รายงานการวจย

พฤตกรรมและการเขาถงการออกกำลงกายของประชาชนในเขตภาษเจรญ

กรงเทพมหานคร โดย

อาจารยวราภรณ คำรศ และคณะ

สนบสนนโดย

ศนยวจยเพอพฒนาชมชน

มหาวทยาลยสยาม

สำนกงานกองทนสนบสนน

การสรางเสรมสขภาพ (สสส.)

ภาษเจรญพนทสขภาวะ

สขภาวะดทภาษเจรญ

รายงานวจย

พฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกายของคนภาษเจรญ

Behavior and Accessibility for Exercise of Pasi Charoen Persons

ภายใตแผนงานวจย

การวจยเพอพฒนาพนทสรางสรรคเพอสขภาวะ: กรณน ารองเขตภาษเจรญ กรงเทพมหานคร

คณะผวจย

อาจารยวราภรณ ค ารศ คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยสยาม

อาจารยพรพมล ภมฤทธกล คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยสยาม

อาจารยชนดา มททวางกร คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยสยาม

อาจารยเพญรง นวลแจม คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยสยาม

อาจารย ดร.กลธดา จนทรเจรญ ศนยวจยเพอพฒนาชมชน มหาวทยาลยสยาม

ผศ. (พเศษ) ดร.เนตร หงษไกรเลศ สถาบนพฒนาสขภาพอาเซยน มหาวทยาลยมหดล

อาจารยนาร รมยนกล ส านกสหกจศกษา มหาวทยาลยสยาม

อาจารยฐตมา อดมศร ศนยวจยเพอพฒนาชมชน มหาวทยาลยสยาม

อาจารยสมหญง เหงามล ศนยวจยเพอพฒนาชมชน มหาวทยาลยสยาม

สนบสนนโดย ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ

ก

บทคดยอ

การวจยครงนเปนการวจยเชงส ารวจมวตถประสงคเพอศกษาพฤตกรรมดานการออกก าลงกาย การเขาถงการออกก าลงกาย ปจจยทมผลตอพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกายของคนชมชนในเขตภาษเจรญและเสนอแนะแนวทางเพอการวจยเพอพฒนาพนทสขภาวะในประเดนการออกก าลงกายของคนในเขตภาษเจรญกลมตวอยางคอ ประชากรทกวยในชมชนเขตภาษเจรญ ใชการสมตวอยางแบบโควตา (Quota Sampling) ตามสดสวนของประชากรรายแขวงทง 7 แขวง จ านวน 404 คน วเคราะหขอมลดวยสถตเชงพรรณนา (Descriptive Statistics) ไดแก รอยละ ความถ รอยละ คาเฉลย และสวนเบยงเบนมาตรฐาน และสถตวเคราะห (Analytic Statistics) ไดแก การวเคราะหคาสหสมพนธ(Correlation Analysis) t-test และF-test ผลการวจยพบวากลมตวอยางสวนใหญมระดบความรเกยวกบการออกก าลงกายอยในระดบดมาก คดเปนรอยละ 94.06 ทศนคตตอการออกก าลงกายของกลมตวอยางโดยภาพรวมอยในระดบปานกลาง ( =2.92)

เมอพจารณาเปนรายขอพบวา ขอทมคาเฉลยสงทสดไดแก การออกก าลงกายชวยท าใหทานอารมณด ( =4.04)

รองลงมา การออกก าลงกายทถกตอง ท าใหชวยลดคาใชจายในการรกษาโรค ( =3.92)การรบรตอการออกก าลง

กายของกลมตวอยางโดยภาพรวมอยในระดบปานกลาง ( =3.31) เมอพจารณาเปนรายขอพบวา ขอทมคาเฉลย

สงทสดไดแก การท างานภายในบานเปนการออกก าลงกายแลว เชน กวาดบาน ถบาน ( =4.00) รองลงมา ไดแก

การออกก าลงกายชวยลดอาการปวดเมอย กลามเนอ ( =3.73)และระดบพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลง

กายของกลมตวอยางโดยภาพรวมอยในระดบมาก ( =3.47) เมอวเคราะหความสมพนธ คนชมชนในเขตภาษเจรญทมเพศ อาย สถานภาพสมรส ระดบการศกษา อาชพ รายไดตอเดอนและทพกอาศยแตกตางกนมพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกายไมแตกตางกน และทศนคตตอการออกก าลงกาย การรบรเกยวกบการออกก าลงกาย และปจจยสนบสนนการออกก าลงกาย มความสมพนธในทศทางเดยวกนกบพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกาย อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 ขอเสนอแนะเพอการวจยตอเนองคอ ศกษาพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกายของคนภาษเจรญ โดยศกษาเฉพาะเจาะจงในแตละกลมอาย เชน กลมวยเดก กลมวยท างาน และกลมผสงอาย ควรศกษาพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกายของคนภาษเจรญโดยใชกระบวนการวจยเชงคณภาพ โดยเกบรวบรวมขอมลดวยการสมภาษณแบบเจาะลกและควรศกษาพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกายในเขตพนทอนๆ เพอวเคราะหหาแนวทางในการสงเสรมการอออกก าลงกายของประชากรในประเทศไทยตอไป ค าส าคญ: พฤตกรรม/การเขาถงการออกก าลงกาย / เขตภาษเจรญ

ข

ABSTRACT

This research was based on a survey design with the objective of study behavior for exercise, accessibility for exercise, factors that affect behavior and accessibility for exercise and suggestions for research to improve the health area and exercise issues. There are 404 participants who live in Pasi Charoen district were proportional selected using quota sampling within 7 Pasi Charoen sub-districts. The data was statistically analyzed with percentage, mean, standard deviation, correlation analysis, t-test and F-test. The research findings indicate that the majority of the level of knowledge about exercise is very good. 94.06 percent of the respondents attitudes towards exercise overall moderate ( = 2.92) when considering all that. Deals with the highest average. Exercise helps make you a good mood ( = 4.04), followed by an exercise that right. Reduce the cost of the treatment ( = 3.92) perceived the exercise of the sample as a whole is moderate ( = 3.31) when considering all that. Deals with the highest average. Working at home is an exercise such as sweeping the house scraped home ( = 4.00), followed by physical exercise reduces pain, muscle aches ( = 3.73), and behaviors, and access to the fitness of sample images included in level ( = 3.47) when analyzing the relationship with mean comparison yields that people who have different age, marital status, education level, occupation, monthly income, and housing have no difference among behavior and accessibility for exercise. Attitude and awareness toward exercise and exercise-promoting factors positive Correlate significantly with behavior for exercise, accessibility for exercise at 0.01. According to the research, Suggest that the study of behavior and access to the exercise of the Pasi Charoen. By studying the specific age groups such as young working age groups. And the elderly. Should study and access to the exercise of the Pasi Charoen using qualitative research process. The data were collected by interview and should exercise behavior and access to the other areas. Analysis to find ways to promote the fitness of the population in Thailand. KEY WORDS: BEHAVIOR /ACCESSIBILITY FOR EXERCISE / PHASICHAROEN PERSONS

ค

ค ำน ำ

เอกสารการศกษาวจยเรอง พฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกายของคนภาษเจรญ เปนสวนหนงของโครงการวจยเพอพฒนาพนทสรางสรรคเพอสขภาวะ (Healthy Space): กรณน ารองพนทบรบทเมอง เขตภาษเจรญ กรงเทพมหานคร ด าเนนการโดยศนยวจยเพอพฒนาช มชน มหาวทยาลยสยาม ดวยการสนบสนนของส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) กระบวนการด าเนนงานศกษาวจย มงเนนการคนหาขอมลพนฐานทเกยวของ และการท าความเขาใจ การหยบยกประเดนปญหาและความปรารถนารวมกนของคนในชมชน ในการก าหนดประเดนรวมเพอพฒนาพนทสขภาวะรองรบกจกรรมทางกาย เพอด าเนนการวจยเชงปฏบตการในระยะทสอง ซงคณะผวจย หวงวา เอกสารความรนจะเปนประโยชนส าหรบใชประกอบในการวางแผนการพฒนาพนทเขตภาษเจรญใหเปนพนทสขภาวะเพอขบเคลอนการสรางสรรคพนทภาษเจรญ รองรบกจกรรมทางกายส าหรบประชาชนในพนทตอไป คณะผวจยขอใชโอกาสน ขอบคณคณบดคณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยสยามทสนบสนนใหรวมในการด าเนนงานครงน และขอขอบคณ หนวยงาน ชมชน ภาค ทใหความรวมมอเปนอยางดยง จนท าใหการศกษาครงนประสบความส าเรจตามวตถประสงค

คณะผวจย กนยายน 2556

(1)

สารบญ

หนา บทคดยอภาษาไทย............................................................................................................ ก บทคดยอภาษาองกฤษ........................................................................................................ ข ค าน า................................................................................................................................. ค สารบญ.............................................................................................................................. (1) สารบญตาราง..................................................................................................................... (3) สารบญแผนภม................................................................................................................... (5) บทท 1 บทน า

ความเปนมาและความส าคญของปญหา.................................................................. 1 วตถประสงคของการวจย......................................................................... ................ 3 สมมตฐานของการวจย....................................................................................... ...... 3 ขอบเขตในการวจย.................................................................................................. 3 ตวแปรทใชในการวจย............................................................................................. 3 นยามศพททใชในการศกษา..................................................................................... 4

บทท 2 ทบทวนวรรณกรรม สวนท 1 แนวคดเกยวกบการออกก าลงกาย............................................................ 6 สวนท 2 แนวคด ทฤษฎ เกยวกบพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกาย......... 18 สวนท 3 วถชวตชมชนภาษเจรญ........................................................................... 37 สวนท 4 งานวจยทเกยวของ.................................................................................... 38

(2)

สารบญ (ตอ) หนา บทท 3 วธการวจย

ประชากรและกลมตวอยาง...................................................................................... 41 เครองมอทใชในการวจย...................................................................................... .... 42 การเกบรวบรวมขอมล............................................................................................. 43 วธวเคราะหขอมล.................................................................................................... 43

บทท 4 ผลการวจย สวนท 1 ผลการวเคราะหปจจยสวนบคคล........................................................... . 45 สวนท 2 ผลการวเคราะหความรเกยวกบการออกก าลงกาย..................................... 50 สวนท 3 ผลการวเคราะหทศนคต การรบร และปจจยสนบสนนตอการออกก าลง

กาย........................................................................................................ 50 สวนท 4 ผลการวเคราะหพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกาย.................... 55 สวนท 5 ผลการวเคราะหปจจยทมผลตอพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลง

กายของคนชมชนในเขตภาษเจรญ........................................................... 58

บทท 5 สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ 61 บรรณานกรม 64 ภาคผนวก 67

(3)

สารบญตาราง

ตาราง หนา

1 ขนาดตวอยางรายแขวง ............................................................................................ 42 2 แผนด าเนนงาน ..................................................................... ................................... 44 3 แสดงจ านวนและรอยละของผตอบแบบสอบถาม จ าแนกตามเพศ.................................. 45 4 แสดงจ านวนและรอยละของผตอบแบบสอบถาม จ าแนกตามอาย........................... 46 5 แสดงจ านวนและรอยละของผตอบแบบสอบถาม จ าแนกตามสถานภาพสมรส........ 46 6 แสดงจ านวนและรอยละของผตอบแบบสอบถาม จ าแนกตามระดบการศกษา......... 47 7 แสดงจ านวนและรอยละของผตอบแบบสอบถาม จ าแนกตามอาชพ........................ 47 8 แสดงจ านวนและรอยละของผตอบแบบสอบถาม จ าแนกตามรายไดตอเดอน............. 48 9 แสดงจ านวนและรอยละของผตอบแบบสอบถาม จ าแนกตามทพกอาศย................. 48 10 แสดงจ านวนและรอยละของผตอบแบบสอบถาม จ าแนกตามสอโฆษณาเกยวกบการ

ออกก าลงกาย..................................................................................................... ....... 49 11 แสดงจ านวนและรอยละของผตอบแบบสอบถาม จ าแนกตามความรเกยวกบการออก

ก าลงกาย................................................................................................................... 50 12 แสดงคาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน ระดบทศนคตตอการออกก าลงกาย.............. 50 13 แสดงคาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน ระดบการรบรตอการออกก าลงกาย.......... 51 14 แสดงคาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน ระดบความคดเหนตอปจจยสนบสนนตอการออก

ก าลงกาย........................................................................................................... ......... 52 15 แสดงคาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน ระดบพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลง

กาย................................................................................................................ ............. 54 16 แสดงผลการเปรยบเทยบพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกายของคนชมชน

ในเขตภาษเจรญ จ าแนกตามเพศ............................................................................ .. 56 17 แสดงผลการเปรยบเทยบพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกายของคนชมชน

ในเขตภาษเจรญ จ าแนกตามอาย............................................................. ................. 56 18 แสดงผลการเปรยบเทยบพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกายของคนชมชน

ในเขตภาษเจรญ จ าแนกตามสถานภาพสมรส.......................................................... 57 19 แสดงผลการเปรยบเทยบพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกายของคนชมชน

ในเขตภาษเจรญ จ าแนกตามระดบการศกษา................................................. ......... 57 20 แสดงผลการเปรยบเทยบพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกายของคน

ชมชนในเขตภาษเจรญ จ าแนกตามอาชพ..................................................... ..... 57

(4)

สารบญตาราง (ตอ)

ตาราง หนา 21 แสดงผลการเปรยบเทยบพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกายของคนชมชนในเขต

ภาษเจรญ จ าแนกตามรายไดตอเดอน.................................................................. 58

22 แสดงผลการเปรยบเทยบพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกายของคนชมชนในเขตภาษเจรญ จ าแนกตามทพกอาศย.................................................................

58

23 ผลการวเคราะหปจจยทมผลตอพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกายของคนชมชนในเขตภาษเจรญ.........................................................................................

58

(5)

สารบญแผนภม

แผนภม หนา 1 กรอบแนวคดในการวจย…………………………………………………………………………..…… 5

1

บทท 1

บทน ำ

ควำมเปนมำและควำมส ำคญของปญหำ

การมภาวะสขภาพทงกายและใจเปนสงททกคนพงปราถนา โดยการมสขภาพทดมได

หมายความเพยงแตการไมเจบปวยหรอปราศจากโรคภยไขเจบเทานน หากยงครอบคลมถงการม

สขภาพทสมบรณ แขงแรงของรางกาย จตใจ อารมณ และสงคม (กระทรวงสาธารณสข, กรม

อนามย; 2553) อยางไรกตามเมอพจารณาถงการด าเนนชวตของมนษยตงแตอดตจนถงปจจบน

พบวาวถการด าเนนชวตมการเปลยนแปลงไป เนองจากมการเปลยนแปลงอยางรวดเรวของโลกไม

วาจะเปนดานเศรษฐกจ สงคม เทคโนโลย ลวนสงผลใหประชาชนสวนใหญคร าเครงกบการด าเนน

ชวตประจ าวน สงผลใหพฤตกรรมสขภาพในดานตาง ๆ เปลยนแปลงไปจากเดมรวมถงละเลยตอ

การออกก าลงกายทงโดยทางตรงและขาดการเคลอนไหวในลกษณะของการออกก าลงกาย

ประจ าวน จงท าใหเกดปญหาสขภาพในดานตาง ๆ ตามมา และเมอพจารณาถงโรคทเปนปญหา

สขภาพของคนไทยในอดตและปจจบนมความแตกตางกนอยางชดเจน โดยในอดตสวนใหญจะ

เปนลกษณะของโรคตดตอตาง ๆ เชน โรคคอตบ ไอกรน บาดทะยก แตในปจจบนโรคเหลานม

แนวโนมลดลงโดยสวนใหญแลวเปนโรคไมตดตอ โรคทเกยวกบพฤตกรรมสขภาพ ตลอดจนโรค

เรอรงตาง ๆ

จากผลการส ารวจพฤตกรรมเสยงโรคไมตดตอและการบาดเจบ เปรยบเทยบระหวาง

การส ารวจใน ป พ.ศ.2547 พ.ศ.2548 พ.ศ.2550 และ พ.ศ.2553 ของส านกโรคไมตดตอ กรม

ควบคมโรค พบการเพมข นของภาวะอวน และการลดลงของการออกก าลงกายในประชากรไทย

อาย 15-74 ป ในขณะเดยวการรบประทานผกและผลไมมแนวโนมลดลง โดยประชากรไทยอาย

15-74 ป มความรเกยวกบการปองกนควบคมโรคหวใจหลอดเลอดและเบาหวานอยทรอยละ

65.1 ในป พ.ศ.2553 และแมวาการส ารวจในป พ.ศ.2553 พบวาประชากรไทยมแนวโนมลดลง

ของพฤตกรรมการสบบหรและการดมเครองดมแอลกอฮอล แตพฤตกรรมการดมอยางหนกท

สงผลตอระบบหลอดเลอดหวใจมรอยละของการดมเพมข นอยางมนยส าคญทางสถต (กรม

ควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข, 2553) โรคความดนโลหตสง โรคหลอดเลอดในสมอง และ

โรคหวใจเปนโรคทยอมรบกนโดยทวไปวาเกดจากการด าเนนชวตทไมถกตองหรอมพฤตกรรม

สขภาพทไมเหมาะสม โดยเฉพาะอยางยงขาดการออกก าลงกาย บรโภคอาหารไมถกตอง ผลของ

การมพฤตกรรมสขภาพทไมเหมาะสมดงกลาวสงผลตอสภาวะสขภาพไดอยางชดเจน และวถชวต

2

ของคนไทยในปจจบนดงกลาว จงพบวาประชากรยงมการออกก าลงกายนอย จากการส ารวจ

พฤตกรรมการออกก าลงกายของประชากรทมอาย 11 ปขนไป ในป พ.ศ. 2550 โดยส านกงาน

สถตแหงชาต พบวาคนกรงเทพฯ ทมการออกก าลงกายอยางสม าเสมอมเพยงรอยละ 33.42

ส าหรบวธการออกก าลงกายทนยมมากทสด 5 อนดบแรก ไดแก เลนกฬา เดน วง เตนแอโรบค

และฟตเนส (รอยละ 33.99, 27.27, 14.11, 6.72 และ 5.73 ตามล าดบ) ขณะทการออกก าลง

กายตามแบบภมปญญาตะวนออก ไดแก โยคะ ร าไมพลอง และไทเกกนน พบเพยงรอยละ 1.00,

0.18 และ 0.11 ตามล าดบ สวนสถานทในการออกก าลงกายทพบมากทสด 3 อนดบแรก ไดแก

บาน สนามกฬาของสถานศกษา และสวนสาธารณะ/สวนสขภาพ (รอยละ 36.30, 14.03 และ

11.83 ตามล าดบ) (ส านกงานสถตแหงชาต, 2551: 17-22)

จากการวเคราะหปญหาตาง ๆ ทกลาวมาขางตน สามารถประมวลสรปไดวา

พฤตกรรมสขภาพเปนปจจยส าคญทมความสมพนธโดยตรงตอปญหาสขภาพของประเทศ ใน

สงคมปจจบนประชากรในกรงเทพมหานครมการออกก าลงกายนอย และการประยกตภมปญญา

ทองถนเพอสงเสรมการออกก าลงกายนนยงพบนอยมาก ดวยเหตนกระทรวงสาธารณสขซงเปน

หนวยงานหลกทดแลเกยวกบเรองการสาธารณสขของประเทศตลอดจนสขภาพอนามยของ

ประชาชนโดยตรง จงมแนวคดด าเนนเรมตนแหงการรวมพลงสรางสขภาพตามกรอบการรณรงค

6 อ. ไดแก ออกก าลงกาย อาหาร อารมณ อนามยชมชน อโรคยา และอบายมข (ส านกงาน

หลกประกนสขภาพแหงชาต, 2553) ในสวนทเกยวของกบการพฒนารวมพลงสรางสขภาพตาม

กรอบการรณรงค 6 อ. นน อ.ออกก าลงกายเปนพฤตกรรมสขภาพดานหนงทกระทรวงสาธารณสข

เลงเหนถงความส าคญและหาแนวทางเพอสงเสรมดานนใหเหมาะสมและเกดผลดตอสขภาพของ

ประชาชน โดยไดด าเนนงานสงเสรมสขภาพ ดานการออกก าลงกายและไดมการก าหนดมาตรฐาน

ตาง ๆ เพอมงสนบสนนใหบคลากรทกหนวยงาน ผปวยและประชาชนทกเพศ ทกวย ทกฐานะ

และทกสภาพรางกายไดมการออกก าลงกายกนอยางถกวธตอเนองและจรงจง โดยเฉพาะในพนท

เขตภาษเจรญ วถชวตของชมชนมการปรบเปลยนจากในอดตทเคยเปนชมชนเกษตรกรรม ท าไร

ท าสวน ซงเปนวถชวตทตองใชแรงงานและมกจกรรมทางกายมาก กลายเปนวถชวตแบบชมชน

เมอง เขาสภาคธรกจ รปแบบการท างานเปลยนเปนงานในส านกงาน หางราน สถานประกอบการ

ตางๆ ซงเปนวถชวตทมกจกรรมทางกายนอย และสวนใหญจะใชกลามเนอเพยงบางสวนของ

รางกายซ าๆ ท าใหเกดความไมสขสบายเรอรง เชน ปวดหลง ปวดไหล และยงเพมความเสยงตอ

การเจบปวยในกลมอาการทเรยกวา Office syndrome ไดมากขน อกทงวถชวตทเตมไปดวย

ความเรงรบ การการตองเผชญกบสภาพการจราจรทแออด รวมถงภาวะมลพษในสงแวดลอม

สงผลใหเกดความเสยงตอสขภาวะโดยรวมของคนภาษเจรญ

3

ผวจยจงสนใจทจะท าการการศกษาพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกายของ

คนภาษเจรญ ซงงานวจยนอยภายใตแผนงานการวจยเพอพฒนาพนทสรางสรรคเพอสขภาวะ

กรณน ารองเขตภาษเจรญ กรงเทพมหานคร เพอน าผลการวจยใชเปนแนวทางพฒนาพนท

สรางสรรคเพอสข ภาวะดานการออกก าลงกายตอไปและยงไดภาพสะทอนพฤตกรรมและการ

เขาถงของคนภาษเจรญในดาน กจกรรมทางกายและการออกก าลงกายในชมชนสงผลใหชมชนเกด

ความตระหนกและเหนคณคาของกจกรรม ทางกายและการออกก าลงกายเพอการสงเสรมสขภาพ

อกดวย

วตถประสงคของกำรวจย เพอศกษา

1. พฤตกรรมดานการออกก าลงกายของคนชมชนในเขตภาษเจรญ

2. การเขาถงการออกก าลงกายของคนชมชนในเขตภาษเจรญ

3. ปจจยทมผลตอพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกายของคนชมชนในเขตภาษ

เจรญ

สมมตฐำนของกำรวจย

ขอมลพนฐานสวนบคคล,ปจจยน า(ความร ทศนคต การรบร),ปจจยเออ(ทรพยากร

ทมอยหรอทรพยากรทหางาย การเขาถงทรพยากร ทกษะ) และปจจยสนบสนน(เจตคตและ

พฤตกรรมทางสขภาพของบคคลทมอทธพลทเกยวของ)ของคนภาษเจรญมความสมพนธกบ

พฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกายของคนภาษเจรญ

ขอบเขตในกำรวจย

ขอบเขตดำนประชำกร

ชมชนในพนทเขตภาษเจรญ กรงเทพมหานคร

ตวแปรทใชในกำรวจย

ตวแปรอสระ (Independent Variable)

1. ขอมลพนฐานสวนบคคล

1.1 เพศ

4

1.2 อาย

1.3 สถานภาพสมรส

1.4 ระดบการศกษา

1.5 อาชพ

1.6 รายได

1.7 ทอยอาศย

1.8 สอโฆษณาเกยวกบการออกก าลงกาย

2. ปจจยทสงผลตอพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกายของคนภาษเจรญ

2.1 ปจจยน า

2.1.1 ความร

2.1.2 ทศนคต

2.1.3 การรบร

2.2 ปจจยเออ

2.2.1 ทรพยากรทมอยหรอทรพยากรทหางาย

2.2.2 การเขาถงทรพยากร

2.2.3 ทกษะ

2.3 ปจจยสนบสนน

2.3.1 เจตคตและพฤตกรรมทางสขภาพของบคคลทมอทธพลทเกยวของ

เชน เพอนบาน หรอสอตาง ๆ

ตวแปรตำม (Dependent Variable)

พฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกายของคนภาษเจรญ

นยำมศพททใชในกำรศกษำ

พฤตกรรมกำรออกก ำลงกำย หมายถง การแสดงออกทางทาทางหรอกรยาของการ

ออกก าลงกายของคนชมชนในพนทเขตภาษเจรญ กรงเทพมหานคร

กำรเขำถงกำรออกก ำลงกำย หมายถง การรบรขอมลเกยวกบการออกก าลงกาย

และความสามารถในการใชสถานท อปกรณ ในการออกก าลงกายของคนชมชนในพนทเขตภาษ

เจรญ กรงเทพมหานคร

5

ควำมรเกยวกบกำรออกก ำลงกำย หมายถง ความรเกยวกบการออกก าลงกาย ซง

ไดรบรจากประสาทสมผส ทงทางตรงและทางออม โดยตองชดเจนและตองอาศยเวลา ในการออก

ก าลงกายของคนชมชนในพนทเขตภาษเจรญ กรงเทพมหานคร

ทศนคตตอกำรออกก ำลงกำย หมายถง ความชอบ หรอไมชอบ พงใจ หรอไมพงใจ

ทบคคลแสดงออกมาตอ เกยวกบการออกก าลงกาย ซงไดรบรจากประสาทสมผส ทงทางตรงและ

ทางออม โดยตองชดเจนและตองอาศยเวลา ในการออกก าลงกายของคนชมชนในพนทเขตภาษ

เจรญ กรงเทพมหานคร

กำรรบรเกยวกบกำรออกก ำลงกำย หมายถง การรบรเกยวกบการออกก าลงกาย ซง

ไดรบรจากประสาทสมผส ทงทางตรงและทางออม โดยตองชดเจนและตองอาศยเวลา ในการออก

ก าลงกายของคนชมชนในพนทเขตภาษเจรญ กรงเทพมหานคร

ทรพยำกรทมอยหรอทรพยำกรทหำงำย หมายถง เครองมอ หรออปกรณ ทคนใน

ชมชนพนท เขตภาษเจรญ กรงเทพมหานคร ใชในการเกยวของกบการออกก าลงกายใน

ชวตประจ าวน

กำรเขำถ งทรพยำกร หมายถ ง ก ารท คน ใน ชมชน พนท เ ขตภา ษ เจ รญ

กรงเทพมหานคร สามารถหยบ จบ ใช เครองมอ หรออปกรณ ทเกยวของกบการออกก าลงกายใน

ชมชน

ทกษะ หมายถง ความสามารถสวนบคคลในการใชเครองมอหรออปกรณทชวยใน

การออกก าลงกายของคนในชมชนพนทเขตภาษเจรญ กรงเทพมหานคร ไดอยางถกวธ

6

ตวแปรอสระ ตวแปรตำม

แผนภมท 1 กรอบแนวคดในการวจย

พฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกาย

ของคนภาษเจรญ

บทท 2

ทบทวนวรรณกรรม

ผวจยไดทบทวนวรรณกรรมแนวคด ทฤษฎ และเอกสารงานวจยตาง ๆ ทเกยวของกบการวจย เพอเปนพนฐานและแนวทางในการศกษา โดยก าหนดประเดนเนอหาไวดงน สวนท 1 แนวคดเกยวกบการออกก าลงกาย สวนท 2 แนวคด ทฤษฎ เกยวกบพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกาย สวนท 3 วถชวตชมชนภาษเจรญ สวนท 4 งานวจยทเกยวของ สวนท 1 แนวคดเกยวกบการออกก าลงกาย แมการเจรญเตบโตและการเสอมสมรรถภาพของอวยวะตาง ๆ จะเปนไปตามธรรมชาต แตการออกก าลงกายกเปนวธการตามธรรมชาตทจะท าใหสวนตาง ๆ ของรางกายมการเจรญเตบโตเตมศกยภาพ มสขภาพสมบรณและแขงแรง ทงกายและใจชวยท าใหความเสอมของอวยวะสวนตาง ๆ ชะลอตวลง หรอชวยปองกนการเสอมกอนวยอนสมควร สดทายชวตจะมคณภาพมากขน (ส านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต, 2553) การออกก าลงกาย เปนสวนหนงของกจกรรมทางกาย ซงการออกก าลงกาย แบงไดเปน 2 ประเภทใหญๆ คอ การออกก าลงกายทมแบบแผน และการออกก าลงกายอยางไมมแบบแผน ดงน การออกก าลงกายทมแบบแผน หมายถง การเคลอนไหวรางกายทมการเคลอนไหวขอตอและกลามเนอซ าๆ กนอยางมแบบแผน เพอใหคงไวซงสมรรถภาพของรางกายเพอใหมสขภาพด ซงไดแก การออกก าลงกายในรปแบบตางๆ เชน การเดน การวง กายบรหาร เตนแอโรบค วายน า ปนจกรยาน ร ามวยจน โยคะ เปนตน และการออกก าลงกายอยางไมมแบบแผน สวนใหญเปนกจกรรมทมงเนนเพอความเพลดเพลน เปนงานอดเรก เชน ปลกตนไม เลยงสตว หรอการท างานบาน เชน ซกผา ลางจาน กวาดถบาน เปนตน (Holly and Shaffrath, 1998 อางใน ศรนยา ดสมบรณ, 2551) รางกายของเรามความสามารถในการปรบตวใหเขากบความรอน ความเยน ความกดอากาศ การท างานหนก รวมทงการไมออกก าลงกายหรอไมเคลอนไหวเลย การปรบตวนมผลไปถงรปรางและการท างานของอวยวะตาง ๆ ซงเปนไปไดทงในทางทดขนหรอเลวลง จากการศกษาถงผลรายของการขาดการออกก าลงกายดวยการใหผมสขภาพแขงแรงสมบรณนอนเต ยงโดยไมใหใชก าลงกายเลยเปนเวลา 2 – 3 สปดาห พบวา รางกายมการปรบตวไปในทางเลวลง กลาวคอ ผถกทดลองมกระดกบางลง เมดเลอดและปรมาณเลอดนอยลง กลามเนอลบกวาเดม ความสามารถในการจบและขนสงออกซเจนนอยลง แรงบบตวของหวใจและปรมาณเลอดทสบฉดแตละครงนอยลง ซงท าใหอตราการเตนของหวใจขณะพกเพมขนกวาปกต ผถกทดลองรสกเหนอย ใจสนเมอใชก าลงเพยงเลกนอย เชน ลก นง เดน หรอมอาการหนามดเมอลกจากเตยงเรว นอกจากนนเมอน ามาทดสอบสมรรถภาพทางกายยงพบวา สมรรถภาพทางกายนอยลงทกดานเมอเปรยบเทยบกบกอนทดลอง ผถก

8

ทดลองไดเขารบการทดสอบโดยขจกรยานวดงานซงก าหนดความฝดระดบหนง คอใหหวใจเตนเรวเพยง 120 ครง / นาท และไมเหนอย แตหลงจากนอน 2 – 3 สปดาห เมอใหท างานในปรมาณเดมอตราการเตนหวใจกลบเพมเปน 170 ครง / นาท และเหนอยกวาเดม (กระทรวงสาธารณสข, กรมอนามย; 2553) ความหมายของการออกก าลงกาย บรรล ศรพานช (2541 : 12) กลาววา การออกก าลงกาย หมายถง การทรางกายมการหดและยดของกลามเนอของรางกาย ซงบางทกมการเคลอนไหวของขอ บางทกไมมการเคลอนไหวของขอ บางทกมบางทกไมมการลงน าหนกตอโครงสรางของรางกาย ในชวตประจ าวนของคนเรากมการออกก าลงกายอยเสมอ มณฑนา จรยรตนไพศาล (2542 : 89) กลาววา การออกก าลงกาย หมายถง วธทางธรรมชาตทท าใหระบบตางๆ ของรางกายมการท างานมากกวาปกต โดยเฉพาะอยางยงระบบโครงสราง ระบบไหลเวยนเลอด ระบบหายใจและระบบประสาท ซงตองท างานสมพนธกนดวยความเหมาะสม พรนภา ใครบตร (2543 : 19) กลาววา การออกก าลงกาย หมายถง การทรางกายมการหดยดกลามเนอและขอตอ มการเคลอนไหวรางกายหรออวยวะท าใหเกดการเผาผลาญอาหารและออกซเจนในรางกายเพมขนไปจากธรรมดา วฑรย ตนสวรรณรตน (2545 : 11) กลาววา การออกก าลงกาย หมายถง การเคลอนไหวรางกายเพอใหกลามเนอและขอตอไดมการท างานชวยใหกลามเนอเจรญเตบโตมความแขงแรงสวยงาม สมสวนตามธรรมชาตและชวยใหบคคลมสขภาพดทงกายและจตใจ ปณตา ชะบ ารง (2549 : 15) กลาววา การออกก าลงกาย หมายถง การเคลอนไหวสวนตาง ๆของรางกาย เชน กลามเนอและขอตอเพอใหเกดการเผาผลาญอาหารและออกซเจน เปนพลงงานในการสรางเสรมสขภาพและความมอายยนยาว ประเภทของการออกก าลงกาย การออกก าลงกายเปนวธธรรมชาตทท าใหระบบตาง ๆ ของรางกายตองท างานมากกวาปกตโดยเฉพาะอยางยงระบบโครงสราง ระบบไหลเวยนเลอด ระบบหายใจและระบบประสาทซงจะตองท างานความสมพนธกนดวยความเหมาะสม ดงนน การออกก าลงกายจงแบงออกได 2 ชนด ดงน (สขพชรา ซมเจรญ, 2546)

9

การแบงตามลกษณะการท างานของกลามเนอ 1. การออกก าลงกายแบไอโซเมตรก (Isometric Exercise or Static Exercise) หมายถง การออกก าลงกายแบบมการหดตวของกลามเนอ ชนดทความยาวของกลามเนอคงท แตมการเกรงหรอตงตว (Tension) ของกลามเนอเพอตานกบแรงตานทาน (ภาพประกอบ 1.1)

ภาพประกอบ 1.1

ดงนน เมอมการออกก าลงกายชนดน อวยวะตาง ๆ จงไมมการเคลอนไหวแตมการเกรงของกลามเนอในลกษณะออกแรงเตมทในระยะสน ๆ เชน ออกแรงดนผนงก าแพง ออกแรงบบวตถหรอก าหมดไวแนน หรอในขณะนงท างานเอวฝามอกดลงบนโตะเตมท เปนตน การออกก าลงกายแบบไอโซเมตรกน หากกระท าบอย ๆ เปนประจ าจะมผลตอการเพมขนาดของกลามเนอ ซงท าใหกลามเนอมความแขงแรงเพมขน แตมผลนอยมากในการเพมสมรรถภาพของหวใจหรอระบบไหลเวยนเลอด การออกก าลงกายแบบไอโซเมตรกน เหมาะส าหรบผทไมคอยมเวลา หรอสถานทส าหรบออกก าลงกายดวยวธอน ๆ เพราะเปนการออกก าลงทใชเวลานอย และสามารถกระท าไดเกอบทกสถานท นอกจากนน ยงเหมาะส าหรบนกกฬาทเพงฟนจากการบาดเจบ เพราะไมสามารถเคลอนไหวอวยวะบางสวนไดเตมท ส าหรบผทเปนโรคหวใจหรอโรคความดนเลอดสง ไมควรออกก าลงกายดวยวธน เพราะเมอมการเกรงกลามเนอจะท าใหหวใจตองท างานเพมขนพรอม ๆ กบการเพมของความดนเลอดเกอบทนทจงอาจเปนอนตรายในขนทรนแรงได 2. การออกก าลงกายแบไอโซโทนก (Isotonic Exercise or Dynamic Exercise) หมายถง การออกก าลงกายแบบมการหดตวของกลามเนอ ชนดทความยาวของกลามเนอมการเปลยนแปลง และอวยวะมการเคลอนไหว เปนการบรหารกลามเนอตามสวนตาง ๆ ของรางกายโดยตรงซงสามารถแบงการท างานของกลามเนอออกเปน 2 ลกษณะคอ 2.1 คอนเซนตรก (Concentric) คอ การหดตวของกลามเนอชนดทความยาวของกลามเนอหดสนเขาท าใหน าหนกเคลอนเขาหาล าตว เชน การยกน าหนกเขาหาล าตว ทาวดพนในขณะทล าตวลงสพน 2.2 เอกเซนตรก (Eccentric) คอ การหดตวของกลามเนอชนดทมการเกรงกลามเนอและความยาวของกลามเนอเพมขน เชน ยกน าหนกออกหางจากล าตว ทาวดพนในขณะยก ล าตวขน 3. ไอโซคเนตก (Isokinetic Exercise) หมายถง การออกก าลงกายชนดทการท างานของกลามเนอเปนไปอยางสม าเสมอตลอดชวงเวลาของการเคลอนไหว เชน การขจกรยานวดงาน การกาวขนลงตามแบบทดสอบของฮารวารด (Harvard Step Test) หรอการใชเครองมอ อน ๆ เขาชวย

10

การแบงตามลกษณะการใชออกซเจน 1. การออกก าลงกายแบบแอนแอโรบก (Anaerobic Exercise) หมายถง การออกก าลงกายแบบไมตองใชออกซเจน หรอในขณะทออกก าลงกายแทบไมตองหายใจเอาอากาศเขาสปอดเลย เชน การวงเรวระยะสน หรอการวงในกฬาบางอยาง เชน การวงเตมทเพอเขาไปรบลกเทนนสทขามตาขายมา การกระโดดสง กระโดดไกล ขวางจกร พงแหลน ทมน าหนก ซงผลจากการออกก าลงกายแบบแอนแอโรบกคลายกบการออกก าลงกายแบบไอโซเมตรก 2. การออกก าลงกายแบบแอโรบก (Aerobic Exercise) หมายถง การออกก าลงกายชนดทตองใชออกซเจน หรอมการหายใจในขณะออกก าลงกาย เปนการบรหารใหรางกายเพมความสามารถสงสดในการรบออกซเจน ในการออกก าลงกาย รางกายจะตองใช ออกซเจนเพมขน ดงนน ในการขนสงออกซเจนไปยงเซลลของกลามเนอและอวยวะทเกยวของและการใชออกซเจนเพมขนน ระบบการล าเลยงออกซเจนไปยงจดหมายปลายทางกคอระบบไหลเวยนเลอดและระบบหายใจ จ าเปนตองท างานเพมขนดวย ดงนนการออกก าลงกายเปนประจ าจงท าใหระบบการไหลเวยนเลอดและระบบหายใจปรบตวในทางดขน โดยสามารถเพมการขนสงออกซเจนไปยงเซลลกลามเนอและอวยวะทเกยวของไดมากขน ซงเปนผลกลบกนกบการขาดการออกก าลงกายทกลาวขางตน ตวอยางเชน เคยท างานหนงซงเปนงานในขณะทไมเคยออกก าลงกาย ตองใหอตราการเตนของหวใจขณะออกก าลงกายมากถง 170 ครงตอนาทแตหลงจากออกก าลงกายเปนประจ าระยะหนงแลว อตราการเตนของหวใจขณะออกก าลงกายอาจลดเหลอเพยง 130 ครงตอนาท และถาจะใหอตราการเตนของหวใจขณะออกก าลงกายมากถง 170 ครงตอนาท กจะตองเพมความหนกของงานขนอกมาก ซงแสดงวารางกายยงมก าลงส ารองอยมาก ผลของการออกก าลงกายเปนประจ าจะท าใหขณะพก หวใจท างานอยางประหยดหรอไมหนกโดยบบตวนอยครงลง ผทเคยมอตราการเตนของหวใจขณะพก 70 ครงตอนาท หลงจากการออกก าลงกายเปนประจ าทท าใหหวใจเตนเพมขนเพยง 1,500-2,000 ครงตอวนตดตอกนเพยง 2 – 3 เดอน อตราการเตนของหวใจขณะพกอาจลดลงเหลอ 60 ครงตอนาท ซงท าใหประหยดการท างานของหวใจไดกวา 10,000 ครงตอวน ผลคอหวใจมอายยนยาวขน ดงนน จงพอสรปไดวาการออกก าลงกายแบบ แอโรบก มผลดงตอไปน 2.1 ไดปรมาณอากาศเขาสปอดมากขน เพราะอตราการหายใจเพมขน 2.2 อตราการเตนของหวใจและประสทธภาพในการสบฉดเลอดเพมขน 2.3 การไหลเวยนเลอดในรางกายดขน 2.4 ออกซเจนถกสงไปตามอวยวะตาง ๆ ไดสะดวกและรวดเรว 2.5 ลดอาการเมอยลา ท าใหกลามเนอท างานไดนานขน 2.6 สงเสรมบคลกภาพ ท าใหรางกายไดสดสวน 2.7 กลามเนอและอวยวะตาง ๆ แขงแรงมากขน อดมศลป ศรแสงนาม (2543.: 49-53) ไดจ าแนกประเภทของการออกก าลงกายไว 5 ประเภท ดงน 1. การเกรงกลามเนอโดยไมเคลอนไหวอวยวะ (Isometric exercise) เปนการออกก าลงกายกลามเนอโดยไมมการเคลอนไหวอวยวะสวนใดๆ ไมวาจะเปน ล าตว แขน ขา หรอกระดกขอตอใดๆ เชน การเกรงกลามเนอมดใดมดหนงหรอหลายๆมดสกครแลวคลาย แลวเกรงใหม หรอออกแรง

11

ผลกวตถทไมเคลอนไหว เชน ยนอยระหวางกลางประตทเปดอย แลวใชมอทงสองผลกวงกบอยางแรง กจะเปนการเกรงกลามเนอทมอโดยทวงกบประตไมเคลอนไหว หรอใชมอทงสองพยายามยกเกาอทเรานงอย เปนตน จากการศกษา พบวา การเกรงกลามเนอแบบไมเคลอนไหวอวยวะนหากท าบอยๆสามารถเพมขนาดและความแขงแรงของกลามเนอมดนนๆได แตไมเกดประโยชนตอระบบหวใจและหลอดเลอดเลย บางครงอาจจะเกดโทษดวย เชน ก าสงของบางอยางในมอใหแนน เพยงไมกวนาทกอาจท าใหความดนเลอดสงขนมาได 2. การยกน าหนก (Isotonic or Isophasic exercise) เปนการออกก าลงกายเกรงกลามเนอพรอมกบการเคลอนไหวขอตอหรอแขนขาดวย ไดแก พวกนกยกน าหนกหรอนกเพาะกาย การออกก าลงกายแบบนเปนการบรหารกลามเนอมดตางๆโดยตรง ท าใหกลามเนอโตขนแขงแรงขน แตกไมมประโยชนตอระบบหวใจและหลอดเลอด 3. การออกก าลงตอสแรงตานดวยความเรวคงท (isokinetic exercise) เปนการออกก าลงกายแบบใหมลาสดจากการประดษฐเครองมอออกก าลงกายททนสมยผนวกคอมพวเตอรคลายๆการยกน าหนกในประเภททสอง แตเปนการออกแรงตอเครองมอทสรางมาให ไมวาจะเปนดงเขาหรอดงออก ยกขนหรอยกลง ตองออกแรงตอแรงตานเทากนและดวยความเรวสม าเสมอ 4. การออกก าลงแบบไมใชออกซเจน (Anaerobic exercise) เปนการออกก าลงกายทรางกายแทบไมทนไดหายใจเอาออกซเจนไปใชเลย เชน การวงสดฝเทาในระยะเวลาอนสนตวอยางนกตเทนนสทอยรอลกเสรฟอยนงๆ พอฝายตรงขามเสรฟลกมากจะกลนหายใจ ถลนวงสดแรงออกไปรบลกใหได หรอนกวงระยะสนพวก 100 เมตร พอเสยงปนดงปงกจะถบตวออกสตารทวงซอยเทาไปขางหนาอยางเรวทสดเทาทจะท าได แทบไมไดหายใจเลยตลอดระยะทาง 100 เมตรรางกายแทบไมไดใชออกวเจนเลย 5. การออกก าลงกายแบบใชออกซเจน (Aerobic exercise) เปนการออกก าลงกายทท าใหรางกายเพมความสามารถสงสดในการรบออกซเจน ท าใหไดบรหารหวใจและปอด เปนเวลานานพอทจะใหเกดการเปลยนแปลงทเปนประโยชนขนในรางกาย การเดนเรวๆ การวง วายน า ขจกรยาน ฯลฯ จดเปนการออกก าลงกายแบบอโรบคทงสน จดมงหมายในการออกก าลงกายแบบแอโรบค คอ ตองการบรหารรางกายใหเพมความสามารถสงสดในการรบออกซเจนทเรยกวา“ปรมาณแอโรบค” (Aerobic capacity) ซงจะท าใหปอดหายใจเรวเพอใหไดปรมาณอากาศมากทสดหวใจเตนเรวขนและสบฉดเลอดแรงขน เลอดในรางกายมการไหลเวยนมากขน ออกซเจนถกจายไปยงสวนตางๆของรางกายเพมขน ดงนน การออกก าลงกายแบบแอโรบคจงมผลท าใหปอดมประสทธภาพ หวใจแขงแรง และมระบบเลอดทด แลม (Lamb. 1984: 80) ไดแบงประเภทของการออกก าลงกายตามชนดของการหดตวของกลามเนอ ได 5 ชนด คอ 1. การหดตวแบบไอโซเมตรก (Isometric contraction) เปนการออกก าลงกายโดยการหดตวของกลามเนอชนดทไมมการเปลยนมมของขอตอทเกยวของ ตลอดจนไมมการเปลยนแปลงความยาวของกลามเนอ จงไมท าใหรางกายเคลอนไหว เชน ในระหวางชวงตนของการโดดค าถอ หรอในขณะทนกยมนาสตกอยบนราวค เปนตน

12

2. การหดตวแบบไอโซโทนค (Isotonic contraction) เปนการออกก าลงกายโดยการหดตวของกลามเนอชนดมการเปลยนมมของขอตอทเกยวของ โดยกลามเนอมการหดตวและคลายตว เชน การยกน าหนกขนลง 3. การหดตวแบบไอโซไคเนตค (Isokinetic contraction) เปนการออกก าลงกายทมพนฐานการออกแบบโดยคอมพวเตอร คอ การดงหรอปลอย หรอยกขนยกลง จะมแรงตานทานเทากนตลอด สามารถทจะปฏบตไดโดยใชเครองมอทมราคาแพง เชน เครองมอทมชอวา ไซเบคซไดนาโมมเตอร (Cybec dynamometer) ซงสามารถตงความเรวการเคลอนไหวคงทตลอดมมของขอตอทเกยวของกบการเคลอนไหว โดยการปรบเพมหรอลดน าหนกของงานไดตลอดมมตางๆของขอตอ 4. การหดตวแบบคอนเซนตรค (Concentric contraction) คอการหดตวทเกดขนเมอความยาวของกลามเนอสนเขา เชน ในขณะทยกน าหนกขนหรอการดงขอในขณะงอขอศอกเปนตน 5. การหดตวแบบเอคเซนตรค ( Eccentric contraction) คอการหดตวทเกดขนในขณะทกลามเนอยาวออกไป เปนการหดตวทชวยพยงน าหนกถวงทเคลอนออกไป จงไมไดงานทเหนภายนอก เชน ในขณะทปลอยน าหนกลง หรอการปลอยตวลงจากการดงขอ เปนตน หลกและวธการออกก าลงกาย การออกก าลงกายมหลกและวธการทเปนสากล ดงน ปรมาณความหนก ความนาน และความบอยในการออกก าลงกาย ในการออกก าลงกายแตละครงถาตองการใหไดประโยชนสงสด ผออกก าลงกายควรมหลกปฏบตเพอความพอเหมาะพอด คอ (วาร สายนหะ, 2546) 1. ความหนกของการออกก าลงกาย ผออกก าลงกายมความจ าเปนจะตองทราบวาควรออกก าลงกายเทาใด จงจะไมเปนอนตรายตอรางกายและไดผลดทสด โดยปกตเราจะใชอตราการเตนของหวใจเปนตววดความหนกของงาน ถาเปนการออกก าลงกายเพอสขภาพ อตราการเตนของหวใจของผออกก าลงกายควรอยในอตรา 70–80 % ของอตราการเตนของหวใจสงสด โดยอตราการเตนของหวใจสงสดมสตรในการค านวณดงตอไปน ชพจรสงสด = (220 – อายป) X (70 – 80 %)/100 ตวอยาง จรสน อาย 20 ป อตราการเตนของหวใจสงสดในการออกก าลงกาย คอ (220 – 20) X (70 – 80 %)/100 = 200 X (70 – 80 % ) /100 =140 – 160 ครง / นาท 2. ความนานของการออกก าลงกาย ในการออกก าลงกายเพอสขภาพแตละครง โดยทว ๆ ไปควรใชเวลาอยางนอย 20 –30 นาท (แตส าหรบผทเปนนกกฬาควรเพมเวลาใหนานขน) โดยใหอตราการเตนของหวใจคงท (ตามการค านวณไดในขอ 1 ) ไปตลอดเวลานน และควรออกก าลงกายเปนเวลาเดยวกนทกครง 3. ความบอยของการออกก าลงกาย ความเหมาะสมในการออกก าลงกายในหนงสปดาหนน ควรออกก าลงกายไมนอยกวา 3 วน และไมเกน 6 วน และควรมวนพกผอนสปดาหละไมนอยกวา 1 วน วสนต แสงเหลา (2544) กลาวถงขอควรปฏบตในการออกก าลงกายเพอสงเสรมสขภาพไวดงน

13

1. การประมาณตน โดยดจากสภาพรางกายกบกฬาชนดตาง ๆ การฝกซอมกฬาทหนกหรอเบาเกนไป อาจจะเปนอนตรายตอสขภาพได สงเกตจากการออกก าลงกายใหหนกเพมมากขน โดยไมเหนดเหนอย และเมอพกประมาณ 10 นาท จะรสกหายเหนอย แสดงวาการฝกซอมนนไมหนกเกนไป 2. การแตงกายควรมการแตงกายทเหมาะสมทงเสอ กางเกง รองเทารวมถงอปกรณทชวยปองกนการบาดเจบ 3. เลอกเวลา ก าหนดเวลาในการฝกซอมใหแนนอนควรเปนชวงเวลาเชา เวลาเยน 4. ไมควรออกก าลงกายในชวงหลงอาหาร เนองจากกระเพาะอาหารทอยใตกระบงลมจะท าใหปอดขยายไมเตมท จะเปนผลเสยตอการออกก าลงกาย 5. เพอชดเชยน าทตองสญเสยไปในการออกก าลงกาย 6. ความเจบปวยท าใหมสมรรถภาพทางกายลดลง และรางกายตองการพกผอนมากขน จงไมควรออกก าลงกายในขณะเจบปวย 7. ความผดปกตทเกดขนระหวางการออกก าลงกาย พบมากในบคคลทอาย 35 ป ขนไป เชน หายใจขด จกแนนหนาอก ควรหยดออกก าลงกายทนท เพราะอาจเปนอนตรายถงชวต 8. ดานจตใจ ควรท าจตใจใหปลอดโปรงคดถงประโยชนในการออกก าลงกาย 9. ความสม าเสมอสมรรถภาพทเพมขน นอกจากขนอยกบความเขม (Intensity) ของกจกรรมแลว ยงขนอยกบความสม าเสมอดวย ดงนน การออกก าลงกายเพอการแขงขนหรอการออกก าลงกายเพอสขภาพกตาม ตองรกษาความสม าเสมอไวดวย 10. การพกผอน หลงจากฝกซอมหรอออกก าลงกาย ควรมการพกผอนอยางเพยงพอเพอใหรางกายฟนตวกลบเขาสสภาวะปกต ความส าคญและประโยชนของการออกก าลงกาย รางกายมนษยถกสรางขนมาใหมการเคลอนไหว เพอความเจรญเตบโตและรกษาสภาพการท างานทดเอาไว การเคลอนไหวนอยหรอไมคอยไดออกก าลงกาย ไมเพยงแตจะท าใหเกดความเสอมโทรมของสมรรถภาพทางกายหรอสขภาพ แตยงเปนสาเหตของความผดปกตของรางกายและโรครายหลายชนดทปองกนได ซงเปนโรคทเปนปญหาทางการแพทยทพบมากในปจจบน ในทางการแพทยการออกก าลงกายอาจเปรยบไดกบยาสารพดประโยชน เพราะใชเปนยาบ ารงกได เปนยาปองกนกได และเปนยาบ าบดรกษาหรอฟนฟสภาพรางกายกได แตขนชอวายาแลวไมวาจะวเศษเพยงไรกจะตองใชดวยขนาดหรอปรมาณทเหมาะสมกบคนแตละคน การใชโดยไมค านงถงขนาดหรอปรมาณทเหมาะสม นอกจากอาจไมไดผลแลวยงอาจเกดโทษจากยาไดดวย ดงนนถาไมจ าเปนกไมควรใช การออกก าลงกายใหเกดประโยชนแกสขภาพคอ การจดชนดของความหนก ความนาน และความบอยของการออกก าลงกายใหเหมาะสมกบเพศ วย สภาพรางกาย สภาพแวดลอม และจดประสงคของแตละคน เปรยบไดกบการใชยาซงถาหากสามารถจดไดเหมาะสมกจะใหคณประโยชนดงตอไปน (กระทรวงสาธารณสข, กรมอนามย; 2553) 1. การเจรญเตบโต การออกก าลงกายจดเปนปจจยส าคญอนหนงทมผลกระทบตอการเจรญเตบโต เดกทไมคอยไดออกก าลงกายแตมอาหารกนอดมสมบรณ อาจมสวนสงและน าหนกตวมากกวาเดกในวยเดยวกนโดยเฉลย แตสวนใหญแลวจะมไขมนมากเกนไป มกระดกเลก หวใจมขนาด

14

เลกเมอเทยบกบน าหนกตวและรปรางอาจผดปกตได เชน เขาชดกน อวนแบบฉ เปนตน ซงถอวาเปนการเจรญเตบโตทผดปกต ตรงขามกบเดกทออกก าลงกายถกตองสม าเสมอ รางกายจะผลตฮอรโมนทเกยวกบการเจรญเตบโตอยางถกสวน จงกระตนใหอวยวะตาง ๆ เจรญขนพรอมกนไปทงขนาด รปราง และหนาทการท างาน และเมอประกอบกบผลของการออกก าลงกายทท าใหเจรญอาหาร การยอยอาหารและการขบถายด เดกทออกก าลงกายอยางถกตองและสม าเสมอจงมการเจรญเตบโตดกวาเดกทขาดการออกก าลงกาย 2. รปรางและทรวดทรง ดงไดกลาวแลววาการออกก าลงกายเปนไดทงยาปองกนและยารกษาโรค การเสยทรวดทรงในชวงการเจรญเตบโตดงขอ 1. ยอมปองกนไดดวยการออกก าลงกาย แตเมอ เตบโตเตมทแลวยงขาดการออกก าลงกาย กจะท าใหทรวดทรงเสยไปได เชน ตวเอยง หลงงอ พงปอง ซงท าใหเสยบคลกภาพไดอยางมาก ในระยะน ถากลบมาออกก าลงกายอยางถกตอง เปนประจ าสม าเสมอยงสามารถแกไขใหทรวดทรงกลบดขนมาได แตการแกไขบางอยางอาจตองใชเวลานานเปนเดอน เปนป แตบางอยางอาจเหนผลภายในเวลาไมถง 1 เดอน เชน พงปอง การบรหารกายเพอเพมความแขงแรงของกลามเนอหนาทองเพยง 2 สปดาห กท าใหกลามเนอหนาทองมความตงตวเพมขนจนกระชบอวยวะภายในไวไมใหดนออกมาเหนพงปองได 3. สขภาพทวไป เปนทยอมรบกนโดยทวไปวา การออกก าลงกายมประโยชนตอสขภาพถงแมวาจะไมมหลกฐานแนชดวาการออกก าลงกายจะสามารถเพมภมตานทานโรคทเกดจากการตดเชอได แตมหลกฐานทพบบอยครงวา เมอนกกฬาเกดการเจบปวยจากการตดเชอจะสามารถหายไดเรวกวา และมโรคแทรกซอนนอยกวา ขอทท าใหเชอไดแนวาผทออกก าลงกายยอมมสขภาพดกวาผขาดการออกก าลงกาย คอ การทอวยวะตาง ๆ มการพฒนาทงขนาด รปราง และหนาทการท างาน โอกาสของการเกดโรคทไมใชโรคตดเชอ เชน โรคเสอมสมรรถภาพในการท างานของอวยวะจงมนอยกวา 4. สมรรถภาพทางกาย ถาจดการออกก าลงกายเปนยาบ ารง การออกก าลงกายถอเปนยาบ ารงเพยงอยางเดยวทสามารถเพมสมรรถภาพทางกายได เพราะไมมยาใด ๆ ทสามารถท าใหรางกายมสมรรถภาพเพมขนไดอยางแทจรงและถาวร ยาบางอยางอาจท าใหผใชสามารถทนท างานบางอยางไดนานกวาปกต แตเมอท าไปแลวรางกายกจะออนเพลยกวาปกตจนตองพกผอนนานกวาปกต หรอรางกาย ทรดโทรมลงไป ในทางปฏบตเราสามารถเสรมสรางสมรรถภาพทางกายทก ๆ ดานได เชน ความแขงแรงของกลามเนอ ความออนตว ความอดทนของกลามเนอ ความอดทนของระบบไหลเวยนเลอด ความคลองตว ฯลฯ 5. การปองกนโรค การออกก าลงกายสามารถปองกนโรคไดหลายชนด โดยเฉพาะโรคทเกดจากการเสอมสภาพของอวยวะอนเนองจากการมอายมากขน ซงประกอบกบปจจยอน ๆ ในชวตประจ าวนเชน การกนอาหารมากเกนความจ าเปน ความเครงเครยด การสบบหรมาก หรอกรรมพนธ โรคเหลานไดแก โรคประสาทเสยดลยภาพ หลอดเลอดหวใจเสอมสภาพ ความดนเลอดสง โรคอวน โรคเบาหวาน โรคขอตอเสอมสภาพ เปนตน ผทออกก าลงกายเปนประจ ามโอกาสเกดโรคเหลานไดชากวาผทขาดการออกก าลงกาย หรออาจไมเกดขนเลยจนชวชวต การออกก าลงกายจงชวยชะลอชรา

15

6. การรกษาโรคและฟนฟสภาพ โรคตาง ๆ ทกลาวในขอ 5 หากเกดขนแลว การเลอกวธออกก าลงกายทเหมาะสมจดเปนวธรกษาและฟนฟสภาพทส าคญในปจจบน แตในการจดการออกก าลงกายทเหมาะสมมปญหามาก เพราะบางครงโรคก าเรบรนแรงจนการออกก าลงกายแมเพยงเบา ๆ กเปนขอหาม ในกรณดงกลาว การควบคมโดยใกลชดจากแพทยผท าการรกษาและการตรวจสอบสภาพรางกายโดยละเอยดเปนระยะเปนสงจ าเปนอยางยง บรรล ศรพานช (2541 : 15 - 16) ไดกลาวถงประโยชนของการออกก าลงกายเพอสขภาพไวดงน คอ 1. ชวยท าใหกลามเนอแขงแรงและทนทานยงขน กลามเนอใดทมการออกก าลงหรอใชงานสม าเสมอกลามเนอนนจะมการพฒนาและแขงแรงยงขน ดงจะเหนไดชดเจนวา ถาเราถนดมอขางไหนมอขางนนยอมทจะแขงแรงกวาอกขางหนง 2. ชวยการทรงตวดขนและรปรางดขน ผทออกก าลงกายอยเสมอ ซงจะท าใหรางกายมความกระฉบกระเฉงวองไว ทรงตวไดด และสรระรางกายจะสมสวนผดกบผทไมไดมการออกก าลงกาย 3. เพมความตานทานโรคและชะลอความเสอมของอวยวะตางๆ ของรางกายไดการออกก าลงกายทถกตองเหมาะสมจะท าใหอวยวะตาง ๆ ลดการเสอมลงรางกายไมเหมอนกบเครองจกรทใชมากแลวเสอมเรว หากแตตรงกนขามรางกายของมนษยถามการเคลอนไหวหรอ ออกก าลงกายอยเสมอนอกจากจะแขงแรงขนแลวยงสามารถซอมแซมสวนทสกหรอไดดวยท าให สขภาพจตดขนไมเครยด ไมซมเศรา ไมวตกกงวล เพราะรางกายจะหลงสารเอนโดฟนออกมา ซงจะสามารถลดความเครยดและความเจบปวดตางๆ ของรางกายท าใหรางกายสดชน มรายงานวาการออกก าลงกายดวยการวงเพยงวนละ 15 - 20 นาท สปดาหละ 3 วน จะสามารถลดความซมเศราของคนไขโรคจตลงได จงไดมการบ าบดผปวยโรคจตดวยการออกก าลงกายในหลาย ๆ สถานบรการ 4. ชวยใหระบบทางเดนอาหารท างานดขน เพราะการออกก าลงกายจะเพมการเคลอนไหวของล าไสชวยใหระบบยอยอาหารท างานไดอยางมประสทธภาพจงเปนการลดอาการทองอด ทองเฟอและทองผก 5. ท าใหนอนหลบดขน 6. ชวยใหระบบหวใจและปอดแขงแรงขน ปองกนโรคหวใจ ความดนโลหตสง 7. ลดอตราเสยงตอการเสยชวตดวยโรคหวใจ 8. ลดปจจยเสยงทท าใหเกดโรคมะเรง 9. ปองกนโรคกระดกผ ท าใหกระดกแขงแรงไมหกงาย 10. ชวยบรรเทาอาการรนแรงของโรคตาง ๆ รวมทงรกษาโรคบางชนดได 11. ชวยใหสมรรถภาพทางเพศดขนเพราะระดบฮอรโมนเพศจะสงขนอยางเหมาะสมทงเพศชายและเพศหญง สถาบนเวชศาสตรผสงอาย (2545 : 15 - 16) กลาววา การออกก าลงกายทสม าเสมอจะท าใหเกดประโยชนแกรางกาย ระบบตางๆ ของรางกายท างานไดดขน เกดความแขงแรง มความพรอมในการท ากจกรรมมากขน สรปไดดงน 1. ชวยชะลอความชรา ในผออกก าลงกายอยางสม าเสมอ ความเสอมของสมรรถภาพของรางกายและการลดลงของประสทธภาพในการท างานเกดชากวาทควรเปน

16

2. การทรงตวและการท างานของอวยวะตาง ๆ มการประสานกนดขน รางกายมความกระฉบกระเฉง วองไว เคลอนทไดดโดยไมพลดตกหกลม 3. ลดน าหนกตว ควบคมไมใหอวน รปรางดขน 4. ลดความเครยดและอาการซมเศรา ท าใหจตใจแจมใส 5. ลดความเสยงตอการเกดโรคตาง ๆ เชน โรคหวใจ เบาหวาน ความดนเลอด 6. ลดความดนเลอด สรปไดวา การออกก าลงกายท าใหสขภาพแขงแรง สามารถปองกน รกษา และฟนฟสภาพรางกายและจตใจ พชต ภตจนทร (2547 : 149) ไดสรปประโยชนของการเลนกฬาหรอการออกก าลงกาย เปนขอๆไวดงน 1. กลามเนอมความแขงแรง ท าใหมพลงดขน 2. การทรงตวดขน กระฉบกระเฉงวองไว การท างานของอวยวะตางๆ มการประสานงานกนด 3. รปรางทรวดทรงดขน 4. ชวยชะลอความเสอมของอวยวะตางๆของรางกาย โดยเฉพาะผสงอาย 5. ชวยลดความเครยด 6. ท าใหระบบขบถายดขน ไมวาจะเปนถายหนก ถายเบา หรอการขบเหงอทผวหนง 7. ชวยท าใหนอนหลบไดดขน โดยเฉพาะผทนอนไมหลบจากความเครยดวตกกงวล 8. พลงทางเพศดขน เนองจากรปรางสมสวน กลามเนอแขงแรงทนทาน ฯลฯ 9. ชวยใหหวใจ ปอด และหลอดเลอดท างานไดดขน โดยเฉพาะการออกก าลงกายแบบแอโรบก 10. ชวยใหอาการของโรคหลายโรคดขน เชนโรคเบาหวาน ความดนเลอดสงเปนตน 11 ชวยใหหญงมสขภาพด ตงครรภงายขน คลอดกงายขนดวย 12 ชวยประหยดคารกษาพยาบาล เนองจากไมคอยมโรคภยไขเจบนนเอง ธรรมนญ มสมสบ (2547 : 8-9) การออกก าลงกาย จดวากจกรรมการเคลอนไหวรางกายทกอใหเกดประโยชนตอการสมดลของรางกายเปนอยางด ประโยชนของการออกก าลงกายตอมนษยนนแยกเปนดานตางๆไดดงน 1. ประโยชนดานสมรรถภาพทางกาย 1.1 ท าใหกลามเนอทกสวนของรางกายแขงแรงมความคลองแคลววองไวมทรวดทรงสมสวน 1.2 ท าใหหวใจแขงแรงและหลอดเลอดไมตบตน เลอดจะไหลเวยนไดสะดวก หวใจเตนชาลงกวาคนทวไป ท าใหเหนอยชาและมความทนทานมากกวาปกต 1.3 ชวยใหความสมพนธของอวยวะในรางกายมการประสานกนไดดขน 1.4 เพมประสทธภาพความออนตวของรางกาย 1.5 มบคลกลกษณะทดเปนทสนใจแกผไดพบเหน

17

2. ประโยชนดานสขภาพ 2.1 ลดปรมาณไขมนในรางกาย 2.2 ผอนคลายความตรงเครยด นอนหลบไดสนท 2.3 รบประทานอาหารไดด 2.4 ระบบขบถายท างานไดด สามารถขบเหงอซงเปนของเสยออกทางผวหนงไดมาก ระบบการขบถายอจจาระและปสสาวะกสามารถท างานไดดดวย 2.5 ท าใหผวพรรณสดใสดออนกวาวย 2.6 ท าใหมสขภาพจตด 3. ประโยชนดานการเลนกฬา 3.1 สามารถเลนไดนาน เหนอยชา ฟนคนสภาพไดเรว 3.2 ลดการบาดเจบจากการเลนกฬา 3.3 มความมนใจในการเลนกฬามากขน 3.4 พฒนาทกษะกฬาไดดและรวดเรวขน ขนตอนการออกก าลงกาย จนดา บญชวยเกอกล (2541) กลาวถงขนตอนการออกก าลงกายแบงเปน 3 ขนตอนดงน 1. ขนอบอนรางกาย (Warm-Up) เปนขนเตรยมรางกายใหพรอมส าหรบการออกก าลงกาย การอบอนรางกายอยางสมบรณประมาณ 5-15 นาท จะชวยท าใหกลามเนอและเอนยดตวพรอมส าหรบการเคลอนไหวทจะเกดขนตามมา ท าใหไมเกดการบาดเจบของกลามเนอ 2. ขนการออกก าลงกายอยางเตมท (Conditioning) เปนการออกก าลงกายทท าตอเนองใหอตราการเตนของหวใจเพมขนถงระดบรอยละ 60-85 ของอตราการเตนหวใจสงสดนาน 20-30 นาท 3. ขนการลดการออกก าลงกายจนหยด (Cool-Down) เปนขนลดความเขมขนของการออกก าลงกายลงภายหลงการออกก าลงกายอยางเตมทแลว เพออตราการเตนของหวใจกลบเขาสสภาวะปกต ชาตร ประชาพพฒน และนฤพนธ วงศจตรภทร (2545) กลาววา การออกก าลงกายเปนวธการ เปนกระบวนการทน าไปสเปาหมายทตองการ ซงแตละคนตงไวเพอสงเสรมใหมสขภาพด ปองกนโรค ชะลออาการของโรค ฟนฟสภาพรางกายหลงการรกษา หรอแมกระทงเพอความเปนเลศในการแขงขนเพอรางวลในรปแบบตางๆ และวธการออกก าลงกายทเหมาะสมมความเหนอยปานกลางหรอเหนอยปานกลางถงเหนอยนอย ใชเวลาในการออกก าลงกาย 20-30 นาท และออกก าลงกาย 3-5 วนตอสปดาห ประวตร เจนวรรธนะกล (2547) ไดกลาวถงแนวทางการปฏบตตนทถกตองเกยวกบการออกก าลงกายเพอสขภาพ หรออาจเรยกวาบญญต 10 ประการ ส าหรบการออกก าลงกาย เพอสขภาพดงน คอ 1. ส าหรบผทไมเคยออกก าลงกายมากอน หรอเคยออกก าลงกายมากอนแตหยดออกก าลงกายไปนานแลว ควรท าการตรวจเชครางกายกอนเรมตนการออกก าลงกาย เพอ ความปลอดภยของตนเอง

18

2. ควรเลอกออกก าลงกายทเหมาะสมกบสภาพรางกาย โดยทวไปส าหรบผทมรางกายแขงแรงเปนปกต การวงจอกกง การเตนแอโรบก การเดนเรวหรอการเลนกฬาตางๆ กถอวาเปนการออกก าลงกายเพอสขภาพทด ส าหรบผสงอายทไมไดมการออกก าลงกายเปนประจ าในอดตหรอผทสงสยวาตนเองมปญหาเกยวกบขอเสอม การออกก าลงกายเพอสขภาพทเหมาะสมคอการวายน า หรอการปนจกรยานอยกบท เพราะจะชวยใหมการกระแทกกนของขอเขาไมมากเกนไป ซงจะชวยลดปญหาการบาดเจบของขอตอและชะลอการเสอมของขอดวย 3. การออกก าลงกายเพอสขภาพนน ไมวาจะเปนการจอกกง การเตนแอโรบกหรอการปนจกรยานอยกบท ควรจะออกก าลงกายจนรสกเหนอยปานกลางเปนระยะเวลา นาน 20-30 นาทตอเนองกน และท าเปนประจ าสม าเสมอ 3 ครงตอสปดาหหรอวนเวนวน การท าเชนน จะเปนการฝกใหระบบหวใจและปอดท างานไดอยางมประสทธภาพดขน 4. ส าหรบผทไมเคยออกก าลงกายมากอนหรอเคยออกก าลงกายมากอน แตหยดออกก าลงกายไปนานแลว ควรทจะเพมระยะเวลาของการออกก าลงกายอยางชาๆ คอยเปน คอยไปเพอใหเวลารางกายในการปรบตวจะไดไมเกดอนตรายหรอการบาดเจบขน 5. ไมควรเรมตนหรอหยดการออกก าลงกายแบบทนททนใด เนองจากระบบหวใจและปอดอาจไมสามารถปรบตวไดทน ท าใหเกดภาวะหวใจลมเหลวได ดงนนจงควรมการอบอนรางกายหรอทเรยกวาวอรม-อพ (Warm-Up) กอนการออกก าลงกายและการเคลอนไหวรางกายชาๆ หลงการออกก าลงกายหรอทเรยกวา คล-ดาวน (Cool-Down) 6. ท าการอบอนรางกายกอนออกก าลงกาย เพราะการอบอนรางกายเปนการเพมการไหลเวยนเลอดไปยงกลามเนอสวนตาง ๆ ของรางกายทตองท างานในขณะทออกก าลงกายเพมความยดหยนในกลามเนอและเอน และเปนการเพมการท างานของระบบหวใจและปอดอยางชาๆ 7. ท าการเคลอนไหวรางกายชา ๆ ภายหลงการออกก าลงกายเสรจแลว ซงจะชวยลดอาการปวดเมอยกลามเนอทอาจเกดขนภายหลงการออกก าลงกายได ลกษณะการท าเหมอนกบการอบอนรางกาย 8. ควรดมน าใหเพยงพอกอนการออกก าลงกาย ขณะออกก าลงกายและหลงการออกก าลงกาย เพราะวาการขาดน าจะสงผลเสยตอรางกายมากมาย เชน ท าใหเปนตะควหรอลมแดด นอกจากนยงท าใหหวใจท างานหนกมากกวาทควร ขอแนะน าส าหรบการดมน าคอ ควรดม น า 2 แกว กอนออกก าลงกายประมาณ 45 นาท จากนนในขณะทก าลงออกก าลงกายควรมการดมน า ครงละนอยๆ ตลอดชวงเวลาของการออกก าลงกายและภายหลงการออกก าลงกายควรดมน าใหมาก ในเรองของอาหารกมความส าคญควรรบประทานอาหารใหหลากหลายโดยมสดสวนของอาหารจ าพวกแปง ผกและผลไมมากกวาจ าพวกเนอสตว 9. พงระลกอยเสมอวาการออกก าลงกายไมวาจะเปนอะไรกตาม อาจกอใหเกดการบาดเจบตอรางกายไดถาขาดความระมดระวง 10. เมอเกดการบาดเจบขนแลว ควรท าการปฐมพยาบาลใหเรวทสด การปฐมพยาบาลเบองตนทถกตองจะชวยลดความรนแรงของการบาดเจบ และท าใหหายเรวยงขน

19

ขอควรปฏบตในการออกก าลงกาย วสนต แสงเหลา (2544) กลาวถงขอควรปฏบตในการออกก าลงกายเพอสงเสรมสขภาพไวดงน 1. การประมาณตน โดยดจากสภาพรางกายกบกฬาชนดตาง ๆ การฝกซอมกฬาทหนกหรอเบาเกนไป อาจจะเปนอนตรายตอสขภาพได สงเกตจากการออกก าลงกายใหหนกเพมมากขน โดยไมเหนดเหนอย และเมอพกประมาณ 10 นาท จะรสกหายเหนอย แสดงวาการฝกซอมนนไมหนกเกนไป 2. การแตงกายควรมการแตงกายทเหมาะสมทงเสอ กางเกง รองเทารวมถงอปกรณทชวยปองกนการบาดเจบ 3. เลอกเวลา ก าหนดเวลาในการฝกซอมใหแนนอนควรเปนชวงเวลาเชา เวลาเยน 4. ไมควรออกก าลงกายในชวงหลงอาหาร เนองจากกระเพาะอาหารทอยใตกระบงลมจะท าใหปอดขยายไมเตมท จะเปนผลเสยตอการออกก าลงกาย 5. เพอชดเชยน าทตองสญเสยไปในการออกก าลงกาย 6. ความเจบปวยท าใหมสมรรถภาพทางกายลดลง และรางกายตองการพกผอนมากขน จงไมควรออกก าลงกายในขณะเจบปวย 7. ความผดปกตทเกดขนระหวางการออกก าลงกาย พบมากในบคคลทอาย 35 ป ขนไป เชน หายใจขด จกแนนหนาอก ควรหยดออกก าลงกายทนท เพราะอาจเปนอนตรายถงชวต 8. ดานจตใจ ควรท าจตใจใหปลอดโปรงคดถงประโยชนในการออกก าลงกาย 9. ความสม าเสมอสมรรถภาพทเพมขน นอกจากขนอยกบความเขม (Intensity) ของกจกรรมแลว ยงขนอยกบความสม าเสมอดวย ดงนน การออกก าลงกายเพอการแขงขนหรอการออกก าลงกายเพอสขภาพกตาม ตองรกษาความสม าเสมอไวดวย 10. การพกผอน หลงจากฝกซอมหรอออกก าลงกาย ควรมการพกผอนอยางเพยงพอเพอใหรางกายฟนตวกลบเขาสสภาวะปกต สวนท 2 แนวคด ทฤษฎ เกยวกบพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกาย ความหมายของพฤตกรรมการออกก าลงกาย จาฏพจน เอยมศร (2549 : 7) ไดใหความหมายของพฤตกรรมการออกก าลงกายหมายถง การกระท าหรอการปฏบตทมการเคลอนไหวสวนตางๆของรางกายทท าซ าๆกนรวมกบการฝกสมาธ ซงมระยะของการกระท าหรอปฏบต 3 ระยะคอ ระยะอบอนรางกาย ระยะบรหารรางกายและระยะผอนคลาย ใชเวลาอยางนอย 20 นาท มความถอยางนอย 3 ครงตอสปดาห วโรจน เจรญยง (2548 : 7) ไดใหความหมายของพฤตกรรมการออกก าลงกายหมายถง การกระท าทเปนการเคลอนไหวทเปนรปแบบและเปนการออกก าลงกายแบบแอโรบกซงจะศกษาพฤตกรรมการออกก าลงกายนอกเวลาเรยนวชาพลศกษาทโรงเรยนทงทบาน ธดารตน ทรายทอง (2547 : 6) ไดใหความหมายของพฤตกรรมการออกก าลงกายหมายถง กจกรรมการเคลอนไหวรางกายอยางมแบบแผน ทบคคลปฏบตในยามวางนอกเหนอจากการงาน

20

อาชพ มการใชกลามเนอมดใหญเคลอนไหวเปนจงหวะในรปทใชเวลาตอเนอง เพอเสรมสรางความสมบรณ แขงแรง เปนประโยชนตอสขภาพ ตามหลกการเคลอนไหว พฤตกรรมและการเขาถงในการออกก าลงกายกคอพฤตกรรมในการสราง เสรมสขภาพทดใหกบตนเองซงพฤตกรรมเหลานจะกระท าไดมแนวคดตาง ๆ รวบรวมไวเกยวกบพฤตกรรมในการกระท าสงนน ซงผวจยไดรวบรวมและกลาวดงตอไปน ทฤษฏแบบจ าลองการสรางเสรมสขภาพของเพนเดอร(Health Promotion Model) แบบจ าลองการสงเสรมสขภาพนพฒนาโดย Nola J. Pender ตงแต ค.ศ. 1980 เปนตนมา โดยผสมผสานศาสตรทางการพยาบาลและพฤตกรรมศาสตร เพออธบายและท านายพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพของบคคลทกวนเปนแบบจ าลองซงมงเนนทความสามารถของบคคล (competence-or approach-oriented model) และเชอวาพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพเกดจากแรงจงใจทตองการยกระดบสขภาพของตนเอง แตกตางจากแบบจ าลองความเชอดานสขภาพ (Health Belief Model) ทเชอวาแรงจงใจของบคคลในการปฏบตพฤตกรรมสขภาพ เกดจากความตองการทจะหลกหนจากความเจบปวยหรอการไดรบบาดเจบซงคกคามตอสขภาพ (Pender, 1996 : 51-53) ความเชอทเปนพนฐานของแบบจ าลองการสงเสรมสขภาพ มดงตอไปน 1. บคคลพยายามสรางสรรคสภาพความเปนอยเพอสขภาพทดทสดของตนเอง 2. บคคลมความสามารถในการไตรตรองหรอสะทอนคดเพอรจกตนเอง ( self-awareness) รวมทงสามารถประเมนความสามารถของตนเองได 3. บคคลใหคณคากบการเจรญเตบโตในทางทด และพยายามรกษาดลยภาพระหวางความเปลยนแปลงและความคงท 4. บคคลพยายามและกระตอรอรนในการปรบพฤตกรรมของตนเอง 5. บคคลซงเปนองครวมทมบรณาการของกาย จต สงคมและวญญาณ มปฏสมพนธกบสงแวดลอม ปรบเปลยนสงแวดลอมใหเขากบตนเอง และในขณะเดยวกนกถกปรบเปลยนโดยสงแวดลอมอยตลอดเวลา 6. เจาหนาทสขอนามย เปนสวนหนงของสงแวดลอมดานบคคล (interpersonal environment) ซงมอทธพลตอบคคลในระยะตางๆ ของชวงชวต 7. ในการปรบเปลยนพฤตกรรมนน บคคลตองรเรมปรบเปลยนแบบแผนของการปฏสมพนธระหวางตนเองและสงแวดลอม (Pender, 1996 : 54-55) ความเชอพนฐานดงกลาวขางตน สะทอนใหเหนวาบคคลเปนผมบทบาทอยางแขงขนในการก าหนดและการคงไวซงพฤตกรรมสขภาพ และในการดดแปลงสภาพแวดลอมใหเหมาะสมส าหรบการปฏบตพฤตกรรมนนๆ

21

แบบจ าลองการสงเสรมสขภาพไดรบการปรบปรงใหม โดยอาศยผลการวจยในกลมประชากรตางๆ ซงท าใหทราบถงปจจยส าคญทมอทธพลตอพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพ (Pender, 1996 : 55-56) องคประกอบของแบบจ าลองไดแก ปจจยดานคณลกษณะและประสบการณของบคคล (Individual Characteristics and Experiences) อารมณและความคดทเฉพาะกบพฤตกรรม (Behavior-Specific Cognitions and Affect) และผลลพธดานพฤตกรรม (Behavioral Outcome) ดงภาพ

ภาพแบบจ าลองการสงเสรมสขภาพทปรบปรงใหม (Pender, 1996 : 67)

พฤตกรรมเดม

คณลกษณะและประสบการณ

ปจจยสวนบคคลชวภาพ จต

สงคมวฒนธรรม

การรบรประโยชนของการปฏบตพฤตกรรม

การรบรอปสรรคของการปฏบตพฤตกรรม

การรบรสมรรถนะของตนเอง

อารมณทเกยวของกบการปฏบตพฤตกรรม

อารมณและความคดทเฉพาะกบพฤตกรรม

อทธพลระหวางบคคล(ครอบครว เพอน ผใหบรการ)บรรทดฐาน แรงสนบสนน

แบบอยาง

อทธพลดานสถานการณทางเลอก

ลกษณะความตองการสนทรยภาพ

ความตองการอน (ควบคมต า)และ

ความชอบอน (ควบคมสง)ในขณะนน

ผลลพธดานพฤตกรรม

เจตจ านงในการปฏบตพฤตกรรม

พฤตกรรมสงเสรมสขภาพ

22

คณลกษณะและประสบการณของบคคล บคคลแตละคนมคณลกษณะและประสบการณทเฉพาะ ซงจะมผลตอการกระท าทตามมาภายหลงคณลกษณะและประสบการณดงกลาวคอพฤตกรรมเดมทเกยวของและปจจยสวนบคคล 1. พฤตกรรมเดมทเกยวของ (Prior related behavior) พฤตกรรมทบคคลเคยปฏบตมากอน เปนปจจยทมอทธพลทงโดยตรงและโดยออมตอการปฏบตพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ อทธพลโดยตรงอาจเกดจากการสรางเปนสขนสย ซงท าใหบคคลปฏบตพฤตกรรมนนอยางอตโนมตโดยไมตองสนใจรายละเอยดของการปฏบตนนมากนก อทธพลโดยออมนนสามารถอธบายไดตามทฤษฎการเรยนรทางสงคม (Social cognitive theory) พฤตกรรมทไดปฏบตจรงและการปองกลบจากพฤตกรรมเปนแหลงขอมลทส าคญทท าใหบคคลรบรสมรรถนะหรอทกษะของตนเองสวนประโยชนทคาดลวงหนาหรอทเกดขนจรงจากการปฏบตพฤตกรรมดงกลาวคอการคาดหวงในผลลพธ ถาประโยชนในระยะสนเกดขนเรวบคคลกมแนวโนมทจะกระท าพฤตกรรมนนซ าๆ นอกจากนในการปฏบตพฤตกรรมใหส าเรจนนจ าเปนจะตองเอาชนะอปสรรคทเคยประสบและเกบสะสมไวในความทรงจ าดวย ในสวนทเกยวของกบอารมณนนพบวาการกระท าพฤตกรรมใดๆ กตามมกมอารมณตางๆ เกดขนรวมดวย ทงทเปนอารมณในทางบวกและทางลบ อาจเกดขนกอน ระหวางหรอภายหลงการกระท าพฤตกรรม อารมณดงกลาวจะถกบนทกอยในความทรงจ า เปนขอมลซงจะถกดงออกมาเมอมการพจารณาไตรตรองเกยวกบการกระท าพฤตกรรมนนในภายหลง พฤตกรรมเดมจงเปนปจจยทมผลทงตอการรคดและอารมณทเฉพาะกบพฤตกรรม พยาบาลสามารถชวยใหผใชบรการปรบความคดเกยวกบพฤตกรรมทผานมาในทางบวก โดยมงเนนทประโยชนของพฤตกรรม สอนวธการเอาชนะอปสรรคเพอใหสามารถกระท าพฤตกรรมไดส าเรจ และสงเสรมใหรบรสมรรถนะและอารมณของตนเองในทางบวก โดยผานประสบการณทประสบความส าเรจและการปอนกลบทางบวก 2. ปจจยสวนบคคล (Personal factors) ปจจยสวนบคคล แบงไดเปน 3 ดาน คอ ปจจยดานชวภาพ จตและสงคมวฒนธรรม เปนปจจยทมอทธพลโดยตรงทงตออารมณและความคดทเฉพาะกบพฤตกรรม (Behavior- specific cognitions and affect) และพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ ปจจยดานชวภาพ ไดแก อาย เพศ ดชนความหนาของรางกาย (body mass index) ภาวะทางการเจรญพนธ (เชนวยรน วยหมดประจ าเดอน) ขดความสามารถในการท างานแบบตอเนอง ความแขงแกรง ความคลองแคลววองไวหรอการทรงตว ปจจยทางจต ไดแก ความรสกในคณคาของตนเอง แรงจงใจในตนเอง สมรรถนะสวนบคคล การรบรภาวะสขภาพ และการนยามสขภาพ เปนตน ปจจยดานสงคมวฒนธรรม ไดแก เชอชาต ชนชาต ลกษณะทางวฒนธรรม การศกษา และฐานะทางเศรษฐกจสงคม เปนตน ปจจยสวนบคคลมมากมาย บางปจจยมอทธพลเฉพาะบางพฤตกรรมเทานน เชน ขดความสามารถในการท างานแบบตอเนอง มอทธพลโดยตรงตอพฤตกรรมการออกก าลงกาย แตไมมผลตอพฤตกรรมการรบประทานอาหาร ดงนนในการใหการบ าบดทางการพยาบาล ควรพจารณาเลอกเฉพาะปจจยทมขอสนบสนนเชงทฤษฎวาสามารถอธบายหรอท านายพฤตกรรมสงเสรมสขภาพทเปนเปาหมายได และควรค านงวาปจจยสวนบคคลบางอยางเปนสงทไมสามารถเปลยนแปลงได

23

อารมณและความคดทเฉพาะกบพฤตกรรม ปจจยทางดานอารมณและความคดทเฉพาะกบพฤตกรรมเปนแรงจงใจทส าคญ และยงเปนแกนทส าคญส าหรบการบ าบด เนองจากสามารถปรบเปลยนไดดวยวธการทางพยาบาล ปจจยดงกลาวไดแก 1. การรบรประโยชนของการปฏบตพฤตกรรม (Perceived Benefits of Action) ในการวางแผนปฏบตพฤตกรรมนน บคคลมกคาดการณถงประโยชนทจะไดรบหรอผลลพธทจะเกดขน การคาดการณดงกลาวเปนการวางมโนภาพของผลดานบวกหรอผลทเสรมแรง โดยอาศยประสบการณตรงของบคคลนนหรอจากการสงเกตประสบการณของผ อน บคคลมแนวโนมทจะพยายามปฏบตพฤตกรรมทมความเปนไปไดสงวาจะเกดประโยชน ประโยชนดงกลาวมทงประโยชนภายใน เชน ความรสกตนตว ความออนลาลดลง และประโยชนภายนอก เชน การไดรบรางวล การไดเขารวมกลมในสงคม เปนตน การรบรประโยชนภายนอกเปนแรงจงใจทส าคญซงท าใหคนเรมตนปฏบตพฤตกรรม สวนการรบรประโยชนภายในจะเปนแรงจงใจทท าใหคนปฏบตพฤตกรรมอยางตอเนอง การรบรประโยชนขางตนมอทธพลโดยตรงโดยจงใจใหบคคลปฏบตพฤตกรรมสขภาพ และโดยออมผานเจตจ านงในการปฏบตพฤตกรรมตามแผน แตจะมอทธพลมากนอยเพยงใดนนขนอยกบความส าคญของประโยชนดงกลาวและระยะเวลาระหวางการปฏบตและการเกดประโยชนนน 2. การรบรอปสรรคของการปฏบตพฤตกรรม (Perceived Barrier to Action) การคาดการณถงอปสรรคตางๆ ของการปฏบตพฤตกรรมมผลตอความตงใจและการลงมอปฏบตของบคคล อปสรรคเหลานนอาจเปนสงทบคคลวาดมโนภาพไปเองหรอมอยจรงกได เชน ความไมเหมาะสม ความไมสะดวก ความสนเปลอง คาใชจาย ความยากล าบาก การสญเสยเวลา เปนตน อปสรรคมกถกมองวาเปนสงทสกดกนและกดขวางการปฏบตพฤตกรรมรวมทงท าใหบคคลเกดการสญเสย เชน การสญเสยความพงพอใจสวนบคคลอาจเปนอปสรรคอยางหนงทท าใหคนไมสามารถเลกสบบหรหรอเลกรบประทานอาหารทมไขมนสงได การรบรอปสรรคจะกระตนใหคนหลกเลยงการปฏบตหรอไมปฏบตพฤตกรรมสขภาพ โดยเฉพาะเมอบคคลขาดความพรอมในการปฏบตและรบรอปสรรคสง แตถามความพรอมสงและรบรอปสรรคต ากจะมโอกาสปฏบตพฤตกรรมมากขน การรบรอปสรรคมอทธพลโดยตรงโดยขดขวางการปฏบตพฤตกรรมสขภาพ และโดยออมโดยท าใหเจตจ านงในการปฏบตพฤตกรรมตามแผนลดลง 3. การรบรสมรรถนะของตนเอง (Perceived Self-Efficacy) เปนแนวคดทน ามาจากทฤษฎการรบรสมรรถนะของตนเองของแบนดราทไดกลาวถงมาแลว ในแบบจ าลองการสงเสรมสขภาพนอารมณทเกยวของกบการปฏบตพฤตกรรม (Activity-Related Affect) เปนปจจยทมอทธพลโดยตรงตอการรบรสมรรถนะของตนเอง กลาวคอ ยงมอารมณดานบวกมากจะยงรบรสมรรถนะของตนเองสงขน และการรบรสมรรถนะของตนเองมอทธพลโดยตรงตอการรบรอปสรรคของการปฏบตพฤตกรรม ถาบคคลรบรสมรรถนะของตนเองยงสงจะย งรบรอปสรรคของการปฏบตพฤตกรรมต า การรบรสมรรถนะของตนเองมอทธพลสงเสรมการปฏบตพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพโดยตรง และโดยออมผานทางการรบรอปสรรคและเจตจ านงในการปฏบตพฤตกรรมตามแผน

24

4. อารมณทเกยวของกบการปฏบตพฤตกรรม (Activity-Related Affect) ในการปฏบตพฤตกรรมใดกตามบคคลจะมอารมณหรอความรสกดานบวกและดานลบเกดขนรวมดวย โดยอาจเกดขนกอน ระหวาง หรอภายหลงการปฏบตพฤตกรรมนน อารมณดงกลาวจะถกนยามตามความรความเขาใจและถกเกบสะสมไวในความทรงจ าและจะมผลตอความคดเกยวกบพฤตกรรมนนๆ ในภายหลง การตอบสนองทางอารมณตอพฤตกรรมประกอบดวยองคประกอบ 3 สวน คอ การปลกเราอารมณทเกดจากการปฏบตพฤตกรรม (activity-related) ตวผปฏบตพฤตกรรมเอง (self-related) และสงแวดลอมในขณะปฏบตพฤตกรรมดงกลาว (context-related) อารมณหรอความรสกดงกลาวนจะมผลตอการปฏบตพฤตกรรมนนซ าหรอการด ารงการปฏบตพฤตกรรมนนอยางยงยนหรอไม ตามปกตพฤตกรรมใดทปฏบตแลวเกยวของกบอารมณดานบวกมกจะถกน ามาปฏบตซ า ในขณะทพฤตกรรมทเกยวของกบอารมณดานลบมกจะถกหลกเลย งอยางไรกตามการปฏบตพฤตกรรมบางอยางอาจท าใหเกดทงอารมณดานบวกและดานลบ จงตองเปรยบเทยบกนอารมณทเกยวของกบการปฏบตพฤตกรรมมความแตกตางไปจากเจตคตตอพฤตกรรมในทฤษฎของ M.Fishbein และ I. Ajzen ทไดกลาวถงไปแลว เพราะเจตคตดงกลาวไมใชอารมณทเกดจากการตอบสนองตอพฤตกรรม แตเกดจากการประเมนคาผลลพธของพฤตกรรม อารมณขางตนนมอทธพลโดยตรงตอการปฏบตพฤตกรรมสขภาพและโดยออมผานการรบรสมรรถนะของตนเองและเจตจ านงในการปฏบตพฤตกรรมตามแผน 5. อทธพลระหวางบคคล (Interpersonal Influences) อทธพลระหวางบคคลเปนความนกคดทเกยวของกบพฤตกรรม ความเชอ และเจตคตของบคคลอน ความนกคดนอาจตรงหรอไมตรงกบความเปนจรงกได แหลงส าคญทสดของอทธพลระหวางบคคลทมตอพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพ ไดแก ครอบครว เพอน เจาหนาทสขภาพ ไดแก ครอบครว เพอน เจาหนาทสขภาพ นอกจากนยงรวมถงบรรทดฐานทางสงคม แรงสนบสนนทางสงคม และตวแบบอยาง บรรทดฐานทางสงคม เปนสงทก าหนดมาตรฐานส าหรบการปฏบตทคนสวนใหญยอมรบหรอไมยอมรบ แรงสนบสนนทางสงคมเปนแหลงประโยชนในการสนบสนนการคงไวซงการปฏบตพฤตกรรมสขภาพ สวนตวแบบอยางสามารถแสดงใหเหนถงล าดบขนตอนของพฤตกรรมสขภาพและเปนกลยทธทส าคญส าหรบใชในการเปลยนแปลงพฤตกรรม อทธพลระหวางบคคลมอทธพลโดยตรงตอพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพ และโดยออมผานแรงกดดนทางสงคมหรอก ารกระตนเจตจ านงในการปฏบตพฤตกรรมตามแผน บคคลแตละคนไวตอความปรารถนา แบบอยาง และความชนชมของบคคลอนแตกตางกน อยางไรกตาม ถามแรงจงใจเพยงพอบคคลจะปฏบตตามวถทางทสอดคลองกบอทธพลของบคคลอน โดยมกจะปฏบตพฤตกรรมซงจะไดรบการชนชมและพฤตกรรมทสงคมสนบสนน การทอทธพลของบคคลอนจะมผลตอพฤตกรรมของบคคลใดได บคคลนนจะตองใหความสนใจตอพฤตกรรม ความปรารถนา และสงกระตนจากผอน ท าความเขาใจและซมซบสงเหลานนเขาสมโนภาพ (cognitive representation) เกยวกบพฤตกรรมนนๆ การยอมรบอทธพลของบคคลอนอาจแตกตางกนไปตามระยะพฒนาการ ดงจะเหนไดชดเจนในเดกวยรน นอกจากนพบวาในบางวฒนธรรมมการเนนอทธพลของผอนคอนขางมาก

25

6. อทธพลจากสถานการณ (Situation Influences) อทธพลจากสถานการณ เปนการรบรและความรสกนกคดของบคคลเกยวกบสถานการณหรอบรบททเกยวของกบพฤตกรรม ซงสามารถสงเสรมหรอขดขวางการปฏบตพฤตกรรม ไดแก การรบรทางเลอกทมอย ลกษณะของความตองการ และสนทรยภาพของสงแวดลอมทพฤตกรรมดงกลาวจะถกปฏบต สงเหลานมอทธพลโดยตรงตอพฤตกรรมสงเสรมสขภาพและโดยออมผานเจตจ านงในการปฏบตพฤตกรรมตามแผน ผลลพธทางดานพฤตกรรม (Behavioral Outcome) 1. เจตจ านงในการปฏบตพฤตกรรมตามแผน (Commitment to a Plan of Action) โดยทวไปเจตจ านงในการปฏบตพฤตกรรมตามแผน เปนปจจยทผลกดนใหบคคลรเรมและปฏบตพฤตกรรมจากเรมตนไปจนจบได เวนเสยแตเมอมความตองการหรอความชอบอนทเหนอกวา เปนกระบวนการทตองใชความร ความคด ซงประกอบดวย 2 สวน คอ เจตจ านงทจะปฏบตพฤตกรรมทเฉพาะเจาะจงในเวลา สถานททก าหนดรวมกบบคคลอนหรอปฏบตเพยงล าพง โดยไมค านงถงความชนชอมอนในขณะนน และความนกคดเกยวกบกลยทธหรอวธการทแนนอนส าหรบการปฏบตใหเปนผลส าเรจและการเสรมแรงในการปฏบตพฤตกรรม ซงเปนสงจ าเปนเพราะถามเพยงเจตจ านงเพยงอยางเดยวโดยไมมวการทเหมาะสม มกจะปฏบตพฤตกรรมไมส าเรจ 2. ความตองการและความชอบอนในขณะนน (Immediate Competing Demands and Preferences) ความตองการและความชอบอนในขณะนน หมายถงพฤตกรรมทเปนทางเลอกอนซงเขามาอยางกะทนหนกอนทจะปฏบตพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพทวางแผนไว มความแตกตางไปจากอปสรรค กลาวคอความตองการอนเปนพฤตกรรมทไมไดคาดคดไวกอน ขนอยกบความตองการภายนอกหรอเพราะความบงเอญดานสภาพแวดลอม บคคลควบคมไดคอนขางนอย เชน มงานด วนตองท า ตองดแลครอบครว บคคลจ าตองปฏบตไมอยางนนจะเกดผลเสยตอตนเองหรอผ อนทมความส าคญ สวนความชอบอน หมายถงพฤตกรรมทเปนทางเลอกอนซงมพลงอ านาจผลกดนเหนอกวา บคคลควบคมไดคอนขางสง ความชนชอบในสงนนสามารถท าใหบคคลไมปฏบตพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพไดการทจะตานทานความชอบอนไดตองอาศยความสามารถในการควบคมก ากบตนเอง ซงแตละคนมแตกตางกน ความตองการและความชอบอนทเขามาขณะนน ผลกระทบโดยตรงตอโอกาสทจะปฏบตพฤตกรรมสขภาพ รวมทงลดเจตจ านงในการปฏบต ท าใหบคคลไมปฏบตพฤตกรรมสขภาพทตงใจไว อยางไรกตามการมเจตจ านงในการปฏบตตามแผนอยางแขงแกรง อาจชวยใหสามารถคงการปฏบตพฤตกรรมจนเสรจสนสมบรณแมจะมความตองการและความชอบอนในขณะนน 3. พฤตกรรมการสงเสรมสขภาพ เปนเปาหมายสดทายหรอผลลพธในแบบจ าลองการสงเสรมสขภาพน พฤตกรรมการสงเสรมสขภาพจะชวยใหบคคลมสขภาพดตลอดชวงชวต โดยเฉพาะเมอผสมผสานอยในวถชวตทกดาน

26

ทฤษฎสมรรถนะของตนเอง (Self-efficacy theory) ทฤษฎสมรรถนะของตนเอง มแนวคดพนฐานมาจากทฤษฎการเรยนรทางสงคม (Social learning theory) ซงมความเชอวาคนและสงแวดลอมตางๆมอทธพลซงกนและกน คนไมไดเปนเพยงผตอบสนองตออทธพลของสงเราจากภายนอกเทานน แตสามารถเลอก จดระบบ และเปลยนรปสงเราทมากระทบได เปนผทมความวองไวกระตอรอรน มความสามารถในการควบคมตนเองและชน าตนเองได พฤตกรรมของบคคล ปจจยสวนบคคลและปจจยทางสงแวดลอมตางมปฏสมพนธซงกนและกน ดงภาพ

ภาพแสดงความสมพนธระหวางพฤตกรรม ปจจยสวนบคคลและปจจยดานสงแวดลอม (Bandura, 1977a : 10)

จากภาพความสมพนธระหวางปจจยขางตนมความแตกตางกนในสถานการณและพฤตกรรมทตางกนกลาวคอ ในบางเวลาปจจยในสงแวดลอมอาจมอทธพลตอพฤตกรรมอยางมาก แตในบางเวลาปจจยสวนบคคลอาจมความส าคญมากกวา (Bandura, 1977a : 9 - 10) ความสมพนธระหวางคนและสงแวดลอมมความซบซอน อทธพลของสงแวดลอมตอพฤตกรรมของบคคลถกเกลย (mediate) โดยปจจยภายในสวนบคคลมากมาย เชน การเลอกสงเกตเหตการณ การรบรและตดสนเหตการณ ทงนโดยมความคาดหวงและสงลอใจเปนตวก าหนดพฤตกรรมทส าคญความคาดหวงดงกลาว แบงไดเปน 3 ชนด คอ 1. ความคาดหวงเกยวกบตวกระตนในสงแวดลอม (environmental cues) 2. ความคาดหวงเกยวกบผลทจะเกดขนภายหลงการกระท าของตน (outcome expectation) เปนความคดวาพฤตกรรมของตนจะมอทธพลตอผลลพธอยางไรบาง 3. ความคาดหวงเกยวกบความสามารถของตนในการกระท าพฤตกรรมทมอทธพลตอผลลพธ เรยกวาความคาดหวงในสมรรถนะ (efficacy expectation) สวนสงลอใจหรอสงเสรมแรงคอคณคาของผลลพธ ซงอาจเปนภาวะสขภาพ สภาพรางกายทปรากฏใหเหนความพงพอใจของผอน การไดรบประโยชนหรอผลอนๆ ทเกดตามมาภายหลง Albert Bandura (1977a : 79) ไดพฒนาทฤษฎสมรรถนะของตนเองขนเรมแรกเพอใชอธบายและท านายการเปลยนแปลงทางจตของบคคล เมอใชวธการตางๆ รกษาอาการกลวง โดยมความเชอวาภาวะทางจตสามารถเปลยนแปลงความคาดหวงสมรรถนะของตนเองได การรบรสมรรถนะของตนเอง (Perceived self-efficacy) การรบรสมรรถนะของตนเอง หมายถง ความเชอเกยวกบความสามารถของตนเองทจะปฏบตพฤตกรรมบางอยางไดส าเรจ (Stretcher et al, 1986 : 74) แตกตางไปจากการคาดคะเนการปฏบตในอนาคต เปนการประเมนความสามารถทาการปฏบตการ (operative capacilities) ของ

27

ตนเอง ท าหนาทเสมอนชดของตวก าหนดพฤตกรรม ความคดและปฏกรยาทางอารมณของบคคลในสถานการณทตองใชความพยาบาลอยางเตมท (Bandura, 1982 : 122-3) ความเชอหรอความคาดหวงในสมรรถนะ (efficacy expectation) และความเชอหรอความคาดหวงในผลลพธ (outcome expectation) มความแตกตางกนดงแสดงในภาพความคาดหวงในผลลพธเปนการคาดคะเนของบคคลวาพฤตกรรมนนจะน าไปสผลลพธบางอยาง สวนความคาดหวงในสมรรถนะเปนความมนใจในความสามารถของตนเองทจะปฏบตพฤตกรรมซงจะน าไปสผลลพธนนไดส าเรจ บคคลอาจเชอวาพฤตกรรมบางอยางจะท าใหเกดผลลพธทตองการแตอาจไมแนใจในความสามารถของคนเองทจะปฏบตพฤตกรรมนนไดส าเรจ ความมนใจในสมรรถนะของตนเองวามอยสงจะเปนตวก าหนดรเรมการปฏบตพฤตกรรมและการคงพฤตกรรมนนไว (Nandura, 1977b : 193; Rosenstock et al, 1988 : 178) ภาพแสดงความแตกตางระหวางความคาดหวงในสมรรถนะและความคาดหวงในผลลพธ (Bandura,

1977b : 193) การรบรสมรรถนะของตนเองมอทธพลตอพฤตกรรมของบคคล 3 ทางดวยกนคอ ในการเลอกกจกรรมการใชความพยายาม และความคงทนของการใชความพยายามนน (Bandura, 1977b : 193-194; Bandura, 1982 : 123 ; Stretcher et al, 1986 : 74-75) กลาวคอบคคลจะหลกเลยงการปฏบตพฤตกรรมทเชอวาเกนความสามารถของตน แตจะปฏบตพฤตกรรมซงพจารณาแลววาตนเองมความสามารถทจะปฏบตได การรบรสมรรถนะของตนเองยงเปนตวก าหนดความมากนอยและความคงทนของการใชความพยายามของบคคล บคคลทไมคอยแนใจในความสามารถของตนเองมกไมคอยใชความพยายามอยางเตมทหรอเลกปฏบตพฤตกรรมไดงายเมอเผชญกบปญหาหรออปสรรค ในขณะทบคคลซงรบรสมรรถนะของตนเองสงจะใชความพยายามอยางมากเพอเอาชนะอปสรรคตางๆ และบคคลทมความพยายามสงมกปฏบตพฤตกรรมไดส าเรจ นอกจากนการรบรสมรรถนะของตนเองยงมอทธพลตอแบบแผนความคดและปฏกรยาทางอารมณของบคคลเมอคาดการณลวงหนาถงการมปฏสมพนธกบสงแวดลอมอกดวย โดยบคคลทตดสนวาตนเองไมมความสามารถเพยงพอทจะจดการกบสงแวดลอมได มกจะหมกมนอยกบความบกพรองและจนตนาการถงความยงยากตางๆ ทจะเกดขนอยางนากลวเกนความเปนจรง (Bandura, 1982 : 123) แมวาการรบรสมรรถนะของตนเองจะมอทธพลตอการปฏบตพฤตกรรมของบคคล แตกไมไดหมายความวาการรบรดงกลาวเปนตวก าหนดพฤตกรรมเพยงตวเดยว การทบคคลจะปฏบต

28

พฤตกรรมอะไรนนจะตองอาศยทงการรบรสมรรถนะของตนเอง ความสามารถ และการเสรมแรงทเพยงพอรวมดวย มตของความเชอในสมรรถนะ (Dimensions of efficacy expectation) ความเชอในสมรรถนะของตนเองม 3 มต ซงตางกมผลตอการปฏบตของบคคล ไดแก ความมากนอย ความครอบคลม และความแขงแกรงของความเชอ (Bandura, 1977b : 194 ; Stretcher et al, 1982 : 75) ความเชอในสมรรถนะของตนเองจะมมากนอยเพยงใดนน เกยวของกบระดบความยากงายของพฤตกรรม บคคลทรบรสมรรถนะของตนเองต าจะรสกวาตนเองสามารถปฏบตไดเฉพาะพฤตกรรมทงายๆ สวนผทรบรสมรรถนะของตนเองสงจะสามารถปฏบตไดแมแตสงทยากทสด ความครอบคลมของความเชอในสมรรถนะของตนเอง บอกถงขอบเขตของความเชอดงกลาววาสามารถใชไดในสถานการณทจ ากดเฉพาะสถานการณใดสถานการณหนง หรอใชไดในหลายๆ สถานการณตางๆ กน เมอบคคลมความเชอมนในสมรรถนะของตนเองแลว มกจะใชความเชอมนนนในสถานการณอนๆ ทคลายคลงกนหรอแตกตางกนไดดวย (Bandura, 1977b : 195-196) ส าหรบความแขงแกรงของความเชอในสมรรถนะของตนเองนน พบวาบคคลทมความเชอมนไมแขงแกรงจะหมดสนความพยายามในการปฏบตพฤตกรรมไดงาย ในขณะทผทมความเชอมนอยางแขงแกรงจะสามารถคงความพยายามไดดกวา 1. การกระท าทบรรลผลส าเรจของตนเอง (Performance accomplishments) การไดลงมอปฏบตพฤตกรรมดวยตนเอง เปนแหลงขอมลทมอทธพลมากทสดเพราะมพนฐานมาจากประสบการณตรงของตนเอง ความส าเรจและความลมเหลวทเกดขนซ าๆ จะชกน าใหบคคลรบรถงสมรรถนะของตนเองได ความส าเรจจะท าใหบคคลนนรบรสมรรถนะของตนเองสงขน ในทางตรงขามความลมเหลวทเกดขนซ าๆ จะท าใหบคคลรบรสมรรถนะของตนเองต าลง โดยเฉพาะเมอความลมเหลวนนเกดขนทงๆ ทไดใชความพยายามอยางมากหรอเมอสถานการณภายนอกไมไดเลวรายเกนไป แตถาบคคลไดพฒนาสมรรถนะของตนเองจากความส าเรจซ าๆ อยางแขงแกรงแลว ความลมเหลวทเกดขนเปนครงคราวมกไมมผลกระทบตอการรบรสมรรถนะของบคคลนน นอกจากนถาบคคลสามารถเอาชนะความลมเหลวทเคยเกดขนไดในภายหลง จะยงสามารถจงใจใหเชอมนในความสามารถของตนเองยงขน ดงนนผลกระทบของความลมเหลวตอการรบรสมรรถนะของตนเอง จงขนอยกบเวลาและแบบแผนทงหมดของประสบการณทลมเหลวนน 2. ประสบการณของบคคลอน (Vicarious experience) การไดเหนผอนปฏบตพฤตกรรมนนๆ บคคลจะมการเปรยบเทยบและรบรวาตนเองกสามารถปฏบตพฤตกรรมอยางทเหนไดเชนกน 3. การชกจงดวยค าพด (Verbal persuasion) เปนวธการทใชกนมากเพราะท าไดงาย การเสนอแนะสามารถชกน าใหบคคลเกดความเชอวาตนเองสามารถจดการหรอปฏบตพฤตกรรมบางอยางไดส าเรจ อยางไรกดการรบรสมรรถนะของตนเองทเกดจากการชกจงดวยค าพดนนมกไ มแขงแกรงและไมยนยาว 4. ภาวะอารมณ บคคลอาศยขอมลจากภาวการณท าหนาทของรางกายในการตดสนความสามารถของตนเอง ในภาวะทอารมณถกกระตนปลกเราสง บคคลจะแปลความหมายวาเปน

29

อาการทบงบอกถงความออนแอ จงรบรสมรรถนะของตนเองต า ในภาวะทอารมณสงบบคคลมกรบรความสามารถของตนเองสงขน ขอมลจากแหลงตางๆ ดงกลาวขางตน ไมไดมอทธพลตอการรบรสมรรถนะของตนเองโดยอตโนมต แตผานการประเมนตดสนโดยอาศยกระบวนการคดพจารณา (cognitive appraisal) บคคลจะใหความสนใจ ใหความส าคญ และแปลความหายของขอมลต างๆ ในทศทางทมผลตอการคาดหมายสมรรถนะของตนเอง กลาวคอบคคลจะเลอกใหความสนใจแกขอมลบางอยาง เชน บางคนอาจสนใจเฉพาะดานบวกของพฤตกรรมและมองขามสงทเปนดานลบ ท าใหรบรสมรรถนะของตนเองสงเกนความเปนจรงซงอาจเกดผลเสยตามมาในภายหลง เพราะบคคลนนจะพยายามปฏบตพฤตกรรมทอาจเกดความสามารถของตน บางคนใหความสนใจเฉพาะดานทเปนความลมเหลวของพฤตกรรม จงประเมนสมรรถนะของตนเองต ากวาความเปนจรงและลงเลทจะปฏบตพฤตกรรมใหม ท าใหสญเสยโอกาสทจะพฒนาทกษะและความสามารถของตนเองไป การใหความส าคญแกขอมล เปนสวนหนงทมผลตอการรบรสมรรถนะของตนเอง บคคลอาจใหความสนใจกบการปฏบตพฤตกรรมนนทงดานบวกและดานลบอยางถกตอง แตอาจใหความส าคญกบขอมลแตละดานไมเทากน นอกจากนแหลงทมาของขอมลยงมผลตอการใหความส าคญ ถาขอมลนนมาจากบคคลทมความนาเชอถอสงจะมอทธพลตอการรบรสมรรถนะมากกวาขอมลทมาจากบคคลทมความนาเชอถอนอย การแปลความหมายของขอมลเกยวของกบกระบวนการใหเหตผลของบคคล การรบรสมรรถนะของตนเองจะสงขน ถาบคคลใหเหตผลของความส าเรจวามาจากความสามารถหรอท กษะของตนเองไมใชเกดจากปจจยภายนอกหรอความบงเอญ และถาความส าเรจนนเกดจากการใชความพยายามเพยงเลกนอย บคคลมกลงความเหนวาตนมสมรรถนะสงในขณะทความส าเรจในระดบเดยวกนแตตองใชความพยายามมากกวา บคคลมกไมคดวาเกดจากความสามารถของตนเอง โดยสรปสามารถกลาวไดวา การรบรสมรรถนะของตนเองเปนความเชอของบคคลเกยวกบความสามารถของตนเองในการปฏบตพฤตกรรมทจ าเปนบางอยางไดส าเรจ บคคลใชกระบวนการทางปญญาพจารณาตดสนความสามารถของตนโดยอาศยการประเมนขอมลจากแหลงตางๆ ไดแก การกระท าทบรรลผลส าเรจของตนเอง ประสบการณของบคคลอน การชกจงดวยค าพด และภาวะอารมณ การรบรสมรรถนะของตนเองเปนกลไกทเชอมโยงความรสก ความคด และพฤตกรรมของบคคล บคคลจะประเมนสมรรถนะของตนเองเมอจะตองปฏบตพฤตกรรมทตองใชความพยายาม หรอเมอเผชญกบสถานการณทยงยากล าบาก ทฤษฎการกระท าอยางมเหตผล (Theory of Reasoned Action) ไดรบการพฒนาและเผยแพรเปนครงแรกใน ค.ศ. 1967 โดย M. Fishbein (Montano, Kasprzyk, and Taplin, 1997 : 85) อธบายถงความสมพนธระหวางความเชอเกยวกบพฤตกรรม ความเชอเกยวกบบรรทดฐานะ เจตคต ความตงใจ และพฤตกรรม โดยมความเชอพนฐานวามนษยเปนผทมเหตผลและใชขอมลตางๆ อยางมระบบ มการพจารณากอนทจะตดสนใจวาจะปฏบตหรอไมปฏบตพฤตกรรมใดๆ การปฏบตพฤตกรรมตางๆ จงอยภายใตการควบคมโดยการเลอกหรอการตดสนใจของบคคล ตวก าหนดพฤตกรรมโดยตรงคอความตงใจ ซงเกดจากปจจยพนฐาน 2 ปจจย ไดแก ปจจยสวนบคคล คอเจตคตตอพฤตกรรมนนๆ และปจจยทางสงคมคอบรรทดฐานของสงคม

30

เจตคตตอพฤตกรรม ถกก าหนดโดยความเชอของบคคลเกยวกบผลลพธทจะเกดตามมาจากการปฏบตพฤตกรรมนน และการประเมนคาผลลพธดงกลาววาเปนผลดหรอผลเสย ถาบคคลเชออยางหนกแนนวาการปฏบตพฤตกรรมนนสวนมากจะเกดผลด กจะมเจตคตทดตอพฤตกรรมดงกลาว ในทางตรงกนขามถาบคคลเชอวาการปฏบตพฤตกรรมนนจะเกดผลเสย กจะมเจตคตไมดตอพฤตกรรมนน บรรทดฐานเชงจตวสย (subjective norm) ถกก าหนดโดยความเชอเกยวกบบรรทดฐาน (normative belief) ของบคคลนน เปนการรบรของบคคลถออทธพลของสงคมหรอผทมความส าคญทมตอการปฏบตหรอไมปฏบตพฤตกรรม รวมทงแรงจงใจของบคคลทจะปฏบตตามอทธพลทางสงคมนน ถาบคคลเชอวาสงคมคดวาควรปฏบตพฤตกรรม และบคคลมแรงจงใจทจะปฏบตตามความคาดหมายดงกลาว บคคลนนกจะมบรรทดฐานเชงจตวสยดานบวก ในทางตรงกนขามถาบคคลเชอวาสงคมคดวาตนไมควรปฏบตพฤตกรรม กจะมบรรทดฐานเชงจตวสยดานลบ สวนบคคลทมแรงจงใจทจะปฏบตตามบรรทดฐานของสงคมต ามกจะมบรรทดฐานเชงจตวสยทคอนขางเปนกลาง ความสมพนธระหวางเจตคต บรรทดฐานเชงจตวสย ความตงใจ และพฤตกรรม ดงแสดงในภาพ

ภาพความสมพนธขององคประกอบตางๆ ในทฤษฎการกระท าอยางมเหตผล (Ajzen and Fishbein, 1980 : 8)

จากภาพจะเหนไดวาปจจยทส าคญทสดทเปนตวก าหนดพฤตกรรมคอความตงใจทจะปฏบตพฤตกรรมของบคคลนน สวนปจจยทมอทธพลโดยตรงตอความตงใจดงกลาวม 2 ปจจย ไดแก เจตคตของบคคลนนตอการปฏบตพฤตกรรม และบรรทดฐานเชงจตวสยเกยวกบพฤตกรรม บคคลตงใจทจะปฏบตพฤตกรรมเมอประเมนแลววามผลดานบวก และเมอบคคลนนเชอวาสงคมหรอผ อนทมความส าคญคดวาควรปฏบตพฤตกรรมนน อยางไรกตาม พบวาความสามารถของทฤษฎการกระท าอยางม เหตผลในการอธบายการปฏบตพฤตกรรมจรงนนขนอยกบวาพฤตกรรมนน อยภายใตการเลอกหรอการตดสนใจของผปฏบตมากนอยแคไหน ในสถานการณทบคคลสามารถควบคมพฤตกรรมไดสง ความตงใจจะเปนปจจยหลก

ความเชอของบคคลเกยวกบผลลพธของพฤตกรรมและการประเมนคาผลลพธนน

ความเชอเกยวกบความคาดหวงของบคคลอนวาตนควรหรอไมควรปฏบตพฤตกรรมและแรงจงใจทจะปฏบตตามนน

เจตคตตอพฤตกรรม

การพจารณาความส าคญของ

เจตคตและบรรทดฐาน

บรรทดฐานเชงจตวสย

ความตงใจ พฤตกรรม

31

ทมอทธพลตอการปฏบตพฤตกรรม องคประกอบของทฤษฎการกระท าอยางมเหตผลจงยงไมเพยงพอส าหรบการอธบายหรอท านายพฤตกรรมในสถานการณทบคคลควบคมพฤตกรรมไดนอย ตวอยางเชน บคคลทมแรงจงใจในการปฏบตพฤตกรรมสงแตอาจลงมอปฏบตพฤตกรรมดงกลาว เนองจากมเงอนไขดานสงแวดลอมเขามาเกยวของ เปนตน ดงนน Ajzen และผรวมงานจงไดขยายทฤษฎนเปนทฤษฎพฤตกรรมตามแผน (Theory of Planned Behavior) เพอใหสามารถท านายครอบคลมไปถงพฤตกรรมซงบคคลไมสามารถควบคมไดอยางสมบรณดวย (Montano, Kasprzk, Taplin, 1997 : 9 ทฤษฎพฤตกรรมตามแผน (Theory of Planned Behavior) เปนทฤษฎทขยายมาจากทฤษฎการกระท าอยางมเหตผลขางตน โดยเพมมโนทศนการรบรการควบคมในการปฏบตพฤตกรรมเขาไป เพออธบายปจจยภายนอกบคคลทมอทธพลตอความตงใจและการปฏบตพฤตกรรม ดวยแนวคดวาบคคลจะปฏบตพฤตกรรมตอเมอบคคลนนมความตงใจทจะปฏบต และรบรวาตนเองสามารถควบคมพฤตกรรมดงกลาวได การปฏบตพฤตกรรมของบคคลจงถกก าหนดโดยความตงใจและความสามารถในการควบคมพฤตกรรม บคคลจะใชความพยายามในการปฏบตพฤตกรรมมากยงขน เมอรบรวาตนเองมความสามารถในการควบคมพฤตกรรมดงกลาวสง การรบรการควบคม หมายถงการรบรถงความยากหรอความงายของการปฏบตพฤตกรรม การรบรการควบคมรวมกบความตงใจมอทธพลโดยตรงตอการปฏบตพฤตกรรมของบคคล โดยเฉพาะเมอการรบรนนถกตองตรงตามความเปนจรง การรบรการควบคมยงเปนปจจยอสระเชนเดยวกบเจคตตอพฤตกรรมและบรรทดฐานเชงจตวสยทมอทธพลโดยตรงตอความตงใจทจะปฏบตพฤตกรรม ทงนแตละปจจยอาจมน าหนกความส าคญมากนอยแตกตางกนไปในพฤตกรรมและกลมประชากรทแตกตางกน การรบรการควบคมพฤตกรรม ถกก าหนดโดยความเชอเกยวกบการควบคม ซงเกยวของกบการมหรอไมมแหลงประโยชนส าหรบการปฏบตพฤตกรรม รวมทงอปสรรคตอการปฏบตพฤตกรรม รวมกบการรบรพลงอ านาจ ซงเปนการรบรผลกระทบหรออทธพลของแหลงประโยชนแตละแหลงทเอออ านวยตอการปฏบตพฤตกรรม และอปสรรคแตละอยางทขดขวางการปฏบตพฤตกรรมนน บคคลทเชออยางหนกแนนวามปจจยทเอออ านวยตอการปฏบตพฤตกรรมจะรบรการควบคมพฤตกรรมนนสง ในทางตรงกนขาม บคคลทเชออยางหนกแนนวามปจจยทขดขวางการปฏบตพฤตกรรมจะรบรการควบคมตอ ความสมพนธของมโนทศนตางๆ ในทฤษฎพฤตกรรมตามแผนดงแสดงในภาพ

32

ภาพความสมพนธขององคประกอบตางๆ ในทฤษฎพฤตกรรมตามแผน (Montano, Kasprzyk and

Taplin, 1997 : 92)

แบบจ าลองการวางแผนสงเสรมสขภาพ( PRECEDE – PROCEED Model ) แบบจ าลอง(Model) การวางแผนโครงการสงเสรมสขภาพมมากมายและหลากหลาย แตทเปนทนยมและประยกตใชกนอยางแพรหลาย ตงแตป ค.ศ. 1987 จนถงปจจบน คอ PRECEDE – PROCEED Model ซงไดรบการพฒนาขนมาโดย Lawrence W. Green และ Marshall Krueter แบบจ าลองดงกลาวนเปนแบบจ าลองการวางแผน แตกมนกวชาการและนกปฏบตจ านวนไมนอยน าไปประยกตเปนแบบจ าลองพฤตกรรมสขภาพซงผทน าแบบจ าลองนไปใชเปนแบบจ าลองพฤตกรรมสขภาพจะตองมความชดเจนในตวแปรภายใตปจจยน า ( Predisposing factor ) วาจะใชแนวคดตามโครงสรางทางจตวทยาอะไรมาวเคราะหสาเหตทางพฤตกรรมสขภาพ PRECEDE– PROCEED Model เปนแบบจ าลองทน ามาประยกตใชวางแผนและประเมนผลโครงการสงเสรมสขภาพและสขศกษา โดยเฉพาะ PRECEDE Model ใชเปนกรอบในการวางแผนสขศกษาของอาสาสมครและการมสวนรวมของกลมเปาหมาย ทจะน าไปสการมพฤตกรรมสขภาพทพงประสงคตอไป การเปลยนพฤตกรรมจะสมพนธกบระดบของการมสวนรวมของกลมเปาหมาย ฉะนนผลสมฤทธของงานสขศกษาจะมมากนอยเพยงใดขนอยกบการวนจฉยปญหาและสาเหตของปญหาของประชากรเปาหมายไดถกตองมากนอยเพยงใด แบบจ าลองนมลกษณะเปนพหปจจยรวมกนซงมรากฐานมาจากสงคมศาสตร/พฤตกรรมศาสตร ระบาดวทยา การบรหารและการศกษา เชน ปญหาสขภาพมสาเหตมาจากหลายๆ ปจจยจงจะตองไดรบการวนจฉยอยางถกตองจงจะสามารถก าหนดกลวธ/วธการแกปญหาอยางถกตอง โดยธรรมชาตแลว แบบจ าลอง PRECEDE สามารถน าไปประยกตใชไดหลากหลายสถานท เชน สขศกษาในโรงเรยน สขศกษาส าหรบผปวย และสขศกษาในชมชนเปนตนPROCEED Model ไดถกผนวกเขามารวมกบ PRECEDE ประมาณป 1987 จากประสบการณของ Green และ Krueter ทไดรบปฏบตงานในต าแหนงตาง ๆ ของหนวยงานทง

ความเชอของบคคลเกยวกบผลลพธของพฤตกรรมและการประเมนคาผลลพธนน

ความเชอเกยวกบกามปจจยทเอออ านวยหรอขดขวางและ

การรบรผลกระทบของปจจยนนตอการปฏบตพฤตกรรม

เจตคตตอพฤตกรรม

บรรทดฐานเชงจตวสย

การรบรการควบคมพฤตกรรม

ความตงใจ พฤตกรรม

ความเชอเกยวกบความคาดหวงของบคคลอนวาตนควรหรอไมควรปฏบตพฤตกรรมและแรงจงใจทจะปฏบตตามนน

33

ภาครฐ และมลนธ Kriser Family Foundation การผนวกแบบจ าลองนเขาไปเพอใหสอดคลองกบแนวคดของการสงเสรมสขภาพทเพมไปจากงานสขศกษาดงเดมทจะสงผลตอพฤตกรรมสขภาพทพงประสงค การวนจฉยดานการบรหารเปนขนตอนทายสดของ PROCEED ชวยใหผปฏบตงานมวสนทศนกวางไกลนอกจากกจกรรมทางดานการศกษา/สขศกษาแลว ยงจะสามารถกาวไปถงความจ าเปนเกยวกบการปฏบตการทางการเมอง การจดการ และเศรษฐกจซงมผลตอระบบสงคม สงแวดลอม จนถงครรลองการด าเนนชวตทมสข ( healthful lifestyles ) และจะท าใหมความสมบรณทางรางกาย จตใจ และสงคม มากยงขน เปาประสงคหลกของ PRECEDE-PROCEED model จะใหความส าคญทผลลพธ (outcomes) มากกวาปจจยน าเขา (inputs) ดวยเหตน จงเปนการผลกดนใหผวางแผนพจารณาผลลพธทตองมากอนในการวางแผน แลวจงคอยพจารณาถอยหลงไป วามปจจยหรอสาเหตผลลพธอะไรบางทจะสงผลตอกระบวนการวางแผนซงมหลกการอย 2 ประเดนทส าคญไดแก 1. หลกการมสวนรวม กลาวคอ ผมสวนไดสวนเสย ( Stake holders ) จะตองมสวนรวมอยางจรงจงในการทจะระบบงชปญหาทเรงดวน และเปาประสงคของตนเองอยางชดเจนในการพฒนา/ก าหนดแนวทางและการด าเนนงานแกปญหา หลกการนไดพฒนาและประยกตมาจากทฤษฎการพฒนาชมชนและแบบจ าลองการสรางพลง (Empowerment education model ) ของไฟร ( Freire ) 2. บทบาททส าคญของปจจยสงแวดลอมทเปนตวก าหนดสขภาพและพฤตกรรมสขภาพประชาชน เชน ความไมเสมอภาคของสอตาง ๆ โรงงานอตสาหกรรม การเมอง และสงคม PRECEDE ประกอบดวย 5ระยะ ดงน ระยะท 1 การวนจฉยดานสงคม ( Social Diagnosis ) ระยะท 2 การวนจฉยดานระบาดวทยา ( Epidemiological Diagnosis ระยะท 3 การวนจฉยดานพฤตกรรมและสงแวดลอม ( Behavioral and Environmental Diagnosis ) ระยะท 4 การวนจฉยดานการศกษา และการจดองคกร / บรการ ( Education and organizational Diagnosis ) ระยะท 5 การวนจฉยดานการบรหารและนโยบาย เปนการวนจฉยนโยบาย ทรพยากร และสถานการณตาง ๆ ซงแสดงใหเหนสถานะขององคกรซงจะสงผลกระทบตอการพฒนาแผนงานโครงการสขภาพ นอกจากน เพอประเมนวา เปาประสงค/วตถประสงคของแผนงานโครงการจะสอดรบกบนโยบายขององคกรหรอไม สอดคลองกบระเบยบกฏเกณฑและพนธกจขององคกรหรอไม PROCEED ประกอบดวย 4 ระยะ ดงน ระยะท 6 การด าเนนงานตามแผน ( Implementation ) ระยะท 7 การประเมนผลกระบวนการ ( Process Evaluation ) ระยะท 8 การประเมนผลกระทบ ( Impact Evaluation ) ระยะท 9 การประเมนผลลพธ ( Out-come Evaluation )

34

ระยะท 1 การวนจฉยดานสงคม จดมงหมายของระยะนเพอระบบงชและประเมนปญหาดานสงคมซงสงผลกระทบตอคณภาพชวต(Quality of Life : Q O L) ของประชากร เปาหมายระยะนจะชวยใหผวางแผนเขาใจปญหาดานสงคมทสงผลตอคณภาพชวตของผปวย ผบรโภคบรการ นกเรยน/นกศกษา หรอชมชนตามทประชาชนมองเหนปญหาเหลานนทเกดขนกบตนเอง ปญหาดานสงคมจะเชอมโยงไปถงปญหาดานสขภาพซงจะน าไปสการก าหนดกจกรรมสขศกษาได สงเหลานเปนผลกระทบส าคญตอชวต และคณภาพชวตสงผลตอปญหาดานสงคมอยางไรบาง วธการวนจฉยดานสงคมอาจจะด าเนนการไดดงน จดเวทชมชน ( Community Forums ) การแสดงขอตกลงรวมในกลม ( Nominal groups ) การอภปรายเฉพาะกลม( Focus group ) การส ารวจ( Surveys ) และการสมภาษณ ( Interviews ) เปนตน ระยะท 2 การวนจฉยดานระบาดวทยา การวนจฉยระยะนจะชวยใหผวางแผนพจารณาก าหนดปญหาสขภาพทสงผลตอคณภาพชวต ซงจะชวยใหสามารถระบบงชวามปจจยดานพฤตกรรมและสงแวดลอมอะไรบางทเกยวของกบคณภาพชวตจดเนนของระยะนกเพอจะระบบงชสาเหตอนเนองมาจากปญหาดานสขภาพและไมใชปญหาดานสขภาพทสงผลตอคณภาพชวตทไมด การอธบายปญหาสขภาพจะชวย 1. ก าหนดความสมพนธระหวางปญหาสขภาพ และปจจยอน ๆทเกยวของ กบคณภาพชวต 2. จดล าดบความส าคญของปญหาทใชเปนแนวทางในการพฒนาแผนงานโครงการและการใชทรพยากร 3. มความเปนไปไดในการก าหนดความรบผดชอบระหวางวชาชพ องคกร และหนวยงานรวมกนนอกจากนการจดอนดบความส าคญของปญหากยงสามารถน าไปใชก าหนดวตถประสงค และประชากรกลมเปาหมายของแผนงานไดอกดวย เชนระบผลลพธอะไรบางทตองการใหเกด(What) และมากนอยเพยงใด ( How Much ) ทประชากรกลมเปาหมายจะไดรบและจะไดรบเมอไร ( When ) ตวอยางขอมลการวนจฉยดานระบาดวทยา เชน สถตชพ จ านวนปทสญเสยไป เนองจากเสยชวตกอนวยอนควร ( เทยบกบอายขยเฉลยของประชากร ความพการ ความชกของความเจบปวย / เกดโรค การตาย อบตการของโรค และการเจบปวย เปนตน ) ระยะท 3 การวนจฉยดานพฤตกรรมและสงแวดลอม ในระยะนจะมงเนนทการระบบงชพฤตกรรมสขภาพและปจจยอน ๆ อยางเปนระบบระเบยบ ซงอาจสงผลตอสขภาพในระยะท 2 ในระยะนอาจรวมถงสาเหตทไมใชพฤตกรรมดวย ปจจยสวนบคคลและปจจยสงแวดลอมซงสามารถจะชวยใหเกดปญหาสขภาพได เปนตน แตไมสามารถควบคมไดโดยพฤตกรรม ปจจยเหลานนอาจรวมถงพนธกรรม อาย เพศ และการเจบปวยทเปนอยแลว ดนฟาอากาศ สถานประกอบการ และความเพยงพอของการบรการสขภาพ เปนตน สงส าคญอกประการหนง ในระยะนกคอการจดล าดบความส าคญ ของสาเหตพฤตกรรม ในประเดนพฤตกรรมทส าคญ และความสามารถในการเปลยนแปลงของพฤตกรรมนน ๆ การวนจฉย

35

พฤตกรรมจะตองใหสอดคลองกบปญหาสขภาพ และคณภาพชวตในแตละประเดนในระยะท 2 ซงจะชวยใหผวางแผนสามารถเลอกพฤตกรรมเปาหมายน ามาวางแผนแกไขปญหาดวยการศกษาไดโดยสรป การวนจฉยพฤตกรรมอะไรบางทเกยวของกบปญหาสขภาพและปญหาสงคมทไดระบบงชไวในระยะท 1 – 2 การวนจฉยสงแวดลอมเปนการวเคราะหปจจยดานสงแวดลอมทางกายภาพและสงคมควบคไป ซงเกยวของกบพฤตกรรมดวย ตารางจดอนดบความส าคญของพฤตกรรม (The Behavioral Matrix) การวเคราะหพฤตกรรมตามตารางสมพนธ จะชวยใหสามารถระบบงชพฤตกรรมเปาหมายหรอสงแวดลอมเปาหมายทจะตองน ามาใชวางแผนแกปญหา และสามารถวดได ประเมนไดตอไป

ความส าคญ / ความสามารถในการ

เปลยนแปลง ส าคญมาก ส าคญนอย

สามารถเปลยนแปลงไดมาก 1.ความส าคญมากและเปลยนแปลงไดมาก

3. ส าคญนอยแตเปลยนแปลงไดมาก

สามารถเปลยนแปลงไดนอย 2. ส าคญมาก แตเปลยนแปลงไดนอย

4. ส าคญนอยและเปลยนแปลงไดนอย

ควรท าพฤตกรรมเปาหมายและสงแวดลอมเปาหมายในชอง 1 และ 2 มาก าหนดวตถประสงคของแผนงานโครงการ สวนชองท 3 อาจน ามาใชดวยเหตผลทางการเมอง สวนชองท 4 ไมน ามาพจารณาในการก าหนดเปนพฤตกรรมเปาหมายหรอสงแวดลอมเปาหมาย ระยะท 4 การวนจฉยดานการศกษา ระยะนเปนการประเมนสาเหตของพฤตกรรมสขภาพทระบไวในระยะท 3 สาเหตของพฤตกรรมสขภาพประกอบดวย 3 กลมปจจย ดวยกน คอ ปจจยน า ( predisposing factors ) ปจจยเออใหเกดพฤตกรรม (enabling factors ) ปจจยเสรมแรงใหเกดพฤตกรรมตอเนอง ( reinforcing factors ) ประเดนส าคญของระยะนคอ การระบบงชสาเหตของพฤตกรรมไดอยางถกตองจะเปนกญแจส าคญในการเปลยนแปลงพฤตกรรม การระบบงชจะตองมองทงทสงผลทางบวกและลบตอพฤตกรรม และล าดบความส าคญของแตละสาเหต และความสามารถในการเปลยนแปลง วตถประสงคการเรยนรหรอวตถประสงคเชงพฤตกรรมจะตองก าหนดตามปจจยสาเหตเหลาน ดงนนจงตองฟนธงลงไปเลยวาจะตองแกไขเปลยนแปลงปจจยเหลานเพอใหเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมอยางยงยนโดยการก าหนดวตถประสงคเชงกจกรรม และการด าเนนการตามวตถประสงคกจกรรมนน ๆ ปจจยน า หมายถง คณลกษณะของบคคลหรอประชากรทตดตวกบบคคลเหลานนมากอนแลว เชน ความร ความเชอ คานยม ทศนคต ฯลฯ

36

ปจจยเออ หมายถง คณลกษณะของสงแวดลอม ทงดานกายภาพ และสงคมวฒนธรรม ทกษะสวนบคคล และหรอ ทรพยากรทจะชวยเกอกลใหเกดพฤตกรรมทพงประสงค ปจจยเสรมแรง หมายถง รางวลหรอผลตอบแทนหรอการไดรบการลงโทษ ภายหลงทไดแสดง พฤตกรรมตาง ๆ ออกมา ซงจะชวยใหเกดความมนคงของการเกดพฤตกรรม การเสรมแรงจะไดรบจากครอบครว เพอน คร บคลากรทางการแพทยและสาธารณสข หรอ สอมวลชน เปนตน ระยะท 5 การวนจฉย ดานการบรหารและนโยบาย ในระยะนจะมงเนนวนจฉยเกยวกบการบรหารและการจดองคกรซงจะตองระบใหชดเจนกอนด าเนนงานตามแผนทวางไวซงรวมถงทรพยากรตาง ๆ การจดสรรงบประมาณ การก าหนดตารางการปฏบตงาน การจดองคกรและบคลากรในการปฏบตงานตามแผนงานโครงการ การประสานงานกบหนวยงาน สถาบนและชมชน การวนจฉยดานบรหาร : เชนการวเคราะหนโยบาย ทรพยากร และสถานการณตาง ๆ ซงจะมผลตอการพฒนาแผนงานโครงการสขภาพ การวนจฉยนโยบาย เปนการประเมนวาเปาประสงค วตถประสงคของแผนงานโครงการวาสอดคลองเหมาะสมกบภาระกจ กฎระเบยบขององคกรหรอไม ระยะท 6 การด าเนนงานตามแผนงานโครงการ ด าเนนงานตามกลวธ วธการและกจกรรม โดยผรบผดชอบแตละเรองและประเดนทก าหนดไวตามตารางการปฏบตกจกรรม ระยะท 7 การประเมนผลกระบวนการ เปนการประเมนกระบวนการทใชในการด าเนนงานตามแผนงานโครงการ ระยะท 8 การประเมนผลกระทบ เปนการวดประสทธผลของแผนงานโครงการตามวตถประสงคระยะสนทสงผลตอการเปลยนแปลงปจจยน า ปจจยเออ และปจจยเสรมแรง ( predisposing,enabling ,and reinforcing factors ) ระยะท 9 การประเมนผลลพธสดทาย เปนการประเมนผลรวบยอดของวตถประสงคทมการเปลยนแปลงเกดขนและประโยชนทไดรบดานสขภาพหรอคณภาพชวต ซงอาจจะใชเวลานาน ผลเหลานจงจะเกดขน ซงอาจจะเปนปๆ จงจะสามารถประเมนคณภาพชวตของกลมเปาหมายได (Green et al. 1999 : 4-12) ปจจยทมอทธพลตอพฤตกรรมการออกก าลงกาย ปจจยทมอทธพลตอพฤตกรรมการออกก าลงกาย (Pender. 1996 : 66- 73) กลาวไวดงน 1. ปจจยสวนบคคล (Personal Factors) การเลอกปจจยสวนบคคลมาศกษาความสมพนธกบพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพ ซงปจจยสวนบคคลในรปแบบการสงเสรมสขภาพนประกอบดวย 1) ลกษณะทางชวภาพ เชน เพศ อาย สถานภาพสมรส รายได ภาวะสขภาพดานรางกาย จตใจ สงคม และจตวญญาณ 2) ลกษณะทางจตใจ ไดแก ความรสกมคณคาในตนเองการจงใจตนเอง การรบรภาวะสขภาพและ 3) ลกษณะทางสงคมวฒนธรรม ไดแก เชอชาต สญชาตวฒนธรรม การศกษา และสภาวะทางเศรษฐกจ เปนตน ปจจยสวนบคคลจะแสดงใหเหนถงอทธพลโดยตรงทมความร ความเขาใจ ความรสกนกคด ทเฉพาะเจาะจงตอการแสดงพฤตกรรมและอทธพล

37

โดยตรงตอการปฏบตพฤตกรรมสงเสรมสขภาพของบคคล แตปจจยสวนบคคลบางปจจยกไมสามารถเปลยนแปลงได 2. ปจจยการรบรประโยชนของการกระท า (Perceived Benefits of Action) การทบคคลแสดงพฤตกรรมอยางใดอยางหนง มกจะมความคาดหวงกบประโยชนทคาดวาจะไดจากพฤตกรรมการกระท าพฤตกรรมนนๆ ตามทฤษฎ Expectancy - Value แรงจงใจของประโยชนทคาดวาจะไดรบขนอยกบประสบการณของบคคลทมประสบการณนนดวยตนเอง หรอสงเกตจากประสบการณของบคคลอนทปฏบตพฤตกรรมนนๆ ความเชอในประโยชนหรอความคาดหวงถงผลดของการกระท า เปนสงจ าเปนตอการปฏบตพฤตกรรม การรบรประโยชนเปนแรงจงใจโดยตรงตอการเกดพฤตกรรมสขภาพ และมผลทางออม โดยเปนตวก าหนดระดบของความตงใจ 3. ปจจยการรบรอปสรรคของการออกก าลงกาย ดานการรบรอปสรรคของการออกก าลงกาย การรบรอปสรรคของการกระท าเปนหนงในปจจยดานการรบรและทศนคตทจ าเพาะตอพฤตกรรมตามรปแบบการสงเสรมสขภาพของเพนเดอร (Pender. 1996) ซงการรบรอปสรรคตามแนวคดของเพนเดอร หมายถง การรบรสงทขดขวางตอพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพอาจเปนสงทเกดขนจรงหรอเปนสงทคาดคะเน ขดขวางไมใหบคคลปฏบตกจกรรม 4. ปจจยดานอทธพลระหวางบคคล (Interpersonal Influences)จากรปแบบการสงเสรมสขภาพ อทธพลระหวางบคคลเปนการเรยนรเกยวกบพฤตกรรมความเชอ หรอทศนคตของผอน การเรยนรเหลานอาจจะตรงหรอไมตรงกบความเปนจรงกได แหลงก าเนดแรกระหวางความสมพนธระหวางบคคล ทมอทธพลตอพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพคอ ครอบครว (บดา มารดา ญาตพนอง) เพอน และผดแลดานสขภาพ อทธพลระหวางบคคลจะประกอบไปดวย 1) บรรทดฐาน(ความคาดหวงของผอน) 2) การสนบสนนทางสงคม(ดานเครองมอและดานอารมณ และ 3) แบบอยาง (เรยนรโดยการสงเกตจากประสบการณของผอน)กระบวนการปฏสมพนธระหวางบคคลทงสาม กระบวนการน แสดงใหเหนถงอารมณ ความรสกของบคคล อนจะน าไปสการมพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพ จากการศกษาดานสขภาพและปจจยทเกยวของ พบวา บรรทดฐานของสงคม เปนตวก าหนดมาตรฐานของการกระท า ซงบคคลสามารถทจะรบหรอปฏเสธกได การสนบสนนทางสงคม ทมตอการปฏบตพฤตพฤตกรรม เปรยบเสมอนเปนแหลงชวยเหลอทไดรบจากผอน แบบอยางทกระท าตอๆกน มาประกอบขนเปนพฤตกรรมสขภาพและเปนกลยทธทส าคญในการเปลยนแปลงพฤตกรรม ตามทฤษฎการเรยนรของสงคม อทธพลของความสมพนธระหวางบคคล มผลกระทบตอพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพโดยตรง ขณะเดยวกนกมผลทางออมเปนแรงกดดน สงเสรม หรอกระตนทเกดจากสงคมใหมการกระท า การวางแผนในการทจะปฏบต แตละคนจะมความแตกตางกนในดานความไวตอความรสก ตองการแบบอยาง และการยกยองของผอน อยางไรกตาม การใหแรงจงใจตอการปฏบตตามแนวทางของอทธพลระหวางบคคลอยางเพยงพอ จะท าใหบคคลมพฤตกรรมเปนทไดรบการยอมรบ และไดรบแรงเสรมจากสงคมผลกระทบโดยรวมของอทธพลระหวางบคคลไปยงแตละบคคล จะท าใหบคคลสนใจและเอาใจใสตอพฤตกรรมความตองการ และเขาถงผอนไดเหมอนกบวาท าใหเกดความร ความเขาใจ ซงสมพนธกบการเกดพฤตกรรม อทธพลของบคคลอาจมการพฒนาทแตกตางกนโดยเฉพาะอยางยงในกลมบคคลบางกลมเชน วยรนหรอในบางวฒนธรรม

38

5. ปจจยดานอทธพลดานสถานการณสงแวดลอม (situation influences)การรบรของบคคลและการเรยนรจากสถานการณหรอบรบทตาง ๆ สามารถเอออ านวยหรอขดขวางการเกดพฤตกรรมได อทธพลของสถานการณตอพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพ ประกอบดวย การรบรประโยชนของทางเลอก คณลกษณะของความตองการและความสวยงามนาชนชมของสภาพแวดลอมทซงจะท าใหพฤตกรรมนน ๆ เกดขนในรปแบบของการสงเสรมสขภาพทปรบปรงใหมน อทธพลของสถานการณถกคดทบทวนใหมวาเปรยบเสมอนอทธพลโดยตรงและโดยออมตอพฤตกรรมสขภาพ สถานการณอาจจะกระทบโดยตรงตอพฤตกรรม โดยการแสดงใหเหนในสภาพแวดลอมนน โดยบรรจสญลกษณหรอสญญาณของการแสดงหรอสงทควรหรอตองปฎบต เชน การตดปาย “หามสบบหร” แสดงเหน คณลกษณะทเปนทตองการของสถานทแหงนน ซงเปนสถานการณทการกระท าเพอสขภาพอทธพลของสถานการณ มผศกษากนคอนขางนอยมาก แตมคาหรอความส าคญทควรน ามาศกษาใหละเอยดลกซงถงศกยภาพส าคญทจะตดสนพฤตกรรมสขภาพกอนทจะศกษาพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพ ซงอาจเปนกญแจส าคญทจะพฒนาสงใหม ๆ ขนมา และเปนกลยทธทมประสทธภาพทเอออ านวยตอการคงพฤตกรรมทดนนไว กลาวโดยสรปวาพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกายตองเรมตนจากต วบคคลเปนหลกและในตวบคคลตองมปจจยตาง ๆ ทสงผลวาบคคลนนจะกระท าพฤตกรรมการออกก าลงกายหรอไมกตองมาวเคราะหตามทฤษฏทกลาวมาขางตน สวนท 3 วถชวตชมชนภาษเจรญ ประวตความเปนมา อ าเภอภาษเจรญ กอตงขนในป พ.ศ. 2442 ในรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ภายหลงจากการขดคลองภาษเจรญ เพอการคมนาคมเชอมตอระหวางกรงเทพมหานครกบจงหวดสมทรสาคร โดยพระยาพสณฑสมบตบรบรณ ซงเปนเจาภาษในขณะนน และมโรงหบออยอยทบานดอนไกด สมทรสาคร มด ารใหขดคลองเพอขนสงออยและน าตาลเขามายงกรงเทพฯ ไดสะดวก ขณะเดยวกนประชาชนทวไปกไดอาศยคลองสายนเปนเสนทางคมนาคมดวย พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 4 จงโปรดเกลาฯ ใหพระยาพสณฑฯ ซงต าแหนงขณะนนเปนพระภาษสมบตบรบรณ เปนแมกองขดคลองสายนขนในป พ.ศ. 2410 โดยหกเงนภาษฝนสวนทพระภาษฯ จะตองน าสงคลง พระราชทานเปนคาจางในการขดคลองเปนจ านวนเงน 112,000 บาท ไดคลองยาว 620 เสน กวาง 7 วา ลก 5 ศอก เรมตนตงแตแมน าทาจนในต าบลดอนไกด สมทรสาคร ทเปนทตงโรงหบออยของพระภาษฯ ไปจนจรดคลองบางกอกใหญบรเวณวดปากน า กรงเทพฯ ขดแลวเสรจในป พ.ศ. 2415 ในสมยรชกาลท 5 จงมชอวาคลองภาษเจรญ คลองนท าใหการคมนาคมระหวางกรงเทพฯ กบสมทรสาคร เปนไปไดโดยสะดวกรวดเรว และท าใหเกดความเจรญขนในพนทแถบน เกดชมชนขยายตวขน มผคนเขามาอยอาศยตามรมคลองภาษเจรญมากขน จงกอตงเปนอ าเภอในป พ.ศ. 2442 และใชชอตามชอคลองสายหลกในพนท โดยขนกบจงหวดธนบรในสมยนน มอาคารทท าการแหงแรก

39

อยทวดรางบว แขวงบางหวา เปนเวลา 75 ป สถานทคบแคบ ไมสะดวก จงยายทวาการอ าเภอไปอยทซอยเพชรเกษม 54 เมอป พ.ศ. 2517 มาจนถงปจจบน ภาษเจรญกบการเปลยนแปลง ปจจบนเขตภาษเจรญเปนพนทสวนหนงของกรงเทพมหานคร ตงอยทางฝงตะวนตกของแมน าเจาพระยาหรอฝงธนบร นบแตเมอแรกเรมขดคลองภาษเจรญในสมยรชกาลท 4 เปนตนมาจนถงทกวนน ชมชนภาษเจรญตองเผชญกบการเปลยนแปลงตางๆ มากมาย ทงในดานสงแวดลอม สงคม และวถชวตของผคน โดยในระยะแรกของการบกเบกพนทรอมคลองภาษเจรญ ผคนสวนใหญจะท าการเกษตรเปนอาชพหลก และมการขดคลองซอยเชอมตอจากคลองภาษเจรญเพอน าน าเขาไปยงพนทเกษตรกรรม รวมถงใชเปนเสนทางลดไปสพนทใกลเคยง เชน คลองราชมนตร คลองบางหวา คลองบางขแกง เปนตน ในยคแรกๆ ภาษเจรญเตมไปดวยพนทสวน เชน สวนสมเขยวหวาน สมโอ หมาก มะพราว และทองนา ตลาดทส าคญของชมชนภาษเจรญในสมยนนเปนตลาดน า ไดแก ตลาดน าบางแค (หรอเรยกอกชอหนงวาตลาดน าหนาวดนมมานรด) ซงตงอยตรงบรเวณจดเชอมตอระหวางคลองราชมนตรกบคลองภาษเจรญ เปนศนยกลางการคาขายแลกเปลยนผลผลตทางการเกษตรตางๆ ของชมชน รวมถงพอคาแมขายจากจงหวดอนๆ ดวย จดเปลยนส าคญเกดขนเมอมการตดถนนเพชรเกษมหรอทางหลวงแผนดนหมายเลข 4 ในป พ.ศ. 2493 โดยมจดเรมตนทสะพานเนาวจ าเนยร เขตบางกอกใหญ ผานภาษเจรญ บางแค หนองแขม ผานจงหวดสมทรสาคร ลงไปยงจงหวดในภาคใต เปนถนนทกลายเปนเสนทางคมนาคมหลกของคนในพนท ท าใหวถชวตทผกพนกบสายน ามาแตอดตเปลยนโฉมหนาไป การสญจรทางคลองภาษเจรญลดนอยลง ชมชนทเคยอยหนาแนนตามรมคลอง กเรมหนมาจบจองพนทตามแนวถนนเพชรเกษมแทน และหลงป พ.ศ. 2500 ชมชนสองฝงถนนเพชรเกษมเรมหนาแนนมากขน และในชวงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 5 (พ.ศ. 2525 – 2529) มแผนพฒนากรงเทพฯ โดยการกระจายเขตอตสาหกรรมออกไปยงชานเมอง ท าใหพนทรอบนอกในสมยนน เชน ภาษเจรญ หนองแขม ราษฎรบรณะ จอมทอง บางขนเทยน กลายเปนแหลงโรงงานอตสาหกรรม สงผลใหทดนมราคาสงขนอยางมาก คนภาษเจรญซงเปนชาวนาชาวสวนจงพากนขายทดน ท าใหพนทสวนและทองนาลดลง กลายเปนโรงงานทเกดขนเปนจ านวนมากแทน และท าใหคนจากตางถนเขามาอยอาศยและท างานในโรงงานทเปดใหมเปนจ านวนมากดวย ตามตรอกซอกซอยตางๆ จงเตมไปดวยตกแถว หองเชา และบานเชา เพอรองรบคนตางถนทเดนทางเขามาอยางตอเนอง พนทสวนยงคงมหลงเหลออยไมมากนก เชน สวนผกในแถบบางแวก บางขแกง และสวนผลไมในแถบบางหวา เปนตน ขณะทคลองภาษเจรญถกลดความส าคญลง กลายเปนแหลงรองรบน าเสยจากโรงงานอตสาหกรรม ประกอบก บปญหาขยะมลฝอยจากบานเรอนถกทงลงคลอง ท าใหน าในคลองภาษเจรญเนาเสย ตลาดน าทเคยเปนแหลงการคาส าคญเปนวถชวตของชมชนมาแตดงเดมกถกลมไป ดวยการกอเกดตลาดบกขนาดใหญขนหลายแหงขนมาแทน ตามการคมนาคมทางถนนทสะดวกรวดเรวกวา ปจจบนการขยายถนนขนาดใหญยงด าเนนไปอยางตอเนอง เชน ถนนราชพฤกษ เชอมระหวางกรงเทพฯ กบนนทบร เรมสรางในป พ.ศ. 2533 ถนนกลปพฤกษ เรมกอสรางในป พ.ศ. 2537 เปนตน นอกจากนน ในป พ.ศ. 2554 ยงมการกอสรางเสนทางรถไฟฟาสายสน าเงน ทเชอมตอระหวางหวล าโพงถงบางแค ท าใหพนทภาษเจรญ

40

กลายเปนท าเลทองทางธรกจและยานทอยอาศย มคอนโดมเนยมตามเสนทางรถไฟฟาเกดขนมากมายหลายโครงการ รวมถงหางสรรพสนคาขนาดใหญหลายแหง เพอรองรบผคนทจะหลงไหลเขามามากขนในอนาคต ชมชนภาษเจรญจงเปลยนโฉมหนาเปนชมชนเมองอยางเตมรปแบบ ในพนทเตมไปดวยตกระฟา หมบานจดสรร ไปจนกระทงชมชนแออด วถชวตแบบเมองไดเขามากลนกนวถชวตเกษตรกรรมของภาษเจรญแตดงเดมไปโดยสนเชง (อภญญา นนทนาท, 2554) สวนท 4 งานวจยทเกยวของ สธ ค าคง (2544) ไดศกษาเกยวกบขอมลพฤตกรรมดานสขภาพของประชาชนจงหวดตรง ผลการศกษาพบวา (1) ประชาชนจงหวดตรงมพฤตกรรมการออกก าลงกายทเหมาะสมกบสภาพรางกายและอายไดออกก าลงกายไมนอยกวา 3 วนตอสปดาห โดยออกก าลงกายเพอสงเสรมสขภาพและเพอความเพลดเพลน (2) เพศกบพฤตกรรมการออกก าลงกายมความสมพนธกน คอ เพศชายมพฤตกรรมการออกก าลงกายทเหมาะสมมากกวาเพศหญง (3) การประกอบอาชพกบพฤตกรรมการออกก าลงกาย มความสมพนธกนสวนใหญมอาชพทตองการเคลอนไหว ใชแรงกายมาก ไดแก ผทมอาชพ เกษตรกรรม อาชพรบจางใชแรงงานกอสราง (4) การมสถานทออกก าลงกายกบพฤตกรรมการออกก าลงกายมความสมพนธกนคอ กลมประชาชนทมสถานทส าหรบออกก าลงกาย จะมพฤตกรรมการออกก าลงกายทเหมาะสมมากกวากลมประชาชนทไมมสถานทส าหรบออกก าลงกาย (5) การมอปกรณส าหรบออกก าลงกายกบพฤตกรรมการออกก าลงกาย มความสมพนธกน คอ กลมประชาชนทมอปกรณส าหรบออกก าลงกาย จะมพฤตกรรมการออกก าลงกายทเหมาะสมมากกวากลมประชาชนทไมมอปกรณส าหรบออกก าลงกาย กตตชาญ วนจวงษ (2546) ศกษาเกยวกบความรและแนวทางการปฏบตทมตอการออกก าลงกายของบคลากรในมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ผลการศกษาพบวา บคลากรของมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ รอยละ 89.90 มความรเกยวกบการออกก าลงกายอยในระดบดมาก และรอยละ 10.10 บคลากรของมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มแนวทางการปฏบตทมตอการออกก าลงกายอยในระดบทปฏบตเปนบางครง คดเปนรอยละ 35.29 รองลงมา ไดแก ปฏบตนอยหรอไมปฏบตเลย คดเปนรอยละ 33.10 และปฏบตเปนประจ า คดเปนรอยละ 3.98 ดลนภา สรางไธสง (2549) ศกษาเกยวกบปจจยสนบสนนและอปสรรคในการออกก าลงกายของผสงอาย : การศกษาเชงคณภาพแบบสนทนากลม ผลการวจย พบวา ปจจยสนบสนนในการออกก าลงกายแบงเปน 2 ประเดน คอ ปจจยสนบสนนจากปจจยภายในตน ไดแก ความตองการทางดานสขภาพ และความตองการทางดานจตสงคม สวนปจจยสนบสนนจากปจจยภายนอก ไดแก การไมมภาระ รปแบบการออกก าลงกายทตรงกบความตองการ สถานทออกก าลงกายทเหมาะสม และแรงสนบสนนจากบคคลอน อปสรรคในการออกก าลงกายแบงเปน อปสรรคจากปจจยภายในตน ไดแก ขอจ ากดดานรางกาย ความเชอ/ความเขาใจในการออกก าลงกาย และความรสกทางลบตอการออกก าลงกาย และอปสรรคจากปจจยภายนอกทเปนอปสรรคในการออกก าลงกายของผสงอาย ไดแก การมภาระหนาท รปแบบกจกรรมการออกก าลงกายทไมเหมาะสม การไมไดรบการสนบสนนจาก

41

ครอบครว สถานทและ การเดนทางทไมเอออ านวย กลวธในการสงเสรมและจดการกบอปสรรคในการออกก าลงกาย แบงเปน การจดการกบปจจยภายใน และการจดการกบปจจยภายนอก ผลการศกษาครงนท าใหคนพบปจจยสนบสนน อปสรรคในการออกก าลงกาย กลวธในการสงเสรมและจดการกบอปสรรคในการออกก าลงกายของ ผสงอายกรงเทพมหานครเพอเปนแนวทางในการวางแผนการสงเสรมการออกก าลง กายในกลมผสงอาย โดยการจดโปรแกรมการออกก าลงกายทเหมาะสม เพอสงเสรมการออกก าลงกายในผสงอาย กรงเทพมหานครใหมประสทธภาพมากขนรวมทงเพมจ านวนผสงอายใหมการ ออกก าลงกายเพมขนดวย สรพล มนภาวนา (2547) ศกษาเกยวกบพฤตกรรมการออกก าลงกายของประชาชนทมาออกก าลงกาย ณ ลานกฬาในจงหวดชลบร ป พ.ศ. 2547 ผลการศกษาพบวา (1) พฤตกรรมการออกก าลงกาย ดานความรของประชาชน จ าแนกตามเพศชาย หญง และระดบอาย มพฤตกรรมในระดบดมาก (2) พฤตกรรมการออกก าลงกาย ดานเจตคตของประชาชน จ าแนกตามเพศชาย หญง มพฤตกรรมในระดบด และระดบอาย นอยกวา 25 ป มพฤตกรรมในระดบคอนขางด และอายสงกวา 25 ป มพฤตกรรมในระดบด (3) พฤตกรรมการออกก าลงกาย ดานปฏบตของประชาชน จ าแนกตามเพศชาย หญง และระดบอาย มพฤตกรรมในระดบด สถาพร แถวจนทก (2548) ศกษาเกยวกบ ปจจยทเกยวของกบการออกก าลงกายของผทมาออกก าลงกาย ณ ศนยสขภาพ จงหวดเพชรบร พบวา พฤตกรรมการออกก าลงกายสวนใหญรอยละ 52.0 นยมวงเหยาะๆ มการยดเหยยดกลามเนอและการอบอนรางกายกอนออกก าลงกาย รอยละ 58.0 และจะออกก าลงจนรสกเหนอยพอประมาณ รอยละ 72.0 ออกก าลงกายจนรสกเหนอยพอประมาณ การผอนคลายกลามเนอกอนหยดออกก าลงกาย รอยละ 59.3 จะปฏบตทกครง จ านวนวนออกก าลงกายโดยเฉลยตอสปดาห รอยละ 68.0 ออกก าลงกายได 3 -5 วนเวลาออกก าลงกายโดยเฉลยตอครง สวนใหญรอยละ 80.0 ใชเวลา 30-60 นาท (2) ความถกตองของพฤตกรรมการออกก าลงกาย พบวา รอยละ 56.67 มพฤตกรรมการออกก าลงกายทไมถกตอง (3) ปจจยภายในและปจจยภายนอก ทมความเกยวของกบพฤตกรรมการออกก าลงกาย ม 4 ตวแปร คอ ดชนมวลกาย โรคประจ าตว การเคยเปนนกกฬา และการมผรวมออกก าลงกาย ธนาวทย ท านาเมอง (2548) ศกษาเกยวกบปจจยทมความสมพนธกบการด าเนนงานออกก าลงกายของศนยสขภาพชมชนในจงหวดอดรธาน พบวา ปจจยดานทศนคตของผรบผดชอบงานออกก าลงกาย ปจจยดานวสดอปกรณ ปจจยดานการสนบสนนทางสงคมมความสมพนธกบการด าเนนงานออกก าลงกายเชงบวก ทระดบนยส าคญทางสถต .05 สมนก แกววไล (2552) ปจจยทมผลตอพฤตกรรมการออกก าลงกายของนกศกษาระดบปรญญาตรมหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลพระนคร ผลการศกษาพบวา (1)นกศกษาระดบปรญญาตรมหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลพระนคร มพฤตกรรมการออกก าลงกาย ความรเกยวกบการออกก าลงกาย การรบรอปสรรคของการออกก าลงกายการรบรภาวะสขภาพ แรงสนบสนนทางสงคม และแรงสนบสนนทางสงแวดลอม อยในระดบปานกลาง สวนการรบรประโยชนของการออกก าลงกาย และการรบรความสามารถแหงตน อยในระดบสง (2) นกศกษาระดบปรญญาตรมหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลพระนครทมเพศ คณะทศกษาตางกนมพฤตกรรมการออกก าลงกายแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 (3) ความรเกยวกบการออกก าลงกายไมมความสมพนธกบ

42

พฤตกรรมการออกก าลงกายของนกศกษาระดบปรญญาตร มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลพระนคร (4) การรบรประโยชนของการออกก าลงกาย การรบรภาวะสขภาพ การรบรความสามารถแหงตน แรงสนบสนนทางสงคม และแรงสนบสนนทางสงแวดลอม มความสมพนธทางบวกกบพฤตกรรมการออกก าลงกายของนกศกษาระดบปรญญาตร มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลพระนคร อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 สวนการรบรอปสรรคการออกก าลงกายมความสมพนธทางลบกบพฤตกรรมการออกก า ลงกายของนกศกษาระดบปรญญาตรมหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลพระนคร อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 (5) ปจจยทสามารถรวมกนท านายพฤตกรรมการออกก าลงกายของนกศกษาระดบปรญญาตร มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลพระนคร ไดแก การรบรความสามารถแหงตนการรบรอปสรรคของการออกก าลงกาย เพศ คณะทศกษา การรบรภาวะสขภาพ และแรงสนบสนนทางสงคม รวมกนท านายไดรอยละ 23.40

บทท 3

วธการวจย การวจยครงนเปนการวจยเชงพรรณา (Descriptive research) โดยมวตถประสงคสามประการ ไดแก เพอศกษาพฤตกรรมดานการออกก าลงกาย การเขาถงการออกก าลงกาย และเพอศกษาปจจยทมผลตอพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกายของคนชมชนในเขตภาษเจรญ โดยมวธการด าเนนการวจยดงน ประชากรและกลมตวอยาง

1. ประชากรในการศกษาน ไดแก ประชาชนทอาศยในเขตภาษเจรญ ทมอายตงแต 15 ปขนไป ณ เดอนธนวาคม 2554 จากสถตกรมการปกครอง มประชากรจ านวนทงสน 130,430 คน

2. กลมตวอยาง ประกอบดวย ตวอยางในการส ารวจเชงปรมาณ ดงน 2.1 ตวอยางในการส ารวจเชงปรมาณ ใชการสมตวอยางแบบโควตา (Quota Sampling) ตามรายแขวง โดยค านวณขนาดตวอยางตามสตรของยามาเน (Yamane, 1973: 508) ทระดบความเชอมนรอยละ 95 ยอมใหเกดความคลาดเคลอนรอยละ 0.5 เมอไดขนาดตวอยางแลวน ามาค านวณจ านวนขนาดของกลมตวอยางตามสดสวนประชากรรายแขวงทง 7 แขวง ในชมชนแขวงตางๆ ดงรายละเอยดการค านวณกลมตวอยางตอไปน

สตรค านวณกลมตวอยาง

n = N 1+N(e)2

เมอ n = ขนาดของกลมตวอยาง N = จ านวนประชากร e = ความคลาดเคลอนทยอมรบได ในทนมคาเทากบ 0.05 ประชากรเขตภาษเจรญทงหมดทมรายชออยในทะเบยนบาน ณ เดอนกนยายน พ.ศ. 2554

(ส านกงานเขตภาษเจรญ, 2554) มจ านวนทงสน 130,430 คน ค านวณขนาดตวอยางได ดงน n = 130,430 1+ (130,430)(0.05)2

= 398.78 400 คน

44

จากการค านวณขนาดตวอยางพบวา จ านวนขนาดของกลมตวอยางทเหมาะสมในการวจยอยางนอยจ านวน 400 คน ค านวณขนาดของกลมตวอยางตามสดสวนประชากรรายแขวง ไดจ านวนตวอยาง ดงตารางท 1 อยางไรกตามผวจยท าการเกบรวบรวมขอมลในชมชนจรง มประชาชนทมความสนใจและเขารวมกลมตวอยางจ านวน 404 คน

ดงตารางท 1 ตารางท 1 ขนาดตวอยางรายแขวง

แขวง ประชากร รอยละ กลมตวอยาง บางหวา 38,241 29.32 117 บางดวน 30,131 23.10 92 บางแวก 19,122 14.66 59 ปากคลองภาษเจรญ 16,858 12.92 52 คลองขวาง 10,889 8.35 33 บางจาก 8,136 6.24 25 คหาสวรรค 7,053 5.41 22

รวม () 130,430 100.00 400 เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล เครองมอทใชในการวจยนม 2 ชนด ดงน 1. แบบสอบถามทผวจยสรางขน ส าหรบเกบรวบรวมขอมลเชงปรมาณ ซงแบงออกเปน 3 สวน ประกอบดวย 1.1 สวนท 1 ขอมลพนฐานสวนบคคล เปนขอค าถามแบบเลอกตอบ และเตมขอความลงในชองวาง จ านวน 11 ขอ 1.2 สวนท 3 แบบส ารวจปจจยทสงผลตอพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกาย เปนขอค าถามแบบเลอกตอบ จ านวน 29 ขอ 1.3 สวนท 4 แบบส ารวจพฤตกรรมการออกก าลงกาย เปนขอค าถามแบบเลอกตอบ จ านวน 12 ขอ คณภาพของแบบสอบถาม ภายหลงจากผวจยสรางแบบสอบถามแลวไดใหผ เชยวชาญตรวจสอบความตรงเชงเนอหา และสงคณะกรรมการจรยธรรมการวจยในคนของมหาวทยาลยมหดลพจารณาความเหมาะสม หลงจากนนไดมการปรบปรงตามความเหนของผเชยวชาญและน าไปทดลองใชในกลมตวอยางจ านวน 30 คน น ามาหาความเชอมนโดยค านวณคาสมประสทธแแอลาาของครอนบาคไดเทากบ 0.8988 ถอวามคณภาพสงพอทจะน าไปใชได

45

วธการเกบรวบรวมขอมล

1. การเกบขอมลเชงปรมาณ โดยใชแบบสอบถามทผวจยสรางขน ด าเนนการระหวางเดอนพฤศจกายน – ธนวาคม พ.ศ. 2555 ซงมขนตอนการด าเนนการ ดงน

1.1 ตดตอประสานงานกบผน าชมชน เพอชแจงวตถประสงค กระบวนการ และนดหมายวนเวลาทชมชนสะดวก

1.2 เตรยมความพรอมทมผชวยเกบขอมล ซงไดแก นกศกษาพยาบาลชนปท 4 คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยสยาม โดยการอบรมชแจงวตถประสงค แนวทางเกบขอมล และการท าความเขาใจตอขอค าถามตางๆ ในแบบสอบถาม

1.3 ไปพบกลมตวอยางในชมชนตางๆ ตามวนเวลาทไดนดหมายกบประธานชมชน ชแจงวตถประสงคการวจย อธบายการพทกษสทธของกลมตวอยางโดยจะเกบรกษาขอมลรายบคคลไวเปนความลบ และกลมตวอยางมสทธทจะยกเลกการใหขอมลไดทกเวลา ขอความยนยอมในการตอบแบบสอบถาม เมอกลมตวอยางเขาใจดและใหความยนยอมแลวจงด าเนนการเกบขอมลตามแบบสอบถาม การวเคราะหขอมล การวเคราะหขอมลเชงปรมาณ ใชสถตเชงพรรณนา (Descriptive Statistics) ไดแก รอยละ คาเฉลย และสวนเบยงเบนมาตรฐาน และสถตวเคราะห (Analytic Statistics) ไดแก การวเคราะหคาสหสมพนธ (Correlation Analysis) t-test และF-test ระยะเวลาท าการวจย 6 เดอน เรมตงแตเดอนกนยายน 2555 ถงเดอนกมภาพนธ 2556 โดยมแผนการด าเนนงาน ดงตารางท 2 ตารางท 2 แผนการด าเนนงาน

กจกรรม ก.ย.

ต.

ค.

พ.ย.

ธ.ค

. ม.

ค.

ก.พ.

1. เตรยมความพรอมทมงานและชมชน ประสานแกนน าชมชน 2. สรางและจดเตรยมเครองมอในการเกบรวบรวมขอมล 3. สงโครงการวจยและเครองมอใหคณะกรรมการจรยธรรมพจารณา 4. ปรบปรงแกไขเครองมอตามความเหนของคณะกรรมการจรยธรรม และน าไปทดลองใชเพอปรบปรงคณภาพเครองมอใหเหมาะสม

5. เกบรวบรวมขอมลเชงปรมาณ 6. สรปผลการวจย 7. จดท ารายงานการวจยและขอเสนอการวจยเพอการพฒนาพนทสรางสรรคเพอสขภาวะคนภาษเจรญดานการออกก าลงกายและอน ๆ ทเกยวของ

8. สงรายงานการวจยแกหนวยงานทเกยวของ และเผยแพรผลงานวจย

บทท 4

ผลการวเคราะหขอมล การศกษาเรองพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกายของคนภาษเจรญ มวตถประสงคเพอศกษาพฤตกรรมดานการออกก าลงกาย การเขาถงการออกก าลงกาย และปจจยทมผลตอพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกายของคนชมชนในเขตภาษเจรญ รวมท งเสนอแนะแนวทางเพอการวจยเพอพฒนาพนทสขภาวะในประเดนการออกก าลงกายของคนในเขตภาษเจรญซงผลการวเคราะหน าเสนอขอมลเปน 7 สวนดงน ตอนท 1 ผลการวเคราะหปจจยสวนบคคล ตอนท 2 ผลการวเคราะหความรเกยวกบการออกก าลงกาย ตอนท 3 ผลการวเคราะหทศนคต การรบร และปจจยสนบสนนตอการออกก าลงกาย ตอนท 4 ผลการวเคราะหพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกาย ตอนท 5 ผลการวเคราะหปจจยทมผลตอพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกายของคนชมชนในเขตภาษเจรญ ตอนท 1 ผลการวเคราะหปจจยสวนบคคล ผวจยไดท าการสมภาษณคนชมชนในเขตภาษเจรญ จ านวน 404 คน ผลการศกษามรายละเอยดดงน ตาราง 3 แสดงจ านวนและรอยละของผตอบแบบสอบถาม จ าแนกตามเพศ

เพศ จ านวน รอยละ ชาย 264 65.35 หญง 140 34.65

รวม 404 100.00 จากผลการศกษาพบวา กลมตวอยางสวนใหญเปนเพศชาย จ านวน 264 คน คดเปนรอยละ 65.35 และเพศหญง จ านวน 140 คน คดเปนรอยละ 34.65

47

ตาราง 4 แสดงจ านวนและรอยละของผตอบแบบสอบถาม จ าแนกตามอาย

อาย จ านวน รอยละ นอยกวา 20 ป 45 11.14 21-30 ป 30 7.43 31-40 ป 62 15.35 41-50 ป 68 16.83 51-60 ป 72 17.82 61-70 ป 72 17.82 71 ปขนไป 55 13.61

รวม 404 100.00 จากผลการศกษาพบวา กลมตวอยางสวนใหญมอายระหวาง 51-60 ป และอายระหวาง 61-70 ป จ านวน 72 คน คดเปนรอยละ 17.82 รองลงมาอายระหวาง 41-50 ป จ านวน 68 คน คดเปนรอยละ 16.83 อายระหวาง 31-40 ป จ านวน 62 คน คดเปนรอยละ 15.35 อายตงแต 71 ปขนไป จ านวน 55 คน คดเปนรอยละ 13.61 อายนอยกวา 20 ป จ านวน 45 คน คดเปนรอยละ 11.14 และอายระหวาง 21-30 ป จ านวน 30 คน คดเปนรอยละ 7.43 ตาราง 5 แสดงจ านวนและรอยละของผตอบแบบสอบถาม จ าแนกตามสถานภาพสมรส

สถานภาพสมรส จ านวน รอยละ โสด 98 24.32 สมรส 264 65.51 หยาราง 11 2.73 หมาย 30 7.44

รวม 403 100.00 จากผลการศกษาพบวา กลมตวอยางสวนใหญมสถานภาพการสมรส “สมรส” จ านวน 264 คน คดเปนรอยละ 65.51 รองลงมา สถานภาพสมรส “โสด” จ านวน 98 คน คดเปนรอยละ 24.32 สถานภาพสมรส “หมาย” จ านวน 30 คน คดเปนรอยละ 7.44 และสถานภาพสมรส “หยาราง” จ านวน 11 คน คดเปนรอยละ 2.73

48

ตาราง 6 แสดงจ านวนและรอยละของผตอบแบบสอบถาม จ าแนกตามระดบการศกษา ระดบการศกษา จ านวน รอยละ

ไมไดศกษา 15 3.76 ประถมศกษา 197 49.37 มธยมศกษา/ปวช. 123 30.83 อนปรญญา/ปวส. 19 4.76 ปรญญาตร 44 11.03 สงกวาปรญญาตร 1 0.25

รวม 399 100.00 จากผลการศกษาพบวา กลมตวอยางสวนใหญมระดบการศกษาประถมศกษา จ านวน 197 คน คดเปนรอยละ 49.37 รองลงมา มธยมศกษา/ปวช. จ านวน 123 คน คดเปนรอยละ 30.83 ปรญญาตร จ านวน 44 คน คดเปนรอยละ 11.03 อนปรญญา/ปวส. จ านวน 19 คน คดเปนรอยละ 4.76 ไมไดศกษา จ านวน 15 คน คดเปนรอยละ 3.76 และสงกวาปรญญาตร จ านวน 1 คน คดเปนรอยละ 0.25 ตาราง 7 แสดงจ านวนและรอยละของผตอบแบบสอบถาม จ าแนกตามอาชพ

อาชพ จ านวน รอยละ รบราชการ/รฐวสาหกจ 7 1.74 ลกจาง/พนกงานบรษท 32 7.94 คาขาย/ธรกจสวนตว 83 20.60 นกเรยน/นกศกษา 47 11.66 รบจางทวไป 86 21.34 แมบาน/พอบาน/เกษยณ 138 34.24 วางงาน 8 1.99 อนๆ 2 0.50

รวม 403 100.00 จากผลการศกษาพบวา กลมตวอยางสวนใหญมอาชพแมบาน/พอบาน/เกษยณ จ านวน 138 คน คดเปนรอยละ 34.24 รองลงมา รบจางทวไป จ านวน 86 คน คดเปนรอยละ 21.34 คาขาย/ธรกจสวนตว จ านวน 83 คน คดเปนรอยละ 20.60 นกเรยน/นกศกษา จ านวน 47 คน คดเปนรอยละ 11.66 ลกจาง/พนกงานบรษท จ านวน 32 คน คดเปนรอยละ 7.94 วางงาน จ านวน 8 คน คดเปนรอยละ 1.99 รบราชการ/รฐวสาหกจ จ านวน 7 คน คดเปนรอยละ 1.74 และอนๆ จ านวน 2 คน คดเปนรอยละ 0.50

49

ตาราง 8 แสดงจ านวนและรอยละของผตอบแบบสอบถาม จ าแนกตามรายไดตอเดอน รายไดตอเดอน จ านวน รอยละ

รายไดนอยกวา 10,000 บาท 247 61.29 รายไดระหวาง 10,000 - 14,999 บาท 95 23.57 รายไดระหวาง 15,000 - 19,999 บาท 27 6.70 รายไดตงแต 20,000 บาทขนไป 34 8.44

รวม 403 100.00 จากผลการศกษาพบวา กลมตวอยางสวนใหญมรายไดตอเดอนนอยกวา 10,000 บาท จ านวน 247 คน คดเปนรอยละ 61.29 รองลงมา รายไดระหวาง 10,000 - 14,999 บาท จ านวน 95 คน คดเปนรอยละ 23.57 รายไดตงแต 20,000 บาทขนไป จ านวน 34 คน คดเปนรอยละ 8.44 และรายไดระหวาง 15,000 - 19,999 บาท จ านวน 27 คน คดเปนรอยละ 6.70 ตาราง 9 แสดงจ านวนและรอยละของผตอบแบบสอบถาม จ าแนกตามทพกอาศย

ทพกอาศย จ านวน รอยละ บานตนเอง 293 72.52 บานเชา 68 16.83 พกอาศยกบบดามารดา 37 9.16 พกกบบคคลอน 6 1.49

รวม 404 100.00 จากผลการศกษาพบวา กลมตวอยางสวนใหญมทพกอาศยเปน บานตนเอง จ านวน 293 คน คดเปนรอยละ 72.52 รองลงมาบานเชา จ านวน 68 คน คดเปนรอยละ 16.83 พกอาศยกบบดามารดา จ านวน 37 คน คดเปนรอยละ 9.16 และพกกบบคคลอน จ านวน 6 คน คดเปนรอยละ 1.49

50

ตาราง 10 แสดงจ านวนและรอยละของผตอบแบบสอบถาม จ าแนกตามสอโฆษณาเกยวกบการออกก าลงกาย

สอโฆษณาเกยวกบการออกก าลงกาย จ านวน รอยละ โทรทศน 374 44.79 ปายกลางแจง (ปายตามรานคา ถนนหนทาง) 77 9.22 วทย 175 20.96 สอสงพมพ (หนงสอพมพ นตยสาร แผนพบ) 88 10.54 อนเทอรเนต 65 7.78 สอเคลอนท (รถไฟฟา แทกซ รถไฟ รถขนสง) 21 2.51 รานคา 24 2.87 สออนๆ 4 0.48 ไมเคยพบเหนหรอไมเคยไดยน 7 0.84

รวม 835 100.00 * ตอบไดมากกวา 1 ขอ จากผลการศกษาพบวา กลมตวอยางสวนใหญไดยนโฆษณาเกยวกบการออกก าลงกายจากสอโทรทศนมากทสด จ านวน 374 คน คดเปนรอยละ 44.79 รองลงมา สอวทย จ านวน 175 คน คดเปนรอยละ 20.96 สอสงพมพ (หนงสอพมพ นตยสาร แผนพบ) จ านวน 88 คน คดเปนรอยละ 10.54 ปายกลางแจง (ปายตามรานคา ถนนหนทาง) จ านวน 77 คน คดเปนรอยละ 9.22 อนเทอรเนต จ านวน 65 คน คดเปนรอยละ 7.78 รานคา จ านวน 24 คน คดเปนรอยละ 2.87 สอเคลอนท (รถไฟฟา แทกซ รถไฟ รถขนสง) จ านวน 21 คน คดเปนรอยละ 2.51 ไมเคยพบเหนหรอไมเคยไดยน จ านวน 7 คน คดเปนรอยละ 0.84 และสออนๆ จ านวน 4 คน คดเปนรอยละ 0.48

51

ตอนท 2 ผลการวเคราะหความรเกยวกบการออกก าลงกาย ตาราง 11 แสดงจ านวนและรอยละของผตอบแบบสอบถาม จ าแนกตามความรเกยวกบการออก

ก าลงกาย ความรเกยวกบการออกก าลงกาย จ านวน รอยละ

ความรระดบนอยมาก (ตอบถกนอยกวาหรอเทากบ 2 ขอ) 4 0.99 ความรระดบนอย (ตอบถก 3-4 ขอ) 3 0.74 ความรระดบปานกลาง (ตอบถก 5-6 ขอ) 17 4.21 ความรระดบดมาก (ตอบถก 7-8 ขอ) 380 94.06

รวม 404 100.00 จากผลการศกษาพบวา กลมตวอยางสวนใหญมระดบความรเกยวกบการออกก าลงกายอยในระดบดมาก จ านวน 380 คน คดเปนรอยละ 94.06 รองลงมา มความรอยในระดบปานกลาง จ านวน 17 คน คดเปนรอยละ 4.21 มความรอยในระดบนอยมาก จ านวน 4 คน คดเปนรอยละ 0.99 และมความรอยในระดบนอย จ านวน 3 คน คดเปนรอยละ 0.74 ตอนท 3 ผลการวเคราะหทศนคต การรบร และปจจยสนบสนนตอการออกก าลงกาย ตาราง 12 แสดงคาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน ระดบทศนคตตอการออกก าลงกาย

ระดบทศนคต ทศนคต มาก

ทสด มาก ปาน

กลาง นอย นอย

ทสด คาเฉลย สวน

เบยงเบนมาตรฐาน

แปลผล

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

1. การออกก าลงกายท าใหทานเปนโรคหวใจได

19 .7

31 7.7

29 7.2

88 21.8

237 58.7

1.78 1.163 นอยทสด

2. คนทมสขภาพทดแลวไมตองออกก าลงกาย

13 3.2

36 8.9

29 7.2

108 26.7

218 5.0

1.81 1.110 นอย

3. การออกก าลงกายชวยท าใหทานอารมณด

165 40.8

149 36.9

50 12.4

20 5.0

20 5.0

4.04 1.084 มาก

4. การออกก าลงกายชวยท าใหทานหายเหงา

137 33.9

146 36.1

78 19.3

28 6.9

15 3.7

3.90 1.065 มาก

5. การออกก าลงกายเปนภาระททานตองกระท าสม าเสมอ

95 23.5

112 27.7

73 18.1

66 16.3

58 1.4

3.30 1.370 ปานกลาง

52

ระดบทศนคต ทศนคต มาก

ทสด มาก ปาน

กลาง นอย นอย

ทสด คาเฉลย สวน

เบยงเบนมาตรฐาน

แปลผล

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

6. การออกก าลงกายทถกตอง ท าใหชวยลดคาใชจายในการรกษาโรค

132 32.7

160 39.6

72 17.8

26 6.4

1 3.5

3.92 1.034 มาก

รวม 2.92 1.1290 ปานกลาง

จากผลการศกษาพบวา ทศนคตตอการออกก าลงกายของกลมตวอยางโดยภาพรวมอยในระดบปานกลาง ( =2.92) เมอพจารณาเปนรายขอพบวา ขอทมคาเฉลยสงทสดไดแก การออกก าลงกายชวยท าใหทานอารมณด ( =4.04) รองลงมา การออกก าลงกายทถกตอง ท าใหชวยลดคาใชจายในการรกษาโรค ( =3.92) การออกก าลงกายชวยท าใหทานหายเหงา ( =3.90) การออกก าลงกายเปนภาระททานตองกระท าสม าเสมอ ( =3.30) คนทมสขภาพทดแลวไมตองออกก าลงกาย ( =1.81) การออกก าลงกายท าใหทานเปนโรคหวใจได ( =1.78) และขอทมคาเฉลยนอยทสด ไดแก การออกก าลงกายเปนเรองอายตอผอน ( =1.71) ตาราง 13 แสดงคาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน ระดบการรบรตอการออกก าลงกาย

ระดบการรบร การรบร มาก

ทสด มาก ปาน

กลาง นอย นอย

ทสด คาเฉลย สวน

เบยงเบนมาตรฐาน

แปลผล

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

1. การท างานภายในบานเปนการออกก าลงกายแลว เชน กวาดบาน ถบาน

151 37.4

155 38.4

59 1.6

23 5.7

16 4.0

4.00 1.051 มาก

2. การออกก าลงกายเปนเรองของนกกฬาเทานน

3 8.4

54 13.4

45 11.1

97 24.0

174 43.1

2.20 1.345 นอย

3. การออกก าลงกายชวยลดอาการปวดเมอย กลามเนอ

115 28.5

145 35.9

81 20.0

46 11.4

17 4.2

3.73 1.118 มาก

รวม 3.31 1.171 ปานกลาง

53

จากผลการศกษาพบวา การรบรตอการออกก าลงกายของกลมตวอยางโดยภาพรวมอยในระดบปานกลาง ( =3.31) เมอพจารณาเปนรายขอพบวา ขอทมคาเฉลยสงทสดไดแก การท างานภายในบานเปนการออกก าลงกายแลว เชน กวาดบาน ถบาน ( =4.00) รองลงมา ไดแก การออกก าลงกายชวยลดอาการปวดเมอย กลามเนอ ( =3.73) และขอทมคาเฉลยนอยทสด ไดแก การออกก าลงกายเปนเรองของนกกฬาเทานน ( =2.20) ตาราง 14 แสดงคาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน ระดบความคดเหนตอปจจยสนบสนนตอการออก

ก าลงกาย

ระดบความคดเหน ปจจยสนบสนน มาก

ทสด มาก ปาน

กลาง นอย นอย

ทสด คาเฉลย สวน

เบยงเบนมาตรฐาน

แปลผล

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

1. อปกรณในการออกก าลงกายทมอยในชมชนหรอลานกฬาใกลบาน สะดวกในการใชงาน/ พรอมตอการใชงานทกครง

71 17.6

104 25.7

90 22.3

68 16.8

71 17.6

3.10 1.352 ปานกลาง

2. อปกรณในการออกก าลงกายทมอยในชมชนหรอลานกฬาใกลบาน เพยงพอตอการใชงาน

71 17.6

87 21.5

92 22.8

67 16.6

87 21.5

2.98 1.397 ปานกลาง

3. การเขารบบรการการใชอปกรณการออกก าลงกายในชมชนหรอลานกฬาใกลบานมความสะดวกสบายและงายตอการเขารบบรการ

65 16.1

111 27.5

77 19.1

72 17.8

79 19.6

3.03 1.373 ปานกลาง

4. ทานมความรความเขาใจในการใชอปกรณการออกก าลงกายเปนอยางด

71 1.6

86 21.3

95 23.5

84 20.8

68 16.8

3.03 1.342 ปานกลาง

5. ทานคดวาการออกก าลงกายเปนสงทยงยากซบซอน

54 13.4

78 19.3

69 17.1

95 23.5

108 26.7

2.69 1.398 ปานกลาง

54

ระดบความคดเหน ปจจยสนบสนน มาก

ทสด มาก ปาน

กลาง นอย นอย

ทสด คาเฉลย สวน

เบยงเบนมาตรฐาน

แปลผล

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

6. ทานคดวาแหลงการใหบรการทางดานการออกก าลงกายในชมชน อยใกลบานงายตอการเดนทาง

85 21.0

95 23.5

93 23.0

68 16.8

63 15.6

3.18 1.361 ปานกลาง

7. บคคลใกลชด เชน เพอน ครอบครว มอทธพลตอการออกก าลงกายของทาน

87 21.5

104 25.7

78 19.3

84 20.8

51 12.6

3.23 1.339 ปานกลาง

8. สอตาง ๆ เชน โทรทศน วทย หนงสอพมพ มอทธพลตอการออกก าลงกายของทาน

102 25.2

102 25.2

87 21.5

67 16.6

46 11.4

3.37 1.328 ปานกลาง

9. สถานทออกก าลงกายในชมชน มความเหมาะสม

85 21.0

106 26.2

79 19.6

59 1.6

75 18.6

3.17 1.408 ปานกลาง

10. กจกรรมการออกก าลงกายในชมชนทมอยมความเหมาะสม

84 20.8

101 25.0

81 20.0

67 16.6

71 17.6

3.15 1.394 ปานกลาง

11. ชมชนมการสงเสรมและสนบสนนการออกก าลงกายของคนในชมชน

85 21.0

102 25.2

83 20.5

75 18.6

59 14.6

3.20 1.357 ปานกลาง

รวม 3.10 1.368 ปานกลาง

จากผลการศกษาพบวา ระดบความคดเหนตอปจจยสนบสนนตอการออกก าลงกายของกลมตวอยางโดยภาพรวมอยในระดบปานกลาง ( =3.10) เมอพจารณาเปนรายขอพบวา ขอทมคาเฉลยสงทสด ไดแก สอตาง ๆ เชน โทรทศน วทย หนงสอพมพ มอทธพลตอการออกก าลงกายของทาน ( =3.37) รองลงมา ไดแก บคคลใกลชด เชน เพอน ครอบครว มอทธพลตอการออกก าลงกายของทาน ( =3.23) ชมชนมการสงเสรมและสนบสนนการออกก าลงกายของคนในชมชน ( =3.20) ทานคดวาแหลงการใหบรการทางดานการออกก าลงกายในชมชน อยใกลบานงายตอการเดนทาง ( =3.18) สถานทออกก าลงกายในชมชน มความเหมาะสม ( =3.17) กจกรรมการออกก าลงกายในชมชนทมอยมความเหมาะสม ( =3.15) อปกรณในการออกก าลงกายทมอยในชมชนหรอลาน

55

กฬาใกลบาน สะดวกในการใชงาน/ พรอมตอการใชงานทกครง ( =3.10) การเขารบบรการการใชอปกรณการออกก าลงกายในชมชนหรอลานกฬาใกลบานมความสะดวกสบายและงายตอการเขารบบรการ และทานมความรความเขาใจในการใชอปกรณการออกก าลงกายเปนอยางด ( =3.03) อปกรณในการออกก าลงกายทมอยในชมชนหรอลานกฬาใกลบาน เพยงพอตอการใชงาน ( =2.98) และขอทมคาเฉลยนอยทสด ไดแก ทานคดวาการออกก าลงกายเปนสงทยงยากซบซอน ( =2.69) ตอนท 4 ผลการวเคราะหพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกาย ตาราง 15 แสดงคาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน ระดบพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกาย

ระดบพฤตกรรม พฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลง

กาย

มากทสด

มาก ปานกลาง

นอย นอยทสด

คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน

แปลผล

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

1. การด ารงชวตประจ าวนสงผลกระทบตอระยะเวลาในการออกก าลงกาย

97 24.0

122 30.2

94 23.3

46 11.4

45 11.1

3.45 1.281 มาก

2. ทานออกก าลงกายทกวนสม าเสมอ

80 19.8

119 29.5

90 22.3

83 20.5

32 7.9

3.33 1.233 ปานกลาง

3. ทานมการส ารวจตนเองสม าเสมอวารางกายแขงแรง ไมเปนอปสรรคตอการออกก าลงกาย

90 22.3

131 32.4

103 25.5

50 12.4

30 7.4

3.51 1.185 มาก

4. ทานมการวางแผนหรอจดสรรชวงเวลาในการออกก าลงกาย

84 20.8

104 25.7

103 25.5

73 18.1

40 9.9

3.30 1.265 ปานกลาง

5. ทานเหลอกจกรรมออกก าลงกายทงาย ถนด ชอบ เพอสรางเสรมสขภาพ

96 23.8

129 31.9

100 24.8

49 12.1

30 7.4

3.53 1.195 มาก

6. กอนการออกก าลงกายทานมการปรบสภาพรางกายดวยการอบอนรางกายอยางถกตอง

92 22.8

123 30.4

106 26.2

54 13.4

29 7.2

3.49 1.191 มาก

56

ระดบพฤตกรรม พฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลง

กาย

มากทสด

มาก ปานกลาง

นอย นอยทสด

คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน

แปลผล

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

7. ทานออกก าลงกายโดยใชเวลาออกก าลงกายอยางนอย 30 นาทและสปดาหละ 3 วน

97 24.0

119 29.5

97 24.0

58 14.4

33 8.2

3.48 1.234 มาก

8. ในแตละครงทานออกก าลงกายจนรสกเหนอยพอสมควร

94 23.3

136 33.7

86 21.3

58 14.4

30 7.4

3.52 1.211 มาก

9. ทานเรมออกก าลงกายโดเรมตนทเบาๆ แลวคอยเพมความหนกของการออกก าลงกาย

98 24.3

133 32.9

85 21.0

58 14.4

30 7.4

3.53 1.218 มาก

10. ทานออกก าลงกายโดยปฏบตตามวธการปฏบตของอปกรณนน

90 22.3

109 27.0

102 25.2

63 15.6

40 9.9

3.37 1.265 ปานกลาง

11. ทานสามารถปรบเปลยนประเภทของการออกก าลงกายใหเหมาะสมกบสถานทและเวลาวางของทาน

93 23.0

133 32.9

96 23.8

56 13.9

26 6.4

3.53 1.178 มาก

12. ทานเลอกประเภทของการออกก าลงกายใหเหมาะสมกบภาวะสขภาพและวยของทาน

101 25.0

142 35.1

91 22.5

46 11.4

24 5.9

3.63 1.155 มาก

รวม 3.47 1.218 มาก

57

จากผลการศกษาพบวา ระดบพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกายของกลมตวอยางโดยภาพรวมอยในระดบมาก ( =3.47) เมอพจารณาเปนรายขอพบวา ขอทมคาเฉลยสงทสด ไดแก ทานเลอกประเภทของการออกก าลงกายใหเหมาะสมกบภาวะสขภาพและวยของทาน ( =3.63) รองลงมาไดแก ทานเลอกกจกรรมออกก าลงกายทงาย ถนด ชอบ เพอสรางเสรมสขภาพ, ทานเรมออกก าลงกายโดยเรมตนทเบาๆ แลวคอยเพมความหนกของการออกก าลงกาย และทานสามารถปรบเปลยนประเภทของการออกก าลงกายใหเหมาะสมกบสถานทและเวลาวางของทาน ( =3.53) ในแตละครงทานออกก าลงกายจนรสกเหนอยพอสมควร ( =3.52) ทานมการส ารวจตนเองสม าเสมอวารางกายแขงแรง ไมเปนอปสรรคตอการออกก าลงกาย ( =3.51) กอนการออกก าลงกายทานมการปรบสภาพรางกายดวยการอบอนรางกายอยางถกตอง ( =3.49) ทานออกก าลงกายโดยใชเวลาออกก าลงกายอยางนอย 30 นาทและสปดาหละ 3 วน ( =3.48) การด ารงชวตประจ าวนสงผลกระทบตอระยะเวลาในการออกก าลงกาย ( =3.45) ทานออกก าลงกายโดยปฏบตตามวธการปฏบตของอปกรณนน ( =3.37) ทานออกก าลงกายทกวนสม าเสมอ ( =3.33) และขอทมคาเฉลยนอยทสด ไดแก ทานมการวางแผนหรอจดสรรชวงเวลาในการออกก าลงกาย ( =3.30) ตอนท 5 ผลการวเคราะหปจจยทมผลตอพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกายของคนชมชนในเขตภาษเจรญ ตาราง 16 แสดงผลการเปรยบเทยบพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกายของคนชมชนในเขต

ภาษเจรญ จ าแนกตามเพศ เพศ n S.D t p

ชาย 264 3.47 0.972 .240 .810 หญง 140 3.45 1.030

รวม 264 3.47 0.972 จากผลการศกษาพบวา คนชมชนในเขตภาษเจรญทมเพศแตกตางกนมพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกาย ไมแตกตางกน ตาราง 17 แสดงผลการเปรยบเทยบพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกายของคนชมชนในเขต

ภาษเจรญ จ าแนกตามอาย แหลงความแปรปรวน SS df MS F p ความแตกตางระหวางกลม 11.032 6 1.839 1.895 .080 ความแตกตางภายในกลม 385.126 397 .970 รวม 396.158 403 จากผลการศกษาพบวา คนชมชนในเขตภาษเจรญทมอายแตกตางกนมพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกาย ไมแตกตางกน

58

ตาราง 18 แสดงผลการเปรยบเทยบพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกายของคนชมชนในเขต

ภาษเจรญ จ าแนกตามสถานภาพสมรส แหลงความแปรปรวน SS df MS F p ความแตกตางระหวางกลม 2.542 3 .847 .865 .459 ความแตกตางภายในกลม 390.948 399 .980 รวม 393.491 402 จากผลการศกษาพบวา คนชมชนในเขตภาษเจรญทมสถานภาพสมรสแตกตางกนมพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกาย ไมแตกตางกน ตาราง 19 แสดงผลการเปรยบเทยบพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกายของคนชมชนในเขต

ภาษเจรญ จ าแนกตามระดบการศกษา แหลงความแปรปรวน SS df MS F p ความแตกตางระหวางกลม 5.408 5 1.082 1.111 .354 ความแตกตางภายในกลม 382.491 393 .973 รวม 387.899 398 จากผลการศกษาพบวา คนชมชนในเขตภาษเจรญทมระดบการศกษาแตกตางกนมพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกาย ไมแตกตางกน ตาราง 20 แสดงผลการเปรยบเทยบพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกายของคนชมชนในเขต

ภาษเจรญ จ าแนกตามอาชพ แหลงความแปรปรวน SS df MS F p ความแตกตางระหวางกลม 12.023 7 1.718 1.779 .090 ความแตกตางภายในกลม 381.468 395 .966 รวม 393.491 402 จากผลการศกษาพบวา คนชมชนในเขตภาษเจรญทมอาชพแตกตางกนมพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกาย ไมแตกตางกน

59

ตาราง 21 แสดงผลการเปรยบเทยบพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกายของคนชมชนในเขตภาษเจรญ จ าแนกตามรายไดตอเดอน

แหลงความแปรปรวน SS df MS F p ความแตกตางระหวางกลม 1.576 3 .525 .535 .659 ความแตกตางภายในกลม 391.915 399 .982 รวม 393.491 402 จากผลการศกษาพบวา คนชมชนในเขตภาษเจรญทมรายไดตอเดอนแตกตางกนมพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกาย ไมแตกตางกน ตาราง 22 แสดงผลการเปรยบเทยบพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกายของคนชมชนในเขต

ภาษเจรญ จ าแนกตามทพกอาศย แหลงความแปรปรวน SS df MS F p ความแตกตางระหวางกลม 4.039 3 1.346 1.373 .250 ความแตกตางภายในกลม 392.120 400 .980 รวม 396.158 403 จากผลการศกษาพบวา คนชมชนในเขตภาษเจรญทมทพกอาศยแตกตางกนมพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกาย ไมแตกตางกน ตาราง 23 ผลการวเคราะหปจจยทมผลตอพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกายของคนชมชน

ในเขตภาษเจรญ ตวแปรอสระ พฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกาย

r p ทศนคตตอการออกก าลงกาย .313** .000 การรบรเกยวกบการออกก าลงกาย .314** .000 ปจจยสนบสนนการออกก าลงกาย .420** .000 ** มนยส าคญทางสถตทระดบ 0.01 จากผลการศกษาพบวา ทศนคตตอการออกก าลงกาย การรบรเกยวกบการออกก าลงกาย และปจจยสนบสนนการออกก าลงกาย มความสมพนธในทศทางเดยวกนกบพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกาย อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 และมความสมพนธในระดบปานกลาง

บทท 5

สรปผล อภปรายผล และขอเสนอแนะ การศกษาเรองพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกายของคนภาษเจรญ มวตถประสงคเพอ (1) ศกษาพฤตกรรมดานการออกก าลงกายของคนชมชนในเขตภาษเจรญ (2) ศกษาการเขาถงการออกก าลงกายของคนชมชนในเขตภาษเจรญ (3) ปจจยทมผลตอพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกายของคนชมชนในเขตภาษเจรญ และ (4) เสนอแนะแนวทางเพอการวจยเพอพฒนาพนทสขภาวะในประเดนการออกก าลงกายของคนในเขตภาษเจรญ ประชากรทใชในการศกษาครงนไดแก ประชากรทกวยในชมชนเขตภาษเจรญ โดยมกลมตวอยางจ านวน 404 คนท าการคดเลอกแบบโควตาตามสดสวนของประชากรตามแขวง เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมลไดแก แบบสอบถาม ท าการตรวจสอบคณภาพของแบบสอบถามดวยการวเคราะหความตรงเชงเนอหาและการวเคราะหความเชอมนดวยคาสมประสทธครอนบราคของแอลฟา มคาเทากบ 0.89 สถตทใชในการวเคราะหขอมลไดแก คาแจกแจงความถ คารอยละ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน การทดสอบคาท การทดสอบคาเอฟ และการทดสอบสมประสทธสหสมพนธแบบเพยรสน สรปผล 1. ผลการวเคราะหปจจยสวนบคคล

จากผลการศกษาพบวา กลมตวอยางสวนใหญเปนเพศชาย คดเปนรอยละ 65.35 และเพศหญง คดเปนรอยละ 34.65อายระหวาง 51-60 ป และอายระหวาง 61-70 ป คดเปนรอยละ 17.82 มสถานภาพการสมรส “สมรส” คดเปนรอยละ 65.51 ระดบการศกษาประถมศกษา คดเปนรอยละ 49.37 อาชพแมบาน/พอบาน/เกษยณ คดเปนรอยละ 34.24 รายไดตอเดอนนอยกวา 10,000 บาท คดเปนรอยละ 61.29 สวนใหญมทพกอาศยเปน บานตนเอง คดเปนรอยละ 72.52 กลมตวอยางสวนใหญไดยนโฆษณาเกยวกบการออกก าลงกายจากสอโทรทศนมากทสด คดเปนรอยละ 44.79 2. ผลการวเคราะหความรเกยวกบการออกก าลงกาย

จากผลการศกษาพบวา กลมตวอยางสวนใหญมระดบความรเกยวกบการออกก าลงกายอยในระดบดมาก คดเปนรอยละ 94.06 3. ผลการวเคราะหทศนคต การรบร และปจจยสนบสนนตอการออกก าลงกาย

3.1 ทศนคตตอการออกก าลงกายของกลมตวอยางโดยภาพรวมอยในระดบปานกลาง เมอพจารณาเปนรายขอพบวา ขอทมคาเฉลยสงทสดไดแก การออก าลงกายชวยท าใหทานอารมณด รองลงมา การออกก าลงกายทถกตอง ท าใหชวยลดคาใชจายในการรกษาโรค การออกก าลงกายชวย

61

ท าใหทานหายเหงา การออกก าลงกายเปนภาระททานตองกระท าสม าเสมอ คนทมสขภาพทดแลวไมตองออกก าลงกาย การออกก าลงกายท าใหทานเปนโรคหวใจได และขอทมคาเฉลยนอยทสด ไดแก การออกก าลงกายเปนเรองอายตอผอน 3.2 การรบรตอการออกก าลงกายของกลมตวอยางโดยภาพรวมอยในระดบปานกลาง เมอพจารณาเปนรายขอพบวา ขอทมคาเฉลยสงทสดไดแก การท างานภายในบานเปนการออกก าลงกายแลว เชน กวาดบาน ถบาน รองลงมา ไดแก การออกก าลงกายชวยลดอาการปวดเมอย กลามเนอ และขอทมคาเฉลยนอยทสด ไดแก การออกก าลงกายเปนเรองของนกกฬาเทานน 3.3 ระดบความคดเหนตอปจจยสนบสนนตอการออกก าลงกายของกลมตวอยางโดยภาพรวมอยในระดบปานกลาง เมอพจารณาเปนรายขอพบวา ขอทมคาเฉลยสงทสด ไดแก สอตาง ๆ เชน โทรทศน วทย หนงสอพมพ มอทธพลตอการออกก าลงกายของทาน รองลงมา ไดแก บคคลใกลชด เชน เพอน ครอบครว มอทธพลตอการออกก าลงกายของทาน ชมชนมการสงเสรมและสนบสนนการออกก าลงกายของคนในชมชน ทานคดวาแหลงการใหบรการทางดานการออกก าลงกายในชมชน อยใกลบานงายตอการเดนทาง สถานทออกก าลงกายในชมชน มความเหมาะสม กจกรรมการออกก าลงกายในชมชนทมอยมความเหมาะสม อปกรณในการออกก าลงกายทมอยในชมชนหรอลานกฬาใกลบาน สะดวกในการใชงาน/ พรอมตอการใชงานทกครง การเขารบบรการการใชอปกรณการออกก าลงกายในชมชนหรอลานกฬาใกลบานมความสะดวกสบายและงายตอการเขารบบรการ และทานมความรความเขาใจในการใชอปกรณการออกก าลงกายเปนอยางด อปกรณในการออกก าลงกายทมอยในชมชนหรอลานกฬาใกลบาน เพยงพอตอการใชงาน และขอทมคาเฉลยนอยทสด ไดแก ทานคดวาการออกก าลงกายเปนสงทยงยากซบซอน 4. ผลการวเคราะหพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกาย

จากผลการศกษาพบวา ระดบพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกายของกลมตวอยางโดยภาพรวมอยในระดบมาก เมอพจารณาเปนรายขอพบวา ขอทมคาเฉลยสงทสด ไดแก ทานเลอกประเภทของการออกก าลงกายใหเหมาะสมกบภาวะสขภาพและวยของทาน รองลงมาไดแก ทานเลอกกจกรรมออกก าลงกายทงาย ถนด ชอบ เพอสรางเสรมสขภาพ, ทานเรมออกก าลงกายโดยเรมตนทเบาๆ แลวคอยเพมความหนกของการออกก าลงกาย และทานสามารถปรบเปลยนประเภทของการออกก าลงกายใหเหมาะสมกบสถานทและเวลาวางของทาน ในแตละครงทานออกก าลงกายจนรสกเหนอยพอสมควร ทานมการส ารวจตนเองสม าเสมอวารางกายแขงแรง ไมเปนอปสรรคตอการออกก าลงกาย กอนการออกก าลงกายทานมการปรบสภาพรางกายดวยการอบอนรางกายอยางถกตอง ทานออกก าลงกายโดยใชเวลาออกก าลงกายอยางนอย 30 นาทและสปดาหละ 3 วน การด ารงชวตประจ าวนสงผลกระทบตอระยะเวลาในการออกก าลงกาย ทานออกก าลงกายโดยปฏบตตามวธการปฏบตของอปกรณนน ทานออกก าลงกายทกวนสม าเสมอ และขอทมคาเฉลยนอยทสด ไดแก ทานมการวางแผนหรอจดสรรชวงเวลาในการออกก าลงกาย

62

5. ผลการวเคราะหปจจยทมผลตอพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกายของคนชมชนในเขตภาษเจรญ จากผลการศกษาพบวา คนชมชนในเขตภาษเจรญทมเพศ อาย สถานภาพสมรส ระดบการศกษา อาชพ รายไดตอเดอน ทพกอาศยแตกตางกนมพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกาย ไมแตกตางกน ทศนคตตอการออกก าลงกาย การรบรเกยวกบการออกก าลงกาย และปจจยสนบสนนการออกก าลงกาย มความสมพนธในทศทางเดยวกนกบพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกาย อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 ในระดบปานกลาง อภปรายผล จากผลการศกษาขางตนผวจยสรปและสามารถอภปรายผลไดดงตอไปน 1. ความรเกยวกบการออกก าลงกาย จากผลการศกษาพบวา กลมตวอยางสวนใหญมระดบความรเกยวกบการออกก าลงกายอยในระดบดมาก คดเปนรอยละ 94.06 ทงนอาจเนองมาจากกลมตวอยางสวนใหญเปนกลมผสงอาย โดยหนวยงานภาครฐไดเขาไปสนบสนนเสรมสรางความรความเขาใจทถกตอง โดยมการใหความรผานสอโทรทศน การจดท าปายเชญชวน การจดตงชมรมออกก าลงกายของหมบาน เปนตน ท าใหกลมตวอยางมความเขาใจเกยวประโยชนของการออกก าล งกายอยในระดบดมา ซงจากผลการศกษาสามารถเทยงเคยงไดกบงานวจยของกตตชาญ วนจวงษ (2546) ศกษาเกยวกบความรและแนวทางการปฏบตทมตอการออกก าลงกายของบคลากรในมหาวทยาลยศรนครทรวโรฒ ผลการศกษาพบวา บคลากรของมหาวทยาลยศรนครนทรวโฒ รอยละ 89.90 มความรเกยวกบการออกก าลงกายอยในระดบดมาก 2. ระดบความคดเหนตอปจจยสนบสนนตอการออกก าลงกายของกลมตวอยางโดยภาพรวมอยในระดบปานกลาง เมอพจารณาเปนรายขอพบวา ขอทมคาเฉลยสงทสด ไดแก สอตาง ๆ เชน โทรทศน วทย หนงสอพมพ มอทธพลตอการออกก าลงกายของทาน รองลงมา ไดแก บคคลใกลชด เชน เพอน ครอบครว มอทธพลตอการออกก าลงกายของทาน ชมชนมการสงเสรมและสนบสนนการออกก าลงกายของคนในชมชน จากผลการศกษาขางตนสามารถเทยบเคยงไดกบงานวจยของดลนภา สรางไธสง (2549) ศกษาเกยวกบปจจยสนบสนนและอปสรรคในการออกก าลงกายของผสงอาย : การศกษาเชงคณภาพแบบสนทนากลม ผลการวจยพบวา ปจจยสนบสนนในการออกก าลงกายแบงเปน 2 ประเดน คอ ปจจยสนบสนนจากปจจยภายในตน ไดแก ความตองการทางดานสขภาพ และความตองการทางดานจตสงคม สวนปจจยสนบสนนจากปจจยภายนอก ไดแก การไมมภาระ รปแบบการออกก าลงกายทตรงกบความตองการ สถานทออกก าลงกายทเหมาะสม และแรงสนบสนนจากบคคลอน

63

3. ผลการวเคราะหพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกาย จากผลการศกษาพบวา ระดบพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกายของกลมตวอยางโดยภาพรวมอยในระดบมาก เมอพจารณาเปนรายขอพบวา ขอทมคาเฉลยสงทสด ไดแก การเลอกประเภทของการออกก าลงกายใหเหมาะสมกบภาวะสขภาพและวย รองลงมาไดแก การเลอกกจกรรมออกก าลงกายทงาย ถนด ชอบ เพอสรางเสรมสขภาพ, การเรมออกก าลงกายโดยเรมตนทเบาๆ แลวคอยเพมความหนกของการออกก าลงกาย และสามารถปรบเปลยนประเภทของการออกก าลงกายใหเหมาะสมกบสถานทและเวลาวาง จากผลการศกษาดงกลาวขางตนอธบายไดวา รางกายมนษยถกสรางขนมาใหมการเคลอนไหว เพอความเจรญเตบโตและรกษาสภาพการท างานทดเอาไว การเคลอนไหวนอยหรอไมคอยไดออกก าลงกาย ไมเพยงแตจะท าใหเกดความเสอมโทรมของสมรรถภาพทางกายหรอสขภาพ แตยงเปนสาเหตของความผดปกตของรางกายและโรครายหลายชนดทปองกนได ซงเปนโรคทเปนปญหาทางการแพทยทพบมากในปจจบน ในทางการแพทยการออกก าลงกายอาจเปรยบไดกบยาสารพดประโยชน เพราะใชเปนยาบ ารงกได เปนยาปองกนกได และเปนยาบ าบดรกษาหรอฟนฟสภาพรางกายกได แตขนชอวายาแลวไมวาจะวเศษเพยงไรกจะตองใชดวยขนาดหรอปรมาณทเหมาะสมกบคนแตละคน การใชโดยไมค านงถงขนาดหรอปรมาณทเหมาะสม นอกจากอาจไมไดผลแลวยงอาจเกดโทษจากยาไดดวย ดงนนถาไมจ าเปนกไมควรใช การออกก าลงกายใหเกดประโยชนแกสขภาพคอ การจดชนดของความหนก ความนาน และความบอยของการออกก าลงกายใหเหมาะสมกบเพศ วย สภาพรางกาย สภาพแวดลอม และจดประสงคของแตละคน เปรยบไดกบการใชยาซงถาหากสามารถจดไดเหมาะสมกจะใหคณประโยชนตอรางกาย จตใจ ไดเชนกน (กระทรวงสาธารณสข, กรมอนามย; 2553) เชนเดยวกบแนวคดของสขพชรา ซมเจรญ (2546) อธบายไววา การออกก าลงกายเปนวธธรรมชาตทท าใหระบบตาง ๆ ของรางกายตองท างานมากกวาปกตโดยเฉพาะอยางยงระบบโครงสราง ระบบไหลเวยนเลอด ระบบหายใจและระบบประสาทซงจะตองท างานความสมพนธกนดวยความเหมาะสม จากผลการศกษาสามารถเทยบเคยงไดกบงานวจยของ สรพล มนภาวนา (2547) ศกษาเกยวกบพฤตกรรมการออกก าลงกายของประชาชนทมาออกก าลงกาย ณ ลานกฬาในจงหวดชลบร ป พ.ศ. 2547 ผลการศกษาพบวา พฤตกรรมการออกก าลงกายอยในระดบดมาก เชนเดยวกบงานวจยของสถาพร แถวจนทก (2548) ศกษาเกยวกบ ปจจยทเกยวของกบการออกก าลงกายของผทมาออกก าลงกาย ณ ศนยศขภาพ จงหวดเพชรบร พบวา พฤตกรรมการออกก าลงกายสวนใหญรอยละ 52.0 นยมวงเหยาะๆ มการยดเหยยดกลามเนอและการอบอนรางกายกอนออกก าลงกาย รอยละ 58.0 และจะออกก าลงจนรสกเหนอยพอประมาณ รอยละ 72.0 4. ผลการวเคราะหปจจยทมผลตอพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกายของคนชมชนในเขตภาษเจรญ 4.1 คนชมชนในเขตภาษเจรญทมเพศ อาย สถานภาพสมรส ระดบการศกษา อาชพ รายไดตอเดอน ทพกอาศยแตกตางกนมพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกาย ไมแตกตางกน ทงนคนชมชนในเขตภาษเจรญทกเพศ ทกวย มพฤตกรรมการออกก าลงอยในระดบดมาก โดยคนชมชนในเขตภาษเจรญเลอกประเภทของการออกก าลงกายใหเหมาะสมกบภาวะสขภาพและวย การ

64

เลอกกจกรรมออกก าลงกายทงาย ถนด ชอบ เพอสรางเสรมสขภาพ การเรมออกก าลงกายโดยเรมตนทเบาๆ แลวคอยเพมความหนกของการออกก าลงกาย และสามารถปรบเปลยนประเภทของการออกก าลงกายใหเหมาะสมกบสถานทและเวลาวาง เปนตน ซงสอดคลองตามแนวคดของวาร สายนหะ(2546) อธบายไววา ในการออกก าลงกายแตละครงถาตองการใหไดประโยชนสงสด ผออกก าลงกายควรมหลกปฏบตเพอความพอเหมาะพอด คอ (1) ผออกก าลงกายมความจ าเปนจะตองทราบวาควรออกก าลงกายเทาใด จงจะไมเปนอนตรายตอรางกายและไดผลดทสด โดยปกตเราจะใชอตราการเตนของหวใจเปนตววดความหนกของงาน ถาเปนการออกก าลงกายเพอสขภาพ อตราการเตนของหวใจของผออกก าลงกายควรอยในอตรา 70–80 % ของอตราการเตนของหวใจสงสด (2) ความนานของการออกก าลงกาย ในการออกก าลงกายเพอสขภาพแตละครง โดยทว ๆ ไปควรใชเวลาอยางนอย 20 –30 นาท โดยใหอตราการเตนของหวใจคงท (ตามการค านวณไดในขอ 1) ไปตลอดเวลานน และควรออกก าลงกายเปนเวลาเดยวกนทกครง และ (3) ความบอยของการออกก าลงกาย ความเหมาะสมในการออกก าลงกายในหนงสปดาหนน ควรออกก าลงกายไมนอยกวา 3 วน และไมเกน 6 วน และควรมวนพกผอนสปดาหละไมนอยกวา 1 วน 4.2 ทศนคตตอการออกก าลงกาย การรบรเกยวกบการออกก าลงกาย และปจจยสนบสนนการออกก าลงกาย มความสมพนธในทศทางเดยวกนกบพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกาย อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 จากผลการศกษาสามารถเทยบเคยงไดกบงานวจยของธนาวทย ท านาเมอง (2548) ศกษาเกยวกบปจจยทมความสมพนธกบการด าเนนงานออกก าลงกายของศนยสขภาพชมชนในจงหวดอดรธาน พบวา ปจจยดานทศนคตของผรบผดชอบงานอออกก าลงกาย ปจยดานวสดอปกรณ ปจจยดานการสนบสนนทางสงคมมความสมพนธกบการด าเนนงานออกก าลงกายเชงบวด ทระดบนยส าคญทางสถต .05 ขอเสนอแนะทใชในการศกษาครงตอไป

1. ควรศกษาพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกายของคนภาษเจรญ โดยศกษาเฉพาะเจาะจงในแตละกลมอาย เชน กลมวยเดก กลมวยท างาน และกลมผสงอาย 2. ควรศกษาพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกายของคนภาษเจรญ โดยใชกระบวนการวจยเชงคณภาพ โดยเกบรวบรวมขอมลดวยการสมภาษณแบบเจาะลก 3. ควรศกษาพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกายในเขตพนทอนๆ เพอวเคราะหหาแนวทางในการสงเสรมการอออกก าลงกายของประชากรในประเทศไทยตอไป

61

บรรณานกรม กระทรวงสาธารณสข. กรมอนามย. ส านกสงเสรมสขภาพ. 2553. คมอการสงเสรมการออกก าลงกาย

เพอสขภาพ. กรงเทพมหานคร: ส านกงานกจการโรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศก. จาฏพจน เอยมศร. 2549. ผลของการเพมสมรรถนะแหงตนรวมกบการสนบสนนทางสงคมใน

พฤตกรรมการออกก าลงกายของผปวยเบาหวานชนดไมพงอนซลน. วทยานพนธ พย.ม. ชลบร :มหาวทยาลยบรพา.

จนดา บญชวยเกอกล. 2541. การดแลรกษาและสงเสรมสขภาพ : สขภาพเพอชวต. กรงเทพฯ : ส านกพมพมหาวทยาลยเกษตรศาสตร

ดลนภา สรางไธสง. 2549. ปจจยสนบสนนและอปสรรคในการออกก าลงกายของผสงอาย : การศกษาเชงคณภาพแบบสนทนากลม. วทยานพนธปรญญาพยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาพยาบาลศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ธนาวทย ท านาเมอง. 2548. ปจจยทมความสมพนธกบการด าเนนงานออกก าลงกายของศนยสขภาพชมชนในจงหวดอดรธาน. วทยานพนธปรญญาสาธารณสขศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยขอนแกน.

ธรรมนญ มสมสบ. 2547. การออกก าลงกายดวยการเลนกฬา. กรงเทพฯ : แมค. ธดารตน ทรายทอง. 2547. ความสมพนธระหวางอทธพลสถานการณ อทธพลระหวางบคคล

ความมงมนตอการออกก าลงกาย และพฤตกรรมการออกก าลงกายของสมาชกกลมออกก าลงกายในจงหวดพงงา. วทยานพนธ พย.ม มหาวทยาลยสงขลานครนทร.

ธตสดา สมเวท. 2553. ผลของการปฏบตสมาธเคลอนไหวไทยชกงตอความดนโลหตในผสงอายโรคความดนโลหตสง. วทยานพนธปรญญาพยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการพยาบาลผสงอาย มหาวทยาลยเชยงใหม.

นงพะงา ศวานวฒน. 2550. การเปรยบเทยบผลของการเดนแบบสะสมและแบบตอเนองทมตอสมรรถภาพทางกายเกยวกบสขภาพของหญงวยท างาน วารสารวทยาศาสตรการกฬาและสขภาพ ปท 8 ฉบบท 1 (มกราคม- มถนายน 2550).

บรรล ศรพานช. 2541. การออกก าลงกายเพอสขภาพส าหรบผสงอาย. กรงเทพฯ :หมอชาวบาน. ประวตร เจนวรรธนะกล. 2547. กมภาพนธ. “บญญต 10 ประการของการออกก าลงกาย.”

Health Today Thailand. 3(3): 80-83. พรนภา ใครบตร. 2543. ปจจยทมผลตอพฤตกรรมการออกก าลงกายในชมรมผสงอาย

เพอสขภาพ สระพงทอง สกลนคร. สกลนคร : ส านกงานสาธารณสขจงหวดสกลนคร พชต ภตจนทร. 2547. วทยาศาสตรการกฬา. กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร. มณฑนา จรยรตนไพศาล. 2542. สขภาพผสงอาย. ก าแพงเพชร : คณะวทยาการจดการและ

เทคโนโลย สถาบนราชภฏก าแพงเพชร วสนต แสนเหลา. 2544. การสรางเสรมจตลกษณะเพอสงเสรมการออกก าลงการของนกเรยน

ประถมศกษา. วทยานพนธปรญญาศกษาศาสตรมหาบณฑต สาขาพลศกษามหาวทยาลยขอนแกน.

66

วฑรย ตนสวรรณรตน. 2545. ความสมพนธระหวางพฤตกรรมการออกก าลงกายกบพฤตกรรม การเรยนของนกศกษาสถาบนเทคโนโลยราชมลคล วทยาเขตภาคตะวนออกเฉยงเหนอ. ปรญญานพนธ วท.ม. (พลศกษา). ขอนแกน : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยขอนแกน.

วาร สายนหะ. 2546. การออกก าลงกายเพอสขภาพ.วทยานพนธปรญญา สาขาจตวทยาชมชนมหาวทยาลยศลปากร.

วโรจน เจรญยง. 2548. ปจจยทมอทธพลตอพฤตกรรมการออกก าลงกายของนกเรยนมธยมศกษาตอนปลายในโรงเรยนสงกดส านกงานเขตพนทการศกษาปราจนบร. วทยานพนธ พย.ม. มหาวทยาลยบรพา.

ศรนยา ดสมบรณ. 2551. โปรแกรมกจกรรมทางกายในการท ากจวตรประจ าวนทบานของผสงอาย. วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต (สาธารณสขศาสตร) สาขาวชาเอกการพยาบาลสาธารณสขมหาวทยาลยมหดล.

สมนก แกววไล. 2553. ปจจยทมผลตอพฤตกรรมการออกก าลงกายของนกศกษาระดบปรญญาตร มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลพระนคร. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลพระนคร.

สถาบนเวชศาสตรผสงอาย. 2545. การออกก าลงกายทวไปและเฉพาะโรคผสงอาย. นนทบร : ชมชน

สถาพร แถวจนทก. 2548. ปจจยทเกยวของกบการออกก าลงกายของผทมาออกก าลงกาย ณ ศนยสขภาพ จงหวดเพชรบร. เพชรบร: วทยาลยพยาบาลพระจอมเกลา จงหวดเพชรบร

สายรง บวระพา. 2547. ความสมพนธระหวางปจจยสวนบคคล การรบรความรนแรงของอาการ การรบรสมรรถนะแหงตน การสนบสนนทางสงคม และกจกรรมทางกายในผปวยหวใจวายเรอรง. วทยานพนธปรญญาพยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพยาบาลศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สขพชรา ซมเจรญ. 2546. การออกก าลงกายเพอสขภาพ. กรงเทพมหานคร : ประสานมตร. สจรา วเชยรรตน. 2547. ผลของโปรแกรมการฝกโยคะรวมกบกระบวนการกลมตอสมรรถภาพทาง

กายของนกศกษาพยาบาล. วทยานพนธปรญญาพยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพยาบาลศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สรพล มนภาวนา. 2547. พฤตกรรมการออกก าลงกายของประชาชนทมาออกก าลงกาย ณ ลานกฬาในจงหวดชลบร ป พ.ศ. 2547. ปรญญานพนธปรญญาการศกษามหาบณฑต สาขาวชาพลศกษา มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

เสาวลกษณ สนทราลกษณ. 2552. ผลฉบพลนของการออกก าลงกายแบบแอโรบกและการออกก าลงกายแบบแอโรบกรวมกบการใชแรงตานทมตอการเผาผลาญพลงงานและการไหลเลอดชนควทาเนยสในหญงน าหนกปกตและหญงน าหนกเกน. วารสารวทยาศาสตรการกฬาและสขภาพ ปท 10 ฉบบพเศษ (มกราคม-เมษายน 2552).

ส านกงานหลกประกนสขภาพ. 2553. คมอหลกประกนสขภาพส าหรบประชาชน. นนทบร: ส านกงานหลกประกน สขภาพ.

67

อภญญา นนทนาท. 2554. พระนครบนทก ‘ภาษเจรญ’ บนเสนทางแหงการเปลยนแปลง. จดหมายขาวมลนธเลก-ประไพ วระยะพนธ ฉ. 93 ตลาคม-ธนวาคม 2554. (Online). http://www.lek-prapai.org/print.php?id=739, 17 พฤศจกายน 2555

อดมศลป ศรแสงนาม. 2543. วงสวถชวตใหม. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: หมอชาวบาน. ภาษาองกฤษ Ajzen, I, and Fishbein, M. 1980. Understanding Attitude and Predicting Social

Behavior. Englewood Cliffs, N.J. : Prentice Hall. Bandura, A. 1977a. Social Learning Theory. Englewood Cliffs, N.J. : Prentice Hall. Bandura, A. 1988b. “Self – Efficacy : Toward a Unify Theory of Behavior Change.

“Psycholofist Revies’ 84 (1988b) : 191-215. Bandura, A. 1982. “Self – Efficacy Mechanism in Human Agency.” American

Psychologist. 37 (February 1982) : 122-147. Green et al. 1999. Health Promotion : An Educational and Ecological Approach.

(3ed). Californaia: Mayfield.

Montano, D.E., Kasprzyk, D., and Taplin, S.H. 1977. “The Theory of Reasoned Action and The Theory of Planned Behavior” In Health Behavior and Health Education : Theory, Research, and Practice. Pp. 85-112. Karen Glanz, Frances Marcus Lewis, and Barbara K. Rimer (Editors). San Fransico : Jossey – Bass publisher.

Pender, N.J. 1966. Health Promotion in Nursing Practice. Connecticut : Appleton & Lange. Pender, N.J. Health promotion in Nursing Practice. 3 rd ed. New york : Appleton – Lange, 1996 Rosenstock, I.M., Strecher, V.J., and Becker, M.H. 1988. “social Learning Theory and

The Health Belief Model.” Health Education Quarterly. 15 (1988) : 175-183. Strecher, V.J., et al. 1986. “The Role of Self – Efficacy in Achieving Health Behavior

Change. “Health Education Quarterly. 13 (1986) : 73-91.

ภาคผนวก

69

แบบสอบถามการวจย เรอง พฤตกรรมและความคดเหนเกยวกบ “การออกก าลงกาย”

ของประชาชนในเขตภาษเจรญ

ค าชแจง แบบสอบถามชดนแบงออกเปน 3 สวน ไดแก สวนท 1 ขอมลพนฐานสวนบคคล จ านวน 11 ขอ สวนท 2 ปจจยทสงผลตอพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกาย จ านวน 29 ขอ สวนท 3 พฤตกรรมการออกก าลงกายของคนภาษเจรญ จ านวน 12 ขอ

ขอขอบพระคณทกทานทใหความรวมมอ

โครงการวจยเพอพฒนาพนทสรางสรรคเพอสขภาวะ: กรณน ารองเขตภาษเจรญ กรงเทพมหานคร ศนยวจยเพอพฒนาชมชน และคณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยสยาม

70

สวนท 1 ขอมลพนฐานสวนบคคล ค าชแจง กรณาใสเครองหมาย ลงในชอง หรอเตมขอความลงในชองวางใหตรงกบความเปนจรง 1. ปจจบนทานพกอาศยอยในชมชน.................................................. แขวง................... .... 2. เพศ หญง ชาย 3. อาย ................. ป 4. สถานภาพ

โสด สมรส หยา/ราง หมาย 5. ระดบการศกษา

ไมไดศกษา ประถมศกษา มธยมศกษา/ปวช. อนปรญญา/ปวส. ปรญญาตร สงกวาปรญญาตร

6. อาชพ รบราชการ/รฐวสาหกจ ลกจาง/พนกงานบรษท คาขาย/ธรกจสวนตว นกเรยน/นกศกษา รบจางทวไป แมบาน/พอบาน/เกษยณ วางงาน อน ๆ ระบ..................................................

7. ชวงวนท างาน/ประกอบอาชพ หรอวนเรยนของทาน สวนใหญเปนวนใด (ตอบไดมากกวา 1 ขอ) วนธรรมดา วนเสาร วนอาทตย 8. ชวงเวลาท างาน/ประกอบอาชพ หรอเวลาเรยนของทาน สวนใหญอยในชวงเวลาใด (ตอบได มากกวา 1 ขอ)

เชาถงเยน บายถงค า กลางคนถงเชา 9. รายไดตอเดอน

ต ากวา 10,000 บาท/เดอน 10,000 – 14,999 บาท/เดอน 15,000 – 19,999 บาท/เดอน ตงแต 20,000 บาท/เดอน ขนไป

10. ทพกอาศย บานตนเอง บานเชา บานพกขาราชการ พกอาศยกบบดามารดา พกกบบคคลอน ระบ..................................

71

11. ทานเคยพบเหนหรอไดยนขอมลขาวสารเกยวกบการออกก าลงกายผานสอใดบาง (ตอบได มากกวา 1 ขอ)

โทรทศน ปายกลางแจง (ปายตามรานคา ถนนหนทาง) วทย (สถานวทยทวไป) วทยชมชน หรอหอกระจายขาวภายในชมชน อนเทอรเนต สอสงพมพ (หนงสอพมพ นตยสาร แผนพบ) รานคา สอโฆษณาเคลอนท (รถไฟฟา แทกซ รถไฟรถเมล) ไมเคยพบเหน/ไมเคยไดยนเลย สออนๆ ระบ .....................................

สวนท 2 แบบส ารวจปจจยทสงผลตอพฤตกรรมและการเขาถงการออกก าลงกาย ตอนท 2.1 ความรเกยวกบการออกก าลงกาย

ค าชแจง โปรดพจารณาขอความตอไปน และตอบโดยท าเครองหมาย ลงในชองทตรงกบความคดเหนของทาน

ขอค าถาม ระดบความร

ถก ผด ไมทราบ

1. การออกก าลงกายสม าเสมอชวยลดไขมนในเสนเลอดได 2. การออกก าลงกายสม าเสมอชวยปองกนโรคหลอดเลอดหวใจได 3. การออกก าลงกายสม าเสมอชวยใหระบบการยอยอาหารด 4. การออกก าลงกายสม าเสมอลดภาวะเสยงของโรคเบาหวาน 5. การออกก าลงกายสม าเสมอท าใหกลามเนอแขงแรงขน 6. การออกก าลงกายชวยใหทานมสขภาพจตทด 7. การออกก าลงกายชวยใหทานหลบงายขน 8. ส าหรบผทมโรคประจ าตว การออกก าลงกายมสวนชวยท าใหอาการ

ของโรค ไมรนแรงขน

ตอนท 2.2 ทศนคต การรบร และปจจยสนบสนนตอการออกก าลงกาย ค าชแจง โปรดพจารณาขอความตอไปน และตอบโดยท าเครองหมาย ลงในชองทตรงกบความคดเหนของทาน ค าอธบาย ระดบความคดเหน แบงเปน 5 ระดบ ดงน 5 คอ เหนดวยอยางยง 4 คอ เหนดวย 3 คอ ไมแนใจ 2 คอ ไมเหนดวย และ 1 คอ ไมเหนดวยอยางยง

ขอค าถาม ระดบความคดเหน

5 4 3 2 1 1. การออกก าลงกายท าใหทานเปนโรคหวใจได 2. คนทมสขภาพทดแลวไมตองออกก าลงกาย

72

ขอค าถาม ระดบความคดเหน

5 4 3 2 1 3. การออกก าลงกายเปนเรองนาอายตอผอน 4. การออกก าลงกายชวยท าใหทานอารมณด 5. การออกก าลงกายชวยท าใหทานหายเหงา 6. การออกก าลงกายเปนภาระททานตองกระท าสม าเสมอ 7. การออกก าลงกายทถกตอง ท าใหชวยลดคาใชจายในการรกษา

โรค

8. การท างานภายในบานเปนการออกก าลงกายแลว เชน กวาดบาน ถบาน

9. การออกก าลงกายเปนเรองของนกกฬาเทานน 10. การออกก าลงกายชวยลดอาการปวดเมอยกลามเนอ 11. อปกรณในการออกก าลงกายทมอยในชมชนหรอลานกฬาใกล

บาน สะดวกในการใชงาน/พรอมตอการใชงานทกครง

12. อปกรณในการออกก าลงกายทมอยในชมชนหรอลานกฬาใกลบาน เพยงพอตอการใชงาน

13. การเขารบบรการการใชอปกรณการออกก าลงกายในชมชนหรอลานกฬาใกลบาน มความสะดวกสบายและงายตอการเขารบบรการ

14. ทานมความรความเขาใจในการใชอปกรณการออกก าลงกายเปนอยางด

15. ทานคดวาการออกก าลงกายเปนสงทยงยากซบซอน 16. ทานคดวาแหลงการใหบรการทางดานการออกก าลงกายในชมชน

อยใกลบานงายตอการเดนทาง

17. บคคลใกลชด เชน เพอน ครอบครว มอทธพลตอการออกก าลงกายของทาน

18. สอตางๆ เชน โทรทศน วทย หนงสอพมพ มอทธพลตอการออกก าลงกายของทาน

19. สถานทออกก าลงกายในชมชน มความเหมาะสม 20. กจกรรมการออกก าลงกายในชมชนทมอย มความเหมาะสม 21. ชมชนมการสงเสรมและสนบสนนการออกก าลงกายของคนใน

ชมชน

73

สวนท 3 แบบส ารวจพฤตกรรมการออกก าลงกาย ค าชแจง โปรดพจารณาขอความตอไปนและตอบโดยท าเครองหมาย ลงในชองทตรงกบการปฏบตของทาน ค าอธบาย ระดบการปฏบต แบงเปน 5 ระดบ ดงน 5 คอ ปฏบตเปนประจ าสม าเสมอ 4 คอ ปฏบตเปนประจ าแตไมสม าเสมอ 3 คอ ปฏบตบอยๆ 2 คอ ปฏบตนานๆ ครง 1 คอ ไมปฏบต

ขอค าถาม ระดบการปฏบต

5 4 3 2 1 1. การด ารงชวตประจ าวนสงผลกระทบตอระยะเวลาในการออก

ก าลงกาย

2. ทานออกก าลงกายทกวนสม าเสมอ 3. ทานมการส ารวจตนเองสม าเสมอวารางกายแขงแรง ไมเปน

อปสรรคตอการออกก าลงกาย

4. ทานมการวางแผนหรอจดสรรชวงเวลาในการออกก าลงกาย 5. ทานเลอกกจกรรมออกก าลงกายทงาย ถนด ชอบ เพอสรางเสรม

สขภาพ

6. กอนการออกก าลงกายทานมการปรบสภาพรางกายดวยการอบอนรางกายอยางถกตอง

7. ทานออกก าลงกายโดยใชเวลาออกก าลงกายอยางนอย 30 นาท และสปดาหละ 3 วน

8. ในแตละครงทานออกก าลงกายจนรสกเหนอยพอสมควร 9. ทานเรมออกก าลงกายโดยเรมตนทเบาๆ แลวคอยเพมความหนก

ของการออกก าลงกาย

10. ทานออกก าลงกายโดยปฏบตตามวธการปฏบตของอปกรณนน 11. ทานสามารถปรบเปลยนประเภทของการออกก าลงกายให

เหมาะสมกบสถานทและเวลาวางของทาน

12. ทานเลอกประเภทของการออกก าลงกายใหเหมาะสมกบภาวะสขภาพและวยของทาน