1

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК

УНИВЕРСИТЕТІ

АВТОМАТИКА ЖӘНЕ ЭЛЕКТРОТЕХНИКА КАФЕДРАСЫ

Бекбаева Р.С.

1С КӘСІПОРЫН ЖҮЙЕСІНДЕ

БАСҚАРУ ЖӘНЕ КОНФИГУРАЦИЯЛАУ

Оқу - әдістемелік қҧрал

Семей, 2013

2

Авторы:

Бекбаева Роза Серікжанқызы, техника ғылымдарының кандидаты, Автоматика

және электротехника кафедрасының доценті

Пікір жазғандар:

Бекбаева Р.С.

К 27. 1С Кәсіпорын жҥйесінде баскару және конфигурациялау. - Семей:

Шәкәрім атындағы МУ, 2013.- 126 б.

Оқу - әдістемелік қҧралы техникалық мамандықтарда оқитын

студенттерге арналған.

Оқу қҧралында теориялық сҧрақтар, мысалдар, студенттердің ӛзіндік

орындауы ҥшін тапсырмалар, оның шығару ҥлгілері, тестік тапсырмалар

берілген.

Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университетінің оқу -

әдістемелік кеңесінде бекітілген, _____2013ж. №___ хаттама.

© Семей қ. Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті

3

Мазмұны

Кіріспе……………………………………………………………………………... 4

1. 1С:Кәсіпорын жҥйесінің негізгі мҥмкіндіктері…………………................... 5

2. Конфигурация және 1С: Кәсіпорынның технологиялық платформасы....... 8

3. Операциялар журналы. Модульдер тҥсініктемесі……..…………………... 12

4. Тауарлы - материалдық қорлардың есебі…………….……………………... 16

5. Анықтамалықтар…………………………………….………………………... 20

6. Табыстар мен шығындардың танылуы……………….……………………... 23

7. Қҧжаттар және оларды қолдану тәсілдері………………….……………….. 26

8. Бухгалтерлік есептің Қазақстандық стандартында (БЕҚС)

желілік технологияларды қолдану………………………………………………

29

Зертханалық жҧмыстар жиынтығы……………………………………………... 34

Тестілік тапсырмалары…………………………………………………………. 103

Глоссарий…………………………………………………………………………. 119

Қолданылған әдебиеттер тізімі………………………………………………….. 123

А Қосымшасы........……………………………………………………………….. 125

4

Кіріспе

Кәсіпорындарда есепке алу, бақылау және аудит ҥрдістері ҥшін әр тҥрлі

деңгейдегі фирмалардың және компаниялардың менеджерлеріне бухгалтерлік

есептің компьютерлік жҥйелерін қолдану облыстарында терең теоретикалық

және тәжірибелік білімдер қажет, ол арнайы қолданбалы пакеттерді

қолданумен байланысты, бҧларға 1С:Кәсіпорын, ҚБП ЛУКА-М, Инфо-

Бухгалтер және т.б. жатады.

Кәсіпорындардың есептік саясатын оқу, бухгалтерлік есепті және

шаруашылық қызмет талдауын автоматтандыру, бухгалтерлік есептің ҚБП

ҧйымдастыру, бухгалтерлік есептің және аудиттің компьютерлік жҥйесі

синтезінің және талдауының теоретикалық негіздерін оқу «Бухгалтерлік есепте

және аудитте ҚБП» курсын оқуда қарастырылады.

Бухгалтерлік есептің және аудиттің компьютерлік жҥйелері бойынша,

яғни 1С: Кәсіпорын жҥйесі бойынша арнайы тәжірибелік және теоретикалық

білімдерді қҧруда болады.

Курста 1С: Кәсіпорын бухгалтерлік есебінің компьютерлік жҥйесі

қарастырылады, негізінен алғашқы шаруашылық қҧжаттарды, есеп берулерді,

анықтамалықтарды, сҧраныстарды және бағдарламалық модульдердің басқа

тҥрлерін жобалау, метамәліметтерді, ақпараттық модульдерді жобалау

қарастырылған.

5

1 1С:Кәсіпорын жүйесінің негізгі мүмкіндіктері

1.1 Бухгалтерлік есептегі 1С: Кәсіпорын жүйесінің негізгі мүмкіндіктері

1С: Кәсіпорын жҥйесі бухгалтерлік есептің барлық бӛлігінде қолданылады:

1. Банк және касса есебі.

2. Негізгі қҧралдар және (активті емес) матер-ң емес активтер есебі.

3. Тауарлар есебі, ӛнім ӛндіру және қызмет кӛрсету.

4. Ҧйымдар мен алашақ берешектері мен есеп беруші тҧлғалармен ӛзара

есеп айырысу есебі.

5. Еңбекақы бойынша есеп айырысу.

6. Бюджеттің есеп айырысу

7. Кӛп деңгейлі шоттар жоспарымен жинақтамалы есеп жҥргізу.

8. Бірнеше шоттар жоспарымен жҧмыс істеу

9. Валюталық есеп

10. Кӛп деңгейлі таңдамалы есеп ӛлшеміне байланысты кӛп деңгейлі

таңдамалы есептің жҧмыс жасау.

11. Сандық есеп.

12. Бір деректер базасымен бірнеше кәсіпорындарда есеп жҥргізу желілігі.

Бағдарламаға ақпараттарды енгізу бірнеше режимнен тҧрады:

1) қолмен енгізу режимі

2) типтік операциялар режимі

3) қҧжаттау режимі

Бағдарлама жеке немесе желі бойынша істейді. Әр тҥрлі объектілермен бір

уақытта жҧмыс істеу ҥшін қолайлы кӛп терезелі интерфейспен қамтамасыз

етілген. Бухгалтерлік бағдарламаны жҧмысқа дайындаудың ең бірінші жауапты

және кӛлемді кезеңі тҧрақты және шарты тҧрақты деректерді компьютерге

енгізу болып табылады.

1С: Кәсіпорын бағдарламада осындай деректерді сақтауға арналған

анықтамалар мен аспаптамалар бар. Олардың ішіндегі ең негізгісі

жоспарланған шоттар болып табылады. Бағдарлама лармен жҧмысты бастамас

бҧрын бухгалтер пайдаланушы кәсіпорында жҥргізілетін есептің негізгі

принципіжәне оны жҥргізу барысында қолданылатын шоттарды анықтап алып,

оны Қазақстанның шоттаржоспарына ауыстыру керек. Осы шоттар негізінде

бухгалтерлік есеп жҥргізіледі немесе керекті қҧжаттар алынады. Кәсіпорында

нормативті қҧжаттармен берілген стандартты жоспардың шоттар және басқа

басқа да арнайы жоспар шоттар, шоттар жҥйесі кәсіпорынның есеп саясатына

байланысты. 1С: Бухгалтерия жҥйесінде есепті бірнеше жоспарланған тағы да

жҥргізу мҥмкіндігі қарастырылған.

Жоспарланған шоттарды басты менюдің амалдар пунктінен таңдау арқылы

іске қосамыз. Жоспарланғаншоттардың әр жолы бухгалтерлік есептің нақты

және қосалық шотын кӛрсететін кестеден тҧрады.

6

1.2 1С: Бухгалтерлік жүйесінің қысқаша түсініктемесі

1С Бухгалтерия жҥйесін қолданғанда кездесетін қысқаша тҥсініктемелер:

1.Тұрақтылар (константы). Тҧрақтылар тҧрақты мәлiмет жазу ҥшін

қолданылады. Мысалы: кәсіпорынның аты бас бухгалтердің аты жӛні және

тағы басқалары.

2. Анықтамалықтар (справочник). Анықтамалық есеп берулер кезіндегі

мәліметтерді енгізу ҥшін немесе қҧжаттарды толтыру ҥшін қолданылатын бір

типті объектілер. Кӛбінесе анықтамалықтар болып қызметкерлер, мекемелер,

материалдар тізімі болып табылады. 1С: Бухгалтерия кӛп сатылы

анықтамалықтар мен және бағынышты анықтармен жҧмыс жасайды.

3. Тізбектеу (перечисление). Тҧрақты мәліметтер жиынтығын тізбектеу ҥшін

қолданылады. Мысалы: ақшаны тізбектеу қолма-қол, қолма-қол емес.

4. Бухгалтерлік шот. Бухгалтерлік есептің жоспарланған шотын сақтауға

арналған. 1С:Бухгалтерия бір мезетте бірнеше жоспарланған шоттарда жҧмыс

істей алады. Жоспарланған шоттардың әрқайсысында ӛздерінің кез-келген

шоттарының кодының ҧзындығы және суб. счеттардың сатысыныңсаны

болады.

5. Операциялық және проводкалар. Мҥліктердің қозғалысын бухгалтерлік

есеп беруде операциялар және проводкалар тҥрінде жазады. Операция

кәсіпорында бухгалтерлік есепте болған толықтай шаруашылық операциясын

басқарады, ол бірнеше проводкаларды сақтай алады. Проводкалар ӛз бетімен

операциядан бӛлек бола алмайды.

6. Субконттар термині бухгалтерлік счеттарбойынша аналитикалық есеп

беруді қолдануға арналған жиынтық мәндерін енгізу ҥшін қолданылады.

7. Құжаттар. Кәсіпорында болып жатқан кез-келген жағдайда кӛрсету ҥшін 1С:

Бухгалтерия қҧжаттарды. Қҧжаттардың негізгі қасиеті оның бухгалтерлік

операцияларды автоматикалық қалыптастыру.

8. Журналдар. 1С:Бухгалтерияны қҧжаттарды операциялармен проводкаларды

қаралу ҥшін және сақтау ҥшін журналдар жасалған барлық

бухгалтерлікоперациялардыңтізіміқарау ҥшін журнал операциялар

қолданылады. Бҧндағы кез-келген жолды операциялар белгіленіп келесі

мәліметтерді қамтиды: Дата, номер, мазмҧны суммасы бҧл 4 операция тҥрінде

болады. 9. Есептеу, берулер және оңдеулер (отчеты и обработки). Есеп

берулеранықталған критериялар бойынша қорытындылар сақтайтын ақпаратты

алу ҥшін алады. Ӛңдеу бір нәрсені толығынан сервистік жағдайда қарастыру

Жоспарланған шотта басты менюдің амалдар пунктімен жоспарланған

шоттар таңдау арқылы іске қосылады. Жоспарланған шоттардың әр жолы

бухгалтерлік есептің нақты және қосалқы шоттын кӛрсететін кестесімен

тҧрады.

1. Код. Счеттың толық кодының номері

2. Атауы (наименование). Счеттың қосалқы счетінің атауы.

7

3. Вал. Валюталық есеп жҥргізу белгісі есеп берілген счет немесе қосалқы

счет бойын валюталық есеп жҥргізілсе онда валюта таңбасына +

қойылады.

4. Кол. Сандық есеп жҥргізубелгілі егер берілген счет немесе қосалқы счет

бойынша есеп жҥргізілсе, онда кол. Бағасына + бағасы қойылады.

5. Заб. Баланстан тыс счеттар белг.

6. Акт. Активтіксчеттар мынандай мәндерді қабылдайды. А активті П

пассивтік + субконттар 1...С10 бҧл бағанада кӛрсетілген счеттардың

таңдамалы есебін қҧрайды. Егер жҥйеде бірнеше счет тең болса онда

терезенің жоғарғы жағына жоспарланған счеттардың атауы кӛрсетілген

кескін шығады. Керекті счеттар жоспарын таңдау ҥшін сол кескіннің

бірін таңдалғанын керек.

Бақылау сұрақтары:

1. 1С: Кәсіпорын жҥйесінің негізгі объектілеріне сипаттама

2. 1С: Кәсіпорын жҥйесінде анықтамалықтар нешеге бӛлінеді?

3. 1С: Кәсіпорын жҥйесінде бухгалтерлік есептің қандай бӛлімдері

қолданылады?

4. Бағдарламаға ақпаратты енгізу неше бӛлімнен тҧрады?

5. Жоспарланған шот дегеніміз не?

8

2 Конфигурация және 1С: Кәсіпорынның

технологиялық платформасы

2.1 ЭАЖ жобалаудың приниптері

Автоматтандырылған ақпараттық жҥйені жобалауы ізделінді ақпаратты

нәтижелілік алу мен тҥрлендіру жҥйесін ҧйымдастыруымен байланысты

техникалық қҧжаттаманы қҧрастыру процессін айтады. Жобалау процессінде

алынған қҧжат жобалау атына ие болады. Жобалаудың мақсаты: техникалық

қамтуды және ақпараттық, математикалық, программалық,

ҧйымдастырушылық қамтуды қалыптастыру.

Экономикалық жҥйелерді жобалау мен функционалдануы ААЖ

құрастырудың жүйелі техникалық принциптерінде негізделеді: жҥйелік,

дамутышылық, ҥйлесімділік, тиімділік, унификация мен стандартизация.

Ашық жүенің түсініктемесі:

Жҥйе қҧрастыруында стандарт пен технологияны таңдау шешімі жҥйе

пайдалануының жеістіктерін анықтайды, реинжиринг мҥмкіндіктерін, қызмет

ету уақыттың, соңында басқа жаңа технологияның тҥрлеріне кӛшу.

«Реинжиринг» термині консалтинг облысындағы Майкл Хаммер және

Джеймс Чампи американдық мамандарыен енгізілді.

Реинжиринг – фирма қызметін жақсартуына жету ҥшін арналған іс

процесстерінің қайта қҧрылуы. Бҧл –жҧмсалған қаражатты тҥсіру, ӛнімнің

сапасын кӛтеру және тҧтынушылардың сҧраныстарын толық

қанағаттандыруына бағытталған операцияларды қайта жоспарлау мен қызмет

ететін бизнес процедуралардың комплексті ӛзгертілуі.

Тиімді басқару орындалу ҥшін негізгі принцептерден басқа бірнеше

жеке принцептер шығарылады. Әр жеке принципінің орындалуы анық бір

экономикалық тиімділігін береді. Бҧл келесі принциптер: декампозициясы,

алғашқы жҥргізушінің принцептері, жаңа есептердің принципі, ақпараттық

ағымдар мен қҧжат айналымын автоматтандыру принципі.

Келтірілген принциптерін орындау ААЖ мен ААТ қҧру және жҧмыс

істеудің барлық сатыларында қажет болады, яғни олардың барлық ӛмірлік цикл

кезенінде.

2.2 АЖ ӛмірлік циклінің түсініктемесі. Жобалаудың кезеңдері

АЖ жобалау әдістемесінде базалық ҧғымдарының бірі – оның

программалық қамтудың ӛмірлік цикл ҧғымы (ПҚ ӚЦ). ПҚ ӚЦ - бҧл оның

қҧрылу туралы шешім қабылданғаннан бастап экплуатациядан толық шығау

уақытына дейінгі ҥзіліссіз процесс. Қазіргі уақытында екі негізгі ӚЦ моделі кең

таратылуда:

каскадтық моделі

спиралдық моделі.

9

ӚЦ каскадтық моделінің қолданылуы барлық жобалау процессі

кезеңдерге бӛлінуін болжамдайды. Бір кезеңнен келесі кезеңге кӛшу ағымды

кезеңдегі жҧмыс аяқталған соң орындалады. Әр кезең қҧрастыру басқа

қҧрастырушылар командасымен жалғастыруына жеткілікті болтындай

қҧжаттаманың толық комплектін шығаруымен аяқталады.

ӚЦ спиралдік моделі ӚЦ бастапқы кезеңдеріне негізделеді: талдау және

жобалау. Бҧл кезеңдерінде техникалық шешімдердің ӛтімділіг прототиптерді

қҧру жолымен тексеріледі. Әрбір спираль бӛлігі ПҚ версиясын немесе

фрагментін қҧрастыруын сәйкес келеді.

Жобалаудың негізгі кезеңдері: алдын ала зерттеу, жобалау (техникалық

жоба, қызметтік жоба), жҥйені жҧмыс істеуіне ендіру, жҥенің орындалуы,

ӛндірістік эксплатация.

Алдын ала зерттеу.

Стратегияны анықтау

Стратегияны анықтау жҥйенің тексерілуін болжамдайды. Тексерілудің

басты мақсаты - жобаның ағымды кӛлемін бағасы, оның есептері мен мақсаты,

сонымен қатар жоғары деңгейде функциялар және мәндерді анықтау.

Талдау

Талдау кезеңі бизнес – процесстерді және оларды орындауына қажет

ақпараттың толық зерттеуін қарастырады. Осы кезеңде ақпараттық модел

қҧрастырылады, ал келесі жобалау кезеңінде – деректердің моделі.

Стратегияны анықтау кезеңінде жиналған жҥйе туралы барлық ақпарат

талдау кезеңінде формалданады және анықталады.

Кезең 2. Жобалау. Техникалық жоба. Бҧл кезеңде ААЖ жобасы қағазда

қҧрастырылады, негізгі компоненттерінен (техникалық, программалық,

қпараттық қамту және т.б.) әр қайсысы бойынша жобалау шешімдер таңдалады

және негізделеді.

Кезең 3. Жүйені іске қосу.

Іске қосуға дайындау: техникалық қҧралдарды эксплуатацияға орнату

мен ендіру, персоналды оқыту, деректер қорын жҥктеу.

Тәжірибелік эксплуатацияны жҥргізу – жҥйенің әр тҥрлі бӛліктернің

ӛңделуі.

Кезең 4. Ӛндірістік эксплуатацияға тапсыру. Жҥйенің кҥнделікті

жҧмыс істеуі: қызмет ету мен администрациялау.

2.3 АЖ жобалау әдістері мен тәсілдері

Қазіргі кезде практикада экономикалық ақпараттық жҥйелерді жобалауын

ҧйымдастыруында екі жолын шығарады:

жобалау мекеменің ішкі қҧрамына кіретін програаммистермен

жҥргізіледі;

жобаның қҧрастырылуымен нақты пәндік облысында программалық

ӛнімдерді жҥргізу, сату, қҧрастыруында жҧмыс тәжірибесіне ие болатын

арнайы фирмасы орындайды.

10

Жобалаудың рационалды жолдарын іздеу келесі бағыттары бойынша

жҥргізіледі:

типті жобалау шешімдерін қҧрастыру (ҚПД),

экономикалық есептерді ҚПД ендіру мен функционалдану

шарттарына байланысты шешу,

жобалаудың автоматтандырылған жҥйелерін қҧрастыру.

ААЖ облысында типтік жобалау шешім (ТЖШ) в области АИС

представляет комплект технической документации, содержащий проектные

решения по части объекта проектирования, включая программные средства и

предназначенный для многократного применения в процессе разработки,

внедрения и функционирования АИС с целью уменьшения трудоемкости

разработки, сроков и затрат на создание АИС.

ҚПД мысалдары:

бухесебі ҥшін «1С-бухгалтерия», «Бэст», «Инфо- Бухгалтер»;

«Гарант», «Консультант» анықтамалық және ақпараттық қамтуы;

Экономикалық және қаржылық қызметі «Мекеме, фирма қызметінің

экономикалық талдауы мен болжамы» /«Экономический анализ и прогноз

деятельности фиры, организации»/ (қҧрастырушы ИНЕК фирмасы;

«Мекеменің қаржылық анализі» /«Финансовый анализ предприятия»/

Инфософт фирмасы.

Ендіру мен функционалдануының нақты шартарына экономикалық

есептерді ҚПД кӛмегімен шешу әр тҥрлі ӛндіргіштердің бірнеше дестелерін

келістіру жолымен бірыңғай ақпараттық процессті қалыптастыруын

болжамдайды.

Жобалаудың негізгі екі тәсілін шығарады: қҧрылымдылық және объектіге

– бағытталған жобалау. Қҧрылымдылық жолы АЖ қҧрастыру кезінде

автоматтандырылған бӛлімдерге бӛлінуінде негізделеді: жҥйе функционалдық

ішкі жҥйелерге бӛлінеді, олар ішкі функцияларға, ал одан кейін есептерге және

т.с.с.

Объектіге - бағытталған жобалау жҥйенің объекті декомпозициясын

болжамдайды. Объект – берліген пәндік облысында маңызды функционалды

тағайындауына ие болатын нақты мән.

2.4 ААТ-ның экономикалық тиімділігі

Техниканы сатып алуы, жобаларды дайындау, дайындық жҧмыстары,

кадрларды дайындау болса да, АТ енгізуі капиталдық салымдармен

байланысты. Сондықтан да енгізудін алдында АЖ жӛнінің экономикалық

негіздемесі анықталуы қажет. ААЖ қолдануының тиімділігі есептелуі керек.

Мәліметтердің қалыптасу, ӛңдеу кезіндегі есептеу техника амалдарының

қолдану жӛнің экономикалық ақпараттың автоматтандырылған ӛндеуінің

тиімділігі деп атайды. Есептелген және фактілік тиімділікті ажыратады.

Есептелген жобалау кезеңінде анықталады, фактілік – жобаны енгізу

нәтижелерінен кейін.

11

Есептеу техниканы енгізуіне байланысты экономикалық нәтиже тiкелей

және жанамаға бӛлінеді.

Тірі еңбектің шығының ҥнемдейтін кӛрсеткіш (сағ):

) Тэк=Тр-Тм абсолюттік кӛрсеткіш

2)

мТ

рТ

nТ салыстырмалы кӛрсеткіш

Тэк - тірі енбектің шығының ҥнемдейтін кӛрсеткіш, сағ

Тм - машиналық әдісі бойынша ӛндеуінің енбек кӛлемі

Тр - қол әдісі бойынша ӛндеуінің енбек кӛлемі

Тп - енбек ӛнімділігінің ӛсу (рост) индексі

мС

рС

экС , С - ӛндеу бағасы ,

мС

рС

зС Сз - шығындарды ӛзгерту индексі

Шығындардың ӛтiмдiлiк мерзімі = ААЖ қҧрҧлуына қажет жалпы

шығындардың қосындысы / ААЖ енгізілуіне байланысты, кірістін жылдық

артуы (прирост).

Бақылау сұрақтары:

1. Автоматтандырылған экономикалық ақпараттық жҥйелердi жобалау

дегенiмiз не?

2. Автоматтандырылған ақпараттық жҥйелердi (ААЖ) қҧру ҧстанымдарын

атап және оларға сипаттама берiңiз.

3. Реинжиниринг дегенiмiз не?

4. Тиiмдi басқарудың жеке ҧстанымдарың атап ӛтiңiз

5. Программалық қамтудың ӛмірлік циклына анықтама беріңіз. Ӛмірлік

циклдің моделдеріне сипаттама беріңіз.

6. Жобалаудың негізгі кезеңдері қандай? Олардың мінездемесі.

7. Экономикалық ақпараттық жҥйелерді жобалауына әдістері және оларға

байланысты сҧрақтар.

12

3 Операциялар журналы. Модульдер түсініктемесі

3.1 Шаруашылық операциялар журналы

Шаруашылық iс әрекетiн тiркеу және оларды қҧжаттау шаруашылық

операциялар журналы арқылы iсе асырылады. Есептiн белгiлi бӛлiгiне

жауаптының кҥнделiктi жҧмысы, керектi журналды ашу, командалар

менюынен керектi операциялармен жҧмыс iстеу, бастапқы документтердi

қҧрастыру. Егер бҧл операциялар қатесiз болса, онда программа бас

журналында бухгалтерлiк шоттар корреспонденциясын откiзедi.

Керектi журнал меню- Операции арқылы ашылады. Журнал алты

бағанадан тҧратын кестеге еңгiзiледi.

Дата - шаруашылық операцияның откiзу уақыты белгiлейдi

Дебет – Шотты және дебеттiн субшоттарының кодтарын белгiлейдi

Кредит - Шотты және кредиттарының субшоттарының кодтарын

белгiлейдi

Сумма – шоттардың соммасын белгiлейдi

N – шоттар еңгiзiлгенорынның номерi белгiленедi.

1С Кәсіпорын жҥйесінің конфигурациялары ӛзіне конструкторлар

жиынтығын қосады. Олар конфигурацияның типтік элементтерін тез және

жеңіл тҥрге жасау ҥшін қосымша инструмент ретінде қолданылады.

Конструкторлар қазметіне байланысты бірнеше тҥрге бӛлінеді. 1-сі болып

шығару конструкторы – анықтамалардың, қҧжаттардың, журнал

қҧжаттарының басу формасын шығару ҥшін қолданылады. Есеп беру макетін

тағайындау конструкторы. Мета берілгендердің объектілерінің басу

формасының шаблонын автоматты тҥрде жасау ҥшін қолданылады.

Бухгалтерлік сұраныс тағайындау конструкторы. Есеп беруді автоматты

тҥрде шығару ҥшін қолданылады. Сұр-тар конструкталары. 1С Кәсіпорын

жҥйесінің модульдерді ӛңдеуді жеңілдету ҥшін қолданылады.

3.2 Модульдер түсініктемесі

Модуль деп 1С Кәсіпорын жҥйесінде кірістірімен тілдегі бағдарламаларды

айтамыз. Модульдер метаберілгендердің қҧрылымының объектілері кӛрсеткен

жерге орналасады және орындалуы ҥшін 1С Кәсіпорын жҧм-ды алдын ала

шақырады.

Гл. модуль деп 1С Кәсіпорынның қосқан жағдайда автоматты тҥрде

орындалатын модульді айтамыз. Гл. модульде проц-лар және функциялар

қолданылады. Пр-дың функциялары гл-дік модульдің гл-дік контекстің гл.

қҧрамдық бӛлігі болып саналады. Гл. модуль конфигурациясының бӛлігі бола

отыра конфигурацияның қҧрамына сақталады.

Кестелер жалпы кестелердің механизмі баспа беттерінің формасының

шаблонын жасауға мҥмкіндік береді. Ағымдағы конфигурацияның кез-келген

модулімен қол жетім болып табылады.

13

Мысалы, жалпы кестелерді қолдану. Гл-дік модуль арқылы қҧжаттардың

кестелерін қалыптастыруға мҥмкіндік береді.

3.3 1С Кәсіпорын бағдарламасының тілінің синтаксисі

1С тілі Бейсик тілімен ӛте ҧқсас. 1С бағдарламасында барлық кілттік

сӛздерді орыс тілінде жазуға болады.

1С тілінің қҧрылысы Ескерту

Процедура

РассчитатьНалог(Сотрудник,

НекаяДата)

КонецПроцедуры

Жай процедура. КонецПроцедуры

сӛзінен кейін ешқандай белгі керек

емес, ӛйткені обҧл оператор емес ал

операторлық жақша

Функция РассчитатьНалог(Сотрудник,

НекаяДата)

Возврат Налог;

КонецФункции

Бҧл функция әр уақытта жауапты

қайтару керек.

Если Оклад > 10000 Тогда

......Результат = "Нормально";

Иначе

......Результат = "Плохо";

КонецЕсли;

Жай шарт. КонецЕсли сӛзінен кейін

нҥкте мен ҥтір болу керек, ӛйткені

осылай Если операторы аяқталады.

Результат = ?(Оклад > 10000,

"Нормально","Плохо");

Қысқартылған Если.

Если Оклад > 10000 Тогда

......Результат = "Нормально";

ИначеЕсли Оклад > 5000 Тогда

......Результат = "Средне";

Иначе

......Результат = "Плохо";

КонецЕсли;

Кӛптік шарт. Егер бірінші шарт

орындалмаса, онда екінші шарт

тексеріледі. Егер де екінші шарт

орындалмаса, онда ҥшіншісі

тексеріледі. Егер де шарттардың

біреуі де орындалмаса, онда Иначе

блогы орындалады.

Если (Оклад > 10000) И

(КодКатегории = 2) Тогда

КонецЕсли;

Жақшалар болу керек.

Пока Номер <= 50 Цикл

КонецЦикла;

Пока жай циклы (қайталанулардың

саны белгілі емес цикл). КонецЦикла

сӛзінен кейін нҥкткмен ҥтір болуы

14

керек, ӛйткені бҧлай Пока операторы

аяқталады.

Для Номер = 1 По 50 Цикл

КонецЦикла;

Для жай циклы (қайталанулардың

саны белгілі емес цикл).

Перейти ~метка;

<...>

~метка:

Бҧлай шартсыз ӛтудің меткалары мен

операторы жазылады (GOTO).

Меткалардың саны аз болғаны

жақсы.

Пока <условие> Цикл

Если <условие> Тогда

........Продолжить;

КонецЕсли;

КонецЦикла;

Продолжить операторы басқаруды

циклдың басына береді.

Пока <условие> Цикл

Если <условие> Тогда

.........Прервать;

КонецЕсли;

КонецЦикла;

Прервать операторы циклынан

шығуды іске асырады. Басқару

циклынан кейінгі операторларға

беріледі.

Перем Сотр; Айнымалыны хабарлау.

Номер = 1; Айнымалыларды хабарлау керек

емес. Бірінші белгінің берілуінен

кейін жаңа айнымалы пайда болады.

ФИО = Фамилия + " " + Имя + " " +

Отчество;

Жолдардың қосылуы

( конкатенация)

НекаяДата = '01.01.2002'; Кҥнді сақтайтын айнымалы.

Перем глТекущийПользователь

Экспорт;

Глобалді модульде глобальдіқ

айнымылының хабарлануы. Бҧндай

айнымалылар конфигурацияның кез

келген жерінде бар.

Попытка

а = 10 / 0;

Исключение

Предупреждение("Деление на

ноль!");

КонецПопытки;

Кез келген жағдайларды ӛңдеу.

Егер операторларды орындау кезінде

Попытка және Исключение

сӛздерінің арасында қате болса, онда

басқару Исключение және

КонецПопытки сӛздерінің

арасындағы операторларға беріледі.

Егер қате болмаса, онда басқару

КонецПопытки сӛзінен кейінгі

операторларға беріледі.

//это комментарий Бҧлай комментарийлер беріледі.

15

СпрСотр.ВыбратьЭлементы(); Объект әдісін шақыру, нҥкте арқылы

жҥзеге асырылады.

Бақылау сұрақтары:

1. Шаруашылық операциялары туралы тҥсініктеме

2. Конструкторлар қызметі

3. Модульдер тҥсініктемесі

4. Глобальдік модуль

16

4 Тауарлы - материалдық қорлардың есебі

4.1 Тауарлық-материалдық қорлар жайлы түсiнiгі

Кәсiпорындар мен ҧйымдарды қызметi барысында ӛздерiнiң ӛндiрген

дайын бҧйымдары, сату сату ҥшiн сатып алған тауарлар, сатып алған бiрақ

әзiрге ҧйымға келiп тҥспеген тауарлары (жолдағы тауарлар), аяқталмаған

ӛндiрiс, басқаларға кӛрсеткен қызметтерi, сондай-ақ жҧмыстарды орындау және

қазметтердi кӛрсету барысында пайдалануға арналған қосалқы бӛлшектерi,

отындары, ыдыс және ыдыстық материалдары, жартылай фабтикаттар және

басқа да материалдары сол ҧйымның тауарлық-материалдық қоры тҥрiндегi

ағымдағы активi болып табылады.

Материалдарды есептеудiң негiзгi мiндеттерi:

Дайындалған, келiп тҥскен және ӛндiрiске немесе сыртқа босатылған

материалдарды уақытында есептеп, кiрiске алу немесе есептен шығару.

Материалдардың қоймада және тасымалдау кезiнде тҥгел сақталуын

бақылау.

Материалдық қорлар қалдығының белгiленген мӛлшерден артып немесе

тӛмендеп кетпеуiн бақылау.

Материалдарды ӛндiрiсте пайдаланған кезде олардың техникалық жолмен

анықталған мӛлшерiн және тҧтыну мӛлшерiнiң қорын анықтау.

Материалдардың ӛндiр iсте ҧтымды пайдалануын бақылау.

Дайындалған материалдардың ӛзiндiк қҧнын анықтап және олардың

жоспарлы есептеу бағасынан айырмашылығын тауып, пайдаланылған

материалдар қҧнын әр объектiнiң шығынына қосу.

Жақсы және дҧрыс ҧйымдастырылған есеп материалдардың тҥгел

сақталуына, ҥнемдi пайдаланылуына кӛмегiн тигiзедi. Материалдардың тҥгел

және дҧрыс сақталуы, сондай-ақ ҧтымды пайдаланылуы, жҧмсалуы ҥшiн алдын

ала мыналарды жасау қажет:

тиiстi тҥрде жабдықталған материалдық қорларды сақтайтын қойма немесе

бӛлме болуы қажет және бӛлмелердiң әрқайсысы материалдардың белгiлi бiр

тҥрiн сақтауға арналған болуы керек;

материалдар қойманың әр бӛлiгiнде ӛздерiнiң тҥрлерi, сорттары,

ӛлшемдерi бойынша керектi кезiнде тез алуға және босатқаннан кейiнгi кезде

қалдығын тексерудi қамтамасыз ететiндей етiп орналастырылуы керек.

Материалдардың есебiн дҧрыс және ҧтымды ҧйымдастыру ҥшiн мыналар

керек:

материалдардың бiрiңғай номенклатурасы мен жоспарлы есеп айырысу

бағасын белгiлеу;

қҧжат айналымының дәл жҥйесiн белгiлеу және материалдарды есепке алу

мен есептен шығару операцияларының тәртiбiн сақтау;

бiрiңғайланған алғашқы есеп қҧжаттары нысандарының тҥрлерiн белгiлеу

және олармен ҧйымның барлық бӛлiмдерiн қамтамасыз ету.

17

Сонымен қатар материалдарды алдағы уақыттарда пайдалану ҥшiн

ӛндiрiске босату және басқа жаққа берiлетiн мӛлшерiн белгiлеп, оларды

жетiлдiрiп отыру керек. Белгiленген тәртiп бойынша материалдардың қалдығын

жаппай тҥгендеу, бақылау арқылы тексерiп және олардың нәтижесiн дер

кезiнде есепке алып отыру қажет.

4.2 Тауарлық-материалдық қорлардың жіктелуі

Еңбек заттары біртекті емес. Олардың бір-бірінен ӛндірісте атқаратын

міндеттеріне қарай, сондай-ақ физикалық және химиялық қасиеттеріне қарай

ӛзара айырмашылықтары бар. Сондықтан да материалдар есебін дҧрыс

ҧйымдастырудың ең басты мәселесі – оларға экономикалық жағынан

дәлелденген жіктеу жасау болып табылады. Ӛздерінің ӛзгешеліктері мен ӛнім

дайындауда атқаратын міндеттеріне қара материалдар:

шикізат;

негізгі материал;

кӛмекші материал;

жартылай фабрикат және тағы да басқалар болып бӛлінеді.

Материалдық қорлардың ішінде бӛлек топ болып отындар, ыдыс және

ыдыстық материалдар, қосалқы бӛлшектер, қҧрылыс материалдары, тағы да

басқалар есептеледі. Отындар тобына техникалық мақсатта энергия ӛндіруге,

ҥй-жайларды жылытуға пайдаланатын материалдардың барлық тҥрі жатады.

Ҧйымның бухгалтерлік есепшоттар кестесінің арнайы бӛлімінде «Қорлар»

есебі мына аналитикалық шоттарда жҥргізіледі:

шикізат пен материалдар;

сатылып алынған жартылай фабрикаттар;

отындар;

ыдыс және ыдыстық материалдар;

қосалқы бӛлшектер;

басқадай материалдар;

ӛңдеуге берілген материалдар;

қҧрылыс материалдары.

4.3 Материалдар қозғалысының есебі және оларды құжаттау

Кәсіпорындар мен ҧйымдарда материалдық-техникалық жабдықтармен

қамтамасыз етужҧмысымен арнайы бӛлім және мамандар шҧғылданады. Олар

ҧйым бойынша келер жылы ӛндірілетін ӛнім кӛлеміне қарай белгіленген ӛлшем

бойынша ӛндіріске керек болатын материалдардың кӛлемін алдын ала анықтап,

жабдықтаушы мекемелермен қажет болатын материалдар кӛлемі туралы шарт

жасайды. Яғни жабдықтау бӛлімінде келген қҧжаттар М-1 тҥрлі «келген жҥкті

есептеу» журналына тіркеледі. Одан кейін бҧл қҧжаттарды материалды алып

келетін экспедиторға береді. Сонымен қатар экспедиторға материалдарды ашу

18

ҥшін сенімхат беріледі. Экспедитор алған жҥкқҧжаттары мен сенімхатты

алғаны ҥшін М-1 тҥрлі журналға қол қояды.

Жабдықтаушы мекемеден және жҥк тасымалдаушы ҧйымдардан

материалдарды немесе жҥктерді алу ҥшін кәсіпорыннан тағайындалған

экспедиторға немесе жҥкті алатын басқа адамға ҥлгілі тҥрі М-2 немесе М-2А

сенімхаты беріледі.

Егер келіп тҥскен материалдардың нақты саны, кӛлемі, сапасы онымен

келген қҧжаттағы дерекке сәйкес келмесе ҥлгілі тҥрі М-7 «қабылдау актісі»

жасалынады. Сонымен қатар ҥлгі тҥрі М-7 «қабылдау актісі» жіберу

қҧжатынсыз келген материалдарға да толтырылады. Материалдар кәсiпорындар

мен ҧйымдардың iшiндегi цехтарына, бӛлiмшелерiне, ӛзiнiң аумағы

сыртындағы шаруашылықтарына, сондай-ақ басқа ҧйымдарға ҥлгiлi тҥрi М-15А

материалдарды босату (iшкi ауыстыруды) ―талап ету жҥкқҧжаты‖ бойынша

босатылады.

Материалдарды босату (iшкi ауыстыруды) ―талап ету жҥкқҧжаты‖ екi дана

етiлiп жазылып, оған бас бухгалтердiң немесе ол сенiм бiлдiрген тҧлғаның қолы

қойылуы арқылы шешiледi.

Егер материалдар қоймадан кәсiпорынның ӛзiнiң шаруашылықтарына

(цехтарына, бӛлiмшелерiне) босатылатын жағдайда ҥлгiлi тҥрi М-15А

материалдарды босату (iшкi ауыстыруды) ―талап ету жҥкқҧжаты кейiннен

бухгалтерияға табыс етiледi. Ҥйлердi, ғимараттарды, қҧрылыстарды бҧзғаннан,

бӛлшектегеннен алынатын iске жарамдыматериалдарды кiрiске алу ҥшiн ҥлгiлi

тҥрi М-35 санды акт толтырылады.

Кәсiпорындар мен ҧйымдардың ӛндiрiсiнде жиi пайдаланылатын

материалдық қҧндылықтар ҥшiн толтырылатын талап ету қағаздарының санын

кемiтiп, есеп жҧмысын жеңiлдету ҥшiн және материалдарды ӛндiрiске босату

лимитiнiң сақталуына ағымдағы бақылау жҥргiзу ҥшiн лимиттiк-заборлық

(шектеу карталары) карталарды қолдануға болады. Лимиттiк-заборлық картаға

барлық бiр дана болып жазылатын бухгалтерлiк қҧжаттар негiзделiнiп

жасалады.

4.4 Материалдардың бухгалтериядағы есебi

Материалдардың бухгалтериядағы талдамалық есебi сандық және ақшалай

ӛлшемде жҥргiзiледi. Мҧндай есептi ҧйымдастырудың кӛп қиындығына

байланысты бухгалтерияда талдамалы есептi ҧйымдастыру жҧмыс ҥздiксiз

жетiлдiрiлiп келедi. Есеп жҧмысына есеп тiркелiмдерiнiң ӛте ҧтымды жаңа

тҥрлерi еңгiзiлiп, есеп жҧмысының тәртiбi жақсартылып, есеп машиналары

пайдаланылып, есеп беру жҧмысы қысқартылып, жеңiлдетудiң басқа да тҥрлерi

қолданылуда. Соңғы кезгi уақыттарға дейiн ҧйымдардың бухгалтерияларында

материалдардың талдамалық сорттық, сандық, бағалық есебiн карточкаларда

жҥргiзiп келдi. Жалпы бухгалтерияда материалдардың әр номенклатуралық

номiрiне бӛлек карточка ашылады. Материалдардың кiрiс етiлуiне,

босатылуына жасалған әр қҧжат деректерi тиiстi карточкаға жазылуы керек. Ай

19

бiткеннен кейiн немесе ай соңында әр карточка бойынша материалдардың

кiрiске алынуы мен шығыс етiлуiнiң қорытындысы шығарылып, олар

материалдардың айналым тiзiмдемесiне жазылады. Материалдардың есебiн

одан әрi жетiлдiру негiзiнде оперативтiк-бухгалтерлiк (жедел-сальдолық) әдiсi

пайда болды.

Материалдар қалдығының қоймалық карточкаларынан ҥлгiлi тҥрi М-20 тҥрлi

тiзiмдемеге дҧрыс толтырылуын бухгалтерия қызметкерi мiндеттi тҥрде

тексерiп, қол қояды.

Қазақстан Республикасында осы кҥнгi қолданылып жҥрген ереже бойынша

кәсiпорындар жылына кем дегенде бiр рет ӛздерiнiң меншiгiндегi материалдық

қорларына тҥгендеу жҧмысын жҥргiзу керек.

Түгендеу – бҧл барлық материалдардың әрқайсысын бiртiндеп санап

шығып, одан кейiн материалдардың нақтылы қалдығын бухгалтерлiк

баланстағы қалдығымен салыстыру. Тҥгендеу жҧмысы материалдардың тҥгел

сақталуын қамтамасыз етудiң басты қҧралы болып табылады. Салыстыру

тiзiмдемесi тҥгендеу кезiнде анықталған нақтылы қалдығы, оның бухгалтерлiк

есептегi қалдығына сәйкес келмейтiнi тауарлық-материалдық қорлар бойынша

жасалады. Салыстыру тiзiмдемесiнде артық немесе кем шыққан материалдық

қҧндылықтар бухгалтерлiк есепте кӛрсетiлген бағасымен есептеледi. Тҥгендеу

комиссясы барлық артық немесе кем шыққан материалдар жӛнiнде оларға

жауапты тиiстi адамдардан жазбаша тҥсiнiк алуға тиiс.

Кәсiпорындағы материалдық қорларды тҥгендеу нәтижесi бухгалтерлiк

есепте тҥгендеудiң бiткен айына кӛрсетiлуi тиiс. Кем шыққан және бҥлiнген

материалдардың қҧны кiнәлi адамнан қағида бойынша бӛлшек сауда бағасымен

ӛндiрiледi.

Бақылау сұрақтары:

1. ХҚЕС 2 ―Қорлар‖.

2. Тауарлы-материалдық қорлардың жiктелуi;

3. Ӛзiндiк қҧнының ең кiшi бағасы және нарық қҧны;

4. Материалдардың кiрiсiнiң қҧжаттары және ретi;

5. Тауарлы – материалдық қорлардың қозғалысының қҧжаттық ресiмделуi;

6. Тауарлы-материалдық қорлардың есебiнiң жҥйесiн ҧйымдастыру:

мерзiмдi тҥгендеу және ағымды тҥгендеу;

7. Ҥздiксiз жҥйесiнiң есебi кезiнде тауарлы-материалдық қорлардың есебi;

20

5 Анықтамалықтар

5.1 Анықтамалықтардың құрылымы

Талдамалы есеп жҥргізу және алғашқы қҧжаттарды қҧру барысында

анықтамлықтардың қҧрылымын пайдалану ең негізгі ақпарат болып саналады.

1С:Бухгалтерия жҥйесінде кӛп деңгейлі анықтамалықтар (10 деңгейге дейін )

ҧйымдастыруға болады. Жҥйеде бағынышты анықтамалықтар механизмі

қарастырылған. Мҧндай механизм әр тҥрлі анықтамалақтардың элементтерін

бір-бірімен байланыстыруға мҥмкіндік береді. Бағынышты

анықтамалықтардағы әр бір элемент негізгі анықтамалықтың нақты бір

элементімен байланысты. Жҧмыс барысында бағынышты анықтамалық

терезесінен таңдалған элементтер жиынтығы негізгі иеленуші анықтамалықтың

ағымдағы элементі болып табылады.

Анықтамалықпен жҧмыс екі режимде жҥреді:

1. Анықтамалықпен элементті таңдау,

2. Анықтамалықтағы элементтерді тҥзету және қарап шығу.

Қарап шығу және таңдау режимінде анықтамалықтарды программаның басты

менюінен, қҧралдар тақтасынан, басқа арқылы ашуға болады. Таңдау

режимінде субконто мәнін, тҧрақтыларды, басқа анықтамалық деректемелерін

немесе қҧжат деректемелерін енгізу ҥшін, F4 пернесін немесе кнопкасын басу

арқылы анықтамалықты ашуға болады. Бҧл екі режимнің айырмашылығы сонда

таңдау режимінде анықтамалықтан курсорды керекті элементке қойып, ENTER

пернесін немесе қҧралдар тақтасынан керекті кнопканы басу арқылы

тҥзетілетін деректемені (реквизитті) немесе тҧрақтының мәні ретінде ағымдағы

элементті енгізе аламыз. Анықтамамлық формасына программаны басты

менюдегі «Амалдар (Операции)» пунктінен «Анықтамалық (Справочник)»

бӛлімін немесе қҧралдар тақтасынан кнопкасын таңдау арқылы қол жеткізуге

болады. Экранға жҥйедегі тізімге бар

анықтамалықтар тізімі шығады. Маустың немесе перненің кӛмегімен

тізімнен керекті анықтамалықтың атауын таңдап OK кнопкасын басыңыз.

Экранға жҥйеде бар анықтамалықтар тізімі шығады. Егер анықтамалық кӛп

элементтен жолдан және кӛп бағанадан тҧрса, онда анықтамалық кестесіне

оның нақты бӛлігі (тек экранға сыйған) шығады, кестенің сол жағына тӛменгі

бӛлігіне қарау (оқу) сызығы шығады. Егер ағымдағы анықтамалық ҥшін

менюдің әрекет пунктіндегі сатылы тізім командасы таңдалған болса, онда

анықтамалық бағанасының сол жағына жолдың типін кӛрсететін шартты

белгілер шығады.

Анықтамылықтағы жолдың екі тҥрі болуы мҥмкін:анықтамалықтың

элементі және анықтамалық тобының атауы. Анықтамалықтағы топты ашу

келесі тәсілдердің бірімен орындалуы мҥмкін:

Кестедегі керекті топ атауының таңбасына маустың кӛмегімен екі рет басу

немесе Курсорды керекті топ атауына қойып Ctrl + немесе Курсорды керекті

топ атауына қойып программаның басты менюдегі «Әрекет» пунктінің «Келесі

21

деңгей» командасын таңдау. Топтың бҧтақ тәріздес тҥрін қарап шығу. Топтың

бҧтақ тәріздес тҥрінің қҧрамы анықтамалықтағы топтың атауынан тҧрады және

ол біріншіден, анықтамалықтың қҧрылымын қарап шығу ҥшін, екіншіден,

анықтамалықтың нақты тобына кіретін элементтерге тез ӛту ҥшін ыңғайлы.

Бҧтақтағы «+» таңбасы осы бҧтақтың ішінде қосалқы бҧтақ барын білдіреді.

Топтың ашу маустың кӛмегімен таңбаға екі рет басу арқылы орындалады «+»

таңбасы «-» кеауысады. Ал топты жабу ҥшін «-» таңбасын маустың кӛмегімен

екі рет басу жеткілікті.

5.2 Анықтамалықтардың элементтері

Анықтамалық терезесі кӛруге немесе элементтерді таңдауға ашылғанда

оның коды, элементтердщің атауы немесе кез келген деректемесі бойынша

реттеуге болады. Реттеуді программаны басты менюіндегі «Әрекет» пунктінің

«Реттеу» командасын таңдау арқылы орындалады. Реттеуді жылдамдату ҥшін

келесі пернелер қосындысы қолданылады:

Ctrl +1 элементті коды бойынша реттеу

Ctrl +2 элементті атауы бойынша реттеу

Ctrl +3 кез келген деректеме бойынша реттеу.

Анықтамылыққа жаңа элемент енгізу.

Анықтамалыққа жаңа элемент жҥргізу ҥшін келесі амалдар орындалады:

Анықтамалық тезесіндегі қҧралдар тақтасынан кнопкасын таңдаңыз немесе

Ins пернесін басыңыз немесе Программаның басты менюіндегі «Әрекет»

пунктіндегі «Жаңа» командасын таңдаңыз. Анықтамалықтағы элементтерді

тҥзету ҥшін курсорды тҥзетілетін ҧяшыққа қойып ENTER пернесін басыңыз

немесе маустың кӛмегімен сол элементке екі рет басыңыз. Анықтамалық

элементтерін қарап шығу ҥшін курсорды жолдың кезекті элементіне қойып,

келесі іс-әрекеттердің бірін орындаңыз:

Анықтамалық терезесіндегі қҧралдар тақтасынан кнопкасын таңдаңыз немесе

Программаны басты менюіндегі «Әрекет» пункті бойынша «Қарау»

командасын таңдаңыз. Анықтамалықтың элементтерні жою (жоюға белгілеу)

Анықтамалықтан элементтерді жою және жоюға белгілеу ҥшін курсорды

керекті элементке қойып келесі іс-әрекеттердің бірін орындаңыз:

Del пернесін басыңыз немесе Менюдің Әрекет пунктінің Жою командасын

таңдаңыз. Жойылуға белгіленген белгіні алып тастау. Анықтамалық

элементтеріндегі белгіні алып тастау ҥшін курсорды кңеректі элементке қойып,

келесі әрекеттердің бірін орындаңыз:

Del пернесін басыңыз немесе Программаның басты менюінің Әрекет

пунктінің Жоюдағы белгіні алып тастау командасын таңдаңыз.

Анықтамалық элементін кӛшіру.

Жаңа элемент немесе элементтер тобын кӛшіру, анықтамалықта бар

элементтерді немесе элемент тобын кӛшіру арқылы енгізілуі мҥмкін. Ол ҥшін

курсорды керекті элементке немесе элементтер тобына қойып, келесі

әрекеттердің бірін орындау жеткілікті:

22

F9 пернесін басыңыз немесе Программаның Әрекет пунктінен Кӛшіру

командасын таңдаңыз.

5.3 Тұрақтылар анықтамалығы

Кәсіпорын жайлы барлық ақпарат Тҧрақтылар тізіміне енгізіледі.

Анықтамалықтың ыңғайлығы сонда, оған ақпарат бір рет енгізіліп, қҧжат қҧру,

нәтижелерді есептеу, есеп беру қҥҧжаттарын алу барысында кӛп рет

қолданылады. Тҧрақтылар анықтамалығы экранға программаның басты

менюінің Амалдар пунктінен Тҧрақтылар бӛлімін таңдаңыз.

Тҧрақтылар мәні тарихын қарап шығу ҥшін керекті тҧрақтыны таңдап келесі

әрекеттердің бірін орындаңыз:

F5 пернесін басыңыз немесе Программаның басты менюінің Әрекет пункті

бойынша тарихи мәні командасын таңдаңыз.

Жаңа жол енгізу ҥшін келесі әрекеттердің бірін орындаңыз:

Ins пернесін басыңыз немесе Басты менюдің Әрекет пунктінің Жаңа жол

командасын таңдаңыз. Кестеге кҥннің және тҧрақтының мәнін енгізуді сҧраған

Жаңа жол енгізіледі. Тҧрақтылар тарихына Жаңа жол енгізілген бас тарту ҥшін

Esc пернесін басыңыз.

Бақылау сұрақтары:

1) Анықтамалықтардың жалпы тҥсінігі

2) Анықтамалықтардың тҥрлері

3) Анықтамалықтардың қасиеті

4) Анықтамалықтардың элементтері

23

6 Табыстар мен шығындардың танылуы

6.1 Жылдық жиынтық табыстың есебі

Табыс дайын ӛнімдерден, сатып алынған тауарлардан және кӛрсеткен

қызметтерден алынады; олардың сатылу қҧны тараптар аясында жасалған

келісім шартта (контрактіге) анықталады. Ал, мәміледе шығатын табыс сомасы

бағасынан немесе сатудан жасалатын жеңілдіктерін ескере отырып, олардың

(мәміленің) қҧндарын ӛлшейді. Сатып алушылардың алған активтер ҥшін

тӛлеген сомасын сату қҧны деп атайды. Тауарды сатқаннан тҥскен табыс

келесі жағдайды сақтаған кезде табылады: табыс сомасын ҥлкен деңгейдегі

дәлдікпен бағалағанда, яғни екі тарап та мәмлеге қатысқан кезде , сатушы

қандай соманы сҧрап отырғанын және қандай соманы сатып алушы

тӛлейтіндігін білген жағдайда; мәмілемен байланысты экономикалық олжаның

және соны субьектінің алу ықтималдығы бар болуы мҥмкін.

Келесі шарт сатушыдан сатып алушыға ӛтетін меншік қҧқығы болып

табылады., бҧл әдетте берілген кезден басталады, ал егер сатушы меншік иесі

ретінде қҧқығын және міндеттемесін сақтаған болса,онда ол сатылған болып

табылмайды және табыс танылмайды.; мәміле бойынша кҥтілетін шығын ҥлкен

нӛлдік деңгейдегі бағалауды қажет етеді.

Кӛрсеткен қызметте және орындалған жҧмыстан алынған табыстар, мына

жағдайларда қоспағанда, тауарды сатқаннан алынатын табыс ретінде танылады:

-есеп беру кҥніне мәміленің аяқталу кезенін ҥлкен деңгейдегі дәлдікпен

анықталса;

- мәмілені жҥргізу кезінде жҧмсалған шығыстары да, мәмілені аяқтаушы

ҥшін қажет шығыстары да ҥлкен деңгейдегі дәлдікпен бағаланса.

Мәміленің сипатына қарап оның аяқталу кезеңін анықтаған кезде мына

әдістердің бірін пайдаланады:

-белгілі бір кҥнге жалпы мәміле бойынша жасалған шығыстардың

пайыздық қатынасы ;

- белгілі бір кҥнге жалпы мәміле бойынша орындалған қызметтің

пайыздық қатынасы;

-орындалған жҧмысты талдау.

Аралық негізде жасалатын тӛлемде , яғни сатып алушылардан алынған

аванстар, табыс болып танылмайды.

Қызмет кӛрсетутін, яғни мәміленің нәтижесінде ҥлкен деңгейдегі

дәлдікпен табысты анықтау мҥмкін болмаған жағдайда, табыс жҧмсалған

шығыс мӛлшерінде танылады, яғни сол шығыстың орынын жабады.

Негізгі қызметтерден тҥскен табыстардың есебі «Негізгі қызметтен

тҥскен табыстар» шоттарында ҧйымдастырылады. Бҧл топқа тӛмендегі

синтетикалық, әрі пассивтік шоттар жатады.

Субъекті қаржылық есеп берген тҥсіндірме жазбасын бірге тапсырады,

онда: кӛрсетілген қызметтен тҥсетін табыстарды анықтаудың жолдары;

дивиденттер, роялти, пайыздан алынатын табыс, кӛрсетілетін қызмет, тауарды

24

сатудың нәтижесінде пайда болатын табыстарымен қоса есептік кезең ҥшін

танылатын табыс тҥрінің әрбір мәнді сомасы ашылуы тиіс. Тауарды айырбастау

немесе қызмет кӛрсету нәтижесінде пайда болатын табыстар сомасы бӛлек

ашып кӛрсетіледі.

6.2 Сатылған тауарлардың (қызметтердің және жұмыстардың) ӛздік

құнының және негізгі емес қызметтердің шығыстарының есебі

Сатылатын тауардың (қызметтердің, жҧмыстардың) ӛздік қҧнының есебі.

Сатылатын тауарлардың, жҧмыстардың және қызметтердің ӛзіндік қҧнын

есепке алуға «Сатылған тауарлардың (жҧмыстардың, қызметтердің) ӛзіндік

қҧны» деп аталатын бір топ шоттары арналған.

Жыл аяғында шығындардың барлығы табыс (зиян) шотына кӛшірілгеннен

кейін, шот жабылуы тиіс.

Бағам айырмашылығы бойынша шыққан шығындары жӛнінде жасалатын

шоттар корреспонденциясы тӛменде келтірілген.

Ӛнім ӛндіруне кеткен шығыстар болады және олар ӛндіріс кӛлеміне тәуелді

емес. Шаруашылық жҥргізуші субьект, еш нәрсе ӛндірмесе де, белгілі бір

кезеңдердің барысында кезең шығыстарын жасайды.

Кезең шығыстарына мыналар жатады:

-жалпы және әкімшілік шығыстар;

-пайыз бойынша шығыстар;

-тауарлы –материалдық запастарды сату бойынша шығыстар.

Жалпы және әкімшілік шығысы. Шығыстың бҧл тҥріне бҥкіл және ӛндірістік-

шаруашылық қызметін басқару байланысты кезеңдік шығыстар жатады..

Қажет болған жағдайда болған жағдайда кәсіпорын осы келтірілген типтік

номенклатураны толықтыра алады немесе кәсіпорын олардв әрбір экономика

саласының ерекшеліктеріне қарап қысқартуға да, біріктіруге де қҧқы бар.

Жалпы және әкімшілік шығыстары жиынтық табысқа есептен шығарылғаннан

кейін, жабылуы тиіс.

Пайыздар (проценттер) бойынша шығысқа банк несиесі және жабдықтардың

берген несиесі бойынша, мҥлікті жалға беру бойынша тӛленетін пайыздар

жатады.

Пайыздар (марапаттау) –несие алушының ақша капиталын несиеге алғаны

ҥшін несие берушіге тӛленетін табыстың бір бӛлігі. Пайызды ӛтеудің кӛзі қарыз

капиталын пайдалану процесінен туындайтын қҧн болып табылады.

Пайыздардың барлық тҥрлерінің тӛлемі 684-шотының дебеті және:

-пайыздар арнаулы шоттардан тӛленгенде 423 –«Банкідегі арнаулы

шоттардағы ақша» шотының;

-пайыздар валюталық шоттардан тӛленгенде 431, 432-шоттарының;

-пайыздар нақты ақшалай тӛленгенде 451-шотының кредиті бойынша кӛрініс

береді.

25

6.3 Басқа ұйымдардың қызметіне үлестік қатысудан түскен табыстар

Басқа ҧйымдарға ҥлестік қатысудан тҥскен табыс (зиян)» шотта

жҥргізіледі.

Шот кҥрделі және оның талдамалы (аналитикалық) есебі әрбір ҧйымдар

бойынша жҥреді, ӛйткені ол сол ҧйымдармен бірлескен қызметін немесе ӛз

капиталын салуын жҥзеге асыруы мҥмкін.

Жыл соңында шот бойынша қалдық қалмауы тиіс.

Бақылау сұрақтары:

1.Табыс пен шығын тҥсініктері.

2.Жеткізудегі кірісті тану, жеткізуге дейін тану, жеткізуден кейін тану, ҧзақ

мерзімді келісім-шарттар.

3.Жҧмыс және қызмет кӛрсету, тауарды сату бойынша шығындар есептемесі.

4.Қызметті сатудан тҥскен табысын тану.

5.Шығындарды тану.

26

7 Құжаттар және оларды қолдану тәсілдері

7.1 Құжаттар

Қҧжат —1С:Кәсіпорын жҥйесінің негізгі тҥсініктерінің бірі болып

саналады. Қҧжаттардың кӛмегімен жҥйеге шаруашылық іс-әрекеттерде

орындалып жатқан ақпаратты енгізеді.

1С:Кәсіпорын жҥйесінде қҧжат негізгі есеп берудің бірлігі болып

саналады. Қҧжаттың әрқайсысы шаруашылық операциясы жайлы нақты

ақпаратты сақтайды және оны нӛмірмен, датамен және уақытпен сипаттайды.

Дата мен уақыт — қҧжаттың ең маңызды сипаттамаларының бірі, ӛйткені олар

жасалатын операциялардың тізбегін сақтауға мҥмкіндік береді.

Қҧжаттарды жасаған уақытта бірнеше жалпы реквизиттер жасалуы мҥмкін.

Ондай реквизиттар, бірақ рет жасалынып, барлық қҧжаттардың қолданылуына

қолжетім болады. Қҧжаттың қҧрылымын ӛңдеу шапка реквизитімен және кесте

бӛлімінің реквизиттерінің жиынтығына байланысты.

Конфигураторда қҧжаттармен жҧмыс жасау ҥшін бірнеше журналдар

жасалынуы мҥмкін. Қҧжатты жасаған уақытында, қҧжат сақталынатын

журналдың атын беруге болады. Қҧжаттар мен жҧмыс жасау ҥшін арнайы

жасалған жалпы журналдарды қолдануға болады. Қарапайым журналдардан

ерекшелігі, қҧжаттарды мәні және қолданушының кӛрсетуі бойынша тандайды.

Қарапайым жағдайда 1С:Кәсіпорын жҥйесінде қҧжаттар кейбір

мәліметтерді енгізу ҥшін және оларды баспа бетіне шығару ҥшін қолданылады.

Бір-ақ, кӛп жағдайда мекеменің шаруашалық ӛмірінде болып жатқан

жағдайларды, 1С:кәсіпорын жҥйесі қолдайтын әртҥрлі механизм есептерінде

бейнелеу ҥшін қолданады. Қҧжаттың берілгендерін әртҥрлі есеп беруде

бейнелеу қҧжатты ӛткізгенде кӛрсетіледі.

Құжаттың модулі 1С:Кәсіпорын жҥйесінде кірістірілген тілде берілген

бағдарлама тҥрінде кӛрсетілген. Форманың модулінен ажыраттатын бірнеше

ерекшеліктері бар.

Қҧжаттың модулі қҧжатты ӛткізу ҥшін шақырылады және

«ОбработкаПроведения» процедурасы орындалады. Тек қана қҧжаттың

модулінен ғана регистрларды, анықтамалықтардың реквизиттарын ӛзгертуге

болады. Сондай-ақ қҧжаттың модулінен ғана операцияларды және

операциялардың проводкаларын ғана қалыптастыруға болады. Проводкалар

бухгалтерлік қорытындыларды ӛзгертуге әкеп соғады.

Нумератор қҧжаттардың нумерациясын дҧрыс сақтау ҥшін қолданылады.

Нумератордың негізгі міндеті — қҧжаттың әртҥрлі типтеріне нумерациялауды

қамтамасыз еті, бҧл ҥшін бҧндай қҧжаттарға бір нумератор тағайындалады.

Нумераторға арнайы қҧжаттардың ішінен орын берілген.

27

7.2 Форманың диалогы

1С:Кәсіпорын жҥйесінің берілген элементтерінің формасын жасау

ҥшін арнайы форманың диалогы қолданылады.

Диалог дегеніміз бҧл қандай бір ақпаратты жасау ҥшін және қарау ҥшін

арнайы жасалған экранның формасы. Диалогтың кӛмегі арқылы бағдарлама

қолданушыдан қажетті ақпаратты сҧрайды немесе қолданушыға қандайда бір

ақпаратты қарау ҥшін кӛрсетеді. Диалогтың терезесі экранның тіктӛртбҧрышты

аймағы болып табылады. Ол ақпаратты шығаруға және басқаратын

элементтерді кӛрсетуге мҥмкіндік туғызады. Диалогты тағайындау -

қолданушыға ақпаратты шығару мен қараудың ыңғайлы формасын ҧсынады.

Формалардағы ақпаратты жасау ҥшін диалог редакторының келесі типтегі

элементтері қолданылады:

Кесте 1 – Элементтер жиынтығы

• мәтін; • шығару ӛрісі; • кӛп жолдың

бӛлігі(кесте);

• тізбек;

• тізім; • кестенің мәні; • тізбегі бар ӛріс; • флажок;

•

батырма;

• сурет; • шекара.

Мәтін. Диалогтың экранында мәтінді шығаруға кӛмектеседі. Мәтіндік ӛріс

статистикалық немесе ақпараттық болуы мҥмкін. Статистикалық мәтіннің

ӛрісінің мазмҧны ақпаратты диалогқа енгізгенде ӛзгермейді. Ақпараттық

мәтіндік ӛрісте әртҥрлі ақпарат шығарылуы мҥмкін және оның мазмҧны

диалогпен жҧмыс жасағанда ӛзгертілуі мҥмкін.

Шығару өрісі. Шығару ӛрісі ақпаратты енгізгеннен кейін ол сақталып, ӛңделуі

ҥшін қолданылады.

Көп жолдың бөлігі(кесте). Кӛп жолдың бӛлігі(кесте)— ақпаратты кестеге

енгізілуін ҧйымдастыратын арнайы диалогтың элементі.

Тізбек. Кестемен байланысты арнайы элемент, кӛп сатылы тізбек қҧрылымы

ретінде ҧсынылады. Мысалы: Тауарлардың кӛпсатылы анықтамалықтары.

Тізім. Тізім элементі қолданушыға тізімдердің мәнің кӛрсету ҥшін және

олардың біреуінің мәнің таңдап алуға арналған.

Кестенің мәні. Бҧл элемент кестенің мәнің ҧсыну ҥшін қолданады.

Тізбегі бар өріс. Бҧл элементтің атқаратын қызметі тізім элементімен бірдей

болып келеді. Айырмашылығы бҧның таңдау батырмасы бар.

Флажок. Бҧл элемент қолданушыға қосу/сӛндірудің мҥмкіншілігін қамтамасыз

етеді.

Батырма. Бҧл элемент стандартты батырманы жасауға кӛмектеседі. Батырма

қандай да бір процедураны орындауға мҥмкіндік туғызады.

28

Сурет. Сурет элементі диалогтың терезесінде суреттің орналасуын қамтамасыз

етеді. Бҧл элемент ешқандайда функционалдық жҥктемені меңгермеген, тек

қана рәсімдеу ҥшін қолданылады.

«Шекара» элементі басқа элементтерді қоршаған шекара салады. Ол арқылы

терезенің атың жасауға мҥмкіндік беріледі.

Бақылау сұрақтары:

1) Қҧжаттың модулі дегеніміз не?

2) Нумератор дегеніміз не?

3) Нумератордың негізгі міндеті не?

4) Диалог дегеніміз нені білдіреді?

5) Мәтіндік ӛрісті қалай тҥсінесің?

6) Шығару ӛрісі дегеніміз не?

29

8 Бухгалтерлік есептің Қазақстандық стандартында (БЕҚС)

желілік технологияларды қолдану

8.1 Желінің физикалық құрылымы

1С: Кәсіпорын жҥйесін орнатудың бірнеше варианттары жіберіледі: локалдік

орнату, әкімшілік орнату, желілік орнату.

Локалдік орнату 1С:Кәсіпорынның бір қолданушы ҥлгісінің варианты

болып табылады.

Әкімшілік орнату кезінде локалдік желінің серверінде каталог қҧрылады,

оған 1С: Кәсіпорын дистрибутивінен керекті файлдар кӛшіріледі. Оларды

кӛшірудің мақсаты: біз бҧл каталогтан SETUP.EXE программасын жіберген

кезде 1С: Кәсіпорынның желілік орнатудың немесе локалдік орнатудың

процедураларын істеуіміз керек. Бҧл кезде менюде, жҥйелік каталогта, орнату

программасы жіберілген компьютерде ешқандай ӛзгерістер болмайды.

Желілік орнату әкімшілік орнату кезінде қҧрылған каталогтан

SETUP.EXE программасын жіберу кезінде істелуі мҥмкін. Желілік орнатудың

локалдік орнатудан айырмашылығы:

- желілік орнату кезінде қолданушының комьютеріне 1С: 1С: Кәсіпорын

жҥйесін жҥйесінің бағдарламалық файлдары кӛшірілмейді.

Желілік орнату қолданған релизге байланысты екі желілік режимдерде

жҧмыс істеуге негізделеді: Net – релиз (файл- серверлік жҥйені қҧрады) және

SQL – релиз (клиент- серверлік жҥйені қҧрады).

Файл- серверлік принципте негізделген мәліметтерді ӛңдеуді жҧмыс

станциясы жҥргізеді, ал сервер қосымша дисктік қҧрылғы қызметін атқарады.

Есепті орындау кезінде барлық мәліметтер қоймасы немесе оның бӛлігі

желімен жҧмыс станциясына ӛткізіледі және онда жҧмыс станциясының

процессорымен ӛңделеді.

Осы жҥйенің жҧмыс істеу жылдамдығы ӛңделген мәліметтер

қоймасының кӛлеміне байланысты. Ол мәліметтер қоймасының кӛлемі 200-

300Мб – тан асқан кезде дҧрыс жҧмыс істемей қалады, ал 1Гб – ке жеткен кезде

тіпті істен шығады.

Кесте 2 – Байланыс жҥйелері

Ақпарттық

мәліметтер

қоймасы

Серверлік

станция

РС 1

РС 2

РС N

Перефирийлік

ақпараттық №1

мәліметтер қоймасы

Перефирийлік

ақпараттық №2

мәліметтер қоймасы

Перефирийлік

ақпараттық №3

мәліметтер қоймасы

1C: Бух-

я

1C: Бух-

я

1C: Бух-

я

30

Диалогты шақыру ҥшін конфигуратордың барлық ашық терезелерін жабу

керек және Конфигуратрдың басты менюінің «Операциялар» менюінен

"Распределенная ИБ — Автообмен" пунктін таңдау керек.

Автообмен (Автоауыстыру) диалогі әрбір перефирийлік ақпараттық база

ҥшін тиеу (загрузка) және тҥсіру (выгрузка) белгілерін орнатады және

автообменді орындайды.

Диалогты жіберген кезде қандай ақпараттық базаларға тиеуді және тҥсіруді

істеу керегі анықталады және олар тиеу және тҥсіру тізімдерінде белгіленеді.

8.2 Монитор режимі

1С: Кәсіпорын жҥйесінің желілік версиялары жҧмыс кезінде желіде трафик

қҧрады. Қазіргі кезде белгілі желілер Ethernet (жіберу қабілеттілігі 10 МБит/с)

және Fast Ethernet (100 МБит/с). Ethernet және Fast Ethernet жақсы

мінездемелердің қамтамасыз етуі ҥшін бір локалді желіде қосыла алады.

Қолданушы мониторы 1С: Кәсіпорын жҥйесін желілік режимде әкімшілік

ету ҥшін арналған қосымша қҧрылғы болады.

Монитор белсенді қолданушылар тізімін қарауға рҧқсат береді, яғни сол

уақытта ақпараттық базамен жҧмыс істеп отырған қолданушылармен. Сонымен

қатар, монитор әр уақыт кезеңдерінде қолданушылармен орындалатын

әрекеттерді тіркейтін журналын талдауды рҧқсат етеді (қолданушылар

жҧмысының тарихы).

1С: Кәсіпорын –да қолданушы мониторы жіберудің 2 режимінде

қолданылады. Қолданушылар мониторының негізгі функциялары (белсенді

қолданушылар тізімін және тіркеу журналын қарау) «1С:Кәсіпорын» жіберу

режимінен шақырылуы мҥмкін. Сонымен қатар «Монитор» жіберудің аранайы

режимі бар, ол қолданушы мониторының функцияларына рҧқсат береді. Негізгі

функциялардан басқа «Монитор» режимін жіберген кезде тіркеу журналының

тарихын архивациялау орындалады.

8.3 1С: Бухгалтерияның клиент- серверлік ӛткізуі

Қарапайым файл- серверлік жҥйе ақпарат кӛлемді болғанда жҧмыс

жасалмайды ( ақпарат кӛлемі 1Г Байтқа дейін болуы керек). Клиент серверлік

жҥйенің негізгі ерекшелігі және артықшылығы осыдан тҧрады: олар файл

серверлік жҥйе жҧмыс жасай алмайтын кӛлемдегі қоймалар қорымен жеткілікті

жылдамдықпен жҧмыс жасайды ( « жҧмыс жасай алмайды » оның қызметтілігі

сонымен қатар жылдамдығы да комерциялық қосымша ҥшін жеткіліксіз деген

мәнде ).

Мҧнда SQL серверлік жҥйе ҥшін 100Мбит қабілеттілікпен жіберу міндетті

емес. SQL сервермен жҧмыс жасағанда жҧмыс стнциясы қойма дерегін ӛзіне

желімен кӛшірмейді. Ол жай желі бойынша серверге жеткілікті шағын сҧраныс

31

жібереді, сҧраныс орындалатын. мысалы таңдау жҥргізеді және сҧраныстын

қорытындысын кері жҧмыс станциясына жібереді.

Осылай, қойманы кӛшірмегендіктен трафик желі бойынша біраз

тӛмендейді, ал желі бойынша тек сҧраныс пен оның орындалу нәтижесі ғана

жіберіледі.

Енді сервермен SQL-жҥйесінде не болатынын қарайық. Алынған жҧмысты

ӛзі орындайды, сондықтан егер SQL-жҥйемен 10 пайдаланушы жҧмыс жасаса,

онда серверге бір уақытта 10 қолданушы жҧмыс жасап жатқан бағдарламаның

10 данасын жібергенмен бірдей бҧл сол секілді ( мысалы, 1С—тің 10 локалдық

кӛшірмесі ). Мҧндай жҥйелер ҥшін кӛп процессорлық нҧсқадағы RISC

процессормен компьютерлерді қолдану керек (SUN Microsystems ӛнімінің

біреуін ). Және де, деректермен жҧмыс жасау кӛлемі ГИГАБАЙТ ондығына

жету мҥмкін. Ӛйткені деректер жҧмыс орнында орналасқандықтан, сервердің

дискінде оларға қол жеткізу ӛте жылдам, келесі ӛңдеу ҥшін желі бойынша

жіберуді талап етпейді. Барлық сҧраныстар серверге тҥседі, қарапайым файлды

, сҧраныстарды тиімді орындау және оларды жою бойынша кӛптеген

мҥмкіндіктер бар. Бҧл мҥмкіндіктер MS SQL Server-дің бағдарламалық

қамтамасыздандыруында тағайындалған, «1С» тен қолданушылардан

қолданушы бағдарламаның бір бӛлігін осы мҥмкіндіктерді толық мӛлшерде

пайдалананып жазу керек.

8.4 1С клиент-сервердің қосымша артықшылықтары

Сенімділік. Клиент- серверлік жҥйе транзакциялармен қоса жҧмыс істейтін

механизм,сонымен қатар олардың шегінуібар. Файлда -1С бағдарламасының

серверлік болжамаларында транзакциялармен жҧмысжасау механизмі бар.бірақ

оларды іске асыру әдістерінде біраз айырмашылық бар. Файл- серверлік

болжамдарында транзакция механизмі жҧмыс станцияларының бірінде келеңсіз

жағдайдың дҧрысталғанына дейін барлық мәлметтер қоймасына бітеу

жасағандай болып келеді. Транзакцияны бастаған қайта келтіру тек жҧмыс

станцияның жҧмысқа жарамдығы жағдайында ғана мҥмкін. Клиент- серверлік

жҥйеде бҧл механизм біраз қиын (SQL-сервердің бағдарламалық

қамтамасыздан-дыруында іске асатын – біздің жағдайда MS SQL Server 6.5 ).

Ол транзакцияның басында мәліметтер қоймасының бекіту жасаусыз,

мәліметтер қоймасынан қима алуға мҥкіндік береді. Мҧндай қималар ӛте кӛп

болуы мҥмкін: әр жҧмыс станциясы ҥшін- ӛзінікі. Тарнзакциянының алдында

Жҧмыс станциясының тоқтап қалуы болған жағдайда транзакция қарапайым

тҥрде кӛшіріліп алынуы мҥмкін (яғни транзакция болдыртқанға дейінгі

мәліметтер қоймасы сол кҥйінде қалпына келтірілуі мҥмкін ). Кӛшіру жҧмыс

станциясының сҧранысы бойынша ( оның жҧмысқа жарамдығы сақталған

уақытта ) немесе жҧмыс станциясын қайта іске қосқаннан кейін, немесе SQL-

жҥйесінің жетекшісімен іске асырылады.

Осылай жҧмыс станциясының істен шығуы мәліметтер қоймасын толық

сақтап қалуы ҥшін онша қауыпты емес. Одан басқа SQL- жҥйесі транзакция

32

журналы деп аталатын журнал жҥргізеді. Мәні бойынша мәліметтер қоймасы

оның бастапқы тҥрінде және транзакция журналына жазылған ӛңделген тҥрінде

сақталады. Сақтаудың бҧндай тҥрі барлық жҥйенің жҧмыс жасауы барысында

мәліметтер қоймасын мҧрағаттауға жасауға мҥмкіндік береді. Мәліметтер

қоймасының жағдайы мҧрағатауға дейінгі кезінде белгінеді, бітпеген

транзакциялар қалдырылады, ал негізгі қойма және аяқталған транзакциядан

тҧратын транзакция журналының бӛлігі мҧрағатқа жазылады. Мҧрағаттау

ҥрдісі оңай автоматтандырылады, яғни оператордың болуы міндетті емес,

ӛйткені SQL- серверде ол ҥшін қосымша қҧрылғылар бар.

Қорғаныс. Жалпы мәліметтердің сақталымдығы кӛп шамада қолбалы

есептерден тәуелді (1С- сатудан немесе 1С- есеп беруден ), бірақ кез келген

жаңа бастаушы хакер жай ғана паролін тауып алатын әдеттегі нҧсқамен

салыстыру бойынша клиент- серверлік нҧсқада мәліметтерді қорғау SQL-

сервермен ҧсынылатын қҧрылғыларға сҥйенеді

Қолданғанда иілгіштігі (икемділігі ). SQL-сервердің негізіндегі

жҥйелерондаған тіті жҥздеген қолданушыларға қиын желілік конфигурациялар

жасауға мҥмкіндік береді. Мҧндай жағдайда жасаушыға жҥйені тиімдеу ҥшін,

оны қиындықтары бойныша топтарға және қарау мҥмкіндік әдісіне қарай

бӛлуге кӛптеген мҥмкіншіліктер беріледі. Серверлер- репликаторлар, мысалы

жойылған офистары, қоймалары бар тармақталған жҥйелі ҥлкен ҧжымның есеп

жҥйесін ҧйымдастыру ҥшін жақсы механизм береді. Мҧндай жҥйедегі жҧмыс

қазіргі уақытта мәліметтерді синхрондау және орынын ауыстыру ҥшін ҥзіліссіз

32- 128Кбит тҧрақты байланыс каналдарын ҧйымдастыру ҥшін қажетбіздің

телефондық сымдарында іске асырылады және онша қымбат емес ( әрине ірі

бірлестіктің масштабында ).

SQL 1С болжамының жетіспеушілігі- бҧл қҧны. Бағдарламалық

қамтамасыздандырудың қҧны ғана емес және ол жҧмыс жасайтын темір қҧны

және қызмет жасау қҧны. Не істеуге болады- SQL бҧл жоғары технология

ӛнім. Ал жоғары технологиялық ӛнім әдетте қымбат болады және сауатты

қызметкермен іске асырылуы керек, сондықтан SQL жҥйеменсауатты жҧмыс

жасауға қабілетті жҥйелік жетекші қарапайым файл- серверлік жҥйе ҥшін

маманнан қарағанда қымбат болып келеді.

8.5 MS SQL Server- мен байланыс үшін желілік хаттама таңдау

1С жҥйесімен жҧмыс жасау барысында С: SQL ҥшін Кәсіпорын MS SQL

Server- дің мәліметтер қоймасының серверімен байланыс ҥшін қолданылатын

желілік хаттама 1С: 1С: Кәсіпорын жҥйесінің ӛнімділігіне ҥлкен әсер етуін

ескеру қажет жҧмыс станциясына Microsoft Data Access немесе MS SQL Server-

дің клиенттік бӛлігі орналастырған кезде MS SQL Server енгізу ҥшін Named

Pipes- желілік хаттама таңдалады. Бҧл хаттама ешқандай қосымшаларды талап

етпейдіжәне тәжірибе кӛрсеткендей әр тҥрлі желілік конфигурацияларда

тҧрақты және сенімді жҧмыс жасайды. Бірақ оның жетіспеушіліктері бар: ол

желіні қатты жҧмысқа толтырады, басқа қолданушыларға жҧмыс жасауға

33

кедергі жасайды және басқа хаттамалардың жҧмыстарын ҧстайды, әсіресе, егер

жҧмыс станциялары ретінде опрациондық жҥйесі Windows 95/98

басқарылатын компьютерлер қолданылса.

MS SQL Server- мен байланыс ҥшін NWLink IPX/SPX және TCP/IP

хаттамалар кеңінен қолданылады. Ӛнімділігі бойынша бҧл хаттамалар бір-

бірінен ( TCP/IP бірнеше жылдамырақ )ажыратылмайды және

конфигурациялық желіден олардың біреуін таңдаға болады. Жҧмыс хаттамасын

таңдау "Client Network Utility"(SQL Server 7.0 )- тың кӛмегімен іске асырылады.

Сондықтан SQL 1С:Предприятие жҥйесінің жҧмысының жылдамдығы

тӛмен деген шағым болған жағдайда MS SQL Server- мен байланыс ҥшін

қалыпты ӛнімді қамтамасыздандыратын хаттаманың болуын кӛз жеткізу қажет.

Біршекті Win95желісі ҥшін NetBIOS ( NetBEUI,а IPX/SPX) хаттамасы тиімді

нҧсқа болып келеді. Желі ӛзі ӛте жылдам жҧмыс жасайды және хаттама оңай

тағайындалады. Жалғыз жетіспеушілігі NetBIOS кӛпсегменттік желі бойынша

аралап жҥре алмайды, бірақ бҧны жетіспеушілігі деп атау қиын. Егер бір желіде

6-7 компьютер қолданылса олар барлығы сервердің ролін атқаратын

компьютерге кіру рҧқсаты болуы керек.

Бақылау сұрақтары:

1. 1С: Кәсіпорын жҥйесін орнатудың бірнеше варианттарын атаңыз?

2. Әкімшілік орнату кезінде локалдік желінің серверінде не қҧрылады?

3. Желілік орнату қолданған релизге байланысты екі желілік режимдерде

жҧмыс істеуге негізделеді. Атаңыз?

4. 1С: Кәсіпорын –да қолданушы мониторы жіберудің неше режимінде

қолданылады?

5. Мҧрағаттау ҥрдісі оңай автоматтандырылады, яғни оператордың болуы

міндетті емес, ӛйткені SQL- серверде бҧл ҥшін нелер бар?

34

Зертханалық жұмыстар жиынтығы

Зертханалық жұмыс №1. Кадрлық есептің жүйесі

Мақсаты: Кадрлық есептің кіші формасын қҧрастыру.

Қазір біз кәсіпорын қызметкерлерінің кадрлық есебінің кіші-жҥйесін

қҧрамыз. Ол қызметкерлерді жҧмысқа алуға, жҧмыстан шығаруға және

кадрлық қҧжаттармен жҧмыс жасауға мҥмкіндік береді. Әр конфигурация жеке

каталогта (папкада) сақталуы керек.

1. Кез-келген дискіде жаңа папка қҧрыңыз, мысалы, «С:\Ваша фамилия»

2. 1С:Предприятиені жіберіңіз. Ақпараттық базаның тізімі ашылады.

1С:Предприятие бір компьютерде бірнеше базамен жҧмыс жасай алады.

Мысалы, бір базады кадрлық есеп жҥргізіледі, келесі базада – тауар

тіркелімі, ҥшіншісінде – А фирмасының бухгалтерлік есебі, тӛртіншісінде –

Б фирмасының бухгалтерлік есебі жҥргізілуі мҥмкін.

3. Добавить батырмасын басыңыз. База тізімінде кӛрсетілетін ақпараттық

базаның атын кӛрсетіңіз, мысалы, «Ваша фамилия». Базаның атауы әр

тҥрлі болуы мҥмкін, ол ештеңеге тәуелді емес.

4. Келесі алаңда сіз 1-ші қадамда қҧрған папкаңыздың жолын кӛрсетіңіз.

«...» батырмасын басыңыз, папкаға кіресіз және Выбрать батырмасын

басыңыз.

Папка компьтердің локальді қатты дискінде орналасуы мҥмкін, мысалы

«С:\KADR» немесе желідегі басқа компьютерде, мысалы, «\\Server\KADR».

5. ОК басыңыз. Ақпараттық базалар тізімінде жаңа жол пайда болады. Оны

ӛзгерту ҥшін Изменить батырмасын басуға болады. Мысалы, ақпараттық

базаны басқа жерге кӛшірсеңіз немесе ақпараттық базаға басқа атау

бергіңіз келсе. Тізімнен ақпараттық базаны алып тастау ҥшін Удалить

батырмасын басу керек. Бҧл жағдайда ақпараттық база тізімнен ғана

жойылады, бірақ дисктен жойылмайды.

6. Конфигуратор жҧмыс жасау режимін кӛрсетіңіз.

Сурет 1 – 1С:Кәсіпорынының режимдерінің формасы

1С тӛрт тҥрлі режимде жҧмыс жасай алады:

Предприятие – ақпараттық базаны пайдалану режимі. Бҧл режимде

кәдімгі қолданушылар жҧмыс жасайды, берілгендерді енгізеді,

35

есептерді басып шығарады, т.б. Бҧл режимде конфигурация

қҧрылымын ӛзгертуге болмайды.

Конфигуратор – конфигурлеу режимі (программалау). Бҧл режимде

программистер жҧмыс жасайды, жаңа анықтамалықтар, есептер

қҧрады, бағдарламалық модульдер жазады. Бҧл режимде ақпараттық

базаға берілгендерді енгізуге болмайды.

Монитор – берілген уақытта ақпараттық базамен жҧмыс жасап

отырған қолданушыларды қарап отыру режимі. Ақпараттық базамен

жасалатын барлық операциялар тіркелу Журналында тіркеледі.

Монитор режимінде нақты объектте нақты қолданушылардың жасап

жатқан барлық операцияларының протоколын алуға болады, сонымен

қатар фильтрдің басқа да шарттарын қоюға болады.

Отладчик – программистерге арналған режим, олардың программада

бір жҧмыстары орындалмай жатса. Осы жерде программаның қадам

бойынша қалай орындалатынын қарауға болады. Бҧл жағдайда

программа Предприятие режимінде жҥргізіледі.

7. Базаны конфигуратор режимінде жҥргізу ҥшін ОК-ді басыңыз.

8. Қҧрылған папкада әлі ештеңе болмағандықтан, 1С берілгендер базасы

қандай форматта сақталатындығын сҧрайды: DBF немесе SQL-Server

файлдарында. «DBF файлдары» форматын кӛрсетіңіз және ОК

батырмасын басыңыз.

Сурет 2 - «DBF файлдары» формасы

9. Конфигуратор іске қосылады. Біз ӛте жиі жҧмыс жасайтын

Конфигурация ағашын ашыңыз. Ол ҥшін Конфигурация мәзірін басыңыз

=> Конфигурацияны Ашу немесе батырмасын басыңыз.

Конфигурация ағашының терезесі ашылады. Оған ыңғайлы ӛлшем

беріңіз.

36

Сурет 3 – Конфигуратор формасы

Бҧл терезеде конфигурацияның анықтамалықтар, қҧжаттар, есептер және

т.б. сияқты объекттері берілген. Қандай да бір тармақты ашу ҥшін қосу

таңбашасын екі рет басу керек немесе оның атауын екі рет басу керек.

10. Меңзерді Анықтамалықтар жолына қойып, батырмасын басыңыз

(немесе тышқанның оң жақ батырмасын басып Жаңа анықтамалықты

таңдаңыз). Осылай анықтамалықтар конструкторы терезесі ашылады.

Конструкторлар программистерге белгілі бір іс-әрекет жасауда кӛмек ҥшін

берілген. Жаңа ғана біз анықтамалықтар конструкторын кӛрдік. Тағы 1С-те

қҧжаттар конструкторы, есептер конструкторы, сҧраныстар конструкоры

және т.б. бар. Конструктор жасайтын барлық істерді қолмен жасауға болады,

бірақ конструктормен тезірек болады. Егер сізге конструктор керек болмаса

«Использовать конструкторы при создании новых объектов» флажогын

алып тастаңыз.

11. «Использовать конструкторы при создании новых объектов» флажогын

алып тастаңыз да конструкторды жабу ҥшін Отмена батырмасын

басыңыз.

12. Меңзерді қайтадан Анықтамалықтар жолына орналастарып

батырмасын басыңыз (немесе тышқанның оң жақ батырмасын басып

Жаңа анықтамалықты таңдаңыз). Бҧл жағдайда анықтамалықтар

конструкторының терезесі ашылмайды, оның орнына анықтамалықтың

қҧрылымын ӛзгертуге болатын кәдімгі терезе пайда болады.

37

Сурет 4 – «Должности» анықтамалығының конструкторының формасы

13. Анықтамалықтың идентификаторын (атын) беріңіз, мысалы, біз қазір

«Должности» анықтамалығын қҧрамз. Анықтамалықтың идентификаторы

ӛте маңызды, себебі, ол бағдарламалау кезінде қолданылады. Оны жай

ӛзгертуге болмайды, ӛйткені бағдарламада сол анықтамалық

қолданылатын барлық жерлерді ӛзгерту керек. Анықтамалықтың

идентификаторына ӛте жауапты қараңыз. Идентификатор

анықтамалықтың мазмҧнын кӛрсететіндей тҥсінікті болуы керек, мысалы:

«Стран», «Сотрудники», «Товары» т.б.

Объектілердің идентификаторларында, сонымен қатар

айнымалыларының атауларында пробелдер болмауы керек, бірақ сандар

болады. Идентификаторлар саннан басталмайды.

14. Атаудың ҧзындығына 30 символ беріңіз.

Әр анықтамалықтың алдын-ала берілген екі алаңы бар: «Код» және

«Наименование». Біз атаудың ҧзындығын, кодтың ҧзындығын, сонымен

қатар:

Сандық/Мәтіндік кодтың типін ӛзгерте аламыз.

15. «Должности» анықтамалғының қҧрылымдық терезесін жабыңыз.

16. Еңбегіңіз босқа кетпес ҥшін конфигурацияны сақтап қойыңыз.

1С конфигурацияны таза жаңа екендігін анықтап, «словарь данных» жоқ

екенін ескертеді. Сол ҥшін ол осы «словарьді» қҧрады.

38

Сурет 5 – Базаны қҧрастыруға рҧқсат сҧрау формасы

«Да» батырмасын басыңыз.

Біз ақпараттық базаның қҧрылымын ӛзгертіп жатқандықтан, 1С ақпараттық

базаның реорганизациялауына рҧқсат сҧрайды. Ҥлкен конфигурацияларда

(бағдарламаларда) бҧл ӛте ҧзақ және ауыр процесс болуы мҥмкін, ал бізде

әзірге барлығы оңай.

Сурет 6 – Метамәліметтер мен жҧмыс жасау формасы

«Да» батырмасын басамыз.

1С базаның қҧрылымын анализдейді және ӛзгертулері бар тізімдерін терезін

кӛрсетеді.

Сурет 7 – Қабылдау формасы

39

«Принять» батырмасын басыңыз.

Базаны реорганизациялаудан кейін «Реорганизация информации закончена»

деген хабарландыру шығады.

15. «Сотрудники» анықтамалығын қҧрамыз. (Меңзерді «Справочники»

анықтамалығына орналастырып «Новый» батырмасын басыңыз).

«Сотрудники» анықтамалығының атауын (идентификаторын) береміз.

16. Атаудың ҧзындығына 100 символ береміз.

Атауында қызметкердің аты-жӛні сақталатын болады. Кейде ӛте ҧзын аты-

жӛндер болады, мысалы: "Александровский-Петровский Александр

Александрович".

Сурет 8 – Қызметкерлер анықтамалығының формасы

17. Біздің бҧл анықтамалықта тағы да бір «Должность» алаңы болады.

Реквизиттердің тізімі қазір бос. «Добавить» батырмасын басқанда,

реквизиттердің қҧрылымын ӛзгертетін терезе ашылады. Реквизит,

атрибут және алаң – бҧл барлығы бір. Жай «реквизит» атауына ҥйрену

керек.

Сурет 9 – Қызмет реквизитінің формасы

40

18. Реквизитке «Должность» атауын беріңіз. Реквизит типіне біз алдын-ала

қҧрған «Справочник.Должности» типін кӛрсетіңіз. Бҧл берілген

реквизиттің мәні «Должности» анықтамалғнан таңдалады. «ОК»

батырмасын басыңыз.

19. «Оклад» реквизитін қҧрыңыз (типі Число, «Точность» ҥтірден кейін 2

белгі)

Сурет 10 – «Оклад» реквизитінің формасы

20. «ДатаПриема» және «ДатаУвольнения» деген екі реквизит қҧрыңыз (типі

«Дата»).

21. Конфигурацияны сақтаңыз.

Енді бізде екі анықтамалық бар және кейбір берілгендерді енгізуге болады.

22. 1С:Предприятиені Предприятие режимінде іске қосамыз. Мҧны дәл

Конфигураторда істеуге болады, ол ҥшін батырырмасын басу керек.

1С:Предприятие терезесі шығады.

23. «Должности» анықтамалығын ашыңыз. Ол ҥшін «Меню => Операции =>

Справочники => Должности». Анықтамалық терезесі ашылады.

Анықтамалыққа тез кіру ҥшін біз меню қҧрамыз, ал әзірге жай осылайша.

Сурет 11 – Қызметі анықтамалығының кесте тҥріндегі ҥлгісі

24. батырмасын немесе INS батырмасын басып, бірнеше қызмет тҥрін

жазыңыз. Мысалы, Директор, Бухгалтер, Программист.

41

Байқасаңдар кодтар автоматты тҥрде беріледі, бірақ оларды ӛзгертуге

болады. Ондайда кодтардың ӛтімділігі сақталуы тиіс. Ӛтімділіктің

параметрлерін конфигураторда ӛзгертуге болады, мысалы, оны мҥлдем алып

тастауға болады, керек болмаса.

Ӛз кҥйі бойынша «По наименоваии» сҧрыптауы орналасқан. Бҧл қызмет

тҥрінің атауының бірінші әріпін жазғанда автоматты тҥрде керекті

мамандық тҥріне әкеледі. Сҧрыптаудың басқа да тҥрін орнатуға болады:

коды бойынша немесе реквизиті бойынша. Ол ҥшін тышқанның оң жақ

батырмасын басып, Сҧрыптауды таңдау керек. Біз мҧны жасамаймыз, қалай

бар, солай қалдырамыз.

25. «Должности» анықтамалығын жабамыз да, «Сотрудники»

анықтамалығын ашамыз. (Операция => Справочники => Сотрудники).

Сурет 12 – Қызметкерлер анықтамалығының кесте тҥріндегі формасы

26. Бірнеше қызметкерлерді енгіземіз. Мысалы, Иванов – директор,

Петров – Бухгалтер, Сидоров – Программист.

Байқасаңдар, қызмет тҥрін кӛрсеткенде «Должности» анықтамалығы

ашылады. Қызмет тҥрін таңдау ҥшін екі рет тышқанмен шертіңіз.

Шынайы ӛмірде қызметкерді жҧмысқа алу «Приказ о приеме на работу»

деген кадрық қҧжатпен жҥргізіледі. Сондықтан біз қазір соны жасаймыз.

27. 1С:Предприятиені жауып, базаны Конфигуратор режимінде іске

қосамыз.

28. Енді жаңа «ПриемНаРаботу» деген қҧжат қҧрамыз. (меңзерді

«Документы» апарып, Жаңа дегенді басыңыз). Қҧжаттың атауына

«ПриемНаРаботу» атауын беріңіз.

42

Сурет 13 – Жҧмысқа қабылдау қҧжатының конструкторы

29. «Сотрудник» реквизит шапкасын қосыңыз. Жол мен ҧзындық тҥріне

100 символын беріңіз. ОК батырмасын басыңыз.

Қҧжаттың шапкасы мен кестелік бӛлігі бар. Шапкада қҧжатқа толығымен

қатысы бар реквизиттер бар. Мысалы, НомерДок, ДатаДок және т.б.

Кестелік бӛлікте жолдар бар. Мысалы, бір «Накладная» қҧжатында бірнеше

тауар бойынша ақпараттар сақталған. Мҧндай жағдай 1С-те

қарастырылыған.

Айта кететін жайт, кез-келген қҧжатта екі алдын-ала берілген шапка

рекквизиттері бар «НомерДок» және «ДатаДок».

30. Қҧжаттың берілгендерді енгізуге ыңғайлы форамсы болу керек.

Терезенің асыңғы жағындағы «Форма» батырмасын басыңыз.

31. Біз бҧл жерге бірінші рет кіргендіктен, 1С бізге автоматты тҥрде

қҧжаттың формасын қҧруды сҧрайды.

Сурет 14 – Қҧжатты қҧру формасы

43

Біз барлығын қолмен жасаймыз дегендіктен, «Отмена» батырмасын

басамыз.

32. Бізге келесі тҥрдегі форманы қҧру керек.

Сурет 15 – Қҧжатқа қабылдау формасы

Форманың керек ӛлшемін беріңіз. Форамаға «Прием на работу» мәтіндік

жазбасын оранластырыңыз. Ол ҥшін бірінші батырмасын басыңыз, кейін

формаға басыңыз. Айта кететін жайт, осы батырманың жанында басқа да

батырмалар бар, кейінірек соларды да байқап кӛрулеріңе болады.

Шрифт ӛлшемін ҥлкенірек жазыңыз, қанша дегенмен бҧл атау ғой. Ол

ҥшін жазудың ҥстінен оң жақ батырманы шертіп, «Свойства» таңдап,

«Шрифт» салымын таңдаңыз, «Шрифт по умалчанию» дегеннен жалаушаны

алып тастаңыз және шрифт ӛлшеміне 12 беріңіз. Сіз сонымен қатар басқа да

кӛрсеткіштерді ӛзгертулеріңізге болады, мысалы, тҥсінмәтіннің жазылуын

және т.б.

Сурет 16 – Мәтіннің қасиетінің формасы

Формаға НомерДок жолын енгізіңіз. Ол ҥшін батырмасын басыңыз,

сонда терезе шығады. Бҧл жерде НомерДок шапкасының реквезитіне

жалаушаны орналастырыңыз, ОК батырмасын басыңыз және форманың кез-

келген жеріне басыңыз. Сол жерде НомерДок жолы пайда болады. Оның

ӛлшемдерін беріңіз және оны форманың керек жеріне орналастырыңыз.

Жанына «№» жазуы бар жазбаны орналастырыңыз. Осыған ҧқсас жолмен

формаға қалған реквезиттерді: ДатаДок, Сотрудник, Должность

орналастырыңыз. Олардың жанына жазбаларды орналастыруды ҧмытпаңыз.

44

«ОК» және «Закрыть» батырмаларын форманың ортасына орналастырыңыз

(кӛлденеңнен). Ол ҥшін оларды тышқанмен (екеуін бірге) белгілеңіз және

батырмасын басыңыз. Соның жанындағы басқа да батырмаларды қызық

ҥшін қолданып кӛріңіз.

Енді бҧл қҧжатқа жаңа қызметкер туралы ақпараттарды енгізуге болады.

Содан кейін қолданушы ОК батырмасын басқанда, сіздің бағдарламаңыз

«Сотрудник» анықтамалығына жаңа элемент (жаңа жол) қосуы керек. ОК

батырмасына басқанда қҧжат алдымен сақталуы керек, содан кейін ӛткізілуі

керек.

Қҧжаттардың ӛткізілуі - ӛте маңызды тҥсінік. Қолданушы ҥшін қҧжатты

ӛткізу ол оны жҧмысқа ӛткізуді білдіреді. Қҧжатты ӛткізу барысында

ақпараттық базада ӛзгертулер жҥргізіледі: берілгендер кестеге қосылады,

складтағы товар қалдықтары ҧлғаяды немесе азаяды, жаңа бухгалтерлік

ӛткізулер қҧрылады және т.б.

Қҧжатты ӛткізу кезінде нақтылы не ӛзгеретінін программист анықтайды.

Ӛткізу кезінде «ОбработкаПроведения()» анықталған процедурасы

орындалады. Дәл осы жерде программист жҥйеде барлық ӛзгерістерді

жасайтын бағдарлама жазады. Қазір бізге сол жерге жету қажет. Ол «Модуль

документа» дегенде сақталады.

«Модуль документа» ашу ҥшін қҧжаттың экрандық формасын жабу

керек. Экранда қҧжаттық қҧрылым терезесі ғана қалады. Астында «Модуль

документа» деген батырма бар, соған басу керек. Бағдарламадағы мәтінді

ӛзгертуге арналған терезе ашылады.

Оның ішінде «ОбработкаПроведения» деген процедура бар, бірақ оның

ішінде әзірге онша маңызды ешнәрсе жоқ. Әзірге мағынасына онша мән

бермей, келесі мәтінді жазыңыз.

Бірақ, дҧрыстап қарағанда, кейбір жазуларды тҥсінуге болады. Бірінші

жол «Сотрудники» анықтамалығына қарастырылып жазылған. Екінші жол

әзірге бос жаңа эелемент қҧрады. Сосын анықтамалық реквезиттері

толтырылады, берілгендер қҧжаттан алынып анықтамалыққа кӛшіріледі.

Және соңында ӛзгертілген элемент анықтамалыққа жазылады.

45

Айта кететін жайт, жаңа бастаушы программистер «Записать()»

шақыруды ҧмытып кетеді. Бҧл қақпанға тҥсіп қалмаңдар. Егер де сіз

«Записать()» әдісін шақыруды ҧмытып кетсеңіздер, онда сіздің барлық

ӛзгертулеріңіз базада сақталмайды. Кӛңіл аударыңыздар, 1С тіліндегі әр

оператор «;» символымен аяқталады (нҥктелі ҥтір). КонецПроцедуры»

сӛзінен кейін ҥтір нҥкте қойылмайды, себебі ол оператор емес, ол

операторлық жақша (1С-те мҧндай тҥсінік бар). Ҥтір нҥкте сонымен қатар

«Цикл» және «Тогда» сӛздерінен кейін де қойылмайды, бірақ «КонецЦикла»

және «КонецЕсли» сӛздерінен кейін міндетті тҥрде ҥтір нҥкте қойыңыз.

Берілген бағдарламада біз я мҧндай цикл, я шарт қолданған жоқпыз.

Сонымен бірге комментариилердің қалай жазылатынына кӛңіл бӛліңіз.

// бҧл комментарий

Комментарии компилятормен есепке алынбайды және ол бағдарламаны

тҥсінгісі келетін адамға арналған. Комментариилер ӛте кӛп те, ӛте аз да

болмауы керек. Бағдарлама комментариилерсіз тҥсінікті болуы керек. Бірақ

қиын жерлерде комментарии кӛмегімен бағдарлама жҧмысының логикасын

тҥсінуге болады. Комментарии мен тҥсінікті бағдарламалардың жазылуы – ол

да жақсы тҥсінікті кӛрсетеді. Бҧл жҧмыста профессионал болыңыздар!

Модуль терезесі мен қҧжат қҧрылымының терезесін жабыңыз.

Конфигурацияны сақтаңыз. Енді жаңа қызметкерді барлық форма бойынша

қабылдауға болады.

1С-ті Предприятие режимінде іске қосыңыз.

Барлық қҧжаттар «Журналы документовте» сақталады. Сендер мән

бермеген боларсыңдар, бірақ «ПриеНаРаботу» қҧжаты ҥшін берілгені бойынша

«Прочие» журналы таңдалған. Кейін біз барлық кадрлық қҧжаттар ҥшін арнайы

журнал қҧрастырамыз, ал әзірге не бар соны пайдаланамыз.

«Прочие» қҧжаттар журналын ашу ҥшін «Операции => Журналы

документов => Прочие» басыңыз. Қҧжаттар журналы ашылады.

Сурет 17 – Қҧжаттар журналының формасы

батырмасын басыңыз немесе INS батырмасын басыңыз. Берілгендерді

енгізу ҥшін «ПриемНаРаботу» қҧжат формасы ашылады. Қҧжат номері

автоматты тҥрде беріледі, қҧжат кҥні – бҥгінгі кҥн.

46

Сурет 18 – Қабылдау қҧжатының формасы

Барлық берлігендерді енгізіңіз: қызметкердің аты-жӛні, оның қызмет

тҥрін және жалақысын кӛрсетіңіз.

«ОК» батырмасын басыңыз. Алдымен қҧжат жазылады, содан кейін

ӛткізіледі. Ӛткізу кезінде «ОбработкаПроведении» процедурасы іске қосылады

және «Сотрудники» анықтамалығына жаңа жол қосылады. Тексеріп кӛріңіз.

Егер қате шығатын болса, сіз бағдарламаны дҧрыс жазбағансыз. Қайтадан

конфигураторды іске қосып, қателеріңізді дҧрыстаңыз.

1С бағдарламада синтаксистік қателерді конфигурацияны сақтағанда

автоматты тҥрде тексеруін істеуге болады. Ол ҥшін конфигураторда «Мәзір

Сервис => Параметры» басып «Проверять ошибки автоматически» жалаушасын

орнатыңыз.

Кӛңіл аударыңыз, синтаксистік қателердің жоқтығы бағдарламаның

дҧрыстығына кепілдік бермейді. Оның баяғыдағыдай қателері болуы мҥмкін.

Мҧндай қателер бағдарламаны орындағанда шығуы мҥмкін, кейде ӛте жасырын

тҥрде болуы керек. Бірақ ең ҥлкен қате – тапсырыс берушінің талаптарын

дҧрыс тҥсінбеу.

Енді кадрлық бҧйрық кӛмегімен қызметкерлерді жҧмыстан шығаратын

қҧжат қҧру керек.

Конфигураторда жаңа «Увольнение» қҧжатын қҧрыңыз.

Оған «Сотрудник» типі «Справочник.Сотрудники» және «Дата

увольнения» типі «Дата» болатын реквизит шапкасы кіретінін кӛрсету керек.

Берілгендерді енгізуге ыңғайлы болатын форма қҧрыңыз.

Сурет 19 - «Увольнение» қҧжатының формасы

47

Қҧжат модулінде «ОбработкаПроведения()» процедурасында келесі мәтінді

жазыңыз.

СпрСотр = СоздатьОбъект("Справочник.Сотрудники");

СпрСотр.НайтиЭлемент(Сотрудник);

СпрСотр.ДатаУвольнения = ДатаУвольнения;

СпрСотр.Записать();

Бірінші жол «Сотрудники» анықтамалығына сілтеме қҧрады. Екінші жол

анықтамалықта жҧмыстан шығарылатын қызметкерді іздейді. Келесі жол оған

жҧмыстан шығарылған кҥнін береді. Және соңғы жол жасалынған ӛзгертулерді

анықтамалықта сақтайды.

«КадровыеДокументы» журналын қҧрамыз. Ол ҥшін меңзерді

«ЖурналыДокументовке» әкеліп, «Новый» басамыз. Журналдың атын береміз.

Бҧл жерде басқа ешнәрсенің қажеті жоқ.

Сурет 20 - «КадровыеДокументы» журналының формасы

Енді «ПриемНаРаботу» қҧжатының қҧрылымын ӛзгерту терезесін

ашамыз. Терезенің жоғарғы бӛлігіндегі «Прочиені» «КадровыеДокументы»

журналына ауыстырамыз.

Дәл осыны «Увольнение» қҧжатына жасаймыз.

Конфигурацияны сақтап қойыңыз.

Енді қолданушы мәзірін қҧрамыз. Конфигурация терезесінің астыңғы

жағында «Интерфейсы» салымы бар.

Сурет 21 – Интерфейстерді ҧсыну формасы

Қолданушы бағдарламаның әр категориясына ӛз интерфейсі қҧрылуы

мҥмкін. Интерфейс мәзір пункттерінен және қҧрал-саймандар тақтасындағы

батырмалардан тҧрады.

Жаңа интерфейс қҧрыңыз және оны Администратор деп атаңыз.

Интерфейс интерфейстер тізімінде пайда болады.

48

Интерфейсті екі рет басып «Редактировать менюді» басыңыз. Мәзір

ӛзгертуінің терезесі ашылады.

Сурет 22 – Мәзірді тҥзетуге арналған форма

Оның мәзірдің барлық бӛлімдерін автоматты тҥрде қҧратын тамаша

батырмасы бар. Мәзір конструкторының кӛмегімен бізге барлық объектіге қол

жететін мәзір қҧру керек. Егер бҧдан да қызық нәрсе жасау керек болса,

мысалы, бӛлгіштер, онда мҧны қолмен жасау керек.

батырмасын басайық және содан кейін «Построить» басамыз.

Конструктор автоматты тҥрде мәзірдің барлық бӛлімін қҧрып береді.

Сурет 23 – Қҧрастыруға арналған форма

Мәзірді бірден қолданушыға қалай кӛрінетінін тестілеуге болады. Ол

ҥшін «Пуск» батырмасын басу керек, тестік терезе пайда болады. Мәзірді кӛріп,

тестік терезені жабыңыз.

Айта кететін жайт, сіз мәзір бӛлімдерін ӛзгертіп кӛруіңізге болады.

Мысалы, «Кадровые документы» мәзір бӛлімін «Документы» мәзір бӛліміне

кӛшіріңіз, ал «Журналы документов» бӛлімін алып тастаңыз. Журналды

қҧжаттардан бӛлшек кӛмегімен бӛліңіз. Менің ойымша, бҧл ӛте ыңғайлы

болады.

Мәзір редакторын жабыңыз.

49

Конфигурацияны сақтап, оны іске қосыңыз. «Увольнение» қҧжатының

жҧмысын тексеріңіз және мәзірді басып кӛріңіз.

Осымен кадрлық тіркеу ҥшін оңай жҥйені қҧру аяқталады. Ол

қызметкерлерді қабылдау мен оларды жҧмыстан шығаруға мҥмкіндік береді.

Әрине, барлығы ӛте ыңғайлы. Жҧмыстан шығарылғандар жҧмыс

істейтіндермен бір тізімде сақталады. Біздің жҥйеде ӛте кӛп жіберулер бар –

ақпаратты сақтау ҥшін арналған реквизиттер ӛте аз, қҧжаттардың басып

шығарылған формалары жоқ, саймандар тақтасында батырмалар жоқ, кадрлық

орын ауыстыру жоқ.

Бақылау сұрақтары:

1) 1С неше режимде жҧмыс жасай алады?

2) Атаудың ҧзындығы неше символдан тҧрады?

3) Қҧжаттардың ӛткізілуі дегеніміз не?

4) Қҧжаттың анықтамалықтан айырмашылығы неде?

50

Зертханалық жұмыс №2. Ақпараттық –анықтамалық жүйесі

Мақсаты: Жҧмысқа тҧру ҥшін арналған оңай ақпараттық-анықтамалық

жҥйені қҧру керек.

Жҥйеде жҧмыс берушілер мен жҧмыс іздеушілердің тізімі сақталуы керек.

Әр жҧмыс берушіде бірнеше вакансия болуы мҥмкін. Әр жҧмыс іздеушіде

бірнеше резюме болуы мҥмкін. Жҥйе жҧмыс берушілерге жҧмыскерлерді

таңдауға, ал жҧмыс іздеушілерге жҧмыс орнын табуға мҥмкіндік береді.

Конфигурация объектілері

Конфигурацияда келесі объектілерді қҧру керек:

Объекттер типі Объекттер

Анықтамалықтар

Работодатели

Соискатели

Вакансии

Резюме

Должности

Тізбектеу

ВидОбразования

ГрафикРаботы

Пол

Ӛңдеу ЧисткаБазы

Тізбектеу:

ОқуТҥрі

Среднее

СреднеСпециальное

НезаконченноеВысшее

Высшее

ОқуГрафигі

ПолныйРабочийДень

НеполныйРабочийДень

СвободныйГрафик

Жынысы Мужской

Женский

«Работодатели» анықтамалығы

Берілген анықтамалықта ӛз вакансияларын ҧсынатын фирмалар және жеке

кәсіпкерлер жайында ақпараттар сақталады. «Вакансии» батырмасына басқанда

берілген жҧмыс берушінің ҧсынып отырған вакансия тізімі ашылады.

51

Сурет 24 – «Работодатель» анықтамалығының формасы

Сурет 25 - «Работодатель» анықтамалығының конструкторының формасы

52

«Соискатели» анықтамалығы

Берілген анықтамалықта ӛз резюмелерін ҧсынған жҧмыс іздеушілер туралы

ақпараттар сақталады. «Резюме» батырмасын басқанда берілген жҧмыс

іздеушінің резюме тізімі шығуы керек. Әр жҧмыс іздеушінің бірнеше резюмесі

болуы мҥмкін. Мысалы, жҧмыс іздеуші 1С және Photoshop біледі, бірақ оларды

бір резюмеде кӛрсетуге болмайды. Ӛз-ӛзіңді ӛте нақты жағынан кӛрсету керек,

жҧмыс берушілер барлығын білетін адамдарды жақтырмайды.

Сурет 26 - «Соискатели» анықтамалығының формасы

53

Сурет 27 - «Соискатели» анықтамалығының конструкторының формасы

«Резюме» анықтамалығы

Берілген анықтамалықта жҧмыс іздеушілердің резюмелері сақталады. Әр

жҧмыс іздеушіде бірнеше резюме болуы мҥмкін. «Поиск подходящих

вакансий» батырмасын басқанда бағдарлама вакансиялар тізімін қарап шығып,

берілген резюмеге сай келетін резюмелерді таңдайды.

54

Сурет 28 - «Резюме» анықтамалығының формасы

Сурет 29 - «Резюме» анықтамалығының конструкторының формасы

55

56

«Вакансии» анықтамалығы

Берілген анықтамалықта жҧмыс берушілердің вакансиялары тураы ақпараттар

сақталады. Әр жҧмыс берушіде бірнеше әртҥрлі вакансиялар болуы мҥмкін.

Кейбір жолдарды толтырмауға болады, мысалы, «ГрафикРаботы»,

«Образование», «Пол». Бҧл жҧмыс берушіні мҧндай берілгендер

қызықтырмайды дегенді білдіреді. «Поиск подходящих резюме» батырмасын

басқанда бағдарлама резюме тізімін қарап шығып, берілген вакансияға сай

келетін резюмелерді таңдап алады.

Сурет 30 - «Вакансия» анықтамалығының формасы

Сурет 31 - «Вакансия» анықтамалығының конструкторының формасы

57

58

«Чистка базы» ӛңдеуі

Берілген ӛңдеу орналастыру мерзімі ӛтіп кеткен вакансиялар мен резюмелерді

іздеп тауып, оларды жоюға белгілейді.

Сурет 32 - «Чистка базы» ӛңдеуінің формасы

59

Бақылау сұрақтары:

1) Бҧл жҧмыста қандай анықтамалықтар қолданылады?

2) «Вакансия» анықтамалығының қызметі?

3) «Резюме» анықтамалығында қандай реквизиттер бар?

4) Объект дегеніміз не?

Зертханалық жұмыс №3. Қоймалармен жұмыс жасау жүйесі

Мақсаты: Материалдарды қабылдайтын және жіберетін, сонымен қатар

қалған материалдар бойынша есеп беретін оңай бірнеше складтарға арналған

складтық тіркеу жҥйесін қҧру.

Конфигурация объектілері

Конфигурацияда келесі объектілерді қҧру керек:

Объекттер типі Объекттер

Анықтамалықтар Материалы (количество уровней: 3)

Склады

Қҧжаттар

Приход (реквизиты шапки: Склад,

реквизиты табличной части: Материал, Количество)

Расход (реквизиты шапки: Склад,

реквизиты табличной части: Материал, Количество)

60

При создании документов не забудьте поставить галочку

"Оперативный учет", чтобы данный документ мог делать

движения в регистрах.

Қҧжаттар журналы Складские

Регистрлер ОстаткиМатериалов

Есеп берулер ОстаткиМатериалов

«Приход» құжаты

«Приход» қҧжатының экрандық формасы келесідей болады:

Сурет 33 - «Приход» қҧжатының экрандық формасы

«Расход» құжаты

«Расход» қҧжатының экрандық формасы келесідей болады (тек

атауымен ерекшеленеді):

61

Сурет 34 -«Расход» қҧжатының экрандық формасы

«Остатки материалов» есебі

Диалогтың экрандық формасы келесідегідей болады:

Сурет 35 - «Остатки материалов» есебінің диалогтық экрандық формасы

62

Есеп модулі:

Бақылау сұрақтары:

1) Бҧл жҧмыста қандай қҧжаттар қолданылады?

2) Конфигурацияда қолданылтаны объектілерді ата?

3) Ӛңдеу дегеніміз не?

63

Зертханалық жұмыс №4. Пошталық жүйесі

Мақсаты: Кәсіпорынның локальді желісі ҥшін почталық жҥйе қҧру керек.

Жҥйе хат жіберуге мҥмкіндік беруі қажет және жалпы чат болуы қажет.

Әр қолданушының одан хат алғысы келмейтін оның адамдары болуы мҥмкін.

Хатқа 1С:Кәсіпорын базасының объектілерін, мысалы, товарлар, накладнойлар

және т.б. қосу мҥмкіншілігі болу керек.

Конфигурация объектілері

Конфигурацияда келесі объектілерді қҧру керек:

Объекттер типі Объекттер

Анықтамалықтар Пользователи

Черный список (подчинен спр. Пользователи)

Қҧжаттар Письмо

Сообщение

Журналдар Письма

Чат

Ӛңдеулер ЧисткаБазы

Глобальдік модульдің бағдарламасы:

64

«Пользователи» анықтамалығы

Берілген анықтамалықта конфигурация қолданушылары туралы

ақпараттар болады. Факті бойынша – бҧл почталық қорап тізімі болады. Жҥйеге

кіру кезінде осы анықтамалықта логинді іздеу жҥргізіледі, егер ол табылмаса,

онда анықтамалыққа автоматты тҥрде жаңа қолданушы енгізіледі. Глобальді

айнымалы ТекПользователь жҥйенің жҧмыс басында осы анытамалықтан мән

алады, яғни осы айнымалы бойынша бағдарламаның кез-келген модулінде

конфигурациямен қандай қолданушы жҧмыс жасап жатқанын білуге болады.

65

Сурет 36 – «Пользователи» анықтамалығының формасы

Берілген анықтамалықта келесідей жолдар болады:

Код

Наименование (краткое имя, логин)

ПолноеИмя

Подпись (для подстановки в новые письма)

ЕстьПисьмо (флажок, который показывает, что пришла новая почта)

Сурет 37 – «Пользователи» анықтамалығының кестелік формасы

66

«Черный список» анықтамалығы

Берілген анықтамалықта әр қолданушының олардан хат алғысы келмейтін

адамдар тізімі сақталатын болады. Анықтамалықты ашқанда дәл сол кездегі

қолданушының олардан хат алғысы келмейтін, бағдарламамен жҧмыс істеп

отырған адамдар тізімі болады.

Сурет 38 – «Черный список» анықтамалығының конструкторлық формасы

Анықтамалықта жалғыз «Недруг» жолы бар, оның мәндері «Пользователи»

анықтамалығынан таңдалады.

67

Сурет 39 – «Черный список» анықтамалығының кестелік формасы

«Письмо» құжаты

Берілген қҧжаттың шапкасы мен кестелік бӛлігі болады. Шапкада кім хат

жазды, ол кімге арналған, хаттың темасы, хаттың мәтіні және қажеттілік

жалаушасы орналастырылады. Кестелік бӛлікте хатқа қосымша болады.

Қосымша ретінде кішкене мәтіні бар кез-келген анықтамалық немесе қҧжат

бола алады.

Сурет 40 – «Письмо» анықтамалығының конструкторлық формасы

Берілген почтаның Outlook-тен айырмашылығы, ол хатқа 1С базасының нақты

бір объектісін қоса алады. Яғни, қолданушы мынандай хат жібере алады:

«Света, посмотри, что творится с этой накладной!» және оған накладнойдың

ӛзін қосуына болады.

68

Сурет 41 – «Письмо» анықтамалығының экрандық формасы

Ал «Приложения» салымына тауарлардың ӛзі комментариилермен қосылған.

Сурет 42 – «Письмо» анықтамалығының беттерінің экрандық формасы

Хатты сақтағанда келесі жағдай жҥргізіледі. Адресатта еденицаға

«ЕстьПисьмо» жалауша «Пользователи» анықтамалығына қойылады. Әр

бірнеше секунд сайын жаңа почтаны тексеру жҥргізіледі, егер жалауша

69

қойылса және әлі хабар келмеген жаңа оқылмаған хаттар болса, онда

қолданушыға хат келеді: «Пришла почта! Прочитать?». «ЕстьПисьмо»

жалаушасы алынып тасталады және қолданушыға ескерту келген хаттарда

«БылоОповещено» жалаушасы қойылады. Егер қолданушы «Иә» деп жауап

берсе, онда оның почталық қорабы ашылады («Письма» журналы).

«Письма» журналы

Сурет 43 – «Письма» журналының конструкторлық формасы

Бҧл журнал пошталық қорап ретінде саналады. Журналды ашқан кезде

тек сол уақыттағы қолданушының хаттары ғана шығады. Бҧл қолданушылар

басқа біреудің хаттарын оқымас ҥшін қажет.

70

Сурет 44 – «Письма» журналының пошталық формасы

«Сообщение» құжаты

Сурет 45 – «Сообщение» қҧжатының конструкторлық формасы

71

Берілген қҧжат жалпы чатқа арналған қысқа хабарлама болып табылады.

Қҧжатты сақтағанда ол «Чат» журналында кӛрсетіледі.

Сурет 46 – «Сообщение» қҧжатының формасы

«Чат» журналы

Сурет 47 – «Чат» журналының конструкторлық формасы

Берілген журнал «Сообщение» қҧжаттарын кӛрсетеді және чат секілді

болып келеді. Кез-келген қолданушы жаңа «Сообщение» қҧжатын қҧрастырып

және оны сақтай алады, сонда бірнеше секундтан кейін оны осы журналдағы

басқа да қолданушылар кӛреді. Байланыс орналастырылды.

72

Сурет 48 – «Чат» журналының формасы

«Что мне сказали» батырмасына басқанда, дәл сол кездегі қолданушыға

ғана арналған хабарламалар ғана шығады. «Все сообщения» батырмасы

қайтадан барлық қолданушыларға барлық хабарламаларды кӛрсетеді.

«Чистка базы» тазартқышы

Берілген тазартқыш ескі оқылған хаттарды, хабарламаларды тауып,

оларды жойып жіберуге белгілейді.

73

Сурет 49 –«Чистка базы» формасы

Бақылау сұрақтары:

1) Бҧл жҧмыста қандай қҧжаттар қолданылады?

2) Бҧл жҧмыстың нәтижесі неге әкеледі?

3) Форма дегеніміз не?

4) Секция дегеніміз не?

74

Зертханалық жұмыс №5. Отбасылық шығыстар мен кірістерді

реттеу жүйесі

Мақсаты: Отбасылық шығыстар мен кірістер жҥйесінің тіркеуін қҧру.

Жҥйе отбасының әр мҥшесінің сол уақыттағы қалған ақшасын және

жалпы отбасылық салымдарды кӛрсетуі тиіс. Жҥйе берілген периодта

қатысушылар бойынша группировкамен немесе шығыстар мен кірістер

статьясы бойынша отбасының шығыстары мен кірістерін білуге мҥмкіндік

беруі тиіс.

Конфигурация объектілері

Конфигурацияда келесі объектілерді қҧру қажет:

Объктілер типі Объекттер

Анықтамалықтар

Қатысушылар

Қалталар (қосымша. реквизит Қатысушы)

Кіріс

Шығыс

Қҧжаттар

Кіріс (шапка реквизиттері: Қатысушы, Статья, Қалта, Сомма)

Шығыс (шапка реквизиттері: Қатысушы, Статья, Қалта, Сомма)

Перевод (шапка реквизиттері: ҚалтаҚайдан, ҚалтаҚайда, Сомма)

БастҚалдықЕнгізу

(кесте бӛлімінің реквизиттері: Қалта, Сомма)

Қҧжаттар

журналы БарҚҧжаттар

Регистрлер

Қалта (регистр қалдығы)

Кіріс (айналым регистр)

Шығыс (айналым регистр)

Есеп берулер Қалдық

КірісШығыс

«Қатысушылар» анықтамалығы

Берілген анықтамалықта кіріс пен шығыстар жҥргізілетін және кошелектарға ие

болатын отбасы мҥшелерінің аттары жазылады.

75

Сурет 50 –«Қатысушылар» анықтамалығының формасы

«Қалта» анықтамалығы

Берілген анықтамалықта отбасының ақшалай қаражатының сақталатын

жерлерінің атаулары жазылады.

Сурет 51 –«Қалта» анықтамалығының формасы

76

«Кіріс» анықтамалығы

Берілген анқытамалықта отбасылық ақша қаражаттың кіретін жерлерінің

атаулары жазылады.

Сурет 52 –«Қалта» анықтамалығының формасы

«Кіріс» анықтамалығы

Берілген анықтамалықта отбасылық қаражаттардың жҧмсалатын

бағыттарының атаулары жазылады. Бҧл кӛпдеңгейлік анықтамалық.

Сурет 53 –«Кіріс» анықтамалығының формасы

77

«Бастапқы қалдықтарды енгізу» құжаты

Қҧжаттың экрандық формасы келесідегідей кӛрінеді:

Сурет 53 –«Бастапқы қалдықтарды енгізу» қҧжатының формасы

Ӛткізу модулі:

Процедура ОбработкаПроведения()

ВыбратьСтроки();

Пока ПолучитьСтроку()=1 Цикл

Регистр.Кошельки.Кошелек = Кошелек;

Регистр.Кошельки.Сумма = Сумма;

Регистр.Кошельки.ДвижениеПриходВыполнить();

КонецЦикла;

КонецПроцедуры

78

«Кіріс» құжаты

Қҧжаттың экрандық формасы келесідегідей болып кӛрінеді:

Сурет 54 –«Кіріс» қҧжатының экрандық формасы

Ӛткізу модулі:

Процедура ОбработкаПроведения()

Регистр.Доходы.Участник = Участник;

Регистр.Доходы.Статья = Статья;

Регистр.Доходы.Сумма = Сумма;

Регистр.Доходы.ДвижениеВыполнить();

Регистр.Кошельки.Кошелек = Кошелек;

Регистр.Кошельки.Сумма = Сумма;

Регистр.Кошельки.ДвижениеПриходВыполнить();

КонецПроцедуры

79

«Шығыс» құжаты

Қҧжаттың экрандық формасы келесідегідей болады:

Сурет 55 –«Кіріс» қҧжатының экрандық формасы

Ӛткізу модулі:

Процедура ОбработкаПроведения()

Регистр.Расходы.Участник = Участник;

Регистр.Расходы.Статья = Статья;

Регистр.Расходы.Сумма = -Сумма;

Регистр.Расходы.ДвижениеВыполнить();

Регистр.Кошельки.Кошелек = Кошелек;

Регистр.Кошельки.Сумма = Сумма;

Регистр.Кошельки.ДвижениеРасходВыполнить();

КонецПроцедуры

80

«Аудару» құжаты

Берілген қҧжат бір кошелектің қаржатын екіншісіне тасымалдайды.

Сурет 56 –«Аудару» қҧжатының экрандық формасы

Ӛткізу модулі:

Процедура ОбработкаПроведения()

Регистр.Кошельки.Кошелек = КошелекОткуда;

Регистр.Кошельки.Сумма = Сумма;

Регистр.Кошельки.ДвижениеРасходВыполнить();

Регистр.Кошельки.Кошелек = КошелекКуда;

Регистр.Кошельки.Сумма = Сумма;

Регистр.Кошельки.ДвижениеПриходВыполнить();

КонецПроцедуры

81

«Қалдық» есебі

Есептің диалогінің экрандық формасы келесідей болып кӛрінеді:

Сурет 57 –«Қалдық» есбінің экрандық формасы

Есеп модулі:

Процедура Сформировать()

Запрос = СоздатьОбъект("Запрос");

ТекстЗапроса = "

|Кошелек = Регистр.Кошельки.Кошелек;

|Участник = Регистр.Кошельки.Кошелек.Участник;

|Сумма = Регистр.Кошельки.Сумма;

|Группировка Кошелек;

|Функция СуммаВКошельке = КонОст(Сумма);

|Условие(Кошелек в ВыбрКошелек);

|Условие(Участник в ВыбрУчастник);

|";

Если Запрос.Выполнить(ТекстЗапроса) = 0 Тогда

.......Возврат;

КонецЕсли;

Таб = СоздатьОбъект("Таблица");

Таб.ВывестиСекцию("Все<");

Пока Запрос.Группировка(1) = 1 Цикл

....... Таб.ВывестиСекцию("Кошелек");

КонецЦикла;

82

Таб.ВывестиСекцию("Все>");

Таб.Показать();

КонецПроцедуры

Есептің жҧмыс жасау мысалы келесі формада кӛрсетілген.

Сурет 58 –«Қалдық» есебінің соңғы экрандық формасы

«Кіріс және шығыс» есебі

Есептің диалогінің экрандық формасы келесідегідей болып кӛрінеді:

Сурет 59 –«Кіріс және шығыс» есебінің экрандық формасы

83

Алдымен есептің типі кӛрсетіледі: кіріс немесе шығыс. Содан кейін есеп

қҧрастырылатын уақыт аралығы кӛрсетіледі. Есепте 1 немесе 2 группировканы:

«Участники» немесе «Статьи» кез-келген тәртіпте кӛрсете беруге болады.

Сонымен қатар бір ғана қатысушы немесе статья бойынша таңдау алуға

болады. Есептің модулін «Денежки» конфигурациясында қараңыз.

Бақылау сұрақтары:

1) Бҧл жҧмыста қандай анықтамалықтар қолданылады?

2) Жҧмыстың мақсаты қалай?

3) «Кіріс және шығыс» есебі дегенімізді қалай тҥсінесің?

4) «Кіріс және шығыс» есебінің экрандық формасын

тҥсіндіріңіз?

84

Зертханалық жұмыс №6. Кітапханадағы кітаптарды

есепке алу жүйесі

Мақсаты: Кітапхана ҥшін оқырмандарға кітаптарды беруге мҥмкіндік беретін,

оқырманның қарыздарын қадағалап отыратын және берілген уақыт

аралығындағы орындалған есептерді қҧруға мҥмкіндік беретін есеп жҥйесін

қҧру болып табылады.

Кӛрініп тҧрғандай, конфигурацияда «Книги» анықтамалығы болуы тиіс.

Әр кітаптың ерекше кітапханалық нӛмірі (код) бар. Айта кететін жайт, бір

туындының бірнеше кӛшірмесі болуы мҥмкін.

Кӛрініп тҧрғандай, конфигурацияда «Читатели» анықтамалығы болуы

қажет. Әр оқырманға ерекше нӛмірі бар оқырман билеті беріледі.

Бағдарламада келесі оқиғалар тіркелуі керек:

Кітапханадан кітап оқырманға белгілі бір мерзімге берілуі тиіс;

Кітап берілу мерзімі ҧзартылуы тиіс;

Оқырманның кітапты кітапханаға қайтаруы;

Оқырманның кітапты жоғалтып алуы.

Конфигурацияда әр оқиға ҥшін сәйкесінше қҧжат қарастырылуы қажет.

Кітапхана жҧмысының ережелері келесі:

Оқырман кітапханадан тек белгілі-бір мӛлшердегі кітаптарды ғана

ала алады (кітап мӛлшері кітапхана директорымен бекітіледі);

Оқырман әдетте кітапты бір айға ғана алады, бірақ егер ол алдын-

ала айтатын болса, одан ҧзақ мерзімге алуына болады;

Оқырман кітапты тапсыру мерзімін ҧзарта алады, яғни ол кітапты

бекітілген мерзімнен кейінірек әкелетінін хабарласа;

Кітапты әкелу мерзімі ӛтіп кетсе, оқырман ескерту алады;

Егер оқырманның ескертулері шамадан тыс асып кетсе, ол 1 ай

кітапханамен қолдана алмайды;

Кітапты жоғалтып алған жағдайда, оқырман,а ескертулер санына

қарамастан, 1 ай кітапханаға келуіне тиым салынады;

Бағдарламада белгілі-бір уақыт мерзімінде орындалған іс-әрекетті

кӛрсететін кітапханалық есеп беру мҥмкіншілігі болуы тиіс. Есеп беруді

кӛрсетілген оқырман және/немесе кӛрсетілген кітап бойынша ӛткізуге

мҥмкіншілктері болуы тиіс.

Бағдарламада белгілі-бір оқырманның дәл сол уақыттағы нақты

қарыздарын білуге, яғни оның қолында қандай кітаптар бар және ол оларды

қашан қайтару керектігі жайында ақпарат алуына мҥмкіншілігі болуы қажет.

Конфигурация объектілері

Конфигурацияда келесі объектілерді қҧру қажет:

Объекттер типі Объекттер

Тҧрақтылар МаксКолвоПредупреждений

МаксКолвоКнигНаРуках

85

КолвоДнейБлокировки

КолвоДнейДляВыдачи

Анықтамалықтар

Произведения

Книги (подчинен спр. Произведения)

Оқырмандар

ЖанрыКниг

Авторлары

Тізбектеу СтатусКниги (мәні: Свободна, Выдана, Списана)

ДаНет (значения: Да, Нет)

Қҧжаттар

ВыдачаКниги

ПродлениеКниги

ВозвратКниги

ПотеряКниги

Қҧжаттар

журналы Кітапхана

Есеп берулер БиблиотечнаяВыписка

ДолгиЧитателя

«Произведения» анықтамалығы

«Произведения» анықтамалығының экрандық формасы келесі тҥрде болуы

қажет:

Сурет 60 –«Произведения» анықтамалығының экрандық формасы

86

«Книги» (форма списка) анықтамалығы

«Книги» анықтамалығының экрандық формасы келесі тҥрде болуы қажет:

Сурет 61 –«Произведения» анықтамалығының кестелік формасы

«Выдача книги» құжаты

Қҧжаттың экрандық формасы келесідегідей болады:

Сурет 62 –«Выдача книги» анықтамалығының кестелік формасы

87

Форманың модулін «Мини-библиотека» конфигурациясынан қараңыз.

Ӛткізу модулі:

Процедура ОбработкаПроведения()

СпрКниги = создатьОбъект("Справочник.Книги");

ВыбратьСтроки();

Пока ПолучитьСтроку()=1 Цикл

СпрКниги.НайтиЭлемент(Книга);

СпрКниги.Статус = Перечисление.СтатусКниги.Выдана;

СпрКниги.Читатель = Читатель;

СпрКниги.ДатаВыдачи = ДатаДок;

СпрКниги.СрокВозврата = СрокВозврата;

СпрКниги.Записать();

КонецЦикла;

КонецПроцедуры

«Продление книги» құжаты

Қҧжаттың экрандық формасы келесідегідей болады:

Сурет 63 –«Продление книги» қҧжатының кестелік формасы

Форманың модулін «Мини-библиотека» конфигурациясынан қараңыз.

Ӛткізу модулі:

Процедура ОбработкаПроведения()

СпрКниги = создатьОбъект("Справочник.Книги");

ВыбратьСтроки();

Пока ПолучитьСтроку()=1 Цикл

Если Число(НовыйСрокВозврата)<>0 Тогда

88

СпрКниги.НайтиЭлемент(Книга);

СпрКниги.СрокВозврата = НовыйСрокВозврата;

СпрКниги.Записать();

КонецЕсли;

КонецЦикла;

КонецПроцедуры

«Возврат книги» құжаты Қҧжаттың экрандық формасы келесідегідей болады:

Сурет 64 –«Возврат книги» қҧжатының кестелік формасы

Форманың модулін «Мини-библиотека» конфигурациясынан қараңыз.

Ӛткізу формасы:

Процедура ОбработкаПроведения()

СпрКниги = создатьОбъект("Справочник.Книги");

СпрЧитатели = СоздатьОбъект("Справочник.Читатели");

ВыбратьСтроки();

Пока ПолучитьСтроку()=1 Цикл

СпрКниги.НайтиЭлемент(Книга);

Если СпрКниги.СрокВозврата < ДатаДок Тогда

СпрЧитатели.НайтиЭлемент(Читатель);

СпрЧитатели.КоличествоПредупреждений =

СпрЧитатели.КоличествоПредупреждений + 1;

СпрЧитатели.Записать();

89

Если СпрЧитатели.КоличествоПредупреждений >

Константа.МаксКолвоПредупреждений Тогда

УстановитьРеквизитСправочника(Читатель,

"Блокирован",Перечисление.ДаНет.Да, ДатаДок);

УстановитьРеквизитСправочника(Читатель,

"Блокирован",Перечисление.ДаНет.Нет, ДатаДок +

Константа.КолвоДнейБлокировки);

КонецЕсли;

КонецЕсли;

СпрКниги.Статус = Перечисление.СтатусКниги.Свободна;

СпрКниги.Читатель = 0;

СпрКниги.ДатаВыдачи = 0;

СпрКниги.СрокВозврата = 0;

СпрКниги.Записать();

КонецЦикла;

КонецПроцедуры

«Потеря книги» құжаты

Қҧжаттың экрандық формасы келесідегідей болады:

Сурет 65 –«Потеря книги» қҧжатының экрандық формасы

Форманың модулін «Мини-библиотека» конфигурациясынан қараңыз.

Ӛткізу модулі:

Процедура ОбработкаПроведения()

90

СпрКниги = создатьОбъект("Справочник.Книги");

ВыбратьСтроки();

Пока ПолучитьСтроку()=1 Цикл

СпрКниги.НайтиЭлемент(Книга);

СпрКниги.Статус = Перечисление.СтатусКниги.Списана;

СпрКниги.Читатель = 0;

СпрКниги.ДатаВыдачи = 0;

СпрКниги.СрокВозврата = 0;

СпрКниги.Записать();

КонецЦикла;

УстановитьРеквизитСправочника(Читатель, "Блокирован",

Перечисление.ДаНет.Да, ДатаДок);

УстановитьРеквизитСправочника(Читатель, "Блокирован",

Перечисление.ДаНет.Нет, ДатаДок + Константа.КолвоДнейБлокировки);

КонецПроцедуры

«Библиотечная выписка» есебі

Есеп диалогінің экрандық формасы келесідей болады:

Сурет 66 –«Библиотечная выписка» қҧжатының экрандық формасы

91

Есептің жҧмыс жасау мысалы:

Сурет 67 –«Библиотечная выписка» қҧжатының соңғы экрандық формасы

Форманың модулін «Мини-библиотека» конфигурациясынан қараңыз.

«Долги читателя» есебі

Есеп диалогінің экрандық формасы келесідей болады:

Сурет 68 –«Долги читателя» есебінің формасы

92

Есеп жҧмысының мысалы:

Сурет 69 –«Долги читателя» есебінің соңғы экрандық формасы

Форманың модулін «Мини-библиотека» конфигурациясынан қараңыз.

Ӛткізу формасы:

Процедура ОбработкаПроведения()

СпрКниги = создатьОбъект("Справочник.Книги");

СпрЧитатели = СоздатьОбъект("Справочник.Читатели");

ВыбратьСтроки();

Пока ПолучитьСтроку()=1 Цикл

СпрКниги.НайтиЭлемент(Книга);

Тапсырмалар

Сіздерге ӛз беттеріңізше келесі қосымша функцияларды іске

асыруларыңыз ҧсынылады:

Керек кітапты аты, авторы, жанры және басқа да белгілі белгілері

бойынша іздеуді;

93

Штрих-кодтау технологиясы. Әр оқырманға және әр кітапқа ерекше

штирх код беріледі. Экрандық формаларда оқырманды таңдау штрих-

кодты оқу жолымен жҥргізіледі, бағдарлама оқырманды немесе кітапты

штрих-коды арқылы іздеп табуы қажет.

Ақшалай есеп. Әр кітаптың белгілі қҧндылығы бар және кітапхана

коммерциялық деп есептейік. Кҥн сайын оқырман алған кітап директор

орнатқан бағамен сәйкетелген бағамен тӛленуі керек. Кітапты жоғалтқан

жағдайда оқырман штраф тӛлеуі қажет.

Қҧжаттарды қабылдамау. Қҧжаттарды ӛткізуді терістеу кезінде, ол

жҥйеде жасаған барлы ӛзгертулер де терістетілуі қажет.

Мҥмкін сіз тіркеуді тек анықтамалық пен қҧжаттарда ғана емес,

регистрде де іске асырғыңыз келетін шығар;

Кәдімгі кітапхананың жҧмысы ҥшін қажет деп ойлайтын басқа да

қосымща функцияларды да қосуыңызға болады.

Бақылау сұрақтары:

1) Бҧл жҧмыста қандай анықтамалықтар қолданылады?

2) Қҧжат дегеніміз не?

3) Регистр дегеніміз не?

94

Зертханалық жұмыс №7. Дүкен жүйесі

Мақсаты: Ҥйге алып келетін дҥкен ҥшін оңай тіркеу жҥйесін қҧру керек.

Жҥйе тауар қалдықтарын есептеуі қажет, клиент тапсырысын қабылдап

және тасушылар ҥшін жол парақтарын қҧрастыру.

Конфигурация объектілері

Конфигурацияда келесі объектілерді қҧру қажет:

Объекттер типі Объекттер

Анықтамалықтар

Клиенты

Товары

Курьеры

Районы

Қҧжаттар

ПриходТовара

Заказ

СнятиеЗаказа

ПутевойЛист

ОтчетКурьера

Регистрлер

Регистр Измерения Ресурсы

Остатки (регистр

остатков) Товар Количество

Заказы (регистр

остатков)

Товар

Клиент

Заказ

Цена

ДатаДоставки

Количество

Сумма

Доставка

(регистр

остатков)

(хранит

доставляемые в

данный момент

товары)

Товар

Клиент

Заказ

Цена

ДатаДоставки

Количество

Сумма

Доходы

(оборотный

регистр)

Товар

Клиент Доход

Есеп берулер Товары

Сводная таблица

95

Анықтамалықтар

Дҥкеннің тапсырыс қабылдайтын аумағы райондарға бӛлінеді. Клиентті

тіркеу кезінде оның аты кӛрсетіледі / ФИО, адрес, телефон және район.

«Курьеры» анықтамалығында тасушылардың аты-жӛндері тізбектелген немесе

сатып алушыларға тауарларын тасудағы мобильдік отрядтардың аттары

тізбектелген. «Товары» анықтамалығы иерархиялық болып табылады және 3

деңгейден тҧрады, яғни тауарлар топқа біріктірілуі мҥмкін. Тауардың

клиенттерге сатылатын бағалары кӛрсетіледі.

Тауар кірісі

Қҧжаттың экрандық формасы келесідегідей болып кӛрінеді:

Сурет 70 –«Тауар кірісі» қҧжатының экрандық формасы

Қҧжатты ӛткізу барысында «Остатки» регистрінде қозғалыс жҥргізіледі:

Процедура ОбработкаПроведения()

ВыбратьСтроки();

Пока ПолучитьСтроку()=1 Цикл

Регистр.Остатки.Товар = Товар;

Регистр.Остатки.Количество = Количество;

Регистр.Остатки.ДвижениеПриходВыполнить();

КонецЦикла;

КонецПроцедуры

96

Тапсырыс құжаты

Қҧжаттың экрандық формасы келесідегідей болып кӛрінеді:

Сурет 71 –«Тапсырыс» қҧжатының экрандық формасы

Қҧжатты ӛткізу барысында «Заказы» регистрінде қозғалыс жҥргізіледі:

Процедура ОбработкаПроведения()

ВыбратьСтроки();

Пока ПолучитьСтроку()=1 Цикл

Регистр.Заказы.Товар = Товар;

Регистр.Заказы.Клиент = Клиент;

Регистр.Заказы.ДатаДоставки = ДатаДоставки;

Регистр.Заказы.Заказ = ТекущийДокумент();

Регистр.Заказы.Цена = Цена;

Регистр.Заказы.Количество = Количество;

Регистр.Заказы.Сумма = Сумма;

Регистр.Заказы.ДвижениеПриходВыполнить();

КонецЦикла;

КонецПроцедуры

97

Тапсырысты алып тастау құжаты

Қҧжат алдында жасалған тапсырысты алып тастау ҥшін жасалынған.

Алдында тапсырыс жасалған тауар мӛлшерін азайтуға болады. Қҧжаттың

экрандық формасы келесідей болады:

Сурет 72 –«Тапсырысты алып тастау» қҧжатының экрандық формасы

Қолданушы клиентті кӛрсетеді, бірақ мҧндайда берілген клиент бойынша

алдындағы тапсырыстар қҧжаттың кестелік бӛлімінде автоматты тҥрде

толтырыла береді. Қолданушы қажет тауар мӛлшерін «Снять» бағанасында

кӛрсете береді.

Қҧжатты ӛткізу барысында «Заказы» регистрінде қозғалыс жҥргізіледі:

Процедура ОбработкаПроведения()

ВыбратьСтроки();

Пока ПолучитьСтроку()=1 Цикл

Если Количество > 0 Тогда

Регистр.Заказы.Товар = Товар;

Регистр.Заказы.Клиент = Клиент;

Регистр.Заказы.ДатаДоставки = ДатаДоставки;

Регистр.Заказы.Заказ = Заказ;

Регистр.Заказы.Цена = Цена;

Регистр.Заказы.Количество = Количество;

Регистр.Заказы.Сумма = Сумма;

Регистр.Заказы.ДвижениеРасходВыполнить();

КонецЕсли;

КонецЦикла;

98

КонецПроцедуры

Жол парағы құжаты

Берілген қҧжат сатып алушыға тауарды жеткізіп салатын тасушыға

тапсырма болып табылады. Қҧжаттың экрандық формасы келесідегідей

болады:

Сурет 73 –«Жол парағы» қҧжатының экрандық формасы

Алдымен қолданушы районды кӛрсетеді, мҧндайда кестелік бӛлігі

автоматты тҥрде толтырылады – жол парағы дайындалады. Бағдарлама

берілген район бойынша жасалған барлық тапсырыс мерзімі сәйкес келетін

немесе ол мерзімнен кешігіп қалып қойған тапсырыстарды қарастырады.

Қолданушы жеткізілетін мӛлшерді «Доставить» бағанасында тауардың складта

жоқтығымен немесе тауардың бір тасымалдаушыға ауыр екендігімен

байланысты дҧрыстай алады.

Осыдан кейін жол парағы басып шығарылады да ӛткізіледі. Басып шығарылған

жол парағы келесідей болады:

99

Сурет 74 –«Жол парағы» қҧжатының соңғы экрандық формасы

Қҧжатты ӛткізу барысында «Остатки и Доставка» регистрінде қозғалыс

жҥргізіледі:

Процедура ОбработкаПроведения()

ВыбратьСтроки();

Пока ПолучитьСтроку()=1 Цикл

//доставляемые товары

Регистр.Доставка.Товар = Товар;

Регистр.Доставка.Клиент = Клиент;

Регистр.Доставка.Заказ = Заказ;

Регистр.Доставка.Цена = Цена;

Регистр.Доставка.ДатаДоставки = ДатаДоставки;

Регистр.Доставка.Количество = Количество;

Регистр.Доставка.Сумма = Сумма;

Регистр.Доставка.ДвижениеПриходВыполнить();

//уменьшаются остатки по данному товару

Регистр.Остатки.Товар = Товар;

Регистр.Остатки.Количество = Количество;

Регистр.Остатки.ДвижениеРасходВыполнить();

КонецЦикла;

КонецПроцедуры

100

Тасушы есебі

Берілген қҧжат тасушының жол парағы бойынша жҥрген жол нәтижесін

кӛрсетеді. Жеткізілген тауарлар мӛлшері белгіленеді. Қҧжаттың экрандық

формасы келесідей болады:

Сурет 75 –«Тасушы» қҧжатының экрандық формасы

Қолданушы тасушы есеп беретін жол парағын кӛрсетеді. Мҧндайда қҧжаттың

кестелік бӛлігі автоматты тҥрде толтырылады. Қолданушы «Доставлено»

бағанасын жеткізіліп салынған тауарлар мӛлшерімен толытырып дҧрыстай

алады. «Недоставленные товары возвращены на склад» деген жерде жалауша

қойылса, онда тауарлар «Доставка» регистрінен «Остатки» регистріне ауысады,

яғни тасушы бізге ештеңе қарыз емес.

Қҧжатты ӛткізу барысында регистрлерде қосғалыстар жҥргізіледі:

Процедура ОбработкаПроведения()

ВыбратьСтроки();

Пока ПолучитьСтроку()=1 Цикл

Если Доставлено > 0 Тогда

Регистр.Доставка.Товар = Товар;

Регистр.Доставка.Клиент = Клиент;

Регистр.Доставка.Цена = Цена;

Регистр.Доставка.Заказ = Заказ;

Регистр.Доставка.ДатаДоставки = ДатаДоставки;

Регистр.Доставка.Количество = Доставлено;

Регистр.Доставка.Сумма = Сумма;

Регистр.Доставка.ДвижениеРасходВыполнить();

101

Регистр.Заказы.Товар = Товар;

Регистр.Заказы.Клиент = Клиент;

Регистр.Заказы.ДатаДоставки = ДатаДоставки;

Регистр.Заказы.Цена = Цена;

Регистр.Заказы.Заказ = Заказ;

Регистр.Заказы.Количество = Доставлено;

Регистр.Заказы.Сумма = Сумма;

Регистр.Заказы.ДвижениеРасходВыполнить();

Регистр.Доходы.Товар = Товар;

Регистр.Доходы.Клиент = Клиент;

Регистр.Доходы.Доход = Сумма;

Регистр.Доходы.ДвижениеВыполнить();

КонецЕсли;

Если Фл_ВозвратОстатков=1 Тогда

Если Доставлено < Заказано Тогда

Регистр.Доставка.Товар = Товар;

Регистр.Доставка.Клиент = Клиент;

Регистр.Доставка.Цена = Цена;

Регистр.Доставка.Заказ = Заказ;

Регистр.Доставка.ДатаДоставки = ДатаДоставки;

Регистр.Доставка.Количество = Доставлено;

Регистр.Доставка.Сумма = Сумма;

Регистр.Доставка.ДвижениеРасходВыполнить();

Регистр.Остатки.Товар = Товар;

Регистр.Остатки.Количество = Заказано - Доставлено;

Регистр.Остатки.ДвижениеПриходВыполнить();

КонецЕсли;

КонецЕсли;

КонецЦикла;

КонецПроцедуры

102

«Тауарлар» есебі

Берілген есеп сол уақыттағы тауарлар бойынша суретті кӛрсетеді және

кӛрсетілген болашақтағы уақыт мерзіміне жетіспейтін тауарларды бағалайды.

Есеп диалогінің экрандық формасы келесідей болады:

Сурет 76 –«Тауарлар» қҧжатының экрандық формасы

Қолданушы белгілі-бір тауарлар тобын таңдауды шектеуі мҥмкін. Сонымен

қатар, қолданушы тапсырыстар есепке алынатын уақыт аралығын кҥнмен

кӛрсете алады. Бҧл жеткіліксіз тауарларды алдын-ала біліп отыруға және

тапсырысты жеткізудің тоқтатылып қалмауын қадағалайды. Есеп жҧмысының

мысалы тӛменде келтірілген:

Сурет 77 –«Тауарлар» қҧжатының соңғы экрандық формасы

Жетіспеушілік келесі формуламен анықталады:

Дефицит = (Заказано - Доставляется) - Остаток;

Бақылау сұрақтары:

1) Бҧл жҧмыста қандай анықтамалықтар қолданылады?

2) Жҧмыста қандай регистрлер қолданылды?

3) Экрандық форма дегенімізді қалай тҥсінесің?

103

Тесттік тапсырмалары

1С:Кәсіпорын жүйесінің негізгі мүмкіндіктері

тақырыбы бойынша тестілеу

1.1С: Кәсіпорын жҥйесі бухгалтерлік есептің неше бӛлігінде қолданылады: …?

A) 11

B) 12

C) 10

D) 14

E) 13

2.Еңбекақы бойынша есеп айырысу қандай есепке жатады…?

A) бухгалтерлік

B) жедел

C) есептеу

D) біреуі де дҧрыс емес

E) барлығы да дҧрыс

3. Бағдарламаға ақпараттарды енгізу неше режимнен тҧрады…?

A) 2

B) 3

C) 4

D) А және С

E) А және В

4. 1С: Кәсіпорын бағдарламасы қалай жҧмыс жасайды?

A) жеке немесе желі

B) тек қана жеке

C) тек қана желі

D) база арқылы

E) барлығы да дҧрыс

5. Жоспарланған шоттардың әр жолы неден тҧрады…?

A) формадан

B) ҧяшықтан

C) жолдан

D) кестеден

E) бағаннан

6. Мәліметтерді енгізу ҥшін қандай объект қолданылады ?

A) операциялар

B) қҧжаттар

C) тҧрақтылар

104

D) анықтамалықтар

E) біреуі де дҧрыс емес

7. Кәсіпорында болып жатқан кез-келген жағдайды кӛрсету ҥшін қандай объект

қолданылады…?

A) анықтамалықтар

B) қҧжаттар

C) есеп берулер

D) ӛңдеулер

E) проводкалар

8. Әр тҥрлі объектілермен бір уақытта жҧмыс істеу ҥшін қолайлы немен

қамтамасыз етілген…?

A) батырмамен

B) менюмен

C) интерфейспен

D) формамен

E) модульмен

9. Бухгалтерлік бағдарламаны жҧмысқа дайындаудың ең бірінші жауапты және

кӛлемді кезегіне жатады?

A) тҧрақты және шартты тҧрақты деректерді компьютерге енгізу

B) шартты тҧрақты деректерді компьютерге енгізу

C) тҧрақты деректерді компьютерге енгізу

D) барлық жауаптары да дҧрыс

E) барлығы да дҧрыс емес

10. Тҧрақты мәліметтер жиынтығын тізбектеу ҥшін қандай объект

қолданылады…?

A) анықтамалықтар

B) тҧрақтылар

C) тізбектеу

D) қҧжаттар

E) есеп берулер

Экономикада ақпараттық жүйелерді жобалау

тақырыбы бойынша тестілеу

1. Жобалау процессінде алынған қҧжат …?

A) жобалау

B) жабдықтау

C) жақындау

D) қҧжаттау

E) қамту

105

2. Экономикалық жҥйелерді жобалау мен функционалдануы ААЖ

қҧрастырудың жҥйелі қандай принциптеріне негізделеді…?

A) программалық

B) ақпараттық

C) техникалық

D) біреуі де дҧрыс емес

E) барлығы да дҧрыс

3. Жеке принципінің орындалуы неге байланысты…?

A) техникалық қамтуға

B) экономикалық қамтуға

C) ақпараттық қамтуға

D) А және С

E) А және В

4. АЖ жобалау әдістемесінде базалық ҧғымдарының бірі?

A) ақпараттық қамтудың ӛмірлік цикл ҧғымы

B) техникалық қамтудың ӛмірлік цикл ҧғымы

C) ӛмірлік цикл ҧғымы

D) программалық қамтудың ӛмірлік цикл ҧғымы

E) барлығы да дҧрыс

5. Қазіргі уақытында қанша негізгі ӚЦ моделі кең таратылуда …?

A) 4

B) 8

C) 2

D) 6

E) 3

6. Процесстерді және оларды орындауына қажет ақпараттың толық зерттеуін

қарастырады?

A) талдау

B) алдын ала зерттеу

C) жобалау

D) жҥйені іске қосу

E) ӛндірістік эксплуатацияға тапсыру

7. Жобалаудың негізгі кезеңдері нешеге бӛлінеді…?

A) 2

B) 4

C) 6

D) 8

E) 10

106

8. Алдын ала зерттеу кезеңі нешеге бӛлінеді…?

A) 4

B) 6

C) 2

D) 5

E) 3

9. Қазіргі кезде практикада экономикалық ақпараттық жҥйелерді жобалауын

ҧйымдастыруында неше жолын шығарады?

A) 4

B) 8

C) 6

D) 2

E) 10

10. Жобалаудың рационалды жолдарын іздеу қанша бағыты бойынша

жҥргізіледі …?

A) 2

B) 4

C) 3

D) 5

E) 6

Операциялар журналы. Модульдер түсініктемесі

тақырыбы бойынша тестілеу

1. Керекті журнал қандай командалар арқылы ашылады …?

A) Меню -> Журналы

B) Меню -> Операции

C) Меню -> Отчеты

D) Меню -> Справочники

E) Меню -> Константы

2. Дата нені белгілейді…?

A) Шаруашылық операцияның ӛткізу уақытын

B) Шотты және дебеттің субшоттарының кодтарын

C) Шотты және кредиттарының субшоттарының кодтарын

D) Шоттардың соммасын белгілейді

E) Шоттар енгізілген орынның номерін

3. Дебет нені белгілейді …?

A) Шаруашылық операцияның ӛткізу уақытын

B) Шотты және дебеттің субшоттарының кодтарын

107

C) Шотты және кредиттарының субшоттарының кодтарын

D) Шоттардың соммасын белгілейді

E) Шоттар енгізілген орынның номерін

4. Кредит нені белгілейді?

A) Шаруашылық операцияның ӛткізу уақытын

B) Шотты және дебеттің субшоттарының кодтарын

C) Шотты және кредиттарының субшоттарының кодтарын

D) Шоттардың соммасын белгілейді

E) Шоттар енгізілген орынның номерін

5. Сумма нені белгілейді…?

A) Шаруашылық операцияның ӛткізу уақытын

B) Шотты және дебеттің субшоттарының кодтарын

C) Шотты және кредиттарының субшоттарының кодтарын

D) Шоттардың соммасын белгілейді

E) Шоттар енгізілген орынның номерін

6. N нені белгілейді...?

A) Шаруашылық операцияның ӛткізу уақытын

B) Шотты және дебеттің субшоттарының кодтарын

C) Шотты және кредиттарының субшоттарының кодтарын

D) Шоттардың соммасын белгілейді

E) Шоттар енгізілген орынның номерін

7. Конструкторлар қызметіне байланысты бірнеше тҥрге бӛлінеді. Соның

ішіндегі шығару конструкторы не ҥшін қолданылады…?

A) Анықтамалардың, қҧжаттардың, журнал қҧжаттарының басу формасын

шығару ҥшін

B) Мета берілгендердің объектілерінің басу формасының шаблонын автоматты

тҥрде жасау ҥшін

C) Есеп беруді автоматты тҥрде шығару ҥшін

D) 1С Кәсіпорын жҥйесінің модульдерді ӛңдеуді жеңілдету ҥшін

E) Барлық жауап дҧрыс

8. Конструкторлар қызметіне байланысты бірнеше тҥрге бӛлінеді. Соның

ішіндегі есеп беру макетін тағайындау конструкторы не ҥшін қолданылады…?

A) Анықтамалардың, қҧжаттардың, журнал қҧжаттарының басу формасын

шығару ҥшін

B) Мета берілгендердің объектілерінің басу формасының шаблонын автоматты

тҥрде жасау ҥшін

C) Есеп беруді автоматты тҥрде шығару ҥшін

D) 1С Кәсіпорын жҥйесінің модульдерді ӛңдеуді жеңілдету ҥшін

E) Барлық жауап дҧрыс

108

9. Конструкторлар қызметіне байланысты бірнеше тҥрге бӛлінеді. Соның

ішіндегі бухгалтерлік сҧраныс тағайындау конструкторы не ҥшін

қолданылады...?

A) Анықтамалардың, қҧжаттардың, журнал қҧжаттарының басу формасын

шығару ҥшін

B) Мета берілгендердің объектілерінің басу формасының шаблонын автоматты

тҥрде жасау ҥшін

C) Есеп беруді автоматты тҥрде шығару ҥшін

D) барлық жауаптары да дҧрыс

E) 1С Кәсіпорын жҥйесінің модульдерді ӛңдеуді жеңілдету ҥшін

10. Конструкторлар қызметіне байланысты бірнеше тҥрге бӛлінеді. Соның

ішіндегі сҧраныстар конструкторлары не ҥшін қолданылады …?

A) Анықтамалардың, қҧжаттардың, журнал қҧжаттарының басу формасын

шығару ҥшін

B) Мета берілгендердің объектілерінің басу формасының шаблонын автоматты

тҥрде жасау ҥшін

C) Есеп беруді автоматты тҥрде шығару ҥшін

D) барлық жауаптары да дҧрыс

E) 1С Кәсіпорын жҥйесінің модульдерді ӛңдеуді жеңілдету ҥшін

Тауарлы - материалдық қорлардың есебі

тақырыбы бойынша тестілеу

1. Материалдарды есептеудiң негiзгi мiндеттерiне не жатады…?

A) Дайындалған, келiп тҥскен және ӛндiрiске немесе сыртқа босатылған

материалдарды уақытында есептеп, кiрiске алу немесе есептен шығару

B) Материалдардың қоймада және тасымалдау кезiнде тҥгел сақталуын

бақылау

C) Материалдық қорлар қалдығының белгiленген мӛлшерден артып немесе

тӛмендеп кетпеуiн бақылау

D) Материалдардың ӛндiрiсте ҧтымды пайдалануын бақылау

E) Барлық жауап дҧрыс

2. Материалдардың есебiн дҧрыс және ҧтымды ҧйымдастыру ҥшiн не қажет...?

A) материалдардың бiрiңғай номенклатурасы мен жоспарлы есеп айырысу

бағасын белгiлеу

B) қҧжат айналымының дәл жҥйесiн белгiлеу және материалдарды есепке алу

мен есептен шығару операцияларының тәртiбiн сақтау

C) бiрiңғайланған алғашқы есеп қҧжаттары нысандарының тҥрлерiн белгiлеу

және олармен ҧйымның барлық бӛлiмдерiн қамтамасыз ету

D) A) және B)

E) барлығы да дҧрыс

109

3. Ӛздерінің ӛзгешеліктері мен ӛнім дайындауда атқаратын міндеттеріне қарай

материалдар бӛлінеді:

A) шикізат

B) негізгі материал

C) кӛмекші материал

D) жартылай фабрикат

E) Барлық жауап дҧрыс

4. Ҧйымның бухгалтерлік есепшоттар кестесінің арнайы бӛлімінде «Қорлар»

есебі мына аналитикалық шоттарда жҥргізіледі:

A) шикізат пен материалдар, сатылып алынған жартылай фабрикаттар

B) отындар, ыдыс және ыдыстық материалдар

C) қосалқы бӛлшектер, басқадай материалдар

D) A) және B)

E) барлығы да дҧрыс

5. Материалдардың бухгалтериядағы талдамалық есебi қандай ӛлшемде

жҥргізіледі…?

A) сандық және ақшалай

B) сандық

C) ақшалай

D) A) және B)

E) барлығы да дҧрыс

6. Қазақстан Республикасында осы кҥнгi қолданылып жҥрген ереже бойынша

кәсiпорындар қанша рет ӛздерiнiң меншiгiндегi материалдық қорларына

тҥгендеу жҧмысын жҥргiзу керек...?

A) жылына кем дегенде 1 рет

B) екі жылда кем дегенде 1 рет

C) жылына кем дегенде 2 рет

D) жылына кем дегенде 4 рет

E) жылына кем дегенде 6 рет

7. Тҥгендеу дегеніміз не…?

A) барлық материалдардың әрқайсысын бiртiндеп санап шығу

B) материалдардың нақтылы қалдығын бухгалтерлiк баланстағы қалдығымен

салыстыру

C) барлық материалдардың әрқайсысын бiртiндеп санап шығып, одан кейiн

материалдардың нақтылы қалдығын бухгалтерлiк

баланстағы қалдығымен салыстыру

D) A) және B)

E) барлығы да дҧрыс

110

8. Материалдардың тҥгел сақталуын қамтамасыз етудiң басты қҧралы болып не

табылады…?

A) тҥгендеу жҧмысы

B) реттеу

C) санау

D) A) және B)

E) барлығы да дҧрыс

9. Салыстыру тiзiмдемесiнде артық немесе кем шыққан материалдық

қҧндылықтар қандай бағамен кӛрсетіледі...?

A) бӛлшек сауда бағасымен

B) бухгалтерлiк есеп бағасымен

C) санау бағасымен

D) барлық жауаптары да дҧрыс

E) барлығы да дҧрыс емес

10. Кем шыққан және бҥлiнген материалдардың қҧны қандай бағамен

ӛндіріледі...?

A) бӛлшек сауда бағасымен

B) бухгалтерлiк есеп бағасымен

C) санау бағасымен

D) барлық жауаптары да дҧрыс

E) барлығы да дҧрыс емес

Анықтамалықтар

тақырыбы бойынша тестілеу

1. Анықтамалықпен жҧмыс неше режимде жҥреді…?

A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

E) Дҧрыс жауап жоқ

2. Анықтамалықпен жҧмыс қандай режимдерде жҥреді...?

A) анықтамалықпен элементті таңдау

B) анықтамалықтағы элементтерді тҥзету және қарап шығу

C) анықтамалықпен элементті таңдау және анықтамалықтағы элементтерді

тҥзету және қарап шығу

D) A) және С)

E) Дҧрыс жауап жоқ

3. Анықтамылықтағы жолдың неше тҥрі болуы мҥмкін?

111

A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

E) Дҧрыс жауап жоқ

4. Анықтамылықтағы жолдың тҥрлерін ата

A) анықтамалықтың элементі

B) анықтамалық тобының атауы

C) анықтамалықтың элементі және анықтамалық тобының атауы

D) A) және С)

E) Дҧрыс жауап жоқ

5. Анықтамалықтағы топты ашу келесі тәсілдердің қайсысымен орындалуы

мҥмкін?

A) тӛмендегі кӛрсетілгендердің барлығы дҧрыс

B) курсорды керекті топ атауына қойып Ctrl + басу

C) Курсорды керекті топ атауына қойып программаның басты менюдегі

«Әрекет» пунктінің «Келесі деңгей» командасын таңдау

D) Дҧрыс жауап жоқ

E) кестедегі керекті топ атауының таңбасына маустың кӛмегімен екі рет басу

6. Анықтамалықта реттеуді қандай деретемелер арқылы жҥргізуге болады?

A) код

B) элементтердщің атауы

C) кез келген деректеме

D) Жоғарыда аталғандардың барлығы дҧрыс

E) Дҧрыс жауап жоқ

7. Реттеуді мәзірдегі қандай элементтерді таңдау арқылы орындауға болады?

A) «Журналдар» - > «Реттеу»

B) «Қҧжаттар» - > «Реттеу»

C) «Әрекет» - > «Реттеу»

D) Жоғарыда аталғандардың барлығы дҧрыс

E) Дҧрыс жауап жоқ

8. Реттеуді жылдамдату ҥшін қандай батырманы қолданамыз?

A) Shift

B) Delete

C) Caps Lock

D) Ctrl

E) Дҧрыс жауап жоқ

112

9. Анықтамалыққа жаңа элемент жҥргізу ҥшін келесі амалдардың қайсысын

орындаймыз?

A) анықтамалық тезесіндегі қҧралдар тақтасынан кнопкасын таңдаймыз

B) Ins пернесін басамыз

C) программаның басты менюіндегі «Әрекет» пунктіндегі «Жаңа» командасын

таңдаймыз

D) Жоғарыда аталғандардың барлығы дҧрыс

E) Дҧрыс жауап жоқ

10. Жаңа жол енгізу ҥшін келесі әрекеттердің қайсысын орындау қажет?

A) Ins пернесін басу

B) басты менюдің Әрекет пунктінің Жаңа жол командасын таңдау

C) Ins пернесін басу немесе басты менюдің Әрекет пунктінің Жаңа жол

командасын таңдау

D) A) және С)

E) Дҧрыс жауап жоқ

Табыстар мен шығындардың танылуы

тақырыбы бойынша тестілеу 1. Табыс қайдан алынады…?

A) дайын ӛнімдерден

B) сатып алынған тауарлардан

C) кӛрсеткен қызметтерден

D) Дҧрыс жауап жоқ

E) Жоғарыда аталғандардың барлығы дҧрыс

2. Кӛрсеткен қызметте және орындалған жҧмыстан алынған табыстар, мына

жағдайларда қоспағанда, тауарды сатқаннан алынатын табыс ретінде танылады:

A) есеп беру кҥніне мәміленің аяқталу кезенін ҥлкен деңгейдегі дәлдікпен

анықталса

B) мәмілені жҥргізу кезінде жҧмсалған шығыстары да, мәмілені аяқтаушы ҥшін

қажет шығыстары да ҥлкен деңгейдегі дәлдікпен бағаланса

C) А) және в

D) Дҧрыс жауап жоқ

E) Жоғарыда аталғандардың барлығы дҧрыс

3. Мәміленің сипатына қарап оның аяқталу кезеңін анықтаған кезде мына

әдістердің бірін пайдаланады:

A) белгілі бір кҥнге жалпы мәміле бойынша жасалған шығыстардың пайыздық

қатынасы

B) белгілі бір кҥнге жалпы мәміле бойынша орындалған қызметтің пайыздық

қатынасы

C) орындалған жҧмысты талдау

113

D) Жоғарыда аталғандардың барлығы дҧрыс

E) Барлық жауап дҧрыс

4. Негізгі қызметтерден тҥскен табыстардың есебі қандай шоттарда

ҧйымдастырылады?

A) «Тауарды сатқаннан тҥскен табыстар» шоттарында

B) «Шығындар» шоттарында

C) «Негізгі қызметтен тҥскен табыстар» шоттарында

D) Жоғарыда аталғандардың барлығы дҧрыс

E) Дҧрыс жауап жоқ

5. Субъекті қаржылық есеп берген тҥсіндірме жазбасын бірге тапсырады, онда

мыналардың қайсысы кӛрсетіледі?

A) кӛрсетілген қызметтен тҥсетін табыстарды анықтаудың жолдары

B) дивиденттер

C) роялти, пайыздан алынатын табыс

D) Жоғарыда аталғандардың барлығы дҧрыс

E) Барлық жауап дҧрыс емес

6. Сатылатын тауарлардың, жҧмыстардың және қызметтердің ӛзіндік қҧнын

қандай шот есепке алады?

A) «Тауарды сатқаннан тҥскен табыстар»

B) «Сатылған тауарлардың (жҧмыстардың, қызметтердің) ӛзіндік қҧны»

C) «Негізгі қызметтен тҥскен табыстар» шоттарында

D) Жоғарыда аталғандардың барлығы дҧрыс

E) Дҧрыс жауап жоқ

7. Кезең шығыстарына не жатады?

A) жалпы және әкімшілік шығыстар

B) пайыз бойынша шығыстар

C) тауарлы –материалдық запастарды сату бойынша шығыстар

D) Жоғарыда аталғандардың барлығы дҧрыс

E) Дҧрыс жауап жоқ

8. Жалпы және әкімшілік шығыстарды қалай таниды?

A) шығыстың бҧл тҥріне бҥкіл және ӛндірістік-шаруашылық қызметін басқару

байланысты кезеңдік шығыстар жатады

B) шығыстың бҧл тҥріне банк несиесі және жабдықтардың берген несиесі

бойынша, мҥлікті жалға беру бойынша тӛленетін пайыздар жатады

C) шығыстың бҧл тҥріне несие алушының ақша капиталын несиеге алғаны ҥшін

несие берушіге тӛленетін табыстың бір бӛлігі жатады

D) Жоғарыда аталғандардың барлығы дҧрыс

E) Дҧрыс жауап жоқ

114

9. Пайыз бойынша шығыстарды қалай таниды?

A) шығыстың бҧл тҥріне бҥкіл және ӛндірістік-шаруашылық қызметін басқару

байланысты кезеңдік шығыстар жатады

B) шығыстың бҧл тҥріне банк несиесі және жабдықтардың берген несиесі

бойынша, мҥлікті жалға беру бойынша тӛленетін пайыздар жатады

C) шығыстың бҧл тҥріне несие алушының ақша капиталын несиеге алғаны ҥшін

несие берушіге тӛленетін табыстың бір бӛлігі жатады

D) В) және С)

E) Дҧрыс жауап жоқ

10. Пайыздардың барлық тҥрлерінің тӛлемі қандай шотта болады?

A) 423

B) 431

C) 432

D) 684

E) 451

Құжаттар және оларды қолдану тәсілдері

тақырыбы бойынша тестілеу

1. Қҧжаттың сипаттамасы:…?

A) 1С:Кәсіпорын жҥйесінің негізгі тҥсініктерінің бірі

B) олардың кӛмегімен жҥйеге шаруашылық іс-әрекеттерде орындалып жатқан

ақпаратты енгізеді

C) негізгі есеп берудің бірлігі

D) Жоғарыда аталғандардың барлығы дҧрыс

E) Дҧрыс жауап жоқ

2. Қҧжаттың ең маңызды сипаттамаларының бірі:

A) дата

B) код

C) дата мен уақыт

D) уақыт

E) барлығы да дҧрыс

3. Дата мен уақыт қызметі:

A) жасалатын операциялардың тізбегін сақтауға мҥмкіндік береді

B) жасалатын операциялардың уақытын сақтауға мҥмкіндік береді

C) жасалатын операциялардың датасын сақтауға мҥмкіндік береді

D) қҧжаттардың нумерациясын дҧрыс сақтауға мҥмкіндік береді

E) Дҧрыс жауап жоқ

4. Қҧжаттың модулі не ҥшін шақырылады?

115

A) қҧжатты ӛткізу ҥшін

B) қҧжатты тексеру ҥшін

C) қҧжатты ӛңдеу ҥшін

D) A) және B)

E) барлығы да дҧрыс

5. Нумератор не ҥшін қолданылады…?

A) жасалатын операциялардың тізбегін сақтауға мҥмкіндік береді

B) жасалатын операциялардың уақытын сақтауға мҥмкіндік береді

C) жасалатын операциялардың датасын сақтауға мҥмкіндік береді

D) қҧжаттардың нумерациясын дҧрыс сақтауға мҥмкіндік береді

E) Дҧрыс жауап жоқ

6. Диалог дегеніміз не...?

A) қандай бір ақпаратты жасау ҥшін және қарау ҥшін арнайы жасалған

экранның формасы

B) негізгі есеп берудің бірлігі

C) 1С:Кәсіпорын жҥйесінің негізгі тҥсініктерінің бірі

D) Жоғарыда аталғандардың барлығы дҧрыс

E) жылына кем дегенде 6 рет

7. Тізбек дегеніміз не…?

A) кестемен байланысты арнайы элемент, кӛп сатылы тізбек қҧрылымы ретінде

ҧсынылады

B) элементі қолданушыға тізімдердің мәнің кӛрсету ҥшін және олардың

біреуінің мәнің таңдап алуға арналған

C) Бҧл элемент кестенің мәнің ҧсыну ҥшін қолданады

D) Бҧл элемент қолданушыға қосу/сӛндірудің мҥмкіншілігін қамтамасыз етеді

E) Бҧл элемент стандартты батырманы жасауға кӛмектеседі. Батырма қандай да

бір процедураны орындауға мҥмкіндік туғызады

8. Тізім дегеніміз не?

A) кестемен байланысты арнайы элемент, кӛп сатылы тізбек қҧрылымы ретінде

ҧсынылады

B) элементі қолданушыға тізімдердің мәнің кӛрсету ҥшін және олардың

біреуінің мәнің таңдап алуға арналған

C) Бҧл элемент кестенің мәнің ҧсыну ҥшін қолданады

D) Бҧл элемент қолданушыға қосу/сӛндірудің мҥмкіншілігін қамтамасыз етеді

E) барлығы да дҧрыс

9. Кестенің мәні:

A) кестемен байланысты арнайы элемент, кӛп сатылы тізбек қҧрылымы ретінде

ҧсынылады

B) элементі қолданушыға тізімдердің мәнің кӛрсету ҥшін және олардың

116

біреуінің мәнің таңдап алуға арналған

C) бҧл элемент кестенің мәнің ҧсыну ҥшін қолданады

D) бҧл элемент қолданушыға қосу/сӛндірудің мҥмкіншілігін қамтамасыз етеді

E) барлығы да дҧрыс емес

10. Флажок дегеніміз не...?

A) кестемен байланысты арнайы элемент, кӛп сатылы тізбек қҧрылымы ретінде

ҧсынылады

B) элементі қолданушыға тізімдердің мәнің кӛрсету ҥшін және олардың

біреуінің мәнің таңдап алуға арналған

C) бҧл элемент кестенің мәнің ҧсыну ҥшін қолданады

D) барлық жауаптары да дҧрыс

E) бҧл элемент қолданушыға қосу/сӛндірудің мҥмкіншілігін қамтамасыз етеді

Бухгалтерлік есептің Қазақстандық стандартында (БЕҚС)

желілік технологияларды қолдану

тақырыбы бойынша тестілеу

1. 1С: Кәсіпорын жҥйесін орнатудың қандай варианттары жіберіледі…?

A) локалдік орнату

B) әкімшілік орнату

C) желілік орнату

D) Барлық жауап дҧрыс

E) Дҧрыс жауап жоқ

2. Локалдік орнату...?

A) 1С:Кәсіпорынның бір қолданушы ҥлгісінің варианты болып табылады

B) локалдік желінің сервері

C) релизге байланысты екі желілік режимдерде жҧмыс істеуге негізделеді

D) Жоғарыда аталғандардың барлығы дҧрыс

E) Дҧрыс жауап жоқ

3. Әкімшілік орнату:

A) 1С:Кәсіпорынның бір қолданушы ҥлгісінің варианты болып табылады

B) локалдік желінің сервері

C) релизге байланысты екі желілік режимдерде жҧмыс істеуге негізделеді

D) Дҧрыс жауап жоқ

E) Барлық жауап дҧрыс

4. Желілік орнату:

A) 1С:Кәсіпорынның бір қолданушы ҥлгісінің варианты болып табылады

B) локалдік желінің сервері

C) релизге байланысты екі желілік режимдерде жҧмыс істеуге негізделеді

117

D) Дҧрыс жауап жоқ

E) барлығы да дҧрыс

5. Қазіргі кезде белгілі желілер

A) Ethernet

B) Fast Ethernet

C) Ethernet және Fast Ethernet

D) A) және B)

E) барлығы да дҧрыс

6. Қолданушы мониторы:

A) белсенді қолданушылар тізімін қарауға рҧқсат беретін қҧрылғы

B) әр уақыт кезеңдерінде қолданушылармен орындалатын әрекеттерді тіркейтін

журналын талдауды рҧқсат етеді

C) 1С: Кәсіпорын жҥйесін желілік режимде әкімшілік ету ҥшін арналған

қосымша қҧрылғы болады

D) Жоғарыда аталғандардың барлығы дҧрыс

E) Дҧрыс жауап жоқ

7. 1С: Кәсіпорын –да қолданушы мониторы жіберудің неше режимінде

қолданылады?

A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

E) барлығы да дҧрыс

8. 1С клиент-сервердің қосымша артықшылықтары…?

A) сенімділік

B) сенімділік және қорғаныс

C) қорғаныс

D) A) және B)

E) барлығы да дҧрыс

9. Салыстыру тiзiмдемесiнде артық немесе кем шыққан материалдық

қҧндылықтар қандай бағамен кӛрсетіледі...?

A) бӛлшек сауда бағасымен

B) бухгалтерлiк есеп бағасымен

C) санау бағасымен

D) барлық жауаптары да дҧрыс

E) барлығы да дҧрыс емес

10. Кем шыққан және бҥлiнген материалдардың қҧны қандай бағамен

ӛндіріледі...?

118

A) бӛлшек сауда бағасымен

B) бухгалтерлiк есеп бағасымен

C) санау бағасымен

D) барлық жауаптары да дҧрыс

E) барлығы да дҧрыс емес

119

Глоссарий

Анықтамалықтар Анықтамалық есеп берулер кезіндегі мәліметтерді енгізу

ҥшін немесе қҧжаттарды толтыру ҥшін қолданылатын бір

типті объектілер. Кӛбінесе анықтамалықтар болып

қызметкерлер, мекемелер, материалдар тізімі болып

табылады. 1С: Бухгалтерия кӛп сатылы анықтамалықтар

мен және бағынышты анықтармен жҧмыс жасайды.

Батырма Бҧл элемент стандартты батырманы жасауға кӛмектеседі.

Батырма қандай да бір процедураны орындауға мҥмкіндік

туғызады.

Бухгалтерлік шот Бухгалтерлік есептің жоспарланған шотын сақтауға

арналған. 1С:Бухгалтерия бір мезетте бірнеше

жоспарланған шоттарда жҧмыс істей алады. Жоспарланған

шоттардың әрқайсысында ӛздерінің кез-келген

шоттарының кодының ҧзындығы және суб. счеттардың

сатысыныңсаны болады.

Глобальдік

модуль

1С Кәсіпорынның қосқан жағдайда автоматты тҥрде

орындалатын модульді айтамыз. Гл. модульде проц-лар

және функциялар қолданылады. Пр-дың функциялары гл-

дік модульдің гл-дік контекстің гл. қҧрамдық бӛлігі болып

саналады. Гл. модуль конфигурациясының бӛлігі бола

отыра конфигурацияның қҧрамына сақталады.

Дата Шаруашылық операцияның откiзу уақыты белгiлейдi

Дебет Шотты және дебеттiн субшоттарының кодтарын белгiлейдi

Диалог Дегеніміз бҧл қандай бір ақпаратты жасау ҥшін және қарау

ҥшін арнайы жасалған экранның формасы. Диалогтың

кӛмегі арқылы бағдарлама қолданушыдан қажетті

ақпаратты сҧрайды немесе қолданушыға қандайда бір

ақпаратты қарау ҥшін кӛрсетеді. Диалогтың терезесі

120

экранның тіктӛртбҧрышты аймағы болып табылады. Ол

ақпаратты шығаруға және басқаратын элементтерді

кӛрсетуге мҥмкіндік туғызады. Диалогты тағайындау -

қолданушыға ақпаратты шығару мен қараудың ыңғайлы

формасын ҧсынады

Есептеу, берулер

және оңдеулер

Есеп берулеранықталған критериялар бойынша

қорытындылар сақтайтын ақпаратты алу ҥшін алады. Ӛңдеу

бір нәрсені толығынан сервистік жағдайда қарастыру

Журналдар 1С:Бухгалтерияны қҧжаттарды операциялармен

проводкаларды қаралу ҥшін және сақтау ҥшін журналдар

жасалған барлық бухгалтерлікоперациялардыңтізіміқарау

ҥшін журнал операциялар қолданылады. Бҧндағы кез-

келген жолды операциялар белгіленіп келесі мәліметтерді

қамтиды: Дата, номер, мазмҧны суммасы бҧл 4 операция

тҥрінде болады.

Құжаттар Кәсіпорында болып жатқан кез-келген жағдайда кӛрсету

ҥшін 1С: Бухгалтерия қҧжаттарды. Қҧжаттардың негізгі

қасиеті оның бухгалтерлік операцияларды автоматикалық

қалыптастыру.

Құжаттың модулі

1С:Кәсіпорын жҥйесінде кірістірілген тілде берілген

бағдарлама тҥрінде кӛрсетілген. Форманың модулінен

ажыраттатын бірнеше ерекшеліктері бар.

Кредит

Шотты және кредиттарының субшоттарының кодтарын

белгiлейдi

Кӛп жолдың

бӛлігі

Ақпаратты кестеге енгізілуін ҧйымдастыратын арнайы

диалогтың элементі.

Кестенің мәні Бҧл элемент кестенің мәнің ҧсыну ҥшін қолданады.

Модуль 1С Кәсіпорын жҥйесінде кірістірімен тілдегі

121

бағдарламаларды айтамыз. Модульдер метаберілгендердің

қҧрылымының объектілері кӛрсеткен жерге орналасады

және орындалуы ҥшін 1С Кәсіпорын жҧм-ды алдын ала

шақырады

Нумератор

Қҧжаттардың нумерациясын дҧрыс сақтау ҥшін

қолданылады. Нумератордың негізгі міндеті — қҧжаттың

әртҥрлі типтеріне нумерациялауды қамтамасыз еті, бҧл

ҥшін бҧндай қҧжаттарға бір нумератор тағайындалады.

Нумераторға арнайы қҧжаттардың ішінен орын берілген.

Реинжиринг Фирма қызметін жақсартуына жету ҥшін арналған іс

процесстерінің қайта қҧрылуы. Бҧл –жҧмсалған қаражатты

тҥсіру, ӛнімнің сапасын кӛтеру және тҧтынушылардың

сҧраныстарын толық қанағаттандыруына бағытталған

операцияларды қайта жоспарлау мен қызмет ететін бизнес

процедуралардың комплексті ӛзгертілуі.

Субконттар Термині бухгалтерлік счеттарбойынша аналитикалық есеп

беруді қолдануға арналған жиынтық мәндерін енгізу ҥшін

қолданылады.

Сумма Шоттардың соммасын белгiлейдi

Тұрақтылар Тҧрақтылар тҧрақты мәлiмет жазу ҥшін қолданылады.

Мысалы: кәсіпорынның аты бас бухгалтердің аты жӛні

және тағы басқалары.

Түгендеу

Бҧл барлық материалдардың әрқайсысын бiртiндеп санап

шығып, одан кейiн материалдардың нақтылы қалдығын

бухгалтерлiк баланстағы қалдығымен салыстыру. Тҥгендеу

жҧмысы материалдардың тҥгел сақталуын қамтамасыз

етудiң басты қҧралы болып табылады. Салыстыру

тiзiмдемесi тҥгендеу кезiнде анықталған нақтылы қалдығы,

оның бухгалтерлiк есептегi қалдығына сәйкес келмейтiнi

122

тауарлық-материалдық қорлар бойынша жасалады.

Салыстыру тiзiмдемесiнде артық немесе кем шыққан

материалдық қҧндылықтар бухгалтерлiк есепте кӛрсетiлген

бағасымен есептеледi. Тҥгендеу комиссясы барлық артық

немесе кем шыққан материалдар жӛнiнде оларға жауапты

тиiстi адамдардан жазбаша тҥсiнiк алуға тиiс.

Тізбектеу Тҧрақты мәліметтер жиынтығын тізбектеу ҥшін

қолданылады. Мысалы: ақшаны тізбектеу қолма-қол,

қолма-қол емес.

Тізбек

Кестемен байланысты арнайы элемент, кӛп сатылы тізбек

қҧрылымы ретінде ҧсынылады. Мысалы: Тауарлардың

кӛпсатылы анықтамалықтары.

Тізім

Тізім элементі қолданушыға тізімдердің мәнің кӛрсету ҥшін

және олардың біреуінің мәнің таңдап алуға арналған.

Тізбегі бар ӛріс Бҧл элементтің атқаратын қызметі тізім элементімен бірдей

болып келеді. Айырмашылығы бҧның таңдау батырмасы

бар.

Флажок

Бҧл элемент қолданушыға қосу/сӛндірудің мҥмкіншілігін

қамтамасыз етеді.

Операциялық

және проводкалар

Мҥліктердің қозғалысын бухгалтерлік есеп беруде

операциялар және проводкалар тҥрінде жазады. Операция

кәсіпорында бухгалтерлік есепте болған толықтай

шаруашылық операциясын басқарады, ол бірнеше

проводкаларды сақтай алады. Проводкалар ӛз бетімен

операциядан бӛлек бола алмайды.

Шығару ӛрісі Шығару ӛрісі ақпаратты енгізгеннен кейін ол сақталып,

ӛңделуі ҥшін қолданылады.

123

Қолданылған әдебиеттер тізімі

1. Бухгалтерлiк есеп және қаржылық есеп беру туралы 2002 жылғы 24

маусымындағы Қазақстан Республикасының №309- заңы.

2. Салық кодекс Алматы; ‖Экономика―, 12.06.2001

3. Халықаралық қаржылық есеп беру стандарттары ,Алматы; ‖Дәір―,2003

4. Бухгалтерлiк есеп шоттарының жҧмыс жоспарының синтетикалық

шоттары топтарының тiзбесi Қазақстан Республикасы Қаржы

министрлiгiнiң 2005 жылғы 22 желтоқсан №427 бҧйрығымен бекiтiлген.

5. Васюков Е.Ф., Гамоцкая Л.Е., Практическое пособие «Бухгалтерский

учет с 1С:Бухгалтерией 6.0-7.7» Алматы, 2001г

6. Журнал «Компьютеризация бухгалтерского учета» 1999-2002гг

7. Журнал «Бухгалтер плюс компьютер» 2002-2005гг

8. Документация по пакету «1С: Бухгалтерия».

9. Приложение к журналу «Бюллетень бухгалтера», «Монитор», 1999-

2002гг.

10. Чистов Д.В.Основы компьютерной бухгалтерии. Учебный практикум по

ведению бухгалтерского учета в 1С:Бухгалтерии- Проф6.0, Москва 1997г

11. Умнов Э.А. Чистов Д.В. Бухгалтерский учет на персональный ЭВМ.

Учебный практикум по ведению бухгалтерского учета в 1С:Бухгалтерия.

Москва, 1995г

12. Ковбасюк М.Р., Соколовская З.Н., Беспалов В.И. 1С: Бухгалтерия».-

Москва, 1995г

13. Фигурнов В., Давыдова В., Нуралиева С, Постново С. «1С:Бухгалтерия»

Проф 6.0 .

14. Подольский В.И. Дик.В.В. «Бухгалтерский учет на персональных

ПЭВМ». Москва, 1996г

15. Руководство пользователя по «1С:Бухгалтерия» версия 6.0 Москва, 2001г

16. Руководство пользователя по «1С: Предприятие» Версия 7.7 Москва,

2001г

124

17. Самоучитель 1С: Бухгалтерии версий 7.5-7.7 в вопросах и ответах. Под

ред. Комягина В.Б.: Практическое пособие. -М.: Издательство ТРИУМФ,

2000 - 400 с.

18. Чистов Д.В. Хозяйственные операции в компьютерной бухгалтерии 7.5. -

М.: Компьютер Пресс, 1998.

19. Документация по 1С:Предприятие 7.7. -М.: Фирма "1С", 1999-2002.

20. 1С:Предприятие. Версия 7.7.Конфигурирование и администрирование-

М.: Фирма "1С", 1999-2002.

21. 1С:Предприятие. Версия 7.7. Описание встроенного языка-М.: Фирма

"1С", 1999-2002.

22. 1С:Предприятие. Версия 8.0. Описание встроенного языка-М.: Фирма

"1С", 2003-2004.

23. Журнал "Бухгалтер+Компьютер". 2000-2003.

24. Васючков Е.Ф., Гамоцкая Л.Е. Бухгалтерский учет и 1С:Предприятие 7.7

для Казахстана: Учебное пособие.- Алматы, 2003.-128 с.

125

А Қосымшасы

Құжаттарды программалауға арналған әдістер мен тәсілдер

1) Құжатқа сілтеме Кез келген модулдегі қҧжатпен жҧмыс істеу ҥшін оған сілтеме қҧру қажет.

ДокПрием = СоздатьОбъект("Документ.ПриемНаРаботу");

ДокУвольн = СоздатьОбъект("Документ.ПриказОбУвольнении");

2) Құжатты құру, сақтау және ӛткізу

ДокПрием.Новый();

ДокПрием.ФИО = "Иванов Иван Иванович";

ДокПрием.Оклад = 5000;

ДокПрием.Записать();

ДокПрием.Провести();

3) Құжатты іздеу

ДокПрием.НайтиДокумент(Док);

ДокПрием.НайтиПоНомеру(123)

4) Құжатты ӛшіру

ДокПрием.Удалить(0);

ДокПрием.Удалить(1);

Пометка = ДокПрием.ПометкаУдаления();

5) Құжаттарды таңдау

ДокПрием.ВыбратьДокументы(дата1, дата2);

Пока ДокПрием.ПолучитьДокумент()=1 Цикл

......<действия с текущим документом>

КонецЦикла;

126