13.0 arkeolojİ ve kÜltÜrel mİras - 3kopru.com · şunlardır: hidroloji veya su kaynaklarına...

AECOM Rapor Çevre

ÇSED, 2 Ağustos 2013, Final Rapor

13-1

13.0 ARKEOLOJİ VE KÜLTÜREL MİRAS

13.1 Giriş

13.1.1 Geri Plan

Bu kapsam çalışması, Kuzey Marmara Otoyolu (3. Boğaz Köprüsü Dâhil) Proje güzergâhı ve önerilen

inşaat sahaları (Şekil 13-1) üzerinde bulunan arkeolojik varlıklara ilişkin genel bir inceleme sunmayı

amaçlamaktadır. Çalışma, hem Türkiye Cumhuriyeti hem de Uluslararası Finans Kurumu (UFK) / Dünya

Bankası Grubu (DBG) “Sosyal ve Çevresel Sürdürebilirlik Performans Standartları” yasal gereklilikleri

uyarınca yürütülmüştür. Çalışmaların tamamı, görsel gözlemler ve literatür taramasını temel almakta olup,

denizle ilgili arkeolojik sit alanları ve bilinmeyen ya da somut olmayan kültürel mirasları kapsamaz.

Arkeoloji ile ilgili bu kısım, REGIO Danışmanlık ve Eğitim A.Ş. tarafından hazırlanmıştır.

Çalışma alanı, Şekil 13-1’de gösterildiği gibi Kuzey Marmara Otoyolu (3. Boğaz Köprüsü Dâhil) Projesini

kapsayacak şekilde genişlemektedir. Proje alanı, Avrupa yakasında Mahmutbey’den başlayıp Asya

yakasında Reşadiye’ye kadar uzanarak yoğun ormanlarla kaplı dağlık bir alanda, İstanbul’un Kuzey

yakasında yer almaktadır. Bu çalışmanın amaçları çerçevesinde, temel araştırma alanı 200 metrelik geniş

bir aralıkta güzergâh boyunca tanımlanmıştır.

Şekil 13-1 Kuzey Marmara Otoyolu (3. Boğaz Köprüsü Dâhil) Proje Güzergâhı

13.1.2 Çalışma Sınırları

Kuzey Marmara Otoyolu, Şekil 13-2’de gösterildiği gibi çoğunlukla Belgrad, Alemdağ, Taşdelen ve

Sultançiftliği Taşlıtepe Ormanları olarak bilinen ormanlık arazinin içinden geçmektedir. İstanbul ilinin

AECOM Rapor Çevre


13-2

kapsamına giren alan, coğrafi, topografik ve iklimsel özellikleri ile toprak tipinden dolayı orman oluşumları

için oldukça uygundur. Proje güzergâhının ormanlık bir alandan geçmediği yerlerde yoğun çalılarla kaplı

alanlardan geçer (Şekil 13.3). Bitki örtüsünden dolayı, zemin üzerindeki arkeolojik malzemelerin

incelenmesi ve potansiyel arkeolojik sit alanları ve olası genişleme alanlarının belirlenmesi için yoğun bir

araştırma yapmak mümkün olmamıştır.

Şekil 13-2 Güzergâh Üzerindeki Orman Arazileri ve Ağaçlık Alanlar

AECOM Rapor Çevre


13-3

Şekil 13-3 Çalılık Alanlar

Ormanlık arazi ve çalılık bölgelerin yanı sıra, İstanbul’da hızlı nüfus artışı ve geniş bir askeri bölgenin

mevcut oluşundan kaynaklanan çarpık kentleşme, çalışmanın kapsamını olumsuz yönde etkilemiştir (Şekil

13-4).

Şekil 13-4 Düzensiz Kentleşme ve Askeri Bölgeler

13.2 Proje Kapsamı

İstanbul’un dış taraftaki kuzey metropolitan alanında bulunan proje güzergâhı, Başakşehir, Ümraniye ve

Sultanbeyli olmak üzere üç yerleşim alanının içinden geçecektir. Aynı zamanda on beş köyü geçecektir;

Işıklar, Odayeri, Gümüşdere, Uskumruköy, Demirci, Garipçe, Poyraz, Kaynarca, Alibahadır, Paşamandıra,

Öğümce, İshaklı, Reşadiye, Alemdağ ve Paşaköy.

Proje alanı, geçidin tasarım, planlama ve değerlendirmesini kolaylaştırmak amacıyla dört alt kısma

ayrılmıştır. Projenin 1. ve 2. Kısımları Avrupa yakasında yer alırken, geriye kalanı Asya yakasındadır. Bu

kısımlar şunlardır:

1.Kısım - Mahmut Bey - Odayeri; Mahmutbey – Başakşehir bölgesinde nispeten yüksek nüfus

ve Başakşehir ile Odayeri arasında yoğun ormanlık alan.

2.Kısım - Odayeri -Köprü; Yoğun orman örtüsü, tek yerleşim alanı Uskumruköy.

3.Kısım - Köprü - Paşaköy; Yarı kırsal bir arazide küçük bir yerleşim nüfusuna sahip yoğun

orman örtüsü.

AECOM Rapor Çevre


13-4

4.Kısım - Çamlık - Reşadiye; Alemdağ ve kentsel ormanlarda nispeten yüksek nüfus.

13.3 Yöntemler

Bu bölüm, çalışmalar sırasında izlenen yerel ve uluslararası standartlar ve en iyi uygulamalardan

hareketle başlar. Daha sonra ise kullanılan metodolojiyi açıklar ve masa başı çalışması ile arazi çalışması

bulgularını sunar.

13.3.1 Yasal Yönetmelik ve Standartlar

Türkiye’de taşınabilir ve taşınmaz kültür ve tabiat varlıkları korunmakta olup, 18113 sayılı ve 23 Temmuz

1983 tarihli Resmi Gazetede yayınlanan 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu uyarınca

yaşatılmalıdır. Bu kanuna göre, hukuki açıdan korunması gerekli, kültürel ve doğal miras olarak

tanımlanan asıl varlıklar şunlardır:

19. Yüzyıl ve öncesine dayanan tabiat varlıkları ve taşınmaz varlıklar;

19. Yüzyılın sonlarından sonra inşa edilen, fakat Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından

“koruma gerektiren önemli bir varlık” olarak sınıflandırılan her türlü taşınmaz kültürel varlık;

Tanımlanmış Sit Alanları sınırları içinde yer alan kültürel taşınmaz varlıklar. Mevzuatta Sit

Alanları, kendi dönemlerinin başlıca sosyal, ekonomik veya mimari özelliklerini yansıtan antik

alanlar ve şehir harabeleri olarak tanımlanmaktadır. Sit Alanları aynı zamanda önemli tarihi

etkinliklerin gerçekleştiği yerler veya koruma gerektiren doğal ya da kültürel niteliklere sahip

kayda değer doğal veya kültürel varlıkları barındıran alanlar olabilir.

Zaman ve tescil dikkate alınmaksızın Türk Kurtuluş Savaşı veya Türkiye Cumhuriyetinin

kuruluşu sırasında önemli tarihi etkinliklere tanıklık etmiş olan yapı, bina veya mekânlar ve

İnşaat ve tescil tarihi dikkate alınmaksızın Mustafa Kemal ATATÜRK tarafından kullanılmış

olan her türlü konut ve binalar.

Bu kanun kapsamında Kültür ve Turizm Bakanlığı, yukarıda sıralanan kültür ve tabiat varlıklarını korumak

amacıyla ulusal seviyede kararlar almak ve gerekli hukuki işlemleri sağlamaktan sorumludur. Bakanlık

aynı zamanda kültürel veya doğal mirası etkileme potansiyeline sahip arazi ve proje alanlarının

kullanımına ilişkin kararlar alma yetkisine sahiptir. Genel olarak, Bakanlık tarafından belirlenen karar ve

yönetmeliklerin uygulanması, yerel idareler tarafından sağlanır. Yerel seviyede ise Kültür ve Tabiat

Varlıklarını Koruma Bölge Kurulları, kültürel ve doğal mirasa ilişkin alanların kullanımı hakkında teftiş

yapmak ve kararlar almak üzere ve bölge sınırları içerisinde yer alan bu alanları yönetmek üzere kayıt

altına alınması ve sınıflandırılmasından sorumludur.

2863 Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununa göre hukuki koruma gerektiren koşullara sahip doğal

ve kültürel varlıkların tamamı Devlet malıdır. Bundan dolayı bölgesel kurullar, alanların korunmasına

yönelik gerekli ve yasal önlemler sağlamak ve kendi sorumluluk alanları sınırları içinde bulunan söz

konusu alanlara olası tehdit oluşturan yapım, yıkım, kesim veya kazı gibi her türlü faaliyeti onaylama veya

reddetme gücü ve yetkisine sahiptir. Mevcut durumda ise, İstanbul Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma

Bölge Kurulları, Kuzey Marmara Otoyolu (3. Boğaz Köprüsü Dâhil) Projesi hakkında kararlar almaktan

sorumlu tek kurumlardır.

Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununa ek olarak, kültür ve tabiat varlıklarının korunması ve

muhafazasına ilişkin çeşitli İlke Kararları da vardır. Öncelikle, 658 sayılı ve 5 Kasım 1999 tarihli İlke Kararı,

arkeolojik sit alanlarının tamamının önemli özelliklerine göre sınıflandırılması ve korunması gerekmektedir.

Bu açıdan, aşağıda görüldüğü gibi 1., 2. ve 3. arkeolojik derece olarak üç ana kategori belirlenmiştir:

AECOM Rapor Çevre


13-5

1. Derece Arkeolojik Sit Alanları: En yüksek seviyede koruma gerekir. Sit alanı içinde her türlü

inşaat, kazı, tadilat faaliyeti yasaktır. Her türlü proje faaliyetinin Müze İdaresi ve kazı işleri

başkanı tarafından onaylanması gerekir.

2. Derece Arkeolojik Sit Alanları: Orta seviyede koruma gerekir. Her türlü inşaat veya kazı

faaliyeti, Koruma Kurulları tarafından onaylanmak zorundadır. Mevcut yapıların temel

bakımıyla ilgili çalışma standartları, Koruma Kurulları tarafından belirlenecektir.

3. Derece Arkeolojik Sit Alanları: Düşük seviyede koruma gerekir. İnşaat faaliyetleri için, sit

alanı özellikleri temel alınarak çalışma standartları belirlenecek ve nihai kararı Koruma Kurulu

tarafından alınacaktır. Sit alanlarını korumaya yönelik gerekli tüm etki azaltıcı önlemler dikkate

alınmalıdır.

Yukarıda bahsedilen yönetmeliklerin yanı sıra, aşağıdaki kılavuz ilkeler de çalışma sırasında göz önünde

bulundurulmuştur:

Uluslararası Finans Kuruluşu - UFK, Performans Standardı 8

Birleşik Krallık Ulaştırma Bakanlığı, Yol ve Köprüler için Tasarım Kılavuzu 2. Kısım HA 208/07

Kültürel Miras

13.3.2 Arkeolojik Çalışmalarda Kullanılan Yöntemler

Otoyol Projesi için yapılan Arkeolojik Çalışma üç aşamadan oluşur.

a) Ön Saha Çalışması (Masa Başı Çalışması)

İlgilenilen alan hakkındaki arkeolojik yayınlar incelenmiştir. Sonuç olarak, sahanın arkeolojik potansiyeline ilişkin akademik bir geçmiş oluşturulmuştur. Yerel müzeler ve bölgesel koruma kurulları ile temaslar sağlanarak, önceden kayda geçen kültürel varlık alanlarından oluşan bir liste derlenmiştir. Ayrıca bölgedeki arkeolojik sit alanları hakkındaki önceki raporlar toparlanmış ve son olarak bilinen tüm arkeolojik sit alanları harita üzerinde saptanmıştır. Arkeolojik alan çalışmasına başlamadan önce masa başı çalışmaları tamamlanmıştır. Masa başı çalışmaları sırasında kullanılan kaynaklar şunlardır:

Akademik Yayınlar

Tarihi Haritalar

Eski Kültürel Miras Çalışmaları ve Yüzey Araştırma Sonuçları Hakkındaki Raporlar

Kültür ve Turizm Bakanlığının Envanter Arşivleri.

b) Saha Yürüyüşü

Güzergâhın büyük bir kısmının ormanlık arazi, çalılık alan veya meskun bölgelerde yer almasından dolayı, Kuzey Marmara Otoyolu güzergâhının sınırlı kısımlarında saha yürüyüşü gerçekleştirilmiştir. 200 m’lik bir aralık incelemeye tabi tutulmuştur. Saha yürüyüşü, altyapı inşaatı projelerinde kültürel miras konusunda kapsamlı bilgi ve deneyime sahip iki kıdemli arkeolog tarafından yapılmıştır

1. Saha yürüyüşü sırasında

bölgenin jeolojik ve arkeolojik özellikleri dikkate alınarak zemin üzerindeki görünür arkeolojik izler (seramik parçaları, mimari kalıntılar ve/veya izler, mezarlar ve/veya mezarlara ait izler, tümsekler ve höyükler vb.) gözlemlenmiş, kaydedilmiş ve değerlendirilmiştir. Otoyolunun saha yürüyüşüyle incelenen kısımları, aşağıda bulunan Tablo 13-1’de verilmiştir.

1 Gökhan MUSTAFAOĞLU Ph.D., H.Uğur DAĞ M.A.

AECOM Rapor Çevre


13-6

Tablo 13-1. Saha Yürüyüşünün Yapıldığı Proje Güzergâhı Kısımları

Kısımlar Başlangıç Bitiş Saha Yürüyüş Alanı (kilometre

noktaları arası)

1. Kısım Mahmutbey Odayeri 0+000-9+000

2. Kısım İhsaniye Köprü 66+500-68+100, 78+000-78+500

3. Kısım Köprü Paşaköy 105+000-105+500, 107+000-107+500

103+000-103+200, 98+500-99+000 96+000-96+500

4. Kısım Reşadiye Çamlık,

Ümraniye 117+300-130+435

“Saha yürüyüşü” ile incelenen toplam km. 26,430 km.

c) Kapsamlı İnceleme

Arkeolojik ve maddi kültürel miras sit alanlarının belirlenmesi yönünde tamamlanan incelemenin önemli bir

bölümü, 200 m genişliğinde bir etki alanını kapsayan proje güzergâhı boyunca kapsamlı inceleme ve

noktasal olarak yapılan kontrollerle gerçekleştirilmiştir. Kapsamlı İnceleme yöntemi, taşkın yatakları, özel

mülkiyetler, tarım arazileri, çalılık ve ağaçlıklar ile ormanlık alanlar gibi engeller dolayısıyla saha

yürüyüşünün mümkün olmadığı durumlarda kullanılır. Arkeolojik varlıkların mevcudiyetini denetlemek

amacıyla, coğrafi göstergeleri gözlemlemek ve zemin yüzeyinde görülebilen arkeolojik varlıkların bulunma

ihtimalini belirlemek için söz konusu alanların çevre uzunluğu ölçülmüştür. Proje güzergâhı boyunca

yapılan kapsamlı inceleme ve noktasal olarak yapılan kontroller sırasında masa başı çalışması verileri göz

önünde bulundurulmuştur.

Yukarıda bahsedilen koşulların öne sürdüğü kısıtlamalara tabi olmak üzere, kapsamlı inceleme yöntemi ve

noktasal olarak yapılan kontroller kullanılarak değerlendirilen kısmın kilometre noktaları aşağıda Tablo 13-

2’de verilmiştir:

Tablo 13-2. Kapsamlı İncelemeyle Değerlendirilen Proje Güzergâhı Kısımları

Kısımlar Başlangıç Bitiş

Kapsamlı İnceleme Alanı

(kilometre noktaları arası)

Habersiz Kontrol Noktaları

1. Kısım Mahmutbey Odayeri

9+500-11+900 14+500-14+000 15+000-16+427 17+817-18+000

12+500

2. Kısım İhsaniye Köprü 83+800-84+500

74+000 74+700 75+500 77+360 79+000 84+800 85+650

3. Kısım Köprü Paşaköy

96+000-96+500 98+500-99+000

103+000-103+200 107+000-107+500 105+000-105+500

88+800 89+000 90+100 91+650 93+600

AECOM Rapor Çevre


13-7

4. Kısım Reşadiye Çamlık, Ümraniye - -

d) Arkeolojik Potansiyel Tahmin Modeli

Sonuçlar, projenin henüz bilinmeyen arkeoloji üzerindeki olası etkilerinin değerlendirilmesine ve Projeye

ilişkin etki azaltıcı planların geliştirilmesine bilgi sağlamak üzere kullanılmaktadır. Bundan dolayı Ek I,

proje güzergâhı boyunca inşaat sırasında arkeolojik bulguların keşfedilmesi olasılığını değerlendirmek için

tahmini bir model tanımlamaktadır.

Zaman kısıtlamaları ve proje güzergâhı ile güzergâhın etki bölgeleri üzerinde bulunan geniş ormanlık arazi

gibi fiziksel ve coğrafi sınırlar dolayısıyla bu aşamada kapsamlı bir arkeolojik inceleme yapılmamıştır.

Dolayısıyla bu model, gelecekteki araştırma ve çalışmalara öncelik verilirken alınacak savunulabilir bir

temel olarak geliştirilmiştir.

Model, proje aralığını ve projenin etki alanını değerlendirmek için ESRI ArcGIS yazılımı kullanılarak

geliştirilmiştir. Modelleme sırasında beş parametre dikkate alınmıştır. Dikkate alınan bu parametreler

şunlardır: hidroloji veya su kaynaklarına yakınlık, arazi eğimi, arazi sınıflandırması (ormanlık alan, çayır,

sulanmış alan vb.), antik/kırsal yollara yakınlık ve dağ yamaçlarına yakınlık. Her parametre, her birinin ilgili

etki değerleri ile birlikte çeşitli alt bilgi kategorilerine bölünmüştür.

Pozitif ağırlıklı değerlerin potansiyel değerlendirmesi üzerinde olumlu etkisi bulunurken, negatif ağırlıklı

değerlerin ise negatif etkisi bulunur. Örneğin arazi sınıflandırması kapsamında “ormanlık arazi”

kategorisine -2 atanmış değeri, meyvelik alanların ise +2 atanmış değeri vardır. Model, modern çevresel

koşulların antik koşullara benzediğini varsayar.

Parametre ve alt kategoriler tanımlandıktan sonra parametreler (ve ilgili alt kategoriler), birbirlerinin

üzerine gelecek şekilde ayarlanmıştır. Farklı parametrelerden alt kategorilerin çakıştığı durumlarda pozitif

veya negatif ağırlıklı değerler toplanır. Çok sayıda pozitif alt kategorinin çakıştığı durumlarda oldukça

yüksek bir toplam değer ortaya çıkar. Çok sayıda negatif alt kategorinin çakıştığı durumlarda oldukça

düşük bir toplam değer ortaya çıkar.

Bu modelde, toplam değer ne kadar yüksek olursa, bir alanın arkeolojik potansiyelinin o kadar fazla

olduğu düşünülür; toplam değer ne kadar düşük olursa, arkeolojik potansiyel de o kadar düşük olduğu

varsayılır. Tahmini parametreler, alt kategorileri ve kritik değerlere karşılık gelen tahmini ağırlıklar Tablo

13-3’te verilmiştir.

Tablo 13-3. Tahmini Parametreler ve Modelleme Çalışmasında Kullanıldığı gibi Ağırlıklar

Tahmini Parametreler Tahmini Alt Kategori Kritik Değer Tahmini Ağırlık

Hidroloji / Suya Yakınlık

Akarsu Sırası 1 750 m 2




Akarsu Sırası 5 1500 m -1

Akarsu Sırası 6 1750 m -2

Göl/Deniz Sırası 7 2 km 3

AECOM Rapor Çevre


13-8

Eğim Eğim 0-10

o 0

10-90o -5

Arazi Sınıflandırması

Arazi Tarımı Evet 2

Zeytinlik Evet 2

Ekilebilir Sulanmamış Evet 2

Ekilebilir Sulanmış Evet -2

Ormanlık Arazi Evet -2

Çayırlar Evet -2

Kıraç Arazi Evet -2

Sulak Alanlar veya Su Evet -4

Endüstri/Yerleşik Alan Evet -4

Şehir Alanı Evet -4

Sulak alanlara yakınlık 1 km 2

Kırsal/Antik Yollara Yakınlık Kırsal ve/veya Antik Yollara

Yakınlık 1 km 2

Dağ Yamacına Yakınlık Dağ Yamacına Yakınlık 2 km 2

13.4 Temel Koşullar

13.4.1 İstanbul’un Tarihi Geçmişi

İstanbul, Türkiye’nin en büyük ili olup, ülkenin ekonomik, kültürel ve tarihi merkezi niteliğindedir. Yaklaşık

13.6 milyon nüfusa sahip şehir, Avrupa’daki en büyük kentsel topluluklardan biri ve şehir sınırları içindeki

nüfusa göre dünyanın en büyük şehirlerinden biridir. İstanbul’un 5.343 metrekarelik (2.063 mil kare) geniş

alanı, İstanbul iliyle aynı sınırları paylaşmakta olup, şehir bu alanın idari başkentidir. İstanbul, Marmara

Denizi ve kuzeyde Karadeniz arasında, Türkiye’nin kuzeybatısında, dünyanın en yoğun su yollarından biri

olan Boğaz’ın her iki yakasına da uzanan kıta-ötesi bir şehirdir. Ticari ve tarihi merkezi Avrupa yakasında

bulunurken, nüfusunun üçte biri Asya yakasında yaşamaktadır.

Tarih öncesi dönemden eski Byzantion’a (Byzantium’a)

İstanbul’un tarihi 30.000 yıl öncesine kadar uzanır. İnsan kültürüne ait ilk izler, Küçükçekmece Gölü

kıyısındaki Yarımburgaz Mağarasında yapılan kazılar sırasında keşfedilmiştir. Neolitik Dönem (Cilalı Taş

Devri) ve Kalkolitik Dönem (Bakır Taş Devri) insanlarının bölge çevresinde yaşamış oldukları

düşünülmektedir. Farklı dönemlerde yapılan kazılarda, Dudullu yakınında Epi-paleolitik döneme ait bazı

aletler ile Ağaçlı yakınında Orta ve Üst Paleolitik Döneme ait birkaç alet ve malzeme bulunmuştur. M.Ö.

5.000 yılından başlayarak Kadıköy Fikirtepe öncülüğünde Çatalca, Dudullu, Ümraniye, Pendik,

Davutpaşa, Kilyos ve Ambarlı’da toplu yerleşim hareketinin başladığı tahmin edilmektedir. Bilinen ilk

yerleşimlerden biri 2008 yılında Avrupa yakasındaki tarihi yarımadada yer alan Yenikapı metro istasyonu

ve Marmaray tünelinin inşaat işleri sırasında keşfedilmiş olup, M.Ö. 6.700’e tarihlenmektedir..

Kadıköy’deki Moda Burnu, MÖ 667 yılında Kral Byzas’ın kontrolü altındaki Boğaz’ın Avrupa yakasında

Byzantion’u sömürgeleştirmeden önce M.Ö. 685 yılında Megara’dan gelen yerleşimcilerin

sömürgeleştirmek üzere seçtiği ilk yer olmuştur. Byzantion, Plinius’n tarihi kayıtlarında bahsettiği komşusu

Semistra ile birlikte MÖ 13. ve 11. yüzyıllar arasında Trakya kabileleri tarafından kurulan, Lygos adı

verilen antik liman yerleşkesi tarafından kurulmuştur. Bugün ünlü Topkapı Sarayının bulunduğu

Sarayburnu yakınında, Lygos’a ait yalnızca birkaç duvar ve altyapı günümüze kadar ayakta kalmayı

AECOM Rapor Çevre


13-9

başarmıştır. Byzantion dönemi boyunca Akropolis, bugün Topkapı Sarayının bulunduğu yerde

bulunuyordu.

Galip çıkan Septimius Severus karşısında Pescennius Niger’in tarafında olan şehir, Roma tarafından

kuşatılmış ve MS 196 yılında geniş çaplı hasar görmüştür. Byzantium (orijinal Byzantion’un latinleştirilmiş

adıdır), Roma İmparatoru Septimius Severus tarafından yeniden inşa edilip önceki refahını kısa zamanda

yeniden kazanarak, oğlu şerefine imparator tarafından geçici olarak Augusta Antonina olarak yeniden

adlandırılmıştır.

Roma döneminin sonları ve Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğu

Byzantium’un konumu, kehanet gibi bir rüyanın şehrin konumunu belirlediği söylendikten sonra 324 yılında

Büyük Konstantin’i cezbetti. Fakat bu kehanetin arkasındaki gerçek sebep büyük ihtimalle Konstantin’in 18

Eylül 324 tarihinde Boğaz’da Hrisopolis (Üsküdar) Muharebesinde Komutan Licinius’a karşı kazandığı son

zaferdi. Bu zafer, Romalı Eş İmparatorlar arasındaki sivil savaşı sona erdirmiş ve Nicomedia’nın

(günümüzdeki İzmit, İstanbul’un 100 km doğusu) en üst düzey Roma başkenti olduğu Tetrarşi (dört kişinin

liderliği) sisteminin son izlerini ortadan kaldırmıştır. Byzantium (günümüzde Nova Roma olarak yeniden

adlandırılmış olup, nihayetinde Konstantinapolisis yani Konstantin’in Şehri haline gelmiştir) 330 yılında

resmi olarak Roma İmparatorluğu’nun yeni başkenti ilan edildi.

395 yılında Theodosius’un ölümünün ve Roma İmparatorluğunun Theodosius’in iki oğlu arasında daimi

olarak bölünmesinin ardından Konstantinapolis, Doğu Roma İmparatorluğu’nun başkenti olmuştur.

Emperyalizm ve konumun birleşmesi, iki kıta (Avrupa ve Asya) arasında kesişme noktası olarak önemli bir

rol oynayacaktır ve daha sonra ticaret, kültür, diplomasi ve strateji açısından Afrika ve diğer kıtalar için

mıknatıs görevi görecektir. Şehir, Rum dünyasının merkezi ve Bizans döneminin büyük kısmında

Avrupa’nın en büyük kenti olmuştur.

Konstantin’in 312 yılında Hristiyanlığa geçişi, Roma İmparatorluğu’nu Hristiyanlaşma yoluna teşvik etmiş

ve 381 yılında, I. Theodosius döneminde Roma İmparatorluğunun resmi devlet dini Hristiyanlık olmuş; bu

ise Konstantinapolis’u büyüyen bir din merkezi haline getirmiştir. 337 yılında I. Theodosius döneminin

sona ermesinden sonra Konstantin, üç oğlunu ortak imparatorluk sistemi içinde Roma İmparatorluğunun

ortak varisleri olarak ilan etmiştir. Ne yazık ki oğulları barış içinde hüküm süremedi ve savaştan tahrip

olmuş rekabetleri, Balkan Yarımadası boyunca kuzey-güney hattında imparatorluğun bölünmesine neden

oldu. 395 yılında I. Theodosius’un (379-395 yılları arasında hüküm sürdü) oğlu Arcadius’u imparatorluğun

doğu yarısını ve diğer oğlu Honorius’a batı yarısını bırakarak öldüğünde ülke resmi olarak bölündü.

Beşinci yüzyıl boyunca, son batı imparatorunun MS 476 yılında Germen paralı askerleri tarafından tahttan

indirilmesiyle birlikte Roma İmparatorluğu’nun batı yarısı siyasi, ekonomik ve sosyal durumlarda düşüşe

geçerek gücünün büyük kısmını kaybetmiştir. Ancak doğu yarısı büyüme gösteriyordu. Tarihçilere göre bu

büyüyen Doğu Roma İmparatorluğu o tarihte Roma İmparatorluğu’ndan ayırt edilebilmesi için Bizans

İmparatorluğu olarak sınıflandırılıyordu. Bu imparatorluk, kültürü açısından belirgin biçimde Rum’du ve

daha erken bir zamanda Roma’yla yollarını ayırdıktan sonra Rum Ortodoks Hristiyanlığının merkezi haline

gelerek, bir zamanlar dünyanın en büyük katedrali olan Ayasofya’nın da aralarında bulunduğu çok sayıda

görkemli kiliseyle donatıldı. Doğu Ortodoks Kilisesi ruhani lideri Konstantinapolis Patriğinin koltuğu boş

durmaktadır.

AECOM Rapor Çevre


13-10

Şekil 13-4 Son Dönem Roma ve Bizans Yerleşimleri

En ünlü Bizans imparatoru Jüstinyen’di (527-565). Hükümdarlığı süresince Bizans İmparatorluğu’nun

sınırlarını Filistin’den İspanya’nın diğer ucuna kadar uzatarak imparatorluğun en geniş sınırlara ulaşmasını

sağlamıştır. Diğer başarıları arasında ünlü Ayasofya kilisesi ve 534 yılında tamamlanmış olan, Codex

denen organize hukuk sistemi bulunmaktadır. Genel olarak bakıldığında Jüstinyen’in hükümdarlığı, Bizans

İmparatorluğu’nun en etkili dönemi olmuştur.

600’lü yıllarda başlayan savaş hali, Konstantinapolis iktidarının düşüş ve ilerleme arasında gidip

gelmesine neden olmuştur. Yedinci ve sekizinci yüzyıllar arasında Bizans ve Roma kiliseleri çeşitli

konularda ihtilafa düştüğünde Avrupa’yla bağlantılar da yavaş yavaş zayıflamaya başladı. Örneğin, iki

kilise arasında yaratılan ayırt edici boşluk, kilisede putların kullanılmasını kapsıyordu. İsa Mesih, Meryem

Ana ve azizler gibi Hristiyanlık inancında kutsal kişiliklerin görüntüleri şeklindeki putlar, insanların günlük

hayatlarını etkileyen kutsal güce sahip olduklarına inanılması sebebiyle Bizanslı Hristiyanlar için temsili

olmaktan daha fazlasını ifade ediyordu. Bizanslıların birçoğu putlara taparken, başka bir çoğunluğu da

imparatorun salahiyetini test ettiği gerekçesiyle onlara karşı çıkıyordu. Nihayet 726 yılında İmparator III.

Leo (717-741 yılları arasında hüküm sürdü) tüm putların yok edilmesini emretti. Putların yok edilmesi,

imparatorlukta yetki sahibi Bizans hükümdarlarına yeni bir düzenleme getirmiş ve yeniden yön vermiştir.

Putlara karşı şiddetli muhalefet, papanın görüntülere olan hoşgörüsüyle çatıştı. Papa, kutsal görüntü ve

putların yok edilmesine izin verme konusunda isteksizdi ve bu durum nihayetinde ayrılığa yol açtı.

Ayrılıkları, iki kilise arasında nefrete sebep oldu ve bu ikisi arasındaki işbirliği, mücadeleyi beraberinde

getiriyordu.

AECOM Rapor Çevre


13-11

Yaklaşık olarak 800’lü yıllardan 1200 yılına kadar Konstantinapolis, o dönemde gelişmekte olan ve daha

sonra Avrupa’nın en büyük ve en gelişmiş devletiyle karmaşık ilişkiler geliştirmişti. Bu devlet Kiev

Knezliğiydi. Konstantinapolis, Kiev Knezliği’nin gelişimi, kültürü ve politikasında önemli bir rol oynuyordu.

Kiev Prenslerinin birçoğu Bizans İmparatorlarının kızlarıyla evlenmişti ve bu bağlantı yüzünden, Kiev’li

Büyük Vladimir tarafından Hristiyanlaştırılmasından sonra Doğu Avrupa Ortodoks olmuştur. Ancak bu

ilişkiler her zaman arkadaşça olmamıştı. Konstantinapolis, bu 400 yıl boyunca Kiev Prensleri tarafından

birkaç kez yağmalanarak, Kiev ile metinleri İlk Rus Yıllığı olan Nestor Kroniği’nde ve diğer tarihi belgelerde

saklı tutulan, giderek daha avantajlı hale gelen antlaşmalar imzalamaya zorlanmıştı. Fakat Bizans

hükümdarları Kiev, Polonya, Bulgaristan ve zamanın diğer Avrupa Milletlerini sürekli olarak birbirlerine

karşı kendi çıkarları için kullanıyordu.

1204 yılı dolaylarında Konstantinapolis’in gücü azalmaya başladı. Üçüncü Haçlı Seferlerinin başarısız

olmasının ardından, sonraki Haçlılar Dördüncü Haçlı Seferinde Kutsal Kudüs Şehrini ele geçirmeye

çalıştılar. Fakat bu sefer planları, Bizans İmparatorluğu’nun da ele geçirilmesiydi. 1204 yılında

Konstantinapolis ele geçirildi ve hazineleri yağmalandı. Papa, Konstantinapol’ün yağmalanmasını

kınamakla birlikte, haçlılara kazandıklarını bir yıl boyunca şehirde toplamalarını emretti. Haçlılar,

Flanders’lı Baldwin’i yeni Bizans İmparatoru olarak seçtiler; o ve diğer prensler ile Venedikliler

İmparatorluğu kendi aralarında böldüler. Bunu Kudüs’e hiçbir zaman yapamadılar. Konstantinapol’deki bu

yeni Latin İmparatorluğu yalnızca 1261 yılında VIII. Mikhail Palaiologos komutanlığında Bizanslıların şehri

ve çevredeki bazı bölgeleri yeniden ele geçirmesine kadar sürdü. Bu dönemden sonra Konstantinapolis

eski görkemini asla yeniden kazanamadı. Şehir, gelişen bir başkentten ziyade bir köy koleksiyonuna

dönüştü.

Osmanlı İmparatorluğu

1453 yılında “Fatih” Sultan II. Mehmet 53 günlük bir kuşatmanın ardından Konstantinapolis’e girdi. Bu

kuşatma sırasında topları Theodosius II Surlarında büyük bir delik açtı. İstanbul, Osmanlı

İmparatorluğu’nun üçüncü başkenti oldu. Muhteşem Süleyman’ın 1520 ve 1566 yılları arasındaki Osmanlı

İmparatorluğu hükümdarlığı, muazzam sanatsal ve mimari başarılara ev sahipliği yapmıştır. Ünlü mimar

Mimar Sinan şehirde çok sayıda cami ve başka büyük binalar tasarlarken, Osmanlı seramik ve hat

sanatları da gelişme göstermiştir. Tekkelerin birçoğu günümüze kadar ayakta kalmıştır; Cerrahi Tekke ile

Sünbül Efendi ve Ramazan Efendi camileri, Fatih’teki türbeler, Beyoğlu’ndaki Galata Mevlevihanesi,

Beşiktaş’taki Yahya Efendi tekkesi ve günümüzde cemevi olarak Alevi Müslümanlara hizmet veren

Kadıköy’deki Bektaşi Tekkesi gibi bazıları cami formunda kalmış, diğerleri ise müzeye dönüştürülmüştür.

AECOM Rapor Çevre


13-12

13.4.2 Proje Alanının Arkeolojik Potansiyeli

Literatürde birçok tarihi su kemerinin İstanbul’daki orman arazilerinde bulunduğu ve bitki örtüsüyle

kaplandıkları belirtilmektedir. Yapılan bir çalışma, bölgede yer alan mimari yapılardan birçoğunu ortaya

çıkarmaktadır (bkz. Şekil 13-5).

Şekil 13-5. Anastasios Suru ve Bizans Su Sistemi

Asırlar boyunca İstanbul’un bulunduğu bölgenin jeolojik oluşumu, düzleştirilmiş topografyaya sahip bir

platoya dönüştürülmüştür. Vadiler, ovalar ve hafif eğimli araziler yerleşime oldukça uygun olup, bundan

dolayı da inşaat sırasında arkeolojik sahalarla karşılaşma açısından otoyol projesi için risk

oluşturmaktadır.

Köprü ayaklarının inşa edileceği alanlar aynı zamanda tarihi varlıklar açısından yüksek bir potansiyele

sahiptir. Literatürde, bu alanda çok sayıda tarihi yerleşim bölgesinin varlığından bahsedilmektedir, fakat bu

yerleşim bölgeleri henüz keşfedilmemiştir. Yukarıdaki Şekil 13-5, bilim adamlarınca tespit edilen, Boğaz’ın

her iki yakasında da yer alan tarihi yerleşim bölgelerinin konumunu göstermektedir.

Anadolu Kavağı ve Poyrazköy arasındaki tepelerden birisi üzerinde bulunduğu varsayılan Zeus Ourios

tapınağı da bunlar arasındadır. Tapınağın, uygun rüzgârlar sağlayarak denizcilere yardım ettiğine

inanılıyordu. Literatürde aynı zamanda Kibele tapınağının varlığından da söz ediliyor. Yenikapı kazıları

sırasında Kibele’ye adanan bir sunak keşfedilmiştir. Tarihi kayıtlar, Pers Kralı Dareios I tarafından MÖ 512

yılında İskitlerle mücadelesi sırasında inşa edilen antik bir köprünün varlığına işaret etmektedir. Bu

köprünün Anadolu Feneri ile Rumeli Feneri arasında bulunduğu düşünülmektedir. Antik kaynaklar aynı

zamanda günümüzde Rumeli Hisarı’nın bulunduğu yerde Hermes Tanrısına adanan dini bir bölgenin

varlığından bahsetmektedir.

Zeus Kinbelaios Brontaios adlarını da taşıyan Hava Tanrısına ithaf edilmiş, üzerinde yazıtlar bulunan bir

dikili taş (stel), Eyüp yakınlarındaki Haraççı köyünde bulunuyordu. Aynı yerde, Zeus’a ithaf edilmiş yazıt

Dört bileşenli - kıyısal tortularla (kum, çakıl lensler, “yalıtaşları”) içiçe bulunan kıtasal klastik tortuların (kum tepeleri) karışımı

Dört bileşenli, Pliyosen, Miyosen, Oligosen - kil, marn, kömür yatağı, kum taşı,

“fliş” ve kireç taşı tortularının temsil ettiği kalın bir heterojen tortul dizisinden oluşan deniz ve kıta oluşumlarının karışımı

Üst Eosen - Başkalaşım göstermemiş deniz kireçtaşı ve marn oluşumlarının karışımı

Alt Eosen - Deniz kireçtaşı tortularının karışımı Üst Kretase - Başkalaşım göstermemiş volkanik tortuların karışımı

Paleozoik - Başkalaşım göstermemiş şeyl, kumtaşı, marn ve kireçtaşı tortularından oluşan tortul oluşumlarının karışımı

Paleozoik - Metagranit, gnays, mikaşist, kuvarsit, ve fillit kayaçlardan oluşan metamorfik fasiyezlerin karışımı (7a),

Ardından kristalin kireçtaşı ve dolomit lensler gelir (7b).

Anastasios Suru

Istranca Su Kemeri Hattı

Karstik Yay

ANASTASIOS

SURU PROJESİ

Şematik Jeolojik ve Hidrolojik

Trakya Haritası

AECOM Rapor Çevre


13-13

ve kabartmalara sahip başka bir dikili taşın keşfi, Haraçcı köyü çevresinde dini bir alanın varlığını

destekler niteliktedir.

Yukarıda verilen bilgiler ışığında, tarihte kilit rol oynamış olan İstanbul’da tarihi veya mimarı varlıklarla

karşılaşılması kaçınılmazdır. Ancak çarpık kentleşme ve sanayileşmeden dolayı bölgenin arkeolojik

envanterinin çıkarılması mümkün olmamıştır. Eldeki bilgiler, erişilebilen alanlarla sınırlı olup, İstanbul ilinin

kuzeyinin hala araştırılması gerekmektedir.

13.5 Olası Etkiler

Masa başı çalışmaları, proje güzergâhı ve etki alanı kapsamında bulunan olası arkeolojik ve taşınmaz

kültürel varlıkların tespit edilmesine yönelik çalışmanın önemli bir kısmını oluşturur. Masa başı çalışmaları

sırasında, şimdiye kadar proje güzergâhı civarında tespit edilmiş olan, bilinen tüm arkeolojik veya

taşınmaz kültürel varlıklar incelenmiştir. Çalışmalar sonucunda, Kültür ve Turizm Bakanlığının envanter

kayıtlarında veya bilimsel yayınlarda bahsedildiği gibi, güzergâh ve etki alanı üzerinde veya civarda

(güzergâh ekseninden en fazla 15 km ileride) 9 arkeolojik saha tespit edilmiştir. Masa başı çalışmalarında

toplanan veriler Ek II’de sunulmuştur.

Otoyolu projesinin kapsamlı orman arazileri ve yoğun bitki örtüsüyle kaplı alanlarla çakışması, zararı

azaltmaya yönelik yeni stratejilerin geliştirilmesini gerekli kılmaktadır. Bölge 13.3.2’de belirtilen

sebeplerden dolayı, Avrupa yakasında yer alan kısımlar kapsamındaki inşaat faaliyetleri sırasında tarihi

değere sahip mimarı yapılara rastlama olasılığı vardır.

Şekil 13-7 Saha Çalışması Sırasında Gözlemlenen Mimari Yapılar

Anadolu yakasında Bizansköy gibi kalıntıların varlığı kayda geçirilmiştir. Bu yerleşim bölgeleri, uzak

yerlerde kurulmuş olup, bu durum ticaret yolları üzerinde olmalarına kıyasla kolayca savunulabilir. Ayrıca,

AECOM Rapor Çevre


13-14

doğal topografiyle tamamen bütünleşmiş haldedir. Bundan dolayı, Anadolu yakasında Kültür ve Turizm

Bakanlığı envanterine henüz kaydedilmiş arkeolojik alanların ortaya çıkarılması da ihtimal dahilindedir.

İnşaat alanından uzakta, saha çalışması sırasında çekilen yukarıdaki fotoğraflar, inşaat faaliyetleri

sırasında beklenmedik tarihi sahalara rastlama ihtimalini desteklemektedir.

Uygunsuz saha koşulları dolayısıyla toplamda 26.430 km uzunluğundaki kısımda yapılan saha yürüyüşü

sırasında üç önemli husus tespit edilmiştir. Bu potansiyel arkeolojik sahalardan ikisi, proje güzergâhı ve

etki alanı üzerinde belirlenmiştir (Ek II); biri ise otoyol güzergâhından yaklaşık 1.5 km uzaklıkta yer

almıştır. Ormanlık arazi ve çalılık alanlar üzerinde arkeolojik varlıkların mevcudiyeti, kapsamlı inceleme ve

habersiz kontroller yapılarak değerlendirilmiştir.

Yukarıda bahsedildiği gibi, alanın büyük bir yüzdesi saha yürüyüşü için uygun görülmemiş ve eldeki

bilimsel belgeler bir sonuç çıkarmak için yeterli olmamıştır. Bu nedenle, söz konusu alanın ön

değerlendirmesi için “Arkeolojik Potansiyel Modellemesi” kullanılmıştır. 5 km’lik arazi parçaları üzerinde

yapılan modelleme çalışmasının sonucu Ek I’de sunulmaktadır.

Model, inşaat aralığını ve etki alanını kapsayan 5 km’lik arazi parçaları üzerinde inşa edilmiş ve yukarıda

Tablo 13-3’de bahsedilen ortalama parametre değerlerini kullanmaktadır. Modelin sonuçlarını doğrulamak

amacıyla, “yüksek potansiyel” taşıdığı belirtilen 77-82 km noktaları arasındaki kısımda saha yürüyüşü

yapılmıştır. Bu kısımda yer alan Mandıratepe’de Bizans dönemine ait seramik karolar ve olası mimarı

kalıntılar gözlemlenmiştir (Ek III). Bu da yapılan modelin sağlamlığını desteklemektedir.

Saha hakkında toplanan verilerin tamamı Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) platformunda analiz edilmiş;

potansiyel arkeolojik sahalar ve bu sahaların inşaat aralığıyla etkileşimleri aşağıda sunulmuştur.

AECOM Rapor Çevre


13-15

Şekil 13-7 Mandıratepe’deki Arkeolojik Potansiyel

Saha Adı: Mandıratepe

Yeri: Sarıyer/Uskumruköy

Kilometre Noktaları: 78+500

Arkeolojik Varlıkların Önemi / Hasssasiyeti:

Önemi / Hassasiyeti

Orta

Kademe

C

Açıklamalar-Örnekler

Bölgesel açıdan önemli olabilecek veya bölgesel araştırma hedeflerine

katkıda bulunabilecek kayıtlı veya kayıtsız varlıklar

Yapısal bütünlüğün yetersiz korunması ve yetersiz kalması

Arkeolojik Miras Varlıkları üzerindeki Tahmini Etkilerin Büyüklük Kademesi:

Alıcı Önemi / Hassasiyeti

Az

Kademe

3


Arkeolojik Varlığın az oranda değişmesine sebep olan, önemli arkeolojik

materyal üzerindeki değişiklikler (Kılavuz: zarar gören veya yok olan, %10-

30’luk geriye kalan depozit)

Area of Archaeological Density

Arkeolojik açıdan yoğun alan

AECOM Rapor Çevre


13-16

Şekil 13-8 Garipçe’deki Arkeolojik Potansiyel

Saha Adı: Garipçe

Yeri: İstanbul/Kilyos-Garipçe




Orta

Kademe

C



katkıda bulunabilecek kayıtlı veya kayıtsız varlıklar




Değişiklik Yok

Kademe

1


Sahaya veya özelliğe yönelik herhangi bir değişiklik yoktur



AECOM Rapor Çevre


13-17

Şekil 13-9 Zirvetepe’deki Arkeolojik Potansiyel

Saha Adı: Zirvetepe

Yeri: Sultanbeyli /Battalgazi Mahallesi




Orta

Kademe

C



katkıda bulunabilecek kayıtlı veya kayıtsız varlıklar,




Değişiklik Yok

Kademe

1


Sahaya veya özelliğe yönelik herhangi bir değişik yoktur





AECOM Rapor Çevre


13-18

13.6 Etki Azaltıcı Önlemler

Tarihi veya kültürel varlıklar üzerindeki etkinin en aza indirilmesi amacıyla izlenecek etki azaltıcı önlemler,

projenin iki aşaması için sunulmuştur.

13.6.1 Ön İnşaat Dönemi

Taşınmaz kültürel varlıkların korunması ve yönetimi, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge

Kurullarının sorumluluğu altındadır. İstanbul ilinden sorumlu 7 adet Kurul bulunmaktadır (lütfen bkz. Tablo

13-4).

Tablo 13-4. İstanbul’daki Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulları ve Sorumluluk

Alanları

No Koruma Kurulu Sorumluluk kapsamındaki İlçeler

Proje Etki Alanındaki İlgili İlçeler

1 Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma İstanbul Bölge Kurulu No I

Gaziosmanpaşa, Silivri, Avcılar, Çatalca, Büyükçekmece

Gaziosmanpaşa

2 Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma İstanbul Bölge Kurulu No II

Beyoğlu, Eyüp, Şişli, Kâğıthane

Eyüp

3 Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma İstanbul Bölge Kurulu No III

Beşiktaş, Sarıyer, Sarıyer

4 Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma İstanbul Bölge Kurulu No IV

Eminönü, Fatih, Zeytinburnu -

5 Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma İstanbul Bölge Kurulu No V

Kadıköy, Maltepe, Ümraniye, Çekmeköy,

Sancaktepe, Pendik, Kartal, Sultanbeyli,

Tuzla, Adalar

Sultanbeyli, Çekmeköy, Sancaktepe, Ümraniye.

6 Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma İstanbul Bölge Kurulu No VI

Şile, Beykoz, Üsküdar Beykoz

7 Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma İstanbul Bölge Kurulu No VII

Bağcılar, Bahçelievler, Bakırköy, Başakşehir, Bayrampaşa, Esenler,

Güngören, Küçükçekmece

Başakşehir

Araştırmanın hazırlık aşamasında Yüklenicinin, söz konusu kurulların diğer Bölge Kurullarına danışması

mümkün değilken II, III, IV ve VI sayılı Koruma Kurulları ile iletişime geçtiği fark edilmiştir.

Proje güzergâhı ve etki alanının geçtiği ilçelerden sorumlu tüm Bölge Kurullarının resmi

görüşlerinin alınması mutlaka gereklidir.

Buna ek olarak, proje güzergâhı ve etki alanları üzerindeki çok sayıda mimari yapı ve arkeolojik taşınmaz

varlıklar, toprak altında kalmış veya bitki örtüsüyle kaplanmış olabilir. Bundan dolayı, proje güzergâhının

ormansızlaştırma aşamasından sonra proje bölgesinin ormanlık arazileri ve çalılık alanlar üzerinde,

deneyimli arkeolojik ekipler tarafından sistematik bir saha incelemesi yürütülmelidir.

İncelemenin sonuçlarına bağlı olarak, daha fazla araştırma veya arkeolojik varlıkların korunması için

arkeolojik test çukurları veya kurtarma kazıları gerekli olabilir. Toprak dolgusu kalınlığının fazla olduğu

alanlarda, olası arkeolojik kalıntıları tespit etmek için arkeo-jeofiziksel yöntemlerin kullanılması gerekebilir.

AECOM Rapor Çevre


13-19

Saha incelemesi, yalnızca otoyol inşaatı aralığı ve çevresini değil, aynı zamanda inşaat etki alanı olarak

tanımlanan, dolgu malzemelerinin tedarik edileceği taş ve kum ocakları ve çevresi, bağlantı yollarının

yapılacağı veya değiştirileceği alanlar da dahil olmak üzere İnşaat Etki Alanının tamamını kapsamalıdır.

Bölgenin arkeolojik potansiyeli dikkate alındığında, etki alanlarının tamamı ayrıntılı arkeolojik incelemeye

tabi tutulmalıdır.

Ayrıca, Arkeolojik Gözetim Ekipleri Oluşturmaya yönelik prosedürler geliştirilmeli ve inşaat faaliyetlerine

katılan tüm personele Eğitim verilmelidir. Bunlar aşağıdaki gibidir:

İnşaat çalışmaları sırasında arkeolojik bir bulguya rastlanması durumunda (rastlantısal

buluntu) buluntuların nasıl korunacağı, kaydedileceği, çıkarılacağı ve ilgili müzeye

taşınacağını açıklayan tüm prosedürler, deneyimli arkeolojik uzmanlar tarafından

hazırlanmalıdır.

İnşaat çalışmalarının kültürel varlıklar üzerindeki hasarını en aza indirmek amacıyla inşaat

ekipleriyle uyum içinde çalışacak Bağımsız Arkeolojik Gözetim Ekipleri harekete geçirilmelidir.

Bu ekipler mutlaka kazı, kesme ve doldurma, toprağın kaldırılması ve sondaj gibi fiziksel

inşaat işlerinin tamamını denetlemelidir.

İnşaat çalışmaları başlamadan önce tüm inşaat ekipleri, proje ve çevresindeki alanın

arkeolojik potansiyeli, kültürel varlıkların korunmasına ilişkin yükümlülükler ve herhangi bir

nesneyle karşılaşmaları durumunda izlenecek prosedürler hakkında eğitilmelidir.

13.6.2 İnşaat Esnasında

İnşaat aşamasından önce seferber edilen Arkeolojik Gözetim Ekipleri, inşaat makinelerine eşlik ederek işleri günlük olarak izlemelidir. Günlük gözetim sonuçları, özellikle proje için oluşturulmuş bir formla rapor edilmeli ve bu raporlar düzenli aralıklara proje yöneticilerine sunulmalıdır.

Arkeolojik Gözetim (İzleme), inşaat dönemi için proje tarafından atanan danışmanlık firmasına bağlı veya proje yönetim ekibi ve alt yükleniciler arasında yer alması gereken arkeologlar tarafından proje güzergâhı ve çevresi boyunca potansiyel bölgelerde gerçekleştirilmelidir.

İnşaat işleri sırasında arkeolojik bir buluşun yapıldığı durumlarda arkeolojik izleme bilgilendirme uzmanı, prosedürleri izleyerek işi durdurma ve koruma veya kazıp çıkarma ve ilgili müzeye taşıma için gerekli tüm işleri kolaylaştırma yetkisine sahip olmalıdır. Müze idaresinin talebine dayanarak, Arkeolojik Gözetim Ekipleri tarafından tüm raporlama çalışmalarının gerçekleştirilmesi önemlidir.

Belirli bir alanda arkeolojik potansiyele ilişkin bilgi varsa, bu sahalarla ilgili konunun hassasiyeti hakkındaki talimatlar, inşaat işinden birkaç gün önce tüm inşaat ekipleri ile paylaşılmalı; inşaat faaliyetleri için gerekli hazırlıklar, uygun ekipman (dişsiz kova makinesi vb.) kullanılarak gerçekleştirilmelidir. İnşaat işlerinin başlamasından önce hazırlanması gereken günlük saha çalışma formu, izleme raporu ve arkeolojik açıdan hassas arazilerin belgelendirilmesine ilişkin diğer formlar, tüm faaliyetler sırasında uzman arkeolog(lar) tarafından doldurulmalıdır.

Ayrıca arkeolojik izleme çalışmaları sırasında her uzman saha arkeoloğu, uygun ekipmanı kullanarak sahadaki görevini yerine getirir. Her uzman saha arkeoloğu, en az bir fotoğraf makinesi, ölçüm aletleri, mala, fırça, çapa vb. donanıma sahip olmalı ve arkeolojik kanıtların bulunması ihtimaline karşı ilk kayıtların yapılması için gerekli rapor formları da hazır bulunmalıdır. Saklama konteynırları, paketleme, temizleme ve koruma malzemelerin yanı sıra güvenli saklama ve uygun taşıma gibi diğer imkânlar sağlanmalıdır.

Otoyolun kültürel miras üzerindeki etkileri için planlanan hafifletme, birkaç birbiriyle ilişkili öğeden oluşur:

Proje ekibiyle birlikte çalışmak üzere bir Arkeolojik Danışma Ekibinin ve Projenin sonraki aşamalarında etki azaltıcı stratejinin uygulanmasını kontrol etmek üzere kültürel miras makamlarının tayin edilmesi;

AECOM Rapor Çevre


13-20

Ayrıntılı tasarım geliştirme yoluyla etkilerin önlenmesini ve en aza indirilmesini desteklemek için yüksek ve orta arkeolojik potansiyele sahip olduğu bilinen saha ve arazilerin daha fazla incelenmesi;

Ayrıntılı proje tasarımı sırasında doğrudan ve dolaylı etkileri önleyerek veya en aza indirerek bilinen kaynaklara yönelik etkilerin hafifletilmesi;

Türk kanunu ve uluslararası kurallara ve en iyi uygulamalara uygun şekilde inşaat aşamasındaki miras etkilerini ele almak amacıyla bir Rastlantısal Buluntu Prosedürü’nün yürütülmesi.

13.7 Sonuç ve Öneriler

2013 yılının Mayıs ayında arkeolojik sahaların değerlendirilmesi hakkında bir saha incelemesi yapılmıştır.

Toplamda 26.43 km’lik bir proje güzergâhının belirli kısımlarında saha yürüyüşü gerçekleştirilmiş ve

arkeolojik özelliklere sahip üç alan gözlemlenmiştir. Bu gözlemlerin yanı sıra, diğer Kurulların kayıtları

çalışma sırasında mevcut olmadığı için dört Kurul raporu (II, III, IV ve VI sayılı) kullanılmıştır.

Kültür ve Turizm Bakanlığına ait literatür ve envanter kayıtları, inşaat faaliyetlerinin yürütüleceği bölgelerde

çok sayıda arkeolojik ve tarihi alandan bahsetmektedir. Mevcut zaman diliminde inşaat alanının

tamamının yürünmesi mümkün olmadığından dolayı, tahmini bir model oluşturulup, arkeolojik potansiyele

sahip bölgeler belirlenmiştir. Tahmini modelin arkeolojik potansiyel taşıdığını ifade ettiği arazilerde tarihi

sahaların varlığını doğrulamak amacıyla, bitki örtüsü izin verdiği ölçüde sınırlı kısımlarda saha yürüyüşü

gerçekleştirilmiştir. Belirlenen sahalardan ikisi inşaat aralığı ve etki alanı kapsamında, diğeri proje

güzergâhından yaklaşık 1.5 km uzaklıkta bulunmaktadır.

Yukarıda açıklanan bulgulara dayanarak, ilgili Bölge Koruma Kuruluyla işbirliği içinde inşaat alanlarının

ormansızlaştırılmasından sonra yoğun bir saha incelemesinin yapılması önerilmektedir.

Ayrıca bölgenin arkeolojik potansiyeli göz önüne alındığında, fiziksel müdahaleyi de kapsayan tüm

faaliyetlerin deneyimli arkeologların gözetimi altında yerine getirilmesinin zorunlu olması da önerilmektedir.

Tüm bu faaliyetlerin, yüklenici tarafından kabul edilecek Kültürel Miras Yönetim Planı ve Rastlantısal

Bulgu Prosedürüne uygun şekilde yürütülmesi önemle tavsiye edilmektedir.

AECOM Rapor Çevre


13-1

KAYNAKÇA

Algan,O., M.Özdoğan vd. (2007) “Antik Theodosius Yenikapı Limanı’nın Jeoarkeolojik önemi: Geç-

Holosen ortam değişimleri ve İstanbul’un son 10 bin yıllık kültürel tarihi”, Z. Kızıltan (yay.) Gün Işığında:

İstanbul’un sekizbin yılı. Marmaray, Metro ve Sultanahmet kazıları, Vehbi Koç Vakfı Yayını, İstanbul, s.

242-245.

Akyürek,.E. (2008) “Palamutdüzü: A Medieval Byzantine Village Settlement in the Bey Mountains”,

ADALYA, XI (2008), 295–319.

Baynes, Norman H. (1949). In Baynes, Norman H.; Moss, Henry S. L. B. Byzantium: An Introduction to

East Roman Civilization. Oxford, Eng.: Clarendon Press.

Bayliss, R. and Crow, J. (2000). "The fortifications and water supply systems of Constantinople",

Cantor, Norman F. (1994). Civilization of the Middle Ages. New York: Harper Collins.

Crow, J. and Ricci, A. (1997a). “Investigating the hinterland of Constantinople: interim report on the

Anastasian Long Wall”, Journal of Roman Archaeology 10, 253-288.

Crow J. and Bayliss R. 2004 “Reflections on the water supply of Byzantine Istanbul”, in International

Byzantine and Ottoman Symposium, 550th Anniversary of Istanbul University 2003 ed S. Atasoy

Crow J. and Bayliss R. 2005 “Water for the Queen of Cities: a review of recent research in the Byzantine

and early Ottoman water supply of Constantinople”, Basilissa 1 (2005)

Crow J., Bardill J and Bayliss R. (2008). ‘The Water Supply of Byzantine Constantinople', JRS Monograph

11

Crow J and Turner S, (2009). ‘Silivri and the Thracian hinterland of Istanbul: an historic landscape’,

Anatolian Studies

Gregory, Timothy E. (2010). A History of Byzantium. Oxford, Eng.: John Wiley and Sons.

Özdoğan,M. (1994). “The Second Millennium of the Marmara Region: The Perspective of a Prehistorian

on a Controversial Historical Issue”, Istanbuler Mitteilungen 43, s. 151-163.

Özdoğan,M. (1982). “Doğu Marmara ve Trakya Bölgesi Araştırmaları” Türk Arkeoloji Dergisi XXVI,s.37-49.

Özdoğan, M. (2007). “Marmara Bölgesi Neolitik Çağ Kültürleri”, M. Özdoğan ve N. Başgelen (yay.)

Anadolu’da Uygarlığın Doğuşu ve Avrupa’ya Yayılımı. Türkiye’de Neolitik Dönem: Yeni Kazılar, Yeni

Bulgular, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, s. 401-426 (metin), 405-430 (levhalar).

Özdoğan,M., Y,Miyake, N.Özbaşaran-Dede (1991). " An Interim Report on the Excavations at

Yarımburgaz and Toptepe in Eastern Thrace", Anatolica XVII, s. 59-121.

Leusen, M., H., Kamermans (eds). (2005). “Predictive Modelling for Archaeological Heritage Management:

A research agenda”.

Leusen, M., H., Kamermans and P. Verhagen (2010). Archaeological Prediction and Risk Management,

Leiden University Press, Leiden,

Wescott, L., J. Brandon (2000). Practical Applications of GIS for Archaeologists: A Predictive Modelling

Toolkit, Taylor and Francis, London

AECOM Rapor Çevre


13-2

Talbert R.J.A (Ed). (2000) Barrington Atlas of the Greek and Roman World. Princeton University Press.

WEB TABANLI KAYNAKÇA

http://tayproject.org/search.html

http://tayproject.org/Bizanssearch.html

http://tayproject.org/Neosearch.html

http://tayproject.org/DCsearch.html

http://tayproject.org/ITCsearch.html

http://www.kultur.gov.tr/EN,33069/the-topography-of-istanbul.html

http://www.istanbulkulturenvanteri.gov.tr

http://www.kultur.gov.tr/

http://www.istanbul.gov.tr/

http://www.shc.ed.ac.uk/projects/longwalls/Water

http://www.arkeologlardernegist.org/istanbul1.php

http://www.istanbul.gov.tr/

http://www.shc.ed.ac.uk/projects/longwalls/Water

13.0 arkeolojİ ve kÜltÜrel mİras - 3kopru.com · şunlardır: hidroloji veya su kaynaklarına...

Documents