03_toleranslar ve gecmeler.pdf

7/22/2019 03_Toleranslar ve gecmeler.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/03toleranslar-ve-gecmelerpdf 1/16

Bu notlar T.C Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Makina Mühendisli ğ i Bölümünde verilen MAK 365 Makina Elemanları Dersi içinçe şitli kaynaklardan derlenerek hazırlanmı ştır. Bu kaynaklar Referanslar bölümünde listelenmi ştir. Herhangi bir şekilde orijinallikiddiası ve yayın niteli ğ i yoktur.Sadece e ğ itim amaçlı ders notları niteli ğ indedir. Atıflar okunabilirli ğ i arttırmak amacı ilebelirtilmemi ştir. Bülent Ekmekci, Ekim 2005.

1

BÖLÜM 3

TOLERANSLAR VE YÜZEY KALİTESİ

(Tolerances and Surface Quality)

Delik ölçüleri için büyük, mil ölçüleri için küçük boyut karakterler kullanılır.

Nominal Boyut: Referans boyutudur. Hesaplama ile elde edilen ölçüler genellikle referans olarak

elde edilir.

Tolerans: En büyük ve en küçük boyut arasındaki farktır.

max min DT D D= −

max mind T d d = −

Sapma: Herhangi bir değer ile referans değer arasındaki farktır.

Üst Maksimum Sapma: (Aü ) Maksimum boyut ile nominal boyut arasındaki farktır.

Alt Maksimum Sapma: (A a ) Minimum boyut ile nominal boyut arasındaki farktır.

Efektif Sapma: (Ae ) Gerçek boyut ile nominal boyut arasındaki farktır.

max

max

min

min

ü

ü

a

a

A D D

a d d

A D Da d d

= −

= −

= −

= −

ü a

ü a

T A A

T a a

⇒ = −

⇒ = −




2

Boşluklu Geçme (Lose Fit)

max max min

min min max

B D d

B D d

= −

= −

Sıkı Geçme (Interference Fit)

max max min

min min max

S d D

S d D

= −

= −

Ara Geçme (Transition Fit)

max max min

max max min

B D d

S d D

= −

= −




3

ISO SİSTEMİNDE GEÇMELER (ISO FIT STANDARDS)

Birim delik sisteminde : H Birim mil sisteminde : h

Nominal Çizgiye Olan Uzaklıklar:Delikler için: A, B, C, D ......Z, ZA, ZB, ZCMiller için: a, b, c, d .......z, za, zb, zc

I, L, O, Q, W, i, l, o, q, w harfleri kullanılmaz.

H toleransı için: Aa=0 Birim delik h toleransı için: aü=0 Birim mil

Delikler

A’dan H ’a kadar ü a A A T = +

J ’den ZC ’ye kadara ü

A A T = −

Miller a’dan h’a kadar ü aa a T = +

j’den zc’ye kadar a üa a T = −




4

ÖRNEK: 3.1

Nominal çap: 45 mm

Temel uzaklı ğ ı: k

Kalitesi: IT6

Tablo: aa=+2 µ mTablo: T =16 µ m

aü=2+16=18 µ m

O halde;

45002,0

018,0

+

+

veya 45k 6

ÖRNEK: 3.2

Verilen iki parçada maksimum boşluğun 0,082 mm ve

minimum boşluğun 0,015 mm olması istendiğine göre;(a) 2.parçanın toleransını(b) 1 ve 2 no'lu parçalar için en yakın toleransı

belirleyiniz.

ÇÖZÜM:

1 nolu parça mil ve 2 nolu parça delik olarak ele alınırsa;

Milin toplam çapı,

20.0

0.01

+

−

+ 80.015

0.035

−

−

+ 20.0

0.01

+

−

= 120.015

0.055

−

−

Maksimum ve minimum boşluklar,

max max min

min min max

B D d B D d

= −

= −

Mil için d max ve d min değerleri ile birlikte Bmax ve Bmin verilmiştir.

d max=11.985 Bmax= 0.082

d min=11.945 Bmin= 0.015

Olduğuna göre;

0.082= Dmax-11.945 ⇒ Dmax=12.027

0.015=11.985- Dmin

⇒ Dmin

=12.000

Bu durumda 2. parçanın ölçüsü,

120.027

0

+ olacaktır. Tablolardan en yakın standart

8

9

H

f olarak belirlenir.




5

ÖRNEK: 3.3

30 mm çapında çelik bir mil (E =207 GPa, υ=0.291) IT 5 Kalitesinde işlenmiştir. Dökme demirden yapılmış bir dişli

(E =100 GPa, υ=0.211) sıkı geçme ile mil yüzeyine

geçirilmiştir.Dişlinin göbek çapı 50 mm dir. Bu mil dişli

sisteminin en az 25 Nm lik burulma momentini taşıması

istenmektedir. Dişli göbeğinin taşıyabileceği maksimumteğetsel gerilme 82 MPa olduğuna göre, temel mil sistemini

esas alarak, bu geçmenin standardını belirleyiniz.

Not: Mil yüzeyi ile dişli göbeği arasında ki sürtünme katsayısı

µ = 0.1 dir.

ÇÖZÜM:

Temel Mil sisteminde: 0.00.00930h5=30− Ara yüzeyde olması gereken mininmum basınç;

3

min2 2

25 10; 2 8.84

2 2 15 20 0.1

T T pAfr A rl p p MPa

r lf π

π π

×= = ⇒ = = ⇒ =

× × × ×

Ara yüzeyde olması gereken maksimum basınç;2 2 2 2 2 2

max2 2 2 2 2 2

25 1582 38.6

25 15t t

c b c b p p p MPa

c b c bσ σ

+ − −= ⇒ = = ⇒ =

− + +

Bu basınçlara karşılık minimum ve maksimum yerdeğiştirmeler;

2 2 2 2

2 2 2 2

0

o ii

bp c b bp b a

E c b E b aδ υ ν

+ +

= + + − − −

0, 15, 25a b c= = =

2 2 2 2

min 3 2 2 3 2 2

15 8.84 25 15 15 8.84 25 00.211 0.291 3.5

100 10 25 15 207 10 25 0mδ µ

× + × += + + − =

× − × −

maxmax min

min

38.63.5 15.5

8.84

pm

pδ δ µ = = × =

Bu değerler olması gereken minimum ve maksimum sıkılık ölçülerini verir;

max max max min min max max

min min min max max min min

0.0 15.5 15.5

9 3.55 12.55

S d D D d S mS d D D d S m

δ µ

δ µ

= = − ⇒ = − = − = −

= = − ⇒ = − = − − = −

0.013

0.016delik için ölçü; 30−

−; ISO geçme standardı;

3

5

N

h




6




7




8




9




10




11

YÜZEY PÜRÜZLÜLÜĞÜ (SURFACE ROUGHNESS)




12




13

Şekil Toleransları (Geometrical Tolerances)




14




15




16

03_toleranslar ve gecmeler.pdf

Documents