.www.dlbook.netبزرگترین و تنها سایت دانلود رایگان کتاب ، جزوات و مقاالت دانشجویی

دانشکده مهندسی صنایعپروژه درس تحلیل دینامیک های سیستم

استاد: دکتر شادرخ

علیرضا خدیر ، امیر براتیمحمد دبیران، هادی فیض الهی1390تیرماه

فهرست2............................................................................................................................................مقدمه:

3......................................................................................................................................اهمیتتحقیق

3........................................................................................................................................تعريفنخبه:

4....................................................................................پديدهمهاجرتمغزها: بحرانكشورهايدرحالتوسعه

5..............................................................................................................................رهيافتهايحلبحران

6......................................................................................................................................طرحمسئله

7.........................................................................................................................................بيانمساله

8....................................................................................................................................چارچوبنظري

8.............................................................................................................................نظريههايموجود

8........................................................................................................................راونشتايننظريه

8.............................................................................................................................اورتلينظريه

8..............................................................................................................................تودارونظريه

8.........................................................................................................................سجاستادنظريه

9...............................................................................................................نظريهدوگانگيمنطقهاي

9.....................................................................................................................مدلتعادلنئوكالسيك

9..........................................................................................................................نظريهوابستگي

9................................................................................................................الگويمهاجرتزنجيرهاي

1

9........................................................................................................................نظريهمورداستفاده

10...................................................................................................................................تعريفمفاهيم

10.................................................................................................................- عواملجاذبهدرمقصد:

10....................................................................................................................- عواملدافعهدرمبدا:

10....................................................................................................................................فرارمغزها:

11......................................................................................................عواملموثردرفراارمغزهادرایران:

11........................................................................................راهکارهایپیشنهادیجهتجلوگیریازفرارمغزها:

12.........................................................................................................................متغیرهایاصلیمساله

16.....................................................................................................فرضیهدینامیکیوروابطعلیومعلولی

16.........................................................................................نمودارعلیمعلولیعواملکاهندهمیزانمهاجرت

17.......................................................................................نمودارعلیمعلولیعوامالفزایندهمیزانمهاجرت

18........................................................................................................................نمودارعلیمعلولیکلی

18..................................................................................................................................سیاستگذاری

33......................................................................................................................................نتیجهگیری

مقدمه: در این چند سال اخیر با فضایی که در کشور ایجhاد شhده و مسhائلی کhhه در این مhدت رخ داده خیلی از بسترها را بhhرای گسhhترش علم و فhhراهم کhhردن زمینhhه مناسhhب بhhرای جوانhhان اهhhل علم فراهم کرده که با تمام مشکالت و سدهایی که برای رسیدن به خواسته هایشان هست تمام آنان را با جان و دل بپذیرند و هنوز هم در این کشور مشغول به خدمت باشند. اما با تمام این صحبتها

درصد بزرگی از جوانان و نخبگان علمی هنوز مایلند به کشورهای پیشرفته مهاجرت کنند . در این میان عوامل و مسائل زیhhادی چhhه از نظhhر سیاسhhی ؛ اقتصhhادی ؛ اجتمhhاعی و .... وجhhود

دارند که باعث دلسرد شدن و مهاجرت نخبگان شده است . یکی از مهمترین و تاریخی ترین حوادثی که باعث نا امیدی و عدم رضایت جوانان تحصیل کرده از اقامت و تحصیل در ایران است؛ عhhواملی اسhhت کhhه امhhنیت را بhhرای جامعhhه نخبhhه و فرهیختhhه کشhhhhhhhhور صhhhhhhhhلب کhhhhhhhhرده و آزادی تفکhhhhhhhhر و بیhhhhhhhhان را از آنhhhhhhhhان می گhhhhhhhhیرد. امhhنیت شhhغلی، امhhنیت جhhانی و تhhامین اجتمhhاعی شhhاید بنیادهhhای اولیhhه رضhhایت بhhرای نخبگhhان و

دانشمندان باشد که متاسفانه در ایران همیشه مورد تعرض است. کارهای اجتماعی نه خلق الساعه است ونه انفرادی که بتوان آن را به صورت منفک و مجزا در نظر گرفته و مورد بررسی قرار داد. برخورد تحلیلی با رفتار اجتماعی بیانگر این نکتhhه اسhhت کhhه

عمل اجتماعی عمل ساخت یافته ای است که در یک نظام روابط متقابل شکل میگیرد. تالش برای فهم جامعه به صورت دقیق یادگار عصر رنسhhانس اسhت کhه اروپhhایی هhا سhعی در

فهم قواعد حاکم بر جامعه میکردند.

2

سال ما به برسی این سیستم پرداخhhتیم و بhhه نتhhایج مهمی رسhhیدیم،50در افق دیدی به مدت که در ادامه به بررسی آن میپردازیم.

مغزهاروبروبودهوهست. hhمهاجرت hhجمهورياسالميايراننيزازجملهكشورهايياستكهبامعضل بهنظرميرسدباوقوعانقالباسالميوسپسجنگتحميليبديهيبودكهبهسببتغييرنظامسياسيوهمچنينبيثباتيهايسياسي،اقتصاديواجتماعيناشيازجنگ،موجمهاجرتوفرارمغزهاازايرانبهوجودآيد.ازايبراساسبرخيديدگاههاميتوانگفتنابسامانيهايسياسيعلتاصليمهاجرتنخبگاناست. hhhنرو

روندمهاجرتنخبگانپسازپايانجنگ )وبرقراريسامانسياسي نسhhhhhhhhhhبیدرايران(هhhhhhhhhhhامااداماينسؤالرابهذهنمیرسhhhhاندكهچراباوجودسامانسياسي،مهاجرتنخبگانhhhhازكشورتداوميافتهاست؟

در پیدراينمقالهداليلمهاجرتنخبگانازايرانبhhا دیhhدگاه تفکhhر سیسhhتمی موردبررسيقرارميگيرد. آنیم که روابط حاکم بر مهاجرت نخبگان کشور را بررسی کنیم و به تحلیل سیاست هhhای موجhhود

کشور بپردازیم.اهمیت تحقیق

ا فرار مغزها را در کارنامه ی خود ثبت کرده اند،ي کشوری که مهاجرت نخبگان 98ن يران در بايگاه اول را به خود اختصاص داده است.يجا

ن آمارهای اداره ی گذرنامه، روزانه پانزده مهندس و هفت نفر با داشتن مhhدرکيبراساس آخر •ر صعودی دارد.يدکترا از کشور خارج می شوند و روند فرار مغزها از کشور همچنان س

هhhزار نفhhر از145قhhات و فنhhاوری، سhhاالنه يبراساس اطالعات منتشره از وزارت علhhوم، تحق •الت دانشگاهی هستند.ي هزار نفر آنها دارای تحص105کشور مهاجرت می کنند که

ارد دالر ازيhhلي م50ک مسhhوول وزارت نفت، فhhرار مغزهhhا مhhوجب خhhروج سhhاالنه يبه گزارش  • هhhزار دالر500ک کارشناس و متخصhhص حhhدود يت يثروت ملی کشور می شود. )در حالی که ترب

ارد دالر ازيhh مل50نه دارد، خروج تعداد فوق الذکر مhhوجب از دسhhت رفتن سhhاالنه يبرای کشور هزثروت کشور می شود.(

ارد دالر نفت صhhادر می کنhhد،يhhلي م12ران ساالنه يگر حاکی است، در حالی که ايک گزارش دي • )كhhديور،ارد دالر در صدور نخبگان، گوی سبقت را از همگhhان ربhhوده استيلي م38باصدور ساالنه

1384 .):تعريف نخبه

نخبه: به فرد برجسته و كارآمدي اطالق مي شود كه اثر گذاري وي در توليد علم، هنر و فناوري كشور محسوس باشد و هوش، خالقيت، كارآفريني و نبوغ فكري وي در راستاي توليد دانش و نوآوري موجب سرعت بخشيدن به رشد و توسعه علمي و متوازن كشور گردد. احراز نخبگي افراد براساس آيين نامه پيشنهادي هيئت امناء و تصويب شوراي عالي انقالب فرهنگي خواهد

.بودپديده مهاجرت مغزها: بحران كشورهاي در حال توسعه

مهاجرت در جهان كنوني تبديل به پديده اي فراگير شhhده اسhhت. مهhhاجرت نخبگhhان، تنهhhا دامن كشورهاي در حhhال توسhعه را نگرفتhه، بلكhه در كشhورهاي توسhhعه يافتhhه نhيز مسhhاله اي بhhه نhhام

مهاجرت متخصصان وجود دارد كه نمونه آن مهاجرت نخبگان از كانادا به كشور امريكاست. به طور كلي مهاجرت امري مذموم و ناپسند نيست، اما پديده فرار مغزها كه به خhhروج وسhhيع متخصصان و انديشمندان يك كشور اشاره دارد، براي كشور مبداء بار ارزشي اش منفي اسhhت و

3

مذموم تلقي مي شود و اين مساله زماني به عنوان يhhك معضhhل اجتمhhاعي مطhhرح مي شhhود كhhهكشور مهاجر فرست از فقدان چنين افرادي در رنج و كمبود باشد.

در عصر جهاني شدن، اقتصاد صنعتي موج دومي به اقتصاد موج سومي يا اقتصاد دانش محhhور تغيير ماهيت داده است. در اين نوع اقتصاد، اطالعات همچون يك كاالي اقتصادي در فرآيند توليد، توزيع و مصرف، جايگhhاه ممتhhازي بhhه دسhhت آورده اسhhت؛ در همين زمينhhه متخصصhhان و انديشhhه گران، به مثابه نيروي مولد اين كاالي گرانبها، بيش از پيش صاحب قدرت و منزلت گشته اند و از

آنها به عنوان سرمايه انساني ياد مي شود. كمبود نيروي انساني متخصص بhhاعث كنhhدي در پيشhhرفت اقتصhhادي يhhك كشhhور مي شhhود. يhhك كشور به هر اندازه هم كه داراي منابع طبيعي فراوان و سhhرمايه كhhافي باشhhد، اگhhر فاقhhد نhhيروي انساني الزم و در حد احتياج باشد نمي تواند به برنامه هاي اساسhhي كhhه بhhراي رونhhد توسhhعه الزم است، روي آورد. از اين رو مي توان مهاجرت مغزهhhا را فاجعhhه اي بhhر ضhhد جريhhان توسhhعه تلقي

كرد؛ به قول تئودور شولتز كليد توسعه اقتصادي، خود انسان است نه منابع آن. در اين رابطه مساله قابل تامل اينجاست كه چرا مهاجرت مغزها در كشورهاي توسعه يافته از اهميت خاصي برخوردار نبوده ولي براي كشhhورهاي در حhhال توسhعه بhhه يhhك بحhhران تبhhديل شhده

است؟ واقعيت اين است كه كشورهاي در حال توسعه، توان حفظ نخبگان خود را ندارند. مجموعه اي از عوامhhل اقتصhhادي، سياسhhي، اجتمhhاعي و فhhرهنگي در اين كشhhورها مhhوجب گريhhز نخبگhhان از موطنشان مي شود. اين در حالي است كه آمار و ارقام قابل مالحظه و فزاينده مهاجرت نhhيروي انساني از اين جوامع از طريق فرآيند مبادله مغزها جبران نمي شود. مبادله مغزها بhhه جريhhان دو طرفه مهاجرت بين كشور گيرنده و فرستنده اشاره دارد. در مhhواردي كhhه جريhhان نهhhايي در يhhك جهت شدت دارد از اصطالح فرار مغزها يا جذب مغزها استفاده مي شhhود. در واقhhع هنگhhامي كhhه جريان خروجي نيروهاي متخصص و تحصيلكرده ثابت باشد و بhhا جريhhان ورودي مشhhابهي از ديگhhر كشورها جايگزين نشود، در نتيجه پديده فرار مغزها رخ مي دهد و كشور مبداء بhhه عنhhوان بازنhhده

در نظر گرفته مي شود. بالغ بر سيصد هزار نفر مهندس، جراح، تكنسين و كhhارگر مhhاهر1972 تا 1960طي سال هاي

كشورهاي در حال توسعه به اقامت كشورهاي امريكا، كانادا و انگليس درآمدند. بhhر پايhhه گhhزارش صندوق بين المللي پول روند مهhhاجرت نhhيروي انسhاني از جوامhع در حhال توسhعه بhhه كشhورهاي

بار ديگر تشديد شده است.1990توسعه يافته صنعتي از اوايل دهه اياالت متحده امريكhhا مشhhخص شhhد كhhه از جمhhع هفت ميليhhون نفhhر1990در سرشماري سال

ميليhون نفhر، داراي تحصhيالت عhالي هسhتند كhه از كشhورهاي5/1مهاجر به اياالت متحده حدود آسيايي و حوزه اقيانوس آرام بودند.

براساس بررسي هاي مركز پژوهش هاي علم و تكنولوژي در دهhhه گذشhhته، متخصصhhان حhhوزه تحقيق و پژوهش علمي كه از كشورهاي در حال توسعه مهاجرت كhhرده انhhد و در حhhال حاضhhر در كشورهاي صنعتي مشغول به كارند، رقمي معادل يhhك سhhوم متخصصhhان و پژوهشhhگران علمي و صنعتي كشورهاي در حال توسhhعه هسhhتند. بhhه همين دليhhل بهhhره وري بخش تحقيhhق و توسhhعه در

برابhhر و در تعhhداد اختراعhhات ثبت شhhده ده برابhhر5/4امريكا، اتحاديه اروپا و ژاپن در زمينه نشر، كشورهاي در حال توسعه است.

آن چه مسلم است گسترش سيل مهاجرت نخبگان و متخصصان از كشورهاي در حhhال توسhhعه سبب خواهد شد كه اين كشورها توان بهره گيري از علم و فناوري روز را از دست بدهند و همين

4

امر به طور مستقيم بر روند توليد، صادرات و توان رقابت بنگاه هاي اقتصادي كشورهاي مhhذكوراثرگذار شود.

از سويي ديگر در فرآيند مهاجرت نخبگان و متخصصان نه تنها نخبگان كه ثروت ملي يك كشور به حساب مي آيند، از دست مي روند، بلكه پس از گذشت قرنها از نظر ژنتيكي، كشورهاي نخبhhه پذير به جوامع نخبه تبديل مي شوند. نبوغ و نخبگي بر اثhhر دو عامhhل مهم يعhhني وراثت كhhه همhhان ويژگي هاي ژنتيكي افراد است و محيط كه شرايط و بستر الزم براي رشد علمي و عقلي اسhhت حاصل مي شود؛ براين اساس مي توان نتيجه گرفت كه هر نخبه اي كه از كشور خارج مي شhhود يك ژنوم هوشمند از كشور خارج شده و با زندگي در كشور ديگر و ازدواج و توليد نسل در آن جا به تكثير ژن هاي هوشمند آن كشور كمك مي كند، پس به تدريج درصد ژن هhhاي هوشhhمند جوامhhع نخبه پذير افزايش يافته و در طوالني مدت اختالف فاحش ژنتيكي ميان كشور مبدا و مقصد ايجاد خواهد شد؛ به گونه اي كه جوامع نخبه پذير به جوامhhع نخبhhه بhhدل مي شhhوند و بhhر اين اسhhاس در زمينه توليد علم و فناوري، همچنان پيشتاز خواهند بود. با اين استدالل كشورهاي در حhال توسhعه با از دست دادن نسل آينده ژنهhhاي هوشhhمند )نخبگhhان( در درازمhhدت بيش از آنچhhه آمhhار و ارقhhام مهاجرت مغزها نشان مي دهhhد، زيhhان ديhhده و فرصhتهاي بسhياري را بhراي توليhhد علم، فنhhاوري و

صنايع جديد از دست خواهند داد. مجموعه اين بررسي ها، ما را به بحران آفريني پديده مهhhاجرت مغزهhhا در كشhhورهاي در حhhال

توسعه رهنمون مي سازد. جذب پيشگيرانه به عنوان يك راهبرد كارآمد ديگhhر بايhhد كhhانون توجhhه قhhرار گhhيرد. هhhدف از اين راهبرد درگير كردن نخبگان در مقوله توسعه و خارج كردن آنها از وضعيتي است كhhه آنهhhا خhود را قربانيان توسعه نيافتگي تلقي نكنند، بلكه توسعه نيافتگي را مشكل خود فرض كرده و در شرايط

سخت بمانند و كار كنند.رهيافت هاي حل بحران

اگر چه تبيين مساله مهاجرت نخبگان براي هر كشوري نياز به مطالعه موردي دارد و مقوله اي است كه نمي توان براي آن نسخه اي جهاني پيچيد، اما با توجه به اشتراك برخي علhhل و عوامhhل مهاجرت مغزها از كشورهاي در حال توسعه مي توان رهيافت هايي بhhراي حhhل اين بحhhران ارائhhه

كرد. تاكنون كشورهاي در حال توسعه تدابير بسياري براي جلوگيري از مهاجرت مغزها اتخhhاذ كhhرده

اند، اما چون بيشتر آنها متوجه علت اصلي نبوده اند، به نتايج مطلوب نرسيده اند. يكي از راه هاي جلوگيري از مهاجرت مغزها، موضوع برنامhhه ريhhزي بلنhhد مhhدت و دقيhhق بhhراي استفاده از نيروي انساني است كه متاسفانه تhhاكنون در كشhhورهاي در حhhال توسhhعه كمhhتر مhhورد توجه قرار گرفته است. البته تا زماني كه شرايط محيط كار در كشورهاي در حhhال توسhhعه تغيhhير نيابد و برخي عوامل ضروري، از قبيل تامين دستمزد و برابري شرايط كار، فhراهم كhردن امكhان پيشرفت، احترام به استعداد و خالقيت، تحرك در كار و ايجاد فرصت براي امكان تمhhاس و تبhhادل نظر )حتي با افرادي كه در خارج از كشور تخصhhص هhhاي مشhhابه دارنhhد( تhhامين نشhhود، مهhhاجرت مغزها ادامه خواهد يافت، زيرا افراد متخصص در سراسhhر جهhhان خواسhhته هhhاي مشhhابهي دارنhhد؛ زماني كه امكانhhات سhنتي كشورشhان خواسhته هايشhhان را تhhامين نكنhhد، مهhhاجرت خواهنhhد كhhرد. بنابراين كشورهاي در حال توسعه براي اينكه بتوانند متخصصان را به خود جلب كنند، ضمن توجه به رفاه مادي آنها بايد محور اصلي را براساس تhhامين آزادي فhhرد، تhhامين نيازهhhا و خواسhhته هhhاي

حرفه اي افراد، قرار داده و توجه بيشتري به نيروي جوان خواهان تحول بكنند.

5

در واقع كشورهاي در حال توسعه بايد عوامل دافعه نيروي انساني متخصص و نخبگhhان خhhود راشناسايي كرده و درصد رفع و كاهش اين عوامل برآيند.

از سوي ديگر جذب پيشگيرانه به عنوان يك راهبرد كارآمد ديگر بايhhد كhhانون توجhhه قhhرار گhhيرد. هدف از اين راهبرد درگير كردن نخبگان در مقوله توسعه و خارج كردن آنها از وضعيتي است كhhه آنها خود را قربانيان توسعه نيافتگي تلقي نكنند، بلكه توسعه نيافتگي را مشكل خود فhhرض كhhرده

و در شرايط سخت بمانند و كار كنند. راهكار موثر ديگر در جلوگيري از مهاجرت مغزها، تقويت روند چرخش مغزها از طريق توسعه ارتباطات علمي بين المللي است؛ مفهوم چرخش مغزها كه به سيكل حركت به خhhارج از كشhhور براي آموزش و سپس كسب شغل در آنجا و در نهايت بازگشت به خانه براي دستيابي به مزايhhاي

يك فرصت خوب اشاره مي كند، انتقال دانش به كشور اصلي را افزايش مي دهد. به نظر مي رسد با توجه بhhه توسhhعه شhhبكه اطالع رسhhاني علمي و پيونhhدهاي عميقي كhhه اكhhثر مهاجران با جامعه علمي كشورهاي توسعه يافته برقرار كرده اند، مركhhز اقhhدامات كشhhورهاي در حال توسعه بايد به سوي ايجاد شبكه هاي علمي فعال براي تعامل متخصصين داخلي با مهhhاجران متخصص و بهره گhhيري از تhhوان علمي و تخصصhhي مهhhاجران متخصhhص در قhhالب مhhراوده علمي، نشhhر، كنفhhرانس هhhا، فرصhhت هhhاي مطالعhhاتي، سيسhhتم هhhاي مشhhاوره علمي، و فعhhاليت هhhاي دانشگاهي ديگhhر سhhوق پيhhدا كنhhد. اين سياسhhت راهhhبردي )چhhرخش مغزهhhا( در نهhhايت مي توانhhد اشتياق و زمينه هاي الزم را براي بازگشت تقويت كند؛ به اين معني كه گردش مغزهhhا بhhه عنhhوان

مقدمه اي براي جذب نخبگان پي گيري شود. در اين راهكار حتي اگر امكhhان بازگشhhت دائم بسhhياري از مهhhاجران متخصhhص بhhه دليhhل تثhhبيت زندگيشان در خارج از اين كشورها فراهم نيايد، برقراري پيوند و ارتباط با اين مهاجران متخصص كه ممكن است به دليل پيوندهاي فرهنگي و خانوادگي هنوز دغدغه كشور خhhود را داشhhته باشhhند، سبب خواهد شد تا فرصت هاي الزم براي مشاركت آنها در فرآيند توسhhعه كشورشhhان بhhه نحhhوي مفيد و ثمربخش فراهم آيد؛ بدين ترتيب كشورهاي در حال توسhhعه مي تواننhhد از نhhيروي انسhhاني

ماهر و متخصص خود كه با سرمايه ديگران شكل گرفته اند، بهره بگيرند.طرحمسئله

جمهورياسالميايرانازجملهكشورهايياستكهبامعضلمهhاجرتنخبگhانوفhرارمغزهامواجهبودهاس ت.

برايتسهيلمطالعهاينمعضلميتواندورانحيhاتجمهhورياسالميرابهدوبخشانقالباسالميتhاپايhانج hhhhhhhhhhhh( hhhhhhگhسازجنگتقسيمبنديكر .1368-1357نhhhhhhhhhhhhhودورانپ )

دازآنجاييكهدردورةانقالباسالميتاپايhانجنhگ،كشhوربhامسائليمانندانقالباسالميوجنhگوبhيثبhاتيدرعرصhههhايگونhاگوناجتمhاعي،اقتصاديوسياسيروبروبود،مهاجرتازايرانتاحدزياديطبيعhيمhينمhو دمعمhhhhوالًتحوالتشديداجتماعيوسياسيمانندانقالب،مهاجرتنخبگانhhhوفرارمغزهاراتشديدميكند.

وپسازآنقشروسhhhhhhhhhhhhيعي،ازايرانفراركردند.1357دربحبوحةانقالب،يعنيماههايپيشازبهمن اكثراينمهاجرينكهنميتوانعنواننخبهرابhرآنهhانهhhhاد،كسhانيبودندكهبهعلتوابستگيبهرژيمپهلويوب

هدليلتحتتعقيببودنياتhرسازتحhتتعقيبواقعشدن،مهاجرتكردند.وقوعجنگازيكسووانقالبفرهنگيدردانشگاههاازسويديگر،موجديگريازمهاجرتپسازانقالبراموج

بشد.يكدستهازمهاجرانكسانيبودندكهبهعلتجنگتحميليوبهسببطوالنيشدنآن،شرايطرابرايزندگيمن

اسبنميدانستند.اينهااغلبكسانيبودندكهبرايفرارازخدمتسربازيhhدرسنينپاييناقدامبهمهاجرتميكردندوميتوانس

6

تنددركشورهايغربيبهكسبوكاردستيابندوياكسانيبودندكهشرايطاقتصاديواجتماعيناشيازجنگ راقابلتحملنميدانستند.

كسانيكهدرسنينپاييناقدامبهمهاجرتمينمودند،دركشورهاياروپاييبهتحصيلپرداختهوموفقبهكسبستهشدندانشگاههاموجبمهاجرتيافراردودستهازنخبگانشد. hhhhhhhhhhh.بتخصصميشدند يكگروه،متخصصانجوانيبودندكهدراوايلانقالببااشتياقفراوانبهايرانبازگشتهوهركدامدردانشگاهيامؤسسهايمشغولبهكارشدهبودند،امابهدليلاينكههنوزبهطورپيمانيياساعتيبهتدريساشتغالداشت

ندوبهاستخدامرسميدرنيامدهبودند،بابستهشدندانشگاههابهكشورمحلتحصيالتشانبازگشتند.گروهدومكسانيبودندكهمشمولپاكسازيهايدورانانقالبازدانشگاههاومؤسساتواداراتدولتيشدند.

انجام hhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhهای hhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhبراساسمطالعه ،نخبگانايرانيمهاجربهكانادابيشترينتعداددرميانكشورهايمهاجرفرستبهاينكشورراداشتهود شده

ميالديدائما2000تاhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhh 1970رفاصلhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhه یسالهاي افزايشداشتهاست .درسالهاياخير،مهاجرتسهدستهازمتخصصانايراني،موردتوجهمسئولينومطبدانشجويانبورسيه،اعضايهيئتعلميوبرگزيدگانالمپيادهاوكنكورها. hhhhhh:وعاتقرارگرفتهاست

hhhhhhhhhhhhhhhhhhمجموع hhhhhhhhh4300براساسآمارهايغيررسميوزارتعلوم،تحقيقاتوفنّاوري،از hhhhhh1364نفردانشجويبورسيهكهبهطورعمدهازسال hhhhhhتاسال ش(1372 hhh(ه hhh.

1377 درصدپسازپاياندورةتحصيليخوديعنيتاسال 12برايادامةتحصيلبهخارجاعزامشدهاندحدود هنوزبازنگشتهبودند. hhhhhhhhhhhhhhhh)ش hhhhhhhhhhhhhhhh(ه hhhhhhhhhhhhhhhh. البتهاحتمالبازگشتدرصدكميازاينافرادهمچنانوجوددارد،زيراممكناستبهداليلينظيرطوالنيترش. hتحصيلي،ادامةتحصيليكيازاعضايخانوادهوماننداينها،مدتبيشتريدركشورمقصدبمانند hدندورة همينآمارهادرمورداعضايهيئتعلميكهبهصورتهايمختلفبهخارجرفتهومراجعتنكردهاند،نشان

hعالي،ازسال 28ميدهدازhh1369 دانشگاهومؤسسةآموزش hhتا 1377 hh) h،ش h(ه h. 151 hh( hhدرصد(8 درصد،( فرصتمطالعاتي 63عضوهيئتعلميتحتعناوينمأموريتتحصيلي (

43 تاh 20 درصد،( خارج شدهوبرنگشتهاندمتوسطتأخيراينافرادبين 29ومرخصيبدونحقوق ) hاز h.96ماهبودهاست h،درصددرگروهفنيومهندسي،34 موردكهرشتةتحصيليشانمشخصاست

17 درصددرگروهعلومپايه، 23 درصددرگروهكشاورزيhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhودامپزشكي، 24 درصددرگروههنربوده.اند.2درصددرگروهعلومانسانيو

بيان مساله زیيhکی از مباحث مهم و شناخته شده در نظhhام برنامhه ريموضوع مهاجرت نخبگان اکنون به "

نيشhhتريی اسhhت کhhه بيجمله کشورهازران ايده شده است که ايل شده است.بارها شنيکشور تبد نبره مهاجرت استعدادهای برجسته و نخبگhhان علمی را دارد. اگhhريت(و باالتريتعداد)به نسبت جمع

تيد بhhا تامhhل و حساسhhيhhافته آن درست است،بايل يح باشد،که مطمئنا حداقل تعدين اخبار صحيا زی « را مhhورد بررسhhی قhhراريhhنی» نخبhhه گريشتری موضوع مهاجرت استعدادها،و در فضای بدبيب

روهای جhhوان و مسhhتعديی است که سر شار از نيران از جمله کشورهايد بتوان گفت که ايداد.شا ه انسhhانیين سhhرمايی های بالفعل جذب و استفاده از تمام ايد اذعان نمود که توانايز باياست و ن

عی اسhhت امhhايل نمود که مهhhاجرت تعhhدادی از آنهhhا طبين اساس تحليدر کشور وجود ندارد و بر ا ق قرار نگرفته و لذا اثبات نشده اسhhت.از طhhرفی نhhه تنهhhايات هنوز مورد مطالعه دقين فرضيهم

روهای جوان و مستعد می گردد بلکه شامل افرادی است که در سطح مقhhاطعيمهاجرت شامل ند.دگان و نخبگhhان شhhناخته شhhده و محسhhوب می گhhرديhhالت دانشگاهی عمhhدتا از برگزيه تحصيعال

( 1383)خبرچين، ريشه هاي علمي، اقتصادي، اجتماعي اين پديده از ابعاد مختلفي قابل تحليل و بررسي اسhhت."

اينكه آنچه رخ مي دهد، فرار مغزهاست و يا مهاجرت نخبگان، تhhابع نظhhر مرجhhع سhhنجش و داوري است. سنجش اين پديده با مرجع ملي آن در صورتيكه با نگرش منفي نسبت به هويت ملي تhhوأم

7

باشد، مي تواند با مفهوم » فhhرار مغزهhhا« تعبhhير شhhود ولي در صhhورتيكه سhhنجش براسhاس مالك آرمانهاي شخص نخبه و يا كاركرد ملي انتقال سرمايه علمي از مرجع ملي صورت پhhذيرد، واژه » مهاجرت نخبگان« مناسب تر است. براين اساس، با توجه به تداوم تعامل مهاجرين نخبه ايراني با مرجع خود، نگارنده ترجيح مي دهد با تكيه بر مفهوم » مهhhاجرت نخبگhان« بhه بررسhي اين پديhده

(1383،)جويباري"بپردازد.

8

چارچوب نظرينظريه هاي موجود

دو مدل اساسhhي در مhhورد فراينhhد مهhhاجرت وجhhود دارد. در مhhدل اول، مهhhاجرت جسhhتجويي" عقاليي و هدفدار به منظور يافتن مكاني مميز براي كار و زنhhدگي تصhhور مي شhhود.در مhhدل دوم، مهاجرت، پاسخي غير ارادي بhه شhرايطي اسhت كhه مهhاجر را بhه نقhل مكhان سhوق مي دهhد و احتماال حركت او بhhدون در نظhhر گhhرفتن راههايhhديگر اسhhت.بنابرايندرنظريهدومhhدل مهhhاجرت پويhhا

(1373،30)فيندلي،."وناپويا وجود دارد با توجه به اينكه مهاجرت مغزهhhا در شhhمار مhhدل اول قhhرار مي گhhيرد بhhه بررسhhي چنhhد نظريhhه

مرتبط با اين مدل مي پردازيم.راونشتايننظريه

" قوانين مهاجرت" راونشتاين از اولين تعاريفي است كه مهاجرين را اشخاصhhي بhhه شhhمار مي آورد كه به طور عقاليي براي دستيابي به زندگي اقتصادي بهتر برانگيخته مي شوند. به عقيده او، مهاجرين از مناطق فقيربه مناطقي كه فرصتهاي بيشتري به آنها دهد نقل مكان مي كنند. انتخاب مقصد با توجه به مسافت و مهاجرت از شهرها و روستاهاي كوچكتر با تناسب فاصله نسhhبت بhhه شهرهاي بزگتر، پي در پي صورت مي گيرد. در هر مرحله، مهاجريني كه بhhه شهرسhhتانهاي بزگhhتر نقل مكان مي كنند، به وسيله مهاجرين از شهرستانهاي كوچكتر جايگزين ميگردند. تنها اسhhتثنايي كه راونشتاين از آن سخن مي گويد،مهاجرت با مسافت زيhhاد اسhت كhه بhه طhرف مراكhز بhhزرگ

صنعتي و تجاري انجام مي گيرد.اورت لينظريه

يك نظريه كلي در مورد تاثيرات عوامل اجتماعي بر مهاجرت ارائه داده است. او مساله را چنين عنوان مي كند كه در هر مبدا و مقصد مهاجرت، عوامل مثبت و منفي وجود دارد كه مهاجرين را

به خود جذب نموده يا او را دفع مي نمايد. اختالف زيادتر بين اين عوامل، احتمال مهاجرت را زيادتر مي كند. افزايش اختالف و تخصص در بين افراد اين مناطق، همچنين حجم مهاجرت را

افزايش مي دهد. از طرف ديگر مواضع مداخله گر، مهاجرت را نسبت به افرادي كه مستعد غلبه بر اين مشكالت هستند محدود مي كند.با تلفيق همه عوامل ، لي نتيجه مي گيرد كه مهاجرين با

در نظر گرفتن عوامل مثبت در مقصد )براي مثال، تحرك بيشتر به واسطه سن، تحصيالت يا تجربه( و با در نظر گرفتن عوامل منفي در مبدا، منطقه اي را انتخاب مي كنند. بنابراين مهاجرت يك انتخاب دو جانبه است. نظريه جامع لي بر اساس يك سري مطالعات كلي،

مخصوصا آنهايي كه انتخابي بودن مهاجرين و عوامل جاذبه و دافعه را در نظر مي گيرند، ارائهشده است.

تودارونظريه تودارو پيشگام كساني بود كه معتقدند مهhhاجرت، انگhhيزه هhhاي اقتصhhادي دارد . او انگhhيزه هhhاي

شهري ، با فرض اينكه مهاجرين–اقتصادي را بر حسب تفاوتهاي مشاهده شده در آمد روستائي در جستجوي ماكزيمم در آمد درآينده هستند، تعريف مي كند . فرمول تودارو به توضيح نرخ باالي درون كوچي به مناطقي با بيكاري زياد كمك مي كنhhد . مهhhاجريني كhhه دوره زمhhاني طhhوالني رادر

9

نظر دارند، بين دوره مورد انتظار بيكاري و در مقابل در آمدهاي بhhاالتري كhhه پس از يhhافتن شhhغل در بخش مhhدرن بدسhhت مي آوردنhhد و تعhhادل برقhhرار مي كننhhد. اگhhر اختالف درآمhhد زيhhاد باشhhد، مهاجريني ممكن است به آساني دوران طوالني بيكاري را توجيه مي كنند. در اصل، اين يك مhhدل

. منفعت مهاجرت است–هزينه سجاستادنظريه

مهاجرت و دوره بيكاري و كم كاري همراه آن، ممكن است به عنوان يك سرمايه گhhذاري تلقي شود كه سرانجام درآمد بhhاالتر و سhhطح بhhاالتر زنhhدگي را بhhراي مهhhاجرين در بhhر دارد. اين تئhhوري سرمايه گذاري انساني مهاجرت به بهترين شكلي در كار سجاستاد مشخص است. بhhه عقيhhده او، مهاجرين بالقوه، هزينه ها را در مقابل مهاجرت تحمل مي كنند. براي مثال، درآمد از بين مي رود و هزينه هاي اجتماعي يا اقتصادي مهاجرت در مقابل موقعيت و درآمد باالتر، بهبود سطح زنhhدگي و تحصيالت بهتر براي فرزندان قرار مي گيرد. اگر منافع مورد انتظار از هزينhhه هhhا بيشhhتر باشhhد، فرد يhhا خhhانواده مهhhاجرت مي كننhhد و مقصhhدي انتخhhاب مي شhود كhhه منhhافع سhhرمايه گhhذاري بhhر مهاجرت را مhhاكزيمم كنhد. اين روش سhرمايه گhذاري انسhhاني دليhhل مهhhاجرت بيشhتر جوانhhان را توضيح مي دهد. زيرا آنان اغلب هيچ تجربه اي ندارند و فاقد درآمد هستند يا درآمد كمي دارند، به همين خاطرهزينه فرصت آنان پايين است. بhhه عالوه جوانhhان پس ازيhhك دوره طhhوالني تhhر،منhhافع

(31، 1373راجمع مي كنند. )فيندلي،نظريه دوگانگي منطقه اي

" طبق نظريه دوگانگي منطقه اي، جوامع در حhhال توسhhعه از دو بخش كhhامال مجhhزا از يكhhديگر تشكيل شده اند ؛ اول، بخش صنعتي كه دگرگhhوني را مي پhhذيرد و بhhه سhhوي بhhازار سhhمت گhhيري شده و به دنبال حداكثر سود است، دوم بخش سنتي يا كشاورزي كه ايستا بوده و عالقhhه كمhhتري به كار در بازار داشته و بيشتر رفتار مبتني بر وقت تلف كردن و تفريح دارد. در چhhنين جامعhhه اي بيكاري پنهان در سراسر بخش كشاورزي وجhhود دارد رابطhhه ميhhان دو بخش سhhنتي و صhhنعتي از طريق انتقال نيروي كار پنهان از بخش كشاورزي به صنعت برقhhرارمي شhhود و اين رابطhhه آنقhhدر ادامه پيدا مي كند تا زماني كه همه نيروي كار پنهان به بخش صنعت منتقل شده و نhhيروي كhhاردر

(47، 1379بخش روستايي كمياب شود." )ازكيا،مدل تعادل نئوكالسيك

اين مدل به رويكرد دفع و جذب مربhوط اسhت. در اين مhhدل، افhhراد تصhميم گيرنhhدگان عقالني هستند كه اطالعات قابل دسترس را بhhراي جسhhتجوي بهhhترين كشhhور ارزيhhابي كhhرده و بhhراي بhhه حداكثر رسhاندن بhازده اقتصhادي خhhود مهhhاجرت مي كننhد. جريhان مهhhاجران بايhhد در يhك تعhادل اقتصادي مشاركت كند، چرا كه وضعيتها در كشورهاي توسعه يافته و در حال توسعه بيشتر برابhhر

(1381،176خواهند شد.)لوكاس،نظريه وابستگي

طرفداران اين نحله بر اين باورند كه نمي توان بين علل وآثhhار مهhhاجرت تفكيhhك قائhhل شhhدزيرا مهاجرت از طرفي معلول توسعه اجتماعي است و از سوي ديگر عامل گسترش و تعميق توسعه نابرابر.اينها استدالل مي كنند كه ابتدا بايhhد بhhه مسhhاله عhhدم توسhhعه توجhhه نمhhود و در اين رابطhhه نابرابري ساختي و مكاني بين بخشهاي جامعه را در نظر گرفت.دو دسته عوامل براي بيان علhhل

مهاجرت در نظر گرفته شده است: عوامل تغيير دهنده:اين عوامل با نفوذ سرمايه داري و ايجاد تغيير در تكنيك هhhاي توليhhد ارتبhhاط

دارد.تكنيك هاي جديد كارگر اضافي ايجادمي كندو آنها را مجبور به مهاجرت مي نمايد.

10

عوامل ركودي :اين عوامل زماني عمل مي كنند كه رشد جمعيت از توليدات كشhhاورزي پيشhhيمي گيرد و نيروي كار اضافي را مجبور به مهاجرت مي كند.

الگوي مهاجرت زنجيره اي خويشاوندان و دوستان ممكن است تصميم گيري فرد را تحت تاثير قرار دهنhhد.الگhhويي كhhه بhhه عنوان" مهاجرت زنجيره اي" ناميده مي شود ،اين است كه مhhردم غالبhhا مقاصhhد و محhhل زنhhدگيآتي خود را بر حسب جايي كhhه دوسhتان و خويشhاوندان آنهhا زنhhدگي مي كننhhد انتخhhاب مي كننhد.

(152 ،1381)يانگ،نظريه مورد استفاده

با نگاهي به تئوري هاي مذكور مي بينيم كه هر يك، جنبه اي از تحقيق ما را بررسي كhhرده انhhد.نظريه مورد استفاده در اين تحقيق، تلفيقي از نظريات ذكر شده است.

11

تعريف مفاهيم (است كه اصطالحاتي نظير مهاجرت مغزها،Brain Drainترجمه اصطالح التين ) فرار مغزها:

مهاجرت صالحيتها، شكار مغزها و ربودن استعدادها نيز براي آن به كار مي رود.

- عوامل جاذبه در مقصد: اگاهي از تسهيالت آموزشي: ميزان آگاهي نسبت به امكانات آموزشhhي در جامعhhه مقصhhد را

مي رساند. ميزان آگاهي از تسهيالت اشتغال: ميزان آگاهي نسبت به امكان اشhhتغال در جامعhhه مقصhhد را

مي رساند. ادراك شخص از سبك زندگي: ميزان شناخت افراد از شيوه زندگي در جامعه مقصد را نشhhان

مي دهد.متغيرهاي اقتصادي:نظيرثروت،فرصتهاي اشتغال وسطح درآمد در مقصد.

ميزان ارتباطات خانوادگي: خويشاوندان و دوستان ممكن است تصميم گيري فرد را تحت تاثير قرار دهند.الگويي كه به عنوان" مهاجرت زنجيره اي" ناميده مي شود ،اينكه افراد غالبا مقاصد و محل زندگي آتي خود را بر حسب جايي كه دوستان و خويشاوندان آنها زنhhدگي مي كننhhد انتخhhاب

مي كنند.- عوامل دافعه در مبدا:

اعتقاد بhhه رهhhايي از هنجارهhhاي خhhانوادگي: سhبك زنhhدگي محhhدود كننhده خhhانوادگي كhhه بhhاعثخستگي افراد از جامعه مبدا مي شود.

متغيرهاي اقتصادي:نظيرفقر، نبود فرصتهاي اشتغال وسطح درآمد پايين در مبدا.

فرار مغزها: اصطالح فرار مغزها را براي نخستين بار انگليسي ها به كار بردند.فرار مغزها ريشه در روابط تاريخي آمريكا و انگلستان داشت.و بيانگر انگيزش مهندس ها و پزشكان انگليسي براي مهاجرت

به آمريكا،با هدف كسب درآمد بيشتر و دستيابي به محيط كار مناسبتر در كوچ گاه بوده است. يعنى زمانى که کشورهاى اروپايى بازسازى خرابیهاى پس از جنگ را آغاز کردند و در پى

فرايند صنعتى شدن با احساس نياز به متخصصين و نخبگان در اين زمينه به جذب نخبگان ومتخصصين از کشورهاى جهان سوم پرداختند.

فرار مغزها به عنوان يک آسيب اجتماعى مختص کشورهاى جهان سوم ، بيش از يکربع قرناست که جوانان ايرانى را به دام خود گرفتار کرده است .

اين عارضه که از منظر آسيب شناسان به نوعى استثمار شدگى کشورهاى جهان سوم ، توسط کشورهاى توسعه يافته محسوب مى شود به عنوان مخربترين بحران اجتماعى شناخته و

تعريف شده است .

12

از ميان کشورهايى که به دليل در اختيارگذاشتن امکانات پژوهشى و رفاهى به صاحبان انديشه بيشترين نخبگان ايرانى را به خود جذب کرده اند، آمريکا و کانادا به ترتيب رتبه اول و دوم را به

خود اختصاص داده اند. عوامل متعددى در بسترسازى براى فرار مغزها موثر است که مىتوان به سطح فرهنگ ،

تحصيالت ، رضايت والدين ، نبود پيشرفت اجتماعى از نظر مالى و نبود تضمين شغلى و کمبودامکانات رفاهى اشاره کرد.

همچنين مىتوان گفت که نقش دافع هاى اجتماعى، امنيتى، سياسى و معنوى در زمينه فرارمغزها بيشتر از عوامل مادى و معيشتى است .

مساله فرار مغزها پديده بسيار پيچيده اى است که مساله مهاجرت نخبگان ، فرار مغزها وشکار مغزها را شامل مىشود و هر کدام اين موارد مکانيزمها و سازوکارهاى مختلفى دارد.

بايد با سياست گذارى هاى سنجيده و ارزش گذارى جديد تالش شود که دانشگاهها ودانشگاهيان از يک منزلت و جايگاه حقيقى و بسيار باالترى در کشور برخوردار باشند.

فرار مغزها که در حقيقت از کشورهاى پيرامونى به سمت کشورهاى مرکز انجام مى شودباعث رکود سرمايه گذارى هاى آموزشى در اين کشورها مىشود

فرار مغزها فرآيندي است كه بر محمل يك رابطه نامتعادل بين كشور هاي صنعتي پيشرفته و كشورهاي كمتر توسعه يافته جهان سوم شكل مي گيرد.و طي آن نيروي انساني پرورده و نخبه

از كشورها كمتر توسعه يافته به كشورهاي صنعتي ثروتمند توسعه يافته تر منتقل مي شود.و نتيجه نهايي اين فرايند به سود خالص كشورهاي صنعتي و زيان خالص كشورهاي جهان سوم

است.

عوامل موثر درفراار مغزها در ایران: در ايران دو عامل عمده را كه مى توان از جمله عوامل فرار مغزها نام برد عبارتند از : الف-

عوامل خارجى: كه مى توان به توسعه فناورى، مهيا بودن ابزار تحقيق و پژوهش در كشورها، عدم تعادل نيروى انسانى و... اشاره كرد. ب- عوامل داخلى: اين عامل به عنوان پديده اصلى

- مسائل و مشكالت1فرار مغزها است كه خود شامل چند دسته همچون موارد زير است: - فقدان توسعه4 - فساد ادارى و سوءمديريت 3 - فقدان توسعه سياسى 2فرهنگى و آموزشى

اقتصادى

راهکارهای پیشنهادی جهت جلوگیری از فرار مغزها: هر چند تاكنون را حل اساسي جهت جلوگيري از فرار مغزها ارائه نشده اما برخي از

كارشناسان را حلهايي را ارائه داده اند كه عبارتند: اولين راه حل جلوگيري از خروج نخبگان و تحصيلكردگان است كه در برخي كشورها اجرا

شده و روش شكست خورده اي است. دومين راه»راه جبران« است

13

راه حل سوم اين است كه محل زندگي افراد نخبه از نظر مكاني اهميت ندارد بلكه بايد ازتخصص، مهارت و سرمايه آنها استفاده كرد كه مي تواند در ايران به كار گرفته شود

چهارمین راه حل »راه بازگشتي« است. بدان معنا كه شرايط مادي را به گونه اي فراهم كنيم تا افرادي كه رفته اند برگردند. اين راه حل در كره جنوبي به كار گرفته شده و تاكنون موفق

بوده است. و بعوان آخرین راه کار))جذب پيشگيرانه(( است كه هدف آن درگير كردن نخبگان در مقوله توسعه و خارج كردن آنها از وضعيتي است كه آنها خود را قربانيان توسعه نيافتگي تلقي نكنند

بلكه توسعه نيافتگي را مشكل خود فرض كنند و در سخت ترين شرايط بمانند و كار كنند.

متغیرهای اصلی مساله :Appropriate level of democracy

مقدار شایسته ساالری در کشور که بر مبنای آن هر فرد در جای درست خود به کار گرفته شود. گرفته ایم0.25مقدار آن را یک مقدار ثابت برابر

Proportion of income and expenses: میزان تناسب درآمد فرد با هزینه اش در طول تحصیل خود در داخل

کشور می باشدIncome:

0.75 نیز هزینه شخص است که ثابت expense گرفته شده و 1برابر درآمد شخص که ثابت گرفته شده و مقدار تناسب درآمد با هزینه برابر

(Income-expense/)incomeمی باشد.

Law and order: گرفته ایم.0.4میزان حاکمیت نظم و قانون در کشور که برابر ثابت

Security: گرفته ایم.0.3میزان امنیت اجتماعی، اقتصادی، قضائی و سیاسی که برابر

job Security: گرفته شده است.0.4میزان امنیت شغلی که برابر

Hope future:غیر امید به آینده که از رابطه زیر بدست می آید.مت

Job security+Law and order+Security+Appropriate level of democracy+Proportion of income and expenses+SLI S-3

عامل تاثیر گذار در امید به آینده6 به این دلیل می باشد که برای هر کدام از 3کم شدن مقدار در نظر گرفته شده تا تاثیر مثبت یا منفی امید به آینده را در سیستم خود0.5یک حد متوسط

مشاهده کنیم.

14

می باشد که بهDELAY FIXED(scientific levels inside, TIME STEP, 0.01 برابر )SLI Sدر ضمن متغیر دلیل اینکه در ابتدای شبیه سازی در حلقه مربوطه متغیرها از هم تاثیر می گرفتند با یک تابع

DELAY FIXED یک مقدار اولیه برای متغیر scientific levels inside.گذاشته ایم Different Comfort levels inside and outside:اختالف سطح علمی داخل و خارج که برابر

scientific levels outside-scientific levels insideمی باشد.

scientific levels inside: Country activities and growth+(potential eliteسطح علمی داخل کشور که برابر )

emigrant/1e+0070.5* potential elite emigrantو Hope futureبرابر Country activities and growthگرفته شده که در آن

میلیون تقسیم10 میلیون می باشد که در طول زمان آنرا برمقدار 2نیز انباره ای با مقدار اولیه کرده ایم تا یک مقدار نسبیتی برایمان تولید کند.

Increasing migration factor: عامل امید به آینده ، احتمال پذیرش ، تقاوت سطح علمی4عوامل افزاینده مهاجرت که از

داخل و خارج و تفاوت سطح رفاه داخل و خارج تاثیر می پذیرد و رابطه آن بصورت زیر میباشد:

+Different Comfort levels inside and outside+Different scientific levels inside and outside probability acceptance-hope Future

probability acceptance: احتمال پذیرش که در ابتدا آنرا یک مقدار ثابت گرفته ایم ولی با افزایش نخبگان مهاجر ، تعداد

استادان ایرانی خارج از کشور زیاد می شود و احتمال پذیرش بیشتر خواهد شد که بدین صورتنشانداده ایم:

min(0.4+(The number of teachers abroad/7000)-1,1)

Different Comfort levels inside and outside: و سطح رفاه داخل نیز0.8اختالف سطح رفاه داخل و خارج که در آن سطح رفاه خارج را برابر

برابر:Social and economic Dignity for elite*0.5=Comfort levels inside

است.Social and economic Dignity for elite:

)شانیت اجتماعی و اقتصادی نخبگان( از میزان فرصت های شغلی تاثیر می پذیرد:Opportunity career*0.7

Opportunity career: Knowledge-basedمیزان فرصت های شغلی ایجاد شده که آنرا برابر کارآفرینی دانش بنیان )

Entrepreneurship.گرفته ایم )

15

University-industry relationship:از متغیرهای بسیار مهم که میزان ارتباط بین دانشگاه و صنعت را نشان می دهد

min(Opportunity career+Supporting research,1)/Different scientific levels inside and outside دلیل این رابطه این است که هر چه قدر فرصت شغلی برای نخبگان بیشتر باشد در نتیچه روحیه

ارتباط با صنعت در بخش دانشگاهی بیشتر می شود ، هر چه حمایتهای پژوهشی از کارهای پژوهشی بیشتر شود نیز این ارتباط مستحکم تر می گردد که البته این رابطه دو سویه است که

در یک حلقه نشان داده شده است. اگر در کشور سطح علمی فاصله ای زیاد یا سطح علمی بین المللی داشته باشد ، نخبگان و

اساتید به جای پرداخت و حل مسایل و ارائه راهکارهایی علمی برای پیشبرد کارهای صنعتی به ارائه راه حلهایی برای باال بردن درجات علمی خود می پردازند که آن نیز باید مبتنی بر مسایلی

بین المللی باشد نه حل مسایل صنعتی داخلی.

uir s: متغیر ارتباط دانشگاه با صنعت ولی با یک تابع تاخیر می باشد ، چون در حلقه ایجاد شده توسط

ارتباط دانشگاه باصنعت و فرصت های شغلی در شروع شبیه سازی هر دو از هم تاثیر میپذیرفتند لذا این متغیر را ایجاد کردیم.

DELAY FIXED("University-industry relationship", TIME STEP, 0.01) TIME STEP. است0.25نیز برابر

update science Performance:میزان کارآمدی علم بروز در کشور که ار رابطه زیر بدست می آید:

uirs+update Educational system-5 میزان بروز بودن سیستم آموزشی کشور است و با یکupdate Educational systemکه در آن

تابع خطی روبرشد است:RAMP(0.1,50 , 600)+15

Supporting research: می باشد.update science Performance *0.1 + 0.2حمایت های پژوهشی که برابر

Knowledge-based Entrepreneurship:میزان کارآفرینی دانش بنیان که از رابطه

max(0.5*Government support+0.5*(potential elite emigrant/1e+007)+uir s,0)بدست می آید.

است.0.2برابر Government supportکه در آن

decreasing migration factor:ده مهاجرت که از رابطه ی :عوامل كاهن

Family allegiances+cultral and believe training+(Opportunity career-0.5) 0.8برابر ثابت ( تعلقات و وابستکی های خانوادگی )Family allegiancesبدست می آید که در آن

می باشد.0.5برابر ثابت ( آموزش های اعتقادی و فرهنگی فرد)cultral and believe trainingو

16

بدلیل قرار دادن یک معیار برای اعمال تاثیر مثبتOpportunity career از 0.5در ضمن کم شدن یا منفی فرصت شغلی در رابطه می باشد.

potential elite emigrant: میلیون قرار دادیم.2نخبگانی که استعداد مهاجرت برای آنها وجود دارد که مقدار اولیه آنرا برابر

gene Of eliteness: سال می تواند بر جمعیت نخبگان تاثیر بگذارد، مثال فرد40مقدار ژن نخبگی که در طول مثال

نخبه ای که از ایران به همراه خانواده اش می رود با توجه به اینکه امکان با استعاد بودن فرزندانش وجود دارد یک فرصت را از کشور گرفته و در دراز مدت بر تعداد نخبگان تاقیر خواهد

گذاشت.DELAY1I( potential elite emigrant-emigrants/1e+006 , 40 , 1)

potential elite rate:نرخ استعداد مهاجرت برای نخبگان :

0.004(*gene Of eliteness+update science Performance+)500 میزان افزایش افراد نخبه در هر ماه از راه شناخت آزمون های سراسری ،500که عدد

المپیادها و ... است.Migration rate:

نرخ مهاجرت که برابر0.1(*Increasing migration factor-10*decreasing migration factor+0.1*migration from word of

mouth+1/)5می باشد.

migration from word of mouth:تبلیغاتی که برای مهاجرت به صورت شفاهی منتشر می شود.

rate of contact*Probability of effectiveness*emigrants*potential elite emigrant/"N(E+P.E)" حاصل شده است.bassکه از راه فرمول

rate of contact: قرار داده ایم.10میزان ارتباط هر فرد مهاجر با افراد نخبه مستعد مهاجرت دیگر که برابر ثابت

Probability of effectiveness: را برگزیده ایم.0.1میزان تاثیرگذاری هر فرد نخبه مهاجر بر مهاجرت دیگر نخبگان که ثابت

N(E+P.E): میزان کل جامعه ی سیستمی که بر اساس مرز سیستم بر گزیدیم یعنی مجموع کل نخبگان

مستعد مهاجرت و نخبگان مهاجرت کرده.emigrants+potential elite emigrant

17

فرضیه دینامیکی و روابط علی و معلولیعوامل تاثیرگذار در مهاجرت،به دو دسته افزاینده و کاهنده تقسیم بندی می شوند.

همانطور که در این شکل دیده می شود

نمودار علی معلولی عوامل کاهنده میزان مهاجرت

با افزایش میزان به روز بودن سیستم آموزشی،میزان کارائی علم درR3و R2 و R1در حلقه کشور و در نتیجه میزان پژوهش افزایش می یابد و به دنبال آن،میزان ارتباط دانشگاه با صنعت

افزایش می یابد که این امر از طریق افزایش میزان کارآفرینیهای دانش بنیان و افزایش فرصتهای شغلی،سبب کاهش نرخ مهاجرت می شود.

همچنین تعلقات خانوادگی،و احساس دلتنگی پس از زندگی در کشور بیگانه،موجب بازگشت و در نتیجه کاهش نرخ مهاجرت می شود.آموزشهای فرهنگی پس از مهاجرت یا ایجاد ناراضیتی از

شیوه زندگی در غرب،نیز از عوامل دیگر بازگشت مهاجراناست.

18

نمودار علی معلولی عوامل افزاینده میزان مهاجرت

با افزایش میزان مهاجرت،مهاجران جدید تبدیل به تبلیغ کنندگان مهاجرت خواهند5Rدر حلقه شد و در نتیجه فرهنگ مهاجرت گسترش پیدا خواهد کرد و این خود،موجت افزایش میزان

مهاجرت می شود.

حلقه در طرفی شود 6Rاز می کشور از خارج ایرانی اساتید تعداد افزایش ،باعث مهاجرت میزان ،افزایشبرای ایرانی اساتید تمایل یافت،زیرا خواهد افزایش ایرانی دانشجویان گرفتن پذیرش احتمال نتیجه در و

. مهاجرت میزان بیشتر چه هر افزایش امر،باعث این و است ملیتها سایر از ایرانی،بیش دانشجویان با کار. شود می

(،موجب رشد کم سطح علمی کشور در مقایسه با خارج7Rهمچنین افزایش مهاجرت)در حلقه کشور و در نتیجه افزایش سطح علمی داخل با خارج می شود و این امر موجب افزایش

مهاجرت می شود.

19

نمودار علی معلولی کلی

20

گذاریسیاست ها( و حتی ساختار مدل )حذف، تغییر وبا تغییر در کدام مقادیر اولیه، روابط بین متغیرها )لینک.1

کند.ها( رفتار سیستم تغییرات اساسی مییا اضافه کردن حلقه اهرم های سیاست گذاری قابل اجرا برای بهبود متغیرهای اصلی مد نظر در طی افق زمhhانی.2

توان حلقه جدید اضافه کرد.(را شرح دهید. )در صورت نیاز می های مذکور را بر روی سیستم اعمال کhhرده و ماننhhد قhhدم قبلی )رفتhhار فعلی سیسhhتم(سیاست.3

رفتار سیستم با اعمال این سیاست را شرح دهید.

وضعیت05/0با تغییر در تابع به روز شدن سیستم آموزشی به صورت خط مستقیم با شیب حلقه های باالیی تغییر کرده اما تغییری در وضعیت مهاجران پدید نمی آید.

stnargimeM 4

M 3

M 2

M 1

00 06 021 081 042 003 063 024 084 045 006

)htnoM( emiT

0tnerruC : stnargimetnerruC : stnargime

21

tnargime etile laitnetopM 2

M 5.1

M 1

000,005

00 06 021 081 042 003 063 024 084 045 006

)htnoM( emiT

0tnerruC : tnargime etile laitnetoptnerruC : tnargime etile laitnetop

metsys lanoitacudE etadpu08

06

04

02

00 06 021 081 042 003 063 024 084 045 006

)htnoM( emiT

tnerruC : metsys lanoitacudE etadpu0tnerruC : metsys lanoitacudE etadpu

22

23

همان گونه که از نمودارهای فوق پیداست با هر گونه تغییری در حلقه مربوط به رشد مقاالت و وضعیت سیستم آموزشی تغییری در وضع کلی مهاجرت دیده نمی شود. چه با تغییر در فرمول ها، چه اضافه کردن حلقه های جدید. پس به نظر می رسد این حلقه تاثیر چندان جدی در نقطه تعادل

سیستم و رفتار عمومی آن نخواهد تداشت.

افزودن اثر تفاوت میان سطح علمی داخل و خارج کشور که با تاخیر سبب می شود رویکرد اساتید از تولید مقاله مورد نیاز صنعت به مقاله مورد پذیرش مجالت خارجی رفته و در نتیجه فاصله صنعت و دانشگاه را در برآوردن نیازهای واقعی و علمی صنعت توسط دانشگاه بیشتر

می کنند، باعث تغییری در نرخ خروج نخبگان نداشت.

پس تغییرات و اعمال سیاست هایی در به روز کردن سیستم آموزشی عامل تغییردهنده مهمی درمهاجرت نخبگان نخواهد بود و باالخره نخبگان کار خود را خواهند کرد.

حتی مهم ترین اهرم سیاست گذاری در این بخش که همان حمایت های دولت است، از تغییر نیز هیچ تغییری در اثر این حلقه نگذاشت.1 به 2/0ضریب

به سراغ مجموعه حلقه دیگری می رویم.

حلقه های تاثیر اثرات شغلی و موقعیت های اجتماعی بر نرخ خروج، بدون در نظر گرفتن درcurrent1 و با در نظر گرفتن سیاست های جدید با عبارت currentسیاست های جدید با عبارت

نظر گرفته می شود.

اولین تغییر افزودن اثر حمایتی دولت بر کارآفرینی و در نتیجه بهبود وضعیت شغلی است که این مد نظر قرار گرفت:currentاثر در همان تغییر قبلی در

reerac ytinutroppO4

3

2

1

00 06 021 081 042 003 063 024 084 045 006

)htnoM( emiT

tnerruC : reerac ytinutroppO0tnerruC : reerac ytinutroppO

24

. مردم، فرهنگی آموزش سطح افزایش با یعنی است مردم فرهنگ و اعتقادات در تغییر حوزه، این تغییر . آموزش های فاکتور تغییر با تغییر این باشیم داشته دائم مهاجرت اصل به مردم نگرش تغییر در سعی

مقدار از مقدار 2/0فرهنگی .8/0به می آید وجود به دیگر متغیرهای مقدار در زیر تغییرات

cultral and believe training1

0.85

0.7

0.55

0.40 60 120 180 240 300 360 420 480 540 600

Time )Month(

cultral and believe training : Current1cultral and believe training : Current

rotcaf noitargim gnisaerced4

3

2

1

00 06 021 081 042 003 063 024 084 045 006

)htnoM( emiT

1tnerruC : rotcaf noitargim gnisaercedtnerruC : rotcaf noitargim gnisaerced

25

emigrants4 M

3 M

2 M

1 M

00 60 120 180 240 300 360 420 480 540 600

Time )Month(

emigrants : Current1emigrants : Current

Migration rate20,000

15,000

10,000

5,000

00 60 120 180 240 300 360 420 480 540 600

Time )Month(

Migration rate : Current1Migration rate : Current

باز هم همان گونه که مشاهده می شود، چنین تغییری اثری بسیار ناچیز در حد تغییر یک واحد درده هزار بر بر نرخ مهاجرت دارد.

در مجموعه حلقه های افزایش نرخ مهاجرت، اکثرا عواملی وجود دارند که تغییر آنها در دست مانیست.

Current2 است. این تغییر8/0 به 1: تغییر اعمال شده در این شبیه سازی تغییر درآمد از مقدار میلیون تومانی80در واقع کاهش توجه بنیاد ملی نخبگان به نخبگان است. یعنی کاهش وام

مسکن، کاهش پول توجیبی ماهیانه به نخبگان و از این قبیل است. این تغییر تاثیر بیشتری از سایر تغییرات در نرخ مهاجرت دارد ولی در نمودار کالن نیز چنین

تغییری آن چنان نمود ندارد.26

این تغییرات به صورت زیر مشخص است.Time (Month)"emigrants" Runs:emigrants

0Current24000004000004000000.25Current14016664016664016660.5Current403337403337403337

0.754050134050134050141406695406695406696

1.254083834083834083831.5410076410076410077

1.754117744117744117752413479413479413480

2.254151894151894151902.5416904416904416906

2.754186264186254186273420352420352420354

3.254220854220854220873.5423823423823423825

3.754255674255674255694427317427316427319

4.254290724290724290744.5430833430832430835

4.754325994325994326025434372434371434374

5.254361504361504361535.5437934437933437937

5.754397234397234397266441519441518441522

6.254433204433194433236.5445126445126445130

6.754469394469394469437448757448757448761

7.254505824505814505867.5452412452411452416

7.754542474542474542528456089456088456093

8.254579364579364579418.5459789459789459794

8.75461648461648461653

27

94635134635134635189.254653844653834653899.5467261467260467266

9.7546914346914246914910471031471031471037

10.2547292547292547293110.5474825474825474831

10.7547673147673147673711478643478642478649

11.2548056148056048056711.5482484482484482491

11.7548441448441348442012486349486348486356

12.254882904882904882982559526159525959527650850806850802850840751.16197e+0061.16196e+0061.16202e+006

1001.5123e+0061.51229e+0061.51237e+0061251.87679e+0061.87678e+0061.87687e+0061502.22917e+0062.22916e+0062.22924e+0061752.549e+0062.54899e+0062.54907e+0062002.82507e+0062.82506e+0062.82513e+0062253.05466e+0063.05466e+0063.0547e+0062503.2408e+0063.2408e+0063.24083e+006

2753.38938e+0063.38938e+0063.38939e+0063003.5071e+0063.5071e+0063.5071e+0063253.60029e+0063.60029e+0063.60027e+0063503.67441e+0063.67441e+0063.67438e+0063753.73393e+0063.73393e+0063.73389e+0064003.78238e+0063.78238e+0063.78233e+0064253.82248e+0063.82249e+0063.82243e+0064503.85635e+0063.85635e+0063.85629e+0064753.88554e+0063.88555e+0063.88548e+0065003.91126e+0063.91127e+0063.91119e+0065253.93439e+0063.9344e+0063.93432e+0065503.9556e+0063.95561e+0063.95552e+006

28

5753.97539e+0063.97539e+0063.9753e+0066003.99411e+0063.99412e+0063.99403e+006

نیز تغییر محسوسی در6/1 به 1هم چنین در این شبیه سازی با افزایش مقدار درآمد از مقدار تعداد مهاجران و نرخ مهاجرت دیده نشد.

Current3 است. این تغییر21 به4/0: اهم تغییر در این شبیه سازی تغییر در امنیت کاری از مقدار یک تغییر حدی است و برای مشاهده تغییر رفتار سیستم اعمال می شود. با این تغییر شبیه سازی

over flow.می شود و نتیجه می گیریم این متغیر یک متغیر مهم و تاثیرگذار است برای سیاست گذاری روی این متغیر ابتدا فرض می کنیم در حالت ایده آل امنیت شغلی کاملی

.job security = 1برای نخبگان در کشور ایجاد شده است. یعنی با این تغییر نیز هیچ تغییر رفتار محسوسی در سیستم شاهد نیستیم. اما دلیل اصلی طغیان یا

over flowسیستم با تغییر این متغیر، تعریف متغیر تبلیغات اشخاص است. این متغیر بسیار حساس است و با کوچک ترین تغییر در متغیرهای دیگر باعث طغیان می شود. به نظر می رسد

رفتار عمده سیستم نیز از تعریف همین متغیر ناشی می شود.erutuF epoh

0

5.0-

1-

5.1-

2-0 06 021 081 042 003 063 024 084 045 006

)htnoM( emiT

3tnerruC : erutuF epoh2tnerruC : erutuF epoh1tnerruC : erutuF epoh

tnerruC : erutuF epoh

یا مدل تبلیغ و ترویج ناشی می شود.bassدر واقع تعریف این متغیر از مدل

آخرین تغییر مورد بررسی که در درون مرزهای سیستم قرار دارد و تغییر در فرمول و روابطخروج ژن نخبگی است.

اصلی ترین مرجع رفتار عمومی سیستم همین متغیر است. این متغیر در روابط اولیه و در کلیه شبیه سازی ها به این صورت در نظر گرفته شده است که با خروج هر فرد نخبه، یک مولد نخبگی

از کشور خارج می شود. این نظریه بر پایه فرضیه تولید ژن از ژنوم قرار گرفته است.

29

به این ترتیب با عوض کردن روابط درون این حلقه، با توجه به در نظر گرفتن اثر بلندمدت خروج ژن و تولید دوباره آن به صورت ژنتیکی، و هم چنین ورود ژن به داخل کشور و احتماال تاثیر

ازدواج نخبگان و تولید هندسی ژن نخبگی، نتایج و تغییرات زیر در مدل حاصل می گردد.

etile laitnetoptnargime etar noitargiMetar etile laitnetop

>stnargime< ssenetile fO eneg-

+

حلقه مشخص شده در شکل فوق به شکل زیر تغییر می کند.

ytiruces boJ

etile laitnetoptnargime etar noitargiMetar etile laitnetop

>stnargime< emocniesnepxe

+-

ssenetile fO eneg

+

tceffa eneG

فرمول های تغییرات نیز به شرح زیر است:

Gene affect = DELAY1I (potential elite emigrant-emigrants/10000, 42, emigrants)

Gene Of eliteness = Gene affect + RAMP(10000, 0, 600)

حاصل این تغییر بزرگ ترین اصالح را در رفتار سیستم نتیجه می دهد.

در نمدارهای زیر مشخص شده است.current4این تغییرات با شبیه سازی

30

stnargimeM 02

M 51

M 01

M 5

00 06 021 081 042 003 063 024 084 045 006

)htnoM( emiT

4tnerruC : stnargime3tnerruC : stnargime2tnerruC : stnargime1tnerruC : stnargime

tnerruC : stnargime

با عوض شدن این روابط، به دلیل افزایش نخبگان در داخل کشور، تعداد مهاجرین نیز بیشتر شده و رو به فزونی است. این رفتار با توجه به روند خروج نخبگان در هر کشور در حال توسعه و حتی نیمه توسعه یافته، معقول تر است. زیرا هرگز در هیچ کشوری نخبگان تمام نشده و هم چنین خروج از کشور نیز پایانی ندارد. با توجه به این مدل، رفتار سیستم تشکیل شده از چندین حلقه مثبت و منفی است که در زمان های مختلف هر کدام بر دیگری غبه دارد. گاهی به سمت

نمایی منفی و گاهی به سمت رفتار فوق نمایی تمایل دارد؛ اما الگوی غالب رفتاری رشد نماییاست.

31

etar noitargiM000,04

000,03

000,02

000,01

00 06 021 081 042 003 063 024 084 045 006

)htnoM( emiT

4tnerruC : etar noitargiM3tnerruC : etar noitargiM2tnerruC : etar noitargiM1tnerruC : etar noitargiM

tnerruC : etar noitargiM

تغییری که در نرخ مهاجرت دیده می شود همان توجیه باال را دارد. یعنی معقول تر به نظر می رسد که در یک کشور به طور طبیعی نرخ مهاجرت تا زمان وجود نخبگان در آن کشور و تا

زمان وجود کشورهای ثالث سودجو ادامه داشته باشد. این نرخ با تغییرات حاصل شده در روابط علی معلولی مورد نظر، به جای واگرایی به صفر که دلیل آن هم اتمام نخبگان در کشور مبدا

است، ابتدا کاهش داشته و در نهایت افزایش نمایی را از آن شاهد خواهیم بود.

شکل را شاهد هستیم. ابتداsمشاهدات از نمودار فوق حاکی است در ده سال اول یک رفتار سال عامل کاهش ژن نخبگی فعال5رویکرد به سمت مهاجرت رو به افزایش دارد و بعد از

شده، دیگر ژنی برای تکثیر نمایی نخبگان و مهاجرت آنان وجود ندارد. تقریبا پس از ده سال حتی سیاست های کاهشی مهاجرت اثر کرده و عالوه بر نبود ژن نخبگی، باعث کاهش رویکرد

نخبگان به سمت مهاجرت می گردد، دلیل این تحلیل آن است که ژن نخبگی در فرض شبیه سازی جدید همیشه در حال تولید هست و لذا کاهش ژن در هر زمان به علت مهاجرت، مجردا سبب

کاهش نرخ مهاجرت نخواهد شد. لذا ناچار از پذیرش این موضوع هستیم که نرخ مهاجرت در اثرسیاست هایی به طور موقت کاهش دارد اما هرگز تعادل پایداری را تجربه نخواهد کرد.

دیگر نکته قابل توجه از نمودار فوق این مساله است که در کل سیاست گذاری های پیشین نیز به طور واضح به چشم میخورد و آن مساله تاثیر تبلیغات افراد بر رفتن افراد به هر جهت است.

توضیح آن که در تمام سیاست گذاری های قبل نتوانستیم اثر تبلیغات مهاجران بر باقیماندگان را برای ماندن در کشور خنثی کنیم و حتی با افزایش حمایت صددرصدی دولت، امنیت کامل شغلی

و حتی افزایش چندین برابر حقوق و مزایای نخبگی، تغییر چندانی در نرخ مهاجرت و جمعیتمهاجرین دیده نشد.

32

چنین رفتاری نشان از قدرت تبلیغات بر ذهن نخبگان و تصمیم قطعی آنان با مشاهده رفتن بقیهدارد.

tnargime etile laitnetopM 2

M 5.1

M 1

000,005

00 06 021 081 042 003 063 024 084 045 006

)htnoM( emiT

4tnerruC : tnargime etile laitnetop3tnerruC : tnargime etile laitnetop2tnerruC : tnargime etile laitnetop1tnerruC : tnargime etile laitnetop

tnerruC : tnargime etile laitnetop

نزدیک شدن به واقعیت در نمودار فوق ملموس تر به چشم می آید و آن مساله عدم اتمام ژن یا سال بیست و پنجم شبیه سازی شاهد کاهش این ژن هستیم300نخبگی است. هر چند تا ماه

اما با روند افزایشی تولید ژن از سال دهم شاهد غلبه یک حلقه متعادل کننده به جای حلقه کاهش نمایی این ژن هستیم. اثر این حلقه متعادل کننده در در سال بیست و پنجم به اوج خود

رسیده و باعث غلبه حلقه های افزایشی دیگر بر کل سیستم می شود. یعنی مجموعه بهبود سیستم آموزشی و سیاست گذاری های دولت و عوامل محیطی نیز عالوه بر عامل وراثت که در

سال دهم غالب شده بود، از این سال بروز می کنند.

البته رفتاری که پس از این شاهد هستیم، یک رفتار کامال خطی در این مقیاس را متبادر می کند سال50که با افزایش زمان شبیه سازی نیز می توان آینده را پیش بینی کرد؛ اما زمان بیش از

دیگر منطقی به نظر نمی رسد. ضمن این که این روند همان الزام افزایش سیاست ها را برای سال نخست به خوبی نشان می دهد. اگر بخواهیم منتظر بمانیم25افزایش کیفیات آموزشی در

شاهد کاهش نخبگان خود باشد، هر چند با اعمال سیاست ها بعد از آن25که سیستم تا سال وضع رو به بهبود برود، قطعا آثار سوء و زیان باری از این کاهش خواهیم دید که حتی با افزایش

تعداد نخبگان بعد از این سال هم جبران نشود.

33

etar etile laitnetop000,04

000,03

000,02

000,01

00 06 021 081 042 003 063 024 084 045 006

)htnoM( emiT

4tnerruC : etar etile laitnetop3tnerruC : etar etile laitnetop2tnerruC : etar etile laitnetop1tnerruC : etar etile laitnetop

tnerruC : etar etile laitnetop

نتیجه گیری در اجرای سیاست گذاری های فوق که با توجه به مرز سیستم و اهرم های ممکن اجرا شد، در

و در نظر گرفتن تبلیغات مهاجران برBassهمه موارد به این نتیجه رسیدیم که با اعمال مدل نخبگان، با اعمال هیچ سیاستی نمی توان مانع رفتن نخبگان از کشور شد. حتی در نرخ خروج آنها

نیز نمی توان تاثیر چندانی گذاشت.

اما با در نظر گرفتن وجود و تولید پیوسته این ژن در داخل کشور، همیشه تعدادی از نخبگان درکشور باقی خواهند ماند و هیچ گاه این روند خروج سبب اتمام نخبگان کشور نخواهد شد.

نتیجه کلی که از اجرای سیاست های مختلف می توان گرفت این است که اگر می خواهیم به نخبگان به صورت کمی نگاه کنیم و هر گونه مهاجرت دائمی ایشان را مساوی ضرر و افت

وضعیت اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و حتی نظامی کشور قلمداد کنیم تنها راه مقابله ایجاد یک سیستم بسته است که از طرفی خروج افراد را بسیار محدود کرده و از طرفی مانع

تاثیر پذیری افراد داخل کشور از خارج از کشور شود. پر واضح است که اجرای چنین سیاست های مستبدانه ای مستقل از ارزش گذاری درست و غلط آن چه بالیی بر سر نخبگی افراد خواهد گذاشت، چه بسا که بسیاری به هر دلیلی اگر نتوانند بروند، حتی اگر دولت و حکومت هم

هیچ تاثیری در آن نداشته باشند، اوضاع روانی داخل را با تبلیغات منفی و منفی بافی های خودبهم خواهند ریخت، پس چه بهتر که هر آن کس ره خود رود!

34

دیگر مهم آن که واضح است هر چقدر یک سیستم را بسته در نظر بگیریم، نمی توانیم سیستم کشور اسالمی خود را مستقل از جهان خارج و با نادیده گرفتن پدیده ای به نام استعمار، قدرت

طلبی، برتری جویی، سلطه و استحمار شبیه سازی کنیم. هر چقدر جلوی تبلیغات راست و دروغ افراد را بگیریم، واقعیات نشان می دهد تبلیغات قوی تری توسط چیزی به نام دشمن وجود خواهد

داشت، هر چقدر هم که افرادی در داخل ما را متهم به توهم توطئه کنند، باعث از بین رفتن جریان مخالف برای خروج پدیده ای به نام نخبه و تصور اینکه خروج کمی این پدیده سبب آسیب

به نظام ما خواهد شد نمی گردند.

نهایتا به بیان این نکته می پردازیم که هر چند در این پروژه سعی بر آن شده که نشان دهیم خود این دید کمی نسبت به مهاجرت نخبگان، مساله ای مهم و قابل بررسی است و باید روی آن

سرمایه گذاری شود، اما مهم تر از دید کمی دید کیفی به مساله است که آیا نخبگان فقط همین افراد هستند، اصوال سهم این افراد در اهم کارهایی که در کشور انجام می شود چقدر است؟ آیا هزینه ای که برای ماندن این افراد می شود متناسب با سود ماندن این افراد هست یا نه؟ و اصال

سود ماندن این افراد در داخل کشور چقدر است که باید مانع رفتن آنان شد.

والسالم علی من اتبع الهدی

پایان

35

36