli formada geniş istifadəsi bu sahəyə diqqətin daha da artırılmasını tələb edir.

Bununla əlaqədar, ölkəmizdə əqli mülkiyyət sisteminin qarşıdakı illərdə daha sürətli inkişafı əsas götürülməklə əqli mülkiyyətin, müəlliflik hüququnun gələcək inkişafının istiqamətləri öz əksini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2012-ci il 29 dekabr tarixli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş «Azərbaycan 2020: Gələcəyə baxış İnkişaf Konsepsiyası»nda tapmışdır.

Azərbaycanın yaxın gələcək üçün inkişafının prioritet istiqamətlərini müəyyən edən bu sənəddə müəlliflik hüququ sahəsi də prioritet istiqamət kimi qəbul edilərək, bilavasitə bu sahəyə aid olan bir sıra konkret məsələlər daxil edilmişdir.

Konsepsiyada yaradıcılığın, innovasiyaların stimullaşdırılmasına və bazarın tənzimlənməsinə dəstək olan əqli mülkiyyətin əhəmiyyətinin yüksələcəyi qeyd edilərək, əqli mülkiyyət hüquqları prioritet istiqamətlərdən biri kimi qəbul edilmiş və müvafiq tədbirlərin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulmuşdur.

Konsepsiyaya uyğun olaraq, müəllif-hüquq sahəsi üzrə islahatlar aşağıdakı istiqamətlər üzrə aparılır:

- yaradıcı fəaliyyətə, mədəni müxtəlifliyə və yenilikçiliyə yardım məqsədilə hüquq sahiblərinin tanınması və həvəsləndirilməsi;

- istifadəçilərə leqal kontentin daha asan əldə edilməsi və daha çox seçim imkanlarının təmin edilməsi;

- müəllif hüququna aid yeni biznes-modellərin yaranmasına dəstək;- piratçılıqla bağlı qeyri-leqal təkliflərin azalmasına xidmət edən tədbirlərin

həyata keçirilməsi.Agentliyin fəaliyyətinin 2014-2017-ci illərə aid əsas istiqamətləri olan

«Azərbaycan 2020: Gələcəyə baxış İnkişaf Konsepsiyası»na əsaslanır, o cümlədən:1. Əqli mülkiyyətin güclü iqtisadi alətə çevrilməsini, kreativ sənayenin ÜDM-

dəki payının artırılması və bu məqsədlərə xidmət edən milli strategiyanın hazırlanması;

2. İT-İP təsirinin informasiya cəmiyyətində əhəmiyyətinin artırılması və rəqəmli hüquqların idarə edilməsi;


- 96 -


3. Əqli mülkyyətin təhsildəki rolunun artırılması və açıq təhsil resurslarının yaradılması;

4. əqli mülkiyyət mədənikyyətinin formalaşdırılması və hüquq pozuntularına qarşı mübarizənin gücləndirilməsi;

5. Qeyri-maddi mədəni irsin rəqəmli kontentə çevrilməsi və onun səmərəli qorunması;

6. Elektron xidmətlərin genişləndirilməs.

4.5.4. Təhsilin inkişafının prioritetləriTəhsil sahəsində büdcə idarəçiliyinin səmərəliliyinin artırılması və əks-

mərkəzləşdirmənin gücləndirilməsi, təhsilin keyfiyyəti və əhalinin təhsil almaq imkanlarının daha da genişləndirilməsi təhsil sahəsində qarşıda duran əsas məqsədlərdəndir.

Təhsilin bütün pillələrində maddi-texniki bazanın gücləndirilməsi, tədris şəraitinin yaxşılaşdırılması, təhsil sahəsində informasiya texnologiyalarının tətbiqinin genişləndirilməsi və məktəb kitabxanalarının fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi son illər təhsil sahəsinin inkişafı istiqamətində əsas prioritetlərdəndir.

Qeyd olunanlarla yanaşı, Boloniya prosesindən irəli gələn tədbirlərin həyata keçirilməsi, bu sahədə qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi, yüksək ixtisaslı kadrların hazırlanması, o cümlədən neft və qaz gəlirləri hesabına xarici ölkələrdə təhsil almaq imkanlarının genişləndirilməsi qarşıdakı illər ərzində də prioritet təşkil edəcəkdir.

Bu məqsədlərə nail olmaq üçün aşağıdakı tədbirlər həyata keçiriləcəkdir:- təhsilin bütün pillələri üzrə həyata keçirilməsi nəzərdə tutulan tədbirlərə

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 11 iyul 2011-ci il tarixli müvafiq Sərəncamına əsasən hazırlanan Azərbaycan təhsilinin inkişafı üzrə Milli Strategiya çərçivəsində kompleks şəkildə baxılmasının təmin edilməsi;

- təhsildə keyfiyyətin yüksəldilməsi üçün stimullaşdırıcı mexanizmlərin yaradılması, xüsusən, adambaşına maliyyələşdirmə prinsipinin, həmçinin təhsil sahəsində tətbiqi tədqiqatları, eləcə də innovativ fəaliyyəti təşviqləndirən qrant maliyyələşdirməsinin tətbiqinin genişləndirilməsi;

- bütün ümumi təhsil müəllimləri üçün fəal (interaktiv) təlim texnologiyalarının və inklüziv təhsil üzrə məqsədli ixtisasartırmanın təmin edilməsi, hər bir müəllimin İKT bacarıqlarına yiyələnməsi üçün çevik sistem yaradılması;

- ölkə üzrə azyaşlı uşaqların məktəbəqədər təhsilə cəlbolunma səviyyəsi orta Avropa göstəricisi səviyyəsinə çatdırılması (dövlət uşaq bağçaları şəbəkəsinin genişləndirilməsi, şərait və təchizatının yaxşılaşdırılması ilə yanaşı müxtəlif mülkiyyət formasına (bələdiyyə, icma, özəl, ailə bağçaları) aid olan məktəbəqədər təhsil müəssisələrinin yaradılması və fəaliyyətinin dəstəklənməsi);

- 12 illik ümumi təhsil sisteminə keçidlə bağlı müvafiq tədbirlərin davam etdirilməsi;

- xüsusi qayğıya ehtiyacı olan, sağlamlıq imkanları məhdud uşaqlar üçün də müxtəlif korreksiyaedici və inklüziv təhsilin tətbiq edilməsi;


- 97 -


- təhsilin keyfiyyətinin artırılması üçün ilk peşə, orta ixtisas və ali təhsil pillələri üzrə mütəxəssislər hazırlayan təhsil komplekslərinin yaradılması;

- ali təhsil müəssisələri üçün universitet şəhərcikləri (kampuslar) və müvafiq texnoparkların yaradılması;

- elektron təhsil texnologiyalarının tətbiqinin daha da genişləndirilməsi, müəllim və şagirdlər üçün virtual öyrənmə mühitinin formalaşdırılması;

- distant təhsilin inkişafının dəstəklənməsi və ali təhsil müəssisələrində distant təhsilin geniş tətbiq olunması;

- təhsil standartlarının unifikasiyası və Bolonya prosesinin dərinləşməsi ilə yanaşı Azərbaycanın təhsil ocaqlarının, xüsusilə də ali təhsil müəssisələrinin beynəlxalq əlaqələrinin genişləndirilməsi;

- məktəbəqədər təhsil müəssisələrinin şəbəkəsinin optimallaşdırılması, maddi-texniki bazanın möhkəmləndirilməsi, əsaslı təmir və avadanlıqla təminat işinin davam etdirilməsi;

- məktəbəqədər təhsil xidmətlərinin keyfiyyətinin monitorinqi və qiymətləndirilməsi sisteminin yaradılması;

- məktəbəqədər təhsil müəssisələrinin İKT avadanlığı ilə təmin edilməsi, pedaqoji heyətin İKT üzrə təliminin təşkil olunması;

- məktəbəqədər təhsil üzrə monitorinq və qiymətləndirmə sisteminin yaradılması;

- məktəbəqədər təhsilin əhalinin bütün təbəqələri üçün əlçatan olması məqsədilə müxtəlif formaların, o cümlədən qısamüddətli, ailə tipli (icma əsaslı) təhsil xidmətlərinin tətbiqi;

- yeni məktəb binalarının və əlavə korpusların tikintisi, mövcud məktəblərin təmiri nəticəsində çoxnövbəliliyin ləğvi və beşgünlük tədris həftəsinə keçilməklə bütün şagirdlər üçün əlverişli təlim şəraitinin yaradılması;

- məktəblərin istilik sisteminin əsaslı təmiri və bərpa edilməsi; - Təhsil Sektorunun inkişafı üzrə İkinci Layihə çərçivəsində əsas və orta təhsil

pillələri üzrə (V-XI siniflər) fənn kurrikulumlarının hazırlanması; - ümumtəhsil məktəblərinin şəbəkəsinin rasionallaşdırılması və

optimallaşdırılmasının davam etdirilməsi;- İKT-nin texniki imkanlarından istifadə etməklə şagirdlərin təhsilyönümlü

məlumat və təsvirlərdən istifadəsinə şərait yaradılması; - məktəblərdə müəllim heyəti üzrə vakant yerlərin müvafiq kadrlarla təchiz

edilməsi; - əlavə təhsil üzrə modul-kredit sisteminə əsaslanan yeni mexanizmlərin tətbiqi; - texniki-peşə təhsili üzrə yeni kurrikulumun, yeni ixtisas təsnifatının

hazırlanması;- Azərbaycan gənclərinin xarici ölkələrdə təhsil almalarına dair Dövlət Proqramı

çərçivəsində qarşıya qoyulan məqsədlərə nail olmaq üçün beynəlxalq əlaqələrin genişləndirilməsi və normativ-hüquqi bazanın təkmilləşdirilməsi.


- 98 -


4.5.5. Səhiyyənin inkişafının əsas istiqamətləri Səhiyyə sahəsində qarşıya qoyulan əsas məqsədlər ilkin səhiyyə xidmətlərinin

gücləndirilməsi, əhalinin sağlamlığının monitorinqinin genişləndirilməsi məqsədilə məlumat informasiya sisteminin təkmilləşdirilməsi, tibbi sığorta sisteminin yaradılması, səhiyyənin maliyyələşdirilməsi sahəsində islahatların aparılması, tibbi təhsilin islahatı və dövlət sanitariya-epidemioloji nəzarətin təkmilləşdirilməsi və fövqəladə vəziyyətlərə qarşı hazırlığın gücləndirilməsindən ibarətdir.

2014-2017-ci illər ərzində beş yaşadək uşaqlar və analar arasında ölüm hallarını azaltmaq, HIV/AIDS, habelə malyariya, vərəm, şəkərli diabet, ürək-damar və irsi xəstəlik hallarının yayılmasının qarşısını almaq və bu xəstəliklərlə əlaqədar ölüm hallarını azaltmaq sahəsində ardıcıl tədbirlər həyata keçiriləcəkdir. Eyni zamanda, ilkin səhiyyə xidmətinin strukturunun səmərəli təşkili və əhalinin səhiyyə xidmətlərinə əlyetərliliyinin artırılması, analar və uşaqlar arasında qidalanmanın və mikro-nutrientlərlə təminatın yaxşılaşdırılması, genişləndirilmiş İmmunizasiya Proqramının daha da təkmilləşdirilməsi və digər qarşısı alına bilən xəstəliklərin azaldılması, səhiyyə qanunvericiliyinin Avropa Birliyinin standartlarına uyğunlaşdırılması sahəsində aşağıdakı tədbirlər həyata keçiriləcəkdir:

- yolxucu və digər xəstəliklərin aradan qaldırılması üçün “Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış” İnkişaf Konsepsiyasına əsasən hazırlanan müvafiq proqramlar çərçivəsində tədbirlərin davam etdirilməsi;

- səhiyyə sisteminin idarə olunmasının mərkəzləşdirilmiş və əksmərkəzləşdirilmiş formalarının müəyyən edilməsi;

- əhalinin sağlamlığının qorunması, tibbi xidmətlərin keyfiyyətinin daha da yaxşılaşdırılması;

- əhalinin sosial cəhətdən aztəminatlı təbəqələrinə tibbi yardımın göstərilməsi ilə bağlı tədbirlər sisteminin həyata keçirilməsi;

- icbari tibbi-sığorta sisteminə keçidin təmin edilməsi;- tibbi-profilaktika tədbirlərinin əhatəliliyinin və keyfiyyətinin yüksəldilməsi;- yoluxucu xəstəliklərin ləğvinə, digərlərinin isə dinamik şəkildə azalmasına nail

olmaq üçün uşaqların dövlət hesabına planlı immunlaşdırılması; - səhiyyə sektorunun tələblərinə uyğun olaraq tibbi kadr hazırlığının

planlaşdırılması və ailə həkimlərinin hazırlanması; - analar və uşaqlar arasında qidalanmanın və mikro-nutrientlərlə təminatın

yaxşılaşdırılması; - səhiyyə sisteminə ayrılan büdcə vəsaitinin səmərəliliyinin artırılması;- səhiyyə müəssisələrinin dərman və avadanlıq təminatının yaxşılaşdırılması

məqsədilə tibb sənayesi müəssisələrinin yaradılmasının və fəaliyyətinin dövlət tərəfindən dəstəklənməsi;

- bütün ölkə üzrə səhiyyə sahəsində coğrafi məlumat sisteminin yaradılması;- rayonlarda yeni səhiyyə müəssisələrinin inşası və təmir tikinti işlərinin

aparılması;- sanatoriya-kurort müəssisələrinin yaradılması, yenidən qurulması, inkişafı və

infrastruktur təminatının yaxşılaşdırılması;


- 99 -


- ilkin tibbi-sanitar xidmətin səviyyəsinin yüksəldilməsi hesabına xəstəliklərin qarşısının alınmasına, bədən tərbiyəsi və idmanın inkişafı yolu ilə kənd əhalisinin sağlamlığının və yüksək iş qabiliyyətinin qorunması;

- xəstəxanaların sayı və onların çarpayı fondunun optimallaşdırılması, ambulator-poliklinika yardımı göstərən müəssisələrin sayının artırılması.

4.5.6. Elmin inkişafının əsas istiqamətləriElm sahəsində dövlət siyasətinin əsas istiqamətləri Azərbaycan Respublikası

Prezidentinin 4 may 2009-cu il tarixli 255 nömrəli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasında 2009-2015-ci illərdə elmin inkişafı üzrə Milli Strategiya”nın və “Azərbaycan Respublikasında 2009-2015-ci illərdə elmin inkişafı üzrə Milli Strategiyanın həyata keçirilməsi ilə bağlı Dövlət Proqramı”nda öz əksini tapan elmi-texniki potensialın qorunub saxlanılmasından, elm və təhsil sahəsində yüksək ixtisaslı kadrların hazırlanması və onlara qayğı göstərilməsindən, cəmiyyətdə elmi işçilərin nüfuzunun yüksəldilməsinə nail olmaq üçün məqsədyönlü tədbirlər həyata keçirilməsindən ibarətdir.

AMEA-da, digər elmi-tədqiqat müəssisələrində və ali təhsil məktəblərində aparılan fundamental tədqiqatların səmərəliliyinin artırılması, onların nəticələrinin sosial-iqtisadi və digər sahələrdə tətbiqinin təmin edilməsi, Azərbaycanda elmi-texniki potensialın qorunması və inkişaf etdirilməsi, dövlətin informasiya ehtiyatlarının artırılması və innovasiya proseslərinin sürətləndirilməsi, elmi müəssislərdə və ali məktəblərdə aparılan elmi-tədqiqat fəaliyyətlərinin əlaqələndirməsi üzrə işin gücləndirilməsi və alimlərinin yaradıcılıq potensialının tam reallaşdırılması üçün şəraitin yaradılması elm sahəsində qarşıda duran əsas məqsədlərdəndir.

Bu məqsədlərə nail olmaq üçün aşağıdakı tədbirlər həyata keçiriləcəkdir:- fundamental əsasda sosial yönümlü texnologiyaların surətli inkişafını təmin

edəcək elmi-texnoloji nəticələrin hazırlanması və həyata keçirilməsi mexanizminin yenidən qurulması;

- elmin mühüm nəticələrinin ölkənin sosial-iqtisadi və mədəni inkişafında daha geniş istifadə edilməsi məqsədilə normativ-hüquqi bazasının gücləndirilməsi;

- Azərbaycan Respublikasındakı bütün dövlət elmi təşkilatların və ali məktəblərin elmi-tədqiqat işlərinin əlaqələndirilməsi sahəsində Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının fəaliyyətinin gücləndirilməsi;

- elmi təşkilatların fəaliyyətinin qiymətləndirilməsinin prinsiplərinin işlənilməsi və müntəzəm olaraq həyata keçirilməsi;

- mövcud elmi və elmi-texniki potensialın səmərəli istifadə olunması üçün tədbirlərin həyata keçirilməsi;

- elm və təhsilin inteqrasiyasının səmərəli formalarının müəyyən edilməsi və həyata keçirilməsi;

- ölkədə elmi kadrların hazırlanmasını tənzimləmək məqsədilə elmi təşkilatların və ali məktəblərin təklifləri əsasında elmi kadrların hazırlanmasının vahid planının (aspirantura, doktorantura və s.) hazırlanması;

- elmi-texnoloji sahələrdə səmərəli informasiya və kommunikasiya sistemlərinin yaradılması;


- 100 -


- mühüm elmi nəticələrin, dünyəvi yeniliklərin, elmtutumlu mütərəqqi texnologiyaları əsasında İnnovasiya Bankının yaradılması və Milli İnnovasiya Proqramının hazırlanması;

- innovasiya layihələrinin texnoloji əsasları işlənilməklə biotexnologiyanın gələcək inkişafı üçün əsasların yaradılması;

- ekoloji sağlam mühitin yaradılmasını təmin etmək və bu tarazlığın pozulmasının qarşısının alınması üzrə elmi əsasların hazırlanması.

- elmi infrastrukturun təkmilləşdirilməsi, elmin maddi-texniki bazasının müasirləşdirilməsi;

- elmin maliyyələşdirilməsinə dövlət büdcəsi ilə yanaşı, digər mənbələrin də cəlb olunmasının stimullaşdırılması;

- elm və istehsal arasındakı əlaqələrin gücləndirilməsi;- innovasiya potensialının səmərəli istifadəsi və inkişafı üçün müvafiq

qanunvericilik bazasının yaradılması;- innovativ sahibkarlığın və biliklərə əsaslanan iqtisadiyyatın inkişafı üçün

İnformasiya Texnologiyalarının inkişafı Dövlət Fondunun yaradılması;- elmtutumlu məhsulların və texnologiyaların işlənilməsi və tətbiqi üçün

texnoparklar və innovasiya zonalarının yaradılması;

4.5.7. Əhali sakinliyi və demoqrafiya siyasətinin prioritetləriƏhali və onun strukturu ilə bağlı kəmiyyət və keyfiyyət göstəriciləri milli gücün

əsas elementləridir. Azərbaycan xalqının genofondunun qorunması, miqrasiya və demoqrafiya kimi məsələlər milli təhlükəsizlik baxımından olduqca mühümdür. Konsepsiyanın əhatə etdiyi dövrdə ölkə əhalisinin hər il orta hesabla 1,1 faiz artacağı gözlənilir.

Demoqrafik vəziyyətin yaxşılaşdırılması, əhalinin orta ömür yaşının artırılması və digər demoqrafik məsələlərin tənzimlənməsi məqsədilə demoqrafiya və əhali sakinliyinin inkişafı qarşıda duran əsas məqsədlərdir. Bu sahədə siyasətin prioritetləri aşağıdakılar olacaqdır:

- əhalinin ölüm səviyyəsinin ardıcıl sürətdə azaldılması yolu ilə cinslər və yaşlar üzrə ömür müddətinin uzadılması;

- əhalinin bütün sosial-demoqrafik qrupları və təbəqələri üçün sağlam həyat tərzinin yaxşılaşdırılması;

- əhalinin reproduktiv sağlamlığının yaxşılaşdırılmasına yönəldilmiş tədbirlərin həyata keçirilməsi, ailə planlaşdırılması xidmətinin inkişafı və bu barədə əhalinin məlumatlandırılmasının təmin edilməsi;

- aztəminatlı əhaliyə, o cümlədən çoxuşaqlı ailələrə, əlillərə, qaçqın və məcburi köçkünlərə müvafiq xidmətlərin göstərilməsi.

- Dövlət Proqramı vasitəsilə əhalinin kəmiyyət və keyfiyyət artım məsələlərinin həllini tapması;


- 101 -


4.5.8. Əmək miqrasiyası sahəsində prioritetlərƏmək miqrasiyası proseslərinin tənzimlənməsi sisteminin təkmilləşdirilməsi

istiqamətində beynəlxalq əməkdaşlıq davam etdiriləcək, ölkə vətəndaşlarının əməkçi miqrantlar qismində xarici ölkələrə göndərilməsi işinin beynəlxalq təcrübəyə uyğun tənzimlənməsi təmin olunacaqdır. Eyni zamanda, başqa ölkələrdən gələn qaçqınların sosial təminatlardan yararlanmasını tənzimləyən işlək mexanizm yaradılması, xaricdən işçi qüvvəsinin ölkəyə qanunsuz axınının qarşısının alınması, xarici ölkələrdə çalışan vətəndaşlarımızın sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi ilə bağlı müvafiq işlər görüləcəkdir.

Ölkə iqtisadiyyatının davamlı inkişafı və dayanıqlığı, eləcə də irimiqyaslı layihələrin həyata keçirilməsi növbəti illərdə xarici işçi qüvvəsi axınının artacağını proqnozlaşdırmağa əsas verir. Ənənəvi ölkələrlə yanaşı, Orta Asiya ölkələrindən işçi qüvvəsinin gəlməsi meyllərinin arta biləcəyi ehtimalı mövcuddur.

Ölkədə infrastrukturun inkişafı və abadlıq-quruculuq layihələrinin davam etdirilməsi, bir sıra mürəkkəb konstruksiyalı binaların inşası nəzərdə tutulmuşdur və bu layihələrin həyata keçirilməsində əcnəbi mütəxəssislərdən istifadə edilməsi gözlənilir. Bununla yanaşı, neft və qaz sənayesinin daha da inkişaf etdirilməsi ilə bağlı həyata keçirilən işlərdə də təcrübəli əcnəbi mütəxəssislərdən istifadə ediləcəkdir. Qeyd olunanlara əsasən növbəti illərdə iqtisadiyyatın digər sahələrinə nisbətən mədənçıxarma və tikinti sahələrində işləyən əcnəbilərin sayında artımın daha çox olacağı ehtimal olunur.

Qeyri-qanuni əmək fəaliyyəti ilə bağlı sanksiyaların sərtləşdirilməsi və nəzarətin gücləndirilməsi, həmçinin ölkədə olma qaydalarında və viza sistemində edilmiş dəyişikliklər nəticəsində işəgötürənlər tərəfindən əcnəbilərin əmək fəaliyyətlərini qanunvericiliyin tələblərinə uyğun qurulmasının təmin edilməsi ilə əlaqədar olaraq fərdi icazə əsasında işləyənlərin sayı növbəti illərdə artacaqdır.

Əmək miqrasiyası kvotasının tətbiqi və yerli kadr potensialının artırılması üzrə görülən işlər nəticəsində daxili əmək bazarının tələbatına uyğun olaraq əmək miqrasiyasının tənzimlənməsi mümkün olacaqdır və növbəti illərdə daxili əmək bazarında əcnəbilərin xüsusi çəkisinin kəskin artımı gözlənilmir.

Qeyd olunanları nəzərə alaraq 2014-2017-ci illər üçün əmək miqrasiyası sahəsində əsas istiqamətlər və vəzifələr aşağıdakılardır:

- ölkə iqtisadiyyatının dinamik inkişafı nəticəsində əmək miqrasiyasının genişlənəcəyini nəzərə alaraq əmək miqrasiyası proseslərinin idarəedilməsinin təkmilləşdirilməsi, yerli əmək ehtiyatlarından səmərəli istifadə edilməsi;

- xarici ölkələrdə işləyən Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi sahəsində görülən işlərin davam etdirilməsi.

- daxili əmək bazarının ixtisassız əcnəbi işçi qüvvəsi axınından qorunmasının təmin edilməsi;

- yüksək ixtisaslı mütəxəssislərin cəlb olunmasına üstünlük verilməsi;- yerli əmək ehtiyatından səmərəli istifadə edilməsinin təmin edilməsi;- əcnəbiləri işə cəlb edən işəgötürənlərin və yüksək ixtisaslı əcnəbi

mütəxəssislərin yerli kadr hazırlığına cəlb edilməsi;- qeyri-qanuni əmək miqrasiyasının qarşısının alınması;


- 102 -


- xarici ölkələrə getmiş Azərbaycan Respublikası vətəndaşları olan ixtisaslı kadrların ölkənin iqtisadi inkişafına cəlb olunması üçün onların geriyə qayıdışının stimullaşdırılması;

- əməkçi miqrantların, xüsusi ilə xarici ölkələrdə işləyən Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının əmək və sosial hüquqlarının qorunması sahəsində beynəlxalq əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsi;

- beynəlxalq təcrübə öyrənilməklə qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi.- başqa ölkələrdən gələn qaçqınların sosial təminatlardan yararlanmasını

tənzimləyən işlək mexanizmin yaradılması.

4.5.9. Gənclər siyasətinin əsas istiqamətləriAzərbaycan gənclərinin sağlam və fəal həyat tərzini təşviq etmək və onların

cəmiyyətə inteqrasiyasını təmin etmək məqsədi ilə Strategiya və Dövlət Proqramı hazırlanaraq həyata keçiriləcəkdir.

Bu sahə ilə bağlı mövcud olan normativ hüquqi baza mütəmadi olaraq təkmilləşdiriləcək, gənclərin, həmçinin bədən tərbiyəsi və idmanın sistemli inkişafını dəstəkləmək məqsədi ilə rayon (şəhər) icra hakimiyyətləri başçıları yanında gənclərdən ibarət məşvərətçi orqan olan şuralar yaradılacaq, gənclər siyasəti, bədən tərbiyəsi və idman işlərinin qurulması, aparılması və inkişafı işlərinə yerli bələdiyyə orqanlarının fəal surətdə cəlb edilməsi təmin olunacaqdır.

Gənclərin və gənc ailələrin mənzil ehtiyaclarının ödənilməsi məqsədi ilə sosial ipotekanın şərtləri daha da təkmilləşdiriləcək, gənclər, o cümlədən sağlamlıq imkanları məhdud olan gənclər üçün istirahət və təlim mərkəzləri istifadəyə veriləcəkdir.

Gənclər, xüsusən ucqar və kənd yerlərində yaşayan gənclər üçün məlumat məsləhət xidmətləri şəbəkəsi genişləndiriləcəkdir. Gənc nəslin iş bacarıqlarının inkişafı məqsədi ilə gənclərin əmək və iqtisadi əlaqələrə erkən yiyələnməsi üçün səmərəli forma və metodlar tətbiq ediləcəkdir. Ölkə və xarici təhsil müəssisələrini bitirmiş gənc mütəxəssislərin Azərbaycanın bölgələrində işləməsinin təşviq edilməsi, bununla əlaqədar onlar üçün əlavə sosial dəstək mexanizmlərinin (ayrılan müavinətlərin və əməkhaqqına əlavələrin artırılması, xidməti mənzillərin ayrılması və s.) yaradılması və tətbiqi təmin ediləcəkdir.

Gənclərə sosial xidmət göstərən müəssisələrin, eləcə də bədən tərbiyəsi və idman müəssisələrinin maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi üçün aparılan işlər davam etdiriləcək, kadr hazırlığı məsələləri daha da təkmilləşdiriləcək, bu sahədə çalışan mütəxəssislərin sosial müdafiəsi gücləndiriləcəkdir.2014-2017-ci illərdə ölkədə gənclər siyasəti üzrə əsas prioritet istiqamətləri Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2011-ci il 7 iyul tarixli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan gəncliyi 2011-2015-ci illərdə” Dövlət Proqramında daha geniş şəkildə nəzərdə tutulduğu kimi aşağıdakılar təşkil edəcəkdir:

- gənclərin hərtərəfli inkişafı üçün şəraitin yaradılması;- gənclərin gələcəyin tələblərinə cavab verən təhsil almaları üçün bərabər

imkanların təmin edilməsi;


- 103 -


- gənclərin məşğulluğunun artırılması, mülkiyyət formasından asılı olmayaraq müəssisə və təşkilatlara işə düzəlmələri üçün əlverişli şəraitin yaradılması;

- əmək bazarının tələblərinə cavab verən rəqabətədavamlı gənc kadrların hazırlanması;

- dövlət qulluğunda və idarəetmədə peşəkar və bilikli gənclərin sayının artırılması;

- gənc alim və tətqiqatçıların sosial təminatının gücləndirilməsi və məişət problemlərinin həll edilməsi;

- gənclər arasında sahibkarlığın inkişaf etdirilməsi;- gənc ailə institutunun möhkəmləndirilməsi;- gənclərin məlumatlılığının artırılması;- gənclərin vacib ictimai təşəbbüslərinin dəstəklənməsi üçün təşkilatı, maddi və

məlumatlandırma mexanizmlərinin inkişaf etdirilməsi;- gənclərdə müasir düşüncə tərzinin formalaşdırılması, onların idarəetmə və

tətqiqat yönlü fəaliyyətə cəlb edilməsi;- gənclərin regional sosial-iqtisadi və mədəni inkişafından bəhrələnməsi üçün

tədbirlərin həyata keçirilməsi;- gənclərin özünüidarə və iqtisadi baxımdan təminetmə bacarıqlarının inkişaf

etdirilməsi;- gənclərin, o cümlədən gənc əlillərin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi;- gənclər arasında zərərli vərdişlərin yayılmasına qarşı yönəlmiş fəaliyyətlərin

dəstəklənməsi və inkişaf etdirilməsi;- gənclərin inkişafında yerli icra strukturlarının və bələdiyyələrin iştirakının

artırılması, yerlərdə gənclərə diqqətin gücləndirilməsi;- gənclərlə işləyən mütəxəssislərin əlavə təhsilinin təmin edilməsi;- gənclərin və gənclər təşkilatlarının ictimai həyatda təşəbbüskarlığının və

iştirakının stimullaşdırılması;- gənclərin beynəlxalq mübadilə və mədəniyyətlərarası dialoqda iştirakının

dəstəklənməsi;- gənclərin inkişafına yönəlmiş infrastrukturun yaradılması.- gənclərlə bağlı mövcud olan normativ hüquqi bazanın mütəmadi olaraq

təkmilləşdirilməsi;- gənclərin və gənc ailələrin mənzil ehtiyaclarının ödənilməsi üçün sosial

ipotekanın təkmilləşdirilməsi;- ucqar və kənd yerlərində yaşayan gənclər üçün məlumat-məsləhət xidmətləri

şəbəkəsinin genişləndirilməsi;- gənc mütəxəssislərin Azərbaycanın bölgələrində işləməsinin təşviq edilməsi;- gənclərə sosial xidmət göstərən müəssisələrin maddi-texniki bazasının

möhkəmləndirilməsi;- gənclərə sosial xidmət göstərən müəssisələrdə çalışan mütəxəssislərin

mütəxəssislərin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi;


- 104 -


4.5.10. İdman siyasətinin əsas istiqamətləriNövbəti illərdə də idman siyasəti şəxsiyyətin harmonik və hərtərəfli inkişafı,

onun sağlamlığının möhkəmləndirilməsi, asudə vaxtın səmərəli təşkil edilməsi sahəsində bədən tərbiyəsinin və idmanın rolunun artırılmasına və ölkə idmançılarının dünya miqyasında yeni nailiyyətlərin əldə edilməsi üçün müvafiq şəraitin yaradılmasına istiqamətlənəcəkdir. Bununla əlaqədar aşağıdakı istiqamətlərdə tədbirlər həyata keçiriləcəkdir:

- uşaq, yeniyetmə və gənclər arasında bədən tərbiyəsi və idmanın geniş təbliğ olunması;

- əhalinin bütün təbəqələrindən olan insanların fiziki inkişaf səviyyəsinin yüksəldilməsi üçün lazımı şəraitin yaradılması;

- idman növləri üzrə milli yığma komandalara namizədlərin hazırlanması;- idman növləri üzrə milli yığma komandaların Olimpiya Oyunlarına, dünya və

Avropa çempionatlarına və digər rəsmi beynəlxalq yarışlara hazırlığının və iştirakının təmin edilməsi;

- məşqçi-müəllimlərin hazırlanması və ixtisaslarının artırılması;- bədən tərbiyəsi və idman sisteminin hüquqi, sosial və iqtisadi bazanın

təkmilləşdirilməsi;- bədən tərbiyəsi və idmanın maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi və

inkişaf etdirilməsi;- bədən tərbiyəsi və idman sahəsində elmi-metodiki təminat sisteminin

təkmilləşdirilməsi;- bədən tərbiyəsi və idman sahəsində beynəlxalq əlaqələrin daha da

genişləndirilməsi.- gənclərin sağlam və fəal həyat tərzini təşviq etmək və onların cəmiyyətə

inteqrasiyasını təmin etmək üçün Dövlət Proqramları, Milli Strategiyaların qəbul edilməsi;

- bədən tərbiyəsi və idmanın sistemli inkişafını təmin etmək üçün yerli icra hakimiyyətləri yanında məşvərətçi orqan olan şuraların yaradılması və bələdiyyələrin iştirakının təmin edilməsi;

- müvafiq idman növləri üzrə ixtisaslaşdırılmış təlim-idman bazalarının yaradılması;

- ölkədə fəaliyyət göstərən bütün respublika idman federasiyaları, idman klubları (peşəkar klublar), uşaq-gənclər idman məktəbləri üçün müvafiq idman növləri üzrə ixtisaslaşdırılmış təlim-idman bazaları yaradılacaqdır.

4.5.11. Mədəniyyət siyasətinin əsas istiqamətləriBeynəlxalq əməkdaşlıq prinsipini, bütün dövlətlərlə mehriban qonşuluq

əlaqələrinin yaradılması və saxlanılması zərurətini, Azərbaycanın mədəni sərvətlərinin təbliğində və mədəniyyətlərarası dialoqun həyata keçirilməsində mədəniyyətin başlıca vasitələrdən biri olduğunu nəzərə alaraq ümumdünya irsinin ayrılmaz hissəsi olan Azərbaycanın mədəni irsinin qorunması, qloballaşma şəraitində mədəni çeşidliliyin inkişaf etdirilməsini vacib hesab edərək xüsusilə postsovet məkanında münaqişələrin qarşısının alınması vasitəsi kimi mədəniyyətlərarası


- 105 -


dialoqun yaradılması, xaricdə yaşayan azərbaycanlıların mədəniyyətinin özünəməxsusluğunun dəstəklənməsi, Azərbaycan mədəniyyətinin xaricdə təqdim və təbliğ edilməsi, həmçinin xarici mədəniyyətlərin ən parlaq nümunələrinin Azərbaycanda yayılmasına yardım göstərilməsi, eləcə də Azərbaycanşünaslığı inkişaf etdirmək və gələcək nəsillərə çatdırmaq, Azərbaycana aid materialların respublikaya gətirilməsi üçün müvafiq tədbirlərin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur.

Həmçinin xaricdə yaşayan azərbaycanlılara texniki-təşkilati və məşvərət dəstəyinin göstərilməsi vasitəsilə dünyada Azərbaycan mədəniyyətini təbliğ edən şəbəkənin genişləndirilməsi və Azərbaycan mədəniyyətinin xaricdə təmsil və təbliğ edilməsi məqsədilə xarici ölkələrdə Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət Mərkəzlərinin yaradılması istiqamətində müvafiq işlər aparılacaqdır.

Bu istiqamətdə həyata keçirilməsi nəzərdə tutulan tədbirlər aşağıdakılardan ibarət olacaqdır:

- Qeyri-maddi mədəni irsin tərkib hissələrinin qorunub saxlanılması, bu sahədə qanunsuz mənimsənilmələrin və əsassız itkilərin qarşısının alınması, folklor nümunələrinin və ənənəvi biliklərin YUNESKO-nun xüsusi qorunma siyahısına daxil edilməsi üçün əlavə tədbirlərin həyata keçirilməsi;

- Azərbaycana məxsus mədəni sərvətlərin, o cümlədən muzeylərdə, kitabxanalarda və arxivlərdə qorunub-saxlanılan və ictimai varidat sayılan mədəni irs və digər əqli mülkiyyət nümunələrinin mərkəzləşmiş şəkildə rəqəmləşdirilməsi, mühafizəsi, hüquqi qorunması və beynəlxalq təşkilatlarla, həmçinin xarici dövlətlərin aidiyyəti qurumları ilə mübadiləsi təmin edilməsi;

- Azərbaycan dilinin, Azərbaycan mədəniyyəti və tarixinin dünya ölkələrinə tanıdılması məqsədi ilə xüsusi tədbirlərin həyata keçirilməsi;

- Arxeoloji zonaların və qədim şəhər yerlərinin tədqiqinin başa çatdırılması və həmin ərazilərin mədəniyyət və turizm təyinatlı istifadəyə uyğunlaşdırılması məqsədi ilə zəruri işlər həyata keçirilməsi;

- Beynəlxalq standartlara uyğun muzey əşyaları haqqında məlumatların elektron bazasının yaradılması və muzeylərin mərkəzləşdirilmiş informasiya sisteminin təşkil edilməsi;

- Muzeylərin əsaslı təmiri və tikintisi, onların maddi-texniki bazasının gücləndirilməsi, yeni muzeylərin yaradılması işləri davam etdirilməsi;

- Ölkədə xüsusi sosial qrupların mədəniyyət obyektləri və xidmətlərindən istifadə etmə imkanlarının genişləndirilməsini nəzərdə tutan fəaliyyətin inkişaf etdirilməsi;

- Azərbaycan xalqının zəngin adət və ənənələrinin təbliği, milli bayram və mərasimlərin qorunub saxlanılması, tarixi rəmz və abidələrin bərpası, milli musiqi və rəqslərin təşviqi, şifahi xalq yaradıcılığının qorunması, xalq oyun və tamaşalarının bərpası, təsviri, dekorativ və miniatür sənətinin zəngin ənənələrinin inkişaf etdirilməsi, dünyanın nüfuzlu muzeylərində saxlanılan Azərbaycan incəsənəti nümunələrinin öyrənilməsi;

- İnformasiya-kommunikasiya texnologiyalarının geniş tətbiqi;


- 106 -


- Milli kinonun öz ənənələrini bərpa etmək, onu dünyada cərəyan edən kinematoqrafik proseslərin axarında inkişaf etdirilməsi və beynəlxalq tələblərə cavab verən səviyyəyə yüksəldilməsi;

- Azərbaycan Respublikasının mədəni irsinin qorunmasının təmin edilməsi, o cümlədən daşınar mədəniyyət sərvətlərinin, muzey fondlarının artırılması;

- mədəniyyətin inkişafında iqtisadi proseslərin fəallaşması, şəbəkəyə daxil olan qeyri-dövlət resurslarının artırılması;

- regionlararası mədəni əlaqələrin möhkəmləndirilməsi və milli mədəniyyətin ümumdünya mədəni proseslərinə inteqrasiyası;

- Azərbaycan Respublikasının tarixi-mədəni irsinin və mədəni potensialının qorunması, onların muzeylər vasitəsilə təbliğinin genişləndirilməsi;

- muzeylərdə yeni təbliğat vasitələrinin yaradılması və tətbiqi; - muzeylər və digər sahə təşkilatları – turizm, təhsil, KİV, sosial mühit, orta və

kiçik sahibkarlıq və s. arasında əməkdaşlıq və kooperasiya sisteminin yaradılması;

- yeni muzeylərin yaradılması, o cümlədən muzeylərin fəaliyyətinin bazar münasibətlərinə uyğunlaşdırılmasının təmin edilməsi.

- kitabxana fondlarının ölkəşünaslığa və diyarşünaslığa dair materiallarla zənginləşdirilməsi, kitabların və digər çap məhsullarının alınması;

- ölkəşünaslığa dair xarici ölkə kitabxanalarında saxlanılan ədəbiyyatın müəyyənləşdirilməsi və çatışmayan nüsxələrin ölkəyə gətirilməsi;

- kitabxanalarda müasir informasiya texnologiyalarının tətbiqi, kompüterləşdirilmiş kitabxana infrastrukturunun, elektron informasiya resurslarının və müxtəlif sahələr üzrə elektron kitabxanaların yaradılması və inkişafı;

- kitabxana şəbəkəsinin idarə olunması və kadr islahatlarının həyata keçirilməsi;- kitabxanaların beynəlxalq əlaqələrinin inkişafı və genişləndirilməsi;- kitabxana işi sahəsində elmi tədqiqatların aparılması, kitabların hazırlanması və

nəşri;- kitabxanaların maddi-texniki bazasının inkişafı və modernləşdirilməsi;- yeni dislokasiya xəritəsi əsasında (kitabxanası olmayan yeni salınmış qəsəbə,

kənd və digər yaşayış massivlərində) inşa edilməsi, əsaslı təmiri, yenidən qurulması və modernləşdirilməsi;

4.5.12. Ekologiya siyasətinin əsas istiqamətləriAzərbaycan Respublikasında həyata keçirilən ekoloji siyasətin əsas məqsədi

indiki və gələcək nəsillərin ehtiyaclarının təmin edilməsi naminə mövcud ekoloji sistemlərin, iqtisadi potensialın qorunması və təbii ehtiyatlardan səmərəli istifadə edilməsi ilə davamlı inkişafın təmin edilməsindən ibarətdir.

Bu sahədə həyata keçiriləcək əsas tədbirlər aşağıdakılardan ibarət olacaqdır:- sənaye müəssisələrinin “yaşıl iqtisadiyyat” prinsipi əsasında fəaliyyət

göstərilməsinə nail olmaq;- enerji effektliyinin təmin olunması;- meşə ilə örtülü sahələrin artırılması;


- 107 -


- yaşıllıq sahələrinin artırılması;- təmizlənmiş tullantı sularından təkrar, o cümlədən yaşıllıqların suvarılmasında

istifadə;- xüsusi mühafizə olunan təbiət ərazilərinin inkişafı;- biomüxtəlifliyin davamlılığının təmin edilməsi;- səhralaşmanın qarşısının alınması;- deqredasiyaya uğramış torpaqların bərpası;- su ehtiyatlarının, o cümlədən transsərhəd su ehtiyatlarının idarə olunması;- xəzər dənizinin ətraf mühitinin mühafizəsi;- atmosfer havasının avtomatlaşdırılmış monitorinq sisteminin yaradılması;- hidrometroloji müşahidə və monitorinq sisteminin modernləşdirilməsi;- Abşeron yarmadasında çirklənmiş ərazilərin, o cümlədən göllərin ekoloji

bərpası;- bərk məişət və sənaye tullantılarının vahid idarə olunması;- təhlükəli, o cümlədən tibbi tullantıların idarə olunması;- alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadənin genişləndirilməsi;- ekoloji qanunvericiliyin Avropa qanunvericiliyinə uyğunlaşdırılması;- ekoloji sahədə kadr potensialının gücləndirilməsi;- əhalinin ekoloji maarifləndirilməsi;- iqtisadi inkişafı xammal bazası ilə təchiz etmək üçün yeni xammal yataqlarının

aşkar edilməsi.

4.5.13. Diasporla iş üzrə fəaliyyətin əsas istiqamətləri2014-2017-ci illərdə diasporlarla iş üzrə fəaliyyətin əsas istiqamətlərini

aşağıdakılar təşkil edəcəkdir:- Azərbaycan həqiqətlərinin dünya ictimaiyyətinə çatdırılması;- Azərbaycan xalqının mədəni irsinin və qədim tarixinin təbliği;- Azərbaycan diaspor təşkilatlarının fəaliyyətinin koordinasiyası və təbliğat

işində müasir informasiya texnoqiyalarının tətbiqi;- xarici ölkələrdə yaşayan azərbaycanlıların birliyinin təmin olunması və

təşkilatlanması;- xaricicdə yaşayan azərbaycanlıların yerli cəmiyyətə inteqrasiyasının

sürətləndirilməsi, ictimai-siyasi fəallığın artırılması, hüquq və azadlıqlarının müdafiəsi;

- xaricdə yaşayan azərbaycanlıların Azərbaycan Respublikası ilə əlaqələrinin möhkəmləndirilməsi;

- xarici ölkələrdə yaşayan azərbaycanlı gənclərdə vətənpərvərlik hisslərinin gücləndirilməsi, onların tarixi vətənə bağlılığının möhkəmləndirilməsi.

- türk dünyasının birliyi ideyalarının yayılması və həyata keçirilməsi;- digər xalqların diasporları ilə əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsi.


- 108 -

Konsepsiyanın reallaşdırılmasının əsas nəticələri

Konsepsiyanın reallaşdırılmasının əsas nəticələri

Konsepsiyada nəzərdə tutulmuş tədbirlərin həyata keçirilməsi aşağıdakı hədəflərə nail olunmasını təmin edəcəkdir:

- makroiqtisadi sabitliyin qorunub saxlanılması;- sosial yönümlü siyasətin davamlılığının təmin edilməsi;- iqtisadi tənzimləmənin alət və mexanizmlərinin səmərəliliyinin

yüksəldilməsi;- rəqabət mühitinin təkmilləşdirilməsi;- ölkənin iqtisadi potensialının gücləndirilməsi və onun daha dolğun

reallaşdırılması;- inflyasiyanın məqbul həddə saxlanılması;- büdcə xərclərinin səmərəliliyinin artırılması;- milli iqtisadiyyatın rəqabətqabiliyyətlilik səviyyəsinin daha da yüksəldilməsi

və onun intellektual-texnoloji səviyyəsinin yüksəldilməsi;- iqtisadiyyatın diversifikasiyasının sürətləndirilməsi və optimal iqtisadi

strukturun təmin edilməsi;- qeyri-neft sektorunun dinamik inkişafının təmin edilməsi;- ölkənin ixrac potensialının artırılması;- qeyri-neft məhsullarının ixracının genişləndirilməsi; - ölkənin enerji, ərzaq və ekoloji təhlükəsizliyinin təmin olunması;- ölkənin malik olduğu təbii sərvətlərdən səmərəli istifadə edilməsi;- sahibkarlıq subyektlərinin fəaliyyəti üçün biznes mühitinin daha da

təkmilləşdirilməsi;- regionların sosial-iqtisadi inkişafının sürətləndirilməsi və regionlar arasında

mövcud olan diferensiasiyanın minimuma endirilməsi; - milli istehsalçıların xarici bazarlarda mövqelərinin möhkəmləndirilməsi və

onların maraqlarının müdafiəsinin gücləndirilməsi;- ÜTT prinsipləri çərçivəsində daxili bazarın qorunması;- əhalinin həyat səviyyəsinin daha da yaxşılaşdırılması, o cümlədən

yoxsulluğun və işsizliyin azaldılması, ölkədə orta təbəqənin xüsusi çəkisinin artması;

- infrastruktur təminatının yaxşılaşdırılması, o cümlədən əhalinin keyfiyyətli kommunal xidmətlərlə təminatı səviyyəsinin yüksəldilməsi;

- əhaliyə göstərilən sosial xidmətlərin (təhsil, səhiyyə, mədəniyyət, sosial müdafiə) məzmununun müasirləşdirilməsi və onun keyfiyyətinin artırılması;

- elmin istehsala inteqrasiyasının daha da gücləndirilməsi;- məşğulluğun optimal səviyyəsinin təmin edilməsi, o cümlədən əhalinin

həssas təbəqələrinin (gənclərin, qadınların, əlillərin) faydalı əməklə məşğulluq səviyyəsinin yüksəldilməsi.


- 109 -


2014-2017-ci illərdə azərbaycan respublikasının … · web viewtəhsilin...

Documents