VVVVViti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr: 2 E diel, 15 janar 2012E diel, 15 janar 2012E diel, 15 janar 2012E diel, 15 janar 2012E diel, 15 janar 2012

SI U NDIKUA PËR "VALLEN E LULEVE" NGA NJË KËNGË SI U NDIKUA PËR "VALLEN E LULEVE" NGA NJË KËNGË SI U NDIKUA PËR "VALLEN E LULEVE" NGA NJË KËNGË SI U NDIKUA PËR "VALLEN E LULEVE" NGA NJË KËNGË SI U NDIKUA PËR "VALLEN E LULEVE" NGA NJË KËNGË POPULLORE DHE PËR NOSITIN NGA DE MUSSETPOPULLORE DHE PËR NOSITIN NGA DE MUSSETPOPULLORE DHE PËR NOSITIN NGA DE MUSSETPOPULLORE DHE PËR NOSITIN NGA DE MUSSETPOPULLORE DHE PËR NOSITIN NGA DE MUSSET

LASGUSHI SI PLAGJIATOR?Zbulohet dorëshkrimi i Shuteriqit, që analizon poezinZbulohet dorëshkrimi i Shuteriqit, që analizon poezinZbulohet dorëshkrimi i Shuteriqit, që analizon poezinZbulohet dorëshkrimi i Shuteriqit, që analizon poezinZbulohet dorëshkrimi i Shuteriqit, që analizon poezinë e Poradecië e Poradecië e Poradecië e Poradecië e Poradecittttt

'Mbamendja historike', një preçizim në shkrimin e Rexhep Qosjes'Mbamendja historike', një preçizim në shkrimin e Rexhep Qosjes'Mbamendja historike', një preçizim në shkrimin e Rexhep Qosjes'Mbamendja historike', një preçizim në shkrimin e Rexhep Qosjes'Mbamendja historike', një preçizim në shkrimin e Rexhep Qosjes

Historia e letërsisë e mbi tëgjitha historia në letërsinë

tonë shqiptare reflektojnë mekopetencën e zakonshme në ar-tikulli kritik Shfytyrimi i

Ky shkrimi analitik, ikujdesshëm tërë polenromantizmi poetik i

Dhimitër S. Shuteriqit për Las-gush Poradecin është pjesë enjë antalogjie të letërsisë sh-qipe në vitet '40.

Mjaft jetëshkrime dhe frag-mente veprash të autorëve sh-qiptar dhe folklorit që ngashekulli XV janë përgatiturnga profesori Namik Resuli,Aleksandër Xhuvani, ZefSkiroi, Gjergj Fishta, HysenLaçej, Lasgush Poradeci,Mitrush Kuteli. Shumë prejkëtyre shkrimeve janë botuarmë vonë në Itali nga prof.Namik Resuli, në veprën "Sh-krimtarë shqiptarë".

Pjesa më e madhe e kësajantologjie është e përkthyer nëfrëngjisht. I gjithë materialiështë gjetur në fondin 837 tëA.Q.SH në dosjen e MusineKokalarit.

Besoj se këto materiale janëpregatitur për botim tek "Ma-segjeritë shqiptare", shtëpiabotuese e Kokalarëve.

Fakti që Hamit Kokalari,vëllai i Musinësë, ishte një ngapersonalitetet që njihte mjaftmirë frëngjishtën është arsyejaqë është preferuar kjo shtëpibotuese, ku përkthimet i kamarrë përsipër vetë Hamiti, vël-lai i Musinesë, i cili më vonë dotë preferohej edhe si përkthyespër veprat e Enver Hoxhës.

Për përgatitjen e një an-tologjie të tillë, AleksandërXhuvani i shkruan Musinesënë vitin 1940 në një nga letrate tij.

Kjo antologji është edhepjesë e programit të Ministrisësë Arsimit dhe Institutit Al-banologjik të Shqipërisë në atëperiudhë.

Ajo që e bënë të veçantë sh-krimin e Dhimitër Shuteriqitmbi Lasgush Poradecin ështëkompetenca letrare e artistike,të cilën ai e...

Spiro SpiromiloSpiro SpiromiloSpiro SpiromiloSpiro SpiromiloSpiro Spiromilopushtuesi i Himarëspushtuesi i Himarëspushtuesi i Himarëspushtuesi i Himarëspushtuesi i Himarës

në 1912në 1912në 1912në 1912në 1912Pse u vu në krye të forcave greke iPse u vu në krye të forcave greke iPse u vu në krye të forcave greke iPse u vu në krye të forcave greke iPse u vu në krye të forcave greke ivetëquajturi Prijës i Himarës dhevetëquajturi Prijës i Himarës dhevetëquajturi Prijës i Himarës dhevetëquajturi Prijës i Himarës dhevetëquajturi Prijës i Himarës dhe

ççççç'përfaqesonte flamuri himarjot, që kishte'përfaqesonte flamuri himarjot, që kishte'përfaqesonte flamuri himarjot, që kishte'përfaqesonte flamuri himarjot, që kishte'përfaqesonte flamuri himarjot, që kishtengjyrat e flamurit grek dhe 7 yje në mesngjyrat e flamurit grek dhe 7 yje në mesngjyrat e flamurit grek dhe 7 yje në mesngjyrat e flamurit grek dhe 7 yje në mesngjyrat e flamurit grek dhe 7 yje në mes

mbamendjes sonë historike të ak-ademikut R. Qose botuar dje më8.I.2012 në gazetën "Shqipta-rja.com" (sup. Rilindasi). Leximii shkrimi është mjaft i këndshëm,interesant e me një vizion real eobjektiv për kulturën e kombit

VVVVVeshje populloreeshje populloreeshje populloreeshje populloreeshje populloreshqiptare nëshqiptare nëshqiptare nëshqiptare nëshqiptare në

kartolinat e hershmekartolinat e hershmekartolinat e hershmekartolinat e hershmekartolinat e hershmeNjë koleksion i rrallë kartolinash nga fondet eNjë koleksion i rrallë kartolinash nga fondet eNjë koleksion i rrallë kartolinash nga fondet eNjë koleksion i rrallë kartolinash nga fondet eNjë koleksion i rrallë kartolinash nga fondet e

Qendrës për Studime Shqiptare në LondërQendrës për Studime Shqiptare në LondërQendrës për Studime Shqiptare në LondërQendrës për Studime Shqiptare në LondërQendrës për Studime Shqiptare në Londër

Vjeshta e vitit 1912 nisivrullshëm në Ballkan.

Haptazi, në shtator, shte-tet ballkanike kishin fillu-ar të demonstronin për-gatitjet e tyre për luftë. Më8 tetor, një ditë pasi fqin-jët ballkanikë morën notënaustro-ruse, që i parala-jmëronte të ruanin paqendhe të respektonin statusquo-në, shteti më i vogëldhe më i dobët i Ballkanit,Mali i Zi i deklaroi luftë Pe-randorisë Osmane. Më 17tetor edhe Serbia dhe Bull-garia deklaruan pjesë-marrjen e tyre në luftë. Njëditë më pas koalicionit tështeteve ballkanike iubashkëngjit edhe Greqia.Filloi kështu Lufta e ParëBallkanike.

Në kuadrin e për-gjithshëm të operacioneve

ushtarake, shtetet ball-kanike i konsideruan visetshqiptare si territore os-mane. Greqia nuk bëri për-jashtim. Qëllimi kryesor ioperacioneve greke ishte"çlirimi" dhe më pas bash-kimi i tyre me shtetin grek.Nëse kjo nuk mund të ar-rihej për të gjitha viset epretenduara, një pjesë etyre mund të përdorej simjet këmbimi për të anek-suar të paktën, "territorete patolerueshme". Kështuquheshin nga qeveriagreke viset në jug të vijësHimarë-Korçë.

Menjëherë, sapo dek-laroi pjesëmarrjen nëLuftën Ballkanike, Greqiavendosi bllokadën detare.Ky veprim nënkuptontebllokimin e të gjithaporteve osmane, çka do tëthoshte asnjë qarkullim ianijeve osmane në brigjetdetare që...

E-mail:E-mail:E-mail:E-mail:E-mail: rilindasi@gmail.com

○ ○ ○ ○

faqe 20faqe 20faqe 20faqe 20faqe 20○ ○ ○ ○

faqe 14faqe 14faqe 14faqe 14faqe 14

○ ○ ○ ○

faqe 16-17faqe 16-17faqe 16-17faqe 16-17faqe 16-17 ○ ○ ○ ○

faqe 19faqe 19faqe 19faqe 19faqe 19

Tanijemi edhe

onlinewwwwwwwwwwwwwww.....shqiptarjashqiptarjashqiptarjashqiptarjashqiptarja.com.com.com.com.com

Suplementi i së dielës te SHQIPTARJA.com

Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore: Admirina PEÇI

DrDrDrDrDr. Ledia Dushku. Ledia Dushku. Ledia Dushku. Ledia Dushku. Ledia Dushku

Gjithkush ka dashuruarqoftë dhe njëherë, dhe

nga që mizoritë e jetës janëtë paimagjinueshme,gjithësecili ka vuajtur thellëromancën e vet të dashu-risë… Rasti i heroit tonë,Qamil Panariti, një luftëtarishqiptar që dashuroi kurishte 23 vjeç, dhe eshtratende i klithin pa prehje nëhijen e kontinenteve ku aimilitoi me zemër për lirinë,ka veçantinë që dashuria imbeti e burgosur, vdekja imbeti e burgosur, jeta i mbe-ti e burgosur …

Kush ishte Qamil PanaritiKush ishte Qamil PanaritiKush ishte Qamil PanaritiKush ishte Qamil PanaritiKush ishte Qamil PanaritiQamili lindi në vitin

1883 në Korçë, me babaRushitin nga Panariti iVakëfeve të Korçës dhenënë Havanë nga Leshnja

e Skraparit. I ati, atdhetare punëtor si ai, u shua shpe-jt duke lënë pesë fëmijë qënëna i rriti me izjete tëmëdha e tok me qumësh-tin u dha edhe zjarrin e nd-jenjave për atdhe, liri e për-parim. Ajo edhe pse nukdinte shkrim i këndim,kish dëgjuar e mësuar vetënga i shoqi dhe të parët esaj ku ishte bijë, ndaj u re-citonte fëmijëve për-mendësh vjersha të NaimFrashërit, që në atë kohësi shkëndijë ndiznin zem-rat e të rinjve, e jo vetëmnë atë familje.

Hava Panariti, dukevlerësuar se pasuria më emadhe që mund të lerë njëprind për fëmijën është di-turia, u interesua që ata tëshkolloheshin që të dy. Dja-li i madh i saj, Tefiku, i më-soi të vëllait, Qamilit, sh-krim e këndim shqip kur kykryente disa...

Petrit ZeneliPetrit ZeneliPetrit ZeneliPetrit ZeneliPetrit ZeneliIlmi QazimiIlmi QazimiIlmi QazimiIlmi QazimiIlmi Qazimi

Qamil PanaritiQamil PanaritiQamil PanaritiQamil PanaritiQamil Panaritinjë jetë, një vdekjenjë jetë, një vdekjenjë jetë, një vdekjenjë jetë, një vdekjenjë jetë, një vdekje

dhe një dashuridhe një dashuridhe një dashuridhe një dashuridhe një dashuriPatrioti që mori pjesë në shpalljen ePatrioti që mori pjesë në shpalljen ePatrioti që mori pjesë në shpalljen ePatrioti që mori pjesë në shpalljen ePatrioti që mori pjesë në shpalljen e

PPPPPavarësisë, kryesuesi i kryengritjeve nëavarësisë, kryesuesi i kryengritjeve nëavarësisë, kryesuesi i kryengritjeve nëavarësisë, kryesuesi i kryengritjeve nëavarësisë, kryesuesi i kryengritjeve nëKKKKKorororororçççççë, aktor në ë, aktor në ë, aktor në ë, aktor në ë, aktor në KKKKKorororororçççççën e 1910... Eshtratën e 1910... Eshtratën e 1910... Eshtratën e 1910... Eshtratën e 1910... Eshtrat

tij prehen ende në tij prehen ende në tij prehen ende në tij prehen ende në tij prehen ende në Amerikën LatineAmerikën LatineAmerikën LatineAmerikën LatineAmerikën Latine

Në foto:LasgushPoradecidheDhimitërShuteriqi

Novruz Xh.ShehuNovruz Xh.ShehuNovruz Xh.ShehuNovruz Xh.ShehuNovruz Xh.Shehu

○ ○ ○ ○

faqe 18-19faqe 18-19faqe 18-19faqe 18-19faqe 18-19

tonë sidomos në njëzetvjeçarindemokratik.

Nuk përmënden aty shumëemra vetëm pak nga e kaluara elargët apo e afërt mbasi anali-zat drejtohen jo tek emrat pornë atë që kanë...

Robert ElsieRobert ElsieRobert ElsieRobert ElsieRobert Elsie

Ilia S. KaranxhaIlia S. KaranxhaIlia S. KaranxhaIlia S. KaranxhaIlia S. Karanxha

allegato a Basilicata Mezzogiorno inserto di Basilicatanet.it Reg N° 268/1999 Tribunale di Potenza. Editore: Regione Basilicata - Via V. Verrastro - 85100 Potenza. Direttore: Giovanni Rivelli

www.shqiptarja.com E diel, 15 janar 20122

SUPLEMENT JAVOR ISTUDIMI

ZZZZZBULIMIBULIMIBULIMIBULIMIBULIMI DDDDDOKUMENTETOKUMENTETOKUMENTETOKUMENTETOKUMENTET

vijon nga faqja 13

Akuza LasgushitAkuza LasgushitAkuza LasgushitAkuza LasgushitAkuza Lasgushitpër plagjiaturëpër plagjiaturëpër plagjiaturëpër plagjiaturëpër plagjiaturë

E vërteta në një dorëshkrimE vërteta në një dorëshkrimE vërteta në një dorëshkrimE vërteta në një dorëshkrimE vërteta në një dorëshkrimtë panjohur të Dhimitër Shuteriqittë panjohur të Dhimitër Shuteriqittë panjohur të Dhimitër Shuteriqittë panjohur të Dhimitër Shuteriqittë panjohur të Dhimitër Shuteriqit

Novruz Xh.ShehuNovruz Xh.ShehuNovruz Xh.ShehuNovruz Xh.ShehuNovruz Xh.Shehu

...përdor për fokusimin e lirikës brilantelasgushiane.

Lasgushi ka ditur të përkthejë mjeshtër-isht në laboratrin e tij poetik këngën e pop-ullit, të cilën dhe Shuteriqi e ka zbuluar dhee përmend mbasi e ka gjetur në "Cante popo-lari d'Albania" të botuar prej poetit arbëreshZef Skiroi. Në motivin e kësaj kënge Porad-eci ka realizuar poezinë e mirënjohur "Vall-ja e luleve". Gjithashtu, siç shihet edhe nëshkrim, Shuteriqi shkruan për përqasjen epoezisë "Vdekja e Nositit" me një tregim tëAlfred de Muse, si dhe akuzat që ju drejtu-an Poradecit për plagjaturë në kohën kur eka botuar.

Ky shkrim ndriçon jo vetëm një pjesë tërëndësishme të krijimtarisë së Poradecit poredhe talentin e Shuteriqit në fushën e stu-dimit të letërsisë.

Ndoshta shkrimi i tij për Lasgush Porad-ecin është një dëshmi jo pak e rëndësishmepër të hedhur poshtë akuzat sidomos pasviteve '90 për paaftësi dhe plagjiaturë.Përmes këtij shkrimi kuptohet gjithashtuprirja e theksuar e shkrimtarëve të kohësndaj vlerësimit të poezisë së mirëfilltë, jas-htë agjitacionit e propagandës që nisi vetëmpak vite më vonë në Shqipëri.

Dorëshkimi i zbardhurDorëshkimi i zbardhurDorëshkimi i zbardhurDorëshkimi i zbardhurDorëshkimi i zbardhur

Lasgush PoradeciLasgush PoradeciLasgush PoradeciLasgush PoradeciLasgush Poradeci

Në vafshit për manushaqeThëritmëni edhe mua:Po në mos të mbledh u ditçaMësomëni edhe mua.

Në mos ditça të bëj tufëMësomëni edhe mua-Është si tufë manushaqeEra e kurmit t'ënd o mike.Ja një kangë që provon për bukuri se

shqiptarit i ak falun cilësi të rralla poetikenatyra.

E këndova nji ditë n'antologjin "CantiPopolari d'Albanai", shtypun prej vjershë-torit arbresh Zef Sqiro - mu kujtuë at'herenji nga ma t'bukurat vjersha të lasgush po-radecit, "Vallja e luleve". Përqasini ju vetëe do të shëkoni gjithë bukurin q'I ka ditunt'I api poeti kësajë kange të thjeshtë. Las-gushi ak nji dashuni të veçantë për këtevjershë. Mbaj mend t ëmë ketë thanë njiherë: "Ësht ndofta m'e bukura që bëra". E

tha me nji adhurim të vërtetë, po tëmëshefet, ashtu sikur të ruhesh se mos Idilte hakës të tjerave. Nji herë tjetër e kamdëgjue të thotë: "poezi ka në nëj vjershë qëmund të kuptohet e të ndihet ngaj të gjithësa e këndojnë".

Me të vërtertë Lasgushit ia kanda shumnjomështin e thjeshtësin për të gjithë. Këtëgjë e provojnë edhe disa vjersha të librit"Vallja e Yjeve". Porse përgjithësisht asht ifellë, si në ndjenja ashtu edhe në mendime.

Edhe thjeshtësija vetë duhet të jetë për'te nji gja e rallë, sepse për Lasgushin poetimerret përgjithësisht me anën magjike tëjetës.

Për 'te, poeti nuk ka nji rol shoqnor tëdalluëm e të fortë porse asht nji artist qiturbullohet ma shum për artin e vet se sapër të ndezun zemra me ndjenja dhe dëshiratë reja.

Lasgushi asht i pajisun me ndjenja tëholla fort.

Shëkoni se si e dashuron vashën e zem-rës, "motrën e ëmbël që vate me gjithë mallëqë pati".

Se s'dashuroja- as unë as ti,Po dashuronte dashuria:Një dashuri- një fshehtësiM'e fshehur se sa fshehtësia.

Ja dashunija e Lasgushit:

Mjer! As un' i mjeri, e ç'pata dashuruar:Mall' i zemrës s'ime: këngë- e- vaj-bashkuar:Këngë- e pakënduar: vaj-i-pavajtuar:Posi shpuz'e zjarrit nënë gji mbuluar.

Dhe ja se çfarë ndien e se si ndien:

Mendjen t'ime - e merr dëshiraNdjej në gjit një këngë gjaku,M'i fal syrit plot çudira:Kjo odë varfanjaku:

Kjo oda s'ka mënyrëKu të kryet, ku të nisëNdaj më ndrin si në pasqyrëDrita e Përjetësisë.

Dhe gjetiu:

Ha! Ç'të zotëroi Drita! Ç'të përshkoj një gas i ri!Seç të ndjell një frymë -e largë tej nëpër paanësi!...Nër paanësi të ndrijnë yjt'e ndezur varg-e-varg:Ti me mall të paqetuar fluturon larg-e-më-larg.

Tue andërruem përjetësin, kangëtari tre-gon buçitjen e pafund të kangës së vet përbukurin, qi asht si nana e tijë:

Bukurija, bukurijaMë pat puthur mun në ballë…Lasgushi asht romantik i dehun nga kan-

ga e vet.Po për 'te bukuria nuk qëndron kudo:

qëndron në disa çfaqje të rralla e në disandjenja të holla, qi vetëm nji poet mundett'i kapi në fluturimin e 'tyne të shpejtë. KëtuLasgushi lidhet me poezinë moderne, qi igjenë bukurit e saja në jetën e mëshefët ederi në subcoscient. Këta poetë e vështrojnëme nji sy tjetër natyrën dhe ngadonjiherëjanë realistë të vërtetë si Lasgushi në përk-thimet e veta: "Poradeci", "Mbarim vjesh-te".

Ja dy shembulla shum të bukura:

Në foto: Lasgush Poradeci(djathtas)

Faksimile e dorëshkrimit prej 5faqesh, me autor Dhimitër Shuteriqin,

zbuluar në Arkivin e Shtetit, mesdokumenteve të fondit të MusineKokalarit dhe Dhimitër Shuteriqi

3www.shqiptarja.comE diel, 15 janar 2012SUPLEMENT JAVOR I

STUDIMIDorëshkrimi i panjohurDorëshkrimi i panjohurDorëshkrimi i panjohurDorëshkrimi i panjohurDorëshkrimi i panjohur

Si u ndikua Poradecipër "Vallen e luleve" nga

një këngë populloreinë e Lasgushit?- Sigurisht nga muzika evargut, sepse, të shumtën e herës, men-dimet e ndjenjat e 'tija duhen analizuëmmirë për t'u-kuptuem si ç'duhet.

E ç'ashtë kjo muzikë?- Muë më duket tëjetë ma i madhi trashëgim kombëtar i La-gushit.

Çdo gja tjetër tregon të kemi të bajmëme nji njeri të rritun ma shumë përjashtaShqipnis.

Muzika e Lasgushit asht ajo ma e mira elahutës popullore, muzika e shpirtit sh-qiptar, ajo që ndiejmë kurdoherë njisoj.

Po për këtë gja e ndien çdo shqiptarkangën epike të Fishtës.- Po Lasgushibani diçka më tepër: ai e pajisi vargun evet me nji muzikë popullore të lëmuëme etë zbukuruëme me mjeshtëri, si ç'bani pakNaimi e Çajupi.

* * ** * ** * ** * ** * *Larmija e madhe e veprës së vogël të

Lagushit i ka shtymun disa të thonë se"poeti akoma nuk e ka gjetur personalite-tin e vet".

Nuk asht kështu.- Në të gjitha kangëte Lasgushit gjejmë po ate shpirt të çudi-tun e shpeshherë të hutuëm, qi lëvrinë idehun në shije të holla e të e të pakup-tuëshme, po qi ndien; në të gjitha kangëte Lasgushit e gjejmë po atë të zymët(melankolie) qi nuk e mërzit fare lexuësindhe e ban ma t'ambël muzikën e vargut.

Kush e njef, e ka dalluëm në syt e veg-jël e të futun të poetit atë jetën e mëshefëte të pastër, kur flet Lagushi me ngadalë,i matun.

N'ata sy kuptohet lehtë se asht shpirtnjeriu dhe se këndon vetëm se i këndohet.

Ja Lasgush Poradeci, qi këndoi aqëambël.

Dhimitër S. ShuteriqiAQSH f.837 d..55

…Tashi dh'agimi llamburitësPo zvagëllon në fund liqeri,Po tretet tinës yll'i dritësPosi një sumbull prej sheqeri.

Një afsh i dëndur avullon në erë.Po përvëlon një djellë posi prushi.U poq kajsija. Bari ësht'i prerë.Ri në shullër fatlum një zog ardhushi.

Lasgush Poradeci asht influencuëmmjaft nga poezija simboliste fryma e së cilëspërshkon vargun e tij, po sidomos në poez-it filosofike në mbarim të librit, nga të

cilat "Përjetë-sia" asht nji

xhevair ip a ç m u e s h ë m .

"Vdekja e Nositit" asht njitregim i marrum nga "Netët" e liriku frangAlfred de Musset.

Për këtë shkak u- përshpërit dikur seLasgushi kopjonte Musset-in- Sigurishtprej atyne qi s'e kishin këndue fare poetinfrang, e nuk e kishin kuptue Lasgushin-.Kështu akuzohesh në kohën e vet edhe Mus-set-i si plagjator i Byron-it.

* * ** * ** * ** * ** * *Përse e ndiejmë më të lexuëmen e parë poez-

DHIMITËR SHUTERIQI:DHIMITËR SHUTERIQI:DHIMITËR SHUTERIQI:DHIMITËR SHUTERIQI:DHIMITËR SHUTERIQI:

www.shqiptarja.com E diel, 15 janar 20124

SUPLEMENT JAVOR IPAVARËSIA

DDDDDOKUMENTEOKUMENTEOKUMENTEOKUMENTEOKUMENTE HHHHHISTORIISTORIISTORIISTORIISTORI

Pse u vu në krye të forcave greke i vetëquajturi Prijës i HimarësPse u vu në krye të forcave greke i vetëquajturi Prijës i HimarësPse u vu në krye të forcave greke i vetëquajturi Prijës i HimarësPse u vu në krye të forcave greke i vetëquajturi Prijës i HimarësPse u vu në krye të forcave greke i vetëquajturi Prijës i Himarës

Spiro Spiromilo pushtuesiSpiro Spiromilo pushtuesiSpiro Spiromilo pushtuesiSpiro Spiromilo pushtuesiSpiro Spiromilo pushtuesii Himarës në 1912i Himarës në 1912i Himarës në 1912i Himarës në 1912i Himarës në 1912

Vullnetarët himarjotMeqenëse Himara ishte një zonë largçdo kontakti me armatën e Epirit, nëdispozicion të Spiromilos, qeveriagreke vuri anijen e luftës "Acheloos".Në bordin e saj zuri vend trupa, epërbërë nga vullnetarë himarjotë mebanim në Greqi dhe 200 vullnetarënga Kreta, të dërguar ngakomandanti grek i Armatës së Epirit.

DrDrDrDrDr. Ledia Dushku. Ledia Dushku. Ledia Dushku. Ledia Dushku. Ledia Dushku

Vjeshta e vitit 1912 nisi vrullshëm në Ballkan. Haptazi,në shtator, shtetet ballkan-

ike kishin filluar të demonstroninpërgatitjet e tyre për luftë. Më 8tetor, një ditë pasi fqinjët ballkan-ikë morën notën austro-ruse, që iparalajmëronte të ruanin paqendhe të respektoninstatus quo-në, shtetimë i vogël dhe më idobët i Ballkanit, Ma-li i Zi i deklaroi luftëPerandorisë Osmane.Më 17 tetor edhe Ser-bia dhe Bullgaria de-klaruan pjesëmarrjene tyre në luftë. Njëditë më pas koalicion-it të shteteve ballkan-ike iu bashkëngjitedhe Greqia. Filloikështu Lufta e ParëBallkanike.

Në kuadrin e për-gjithshëm të operacio-neve ushtarake, shte-tet ballkanike i kon-sideruan viset sh-qiptare si territoreosmane. Greqia nukbëri përjashtim. Qël-limi kryesor i operac-ioneve greke ishte"çlirimi" dhe më pasbashkimi i tyre meshtetin grek. Nëse kjonuk mund të arrihej për të gjithaviset e pretenduara, një pjesë etyre mund të përdorej si mjet këm-bimi për të aneksuar të paktën,"territoret e patolerueshme".Kështu quheshin nga qeveriagreke viset në jug të vijës Himarë-Korçë.

Menjëherë, sapo deklaroi pjesë-marrjen në Luftën Ballkanike,Greqia vendosi bllokadën detare.Ky veprim nënkuptonte bllokimine të gjitha porteve osmane, çka dotë thoshte asnjë qarkullim ianijeve osmane në brigjet detareqë kontrolloheshin nga flota greke.Bllokada preku edhe vijën bregde-tare të detit Jon: nga gjiri i Artësderi në jug të Igumenicës. Vendos-ja e bllokadës i parapriu marrjessë qyteteve-porte nga flota grekedhe njëkohësisht lehtësoi operacio-net ushtarake të ushtrisë greke nëtokë. Më 3 nëntor 1912, trupatgrekë morën Prevezën, një qytet ikonsideruar si një pozicion i avan-cuar mbrojtjeje për kështjellën eJaninës. Më pas, flota greke bom-bardoi Igumenicën e Sarandën. Më4 nëntor 1912, bllokada greke

avancoi deri në Vlorë.Marrëveshja e arritur me

Serbinë në fillim të nëntorit për tëndarë mes tyre territoret shqiptaredhe mbështetja sa diplomatike aqedhe ushtarake që Greqia kishtevendosur t'i jepte asaj për daljennë detin Adriatik, dukej se përligj-nin jo vetëm vendosjen e bllokadësdetare deri në Vlorë, por edhe mar-rjen e qytetit. Planin për push-timin e qytetit bregdetar e lëkun-di nota italiane dhe ajo austro-hungareze, të cilat mbërritën nëdyert e Ministrisë së Jashtmegreke, më 5 dhe 6 nëntor 1912.

Për Romën dhe Vjenën, blloki-mi i bregdetit osman deri në Vlorënuk mund të justifikohej kurrsesivetëm me arsye ushtarake. Nëseqeveria greke do të vazhdonte tëkëmbëngulte në një veprim të tillë,atëherë opinioni politik në Austridhe Itali do të influenconte në dëmtë interesave grekë. Bllokimi ibregdetit të Vlorës prekte drejt-

përsëdrejti interesat strategjikëitalianë dhe tregtinë austriake.

Ndërhyrjet e mësipërme dety-ruan qeverinë greke të përshtasteqëndrim. Ajo vendosi të avancon-te vetëm në Himarë. Marshimi për

tria e rregullt greke, por "venda-sit" himarjotë.

Zbarkimi në zonën e Himarësfilloi me pëlqimin qeverisë dhe tëKomandës së Përgjithshme të ush-trisë greke. Në krye të forcave ush-

tu, ai kishte qenë vullnetar izellshëm në çetat që kishin vepru-ar në krahinën e Kosturit.

Meqenëse Himara ishte njëzonë larg çdo kontakti me armatëne Epirit, në dispozicion të Spirom-ilos, qeveria greke vuri anijen eluftës "Acheloos". Në bordin e sajzuri vend trupa, e përbërë ngavullnetarë himarjotë me banim nëGreqi dhe 200 vullnetarë nga Kre-ta, të dërguar nga komandantigrek i Armatës së Epirit. Më 18nëntor 1912 ajo zbarkoi në Spille.Shpejt u pushtua Himara Qendër,Qeparoi, Kudhësi, Piluri, Vunoi,Dhërmiu e Palasa. Në zonat epushtuara nuk u ngrit flamurigrek. Aty valoi flamuri "himarjot",i cili kishte ngjyrat e flamurit grekdhe 7 yje në mes, që simbolizoninshtatë fshatrat e krahinës së Hi-marës.

Sipas studiuesit Timo Dilo, kry-erja e aksionit nga "vendasit" dhengritja e flamurit "himarjot" bëhej

më tej do të varej nga qëndrimi qëqeveria italiane do të mbante ndajzbarkimit në bregdetin himarjot.Meqë zotërimi i Himarës kishte tëbënte më shumë me politikën ejashtme sesa me nevojat ushtar-ake greke, u gjet e udhës qëmarshimin aty të mos e bënte ush-

tarake, me urdhër të Athinës zyr-tare u vendos i vetëquajturi Prijësi Himarës, Spiro Spiromilo. Aikishte lindur në Himarë, por ish-te rritur dhe jetonte në Greqi. Sioficer xhandarmërie, Spiromilo ikishte shërbyer më devotshmëriçështjes kombëtare greke. Po ash-

Sulmet e shqiptarëveSpiromilo ndihej i pasigurt në Himarë, pasi, siç i raportonte Athinës, nëtokën që kishte okupuar i vinin sulme të shumta nga shqiptarët. Nëndrejtimin e Eqrem Vlorës, në atë kohë komandant i trupave mbrojtësterritorialë të ushtrisë osmane, shqiptarët ishin bërë shqetësim ivazhdueshëm për forcat e Spiromilos.

Fshat në Himarë,foto e Branimir Gusiqite vitti 1947

5www.shqiptarja.comE diel, 15 janar 2012SUPLEMENT JAVOR I

PAVARËSIA

për t'u paraprirë zhvillimeve tëmëvonshme dhe qëndrimit tëndërkombëtarëve. Në rast se Fu-qitë e Mëdha do të vendosnin qëkrahina e Himarës t'i mbetej Sh-qipërisë, atëherë asaj duhej t'i sig-uroheshin privilegjet, që kishtegëzuar në Perandorinë Osmane.Në këtë kuadër duhet konsideru-ar edhe porosia që Spiromilo i dhatrupës të tij për të marrë nënzotërim vetëm krahinat, që gëzo-nin privilegje nga shteti osmandhe për të ngritur aty flamurin eashtuquajtur himarjot. Privilegjete vjetra për krahinën e Himarës ipërkisnin vitit 1510. Ato bazo-heshin në iraden e sulltan SelimitI, të ricikluara në vitin 1570 prejSelimit III. Privilegjet u siguroninhimarjotëve: mbajtjen e armëve;autonominë komunale; flamur tëveçantë vetëm në luftime; kufiz-imin e të gjitha tatimeve të drejt-përdrejta në një shumë fikse qëshkonte deri në 12.000 groshë.

Qeveria e Athinës ishte e mendim-it se privilegjet mund të siguro-heshin më lehtë, nëse ushtria erregullt greke qëndronte largpushtimit të krahinës.

Pasi Spiromilo u vendos në Hi-marë, anijet greke bombarduanVlorën. Çështja e pushtimit të qy-tetit dukej se kishte dalë sërish përdiskutim në qeverinë greke.Spiromilo ndihej i pasigurt në Hi-marë, pasi, siç iraportonte At-hinës, në tokënqë kishte oku-puar i vinin sul-me të shumtanga shqiptarët.

Nën drejti-min e Eqrem Vl-orës, në atë kohëkomandant i tr-upave mbrojtësterritorialë tëushtrisë osmane,shqiptarët ishinbërë shqetësim ivazhdueshëmpër forcat eSpiromilos. Përtë përballuar sul-met e tyre, hima-rjoti Spiromilokërkonte pus-htimin e Vlorës. Në pamundësi tabënte vetë, sepse i mungonin forcat,ai këmbëngulte që aksionin ta mer-rte përsipër ushtria greke.

Përveç kësaj, zotërimi i Vlorëskushtëzohej nga pushtimi i ishul-lit të Sazanit. Në dallim nga Hi-mara, aksioni në Sazan u mor për-sipër nga flota greke, e cila e legji-timoi veprimin me ngritjen e fla-

murit grek në Ishull. Rëndësiastrategjike e Sazanit ishte e pa-kundërshtueshme pasi ai së bash-ku me gjirin e Vlorës zotërontengushticën e Otrantos.

Por vlera e ishullit pa Vlorën,ishte relative. Për këtë arsye, për-para qeverisë greke shtrohej përdiskutim çështja e pushtimit tëqytetit bregdetar. Duke i zotëruartë dy, si qytetin, ashtu edhe ishul-

lin përballë tij, ajo do ta kishte mëtë lehtë të bënte presion te Fuqitëe Mëdha, për të përfituar "terri-toret e patolerueshme". Por qever-ia greke ishte e ndërgjegjshme përvështirësitë që kishte në mbajtjene ishullit për një kohë të gjatë. Sipër rëndësinë e tij strategjike edhepër interesin e përbashkët të paqesnë Evropë, Fuqitë e Mëdha nuk do

të lejonin që Sazani të ishte në du-art e një fuqie detare, qoftë kjo edhee dorës së dytë, siç ishte Greqia.

Kryeministri grek EleftherosVenizelos mbeti i pavendosur nëlidhje me sulmin për Vlorën. Filli-misht ai pranoi dhe ra dakord përtë filluar përgatitjet, por, disa ditëmë pas, u tërhoq. Vlora nuk kon-siderohej prej tij si qytet që për-ligjte veprimet luftarake. Arsyeja

lidhej me frikënqë ai kishte ngaItalia. Duke ekonsideruar It-alinë armikunmë të madh tëracës greke, kr-yeministri me-ndonte se push-timi i Vlorës prejushtrisë grekedo t'i jepte shkasreagimit ushtar-ak italian.

Në gjendjen endërlikuar në tëcilën ndodhejGreqia, për sh-kak të ftohjes meA u s t r o - H u n -garinë dhe fërki-meve që kishteme Bullgarinë,

shefi i qeverisë greke nuk guxon-te t'i shtonte vetes edhe armiqës-inë e hapur me Italinë. Fakti qëqeveria italiane kishte reaguarfort ndaj zbarkimit në Himarë, ebënte atë hezitues në ndërmarrjene aksionit për Vlorën. Por nëtakimet diplomatike, Greqia vazh-doi të mos tërhiqej nga dëshira përta zotëruar qytetin bregdetar. Min-

istri i Jashtëm, Koromilas vazhdoitë këmbëngulte se ai duhej t'i jepejmedoemos shtetit grek, kufiri ver-ior i së cilit duhej të niste nga gjirii Vlorës, për të vazhduar në veritë Tepelenës e mandej nëpër ma-let e Dangëllisë e të Panaritit dukepërfshirë edhe fshatin piktoresk tëVoskopojës.

Zmbrapsja nga Vlora u zëv-endësua me orientimin dhe mëvonë me vendimin e qeverisë grekepër të zbarkuar në Sarandë.Zbarkimi aty u lidh drejtpërsëdrej-ti me rëndësinë që kishte marrjae kështjellës së Janinës, e cila më8 nëntor 1912 ishte rrethuar ngaushtria greke. Venizelosi preten-donte se zbarkimi i ushtrisë nëSarandë i shërbente zotërimit tërrugës që lidhte Vlorën me Jan-inën. Në këtë mënyrë ushtriagreke e bllokonte kështjellën ngatë katër anët, duke e pasur më tëlehtë marrjen e saj.

*) Instituti i Historisë Qendra eStudimeve Albanologjike

Artikulli i mësipërm është pjesë emonografisë me titull "Kur historia ndau dy

popuj fqinjë. Shqipëria dhe Greqia (1912-1914)", që autorja e ka në proces botimi.

Meqë zotërimi i Himarës kishte të bënte më shumë me politikën e jashtme sesaMeqë zotërimi i Himarës kishte të bënte më shumë me politikën e jashtme sesaMeqë zotërimi i Himarës kishte të bënte më shumë me politikën e jashtme sesaMeqë zotërimi i Himarës kishte të bënte më shumë me politikën e jashtme sesaMeqë zotërimi i Himarës kishte të bënte më shumë me politikën e jashtme sesame nevojat ushtarake greke, u gjet e udhës që marshimin aty të mos e bënte ushtria eme nevojat ushtarake greke, u gjet e udhës që marshimin aty të mos e bënte ushtria eme nevojat ushtarake greke, u gjet e udhës që marshimin aty të mos e bënte ushtria eme nevojat ushtarake greke, u gjet e udhës që marshimin aty të mos e bënte ushtria eme nevojat ushtarake greke, u gjet e udhës që marshimin aty të mos e bënte ushtria erregullt greke, por "vendasit" himarjotërregullt greke, por "vendasit" himarjotërregullt greke, por "vendasit" himarjotërregullt greke, por "vendasit" himarjotërregullt greke, por "vendasit" himarjotë

Flamuri himarjot mengjyrat e flamurit grek

Ai kishte ngjyrat e flamurit grek dhe 7 yje në mes, qëAi kishte ngjyrat e flamurit grek dhe 7 yje në mes, qëAi kishte ngjyrat e flamurit grek dhe 7 yje në mes, qëAi kishte ngjyrat e flamurit grek dhe 7 yje në mes, qëAi kishte ngjyrat e flamurit grek dhe 7 yje në mes, qësimbolizonin shtatë fshatrat e krahinës së Himarëssimbolizonin shtatë fshatrat e krahinës së Himarëssimbolizonin shtatë fshatrat e krahinës së Himarëssimbolizonin shtatë fshatrat e krahinës së Himarëssimbolizonin shtatë fshatrat e krahinës së Himarës

Ëndrra për VlorënGreqia vazhdoi të mostërhiqej nga dëshira për tazotëruar qytetin bregdetar.Ministri i Jashtëm,Koromilas vazhdoi tëkëmbëngulte se ai duhej t'ijepej medoemos shtetitgrek, kufiri verior i së cilitduhej të niste nga gjiri iVlorës, për të vazhduar nëveri të Tepelenës e mandejnëpër malet e Dangëllisë etë Panaritit duke përfshirëedhe fshatin piktoresk tëVoskopojës.

Flamuri "himarjot"Më 18 nëntor 1912 ajozbarkoi në Spille. Shpejtu pushtua HimaraQendër, Qeparoi,Kudhësi, Piluri, Vunoi,Dhërmiu e Palasa. Nëzonat e pushtuara nuk ungrit flamuri grek. Atyvaloi flamuri "himarjot", icili kishte ngjyrat eflamurit grek dhe 7 yje nëmes, që simbolizoninshtatë fshatrat e krahinëssë Himarës.

Faksimile e letrës së komandantit të pushtimit tëHimarës Spiromilo për ministrinë e jashtme grekeHimarë 7/20 shtator 1913

www.shqiptarja.com E diel, 15 janar 20126

SUPLEMENT JAVOR IPERSONAZH

AAAAAKTORIKTORIKTORIKTORIKTORI AAAAATDHETTDHETTDHETTDHETTDHETARARARARAR

QAMIL PANARITINjë jetë, një vdekje dheNjë jetë, një vdekje dheNjë jetë, një vdekje dheNjë jetë, një vdekje dheNjë jetë, një vdekje dhenjë dashuri e burgosurnjë dashuri e burgosurnjë dashuri e burgosurnjë dashuri e burgosurnjë dashuri e burgosurEshtrat e këtij shqiptari të madh prehenEshtrat e këtij shqiptari të madh prehenEshtrat e këtij shqiptari të madh prehenEshtrat e këtij shqiptari të madh prehenEshtrat e këtij shqiptari të madh prehen

ende në ende në ende në ende në ende në Amerikën LatineAmerikën LatineAmerikën LatineAmerikën LatineAmerikën LatinePetrit ZeneliPetrit ZeneliPetrit ZeneliPetrit ZeneliPetrit ZeneliIlmi QazimiIlmi QazimiIlmi QazimiIlmi QazimiIlmi Qazimi

Si aktorNë vitin 1910 ai luan si aktorpërgjatë shfaqjeve në skenënkorçare të dramës "Besa" tërilindasit të paepur të vatanit tëshqiptarëve Sami Frashërit.Qamili luan rolin e Selmanit.Aktorë të tjerë ishin MihalGrameno, ThemistokliGërmenji e Hil Mosi.

Gjithkush ka dashuruarqoftë dhe njëherë, dhe ngaqë mizoritë e jetës janë të

paimagjinueshme, gjithësecili kavuajtur thellë romancën e vet tëdashurisë…Rasti i heroit tonë, QamilPanariti, një luftëtari shqiptar qëdashuroi kur ishte 23 vjeç, dhe esh-trat ende i klithin pa prehje në hijene kontinenteve ku ai militoi mezemër për lirinë, ka veçantinë qëdashuria i mbeti e burgosur, vdekjai mbeti e burgosur, jeta i mbeti e bur-gosur …

Kush ishte Qamil PanaritiKush ishte Qamil PanaritiKush ishte Qamil PanaritiKush ishte Qamil PanaritiKush ishte Qamil PanaritiQamili lindi në vitin 1883 në Ko-

rçë, me baba Rushitin nga Panariti iVakëfeve të Korçës dhe nënë Havanënga Leshnja e Skraparit. I ati, atd-hetar e punëtor si ai, u shua shpejtduke lënë pesë fëmijë që nëna i rritime izjete të mëdha e tok me qumësh-tin u dha edhe zjarrin e ndjenjavepër atdhe, liri e përparim. Ajo edhepse nuk dinte shkrim i këndim, kishdëgjuar e mësuar vetë nga i shoqi dhetë parët e saj ku ishte bijë, ndaj urecitonte fëmijëve përmendësh vjer-sha të Naim Frashërit, që në atëkohë si shkëndijë ndiznin zemrat etë rinjve, e jo vetëm në atë familje.

Hava Panariti, duke vlerësuar sepasuria më e madhe që mund të lerënjë prind për fëmijën është dituria,u interesua që ata të shkolloheshinqë të dy. Djali i madh i saj, Tefiku, imësoi të vëllait, Qamilit, shkrim ekëndim shqip kur ky kryente disaklasë të shkollës turçe që e lë pambaruar. Dy motra të tyre, Havajashpirt e mendje ndritur, i dërgoi tëmësonin shqip në shkollën e Sevastie Parashqevi Qirjazit. GjimnazinQamili do ta mbaronte në Manastir,ku merrte dy lëndë nga atdhetari imadh gjirokastrit, Bajo Topulli, i cilie ndihmoi nxënësin e vet të thithteshpejt idetë më përparimtare, mad-je, me cilësinë e nëndrejtorit të sh-kollës, e ndihmoi që të mos e përjas-htonin nga shkolla kur adminstrataturke pikasi se Qamili ishte anëtar injë grupi të fshehtë që luftonte përmësimin e gjerë të shqipes, për lir-

inë e mëmëdheut dhe pavarësinë etrojeve shqiptare. Tok me mësuesine tyre, Bajo Topulli, nxënësit arrat-isen nga gjimnazi dhe dalin malit përlirinë e mëmëdheut, ndërsa e ëma eQamilit e ktheu shtëpinë e saj nëvatër patriotike.

Më 3 maj 1907, kur sa kishmbushur 24 vjeç, Qamilin e shohimnë rrethet e shqiptarëve emigrantëtë Amerikës ku agjiton për Sh-qipërinë. Aty njihet me Fan Nolin,Faik Konicën etj. Një vit më pas, aigjendet në Stamboll me të njëjtinqëllim, me veprimtari të dendur at-dhetare.

Në vitin 1910 ai luan si aktorpërgjatë shfaqjeve në skenën korçaretë dramës "Besa" të rilindasit tëpaepur të vatanit të shqiptarëveSami Frashërit. Qamili luan rolin eSelmanit. Aktorë të tjerë ishin Mi-

bindëse në fshatra, bie në sy, spiuno-het dhe burgoset.

Aktiviteti i mirëfilltë atdhetarAktiviteti i mirëfilltë atdhetarAktiviteti i mirëfilltë atdhetarAktiviteti i mirëfilltë atdhetarAktiviteti i mirëfilltë atdhetarPas disa muajve në burg, në qer-

shor 1911, krijon çetën e vet parti-otike luftarake me 20 vetë, të rinj ngatë dy fetë, ortodoksë dhe myslimanë,të cilëve as që u shkonte ndërmendky fakt. Ata kishin një ideal: të shpë-tojnë Shqipërinë nga sundimi turk.Krahas kësaj çete, pak kohë më parëishin krijuar ato të plakut të mënçure trim Sali Butka dhe atdhetarittjetër Haki Mborja. Ndërkohë Qamilinjihet me Halim Xhelo vlonjatin qëe strehon në shtëpinë e vet.

Çeta e porsa krijuar nën drejtimine djaloshit syfajkua, Qamil Panari-ti, kryen luftime e aksione luftarakenë Tomorricë, Përmet, Skrapar,Kolonjë, Vakëfe. E dëgjojmë Qami-

lin në mbledhjen e Frashërit në vitin1911 por e gjejmë edhe në krye tëluftimeve ne Orman Çilfik, në Berat,në Cakran e Mallakastër, për të për-funduar në aktin e madh të ngritjessë flamurit në Vlorë ku është njohur,takuar e ka bashkërenduar pikpam-jet e veprimet me Bajram Currin,Hasan Prishtinën e Ismail Qemalin.Ky i fundit i ofron dhe post e gradënë qeverinë e parë të Shqipërisë tëpavarur. Por Qamili kthehet në qy-tetin ku lindi që të vijonte luftën përadministrimin e fitoressë arritur. Kalon nëpërSkrapar, ku është nip,takohet më ThemistokliGërmenjin, atë kohë atynënprefekt, dhe më 16janar 1913 me luftëtarëte tij godet forcat greke nëQesarakë. Në 1 mars1914 luftëtarët kryeng-ritës shqiptarë hyjnë tri-umfatorë në qytetin eKorçës, duke vendosurkështu për herë të parëedhe administratën etyre. Komandant i kor-pusit vullnetar shqiptar u zgjodhThemistokli Gërmenji dhe Qamil Pa-nariti me gradën kapiten është drej-tuesi kryesor ushtarak i Qarkut, qëpërfshinte edhe Kolonjën e Bilishtin.

Greqia, Greqia, Greqia, Greqia, Greqia, Austria dhe FrancaAustria dhe FrancaAustria dhe FrancaAustria dhe FrancaAustria dhe Francanë Korçën e vitit 1917në Korçën e vitit 1917në Korçën e vitit 1917në Korçën e vitit 1917në Korçën e vitit 1917

Janë vite shumë të mjegullta kurShqipëria, që vuan nga mjerimi dhebijtë e saj luftojnë për t'u shkëputurnga perandoria osmane, është kthy-er në shesh lufte ku bëjnë pazare ehanë kokën e njëri tjetrit të mëdhen-jtë e Evropës: Francë, Angli, Austro-Hungari, Itali e Greqi, ndërsa paso-jat bien mbi të vegjlit...! Ndaj QamilPanariti me shokë qëndrojnë vigji-lentë. Grekët edhe pse u tërhoqënnga Shqipëria, me 300 forca, nënparrullën e njohur vorio-epiriote i

bëjnë puç kësaj administrate.Nëvitin e ngjeshur 1914 Qamil Panari-ti drejtohet me armë kundër andart-ëve grekë që po i vinin zjarrin fsha-trave të Skraparit e Beratit.

Në tetor 1916, sipas një mar-rëveshjeje të të mëdhenjve, trupatfranceze hyjnë në Korçë, fillimishtndjekin një politikë pro greke e muajmë pas jo në përkrahje të tyre. Atadetyrohen të nënshkruajnë protokol-lin e datës 10 dhjetor 1916 që e shpallKorçën Republikë Autonome. Ngri-

het flamuri kombëtar.Fillojnë veprimtaritë at-dhetare: hapen 60 shkol-la shqipe; ngrihen ura;përmirësohen rrugë...Por shpejt francezëtndërruan pllakë. Me qëGreqia u radhit në anëne forcave të Antantës, enën petkun për t'u mbroj-tur edhe nga austro-hun-garëzët, ata morënkrahun grek, ia kufizuanforcën vepruese Repub-likës Autonome dhe nënëntor 1917 arrestuan

Themistokli Gërmenjin dhe e dënu-an me vdekje nga një gjyq i inskenu-ar në Selanik. Në qershor 1918 ar-restuan shefin e policisë së qarkut,krahun e djathtë të Themistokliut,njeriun që qeveria shqiptare e kohëse pati dekoruar me urdhërin "Besë eBashkim" kur luftoi e dërrmoi hor-dhitë zjarrvënëse pushtuese greke,luftëtarin dhe drejtuesin e shquar,Qamil Rushit Panariti. Ai si dhemiku i tij pati të njëjtin fat: Dënimme vdekje me akuzën e sajuar sifiloaustriak, por me një ndryshim,të vuante dënimin deri nëekzekutim në Guajanën franceze, nëAmerikën Latine.

Dhe kalvari i vuajtjeve të heroitvazhdon (na erdhi nga shpirti fjalahero, dhe habitemi pse nuk e kanëshpallur hero apo Nder të Kombit

Burimet:Burimet:Burimet:Burimet:Burimet:1.Muharrem Meço "Panariti gjurmë nëhistori", Tiranë , 2007 faqe 116-135;2.Gazetat: "Lidhja Ortodokse" nr.10 dhjetor1910.-Korçë "Kushtrim brezash" qershor2011,Tiranë "Tradita" , muaji maj 2011 "Dielli", Boston, datë 24.04.1919 "Koha" datë 12 maj 19233.Muzeu Historik Kombëtar iShqipërisë,4. Jorge Luis Borges, Poezia - 2,"dea" 1997, Tiranë5.Fotografi e Qamil Panaritit marrënga libri" "Panariti gjurmë në histori"

hal Grameno, Themistokli Gërmen-ji e Hil Mosi. "Z.Qamil Panariti nërolin e Selmanit luajti mjaft mirë" -shkruhej atëkohë në gazetën "Lidh-ja Ortodokse" nr.10. dhjetor 1910.

Lidhet me Spiro Bellakmenin dhendihmon që ai të futet ilegalisht ngaMaqedonia në Shqipëri ku vazhdojnësë bashku punën e palodhur përedukimin dhe organizimin luftaraktë të rinjve shqiptarë kryesisht ko-rçarë, vakëfllinj, kolonjarë kundërsundimit të vjetër dhe të ri turk.Qamili, edhe pse tregon zotësi orga-nizuese, mjeshtëri në luftën ilegale,maskim në qytet, aftësi sqaruese e Mihal Grameno

Qamil Panariti ulur, me kushëririn e tij Mazllëm Panariti

7www.shqiptarja.comE diel, 15 janar 2012SUPLEMENT JAVOR I

ETNOGRAFI

Pasuria dhe shumëllojshmëria eveshjeve popullore shqiptare ufotografuan për herë të parë në

fund të shekullit të nëntëmbëdhjetëdhe në fillim të shekullit të njëzetë.Izolimi tradicional i shqiptarëve ngapjesa tjetër e Evropës bënë që veshjetpopullore të shfaqnin tipare të veçan-ta dhe shpesh të rralla, të cilat mah-nitën udhëtarët e parë evropianë. NëMalësinë e Veriut çdo fis, bile çdo lug-inë dhe çdo fshat, kishte veshje të vetatë cilat ishin të dukshme për popul-latën në përgjithësi. Veshjet popu-llore tregonin jo vetëm përkatësinëfisnore dhe fetare, por edhe - përfemrat në shumë raste - nëse grua-ja në fjalë ishte e martuar apo jo.Veshjet popullore shqiptare ishin nëpërdorim të përgjithshëm deri nëvitet '30, dhe në disa treva shqiptareedhe pas Luftës së Dytë Botërore.Madje edhe në dhjetëvjeçarët e parëtë shekullit të njëzetenjë nuk ësh-të gjë e rrallë të shohësh gra të cilatpërdorin veshje popullore përditë,apo të paktën në ditën e pazarit.Kjo vlen në radhë të parë për Veri-un e Shqipërisë në rrethet e Shko-drës, të Malësisë së Madhe, tëLezhës dhe të Mirditës, por vesh-jet shfaqen tek-tuk edhe në zonat ethella të Shqipërisë së Jugut, të Ko-sovës, të Malit të Zi dhe të Maqe-donisë. Mirëpo, për fat të keq, glo-balizimi po i zhduk këto veshje meshpejtësi të madhe.

Gjatë tre dhjetëvjeçarëve të parë tëshekullit të njëzetë fotografitë eveshjeve popullore u shndërruan nëkartolina dhe, si në vendet e tjera,këto të fundit u futën në qarkullimpër shitje. Kjo përmbledhje kartoli-nash të hershme na vjen nga fondete Qendrës për Studime Shqiptare(Centre for Albanian Studies) nëLondër, së cilës i jemi mirënjohës. Nëfund duhet theksuar se kjo përm-bledhje ofron në radhë të parë kost-umet e Veriut. Arsyeja e mungesëssë veshjeve të Jugut nuk është se atojanë më pak të bukura apo më pakinteresante, por thjesht sepse fo-tografët e parë dhe, rrjedhimisht, kar-tolinat e para erdhën nga Veriu.

Veshjepopullore

shqiptare nëkartolinate hershme

Një koleksion i rrallë kartolinashNjë koleksion i rrallë kartolinashNjë koleksion i rrallë kartolinashNjë koleksion i rrallë kartolinashNjë koleksion i rrallë kartolinashnga fondet e Qendrës përnga fondet e Qendrës përnga fondet e Qendrës përnga fondet e Qendrës përnga fondet e Qendrës për

Studime Shqiptare në LondërStudime Shqiptare në LondërStudime Shqiptare në LondërStudime Shqiptare në LondërStudime Shqiptare në Londër

Robert ElsieRobert ElsieRobert ElsieRobert ElsieRobert Elsie

Me Nolin e KonicënMë 3 maj 1907, kur sa kishmbushur 24 vjeç, Qamilin eshohim në rrethet eshqiptarëve emigrantë tëAmerikës ku agjiton përShqipërinë. Aty njihet me FanNolin, Faik Konicën etj…

regjimet shqiptare këtë martirmagjepsës!? Me siguri, falna zot,kanë frikë nga e vërteta! Qamili sipakkush ishte shqiptar i vërtetë! Aipadrejtësisht syrgjynoset prapabotës, por kurrë nuk dorëzohet, nukhumbet shpresat, vijon të mendojëpër Shqipërinë, për nënë Havanë epër më tepër akoma edhe tëdashurën e tij, një bukurosheortodokse korçare që e deshi aqshumë, për 17 vjet, dhe që fillimishtkoncepti prapanik fetar nuk e lejoi,e më pas dënimi francez i padrejtë,fatal, e ndëshkoi ...Por dashuria Qa-milit i dha atë fuqi që mund të japëvetëm ajo...Atje në burg atij iu kthyedënimi me njëzet vjet.

VVVVVrasje me tradhëtirasje me tradhëtirasje me tradhëtirasje me tradhëtirasje me tradhëtidhe dashuri e tradhëtuardhe dashuri e tradhëtuardhe dashuri e tradhëtuardhe dashuri e tradhëtuardhe dashuri e tradhëtuar

Në atë burg famëkeq të sigurisësë lartë, Qamili kish shok vuajtjeshedhe një oparak, tjetër luftëtar sh-qiptar që mundi të shpëtojë gjallë.Aty në qeli, shqiptari "lis i Panaritit"siç e kish quajtur Themistokliu, sh-kruante dhe "ia dërgonte" të

dashurës çdo javë nga një letër. Tufae të shkruarave u bë një kapicë emadhe. I bëri dikur edhe një dhuratëasaj lozonjareje faqekuqe korçare: -Një vapor të vogël, të punuar memerak siç dinë të punojnë ashikët qëiu privohet të shohin diellin...Por njëditë të zezë të vitit 1923, krejt papri-tur, një plumb pas shpine nga dora etradhëtisë, aty brenda në burg, eshtriu Qamilin përdhe për të mos ungritur kurrë. Këtë kob, ashtu si dhelajmin e mësipërm që nga "me vde-kje" në "njëzet vjet burg", e morënvesh të parët shqiptarë të shoqërisë"Vatra " të Amerikës.

Drejtori i burgut (kjo personalishtna habit dhe na bën të mendojmë sesa kompleks është qenia njerëzore,rrogëtar ndoshta jo i pastër por qënieqë ruan në një cep të ndërgjegjes sëtij njeriun jo mëkatar ndaj të burgo-surve), thërret oparakun, bashkëko-mbasin e të vrarit dhe i jep ato që u

gjetën në qelinë e Qamilit: një grum-bull i madh me letra të shkruar sh-qip me afshin e zemërs, dhe një va-porr i vogël! "Dërgoja familjes sishënjë që djali i tyre ka vdekur!"

Amaneti u shpu në vend. Në Ko-rçë, e dashura, tashmë e martuar, epriti dhuratën nga Guajana - kolonifranceze prej kreut të hartës sëAmerikës Latine, e dëgjoi me pavë-mendje të ardhurin ashtu në këm-bë, veshur me robdëshambrin e vetsmerald, te dera e shtëpisë dhe nësy të tij shqiptoi: "M'u beto se askujtnuk do t'ia tregosh këtë histori" dhei hodhi letrat sakaq pa i lexuar fare,në zjarr. Ndodhi pikërisht ashtu siçe pati profetizuar shkrimtari i madhamerikanolatin Jorge Luis Borgesnë një nga poezitë e tij:" Askush nukdo të mund të lexojë atë që të bur-gosurit shkruajnë"... Shoku i Qa-milit filloi të qajë si foshnjë. Por his-torinë e mbajti në gji dhe vetëm pakorë para vdekjes ia tregoi koman-dantit Riza Kodheli.

Pavdeksia qan; GuajanaPavdeksia qan; GuajanaPavdeksia qan; GuajanaPavdeksia qan; GuajanaPavdeksia qan; Guajanamban eshtrat e një shqiptarimban eshtrat e një shqiptarimban eshtrat e një shqiptarimban eshtrat e një shqiptarimban eshtrat e një shqiptariDhe heroi tjetër i trevave të Ko-

rçës, Kolonjës e Skraparit, legjendariRiza Kodheli, këtë ngjarje rrën-qethëse shekspiriane të maleve tëShqipërisë e tregoi ditën kur u in-agurua në fshatin Vithkuq më 10korrik 1943 batalioni që, me urdhërtë Shtabit të Përgjithshëm të Ush-trisë Antifashiste Nacional Çlir-imtare të Shqipërisë, mori emrin"Qamil Panariti".

Batalioni i formuar nga çeta par-tizane e Vithkuqit dhe luftëtarë epartizanë të moshave të reja nga fs-hatrat Panarit, Lubonjë, Rehovë,Leshnjë, Shtyllë, Gjanç dhe katundetë tjerë të krahinës së Vakëfeve, zg-jodhi si komandant Nasi Vithkuqindhe komisar Shuaip Panaritin; të dybij të mirënjohur të krahinës.Detyrat kryesore të këtij batalioniishin: të ruante zonën e Vithkuqit qëishte çliruar nga fashistët okupatorëe të mbante lidhje të pandërprera meforcat e tjera partizane të zonës sëQafës Qarrit, Kolonjës, Korçës e Sk-raparit.

Është i vetmi formacion luftarakpartizan i Qarkut që përballoi sul-min e organizuar të forcave italianenë fund të gushtit 1943. Më pasbatalioni u rreshtua në Brigadën eParë Sulmuese të Ushtrisë NAÇLShqiptare.

Emri i Qamilit u bë flamur fi-toresh, në vazhdimësinë luftarake tëkëtij trualli ku mbillet e mbin dashu-ri e liri, ku thuren këngë , poezi, kri-johen drama… dhe dikur më pasvegoi edhe një dekoratë "Urdhër iklasit të dytë për veprimtari patri-otike" për pasardhësit e tij …

Por nga viti 1944, kur u çliruamnga nazi fashistët, e deri më sot kanëkaluar shumë vite nëpër udhë dyshekullore dhe akoma nuk janëkërkuar, gjetur e sjellë që të prehennë atdhe eshtrat e Qamil Panaritit,prej Guajanës franceze ku ai duhettë jetë varrosur ; eshtrat e atij mar-tiri që i përket të gjithë shqiptarëve;akoma shteti dhe organizatat sho-qërore nuk financojnë për t'u bërënderimet që u takojnë atyreve që fli-juan jetën për lirinë e këtij vatani!

Ditën e PavarësisëMori pjesë në aktin e madh të ngritjes së flamurit në Vlorë ku ështënjohur, takuar e ka bashkërenduar pikpamjet e veprimet me BajramCurrin, Hasan Prishtinën e Ismail Qemalin. Ky i fundit i ofron dhepost e gradë në qeverinë e parë të Shqipërisë të pavarur

www.shqiptarja.com E diel, 15 janar 20128

SUPLEMENT JAVOR IREPLIKA

AAAAANALIZANALIZANALIZANALIZANALIZA RRRRREAGIMEAGIMEAGIMEAGIMEAGIM

Një preçizim në shkrimine akademikut Rexhep Qosja

MBAMENDJA HISTORIKE

Ilia S. KaranxhaIlia S. KaranxhaIlia S. KaranxhaIlia S. KaranxhaIlia S. Karanxha

Historia e letërsisë e mbi të gjithahistoria në letërsinë tonë shqiptare reflektojnë me kope-

tencën e zakonshme në artikulli kritikShfytyrimi i mbamendjes sonë historiketë akademikut R. Qose botuar dje më8.I.2012 në gazetën "Shqiptarja.com"(sup. Rilindasi). Leximi i shkrimi ështëmjaft i këndshëm, interesant e me njëvizion real e objektiv për kulturën ekombit tonë sidomos në njëzetvjeçarindemokratik.

Nuk përmënden aty shumë emravetëm pak nga e kaluara e largët apo eafërt mbasi analizat drejtohen jo tekemrat por në atë që kanë prodhuar, prod-hojnë e duhet të prodhojnë krijuesit endyshëm të letrave në totalin e univer-sit shqiptar. Sot këta krijues të shumël-lojshëm e të shumëngjyrshëm kanë tëgjithë të drejtat bile edhe detyrën mo-rale ta pranojnë apo ta kundërshtojnëkëtë analizë të akademikut të mbarën-johur mirëpo nuk kanë asnjë të drejtëtë shtiren si superkopetentë, superin-diferentë apo super të paprekshëm përçka ata fusin qorazi apo qëllimisht nëhambarin e kulturës shqiptare.

Në prillin e vitit që shkoj pata rastine "shquar " të njihesha nga afër me njësërë akademikësh shqiptarë nga Sh-qipëria e që paguhen nga shqiptarët përShqipërinë. Shpresoja e mendoja nëndonjë farë bashkëpunimi. Më dhanëmësime morali: Në se dikush ka shkroj-tur ziko e ti e gjen që e vërteta ështëkuqo mos e përmënd e mos kundërshtoatë që ka thënë ziko. Pra kultura ko-mbëtare shqiptare duhet të mbetet kësh-tu. Njëri gozhdës, tjetri patkoit. Të gjithëtë pagabueshëm, të gjithë shenjtorë, tëgjithë kapedanë, të gjithë ekspertë nëç'do gjë e për ç'do gjë. Njëri profesor, tjetridoktor e tjetri akoma profesor-doktor. Njëmbledhje e veçantë e tipit të pleniumevepartiake mëson, udhëzon apo orientoneditorët të mos botojnë libra që prekin ekundërshtojnë kulturën e arritjet erealizmit socialist. Teorikisht është ve-pruar kështu por edhe praktika nuk kaqënë shumë ngushëlluese. Verifikimete përpikta dhe shteruese të Prof. R. Qos-es kanë një refleks të menjëhershëm tëqartë e konkret. Në se dikush çuditet ekërkon të thellohet duhet t'i bëjë pyetjenvehtes: Pse ndodhi kështu? Përgjigjenpo aq shteruese do ta zbulojë menjëherënë fjalorët enciklopedikë (1985 dhe 2008/9). Ekspertët e mëdhenj shqiptarë tësistemit socialist qënkan super ekspertëedhe të sistemit kapitalist; ekspertët ejuridiksionit totalitar komunist qënkanedhe ekspertë të juridiksionit shqiptardemokratik. E kështu me radhë. Përç'ka po ngjet sot në letërsinë shqiptareprof. R. Qosja mes të tjerash shkruan:

Ngjarjet, bëmat, figurat historike dhejohistorike në realizmin socialist të traj-tuara tmerrshëm njëanshëm dhe të vënanë shërbim të politikës e të ideologjisëkomuniste, tani u trajtuan dhe po trajto-hen po aq tmerrësisht njëanshëm dhe povihen në shërbim të politikës e tëideologjisë së vetëquajtur demokratike,kur e kur të paliruar prej ngjyresash poli-tike skajshëm të djathta.

Sidoqoftë shkrimi i Prof. Qoses sen-

siblizon të gjithë. Pluralizmi partiak ekultural shtyn individët të kontribuojënë kahun totalitar apo atë anti totali-tar. Mirëpo populli shqiptar aspiron in-tegrimin evropian, juridiksionin evropi-an, ekonominë evropiane, kulturën evro-piane, identitetin e dinjitetin kombëtar.

Dy fjalë tani mbi subjektin kryesorpër të cilin u hartua ky shkrim i cili nukmund të lihet në heshtje me që fakti cit-

ohet nga një personalitet i kulturës sh-qiptare siç është Prof. Rexhep Qosja. Dyherë me radhë ai në artikullin e vetpërmënd humanistin tonë Marin Barle-ti. Në rastin e dytë shkruan: ...në atopak vepra të letërsisë së kësaj epoke, siçjanë Historia e Skënderbeut e MarinBarletit dhe Rrethimi i Shkodrës eBeçikemit, e kaluara është plotësisht epersonalizuar....

Duke lënë mënjanë këtu vlerësimete kritikut tonë mbi veprat e para të his-toriografisë shqiptare shikojmë se ai bënnjë ndarje të prerë në autorsinë e tyre.Rrethimin e Shkodrës e quan të Beçike-

mit ndërsa Historinë e Skëndërbeut jale akoma Barletit. Mund të themi mekënaqësi një hap përpara në lidhje meatë ç'ka është thëne e argumentuar nëvepra Barleti apo Beçikemi? Një pësh-tjellim në shkencën shqiptare me autorshkruesin e këtij artikulli.

Mirëpo në se Prof. Qosja bën kështunjë hap të rëndësishëm e pranon sot siautor të Rrethimit të Shkodrës, Marin

Beçikemin nuk kuptoj pse ja mohon atëmbi Historinë e Skëndërbeut. Jo vetëmqë të dyja këto vepra që nga momenti iparë i daljes së tyre na u prezantuan metë njëjtin emër disi anonim Marin Bar-leti prift shkodran por në fund të ve-prës Historia e Skenderbeut shkruhet:...Mehmeti prijsi i turqve erdhi në Ar-bëri dhe në Epir për të sulmuar qytetine Shkodrës. Për këtë sulm apo fushatëne kemi shkruar më gjërë e më gjatë nënjë libërzë që kemi botuar... (His. Sk1983) pra libri që ai ka botuar nuk ësh-të gje tjetër veçse Rrethimi i Shkodrës

Pra fakti se kemi të bëjmë me një au-

tor të vetëm në dy veprat nuk është vënëkurrë në dyshim. Problemi që shtruamnë veprën Barleti apo Beçikemi? ishteai i identifikimit të këtij Marin Barleti itrajtuar në shkencën albanollogjik pasluftës së II Botërore në një formë krejtarkaike. Gjithçka është me kapëshmenë veprën Rrethimi i Shkodrës(1505).Pra pas emrit Marin Barleti qëndronfizikisht Marin Beçikemi i cili në atomomente ishte profesor në Breshia ndër-sa kur botovi Historinë e Skendërbeut(1522) jepte mësime oratorie në Univer-sitetin e Padovës një nga universitetetmë të shquara në Evropë.

Pra Marini i Shkodrës është vetëmnjë: Marin Beçikemi (Barleti). Bile bileai nuk është vetëm autor i Historisë sëmadhe të Skendërbeut por edhe i vari-antit të vulgarizuar i cili na ka mbriturderi më sot me emrin herë Paolo Giovioe herë Dhimitër Franku.

Të bijët e Pietër Ëngjëllit dhe niprate kryepeshkopit të Durrësit Pal Ëngjël-li në vënd që të ecnin në gjurmët e hu-manistëve tanë të shquar (M. Beçikemi,Gj. Buzuku, L. Ulqinaku ) në Venedikpër pasurimin e kulturës kombëtare sh-qiptare e gjetën më të leverdisëshme tëtrasformonin e të përvetësonin me trukeeditoriale meritat e shkrimtarve dheheronjve të kahershëm shqiptarëkryekëput në favor të familjes së tyre.Në atë kohë, po ashtu si tani, nuk men-dohej aq për komb por për lavdi person-ale e familjare. Historija përsëritet.

Firenze 9.I.2012

Dy herë me radhë ai në artikullin e vet përmënd humanistin tonë Marin Barleti. Në rastin edytë shkruan: ...në ato pak vepra të letërsisë së kësaj epoke, siç janë Historia e Skënderbeut eMarin Barletit dhe Rrethimi i Shkodrës e Beçikemit, e kaluara është plotësisht e personalizuar....Duke lënë mënjanë këtu vlerësimet e kritikut tonë mbi veprat e para të historiografisëshqiptare shikojmë se ai bën një ndarje të prerë në autorsinë e tyre. Rrethimin e Shkodrës equan të Beçikemit ndërsa Historinë e Skëndërbeut ja le akoma Barletit.

I njëjti autorI njëjti autorI njëjti autorI njëjti autorI njëjti autorNë se Prof. Qosja bën kështu një hap të rëndësishëm

e pranon sot si autor të Rrethimit të Shkodrës, Marin Beçikemin nukkuptoj pse ja mohon atë mbi Historinë e Skëndërbeut. Jo vetëm që tëdyja këto vepra që nga momenti i parë i daljes së tyre na u prezantuan

me të njëjtin emër disi anonim Marin Barleti

Ne foto:Marin Beçikemi

(Barleti) - Historia de Vita etgestis Scanderbegi... Romë

Bernardino de Vitali, 1522(poshtë) Akademiku

Rexhep Qosja