2

ЕРЕВАНСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ

YEREVAN STATE UNIVERSITY ____________________________________________

СТУДЕНЧЕСКОЕ НАУЧНОЕ ОБЩЕСТВО

STUDENT SCIENTIFIC SOCIETY

ISSN 1829-4367

СБОРНИК НАУЧНЫХ СТАТЕЙ СНО ЕГУ

МАТЕРИАЛЫ ЕЖЕГОДНОЙ НАУЧНОЙ СЕССИИ 2015 ГОДА

COLLECTION OF SCIENTIFIC ARTICLES OF YSU SSS

PROCEEDINGS OF THE ANNUAL SCIENTIFIC SESSION OF 2015

1.4 (14)

Общественные науки (Юриспруденция и политология)

Social Sciences (Jurisprudence and Political Science)

ЕРЕВАН - YEREVAN

ИЗДАТЕЛЬСТВО ЕГУ - YSU PRESS

2016

3

ԵՐԵՎԱՆԻ ՊԵՏԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ

ՈՒՍԱՆՈՂԱԿԱՆ ԳԻՏԱԿԱՆ ԸՆԿԵՐՈՒԹՅՈՒՆ

ISSN 1829-4367

ԵՊՀ ՈՒԳԸ ԳԻՏԱԿԱՆ ՀՈԴՎԱԾՆԵՐԻ ԺՈՂՈՎԱԾՈՒ

2015 Թ. ՏԱՐԵԿԱՆ ԳԻՏԱԿԱՆ ՆՍՏԱՇՐՋԱՆԻ ՆՅՈՒԹԵՐ

1.4 (14)

Հասարակական գիտություններ

(Իրավագիտություն և քաղաքագիտություն)

ԵՐԵՎԱՆ

ԵՊՀ ՀՐԱՏԱՐԱԿՉՈՒԹՅՈՒՆ

2016

4

Հրատարակվում է ԵՊՀ գիտական խորհրդի որոշմամբ

Издается по решению Ученого совета ЕГУ

Published by the resolution of the Academic Council of YSU

Խմբագրական խորհուրդ`

ի.գ.դ., պրոֆ., ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս Գ. Ղազինյան ի.գ.դ., պրոֆ. Ս. Դիլբանդյան ք.գ.դ., պրոֆ. Գ. Քեռյան պ.գ.թ., դոց. Մ. Վարդազարյան ի.գ.թ. Ա. Թավադյան

Редакционная коллегия:

д.ю.н., проф., академик НАН РА Г. Казинян д.ю.н., проф. С. Дилбандян д.п.н., проф. Г. Керян к.и.н., доц. М. Вардазарян к.ю.н. А. Тавадян

Editorial Board

DSc, Prof., Academician of NAS RA G. Ghazinyan DSc, Prof. S. Dilbandyan DSc, Prof. G. Keryan PhD, Associate Prof. M. Vardazaryan PhD A. Tavadyan

Հրատարակիչ՝ ԵՊՀ հրատարակչություն

Հասցե՝ ՀՀ, ք. Երևան, Ալ. Մանուկյան 1, (+374 10) 55 55 70, publishing@ysu.am

Հրատարակության նախապատրաստող ստորաբաժանում՝ ԵՊՀ ուսանողական գիտական ընկերություն

Հասցե՝ ՀՀ, ք. Երևան, Ալ. Մանուկյան 1, (+374 60) 71 01 94,

Էլ. փոստ՝ sss@ysu.am

ԵՊՀ ՈՒԳԸ հրատարակումների կայք՝ www.ssspub.ysu.am.

Ժողովածուն հրատարակվում է Հայաստանի երիտասարդական

հիմնադրամի ֆինանսական աջակցությամբ:

mailto:publishing@ysu.ammailto:sss@ysu.amhttp://www.ssspub.ysu.am/

31

Գարիկ Աբելյան ԵՊՀ, Իրավագիտության ֆակուլտետ, բակալավրիատի ուսանող

Գիտ. ղեկավար՝ ի.գ.դ., պրոֆ. Ս. Դիլբանդյան Էլ. փոստ՝ garik.abelyan93@gmail.com

ՈՐՈՇ ՆԿԱՏԱՌՈՒՄՆԵՐ ԳՐԱՎԻ ԻՆՍՏԻՏՈՒՏԻ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ` ԸՍՏ ՔՐԵԱԿԱՆ ԴԱՏԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՆՈՐ ՕՐԵՆՍԳՐՔԻ ՆԱԽԱԳԾԻ

Խափանման միջոցներն այն երաշխիքներից են, որոնք ապահովում են քրեական դատավարու-

թյան նպատակների իրականացումը: Խափանման միջոցների համակարգի մեջ ընդգրկվածներից է գրավը, որը կապված չէ մեղադրյա-

լին ազատությունից զրկելու հետ: Համաձայն ՔԴՕ նախագծի հոդված 125-ի 1-ին կետի՝ «Գրավն իրա-վասու մարմնի որոշմամբ սահմանված դրամական գումար է, որը Հայաստանի Հանրապետության դրամի, արժեթղթերի կամ այլ արժեքների ձևով պահատվության է փոխանցվում համապատասխան որոշմամբ նշված բանկի կամ այլ վարկային կազմակերպության դեպոզիտ` մեղադրյալի պատշաճ վար-քագիծը ապահովելու նպատակով: Որպես գրավ՝ կարող է ընդունվել անշարժ գույք, եթե գրավ կիրա-ռելու մասին որոշմամբ հատուկ նշվել է դրա հնարավորության մասին»

1: Գործող օրենսգրքով՝ գրավը

կարող է կիրառվել միայն ոչ մեծ ու միջին ծանրության հանցանք կատարած անձանց նկատմամբ, մինչ-դեռ այս խնդրին Եվրոպական դատարանն անդրադարձել է «Կաբալլերոն ընդդեմ Անգլիայի» գործով կայացրած վճռում։ Սույն գործում Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 3-րդ մասի

2 (Յուրաքանչյուր ձերբակալ-

ված կամ կալանավորված անձ տարվում է դատավորի կամ այլ պաշտոնատար անձի մոտ, որն օրեն-քով լիազորված է իրականացնել դատական իշխանություն, և ունի ողջամիտ ժամկետում դա-տաքննության իրավունք կամ մինչև դատաքննությունը ազատ արձակելու իրավունք: Ազատ արձա-կումը կարող է պայմանավորվել դատաքննությանը ներկայանալու երաշխիքով) խախտումը բխում էր Անգլիայի 1994 թ. քրեական օրենսգրքի 25-րդ հոդվածից, որն ինքնաբերաբար արգելում էր կիրառել գրավ ցանկացած անձի նկատմամբ, ով մեղադրվում էր ծանր հանցագործության որոշ տեսակների կա-տարման մեջ (սպանություն, սպանության փորձ, չկանխամտածված սպանություն, բռնաբարություն, բռնաբարության փորձ) և ով նախկինում դատվել էր նշված հանցագործություններից որևէ մեկի կա-տարման հիմքով։ Նման իրավիճակում մագիստրատ դատարանը լիազորություն չուներ գրավ կիրառել և անձին կալանքից ազատ արձակել։ Այս վճռի վրա հղում է արել նաև ՀՀ վճռաբեկ դատարանը 13.07.2007 թ. ՎԲ-11507 գործով կայացրած որոշման մեջ, որով ՀՀ դատարաններին թույլատրվել է այդուհետ գրավ կիրառելու հարցը քննարկել բոլոր գործերով։ Ի տարբերություն գործող օրենսգրքի` նախագծի կարևոր ձեռքբերումներից է նման սահմանափակման բացառումը, ինչը բխում է հոդված 125-ի մեկնաբանությունից. կարծում ենք նախագծին հաջողվել է միջազգային նորմերին համապա-տասխան կարգավորել խնդիրը:

Անդրադառնանք հաջորդ ասպեկտներին. նախ, պետք է նշել, որ նախագծում ընգրկված են խա-փանման այնպիսի միջոցներ, որոնք ներկայումս այդքան էլ կիրառելի չեն: Դրանցից է գրավը, որը կա-րելի է ասել նախագծի խափանման միջոցների հիերարխիայում զբաղեցնում է երրորդ տեղը կալանքից ու տնային կալանքից հետո: Ակնհայտ է, որ դրա պաճառը ՔԴՕ-ի գործուն կառուցակարգերի անկա-տարությունն է: ՀՀ դատական դեպարտամենտի պաշտոնական կայքում ամրագրված տվյալներով 2014 թ. դատարանի կողմից կալանքը որպես խափանման միջոց կիրառելու մասին բավարարվել է 1091 միջնորդություն, իսկ գրավի դեպքում 220-ից 42-ն է բավարարվել: Փաստորեն ստացվում է իրա-վասու մարմիններն առավել հակված են կիրառելու կալանքը քան գրավը: Դրան հակառակ՝ որոշ Եվ-րոպական երկրներում ու ԱՄՆ-ում գրավը կիրառվում է մեծ մասշտաբներով, քան կարելի է կարծել և համարվում է այլնտրանքային խափանման միջոց կալանքի փոխարեն: Նախագծում նման հանգաման-քը վերացվել է՝ ի տարբերություն գործող ՔԴՕ-ի: Նախագծի 115-րդ հովածի 3-րդ կետի համաձայն՝ «Խափանման միջոցներն են կալանքը և այլընտրանքային խափանման միջոցները»: Այստեղից էլ հետևում է, որ գրավը ինքնուրույն խափանման միջոց է, ինչը միանշանակորեն նպաստում է այս մի-ջոցի թե՛ դերի բարձրացմանը, թե՛ սահմանափակումների վերացմանը՝ կապված այն կիրառելու դեպ-

1 Տե՛ս ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի նախագիծ, հասանելի է՝

http://www.justice.am/storage/files/legal_acts/legal_acts_5771447415_QrDat-_VERJNAKAN.pdf 2 Հասանելի է՝ http://www.gov.am/u_files/file/kron/EuoroConvent-Arm.pdf:

mailto:garik.abelyan93@gmail.comhttp://www.justice.am/storage/files/legal_acts/legal_acts_5771447415_QrDat-_VERJNAKAN.pdfhttp://www.gov.am/u_files/file/kron/EuoroConvent-Arm.pdf

32

քերի հետ: Այժմ անդրադառնանք գրավի՝ այլ խափանման միջոցների համեմատ ունեցած առավելու-թյուններին: Այն, ինչպես արդեն նշել ենք, չի զրկում անձին ազատությունից: Մյուս կողմից, պետու-թյունը չի վատնում իր բյուջետային միջոցները կալանավորվածներին պահելու համար, մեղադրյալը չի ենթարկվում իր դեմ ուղղված անմիջական հարկադրանքի միջոցների, շարունակում է իր աշխատան-քային գործունեությունը, ինչի արդյունքում էլ կարող է հարթել իր կատարած արարքով պատճառված վնասը: Սակայն կապված որոշակի ռիսկերի հետ՝ նախագծում ամրագրվել է հետևյալ կարևոր դրույթը. «Եթե մեղադրյալը թաքնվել է վարույթն իրականացնող մարմնից կամ առանց թույլտվության մեկնել է այլ վայր, պարբերաբար չի ներկայացել վարույթն իրականացնող մարմնի հրավերով կամ էապես խոչընդոտել է վարույթին, ապա հսկող դատախազը կայացնում է գրավը պետության եկամուտ դարձ-նելու մասին որոշում», ինչը կարևոր երաշխիք է դատավարության անխափան իրականացման համար:

Բավարար ուշադրության է արժանի գրավը պետության եկամուտ դարձնելու հարցում արտա-սահմանյան երկների փորձը: Մասնավորապես՝ Ֆրանսիայի ՔԴՕ-ի 145-րդ հոդվածի համաձայն՝ գրա-վով ապահովում է մեղադրյալի մասնակցությունն բոլոր դատավարական գործողություններին և դա-տավճռի կատարումը, ինչպես նաև սահմանվում է, որ գրավի գումարի մեջ են մտնում քաղաքացիա-կան հայցվորին պատճառված վնասների գումարը, տուգանքներն ու այլ ծախսերը

1: Նման փորձ է ար-

ված Էստոնիայի ՔԴՕ-ում, որտեղ ամրագրված է, որ գրավը դառնում է պետության սեփականություն միայն դատական ծախսերը այդ գումարից հաշվակցելուց հետո

2, իսկ Ուկրաինայի ՔԴՕ-ում հարցը

կարգավորվում է հետևյալ կերպ՝ գրավը կարող է ամբողջությամբ ուղղվել դատավճռի և գույքային պահանջների կատարմանը, իսկ այն դեպքում, երբ գրավը վճարվել է այլ անձի կողմից, այն կարող է ուղղվել գույքային պահանջների կատարմանը միայն գրավատուի համաձայնությամբ

3: Մեր կարծիքով՝

առավել արդյունավետ կլիներ, եթե գրավի նվազագույն չափն ամրագրող նորմերի հետ միասին ամ-րագվեր նաև հետևյալը՝ «Քաղաքացիական հայցով ներկայացված գույքային պահանջները և հնարա-վոր դատական ծախսերն բավարարվում են գրավի գումարի հաշվին, այն դեպքում, երբ հենց մեղադ-րյալն է հանդիսանում գրավատուն»: Ճիշտ է՝ նախագծով ամրագրված է այնպիսի ինստիտուտ, ինչպի-սին է գույքի արգելադրումը, որը կիրառվում է գույքի հնարավոր բռնագրավումը, հնարավոր գույքային հայցը և հնարավոր դատական ծախսերն ապահովելու համար, սակայն ավելի նպատակահարմար կլի-նի գրավի արդեն կիրառված լինելու դեպքում չկատարել անհարկի դատավարական գործողություններ (գույքի արգելադրում) և հենց գրավի գումարից հաշվանցել այդ պահանջները: Նման լրացուցիչ երաշ-խիքների սահմանումը կնպաստի և՛ տվյալ խափանման միջոցի պատշաճ կատարմանը, և՛ դատավա-րության սուբյեկտների իրավունքների ու շահերի էլ ավելի արդյունավետ պաշտպանությանը:

ՔԴՕ-ի նախագծի համաձայն` որպես գրավատու` կարող են հանդես գալ մեղադրյալը կամ որևէ այլ ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձ: Այս առումով հարկ է անդրադառնալ որոշ հարցերի:

Նախ, քննարկենք այն դեպքերը, երբ որպես գրավատու հանդես է գալիս այլ անձ: Այս պարագա-յում նախագծում նշվում է. «Եթե գրավը մուծում է այլ անձ, ապա նրան բացատրվում է մեղադրյալին ներկայացված մեղադրանքի էությունը, ինչպես նաև մեղադրյալի կողմից ոչ պատշաճ վարքագիծ դրսևորելու դեպքում վրա հասնող հնարավոր հետևանքները»՝ անդրադարձ չկատարելով գրավատուի ու մեղադրյալի միջև ծագած հարաբերություններին: Մեր կարծիքով` դա էական բաց պետք է համարել և փորձել հարցը կարգավորել հետևյալ կերպ՝ սահմանել նորմեր, որոնք հնարավորություն կտան գրա-վատուի կողմից հսկողություն իրականացնել մեղադրյալի նկատմամբ, որոնք կարող են արտահայտ-ված լինել որոշակի արգելքների տեսքով: Կարծում ենք՝ նման արգելքների համար որպես հենակետ՝ կարող է ծառայել քրեադատավարական, քրեակատարողական և քրեական ընդհանուր համալիրը: Կարելի է նախատեսել հետևյալ արգելքները՝ առանց գրավատուին տեղյակ պահելու չփոխել բնակու-թյան, աշխատանքի, ուսման վայրերը, չհաճախել որոշ վայրեր, աշխատել և այլն: Վերջինս էլ ավելի կնպաստի մեղադրյալների կողմից նոր հանցանքներ կամ իրավախախտումներ կատարելը բացառե-լուն: Սակայն նման արգելքները չպետք է սահմանափակեն կամ զրկեն անձի անձնական, բնակարանի անձեռնմխելիության իրավունքներն ու նվաստացնեն կամ ոտնահարեն նրա պատիվն ու արժանա-պատվությունը:

Նախագծում առկա նորմերի վերլուծությունից բխում է, որ մեղադրյալը կարող է իրավասու մարմ-նի թույլատվությամբ մեկնել այլ վայր: Կարծում ենք՝ պետք է սահմանվեր նաև, թե երբ և որքան ժամա-

1 Տե´ս Уголовно-процессуальный кодекс Франции 1958 года, под ред В.И. Каминской, с изм. и доп. на 1 января 1966 г.

Москва, 1967, էջ 80: 2 Տե´ս Уголовно-процессуальный кодекс Республики Эстонии от 12.02.2003 (ред. от 19.06.2008), հասանելի է՝

http://estonia.newscity.info/docs/sistemsw/dok_iegblz/index.htm, մատչելի էր՝ 25.04.2013: 3 Տե´ս Уголовно-процессуальный кодекс Украины, по состоянию на 15 февраля 2011 года, հասանելի է՝

http://www.legislationline.org/:

http://estonia.newscity.info/docs/sistemsw/dok_iegblz/index.htmhttp://www.legislationline.org/

33

նակով մեղադրյալը կարող է մեկնել այլ վայր. դա էլ ավելի կհստակեցներ այդ հարաբերությունների կարգավորումը:

Իրավական գրականության մեջ կա կարծիք, որ երբ գրավատուն հանդիսանում է այլ անձ, նրա վրա պետք է դրվի մեղադրյալի պատշաճ վարքագիծ դրսևորելու վերաբերյալ իրավապահ մարմիննե-րին ու դատարանին տեղեկացնելու պարտականությունը, ինչը թույլ կտա գրավատուին գիտակցել նշանակված խափանման միջոցի բնույթն ու նշանակությունը և միաժամանակ նախազգուշողական հիմք կհանդիսանա մեղադրյալի կողմից ոչ իրավաչափ վարքագիծ դրսևորելու առումով

1:

Նման հանգամանքը, մեր կարծիքով, կարող է արտացոլվել նախագծում՝ հաշվի առնելով հետևյալ նախադրյալները. նախ, գրավատուն, սկսած խափանման միջոց նշանակելու պահից մինչև դրա վե-րացնելը կամ փոփոխելը, պետք է գիտակցի իր վրա դրված պարտականությունների իրավական հիմ-քերն ու բնույթը, երկրորդ՝ ստույգ տեղեկատվություն պետք է ներկայացնի դատապարտյալի կողմից պատշաճ վարքագիծ դրսևորելու վերաբերյալ: Այս պարագայում կարծում ենք՝ օրենքի մակարդակով պետք է կարգավորվեն նաև, թե որ պահից սկսած և մինչև երբ պետք է այդպիսի տեղեկություն հա-ղորդի գրավատուն:

Ուսումնասիրելով որպես գրավատու հանդես եկող անձանց շրջանակը՝ հարց է ծագում` արդյոք ունի՞ գրավատուն իր պարտավորությունների կատարումից հրաժարվելու հնարավորություն: Այս իրա-վունքի իրացման շուրջ միատեսակ մոտեցում չկա: Մասնավորապես՝ որոշ հեղինակներ պնդում են՝ «Գրավատուի դիմումը՝ գրավից հրաժարվելու և այն վերադարձնելու կապակցությամբ, որը ներկայաց-վել է արձանագրությունը կազմելուց և ստորագրելուց հետո, չի կարող հիմք հանդիսանալ խափանման միջոց չկիրառելու համար»

2: Կարծում ենք՝ նման մոտեցումն ընդունելի չէ, քանզի այն սահմանափա-

կում է Սահմանադրության 31-րդ հոդվածով ամրագրված սեփականության իրավունքը, որն միևնույն ժամանակ պետության պաշտպանության առարկա է, ուստի, արդարացի կլինի համաձայնել հեղինակ-ների երկրորդ խմբի տեսակետի հետ, այն է՝ գրավատուին պետք է վերապահվի նման հնարավորու-թյուն՝ իհարկե, վերադարձնելով արդեն իսկ վճարված գրավի գումարը

3: Ավելի կարևոր կարելի է հա-

մարել այդպիսի իրավունքի վերապահումը մեղադրյալին: Համաձայն նախագծի հոդված 296-ի՝ «Կա-լանավորված մեղադրյալը, նրա պաշտպանը և օրինական ներկայացուցիչն իրավունք ունեն միջնոր-դություն ներկայացնել դատարան կալանքը վերացնելու կամ կալանքի փոխարեն այլընտրանքային խափանման միջոց կիրառելու մասին կալանքի ժամկետը լրանալուց ոչ ուշ, քան յոթ օր առաջ։ Միջնոր-դության պատճենն ուղարկվում է մինչդատական վարույթն իրականացնող քննիչին և հսկող դատա-խազին»: Այսինքն՝ նախագիծը մեղադրյալին ընձեռել է կալանավորումը փոխելու կամ այն վերացնելու հնարավորություն, և կարծում ենք՝ նման պարագայում հարցը պետք է լուծվի ինչպես և վերոնշյալ դեպքում միջնորդություն ներկայացնելով: Սակայն այս դեպքում այն կարող է ներկայացվել ոչ միայն դատարանին, այլև քննիչին, դատախազին, քանի որ նրանց նույնպես վերապահվել է գրավը որպես խափանման միջոց նշանակելու իրավասությունը: Այդպիսի հնարավորություն ընձեռնվել է որոշ ԱՊՀ երկրների ՔԴՕ-երով: Ուզբեկստանի ՔԴՕ-ում ամրագրված է գրավատուի իրավունքը՝ հրաժարվել իր վրա դրված պարտավորություններից, եթե բացակայում են գրավը պետության եկամուտ դարձնելու հիմքերը

4: Խնդիրը նման կարգավորում է ստացել նաև Ուկրանիայի ՔԴՕ-ում, սակայն որոշ ընթացա-

կարգային տարբերություններով: Մասնավորապես՝ այստեղ նույնպես գրավատուն կարող է հրաժար-վել իր վրա դրված պարտավորություններից, քանի դեռ ի հայտ չեն եկել գրավը պետության եկամուտ դարձնելու հիմքերը, բայց ընթացակարգային առումով առանձնահատկությունն այն է, որ գրավատուն պարտավոր է ապահովել մեղադրյալի ներկայությունը դատարան կամ քննություն իրականացնող մար-միններ նրա նկատմամբ խափանման միջոցը փոխելու համար, այնուհետև գրավը վերադարձվում է միայն նոր խափանման միջոցը կիրառելուց հետո

5:

Ներկայացնելով այս խնդրի շուրջ վերոնշյալ երկրների օրենսդրական կարգավորումները՝ կարծում ենք՝ պետք է գալ հետևյալ եզրահանգման, որ անհրաժեշտ է նման մի համակարգ մտցնել նաև ՀՀ ՔԴՕ-ի նախագծում՝ առաջարկելով հետևյալ կարգավորումը. նախ` ներկայումս նախագծում առկա է միայն երկու դեպք, երբ գրավի գումարը վերադարձվում է, այն է՝ երբ չեն ապացուցվում նախագծի 125 հոդվածի 5-րդ մասով նախատեսված հանգամանքները, կամ գրավը, որպես խափանման միջոց, վե-րացվել կամ փոխվել է, երկրորդ նման համակարգի ներմուծումը միանշանակ չի հակասի խափանման

1 Տե՛ս Буряков А.Д., Залог как мера пресечения в советском уголовном процессе Вопросы борьбы с преступностью по совет-

скому законодательству, Иркутск, 1969, էջ 281-282: 2 Տե՛ս Баландюк О.В., Исполнение обязательств залогодателем при реализации ст. 106 УПК РФ, 2014.

3 Տե՛ս նույն տեղում:

4 Տե´ս Уголовно-процессуальный кодекс Республики Узбекистан (утв. Законом РУз от 22 сентября 1994 г. № 2013-XII, с изм.

в соответствии с Законом РУз от 18 сентября 2012 г. № 3РУ-335), http://www.fmc.uz/legisl.php?id=k_ ug_pr_28, մատչելի էր՝ 10.02.2013: 5 Հասանելի է՝ http://www.legislationline.org/ru/documents/section/criminal-codes:

http://www.legislationline.org/ru/documents/section/criminal-codes

34

միջոցի փոփոխման կամ վերացման նորմերին: Կարծում ենք՝ հետագա գործնթացը պետք է կարգա-վորել հետևյալ ընթացակարգով՝ եթե առկա են մեկից ավելի գրավատուներ և նրանցից մեկը կամ մի քանիսը հրաժարվել են իրենց պարտավորություններից, ապա գրավի գումարը կարող է նվազել միայն այն դեպքում, երբ դա բավարար է մեղադրյալի պատշաճ վարքագիծը և տվյալ խափանման միջոցի այլ նպատակներն ապահովելու համար, սակայն գրավի չափի անբավարարության դեպքում այն կարող է լրացվել այլ գրավատուների հաշվին կամ փոխվել խափանման մեկ ուրիշ միջոցով:

Գրավատուի կողմից գրավից հրաժարվելու իրավունքը պետք է տարբերակել գրավի առարկան փոխելու իրավունքից: Վերջինիս տակ հասկացվում է գրավի առարկայի փոխարինումը մեկ այլ հավա-սարարժեք գույքով: ՔԴՕ-ի նախագծով նման իրավիճակ նախատեսված չէ, սակայն այն անուղղակիո-րեն բխում է հոդված 125-ից: Այսպես, գրավը որոշակի դրամական միավոր է, որը ՀՀ դրամի, ար-ժեթղթերի կամ այլ արժեքների ձևով պահատվության է փոխանցվում համապատասխան որոշմամբ նշված բանկի կամ այլ վարկային կազմակերպության դեպոզիտ: Այս հոդվածի տրամաբանությունից ենթադրվում է, որ այդ արժեքները փոխանցվում են ոչ թե հարկադրաբար վերցնելու, այլ գրավատու հանդիսացող սուբյեկների կամքով: Այստեղից էլ պարզ է դառնում, որ նման կերպ պետք է լուծվի գրա-վի առարկայի փոփոխման հարցը: Առանձնակի հետաքրքրություն է ներկայացնում, թե ինչ մեխանիզ-մով պետք է կարգավորվի գրավի առարկայի փոփոխման ընթացակարգը: Կարծում ենք՝ այս պարա-գայում առաջին հերթին պետք է գնահատվի, թե արդյոք պատշաճ են կատարվել գրավատուի պարտա-վորությունները, ապա՝ միայն հնարավորության դեպքում լուծել գրավի առարկան փոխելու հարցը: Ար-դարացի կլիներ այս հարաբերությունները կարգավորել հետևյալ կերպ. գրավադրված գույքի փոփոխ-ման իրավասություն վերապահել մինչդատական վարույթում՝ քննիչին և դատախազին, իսկ գործի դատական քննության ընթացքում՝ դատարանին, քանի որ մի կողմից՝ այս մարմիններն են կիրառում տվյալ խափանման միջոցը, մյուս կողմից՝ վերջիններս, ունենալով անմիջական առնչություն տվյալ գոր-ծով բոլոր հանգամանքների հետ, կարող են էլ ավելի արագ ու արդյունավետ լուծել նման խնդիրը, ինչն, անկասկած, բխում է գրավատուի շահերից: Սակայն, կատարենք մեկ վերապահում՝ քննիչը կա-րող է այդպիսի որոշում ընդունել միայն դատախազի համաձայնությամբ, ընդ որում՝ գրավի առարկան փոխելու միջնորդությամբ հանդես գալու իրավունքը պետք է պատկանի թե՛ ֆիզիկական, թե՛ իրավա-բանական անձանց, այդ թվում՝ մեղադրյալին, եթե նրան է պատկանում գրավի առարկան: Իսկ այն դեպքում, երբ նման խնդրով հանդես են գալիս ֆիզիկական և իրավաբանական անձինք, կարծում ենք՝ նրանց վրա պետք է դրվի մեղադրյալին այդ մասին տեղեկացնելու պարտավորությունը:

Հարկ է կատարել նաև գրավի առարկայի հետ կապված որոշ նկատառումներ: Մասնավորապես՝ ՀՀ ՔԴՕ-ի նախագծի համաձայն՝ գրավի առարկա կարող են լինել ՀՀ դրամը, արժեթղթերը կամ այլ արժեքները, իսկ անշարժ գույքը՝ այն դեպքում, եթե գրավը կիրառելու մասին որոշմամբ հատուկ նշվել է դրա հնարավորության մասին: Այս պարագայում կարող են ծագել որոշ խնդիրներ, եթե որպես գրավի առարկա ընտրված են արժեթղթերը: Քաղաքացիական օրենսգրքի համաձայն՝ արժեթուղթը սահման-ված ձևի և պարտադիր վավերապայմանների պահպանմամբ, գույքային իրավունքները հավաստող փաստաթուղթ է, որի իրականացումը կամ փոխանցումը հնարավոր է միայն այն ներկայացնելիս, իսկ արդեն «Արժեթղթերի շուկայի մասին» ՀՀ օրենքով սահմանվում են դրանց տեսակները՝ բաժնետոմսեր, պարտատոմսեր, դեպոզիտար ստացականներ և այլն: Անդրադառնանք բաժնետոմսերին, որոնց միջո-ցով բաժնետերն ստանում է բաժնետիրական ընկերության շահույթից շահութաբաժնի ձևով մաս և բաժնետիրական ընկերության գործերի կառավարմանը մասնակցելու ու նրա լուծարումից հետո մնա-ցած գույքից բաժին ստանալու իրավունք: Որպես կանոն՝ դրանք ամրագրվում են էլեկտրոնային ձևով և դրա նկատմամբ իրավունքները հավաստվում են էլեկտրոնային կրիչների միջոցով:

Քննարկելով վերոնշյալ արժեքները՝ պետք է անցնել բուն խնդրին. նախագծում կարգավորված չէ, թե ինչպես պետք է վարվել այն ժամանակ, երբ որպես գրավի առարկա է բաժնետոմսը և տվյալ պահին սնանկ է ճանաչվել կազմակերպությունը, որի անդամին պատկանում է վերջինս: Ասվածից կարելի է հե-տևություն անել, որ ժամանակի ընթացքում նման բարիքները կարող են նաև արժեզրկվել, ինչի ար-դյունքում ունենում ենք լուրջ խնդիրներ: Այլ կերպ ասած՝ ընտրված խափանման միջոցը կորցնում է իր նշանակությունը՝ չբերելով առաջադրված արդյունքները: Կարծում ենք՝ նման պարագայում կա՛մ ար-ժեթղթերը պետք է հանվեն գրավի առարկաների շրջանակից, ինչը միանշանակ արդարացված չէ, քանզի գրավի առարկայի սահմանների անհիմն նեղացումը ենթադրվում է այնպիսի իրավիճակ, երբ անձինք, չունենալով համապատասխան միջոցներ, չեն կարող օգտվել նման իրավունքից, կա՛մ պետք է նախատեսվեն կոնկրետ մարմիններ, որոնց վրա կդրվեն որոշակի պարտավորություններ՝ պարբերա-բար տեղեկացնելու նշված արժեքների կայունության ու սպասվելիք փոփոխությունների վերաբերյալ: Կարծում ենք՝ հարցը նման կերպ լուծելն ավելի խելամիտ է:

Պարզաբանելով գրավի առարկայի հետ կապված կարգավորումները՝ հարց է ծագում՝ հիմնավոր-վա՞ծ է արդոք գրավի նվազագույն չափ սահմանելը, թե ոչ: ՀՀ ՔԴՕ-ի նախագծի համաձայն՝ գրավի չափը չի կարող պակաս լինել նվազագույն աշխատավարձի երկուհարյուրապատիկից (գրավի չափը

https://www.google.am/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&ved=0CB0QFjAA&url=http%3A%2F%2Fwww.parliament.am%2Flegislation.php%3Fsel%3Dshow%26ID%3D3077&ei=jjnfVJToKuixygO28ICAAw&usg=AFQjCNETjEIVLiPYJdH0CZgMCYP-VuBW0w&sig2=nILmIHq4K0vZ1GBVGUftbw

35

որոշելիս հաշվի են առնվում մեղադրյալին վերագրվող հանցանքի ծանրության աստիճանը և մեղադ-րյալի գույքային դրությունը): Սակայն տեսական գրականության մեջ առկա է նաև հետևյալ կարծիքը՝ գրավի չափը պետք է կախված լինի հնարավոր պատժից, որը տվյալ գործի հանգամանքներից ելնելով ենթադրվում է նշանակել մեղադրյալի նկատմամբ

1: Չնայած այս դիրքորոշման ենթադրյալ հիմնավոր-

վածությանը՝ պետք է պնդել, որ դա հակասում է ՄԻԵԴ-ի դիրքորոշմանը, այն է՝ խափանման միջոցը չի կարող կանխորոշել կայացվելիք մեղադրական դատավճիռի բնույթը և քրեական պատիժը:

Այսօր գրավի նվազագույն չափի որոշման հարցը, մեր կարծիքով, մնում է չլուծված: Այսպես, ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայության պաշտոնական կայքում տեղադրված տեղեկության համա-ձայն Հայաստանում զբաղվածության մակարդակը կազմում է 53.2%, իսկ աղքատության մակարդակը հասնում է 32%

2, ինչը զգալի ցուցանիշ է փոքրաթիվ բնակչություն ունեցող երկրի համար: Ներկայաց-

ված ցուցանիշներից ենթադրվում է հետևjալ պատկերը՝ գրավի նվազագույն չափը որոշ անձանց հա-մար դարձել է անհասանելի: Այս պարագայում խնդիր է առաջանում. մասնավորապես՝ նյութապես անապահով անձանց նկատմամբ կալանքը որպես խափանման միջոց կիրառելիս դրսևորվում է ակնհայտ անհավասարություն՝ ի տարբերություն այն անձանց, որոնց նյութական միջոցները թույլ են տալիս գրավը որպես խափանման միջոց կիրառել: Կարծում ենք՝ ստեղծված իրավիճակը համահունչ չէ «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» կոնվենցիայի 5-րդ և 14-րդ հոդվածներին, որոնցից բխում է՝ «Յուրաքանչյուր ոք ունի ազատության և անձնական ան-ձեռնմխելիության իրավունք։ Կոնվենցիայով նախատեսված իրավունքներից և ազատություններից օգտվելն ապահովում է առանց խտրականության, այն է` անկախ սեռից, ռասայից, մաշկի գույնից, լեզ-վից, կրոնից, քաղաքական կամ այլ համոզմունքից, ազգային կամ սոցիալական ծագումից, ազգային փոքրամասնության պատկանելությունից, գույքային դրությունից, ծննդից կամ այլ դրությունից»

3։

Հաշվի առնելով շարադրվածը՝ կարծում ենք՝ արդարացված կլինի գրավի նվազագույն չափ չսահ-մանելը. դա հնարավորություն կտա նյութապես անապահով անձի նկատմամբ նշանակել գրավի այն-պիսի ողջամիտ չափ, որը ոչ միայն կապահովի մեղադրյալի կողմից իր պարտավորությունների կատա-րումը, այլև կունենա զգալի արժեք նրա համար՝ միաժամանակ չարժևորվելով նյութապես ապահով անձի կողմից:

Ինչպես արդեն նշել ենք՝ գրավի չափը որոշելիս իրավասու մարմինը հաշվի է առնում նաև հանցա-գործության ծանրության աստիճանը: ՔԴՕ-ի նախագծի հոդված 117-ում նշվում է. «Եթե խափանման միջոցի գործողության ընթացքում փոխվել կամ վերացել են դրա իրավաչափության պայմանները, վա-րույթն իրականացնող մարմինն իր իրավասության սահմաններում որոշում է կայացնում խափանման միջոցը փոխելու կամ վերացնելու մասին»: Արդեն հոդված 116-ում, որտեղ սահմանվում են խափան-ման միջոցի կիրառման իրավաչափության հիմքերը, արարքի վերաորակումը խափանման միջոցի փո-փոխման կամ վերացման հիմք չէ: Փաստորեն, ստացվում է, որ նախագծում նման դեպքերում գրավի չափը փոփոխելու պայմանները նախատեսված չեն: Այս պարագայում եթե նույնիսկ փորձենք վերացնել տվյալ խափանման միջոցը ու արդեն վերաորակված արարքի ծանրության աստիճանին համապա-տասխան կիրառենք գրավը, ապա հակասություն կստեղծվի հոդված 116-ի հետ, քանի որ այդ հոդվա-ծով սպառիչ նշված իրավաչափության պայմաններից ոչ մեկը ո՛չ փոփոխվել է, ո՛չ վերացվել: Կարծում ենք՝ նման իրավիճակից դուրս գալու ելքը մեկն է՝ նախագծի 125-րդ հոդվածում պետք է ամրագրել հետևյալ դրույթը. «Գործի քննության ընթացքում կատարված արարքի վերաորակման դեպքում գրա-վը որպես խափանման միջոց կիրառած մարմինը իրավասու է փոփոխելու դրա չափը»:

Այսպիսով, հաշվի առնելով վերոշարադրյալը, կարող ենք հավաստել, որ գրավը, որպես խափան-ման միջոց, ունի բազում նպատակներ և, անկասկած, օրենսդրական բարեփոխումներն էլ ավելի կար-դիականացնեն գրավի ինստիտուտը` նպաստելով դրա արդյունավետության բարձրացմանը, քանզի արդարացված չէ մեղադրյալին կալանքի տակ պահել, եթե փոխարենը կարող է ընտրվել այլընտրան-քային խափանման միջոց, այդ թվում` գրավը:

1 Տե՛ս Смирнов А.В., Калиновский К.Б., Комментарий к Уголовно-процессуальному кодексу Российской Федерации поста-

тейный, под ред. А.В. Смирнова, СПС, 2012: 2 Աղքատության մակարդակը (ըստ 2009 թ. մեթոդաբանության), հասանելի է՝ http://www.armstat.am/am/?nid=126&id=15005:

3 Հասանելի է՝ http://www.gov.am/u_files/file/kron/EuoroConvent-Arm.pdf:

http://www.gov.am/u_files/file/kron/EuoroConvent-Arm.pdf

36

Գարիկ Աբելյան

ՈՐՈՇ ՆԿԱՏԱՌՈՒՄՆԵՐ ԳՐԱՎԻ ԻՆՍՏԻՏՈՒՏԻ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ` ԸՍՏ ՔՐԵԱԿԱՆ ԴԱՏԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՆՈՐ ՕՐԵՆՍԳՐՔԻ ՆԱԽԱԳԾԻ

Բանալի բառեր՝ ՀՀ քրեական դատավարության նոր օրենսգրքի նախագիծ, խափանման միջոցներ, գրավ, գրավատու, գույքի արգելադրում, գրավատուի հսկողությունը մեղադրյալի նկատմամբ,

գրավի առարկա, գրավի նվազագույն չափ, գրավի առարկայի փոփոխում և վերադարձ

Հոդվածում քննարկվում է ՀՀ քրեական դատավարության նոր օրենսգրքի նախագծով նախատեսված այն-պիսի ինքնուրույն խափանման միջոց, ինչպիսին է գրավը, դրա առավելություններն ու թերությունները: Առաջարկ-վում է նախագծում նախատեսել գրավի առարկան փոփոխելու` գրավատուի իրավունքը և գրավատուի՝ իր իրա-վունքներից հրաժարվելու հնարավորությունը, այլ անձ լինելու դեպքում մեղադրյալի նկատմամբ հսկողություն սահմանելու, նրա ոչ պատշաճ վարքագիծ դրսևորելու մասին իրավապահ մարմիններին հայտնելու պարտակա-նությունները: Ինչպես նաև գրավի նվազագույն չափ չսահմանելու և արարքի վերաորակումը որպես գրավի չափի փոփոխման հիմք նախատեսելու հանգամանքները:

Ներկայացված առաջարկներն ու օրենսդրական բարեփոխումներն էլ ավելի կարդիականացնեն գրավի ինստիտուտը՝ նպաստելով դրա արդյունավետության բարձրացմանը:

Гарик Абелян

НЕКОТОРЫЕ СООБРАЖЕНИЯ ОТНОСИТЕЛЬНО ИНСТИТУТА ЗАЛОГА ПО ПРОЕКТУ НОВОГО УГОЛОВНО-ПРОЦЕССУАЛЬНОГО КОДЕКСА РА

Ключевые слова: проект нового уголовного процессуального кодекса РА, меры пресечения, залог, вкладчик (закладчик), наложение запрета на имущество, надзор вкладчика за обвиняемым,

предмет залога, минимальная мера залога, замена и возврат залога

В статье анализируется предусмотренное новым уголовно-процессуальным кодексом РА такая самостоя-тельная мера пресечения, как залог, его преимущества и недостатки. В проекте предлагается предусмотреть право вкладчика на обмен предмета залога и отказ от залога, в случае иного лица – право на установление над-зора за обвиняемым и право поставить в известность о ненадлежащем поведении обвиняемого правовые органы. Также предлагается не устанавливать минимальный размер залога и рассматривать переквалификацию преступ-ления как основу для изменения суммы залога.

Предложенные нами правовые изменения еще более модернизируют институт залога, способствуя повышению его продуктивности.

Garik Abelyan

SOME CONSIDERATIONS ON BAIL AS A COERCIVE MEASURE IN ACCORDANCE WITH THE BEW DRAFT CRIMINAL PROCEDURE CODE OF THE REPUBLIC OF ARMENIA

Keywords: draft procedure code of RA, coercive measures, bail, bailsman, the arrest of property, the control of accused person’s activity by the bailsman,

the object of bail, the minimum amount of bail, change and return of bail

The article discusses advantages and disadvantages of the institution of bail as a coercive measure according to Draft Criminal Procedure Code of RA. It is suggested to give a bailsman (a person who gives a bail) the rights to change the object a bail, to abnegate his rights, to take control of the activity of accused, etc. It is also suggested not to fix the minimum amount of bail by law and not to consider the requalification of a crime as a ground to change the amount of bail.

These provisions will upgrade the institution of bail and make an impact on its productive application in the future.