2

BİF (Bornova İçin Fikirler) …

Bir kenti tasarlamak, o kent için bir yașam hayal etmek ve bu hayali gerçekleștirmeye çalıșmak, yerel yönetimlerin en

önemli görevleri arasındadır. Bornova Belediyesi olarak, bu görevi yerine getirirken en önem verdiğimiz unsurlardan bir tanesi

ortak akıl ilkesidir. Bizler Bornova’da, Bornova için üretilen tüm fikirleri kentimizde yer alan tüm yerel inisiyatiflerin ve paydașların

katılımı ile ele alıyor ve geliștiriyoruz. Bu sebeple, kentimizde yașayan tüm paydașlarımızı koordine edip yönlendirmeyi de önemli

önceliklerimiz arasında görüyoruz.

Bu doğrultuda hedefimiz tüm paydașlarımızla beraber kent yașamını tasarlamak ve sürdürmektir. Özellikle üniversitelerle

birlikte geliștirdiğimiz ve geliștirmeye devam ettiğimiz projelerle bu hedefimize bir adım daha yaklaștığımızı düșünmekteyiz.

Göreve geldiğimiz günden itibaren Kentsel Tasarım Müdürlüğümüz koordinasyonunda pek çok üniversite ile ortak

proje üretilmektedir. Üretilen bu projeler, Bornova’nın geleceğinin tasarlanması için ortaya konan fikirler ve hayallerdir. Bu fikir ve

hayallerin tamamını hayata geçirmek belki olanaksızdır ancak, Bornova’nın geleceğinin tasarlanması noktasında ortaya konan

her bir düșünce, her bir fikir, ulașmak istediğimiz hedef için feyz alacağımız önemli basamak tașlarını olușturmaktadır.

Tüm bu çalıșmalardan seçilen projeleri BİF (Bornova İçin Fikirler) ana bașlığı ile yayımlayarak Bornova’nın geleceğine

dair fikirleri paylașmak istedik.

Sonuç olarak, BİF Yayınlarının bir bașlangıç olması ve yerel yönetimler ile bilginin üretim merkezi olan üniversitelerimizin

iș birliğinin geleneksel hale gelmesini diliyor, ortak projelerde bizlerle birlikte çalıșan üniversitelerimize, öğretim görevlilerimize ve

öğrenci arkadașlarımıza sonsuz teșekkürler ediyoruz.

3

İzmir Katip Çelebi Üniversitesi, Bilimsel Araștırma Projeleri (BAP) Koordinatörlüğü tarafından desteklenen bu çalıșma Bornova

Belediyesi’nin üniversiteler ile ortak çalıșma hazırlama ve kentin sorunlarına ortak çözüm üretme düșüncesinin sonucu olarak

üretilmiștir. Çalıșma kapsamında proje ekibi ile birlikte gerçekleștirdiğimiz alan araștırmalarının yanı sıra Bornova Belediyesi,

Kentsel Tasarım Müdürlüğü ile toplantılar gerçekleștirilmiș ve fikir paylașımlarında bulunulmuștur.

Çalıșma konusunun belirlenmesi ve ilgili verilerin sağlamasında kolaylık ve ilgileri için öncelikle Bornova Belediye Bașkanı,

Y.Mimar, Kentsel Tasarım Uzmanı, Sayın Olgun ATİLA’ya, Kentsel Tasarım Müdürü Y.Mimar Deniz DAYANGAÇ’a, Y.Șehir

Plancısı Özlem ȘENYOL KOCAER’e, Șehir Plancısı Aysun ÇAKAR’a ve tüm Bornova Belediyesi, Kentsel Tasarım Müdürlüğü

çalıșanlarına teșekkürlerimizi sunarız. Ayrıca projemize finansal katkılarından dolayı (Proje Numarası: 2014-1-MÜH-16) İzmir

Katip Çelebi Üniversitesi Bilimsel Araștırma Projeleri Koordinatörlüğüne sağladığı desteklerinden dolayı teșekkürlerimizi sunarız.

5

3

5

Kentsel dönüșüm projelerinde mahalle sakinlerinin (kullanıcıların) memnuniyeti önemli bir konudur. Batılı ülkelerde; kentsel dönüșüm

projelerinde kullanıcı memnuniyeti, araștırmacılar için önemini korumakta ve elde edilen veriler değerlendirilerek, uygulama sonrası

projelerle ilișkileri sorgulanmaktadır. Türkiye’de ise, șu ana kadar kentsel dönüșüm ihtiyaç analizi ve konut memnuniyeti için yapılan

araștırmalar, kentsel dönüșüm projesinde küçük bir paya sahiptir. Türkiye’deki üçüncü büyük șehir olan İzmir, kırsal yerleșimlerden

gelen așırı göçten dolayı yașanan hızlı nüfus artıșını yașayan șehirlerden biridir. Kentsel dönüșüm, sorunlu kentsel alanlarda fiziksel,

sosyo-kültürel ve ekonomik yönlerden sürdürülebilir çözümler üreten çok boyutlu ve koordineli bir süreçtir. Ancak katılım, yasal mevzuat,

örgütlenme gibi konularda yașanan sorunlar ve bölgenin dinamiklerine yönelik uygulanmayan projeler, dönüșümlerin bașarılı olmasına

engel olmaktadır. Bunun sonucunda kullanıcıların ihtiyaçlarını karșılayamayan, niteliksiz yapı ve alanlar ile birlikte haksız kazanç, rant,

sosyal dıșlanma, hukuksuzluk gibi sorunlar ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla kentsel yașam kalitesine uygun, kentle bütüncül ve bașarılı

dönüșümler gerçekleștirebilmek için kentsel dönüșüm süreci sonunda nitelikli yapı üretilebilmesi gereklidir. Bornova-Kızılay Mahallesi de,

düșük kaliteli konut yapısı ile belediyesi tarafından kentsel dönüșüm için dikkat çekmiș olan benzer bir alandır.

Bu çalıșmada, Kızılay Mahallesi konut alanı yapı kalitesi bölge sakinlerinin bakıș açısından değerlendirilmiștir. Hem bina ölçeğinde

hem de mahalle ölçeğinde veri toplamak amacıyla bir anket düzenlenmiștir. Bina ölçeğinde incelenen faktörler: (i) yapı durumu ve bina

yașı; (ii) mimari özellikler; (iii) uygulanmıș değișiklikler ve tamir/renovasyon istekleri; (iv) fiziksel durum ve enerji verimliliği; (v) mülkiyet

durumu. Mahalle ölçeğinde incelenen faktörler: (i) sosyal yapı; (ii) imkanlar; (iii) ekonomik yapı; (iv) mimari özellikler; (v) altyapı durumu; (vi)

toplu tașıma ve yol kalitesi; (vii) sağlık ve güvenlik. Burada yapılan çalıșmanın amacı bina ölçeğinde ve mahalle ölçeğindeki kriterler ve

kullanıcıların beklentileri doğrultusunda etkili bir kentsel dönüșüm sürecinin nasıl olușturulabileceğidir. Projeyi, çalıșma alanında yașayan

kullanıcıların bakıș açısından görmek ve analiz etmek projenin bașarısı için çok önemlidir. Mahalle sakinlerinin yapıları ve çevreyi nasıl

kullandıkları, nasıl hissettiklerini anlamak bașarılı kentsel dönüșüm projelerinin hayata geçirilmesinde gerekli fırsatlar sunabilir. Proje

alanında yașayanların ne istedikleri, neleri korumak istedikleri ve nelere ihtiyaç duydukları çalıșma kapsamında ana gösterge olarak

kullanılmıștır. Çalıșma alanı olarak seçilen Bornova-Kızılay Mahallesi’nde elde edilen anketler ve veriler Fuzzy Delphi Metodu (FDM)

yöntemiyle değerlendirilmiștir. Bina ve mahalle ölçeğinde kullanıcıların ihtiyaçlarını anlamak amacıyla hazırlanan sorular ve göstergeler

arasındaki ilișkiler, konusunda uzman 33 kișilik bir grup tarafından belirlenmiștir. Bornova-Kızılay Mahallesi çalıșması ile; kentsel dönüșüm

sürecinde halkın katılımı ve kentsel dönüșüm ihtiyaç analizinin nasıl gerçekleștirilebileceğine yönelik araștırmalar yapılmıș ve önerilerde

bulunulmuștur.

Anahtar Kelimeler: Kentsel Dönüșüm; İhtiyaç Analizi; Katılımcılık; Kullanıcı Memnuniyeti; Fuzzy Delphi Method (FDM); Bornova-Kızılay

Mahallesi

8

Ülkemizdeki hızlı nüfus artışı, kentlerin hızla büyüyerek apartmanlaşmasına

veya gecekondulaşmasına sebep olmuştur. Ardından gelen süreçte, ruh-

satlı ve ruhsatsız yapılașmalarla birlikte kent içindeki yerleșim alanları merkez

dıșına doğru yayılmıștır. Gecekondu alanlarının iyileștirilmesi amacı ile gün-

deme gelen kentsel dönüșüm projeleri ülkemizde yașanan; göç, nüfus yı-

ğılmaları, hızlı ve çarpık kentleșme, kaçak yapılașma, altyapı sorunları, tarihi

değerlerin korunamaması, doğal afetlere dayanıklılığın yeterli olmaması gibi

sorunlara çözüm üretme amacını tașımaktadır. İșbirliğinin ve katılımın önemli

oranda etkilediği kentsel dönüșüm, son yıllarda yasalarda ve gündemde yer

almaya bașlamıștır. Kentsel dönüșüm; sorunlu hale gelen bir kentsel alanın

fiziksel, sosyal ve ekonomik yönlerden çözümlere kavușturulmasını kapsa-

yan koordineli bir süreçtir. Kullanıcıların ihtiyaçlarını karșılama ve kentsel ya-

șam kalitesine uygun nitelikli alanlar olușturma amacında olan kentsel dönü-

șüm, uygulandığı bölgenin fiziksel, sosyal ve ekonomik amaçlarına yönelik

gerçekleștirilmektedir. Günümüzde, uygulanacağı bölgenin özelliklerine göre

değișen kentsel dönüșüm, tarihsel dönemlere göre değișiklikler göstermiș

ve korumacı veya müdahaleci yaklașımlar içermiștir.

Geçmiște yenileme, iyileștirme, koruma, canlandırma gibi parçacıl amaçlı

eylemlerle yapılan kentsel dönüșümler günümüzde daha kapsamlı ve farklı

boyutlarıyla ele alınarak, kentle ilgili bütüncül planlamaları ve katılımı sağlaya-

rak gerçekleștirilmektedirler. Dönüșümün toplumla ve kentle ilgili olmasından

dolayı süreç boyunca, bașta dönüșüm yapılan bölgedeki yerel kullanıcılar

olmak üzere kent içerisinde sivil halk ve kurulușların katılımının sağlanma-

sı dönüșümün bașarısında etkili olmaktadır. Gelișmiș ülkelerde katılımın

yoğun olmasına karșın ülkemizde katılımla ilgili sorunlar yaşanmaktadır ve

dönüșüm stratejileriyle ilgili farklı yaklașımlar olması, ülkemizdeki ve diğer

ülkelerdeki dönüșümler arasında farklı sonuçlar ortaya çıkmasına sebep

olmaktadır. Bașta Batı ülkeleri olmak üzere kent biçimlenmesine yönelik

müdahalelerle gerçekleștirilen dönüșüm, zamanla toplum dinamiklerine ve

topluma özgü kurumsal yapıların varlığına yönelik olarak geliștirilmiștir. Fi-

ziksel, sosyo-kültürel, ekonomik ve çevresel etkenler çerçevesinde uygula-

nan dönüșüm sürecinde toplumsal, yasal ve yönetsel koșullar da ön planda

tutulmaktadır. Bölgedeki sorunlara sürdürülebilir çözümler üretmeye çalıșı-

lırken bölge kullanıcılarının sürece katılımlarının sağlanmasını ve dönüșüm

sonrası yașadıkları bölgede kalmalarını öngören projelerin gerçekleștirilmesi

hedeflenmektedir. Ayrıca olușturulan örgütlenme modelleriyle farklı aktörler

de projeye dâhil edilerek dönüșümün sağlıklı bir șekilde uygulanması ve de-

netlenmesi mümkün olmaktadır.

Ülkemizde ise bilinçli bir stratejik planlama olarak görülmeyen kentsel

dönüşüm kavramı daha çok politik, fiziksel veya ekonomik nedenlerle

gündeme gelmektedir. Genellikle kent alanlarının fiziksel yapısının değişmesi

ya da yenilenmesi şeklinde uygulanan kentsel dönüşümler kentsel ve

toplumsal bağlamda başarılı olamamanın yanı sıra, rantın öne çıktığı ve

haksız kazanç uygulamalarının gerçekleștiği dönüșümler olarak değerlendi-

rilebilmekte ve olumsuz tepkiler alabilmektedir. Sürece bölge kullanıcılarının

dâhil edilmemesi veya dönüşüm sonrası kullanıcıların bölgeyi terk etmesi

bunun yanında proje nedeniyle bölgenin rant değerinin artması dolayısıy-

la da bazı kiși ve kurulușların haksız kazanç elde etmesi, genellikle kamu

kurum ve kurulușları tarafından gerçekleștirilen dönüșüm projelerine olan

güveni azaltmaktadır. Dönüșümlere olan güvenin sağlanması için yasal çer-

çevede katılım ve örgütlenmeye dayalı dönüșümler gerçekleștirerek nitelikli

yapı üretimini sağlamak gerekmektedir. Fiziksel, sosyal ve ekonomik sorun-

lar yașayan alanlarda uygulanan dönüșümlerle üretilen yapıların nitelikli olup

olmadığının belirlenmesi, kullanıcıların dönüșüm sonucunda üretilen yapılar-

dan memnun olup olmamasına bağlıdır. Dolayısıyla kullanıcı memnuniyetini

etkileyen nitelikli yapı kriterleri belirlenmeli ve dönüșümün bașlangıcında bu

kriterler doğrultusunda planlamalar yapılmalıdır.

Gecekondu veya yasadıșı müdahaleler Türkiye’de genel bir olgudur, insanla-

rın 1960’larda göç nedeniyle karșı karșıya kaldığı konut sıkıntısı ortak bir tep-

ki olmuștur. Deneyimsizlik ve ekonomik sıkıntıdan kaynaklanan kentleșme

biçimi; mahallelerin bütünündeki hayat kalitesinin bozulmasına dolayısıyla da

memnuniyetsiz bireyler meydana gelmesine neden olmuștur. Konut kıtlığına

karșın, Türkiye sismik bir bölgededir ve Marmara Depremi bunun örnekle-

rinden biridir. Zarar tespit durumuna göre 17 Ağustos 1999 Marmara Dep-

remi; 213,843ü konut ve 30,540’ü ofis olmak üzere toplamda 244,383 bina

zarar görmüștür. Ciddi anlamda hasar alan konut ve ofis binası sayısı ise

154,511’dir. İnsanlara bu olanları unutturmak amacıyla; birçok yeni bina inșa

edilmiș ve birçok yabancı mimarlar farklı mimari projeler ve yarışmalar için

davet edilmiştir. Kentsel dönüşüm projeleri hazırlanmış ve depremden zarar

gören insanları daha hızlı bir şekilde konutlara alabilmek amacıyla bu proje-

lerin zamanları kısıtlı kalmıș olup projeler istenilen șekilde uygulanamamıștır.

Kentsel dönüșüm uygulamalarındaki en kritik faktörlerden biri kullanıcı

memnuniyeti olmalıdır. Bunu yaparken, kullanıcıların bireysel, fiziksel ve psi-

kolojik toplumsal yașam, psikolojik ve sosyo-kültürel ihtiyaçlarının tasarımı

ve planlama kriterleri içerisinde ele alınması gerekmektedir. Bu çalışma, yeni

planlanmış kentsel dönüşüm projelerindeki göz ardı edilebilir problemleri,

kullanıcıları dinleyerek belirlemeyi amaçlamaktadır. Toplanan bütün veriler,

tasarım sürecinden uygulama sürecine kadar yarar sağlamakta, verilerin

kullanımları olası problemleri azaltmakta ve kullanıcı memnuniyetini arttır-

maktadır. Kullanıcılardan mahallelerini geliștirmek amacıyla alınan bilgiler,

uzmanlara bir bașlangıç noktası sunmaktadır. 1970’ten beri, araștırmacılar,

kullanıcı memnuniyeti ve konut bölgesinin fiziksel, sosyal etkenlerinin arasın-

daki ilișkiyi sürekli olarak incelemektedirler. (Türk and Altes 2010).

Bazı kentsel dönüșümler yapıldığı alanın, kent içindeki önemini ve kentin bü-

tününü tamamlayıcı etkisi göz önünde bulundurularak, kentsel alan niteliği

kazandıracak her türlü mekân ve donatı içerikli yapılırken; bazıları ise yıkılan

mevcut yapıların yerine yeni yapılar üretilerek fiziksel yenileme odaklı yapıl-

maktadır. Bu durumda dönüșümün yapısal anlamda çözümler üretmek-

ten farkı olmamakta ve kentin değerlerinden kopuk bir kentsel alan ortaya

çıkmaktadır. Kentsel alanlarda yapılan dönüșümlerde bölge kullanıcılarının

anlașma yapmıș oldukları durumlar da dâhil olmak üzere, süreç boyunca

dönüșüm dıșında tutulmaları nitelikli yapı üretilmesine engel olmaktadır. Bazı

durumlarda bölge kullanıcıları, süreçte rol almalarına rağmen dönüșüm so-

nucunda üretilen yapılar ve fiziksel çevrelerin daha önceki yașam biçimlerine

uygun olmaması sebebiyle bölgeyi terk edebilmektedirler. Dolayısıyla kent-

sel dönüșüm sürecinde nitelikli yapılar üretebilmek için bölge kullanıcıları-

nın sürece dâhil edildiği bir modelle birlikte, dönüșüm sonunda da bölgede

kalmalarını sağlayacak projelerin gerçekleștirilmesi gerekmektedir. Yapılan

araștırmanın amacı, sürdürülebilir kentsel ve mimari mekân yaratma bağla-

mında yașanabilir, sağlıklı ve nitelikli yapılı çevreler olușturulmasına katkıda

bulunmaktır. Bunun yanında kentsel dönüșüm sürecinde nitelikli yapılar üre-

timini araștıran çalıșma ile yapı sektöründe çağdaș tasarım ve uygulama-

ları desteklemek, yeni-yaratıcı fikirleri özendirmek ve çözümler geliștirmek,

kavramsal yaklașımdan çözüme uzanan tasarım ve uygulama düșüncesinin

yaygınlașmasına katkı sağlamak üzere, yapılması düșünülen çalıșmalara ıșık

tutmak istenmiștir.

Kentsel dönüșüm, ‘‘kentsel sorunların çözümünü sağlayan ve değișime uğ-

rayan bir bölgenin ekonomik, fiziksel, sosyal ve çevresel koșullarına kalıcı bir

çözüm sağlamaya çalıșan kapsamlı bir vizyon ve eylem’’ olarak tanımlana-

bilir (Rhodri 2012). Dolayısıyla bir bölgede kentsel dönüșüm kavramının or-

taya çıkması için o bölgede sosyal, ekonomik, fiziksel ve çevresel yönlerden

sorunlar ortaya çıkması ve bölge kullanıcısının ihtiyaçlarının karșılanamaz

durumda olması gereklidir. Bölgede değișim isteğinin bașlamasıyla birlikte

kentsel dönüșüm süreci bașlar ve mevcut dinamikleri ile kentsel alanın bo-

zulma sebepleri araștırılarak sorunlara kalıcı çözümler üretilmeye çalıșılır.

Bu süreçte kentsel dönüșümün bașlıca üç ayırt edici özelliği vardır. Birincisi,

bir yerin doğasını değiștirmeyi ve yerleșik halk ile söz konusu yerin gelece-

ğinde söz hakkı bulunan aktörleri sürece dâhil etmeyi amaçlamasıdır. İkincisi,

bölgenin özel sorun ve potansiyellerine bağlı olarak, devletin temel ișlevsel

sorumlulukları ile kesișen çeșitli hedef ve faaliyetleri içermesidir. Üçüncüsü,

süreçle ilișkili kurumsal yapılar değișkenlik gösterse de, farklı ilgi grupları ara-

sında ișleyen ortaklıkların olușturulmasını gerektirmektedir (Deffner 2011).

Bu özelliklere sahip kentsel dönüșüm, ulașılmak istenen hedefleri belirledik-

ten sonra birbirinden farklı ve çözüme katkı sağlayacak birçok bileșeni bir

araya getirerek nitelikli, çağdaș, sürdürülebilir kentler olușturmaya çalıșır. Bu

hedef doğrultusunda eylemler gerçekleștirilirken, farklı kiși, kurum ve kuru-

lușlar arasında uygun görüșme ortamlarının olușturulması ile disiplinler arası

koordinasyonun sağlanması, dönüșüm sürecinin bașarılı bir șekilde yürütül-

mesi ve doğru sonuçlar alınması açısından önemlidir.

Bașka bir tanımda, Roberts (2000) kentsel dönüșümü ‘‘kapsamlı ve bütün-

leșik bir vizyon ve eylem olarak, bir alanın ekonomik, fiziksel, toplumsal ve

çevresel koșullarının sürekli iyileștirilmesini sağlamaya çalıșmak’’ olarak be-

lirtmiștir. Bir bașka deyișle, yitirilen bir ekonomik etkinliğin yeniden geliștiril-

mesi ve canlandırılması, ișlemeyen bir toplumsal ișlevin ișler hale getirilmesi;

toplumsal dıșlanma olan alanlarda toplumsal bütünleșmenin sağlanması;

çevresel kalitenin veya ekolojik dengenin kaybolduğu alanlarda bu dengenin

tekrar kurulmasıdır (Roberts and Sykes, 2000).

Kentsel yerleșimler; yașam șartlarının etkisiyle zamanla değișir ve dönüșür-

ler. Bu değișim ve dönüșüm örgütlenerek yapılan bir planlama ile görev,

sorumluluk paylașımları içerisinde yönetmek ve kontrol etmek gereklidir.

Çünkü dönüșümü, tek bir yöntemle ve dönüșüm uygulanacak bölgeden

bağımsız alınacak kararlarla hayata geçirmek mümkün değildir. Dolayısıyla

kentsel bölgelerin sahip olduğu özellikler ve ihtiyaç duyduğu gereksinimler,

uygulanacak yöntemi belirlemede yol gösterici öğeler olmalıdır. Kentsel böl-

genin; özgün kimliği, mekân ve yapı potansiyeli, ekonomik durumu, sosyal

değerleri, fiziksel çevresi, kullanıcı profili gibi mevcut dinamikleri bașarılı so-

nuçlar alınabilmesi için dönüșüm süreci içerisinde değerlendirilmelidir.

Kentsel dönüșüm süreci ise genel olarak üç așamadan olușabilir: Hazırlık,

planlama ve uygulama. İlk olarak, dönüșüm stratejilerinin ve politikalarının

planlanmasına geçmeden önce dönüșümün gerçekleșeceği alanın bağlam-

sal özelliklerinin ve dinamiklerinin anlașılması gerekmektedir. Bu dönüșüm

sürecine katılacak grupların belirlenmesi, politik özelliklerinin anlașılması, ye-

rel halkın ihtiyaçlarının belirlenmesi hatta gerekiyorsa yerel halkın kișisel ve

toplumsal kapasitesinin arttırılması gibi konuları içerir. İkincisi, dönüșümün

planlaması sürecidir. Bu dönüșüm alanı ile ilgili yerel iddia sahipleriyle birlik-

te gelecek tasarımı yapmayı, dönüșüm amacının, stratejilerin ve projelerin

saptanıp, eylem planlarının geliștirilmesini içerir. Son așama dönüșüm karar-

larının uygulandığı, izlendiği, değerlendirildiği, gerekiyorsa karar değișiklikle-

rinin yapıldığı așamadır (Akkar 2011). Bu așamalarda kentsel dönüșüm farklı

birçok etkenin ortak çalıșmaları sonucu olușur. Çalıșmaların iyi bir șekilde

koordine edilmesi ve planlanması ile uygulanacak yöntemler belirlenir ve çö-

züme yönelik kararlar alınarak hedefler gerçekleștirilir. Bu hedeflere ulașmak

için ise öncelikle, dönüșüm yapılacak olan alana ait kapsam ve amaçlar

belirlenmelidir.

Kentlerin yașadıkları fiziksel, ekonomik ve sosyal sorunlara çözüm üretme

amacıyla ortaya çıkan kentsel dönüșümün öncelikli hedefi; bu sorunlara yö-

nelik kalıcı çözümler üretebilmek ve kullanıcıların ihtiyacını karșılayan sağlıklı,

sürdürülebilir kentler olușturmaktır. Kentlerde meydana gelen toplumsal bo-

zulmalar, fiziksel ve sosyal çevrenin uyumsuz etkileșimi gibi etkenler fiziksel

çöküntülere neden olmaktadır. Kentsel dönüșüm bu bozulmaların sebeple-

rini araștırıp çözüm üretmeye çalıșırken bu bozulmaların yanında, dönüșüm

alanında ekonomik canlılığı da sağlayıp kullanıcılara yașam kalitesi yüksek,

nitelikli alanlar olușturur. Bu olușum sürecinin sağlıklı șekilde sonuca ulașa-

bilmesi için koordineli ve planlanmıș kentsel dönüșüm politikaları gerçek-

leștirilmeli; mevcut değerlerin korunduğu, gelecek nesillere aktarılabilecek

alanlar olușturulmalıdır. Bu hedeflere ulașabilmek için dönüșümün kapsam

ve amaçlarının iyi bir șekilde belirlenmesi önemlidir. Roberts’e (2000) göre

kentsel dönüșüm;

Kentsel alanın detaylı analizi temeline dayanması

Fiziksel dokunun, sosyal yapının, ekonomik tabanın ve çevresel

koșulların eșzamanlı adaptasyonunun amaçlanması

Eș zamanlı adaptasyon sürecinde, problemlerin çözümü için

kapsamlı ve bütünleșik stratejilerin dengeli bir biçimde ortaya

konulması ve en olumlu yaklașım ile çözüm üretilmesi

Stratejilerin geliștirilmesinde sürdürülebilir gelișme temeline da-

yanan uygulama programlarının çıkarılması

Yaklașımların, imkân ve olanaklar dâhilinde, uygulamaya yönelik

bir șekilde açık ve net olarak ortaya konması

Doğal kaynakların, ekonomik imkânların, yapılı çevrenin ve top-

lumsal yapının en iyi șekilde analizi ile alanın var olan karakterinin

ortaya çıkarılması

Uygulamanın gerçekleștirilebilmesi yönünde kaynak sağlanması

için yatırımcıların araștırılması ve bunun kararının ortak bir fikir

olarak alınması

Kentsel alanda meydana gelecek dönüșümün kente nasıl yan-

sıyacağının çeșitli yöntem ve stratejilerle belirlenmesi ve tanım-

lanması

gibi temel kararlar bağlamında ele alınması gereken planlı, programlı, çok

aktörlü ve farklı boyutlarda gerçekleșen geniș kapsamlı bir süreçtir.

3

Roberts’e (2000) göre dönüșüm sürecinin bașlangıcında düșünülmesi ge-

reken, kentsel dönüșümün hizmet edeceği beș temel amaç ise șunlardır:

Kentin fiziksel koșulları ile toplumsal problemleri arasında doğru-

dan bir ilișki kurulmasıdır. Kentsel alanların çöküntü alanı haline

gelmesindeki en önemli nedenlerden birisi toplumsal çökme ya

da bozulmadır. Kentsel dönüșüm projeleri, temelde toplumsal

bozulmanın nedenlerini araștırmalı ve bu bozulmayı önleyecek

önerilerde bulunmalıdır.

Kentsel dönüșüm; kent dokusunu olușturan birçok öğenin fizik-

sel olarak sürekli değișim ihtiyacına cevap vermelidir. Bir bașka

deyișle, kentsel dönüșüm projeleri kentin hızla büyüyen, değișen

ve bozulan dokusunda ortaya çıkan yeni fiziksel, toplumsal, eko-

nomik, çevresel ve altyapısal ihtiyaçlara göre, kent parçalarının

yeniden geliștirilmesine olanak sağlamalıdır.

Kentsel refah ve yașam kalitesini artırıcı bir ekonomik kalkınma

yaklașımını ortaya koymalıdır.

Fiziksel ve toplumsal bozulmanın yanı sıra, kentsel alanların çö-

küntü bölgeleri haline gelmelerinin en önemli nedenlerinden birisi,

bu alanların ekonomik canlılıklarını yitirmesidir. Kentsel dönüșüm

projeleri fiziksel ve toplumsal çöküntü alanları haline gelen kent

parçalarında ekonomik canlılığı yeniden getirecek stratejileri ge-

liștirmeyi ve böylece kentsel refah ve yasam kalitesini artırmayı

amaçlamalıdır.

Kentsel alanların en etkin biçimde kullanımına ve gereksiz kentsel

yayılmadan kaçınmaya yönelik stratejiler ortaya konulmalıdır.

Kentsel dönüșümün hedeflerine ulașabilmesi, yörede yașam ve çevre koșul-

larının iyileștirilmesine, sosyal ve ekonomik zeminin güçlendirilmesine, eksik

yönlerin giderilmesine, yenilemenin yörede yașayanların katılımıyla ve orada

yașamalarına izin verilmesiyle, özel sektör ve kamunun ișbirliği yapmasıyla

mümkündür (Sarıoglu 2014). Kentsel dönüșüm projelerinin amacı özetlene-

cek olursa; fiziksel, sosyal, ekonomik yönlerden sorunlar yașayan ve nitelik

kaybına uğramıș kent parçalarına kalıcı ve sürdürülebilir çözümler üreterek

alanı sağlıklı, ișleyen, nitelikli, çevresiyle uyumlu ve kent içinde değerli ko-

numa getirmektir. Bu hedefler doğrultusunda kentsel dönüșüm sürecinin,

yasalara uygun, bölgenin sahip olduğu potansiyelleri değerlendiren ve de-

ğerlerine sahip çıkan, ortak fikirler alınarak yürütülen kapsamlı bir eylem ola-

rak gerçekleștirilmesi bașarılı olunması ve amaçlara ulașılması için önemlidir.

5

3

Bornova, Neolitik Çağ’dan bu yana insanların yerleșmek için tercih ettiği bir

alan olmuștur. Kușkusuz bu süreçte Bornova Ovası’nın coğrafi konumu ve

sahip olduğu coğrafi özellikleri büyük ölçüde etkili olmuștur. Nitekim kent,

kuzeyden Menemen ve doğudan Kemalpașa ovaları ile Gediz Ovasının ve-

rimli topraklarına, güneyden Melez Çayı vadisi ile Küçük Menderes Ovası’nın

verimli topraklarına açılmaktadır. Kentin tarımsal potansiyeli yüksek olan bu

büyük ovalara yakınlığının yanı sıra kıyıda yer alması ve korunaklı bir limana

sahip olması, iklim koșullarının uygun olması gibi faktörler kentin cazibesi-

ni artırmıș ve kurulușundan günümüze sürekliliğini sağlamıștır. Söz konusu

coğrafi avantajlar sayesinde binlerce yıllık yerleșme tarihine sahip olan ova

tabanında günümüzde çeșitli yerlerde eski yerleșme kalıntıları bulunmak-

tadır. Bunlar arasında en çok araștırılan ve en iyi bilinenlerini Yeșilova ve

Bayraklı höyükleri olușturmaktadır. Ovanın orta bölümünde yer alan tarihi

Yeșilova Höyüğü 8500 yıl öncesine uzanan geçmiși ile İzmir’in bilinen en eski

yerleșmesidir. Bununla birlikte ovanın kuzeybatısında yer alan Bayraklı Hö-

yüğü (Symrna) 5000 yıl geriye giden yerleșme tarihi ile ovanın arkeolojik açı-

dan bir diğer önemli yerleșim alanıdır. Tarihi çağlardan beri insan yerleșimine

sahne olmuș Bornova Ovası, günümüzde de İzmir kent nüfusunun önemli

bir kısmının yașadığı bir alandır. XX. yüzyılın bașlarında körfez çevresinde dar

bir kușak olarak yayılım gösteren yerleșim alanı, hızlı nüfus artıșı ve kentleș-

me sonucu günümüzde doğuda Belkahve’ye, güneyde Kalabak Tepe’nin

yamaçlarına ve kuzeyde Yamanlar Dağı’nın yamaçlarına kadar genișleyerek

tüm ova tabanını kaplamıștır.

Tarihsel dönem ve aletsel dönem deprem verileri dikkate alındığında İzmir

Körfezi ve çevresinde M.Ö 496 ile M.S. 1949 arasında orta büyüklükte 20

adet yıkıcı deprem belirlenmiștir. Yapılan araștırmalar 1668 depreminin İz-

mir Fayı üzerinde oluștuğunu belirtmektedir. Bu deprem İzmir Körfezi doğu

ucunda etkili olmuș ve İzmir șehrinin yarısından fazlasının hasar görmesine

ve 19000 kișinin ölmesine yol açmıștır. Bununla birlikte İzmir șehrinin 1778

tarihli bir depremle de yıkılmıș olduğu bilinmektedir. Bu veriler, saha bulgu-

larının azlığına rağmen İzmir Fayı’nın aktif bir fay olarak değerlendirilmesini

gerektirmektedir (Sözbilir ve ark., 2008). Nitekim araștırma alanı ve çevresin-

de tarihsel dönem ve aletsel dönemde meydana gelen depremler incelendi-

ğinde Bornova Ovası’nın güney kesiminde İzmir Fayı üzerinde magnitüdü 4

ile 7 arasında birçok deprem kaydedildiği gözlenmektedir. Karșıyaka fayı ise

neotektonik dönemde gelișmiș bir fay olup, Kuvaterner içerisinde gösterdiği

aktiviteye ait mevcut bir veri bulunmamaktadır. Bu nedenle bölgede deprem

potansiyeli düșük faylar olarak değerlendirilmektedir (Emre vd, 2005). İzmir

çevresinde depremsellik riski üzerine yapılan çalışmalar İzmir Körfezi ve Ege

grabenlerindeki kısa fayların harekete geçmesi ve birbirini tetiklemesi sonucu

yörede en çok 6,5-7,0 M arasında bir kaç büyük deprem olabileceğini

ortaya koymuştur. Bunun yanında, birbirine yakın fayların birbirini tetiklemesi

durumunda, orta büyüklükte depremlerin olma olasılığının daha yüksek

olduğu belirlenmiştir. Söz konusu durum, İzmir deprem yöresinde yer alan

araștırma alanında büyük depremlerin olușma olasılığını dikkate alma zorun-

luluğunu ortaya çıkarmaktadır.

Bornova 1881 yılında belediye, 1957 yılında ise ilçe olmuștur. Deniz seviye-

sinden yüksekliği 20 ile 200 metre arasında değișmektedir. Dağlık bölgeler-

de bu yükseklik 600 metreye kadar çıkmaktadır. İlçe merkezinin güneyinde

yer alan geniș düzlük, Bornova Ovası olarak adlandırılmaktadır. Bornova

Ovası; Bozalan, Hacılarkırı, Karasuluk, Mersinli ve Bayraklı Ovalarının birleș-

mesinden olușmuștur, ilçenin nüfusu 220 km2’dir. 2015 yılında ilçe nüfusu

435.162 kișiye ulașmıștır. Bornova, hızla büyüyen bir yerleșim alanı ve bir

üniversite ilçesi olmasının yanısıra gelișmiș bir sanayi yöresidir. Günümüz-

de sanayi-ticaret-eğitim ve lojistik üssü olarak İzmir’in en gelișmiș ilçeleri

arasında yer almaktadır. Ayrıca ilçede 3.700 dekar alana sahip olan 60 yıllık

geçmișe sahip Ege Üniversitesi ve 2001 yılında kurulan Yașar Üniversitesi

bulunmaktadır.

İlçede bulunan Yeşilova Höyüğü’nde yapılan kazılarda elde edilen bulguların

ardından, Anadolu’nun en eski yerleşimlerinden biri olduğu anlaşılmıştır.

Bornova Belediyesi tarafından yaptırılan Yeşilova Höyüğü Ziyaretçi Merkezi

ücretsiz ve haftanın 5 günü ziyarete açıktır. 15. yüzyılda yapıldığı sanılan

Erzene Mahallesinde bulunan Yıkık Minare Camisi, Katolik Santa Maria Ki-

lisesi ve Protestan Kiliseleri, 14. Yüzyılda yaptırıldığı düșünülen Büyük Cami

(Hüseyin İsa Bey Camisi), Sultan 2. Abdülhamit tarafından 1878’ de yaptı-

rılan Çiçekli Köyü Camisi ve Nif çayı üzerinde bulunan ve M.S.300 yılında

yapıldığı varsayılan Roma Köprüsü ve Manisa-İzmir-Aydın Kervan (Osmanlı

Kaldırım) Yolu ilçede bulunan tarihi eserlerden bazılarıdır. Yine Erzene Ma-

hallesinde bulunan Dramalılar Köșkü Bornova Belediyesince satın alınarak

Restorasyon çalıșmaları 2012 yılı itibariyle tamamlanmıș ve hizmete sunul-

muștur.

İlhan Tekeli’ye göre, İzmir’de ilk gecekondulașma Kadifekale’nin körfeze

bakan yamaçlarında bașlamıș, daha sonra Meles çayı vadisinin batı yamaç-

larından Kadifekale sırtlarına kadar tırmanmıștır. Gecekondular için ilk çekim

odağı Kadifekale’nin kuzey ve doğu yamaçları olmuștur. Sonraki gelișme

Bayraklı’da demiryolunun doğusuna yönelmiștir. Bunu Bornova ovasına ba-

kan tepelik kesimde Samantepe, Ferahlı, İstiklal, Boğaziçi, Gültepe ile Me-

les çayı vadisinin güneye acılan kesiminde Ballıkuyu, Gürceșme,1.Kadriye,

2.Kadriye, Kadifekale mahallelerindeki gecekondulașma izlemiștir. Bu yayı-

lım 1960’lı yıllarda gerçekleșmiș; 1960 sonrasında bu gecekondu alanları

kendi çevrelerine yayılmıștır. Yeni gecekondu yayılmaları Bayraklı ve Yaman-

lar dağı bölgelerinde doğuda Çay ve Çiçek, kuzeyde ise M. Erener mahal-

lelerinde; bir bașka gecekondu gelișmesi de, Kadifekale’nin Batı-Güneybatı

yamaçlarında İmariye, Yeșilyurt, Cennetoğlu, Vezirağa ve Bozyaka mahalle-

lerinde ortaya cıkmıș ayrıca eski bir koy olan Altındağ’da ve oradan Borno-

va ovasında uzanan düzlükte Çamdibi ve Mersinli gecekondu bölgelerinde

gerçekleșmiștir. 1970’ler sonrasında Karșıyaka-Gediz düzlüğünde Güneyde

Naldöken, Kuzeyde Emek, Örnekköy’ün bir kısmı ve Cumhuriyet, Yamaç,

İmbat, Maltepe, Gümüșpala, Balatçık ve Güzeltepe gecekondu mahalleleri

olușmuștur. Buca’nın doğu ve kuzey doğusunda Ufuk, Camlık, Bahçekapı

ve Adatepe, kuzey batısındaki ovada Kozağac, Gediz, Fırat ve Çaldıran ge-

cekondu mahalleleri ortaya çıkmıștır. Buca gecekondu bölgesinin güneye

uzanan bolumu Gaziemir bölgesinde olușan gecekondu mahallesiyle bü-

tünleșerek 9 Eylül ve Irmak gecekondu mahallelerini olușturmuștur. Ayrıca

Narlıdere’de dik yamaçlarda 2.İnönü, Çamtepe ve Narlı, Güzelbahçe’de de

Șafak ve Yaka gecekondu mahalleleri gelișmiștir. Bu gelișmeler sonucu kent

nüfusunun yüzde 40’ı gecekondu alanlarında yașamaya bașlamıștır (Tekeli,

2014).

1970’li dönemlerde, kentin büyümesi, genel olarak tek tek binaların eklen-

mesiyle kenti dıșa bağlayan karayolları boyunca, bir yağ lekesinin yayılması

biçiminde olmuștur. Bu dinamik içinde, ana yollar boyunca olușan sanayi

yığılmaları gözlenmeye bașlanmıștır. Kentin 1950-1960 arasındaki sanayi

gelișmesi; Halkapınar’dan Bayraklıya uzanan eksende ve Ișıkkent- Pınar-

bașı çevresinde olușmuștur. 1960 sonrasında ise üç yeni eksende; birincisi

kuzeyde Bayraklı’dan Menemen’e uzanan eksende, ikincisi İzmir- Ankara

Karayolu boyunca, üçüncüsü ise güneyde Karabağlar-Cumaovası ekse-

nindeki kümelenmeler ortaya çıkmıștır. Elbette bu gelișmelerle, gecekondu

alanlarının yayılımı arasında karșılıklı bir belirleyicilik bulunmaktadır.

Gecekondu alanlarının ve gecekondulu nüfusun artarak İzmir’in sağlıklı-ya-

șanabilir kent dokusunu tehdit eder duruma gelmesi ve kentteki yoğun

ancak çarpık yapılașma modeli nedeniyle yeni yerleșim alanları yaratma

konusunda karșılașılan sorunlar, kentteki gecekondu alanlarının planlı çalıș-

malarla yenilenerek kente kazandırılmasını zorunlu hale getirmiștir. İzmir’deki

ilk kentsel dönüșüm projeleri de, buna uygun olarak İzmir’in ilk ve en büyük

gecekondu alanlarını temsil eden Bayraklı ve Kadifekale semtleri için plan-

lanmıștır (Karadağ & Miroğlu, 2012). Bornova’da kentsel yapının gelișiminde

plan kararlarıyla mülkiyet dokusunda önemli müdahalelerde bulunulduğu

görülmüștür. 1964 yılında gerçekleștirilen imar planı değerlendirildiğinde;

bölgenin mülkiyet dokusunu dikkate almayan büyük yapı adalarının yer al-

dığı görülmektedir. Ege Üniversitesi Kampüs Alanı, bölge içinde en büyük

mülkiyete sahip alandır. Kentin ticaret merkezi tarihi merkez olan arastanın

olduğu alanda yer almaktadır.

1979 yılındaki planla birlikte ada düzeninde yapılașmanın gündeme geldiği

görülmektedir. Bu dönemdeki planlama çalıșmalarının yüksek yoğunluk-

lu yapılașmanın bașlangıcını olușturmaktadır. Geleneksel çarșı dokusu ve

çevresi de aynı șekilde yoğun konut bölgeleri olușturulmuștur. Ayrıca bu

dönemdeki planlama çalışmalarında Kızılay, Ergene ve Erzene Mahallesi

sınırlarına giren organik geleneksel dokunun bulunduğu alan için Atrium

Nizamı (AT) getirilmiştir. Bunun nedeni, bu bölgenin geleneksel dokusunu ve

düşük yoğunluklu yapısını korumaya yönelik yan avlulu iki katlı yapılaşma tipi

olmasıdır. 1983 yılında özel bir Atrium Planı üretilmiştir. Bu planlarda mevcut

kadastro parseli imar parseli olarak belirlenmiştir. Atrium nizam; yan avlulu

ev düzeninde olup en çok iki katlı mevcut geleneksel dokunun korunmasına

yönelik kararlar getirmektedir. 1983 yılı Atrium Planı Kızılay, Erzene ve Erge-

ne Mahallelerini kapsamaktadır. Hazırlanan bu planlar ile bölgedeki gelenek-

sel ada formlarının korunması amaçlanmıștır.

8

Bornova tarihi kent merkezine ilișkin, 1990 yılında onaylanan 1/1000 ölçekli

Koruma Amaçlı İmar Planı ile tescilli yapıların ve arasta bölgesinin koruma

altına alındığı görülmektedir. 33 mahallesi bulunan Bornova ilçesinin Erze-

ne, Ergene ve Kızılay tarihi izlerinin okunabildiği köklü mahalleleridir. İlçenin

önemli yönetim binaları, Bornava Belediyesi, Hükümet Konağı, eğitim yapı-

ları, Ege Üniversitesi Rektörlüğü, sosyo-kültürel merkezler, park alanları ve

ticaret alanları bu mahalleler içerisinde yer almaktadır.

Çalışma alanı olarak seçilen Bornova-Kızılay Mahallesi 1/25.000 ölçekli

Çevre Düzeni Planında rekreasyon alanı ve meskun konut alanı olarak be-

lirlenmiștir. Yine aynı șekilde 1/5000 ölçekli Nazım İmar Planında rekreas-

yon alanı ve meskun konut alanında yer aldığı görülmektedir. Çalıșma alanı

olarak seçilen Kızılay Mahallesi, Bornova Kent Merkezinin hemen yanında

konumlanmaktadır.

Yürürlükteki Bornova 1/1000 ölçekli Uygulama İmar Planı 2010 yılında onay-

lanmıștır. Ancak bu plan 1983 yılına ait 1/1000 ölçekli İmar Plan kararla-

rının büyük bir kısmını aynen sürdürmekte, yeni kararlar getirmemektedir.

1983 yılına ait imar planlarıyla belirlenen yüksek yoğunluklu, bitișik ve blok

nizamda ilçe șekillendirilmektedir. Ancak ilçe genelinin aksine, 1983 yılındaki

planlama çalıșmalarıyla çalıșma alanımız Atrium Nizam olarak 2 katlı konut

dokusu aynen korunmuștur. Atrium nizam yapılașma koșulları:

Yapı düzeni avlulu ev tipinde olup en fazla iki katlıdır.

Çatı katı yapılamaz.

Mevcut kadastro parseli imar parseli olarak belirlenmiștir.

Parsel alanının %25’i avlu olarak bırakılır.

Diktörtgen avlunun kenarları arasındaki oran 2/3’tür.

Tarihsel kent merkezinin hemen yanında yer alan Kızılay Mahallesi Borno-

va’nın yoğun ticaret kullanımının yer aldığı bölgeye yürüme mesafesindedir.

Yine aynı șekilde Hükümet Konağı, Bornova İlçe Belediyesi, Büyük Park,

Küçük Park ve Așık Veysel Rekreasyon Alanı çalıșma alanına yakın konum-

dadır.

Birinci kat ve ikinci kat arazi kullanım kararlarında genellikle konut kullanımı

olduğu görülmektedir. Arazi kullanım çalıșmalarında yapılar iyi, orta ve kötü

durumda konut yapıları olarak sınıflandırılmıșlardır. Gerçekleștirilen arazi ça-

lıșmaları sırasında parsel düzeni ve yapı-parsel ilișkisinin değișmiș olmasına

karșın, sokak dokularının korunduğu görülmektedir. Çalışma alanında tescilli

yapı olmamasına karşın organik sokak dokuları ve yer yer meydancıkların

oluştuğu tespit edilmiș, sosyal anlamda da komșuluk ilișkilerinin devam et-

tirildiği gözlemlenmiștir.

3

Konutun ve çevresinin, konutta yașayanların beklentileri, ihtiyaçları için uy-

gunluğunu tespit etmek ve memnuniyet seviyesini ölçme ihtiyacı her zaman

karșımıza çıkmaktadır. Konutta kullanıcı memnuniyeti, insanların yașadığı

çevreyle ne kadar oranda içli dıșlı olduğunu göstermekte ve çevreye olan

bakıș açılarını yansıtmaktadır. Araștırmalarda belirli tekniklerle yapılan ana-

lizler ve veri toplama ile kullanıcı memnuniyetini belirleyen fiziksel, sosyal ve

düzenleyici faktörler ölçülebilir. Bununla birlikte, mevcut konut alanı ile ilgili

özellikler ve yeni yapılacak konut alanlarının niteliklerinin artırılması için de

gerekli bilgilere ulașılabilmektedir (Temelova & Dvorakova 2012).

Jacobs ve Appleyard (1987) kullanıcı memnuniyetini așağıdaki maddeler ile

ifade etmiștir;

a) Konut herkesin göreli olarak rahat yașayacağı yer olmalıdır.

b) Yașam çevresi, çocukların büyüyebileceği, uyunabilir, kișiselliği olan, ye-

mek yenebilen, rahat davranıșlar sergilene bilinen, kendilerini yenileyebilen

bir çevre olmalıdır.

c) İyi düzenlenmiș, gürültüden, kalabalıktan, tehlikeden, hava kirliliğinden,

çöpten ve diğer kötü șeylerden uzak bir çevre olmalıdır.

Konut kullanıcısı, konut alanından memnun olmalıdır, çünkü kullanıcılar ge-

nellikle konutlarda uzun süre ikamet etmektedirler. Eğer konut, kullanıcıya

uygun bir șekilde tasarlanmamıșsa, konut alanı kullanıcıları olumsuz olarak

etkileyebilir. Bu memnuniyetsizlik, konut çevresinin değiștirilmesiyle giderile-

bilir. Sağlıklı ve düzgün bir yașam olması açısından, kullanıcı memnuniyetinin

maksimize edildiği, fiziki, psikolojik ve sosyal faydaların birlikte düșünüldüğü

bir memnuniyet ortamı olușturulmalıdır (Varady & Carrozza 2000). Șunu da

belirtmek gerekir ki, memnuniyet derecesi, kișiye, zamana, sosyal ölçüle-

re ve beklentilere göre değișiklik göstermektedir. Fazla deneyimi olmayan

kullanıcılar, memnun olmaya meyilli olmaktadırlar. Eğer daha iyi bir durumu

kafalarında șekillendirebiliyorsalar durumdan daha fazla memnun olmadık-

larını ifade edebilirler.

Memnuniyetin ölçülmesinde unutulmamalıdır ki, bu ölçme zaman, yer ve

örneklerle sınırlıdır.

Francescato, Weidemann ve Anderson’a (1985) göre;

a) Önce problem ortaya konulmalıdır. Problemler ortaya konulduğunda, po-

litikaların, stratejilerin ve programların bașarı șansı artacaktır.

b) Konutun esas amaçlarından biri kullanıcısını memnun etmektir. Konut

memnniyetinin ölçülmesinin, konut kullanıcısının, konut konusundaki dav-

ranıșları ile ilgili olarak neye istekli, ne hissettiği, bu konuda hangi politika

olușturulması gerektiğini anlamak için önemli bir adım atılmıș olur.

c) Memnuniyetsizliğin, genel memnuniyetsizlikle ilișkili olduğu, çözüme ka-

vușturulmak istenen konunun gerçek memnuniyetsizlik sebebi olmayacağı

gözönüne alınmalıdır.

Bazı araștırmacılar kullanıcı memnuniyetini duygusal bileșenlere dayandır-

makta, bazıları ise algılamanın etkin olduğu tanımları yapmaktadırlar (Rioux

& Werner (2011).

Duygusal bileșenlerin ağırlıklı olduğu tanımlarda (Ghorbanian 2011), yașa-

nılan mekandan olușan memnuniyet ve mutluluk hissinin yașanılan mekana

karșı duyulmasıdır. Algılamanın ağırlıklı olduğu tanımlarda (Temelova & Dvo-

rakova 2012) memnuniyet, içinde bulunulan durum ve standartlar arasında-

ki beklenti ve isteklerin karșılaștırılmasından olușmaktadır.

Konut alanı kullanıcı memnuniyeti, dönemsel ve dinamik sürecin -karșı karșı-

ya olan kișinin her özel konut alanı durumu için kendine uyarladığı- ürünüdür

(Delmelle, Haslauer, & Prinz 2013).

Kullanıcı niteliklerini yaș, cinsiyet, eğitim düzeyi, sosyo-kültürel yapı, sos-

yo-ekonomik yapı, geçmiș deneyimler, beklentiler, önyargılar, yașam tarzı

ve dünya görüșü belirleyebilir. Buna göre, her kullanıcının beğenileri deği-

șebilmekte, çevreden memnuniyet düzeyi de farklı olmaktadır. Kullanıcıların

memnuniyeti açısından doğru tasarlanmıș, doğru hesaplanmıș, doğru uygu-

lanmıș kaliteli konut sunumu önem kazanmaktadır. Aksi takdirde, ülkemizde

gözlemlendiği gibi konutu ile bütünleșemeyen kullanıcılar durmaksızın tadilat

yapmakta, bir yerleri değiștirmekte ya da ilaveler yapmaya çalıșmaktadırlar

(Sarıoglu 2014).

Konut ve konut yerleșimleri, insanın bașını sokabileceği çatı olarak değil,

insan ve kentle birlikte yoğrulması gereken bir doku olarak anlașılmalıdır.

Böylece, bir konut veya konut yerleșimi tasarımında kullanıcının kim ya da

kimler olacağı, bu insanların yașam biçimlerinin nasıl olduğu, konut bölgele-

rinin planlanması ve tasarlanmasında son derece önem tașımaktadır. Konut

tasarımının bașarısı, doğru yerde, doğru zamanda, doğru insan için doğru

örgütlenme olmaktadır. Kullanıcıya göre mimari, insan etkinlikleri ve uygun

davranıșları için hazırlanmıș bir gösterge dizgesidir. Araștırmaların kullanıcı-

nın örf, adet ve gereksinimlerine eğilmediği durumlarda, Anadolu gibi çok

kültürlü ve sürekli evrim gösteren değișim toplumlarında, çoğulculuk, değiș-

kenlik ve esneklik gibi tasarım kavramlarının konut tasarım ve planlamasında

temel ölçütler olarak değerlendirilmesi, konut kimliği ve kent kimliği arasın-

daki ilișkinin sağlanabilmesi açısından çok büyük önem tașımaktadır. Konut,

mimari bir problem olarak değil, sosyal bir sorun olarak görülürse konuya

daha doğru bir yaklașım olacaktır.

Konut sorununu en aza indirmek için çoğunlukla inșa edilen toplu konutlar,

kullanıcının konut ile arasında bir ilișki sorununu ortaya koymuștur. Konut-

ların inșa așamasında kullanıcının belirsiz olması, konutların geniș kullanıcı

özelliklerine göre tasarlanması, toplu konut üretiminde kullanıcı-konut ilișki-

sini negatif etkilemektedir. Sonuçta, konut sorununun sadece fiziksel olarak

ele alınmaması gerektiğini, kullanıcı ihtiyaç ve isteklerinin en iyi bir șekilde

karșılanmasına yönelik çözümleri de içinde barındırması gereken sosyal,

kültürel bileșenleri de karșılaması gerektiğini ortaya koymaktadır. Konut ve

kullanıcı her zaman etkileșim içerisindedir. Bu nedenle konut kullanıcısının

demografik, sosyal, ekonomik, kültürel özelliklerinin neler olduğu oldukça

önem arz etmektedir.

Çalışmanın amacı, uygulanacak dönüşüm projelerine daha iyi çözümler

bulmak amacıyla gecekondu tasfiyesi sonrası dönüşüm sürecinin etkilerini

tanımlamaktır. Yeni konut memnuniyetini ve yeni kullanıcıların eski ve yeni

komşuluk aktivitelerini anlamak amacıyla örnek bir proje üzerinde çalıșılmıș-

tır. Kullanıcı gereksinimlerinin karșılanmasında, konutun kullanıcısı tarafından

rahat kullanılabilmesi ve rahat bir yașama ortamı sunması gerekmektedir.

Alan çalıșması sonucunda kullanıcıların konutlarıyla ve çevreleriyle ilgili mem-

nuniyet ve memnuniyetsizlikleri belirlenmiș, sorunların asgariye indirilmesi

için gerekli kriterlerin belirlenmesine çalıșılmıștır. Her kullanıcıyı memnun et-

mek, yașamın doğası gereği imkansızdır. Önemli olan büyük çoğunluğun

mutlu olabileceği ortamlar sağlayabilmektir.

5

Bu çalıșmada; kullanıcı memnuniyeti değerlendirilmesi, belirlenen bölgede

henüz kentsel dönüșüm projesi bașlamamıșken ona yön verecek olan ve-

rileri bulma amaçlı olarak yapılmıștır. Belirlenen bölgede yapılan gözlem ve

50 kișiden elde edilmiș olan birebir anketler, kullanıcı memnuniyetini ortaya

çıkarmıștır. Kısa görüșmeler ve bazı sorular da bunlarla beraber kullanılmıștır.

Çalıșma; bu bölgeyi aktif olarak kullanan, günlük hayatında bölge içerisinde

bulunan bireylere ve ev hanımlarına odaklanmıștır. Ev hanımlarına genel ola-

rak daha iyi çözümlemek amacıyla bina ölçeğindeki sorular yöneltilmiștir. Bu

anket Eylül 2015 tarihinde, seçilen çalıșma alanının sokaklarında farklı çalıș-

ma günlerinde ve farklı zaman aralıklarında yapılmıștır. Anketlerden toplanan

veriler, Microsoft Excel programı, haritalar, tablolar aracılığıyla değerlendiril-

miș ve bütün sonuçlar sunulmuștur.

Anket formüle edilen dört bölümle bașlar:

Kullanıcı-bina ilișkileriyle alakalı genel bilgi,

Bina,

Mahalle,

Kentsel dönüșüm

Bina ölçeği bölümünde çalışılan faktörler:

(i) Yapı durumları ve binanın yașı,

(ii) Mimari özellikler,

(iii) Uygulanmıș değișiklikler ve tamir/renovasyon istekleri

(iv) Fiziksel durum ve enerji verimliliği,

(v) Mülkiyet durumları

Mahalle ölçeğinde,

(i) Sosyal yapı,

(ii) İmkanlar,

(iii) Ekonomik yapı,

(iv) Mimari özellikler,

(v) Altyapı durumu,

(vi) Toplu tașıma ve yol kalitesi,

(vii) Sağlık ve güvenlik.

Kentsel dönüșümde çalıșılan faktörler: (i) kullanıcı katılımı, (ii) finansal yardım,

(iii) Kentsel dönüșüm uygulamaları süreç yönetimi. Bu sonuçların değerlen-

dirilmesi; bina ve mahalle ölçeğindeki yeni gerekleri kullanıcı memnuniyetle-

rine dayanarak kentsel dönüșüm uygulamaları için ipuçları verir ve uygulama

așamasını kolaylaștırır. Kızılay Mahallesi bu çalıșma için seçilmiștir.

Bornova, Kızılay Mahallesi İzmir’deki en eski mahallelerden biridir. 2015’de,

(TUİK) Türkiye İstatistik Kurumu’na göre, Bornova ilçesinin nüfusu 435.162

ve %98,6 kentleșme oranıyla İzmir’in gelișmiș bir ilçesidir. Önceleri Borno-

va’nın eteklerinde kalan Kızılay Mahallesi, günümüzde ilçe merkezine 0,7

km uzaklıkta, Konak Meydanı’nın 8,7 km kuzeydoğusunda ve İzmir Körfez

kıyısının en iç noktasının 5,7 km batısında kalmaktadır. Yeni gelișen alanlarla

tarihi Bornova merkezinin arasında kalmıș bir bölge olarak; kentsel dönü-

șüm projelerine hedef olarak kalmıștır. Bölgenin konumu arazi değerlerini

yükseltecek gibi olsa da binaların düșük kalitesi ve kötü çevre kalitesi kira

değerlerini düșük tutmaktadır. Ege Üniversitesi, Yașar Üniversitesi ve Șifa

Üniversitesi ile aynı ilçe içinde kaldığından; bölgeyi içerisinden ana ulașım

yollarının geçtiği bir öğrenci ve üniversite merkezi haline getirmiștir. Topoğ-

rafya eğrilerinin bölge içindeki sıklığının az olarak kalmaktadır ve kuzeydoğu

alanı düzenli imar planıyla olușmușken güneybatı alanı organik bir șekilde

gelișmiștir. Kızılay Mahallesi için 1982’de tasarlanan ilk imar planını; ticari

alanların bulunmadığı, avlulu ve en fazla 2 katlı konutların yapılabileceği bir

alan olarak tasarlanmıștır. Bu çalıșma 0.37 km2 alanı, 594 binayı ve memnu-

niyetleri ölçülen 2400 kișilik bir nüfusu kapsamaktadır. Bina kalitesi ve ma-

halle kalitesi, mahalle sakinlerinin yașamlarını etkilemektedir. Bu sebepler-

den ötürü hazırlanan anket soruları bu iki ölçeğe dayandırılarak derlenmiștir.

Yapı Durumları ve Binaların Yașları

Bina/konut kalitesi memnuniyeti seviyesi, analiz edilen kriterlerin sonucuna

göre, bina güvenliği ve gürültü kontrolü yetersiz konutlarda oldukça düșük-

tür. Anket sonuçlarına göre, ikamet edilen konutların %42’si 16-25 yıllık ve

güvenli olarak gösterilebilecek 15 yașında binalar sadece %18’ini oluștur-

maktadır. Kullanılan binaların %20’si 26-40 yıllık ve %20’si de 40 yașından

büyüktür. Mahalle sakinlerinin %32’si binalarının yangına karșı güvenli ve

depreme dayanıklı olduğuna kesinlikle inanmamakta sadece %14’ü aksini

söyleyebilmektedir.

Binaların/Konutların Mimari Özellikleri

Mimari estetik özelliklerden memnuniyet seviyesine bakıldığında, bina gü-

venliğiyle benzer olarak, binaların güvenli olmadığına inanan %32’lik dilim,

binalarının onları ișlevsel olarak memnun ettiğine inanmaktadırlar. Sadece

%4’ü yaşam alanlarının kendileri için uygun olmadığına inanmamakta ama

%42’si kendi plan çözümlerinden memnundur. Bölgedeki insanların %54’ü

yașadıkları konutların 2 yatak odası ve 1 salondan oluștuğunu yani tipoloji

olarak 2+1 olduğunu, %40 ise 3+1 tipinde bir evde yașadığını söylemek-

tedir.

Uygulanmıș Eklentiler ve Tamir/Renovasyon İstekleri

Kullanıcılar; kullanıcılar tarafından yapılması gerektiğini düșündükleri/kanık-

sadıkları değișiklikler/eklemeler, konut kullanıcılarının kullandıkları yapıların

günlük ihtiyaçlarını tam anlamıyla karșılamadığını göstermektedir. Kapatılan

balkonlar, dikeye ve yatay eklemeler gibi kullanıcı tarafından ihtiyaçlarına

yönelik çözüm olarak bulunmuş yapısal eklemeler, Kızılay Mahallesi’ne

dikkati yoğunlaştıran konulardan biridir. Bakım-tamir çalışmaları, kullanılan

malzemeler ve düşük kalite işçilikten ötürü, topluluğun %30’u küçük onarım/

yenileme tamamen katılmakta ve %22’si ise katılmaktadır fakat yapısal

kararsızlıktan, görünür çatlaklardan, işçilik problemlerinden ve sistemlerin

entegre olamamasından ötürü %36’sı binalarının ciddi onarım/yenileme ihti-

yacı olduğunu savunmaktadır. Binalarındaki ihtiyaçlarını kendilerinin karșıla-

mıș olduğuna %28’i kesinlikle katılmakta ve %22’si de katılmaktadır. %26’sı

ise kötü ekonomik koșullardan dolayı buna katılmamaktadır.

Binanın/konutun fiziksel durumu ve enerji verimliliği

Mahalle sakinlerinin memnuniyeti binalarındaki fiziksel koșullar açısından

yetersiz görülmektedir. Sakinlerin %40’ı binalarında rutubet sorunu oldu-

ğunu söylemekte, %28’i ses izolasyonu olmadığını, %26’sı da iç sesleri

kontrol için yeterli ses izolasyonu olduğunu söylemektedirler.

Günıșığı kriteri diğer kriterlere göre memnuniyetin daha yüksek olduğu bir

kriter olarak görülmüștür. %58 yeterli gün ıșığına sahip olduğunu, %24’ü de

gün ıșığının yettiğini söylemiștir ve sadece %4’ü yetersiz bulmakta olduğu-

nu söylemiștir. Enerji verimliliği konusunda ise; konușulanların %44’ü ısınma

problemleri olmadığını söylerken, %26’sı problemleri olduğunu söylemekte-

dir. Yaklașık %64’ü ısınma için odun sobası kullanırken, %14’ü klima, %10’u

doğal gaz, %4’ü kalorifer kullanmaktadır. %50’si ise soğutma problemlerinin

olmadığını sadece %22’sinin yeterince memnun olduğu sonucuna varılmıș-

tır.

Mülkiyet Durumu

Tek kattan dört kata kadar düșük katlı konutlardan olușan Kızılay Mahallesi,

zaman içinde gecekondu olarak adlandırdığımız yasal olmayan dönüșümler

geçirmiștir. Yatay ve dikey eklentilerin daha çok alan ihtiyacını gösteren bi-

rer gösterge olsa da, Bornova Belediyesi Arșivleri’nden alınan bilgiye göre,

bölgedeki 594 binadan 261’i yasal değildir ve buna rağmen sakinlerden

sadece %18’i mülkiyet/ruhsat sorunu olduğunu söylemektedir. %60’ı ta-

mamen reddetmiștir. %10’u da imar affından yararlandıklarını kabul ederken

%48’i reddetmiștir.

Sosyal yapı

Mahalle sakinlerinin memnuniyeti, bina kalitesi bir yana, genel olarak ma-

halledeki fiziksel, sosyal ve ekonomik çevreye bağlıdır. Ankette yer alan

%28’i binalarının depreme dayanıklı olmadığını söylerken %38’i kararsız

kalmıș, %10’uysa bu durumu tamamen reddetmiștir. Sadece strüktürel

güvenliğinden değil aynı zamanda sosyal yapıdan memnun değiller. Mahal-

ledeki hijyen, güvenlik ve bașıboș hayvan problemleri de memnuniyetsizlik-

lerini arttırmaktadır. Nüfusun yoğun olduğunu %34’ü kabul ederken, %26’sı

kararsız kalmıș ve sadece %8’i bu duruma karșı çıkmıștır.

Şekil 28. Sosyal Yapı ve Nüfus Yoğunluğu

Göç alımından ve mahallede doğup büyüyüp orada kalanların oranının az-

lığından dolayı mahalle halkı yeni gelenlerden memnun olmuyor ve de eski

komșuları özlediklerini dile getiriyorlar. Elde edilen bilgilere göre %38’lik dilim

komșuluk ilișkilerinin iyi olduğunu ve aynı binada yașadıkları diğer komșula-

rıyla da aynı kararlara ulașabildiklerini söylemektedirler.

Şekil 29. Komșuluk İlișkileri ve Ev Sahiplerinin Ortak Anlașabilmesi

İmkanlar

Sağlanan imkanlar, mahalle sakinlerinin memnuniyeti için önemli bir rol

oynar. Anket sonuçlarına göre; %22’lik bir kesim yeterli yeșil alanın oldu-

ğunu kesinlikle savunmakta, %26’sı yeterli bulmakta, %8’i ise bu duruma

katılmamaktadır. %46’lık bir grup bir araya gelmek için ortak alanlar, çocuk

parkları, çocuklar ve yetișkinler için spor alanlarına ihtiyaçları olduğunu söy-

lemektedir. Grafikte görüldüğü üzere; %22’lik bir kesim eğitim tesislerinin

kesinlikle yetersiz olduğunu söylemekte, %18 ise yetersiz bulmakta fakat

bunların tam aksine %12’lik kesim tamamen yeterli olduğunda kararlı ve

%28’lik bir kesimse sadece yeterli olduğunu düșünmektedir. Genel olarak

eğitim tesislerinin yeterli olduğunu fakat eğitim kalitesinin yetersiz olduğunu

düșünmektedirler.

Mahallenin konumunun Bornova eski çarșısına ve Bornova organik pazarına

yakınlığından ötürü alıșveriș alanlarına erișim kolay ve hızlıdır. Anket yapılan-

ların %30’u, %8’inin aksine, bu yakınlığa tamamen katılmaktadır. Mahallenin

konumunun alıșveriș alanlarına yakınlığının olmasının yanı sıra; genel eko-

nomi ve topoğrafyadan ötürü mahalle içerisinde yeni alanlar istendiği dile

gelmektedir.

Mahalle ekonomik yapısı

Ekonomilerinden ötürü Kızılay Mahallesi’ndeki sonuçlara göre; %28’inin

genel ailelerin orta gelir sınıfında olduğunu kesinlikle söylemesi ve %32’lik

bir kesimin de bu duruma katılmasından söyleyebiliriz ki sakinler memnu-

niyetsizdir. %32’lik kısma göre azımsanamayacak kadar aile sosyal yardım

almakta ve %20’si de katılmaktadır.

Kızılay Mahallesindeki Binaların Mimari

Kızılay Mahallesi’nden elde edilen sonuçların %46’sına göre binalar alçak

katlı yalnızca %2’si yüksek katlıdır. Binaların kat sayılarından olan memnuni-

yetleri mahalledeki binaların kalitesinin memnuniyetiyle aynı değildir. Sadece

%4’ü binaların iyi göründüğünü ve kaliteli olduğunu söylerken; %18 kesinlik-

le karșı çıkmakta, %32 katılmamakta ve %26’sı kararsız kalmaktadır. Bina-

larda küçük tamir/yenileme ihtiyaçları sorulduğundaysa, %34’ü katılmakta,

%30 tamamen katılmakta ve sadece %2’si karșı çıkmaktadır. %48’i tamir/

yenileme ișlerine kesinlikle ihtiyaç olduğunu söylemekte, %28’i bu durumun

kesinlikle arkasında durmakta ve yine sadece %8’i katılmamaktadır.

8

Kızılay Mahallesi’ndeki altyapı durumu

Mahalle sakinlerinin bakıș açından içme suyu servisiyle alakalı bir problem

gözükmemektedir. Su hizmetinden %8i hiç memnun değiller, %16sı mem-

nuniyetsiz, %14ü kararsız durumdadır fakat; %28i yeterli su hizmeti aldığını

düșünmekte ve %36sı da bu durumun kesinlikle arkasında durmaktadır. Su

hizmetlerinden farklı olarak; yağmur suyu toplama konusunda mahalle sa-

kinlerinin %50si memnuniyetsizdir ve sadece %10 memnundur. Bulunduk-

ları topoğrafyanın dahi yağmur suyu tașımada yeteriz kaldığı anlașılmaktadır.

Kızılay Mahallesi’nde toplu tașıma ve yol kalitesi

İş yeri, okul/üniversite, hastane, rekreasyon alanları ve alıșveriș alanları gibi

spesifik bölgelere ulașım bölge sakinlerinin memnuniyetini arttıran faktörler-

dendir. Seçilen bölge; Bornova ilçe merkezi, Așık Veysel Rekreasyon Alanı,

Buz Sporları Merkezi, Peterson Köșkü, Büyük Park, Askeri alan, kültür mer-

kezi ve diğer mahallelerle iyi bir bağlantı halindedir fakat; otobüs duraklarına

yaya olarak uzaklıklara bakınca, genel mesafe-bazı yerlerde 700m’ye kadar

çıkmasına ragmen-500m gibidir. Şekil 35’de otobüs duraklarına olan mesa-

feler gösterilmiștir.

Anket sonuçlarına göre; %12’lik bir kesim toplu tașımanın yeterli olduğuna

kesinlikle katılmazken, %34’ü katılmamaktadır. %20’si kararsızdır, %24’ü

yeterli olduğunu söylemekte ve %10’u da kesinlikle katılmaktadır. Toplu ta-

șımadan memnun ve memnun olmayan sakinlerin yanısıra; yolların kaliteli

olduğuna %30’u kesinlikle katılmamakta ve %32’si de yolların kalitesiz oldu-

ğuna inanmaktadır. %16’sı kararsızken, %16’sı kaliteli olduğunu düșünmek-

te ve sadece %6’sı yol kalitesinden memnun olmaktadır.

Sağlık ve Güvenlik

Kendilerinin ve çocuklarının sağlıklarını önemsediklerinde ötürü, Kızılay Ma-

hallesi sakinleri, hijyen problemlerinden ve bașıboș hayvanlardan șikayetçi-

lerdir. %34ü yeterli temizlik servisi olmadığını düșünürken %12’si kesinlikle

olmadığını söylüyor ve sadece %24’lük bir kesim olduğunu düșünüyor. %20

’si ise bu konuda kararsızlar. Hastaneler ve acil durum merkezleri gibi sağlık

tesisleri bölge sakinlerine hizmet sunmalı ve kolay ulașılabilir olmalıdır. Kızılay

Mahallesi sakinlerinden %60’ı sağlık merkezlerinin kesinlikle yetersiz oldu-

ğunu, %16’sı yetersiz olduğunu, %6’sı yeterli olduğunu ve %10’u kesinlikle

yeterli olduğunu düșünmektedir. %8’i ise kararsızdır.

Kızılay Mahallesi’ndeki kentsel dönüșüm

Mahallerinde mutlu yașayan insanlar o bölgenin kimlik ve karakteristiğini sev-

melidir. Kızılay Mahallesi’nde insanların %32’si bu karakteristik özelliklerin ve

kimliğin korunması gerektiğine kesinlikle katılmıyor, %6’sı katılmıyor, %16’sı

katılıyor, %28’si kesinlikle katılıyor ve %16’sı ise bu durumda kararsız. Bu

durumda memnuniyetsizlikleri artmış halde ve bu sonucun genel sorumlusu

ise konutların inşa kalitesinin düşük oluşu. İnsanların %46’sı başka

tipolojilerdeki konutlarda yaşayabileceklerine kesinlikle katılıyor ve sadece

%20’si kesinlikle bu duruma katılmıyor.

Kentsel dönüșümün her așamasında kullanıcı katılımı, bütün diğer așama-

lar arasında, çok önemlidir. Belediye temsilcileri, dernekler, özel șirketler ve

halktan katılımcılar dahil olmak üzere, projenin bütün paydașlarıyla toplan-

tılar düzenlenmelidir. Kızılay Mahallesi’nde kentsel dönüșümle ilgili yeterli

toplantı düzenlendiğine; insanların %30’u kesinlikle katılmamakta, %26’sı

katılmamakta, %8’i katılmakta, %12’si kesinlikle katılmakta ve %22’lik bir di-

limse bu konuda kararsız kaldığını belirtmektedir. Ekonomik durumlarından

ötürü, kentsel dönüșüm süreci boyunca, kira bedellerini kentsel dönüșüm

süreci aktörlerinin karșılamasıyla ilgili cevaplar alındı. %74’ü uygulama süreci

boyunca kira bedellerinin kesinlikle ödenmesi kanaatinde bulundular. %12’si

bu duruma katıldı, %4’ü kararsız kaldı, %6’sı katıldı ve %4’ü de kesinlikle

katılmadı.

Mahalle sakinleri edindikleri duyumlara veya deneyimlerine göre Kızılay Ma-

hallesi’ndeki kentsel dönüșüm sürecini kimlerin yönetmesini/uygulamasını

istediklerini belirttiler. Anketlerde kentsel dönüșüm uygulamalarının yöneti-

mi/uygulaması sorulurken; TOKİ tarafından yapılmalı, özel sektör tarafından

yapılmalı ya da İzmir Büyükşehir Belediyesi tarafından yapılmalı seçenekleri

sunulmuștur. Așağıdaki grafikte görüldüğü gibi; TOKİ ișbirliğine %32 ile ke-

sinlikle katılmazken, özel sektör işbirliğine de %30’la karșı durmaktadırlar.

%30’luk kısım İzmir Büyükșehir Belediyesi yönetimine kesinlikle katılırken,

%24’lük bölüm de bu yönetimi istemektedir.

3

3

3

5

Fuzzy Delphi method Murray tarafından (Murray et al., 1985), Delphi met-

hoduyla Fuzzy Set teorisi birleștirilerme düșüncesiyle olușturuldu. Standart

Delphi yöntemi, anketler kümelerinden en güvenilir sonucu alan yöntem

olarak Dalkey ve Helmer (1963) tarafında geliştirilmiştir. Uzmanlar Fuzzy Set

teorisi kullanılarak, Delphi yönteminin çıktılarını anlamak açısından bu ‘bu-

lanıklığa’ çözüm bulmaya çalıșılmıștır. Bulanık Set teorisi; insanın akıl yürüt-

mesi içinde, yaklașık bilgilerin kullanımı ve kararlarındaki belirsizliğin olușumu

benzetebilen bir yaklașımdır. Belirsizliği matematiksel olarak temsil etmek,

içsel tutarsızlıkla ve birçok sorunla bașa çıkmak için resmi bir gereç sağlama

amacıyla özel olarak tasarlanmıștır. (Kahraman et al., 2004; Williams, 2003;

Zadeh, 1965) Kızılay Kentsel Dönüșüm Projesinde, yapılan analiz ile, Fuzzy

Set teorisinin önerdiği faktörlerin objektif değerlendirmesiyle; anket sonuçla-

rının verimli bir șekilde değerlendirilmiștir.

Toplamda, bina kalitesi açısından değerlendirilmek üzere 594 bina incelen-

miștir ve bölgedeki nüfus yaklașık 2400’dür. Bölgenin güneybatı tarafında

organik bir doku hakimken kuzeydoğu tarafında daha düzenli alanlar bulun-

maktadır. Kat sayıları 1-4 arası değișen düșük katlı yapılar zamanla, “gece-

kondu” olarak adlandırdığımız yasal olmayan eklemelerde bulunmușlardır.

Dikey ve yatay olarak devam eden eklemeler, açıkça daha çok alan gerek-

sinimi olduğuna ișaret eder. Bornova Belediyesi Arșivleri’nden elde edilen

verilere göre 594 binadan 261’i yasal değildir. Binaların cephelerinden dahi,

strüktürel değișkenlik ve materyallerin uygunsuz birleșimleri belli olmaktadır.

Mülk sahipleri tarafından yapılan yasal olmayan eklemeler de mimari değer-

lerin düșük olduğunu da göstermektedir.

Kızılay Mahallesi Fuzzy Delphi sisteminde altı tane girdi kullanılmaktadır: ya-

pısal durum, sosyal durum, ekonomik durum, mimari özellikleri, altyapı ve

ulașım. Bunlardan sonra sadece bir çıktı vardır: mahalle değerlendirmesi.

Strüktürel durum dereceleri girdileri ise șöyledir: güvenli değil, orta seviye

güvenli, güvenli. Sosyal yapı, ekonomik durum, mimari özellikler, altyapı ve

ulașım dereceleri girdileri ise șöyledir: kötü, normal, iyi. Bu girdiler (iyi, nor-

mal, kötü) mahalle değerlendirmesinin de çıktılarıdır. Bu derecelendirmeler

Şekil 43 de gösterilmektedir.

Genel Fuzzy Delphi sistemde, ilk iki bulanık sistemin çıktıları girdi olarak

kullanılır. Yani iki tane girdi bulunmaktadır: bina değerlendirmesi ve mahalle

değerlendirmesi. Sadece bir çıktı vardır: kentsel dönüșüm. Bina değerlen-

dirmenin derecelendirme girdileri: yık, tamir et, kal. Mahalle değerlendirme

derecelendirme girdileri: kötü, normal, iyi. Son olarak, kentsel dönüșüm de-

recelendirme çıktıları: kentsel dönüșüm gerekli, müdahaleler gerekli, kentsel

dönüșüm gerekli değil.

33

Sonuçlar ve Tartıșmalar

Her bir sistemin ișlemesinden, yazarlar 50 kișiden gelen cevapları kullandı.

Bina bulanık sisteminin girdi parametrelerinin değerleri șunları içerir:

Bu değerler daha sonra bina değerlendirme sistemindeki bina tamiri değe-

riyle eșleștirilir. Bulanık kurala göre “Eğer (sütrüktürel güvenlik güvenli değil)

ve (mimari özellikler normal) ve (fiziksel durum normal) ve (enerji verimliliği

normal) ve (mülkiyet durumu normal) ise (bina değerlendirmesi yık)”; önerilen

bulanık sistem kesin bina değerlendirme çıktısı için, girdi değerleri 65,9 de-

ğerini karșılamalı. Bina değerlendirmesi bulanık mantık modeli, Kural Ekranı

Arayüzü ve Yüzey Ekranı Arayüzü Şekil 45’de gösterilmektedir.

Mahalle bulanık sisteminin girdi parametreleri șunları da içermektedir:

Bu değerler mahalle değerlendirmesinde kötü-normal aralığındaki değerler-

le denk düșmektedir. Bulanık kurala göre “Eğer (sütrüktürel güvenlik güvenli

değil) ve (sosyal durum normal) ve (ekonomik durum normal) ve (mimari

özellikler normal) ve (altyapı normal) ve (ulașım normal) ise (mahalle de-

ğerlendirmesi kötü)”; önerilen bulanık sistem kesin mahalle değerlendirme

çıktısı için, girdi değerleri 51,6 değerini karşılamalı. Mahalle değerlendirmesi

bulanık mantık modeli, Kural Ekranı Arayüzü ve Yüzey Ekranı Arayüzü Şekil

46’da gösterilmektedir.

Kentsel dönüșüm Fuzzy Delphi sisteminin girdi parametreleri șunları da

içermektedir:

Bu değerler kentsel dönüșüm Fuzzy Delphi sisteminde müdehaleye denk

düșmektedir. Fuzzy Delphi kurala göre “Eğer (bina değerlendirme tamir

et) ve (mahalle değerlendirmesi normal) ise (kentsel dönüșüm müdehale)”;

önerilen bulanık sistem kesin kentsel dönüşüm değerlendirme çıktısı için,

girdi değerleri 117 değerini karşılamalı. Kentsel dönüșüm değerlendirmesi

bulanık mantık modeli, Kural Ekranı Arayüzü ve Yüzey Ekranı Arayüzü Şekil

47 de gösterilmektedir.

3

35

3

3

Kızılay Mahallesi’nde, düșük inșa kalitesinden ve mülkiyet problemlerinden

ötürü genel memnuniyet seviyesi düșüktür. Binaların cephesinden de görü-

lebildiği gibi, mülk sahipleri tarafından yapılan yasal olmayan eklentiler, strük-

türel dengesizlik, farklı malzemelerin bir arada kullanımı, mimari değerlerini

düșürmekte, fiziksel çevre koșullarını zayıflaștırmakta ve enerji verimliliğini

de kötü etkilemektedir. Bu problemlerin hepsi kullanıcıların memnuniyetiyle

doğrudan ilișkilidir. Mahalle ölçeğinde baktığımızda; kullanıcı memnuniyeti

çevredeki okul, park, yeșil alanlar gibi imkânlardan ve mahalledeki genel

sakinlikten ötürü daha yüksektir. Buna karșın; altyapı problemleri, ulașım,

sağlık ve güvenlik, düșük ekonomik durumlar gibi sebeplerden ötürü de böl-

gedeki memnuniyet azalmaktadır. Kızılay Mahallesi’nde yapılabilecek daha

verimli bir kentsel dönüșüm projesi için, mahalle sakinlerinin de memnuniyeti

ve seslerinin duyulabilmesi için, bütün sonuçlar ayrı ayrı ciddi șekilde ince-

lenmeli ve çalıșılmalıdır.

Bu çalıșma bilimsel bir yönden belirli bir alanın kentsel dönüșüme ihtiyaç

duyup duymadığını anlamak amacıyla yaplmıștır. Bu çalışmada Fuzzy Delphi

mantık metodu kullanılarak, uzman ve kullanıcı görüșlerine dayanarak so-

nuca ulașılmıștır. Genel olarak, uzmanlar ve/veya kentsel dönüșüm aktörleri

kararlarını, deneyime ve anketlerden, arazi gezilerinde elde edilen bilgilere

göre almıșlardır. Bu modelde bir çalıșma; uygulanan projenin final sonuç-

larını etkileyen kendi bulanıklığını kendi yaratır. Bulanıklık; bulanık teoriyle

çözülmüș olan anket sonuçlarını anlama teșebbüsünde bulunur. Bu konu-

da, bölge sakinlerinin cevapları tasarlanmıș olan bulanık mantık sistemiyle

kontrol edildi. 50 bölge sakinine ve 33 uzmana dayanılarak, bina ve mahalle

ölçeğinde müdehalelerin gerekli olduğu sonucuna ulașılmıștır. Bu verilerin

kentsel dönüșümden sorumlu paydașlarla paylașımı, mümkün kentsel dö-

nüșüm projelerinin uygulama senaryolarını belirlemede yardımcı olabilir.

38

Akkar Ercan M. (2011) Challenges and conflicts in achieving sustainable

communities in historic neighbourhoods of Istanbul, Habitat Inter-

national, 35, pp. 295-306.

Altınörs, A., Demirden, E., Hekimoğlu, D. & Cengiz, E. (2015) Bir Kentsel

Koruma Planlaması Denetimi; İzmir Bornova Tarihsek Kent Merkezi,

BİF Bornova için Fikirler Dergisi, 1, pp. 1-91.

Berköz, L. & Türk, Ș.Ș. (2009). Environmental Quality and User Satisfac-

tion in Mass Housing Areas, European Planning Studies. 17 (1):

161–74.

Beyru R. (2011) The City of Izmir in 19th Century. Istanbul: Literatür Pub-

lishing.

Cetin, C.C. (2013). Disaster Crises Management in Turkey: 1999 Marma-

ra Earthquake Case. International Journal of Human Sciences. 10 (2):

628-637.

Dalkey N. & Helmer O. (1963) An experimental application of the Delphi

method to the use of experts, Management Science, 9, pp. 458-

467.

Delmelle, E.C., Haslauer, E., Prinz, T. (2013). Social Satisfaction, Com-

muting and Neighbourhood. Journal of Transport Geography. 30 (1):

110–116.

Deffner, A. (2011). Defining the Quality of Urban Life: Which Factors Should

be Considered?.Proceedings of the 51st ERSA Congress. 785-793.

Dulgeroglu, Y., Aydınlı, S., Pulat, G. (1997). The Problem of Quality in Mass

Housing. Housing Research. 4 (1): 261-271.

Emre, Ö., Özalp, S., Doğan, A., Özaksoy, V., Yıldırım, C. & Göktaş, F.

(2005). İzmir çevresinin diri fayları ve deprem potansiyelleri. MTA Rapor

No:107, 80 s (yayınlanmamıș).

Egercioglu, Y. & Ertan, T. (2014). Enhancement of Urban Life Quality in Ur-

ban Regeneration Projects: Izmir-Bayraklı Urban Regeneration Project.

1st International Academic Conference Places and Technologies. 230-

238.

Francescato, G., Weidemann, S. & Anderson, J.R. (1985). Residential Sa-

tisfaction: Its Uses and Limitations in Housing Research. In: Van Vliet,

Choldin, Michelson and Popenoe.

Ghorbanian, M. (2011). Recognizing neighborhood satisfaction dimensions

and assessment factors. International Journal of Academic Research.

3(1), 273-282.

Islamoglu, O. & Usta, G. (2014). User Considerations about Dwelling and its

Environment Trabzon Turkey TOKI Dwelling Sample. Journal of Acade-

mic Research. 6 (3): 65–72.

Jacobs, A & Appleyard, D. 1987. “Toward an Urban Design Manifesto” - in

Le Gates, R and Stout, F (eds) 1996. The City Reader. Routledge. New

York pp 165-175.

Karadağ, A. & Miroğlu, G. (2012). “Bayraklı Kentsel Dönüșüm Projesi Üzeri-

ne Coğrafi Değerlendirmeler”, Türk Coğrafya Dergisi, Sayı 57, S. 21-32,

İstanbul.

Kahraman C., Cebeci U. & Ruan D. (2004) Multi-attribute comparison of

catering service companies using fuzzy AHP: The case of Turkey,

International Journal Production Economics, 87, pp. 171-184.

Maeso J. L., & Lesvinge M. V. (2013) Smyrna in 18th and 19th Centuries: A

western Perspective, Izmir: Mas Printery.

Murray T., Pipino L. & Gigch J. (1985) A pilot study of fuzzy set modification

of Delphi, Human Systems Management, pp. 6-80.

Rhodri, T. (2012). Eventful Cities: Cultural Management and Urban Revitali-

zation. Tourism Management, 33, 721-729.

Posthumus, H., Bolt, G., Van Kempen, R. (2014). Victims or Victors? The

Effects of Forced Relocations on Housing Satisfaction in Dutch Cities.

Journal of Urban Affairs. 36 (1): 13-32.

Rioux, L. & Werner, C. (2011). Residential Satisfaction Among aging People

Living in Place,. Journal of Environmental Psychology. 31: 158-169.

Roberts P. & Sykes H. (2000) Urban Regeneration A Handbook (SAGE Pub-

lications).

Sarıoglu, G.P. (2014). Well-Being of Renters in Ankara: An Empirical Analy-

sis. Habitat International. 48: 30-37.

Sengur, S., Atabeyoglu, O., Erdem, U. (2015). Climate Change and Effecti-

ve Factors and Evaluation of Edremit Coastal Areas. Journal of Environ-

mental Protection and Ecology, 16 (2): 764-770.

Sözbilir, H., Uzel, B., Sümer, Ö., İnci, U., Ersoy, E.Y., Koçer, T., Demirtaș, R.

& Özkaymak. Ç. (2008). D-B Uzanımlı İzmir Fayı ile KD-Uzanımlı Seferi-

hisar Fayı’nın birlikte çalıștığına dair veriler: izmir körfezi’ni olușturan aktif

faylarda kinematik ve paleosismolojik çalıșmalar, Batı Anadolu. Türkiye

Jeoloji Bülteni, Cilt 51, Sayı 2, 91-114.

Taș, N. & Coșgun, N. (2007). A Qualitative Evaluation of the After Earthqua-

ke Permanent Housing in Turkey in Terms of User Satisfaction-Kocaeli,

Gündoğdu Permanent Housing Model. Building and Environment. 42:

3418-3431.

Tekeli İ (2014). Kent, Kent Hakları, Kentleșme ve Kentsel Dönüșüm, Tarih

Vakfı Yurt Yayınları.

Temelova, J. & Dvorakova, N. (2012). Residential Satisfaction of Elderly in

the City Centre: The Case of Revitalizing Neighbourhoods in Prague.

Cities. 29: 310-317.

Türk, S.S. & Altes, K. (2010). Potential Application of Land Readjustment

Method in Urban Renewal: Analysis of Turkey. Journal of Urban Planning

and Development. 137(1): 7-19.

Turkoglu, H.D. (1997). Residents’ Satisfaction of Housing Environments:

The Case of Istanbul, Turkey. Landscape and Urban Planning. 39 (1):

55-67.

Williams E. (2003) Forecasting material and economic flows in the global

production chain for silicon, Technology Forecasting and Social

Change, 70, pp. 341-357.

Varady, D.P. & Carrozza, M.A. (2000). Toward a Better Way to Measure

Customer Satisfaction Levels in Public Housing: A Report from Cincinn-

nati. Housing Studies. 15 (6): 797-825.

Yılmaz, F. & Yekkin, S. (2003). Izmir in Postcards 1900. İzmir Büyükşehir

Belediyesi Kültür Yayını.

Zadeh L. A. (1965) Fuzzy sets, Information Control, 8, pp. 338-353.

3