2012 teoria prawa wykłady

8/19/2019 2012 Teoria Prawa Wykłady

1/35

TEORIA PRAWA dr hab. prof. US S. Czepita

Obowiązują nastpują!e rozdzia"#$ II% I&% &% &I% &III% I'% '% 'I% 'III.

W#("ad )% *+.)*.,*), r.

MODELE OGÓLNEJ REFLEKSJI NAD PRAWEM

-istor#!znie w#r/ni0 1o/na trz# 1ode2e o32nej re4e(sji nad prawe1). 5i2ozo6i prawa,. 7ur#spruden!ji o32nej+. Teorii prawa

). 8adanie1 o32nej re4e(sji nad prawe1 jest 62ozo6!zna ana2iza prawa.Poszu(iwanie je3o istot# warto9!i% !e2w. 5i2ozo6!zne rozwa/ania nadprawe1 1ają !zsto !hara(ter spe(u2a!#jn#% prze!iwstawianerozwa/anio1 e1pir#!zn#1. W s(rajnej posta!i !hodzi o aprior#!zneposzu(iwanie istot# prawa nieza2e/nie od badania fa(t#!zniefun(!jonują!#!h s#ste1w prawn#!h. Te3o rodzaju rozwa/ania rea2izowanesą przede wsz#st(i1 przez r/ne3o rodzaju re4e(sje nad prawe1natura2n#1 : 1ode2 ten do1inowa" we 5ran!ji% W"osze!h% ;ie1!ze!h.

,. 7ur#spruden!ja o32na u(szta"towana zosta"a w po"owie 'I' w. 3"wnie wre4e(sji an32osas(iej. Pre(ursore1 te3o 1ode2u b#" twr!a poz#t#wiz1u J.Austin.

8adanie1 o32nej re4e(sji nad prawe1 jest przede wsz#st(i1 uporząd(owaniesiat(i poj!iowej nau( prawn#!h. 7ur#spruden!ja o32na nie rozwiązuje zate11er#tor#!zn#!h prob2e1w nau( prawn#!h% nawet na na najni/sz#1 stopniu%

jed#nie opra!owuje% porząd(uje aparatur poj!iową nau( prawn#!h.

+. Teoria prawa< 1ode2 najp=niejsz#% u(szta"towan# na po!ząt(u '' w. 7e3opodstaw szu(a0 1o/na w 62ozo6i poz#t#wist#!znej i s!jent#st#!znej wizjinau(i.

Prob2e1 o32nej re4e(sji opra!owa" !a"(owi!ie sa1odzie2nie L.Petrażycki>rozwiną" je3o u!ze? 7erz# @ande. Ce2e1 o32nej re4e(sji nadprawe1 jest budowa zespo"u uporząd(owan#!h i nau(owo uzasadnion#!htwierdze? o prawie w r/n#!h je3o aspe(ta!h.

8 jednej stron# !hodzi oprawo% ja(o zesp" w#powiedzi jz#(ow#!h%przepis# prawne i a(t# nor1at#wne% nor1# prawne% jz#( prawn#. W dru3iejwarstwie !hodzi o badanie prawa% ja(o zjawis(a spo"e!zne3o% o fa(t#

(szta"towania si prawa w pewien sposb i je3o oddzia"#wanie% w sz!ze32no9!ia(t# stosowania prawa% przestrze3ania i prze(ra!zania prawa. W rezu2ta!ieo32na re4e(sja uprawiana% ja(o teoria prawa 1a !hara(ter niejednorodn#. 8

jednej stron# prowadzi si badania nad prawe1% ja(o jz#(ie1 ana2o3i!zn#1 dobada? jz#(oznaw!z#!h. 8 dru3iej% badania nad zjawis(ie1% fa(te1 ana2o3i!zniedo bada? so!jo2o3i!zn#!h.

W pierwotn#1 1ode2u za("adano% /e re4e(sja teoret#!zna 1a b#0 neutra2naa(sjo2o3i!znie. W tra(!ie rea2iza!ji 1ode2u w !oraz wi(sz#1 stopniupodej1owano re4e(sj a(sjo2o3i!zną zarwno w aspe(!ie opisow#1 >dot#!zą!#1te3o% ja(ie warto9!i s#ste1u prawa !hronią !z# rea2izują% ja( i w aspe(!ie

d#re(t#wa2n#1 >dot#!zą!#1 te3o% ja(ie warto9!i prawo powinno !hroni0 !z#rea2izowa0. 7edno!ze9nie o(aza"o si% /e budowa uporząd(owane3o zespo"utwierdze? o prawie w#1a3a (2arownej i pre!#z#jnej aparatur# poj!iowej. W

1


2/35

efe(!ie pro3ra1 o32nej re4e(sji nad prawe1% ja(o teorii w!h"oną" istotnee2e1ent# pro3ra1u 62ozo6i prawa i jur#spruden!ji o32nej.

W#("ad ,% )*.)*.,*), r.

POJ!IE NORM" POS#POWANIA$ JEDNO%NA!%NO&!

Od nor1# postpowania w#1a3a si z jednej stron# b# posiada"ao(re92one e2e1ent# tre9!iowe >ws(azanie adresata% o(o2i!zno9!i i obowiąz(owe3opostpowania% za9 z dru3iej : b# b#"a w#powiedzią jednozna!zną. Odr/nia si wt#1 za(resie jednozna!zno90 jz#(ową nieza2e/ną od (onte(stu i s#tua!#jnąpo2e3ają!ą na t#1% /e !ho0 dana w#powied= w oderwaniu od (onte(stu 1o3"ab#b#0 r/nie rozu1iana% (onte(st przesądza o w#borze jedne3o za"o/enia ja(w"a9!iwe.

Norma staje się pewnym wzorcem idealnym, bo żadna faktycznie sformułowana

wypowiedź normatywna nie jest jednoznaczna, może być tylko bliżej lub dalej tegowzorca.Norma jest, więc pojęciem granicznym. ojęcie normy staje się postulatemmetodologicznym !r"b wszystko np. w wykładni, żeby to czego oczekujesz było jak najbardziej zbliżone do wzorca#. $ego nigdy nie da się osi%gn%ć, ze względu nawła&ciwo&ci języka. $u pojawia się problem tzw. otwartej tekstowo&ci pojęć generalnyc'(empirycznyc'). *akby było tak, że norma jest całkowicie precyzyjna i nasza decyzja przestrzegać normy czy też nie (m"wimy o normac' moralnyc'), miałaby tylko wymiar poznawczy + w to zawsze wmieszany jest element oceny, bo normy te z natury rzeczy s%niedookre&lone i nie jest to bł%d. natury rzeczy normy etyczne i normy moralne s% innei z natury rzeczy nie mog% być doprecyzowane. Natomiast, je&li c'odzi o normy prawne,to należy d%żyć do ic' doprecyzowania + prawo musi być precyzyjne. -ędzia musiwiedzieć czy przekroczył, wykonał sw"j obowi%zek czy też nie, przekroczył zakaz czy też nie. $utaj c'odzi o to, żeby maksymalnie doj&ć do wzorca jednoznaczno&ci, a to nigdy nie

będzie osi%gnięte w pełni.

T#po2o3ii nor1 na ind#widua2ne i 3enera2ne nie na2e/# 1#2i0 z podzia"e1 nor1na o32ne% jednost(owe i puste. Br#teriu1 pierwsze3o podzia"u jest sposbws(azania adresata. ;ato1iast (r#teriu1 dru3ie3o< i2o90 adresatw w dan#11o1en!ie. ;ie(ied# jedna( w jz#(u prawn#1 i prawni!z#1 uto/sa1ia siter1in# >a nie poj!ia nor1a o32na i nor1a 3enera2na.

W se1ant#!e nor1 odr/nia si nor1# autono1i!zne i heterono1i!zne%prz# !z#1 odr/nienie to 1a wie2e zna!ze? > auto nomos + w"asne re3u"#%nor1#. O32nie 1wią! nor1# autono1i!zne to ta(ie% w (tr#!h adresat inor1odaw!a to jedna i ta sa1a osoba% a heterono1i!zne to ta(ie% w (tr#!hadresat i nor1odaw!a to r/ne osob#.

Sz!ze32na (ate3orią nor1 są n'r(y ce)'*e +ce)'*',ci'*e-. O i2ezw#("e nor1# >za!howania% postpowania w#zna!zają obowiąze( o(re92one3oza!howania swoi1i tre9!i% o t#2e nor1# !e2owe ws(azują na obowiąze( rea2iza!jio(re92one3o !e2u% prz# !z#1 d2a rea2iza!ji te3o !e2u niezbdne jest% na 3run!ieo(re92onej wiedz#% podj!ie o(re92on#!h dzia"a?% (tre nie są jedna( opisane wtre9!i nor1#. ;or1# !e2owe odr/ni0 na2e/# od d#re(t#w !e2owo9!iow#!h.

Prze!iwstawienie nor1 (on(retn#!h i abstra(!#jn#!h rozu1iane jest w tensposb% /e dot#!z# nor1 w#zna!zają!#!h obowiąz(i a(tua2ne i nor1

w#zna!zają!#!h obowiąz(i poten!ja2ne.D nie istnieją nor1# zezwa2ają!e% istnieją przepis# zezwa2ają!e

2


3/35

Wbrew powsze!hnie prz#jt#1 (on!ep!ją odr/nienie nor1 za(azują!#!h ina(azują!#!h nie jest odr/nienie1 rodzajw nor1% a odr/nienie1 s's'/u*ys0'*ienia n'r(y.8e wz32du na !hara(ter#st#( 2udz(i!h !z#nw (a/da nor1a 1a nieja(o dwiestron#.

7e/e2i na(azuje w#(ona0 !z#n C to jedno!ze9nie do1#92nie za(azuje zanie!haniaw#(onania te3o !z#nu. 7e/e2i nato1iast za(azuje w#(onania !z#nu C% to

jedno!ze9nie do1#92nie na(azuje 3o nie w#(on#wa0% zanie!ha0 w#(onania.

Trad#!#jnie prob2e1at#( san(!ji w prawie uj1owano w (on!ep!ji nor1#prawnej% ja(o nor1# trj!z"onowej. Tzw. trj!z"onowa (on!ep!ja pod2e3a (r#t#!e z!o naj1niej dw!h powodw$

) Od dawna zaobserwowano% /e w s#ste1ie prawn#1 w#stpują nor1#prawne nieposiadają!e san(!ji tzw. 2egesimperfecta

, Bon!ep!ja ta nie potra6 w#ja9ni0 statusu san(!ji% ja(o !z9!i nor1#

8arzutw t#!h uni(a (on!ep!ja nor1# san(!jonowanej i san(!jonują!ej% ja(onor1 sprz/on#!h.

Wed2e tej (on!ep!ji nor1a san(!jonowana to nor1a o stru(turze$je/e2iw#stąpią warun(i W)% to pod1iot A) 1a obowiąze( w#(ona0 !z#n C).

;ato1iast nor1a san(!jonują!a to nor1a o stru(turze$ je/e2i w#stąpiąwarun(i W, po2e3ają!e na t#1% /e pod1iot A) nie w#(onuje C)% to pod1iot A,>zw#(2e or3an w"adz# pub2i!znej 1a obowiąze( w#(ona0 !z#n C, >w#1ierz#0

san(!j% (tra jest ta( dobrana% /e w#(onanie C, przez A jest bardziejdo2e32iwe d2a A) ni/ w#(onanie przez nie3o !z#nu C).

8wiąze( po1idz# ni1i jest związ(ie1 fun(!jona2n#1 >w tej (on!ep!jitzn. nor1a san(!jonują!a zosta"a ustanowiona !e2e1 zabezpie!zeniafun(!jonowania nor1# san(!jonowanej. Ustawodaw!a 1o/e jedna( z ja(i!h9 wz32dw nie zabezpie!z#0 ja(iej9 nor1# nor1ą san(!jonują!ą>przez niedopatrzenie bąd= !e2owo.;or1# san(!jonowane i san(!jonują!e tworzą nie t#2(o par#% a2e ta(/e"a?!u!h#.W rze!z#wisto9!i w prz#pad(u prze(ro!zenia nor1# san(!jonowanejtowarz#szą jej nor1# re3u2ują!e r/norodne !z#nno9!i or3anw pa?stwaz1ierzają!e do usta2enia !z# rze!z#wi9!ie nor1a san(!jonowana zosta"aprze(ro!zona i uru!ho1ienia odpowiedniej pro!edur#% w ra1a!h% (trejo(re92one1u or3anowi powierzono obowiąze( w#(ona0 san(!je. 8ate1nor1ie san(!jonują!ej towarz#szą 3"wnie nor1# o(o"o< san(!jonują!e.

#"P" W"POWIED%I D"REK#"WALN"!1

W se1iot#!e w9rd d#re(t#w !e2owo9!iow#!h opr!z nor1 w#r/nia si2yrekty*y ce)'*',ci'*e oraz re3u0y sensu c4ynn',ci k'n*enc5'na)nyc6.Dyrekty*y ce)'*',ci'*e to w#powiedzi ws(azują!e% !o na2e/# u!z#ni0% ab#

osią3ną0 o(re92on# !e2% nie(ied# 1wi si% /e for1u"ują one powinno90warun(ową >je92i !h!esz otworz#0 o(no to powiniene9 prze(r!i0 i po!ią3ną0

3


4/35

(2a1(. Sporn#1 prob2e1e1 jest to !z# d#re(t#w# !e2owo9!iowe są prawdziwe!z# fa"sz#we% poniewa/ są jed#nie przefor1u"owanie1 zda? o pewn#1za!howaniu >tzn. zda? anan(ast#!zn#!h% a je3o s(ut(a1i !z# nie prz#s"u3uje i1warto90 2o3i!zna.W9rd d#re(t#w !e2owo9!iow#!h w#r/ni0 1o/na ta(ie$ 1a !hara(ter te!hni!zn#%prz#rodni!z# >d#re(t#w# te!hni!zne oraz ta(ie% (tr#!h związe( po1idz#!z#i19 dzia"anie1 a !e2e1 bazuje na !z#i19 a(!ie stanowienia !z# de!#zji. >7e/e2i!h!esz dosta0 !u(ier(a to najpierw zjedz obiade(< d#re(t#w# tet#!zne.

Re3u0y sensu tow#powiedzi% (tre 1wią /e pewne za!howania na2e/#tra(towa0 w pewien o(re92on# sposb >np. podniesienie r(i to 3"os za.Sąna(aza1i postpowania Fta( ja(b#1 !o9 rozu1ia" ja(oG. Co ozna!za na(azrozu1ienia np. re3u"a sensu ja( (to9 1ijają! nas podniesie (ape2usz i opu9!i towita si z na1i% ja(i jest status tej re3u"# sensu. Chodzi o to% /eb# te re3u"# sensub#"# na(aza1i rozpoznawania. To jest istotą (u2tur#% bo 2udzie t#1 si r/nią odzwierząt% /e zwierzta t#2(o widzą 9wiat w (ate3oria!h 6z#(a2n#!h. ;p. 2udziepatrzą na bia"o !zerwoną Fsz1atG i widzą 4a3.odstawowymi regułami sensu

s% reguły znaczeniowe sł"w, reguły języka + konstytuuj% akty m"wienia w danym języku (np. akt stwierdzenia, zaprzeczenie). ana reguła obowi%zuje w tymsensie, że ludzie j% rozpoznaj% i zac'owuj% się zgodnie z ni% (np. uc'yleniekapelusza przez mijaj%cyc' się na ulicy znajomyc' oznacza dla nic' ukłonieniesię + ponieważ oni tak rozumiej% tę regułę).

/eguły sensu to, wg iembi0skiego, swoistego rodzaju nakazy rozumienia.

W#("ad +% )H.)*.,*),r. PRO7LEMA#"KA NORM KOMPE#EN!"JN"!1

8. P'59cie

;or1a (o1peten!#jna to nor1a o stru(turze$ je/e2i w#stąpią warun(i W ipod1iot P do(ona !z#nno9!i (onwen!jona2nej C(% to pod1iot A 1aobowiąze( w#(ona0 !z#n C.Spe!#6(ą nor1# (o1peten!#jnej jest to% /e 1owa w niej o dw!hpod1iota!h$ P to pod1iot (o1petentn#% !z#2i upowa/nion#% za9 pod1iot Ato pod1iot o pod2e3"ej(o1peten!ji. Adresate1 nor1# (o1peten!#jnej jestw (a/d#1 prz#pad(u pod1iot pod2e3"# (o1peten!ji% !z#2i A% poniewa/ to je1u nor1a (o1peten!#jna w#zna!za obowiąze( o(re92one3opostpowania. ;or1a (o1peten!#jna nato1iast nie w#zna!za sa1apod1iotowi P obowiąz(u do(onania !z#nno9!i (onwen!jona2nej C(% !ho!ia/obowiąze( ten 1o/e b#0 w#zna!zon# przez inne nor1#.Brt(o 1wią!%norma kompetencyjna to norma wyznaczaj%ca dla podmiotu podległego kompetencji obowi%zek reakcji na czynno&ć konwencjonalna podmiotu upoważnionego.W 9wiet2e o32nej (on!ep!ji nor1# (o1peten!#jnej pod1iote1 P ja( ipod1iote1 A 1o/e b#0 zarwno !z"owie(% osoba 6z#!zna% ja( i inn#pod1iot% w sz!ze32no9!i or3an w"adz# pub2i!znej. ;ie(ied# jedna(%zw"asz!za w prawie ad1inistra!#jn#1% u/#wa sie ter1inu (o1peten!ja w

w/sz#1 za(resie odnoszą! ter1in ten t#2(o do !z#nno9!i(onwen!jona2n#!h or3anw w"adz# pub2i!znej.

4


5/35

M'2e)'*' *yr:żni; ('żna<). ta(ie s#tua!je% w (tr#!h P to or3an pa?stwa% nato1iast A to ob#wate22ub inn# or3an pa?stwa >t#powo w prawie pub2i!zn#1,. s#tua!je% 3dzie P oraz A to ob#wate2e% t#powo w prawie pr#watn#1u1owne prawo odstąpienia.

+. ta(/e s#tua!je% 3d# P to !z"owie( zw"asz!za% ja(o ob#wate2% nato1iast Ato or3an pa?stwa

=. R'24a5e n'r( k'(etency5nyc6

ode2owo w#r/nia si n'r(y k'(etenc5i ra*'2a*c4e5 'ra4n'r(y k'(etenc5i aktua)i4acy5ne5. Te pierwsze upowa/niają P do do(onania !z#nno9!i (onwen!jona2nejw#dania o(re92one3o a(tu nor1at#wne3o% jedno!ze9nie na("adają! napod1iot# A obowiąze( przestrze3ania przepisw zawart#!h w t#1 a(!ie.Spe!#6!zną !e!hą te3o rodzaju nor1 (o1peten!#jn#!h jest to % /e te90

obowiąz(u na"o/one3o na pod1iot# P w#zna!zona jest dopiero w a(!ie!z#nienia u/#t(u z (o1peten!ji.;or1# (o1peten!ji a(tua2iza!#jnej !hara(ter#zują si t#1% /e !z#nno90(onwen!jona2na C(po2e3a na a(tua2iza!ji obowiąz(u pod1iotu A w!ze9niej juz w#zna!zone3o !o do tre9!i% np obowiąze( odb#!ia zasadni!zej s"u/b#wojs(owej% (tr# a(tua2izowa" sie w 1o1en!ie otrz#1ania wezwania.;or1a (o1peten!ji prawodaw!zej w#zna!za obowiąze( pod1iotu Anieja(o b2an(ietowo.Ws(azana t#po2o3ia 1a !hara(ter 1ode2ow#. 8 jednej stron# bowie1%nor1# (o1peten!ji a(tua2iza!#jnej !zsto nie t#2(o a(tua2izują obowiąz(iw!ze9niej ju/ w#zna!zone% a2e pre!#zują tre90 obowiąz(w pod1iotu Aw!ze9niej w#zna!zoną jed#nie w pewn#!h zar#sa!h% !z# 3rani!a!h. 8dru3iej stron#% nor1# (o1peten!ji prawodaw!zej nie 1o3ą !a"(owi!iedowo2nie (szta"towa0 obowiąz(w pod1iotu A% a jed#nie w pewn#!h3rani!a!h% zw"asz!za w#zna!zon#!h przez nor1# w#/sze3o rzdu.

>. Sytuac5a n'r(y k'(etency5nyc6 *,r:2 innyc6 n'r( *syste(ie ra*ny(.

Cho!ia/ nor1a (o1peten!#jna sa1a przez si d2a P nie w#zna!zaobowiąz(u w#(onania !z#nno9!i(onwen!jona2nejC(% ze wz32du na innenor1# s#ste1u prawne3o% w#r/ni0 1o/na w t#1 za(resie + r/ne

s#tua!je$).k'(etenc5a '*i?4ana 4 *')n',ci? < w s#tua!ji tej nor1a(o1peten!#jna ;( upowa/nia P do !z#nno9!i (onwen!jona2nej C( a jedno!ze9nie2'k'nanie !k nie 5est P ani naka4ane ani 4aka4aner4e4 inne n'r(y. np. sporządzenie testa1entu. Te3o t#pu s#tua!jew#stpują t#powo w prawie pr#watn#1% > a2e np. wzi!ie udzia"u ww#bora!h jest sferą prawa pub2i!zne3o% uznanie ad1inistra!#jne ta(sa1o,. k'(etenc5a '0?c4'na 4 '/'*i?4kie( '4yty*ny( po2e3a nat#1% /e nor1a ;( upowa/nia P do do(onania !z#nno9!i (onwen!jona2nejC(%a jedno!ze9nie inna nor1a s#ste1u tzw. o(o"onp. w#danie pozwo2enia nabudow% wniose( o wpis do BRS< u% o(re92one są do(u1ent#% (tre na2e/#

5


6/35

z"o/#0+. k'(etenc5a '0?c4'na 4 4aka4e( po2e3a na t#1% /e nor1a ;(upowa/nia P do do(onania !z#nno9!i (onwen!jona2nej C(% a jedno!ze9nieinna nor1a s#ste1u za(azuje P w o(re92on#!h s#tua!ja!h do(ona0!z#nno9!iC( >nie odbierają! 1u jedna( (o1peten!ji. D7e92i (onse(wen!ją

naruszenia jest niewa/no90 !z#nno9!i to jest to o3rani!zenie (o1peten!ji a je92inp. odpowiedzia2no90 odsz(odowaw!za to za(az!z#nienia u/#t(u z(o1peten!ji i nie bdzie niewa/no9!i.

@. M'2e)'*' *yr:żnia si9 nast9u5?ce r'24a5e sankc5i ra*nyc6<a san(!ja kary >(arna < po2e3a na t#1% /e w za2e/no9!i od (on!ep!jiistot# (ar# w#1ierza si niepos"uszne1u adresatowi o(re92one z"o bąd=% ja(o odp"at za z"o u!z#nione >uj!ie retr#but#wist#!zne bąd=% ja(o9rode(1ają!#s"u/#0 prewen!ji o32nejbąd=sz!ze3"owej >uj!ieprewen!jonist#!zneb san(!ja egzekucji < po2e3a na t#1% /e niepos"uszne3o adresata z1uszasi do postpowania na(azane3o przez nor1 2ub na t#1% /e pa?stwosa1o doprowadza do stanu% (tr# 1ia"osią3ną0 adresat na(azan#1dzia"anie1%ob!ią/ają! (oszta1i tej opera!ji adresata% np. e(s1isja%rozbir(a sa1owo2i budow2anej.! san(!je nieważno&ci < dot#!z# t#2(o !z#nno9!i (onwen!jona2nej i w1ode2owej posta!i po2e3a na t#1% /e je/e2i (to9 do(ona ta(iej !z#nno9!iwbrew w#1o3o1 przewidzian#1 przez prawo% !z#nno90 ta(a jestniewa/na i bezs(ute!zna. Trzeba prz# t#1 pa1ita0% /e s#ste1 prawn#operuje wie2o1a od1iana1i niewa/no9!i !z#nno9!i prawn#!h% ja(o!z#nno9!i (onwen!jona2n#!h od bezwz32dnej niewa/no9!i do niewa/no9!i

wz32dnej >s(ar3a pau2ia?s(ad san(!ja odszkodowawcza < dot#!z# s#tua!ji% 3d# naruszają! nor1w#rządza1 dru3ie1u sz(od i po2e3a na t#1%/e inna nor1a prawnana("ada na ta(ą osob obowiąze( naprawienia sz(od#.

W#("ad J% ,J.)*.,*), r.

SPOSO7" POJMOWANIA O7OWI%"WANIA NORM" : rozdzia" ,

Obowiąz#wanie nor1# 1o/e b#0 poj1owane dwoja(o.

). W sensie '/5a*'*y( >behawior#st#!zn#1 obowiąz#wanie nor1#uto/sa1iane jest z jej przestrze3anie1. Uznaje1# zate1% /e nor1aobowiązuje ww!zas% 3d# jest przestrze3ana.

Ta(ie uto/sa1ienie obowiąz#wania z przestrze3anie1 prowadzi jedna( doparado(sa2nej (onse(wen!ji. Po pierwsze do te3o% /e nor1# nieprzestrze3anena2e/a"ob# uzna0 e1 post za nie


7/35

W#r/nia si >za Czes"awe1 8na1ierows(i1 dwa sposob# uzasadnienia nor1#$a uzasadnienie tetyc4neb uzasadnienie aks5')'3ic4ne

;or1a obowiązuje z uzasadnienia tet#!zne3o% 3d# zosta"a ustanowiona i nieu!h#2ona przez (o3o9 (to 1a w"adz nad adresate1 !z# adresata1i.

8e wz32du na dwoisto90 zna!zenia s"owa w"adza$ ja(o w"adza fa(t#!zna% !z#2i1o! oraz w"adza nor1at#wna% !z#2i (o1peten!ja% w#r/ni0 1o/na dwie od1ian#.< nor1a obowiązuje z uzasadnienia tet#!zne3o fa(t#!zne3o% je/e2i ten (to jąustanowi" 1a fa(t#!zną w"adz nad adresata1i i jest fa(t#!znie w stanie s("oni0i!h do o(re92one3o postpowania%< nor1a obowiązuje z uzasadnienia tet#!zne3o (o1peten!#jne3o% je/e2i ten (to jąustanowi" 1a (o1peten!j do w#dawania na(azw i za(azw% a adresa!i !zująsi związani w#dan#1i na(aza1i 2ub za(aza1i.

;or1a obowiązuje z uzasadnienia a(sjo2o3i!zne3o% je/e2i w 9wiet2e !z#i!h9 o!en!z#n na(azan# przez nor1 jest dobr#% a za(azan# z"#% ze wz32du na o(re92one(r#teria. Chodzi0 1o/e o (r#teria warto9!i !z#nu sa1e3o przez si 2ub warto9!is(ut(w. Obowiąz#wanie z uzasadnienia a(sjo2o3i!zne3o zre2at#wizowane jest do!z#i!h9 o!en !h#ba% /e prz#j1uje si istnienie o!en i warto9!i abso2utn#!h.

Ws(azane sposob# i od1ian# poj1owania obowiąz#wania nie w#(2u!zają si awr!z !zsto w#stpują "ą!znie.

Rozdzia" K< S"#BA!JE W"%NA!%ONE PR%E% NORM" PRAWNE CMODALNO&!I PRAWNE

W9rd s#tua!ji prawn#!h w#r/nia si '2sta*'*e s#tua!je prawne orazs#tua!je po!hodne. Lo podstawow#!h za2i!za1# s#tua!j obowiąz(u orazs#tua!j wo2no9!i.

S#tua!ja obowiąz(u po2e3a na t#1% /e o(re92one postpowanie jest w danejs#tua!ji% o(re92one1u pod1iotowi% na(azane >obowiąze( poz#t#wn# 2ubza(azane >obowiąze( ne3at#wn#.

Sz!ze32ną od1iana obowiąz(u jest obowiąze( instru1enta2n#% (tr# po2e3a nat#1% /e je/e2i nor1a na("ada na adresata obowiąze( w#(onania !z#nu C%

prz#j1uje si 1i2!zą!o% /e 1a on rwnie/ obowiąze( u!z#nienia wsz#st(ie3o% !o jest niezbdne d2a w#(onania obowiąz(u.

8e sz!ze32ną s#tua!ją obowiąz(u 1a1# do !z#nienia ww!zas% 3d# nor1aws(azuje% /e adresat A 1a w warun(a!h W obowiąze( w#(onania !z#nu C%

jedna(/e warun(i W o(re92one są za po1o!ą ter1inw nieostr#!h% np. powa/neza3ro/enie% w sz!ze32no9!i zabarwion#!h o!ennie% a jedno!ze9nierozstrz#3ni!ie% /e warun(i W w#stąpi"# pozostawione jest adresatowi.

Sytuac5a *')n',ci

W podstawow#1 zna!zeniu tzw. wo2no9!i dwustronnej pod1iotowi A wo2no !z#ni0

C w t#1 sensie% /e !z#nienie C nie jest pod1iotowi A na(azane ani za(azane.

7


8/35

Sz!ze32na od1ianą wo2no9!i jest tzw. wo2no90 prawnie !hroniona. S#tua!jawo2no9!i prawnie !hronion#1 po2e3a na t#1% /e pod1iotowi A wo2no !z#ni0 !z#nC w dw!h aspe(ta!h$< !z#nienie i nie !z#nienie C nie jest pod1iotowi A na(azane ani za(azane< wsz#st(i1 inn#1 pod1ioto1 za(azane jest in3erowa0 w to% !z# pod1iot A !z#nibąd= nie !z#ni C

Sytuac5a ra*a c4y ura*nienia

8wrot F1a prawoG i w (onse(wen!ji s#tua!ja uprawnienia w#stpują w (i2(uzna!zenia!h.

) W pierwsz#1 zna!zeniu 1wi1#% /e pod1iot A 1a prawo !z#ni0 C wt#1 sensie% /e !z#nienie C nie jest 1u na(azane ani za(azane >prawo%uprawnienie% ja(o s#noni1 wo2no9!i.

, W dru3i1 zna!zeniu 1wi1#% /e A 1a prawo do C w t#1 sensie% /e

ja(i9 inn# pod1iot M 1a obowiąze( w#(ona0 !z#n C na rze!z A>uprawnienie A ja(o (ore2at obowiąz(u M. Pod1iot M to zobowiązan#%nato1iast !z#n C naz#wa1# 9wiad!zenie1. Ten% na (tre3o rze!zrea2izowane jest 9wiad!zenie naz#wa1# re!#piente1 9wiad!zenia.

T#powo jest ni1 uprawnion#% !ho0 1o/e ni1 b#0 inna osoba M% np.u1ow# na rze!z osob# trze!iej : u1owa ubezpie!zenia na /#!ie.

+ W trze!i1 zna!zeniu 1wi1#% /e A 1a prawo do !z#nno9!i(onwen!jona2nej C( w t#1 sensie% /e 1a do owej !z#nno9!i(onwen!jona2nej (o1peten!j i wa/ne do(onanie przez nie3o owej!z#nno9!i (onwen!jona2nej a(tua2izuje !z#j9 obowiąze( rea(!ji.

Prz#zna0 na2e/#% /e w jz#(u prawn#1 ws(azane w#/ej zna!zenia ter1inu F1aprawoG są 1#2one a wr!z uto/sa1iane. W sz!ze32no9!i prawni!# 1wią% /epod1iot A 1a prawo zarwno d2a o(re92enia dru3iej s#tua!ji% ja( i trze!iej. L2auni(ni!ia nieporozu1ie? 2epiej jedna( pos"u3iwa0 si zwrote1$ FA 1a prawoGt#2(o w dru3iej s#tua!ji% a w trze!iej 1wi0 o upowa/nieniu !z# (o1peten!ji.

(2oja żona zwarła umowę ubezpieczenia z zakładem ubezpieczeniowym nawypadek &mierci. *a dostanę kupę forsy jak ona umrze 3 około 4 tysięcy,3 możenawet troc'ę więcej. 5na już od wielu lat wpłaca tam, co 4 miesi%ce, 667 zl. *a

już dawno j% wyliczyłem, i m"wię8 !koc'anie już jeste&my do tyłu, ty już dawno powinna& umrzeć ).

• Sytuac5a r's4c4enia

O s#tua!ji rosz!zenia 1wi1# w zna!zeniu 1ateria2n#1 i w sensiepro!esow#1. Rosz!zenie 1ateria2ne to zind#widua2izowane i s(on(ret#zowaneuprawnienie w zna!zeniu dru3i1% !ho0 nie zawsze za(tua2izowane. Rosz!zenie1ateria2ne nie w#3asa i prze!hodzi na spad(obier!w.

S#tua!ja rosz!zenia pro!esowe3o po2e3a na t#1% /e pod1iot A 1a rosz!zeniepro!esowe o C w t#1 sensie% /e prz#s"u3uje 1u (o1peten!ja do !z#nno9!i(onwen!jona2nej zwr!enia si do or3anu pa?stwa z /ądanie1 rozpoznania

o(re92onej spraw#% rozstrz#3ni!ia jej i ewentua2nie z1uszenia zobowiązane3o doo(re92one3o postpowania. 8wiąze( po1idz# rosz!zenie1 pro!esow#1 a

8


9/35

1ateria2n#1 po2e3a na t#1% /e rosz!zenia pro!esowe s"u/ą do zabezpie!zeniarosz!ze? 1ateria2n#!h.

W#("ad N% +).)*.,*), r

8"o/one s#tua!je prawne fa(t#!znie w#stpują!e w re3u2a!ji prawnej ipra(t#!e 1ają !hara(ter sporu !z# (o1p2e(su r/norodn#!h prostsz#!hs#tua!ji prawn#!h% obowiąz(w% wo2no9!i zw"asz!za prawnie !hronion#!h%(o1p2et uprawnie? w r/n#1 zna!zeniu i związan#!h z ni1i rosz!ze?.Sz!ze32nie z"o/oną s#tua!ją prawną jest prawo pod1iotowe np. prawow"asno9!i.Pra*' '2(i't'*e to fun(!jona2nie powiązan# zesp" wo2no9!iuprawnie?% w r/n#!h zna!zenia!h i (o1peten!ji dot#!zą!# dane3oprzed1iotu !z# sfer# dzia"ania prz#znanej dane1u pod1iotowi przezprzepis# prawne >prawo przed1iotowe d2a rea2iza!ji i w !e2uzabezpie!zenia prawnie uznan#!h interesw te3o pod1iotu.

Sz!ze32ne prob2e1# dot#!zą na2użycia ra*a '2(i't'*e3' w t#1za(resie w#(szta"!i"# si dwie (on!ep!je$

). 8ewntrzna,. Wewntrzna

W uj!iu wewntrzn#1 odtworzenie nor1 prawn#!h z przepisw prawn#!hdo(on#wane jest z uwz32dnienie1 odtworzon#!h dan#!h w s#ste1iea(sjo2o3ii. Wobe! te3o w ta(i1 uj!iu nadu/#!ie prawa jest w (a/d#1prz#pad(u !z#ne1 bezprawn#1% rwnie/ ww!zas% 3d# bezprawno90 jestrezu2tate1 nie t#2e naruszenia przepisw prawn#!h% i2e za3ro/eniawarto9!i% (tr#!h rea2iza!ji owe przepis# 1ają s"u/#0. BC jest za tą

(on!ep!ją.W ob#dwu prz#pad(a!h !hodzi o to !z# dzia"anie z3odne z prawe1% a2enaruszają!e za("ada1# w dan#1 s#ste1ie warto9!i% jest dzia"anie1bezprawn#1% !z# dzia"anie1 z3odn#1 z prawe1% a jed#nie na3ann#1 zpun(tu widzenia 1ora2ne3o. W 9wiet2e (on!ep!ji zewntrznej nadu/#!iaprawa dzia"anie z3odne z nor1a1i w#interpretowan#1i z przepiswprawn#!h nie jest bezprawne% nawet 3d#b# ra/ą!o narusza"o prz#jtąa(sjo2o3i dane3o s#ste1u.

• IU;ITET I PR8WI@E7

rzywilej polega na tym, że np. do uzyskania emerytury liczy się każdy rok pracy, czyli odilo&ci lat pracy uzależnione jest otrzymanie tego &wiadczenia, jednakże niekt"re zawody maj% skr"cony wymagany wiek do emerytury np. policjanci. 9 zwi%zku z powyższym przywilej polega na tym, że : ja dostaję &wiadczenie standardowe, a ci kt"rzy maj% przywileje dostaj% większe &wiadczenie niż standardowe.

PRZYWILEJ jest szczególnego rodzaju sytuacją uprawnienia, jao orelatuo!owiązu. Pod1iotowi A prz#s"u3uje prz#wi2ej dane3o rodzaju% je/e2i wo(re92onej s#tua!ji% w (trej jest zarwno pod1iot A% ja( i inne pod1iot#% (to9 1aobowiąze( zrea2izowa0 na rze!z t#!h inn#!h pod1iotw 9wiad!zeniestandardowe% a na rze!z pod1iotu A 9wiad!zenie bardziej (orz#stne% ni/standardowe. ;orzystno&ć polega na tym, że jedna osoba do emerytury musi

pracować co najmniej 4< lat, a inna osoba =>. rzywilej musi być w jaki& spos"buzasadniony.

9


10/35

IU;ITET jest (westią za(resu prawa pro!esowe3o% jest o3rani!zenie1(o1peten!ji pa?stwa. ;ieza2e/nie od r/n#!h for1 i11unitetu% je3o istotą jestszero(o po jest szeroo poj"ta nie#o$liwo%& pociągni"cia doodpowiedzialno%ci . I11unitet# dzie2i1# na wzrusza2ne >warun(ow# i naniewzrusza2ne >bezwarun(ow#. W prz#pad(u z3od# ja(iej9 osob# !z# tez or3anu1o/na po!ią3ną0 daną osob objta i11unitete1 do odpowiedzia2no9!i.S#tua!ja i11unitetu po2e3a o32nie na o3rani!zeniu (o1peten!ji pa?stwa dorea(!ji na naruszenie prawa% w ten sposb% i/ !ho!ia/ !z#n osob#% (trejprz#s"u3uje i11unitet pozostaje prze(ro!zenie1 prawa 1ateria2ne3o% wsz!ze32no9!i przestpstwe1% pa?stwo nie 1a w tej (on(retnej s#tua!ji(o1peten!ji do wsz!z!ia postpowania w tej sprawie >bezwarun(owo 2ub dop(inie w#razi z3od# odpowiedni pod1iot bąd= or3an.5a(t#!zne s#tua!je prawne 1o3ą b#0 i są zw#(2e bardziej s(o1p2i(owane ni/1ode2owo w#r/nione s#tua!je t#powe. Podstawową d#re(t#wa 1etodo2o3i!znądot#!zą!ą !hara(ter#st#(i ta(i!h s#tua!ji jest dą/enie do roz"o/enia ow#!hs#tua!ji na aspe(t# i dopiero p=niej ws(azanie powiąza? po1idz# aspe(ta1i.

Cz#2i najpierw szu(a1# (to 1a ja(ie obowiąz(i% ja(ie wo2no9!i ja(ie (o1peten!je%a dopiero p=niej sprawdza1# ja( są one ure3u2owane. Prz#wi2ejo1 ja( i te/obowiąz(o1 towarz#szą rosz!zenia pro!esowe.

Pra*a c40'*ieka i '/y*ate)a 4 unktu *i24enia ana)i4ra*nyc6.

Trad#!#jnieo1awiają! prawa !z"owie(a i ob#wate2a !hara(ter#zuje si je zpun(tu widzenia tre9!i% z pun(tu widzenia for1a2ne3o% stru(tura2ne3o%1o/na powiedzie0% /e prawa !z"owie(a i ob#wate2a to s#tua!je prawne%

!z# 1oda2no9!i prawne% dot#!zą!e stosun(u ob#wate2a !z# !z"owie(a dopa?stwa. Trad#!#jnie prz#j1uje si% /e 1uszą b#0 one ure3u2owane w(onst#tu!ji oraz ustawa!h. Tzw. ra*a *')n',ci'*e : !z#2i wo2no9!i to s#tua!je prawne% (tr#!histotą jest za(az in3eren!ji pa?stwa w o(re92oną sfer /#!ia ob#wate2i orazzwiązan# z t#1 obowiąze( pa?stwa powstrz#1#wania inn#!h odin3eren!ji. o/e tu !hodzi0 o sfer /#!ia pr#watne3o 2ub pub2i!zne3o. Tzw. ra*a ')ityc4ne1ają za istot (o1peten!je do !z#nno9!i(onwen!jona2n#!h% po2e3ają!#!h na u!zestni!twie w /#!iu po2it#!zn#1 ipodej1owaniu de!#zji pa?stwow#!h >prawa w zna!zeniu (o1peten!ji.;ajwa/niejsze prawo po2it#!zne : prawo w#bor!ze : sprowadza si do

(o1peten!ji do w#bieraniaw#boru osb sprawują!#!h w"adz w i1ieniusuwerena.Pra*a s'0ec4n' C ek'n'(ic4ne >np. prawo do w#(szta"!enia% doopie(i zdrowotnej% et!. ob#wate2e są re!ipienta1i 9wiad!ze?. Istotą prawspo"e!zno : 3ospodar!z#!h są uprawnienia ob#wate2i% (tr#!h (o2eranta1isą obowiąz(i pa?stwa 2ub inst#tu!ji pub2i!zn#!h do o(re92on#!h 9wiad!ze?na rze!z spo"e!ze?stwa 2ub ob#wate2i. Istotn#1 prob2e1e1 w!hara(ter#st#!e praw spo"e!zno < e(ono1i!zn#!h jest z jednej stron# to ja(i !hara(ter 1a zobowiązanie pa?stwa a z dru3iej% (to jest uprawnion#1i na !z#1 po2e3a je3o uprawnienie. W wie2u prz#pad(a!h prawo to%(szta"tuje po stronie pa?stwa nie obowiąze( osią3ni!ia pewne3o stanurze!z#% 2e!z obowiąze( dą/enia do osią3ni!ia te3o stanu rze!z#>zobowiązanie staranne3o dzia"ania a nie rezu2tatu. Po dru3ie nie jest

10


11/35

jasne !z# uprawnion#1i i re!ipienta1i są posz!ze32ni !z"on(owiespo"e!ze?stwa% !z# spo"e!ze?stwo% ja(o !a"o90. W rezu2ta!ie t#2(o znie(tr#1i prawa1i związane są zabezpie!zają!e je rosz!zeniauprawnion#!h o r/norodn#1 !hara(terze.

W#("ad K% *H.)).),r.

St'sunek ra*ny +r'424ia0 I-

To re2a!ja po1idz# s#tua!ja1i prawn#1i r/n#!h pod1iotw. ode2owow#r/nia si o(re92one t#p# stosun(w prawn#!h$ t#p zobowiązaniow# oraz t#pad1inistra!#jno : prawn#. To są tzw. t#p# e1pir#!zne.

). Stosune( zobowiązaniow# !hara(ter#zowan# jest ja(o za!hodzą!#po1idz# zind#widua2izowan#1i pod1iota1i. wi si% /e jest stosun(ie1pozio1#1% /e stron# 1ają rwną poz#!j. Q!i92e rze!z biorą! rwno90poz#!ji stron# stosun(u zobowiązaniowe3o przejawia si w wrwnorzdno9!i t#!h poz#!ji oraz i!h rwnowa/no9!i. Rwnorzdno90po2e3a na t#1% /e /adna ze stron# stosun(u nie 1a (o1peten!ji doprze(szta"!ania poz#!ji prawnej dru3iej stron# wbrew jej wo2i.Rwnowa/no90 z (o2ei dot#!z# te3o% /e w#1iar obowiąz(w oraz wo2no9!ii uprawnie? jest roz"o/on# rwno na ob#dwie stron#.

,. Stosun(i ad1inistra!#jno : prawne są t#powo stosun(a1inierwnorzdn#1i oraz nierwnowa/n#1i. Po pierwsze o(re92on# pod1iot1o/e prze(szta"!a0 poz#!j prawną dru3iej stron# wbrew jej wo2i. Podru3ie jeden pod1iot 1a wi!ej !i/arw i obowiąz(w% a dru3i 1niej.Obowiąz(i i uprawnienia są roz"o/one nierwno na stron#. np. stosun(ipodat(owo


12/35

prz#j1owano% i/ prawo powinno stanowi0 1ini1u1 1ora2no9!i.

7e92i rozwa/a1# stosune( prawo do 1ora2no9!i w aspe(!ie !hara(ter#st#(i tre9!inazwa nor1a prawna a nor1a 1ora2na na2e/# zwr!i0 uwa3 na $– (r#teriu1 obowiąz#wania jest d2a t#!h nor1 r/ne. ;or1a prawnaobowiązuje z uzasadnienia tet#!zne3o% a nor1a 1ora2na z uzasadnieniaa(sjo2o3i!zne3o.– nor1# prawne są o wie2e bardziej sfor1a2izowane i inst#tu!jona2izowane odnor1 1ora2n#!h. Lot#!z# to zarwno tworzenia si !z# (szta"towania si nor1

ja( i i!h fun(!jonowania w spo"e!ze?stwie zw"asz!za stosowania. 5or1a2iza!jadot#!z# te3o% /e pro!es tworzenia i fun(!jonowania nor1 przebie3a wed2epewn#!h for1a2n#!h re3u"% nato1iast inst#tu!jona2iza!ja dot#!z# (onstruowaniapod1iotu (o1petentne3o do rozstrz#3ni0 w danej sferze. Sz!ze32nafor1a2iza!ja i inst#tu!jona2iza!ja prawa w porwnaniu z 1ora2no9!ią przejawia sizw"asz!za w prob2e1at#!e san(!ji. San(!ja prawna w#1ierzana jest bowie1 ja(osan(!ja s(upiona w 9!i92e sfor1a2izowan#1 tr#bie a (ata2o3 san(!ji jestza1(nit# i o(re92on#. ;ato1iast san(!ja 1ora2na ja(o san(!ja rozsiana nie 1a

sfor1a2izowane3o tr#bu w#1ierzania a (ata2o3 san(!ji jest otwart#.Inst#tu!jona2iza!ja san(!ji prawnej przejawia si w t#1 %/e san(!ja ta jestw#1ierzana przez o(re92on#% (o1petentn# or3an% w i1ieniu pa?stwa san(!jw#1ierza w zasadzie sąd.

;ato1iast san(!j 1ora2ną w#1ierza !a"e spo"e!ze?stwo poprzez swoi!h!z"on(w.– stopie? pre!#zji po1idz# nor1a1i prawn#1i a 1ora2n#1i.– sprawa za(resu pod1iotowe3o i przed1iotowe3o nor1 prawn#!h i1ora2n#!h. O i2e za(res pod1iotow# nor1 prawn#!h obej1uje zarwno 2udzi ja( iinne pod1iot# >jednost(i or3aniza!#jne w sz!ze32no9!i osob# prawne% o t#2eza(res pod1iot# nor1 1ora2n#!h obej1uje zasadni!zo t#2(o 2udzi. Otwartą jest

jedna( (westia odpowiedzia2no9!i 1ora2nej 2udzi ze wz32du na prz#na2e/no90 dodanej spo"e!zno9!i. 8a(res przed1iotow#. Przed1iote1 re3u2a!ji prawnej są t#2(oza!howania zewntrzne% prawo nie re3u2uje u!zu0 !z# stanw e1o!jona2n#!h !z#wo2i!jona2n#!h. Przed1iote1 (wa2i6(a!ji 1ora2nej nato1iast są zarwnoza!howania zewntrzne ja( i tzw. stan# wewntrzne e1o!jona2ne i wo2i!jona2ne.Stan# ps#!hi!zne w prz#pad(u prawa% u!zu!iowe i wo2i!jona2ne stanowiądeter1inant (wa2i6(a!ji prawnej o(re92one3o stanu rze!z#.– prob2e1 wie2o9!i s#ste1w prawn#!h i 1ora2n#!h% trad#!#jnie do !zaswna1 wsp"!zesn#!h prz#j1owano% /e dan#1 ter#toriu1 obowiąz#wa0 1o/e t#2(o) s#ste1 prawn#% !ho0 wie2e s#ste1w 1ora2n#!h w danej spo"e!zno9!i.

Wsp"!ze9nie pewien prob2e1 powoduje fa(t% i/ w pa?stwa!h na2e/ą!#!h door3aniza!ji ponadpa?stwow#!h obowiązuje zarwno nor1# (rajowe3o porząd(uprawne3o ja( i nor1# ponad < (rajowe np. nor1# pierwotne3o i wtrne3o prawaeuropejs(ie3o.

W#("ad H% )J.)).,*), r.

Wie)',; syste(:* ('ra)nyc6 a syste( ra*a). Re2a!je wa2ida!#jne prawa do 1ora2no9!i dot#!zą te3o !z# nor1# prawne

niez3odne z nor1a1i 1ora2n#1i nada2 obowiązują. Odpowied= na top#tanie za2e/na jest od prz#jtej wizji stosun(u prawa do 1ora2no9!i. Wwizji s(rajnie poz#t#wist#!znej (r#teriu1 obowiąz#wania prawa 1a!hara(ter for1a2n# i sprowadza si do poprawno9!i a(tu stanowienia. To%

12


13/35

/e nor1# prawne na(azują !os nawet rad#(a2nie z"e3o w 9wiet2e prz#jtejpowsze!hnie 1ora2no9!i% nie z1ienia fa(tu% /e obowiązują one prawnie.

Wsp"!ze9nie ta(ie s(rajne poz#t#wist#!zne uj!ia są zarzu!ane i nawetu1iar(owani poz#t#wi9!i% bąd= tzw. nie< poz#t#wi9!i prz#znają% /e z3odno90na(azw w"adz# z e2e1entarn#1i powsze!hn#1i zasada1i 1ora2n#1i jest

jedn#1 z (r#teriw obowiąz#wania nor1 prawn#!h. 8 dru3iej stron#(onse(wentnie ja(o podstawowe (r#teriu1 obowiąz#wania prawa uj1ujez3odno90 na(azw w"adz# z zasada1i abso2utnie poj1owanej 1ora2no9!istanowis(o prawnonatura2ne.

,. Stosun(i o !hara(terze fun(!jona2n#1. Re2a!je fun(!jona2ne dot#!zą te3o ja( 1ora2no90 oddzia"uje na prawo i odwrotnie.

• W za(resie ja( 1ora2no90 oddzia"uje na prawo w#r/ni0 1o/na (i2(ap"asz!z#zn$

a #*'r4enie ra*a< w za2e/no9!i od te3o% ja(ie 1a po32ąd# fa(t#!zn#ustawodaw!a% np. prob2e1 abor!ji% a2e 1usza si 2i!z#0 z adresata1i. ;atre90 nor1 prawn#!h oddzia"ują z jednej stron# po32ąd# 1ora2ne

fa(t#!zn#!h prawodaw!w% (trz# bdą dą/#0 do e2i1ina!ji% za po1o!ą9rod(w prawn#!h% za!howa? przez ni!h dezaprobowan#!h. ;ato1iast zdru3iej% po32ąd# 1ora2ne spo"e!ze?stwa% z (tr#1i ustawodaw!a 1usi si2i!z#0.

/- Wyk0a2nia ra*a C o!en# 1ora2ne wp"#wają na tre90 prawa w aspe(!ieinterpreta!ji przede wsz#st(i1 z te3o wz32du% ze odwo"uje1# si do ni!hw pro!esie w#("adni pozajz#(ow#!h i r/norodn#!h wnios(owa?prawni!z#!h opart#!h na za"o/eniu (onse(wen!ji o!en.

c- St's'*anie ra*a C w pro!esie stosowania prawa odwo"anie do1ora2no9!i uwida!znia si np. w (onstru(!ji (2auzu2 3enera2n#!h%prz#jt#!h przez ustawodaw! tzw. 2uzw de!#z#jn#!h jawn#!h i u(r#t#!h.

2- Pr4estr4e3anie ra*a C z3odno90 re3u2a!ji prawn#!h z od!zu!ia1i1ora2n#1i o!z#wi9!ie zwi(sza prawdopodobie?stwo przestrze3aniaprawa% zw"asz!za w s#tua!ji bra(u bąd= s"abo9!i (ontro2i.

7e/e2i !hodzi o oddzia"#wanie prawa na 1ora2no90 to zaobserwowa0 1o/nao32ną tenden!j% i/ d"u3otrwa"a i trafnie dobrana san(!ja (arna powoduje wzrostdezaprobat# 1ora2nej d2a dane3o !z#nu% jedna(/e nad1iernie surowa san(!ja(arna 1o/e prze!iwnie% ze wz32du na wsp"!zu!ie d2a nad1iernie !ierpią!#!h%spowodowa0 spade( 1ora2nej dezaprobat# d2a !z#nu.

>nie obowiązuje za3adnienie sprawied2iwo9!i

S"S#EM PRAWN"

O prawie powsze!hnie za("ada si% /e jest zbiore1 uporząd(owan#1% !z#2is#ste1e1. ;aj!z9!iej dzi9 z pun(tu widzenia !hara(ter#st#(i e2e1entws#ste1u prawne3o prz#j1uje si% /e w s("ad w!hodzą t#2(o nor1# 3enera2ne iabstra(!#jne. Ta(ie 1ode2owe uj!ie s#ste1u prawne3o w#wodzi si od 2e3istw iznajduje uzasadnienie w postu2a!ie o3rani!zenia sa1owo2i w"adz# i rwno9!iwobe! prawa. Owe 1ode2owe uj!ie ni3d# nie b#"o do (o?!a rea2izowane% 3d#/

ja(o nor1# prawne tra(towane b#"# rwnie/ nor1# ind#widua2ne i (on(retnepo!hodzą!e od w"adz# w nadzw#!zajn#!h o(o2i!zno9!ia!h.

13


14/35

Wsp"!ze9nie 1a1# do !z#nienia z !oraz wi(sz#1 naruszanie1 wizjis#ste1u prawne3o ja(o s#ste1u nor1 3enera2n#!h i abstra(!#jn#!h w aspe(!ieponadnarodow#1. Lot#!z# to prawa europejs(ie3o% do (tre3o =rde" za2i!za sita(/e a(t# (reują!e nor1# ind#widua2ne i (on(retne% np. de!#zje. ;ato1iast waspe(!ie prawa (rajowe3o 1a1# do !z#nienia z w#dawanie1 tzw. ustawspe!ja2n#!h.

!ec6y 'r(a)ne syste(u ra*ne3'<) S#ste1 prawn# 1a b#0 spjn#% !z#2i wo2n# od niez3odno9!i% ja(o s#ste1u

nor1. W t#1 (onte(9!ie w#r/nia si dwa rodzaje nie43'2n',ci.

a. F'r(a)ne< dot#!zą stosun(w 1idz# !z#na1i na(azan#1i !z#za(azan#1i przez nor1#.

b. Prakse')'3ic4ne< dot#!zą stosun(w 1idz# s(ut(a1i t#!h !z#nw

W ra1a!h for1a2n#!h w#r/nia1# sprze!zno90 oraz prze!iwie?stwo.

• Lwie nor1# są ze sobą sprze!zne% je/e2i za(res# i!h zastosowania są !onaj1niej !z9!iowo wsp2ne a za(res# nor1owania 2ustrzanie odwr!one wt#1 sensie% /e !z#n# za(azane przez jedną nor1 są na(azane przezdru3ą i odwrotnie. W ra1a!h sprze!zno9!i w#r/nia si sprzeczno&ć całkowit% (radykaln%)% 3d# za(res# zastosowania nor1 sprze!zn#!h sąza1ienne oraz sprzeczno&ć czę&ciow%% 3d# za(res# zastosowania nor1sprze!zn#!h są t#2(o !z9!iowo wsp2ne% !z#2i (rz#/ują si.

• 8 (o2ei prze!iwie?stwo nor1 po2e3a na t#1% /e dwie 2ub wi!ej nor1pozostają w ta(i1 stosun(u% i/ zrea2izowanie jednej z ni!h przesądza onie1o/2iwo9!i zrea2izowania pozosta"#!h% !ho!ia/ 1o/na nie zrea2izowa0/adnej z nor1. 7e/e2i za(res# zastosowania nor1 prze!iwn#!h sąza1ienne% prze!iwie?stwo 1a !hara(ter !a"(owit#% je/e2i pow#(r#wają si!z9!iowo te za(res#% prze!iwie?stwo 1a !hara(ter !z9!iow#.

Pra(seo2o3i!zne po2e3ają na niez3odno9!i (onse(wen!ji w t#1 sensie% /erea2iza!ja jednej nor1# w#wo"uje o(re92one (onse(wen!je% nato1iast rea2iza!jadru3iej niwe!z# te (onse(wen!je. 8e wz32du na to !z# rea2iza!ja dru3iej nor1#!a"(owi!ie niwe!z# (onse(wen!je rea2iza!ji pierwszej w#r/nia1# nor1#niezgodne prakseologiczne całkowicie lub czę&ciowo. 8e wz32du na (o2ejno90dzia"a? w#r/nia si niezgodno&ci prakseologiczne dwustronnie% (tre w#stpująnieza2e/nie od (o2ejno9!i rea2iza!ji !z#nw na(azan#!h oraz niezgodno&ci

prakseologiczne jednostronne, (tre w#stpują t#2(o prz# o(re92onej (o2ejno9!irea2iza!ji t#!h !z#nw.

Usuni!ie niez3odno9!i za2e/# od r/n#!h !z#nni(w i podej1owane jest r/n#1isposoba1i. ;iez3odno9!i 2o3i!zne 3enera2nie usuwa si w pro!esie szero(opojtej w#("adni% zw"asz!za s#ste1owej. Lo(on#wane jest to ze wz32du napodstawowe za"o/enie tej w#("adni% i/ na2e/# odrzu!i0 ja(o nieusuwa2ną ta(ąinterpreta!j% w w#ni(u (trej otrz#1a2ib#91# nor1# ze sobą niez3odne.;ajo32niej usuwanie niez3odno9!i i har1oniza!j nor1 osią3a1# poprzez1od#6(a!je za(resw zastosowania nor1 na pierwsz# rzut o(a niez3odn#!h ta(%b# otrz#1a0 nor1#% (tr#!h za(res# zastosowania nie 1ają e2e1entw

wsp2n#!h >w#(2u!zają si.

14


15/35

Usuwanie niez3odno9!i do(on#wane jest w sz!ze32no9!i w odwo"aniu to ta(i!hd#re(t#w naz#wan#!h trad#!#jnie k')i4y5ny(i. ;ie(tre z ni!h dot#!zą (o2izjipo1idz# nor1a1i a(tw hierar!hi!znie w#/sze3o i ni/sze3o stopnia% np. le1 superior derogat legi inferioriori>ustawa nadrzdna u!h#2a ustaw podrzdną.Inne usuwanie niez3odno9!i 1idz# nor1a1i w#interpretowan#1i z przepisw3enera2n#!h% o32n#!h i przepisw spe!ja2n#!h% np. le1specialis derogat legi?enerali. Usuwanie niez3odno9!i 1o/e odwo"#wa0 si do statusu nor1.

Usuwanie niez3odno9!i 1o/e b#0 nie1o/2iwe w pro!esie interpreta!#jn#1% (tr#1o/eprowadzi0 do (on(2uzji% /e jed#ną 1etodą usuni!ia niez3odno9!i jestuznanie (trej9 z nor1 za nieobowiązują!ą. W ta(i1 prz#pad(u rozwiązanie jest

rozwiązanie1 wa2ida!#jn#1% np. orze!zenie TB.

W#("ad % ,).)).,*), r.

Bsu*anie nie43'2n',ci rakse')'3ic4nyc6

;iez3odno9!i pra(seo2o3i!zne% wed"u3 powsze!hnie do1inują!e3o po32ądu%w#1a3ają in3eren!ji ustawodaw!#. Wsp"!ze9nie w nie(tr#!h orze!zenia!h>zw"asz!za TB da si zauwa/#0 tenden!j do wr!z od1awiania obowiąz#waniaa(to1% (tre "a1ią e2e1entarne warun(i pra(seo2o3i!znej spjno9!i.

>2ubi zadawa0 p#tanie rodzaje niez3odno9!i w s#ste1ie pr. i i!h usuwanie

8UPE;OQC SSTEU PRAW;EO

W#13 zupe"no9!i s#ste1u prawne3o% !ho0 prz#j1owan# jest dos#0powsze!hnie% poj1owan# jest wie2ora(o.W jedn#1 zna!zeniu 1wi si o 4ue0n',ci k*a)ikacy5ne5 syste(u.Ozna!za to% /e d2a (a/de3o s#ste1u powinno b#0 ta(% i/ d2a dowo2ne3opostpowania 1o/na bez wątp2iwo9!i orze!% i/ jest ono na(azane%za(azane bąd= obustronnie dozwo2one.Powsze!hnie prz#j1uje si% /e zupe"no90 (wa2i6(a!#jną s#ste1uuz#s(uje1# przez za"o/enie% i/ za!howania% o (tr#!h n'r(y +nier4eisy- 1i2!zą% !z#2i nieza(azane ani na(azane jest dozwo2one.8a"o/enie to znajduje% z jednej stron#% uzasadnienie a(sjo2o3i!zne wpostu2a!ie natura2nej wo2no9!i !z"owie(a% a z dru3iej uzasadnienie 2o3i!znew t#1% /e prz#j!ie% i/ !z#n% o (tr#1 nor1# 1i2!zą% jest za(azan#%prowadzi do sprze!zno9!i% >poniewa/ za(azan# b#"b# !z#n oraz je3ozanie!hanie.8asada% i/ to% !o nie jest za(azane ani na(azane jest obustronniedozwo2one dot#!z# w sposb o!z#wist# !z#nno9!i ps#!ho6z#!zn#!h. Wprz#pad(u !z#nno9!i (onwen!jona2n#!h donios"#!h prawnie% pa1ita0

trzeba% /e pierwotn#1 warun(ie1 i!h wa/ne3o do(onania jest to% i/ dan#pod1iot posiada (o1peten!j do do(onania !z#nno9!i% a dopiero ww!zas

15


16/35

powstaje p#tanie !z# !z#nno90 ta jest dozwo2ona.Od s#ste1u prawne3o w#1a3a si% /eb# je3o k'ncec5a r:2e0 ra*ab#"a za1(nita w t#1 sensie% /e na podstawie tej (on!ep!ji 1o/na d2a(a/dej nor1# sfor1u"owanej w dan#1 jz#(u prawn#1% bez wątp2iwo9!irozstrz#3ną0 !z# obowiązuje ona w s#ste1ie !z# te/ nie.

W trze!i1 zna!zeniu postu2uje si% b# s#ste1 prawn# b#" zupe"n# w t#1sensie% ab# b#" *')ny '2 )uk. W związ(u z wie2ozna!zno9!ią te3oter1inu% postu2at zupe"no9!i% ja(o wo2no9!i od 2u( 1o/e b#0 r/niepoj1owan#.

a Luka aks5')'3ic4na po2e3a na t#1% /e w 9wiet2e !z#i!h9 o!en o(re92onepostpowanie powinno b#0 w pewien sposb ure3u2owane% a jesture3u2owane od1iennie bąd= w o32e.

b Sz!ze32ną 2u(ą jest )uka rakse')'3ic4na. Wed"u3 nie(tr#!h jestodrbną 2u(ą >ta( S. Czepita% a wed"u3 inn#!h od1ianą 2u(i a(sjo2o3i!znej.Po2e3a na t#1% /e nor1# dane3o s#ste1u najw#/szej ran3i w#zna!zają%zw"asz!za d2a or3anw pa?stwa% obowiąze( rea2iza!ji o(re92on#!h warto9!i%

jedna(/e bra( w s#ste1ie prawn#1 nor1 na("ada na odpowiedniepod1iot# obowiąze( podj!ia dzia"a? pra(seo2o3i!zn#!h (onie!zn#!h d2area2iza!ji t#!h warto9!i.

! Luka )'3ic4na dot#!z# s#tua!ji% /e o(re92one za!howanie jest w dan#1s#ste1ie jedno!ze9nie na(azane i za(azane% prz# !z#1 ws(azana (o2izjanor1 jest nieusuwa2na w odwo"aniu do d#re(t#w (o2iz#jn#!h. @u(a 2o3i!zna

jest w isto!ie 2u(ą w (ata2o3u d#re(t#w (o2iz#jn#!h% (tra nie pozwa2a nausuni!ie nor1 (o2iz#jn#!h w dan#1 prz#pad(u

d Luka k'nstrukcy5na dot#!z# s#tua!ji% w (trej w s#ste1ie prawn#1przewidziana jest o(re92ona !z#nno90 (onwen!jona2na donios"a prawnie%d2a (trej nor1# ws(azują o(re92one (onse(wen!je% jedno!ze9nie bra( ws#ste1ie re3u" do(onania owej !z#nno9!i (onwen!jona2nej.

Trad#!#jnie% w prz#pad(u 2u( (onstru(!#jn#!h prz#j1owano% /e i!h usuwaniena2e/# do w#"ą!znej (o1peten!ji ustawodaw!#. W ostatni!h 2ata!h jedna(% zewz32du na du/ą i2o90 2u( w orze!zni!twie zar#sowa"a si tenden!ja% b# 2u(i tezape"nia0 w pro!esie interpreta!ji poprzez

s*'iste r'4u('*anie per analogia#$ (tre po2e3a"ob# na t#1% /e je/e2iprzepis# prawne nie przewidują ja( do(ona0 !z#nno9!i (onwen!jona2nej C()%!ho0 przewidują (onse(wen!je do(onania danej !z#nno9!i% to do sposobudo(onania tej !z#nno9!i na2e/# zastosowa0 re3u"# do(onania !z#nno9!i C(, podobnej do C()% (tre ustawodaw!a w#ra=nie sfor1u"owa" >np. S;< do w#borwzwiąz(w sp"dzie2ni stosuje si przepis# o w#borze or3anw sp"dzie2ni.

W"MÓG O#WAR#O&!IH %AMKNI#O&!I S"S#EMB

). W jedn#1 zna!zeniu< zna!zeniu (wa2i6(a!#jn#1% s#ste1 nor1 tra(tuje1#% ja(o otwart#% 3d# adresata1i t#!h nor1 są wsz#s!# 2udzie% nato1iast ja(oza1(nit#% 3d# adresata1i nor1 s#ste1u są wsz#s!# 2udzie powiązani wo(re92on# sposb z dan#1 pa?stwe1% >np. ja(o ob#wate2e !z# osob#do(onują!e dane3o !z#nu na ter#toriu1 pa?stwa% a2e jest to prob2e1

jur#sd#(!ji.8 te3o pun(tu widzenia s#ste1# prawne tra(towane b#"# trad#!#jnie% ja(o

s#ste1# za1(nite% w prze!iwie?stwie do s#ste1w 1ora2n#!h. Wsp"!ze9nies#ste1# prawne stają si w t#1 zna!zeniu !oraz bardziej otwarte ze wz32du na

16


17/35

wprowadzenie re3u2a!ji (onwen!#jn#!h tra(towan#!h% ja(o obowiązują!ebezpo9rednio w dan#1 pa?stwie.

,. W inn#1 zna!zeniu otwarto90 2ub za1(nito90 s#ste1u dot#!z# te3o% !z#nor1# prawne dane3o s#ste1u ods#"ają do nor1 pozaprawn#!h. 7e/e2i ta(%s#ste1 jest otwart#% je92i nie< 1a !hara(ter za1(nit#.

W t#1 zna!zeniu posz!ze32ne s#ste1# 1o3ą b#0 otwarte w 1niejsz#1 2ubwi(sz#1 stopniu bąd= za1(nite. Po2s(i s#ste1 prawn# jest w t#1 zna!zeniuotwart#% np. odes"anie do zasad wsp"/#!ia spo"e!zne3o% usta2on#!h zw#!zajw%dobrej wiar#.

W#("ad % ,.)).,*),r.

+. W trze!i1 zna!zeniu otwarto90 i odpowiednio za1(nito90 s#ste1u dot#!z#te3o% !z# na 3run!ie prz#jt#!h w dan#1 s#ste1ie i (u2turze prawnej re3u"szero(o pojtej w#("adni% z dane3o zespo"u przepisw obowiązują!#!h wo(re92on#1 1o1en!ie% odtworz#0 1o/na t#2(o jeden s#ste1 nor1 >s#ste1

za1(nit#% !z# wi!ej ni/ jeden s#ste1 nor1 >s#ste1 otwart#. Ta( poj1owana otwarto90 i za1(nito90 s#ste1u prawa opiera si na zupe"no9!izestawu d#re(t#w interpreta!#jn#!h. 7e92i prz#jt# w danej (u2turze prawnej(ata2o3 d#re(t#w interpreta!#jn#!h pozwa2a zawsze ws(aza0 jed#nenajw"a9!iwsze rozstrz#3ni!ie< s#ste1 jest za1(nit#. 7e/e2i prowadzi do s#tua!ji%/e 1o/na ws(aza0 (i2(a w"a9!iw#!h rozstrz#3ni0 rwnouprawnion#!h idopusz!za2n#!h% z (tr#!h /adne nie jest naj2epsze : s#ste1 jest otwart#.

W europejs(iej re4e(sji teoret#!znej< >zarwno w sz(o2e pozna?s(o< sz!ze!i?s(iej ja( i 62ozo6i prawa Lwor(ina tzw. inte3ra2nej% prz#j1uje si% /e prawo 1a zawszedawa0 jedną odpowied=% a zate1% /e s#ste1 w"a9!iwie odtworzon#!h nor1 1usib#0 za1(nit#.

J. Otwarto90 2ub za1(nito90 dot#!z# (ata2o3u =rde" prawa. S#ste1 jestza1(nit#% je/e2i (ata2o3 =rde" prawa s#ste1u 1a !hara(terw#!zerpują!#% tzn. =rd"a1i prawa są t#2(o fa(t# zawarte w t#1 (ata2o3u%w sz!ze32no9!i a(t#. ;ato1iast s#ste1 jest otwart#% je/e2i =rd"a1i prawasą ta(ie fa(t# !z# a(t# spoza te3o (ata2o3u.

W t#1 rozu1ieniu po2s(i s#ste1 prawn# uznawan# jest za za1(nit#% !o do(ata2o3u =rde" prawa powsze!hnie obowiązują!e3o% !ho0 pewne wątp2iwo9!idot#!z#0 1o3ą sub(ata2o3u a(tw UE obowiązują!#!h w Po2s!e. ;ato1iast zaotwart#% w aspe(!ie =rde" prawa wewntrznie obowiązują!e3o% ze wz32du na

sz!ząt(owo90 re3u2a!ji (onst#tu!#jnej poddanej interpreta!ji w orze!zenia!h TB. !1ARAK#ER POWI%A POMID%" NORMAMI S"S#EMB

PRAWNEGO

W uj!iu 1ode2ow#1 w#r/nia si dwa t#p# powiąza? po1idz# nora1i s#ste1u>za -. Be2sene1$

). Stat#!zne,. L#na1i!zne

T#pow#1 s#ste1e1 statyc4ny( 1o/e b#0 s#ste1 et#(i nor1at#wnej. Ws#ste1ie stat#!zn#1 '*i?4ania (i924y n'r(a(i (a5? c6arakter

tre,ci'*y. ;a!ze2na najw#/sza nor1a jest nor1ą najo32niejszą za(resowo% apozosta"e nor1# są jej usz!ze3"owienia1i na 3run!ie pewn#!h do1#92n#!h

17


18/35

>ent#1e1at#!zn#!h za"o/e?. S#ste1# stat#!zne są w zasadzie niez1ienianebąd= !o naj1niej trudno z1ienia2ne.

8 (o2ei s#ste1 2yna(ic4ny to ta(i% w (tr#1 '*i?4ania (a5? c6arakterk'(etency5ny. ;a!ze2na najw#/sza nor1a !z# nor1# nie w#zna!zajątre9!iowo /adn#!h za!howa? a jed#nie upowa/niają o(re92one pod1iot# dow#dania nor1 ni/sze3o rzdu% a te z (o2ei 1o3ą upowa/nia0 nastpne pod1iot#do w#dania nor1 jesz!ze ni/sze3o rzdu. er#tor#!zne za!howania w#zna!zanesą dopiero przez nor1# najni/sze3o rzdu. Ta(i !hara(ter 1ają% zdanie1 Be2senapowiązania po1idz# nor1a1i s#ste1u prawne3o. S#ste1# d#na1i!zne sąs#ste1a1i "atwo z1ienia2n#1i.

Wbrew s(rajn#1i po32ąda1i -. Be2sena% powiązania po1idz# nor1a1i s#ste1uprawne3o nie 1ają !hara(teru w#"ą!znie (o1peten!#jne3o. W powiązania!h t#!hws(aza0 1o/na zarwno (o1ponent# (o1peten!#jne ja( i tre9!iowe.

Bo1peten!#jne dot#!zą te3o% /e nor1# zawarte w a(ta!h w#/sze3o rzdu

upowa/niają do w#dania a(tw ni/sze3o rzdu% np. nor1# (onst#tu!#jne dow#dawania ustaw% a nor1# (onst#tu!#jne i ustaw# do w#dawania rozporządze?%a(tw prawa 1iejs!owe3o !z# a(tw prawa wewntrzne3o. 8a(az subde2e3a!ji.

Tre9!iowe dot#!zą (i2(u (westii$a Przejawiają si one w tre9!iow#1 o3rani!zeniu (o1peten!ji do w#dawania

nor1 ni/sze3o rzdu. Bonst#tu!ja upowa/nia bowie1 do w#dawania ustaw niedowo2nej tre9!i% 2e!z z3odnej z Bonst#tu!ją. Podobnie ustawa upowa/nia dow#dawania a(tw podstawow#!h z3odn#!h z Bonst#tu!ją i ustawa1i.

b Bo1ponent# tre9!iowe przejawiają si zw"asz!za w prz#pad(u de2e3a!ji(o1peten!ji we ws(azaniu dziedzin spraw do unor1owania i tra(towaniuw#(ro!zenia poza te dziedzin# ja(o naruszenia nor1# (o1peten!#jnej.

! Przejawiają si rwnie/ w t#1% /e do s#ste1u prawne3o za2i!zane są nie t#2(onor1# w#interpretowane z przepisw na 3run!ie w#("adni w 9!is"#1rozu1ieniu% a2e ta(/e nor1# w#wnios(owane z t#!h pierwsz#!h w pro!esiewnios(owa? prawni!z#!h.

%ASAD" PRAWA

W po2s(iej (u2turze prawnej do1inują!ą poz#!j zdob#"a (on!ep!ja zasad prawasfor1u"owana przez S. Wron(ows(ą% . 8ie2i?s(ie3o i 8. 8ie1bi?s(ie3o >2ata H*V.Pod(re92i0 na2e/#% /e (on!ep!ja ta jed#nie s#ste1at#zowa"a sposb poj1owania

zasad prz#jt#!h w po2s(i1 prawoznawstwie.

W 9wiet2e tej (on!ep!ji ter1in Fzasada prawaG u/#wan# jest w dw!hzna!zenia!h : opisow#1 i d#re(t#wa2n#1.

W zna!zeniu opisow#1 to pewien wzorze! u(szta"towania inst#tu!ji prawnej%zespo"u inst#tu!ji% 3a"zi prawa !z# !a"e3o s#ste1u prawne3o. o/e tu !hodzi0 owzorze! odtworzon# z fa(t#!znej re3u2a!ji prawnej bąd= wzorze!% (tr# wed2e(o3o9 powinien b#0 zrea2izowan# przez ustawodaw!% np. zasada trjpodzia"uw"adz#% zasada pise1no9!i.

W zna!zeniu d#re(t#wa2n#1to n'r(y postpowania% (tre 1ają w stosun(u doinn#!h nor1 sz!ze32ną% w#r/nioną% nadrzdną poz#!j i pe"nią sz!ze32ną ro2.

18


19/35

Dzasad# prawne : S;

). Swoisto90 zasad Orawa po2e3a na t#1% /e odtwarzane są przede wsz#st(i1 zprzepisw najw#/sze3o rzdu% Bonst#tu!ji 2ub najwa/niejsz#!h ustaw% 3"wnie(ode(sw% ord#na!ji.

,. 8asad# są najw#/sze hierar!hi!znie z pun(tu widzenia 1o!# prawnej% tzn.pozosta"e nor1# s#ste1u 1uszą b#0 z ni1i z3odne i w prz#pad(uniez3odno9!i tre9!iowej nor1# z zasadą% nor1a tra!i 1o! 2ub nie 1o/e b#0stosowana.

+. 8asad# prawa 1ają sz!ze32nie szero(i za(res zastosowania oraz nor1owania%np. zasada dobra dzie!(a% zasada in dubio pro reo.

J. 8asad# pe"nią sz!ze32ną ro2 w (onstru(!ji s#ste1u prawne3o w t#1 senesie%/e w#zna!zają uporząd(owanie zespo"w nor1 prawn#!h i są ja(b# Fosia1iG%

wo(" (tr#!h 3rupowane są nor1# prawne dot#!zą!e danej 1aterii%najwa/niejsz#1i są zasada wo2no9!i u1w i autono1ii wo2i. 8asad# !zstow#zna!zają o(re92one !e2e do rea2iza!ji% zw"asz!za przez ustawodaw!%nato1iast zw#("e nor1# w#zna!zają obowiąze( podj!ia o(re92on#!h dzia"a?

ja(o 9rod(w do rea2iza!ji te3o !e2u. W rezu2ta!ie 1wi si nie(ied#% /e zasad#stosowane są nieja(o po9rednio% poprzez stosowanie nor1 w#zna!zają!#!hobowiąz(i instru1enta2ne (onie!zne d2a rea2iza!ji warto9!i w#ra/anej przezzasad.

N. Sz!ze32ną !e!hą zasad jest rwnie/ to% /e o i2e w prz#pad(u (o2izji zasad# zezw#("ą nor1ą zw#("a nor1a tra!i 1o!% o t#2e (o2izja zasad prowadzi do

dopre!#zowania i!h% ta( b# prz# za!howaniu obowiąz#wania (on4i(tow#!hzasad% ob#dwie nada2 obowiąz#wa"#.

Podstaw# 1o!# obowiązują!ej zasad8asad# r/nią si t#1 od zw#("#!h nor1% /e stosun(owo rzadziej for1u"owane sąw pe"ni i w#ra=nie w te(sta!h prawn#!h. ;ierzad(o jest ta(% /e te(st prawn#stanowi t#2(o !ząst(owe opar!ie d2a zasad prawa% /e w#brane fra31ent# te(suuzasadniają prz#j!ie i/% w s#ste1ie obowiązuje o32na zasada.

;ie(ied# ta(/e podstawą obowiąz#wania zasad prawa są z3odne po32ąd#do(tr#n#% (tre d2a w#(azania obowiąz#wania o(re92onej zasad# si3a do

ar3u1entw a(sjo2o3i!zn#!h% histor#!zn#!h !z# pra(seo2o3i!zn#!h.

Ro2a zasad przejawia si zarwno w p"asz!z#=nie tworzenia prawa% 3dzieporząd(ują one i (ierun(ują pro!es tworzenia prawa% zw"asz!za w w#("adnis#ste1owej i fun(!jona2nej% ja( i w stosowaniu prawa% 3dzie do zasad prawaodwo"uje1# si zw"asz!za prz# !z#nieniu u/#t(w z prz#znan#!h przezustawodaw! tzw. 2uzw de!#z#jn#!h.

W#("ad )*%*N.),.,*),

WY'()*+I) PR)W)

19


20/35

). Podstawowe poj!ia teorii w#("adniPun(te1 w#j9!ia jest odr/nienie nor1 i przepisw. ;a odr/nieniu t#1 oparta

jest tzw. 2ery*acy5na k'ncec5a *yk0a2ni +M. %ie)iski-. W (on!ep!ji tejter1in w#("adnia fun(!jonuje w (i2(u zna!zenia!h.

b rozu1ienie wąs(ie >sensu @tricte< ja(o pro!es prze("adu dane3o zespo"uprzepisw na rwnozna!zn# z ni1 zesp" nor1 postpowania. L#re(t#w#te3o prze("adu naz#wa1# 2yrekty*a(i interretacy5ny(i% a w#("adniw 9!is"#1 zna!zeniu naz#wa1# !zsto interpreta!ją

Podstawą pro!esu interpreta!ji% ja(o pro!esu prze("adu zespo"u przepisw narwnozna!zn# z ni1 zesp" nor1 postpowania jest 4a0'żenie n'r(aty*n',citekstu ra*ne3'.

W"KADNIA S.S. d#re(t#w#interpreta!#jneIN#ERPRE#A!JA

WNIOSKOWANIA PRAWNI!%E d#re(t#w#inferen!#jne

b w#("adnia w szero(i1zna!zeniu >sensu largo) obej1uje% obo( interpreta!ji%tzw. wnios(owania prawni!ze.

Są to !z#nno9!i 1#92owe po2e3ają!e na t#1% /e uznają! za obowiązują!eo(re92one nor1# w#interpretowane z przepisw. W pro!esie interpreta!ji>w#("adnia s.s. uznaje1# za obowiązują!e w s#ste1ie ta(/e inne nor1#% (trenie dadzą si w#interpretowa0 z przepisw% a2e są ja(o9 powiązane z nor1a1i

w#interpretowan#1i z przepisw.L#re(t#w# rządzą!e pro!ese1 wnios(owania prawni!ze3o to d#re(t#w#inferen!#jne.

Trad#!#jnie pro!es# wnios(owa? prawni!z#!h nie b#"# w#ra=nie odr/nianie odpro!esw interpreta!#jn#!h i naz#wane b#"# w#("adnią 2o3i!zną

Dyrekty*y *yk0a2ni to w#powiedzi ws(azują!e ja( na2e/# do(on#wa0 w#("adnize wz32du na o(re92one !e2e. Ta( zwana der#wa!#jna (on!ep!ja w#("adni 1a!hara(ter (on!ep!ji d#re(t#wa2nej. 5or1u"uje ona zesp" d#re(t#w ja( powinnosi do(on#wa0 w#("adni% ab# b#"a 1er#tor#!znie poprawna. ;ie opisuje a(tw

w#("adni. L#re(t#w# w#("adni ja(o w#powiedzi powinno9!iowe odr/ni0 na2e/#od re3u" w#("adni ja(o w#powiedzi stwierdzają!#!h powtarza2ną pra(t#(interpreta!#jną o(re92on#!h or3anw.

20

przepis#

nor1#

nor1#<wnios(i


21/35

• W#("adnia w uj!iu ra3(atyc4ny( >zarwno s.s. ja( i sensu 2ar3o jestpewną !z#nno9!ią prze("adu przepisw na nor1#% ewentua2nie ta(/ew#wnios(owania z t#!h nor1 jesz!ze inn#!h nor1. W rozu1ieniura3(atyc4ny( jest rezu2tate1 tej !z#nno9!i.

• W#("adnia uni*ersa)na +uni*ersa)istyc4na- i 'eraty*na.

W#("adnia uniwersa2ist#!zna do(on#wana jest bez odniesienia pro!eswinterpreta!#jn#!h do (wa2i6(a!ji prawnej (on(retne3o stanu fa(t#!zne3o% nieja(oin abstracto. W#("adnia ta(a podej1owana jest przede wsz#st(i1 w do(tr#niea(ade1i!(iej.

W#("adnia operat#wna do(on#wana jest w odniesieniu do (wa2i6(a!ji prawnej(on(retne3o stanu fa(t#!zne3o. Ta(a w#("adnia przeprowadza jest zw"asz!zaprzez or3an# stosują!e prawo w tra(!ie pro!esu stosowania prawa. W#("adnia

operat#wna% wbrew nie(ied# (ojarzon#1 po32ądo1% rządzi si t#1i sa1#1id#re(t#wa1i% !o w#("adnia uniwersa2ist#!zna. 8e wz32dw pra(t#!zn#!h jed#nie% pod1iot do(onują!# w#("adni operat#wnej 1o/e s(orz#sta0 z dorob(udo(tr#n# dot#!zą!#!h ident#!zn#!h s#tua!ji interpreta!#jn#!h.

,. Sposob# roz!z"on(owania nor1 w przepisa!h

Mardzo rzad(o jest ta( >są wątp2iwo9!i !z# w o32e% /e przepis prawn# jestident#!zn# z nor1ą. Ta( b#"ob# wted# t#2(o% 3d#b# przepis w#ra/a" wsz#st(iee2e1ent# tre9!iowe nor1#% !z#2i !a"(owi!ie pre!#z#jnie i jednozna!znie w#ra/a"b#za(az 2ub na(az bezpo9rednio% a prz# t#1 nie w#ra/a" e2e1entw inn#!h nor1. 8te3o pun(tu widzenia% ze wz32du na sposb roz!z"on(owania nor1 w przepisa!hw der#wa!#jnej (on!ep!ji w#("adni w#r/nia si$ r'4c40'nk'*anie syntaktyc4ne r'4c40'nk'*anie tre,ci'*e r'4c40'nk'*anie '/5a,nia5?ce

Syntaktyc4nedot#!z# s#tua!ji% 3d# w jedn#1 przepisie w#ra/an# jest !onaj1niej opis obowiąz(u postpowania wraz z w#s"owienie1 na(azu 2ub za(azu%t4*. r4eis 4r9/'*y$ a winn#!h przepisa!h zwan#!h u4ue0nia5?cy(iw#ra/ane są inne e2e1ent# nor1#.

#re,ci'*epo2e3a na t#1% /e w jedn#1 przepisie tzw. 4asa2nic4y(sfor1u"owane są wsz#st(ie e2e1ent# tre9!iowe nor1#% !z#2i ws(azanieadresata% za!howania% o(o2i!zno9!i. 7edna(/e ws(azanie to jest z ja(i!h9wz32dw niepre!#z#jne% niejasne !z# niepe"ne. ;ato1iast w inn#!h przepisa!h>('2yku5?ce% zawarte jest dopre!#zowanie% ujednozna!znienie% 1od#6(a!jaza(resw zastosowania !z# nor1owania w#powiedzi nor1at#wn#!h w#ra/on#!hw o32n#1 zar#sie w przepisie zasadni!z#1. od#6(a!ja 1o/e 1ie0 prz# t#1!hara(ter wie2ostopniow#% tzn. 1o3ą b#0 tworzone 1od#6(ator# przepiswzasadni!z#!h% a nastpnie 1od#6(ator# t#!h 1od#6(atorw.

Roz!z"on(owanie '/5a,nia5?ce jest po9redni1 po1idz# s#nta(t#!zn#1% atre9!iow#1 >Prof. uwa/a% /e b2i/ej tre9!iowe3o. Po2e3a na t#1% /e w przepisie

21


22/35

zasadni!z#1% d2a oddania w#powiedzi nor1at#wnej% zawierają!#1 wsz#st(iee2e1ent# tre9!iowe% u/#wane są pewne o(re92enia% nato1iast to% w ja(ido("adnie sposb rozu1ie0 te o(re92enia ws(azane jest w inn#!h przepisa!h.

Sposb rozu1ienia ow#!h o(re92e? ws(azan# w ow#!h inn#!h przepisa!hobja9niają!#!h rzutuje nie t#2(o na tre90 w#interpretowanej nor1#% a2e rwnie/ na

jej za(res.

8e wz32du na !e2 te(stu prawne3o w#r/nia1# + faz# >etap# w#("adni$

8. P'r4?2ku5?c?=. Rek'nstrukcy5n?>. Percecy5n?

W fazie porząd(ują!ej do(onuje1# usta2enia a(tua2ne3o te(stu prawne3o.

Wsp"!ze9nie !z#nno9!i tej faz# do(on#wane są !zsto przez inne pod1iot# ni/pod1iot do(onują!# interpreta!ji w inn#!h faza!h. T#powo prz# interpreta!ji('(ent interretac5i po(r#wa si z ('(ente( interretacy5ny(.

W#("ad ))% ),.),.,*),M'(ent interretac5i t' ('(ent$ * kt:ry( interretat'r 2'k'nu5e aktuinterretac5i. M'(ent interretacy5ny nat'(iast t' ('(ent 4e *43)92u$na kt:ry 2'k'nu5e si9 r'cesu interretac5i.

Ina!zej 1wią!% to 1o1ent% d2a (tre3o 1usi1# usta2i0% ja(ie nor1# na2e/#w#interpretowa0 z przepisw d2a dane3o 1o1entu. o1ent interpreta!#jn#1o/e nie po(r#wa0 si z 1o1ente1 interpreta!ji i 3o nie(ied# w#ra=nie

w#przedza0% np. prz#pad(u% 3d# przepis# interte1pora2ne na(azują o!enprawną rozwa/ane3o stanu fa(t#!zne3o istnieją!e3o w 1o1en!ie interpreta!ji zpun(tu widzenia przepisw ju/ u!h#2on#!h% (tre jedna( stosuje si do owe3ostanu rze!z#.

W fazie porząd(ują!ej odwo"uje1# si do przepisw u!h#2ają!#!h% o wej9!iu w/#!ie% nowe2izują!#!h% a ta(/e uwz32dnia1# tzw. z1ian# w#ni(owe.

5A8A REBO;STRUBC7;A to faza% w (trej z a(tua2ne3o te(stu prawne3oodtwarza1# w#powiedzi o !hara(terze nor1#% tzn. w#ra/ają!e bezpo9redniona(az 2ub za(az 2ub na(az i zawierają!e wsz#st(ie e2e1ent# tre9!iowe nor1#%!ho0b# jesz!ze niejednozna!zne% niepre!#z#jne !o do sz!ze3"w.

W fazie tej odwo"uje1# si do d#re(t#w prze("adu r/no(szta"tn#!h przepisw naw#powiedzi nor1at#wne.

W 5A8IE PERCEPC7;E7do(onuje1# dopre!#zowania niejednozna!zn#!hw#powiedzi nor1at#wn#!h ta(% b# powsta"# jednozna!zne i pre!#z#jne nor1#postpowania >d#re(t#w# ujednozna!zniają!e.

Wsp"!ze9nie !oraz si2niej zwra!a si uwa3% /e posz!ze32ne faz# w#("adni1o3ą si nieja(o na("ada0 !z# wr!z przep2ąta0.

Status '59cia *yk0a2ni

22


23/35

Podstawow#1 za3adnienie1 jest to% !z# z w#("adnią 1a1# do !z#nienia w(a/d#1 prz#pad(u rozu1ienia prawa% !z# t#2(o w nie(tr#!h prz#pad(a!h. W t#1(onte(9!ie !hodzi zw"asz!za o status zasad# clara non suntinterpretanda Wpo2s(iej teorii w#("adni przez pewien !zas prz#j1owano po32ąd 7erze3oWrb2ews(ie3o% i/ z s#tua!ją w#("adni 1a1# do !z#nienia t#2(o w nie(tr#!hprz#pad(a!h rozu1ienia przepisw% a 1ianowi!ie% 3d# przepis# nie są jasne%nato1iast nie rozpo!z#na1# i nie do(onuje1# w#("adni% je/e2i przepis# są jasne.

Wsp"!ze9nie do1inują!# po32ąd szero(o u3runtowan# przez . 8ie2i?s(ie3oodrzu!a zasad clara non suntinterpretanda, ja(o na(azują!ą interpreta!jiprzepisw niejasn#!h >wersja ant#ini!jują!a. W 1iejs!e tej zasad# der#wa!#jna(on!ep!ja w#("adni i w !oraz szersz#1 za(resie pra(t#(a prawni!za% prz#j1ujązasad o#niasuntinterpretanda Interpreta!ji poddaje1# zate1 wsz#st(ieprzepis# prawa% zarwno te(st niejasn# jz#(owo% ja( i jz#(owo jasn#.Wsp"!ze9nie odrzu!a si ta(/e re3u" clara non suntinterpretandaw rozu1ieniud#s(ont#nua!#jn#1% to zna!z#% ja(o za(azują!ą zaprzesta0 interpreta!ji% je/e2i

rezu2tat# interpreta!ji jz#(owej o(a/ą si jednozna!zne >Finterpreta!ja (o?!z#si na jasn#1G.

ROD%AJE D"REK#"W W"KADNI

Trad#!#jnie w#r/nia1# d#re(t#w# jz#(owe oraz pozajz#(owe. W9rdostatni!h% ja(o sz!ze32ną od1ian% d#re(t#w# s#ste1owe.

L#re(t#w# jz#(owe to ta(ie% w (tr#!h d2a odtworzenia nor1 z przepiswprawn#!h odwo"uje1# si do jz#(owe3o brz1ienia przepisw. W po2s(iej ieuropejs(iej (u2turze prawnej do1inuje po32ąd% /e d#re(t#w# jz#(owe 1ają!hara(ter podstawow# !z# zasadni!z# w r/n#!h zna!zenia!h.

Po pierwsze w t#1 sensie% /e odwo"uje1# si do ni!h w pierwszej (o2ejno9!i>pierwotne !zasowo. Lo d#re(t#w pozajz#(ow#!h odwo"uje1# si p=niej


24/35

Le6ni!ja 2e3a2na u/#ta w jedn#1 a(!ie nie wią/e zasadni!zo w prz#pad(a!hu/#!ia te3o zwrotu w inn#!h a(ta!h.W prz#pad(u% je/e2i de6ni!ja 2e3a2na w#stpuje w (ode(sie re3u2ują!#1 dziedzinobej1ują!ą prob2e1% o !hara(terze podstawow#1 d2a danej dziedzin# 2ub w innejustawie uznanej za podstawową d2a danej dziedzin#% uznaje si% /e obej1ujeswoi1 za(rese1 wsz#st(ie prz#pad(i u/#!ia zwrotu de6niowane3o w a(ta!hre3u2ują!#!h daną dziedzin.

7e/e2i bra( w ustawie% s#ste1ie wią/ą!ej de6ni!ji 2e3a2nej dane3o ter1inu%1usi1# rozwa/#0% !z# istnieją wią/ą!e interpretatora rozstrz#3ni!iainterpreta!#jne dot#!zą!e zw"asz!za interpreta!ji d2a !e2w pra(t#!zn#!h>obe!nie dot#!z# t#2(o o(re92onej (ate3orii osb. Ta(ie de!#zje interpreta!#jne1aja !hara(ter wią/ą!# t#2(o wted#% 3d# podjte zostają i za(o1uni(owane wo(re92onej for1ie zainteresowan#1% np. interpreta!je inistra 5inansw% IzbS(arbow#!h.

W#("ad ), ).),.,*),r.

7e/e2i bra( wią/ą!ej interpretatora de!#zji interpreta!#jnej na2e/# usta2i0!z# dane w#ra/enie posiada w jz#(u prawn#1 o(re92oneustawowe zna!zenie ja(o zwrot jz#(a prawne3o. 7e/e2i ta(% na2e/# prz#ją0 owo zna!zenie. 8 ta(i1is#tua!ja1i spot#(a1# si w stosun(u do o(re92on#!h tzw. 4*r't:* ra*nyc6

ja( w"asno90% zdo2no90 prawna% zdo2no90 do !z#nno9!i prawn#!h% a ta(/enie(tr#!h tzw. 4*r't:* aktyc4nyc6 re2ewantn#!h prawnie% (tr#!hpre!#zowanie1 zaj1uje si do(tr#na prawni!za.

7e/e2i nie za!hodzi ws(azana s#tua!ja zwra!a1# si% d2a usta2enia zna!zeniadane3o w#razu !z# w#ra/enia% do jz#(a etni!zne3o% w (tr#1 sfor1u"owanezosta"# dane przepis#.

W pierwszej (o2ejno9!i zwra!a1# si tutaj do jz#(a o32ne3o% !z#2i

powsze!hne3o. L2a usta2enia zna!zenia nie(tr#!h zwrotw na2e/# ta(/e wzią0pod uwa3 dopre!#zowania !z# sposb rozu1ienia t#!h zwrotw w 2o3i!e>se1iot#!e 2o3i!znej. L2a usta2enia zna!zenia dane3o w#razu !z# w#ra/enia wdan#1 jz#(u abso2utnie nie w#star!za odwo"anie si do (o1peten!ji !z# wiedz#

jz#(owej interpretatora. ;iezbdne jest si3nie!ie do rejestrują!#!h re3u"# jz#(a s"owni(w >i to (i2(u prz# uwz32dnieniu fa(tu% /e jz#( si z1ienia% wie!i1 nowsze s"owni(i t#1 2epiej.

8asadni!zo odwo"ują! si do jz#(a powsze!hne3o% o32ne3o nie(ied# 1o/e1#bra0 pod uwa3 spe!ja2ist#!zne od1ian# jz#(a zw"asz!za !o do a(twdot#!zą!#!h spe!ja2ist#!zn#!h 1aterii. W prz#pad(u wie2u zna!ze? dane3o

w#ra/enia do(onuje1# e2i1ina!ji wstpnej o(re92on#!h zna!ze?$< ar!hai!zn#!h< wu23arn#!h< s2an3ow#!h

7edna(/e% je/e2i te pro!es# nie doprowadza do ws(azania jedne3o zna!zenia ja(ow"a9!iwe3o% odwo"uje1# si do (onte(stu jz#(owe3o.Mada1# w t#1 za(resie$

A. t4*. (ikr'k'ntekst% !z#2i zna!zenia s2ow bezpo9rednio towarz#szą!#!hzwrotowi interpretowane1u w dan#1 przepisie i przepisa!hprz#2e3ają!#!h.

M. tzw.(e2iak'ntekst% !z#2i u1iesz!zenie dane3o zwrotu w o(re92onej

jednost!e s#ste1at#!znej z uwz32dnienie1 t#tu"u tej jednost(i oraz

24


25/35

C. t4*. (akr'k'ntekst% !z#2i u1iejs!owienie dane3o w#ra/enia w !a"#1a(!ie nor1at#wn#1 z uwz32dnienie1 t#tu"u dane3o a(tu.

W w#("adni pozajz#(owej odwo"uje1# si% d2a usta2enia ja(ie nor1# na2e/#w#interpretowa0 z przepisw% do wsz#st(i!h !z#nni(w inn#!h ni/ jz#(owebrz1ienie przepisw. atwo zauwa/#0 ze jest to (ate3oria bardzo niejednorodna.

Trad#!#jnie w ra1a!h w#("adni pozajz#(owej w#odrbnia si w#("adnisyste('*? i unkc5'na)n?.

Trad#!#jnie prz#j1uje si% /e w ra1a!h w#("adni pozajz#(owej pierwotnieuru!ho1ione są d#re(t#w# w#("adni s#ste1owej. L#re(t#w# te zasadni!zo 1ają!hara(ter ne3at#wn# i na(azują odrzu!i0% ja(o niew"a9!iwe% ta(ie sposob#interpreta!ji przepisw% (tre prowadzi"#b# do prz#j!ia% i/ zbirw#interpretowan#!h z przepisw nor1 nie stanowi uporząd(owane3o s#ste1u. Wt#1 za(resie z jednej stron# rozpatruje1# u'r4?2k'*anie i'n'*e+2yrekty*y *yk0a2ni syste('*e5 i'n'*e5-% a w 2ru3ie5 u'r4?2k'*anie

'4i'(e +2yrekty*y *yk0a2ni syste('*e5 '4i'(e5-. W pierwszejod1ianie !hodzi o to% b# odrzu!i0 ja(o niew"a9!iwąta(ą w#("adni przepiswa(tw ni/sz#!h hierar!hi!znie% (tra prowadzi"ab# do w#interpretowania z t#!ha(tw nor1 niez3odn#!h z nor1a1i w#/sz#1i hierar!hi!znie.

8 dru3iej stron# w ra1a!h w#("adni s#ste1owej bada1# uporząd(owaniepozio1e s#ste1w prawn#!h. Odrzu!a1# zw"asz!za ja(o niew"a9!iwe ta(ierozu1ienie przepisw% w (tr#!h nor1a w#interpretowana z dane3o przepisub#"ab# niez3odna z zasada1i prawa% tzw. d#re(t#w# s#ste1owe pozio1e. Te3ot#pu w#("adnia s#ste1owa w#1a3a jedna( uwz32dnienia% /e nie(ied# dopusz!zasi w s#ste1ie prawn#1 obowiąz#wanie nor1 niez3odn#!h z o(re92on#1izasada1i ja(o zasada1i do1inują!#1i% a 1ianowi!ie nor1 przejawiają!#!h t4*.

4asa2y u4ue0nia5?ce. Podobnie na2e/# uzna0 za obowiązują!e nor1#niez3odne !o prawda z zasada1i s#ste1u prawne3o% je/e2i przepis# w (tr#!hnor1# te są w#s"owione w#ra=nie o(re92ają owe nor1# ja(o w#jąte( od danejzasad#% np. przez u/#!ie zwrotu w#jąt(owo% !z# przez jednozna!zne jz#(owoo(re92enie za(resu zastosowania nor1# niez3odnej z zasadą.

L#re(t#w# w#("adni fun(!jona2nej na(azują w#interpretowa0 nor1# z przepiswbiorą! pod uwa3 prz#pis#waną ustawodaw!# wiedz >d#re(t#w# fun(!jona2neinte2e(tua2ne oraz o!en# !z# warto9!i >d#re(t#w# fun(!jona2ne a(sjo2o3i!zne.D' 2yrekty* tyc6 '2*'0u5e(y si9 ' etaie *yk0a2ni 594yk'*e5$ ar:*n')e3)e 4 2yrekty*a(i *yk0a2ni syste('*e5. Wsp"!ze9nie

zde!#dowanie do1inuje 1#92% i/ do d#re(t#w# w#("adni fun(!jona2nej na2e/# siodwo"a0 w (a/d#1 etapie w#("adni% ta(/e ww!zas% 3d# w#("adnia jz#(owa daje jednozna!zn# rezu2tat. T#2e% /e odwo"anie do d#re(t#w w#("adni fun(!jona2nej ws#tua!ji niejednozna!zno9!i i jednozna!zno9!i rezu2tatw w#("adni jz#(owejpe"ni od1ienne ro2e.

W prz#pad(u% 3d# w#("adnia jz#(owa nie daje jednozna!zne3o rezu2tatu% ro2ąodwo"ania do w#("adni fun(!jona2nej jest w#br ja(o w"a9!iwe3o ta(ie3o1o/2iwe3o na 3run!ie jz#(ow#1 rezu2tatu w#("adni% (tr# znajdowa"b# naj2epszeuzasadnienie w prz#pis#wan#!h ustawodaw!# o!ena!h i wiedz#.

Prz#("ade1 te3o rodzaju w#("adni jest tzw. *yk)a2nia 4 '2'/iest*a C asi#ili i z r4eci*iest*a a contrario Lot#!z# s#tua!ji% 3d# za(res

25


26/35

w#powiedzi nor1at#wnej w#interpretowanej z przepisw na 3run!ie w#("adni jz#(owej nie jest ostr#% w#ra=n# i powstają wątp2iwo9!i ja( za(wa2i6(owa0prz#pad(i z pasa nieostro9!i. ;a2e/# ww!zas odtworz#0 !e2 danej re3u2a!ji%(tr# prz#9wie!a" tej re3u2a!ji w prz#pad(a!h jz#(owo niewątp2iw#!h i zada0p#tanie% !z# ta(i !e2 uzasadnia"b# rwnie/ obje!ie za(rese1 w#interpretowanejnor1# prz#pad(i jz#(owo wątp2iwe. 7e/e2i odpowied= na to p#tanie bdziepoz#t#wna% na2e/# a simili>z podobie?stwa obją0 za(rese1 w#interpretowanejnor1# rwnie/ prz#pad(i jz#(owo wątp2iwe. 7e/e2i nato1iast obje!ieprz#pad(w wątp2iw#!h nie znajdowa"ob# uzasadnienia w odtworzon#1 !e2u.Ww!zas a !ontrario prz#pad(i wątp2iwe na2e/a"ob# pozostawi0 poza za(rese1w#interpretowanej nor1#.

W#("ad )+% *.*).,*)+r.

W prz#pad(u% 3d# w#("adnia jz#(owa daje jednozna!zne rezu2tat# ro2a w#("adnipozajz#(owej jest od1ienna i dot#!z# 1o/2iwo9!i 1od#6(a!ji jednozna!zn#!h

rezu2tatw w#("adni jz#(owej wbrew jasne1u jz#(owo brz1ieniu przepisw.

o W te5 sytuac5i$ +32y r4eisy s? 594yk'*' 5asne- na)eży$ */re*'*s4ec6ny($ a /092ny( '3)?2'($ 2'k'na; *yk0a2ni'4a594yk'*e5$ (a5?c na u*a24e t'$ c4y n'r(y '2t*'r4'ne *ra(ac6 *yk0a2ni 594yk'*e5 rea)i4u5? ce)e i inne *art',ci$ kt:rer4yisu5e(y rac5'na)ne(u ra*'2a*cy.

Odtworzenie ow#!h warto9!i jest pro!ese1 /1udn#1 przede wsz#st(i1 z te3owz32du% /e 1usi1# nie t#2(o ws(aza0 owe !e2e i warto9!i% a2e o(re92i0 re2a!jepreferen!ji 1idz# ni1i. usi1# w sz!ze32no9!i rozwa/#0 !z# i w ja(i1 stopniunor1# w#interpretowane w pro!esie w#("adni jz#(owej naruszają podstawowed2a dane3o s#ste1u warto9!i oraz !z# to naruszenie jest na t#2e powa/ne% /e1o/na je uzna0 za zburzenie prz#pis#wane3o ustawodaw!# s#ste1u warto9!i.

7e/e2i odwo"anie do prz#pis#wan#!h ustawodaw!# !e2w i warto9!i doprowadzi downios(u% /e rezu2tat# w#("adni jz#(owej nie naruszają ra/ą!o podstawow#!hwarto9!i prz#pis#wan#!h ustawodaw!#% zw"asz!za warto9!i (onst#tu!#jn#!h%w#("adnia pozajz#(owa sprowadza si do wer#6(a!ji rezu2tatw w#("adni

jz#(owej.

o Jeże)i 5e2nak re4u)taty *yk0a2ni 594yk'*e5 raż?c' narus4a5?$ *r9c4/ur4? *art',ci '2sta*'*e r4yisy*ane ra*'2a*cy$ *yk0a2nia'4a594yk'*a ('że r'*a24i; 2' ('2ykac5i re4u)tat:* *yk0a2ni

594yk'*e5 */re* 594yk'*' 5e2n'4nac4ne(u /r4(ieniu r4eis:*.

8 ta(i1i s#tua!ja1i 1a1# do !z#nienia zw"asz!za w prz#pad(u ewidentne3ob"du ustawodaw!#% bąd= w s#tua!ji% 3d# jasne jz#(owo przepis# dot#!z#"#stanw rze!z#% (tre u2e3"# z1ianie% a z1ian t#!h ustawodaw!a nie przewidzia" inie 13" przewidzie0.W (a/d#1 jedna( razie w#("adnia ta(a w#1a3a bardzo si2ne3o uzasadnienia ipra(t#!znie podej1owana jest zw#(2e po raz pierwsz# przez najw#/sze or3an#sądowe.

Sz!ze32ną od1ianą te3o rodzaju w#("adni jest *yk0a2nia r'4s4er4a5?ca i*yk0a2nia 4*9ża5?ca$ * kt:re5 '2t*'r4enie n'r( 4 r4eis:*

nie43'2nie 4 5asny( ic6 /r4(ienie( r'*a24i 2' 'tr4y(ania n'r(y '

26


27/35

4akresie s4ers4y($ /?2 '2'*ie2ni' *9żs4y( niż 'tr4y(a)i/y,(y *r'cesie *yk0a2ni 594yk'*e5.;awet w prz#pad(u% (ied# w#("adnia jz#(owa ewidentnie burz# za"o/enie ora!jona2no9!i prawodaw!#% zasadni!zo naruszają! najwa/niejsze prz#pis#wane1u warto9!i% zw"asz!za 4a0'żenie k'nsek*enc5i 5e3' 'cen% w nie(tr#!hprz#pad(a!h nie jest ona dopusz!za2na$8- ;ie jest dopusz!za2na w#("adnia rozszerzają!a ani zw/ają!a 5asne5

594yk'*' 2enic5i )e3a)ne5=- ;ie jest dopusz!za2na w#("adnia rozszerzają!a ani zw/ają!a 5asnyc6

594yk'*' r4eis:* k'(etency5nyc6>- ;iedopusz!za2na jest ta(a w#("adnia rozszerzają!a !z# zw/ają!a% (tra

'/ci?ża0a/y '/y*ate)a% tzn. zwi(sza"ab# za(res je3o obowiąz(w 2ubz1niejsza"ab# za(res wo2no9!i% uprawnie? !z# (o1peten!ji.

@- ;ie jest dopusz!za2na w#("adnia rozszerzają!a 5asnyc6 594yk'*' r4eis:*'r(u0u5?cyc6 *y5?tki

- ;ie jest dopusz!za2na ta(a w#("adnia r4eis:* r4e5,ci'*yc6ty(c4as'*' utr4y(u5?cyc6 * ('cy r4eisy uc6y)'ne.

W+I-.'-W)+I) PR)W+I/ZE

W ra1a!h wnios(owa? prawni!z#!h w#r/nia si 1ode2owo trz# s#tua!je). Wnios(owanie 2o3i!zne,. Wnios(owanie instru1enta2ne+. Wnios(owanie a(sjo2o3i!zne

8. Wni'sk'*anie )'3ic4ne po2e3a na t#1% i/ je/e2i uzna1# za obowiązują!ą

o(re92oną nor1 ;% to na2e/# uzna0 za obowiązują!e ta(/e wsz#st(ie te nor1#%(tre z nor1# ; w#ni(ają 2o3i!znie w t#1 sensie% /e za(res# zastosowania inor1owania ow#!h nor1


28/35

Wed2e dru3iej% je/e2i A 1a obowiąze( w#(onania !z#nu C% to za(azane jest je1u%!z#2i !o(o2wie(% !o unie1o/2iwia"ob# w#(onanie !z#nu C.

Rwnie/ te wnios(owania prz#jte są 1i2!zą!o w (a/dej (u2turze prawnej% bo i!hodrzu!enie sprawi"ob#% /e s#ste1 prawn# staje si pra(seo2o3i!znie niew#do2n#.

7edna( wnios(owania instru1enta2ne zre2at#wizowane są do o(re92on#!h warto9!ii na(azują u!z#ni0 to% !o jest (onie!zne% /eb# osią3ną0 po/ądan# stan rze!z#bdą!# przed1iote1 obowiąz(u za wz32du na nor1 ;% jedna(/e beznaruszenia warto9!i wi(szej ni/ rea2iza!ja stanu rze!z# na(azane3o przez nor1;.

>. Wsp2ną !e!hą *ni'sk'*a aks5')'3ic4nyc6 jest to% /e istotną przes"an(ąt#!h wnios(owa? jest za"o/enie o ra!jona2no9!i prawodaw!#% zw"asz!za o(onse(wen!ji je3o o!en.

W ra(ac6 te5 kate3'rii *yr:żnia si9<a- Wni'sk'*ania 4 si)nie5s4e3' +a 0ortiori1

/- Wni'sk'*ania 4 ana)'3ii

Wnios(owania z si2niejsze3o przebie3ają wed2e dw!h d#re(t#w$ 2yrekty*a 4 *i9ks4e3' na (nie5s4e C a #aiori ad #inus 2yrekty*a 4 (nie5s4e3' na *i9ks4e a #inori ad #aius

L#re(t#wa a maiori ad minus w#stpuje w dw!h od1iana!h for1u"owan#!h wdw!h pare1ia!h$

Bo1u jest na(azane wi!ej %te1u jest na(azane 1niej< je/e2iw#interpretuje1# z przepisu nor1 na("adają!ą na adresatw obowiąze(w#(onania !z#nu C)% /eb# osią3ną0 o(re92on# !e2% prz# !z#1 w#(onaniete3o !z#nu jest d2a adresata zna!zną do2e32iwo9!ią% na2e/# prz#ją0% /eobowiązuje nor1a na(azują!a te1u adresatowi w#(onanie !z#nu C,% (tr#rwnie/ prowadzi do osią3ni!ia te3o !e2u% a2e jest d2a w#(onują!e3o1niejszą do2e32iwo9!ią.Inn#1i s"ow#% je/e2i uzna si za obowiązują!ą nor1 na(azują!ąrea2izowanie ja(ie3o9 stanu w wi(sz#1 stopniu !z# te/ prz# wi(sz#1w#si"(u% to t#1 bardziej na2e/# uzna0 za obowiązują!ą nor1 na(azują!ąobowiąz(i 1niej u!ią/2iwe

;p. BS- i przepis dot. w#s"ania zaproszenia na posiedzenie 83ro1adzenia.Wsp2ni(w 2iste1 po2e!on#1 2ub przes#"(ą (uriers(ą : w prz#pad(usp"e( pra!owni!z#!h w#star!z#"o np. osobiste po(witowanie odbioru w

pra!# ta(ie3o zaproszenia

Bo1u wo2no wi!ej% te1u wo2no 1niej< je/e2i w#interpretuje1# z przepisunor1% w 9wiet2e (trej to nor1# za!howanie bdą!e zna!zn#1naruszenie1 o(re92on#!h warto9!i !hronionej przez ustawodaw! jestdozwo2one% to na2e/# prz#ją0% /e dozwo2one jest rwnie/ za!howaniebdą!e 1niejsz#1 naruszenie1 tej sa1ej !hronionej warto9!i% je/e2iznajduje ono ta(ie sa1e uzasadnienie.

;p. je/e2i w3 art. )J (! w"a9!i!ie2 3runtu 1o/e wej90 na 3runt sąsiedni w !e2uusuni!ia zwieszają!#!h si z je3o drzew 3a"zi 2ub owo!w% to na2e/# uzna0 zapo1o!ą te3o wnios(owania% /e 1o/e je usuną0 nie w!hodzą! na 3runt sąsiedni.

28


29/35

Wnios(owania a(sjo2o3i!zne b#wają sporne z te3o wz32du% /e i!h rezu2tat#za2e/ą od sposobu tworzenia prz#pis#wan#!h ustawodaw!# o!en >oraz w(onse(wen!ji : preferen!ji t#!h o!en. L2ate3o wnios(owania te3o rodzajudopusz!za2ne są t#2(o w nie(tr#!h 3a"zia!h prawa >przede wsz#st(i1 w prawiepr#watn#1. W nie(tr#!h 3a"zia!h prawa jest to w#ra=nie za(azane >np. wprawie (arn#1.

W#("ad )J% )K.*).,*)+ r.

D8 za3adnie? pozosta"o stosowanie prawa% praworządno90 i przestrze3anieprawa< !ze3o nie zdą/#1# do!z#ta0 z podr!zni(a.

Wnios(owania 4 (nie5s4e3' na *i9ks4e +a #inori ad #aius1 przebie3ająwed"u3 pare1ii$ k'(u 5est 4aka4ane c4yni; (nie5$ te(u 5est 4aka4anec4yni; *i9ce5.

Wed2e tej d#re(t#w#% je/e2i z przepisu w#interpretuje1# nor1 zabraniają!ą

adresatowi naruszenia o(re92one3o dobra prawe1 !hronione3o w pewn#11niejsz#1 stopniu to na2e/# uzna0% /e obowiązuje ta(/e nor1a% za(azują!aza!howania bdą!e3o naruszenie1 te3o sa1e3o dobra w wi(sz#1 stopniu%np. za(azane jest deptanie trawni(w% to t#1 bardziej wje/d/ania na trawni(aute1.

Wsz#st(ie te wnios(owania bazują na za"o/eniu (onse(wen!jia(sjo2o3i!znej prawodaw!#% /e je/e2i !hroni pewne warto9!i to !z#ni to(onse(wentnie. Poniewa/ jedna( warto9!i !hronione przez ustawodaw! 1o3ąw!hodzi0 w (on4i(t z inn#1i warto9!ia1i ta(/e !hronion#1i przez ustawodaw!%wnios(owania te 1o3ą prowadzi0 do wnios(w d#s(us#jn#!h. W związ(u z

pow#/sz#1 te3o rodzaju wnios(owania dopusz!za2ne są t#2(o w pewn#!h3a"zia!h !z# dzia"a!h prawa% a w nie(tr#!h w o32e niedopusz!za2ne% np. wprawie (arn#1.

/-Obo( wnios(owa? z si2niejsze3o dru3ą 3rupą są *ni'sk'*ania 4 ana)'3ii.

Wni'sk'*anie 4 ana)'3ii ra*a +iuris 1

ode2owo po2e3a na t#1% /e w drodze interpreta!ji przepisww#interpretowuje1# d2a danej s#tua!ji nor1 ;)% (tra znajduje uzasadnienie wo!enie O d2a s#tua!ji S). L2a s#tua!ji podobnej S, w#interpretowuje1# nor1 ;,%

(tra ta(/e znajduje uzasadnienie w o!enie O i w#zna!za za!howania podobne dow#zna!zon#!h przez nor1 ;). L2a (o2ejnej s#tua!ji S, rwnie/w#interpetowuje1# nor1 ;+ znajdują!ą uzasadnienie w tej sa1ej o!enie%zespo2e o!en i w#zna!zają!ej podobne postpowanie.

Ww!zas w drodze wnios(owania uznaje1# za obowiązują!ą ta(/e nor1 ;Jdot#!zą!ą (o2ejnej s#tua!ji podobnej% (trej jedna( nie da si w#interpretowa0 zprzepisw% a2e (tra znajdowa"ab# uzasadnienie w tej sa1ej o!enie O idot#!z#"ab# postpowania podobne3o.

Wni'sk'*anie 4 ana)'3ii usta*y +)e3is-

Dwed"u3 (on!ep!ji 8. Radwa?s(ie3o i . 8ie2i?s(ie3o

29


30/35

Wnios(owanie to po2e3a na t#1% /e je/e2i w#interpretuje1# z przepisw nor1w#zna!zają!ą o(re92on# sposb postpowania w o(re92onej s#tua!ji dane1uadresatowi i usta2i1#% /e nor1a ta znajduje uzasadnienie w o(re92onej o!enieprz#pis#wanej ustawodaw!#% to na2e/# prz#ją0% /e obowiązuje rwnie/% w drodzeana2o3ii% inna nor1a dot#!zą!a sytuac5i '2'/ne5% (tra znajdowa"ab#uzasadnienie w te5 sa(e5 'cenie i w#zna!za"ab# '/'*i?4ki '2'/ne ty(sa(y( a2resat'( )u/ takie sa(e '2'/ny( a2resat'(.

Aprzykład dotycz%cy wył%czenia od głosowania wsp"lnika na gromadzeniu9sp"lnik"w sp"łki z o. o. w sprawie jego wył%czenia: pamiętać o zasadziee1ceptiones non sunt e1tendendae, wedle kt"rej wyj%tk"w nie można rozszerzać wbrew językowo jasnemu brzmieniu przepis"wB.

Wni'sk'*anie 4 4asa2 ra*a

Po2e3a na t#1% /e w s#tua!ji% 3d# bra( jest nie t#2(o nor1 re3u2ują!#!h danąs#tua!j% a2e ta(/e s#tua!ji podobn#!h zwra!a1# si do prz#j1owan#!h w danej

3a"zi prawa zasad i odtworz#wsz# warto9!i% (tre 1ają b#0 !hronione przez tezasad#% uznaje1# za obowiązują!ą nor1 za(azują!ą naruszenia w danej s#tua!jit#!h warto9!i.

PR%ES#R%EGANIE PRAWA

8. S's'/y '5('*ania r4estr4e3ania ra*aPun(te1 w#j9!ia do te3o poj!ia jest poj!ie rea2izowania prawa.Adresat nor1# prawnej rea2izuje t nor1% je92i postpuje ta(% ja( nor1ana(azuje 2ub za(azuje% !ho0b# bezwiednie.

Ter1in przestrze3anie prawa w#stpuje w dw!h zna!zenia!h$< szersz#1< adresat nor1# prawnej przestrze3a tej nor1#% je92i postpuje ta( ja(

nor1a za(azuje na(azuje% wiedzą! o na(azie 2ub za(azie< w/sz#1 : adresat nor1# prawnej przestrze3a tej nor1#% je/e2i postpuje ta(

ja( nor1a na(azuje za(azuje w"a9nie ze wz32du na zawart# wnor1ie za(az 2ub na(az.

;or1a jest przestrze3ana 2ub nie w prz#pad(u nor1# (on(retnej. W prz#pad(unor1# abstra(!#jnej% je/e2i adresat nor1# w wi(szo9!i prz#pad(w postpuje

ta( ja( nor1a na(azuje% a2e (ied# prze(ra!za t nor1% jej przestrze3anie stajesi stopniowa2ne.

=. !4ynniki *y4nac4a5?ce r4estr4e3anie ra*a;ajo32niej% w9rd !z#nni(w w#zna!zają!#!h przestrze3anie prawa w#r/nia siznajo1o90 prawa oraz 1ot#wa!j wobe! prawa do o(re92one3o postpowania.W ra1a!h 1ot#wa!ji ws(azuje si% i/ przestrze3anie prawa w#zna!za obe!naprzed san(!ją aprobata tre9!i prawa% a nie(ied# pewne naw#(i postpowania !z#s#tua!ja spo"e!zna.

• 8najo1o90 prawa rozpatr#wana 1o/e b#0 w aspe(!ie for1a2n#1 oraz1ateria2n#1

5ORA@;< !hodzi o to !z# prawo% a w"a9!iwe przepis# prawne zosta"# na2e/#!ieo3"oszone% !z#2i for1a2nie opub2i(owane.

30


31/35

O!z#wiste jest% /e for1a2na pub2i(a!ja przepisw nie przesądza o t#1% /eadresa!i nor1# zawarte w t#!h przepisa!h znają% nie 1o/na jedna( jej2e(!ewa/#0. Lonios"o90 for1a2na pub2i(a!ji przepisw przejawia si w t#1% /e jestautentyc4na. Po dru3ie od 1o1entu pub2i(a!ji przepis# prawne za!z#nająobowiąz#wa0.

ATERIA@; >5ABTC8; : !z# wiado1o9!i w te(9!ie prawa rze!z#wi9!ie dotar"#do zainteresowan#!h adresatw ob#wate2i% or3anw stosują!#!h prawo.W9rd !z#nni(w w#zna!zają!#!h fa(t#!zną znajo1o90 prawa ws(azuje siistnienie$< Xa!atio 2e3is< stopie? (o1uni(at#wno9!i te(stu prawne3o< stopie? znajo1o9!i re3u" interpreta!ji< dostpno90 po1o!# prawnej< staranno90 dero3a!ji usi1# bra0 pod uwa3 fa(t% /e rzad(o nawet prawni( 1a pe"ne infor1a!je o

prawie% stąd istotną sprawą jest dostpno90 fa!howej po1o!# prawnej% !zstobezp"atnej. W (a/d#1 prz#pad(u powstaje prob2e1% i/ nie (a/da infor1a!ja oprawie jest prz#datna d2a (a/de3o ob#wate2a. W t#1 za(resie w#r/ni0 1o/na$< tzw. podstawowe infor1a!je o prawie% (tre niezbdne są (a/de1ufun(!jonują!e1u w dan#1 spo"e!ze?stwie< infor1a!je związane z o(re92oną ro2ą spo"e!zną% np. podatni(a% 2e(arza< tzw. infor1a!je a(!#denta2ne% (tre nabiera1# prz# o(azji o(re92on#!h s#tua!ji/#!iow#!h.

Pa1ita0 na2e/# prz# t#1% /e znajo1o90 prawa nie sprowadza si do znajo1o9!iprzepisw. ;iedo!enianą ro2 1a znajo1o90 (u2tur# prawnej% w sz!ze32no9!ire3u" w#("adni. W t#1 (onte(9!ie istotną sprawą jest zasada ignorantia iurisnocet % w sz!ze32no9!i jej status 1etodo2o3i!zn#.

8asada ta nie 1a !hara(teru zasad# w zna!zeniu d#re(t#wa2n#1. ;ie na(azujeob#wate2owi zaznaja1ia0 si z przepisa1i% >a2e dobrze b# b#"o d2a nie3o% /eb# jezna". a ona !hara(ter zasad# opisowej i po2e3a na ta(i1 u(szta"towaniu nor1prawn#!h dane3o s#ste1u% /e zw#(2e (onse(wen!je prawne nasz#!h dzia"a?% wsz!ze32no9!i prze(ro!zenia prawa nie za2e/ą od te3o !z# postpują! w ta(i a nieinn# sposb% zw"asz!za prze(ra!zają! prawo b#2i91# 9wiado1i (wa2i6(a!jiprawnej.e!haniz1a1i% (tre 1ają "a3odzi0 (onse(wen!je tej zasad#% są inst#tu!jeprawne% (tre bąd= na("adają na o(re92one pod1iot# obowiąze( poinfor1owania

adresatw o tre9!i re3u2a!ji prawnej% np. de!#zja ad1inistra!#jna z pou!zenie1%bąd= przewiduje usprawied2iwienie niezawinionej niewiedz#% np. przepis# ob"dzie !o do bezprawno9!i zawarte w (.!. i (.(.

W#("ad )N% ,+.*).,*)+ r.DPraworządno90 1a1# sa1i do!z#ta0 z podr!zni(a

>. #yy 'sta* *'/ec ra*a * asekcie 5e3' r4estr4e3ania.

Rozwijają! idee prof. arii Moru!(iej< Ar!towej w#r/ni0 1o/na !zter# t#p# postawwobe! prawa$

31


32/35

I. KONFORMI%M% jest postawą dot#!zą!ą stosun(u !z"on(a danej spo"e!zno9!i !z#3rup# do 3rup# ja(o !a"o9!i i inn#!h jej !z"on(w a nie t#2(o postawa wobe!prawa.Po2e3a na t#1% /e (to9 postpuje ta(% ja( od nie3o o!ze(uje 3rupa% na (treja(!epta!ji 1u za2e/#% tzw. 3rupa odniesienia. 7e/e2i 3rupa ta a(!eptujeprzestrze3anie prawa% !eni je< (onfor1ista bdzie ta(/e przestrze3a" prawa. 7e/e2inato1iast 3rupa uwa/a za warto90 prze(ro!zenie prawa% wr!z de1onstra!#jnie%(onfor1ista bdzie postpowa" z3odnie z o!ze(iwania1i 3rup#.

II. OPOR#BNI%M% jest postawą spo"e!zną po2e3ają!a w o32no9!i na t#1% /e (to9 wswoi1 postpowaniu (ieruje si t#1% b# osią3ną0 (orz#9!i d2a siebie % prz# !z#1zw#(2e !hodzi na1 o (orz#9!i ta(ie ja( dobra 1ateria2ne% w"adza% s"awa% bra((on4i(tw itp.Oportuniz1 ja(o postawa wobe! prawa 1a !hara(ter neutra2n# !o do je3oprzestrze3ania i bdzie prowadzi"o do przestrze3ania prawa% je/e2i si tooportuni9!ie op"a!a. W (onse(wen!ji oportunista 1o!no przestrze3a prawa% je92ipa?stwo jest si2ne% zawodzi nato1iast w s#tua!ji s"abo9!i pa?stwa.

III. LEGALI%M powsze!hnie !hara(ter#zowan# jest o32nie ja(o postawa wobe!prawa. Po2e3a na t#1% /e (to9 przestrze3a prawa ze wz32du na to% ze zosta"oono ustanowione% !z#2i po prostu jest prawe1. W ra1a!h 2e3a2iz1u jedna(w#r/ni0 1o/na dwie od1ian#$

)e3a)i4( *u)3arny< przestrze3anie prawa bez wni(ania w to% !z# prawodaw!a1a 2e3it#1a!j do roz(az#wania )e3a)i4( krytyc4ny< przestrze3anie prawa d2ate3o% /e zosta"o ustanowioneprzez w"adz% prz# !z#1 !hodzi tu o w"adz% (trą uwa/a za 2e3it#1owaną doroz(az#wania% !z#2i ta(ą% /e w"adza 1a (o1peten!je b# stanowi0 prawo a 1#1a1# obowiąze( jej s"u!ha0. @e3a2iz1 (r#t#!zn# nie po2e3a na t#1% /e (to9przestrze3a prawo d2ate3o% /e a(!eptuje je3o tre90% !o !e!huje postaw

a(sjo2o3i!zną.

8a aYe1 Webere1 w#r/nia si t#p# 2e3it#1a!ji w"adz#$a trad#!jona2ist#!zna odwo"ują!a si do te3o% /e dan# w"ad!a odziedzi!z#" swojąw"adz% !z# dana inst#tu!ja 1a !hara(ter trad#!#jn#%b de1o(rat#!zna odwo"ują!a si do te3o% /e w"adza zosta"a powierzona danej

jednost!e bąd= zespo"owi 2udzi przez spo"e!ze?stwo w w#ni(u wo2n#!h w#borw%! !har#z1at#!zna : sz!ze32ne !e!h#% w"a9!iwo9!i prz#wd!ze w"ad!w. o3ąto b#0 !e!h# o !hara(terze re2i3ijn#1 bąd= 9wie!(i1.

Ws(azane t#p# 2e3it#1a!ji nie w#(2u!zają! si 2e!z !zsto w zna!zn#1 stopniu

uzupe"niają.I&. AKSJOLOGI%M$ przestrze3ania prawa ze wz32du na to% /e a(!eptuje1#prawo !o do tre9!i. 7est z pun(tu widzenia w"adz# pa?stwowej obdarzona taistotną !e!hą% /e ob#wate2e do niej si odwo"ują!# bdą przestrze3a2i prawota(/e ww!zas% 3d# s"abnie w"adza pa?stwowa.

Ws(azane t#p# postaw wobe! prawa nie w#(2u!zają si a 1o3ą wzaje1niewspiera0.

S#OSOWANIE PRAWA

). S's'/y '5('*ania st's'*ania ra*a

32


33/35

7a( wiado1o% stosowanie prawa odr/ni0 na2e/# od je3o przestrze3ania%!o nie ozna!za% /e nie 1a po1idz# ni1i związ(u.$radycyjnie% stosowanie prawa o3rani!zano do dzia"a2no9!i or3anw pa?stwa% np.sądu% or3anw ad1inistra!ji oraz uj1owano ja(o usta2anie (onse(wen!jiprawn#!h o(re92one3o stanu fa(t#!zne3o z pun(tu widzenia nor1 prawn#!h ja(onor1 3enera2n#!h (*. 9r"blewski).

. iembi0ski w#stąpi" z propoz#!ją zde!#dowane3o rozszerzenia za(resu poj!iastosowania prawa w aspe(!ie pod1iotow#1 i rozja9nienia tre9!i te3o poj!ia.Wed2e 8. 8ie1bi?s(ie3o stosowanie1 prawa w szero(i1 uj!iu jest (a/de!z#nienie przez pod1iot pr#watn# 2ub pub2i!zn# u/#t(u z prz#znan#!h 1u przezs#ste1 prawn# (o1peten!ji do !z#nno9!i (onwen!jona2n#!h donios"#!h prawnie.W ta(i1 uj!iu stosowanie prawa obej1owa"ob# zarwno w#danie w#ro(usądowe3o% ja( i w#danie ustaw% a ta(/e sprzeda/ rze!z# !z# sporządzenietesta1entu. Ta( zna!zne rozszerzenie za(resu te3o poj!ia nie spot(a"o si

jedna( z uznanie1 i nie zosta"o prz#jte% poniewa/ narusza"o dwie podstawoweintui!je prawni!ze$

< dot#!zą!ą te3o% /e stosowanie prawa dot#!z# or3anw w"adz# pub2i!znej a niepod1iotw pr#watn#!h% (tre !o najw#/ej !z#nią u/#te( ze swoje3o prawa oraz< za1az#wa"o r/ni!e po1idz# stosowanie1 prawa a tworzenie1 prawa% (treprawni!# trad#!#jnie odr/niają.W rezu2ta!ie% odr/niają! ta( szero(ie poj!ie stosowania prawa% 2e!zuwz32dniają! istotne 1#92i podej9!ia 8. 8ie1bi?s(ie3o 1o/na b# sfor1u"owa0nastpują!ą de6ni!j$

St's'*anie ra*a t' c4ynn',; k'n*enc5'na)na u'*ażni'ne3' 'r3anu*0a24y u/)ic4ne5 ')e3a5?ca na *i?ż?cy( usta)eniu k*a)ikac5ira*ne5 'kre,)'ne3' stanu aktyc4ne3' i e*entua)ny( r'4str4y3ni9ciu' k'nsek*enc5ac6 ra*nyc6 2ane3' stanu aktyc4ne3'$ 4*0as4c4a

r4e4 ustan'*ienie 2)a 2ane3' stanu n'r( k'nkretnyc6 iin2y*i2u)nyc6 na '2sta*ie n'r( ra*nyc6 5ak' n'r( 3enera)nyc6 ia/strakcy5nyc6.

Ws(azana de6ni!ja z jednej stron# zaw/a za(res pod1iotow# poj!ia z3odnie ztrad#!#jn#1i intui!ja1i< do dzia"a? or3anw ad1inistra!ji pub2i!znej% z dru3iejza!howuje podstawowe intui!je 8ie1bi?s(ie3o dot#!zą!e te3o% /e stosowanieprawa 1a !hara(ter wią/ą!ej !z#nno9!i (onwen!jona2nej.

Akta(i st's'*ania prawa są zate1 ta(ie a(t# prawne% (tre 1aja !hara(ter(on(retn# i ind#widua2n#. Po2e3ają zw"asz!za na usta2eniu ind#widua2nej i

(on(retnej nor1#. W nie(tr#!h prz#pad(a!h a(t stosowania prawa nie jestbezpo9rednio związan# z usta2enie1 nor1# (on(retnej i ind#widua2nie% 2e!z winn# sposb w#zna!za !z#ją9 (on(retną s#tua!j prawną np. 1od#6(ują! iu!h#2ają! dot#!zą!e danej osob# dot#!h!zas nor1#.Stosowanie prawa 1o/e w sz!z

2012 teoria prawa wykłady

Documents