DRZAVATermin se koristi za oznacavanje velikog broja stvari: skupa institucija, teritorijalne jedinice, filozofske ideje, sredstva vladavinee silom itd. Drzava je pretpostavka reda i mira – engleski fizolof. To upucuje na osnovni zadatak svak drzave, da osigura vanjsku i unutrasnju sigurnost i pravilima odredi prava i obaveze. Ona je cudoviste koje guta slobodu- ruski anarhist. To upozorava na opasnost da se ona, pretvori u silu koja oduzima slodobu drzavljana. Drzava to sam ja – francuski kralj. To upucuje na pitanje kako je organizirana te ko je njen nosilac drzavne vlast. U nasem jeziku rijec, drzava potice od staroslavenskog “drzati” sto ukazuju na partimanijalno shvacanje u porijeklu naziva.Drzava predstavlja osnovni i najvazniji oblik politickog organiziranja svakog drustva. Po tradicopnalnom shvacanju, ona je teritorija sa svojim stanovnistvom, koju vladar drzi pod svojom vlascu, kao svoj posjed. Prema modernom shvacanju, ona je politicka asocijacija koja uspostavlja suverenu nadleznost u okviru odredjenih teritorijalnih granica i vrsi vlast ktoz skup institucija, koje su ocigledno “javne” posto su odgovorne za kolektivno organiziranje zivota zajednice i finansiranje na racun javnosti. To znaci, da obuhvata, razne institucije, sudove, industriju, sisteme socijalne zastite i sl.Najvaznija razlika je ona izmedju “drzave” i “vlade”. Drzava je mnogo sira. Ona je siroka asocijacija koja obuhvata se ustanove javnog domena i sve clanove zajednice, dok je vlada privremena. Ona je sredstvo pomocu kojeg drzavna vlast djeluje. Drzava vrsi bezlicnu vlasti (te u teoriji) predstavlja nepromjenjljive interese drustva, opce dobro. A vlada izrazava posebne interese onih koji se u odredjeno vrijeme nalaze na vlasti. Teoreticari politike smatraju da se drzava shvaca na 3 nacina: 1. Idealisticki – ogleda se u djelima G.V.F. Hegela. On je izdvojio 3 “momenta” drustvenog zivota: porodicu, civilno drustvo i drzavu. Tvrdio je da u porodici djeluje “poseban altruizam” koji podstice da ljudi za dobro svoje djece zanemare svoje interese. Civilno drustvo je sfera “univerzalnog egoizma” u kojoj pojedinac svoje interese stavlja ispred interesa drugih. Drzava kao “univerzalni altruizam” odnosno kao eticka zajednica zasnovana na medjusobnim simpatijama. Manjkavost idealizma je u tome sto potice nekriticko obozavanje drzave i buduci da je definirana na etickim osnovama propusta da napravi jasnu razliku izmedju ustanova koje su dio drzave i onih koji to nisu.2. Funkcionalni – on drzavi upucuje na svrhu drzavnih ustanova. Najvaznija je uloga ocuvanja drustvenog poretka, sto znaci da je ona skup ustanova koje podrzavaju poredak i obezjedjuju drustvenu stabilnost. Slaba strana jeste sto tezi da sa samom drzavom poveze bilo koju instituciju koja odrava red.3. Organizacioni – organizaciono stanoviste odredjuje drzavz kao aparat vlasti u najsirem smislu. Znacaj je sto pravi jasnu razliku izmedju drzave i civilnosg drustva. Civilno drustvo se tako odnosi na podrucje autonomnosti grupa i slobodnih udruzenja (poduzetnike, klubove i sl..)

Moguce je razlikovati 5 obiljezja drzave:1. Suverena – vrsi apsolutnu vlast i neogranicenu vlast jer se nalazi iznad svih udruznja i grupa u drustvu2. Drzavne ustanove su “javne” za razliku od “privatnih” institucija civila. Javna tijela su odgovorna za donosenje u sprovodjenje kolektivnih odluka, dok privatna postoje da bi zadovoljili pojedinacni interes;3. Drzava je izraz legitimnosti – njene odluke se obicno prihvacaju kao obavezujuce za rpipadnike drustva, posto se tvrdi das u donjete u javnom interesu;4. Ona je sredstvo dominacije – drzavnu vlast podrzava sila tj drzava mora da posjeduje moc da bi

osigurala postovanje zakona i kaznila one koji ga krse;5. Ona je teritorijalna asocijacija – njezuna nadleznst je gografski doredjena i obuhvata sve one koji ga zive u okviru drzavnih granica bez obzira da li su to njeni gradjani il ne.

Dvije su vrste problema: teritorijalni i institucionalni. Iako drzava upravlja odredjenom teritorijom snazna globalizacija modernog svijeta dovela je to toga da drzavna vlast sve vise gubi nadzor nad aktivnostima koje se zbivaju na njenoj teritoriji. U institucionalnom smislu, granicu izmedju drzavnih i nedrzavnih organizacija, s jedne strane je zamaglio nedavni process privatizacije drzavnih preduzeca, a s druge strane uspostava regulativnih organizacija odgovornih drzavi.

Teorije drzave opcenito je moguce podjeliti na 3 grupe: pluralisticke, elitisticke i marksisticke. Veliki broj interesnih grupa nastoji uticati na politiku ali se nijedna grupa ne uspjeva nametnuti drugima. Politicki zivot utoliko je takmicenje suparnickih interesa a izbori najznacajnije ocitovanje tog takmicenja. 1. Drzavom prema pluralistima ne dominira neki pojedinacni interes, nego se ona prema interesima odnosi neutralno. Postoje, medjutim, razliciti oblici neutralnosti i razlicite teorije koje siticu razliciite oblike. Neutralna drzava moze recimo biti pasivna i jednostavno odgovoriti na zatjeve trenutno najsnaznije interesne grupe, moze biti intervencionalisticka i stititi slabe koji su manje sposobni da se bore. Iako su ove teorije drzave nacelo optimisticne neki savremeni autori u sklopu tog modela su izrazili zabrinutost da je moderna pluralisticka drzava preopterecena ili da njom nije moguce vladati (Zahtjevi za boljom zdravstvenom zastitom, zaista su porasli).2. Drzava s druge strane nije sposobna uudovoljiti tim povecanim zahtjevima pa postovanje njezine vlasti sve vise slabi. Elitisticko shvacanje drzave osporava pluralisticki model. Osnovni stav je da je cilj politickog procesa osiguranje dominacije pojedinih politickih grupa. Medju interesnim grupa psotoji nejednakost a neki interesi nekih drustvenih grupa uopsce nisu zastupljeni. U rpilog spomenutim tvrdnjama teoreticari elita navde rezultate porucavanja vladajucih institucija u Britaniji – parlamenata, drzavne uprave, Crkve, opruzanih snaga – koji pokazuju da celnici tih tijela imaju vrlo slicno porijeklo i tvore mrezu uticaja. Teorija elita ima ljevicarsku i desnicarsku varijantu. Zagovornici prve – R. Michels i V. Pareto – napadaju marksisticku teoriju. Zagovornici druge npr R. Mills – svoje napade usmjerili su na pluralisticku teoriju.3. Za marksisticke sociologe presudno obiljezje kaitalistickog drustva je protivrjecnost izmedju kapitala i rada. Kultura, pravo, drustveni odnosi, u ovoj perspektivi odrazavaju kapitalisticke interese. Marksisti se slazu sa teoreticarima elita u stavu da mnogobrojna obiljezja modern politike nemaju neko veliko znacenje osim ideoloskog. Postoji vise vrsta marksistickih teorija. R. Miliband – drzavu vide kao instrument kapitalisticke klase kojim ona brani svoje interese, sto olaksava zajednicko drustveno porijeklo drzavnih duznosnika i prpadnika kapitalisticke klase. Althusser drzavi pristupa funkcionalisticki, pa, drzava, prema tom modelu, radi na ostvarenju kapitalistickog nacina proizvodnje…

STATUS I ULOGAOni spadaju u najvaznije pojmove u soiologiji i drustvenoj teoriji uopce. Oni nam pomazu da rzumijemo kako funkcioniraju pojedinci, grupe i institucije. Povijest upotrebe pojmova seze se u daleku proslost. Znacajne priloge razumjevanja ljudskog kao teatra a ljudskog ponasanja kao glume dosta prije mnogih novotarija nalazimo u knjizevnosti i filozofiji. One su uticale na sociolosku tematsku razradu i uoblicavanje koncepta statusa i uloga. Osnovni problem je sto u teorijskoj sociologiji postoji viseznacnost,preklapanje ovih izraza. Medjutim, ovisno o socioloskog pravca, autora, konteksta, i sl, status i uloga imaju potpuno drugacija znacenja. METADOLOSKI PLURIZAM. Znaci da postoji mnogo slicnih ali i razlicitih vidjenja ove teme.sociolosko proucavanje ovih kocepata imadrustvenu i i institucionalnu osnovu. To nam omogucava da preciznije analiziramo neke vrlo slozene drustvene interakcije koje su svakodnevnom zivotune zapazene. Primjenjujuci koncept statusa i uloge, sociolozi su izbjegavaju gresku da drustveni zivot analiziraju polazeci od zdravorazumske i utoliko neprecizne dihometrije: covijek-drustvo. Status i uloga su u pocetku razmatrani unutar manjih drustvenih grupa koje su bile predme brojnih mikrosocioloskih i socijalno psiholoskih analiza. Pojedina socioloska vidjenja statusa i uloge su vrlo kompleksna.drustvo ne postoji bez pojedinca, kao sto ni pojedinci ne psotoje izvan drustva. Prema tome, koncept statusa i uloge mozemo razumjeti kao pomocna analiticka sredstva, instrumente za proucavanje u analizu kompleksnih drustvenih odnosa izmedju pojedinaca. Statusi i uloge mejdusobno se razlikuju ako nema statusa i uloge od kojih se nesto ne ocekuje. Npr od pojedinca se ovekuje ponasanje u skladu sa statusom koji zauzima i ulohom koja mu pripada. Pozicije koje pojedinci zauzimaju u nekom drustvenom sistemu uglavnom su vise ili manje razlicita a kada te pozicije dvedemo u vezu sa ulogom dodatno ih razlikujemo po funkcijama, zadacima, ocekivanjima. Znaci, uloga je skup drustveno definiranih atributa i ocekivanja povezanih drustvenim statusom. Status je, pozicija i prestiz koji uloga sa sobom nosi, dok je uloga finkcija koju neko vrsi u okviru odredjenog statusa i konkretnih drustvenih ocekivanja.

KONCEPTI STATUSA I ULOGE U 1 POL 20 STSimbolicki interkcionizam George H. Meada (1934) i teorija uloga R. Lintona (1936), koji je kasnije inkorporiran u struturalni funkcionalizam, predstavljaju dva ishodisna pristupa konceptu statusa i uloge. Izraz simbolicki interakcionizam odnosi se na specificnu vrstu interakcija koja se odvija izmedju pojedinaca. Svaki pojedinac prilagodjava svoje ponasanje ponasanju drugih, utvrdjujuci sto oni cine, ili namjeravaju ciniti- to jest posezuci za znacenjem njihovih postupaka. Buduci da se Meadova sociologija i socijalna psihologija najvise bavila nacinima nak oji djca uce o drustvu i razvijaju svoje sopstvo (self) preuzimanjem uloga, tj preuzimajuci u svojoj masti uloge drugih,kao sto su ocevi, majke, trgovci, lijecnici ili ucitelji- takvo polaziste imalo je velikog utjecaja na kasnije razumijevanje drustvenih uloga. Smisao tvrdnje da ljudsko bice ima sopstvo, kod Meade se prvenstveno sastoji u tome da ljudsko bice moze biti objekt vlastitog djelanja. Ono je u stanju da djela u odnosu na sebe samoga, kao sto bi djelalo u odnosu na drugoga. To je polazna osnova i za koncept statusa i uloge, koji se znacajno modificirao u kasnijim razmatranjima. Pojam stvaranja uloge oznacava stvaranje i modificiranje ocekivanog ponasanja tokom interakcije. Taj pojam stvaranja uloge, moze se razumjeti kao „probni proces“ u kojemu se uloge identificirraju i pune sadrzajem po mjeri interakcije tijekom koje se mijenjaju postavljenje koordinate (R.H. Turner, 1962). Simbolicki interkcionisti nastoje izbjeci ekstremni relativizam koji implicira stvaranje uloge, osobito to da

su uloge fluidne i neodredjene te da svaka pojedinacna interakcija proizvodi razlicite i jedinstvene uloge. Oni zagovaraju stav da stvaranje uloge proizvodi konzistentne obrasce ponasanja koji se mogu identificirati s razlicitim tipovima drustvenih aktera i priklanjaju se socioloskom zanimanju za regularnost ocekivanog ponasanja. Drugi pristup konceptu statusa i uloge, potjece od R. Lintona (1936), i blizi je funkcionalizmu nego simbolickom interkcionizmu. Linton je pokusao precizno odrediti znacenje statusa i uloge, s obzirom na cjelokupno drustvo „Termin status kao i termin kultura upotrebljavaju se u dvostrukom znacenju. Opcenito govoreci status je polozaj u odredjenom obrascu. Stoga je sasvim pravilno ako se o svakom pojedincu govori da ima mnogo statusa, jer svaki pojedinac sudjeuje u izrazavanju mnogih obrazaca. Medjutim, dok se termin ne odredi na odredjeni nacin, status svakog pojedinca oznacava ukupan zbir svih statusa koje on zauzima. On predstavlja njegovp olozaj u odnosu na cjelokupno drustvo. Linton razlikuje dvije vrste statusa; pripisani i postignuti. Pripisani (predodredjeni) statusi su oni koje pojedinci dobijaju bez obzira na njihove urodjene razlike i sposobnosti. Oni se mogu predvidjeti i usvajati od rodjenja. Postignuti statusi, kao minimum, traze posebn kvalitete, mada nisu na njih ograniceni. NE dodjeljuju se pojedincima od rodjenja, vec se prepusta da se postignu konkurencijom i individualnim naporom.Linton govori i o univerzalnim statusima koji su prisutni u svakom drustvu. Oni se diferenciraju prema (a) spolu, (b) starosti, (c) zanimanju, (d) religijskoj pripadnosti, (e) srodstvu i (f) politickoj pripadnosti. Pojam statusa istodobno se upotrebljava i kao sinonim za cast (prestiz i drustveni ugled).Odgovarajuca prava i duznosti. Uloga je, po Lintonu, dinamicki aspekt statusa. Pojedincu je drustvo odredjen neki status i on ga zauizima u odnosu na druge statuse. Kad on ostvaruje prava i duznosti koji konstituiraju neki status, on vrsi odredjenu ulogu „Status i uloga su potpuno nerazdvojni i njihovo razlikovanje ima samo akademski smisao. Nema uloge bez statusa niti statusa bez uloge. Bas kao i u slucaju statusa, termin uloga upotrebljava se u izdrzavanju tog obrasca. Individualno formiranje navika i stavova pocinje s rodjenjem i, ako su ostali uslovi jednaki, sto ranije pocne usvajanje nekog statusa, utoliko je vjerovatnije da ce ono kasnije biti jos uspjesnije. U isto vrijeme, valja istaci da ne postoje dva jednaka pojedinca, pa status koji ce biti pogodan i za jednog, moze biti sasvim nepogodan za drugog. Lintonov pristup znaci pomak i u shvacanju uloge. To je pomak od kreativnog shvacanja uloge (kao preuzimanja i stvaranja uloge, sto je izrazeno u simbolickom interakcionizmu), prema formalnom vidjenju uloge kao propisanog i staticnog ocekivanja ponasanja, odnosno uloge koja sve vise ovisi od pravila koja se vezu za odredjenje polozaje u okviru drustvenog sistema.

KONCEPTI STATUSA I ULOGE U2 POL 20 STPredstavnici funkcionalizma pribjegavaju funkcionalnoj analizi (Parsons i Merton, npr, dva glavna predstavnika strukturalnog funkcionalizma, vec 50.tih godina razlicito upotrebljavaju tu analizu); Goffman se koristi promatranjem sa ucestvovanjem u uvodi dramaturski pristup; Gouldner, 70.ih godina, razvija refleksivnu „Sociologiju sociologije“; Sennet istodobno redeskribira razlicite zanrove, pise vrlo kriticki (kombinira esteticki, povijesni, komparativni i interpretativni pristup); Ernest van den Haag koristi koncept statusa i uloge za fenomenalnu analizu socijalnog uspjeha, prestiza, statusne ambicije i snobizma; dok predstavnici, odnosno predstavnice, feminizma, uvode niz razlicitih feministickih pristupa, To su samo neki od zapazenihjih pristupa. O svakom od tih pristupa vode se zive i zanimljive debate. S tim da te debate - u kontekstu krize globalizacije – poprimaju nova, izmjenjena znacenja.

Tokom zadnje dvijedecenije – pod utjecajem globalizacije – status i uloga pocinju se analizirati u drugacijim interpretativnim okvirima i katerogirjama. Tako naprimjer A. Giddens govori o „dualnosti strukture“; P. Bourdieu govori o „habitusu“, N Mouzelis o „prevladavanju mikro i makro analize“; mnoge feministicke studije razmatraju drustveno konstruirana znacenja i razlike izmedju spola i roda: opiru se svim vrstama dominacije, ukljucujuci i tako krupna pitanja kao sto je globalni kapitalizam i neoliberalna ekonomija Rani koncepti statusa i uloge, razvijeni prije 70 godina, iz perspektive metodoloskog pluralizma pojavljuju se u sasvim novom svjetlu.

Goffman je uveo novi, dramaturski pristup u proucavanju uloga. Posao je od ideje da ljudi u svakodnevnom zivotu nastoje ostaviti utisak o sebi . ostaviti utisak o sebi kakvima bi htjeli da ih drugi vide: „Kad se pojedinac pojavi pred drugima, on svesno ili nesvesno projektuje jednu definiciju situacije, ciji vazan deo sacinjavaju njegova predstava o samome sebi. Kad se zbije dogadjaj koji je izrazajno nespojiv s tim negovanim utiskom, nastaju znacajne posledice“. U uzem smislu, Goffman se bavio „strukturom dustvenih susreta – sturkuturom onih entiteta u drustvenom zivotu koji nastaju kada god se ljudi nadju u medjusobnom neposrednom fizickom prisustvu“. Posmatrao je dakle, ponasanja ljudi u razlicitim situacijama i vidio da postoje mnoge protivrjecne uloge, iznenadna ponasanja mimo uloge itd.Pod totalnim drustvenim institucijama podrazumijevamo takve institucije u kojima je ponasanje vecine njenih clanova, potpuno potcinjeno internim normama i zapovijestima te institucije (zatvori, bolnice, kasarne, skole, univerziteti, kazneno popravni domovi, manastiri, ludnice i sl.).Otkrio je kako se nizom interakcija i pritisaka na bolesnike ili pitomce vrsi pritisak – unistavanje osobnosti – kako bi prihvatili predodzbu institucija o sebi. Pri samom dolazenju u instituciju, pocinje niz ponizenja i degradacija. Osobnost pojedinaca se sistematski, cesto nenamjerno, unistava. Onima koji ulaze oduzimaju se sva sredstva (osobne stvari, odjeca, itd) koja su imala prije pomagala da odrze predstavu o sebi. Kada prodje faza primanja u instituciju, pocinje beskonacni niz unistavajucih dogadjaja. Osoblje ih stroho nadgleda, kontrolira i stalno ispituje da li je njihovo ponasanje primjereno normama.

Drugaciji pristup ulogama primjenjen je u sociologiji Richarda Senneta. Noviji pristupi, opcenito, na niz produktivnih nacina, kao sto smo vec naglasili, ukljucuju pojam kulture u svoja razmatranja. Status i uloga ne definiraju se dvostruko (kao npr kod Lintona), vec mnogostruko: specificnim kulturnim, subkulturnim i situacijski kreiranim sistemima vjerovanja. Uloge se odredjuju kao ponasanje primjerno nekim situacijama, ali ne i nekim drugim. Plakanje, naprimjer,nije ponasanje koje se moze opisati kao „uloga“. Sennet u knjizi „Nestanak javnog covjeka“ (1976), analizira primjer plakana na sahrani – ono se ocekuje, primjereno je, specificno za tu situaciju. Sennetov nacin pisanja o ulogama zanimljiv je narocito za sociologiju kulture i umjetnosti. Iz takvog pristupa, medjutim, ne mozemo saznati da li je plakanje primjer pozitivnog doprinosa u odrzavanju drustvenog sistema. U svakom slucaju nije rijec o funkcionalistickom pristupu Prezentisticko ili formalno uopcavanje Sennetovih stavova o ulogama, iznevjerilo bi interpretativne razlike i nijanse u samom tekstu.Senneta zanima i pitanje javnih uloga. Stavise, u metodoloskom dijelu svog rada, gdje govori o dokazu ili plauzibilnosti, autor se obraca citaocu, „istancanom citaocu“, rijecima „Ako taj citalac u ovoj knjizi ne nadje razumnu analizu o tome kako je doslo do bolesti modernog drustva, knjiga je uspjela;ako, zavrsivsi knjigu, pomisli na neku alternativnu logiku objasnjavanja te nevolje, utoliko bolje“. Teorije uloga, u Sennetovom pisanju, primjenjuju se na istrazivanje nacina na koje javnosti kreira definicije primjerenog,

odnosno prikladnog ponasanja. Povijesna, kvalitativna i tekstualisticka analiza odnosa izmedju javne, private i intimne sfere (kojima se pridodaju razlicita znacenja), dolazi u fokus paznje. Glavno je pitanje: kako se dogodilo da se uslovi igranja uloga toliko promijene da postanu sve manje stvar ekspresije, a sve vise stva neutralizacije i kontrole? Sennet smatra da: „s porastom neravnoteze izmedju javnog i intimnog zivota ljudi postaju manje eksrpesivni“.

SKUPOVI ULOGA I SUKOB ULOGALinton je jasno formulirao dugo naslucivanu osnovnu cinjenicu da svaka osoba u drustvu neminovno zauzima mnostvo statusa i da je uz svaki od tih statusa povezana i odgovarajuca uloga. To je tacka u Lintonovoj koncepciji koja, za Roberta Mertona, izgleda prikladno kao polaziste. Medjutim, ima i razlika: „razlika je u pocetku mala, moze se reci tako mala da ne zasluzuje spomena, no ona ukljucuje takav pomak gledanja, koji, cini mi se, postupno vodi volikim i temeljnim razlikama. Za razliku od Lintona, ja polazim od pretpostavke da uz svaki drustveni status nije povezana jedna vec niz uloga. Ta osnovna osobina drustvene strukture moze se izdvojiti i oznaciti pomocu termina „skup uloga“. Dakle- kad kaze „skup uloga“ – Merton ima u vidu niz, ili komplet, odnosa medju ulogama u koje su osobe ukljucene zbog toga sto zauzimaju odredjeni drustveni status. Tako navodi i konkretan primjer proucavanja uloga u medicinskoj struci: Status studenta medicine ukljucuje ne samo ulogu studenta nasuprot njegovih nastavnika nego i niz drugih uloga koje ga suodnose s drugim studentima, s lijecnicima, bolnicarima sa socijalnim radnicima, s medicinskim tehnicarima itd.„Valja istaci da se skup uloga (role set) razlikuje od onoga sto sociolozi oznacavaju terminom „mnogostruke uloge“ (Multiple roles). Naime, termin mnogostruka uloga se ne odnosi na sveukupnost uloga koje su povezane s jednim jedinim statusom, vec se odnosi na razlicite drustvene statuse (cesto u razlicitim institucionalnim oblastima) u kojima se ljudi nalaze, a kao ilustracija mogu posluziti statusi lijecnika, muza, oca, profesora, crkvenog starjesine, clana konzervativne partije, armije kapetana. (Taj komplet izdvojenih statusa pojedinaca, od kojih svaki ima svoj vlastiti skup uloga, oznacit cu kao „skup statusa“.Pojam skupa uloga, tvrdi Merton, podsjeca nas na tvrdokornu cinjenicu da je naizgled jednostavna drustvena strukturavrlo slozena. Zato podsjeca da se sva drustva susrece s linearnu eksplikaciju i donosenje apodiktickih zakljucaka. O problemum skupa uloga pise „Ako relativno jednostavno ideja skupa uloga ima neku teorijsku vrijednost, to moze proizvesti probleme znacajne za sociolosku teoriju, koji privlace nasu paznju jedino iz perspektive koju pruza sama ta ideja. Takav je slucaj s pojmom skupa uloga. On postavlja opci problem odredjenja drustvenih mehanizama pomocu kojih se artikuliraju ocekivanja onih iz skupa uloga tako da posjednik statusa ulazi u sukobe manje nego sto bi ulazio kad ti mehanizmi ne bi djelovali. Upravo tim drustvenim mehanizmima, posvetit cu ostakak ove diskusije“.Sve to naravno – tvrdi Merton – pretpostavlja mogucnost raznih a kadkada i konfliktnih ocekivanja s obzirom na ponasanje onih nosilaca statusa koji su povezani sa skupom uloga: „Meni se cini da je osnovni uzrok tog konflikta – i u tome sam jedinstven s tako razlicitim teoreticarima kao sto su; Marx, Spencer, Simmel i Parsons – sto su clanovi skupa uloga, u odredjenom stupnju, pogodni da drze drustvene polozaje koji se razlikuju.Merton je, dakle, na izrazito apstraktan nacin, prokrcio put teorijskoj sociologiji ka empirijskom istrazivanju sukova uloga, u odnosu na pojedince koji, djelujuci kroz drustvene strukture, pokazuju takvu

drustvenu moc, da ih tesko mozemo kontrolirati.Pojedinac unutar modernog, diferenciranog drustva, ima (izvodi) veliki broj razlicitih uloga. Te uloge mogu biti vremenski i prostorno, manje-vise odijeljenje i medjusobno neprotivrjecne, ali uloge se cesto javljaju i kombinirano ili isprepleteno. Merton je naznacio samo neke analiticke teskoce operacionaliziranja teorijskih. Zbog velikog broja medjusobnog suprostavljanih i nepomirljivih uloga, cesto dolazi do sukoba uloga i sire nestabilnosti drustvene strukture. Nestabilnosti se prelamaju u pojedincu i drustvu, pri cemu sociologija zanima veza izmedju oba slucaja. To je posebno izrazeno kad se vremenski i prostorno podudara veci broj istovremenih statusa i uloga (politicar, profesor, znanstvenik, poduzetnik itd). Naime, ako status oznavacamo kao poziciju u drustvenom sistemu, sa utvrdjenim pravima i obavezama, onda zauzimanje vise statusa – narocito skupa visoko pozicioniranih i drustveno odgovornih statusa – podrazumijeva i postojanje uloga koje su s tim povezane. Uobicajeno je misljenje da sukob uloga nije toliko tezak izvan profesionalnih odnosa (kao sto su : amatersko bavljenje polotikom, sportom i sl.), vec kad svaki status i uloga podrazumijevaju kodificirano zanje i ponasanje za njihovo obavljanje.Dok Linton i Parsons, u svojim teorijama, izdvajaju pojam „sistema“, a Merton tvrdokorno izbjegava njegovu eksplicitnu upotrebu (zapravo u Mertonovoj knjizi Social Theory and Social Structure postoji samo jedna referenca na taj pojam), Gouldnerova refleksivna analiza ili pak „teorija prakse“ koju zastupa Bourdieu, kao i niz novijih socioloskih teorija, polaze od toga da je svako drustvo djelomicno proizvod teorij, a da je svaka teorija, djelomicno, proizvod drustva. Znanje o razlici izmedju teorije i prakse, posmatrano na taj nacin, nije stvar teorije ili prakse, nego onoga sto ih omogucava i povezuje.S obzirom na nasljedje funkcionalistickog gledanja, mozemo razlikovati cetri znacenja uloge (1) Sta se ocekuje od uloge? Ono sto ocekujemo od uloge lezi u drustvenom sistemu, kao i njegovim sastavnim jedinicama. Ta ocekivanja su ono sto kultura, ili subkultura, propisuju; ocu, majci, ljekaru, menadjeru itd; (2) Shvatanje uloge. To je, najcesce, slika koju pojedinac (recimo odredjen menadjer), ima o svojoj ulozi. On moze da zna sta drugi ocekuju od njega, ali je isto toliko znacajno pitanje sta on ocekuje od sebe; (3) Prihvatanje uloga. Ljudi, vjerovatno, mogu voliti svoje uloge, drugi mogu biti indiferentni (ravnodusni), dok treci mogu mrziti neku od svojih uloga. Primjeri razlicitog shvatanja ili prihvatanja uloge roditelja, mogli bi pokazati da ima roditelja koje tu ulogu vole, onih koji su ravnodusni, ili onih koje tu ulogu prihvataju, a jedno od njih, ili oboje, ne izvode ono sto bi trebali da cine roditelji nego glume ulogu roditelja. (4) Izvodenje uloge. Ovo se odnosi na pitanje sta licnost cini sa dijeljenom ulogom. Shvatanje i prihvatanje uloge u svelikoj mjeri ovisi od: sposobnosti, temperamenta, stavova, dispozicija, potreba, motiva, vrijednosti i tako dalje.

STATUS KAO RANG PRESTIZAStajaliste da je status, zapravo, drustevni ugled koji se stjece na skali prestiza, te da je vazna dimenzija drustvene stratifikacije, ima dugu tradiciju u americkim pristupima nejadnakosti zanimanja, u najmanju ruku od 1920-ih. Social Class in America W.L. Warnera (1949) jedno je od cuvenih ranih priloga istrazivanja na tu temu. U okviru te tradicije, tvrdi se da je prestiz zanimanja, opcenito, odredjen sistemom vrijednost, i funkcionalnom vaznostu razlicitih zanimanja u tom drustvu. U evropskoj socioloskoj tradiciji, Weber je konceptualizirao status kao drustveni ugled i smatrao ga dimenzijom

drustvene stratifikacije, koji je jasno odvojen od klase. Klasna nejednakost temeljila se na neravnopravnom pristupu materijalnim nagradama i razlicitim zivotnim sansama. Mada su predstavnici americke socioloske tradicije uglavnom bili upoznati sa Weberovim radom, oni su u svojim istrazivanjima izjednacili mnoge dimenzije nejednakosti zanimanja i spojili dohodak, moc i razinu obrazovanja, kao i drustveni ugled. Prestiz zanimanja pokusavao se izmjeriti takozvanim ljestvicama (skalama) prestiza; na temelju stavova ispitanika o razlicitim drustvenim polozajima i pozeljnosti tih polozaja, da bi se iz toga izvlacio prosjek. Pokazalo se, medjutim, da nije uvijek jasno pokazuju li stavovi ispitanika stvarnu ili pozeljnu hijerarhiju zanimanja. Razliciti ispitanici imali su razlicite spoznaje o strukturi zanimanja, a postoje i velike varijacije u stavovima koje ostaju prikrivene kada se iz odgovora izvlaci prosjek i kada se razliciti odgovori spajaju u jednu ljestvicu prestiza.Zanimajuci se za ono sto cesto ostaje prikriveno Ernesto van den Haag pokusao je opisati manje uocljive veze izmedju odredjenih ponasanja i nacina na koje je moguce doci do nekih pozeljnih ili prestiznih statusa. Posmatrao je status kao rang na skali drustvenog prestiza (ugleda), analizirajuci statusnu ambiciju. Polaziste je da statusna ambicija, kad se rado o ozbiljnom i odgovornom nastojanju za postignucem, moze biti drustveno korisna. Teznja za slavom moze biti vrlo poticajna i u osnovi je znacajnih postignuca. Status kao rang na skali prestiza odrzava se pomocu odgovarajuce uloge. Povecati ga znaci povecati ugled u ocima drugih. Status se mijenja posjedovanjem ili gubljenjem onih stvari koje sacinjavaju osnovu statusa. Prestiz se definira kao postovanje od strane drugih i moze se steci ili izgubiti na bezbroj nacina. To je ujedno i osnova demokratizacije teznje za postignucem. Tako se, kroz sasvim obicnu, na prvi pogled svima prihvatljivu teznju za uspjehom, kao najcistiji oblik drustvenog odnosa, pojavljuje snobizam.Snobizam je vazna socioloska tema, jer, medju ostalim, ukljucuje teznju za visim statusom, sto je jedan od aspekata socijalne mobilnsti. „Snob“, kako istice Ernesto van den Haag, posebno je zainteresovan za uspon na ljestvici uspjeha. „On se usrdno brine ostvariti socijalni uspjeh, koristeci se raznim vrstama precica: umjesto da ostvari nesto vazno, onnastoji postici cilj odijevajuci se na nacin kako to rade oni koji su vec uspjeli ... Snobizam je pokusaj da se prisvoji nezasluzi prestiz. No, s druge strane, valja dodati da je malo onih koji nesto rade, a da pritom ne paze kako ce se to odraziti na njihov status. Kako bise povecao status, moze se traziti druzenje sa slavnim ljudima ili ljudima iz statusnih grupa koje su iznad nase; moze se smatrati uspjehom ako smo „ubacili“ svoje ime na popis uzvanika neke konferencije ili premijere. Teznja za publicitetom ili druzenje sa onima koji su ga stekli, najvaznija je karakteristika savremenog snobizma, kaze autor. Teznja za publicitetom, ujedno je znak njegove demokratizacije. Tako razlikuje dvije vrste snozibma: demokratsku ili aristokratsku. Bilo da je prosijedi jedan ili drugi, oni su izrodjeni proizvodi statusne ambicije. Snob ne pokusava postici visok status radeci ono sto se trazi: npr. Ubijanje neprijatelja, zaradjivanje novca, pisanje pjesama. On se nastoji uvuci u visok status druzeci se s onima koji ga imaju. To druzenje medjutim nije pravo. On ne zeli to oponasati zbog neke unutarnje vrijednosti koja je tome svojstvena. Snob zeli slavu i ugled, a ne kvalitet koji one imaju. On nije zainteresiran ni za sto drugo vec za onaj ucinak koji to proizvodi za njegov status. Njega zanima kako ce to djelovati na druge.

RODNE I SPOLNE ULOGERodne i spolne uloge najblize su povezane s pitanjima odrzavanja nejednakosti, te ispoljavanjem moci i dominacije u drustvu. Prije 1970. Malo je socioloskih studija provedeno o zenama i o zivotima zena;

„Feministice su tvrdile, s mnogo razloga da su se prije 1970.ih socijologijom bavili iskljucivo muskarci, koji su pisalo o muskarcima i za muskarce“. Tradicionalno su muskarci definirali socioloske probleme. Haralambos i Holborn primjecuju da su, u proslosti, standardni udzbenici o sociologiji, vrlo rijetko spominjali zene. S obzirom ne preovladavajuce stavove o zenama i cinjenicu da su sociolozi vecinom bili muskarci, ne iznenadjuje da je prije 1970. Bilo tako malo ozbiljnih studija o zenama: „Trebala je da jedna zena, Ann Oakley (1974), stvori prvu detaljnu studiju kucanskih poslova. U smislu kulturnih definicija kucanskog posla, kao relativno nevaznog – kao necega sto nije „pravi posao“ – ne iznenadjuje sto su muski sociolozi izbjegavali to podrucje istrazivanja. Uistinu, kada je Oakleyjeva prvi put predlozila kucanski posao kao istrazivacku temu, njezin joj je pretpostavljeni naredio da ode i smisli neku primjereniju temu“. Anthony Giddens na tipican nacin pristupa razmatranju tema roda i nejednakosti, polazeci od razumijevanja nove drustvene situacije u doba globalizacije. On je primjetio da je vrijeme „klasicnog“ perioda, poslijednjih godina 19. I pocetkom 20. Stoljeca, malom broju zena, ili pripadnika rasnih manjina, data prilika da se bave sociologijom kao svojim osnovnim zanimanjem. Uz to, i ono malo malo ljudi koji su imali priliku da se bave socioloskim istrazivanja od trajne vaznosti, cesto je bilo zanemarano ili zaboravljeno. Giddens je tu gresku nastojao ublaziti na taj nacin sto u svom socioloskom udzbeniku govori o zaboravljenom osnivacu, Harrier Martineau (1802-1876). Ona se smatra prvo zenom sociologom/sociologinjom. Rodila se i obrazovala u Engleskoj i bila je autor vise od pedesetk knjiga kao i brojnih eseja..Sociologija roda, razvila se tek u zadnjoj trecini 20.og stoljeca, uporedo sa zenskim (feministickim) pokretom. Feministicke perspektive, ne samo da su otvorile nova tematska podrucja istrazivanja, nego su i onogucile potpuno nov pogled i nacin razmisljanja o drustvenom svijetu. Socciologija je tradicionalno pravila razliku izmedju (1) spola, shvacenog kao bioloske i fizioloske razlike izmedju zena i muskarca, suprostavljene u smislu reproduktivnih funkcija i (2) roda, poimanog kao drustvene uloge dodijeljene muskarcima i zanama u drustvu. Ako je spol osobe bioloski determiniran, rod je kulturni i drustveni konstrukt. Utoliko postoje dva spola i dva roda (muski i zenski). Spolne uloge su svojstva i ocekivanja koja se povezuju s razlicitim rodom, s time je li netko u drustvu muskarac ili zena. Spolna podjela rada je, recimo, jos jedan pojam koji ponekad upotrebljava da bi se opisale te specjalizirane spolne uloge.

KONSTRUKCIJA ULOGA POMOCU SOCIJALIZACIJERobert Stoller (1968) Ovaj autor jednostavno je iznio zdravorazumsko opazanje prema kojemu se vecina stanovnistva moze kategorizirati kao muskarac ili zena, i to na temelju tjelesnih obiljezja (npr. Zene su sposobne radjati, muskarci nisu; muskarci su obicno misicaviji itd.). Vecinom se smatra da te osnovne bioloske razlike, za koje se ocekuje da budu evidentne, determiniraju i razlike u ponasanju. Medjutim, ako su termini za spol „muskarac“ – „zena“; a za rod „Muski“ – „zenski“ iz toga, prema Stollerovom misljenju ne slijedi da ce se muskarac ponasati „muski“. Isto tako, djevojcice nisu nuzno brzne i saosjecajne, dok djecaci nem oraju biti agresivni i takmicarski raspolozeni. Sociologinje poput Ann Oakley (1972) idu i dalje, te smatraju da drustvo i socijalizacije djece – a ne bioloski determinizam – imaju presudnu ulogu na konsturuiranje razlika i poimanja rodnih uloga, kao sto su naprimjer razlike uzmedju „muskih“ i „zenskih“ poslova u drustvu.

Giddens povodom tih dilema kaze „Mada bi trebali da smo skepticni u pogledu svakog generalnog usvajanja pristupa o polnim ulogama, mnoge studije pokazale su da, u izvjesnoj meri, rodni identitet jesu rezultat drustvenih utjecaja“. Iz toga proizlazi da se dijete radja sa spolom, a da se rod razvija u kontaktu s raznovrsnim agensima socijalizacija, jer dijete prihvata drustvene norme i ocekivanja koja se smatraju karakteristicnim za njegov spol. Prema tom gledistu, dakle, rodne nejednakosti proisticu iz socijalizacije razlicitih uloga kod muskaraca i zene. Funkcionalisti su, prema Giddensovom misljenju, zastupnici teorije o rodnoj socijalizaciji jer isticu da djecaci i djevojcice uce „spolne uloge“ i isticu muske i zenske identitete – „muskost“ i „zenskost“ koje ih dalje prate. U tom procesu djeca se rukovode pozitivnim i negativnim sankcijama – mehanizmima koji se primjenjuju u drustvu za nagradjivanja (ohrabivanje) ili kaznjavanje (neodobravanje) odredjenog ponasanja. Djecak, recimo moze biti pozitivno sankcionisam u svom ponasanju („Kako si ti hrabar decak“), ili biti izlozen negativnoj sankciji („djecaci se ne igracju lutkama“). Ovakva pozitivna i negativna odredjenja pomazu djecacima i djevojcicama da nauce, ocekivane „muske“ i „zenske“ uloge. Ucenje drustvenih uloga postaje globalna stvar kulturnog inzinjeringa i – zahvaljujuci televiziji – uvijek dostupnog medijskog konzumerizma zivotnih sitlova. Televizija i novi mediji postaju posvecena mjesta zabave, uzitka i imaginarne konstrukcije buducnosti. Poznati je da „djeca vec desetljecima predstavljaju itekako atraktivnu ciljanu populaciju marketinskih strucnjaka i oglasivaca koji s pomocu reklama prilagodjenih upravo tom uzrastu kod djece poticu potrosacki nagon i to u dobi kada sjeca prema takvim sadrzajima, dakako, nisu sposobna zauzeti kriticku distancu“. Dovoljno je pogledati i analizirati novu propagandu industrije animiranih filmova za djecu. Posebno se poticu kulturni modeli za djecake – estetika tehnificiranog nasija – i inicijacijski modeli za djevojcice – Winx, Bratz i sl.

RAZLICITI PRISTUPI RODNIM NEJEDNAKOSTIMAENGELS je u sklopu marksisticke teorije drustva nastale u 19 st smatrao da ekonomki faktori predstavljaju glavni razlog za podcinjenost zena muskarcima , ted a samo ti faktori mogu poboljsati njihov ukupni polozaj u drustvu. Muskarci imaju vecu moc nad zenama jer su vlasnici sredstava za proizvodnju ili zaradjuju izvan kuce. Smatrao je da je prevlast muskaraca nad zenama direktna posljedica njihov ekonomske prevlasti i da ce automatski nestati kad nestane ta prevlast. On je pokusao predvidjeti da ce s dolaskom komunizma kad ce sredstva za rpoizvodnju biti u zajednickom vlasnistvu moci biti uspostavljena jednakost izmedju muskaraca i zena. Prema takvim predvidjanjima doc ice kraj neednakosti i po osnovu spolne diskriminacije i rodne uloge ce nestati.NICKIE CHARLES analizirala je polozaj zena u komunizmu sovjetskog tipa, neprosredno prije njegovog sloma 1991 g. i to u vrijeme zene su cinile vecinu radne snage (51%). U takvom uredjenju zenama je garantirano pravo na rad, a zakoni su propisivali pravo na istu placu za isti posao. Zene su, pored toga imale pravo na porodiljsko odsustvo kao i pravo na pause tokom radnog dana kako bi mogle da nahrane dijete. Mada ova autorica misli das u zene samo mnogo profitirale a da nisu psotigle punu jednakost jer je 1991 g prosjecna zenska plata iznosila samo trecinu muske plate. Nakon 1992 godine stanje pogorsalo nakon ukidanja prava na zaposlenje, zene su cak gubile posao cesce od muskaraca. S obzirom na rastucu nezaposlenost u komunistickim drzavama tog perioda, ona smatra das u zene i dalje bile u losijem polozaju zbog trajnosti porodicne ideologije koja definira zene prije svega kao supruge i domacice.MARKSISTICKI FEMINIZAM posao e od toga da potcinjeni polozaj zena odgovara kapitalizmu i

kapitalistima, a ne naprosto muskarcima. Zato sto su socijalizirane da se potcinjavaju, zenama se moze jednostavno manipulirati i otpustiti kada vise nisu potrebne. MARKSISTICKE I SOCIJALISTICKE FEMINISTICE smatraju da je kapitalizam, a ne patrijahat, glavni izvor zenskog potlacivanja. Kapitalisti rpofitiraju, te tako gube ostrinu. Smatraju da je uspostavlanje komunistickog drustva jedini izlaz. U komunistickom drustvu u kome bu sredstva za rpoizvodnju bila u zajednicn+kom a ne u privatnom vlasnistvu, nestale bi i rodne neednakosti. Mada razlika izmedju marksistickih i socijalistickih feministica nije jasna, pojedini sociolozi smatraju da se prve zalazu za obuhvatnije promjene. LIBERALNE FEMINISTICE su umjerenije u svojim zahtjevima i zato su cesto kritikovane od strane radikalnih, marksistickih i socijalistickih feministica. One se zalazu za postepeno poboljsanje polozaja zena kako u ekonomskoj tako i u politickoj sferi, a narocito za spanjenje diskriminacije na random mjestu, u obrazovanju i medijima. Vise se okrecu kritici culture i rodnih stereotipa, nego kritici institiucija. Bore se protiv kulturnih i simolickih aspekata diskriminacije. One se ne zalazu za revolucionarnu promjenu nego za postupne reforme, kao sto je recimo uvodjenjezakona koji su povoljniji za zene. isu uspele da se izbore sa dubljim uzrocima rodne nejednakosti i da ne priznaju sistemsku prirodu ugnjetavanjažena u društvu. Liberalne feministkinje pružaju samo delimičnu sliku rodnih nejednakosti. Radikalne feministkinje optužujuliberalne da podstiču žene na pasivno prihvatanje nejednakog društva i njegovog takmičarskog karakteraCRNE FEMINISTICE kao sto je Bell Hooks smatraju da savremena crnkinja moze mnogo nauciti od nekih svojih predhodnica iz 19 st. kaoje su zacrtale tracu distinktivnom crnom feminizmu. One smatraju da mogu snazno napasti ideju patrijarhata kao i ideju das u zene slabe i krhke jer da je to istina one ne bi mogle izdrzati iskustvo ropstva kroz koje su rposlne i prezivjele. Crne žene su bile diskriminisane na osnovu rasei roda. Hulk smatra da teorijski okviri koje zagovaraju bele feministkinje (porodoca je glavni oslonac patrijahata) ne mogu da se primene i na crne zajednice, u kojima porodica predstavlja glavnu solidarnost protiv rasizma. Ugnjetavanje crnih žena se dešava na drugim mestima u odnosu na bele. Klasnediskriminacije predstavljaju još jedan činilac koji se ne može zanemariti u slučaju mnogih crnih žena.Pojedine crne feministkinje smatraju da snaga teorije srnog feminizma leži u razmatranju isprepletanih pitanja poput klase, roda i rase.

MOC I VLASTMoć je prije svega socijalne, politicke i ekonomske prirode i kao takva jedruštvena kategorija. Pod društvenom moći podrazumjevamo onu moć koja se pojavljujei koja se ispoljava u institucionalnom obliku u odnosu prema pojedincima. Ekonomska moć je nerijetko uslovljena i usko vezana sa političkom i teško se možeutvrditi koji je izvor dominantniji i koji je interes preovladavajući.Politič ka moc je uvjek institucionalizirana moć kojom raspolaže određena politička grupaili partija ili sama država. Politička moć je transformisana socijalana i privredno-ekonomska moć, koja je kroz vještu političku formu i snagu usmjerava na osvajanjevlasti, ali i samu njenu egzistenciju. Bez samostalnosti političke moći i političke sferedošlo bi do stapanja društva i države i do nužne pojave diktature i tatalitarizma, tj.monopolskog odnosa u raspolaganju klasičnim sredstvima državne prinude. Socijalna moć je snaga koju za sobom

nosi industrijski sistem, razvoj tehnike itehnologije. Njima vlada čovjek i tako zadobija sve značajniju ulogu u društvu i uprivrednom, ali i u političkom poretku. U razvijenim društvima sve značajniju moć imajupojedinačni status, obrazovanje, specijalizacija i znanje u poređenju sa prisilom pa inovcem.

Postoji jasna razlika između moći i vlasti. Vlast je, prije svega samo jedan oblik moći.Ona je institucijalna moć koja je zasnovana na određenim normativnim predpostavkama,koje imaju za sobom autoritet koji je iskazan voljom građana ili društvene organizacije.Vlast je također izraz legitimiteta i legaliteta, tj. ona je institucionalizovana moć koja imasnagu zakona i volju građana, odnosno ovlaštenje da tu volju realizuje. Ona imaspecifično obilježje. Za razliku od moći, koja se rasprostire difuzno, vlast se kreće u određenim granicama. Ona nikad ne znači uspostavljanje potpune kontrole nad onimakoji su dužni da slušaju. Vlast održava i štiti uspostavljenu društvenu organizaciju i prijesvega služi toj svrsi. Zato vlast u sebi sadrži elemente prinude, bez obzira na stepenmoralne saglasnosti i volje građana. Legitimna vlast može biti: racionalna, tradicionalna i harizmatska.

KRIMINALPredstavnici prestupničkog ponašanja su devijantni pojedinci koji odbijaju da žive po pravilimakoje većina nas poštuje. To su nasilni kriminalci, uživaoci droga ili otpadnici od društva, koji se neuklapaju u ono što se definiše kao normalan standard prihvatljivog ponašanja. Međutim pojam predstupničkog ponašanja zapravo nije jasno definisan (primer hakera Kevina Mitnika).Čovekovim životom upravljaju pravila i norme; naše aktivnosti postale bi haotične kada se ne bismo pridržavali pravila koja neke vrste ponašanja, definišu kao pristojna, za razliku od nepristojnih.Proučavanje kriminala i prestupničkog ponašanja nas podučavaju da niko od nas nije sasvim normalan, jer niko ne krši sva pravila ali se niko i ne pridržava svih. Pravila kršimo isto kao što ih stvaramo.DEVIJANTNOST (prestupništvo) se može definisati kao nepriznavanje datog skupa normi koje prihvataznatan broj ljudi u nekoj zajednici ili društvu. Nijedno društvo ne može se podeliti na one koji odstupajuod normi i na one koji ih se pridržavaju. Devijantnost i kriminal  nisu sinonimni pojmovi, iako se u većini slučajeva poklapaju. Pojamdevijantnost mnogo je širi od pojma kriminala – koji se odnosi samo na ono nekonformističko ponašanjekojim se krši zakon. Mnogi oblici devijantnosti nisu kažnjivi po zakonu (kao npr. nudizam, rejv kultura, putnici Novog doba). Devijantno ponašanje se može primeniti ne samo na pojedince već i na grupe(primer kult Hari Krišne). Takve devijantne grupe se nazivaju devijantne subkulture.Proučavanjem kriminala i prestupničkog ponašanja se bave dve posebne, ali srodne discipline. Kriminologija se bavi oblicima ponašanja koji su kažnjivi po krivičnom zakonu. Kriminologe interesujumetode za merenje zločina, kretanje stopa kriminala itd. Druga disciplina jesociologija prestupničkog ponašanja - oslanja se na istraživanja u kriminologiji, ali istražuje i ponašanje koje je izvan domenakrivičnog prava. Sociolozi koji proučavaju prestupničko ponašanje pokušavaju da ustanove  zašto se nekioblici ponašanja smatraju devijantnim i kako se različito primenjuju na ljude unutar društva.

NOVA KRIMINOLOGIJAPredstavnici ovog tumačenja devijantnog ponašanja preuzeli su elemente marksističke misli da bi pokazali da se devijantnost, kao oblik ponašanja namerno i svesno bira i da je često politički obojen. Onisu odbacili ideju da prestupničko ponašanje ,,određuju” činioci kao što su biologija, lične osobine,anomija, društvena dezorganizacija ili etikete. Smatrali su da pojedinci aktivno učestvuju u prestupničkom ponašanju koje predstavlja način reagovanja na nejednakosti u kapitalističkom sistemu.

Teoretičari nove kriminologije su svoju analizu kriminala i prestupničkog ponašanja stavili u okvirestrukture društva i očuvanja moći unutar vladajuće klase.Studija sprovedena 70-tih 20. veka u Britaniji obrađivala je temu uličnih krađa, koje su u to vreme bile sve učestalije. Napadači, to jest lopovi, su pretežno bili opisivani kao pripadnici crne rase, što je išlou prilog mišljenju javnosti da su imigranti krivi za krah društvenih vrednosti. Iznet je stav da država imediji svesno podstiču paniku oko uličnih krađa da bi skrenuli pažnju javnosti sa sistemskih strukturalnih problema (velika nezaposlenost, smanjivanje plata). U isto vreme drugi kriminolozi su ispitivali način formiranja i upotrebe zakona , i došli do zaključkada su zakoni sredstvo koje moćni koriste da bi zadržali svoj ,,privilegovan” položaj. Tvrdili su da zakoninisu neutralni i da sa povećanjem nejednakosti između vladajuće i radničke klase, oni postaju moćniinstrumenti za održavanje društvenog poretka. To se može videti i funkcionisanju sistema krivičnog prava, kao i u poreskim zakonima koji se neravnopravno primenjuju i štite bogate. Međutim ova neravnoteža moći ne ograničava se samo na mogućnost kreiranja zakona - moćnici te zakone i krše, aliretko za to odgovaraju. Takva dela su mnogo značajnija nego svakodnevni kriminal i delikvencija.Ova istraživanja bila su značajna za uključivanje mnogih drugih faktora u raspravu o devijantnom ponašanju, kao što su društvena pravda, moć i politika.

Zakljucak:Kriminal jeste samo deo prestupničkog ponašanja u celini, ali on pokriva mnoštvo aktivnosti – odkrađe pa do masovnog ubistva, pa samim tim nije moguće stvoriti samo jednu teoriju koja će pokriti ovajveliki društveni problem. Sociološke teorije nam pomažu da vidimo na koji način kriminalci počinju da setretiraju kao kriminalci i pod kojim uticajima. Bez obzira na svoje mane, teorija etiketiranja je danasnajšire prihvaćen pristup za razumevanje kriminala