N A J W Y S Z A I Z B A K O N T R O L I

DELEGATURA W KATOWICACH

LKA-41017/08 Nr ewid. 163/2009/P/08/136/LKA

Informacja o wynikach kontroli prowadzenia przez podmioty grnicze gospodarki remontowej maszyn i urzdze

K a t o w i c e l i s t o p a d 2 0 0 9 r.

3

Spis treci Cz I Wstp.................................................................................................................... 4 Cz II Oglna................................................................................................................. 9

2.1. Oglna ocena kontrolowanej dziaalnoci ................................................................. 9 2.2. Waniejsze ustalenia kontroli .................................................................................... 9 2.3. Wnioski systemowe................................................................................................. 12

Cz III Szczegowa .................................................................................................... 13 3.1. Zmiany rozporzdzenia Ministra Gospodarki w sprawie BHP ............................... 13 3.2. Wnioski KW SA o zgod na tryb z wolnej rki oraz ich

rozpatrywanie przez Prezesa UZP........................................................................... 16

3.3. Udzielanie przez podmioty grnicze zamwie na dostawy czci i usugi remontowe .................................................................................................... 20

3.4. Planowanie potrzeb remontowych oraz ich realizacja ............................................ 28

3.5. Ewidencjonowanie ponoszonych kosztw remontw............................................. 31

3.6. Monitorowanie czasu pracy oraz kontrola stanu maszyn i urzdze ..................... 34 3.7. Realizacja umw z wykonawcami usug remontowych.......................................... 36 3.8. Remonty kapitalne, dzierawy oraz zakupy nowych maszyn i

urzdze................................................................................................................... 43 Zaczniki ........................................................................................................................... 48

Zacznik 1 Metodyka bada ....................................................................................... 48 Zacznik 2 Plany zakupw usug i czci remontowych oraz ich

wykonanie ................................................................................................................ 49

Zacznik 3 Wykaz Ministrw waciwych ds. gospodarki oraz Prezesw Urzdu Zamwie Publicznych ............................................................... 50

Zacznik 4 Wykaz organw, ktrym przekazano informacj o wynikach kontroli..................................................................................................................... 50

Cz I Wstp

4

Cz I Wstp W Polsce dziaa 8 spek z udziaem Skarbu Pastwa1, ktrych podziemne

zakady grnicze prowadz eksploatacj z kopalin, w tym 5 zajmujcych si wydobyciem wgla kamiennego, 2 rud metali oraz 1 soli kamiennej. Podmioty te w swojej dziaalnoci wykorzystuj maszyny i urzdzenia grnicze, ktre w trakcie prowadzonej eksploatacji podlegaj zuyciu oraz wymagaj konserwacji, napraw i remontw. Cz z tych prac realizuj wasne suby energomechaniczne ww. podmiotw, a pozostae zlecane s firmom zewntrznym, wyanianym zazwyczaj w postpowaniach przetargowych, w tym m.in. producentom maszyn i urzdze.

Koszty gospodarki remontowej w podziemnych zakadach grniczych stanowi okoo 10 % kosztw ogem, ponoszonych przez przedsibiorcw prowadzcych wydobycie kopalin. Ich warto - zalenie od wielkoci spki - siga od kilkudziesiciu do kilkuset milionw zotych rocznie. Prawidowe planowanie, wybr dostawcw czci zamiennych i firm wiadczcych usugi remontowo-serwisowe, a take podejmowanie racjonalnych decyzji w zakresie wymiany zuytego parku maszynowego naley do waniejszych zada kadry zarzdzajcej podmiotami grniczymi.

Wiedza o czynnikach oddziaywujcych na poziom, dynamik i struktur kosztw remontw jest niezbdna do okrelenia dziaa, sucych racjonalizacji wykorzystania przez przedsibiorcw czynnikw produkcji oraz do systematycznego obniania kosztw wasnych. Szczeglne znaczenie prowadzenia prawidowej gospodarki remontowej w podziemnych zakadach grniczych wie si m.in. z tym, e wstrzymanie ktregokolwiek z ogniw procesu technologicznego eksploatacji kopalin powoduje czstokro cakowite wstrzymanie lub znaczne ograniczenie produkcji, co szybko przekada si na pogorszenie rentownoci prowadzonej dziaalnoci.

Niemal wszyscy krajowi przedsibiorcy eksploatujcy kopaliny podstawowe,

funkcjonuj w formie spek z udziaem Skarbu Pastwa. Wysokie kwoty wydatkowane na prowadzon gospodark remontow, a take docierajce do NIK informacje o nieprawidowociach, w tym wskazujcych na moliwo dziaa o charakterze korupcyjnym, uzasadniay zbadanie tej sfery dziaalnoci przedsibiorcw grniczych, gospodarujcych majtkiem Skarbu Pastwa. Sygnay o nieprawidowociach dotyczyy gwnie nieprzestrzegania procedur wyboru usugodawcw oraz niewaciwej realizacji usug, a take ich odbioru. W przypadku zakupw materiaw do remontw i napraw, oprcz narusze zasad udzielania zamwie, wskazywano m.in. na ograniczanie konkurencji, poprzez preferowanie wybranych dostawcw, oraz na niecelowo i niegospodarno podejmowanych decyzji.

1 Kompania Wglowa SA, Katowicki Holding Wglowy SA, Jastrzbska Spka Wglowa SA,

Lubelski Wgiel Bogdanka SA, Poudniowy Koncern Wglowy SA (akcjonariuszami s spki z udziaem SP: Kompania Wglowa SA i Poudniowy Koncern Energetyczny SA), Kombinat Grniczo-Hutniczy Miedzi Polska Mied SA, Zakady Grniczo-Hutnicze Bolesaw SA i Kopalnia Soli Kodawa SA.

Charakterystyka kontrolowanego

obszaru

Uzasadnienie podjcia kontroli

Cz I Wstp

5

Celem kontroli bya ocena prawidowoci wydatkowania przez podmioty grnicze rodkw finansowych na prowadzenie gospodarki remontowej, w tym m.in.: przygotowania i realizacji planw remontowych, przestrzegania procedur przetargowych na zakup materiaw i usug oraz celowoci i efektywnoci podejmowanych w tym zakresie decyzji. Ponadto celem kontroli byo zbadanie prawidowoci prowadzonej przez podmioty grnicze ewidencji rodkw trwaych, sposobu monitorowania pracy maszyn i urzdze przed i po wykonanych remontach, a take prawidowoci przebiegu procesu legislacyjnego zwizanego z treci 428 rozporzdzenia Ministra Gospodarki z dnia 28.06.2002 r. w sprawie bezpieczestwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpoarowego w podziemnych zakadach grniczych2, ktrego pierwotna wersja wpyna na udzielanie przez niektrych przedsibiorcw zamwie publicznych na zakup materiaw i usug remontowych w trybie z wolnej rki, a tym samym na wysoko ponoszonych kosztw gospodarki remontowej.

Kontrol przeprowadzono na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy z dnia

23.12.1994 r. o Najwyszej Izbie Kontroli3, z uwzgldnieniem kryteriw legalnoci, gospodarnoci, celowoci i rzetelnoci - w urzdach administracji pastwowej i w pastwowych osobach prawnych, natomiast na podstawie art. 2 ust. 3 ww. ustawy, z uwzgldnieniem kryterium legalnoci i gospodarnoci - w spkach z czciowym udziaem Skarbu Pastwa oraz w ich jednostkach organizacyjnych4. Skontrolowano nastpujce jednostki:

(1) Ministerstwo Gospodarki (zwane dalej MG), (2) Urzd Zamwie Publicznych (zwany dalej UZP), (3) Kompani Wglow SA (zwan dalej KW SA), (4) KW Kopalni Wgla Kamiennego Bielszowice (zwan dalej KWK Bielszowice), (5) KW Kopalni Wgla Kam. Rydutowy-Anna (zwan dalej KWK Rydutowy-Anna), (6) Katowicki Holding Wglowy SA (zwany dalej KHW SA), (7) KHW Kopalni Wgla Kamiennego Staszic (zwan dalej KWK Staszic), (8) Jastrzbsk Spk Wglow SA (zwan dalej JSW SA), (9) Jastrzbskie Zakady Remontowe Sp. z o.o. (zwane dalej JZR Sp. z o.o.), (10) JSW Kopalni Wgla Kamiennego Krupiski (zwan dalej KWK Krupiski), (11) Lubelski Wgiel Bogdanka SA (zwany dalej LW Bogdanka SA), (12) Zakady Grniczo-Hutnicze Bolesaw SA (zwane dalej ZGH Bolesaw SA), (13) Bolsped Sp. z o.o. (zwana dalej Bolsped), (14) KGHM Polska Mied SA (zwany dalej KGHM SA), (15) KGHM Oddzia Zakady Grnicze Rudna (zwane dalej ZG Rudna).

Czynnoci kontrolne prowadziy nastpujce jednostki organizacyjne NIK (w nawiasach numery kontrolowanych podmiotw): koordynujca kontrol Delegatura w Katowicach (2)-(4) oraz (6)-(10), Departament Gospodarki, Skarbu Pastwa i Prywatyzacji (1) i (5) oraz Delegatury NIK: w Lublinie (11), we Wrocawiu (14) i (15) i w Krakowie (12) i (13). Kontrol przeprowadzono w okresie od 16 kwietnia do 1 grudnia 2008 r.

Badania kontrolne obejmoway lata 2005-2007, przy czym badaniami procesu wprowadzenia treci 428 rozporzdzenia w sprawie BHP, objto take dziaania organw pastwa podejmowane w latach wczeniejszych. 2 Dz. U. Nr 139, poz. 1169 ze zm. - zwane dalej rozporzdzeniem w sprawie BHP. 3 Dz.U. z 2007 r. Nr 231, poz. 1701 ze zm. 4 Tj. w jednostkach (11), (14) i (15)

Cel kontroli

Podmioty oraz okres objty

kontrol

Cz I Wstp

6

Problematyk wydobywania kopalin ze z reguluje ustawa z dnia

4.02.1994 r. Prawo geologiczne i grnicze5. W rozumieniu tej ustawy, zakadem grniczym jest wyodrbniony technicznie i organizacyjnie zesp rodkw sucych bezporednio do wydobywania kopaliny ze zoa, w tym: wyrobiska grnicze, obiekty budowlane oraz technologicznie zwizane z nimi obiekty i urzdzenia przerbcze. Zgodnie z ww. ustaw, w zakadach grniczych stosuje si wyroby (w tym maszyny i urzdzenia) speniajce wymagania dotyczce oceny zgodnoci, okrelone w odrbnych przepisach6, oraz dopuszczone do stosowania w zakadach grniczych na podstawie decyzji wydanej przez Prezesa Wyszego Urzdu Grniczego.

Wykaz wyrobw podlegajcych procedurze dopuszczenia, stawiane im wymagania techniczne, a take wykaz jednostek upowanionych do przeprowadzania ich bada i oceny okrelone zostay w zacznikach do rozporzdzenia Rady Ministrw z dnia 30.04.2004 r. w sprawie dopuszczenia wyrobw do stosowania w zakadach grniczych7. Wg ww. rozporzdzenia, podmiot uprawniony do zoenia wniosku o dopuszczenie zobowizany jest doczy do wniosku dokumentacj techniczno-ruchow (zwan dalej DTR), zawierajc m.in. warunki stosowania wyrobu, uwzgldniajce sposb przeprowadzania przegldw, konserwacji, napraw i regulacji. W latach 2005-2007 w zakadach grniczych eksploatowane byy rwnie maszyny i urzdzenia, ktrych dopuszczenie wydane zostao na podstawie przepisw wczeniej obowizujcych, tj. rozporzdzenia Rady Ministrw z dnia 2.07.2002 r. w sprawie dopuszczenia do stosowania w zakadach grniczych maszyn, urzdze, materiaw oraz rodkw strzaowych i sprztu strzaowego8, a take jeszcze wczeniejszego rozporzdzenia Prezesa Rady Ministrw z dnia 24.08.1994 r. o tytule jw.9. Podkreli naley, e adne z ww. rozporzdze nie nakazywao, aby przedkadana na potrzeby dopuszczenia DTR zawieraa zapisy o zasadach i sposobach wykonywania remontw danej maszyny lub urzdzenia.

Oglne zasady dotyczce stosowania, utrzymania, konserwacji, naprawy oraz remontw maszyn i urzdze okrelone zostay w rozporzdzeniu w sprawie BHP. W myl 428 tego rozporzdzenia - w brzmieniu obowizujcym od 2.09.2002 r. do 11.08.2006 r. maszyny, urzdzenia i instalacje utrzymuje si, konserwuje, naprawia i remontuje10 w sposb ustalony w dokumentacji

5 Dz.U. z 2005 r. Nr 228, poz. 1947 ze zm. - zwana dalej ustaw Pgg. 6 Ustawa z 30.08.2002 r. o systemie oceny zgodnoci (Dz.U. z 2004 r. Nr 204, poz. 2087 ze zm.). 7 Dz.U. Nr 99, poz. 1003 ze zm. 8 Dz.U. Nr 125, poz. 1064, 9 Dz.U. Nr 92, poz. 434. 10 W obowizujcych przepisach brak jest jednoznacznej definicji remontu w odniesieniu do maszyn i urzdze. Wg orzecznictwa, pod pojciem remontu, naley rozumie dziaanie przywracajce pierwotny stan techniczny i uytkowy rodka trwaego, obejmujce rwnie wymian zuytych elementw. Zgodnie z definicj zawart w Sowniku Jzyka Polskiego PWN wyd. 4 z 1984 r., pod pojciem remont naley rozumie: przywrcenie wartoci uytkowej danego obiektu, np. budynku, urzdzenia, maszyny, pojazdu. Bliskim pojciem jest okrelenie naprawa, wg tego samego rda to: doprowadzenie czego do stanu uywalnoci, do porzdku, usunicie w czym usterek, uszkodze. O naprawie mwimy z reguy wtedy, gdy dziaa wymagaj niezbyt istotne czci lub elementy danego rodka trwaego (rwnie w wymiarze finansowym), natomiast o remoncie - gdy istotno elementw, ktrym naley przywrci stan pierwotny lub je wymieni, jest wysoka oraz gdy nakady poniesione na takie dziaania s due.

Ramy prawne badanej

dziaalnoci

Cz I Wstp

7

techniczno-ruchowej producenta, a ich ruch prowadzi na warunkach okrelonych w zezwoleniu na oddanie do ruchu maszyn, urzdze i instalacji. Naley zauway, e wymg prowadzenia remontw w oparciu o DTR nie znajdywa odzwierciedlenia w treci tej dokumentacji, ktra sporzdzana bya na podstawie przywoanych wczeniej przepisw wykonawczych do ustawy Pgg. W myl zmienionej z dniem 12.08.2006 r. treci 428 maszyny, urzdzenia i instalacje eksploatuje si, konserwuje i naprawia w sposb okrelony w dokumentacji techniczno-ruchowej. Zmiana ta doprowadzia do wyczenia spod regulacji zagadnie zwizanych z dokonywaniem remontw maszyn, urzdze i instalacji wykorzystywanych w zakadach grniczych (poza urzdzeniami budowy przeciwwybuchowej, o ktrych mowa w 429 rozporzdzenia w sprawie BHP).

W okresie objtym kontrol zasady udzielania zamwie w celu wykonywania dziaalnoci, w zakresie m.in. wydobywania wgla kamiennego i innych paliw staych (tzw. zamwienia sektorowe), zostay okrelone w ustawie z dnia 29.01.2004 r. Prawo zamwie publicznych11. Do stosowania tych przepisw zobowizane zostay, m.in. podmioty wskazane w art. 3 ust. 1 pkt 4 Pzp, udzielajce zamwie sektorowych, ktrych warto przekraczaa wyraon w zotych rwnowarto 400.000 euro dla dostaw lub usug oraz 5.000.000 euro dla robt budowlanych. W zwizku z nowelizacj ustawy, od dnia 25.05.2006 r. kwoty te wzrosy odpowiednio do 422.000 euro i 5.278.000 euro. Przepisw Pzp nie stosuje si do zamwie sektorowych udzielanych podmiotom powizanym oraz objtych katalogiem wycze przedmiotowych. Przy udzielaniu zamwie, majcych charakter zamwie sektorowych, ktrych warto jest nisza od ww. progw, przedsibiorca nie jest zobowizany do stosowania Pzp, a zamwienia w tym zakresie udzielane s wedug procedur okrelonych przez zamawiajcego. Take udzielanie zamwie przez przedsibiorcw prowadzcych dziaalno w zakresie wydobywania innych kopalin, ktrzy nie zostali objci zakresem podmiotowym, okrelonym w art. 3 ust. 1 Pzp, dokonywane jest na podstawie procedur wewntrznych, ustalanych przez te podmioty.

Zamwienia sektorowe mog by udzielane w trybie przetargu nieograniczonego, przetargu ograniczonego oraz negocjacji z ogoszeniem. Kady z powyszych trybw ma charakter publiczny, a wszczcie tych postpowa czy si z koniecznoci dokonania stosownych ogosze. W ustawie przewidziano rwnie moliwo udzielania zamwie w trybie negocjacji bez ogoszenia oraz okrelono warunki zastosowania tego trybu. W sytuacjach wskazanych w Pzp, dopuszczalne jest udzielanie zamwie sektorowych w trybie z wolnej rki, po przeprowadzeniu negocjacji tylko z jednym wykonawc.

Przepis art. 67 ust. 1 pkt 1 lit. a Pzp, stanowicy jedn z podstaw udzielenia zamwienia sektorowego w trybie z wolnej rki, zezwala na udzielenie zamwienia w tym trybie, gdy z przyczyn technicznych o obiektywnym charakterze m.in. dostawy i usugi mog by wiadczone tylko przez jednego wykonawc. W obowizujcym do dnia 11.08.2006 r. stanie prawnym, sposb prowadzenia prac remontowych maszyn i urzdze eksploatowanych w zakadach grniczych, wynikajcy z treci 428 rozporzdzenia w sprawie BHP (tj. sposb wg DTR producenta), wykorzystywany by do udzielania z wolnej rki zamwie w tym zakresie. Z kolei konserwacja to czynnoci wykonywane podczas normalnego uytkowania obiektu, ktre maj zapewni jego prawidowe funkcjonowanie oraz zmniejszenie zuycia jego elementw. 11 Dz.U. z 2007 r. Nr 223, poz. 1655 ze zm. zwanej dalej Pzp.

Cz I Wstp

8

Do dnia 24.05.2006 r., jeeli warto zamwienia przekraczaa wyraon w zotych rwnowarto kwoty 60.000 euro (co dotyczyo wszystkich zamwie sektorowych udzielanych na podstawie Pzp) zastosowanie trybu z wolnej rki wymagao uzyskania uprzedniej zgody Prezesa Urzdu Zamwie Publicznych12, wyraonej w drodze decyzji administracyjnej. Z dniem 25.05.2006 r. odstpiono od obowizku uzyskiwania zgody Prezesa UZP, naoono jednak na zamawiajcego obowizek zawiadomienia Prezesa UZP w terminie trzech dni od wszczcia postpowania o fakcie jego rozpoczcia oraz do przedstawienia uzasadnienia faktycznego i prawnego dla zastosowania trybu z wolnej rki.

Tryb opracowania aktw normatywnych, w tym aktw normatywnych wydawanych przez czonkw Rady Ministrw, dokonywania oceny skutkw regulacji (OSR), a take ich opiniowania i uzgadniania, okrelony zosta w Regulaminie pracy Rady Ministrw13, przyjtym uchwa Rady Ministrw nr 49 z dnia 19.03.2002 r. Do dnia 20.04.2002 r. tryb opracowywania aktw prawnych okrelony by w regulaminie pracy Rady Ministrw, przyjtym uchwa Rady Ministrw nr 13 z dnia 25.02.1997 r.14. Przywoana OSR powinna obejmowa m.in. podmioty, na ktre oddziaywuje akt normatywny oraz jego wpyw na konkurencyjno gospodarki i przedsibiorczo, w tym na funkcjonowanie przedsibiorstw.

Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 29.09.1994 r. o rachunkowoci15, maszyny i urzdzenia o przewidywanym okresie uytecznoci ekonomicznej duszym ni rok, kompletne, zdatne do uytku i przeznaczone na potrzeby jednostki, stanowi rodki trwae. Na dzie przyjcia rodka trwaego do uywania16 naley okreli okres lub stawk i metod jego amortyzacji, a rozpoczcie naliczania amortyzacji nastpuje nie wczeniej ni po przyjciu rodka trwaego do uywania.

12 Zwanego dalej Prezesem UZP. 13 M.P. Nr 13, poz. 221 ze zm. - zwany dalej Regulaminem RM.

14 M.P. Nr 15, poz. 144 ze zm. 15 Dz.U. z 2009 r. Nr 152, poz. 1223 ze zm. - zwana dalej ustaw o rachunkowoci. 16 Podstaw wprowadzenia do ewidencji rodka trwaego jest dokument OT przyjcie rodka

trwaego, ktry nie powinien by wystawiony wczeniej ni dana maszyna lub urzdzenie bdzie speniao wymogi okrelone w art. 3 ust. 1 pkt 15 lit. b uor. Ma to szczeglne znaczenie w przypadku urzdze grniczych, gdy do wystawienia dowodu OT oraz rozpoczcia amortyzacji nie wystarczy dokona zakupu danego urzdzenia, ale niezbdne jest jego zabudowanie w miejscu pracy oraz dopuszczenie do ruchu.

Cz II Oglna

9

Cz II Oglna 2.1. Oglna ocena kontrolowanej dziaalnoci

Najwysza Izba Kontroli negatywnie ocenia prowadzenie gospodarki remontowej maszyn i urzdze przez podmioty grnicze wydobywajce wgiel kamienny, natomiast pozytywnie ocenia, pomimo stwierdzonych nieprawidowoci, prowadzenie gospodarki remontowej przez podmioty eksploatujce rudy miedzi, cynku i oowiu. Ustalenia przeprowadzonych kontroli wykazay wystpowanie w tym obszarze, w zrnicowanym zakresie w poszczeglnych podmiotach, dziaa nielegalnych, nierzetelnych oraz niegospodarnych, w tym take wskazujcych na wystpowanie mechanizmw korupcjogennych. NIK negatywnie ocenia sposb wprowadzenia przez Ministra Gospodarki rozporzdzenia z dnia 28 czerwca 2002 r. w sprawie bezpieczestwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpoarowego w podziemnych zakadach grniczych, a w szczeglnoci zawarcia w nim 428 o treci istotnie oddziaywujcej na konkurencyjno i funkcjonowanie przedsibiorstw, czego nie uwzgldniono w sporzdzonej ocenie skutkw ww. regulacji. Zdaniem NIK, okolicznoci wprowadzenia zmian do rozporzdzenia wskazuj na moliwo dziaa niezgodnych z prawem, w tym o podou korupcyjnym. NIK negatywnie ocenia, pod wzgldem rzetelnoci, dokonan przez Prezesa UZP weryfikacj wnioskw KW SA o wyraenie zgody na zastosowanie trybu z wolnej rki przy udzielaniu zamwie publicznych na zakupy usug remontowych oraz czci do maszyn i urzdze, co skutkowao wydaniem zgody na niekonkurencyjny tryb udzielania zamwie o cznej wartoci szacowanej na 2 mld zotych.

2.2. Waniejsze ustalenia kontroli 1. Tre 428 rozporzdzenia Ministra Gospodarki w sprawie BHP, odnoszca si do sposobu remontw maszyn i urzdze grniczych, obowizujca od dnia 2.09.2002 r. do 11.08.2006 r., wbrew sporzdzonej przez Ministerstwo ocenie skutkw regulacji, wpywaa na rynek pracy oraz konkurencyjno wewntrzn i zewntrzn gospodarki i to w sposb negatywny. Wprowadzenie pomidzy 15 maja a 17 czerwca 2002 r. do treci przepisu 428 w projekcie rozporzdzenia w sprawie BHP sw remontuje i producenta budzi szereg wtpliwoci, a autora i motyww tych zmian w toku postpowania kontrolnego nie mona byo ustali, w zwizku ze stwierdzonymi istotnymi brakami w dokumentacji Ministerstwa Gospodarki. W prowadzonym procesie legislacyjnym stwierdzono nieprzestrzeganie zarwno przepisw wewntrznych dotyczcych obiegu dokumentw, jak i przepisw powszechnie obowizujcych, w tym zwizanych z archiwizacj. Do ww. rozporzdzenia ju po jego podpisaniu przez Ministra Gospodarki wprowadzono zmiany (poprawki) zgoszone przez Wyszy Urzd Grniczy. Stwierdzono take brak reakcji kolejnych ministrw waciwych ds. gospodarki na wykorzystywanie 428 tego rozporzdzenia przez KW SA do zlecania prac remontowych w trybie bezprzetargowym (z wolnej rki). (str. 13-16 Informacji)

Ocena gospodarki remontowej podmiotw

prowadzcych zakady grnicze

Ocena dziaa legislacyjnych

Ministra Gospodarki dot. rozporzdzenia w sprawie BHP

Ocena wydawania przez Prezesa UZP zgd na udzielanie zamwie w trybie

z wolnej rki

Zmiany rozporzdzenia

Ministra Gospodarki w sprawie BHP

Cz II Oglna

10

2. W dniu 3.08.2004 r. KW SA, powoujc si na 428 ww. rozporzdzenia, zoya do Prezesa UZP 96 wnioskw o udzielenie zgody na zastosowanie trybu z wolnej rki przy udzielaniu zamwie publicznych o cznej wartoci blisko 2 miliardw z na zakup czci zamiennych do maszyn i urzdze oraz na wiadczenie usug remontowych i serwisowych w latach 2005-2007. Znaczna cz zoonych wnioskw bya nierzetelna. Sugeroway one spenienie przesanek do udzielenia zamwie w tym trybie, wskazujc na moliwo ich realizacji tylko przez jednego wykonawc. Wskutek nierzetelnej weryfikacji tych wnioskw oraz doczonej do nich dokumentacji, jak rwnie zaakceptowania przez UZP bdnej interpretacji 428 rozporzdzenia w sprawie BHP - stosowanej przez KW SA, Prezes UZP wyda zgody na bezprzetargowy tryb wyonienia wykonawcw zamwie. Skutkowao to zawarciem przez KW SA umw na czn kwot ok. 1.970 mln z, z czego ostatecznie zrealizowano umowy o wartoci 838 mln z. Dziaania te w istotny sposb zakciy w latach 2005-2007 konkurencyjno na rynku czci zamiennych maszyn i urzdze grniczych oraz usug remontowych, a w praktyce negatywne skutki tych decyzji wykroczyy poza ten okres. (str. 16-20 Informacji) 3. Postpowania przeprowadzane przez przedsibiorcw grniczych w celu udzielenia zamwie na usugi remontowe i czci zamienne jedynie w niewielkim stopniu oparte byy o tryby konkurencyjne, co dotyczyo zarwno podmiotw grnictwa wgla kamiennego - zobowizanych do przeprowadzania sektorowych zamwie publicznych, jak i pozostaych podmiotw - stosujcych wasne regulacje wewntrzne dotyczce udzielania zamwie. Zakres dziaa ograniczajcych konkurencj by szeroki i obejmowa obok naruszania ustawy Pzp bd przepisw wewntrznych (np. poprzez bezpodstawne zakupy z wolnej rki), take opracowywanie i stosowanie wasnych uregulowa, preferujcych niekonkurencyjne tryby wyaniania kontrahentw lub te udzielanie zamwie podmiotom uprzywilejowanym. Skutkowao to zawyonymi cenami za nabywane usugi remontowe i czci zamienne do maszyn i urzdze, a take sprzyjao moliwoci wystpienia mechanizmw korupcjogennych, poprzez naduywanie uznaniowoci i dowolnoci postpowania w prowadzonych przetargach czy brak ich penej jawnoci. Ograniczaniu kosztw remontw nie sprzyjaa take decentralizacja przeprowadzania przetargw, szczeglnie istotna w przedsibiorstwach wielozakadowych, gdzie zachodzi moliwo uzyskania obnionych cen w zwizku ze skal dokonywanych zakupw. Ustalona w toku kontroli czna warto zamwie, ktre udzielono z naruszeniem prawa, wyniosa 284,1 mln z17. (str. 20-28 Informacji) 4. Przedsibiorcy grniczy opracowujc swoje roczne plany remontowe pomijali przy ich konstruowaniu rzeczywisty zakres rzeczowy potrzeb remontowych, wynikajcy ze stanu technicznego eksploatowanych maszyn i urzdze, a koncentrowali si gwnie na jego zakresie finansowym i ustalanych limitach wydatkw na ten cel. Nie uwzgldniano przy tym wszystkich kosztw zwizanych z prowadzon gospodark remontow, utosamiajc potrzeby remontowe gwnie ze zlecanymi firmom zewntrznym usugami w tym zakresie, a pomijajc prace remontowe wykonywane siami wasnymi. Dziaania te utrudniay prawidowe planowanie budetw przedsibiorcw w kolejnych latach, w tym prowadzenie racjonalnej gospodarki remontowej18. Ograniczenia w tworzeniu wiarygodnych planw remontowych byy skutkiem barier zwizanych z niepen identyfikacj oraz ewidencjonowaniem kosztw gospodarki remontowej, jak rwnie z nierzetelnym monitorowaniem stanu technicznego maszyn i urzdze. (str. 28-31 Informacji) 17 Poza zamwieniami KW SA w powoaniu na 428 rozporzdzenia w sprawie BHP. 18 Porwnanie planw remontowych z ich wykonaniem przedstawia Zacznik nr 2 do Informacji.

Wnioski KW SA o zgod na tryb

z wolnej rki oraz ich rozpatrywanie przez

Prezesa UZP

Udzielanie przez podmioty grnicze

zamwie na dostawy czci

i usugi remontowe

Planowanie potrzeb remontowych oraz

ich realizacja

Cz II Oglna

11

5. Prowadzona ewidencja ksigowa kosztw dziaalnoci przedsibiorcw grniczych cho kompletna i prowadzona w wikszoci zgodnie z ustaw o rachunkowoci nie pozwalaa na identyfikacj i wyodrbnienie wszystkich kosztw gospodarki remontowej, a w szczeglnoci kosztw zwizanych z remontami wykonywanymi siami wasnymi. Nie prowadzono przy tym innej ewidencji, ktra pozwalaaby uzyska pen wiedz o rzeczywistych kosztach gospodarki remontowej, co w praktyce utrudniao rzetelne planowanie wydatkw na remonty, jak rwnie ich racjonalizacj, w tym np. ocen, czy wykonywanie remontw niektrych maszyn i urzdze jest ekonomicznie uzasadnione. Ponadto stwierdzono, e spki wglowe zaliczay w koszty zuycia materiaw19 urzdzenia elektryczne, takie jak: wyczniki, rozruszniki oraz zespoy transformatorowe speniajce, zdaniem NIK, wszystkie wskazane w ustawie o rachunkowoci kryteria uznania ich za rodki trwae. (str. 31-34 Informacji) 6. Dla wikszoci maszyn i urzdze oraz ich gwnych podzespow, w tym podstawowych z punktu widzenia cigoci ruchu zakadu grniczego, nie prowadzono kart pracy, w ktrych notowanoby ich rzeczywisty stan techniczny, obejmujcy takie dane jak np.: faktyczny czas pracy, zaistniae awarie, przeprowadzone remonty i naprawy, wymienione czci itp. Ewidencj dokumentujc przebieg eksploatacji prowadzono jedynie w odniesieniu do obudw zmechanizowanych oraz urzdze budowy przeciwwybuchowej, gdy wymg taki wynika z rozporzdzenia w sprawie BHP. Ewidencja ta nie bya jednak prowadzona rzetelnie, podobnie jak obligatoryjne kontrole niektrych z tych urzdze. Wprawdzie obowizujce przepisy nie nakazuj, poza ww. przypadkami, tworzenia tego typu kart pracy, jednak ich prowadzenie uatwia planowanie remontw, w tym remontw i napraw zapobiegawczych oraz racjonalizuje wydatki zwizane z gospodark remontow, ograniczajc tym samym ryzyko dziaa niegospodarnych. (str. 34-36 Informacji) 7. Stwierdzono liczne przypadki dziaa nierzetelnych i niegospodarnych ze strony przedsibiorcw grniczych realizujcych umowy zawarte z wykonawcami usug remontowych20. Dziaania te zazwyczaj wynikay z nieprzestrzegania wasnych regulacji bd postanowie umw, natomiast rzadziej ich rdem bya nierzetelno samych umw. Nieprawidowoci polegay m.in. na braku naleytego nadzoru i kontroli nad skadnikami wasnego majtku przekazywanego do remontw firmom zewntrznym, poprzez niewaciwe dokumentowanie ich wywozu, co w praktyce utrudniao identyfikacj, ktre skadniki mienia opuciy teren kopalni i naraao na ryzyko strat powstaych np. w wyniku kradziey. Nieuzasadnionym wydatkom sprzyjao nierzetelne kwalifikowanie urzdze do remontw, w tym nieprecyzyjne okrelanie wymaganego ich zakresu, jak rwnie nieuprawnione jego rozszerzanie, co sprzyjao rozbienociom pomidzy rozmiarem faktycznie wykonanych prac remontowych a nieadekwatn kwot patnoci za nie. Niegospodarnymi dziaaniami byo take nieegzekwowanie korzystnych dla przedsibiorcw grniczych postanowie umw lub nawet wprowadzanie do nich zmian powodujcych niezasadny wzrost ponoszonych kosztw. Zdaniem NIK, brak skutecznego nadzoru nad wykonywaniem umw remontowych, wobec jednoczesnego naduywania uznaniowoci i dowolnoci postpowania przy zawieraniu i realizacji kontraktw pomidzy podmiotami sektora prywatnego i pastwowego rodzi szczeglnie wysokie ryzyko wystpienia dziaa o charakterze korupcyjnym. (str. 36-43 Informacji)

19 Na czn kwot co najmniej 10,4 mln z. 20 czna kwota stwierdzonych dziaa niegospodarnych wyniosa ok. 13,7 mln z.

Ewidencjonowanie ponoszonych

kosztw remontw

Monitorowanie czasu pracy oraz

kontrola stanu maszyn i urzdze

Realizacja umw z wykonawcami

usug remontowych

Cz II Oglna

12

8. Dysponowanie przez przedsibiorcw rodkami trwaymi, niezbdnymi do prowadzenia dziaalnoci grniczej, opierao si na wykorzystywaniu wasnych lub dzierawionych od firm zewntrznych maszyn i urzdze. Niektrzy z przedsibiorcw podejmowali decyzje o wykorzystywaniu rodkw produkcji udostpnianych przez inne podmioty, nie przeprowadzajc uprzednio analiz ekonomicznych uzasadniajcych takie dziaanie. Taki sam brak analiz i ocen opacalnoci dotyczy przeprowadzania remontw, w tym remontw kapitalnych starych, wyeksploatowanych maszyn i urzdze, ktrych koszty niejednokrotnie przekraczay nawet 70 % wartoci nowych urzdze. Jednym z powodw tej sytuacji, w ocenie NIK, by brak wiarygodnych danych o rzeczywistych, dotychczas poniesionych kosztach utrzymania tych rodkw trwaych, w tym o kosztach napraw i remontw wykonanych siami wasnymi. Ograniczanie zakupw nowych maszyn i urzdze prowadzio do systematycznej dekapitalizacji posiadanego majtku, a uzyskane w ten sposb oszczdnoci mogy by, zdaniem NIK, pozorne, uwzgldniajc nieliniowy wzrost kosztw napraw i remontw, jaki towarzyszy utrzymaniu wyeksploatowanego sprztu w stanie technicznym pozwalajcym na jego dalsze uytkowanie. (str. 43-47 Informacji)

2.3. Wnioski systemowe Wyniki kontroli wskazuj na konieczno podjcia nastpujcych dziaa

systemowych21:

przez Ministra Gospodarki: (1) Opracowywanie aktw prawnych w sposb zapewniajcy jednoznaczno

stanowionych przepisw oraz dokonywanie rzetelnej oceny skutkw proponowanych regulacji.

(2) Rzetelne dokumentowanie przebiegu prac legislacyjnych, w tym zapewnienie waciwego archiwizowania wytworzonych dokumentw.

przez przedsibiorcw grniczych: (1) Wyanianie wykonawcw usug remontowych oraz dostawcw czci

zamiennych w postpowaniach zapewniajcych konkurencyjny tryb wyboru. (2) Opracowywanie planw remontowych w oparciu o rzeczywisty zakres rzeczowy

i finansowy potrzeb remontowych. (3) Rzetelne ewidencjonowanie ponoszonych kosztw gospodarki remontowej,

w szczeglnoci kosztw utrzymania podstawowych maszyn i urzdze. (4) Dokumentowanie stanu technicznego i historii pracy maszyn i urzdze majcych

podstawowe znaczenie dla cigoci ruchu. (5) Zapewnienie skutecznego nadzoru nad skadnikami majtku przekazywanego

firmom zewntrznym do remontu. (6) Rzetelne okrelanie zakresu rzeczowego wymaganych remontw maszyn

i urzdze, przeprowadzanych przez wykonawcw usug remontowych. (7) Dokonywanie wyboru pomidzy alternatywnymi sposobami dysponowania

maszynami i urzdzeniami w oparciu o przeprowadzane analizy ekonomiczne (remont kapitalny zakup nowego urzdzenia dzierawa).

21 wnioski pokontrolne adresowane przez NIK do poszczeglnych jednostek organizacyjnych przedstawiono w Czci III Szczegowej.

Remonty kapitalne, dzierawy oraz

zakupy nowych maszyn i urzdze

Cz III Szczegowa

13

Cz III Szczegowa 3.1. Zmiany rozporzdzenia Ministra Gospodarki w sprawie BHP Ustalenia:

Pierwsze wzmocnienie pozycji producentw maszyn i urzdze grniczych na rynku usug remontowych i dostaw czci zamiennych nastpio jeszcze w okresie obowizywania rozporzdzenia Ministra Przemysu i Handlu z dnia 14.04.1995 r. w sprawie bezpieczestwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpoarowego w podziemnych zakadach grniczych22, w wyniku jego zmiany, ktra wesza w ycie 15.03.2001 r. i obowizywaa do 1.07.2002 r.23. Wprowadzona wwczas tre 484 ust. 2 stanowia, e czynnoci konserwacyjne oraz naprawy biece maszyn i urzdze powinny by wykonywane zgodnie z DTR ich producenta oraz z zastosowaniem dostarczonych przez niego czci, bdcych w powszechnym obrocie. Natomiast w 484 ust. 3 wskazano, m.in. e remonty maszyn i urzdze powinny by wykonywane zgodnie z dokumentacj remontow ich producenta.

Ww. regulacja od pocztku jej funkcjonowania budzia szereg kontrowersji, gdy stawiaa producentw maszyn i urzdze w pozycji uprzywilejowanej na dostawy czci zamiennych oraz usug remontowych do produkowanych przez nich maszyn i urzdze. Ju w lutym 2002 r. Departament Prawny i Legislacji Ministerstwa Gospodarki zaproponowa jego zmian, zgodnie z ktr kwestia prowadzenia remontw maszyn i urzdze miaa zosta wyeliminowana z nowego rozporzdzenia w sprawie BHP. Planowano rwnie wyeliminowa z niego zapis, i jedynym dokumentem, na bazie ktrego konserwuje i naprawia si maszyny i urzdzenia grnicze jest DTR producenta.

W takiej formie projekt rozporzdzenia funkcjonowa co najmniej do 15.05.2002 r., kiedy to Departament Prawny i Legislacji przekaza do Departamentu Polityki Przemysowej Ministerstwa Gospodarki, uzgodniony w trybie roboczym, projekt rozporzdzenia w sprawie BHP, celem przekazania go do uzgodnie midzyresortowych. W okresie pomidzy 15 maja a 17 czerwca 2002 r. do 428 rozporzdzenia wprowadzono istotne zmiany w stosunku do pierwotnej propozycji. Tre ww. przepisu w zmienionej wersji, ktra ostatecznie zostaa podpisana przez Ministra Gospodarki w dniu 28 czerwca 2002 r. otrzymaa brzmienie: Maszyny, urzdzenia i instalacje utrzymuje si, konserwuje, naprawia i remontuje w sposb ustalony w dokumentacji techniczno-ruchowej producenta, a ich ruch prowadzi na warunkach okrelonych w zezwoleniu na oddanie do ruchu maszyn, urzdze i instalacji. W stosunku do wersji z 15.05.2002 r. paragraf ten rozszerzono o remonty (dodatkowo wpisano i remontuje) oraz dodano wyraz producenta. W trakcie kontroli NIK Ministerstwo nie byo w stanie wskaza autora przywoanych zmian treci 428 rozporzdzenia, jak rwnie ich uzasadnienia. Ze wzgldu na brak udokumentowania przez Ministerstwo Gospodarki szeregu istotnych etapw procesu legislacyjnego do wyjanienia okolicznoci i motyww zmian rozporzdzenia nie Cz III - Szczegowa koncentruje si na obszarach, w ktrych stwierdzono nieprawidowoci. 22 Dz.U. Nr 67, poz. 342 ze zm. 23 Rozporzdzenie Ministra Gospodarki z dnia 6.02.2001 r. zmieniajce rozporzdzenie w sprawie bezpieczestwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpoarowego w podziemnych zakadach grniczych (Dz.U. Nr 14, poz. 130).

Cz III Szczegowa

14

doprowadziy take czynnoci kontrolne NIK24. Jak ustalono, Departament Polityki Przemysowej Ministerstwa Gospodarki - odpowiedzialny za realizacj procesu legislacyjnego zwizanego z wydaniem rozporzdzenia w sprawie BHP - nie dopeni obowizku przekazania przedmiotowej dokumentacji do archiwum zakadowego25. Stwierdzono take brak dowodw na jej przekazanie innym jednostkom organizacyjnym, ktre przejy zadania ww. Departamentu po kolejnych reorganizacjach Ministerstwa bd dowodw brakowania (niszczenia) tych dokumentw.

Powysze ustalenia oraz fakt, i producenci maszyn i urzdze stosowanych w podziemnych zakadach grniczych byli w istotny sposb zainteresowani monopolizacj rynku dostaw czci zamiennych oraz usug remontowych, wskazuj na moliwo korupcyjnego podoa powyszych nieprawidowoci.

Ponadto, kontrola prac nad przedmiotowym rozporzdzeniem wykazaa, e jego tre opublikowana w Dzienniku Ustaw rnia si od wersji podpisanej przez Ministra Gospodarki i przekazanej w dniu 5.07.2002 r. do Rzdowego Centrum Legislacji (RCL) celem ogoszenia. Ustalono bowiem, e 5.07.2002 r., tj. 7 dni po podpisaniu rozporzdzenia przez Ministra, Wyszy Urzd Grniczy przesa faksem do Ministerstwa Gospodarki propozycje wprowadzenia do jego treci 9 poprawek, z ktrych 8 zostao uwzgldnionych w opublikowanej treci rozporzdzenia26. Publikacja aktu normatywnego o treci rnicej si od oryginau podpisanego przez upowaniony do tego organ narusza art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 20.07.2000 r. o ogaszaniu aktw normatywnych i niektrych innych aktw prawnych27. Prezes Rzdowego Centrum Legislacji w informacji przekazanej NIK stwierdzi, e nie jest w stanie wyjani okolicznoci wprowadzenia tych zmian (w oparciu o posiadane przez RCL dokumenty w powyszej sprawie).

Potencjalne negatywne skutki funkcjonowania 428 zostay wskazane Ministerstwu Gospodarki bezporednio po wejciu w ycie tego przepisu. Ju 18.11.2002 r. na posiedzeniu dziaajcej przy Prezesie WUG Komisji ds. analizy stosowania przepisw prawa zwizanego z ruchem zakadw grniczych, w ktrej uczestniczy reprezentant Ministerstwa Gospodarki, wskazano, e 428 w opublikowanym brzmieniu jest nieprawidowy, a jego interpretacje mog negatywnie wpywa na konkurencyjno na rynku usug remontowych. W 2003 r. podjto prace nad zmian rozporzdzenia w sprawie BHP, jednake ze wzgldu na m.in. ponad 3-letni okres prac nad jego nowelizacj (do 9.06.2006 r.) nie zapobiego to negatywnym skutkom funkcjonowania 428 w brzmieniu ustalonym w 2002 r. W czasie trwania ww. prac Minister Gospodarki nie podejmowa jakichkolwiek biecych dziaa zapobiegajcych ograniczeniu skali zamwie udzielanych w trybie z wolnej rki przez KW SA w oparciu o 428 ww. rozporzdzenia, pomimo 24 Wg wyjanie Dyrektora Generalnego Ministerstwa Gospodarki: ()dua rotacja pracownikw

w Ministerstwie w przecigu ostatnich kilku lat, a przede wszystkim wielokrotne przeksztacenia i zmiany organizacyjne Urzdu, duy upyw czasu od rozpoczcia prac nad projektem przedmiotowego rozporzdzenia (2001 r.) nie pozwalaj na dokadne odtworzenie historii zwizanej z powstaniem powyszego aktu normatywnego.

25 Zgodnie z Instrukcjami Kancelaryjnymi obowizujcymi od 2004 r., wiodcy w zakresie ww. rozporzdzenia Departament Polityki Przemysowej zobowizany by do przekazania akt spraw zaatwionych do archiwum zakadowego po upywie 2 lat, liczc od dnia 1 stycznia roku nastpujcego po roku, w ktrym sprawy zaatwiono.

26 Przy czym wspomniane wyej poprawki nie dotyczyy 428 rozporzdzenia w sprawie BHP. 27 Podstaw do ogoszenia aktw normatywnych i innych aktw prawnych jest ich orygina podpisany

przez upowaniony do wydania tego aktu organ, a w przypadku orzeczenia sdu lub Trybunau Konstytucyjnego - odpis orzeczenia. Dz.U. z 2007, Nr 68 poz. 449 ze zm.

Cz III Szczegowa

15

posiadania takich informacji bd to bezporednio z pism KW SA kierowanych do Ministerstwa Gospodarki, bd te poprzez przedstawicieli Ministra w Radzie Nadzorczej KW SA.

Skutki i zagroenia: Zarwno przepis 484 ww. rozporzdzenia Ministra Przemysu i Handlu z dnia

14.04.1995 r., jak i pniejszy 428 rozporzdzenia Ministra Gospodarki z 28.06.2002 r., a w szczeglnoci jego interpretacja przyjta przez KW SA, w istotny sposb umocnia pozycj producentw maszyn i urzdze grniczych na rynku usug remontowych oraz w praktyce prowadzia do monopolizacji rynku dostaw czci zamiennych. Wyanianie, gwnie przez KW SA, usugodawcw i dostawcw czci zamiennych w trybie bezprzetargowym (z wolnej rki), przy powoywaniu si na 428 rozporzdzenia w sprawie BHP, prowadzio do ograniczania konkurencji i zasady rwnego traktowania podmiotw gospodarczych funkcjonujcych na rynku oraz narzucania przez cz producentw maszyn i urzdze niekorzystnych cen. Pozostali przedsibiorcy (poza KW SA) dysponujcy zakadami grniczymi bd w ogle nie wykorzystywali ww. przepisu przy udzielaniu zamwie z wolnej rki, bd te powoywali si na niego przy tego rodzaju zamwieniach jedynie incydentalnie.

W trzy miesice po opublikowaniu treci rozporzdzenia w sprawie BHP, w trakcie posiedzenia dziaajcej przy Prezesie WUG Komisji do spraw analizy prawa zwizanego z ruchem zakadw grniczych, zwracano uwag, i nie ma znaczenia dla bezpieczestwa pracy w zakadach grniczych kto wykonuje remonty, lecz czy wykonano je prawidowo. Uznano rwnie, e regulowanie kwestii prowadzenia remontw w rozporzdzeniu dotyczcym ruchu zakadw grniczych jest niewaciwe. Stwierdzono przy tym, e eksploatacja, konserwacja i naprawa maszyn i urzdze winna by wykonywana wedug DTR, bez koniecznoci okrelania, skd ta dokumentacja pochodzi. Uzasadniano to faktem, e urzdzenia i maszyny stosowane w zakadach grniczych pochodz nie tylko od producentw, ale rwnie od importerw czy dystrybutorw. Rozpoczty w ten sposb proces zmian ww. przepisu trwa przez blisko cztery lata, tj. a do 9 czerwca 2006 r., kiedy to zmiany w rozporzdzeniu zostay wprowadzone przez Ministra Gospodarki. Wprawdzie proces ten przebiega zgodnie z obowizujcymi przepisami, jednake jego przewleko skutkowaa nieprawidowociami opisanymi w dalszej czci nin. Informacji.

W sierpniu 2004 r. wpyna do Ministerstwa Gospodarki informacja od Zarzdu KW SA, e spka ta wystpia do Prezesa UZP z 96 wnioskami o wyraenie zgody na udzielenie zamwie publicznych w trybie z wolnej rki na zakup czci zamiennych od producentw maszyn i urzdze grniczych, a take usug remontowych. Warto tych zamwie oszacowano wwczas na 2 mld z. Powoano si przy tym na tre 428 rozporzdzenia oraz fakt, e w sporzdzonych przez tych producentw DTR brak jest zapisw wskazujcych, e udostpnili oni jakimkolwiek podmiotom dokumentacj pozwalajc na wykonywanie remontw produkowanych przez nich maszyn i urzdze oraz na fakt, i DTR maszyn i urzdze nie przewiduj stosowania innych ni pochodzcych od producentw maszyn i urzdze czci zamiennych. Sygna ten nie zainteresowa Ministerstwa, w efekcie czego nie podjto adnych krokw ani pod ktem przyspieszenia ewentualnych zmian legislacyjnych, ani czynnoci wyjaniajcych ze strony KW SA, wobec ktrej Minister Gospodarki wykonywa w imieniu Skarbu Pastwa obowizki wacicielskie. Na ww. informacje Ministerstwo zareagowao dopiero w 2005 r., kiedy to niektrzy z producentw czci

Cz III Szczegowa

16

zamiennych do maszyn i urzdze grniczych podjli dziaania majce na celu podwaenie legalnoci zawartych przez KW SA umw z podmiotami wyonionymi w trybie z wolnej rki. Wnioski NIK: Zapewnienie przejrzystoci, w tym naleytego dokumentowania przebiegu

procesw legislacyjnych w Ministerstwie Gospodarki. Ustanowienie skutecznego nadzoru nad przestrzeganiem przepisw

wewntrznych w zakresie przechowywania i archiwizowania dokumentw. Wdraanie wnioskw NIK:

Minister Gospodarki poinformowa, e tryb prowadzenia prac legislacyjnych w Ministerstwie Gospodarki reguluje obecnie decyzja Dyrektora Generalnego Nr 35 z dnia 9 listopada 2006 r. oraz zarzdzenie Dyrektora Generalnego Ministerstwa Gospodarki Nr 28 z dnia 12 kwietnia 2007 r., a take i obowizujce w Ministerstwie procedury zapewniaj przejrzysto procesu legislacyjnego i umoliwiaj naleyte jego dokumentowanie.

Poinformowa rwnie, i Minister Gospodarki wyda zarzdzenie Nr 85 z dnia 3 listopada 2006 r. w sprawie wprowadzenia instrukcji kancelaryjnej, jednolitego wykazu akt i instrukcji o organizacji i zakresie dziaania archiwum zakadowego, zmienione zarzdzeniem Ministra Gospodarki Nr 106 z dnia 22 sierpnia 2007 r.

W ocenie Ministra Gospodarki, ww. przepisy w sposb jednoznaczny okrelaj zasady prowadzenia w Ministerstwie procedur opracowywania projektw aktw prawnych, jak rwnie zasady przechowywania i archiwizowania dokumentw - co wychodzi naprzeciw wnioskom NIK. Ponadto poda, e na bieco prowadzone s dziaania ukierunkowane na przestrzeganie oraz waciwe realizowanie obowizujcych przepisw.

3.2. Wnioski KW SA o zgod na tryb z wolnej rki oraz ich rozpatrywanie przez Prezesa UZP

Ustalenia: Po ptora roku obowizywania 428 rozporzdzenia w sprawie BHP,

w brzmieniu obejmujcym prowadzenie remontw w oparciu o DTR producenta, wystpiy pierwsze przypadki wykorzystywania tej regulacji jako uzasadnienia do stosowania trybu z wolnej rki przy zakupach czci zamiennych oraz usug remontowo-serwisowych maszyn i urzdze eksploatowanych w kopalniach. Miay one miejsce pod koniec grudnia 2003 r., kiedy to do Prezesa UZP wpyny wnioski KW SA o wyraenie zgody na zastosowanie trybu z wolnej rki przy udzielaniu zamwie oraz w pierwszej poowie stycznia 2004 r., gdy z podobnymi wnioskami wystpi KHW SA. W trakcie prowadzonego postpowania, uzyskano opinie ministra waciwego ds. gospodarki, z ktrych wynikao, e zamwienia moe zrealizowa tylko jeden podmiot, tj. ten, ktry wskazywany by we wnioskach przedsibiorcw. W wyniku rozpatrzenia zoonych wnioskw, Prezes UZP wyda decyzje wyraajce zgod na zastosowanie trybu z wolnej rki dla zamwie szacowanych cznie na 32,3 mln z w odniesieniu do KW SA oraz 6,5 mln z w odniesieniu do KHW SA. Po uzyskaniu pozytywnych decyzji, jedynie KW SA zdecydowaa si na kontynuowanie wykorzystywania 428 rozporzdzenia w sprawie BHP w uzasadnieniach wnioskw na stosowanie trybu bezprzetargowego.

Cz III Szczegowa

17

Cztery miesice po wydaniu przez Prezesa UZP pozytywnych decyzji, Zarzd KW SA podj uchwa28 akceptujc zastosowanie trybu z wolnej rki w odniesieniu do: zamwie na wykonanie w latach 2005-2007 remontw podzespow, dostaw oryginalnych czci zmiennych oraz serwisowanie maszyn i urzdze grniczych. Bezporednio po jej podjciu, KW SA skierowaa pisma do kontrahentw, z ktrymi planowano zawarcie umw w trybie z wolnej rki na dostaw czci zamiennych i usug remontowych, w ktrych zwrcono si m.in. o: okrelenie czy Wasza firma w latach 2005-2007 bdzie wycznym (jedynym) dostawc do kopal i zakadw grniczych KW S.A. czci zamiennych (nowych i regenerowanych), usug remontowych i serwisowych (). Na sformuowane w powyszy sposb pytanie wikszo producentw maszyn i urzdze odpowiedziaa twierdzco.

Dysponujc takimi deklaracjami, dnia 3.08.2004 r. KW SA zoya w UZP 96 wnioskw o udzielenie zgody na zastosowanie trybu z wolnej rki przy udzielaniu zamwie na zakup czci zamiennych do maszyn i urzdze oraz na wiadczenie usug remontowych i serwisowych przez ich producentw, o cznej wartoci oszacowanej przez KW SA na blisko 2 mld z. W okresie od 20.09.2004 r. do 5.01.2005 r. Prezes UZP, w drodze decyzji administracyjnych, wyrazi zgod na zastosowanie trybu z wolnej rki we wszystkich wnioskowanych przypadkach.

Zoone do Prezesa UZP wnioski zwieray informacje, e firma produkujca danego typu maszyny lub urzdzenia przesaa do KW SA deklaracj, e: nie zostaa udzielona innym podmiotom lub osobom trzecim autoryzacja, nie zostaa udostpniona innym podmiotom lub osobom trzecim dokumentacja techniczna

i technologiczna, posiadanie ktrej jest niezbdne do wykonywania remontw z zachowaniem warunkw okrelonych w dopuszczeniach WUG,

nie zostaa udzielona adnym podmiotom gospodarczym remontujcym podzespoy () zgoda na posugiwanie si dopuszczeniami wydanymi przez Prezesa WUG dla wyszczeglnionego we wniosku Wykonawcy,

nie prowadzi si sprzeday czci zamiennych wykonywanych zgodnie z dokumentacj techniczn i technologiczn producenta, poza sprzeda do bezporednich uytkownikw ().

Analiza dokumentw przekazanych przez KW SA do dyspozycji Prezesa UZP wykazaa jednak, e wikszo odpowiedzi producentw maszyn i urzdze skierowanych do KW SA29 nie zawieraa informacji uzasadniajcych wprost zawarcie we wnioskach zacytowanych powyej stwierdze. Ponadto, cz zaczonych do wnioskw pism producentw zawieraa informacje wskazujce, e wbrew deklaracjom zoonym przez Zarzd KW SA, na rynku czci zamiennych oraz usug remontowo-serwisowych do maszyn i urzdze grniczych wystpuje lub moe wystpowa konkurencja, np. w zwizku z faktem, i zoono wnioski zarwno firm bdcych producentami kompletnych urzdze, jak i innych firm, autoryzowanych przez tych producentw w zakresie dostaw podzespow, czci i usug remontowych, a nawet wniosek reprezentanta autoryzowanego przedstawiciela producenta.

Powysze ustalenia wskazuj, e weryfikacja przez UZP wnioskw KW SA zostaa przeprowadzona nierzetelnie. Ponadto w ani jednym przypadku, w zwizku z 96 wnioskami tej spki, nie zasignito opinii ministra waciwego ds. gospodarki lub WUG, pomimo e Naczelnik Wydziau Orzecznictwa Departamentu Prawnego

28 nr 1089/2004 z dnia 1 czerwca 2004 r. 29 Do wnioskw zaczono odpowiedzi producentw maszyn i urzdze skierowanych do KW SA.

Cz III Szczegowa

18

UZP w wikszoci przypadkw zobowizywaa30 do tego podlegych jej pracownikw31. Wprawdzie, w ramach powadzonych postpowa, w sierpniu 2004 r. UZP zwrci si do KW SA o przesanie kserokopii DTR, potwierdzajcych informacje zawarte we wnioskach, jednake przed wydaniem decyzji nie przeprowadzono rzetelnej analizy treci otrzymanych dokumentw. Stwierdzono bowiem, e czci z wymaganych dokumentw nie dostarczono, niektre z DTR zawieray odrczne dopiski, i firma jako jedyna spenia 428 rozporzdzenia w sprawie BHP, lub przywoywano ww. przepis w DTR, datowanych na okres jeszcze przed wydaniem tego rozporzdzenia przez Ministra Gospodarki, bd te nosiy inne cechy wskazujce na to, i zapisy dotyczce wycznoci producenta do przeprowadzania napraw i remontw nie znajdoway si w pierwotnej treci DTR. W ocenie NIK, powysze fakty powinny w UZP wzbudzi podejrzenie, e zmiany w DTR wprowadzono z inicjatywy wnioskodawcy. Potwierdzay to pisma KW SA skierowane w sierpniu i wrzeniu 2004 r. do producentw maszyn i urzdze, w ktrych znalazo si stwierdzenie:

W zwizku z wystpieniem () KW SA do Prezesa UZP z wnioskiem o zatwierdzenie trybu z wolnej rki na zakup czci zamiennych, zlecanie usug remontowych podzespow produkcji () eksploatowanych w kopalniach i zakadach grniczych KW SA, prosimy o nieodpatne przekazanie dokumentacji techniczno-ruchowych () zawierajcych jednoznaczne stwierdzenie, e moliwo spenienia wymaga okrelonych w Rozporzdzeniu Ministra Gospodarki z dnia 28 czerwca 2002 r. w sprawie bezpieczestwa i higieny pracy, () - Dzia VI, rozdz.1, 428 (), posiada tylko i wycznie producent, tj. (). Wprawdzie obowizek weryfikacji zoonych wnioskw ciy na Prezesie UZP,

jednake - w ocenie NIK - sugerowanie we wnioskach przez Zarzd KW SA, i na rynku dostaw czci zamiennych do maszyn i urzdze oraz usug remontowych istnieje stan obiektywnie uzasadniajcy zastosowanie trybu udzielenia zamwie z wolnej rki, byo dziaaniem nierzetelnym, szczeglnie w sytuacji, gdy zarwno w okresie przed wejciem w ycie rozporzdzenia w sprawie BHP, jak i pniej KW SA dokonywaa tego typu zakupw w drodze przetargw nieograniczonych.

Zdaniem NIK, przedstawiona przez KW SA i zamieszczona we wnioskach interpretacja 428 bya niewaciwa. Naley bowiem zwrci uwag, e wbrew temu co twierdzia we wnioskach KW SA, ze wzgldu na swj charakter dokumentacja techniczno-ruchowa32 nie moga stanowi podstawy do przeprowadzania remontw, niezalenie od tego jaki podmiot miaby je wykonywa. Rwnie producent maszyny lub urzdzenia nie jest w stanie na podstawie DTR przeprowadzi remontu, gdy tak podstaw stanowi moe jedynie dokumentacja remontowa oraz w pewnym zakresie dokumentacja konstrukcyjna maszyny lub urzdzenia. O niewaciwej interpretacji ww. przepisu wiadczy rwnie korespondencja w tej sprawie pomidzy WUG a producentami maszyn i urzdze, w ktrej WUG kadorazowo sta na stanowisku,

30 Poprzez zamieszczenie na wnioskach stosownej dekretacji. 31 Dnia 7.12.2004 r., tj. po wydaniu przez Prezesa UZP decyzji o wyraeniu zgody na zastosowanie

trybu z wolnej rki na zakup przez KW SA czci zamiennych usug remontowo-serwisowych do podzespow hydrauliki sterowniczej produkcji jednej z firm, w zwizku ze skarg zoon przez inn firm, UZP wystpia do MGPiPS o opini w ww. sprawie. W przekazanej 20.12.2004 r. do UZP opinii Departament Polityki Przemysowej stwierdzi, e wedug naszego rozeznania wskazana firma nie jest z przyczyn technicznych jedynym podmiotem zdolnym do dostarczania czci zamiennych zgodnych z wymaganiami przedstawionymi w przedmiotowym wniosku.

32 Dokumentacja taka stanowi jedynie instrukcj obsugi maszyny lub urzdzenia i z zaoenia nie zawiera informacji pozwalajcych na waciwe jego remontowanie.

Cz III Szczegowa

19

e zgodnie z tym przepisem DTR powinna okrela sposb prowadzenia remontw, a nie wskazywa podmiotu ktry moe je wykonywa. Skutki i zagroenia:

Wikszo maszyn i urzdze konstruowana jest z wykorzystaniem produktw (podzespow, czci) wytwarzanych przez innych producentw, ktrzy funkcjonuj na rynku samodzielnie. Tym samym, udzielenie zamwienia z wolnej rki na zakup takich czci i podzespow od producenta produktu finalnego powoduje, i zaburzona zostaje konkurencyjno tego sektora rynku. Podobna sytuacja dotyczy usug remontowo-serwisowych, gdzie w wielu przypadkach remontu wymagaj czci lub podzespoy, ktre nie byy wyprodukowane przez producenta wyrobu finalnego.

Przedstawione wyej zgody Prezesa UZP na prowadzenie postpowa w trybie z wolnej rki stanowiy podstaw do zawarcia przez KW SA umw z producentami maszyn i urzdze na dostawy w latach 2005-2007 czci zamiennych oraz usug remontowo-serwisowych. czna warto zawartych umw wyniosa 1.970 mln z, z czego ostatecznie zrealizowano umowy o wartoci 838 mln z33. W efekcie tych dziaa, finalni producenci maszyn i urzdze uzyskali wyczno na dostawy do tej spki rwnie tych czci zamiennych, ktrych producentami nie byli. Wyeliminowano przy tym z dostaw do KW SA znaczn cz producentw podzespow i czci zamiennych, ktre wprawdzie nie byy przez finalnych producentw wymienione w DTR danych maszyn i urzdze, lecz posiaday, niezbdne do stosowania w podziemnych zakadach grniczych, badania i certyfikaty. Podkreli naley, e zamienniki te posiaday czsto nisz cen oraz z powodzeniem byy do tej pory stosowane w kopalniach KW SA. Z przedstawionych wyej powodw, dwa podmioty funkcjonujce na rynku czci zamiennych oraz usug remontowych podjy kroki prawne przeciwko przyjtym przez KW SA rozwizaniom.

W dniu 7.02.2006 r. Zarzd KW SA podj uchwa w sprawie renegocjacji warunkw umw na dostawy i usugi, zawartych na lata 2005-2007 w trybie z wolnej rki, a w okresie maj-czerwiec 2006 r. podjte zostay kolejne uchway, na mocy ktrych skracano i odstpowano od zawartych w trybie z wolnej rki umw na zakup czci zamiennych oraz usug remontowo-serwisowych. Odstpienie od ww. umw w istotny sposb obniyo koszty usug remontowych oraz czci zamiennych34.

Ugruntowanie pozycji monopolistycznej niektrych producentw maszyn i urzdze, w tym konsekwencje zapisw ograniczajcych konkurencj wprowadzanych przez nich do DTR (m.in. w wyniku cytowanych wyej pism 33 Na podstawie danych Wydziau do Walki z Korupcj Komendy Wojewdzkiej Policji w Katowicach

prowadzcej ledztwo w sprawie niegospodarnoci czonkw Zarzdu KW SA pod nadzorem Prokuratury Okrgowej w Katowicach.

34 Np. zawarta w trybie z wolnej rki w 2004 r. umowa z firm Pioma na zakup czci zamiennych oraz usugi remontowe przewidywaa na wiele robt ceny nawet o kilkadziesit procent wysze, ni wynikao to z umowy zawartej w 2007 r. w trybie konkurencyjnym z t sam firm i na te same usugi. Innym przykadem s umowy zawarte z firm Patentus. Po uzyskaniu zgody Prezesa UZP, Zarzd KW SA zawar z t firm w trybie z wolnej rki umow na zakup czci zamiennych oraz usugi remontowe i serwisowe przenonikw zgrzebowych produkowanych przez ww. firm. Firma ta nie bya producentem niektrych czci, bdcych elementami przenonikw jej produkcji. Protest w tej sprawie zoya firma Tschan, ktra w skierowanym do KW SA dnia 6.10.2006 r. pimie stwierdzia, m.in. e sztuczne zawyanie cen naszych wyrobw przez niektrych polskich producentw przenonikw, przynosi wymierne straty kopalniom. W wyniku przeprowadzonych przez KW SA renegocjacji umowy zawartej z firm Patentus obniono ceny niektrych czci zamiennych do przenonikw nawet o 55 %.

Cz III Szczegowa

20

kierowanych do tych podmiotw przez KW SA w 2004 r.), miay swoje negatywne skutki take po zmianie stanowiska Zarzdu KW SA w kwestii przyjtej interpretacji 428 rozporzdzenia w sprawie BHP. Skutki te trway nawet po nowelizacji i wejciu w ycie z dniem 12.08.2006 r. nowej treci 428, ktra wyczaa spod regulacji zagadnienia zwizane z dokonywaniem remontw, a dokumentacji techniczno-ruchowych nie wizaa wycznie z producentem. W listopadzie 2007 r. Zarzd KW SA wystpi do Prezesa Urzdu Ochrony Konkurencji i Konsumenta, informujc m.in., e: producenci urzdze w DTR zamieszczaj postanowienia, ktre cakowicie wypaczaj lub wrcz unicestwiaj intencj ustawodawcy do odpodmiotowienia rynku i otwarcia go na dziaanie konkurencji. Dostrzeganym w 2007 r. przez KW SA rdem problemu byo to, i producenci w DTR zamieszczali postanowienia, e do napraw mog by stosowane wycznie czci produkowane przez producenta urzdze, stwierdzono przy tym m.in.: Kompania Wglowa pragnie w tym miejscu wskaza, e w przypadku, w ktrym udao si wbrew stanowisku producenta przeprowadzi otwarty przetarg na remont podzespow, osignite ceny byy nisze o 27 % od cen w ofercie producenta.

Zdaniem NIK, przyjmujc, i w wyniku bezprzetargowego trybu wyaniania kontrahentw przez KW SA, uzyskiwane ceny czci oraz usug remontowych byy zawyone tylko o 20 %, w porwnaniu do moliwych do uzyskania w wyniku zastosowania konkurencyjnych postpowa przetargowych, to straty KW SA mona oszacowa na okoo 168 mln z (0,2 x 838 mln z). Wnioski NIK:

NIK odstpia od formuowania wnioskw pokontrolnych do Prezesa UZP, m.in. w zwizku ze zmian obowizujcego stanu prawnego, zarwno w zakresie zniesienia z dniem 25.05.2006 r. uprawnienia Prezesa UZP do wydawania decyzji administracyjnych dotyczcych zgody na zastosowanie przy udzielaniu zamwie publicznych trybu z wolnej rki, jak i w zwizku ze zmian, z dniem 12.08.2006 r., treci 428 rozporzdzenia w sprawie BHP, ktra doprowadzia do wyczenia spod regulacji zagadnie remontw maszyn, urzdze i instalacji wykorzystywanych w zakadach grniczych. Wdraanie wnioskw NIK:

Prezes UZP, w udzielonej odpowiedzi na wystpienie pokontrolne, stwierdzi m.in., e przedstawione przez NIK uwagi dotyczce moliwoci lub odpowiednio braku moliwoci zastosowania trybu zamwienia z wolnej rki w odniesieniu do remontw, modernizacji oraz napraw, maszyn, urzdze i instalacji grniczych w oparciu o warunki okrelone w zezwoleniu na oddanie ich do ruchu zostan uwzgldnione przy przeprowadzaniu postpowa wyjaniajcych UZP oraz kontroli postpowa o udzielenie zamwienia publicznego, przeprowadzanych przez przedsibiorstwa grnicze. 3.3. Udzielanie przez podmioty grnicze zamwie na dostawy

czci i usugi remontowe Ustalenia:

W oparciu o przedstawione wyej, wydane przez Prezesa UZP, zgody na zastosowanie trybu z wolnej rki, uzasadniane przez KW SA treci 428 rozporzdzenia w sprawie BHP, Spka zawieraa umowy z producentami maszyn

Cz III Szczegowa

21

i urzdze na dostawy w latach 2005-2007 czci zamiennych oraz usug remontowo-serwisowych, ponoszc przy tym negatywne konsekwencje finansowe tych dziaa.

KWK Bielszowice (KW SA) w 2005 r. zakupia czci zamienne oraz usugi remontowe, dotyczce: obudw zmechanizowanych produkcji Fazos SA, na czn kwot 3,8 mln z, oraz bbnw i przekadni do przenonikw tamowych i zgrzebowych produkcji Pioma SA, na czn kwot 5,3 mln z. W nastpnym roku Zarzd KW SA wypowiedzia te umowy, a remonty czci obudw zlecono Zakadowi Remontowo-Produkcyjnemu dziaajcemu w strukturze KW SA, za remonty bbnw i przekadni zlecono wykonawcom wyonionym w wyniku przetargw.

Porwnanie cen jednostkowych czci zamiennych do wybranych obudw, stosowanych przez ww. dostawcw wskazuje, e w przypadku wikszoci tych czci ceny okrelone w umowie z Fazos SA byy wysze (nawet o 50-70%) od cen tych samych czci, okrelonych w porozumieniach z Zakadem Remontowo-Produkcyjnym KW SA.

Porwnanie cen jednostkowych usug remontowych i czci zamiennych, zawartych w umowie z firm Pioma SA, z cenami tych samych usug i czci, okrelonymi w umowach zawartych z innymi wykonawcami, wykazao, e ceny wskazane w umowie z Pioma SA byy znacznie wysze od uzyskanych pniej w wyniku przetargw. Przykadowo, ceny jednostkowe czci zamiennych do przekadni przenonika, okrelone w umowie z 2005 r., w stosunku do okrelonych w umowach zawartych w wyniku postpowa przetargowych w latach 2006-2007 byy wysze od 10 % do 297 %. Zaznaczy rwnie naley, e producent urzdze (Pioma SA) zoy ofert w dwch z tych przetargw35 i zaoferowa ceny nisze ni w umowie zawartej wczeniej w trybie z wolnej rki.

Do ograniczania konkurencji przy wyborze kontrahentw KW SA dochodzio take przy realizacji postpowa przetargowych przeprowadzanych w oparciu o regulacje wewntrzne Spki. Stwierdzono, e wszystkie spord 6 badanych postpowa (w KWK Bielszowice) naruszay przepisy obowizujcego Regulaminu okrelajcego sposb postpowania w sprawach o udzielanie zamwie w Kompanii Wglowej SA, przy czym w 4 skontrolowanych postpowaniach wymagania, jakie musia spenia wykonawca ubiegajcy si o udzielenie zamwienia zostay, zdaniem NIK, okrelone w sposb, ktry utrudnia uczciw konkurencj. Przykadowo:

W dwch postpowaniach KWK Bielszowice (KW SA), dotyczcych wykonania remontw kilku typw przekadni do przenonikw tamowych i zgrzebowych, wykluczono wykonawcw, ktrzy nie posiadali autoryzacji do remontw, udzielonej im przez producenta. Jednoczenie wymg taki nie zosta postawiony w innych podobnych postpowaniach, w ktrych do negocjacji dopuszczono wszystkie firmy, ktre zoyy ofert. W konsekwencji - po przeprowadzonych negocjacjach - w przypadku remontu jednych przekadni, komisja przetargowa dokonaa wyboru najkorzystniejszych ofert wycznie spord ofert wykonawcw posiadajcych autoryzacj producenta (pomimo e byy mniej korzystne cenowo od wykluczonych), natomiast w przypadku innych przekadni - spord wszystkich zoonych ofert. Ani w specyfikacji istotnych warunkw zamwienia, ani w dokumentacjach techniczno-ruchowych uytkowanych przez Kopalni przenonikw, nie zawarto wymogu posiadania przez wykonawcw remontw autoryzacji producenta.

W przypadku dwch postpowa na zakup zespow transformatorowych i rozrusznikw kopalnianych dla potrzeb KWK Bielszowice wskazano na wyrb konkretnego producenta, poprzez podanie jego znakw towarowych. W rezultacie, w pierwszym postpowaniu, prowadzonym w 2005 r., ofert zoy tylko producent ww. urzdze, a w drugim (w 2006 r.) wpyny tylko dwie oferty, w tym jedna producenta.

JSW SA w latach 20052007 niemal cakowicie pomijaa stosowanie Pzp przy udzielaniu zamwie firmom obcym na zadania zwizane z remontami maszyn i urzdze, poniewa spord 2 31236 takich zlece/zamwie o cznej wartoci 305,2 mln z, jedynie 27 (1,2 %) o wartoci cznej 12,9 mln z (4,2 %) zrealizowano wg przepisw Pzp. Pozostae zlecenia/zamwienia zrealizowano w oparciu o zasady okrelone w obowizujcym w Spce Regulaminie organizowania przetargw37.

35 W 2006 na remont bbnw i w 2007 r. na remont przekadni 36 Liczba zlece o wartoci powyej 3.500,00 z 37 Zwanym dalej Regulaminem wewntrznym

Cz III Szczegowa

22

Przyczyn tego stanu byy dziaania, majce na celu unikanie stosowania przepisw dotyczcych udzielania sektorowych zamwie publicznych.

W okresie objtym kontrol JSW SA wydatkowaa cznie 23,5 mln z na dzieraw 3 kombajnw cianowych od firmy JOY. We wszystkich tych przypadkach wyonienie firmy JOY, jako podmiotu dzierawicego kombajny cianowe, odbyo si w trybie okrelonym w Regulaminie wewntrznym, jednak z naruszeniem jego postanowie: - Spka, przystpujc w listopadzie 2002 r. do postpowania na dzieraw kombajnu dla KWK

Borynia, nie wyliczya szacunkowej wartoci zamwienia, co byo niezgodne z Regulaminem wewntrznym. Ponadto, w zawartej dnia 20.01.2003 r. z firm JOY umowie stwierdzono, e okres dzierawy wyniesie minimum 24 miesice, co sprawio, e umowa zostaa w praktyce zawarta na czas nieokrelony. Byo to sprzeczne z ogoszeniem o przetargu, w ktrym podano, e okres dzierawy wynosi bdzie 24 miesice. W efekcie, pomimo upywu ww. okresu, kombajn nie zosta zdany firmie JOY i nadal by przez kopalni eksploatowany. czne koszty jakie poniesiono do koca 2007 r. w zwizku z eksploatacj ww. kombajnu wyniosy 14,5 mln z, z czego 9,3 mln z (64 %) stanowiy koszty dzierawy, a 5,2 mln z (36 %) koszty jego remontw.

- W zawartej przez JSW SA z firm JOY umowie dzierawy (w wyniku postpowania na dzieraw kombajnu dla KWK JASMOS, rozpocztego w grudniu 2002 r.) zmieniono, w stosunku do ogoszenia o przetargu, okres jej trwania38, stwierdzajc, e minimalny okres dzierawy obejmuje okres od 01.07.2003 r. do 30.11.2004 r. Tym samym rozszerzono ten okres na czas nieokrelony, wobec podanego w ogoszeniu 17-miesicznego okresu dzierawy, stanowicego podstaw do wyliczenia wartoci zamwienia. Realizujc ww. umow, po 30.11.2004 r. kopalnia nie zwrcia kombajnu firmie JOY, lecz nadal go wykorzystywaa do dnia zakoczenia kontroli. Ponadto ustalono, e wyboru kombajnu firmy JOY dokonano, pomimo i koszt jego dzierawy by wyszy, ni koszt dzierawy konkurencyjnego kombajnu produkcji ZZM. Decyzj tak uzasadniono tym, e kombajn firmy ZZM jest kombajnem prototypowym. Zdaniem NIK, argumentacji tej nie mona uzna za wiarygodn, gdy w przeprowadzonym przez JSW SA trzy miesice wczeniej postpowaniu, kombajn tego typu zosta wybrany, a stosown umow zawarto z ZZM dnia 23.12.2002 r. W zwizku z eksploatacj ww. kombajnu do 31.07.2008 r. JSW SA poniosa koszty w kwocie cznej 12,6 mln, z czego 10,8 mln z (86 %) stanowiy koszty dzierawy, a 1,8 mln z (14 %) koszty jego remontw.

- W maju 2005 r. rozstrzygnito postpowanie na dzieraw kombajnu dla KWK JAS-MOS. Okres jego uytkowania okrelono w umowie z firm JOY w dniu 2.06.2005 r. na 9 miesicy39, jednak nie podano wysokoci wynagrodzenia za t usug, stwierdzajc jedynie, e nie moe ono przekroczy kwoty 1,6 mln z. Po zakoczeniu, okrelonego w umowie okresu dzierawy, przystpiono do negocjacji z firm JOY na dalsz dzieraw tego kombajnu, w wyniku ktrych, w 3 miesice po wyganiciu poprzedniej umowy, Zarzd JSW SA bez przeprowadzenia postpowania w oparciu o Pzp, zawar z firm JOY now umow dzierawy do dnia 30.09.2006 r. W umowie tej stwierdzono, e cakowita warto wynagrodzenia za jego dzieraw nie moe przekroczy kwoty 0,8 mln z. Do kolejnego przeduenia dzierawy doszo w dniu 27.09.2006 r., kiedy to Zarzd JSW SA podpisa aneks do ww. umowy, ktrym okres dzierawy kombajnu przesunito do 31.01.2007 r., natomiast wynagrodzenie ustalono na nie wicej ni 1,4 mln z. Dnia 30.01.2007 r. Zarzd JSW zawar kolejny aneks, w ktrym okres dzierawy przesunity zosta do 31.03.2007 r., a czne wynagrodzenie za cay okres dzierawy miao nie przekroczy 1,7 mln z. W wyniku tych dziaa JSW poniosa czne koszty dzierawy kombajnu w wysokoci 3,3 mln z netto. Zdaniem NIK, opisane powyej okolicznoci wskazuj, e podczas wyboru podmiotu, od ktrego JSW miaa dzierawi kombajn, doszo do podzielenia zamwienia, celem uniknicia przeprowadzenia postpowania przetargowego w trybie ustawy Pzp, co byo niezgodne z art. 32 ust. 2 tej ustawy.

W latach 2005-2007 na szczeblu Zarzdu JSW SA przeprowadzono, wg przepisw Pzp, tylko jedno postpowanie przetargowe, ktrego przedmiotem byo wiadczenie usug serwisu technicznego oraz napraw urzdze grniczych, produkowanych przez firm JOY, a warto zamwienia wynosia 1,6 mln z. Natomiast tylko w 2007 r. JSW SA poniosa koszty serwisowania i remontw urzdze firmy JOY w wysokoci 5,5 mln z. Wynikao to z faktu, e zadania te 38 W ogoszeniu przetargowym stwierdzono e okres dzierawy wynosi bdzie 17 miesicy. 39 Do 10.03.2006 r.

Cz III Szczegowa

23

realizowano na podstawie umw, zawartych z firm JOY jeszcze w latach 90-tych lub po przeprowadzeniu postpowa na szczeblu kopal.

Na podstawie zawartych w dniu 23.12.2002 r. umw ramowych, JSW SA w latach 2003-2007 dzierawia od firm ZZM i Famur ogem 25 kombajnw cianowych. Podstaw ich zawarcia byo postpowanie oparte o przepisy Regulaminu wewntrznego. W umowach tych nie okrelono iloci wynajmowanych kombajnw, wartoci zamwienia, ani czasu ich trwania. W zwizku z ich realizacj JSW SA poniosa koszty w kwocie 80,3 mln z. W ocenie NIK, na tre zawartych umw mg mie wpyw fakt, e z dniem 1.01.2003 r., po ponad ptora rocznym okresie vacatio legis, wchodziy w ycie przepisy, zobowizujce JSW SA do stosowania przy udzielaniu zamwie trybw oraz ogranicze wynikajcych z ustawy o zamwieniach publicznych. Ww. umowy w latach 2003-2007 JSW SA wykorzystywaa nie tylko jako podstaw do zawierania z ZZM i Famur umw szczegowych/zlece na wynajem kombajnw, dostaw czci zamiennych oraz zakup usug remontowych i serwisowych, ale rwnie umowy te byy uznawane za podstaw zawarcia piciu dodatkowych umw na wynajem kombajnw nie wyszczeglnionych w tych umowach ramowych40. Umowy te zawierano z pominiciem zasad i trybw okrelonych w Uozp41, a nastpnie Pzp.

Dokumentacja JSW SA dotyczca przetargu na dzieraw kombajnw, podzespow do nich oraz wiadczenie usug remontowo-serwisowych przez ZZM i Famur bya niezgodna z Regulaminem wewntrznym, poniewa wymagania ofertowe opracowano w sposb uniemoliwiajcy porwnywanie wszystkich niezbdnych danych technicznych i finansowych, a na oferentw nie nakadano obowizku przedstawienia dla robt remontowych takich skadnikw kalkulacyjnych, jak stawka roboczogodziny, cenniki materiaw, katalogi na podstawie, ktrych rozliczony bdzie zakres robt, wspczynniki utrudnienia, a take koszty oglne, zysk, koszty zakupw materiaw. Zoone przez ZZM i Famur oferty nie speniay wymaga ofertowych, gdy m.in.:

- terminy dostaw kombajnw okrelono na okres duszy o 2-3 miesice od wymaganego, - nie okrelono zasad wiadczenia usug serwisowych, - ofert nie opiecztowano zgodnie z wymaganiami przetargu, a jednej nawet nie podpisano. cznie w latach 2005-2007 na koncie dotyczcym remontw i konserwacji JSW

SA zaksigowaa koszty w wysokoci 367,2 mln z, z czego koszty usug remontowych wykonanych przez JZR Sp. z o.o., tj. spk, ktrej jedynym udziaowcem bya JSW SA, stanowiy ponad 26 %. Przedmiotem jej dziaalnoci byo wiadczenie usug produkcyjno-remontowych, wynajem maszyn grniczych, a od 2004 r. rwnie wykonywanie robt grniczych. Najemc maszyn i robt grniczych bya w 100% JSW SA. Natomiast ze wiadczenia usug produkcyjno-remontowych na rzecz JSW SA JZR Sp. z o.o. uzyskiway od 80 % do 98 % przychodw.

JSW SA w dniu 14.07.1998 r. zawara z JZR Sp. z o.o. umow o wsppracy i wiadczeniu usug, w ktrej zagwarantowano, i w okresie 3 lat wsppraca ta odbywa si bdzie na zasadach preferencyjnych. Pomimo zakoczenia w dniu 14.07.2001 r. tego okresu, umowa w niezmienionym ksztacie obowizywaa do 28.02.2002 r. W zwizku z upywem okresu preferencyjnego JSW SA przystpia do wyonienia wykonawcy robt warsztatowych w drodze przetargu. Analiza dokumentw zwizanych z przetargiem przeprowadzonym w sierpniu 2001 r. wykazaa, e: - wymagania ofertowe zostay sporzdzone nierzetelnie42 oraz w sposb naruszajcy zasady rwnej

konkurencji, gdy jedynie JZR Sp. z o.o. wiedziaa o moliwoci korzystania po kosztach z nalecych do JSW SA warsztatw,

- komisja przetargowa uznaa ofert JZR Sp. z o.o. za speniajc warunki przetargu i zakwalifikowaa j do II etapu przetargu, pomimo e oferta nie zawieraa wymaganych dokumentw43.

40 Opisanych w dalszej czci Informacji. 41 ustawa z dnia 10.06.1994 r. o zamwieniach publicznych (Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 664). 42 m.in. nie okrelono okresu wanoci ofert i przewidywanego czasu trwania umowy. 43 tj. bilansu za ostatni rok, deklaracji banku o stanie finansowym oferenta, numerw regon i NIP

Cz III Szczegowa

24

W umowie o charakterze ramowym, zawartej 28.02.2002 r., tj. po 5 miesicach od zatwierdzenia wynikw przetargu, w stosunku do jego warunkw rozszerzono zakres zlecanych JZR Sp. z o.o. usug. Ponadto w umowie stwierdzono, e zawarta jest ona na czas nieokrelony, a ceny za usugi i stawki roboczogodzin zawarte bd w zacznikach do umowy. Zaczniki te rokrocznie nowelizowano, przez zawieranie aneksw do umowy, zmieniajc zarwno stawki i ceny, jak i wprowadzajc nowe usugi.

W efekcie opisanych wyej dziaa, jedynie niewielka cz prac, wykonywanych przez JZR Sp. z o.o. na rzecz JSW SA, objta bya pierwotnym postpowaniem przetargowym. I tak, objte przetargiem roboty warsztatowe w ujciu wartociowym, stanowiy: 7,3 % w 2005 r., 26,2 % w 2006 r. i 11,3 % w 2007 r. - caoci zleconych prac. Zdecydowana ich wikszo nie bya objta przedmiotem postpowania przetargowego, pomimo powoywania si na ww. umow. Warto tych prac w caym okresie stosowania umowy wyniosa 166,1 mln z, z czego 117,5 mln z dotyczyo robt podzleconych w latach 2003-2007 przez JZR Sp. z o.o. innym podmiotom, w zwizku z brakiem technicznych moliwoci ich realizacji. Zdaniem NIK, dziaanie takie powodowao nieuzasadniony wzrost kosztw remontw oraz modernizacji maszyn i urzdze bdcych wasnoci JSW SA. Jednoczenie, w ocenie NIK, praktyka taka moga mie na celu obejcie przepisw ustawy Pzp.

W lutym 2000 r., nalece do JSW SA Przedsibiorstwo Gospodarki Maszynami Sp. z o.o., dysponujce 58 maszynami grniczymi44 o wartoci 66,2 mln z wczono do JZR Sp. z o.o. Jednoczenie w latach 2000-2004, realizujc zamwienia JSW SA, JZR Sp. z o.o. zakupiy 25 maszyn grniczych o cznej wartoci 92,4 mln z, z czego w latach 2003-2004 warto tych zakupw wyniosa 37,3 mln z. Wszystkie zakupy zrealizowane przez JZR po 2002 r. dokonano po przeprowadzeniu przetargu opartego na obowizujcym w JZR regulaminie przetargowym oraz za zgod Rady Nadzorczej Spki45. Zarwno maszyny zakupione, jak i przejte od PGM byy wynajmowane do kopal JSW SA. Z tego tytuu w latach 2002-2007 JZR osigny przychd w wysokoci 201,4 mln z. W toku kontroli realizacji przez JSW SA umowy, na podstawie ktrej Spka najmowaa od JZR Sp. z o.o. maszyny grnicze, stwierdzono nastpujce nieprawidowoci: - Zgodnie z umow, JZR wynajmowa powinna JSW SA jedynie maszyny i urzdzenia, ktre byy jej

wasnoci, podczas gdy w latach 2002-2007 JZR wynajmoway JSW 4 kombajny, ktrych wacicielem byli ich producenci. Koszty jakie JSW poniosa w tym okresie, w zwizku z ich dzieraw, wyniosy 28,4 mln z; z czego 1,7 mln z zarobia JZR z tytuu porednictwa.

- W zaczniku do ww. umowy, okrelajcym typy wynajmowanych JSW maszyn i urzdze, zamieszczono 3 przenoniki zgrzebowe, ktrymi JZR w dniu podpisania umowy nie dysponoway. Ich zakupu w trybie bezprzetargowym JZR dokonay , odpowiednio: 27, 57 i 79 dni po podpisaniu umowy. czna warto tych przenonikw wyniosa 13,8 mln z. Zdaniem NIK, wpisanie ww. urzdze do zacznika miao na celu uniknicie przez JSW w 2003 r. koniecznoci stosowania wchodzcych w ycie od 1.01.2003 r. przepisw Uozp.

- Do ww. umowy zawarto 10 aneksw, ktrymi zmieniano m.in. indywidualne stawki najmu oraz wprowadzano do wynajmu nowe urzdzenia. Dziaania te byy niezgodne z obowizujcymi Spk zasadami udzielania zamwie publicznych, jako e w praktyce sprowadzao si do udzielenia nowego zamwienia, z pominiciem Pzp. JZR w latach 2003-2007, wykorzystujc zmiany do umowy, z tytuu najmu maszyn i urzdze, JSW uzyskay cznie przychody w wysokoci 72,2 mln z.

KWK Staszic (KHW SA) z naruszeniem obowizujcych przepisw wyonia dzierawc kombajnu cianowego. I tak: - Kopalnia w dniu 25.08.2006 r. zawara z ZZM umow dzierawy kombajnu cianowego na okres

47 dni, tj. od dnia 26.08.2006 r. do dnia 11.10.2006 r. za wynagrodzeniem 197,4 tys. z, przy czym monta kombajnu nastpi przed przeprowadzeniem negocjacji i podpisaniem z ZZM umowy, co - zdaniem NIK - mogo doprowadzi do pogorszenia stanowiska negocjacyjnego Kopalni przy ustalaniu warunkw dzierawy tego urzdzenia.

- Nastpnie, w wyniku rozstrzygnicia prowadzonego postpowania w trybie regulacji wewntrznych, Kopalnia w dniu 26.10.2006 r. zawara z ZZM umow dzierawy kombajnu na

44 m.in. 16 kombajnw chodnikowych, 30 kombajnw cianowych i 2 kolejki spgowe. 45 Spka nie posiadaa obowizku stosowania tych przepisw dotyczcych zamwie publicznych.

Cz III Szczegowa

25

okres 365 dni, za wynagrodzeniem nie wyszym ni 1,5 mln z. Okres dzierawy kombajnu zakoczy si w dniu 30.10.2007 r.

- Po upywie okresu dzierawy Kopalnia nadal, tj. bezumownie uytkowaa ww. kombajn w okresie od 1.11.2007 r. do 31.12.2007 r., co zostao usankcjonowane porozumieniem zawartym z ZZM SA dopiero w dniu 13.03.2008 r. Koszt dzierawy za ten okres wynis cznie 248,9 tys. z. Zdaniem NIK, ustalenie okresu dzierawy na 47 dni, a nastpnie na 365 dni,

nie odpowiadao rzeczywistym potrzebom KWK Staszic, okrelonym pierwotnie na okres 16 miesicy46. Uzasadnia to m.in. rwnie fakt, i w konsekwencji Kopalnia dzierawia kombajn w przewidywanym pierwotnie okresie, a czna kwota wynagrodzenia przypadajcego ZZM za dzieraw tego kombajnu wyniosa przeszo 1,9 mln z, tj. przekraczaa minimalny prg kwotowy zobowizujcy zamawiajcych sektorowych do stosowania przepisw Pzp.

Obowizek stosowania Prawa zamwie publicznych nie dotyczy ZGH Bolesaw, jednak Zakady opary w czci swoje regulacje wewntrzne ustalajce zasady dokonywania zakupw, na postanowieniach ww. ustawy. I tak, przy realizacji zada remontowych, ktrych warto szacunkowa przekraczaa 100 tys. z podstawowym trybem udzielania zamwie mia by przetarg nieograniczony, a poniej tej wartoci winny by prowadzone negocjacje z zachowaniem konkurencji. Jednoczenie odstpienie od trybw okrelonych w regulaminach i zastosowanie trybu z wolnej rki moliwe byo jedynie w sytuacjach, takich jak awarie czy okolicznoci wskazujce na bezzasadno zastosowania innych trybw (o czym decydowa Prezes Zarzdu lub Dyrektor ds. Technicznych). W badanych latach, na 62 zrealizowane zamwienia o cznej wartoci 12,3 mln z, 45 z nich o wartoci 10,7 mln z zrealizowano w trybie z wolnej rki, co stanowio prawie 73 % liczby i 87 % wartoci zamwie. Ponadto, 21 zamwie (spord 45 udzielonych z wolnej rki) przekraczao warto 100 tys. z. W praktyce wic w ZGH Bolesaw trybem wiodcym by tryb z wolnej rki.

Procedury okrelone w regulaminach nie musiay by stosowane w przypadku zlecania robt lub usug spkom zalenym, w ktrych ZGH Bolesaw posiaday ponad 90 % udziaw, co dotyczyo spki Bolsped Sp. z o.o., ktrej ponad 85 % przychodw pochodzio ze wiadczenia na rzecz ZGH usug remontowych, serwisowych oraz transportowo-sprztowych. Naley przy tym podkreli, e cz zada zleconych przez ZGH Bolesaw w latach 2005-2007, Bolsped podzleca do wykonania firmom zewntrznym. Ich warto wynosia 5,6 mln z, co stanowio ok. 36 % udzielonych zlece (na czn kwot 15,4 mln z).

Jak ustalono w toku kontroli ZGH Bolesaw, dokumentacj potwierdzajc wykonanie zamwie, jak rwnie wnioskowanie o wykonanie remontw przez firm Bolsped zatwierdza Kierownik Dziau Energo-Mechanicznego, ktry zarazem peni funkcj czonka Rady Nadzorczej w spce Bolsped. W ocenie NIK, prowadzio to do powstania konfliktu interesw.

Take w KGHM SA w latach 2005-2007 dominujce sposoby wyboru wykonawcw usug remontowych i dostawcw czci do maszyn i urzdze grniczych nie zapewniay penej konkurencji. Stosownie do przepisw wewntrznych KGHM SA, wybr dostawcw oraz wykonawcw usug w przetargu nieograniczonym nie by obligatoryjny dla remontw i dostaw o stosunkowo wysokiej wartoci, okrelonej przez Zarzd KGHM S.A.47, oraz dla wszystkich robt pod ziemi. W praktyce eliminowao to wybr dostawcw czci i wykonawcw remontw maszyn i urzdze w konkurencyjnych przetargach. 46 Okres dzierawy ustalony w postpowaniu z czerwca 2006 r., w wyniku ktrego wyoniono firm ZZM, przy czym w wyniku zoonego protestu postpowanie to zostao uniewanione. 47 Do 17.09.2006 r. - 5,0 mln z, od 18.09. do 16.11.2006 r. - 0,5 mln z, a po 17.11.2006 r. - 1,0 mln z.

Cz III Szczegowa

26

W kontrolowanym okresie na szczeblu Zarzdu Spki realizowano procedury zwizane z wyborem wykonawcw remontw, usug serwisowych oraz zakupu czci zamiennych do samojezdnych maszyn grniczych (SMG). Natomiast postpowania zwizane z zakupem pozostaych usug remontowych, serwisowych i czci zamiennych przeprowadzane byy bezporednio przez Oddziay - Zakady Grnicze KGHM SA.

Jednoczenie zakupy podzespow i czci zamiennych do SMG dokonywane byy z wyczeniem zasad rynkowych, za porednictwem jednego z podmiotw bdcych jednoosobow spk KGHM SA. W badanych latach ZG Rudna za porednictwem tego podmiotu nabyy czci i podzespoy do SMG za 61,2 mln z, tj. 51% oglnej kwoty wydatkowanej na podzespoy i czci zamienne, ZG Lubin za 19,6 mln z (68%), a ZG Polkowice-Sieroszowice za 61,0 mln z (85%).

Ponadto do 17.09.2006 r., stosownie do zasad wyboru dostawcw lub wykonawcw robt i usug okrelonych uchwa Zarzdu KGHM SA z 23.11.2004 r., komisje dokonujce wyboru dostawcw lub wykonawcw zobowizane byy do uprzywilejowanego traktowania 16 podmiotw powizanych kapitaowo z KGHM SA, co polegao na informowaniu tych podmiotw o najkorzystniejszej zoonej ofercie, a w przypadku zoenia oferty rwnowanej do udzielenia im w pierwszej kolejnoci zamwienia.

W wyniku postpowa dotyczcych remontw maszyn i urzdze, przeprowadzonych w badanych latach przez ZG Rudna, zawarto 74 umowy, w tym 47 po przeprowadzeniu postpowania w trybie negocjacji z zachowaniem konkurencji48, a 27 w trybie z wolnej rki49. W latach tych nie korzystano z moliwoci wyboru wykonawcw remontw maszyn i urzdze w przetargach nieograniczonych. W myl przywoanych wyej zasad, okrelonych uchwaami Zarzdu KGHM SA, wybr wykonawcw w przetargu nie by obligatoryjny dla remontw nie przekraczajcych okrelonej przez Zarzd Spki wartoci oraz dla wszystkich robt pod ziemi. Nie wykluczao to jednak moliwoci wyboru wykonawcw w przetargu take dla remontw maszyn i urzdze nie przekraczajcych wartoci okrelonej przez Zarzd KGHM SA.

ZG Rudna w 2006 r. zaprosi do zoenia ofert na remont 15 transformatorw w postpowaniu w trybie negocjacji z zachowaniem konkurencji, 3 potencjalnych wykonawcw. Wybrano ofert wykonawcy proponujcego najkorzystniejsz cen (104,8 tys. z). Wymieniona cena odbiegaa jednak od cen remontu transformatorw, ustalonych m.in. z tym samym wykonawc przez inny oddzia - zakad grniczy KGHM SA, take dokonujcy w 2006 r. remontu transformatorw. Cena remontw transformatorw ustalona z wykonawcami przez ten oddzia zakadw grniczych dla identycznego zakresu przedmiotowego remontu transformatorw bya nisza o 27 % (o 27,9 tys. z). Skutki i zagroenia:

Negatywne skutki i zagroenia jakie powstay w wyniku udzielania przez KW SA zamwie w trybie z wolnej rki, uzasadniane treci 428 rozporzdzenia w sprawie BHP, zostay przedstawione w punkcie 3.2. Jak ustalono, nieprawidowoci przy udzieleniu zamwie, polegajce na ograniczaniu konkurencji pomidzy wykonawcami, wraz z wynikajcymi z tych dziaa skutkami finansowymi w postaci zawyonych cen na nabywane usugi i towary, dotyczyy take postpowa realizowanych w oparciu o wewntrzne regulacje KW SA. Polegay one gwnie na naduywaniu uznaniowoci i dowolnoci postpowania w zakresie kwalifikowania podmiotw mogcych przystpi do postpowa przetargowych bd wrcz do wskazywania na wyrb konkretnego producenta, poprzez okrelenie w prowadzonych 48 Negocjacje z zachowaniem konkurencji dotycz postpowania, w ktrym zamawiajcy zaprasza tak

liczb potencjalnych kontrahentw, ktra powinna zapewni wybr najkorzystniejszej oferty, konkurencj oraz sprawny przebieg postpowania, nie mniejsz ni trzech, chyba e ze wzgldu na specjalistyczny charakter zamwienia jest tylko dwch oferentw mogcych je wykona.

49 Zamwienie z wolnej rki dotyczy postpowania, w ktrym zamawiajcy udziela zamwienia po negocjacjach tylko z jednym dostawc lub wykonawc.

Cz III Szczegowa

27

postpowaniach jego znakw towarowych. Naley podkreli, e powysze zjawiska sprzyjaj moliwoci wystpienia dziaa korupcyjnych.

Zapewnieniu zachowania penej konkurencyjnoci przy udzieleniu zamwie nie objtych obowizkiem stosowania przepisw Pzp nie sprzyja take preferowanie w regulacjach wewntrznych postpowa w trybie z wolnej rki, bez jednoczesnego wskazania przesanek do jego zastosowania, uzasadnionych szczeglnymi okolicznociami. Tryb ten nie gwarantuje dokonania najkorzystniejszego, z ekonomicznego punktu widzenia, wyboru wykonawcy, gdy ustalenia kontroli wskazuj, i nawet prawidowo przeprowadzone postpowania w tym trybie nie zawsze zapewniaj uzyskanie najniszych moliwych na rynku cen za nabywane usugi i towary.

Zdaniem NIK, jakiekolwiek formy uprzywilejowania niektrych firm w postpowaniach o udzielanie zamwie, w tym firm powizanych kapitaowo z Zamawiajcym, nieuchronnie prowadzi do zawyania cen za nabywane usugi i towary, a ponadto moe sprzyja wystpowaniu mechanizmw korupcjogennych, potencjalnie takich jak, np. niepena jawno postpowania przejawiajca si moliwoci docierania przez uprzywilejowane firmy do informacji niedostpnych innym podmiotom zainteresowanym udzielaniem zamwie czy konflikt interesw, w sytuacji gdy osoby majce wpyw na rozstrzygnicia bd rozliczenia w zakresie zamwie zasiadaj w organach spek zalenych oferujcych swoje usugi i towary. Ponadto, uprzywilejowanie czci kontrahentw moe skutkowa zniechceniem pozostaych nieuprzywilejowanych podmiotw gospodarczych do zgaszania swoich ofert, z uwagi na postrzegane niewielkie szanse na uzyskanie zlece.

Przekazanie przez Centrale Spek obowizkw przeprowadzania postpowa przetargowych na poziom poszczeglnych zakadw (kopal) wie si z nieuzasadnionym zwikszeniem kosztw przeprowadzania przetargw, a take z moliwoci wystpowania w poszczeglnych zakadach znacznych rnic cenowych za te same usugi i czci zamienne, a przede wszystkim z utrat korzyci wynikajcych z efektu skali dokonywanych zakupw usug i towarw (wiksze zakupy nisza cena jednostkowa). Wnioski NIK: (1) Wzmoenie nadzoru nad odpowiednimi subami KWK Bielszowice

i egzekwowanie od nich przestrzegania Regulaminu okrelajcego sposb postpowania w sprawach o udzielenie zamwie w KW SA.

(2) Zaniechanie praktyk prowadzcych do nabywania usug remontowo-serwisowych oraz dzierawy maszyn i urzdze w sposb niezgodny z ustaw Pzp oraz zlecanie JZR remontw i modernizacji maszyn i urzdze jedynie w zakresie moliwym do wykonania przez t spk. (JSW SA)

(3) Dokonanie analizy efektywnoci zdecentralizowanego systemu zaopatrzenia zakadw grniczych KGHM SA w czci zamienne do maszyn i urzdze oraz usugi remontowo-serwisowe.

(4) Rozwaenie moliwoci wyboru wykonawcw planowanych remontw maszyn i urzdze w przetargach nieograniczonych. (ZG Rudna)

(5) Ponadto NIK zwrcia uwag na istnienie konfliktu interesw, w zwizku z udziaem w zleceniach i rozliczeniach usug z firm Bolsped osoby, ktra z jednej strony bya pracownikiem ZGH Bolesaw (Zleceniodawca), a z drugiej bya czonkiem Rady Nadzorczej spki Bolsped (Zleceniobiorca).

Cz III Szczegowa

28

Wdraanie wnioskw NIK: Ad. (1) Dyrektor Techniczny KWK Bielszowice zosta zobowizany przez Prezesa Zarzdu KW SA do wzmoenia nadzoru nad subami kopalni i egzekwowania od nich przestrzegania wewntrznych regulacji okrelajcych sposb postpowania w sprawach o udzielenie zamwie w Spce. Ad. (2) Zarzd JSW SA poinformowa, e zorganizowano szkolenia dla kilkudziesiciu pracownikw zajmujcych si postpowaniami przetargowymi, a take - zgodnie z deklaracj zoon w dodatkowych wyjanieniach, w trybie art. 59 ust. 2. ustawy o NIK - JSW SA zawara z JZR Sp. z o.o. now umow w oparciu o art. 136 ust. 1 Pzp. Poda przy tym, e w ramach nowej umowy zlecane bd do JZR Sp. z o.o. remonty i modernizacje maszyn i urzdze w zakresie moliwym do wykonania przez t spk. Ad. (3) Zarzd KGHM SA poinformowa, e uznajc zakupy za strategiczny obszar dziaalnoci Spki, podj uchwa z dnia 8.07.2008 r. w sprawie uruchomienia projektu Reorganizacja zakupw w Grupie Kapitaowej KGHM Polska Mied SA, ktry zakada utworzenie Centralnego Biura Zakupw. Jednym z celw tego projektu jest uzyskanie najkorzystniejszych dla KGHM SA warunkw umownych, poprzez rozszerzenie dostpu do rynku KGHM oraz uzyskanie efektu skali dla usug remontowo-serwisowych i zakupw czci zamiennych.

Wedug infomacji zamieszczonych na stronie internetowej KGHM SA z dnia 1.10.2009 r., scentralizowanie zakupw w skali KGHM oraz Grupy Kapitaowej, m.in. poprzez utworzenie ww. Centralnego Biura Zakupw, a take uruchomienie Systemu Wspierania Zakupw wraz z Portalem Aukcyjnym, gdzie oferenci przystpuj do przetargw on-line, pozwoli za 9 miesicy 2009 r. zaoszczdzi 250 mln z. Ad. (4) Dyrektor ZG Rudna - Penomocnik Zarzdu zobowiza kierownikw komr