Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9 Сабақтың тақырыбы : Халық ауыз әдебиеті Сабақтың мақсаты : а) Әдебиеттің түрлері туралы түсінік бере отырып,оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру; ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу; б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру; Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақСабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, т.бСабақтың көрнекілігі:, кітаптар, т.бПәнаралық байланыс: тарих, қазақ тіліСабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау: Демалыста оқыған шығармаларын сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын. б) Жаңа сабақты түсіндіру. Ауыз әдебиеті — халқымыздың асыл мұрасы. Ол — төгілген сөз маржаңдарына бай. Онда халқымыздың ғасырлар бойғы басынан кешірген тарихи белестері, елінің тәуелсіздігі жолындағы ерлік, батырлық қимылдары, халықтың әдет-ғұрпы, салт-дәстүрі, арман-мүддесі, қиялы, жастардың кіршіксіз пәк махаббаты сөз өнерімен кестеленген.Бұл тарауға тұрмыс-салт жырлары, мақал-мәтелдер, жұмбақтар, аңыз- әңгімелер, батырлық дастан мен лиро-эпостық жырлар, шешендік сөздер үлгілері сияқты ауыз әдебиетінің әр түрі енген. Оларды оқып-үйрену үстінде әдебиеттің көркемдік әлеміне енесіндер. Асыл сөз өрнектерімен сусыңдап, рухани жан дүниелерің байи түседі. Ауыз әдебиетінен сусындамаған, нәр алмаған бірде-бір шынайы суреткер болған емес. Ауыз әдебиеті — олардың құнарлы топырағы Ауыз әдебиеті — талай ғасырлар жемісі. Халық жыраулары, жыршылары, ертегішілері оны сонау ықылым заманнан рухани асыл қазына ретінде сақтап, ұрпақтан-ұрпаққа мұра етіп, бүгінгі біздің дәуірімізге жеткізген. Топпен жұмыс: .Ауыз әдебиетінің түрлерін топтастыру. Тұрмыс-салт жырлары мақалдар жұмбақтар ертегілер аңыз әңгімелер мәтелдер

шешендік сөздер айтыстарБілімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын.1. Қазақ әдебиеті нешеге бөлінеді?2. Ауыз әдебиеті дегеніміз не?3. Ауыз әдебиеті қандай салаларға бөлінеді?Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма: Ауыз әдебиеті және оның түрлері туралы оқып келу.

Ауыз әдебиеті

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9 Сабақтың тақырыбы: Тұрмыс-салт жырлары Сабақтың мақсаты: а) оқушылардың ойлау қабілетін сабаққа деген қызығушылығын арттыру және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету; ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу; б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру; Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақСабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, т.бСабақтың көрнекілігі:, кітаптар, т.бПәнаралық байланыс: тарих,ән-күйСабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау: Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.1. «Әдебиет» деген сөз қай тілден енген?2. Қазақ әдебиеті нешеге бөлінеді?3. Ауыз әдебиетінің жазба әдебиетінен қандай айырмашылығы бар?4.Ауыз әдебиеті қандай салаларға бөлінеді? б) Жаңа сабақты түсіндіру: Қазақ ауыз әдебиетінің үлкен саласы-тұрмыс-салт жырлары. Күнделікті тұрмыста өлең айту қазақтың ең қасиетті салты болған. Ондай өлеңдерді,жырларды сондықтан да тұрмыс- салт жырлары деп атайды.Кітаппен жұмыс: Кітаптан тұрмыс- салт жырларының түрлерінен мәнерлеп оқиды.Топпен жұмыс: .Тұрмыс-салт жырларының түрлерін топтастыру. Бесік жыры тұсаукесер жыры жар-жар тойбастар беташар бата-тілек

жоқтау наурыз жыры Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын.1. Тұрмыс-салт жыры дегеніміз не?2. Қандай түрлерін білесіңдер?

Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: Тұрмыс-салт жырлары және оның түрлері туралы оқып келу.

Тұрмыс-салт

жырлары

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы: Мақал-мәтелдер Сабақтың мақсаты: а) оқушылардың мақал-мәтелдер туралы білім,білігін тереңдету,салыстыру,ажырата білу дағдылары мен оқу,талдау машықтарын қалыптастыру; ә) ана тілін ардақтап бағалай білуге,сөз қадірін терең ұғуға тәрбиелеу; б) оқушылардың логикалық ойлауын,ой дәлдігін дамыту,сөйлеу мәдениетін жетілдіру,түрлі амал-тәсілдер арқылы іздендіре отырып шығармашылыққа баулу;Сабақтың түрі: шығармашылық ізденісСабақтың әдісі: сұрақ-жауап, деңгейлік тапсырмалар,түсіндіру, т.бСабақтың көрнекілігі:, кітаптар, тірек сызба,суреттер т.бПәнаралық байланыс: тарих, қазақ тіліСабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау: Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын. 1.Қазақ әдебиеті нешеге бөлінеді? 2. Тұрмыс-салт жырлары әдебиеттің қай түріне жатады?3. Салт өлеңдерінің ішінде қайсысын көп қолданады? 4. Не себепті баланың тұсауын ала жіппен кеседі?

б) Жаңа сабақты түсіндіру: Тақтаға мақал-мәтелдер жазылған форматты іліп, ондағы мақал-мәтелдерді оқушыларға оқыту. Білім қымбат,білу қиын. Ықыласты шәкіртке сабақтың ауыры жоқ, Ықылассыз шәкіртке ұстаздың тәуірі жоқ.-Балалар,бұл мақалдарды біздің сабағымыздың ұраны етіп алсақ,жаңа сабағымыз не туралы екенін аңғаруға болады. Демек, бүгінгі жаңа сабақтың тақырыбы...-- Мақал-мәтелдер.--Дұрыс,балалар, олай болса жаңа сабақты зейін қоя мұқият түсініп алыңдар. Содан соң жаңа тақырыпқа байланысты жұмыстар жүргіземіз. Мақал-мәтелдер –халық даналығының,көрегендігінің айнасы,тіл байлығының алтын қазынасы. Мақал-мәтелдер-өмір шындығының көрінісі,халықтың кейінгі ұрпаққа қалдырған өсиеті,өмір сүру әрекетінің ережесі. «Сөздің көркі- мақал» деп тегін айтылмаған. Мақал-мәтелдерді адам баласы өзі айтайын деген оймен орайластырып,орынды қолданса,сөзі мірдің оғындай өткір,көңілге қонымды, көркем әрі бейнелі болады. Мақал –мәтелдер сөзбен терең мазмұнды ойды бере алады

М-М

Халық даналығының айнасы

Халықтың ұрпағына өсиеті

Асыл сөз қазынасы.

Өмір сүру ережесі(Жолда жүру,суда жүзу,қауіп. Ереже

Мақал-халықтың өмірден алған тәжірибесінің,ой-тұжырымының қорытынды жиынтығы,айқын ойды үлгі-өнеге, ақыл ретінде қысқа қайырылып, көркем бейнелеп жеткізетін халықтың дана,нақыл сөзі.

Мақал-мәтелдер қосарлана айтылғанымен,олар бір-біріне туыс болғанмен,екеуінің өзара айырмашылықтары бар. Ол айырмашылықтар мақал мен мәтелдің ойды түйіндеу жағынан да, құрылымы жағынан да байқалады. Мысалы: «Тоқпағы күшті болса,киіз қазық жерге кірер» деген мақалды алсақ,бұл мақал екі жай сөйлемнен тұрады. Мұнан мақалдардың көбіне екі бөлімнен тұратынын білеміз. Оның үстіне мақалдарда ой тиянақты болады. Алдыңғы ой екінші түйінді пікірдің шарты түрінде келеді. Яғни киіз қазақтың жерге кіруі тоқпағының күшті болуына байланысты. Сонымен қатар мақалдарда бір-біріне қарама-қарсы ұғымдар мен нәрселерді салысстыру арқылы ой-пікірді айқындай түсу тәсілі басым келеді. Мысалы: «Біреу тойып секіреді,біреуі тоңып секіреді», «Ер жігіттің екі сөйлегені-өлгені,Еменнің иілгені –сынғаны» деген мақалдардан дәлелдеу мен қорытынды пікір бірдей жүріп отыратынын байқаймыз. Мәтел мақалға қарағанда ойды ақырына дейін жеткізбей,топшалап,болжам ретінде түсіндіретін, сөйлем түрінде де, сөз тіркесі түрінде де келетін фразеологиялық бірлік.

Мәтел құрылысы ойды түйіндеу жағынан мақалдан өзгешерек. «Әлін білмеген әлек», «Көппен көрген ұлы той» деген мәтелде тұспал ғана бар,мағына ашық емес,қорытынды пікір жоқ. Оны, бейнелік сөз айшығы арқылы берілген ойды тыңдаушы өзі топшалайды. Мәтелде тиянақты тұжырым да болмайды. Мақал-мәтелдердің тақырыптары әр алуан. Ол халықтың әлеуметтік шаруашылық,рухани өмірін түгел қамтиды.Топпен жұмыс: Мақалдар мен мәтелдерді ажыратып баған түрінде жазу 1-топ мақалдарды, 2-топ мәтелдерді.Білімді бекіту: Оқушыларды іздендіре отырып кестені толтыру.№ Мақал-мәтелдер Тақырыптары1234567

Денсаулық-зор байлық.............

Досы көпті жау алмайды,....................

Ата көрген оқ жонар,.......................

Ерді намыс өлтіреді, ...........

.......өнер-білім

...........Еңбек...........

Ынтымақ,бірлік..........

Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма: Әр түрлі тақырыпқа байланысты мақал-мәтелдер жаттап келу.

Мақал

Ой,тиянақты,дәлелді

салыстыру

Аяқталған сөйлем

Екі бөлімді

Мәтел

Сөйлем немесе сөз тіркесі

топшылау Мағына тұспалды

Қорытынды пікір, дәлелдеу жоқ

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9 Сабақтың тақырыбы : Сәбидің дүниеге келуімен байланысты өлең-жырлар Сабақтың мақсаты : а) ауыз әдебиетінің түрлері туралы түсінік беру,пәнге деген қызығушылығын арттыру; ә) оқушылардың бойына әдептілік,инабаттылық,қарапайымдылық қасиеттерін қалыптастыру; б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру; Сабақтың түрі: аралас сабақСабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, т.бСабақтың көрнекілігі:, кітаптар, суреттер т.бПәнаралық байланыс: тарих,ән-күйСабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау: Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын. б) Жаңа сабақты түсіндіру: Қазақ халқында нәрестенің дүниеге келуі үлкен қуаныш болып тойланған. Отбасының арманы мен тілегі, алтын тірек-діңгегі, ерлі-зайыптылардың сүйеніші мен қуанышы — бала.Сондықтан да қазақ халқының ертегі, өлең-жырларының көбінде зарыққанда көрген ұлдарының батыр, өнерлі болып суреттелуі "Атадан ұл туса екен, ата жолын қуса екен, еліне қорған болса екен" деген тілектен туған. Адамның тууынан бастап, қартайғанға дейінгі өмір жолының әр кезеңін атап өту, оған арнап өлең-жыр шығару қазақ халқының ежелгі дәстүрі болған. Бала туғанда елді жинап "шілдехана" жасау, азан шақырып, ат қойғызу, бесікке салу, аяғын апыл-тапыл баса бастаған кезде "тұсау кесу", алғаш рет жолға шықса "тоқым қағар", бес жасқа келгенде "атқа мінгізу", мектепке оқуға барғанда "тіл ашар" тойларын жасау секілді салт-дәстүрлер сақталған. Осындай салттан туған өлеңнің бірі — бесік жыры. Баланы бесікке салуды қазақтар қуанышпен тойлап өткізген. Мұны да ойын-сауыққа айналдырған. Онда айтылатын өлең-жырларда жас бала дені сау, еңбек сүйгіш, өнерлі, елін қорғаушы ер-азамат болып өссе екен деген тілек байқалады."Бесік жырында " ананың балаға деген мейірі, махаббаты жырланады.Мәселен: Әлди, бөпем, әлди-ай! Айналайын шырағым, Көлге біткен құрағым. Жағамдағы құндызым, Аспандағы жұлдызым, Әлди, бөпем, әлди-ай! Кітаппен жұмыс: Кітаптан өлеңдерді мәнерлеп,нақышына келтіре оқиды.Шығармашылық жұмыс: «Шілдехана», «Тұсау кесер», «Тоқым қағар», «Атқа мінгізу» туралы ойтолғау жазадыБілімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын.1. Қазақ әдебиеті нешеге бөлінеді?2. Тұрмыс-салт жырлары әдебиеттің қай түріне жатады?3. Салт өлеңдерінің ішінде қайсысын көп қолданады?4. Не себепті баланың тұсауын ала жіппен кеседі?Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма: «Бесік жыры», «Тұсау кесер», өлеңдерін жаттап, әуенімен айтып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9 Сабақтың тақырыбы : Көңіл-күйді білдіретін өлең-жырлар

Сабақтың мақсаты : а) Көңіл-күйді білдіретін өлең-жырлар туралы түсінік бере отырып,оқушылардың ойлау қабілетін,пәнге деген қызығушылығын арттыру; ә) оқушылардың бойына әдептілік,инабаттылық,қарапайымдылық қасиеттерін қалыптастыру; б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру;

Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақСабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық ізденуСабақтың көрнекілігі : кітаптар,электронды оқулық т.бПәнаралық байланыс : тарих,ән-күйСабақтың барысы : а) Ұйымдастыру кезеңі : Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау : Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.1. Қазақ әдебиеті нешеге бөлінеді?2. Тұрмыс-салт жырлары әдебиеттің қай түріне жатады?3. Салт өлеңдерінің ішінде қайсысын көп қолданады?4. Не себепті баланың тұсауын ала жіппен кеседі? б) Жаңа сабақты түсіндіру. Адамның дүниеге келуі қандай заңды құбылыс болса, дүниеден өтуі де сондай заңдылық. Туу, өсу, өлу, қайта жаңғыру — табиғатқа тән нәрсе. Адам да — табиғаттың перзенті. Адам дүниеге жылап келіп, жылап кетеді. Тіршіліктегі қуаныш сезімін, өмірінің әр кезеңін өлең-жырмен өрнектеу қандай заңды болса, өліммен байланысты қайғы, мұң-шерді де осылай атап өту ежелгі ел дәстүрі болған. Қазақтың ұлы ақыны Абайдың "Туғанда дүние есігін ашады өлең, өлеңмен жер қойнына кірер денең" деуі осы жағдайды сипаттаудан туған. Адам өлімімен байланысты кеңілдегі мұң-шерді, қайғы-қасіретті сыртқа шығарған өлең-жырларды көңіл-күйімен байланысты туған шығармалар дейміз. Олар қоштасу, естірту, жоқтау болып үшке бөлінеді.Қоштасу. Қоштасу өлеңінің негізіңде белгілі бір қайғылы хал жатады. Қазақ халқы өзінің тарихында талай ауыр күндерді басынан кешірді. Жат жұрттық жаулармен соғыс кезінде кір жуып, кіндік кескен жерін тастап, қоныс аударуға тура келді. Тіпті тыныштық заманның өзінде де халықтың аяулы ақындары, шешендері, жыршылары елінің хан-сұлтандарымен келісе алмай, басқа жаққа кетуге мәжбұр болған кездер бар. Сондайлардың кейбіреулері патша үкіметімен, бай, болыстармен ұстасып, Сібірге жер аударылды. Күтпеген жерден сүйікті баласынан, сүйген жарынан айырылды. Міне, осындай жағдайларға байланысты қоштасу өлеңдері пайда болды.Қоштасу өлеңдерінің тақырыбы әр алуан болса да, мазмұны, түрі төркіндес келеді. Олардың қай-қайсысында болса да көңіл күйі, еліне, жеріне, ғашық жарына, ата-анасына, туған-туысқанына деген махаббат, сүйіспеншілік сезімі білдіріледі.Кітаппен жұмыс: Кітаптан өлеңдерді мәнерлеп,нақышына келтіре оқиды.Шығармашылық жұмыс: «Қоштасу», « Естірту», «Жоқтау», туралы түсініктерін айтады.Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын.1. Көңіл-күйді білдіретін жырларға қандай жырлар жатады?2. Қоштасуды қандай жағдайда айтады?3. Естірту мен көңіл айтудың айырмашылығы қандай?Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма: Көңіл-күйді білдіретін өлең-жырларды оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9 Сабақтың тақырыбы: Ертегілер Сабақтың мақсаты: а) ертегі туралы түсінік бере отырып,оқушылардың ойлау қабілетін,пәнге деген қызығушылығын арттыру; ә) оқушылардың бойына әдептілік,инабаттылық,қарапайымдылық қасиеттерін қалыптастыру; б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру; Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақСабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, т.бСабақтың көрнекілігі:, кітаптар, суреттер т.бПәнаралық байланыс: тарихСабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау: Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын. б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Ертегілер — халықтың ауыз әдебиетінен мол орын алатын және жазу-сызу өнері болмаған кезде ауызша шығарылған күрделі шығармаларының бір түрі. Ертегілер көбінесе қара сөзбен айтылатын болғандықтан, оны ерте замандағы ауызша шығарылып айтылатын көркем әңгіме деуге де болады. Халық әдебиетінің басқа түрлері сияқты ертегілер де адам баласының еңбек кәсібі, тұрмыс-тіршілігіне байланысты туған. Онда халықтың ой-арманы, әдет-ғұрпы, мұң-шері, арман-мұраты баяндалады. Қазақ ертегілерін, академик М. О. Әуезовтың пікірінше, үш жікке бөліп қарастыруға тура келеді. Олар: қиял-ғажайып ертегілер, хайуанаттар жайлы ертегілер, тұрмыс-салт ертегілер. Солардың ішіндегі ең көне түрі — қиял-ғажайып ертегілері. Ертегілердің бұл түрі халықтың сана-сезімінің табиғаттың дүлей күшінің ішкі сырын танып білмей тұрған сәбилік кезінде пайда болған. Олардың бәрі жанды, киелі деген түсініктен туған. Табиғат сырларын білсем екен деп армандаған халықтың ой-тілек түйінінен шыққан.Ертедегі адамдар ауыр еңбекті жеңілдетсек, жақсы шат өмір сүрсек екен деп армандаған. Бұл арманға олар өздерінің қиялы арқылы ғана жеткен. Қиял-ғажайып ертегілерінің жағымды кейіпкерлері қарапайым еңбек адамдары, аңшы-мергендер, бақташы-малшылар болып келеді. Олар өздерінің күн көрісі жолында неше түрлі жыртқыш аңдармен немесе табиғаттың дүлей күшімен күресуіне тура келеді. Ал бұған қарама-қарсы қиял-ғажайып ертегілерінің нағыз жағымсыз кейіпкерлері ретінде жалмауыз кемпір, жеті басты жылан, жалғыз көзді дәу, жезтырнақ, айдаһар, қорқау қасқыр, т. б. алынады. Сөйтіп, қиял-ғажайып ертегілерінде жанды-жансыз кейіпкерлер арасында орасан зор тартыс, күрес басталады. Жауыздық пен әділдік, қастық пен достық, жамандық пен жақсылық күресіп, ақыры, соңғылары жеңіп шығады. Сөйтіп, қоршаған, күресетін жаулары қанша мықты болса да адам баласы өздерінің ақыл-парасатымен оларды жеңіп отырады. Жағымды кейіпкерлер өзінің мақсат-мұратына жетеді. .

Топтастыру стратегиясы: .

Қиял-ғажайып ертегілері шыншыл ертегілер

Хайуанаттар жайлы ертегілерСуретпен жұмыс: Түрлі ертегінің суреттеріне қарай отырып,ертегілер құрастыру. Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын.1. Ертегі дегеніміз не?2. Ертегі нешеге бөлінеді?3. Шыншыл ертегілеріне қандай ертегілер жатады?Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма: Ертегілер туралы түсінікті оқып,кез-келген ертегіні оқып,мазмұндап келу.

Ертегі

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы: Жұмбақ Сабақтың мақсаты: а) ауыз әдебиетінің түрлері оның ішіндегі жұмбақ туралы түсінік беру,пәнге деген қызығушылығын арттыру; ә) оқушылардың бойына әдептілік,инабаттылық,қарапайымдылық қасиеттерін қалыптастыру; б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру; Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақСабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, т.бСабақтың көрнекілігі:, кітаптар, т.бПәнаралық байланыс: тарих,қазақ тіліСабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау: Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын. б) Жаңа сабақты түсіндіру: Жұмбақ—ауыз әдебиетінің ертеден келе жатқан түрі. Ол-адамдардың бір нәрсенің белгілерінің екінші нәрсенің белгілері арқылы жұмбақтап айту өнері. Жұмбақ мақал-мәтел сияқты тақпақтап,ұйқастырылып айтылады. Жұмбақтар өте ертеден келе жатқанмен,әр уақытта халық оның жаңа түрлерін ойлап шығарып отырған. М.Әуезов «Жұмбақ адамның дүниетану жолындағы ойының, қиялының шамасын білдіреді» деген. Топпен жұмыс: . 1-қатардағылар жұмбақ айтады,2-қатарлардағылар шешуін табады. Мысалы: Бес ін, Бес іннің аузы бір ін. ( қолғап)

Таңертең төрт аяқты,Түсте екі аяқты,Кешке үш аяқты, (Адамның сәби,жігіт,қарт кезі.)

Шығармашылық жұмыс: Оқушылардың өздері әр түрлі тақырыпта жұмбақтар шығарады.Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын.1. Жұмбақ дегеніміз не?2. Жұмбақтың мақалдан айырмашылығы қандай?

Білімді бағалау:. Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады

Үйге тапсырма: Жұмбақ туралы түсінікті оқып,жұмбақтар жаттап келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9 Сабақтың тақырыбы: Қиял-ғажайып ертегілері Сабақтың мақсаты: а) Қиял-ғажайып ертегісі туралы түсінік бере отырып,оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыру және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету; ә) көркем мәтінге әдеби-теориялық талдау жасату арқылы баланың ой-қиялын дамыту; б) елжандыллыққа, адами қасиеттерге, сұлулықты сақтауға, қайрымдылыққа баулу. Сабақтың түрі: аралас сабақСабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, т.бСабақтың көрнекілігі:, кітаптар, суреттер т.бПәнаралық байланыс: тарихСабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау: Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын. б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Ертегілердің бұл түрі халықтың сана-сезімінің табиғаттың дүлей күшінің ішкі сырын танып білмей тұрған сәбилік кезінде пайда болған. Олардың бәрі жанды, киелі деген түсініктен туған. Табиғат сырларын білсем екен деп армандаған халықтың ой-тілек түйінінен шыққан.Ертедегі адамдар ауыр еңбекті жеңілдетсек, жақсы шат өмір сүрсек екен деп армандаған. Бұл арманға олар өздерінің қиялы арқылы ғана жеткен. Мысалы, "Үш өнерпаз" деген ертегіде өнерлі үш жігіттің ғажайып істері әңгімеленеді. Оның біріншісі — көреген, екіншісі — мерген, үшіншісі — ұшқыш болады. Бұлар өздерінің өнерлерін сынатпақ болып бір елге келсе, қалың жұрттың абыржып отырған үстінен түседі. Мұның мәнісін сұрастырса, біреудің сұлу қызын алып қарақұс аспанға көтеріп әкеткен екен. Осыған елі-жұрты қайғылануда көрінеді. Мұны ести сала жаңағы үш өнерпаз іске кіріседі. Көреген алып қарақұстың қай жерде ұшып бара жатқанын айтады. Мерген көреген сілтеген жаққа садағын атып жібереді. Садақтың оғы алып қарақұсты қақ айырады, қыз аспаннан төмен құлдырап келе жатады. Осы сәтте үшінші өнерпаз аспанға ұшып көтеріліп, қызды жерге түсірмей қағып алады. Бұлар қызды аулына аман алып келеді. Жиналған жұрт зор қошамет көрсетеді, бірақ бас бәйгені үш өнерпаздың қайсысына беруді білмей аң-таң болады. "Бас бәйге менікі, — дейді көреген, — алып қарақұсты мен көрмесем, оның қайда кетіп бара жатқанын айтпасам, қызды ешкім де айырып ала алмаған болар еді". Сонда мерген тұрып былай дейді: "Көрегеннің сөзі дәлелді емес. Егер алып қарақұсты мен атып түсірмесем көрегеннің көргенінен не пайда? Мен болмасам, көреген көргенімен қарақұс қызды алып кете берер еді. Сондықтан бас бәйге маған тиісті". Үшінші өнерпаз айтады: "Кереген мен мергеннен де менің өнерім артық. Аспаннан құлап келе жатқан қызды ұшып барып қағып алып ажалдан құтқардым. Егер мен қызды қағып алмасам, онда қыз тау-тасқа кұлап, күл-паршасы шығатын еді. Қызды ажалдан алып қалған бас бәйге менікі". Ертегі "Бас бәйге менікі деп үш өнерпаз күні бүгінге дейін таласуда. Ал сіздер қайсысына ұйғарар едіңіздер?" - деп жұмбақтың шешуін тыңдаушы қауымға тастайды. Қиял-ғажайып ертегілерінің жағымды кейіпкерлері қарапайым еңбек адамдары, аңшы-мергендер, бақташы-малшылар болып келеді. Олар өздерінің күн көрісі жолында неше түрлі жыртқыш аңдармен немесе табиғаттың дүлей күшімен күресуіне тура келеді. Ал бұған қарама-қарсы қиял-ғажайып ертегілерінің нағыз жағымсыз кейіпкерлері ретінде жалмауыз кемпір, жеті басты жылан, жалғыз көзді дәу, жезтырнақ, айдаһар, қорқау қасқыр, т. б. алынады. Сөйтіп, қиял-ғажайып ертегілерінде жанды-жансыз кейіпкерлер арасында орасан зор тартыс, күрес басталады. Жауыздық пен әділдік, қастық пен достық, жамандық пен жақсылық күресіп, ақыры, соңғылары жеңіп шығады. Сөйтіп, қоршаған, күресетін жаулары қанша мықты болса да адам баласы өздерінің ақыл-парасатымен оларды жеңіп отырады. Жағымды кейіпкерлер өзінің мақсат-мұратына жетеді.

Кітаппен жұмыс: Қиял-ғажайып ертегілерін түсініп оқып шыққан соң бөлімдерге бөліп тақырып қояды. Шығармашылық жұмыс: Еретегідегі кейіпкерлерге мінездеме береді. Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын.

1. Қиял-ғажайып ертегілеріне тән ерекшеліктерді атап көрсетіңдер.2. Ертегілер нешеге бөлінеді?

Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма: «Ертегілер елінде» тақырыбында ертегі құрастырып келуге беремін.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9 Сабақтың тақырыбы: Аңыз әңгімелер Сабақтың мақсаты: а) Аңыз әңгімелер туралы түсініктерін кеңейте отырып,оқушылардың ойлау шеберлігін сөйлеу мәдениетін арттыру; ә) Оқушылардың бойына әдептілік,инабаттылық, қарапайымдылық қасиеттерін қалыптастыру; б) Сабақ барысында оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға үйрету;Сабақтың түрі: аралас сабақСабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, мәнерлеп оқу т.бСабақтың көрнекілігі:, «Шешендік сөздер» кітабы т.бПәнаралық байланыс: тарихСабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау: Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын. б) Жаңа сабақты түсіндіру: Ауыз әдебиетінің бір алуан саласы – аңыз. Аңыз белгілі бір адамның атына,іс-әрекетіне байланысты туады. Кейде аңыз әңгімеде шындық оқиға мен қиял-ғажайып оқиға аралас келіп отырады. Аңыз әңгіме көбінесе тарихта болған адамның басына құрылады. Ол адам не батыр,не ел басшысы немесе әділ би,ақыл-парасатымен ел құрметіне бөленген беделді адам болуы мүмкін. Бірақ ол адамдардың айтқан сөздері мен істеген іс-әрекеттеріне байланысты айтылған әуелгі шындыққа қоспалар қосылып,сол істепті –міс. Сол айтыпты-мыс дегенәртүрлі лақап біртіндеп аңызға айналады.Оны әңгіме,жыр етіп, біреуден-біреу жаттап алып, кейінгі ұрпаққа жеткізіп отырған. Қазақ аңыздарындағы Асан қайғы, Жиренше, Қорқыт, Жошы хан сияқты кейіпкерлер-бәрі де тарихта болған,ел басқарған адамдар,бірақ кейін олардың әрекеттері,сөздері біреуден біреуге ауызша айтыла-айтыла аңыз болып кеткен. Бұлармен бірге Қожанасыр, Алдаркөсе сияқты қарапайым, жай адамдар туралы да аңыздар көп.Шығармашылық жұмыс: Өздері білетін аңыз әңгімелер туралы айтып, ондағы аңыздың бізге берер қандай қасиеттері бар екендігін айтады.Топпен жұмыс: Өздері туған жерлеріңе байланысты қандай аңыздарды білетіндігі туралы айтады. Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.1.Аңыз әңгімелер дегеніміз не?2.Қандай аңыздарды білесіңдер? 3.Аңыздар өмірде болған уақиғаларға құрыла ма?Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма: Аңыз әңгімелер оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы: Жиренше шешен мен Қарашаш сұлу Сабақтың мақсаты: а) Аңыз әңгімелер туралы түсініктерін кеңейте отырып,оқушылардың ойлау шеберлігін сөйлеу мәдениетін арттыру; ә) Оқушылардың бойына әдептілік,инабаттылық, қарапайымдылық қасиеттерін қалыптастыру; б) Сабақ барысында оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға үйрету;Сабақтың түрі: аралас сабақСабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, мәнерлеп оқу т.бСабақтың көрнекілігі:, «Шешендік сөздер» кітабы т.бПәнаралық байланыс: тарихСабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау: Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын1.Аңыз әңгімелер дегеніміз не?2.Қандай аңыздарды білесіңдер? 3.Аңыздар өмірде болған уақиғаларға құрыла ма? б) Жаңа сабақты түсіндіру: Балалар бүгінгі өтетін сабағымыз «Жиренше шешен мен Қарашаш сұлу»Жиренше шешен туралы қандай аңыз әңгімелер білесіңдер?Қаракөз ханым өлген соң Жиренше үйленбей көп жүріпті. Кез келген қызды ұнатпайды екен.Мазмұндау жоспары.1. Жиренше шешеннің жолдасымен жолға шығуы.2. Оларға бір топ қыздың кездесуі.3. Бір топ қыздың ішінен Қарашаштың бөлінуі.4. Жиренше Қарашаштың бөлініп қалуының мәнісін сұрауы.5. Жиреншенің Қарашаштың үйіне қонуы.6. Байдың Жиреншені шақыртуы.7. Байдың сөзден тосылып,Жиреншеге Қарашашты алып беруі. Топпен жұмыс: Осы әңгіме бойынша сахналық көрініс құрады.Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын.1. Қарашаш қандай қасиеттерімен ұнады?2. Не үшін Жиренше байдың үйіне қонбады?3. Жиреншенің жанындағы жолдасы қандай адам еді?4. Бай не себепті Жиреншеге Қарашашты алып берді?Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма: «Жиренше шешен мен Қарашаш сұлу» әңгімесін оқып, мазмұндап келуге беремін.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы: Батырлар жырыСабақтың мақсаты: а) батырлар жыры туралы түсінігін кеңейту,оқушыларға ойландыратын сауал бере отырып,пікірін тыңдау; ә) білімдік танымын,шығармашылық қабілетін,тілдік қорын,ізденістерін арттыру; б) еңбексүйгіштікке,ұқыптылыққа тәрбиелеу;Сабақтың түрі: жаңа сабақСабақтың әдісі: сұрақ-жауап,баяндау т.бСабақтың көрнекілігі: «Батырлар жыры» кітабы, дидактикалық материалдар т.бПәнаралық байланыс: тарихСабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау: Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын. б) Жаңа сабақты түсіндіру: Батырлар жыры -- ауыз әдебиетінің қомақты да асыл мұрасы. Оларда елін сыртқы жаулардан қорғау,елінің,халқының тәуелсіздігін сақтау мұраты басым. Қазақтың батырлар жырларында тарихи оқиғалардың ізі жатыр.Батырлар елінсүйген,ата мекенін,намысын қорғау,елдігін сақтау үшін ата жауына қарсы жан қияр ерлікке барған,көзсіз батырлық,ерлік көрсеткен. Ең алдымен оның басты қаһарманы –батыр. Батырлар жырының барлығында ол әдеттен тыс жағдайда дүниеге келеді. Бір балаға зар болған ата-анасы оны тәңіріден тілеп алады. Ғайыптан туған ол жастайынан алып күштің иесі және тез ер жетеді. Алғашқы ерлігін өзіне жар таңдау сапарында көрсетеді.

Батырлық дастандардағы Қобыланды, Тарғын, Алпамыс сияқты ерен ерлер бойынан осы қасиеттерді айқын танимыз. Қазақтың батырлар жырының көбі Шоқанның айтуынша, "Алтынорда дәуірлерінде болған тарихи адамдар туралы. Соған қарағанда XIV, XV—XVI ғасырларда жасалған сияқты".Батырлық дастандарда батырлар тек ерен ерлігімен ғана емес, адамгершілік қасиеттерімен де, жан ізгілігімен де көрінген. Олардың ата-анасына, бауырларына деген мейірімінен, жарына деген адалдығынан мұны айқын аңғарамыз.

Кітаппен жұмыс: Кітаптан батырлар жыры туралы түсінікті оқу,ойларын жеткізу. Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін. 1. Батырлар жыры әдебиеттің қай түріне жатады? 2. Қандай батырларды білесіңдер? 3. Батырлар жырының лиро-эпостық жырдан айырмашылықтары қандай? 4. «Ер Тарғын» жырын оқығансыңдар ма?Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма: Батырлар жырын оқып , кез-келген батырдың суретін салып келуге беремін.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы: Ер ТарғынСабақтың мақсаты: а) батырлар жыры туралы түсінігін кеңейту,оқушыларға ойландыратын сауал бере отырып,пікірін тыңдау; ә) білімдік танымын,шығармашылық қабілетін,тілдік қорын,ізденістерін арттыру; б) еңбексүйгіштікке,ұқыптылыққа тәрбиелеу;Сабақтың түрі: жаңа сабақСабақтың әдісі: сұрақ-жауап,баяндау т.бСабақтың көрнекілігі: «Батырлар жыры» кітабы, дидактикалық материалдар т.бПәнаралық байланыс: тарихСабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау: Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын. б) Жаңа сабақты түсіндіру: «Ер Тарғын» жыры -өзінің идеялық –көркемдік сипаты жағынан қазақ батырлар жырының ішіндегі таңдаулы шығармалардың бірі. Жырда елдік,ерлік,жақсылық пен жамандық ,кіршіксіз адал махаббат секілді өзекті мәселелер көтерілген. Басқа батырлар жыры сияқты ,»Ер Тарғын» жырының негізінде де тарихи оқиғалар ізі жатыр. Халқымыздың басынан кешкен тарихи-әлеуметтік оқиғалар,халықтың әдет-ғұрыпы,салт-санасы, рухани тіршілігі көрініс береді.

Жырдағы кейіпкерлер: Ақжүніс,Қартқожақ,Ер Тарғын,Ақша хан т.б

Кітаппен жұмыс: Кітаптан «Ер Тарғын» жырын оқу,ойларын жеткізу.

Венн диаграммасы: Қартқожақ пен Ер Тарғынға сипатттама береді.

Ер Тарғын Қартқожақ

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін. 1. Батырлар жыры әдебиеттің қай түріне жатады? 2. Қандай батырларды білесіңдер? 3. Батырлар жырының лиро- эпостық жырдан айырмашылықтары қандай?Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма: «Ер Тарғын» жырын оқып келуге беремін.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9 Сабақтың тақырыбы : Жырдағы Қартқожа, Ақжүніс бейнелері

Сабақтың мақсаты : а) батырлар жыры туралы түсінігін кеңейту,оқушыларға ойландыратын сауал бере отырып,пікірін тыңдау; ә) білімдік танымын,шығармашылық қабілетін,тілдік қорын,ізденістерін арттыру; б) еңбексүйгіштікке,ұқыптылыққа тәрбиелеу;Сабақтың түрі: жаңа сабақСабақтың әдісі: сұрақ-жауап,баяндау т.бСабақтың көрнекілігі: «Батырлар жыры» кітабы, дидактикалық материалдар т.бПәнаралық байланыс: тарихСабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау: Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру. "Ақжүністей аруым!" Эпостық жырлардағы әйелдер образының ішінде шебер мүсінделген образдардың бірі - Ақжүніс образы. Ол жырда өзіндік ерекше мінезімен, кескін-келбетімен көрінген. Ақжүніс бойындағы қадір-қасиет жырдың өн бойында нанымды да шынайы өрнектелген. Жыршы эпоста Ақжүніс бейнесін әр қырынан ашқан. Ақын оның сыртқы көрік-пішінін, көз тартар сұлу сымбатын тамаша сипаттаған. Ақжүністің жан лүпілдетер, адамды еріксіз өзіне тартар, әркімді ынтызар етер осы әсем пішінімен жыршы қалай бейнелеген, соған қандай өрнек тапқан? Жыршы Ақжүністің бет ажарын, тән сұлулығын: "Қара жерге қар тамар, қарды көр де, етім көр, қар үстіне қан тамар, қанды көр де, бетім көр"— деп шендестіру тәсілі арқылы біздің көз алдымызға елестетеді. Оның жіпке тартқандай қиылған қас сұлулығын бірден туралап қаламқас деп айтпай "Қиюлы жатқан қалам бар, қаламды көр де қасым көр"—деп бейнелейді, қалам мен қас екеуін шендестіріп, өрнек жасайды. Сол сияқты Ақжүністің бас бітімінің сұлулығын: "Зергер болсаң қасында, алтыннан соққан түйме бар, түймені көр де басым көр"—деп өрнектейді.Ақжүніс жырда өзінің көз сүріндірер сұлулығымен ғана емес, ақыл-парасатымен де, қайрат-жігерімен де көрінген. "Ай, Қартқожақ, Қартқожақ". Жырдағы Қартқожақ бейнесі де шынайы сомдалған. Ол — тек батыр ғана емес, үлкен парасат иесі жан. Көпті көрген, талай өмірді басынан кешірген, ерлік-батырлығымен елге танылған жан. Қартқожақ бес жасында-ақ "жас шыбықтан жай" тартып, "жалғыз шиден оқ" атып машықтанған, "жиырма бес жасында, қарт бурадай қомданып, қас батырдай шамданып" ерге тән мінез байқатқан, ал отыз бесінде "қоңыраулы найза қолға алып, "жеңсіз берен" киініп, "көк серек атты борбайлап", "қамалды бұзған айқайлап", ал қырқында "мың кісіге бір өзі" шошынбай барған батыр болған. Ол осы батырлығымен қоса елу беске келгенде "топқа барып бой түзеп", "дауға барған тіл безеп" билік айтқан парасат иесі адам болған.Қартқожақ — ер. Оның бойына жыршы-ақын шынайы батырға тән мінез-қасиет дарытқан. Ерді ер таниды. Кішілік жасап, Қартқожақты жауым демей, Тарғынның иіліп берген сәлемін "жақсы құптап алады". Тарғынның бұл мінезі батырға ұнаған болса керек. Батыр Ер Тарғынның қас батырға тән ерлігін бірден танып, іштей сүйсінген. "Қайнаған қара бұлттай, қайнап біткен болаттай" шүйіле келген мұнан именбей, "атсаң ат" деп қарсы қарап қасқая тұрып алған, жасы үлкен ағасы деп кезегін берген Тарғынның "айнымай туған ер" екенін байқайды. Тарғынның осы мінезіне риза Қартқожақ оны өлімге қимайды: "мен алпыс беске келген, сақалым қуарған қарт шалмын, бұл ғой, жас болса да қасындағы Ақжүністей сұлуды қиып әм өзінің жанын қиып, маған қарсы тұрды. Бұл аса батыр екен. Мұның өзін де атпайын, атын да атпайын, тек мұның қорамсақтағы жүз алпыс кез оғын атып уатайын. Сонымен оны аяп атпағанымды білдірейін, сонан соң бұл ақылы болса, ойлай білер де, қызды маған тастар да жүре берер" — деп, бір жалғыз доғал оқпен салып қалғанда, Тарғынның қорамсақтағы жүз алпыс кез оғын күлпарша қылып уатып кетті. Бұл сияқты қылық тек шынайы ердің ғана қолынан келедіШығармашылық жұмыс: Ақжүніс пен Қартқожаққа мінездеме жазады. Білімді бекіту : Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.Бағалау : Сабаққа қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма : Жырды құрылысына қарай талдап келуКүні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы: Лиро-эпостық жырларСабақтың мақсаты: а) лиро-эпостық жырлар туралы түсінігін кеңейту,оқушыларға ойландыратын сауал бере отырып,пікірін тыңдау; ә) білімдік танымын,шығармашылық қабілетін,тілдік қорын,ізденістерін арттыру; б) еңбексүйгіштікке,ұқыптылыққа тәрбиелеу;Сабақтың түрі: жаңа сабақСабақтың әдісі: сұрақ-жауап,баяндау т.бСабақтың көрнекілігі: кітаптар, дидактикалық материалдар т.бПәнаралық байланыс: тарихСабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру: Қазақтың эпостық жырларының ерекше бір бөлімі-ғашақтық жырлары. Ғашықтық жырлардың батырлық эпостан басты-басты үш ерекшелігі бар. Ең алдымен, батырлардың халық мүддесі жолындағы күресін негізгі тақырып ететін батырлық эпостай емес, ғашықтық дастандардың өзекті тақырыбы-екі жастың бақытқа жету жолындағы тартысы, қасірет –зары,махаббаты. Екіншіден,батырлық дастандарда шешуші рол атқара бермейтін рулық қарым-қатынастар, тұрмыс-салт,әдет-ғұрып ғашықтық жырлардың фабуласана заңды түрде қабысады. Кітаппен жұмыс: Кітаптан лиро-эпостық жырлар туралы түсінікті оқу,ойларын жеткізу.Топпен жұмыс: .Лиро-эпостық жырлардың түрлерін топтастыру. «Қозы Көрпеш-Баян сұлу» Айман-Шолпан Сұлушаш Қыз жібек Ләйлі-Мәжнүн

Құсырау-Шырын Қалқаман-Мамыр Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.1. Лиро-эпостық жырының батырлар жырынан қандай айырмашылығы бар?2. Ғашықтық жырлардағы қайсысының киносын көргенсіңдер? Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма: Лиро-эпостық жырлар туралы оқып,кітаптар алып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Лиро-эпостық жырлар

Сабақтың тақырыбы: Шешендік сөздерСабақтың мақсаты: а) оқушыларды өтілген тақырып арқылы тілін дамыту, тіл байлығын жетілдіру; ә) Сезімтал,шешен болуға ұмтылдыру; б) мақал –мәтелдер үйрету арқылы халқымыздың әдеби бай мұраларын,шешендік өнерін, дәстүрін қадірлеуге тәрбиелеу;Сабақтың түрі: Қалыптан тыс-саяхат сабақСабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.бСабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері, дидактикалық материалдар т.бПәнаралық байланыс: тарих,географияСабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау: Үйге берілген шешендік сөздер туралы сұраймын оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Бүгінгі біздің өтетін сабағымыз осыған дейін өтілген шешендік сөздерді қаншалықты меңгергенімізді анықтауға бағытталмақ. Яғни саяхат сабағын өткіземіз. Шешендік сөздер қашанда халықтың қажетті мұрасы болып табылған. Сонымен бірге олар-тәрбие құралы. Қазақ халқы қандай ауыр жағдайда өмір сүрмесін,өзінің би-шешендерінің сөзін жадында сақтап,жаттап айта жүруді,одан үлгі-өнеге алуды тоқтатқан емес. Шешендер,билер әрқашан шындықты айтып, аз сөзге аз мағына сыйғызып,халықтың рухани қажетін өтеп отырған. Шешендіктің негізгі мақсаты –адамдарды иландыру, айтқысы келген нәрсені нақ айтып сендіру. Шешендердің сөз тапқыш,сезімтал,суырып салма ақын сияқты әр түрлі қасиеттері болған. Олар жалпы өмір туралы,ел қорғау туралы хабардар етіп отырды. Олар: Әйтеке би,Төле би,Қазыбек би, Саққұлақ шешен т.б Сабақты осыған дейінгі өткен шешендер өмірі,олардың шешендік сөздері,төрелігі туралы алған білімдерімізді қорытындылау мақсатында өткізбекпіз. Саяхат сабағының өту ретін жақсы білеміз. (мұғалім сыныпты үш ауылға бөліп,үш бидің атын қояды) Әр ауылдан тиісті сұрақтарға жақсы жауап беретін, берілген тапсырмаларды жақсы орындаған оқушылар ғана келесі ауылға бара алады. Ол үшін әрбір ауылдың алдындағы кеспе қағазды алып,сол қағаздағы сұрақтарға жауап бересіздер. Бірінші ауылымыз-Төле бидің ауылы. Мына кеспедегі сұрақтарға жауап беріңіздер.

1. Төле би кім?2. Төле бидің қандай толғау,шешендік сөздері бар?1-оқушы: Ұл өссе ұрпақ, Қыз өссе өріс.2-оқушы: Үй сыртында төбең болса, Ерттеулі тұрған атың ғой. Ел ішінде қарияң болса, Жазулы тұрған хатың ғой.

Мұғалім: -Ия,балалар, біз сонымен Төле би ауылынан жақсы өттік. Енді біздің келесі ауылымыз-Әйтеке би ауылы.1. Әйтеке би жайлы не білесіңдер?

2. Әйтеке бидің қандай толғаулары бар?1-оқушы: Қысқаша Әйтеке туралы мәлімет береді.2-оқушы: Бай болса халқыңа пайдаң тисін, Батыр болсаң жауға найзаң тисін. Бай болып еш пайдаң тимесе, Батыр болып жауға найзаң тимесеОсылайша 3,4,5 сұрақтарға жауап береді. Мұғалім:-Біз,балалар, Әйтеке бидің де ауылында болып қайттық. Ендігі біздің үшінші ауылымыз Қазыбек би ауылы.(Оқушылар кеспе қағаздарды ретімен алып ондағы сұрақтарға жауап береді.) -Ал, енді үш ауыл әңгіме жарысына түсеміз. Өзіміздің қаншалықты шешен,білгір екенімізді көрсетеміз. Үш ауылға берілетін әңгіменің тақырыптары:1. «Менің әжем» 2. «Туған жерім» 3. «Ана»Соңынан әңгімелеріңді оқисыңдар,одан кейін бағалаймыз. Сабағымыздың келесі бөлімі сөзжұмбақ шешу:-Егер мына сөзжұмбақты дұрыс шешсеңдер қазақтың ұлы ақынының атын оқисыңдар.1. Қазақ халқының ең жақсы қасиеттерінің бірі2. Ерте гүлдейтін гүл3. Ел ордасы4. Алғаш мектеп ашқан адам

АБАЙ

Мақалдар жарысы: «Жасырынған мақал» ойыны«Жақсы сөз жан семіртер» ...«Досы көппен сыйлас» ...«Отпен ойнама» ....«Ер туған жеріне...» (әр ауылға 3-4 мақалдан беріледі.) Мінеки,балалар, біз бүгін шешендік сөз өнеріне саяхат жасай отырып,шешендік сөздер туралы ойымызды дамыттық. Үлкенді сыйлауды,кішіге, қамқор болуды, кішіпейілділікке үйрендік. Ерлікке,бірлікке шақырған осындай халықтың көңіліне ұнаған,жадында сақталған сөзі мәңгі өмір сүретіні сөзсіз

Білімді бекіту: Би-шешендердің нақыл сөздерін оқыту, мазмұндау, әділ баға бере білуге даярлау.Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: Үш бидің айтқан биліктері мен төреліктерін жазып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы : Ежелгі дәуір әдебиеті.Сабақтың мақсаты : а) Ежелгі дәуір әдебиеті туралы түсінік бере отырып, оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру; ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу; б) мәнерлі сөйлеуге дағдыландыру, ой-өрісін,ойлау қабілетін,шығармашылық ізденісін дамыту; Сабақтың түрі : аралас сабақСабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық ізденуСабақтың көрнекілігі : кітаптар, қосымша материалдар Пәнаралық байланыс : тарихСабақтың барысы : а) Ұйымдастыру кезеңі : Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау : Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Біздің заманымызға дейінгі жазу сызулар мен аңыз жырлар.Ұлан-байтақ қазақ жері — ең кемінде 3-5 мың жылдық тарихы бар көне мәдениет өлкесінің бірі.

Қазақтардың арғы ата тегі — біздің жыл санауымызға дейін-ақ Қазақстанның қазіргі аумағында өмір сүрген сақ, ғүн, үйсіндер. Заманымыздың V ғасырынан былай "түрік", "түркілер" атанған.

Сақтар біздің заманымыздан бүрын Монғолия мен Дунай арасын мекендеген. "Сақ" сөзі қазакқ тілінде күні бүгінге дейін сақталған. Мысалы: сақа (асық), сақпан, сақшы, қып-сақ (қыпшақ), т.б. Көшпелі сақтар жайын-дағы деректер көне грек тарихшысы Геродоттың "Тарих" кітабында, қытай шежірелерінде жазылып қалған. Сақтардың 26 әріптен тұратын жазуы болған. Есік қаласының маңынан табылған Алтын Бекзаданың жанындағы күміс тостағанда: "Аға, саған бүл ошақ! Ошағынан безгендер, тізеңді бүк! Халықта азық-түлік мол болғай!" — деген жазу бар. Алтын Бекзаданың біздің заманымызға дейінгі VII—V ғасырларда өмір сүргендігі анықталып отыр. Сақтар көне түркі тілінде сөйлеген. Күміс тостағандағы жазу мен біздің заманы-мыздағы VIII ғасырда жазылған Орхон жазулары бірдей. Сақ, ғүн дәуірлерінен келіп жеткен Тарғытай, Алып-Ер Түңға, Тұмар патшайым, Ширақ батыр, Зарина, Мөде батыр жайындағы аңыз-жырлар бар. Біздің заманымызға дейінгі көне түркі дәуірінің мәдени, әдеби ескерткіш-терін сөз етуден бұрын, қазақ халқын құрған тайпалық бірлестіктердің тұрмыс-тіршілігі, әлеуметтік өмірі жайында білгеніміз жөн.Орта Азия мен қазіргі Қазақстанның кең-байтақ даласында сақ, ғұн, үйсін-дер өмір сүрген. Олар алғашқы қауымдық құрылыс тұсында аңшылық, егіншілік және мал шаруашылығымен айналысқан. Бұны сақтардың бұғы, арқар, арыстан, самұрық суреттерін салып және олардың бейнесін алтыннан құйып жасағандығынан байқаймыз. Заманымыздың Ү ғасырына дейін оларды «түрік», «түркілер» деп атаған. Олар көне түркі тілінде сөйлеген. Түркі қағанаты тұсында түркі тілінің өрісі кеңейіп, ұлан-ғайыр өлкедегі негізгі тілге айналды. Олардың таңбәлары ру символдарына ұқсас болып келді. Кене түркі жазуы бертін келе тіл тарихында «Рунә» жәзуы деп аталып кетті. «Рунь» деген сөз «құпия», яғни «сыры ашылмаған» деген ұғымды білдіреді. Міне, осы руна жазуындағы ескерткіштер тілі ҮІ - X ғасырлардағы оғыз, ұйғыр, қырғыз, қимақ, қыпшақ т.б. түркі тайпалардың бәріне бірдей ортақ жәзбаша әдеби тілі болды. Сақ, ғұн дәуірінен келіп жеткен Алып - Ер Тұңға, Тұмар патшайым; Ширақ батыр, Мөде батыр жайында аңыз-әңгімелер бар

Кітаппен жұмыс: Кітаптан ежелгі дәуір әдебиеті туралы оқып түсініктерін айтады.

Білімді бекіту : Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.Бағалау : Сабаққа қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма : Ежелгі дәуір әдебиеті туралы оқып келуКүні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы : АЛЫП-ЕР ТҰҢҒАНЫ ЖОҚТАУСабақтың мақсаты : а) Алып-ер Тұңға туралы түсінік бере отырып,оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру; ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу; б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру; Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақСабақтың әдісі : сұрақ-жауап, дамыта оқытуСабақтың көрнекілігі : кітаптар, қосымша материалдар Пәнаралық байланыс : тарихСабақтың барысы : а) Ұйымдастыру кезеңі : Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау : Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын б) Жаңа сабақты түсіндіру. Алып-Ер Тұңға - өте көне замандарда өмір сүрген түркілердің көсемі. Иранның ұлы ақыны Фирдоусидың «Шаһнама» кітабының кейіпкері. Бұл кітапта Алып-Ер Тұңға - Афрасияп, Тұранның (Түр елі - түріктердің) патшасы болып суреттеледі.Алып-Ер Тұңғаның Барысхан атты ұлы, Қаз есімді қызы болған. Қаздың екі шаһары Іленің маңайында. Ал Барысхан қаласының орны Ыстықкөлдің жанында.Алып-Ер Тұңға қайтыс болғанда артында қалған елі жоқтау шығарған. Бұл жоқтау XI ғасырда Махмұт Қашқари жазған «Түркі сөздерінің жинағы» деп аталатын кітабында бар.Бұл жырдан қазақтың жоқтау айту салтының өте көне заманнан келе жатқанын байқаймыз. Жырдың мазмұнында опасыз дүниенің Алып-Ер Тұңғаны аямағаны, түркілердің оның қазасына қатты қайғырып, бөрідей ұлып, жағасын жыртып жылағаны айтылады.Алып-Ер Тұңға өлді ме? Опасыз дүние қалды ма? Заман өшін алды ма? Енді жүрек жыртылар...

Сөздікпен жұмыс: Тұңға- алғашқы,бірінші деген мағынасында Опасыз дүние-бұл дүниеде ешкім мәңгі қала алмайды деген мағынада

Кітаппен жұмыс: Алып-Ер Тұңғаны жоқтауын мәнерлеп, нақышына келтіре оқиды.

Білімді бекіту : Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.1. Қазақ әдебиеті нешеге бөлінеді?2. Ауыз әдебиеті дегеніміз не?3. Ежелгі дәуір әдебиетіне қай ғасыр жатады?Бағалау : Сабаққа қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма : Алып-Ер Тұңғаны жоқтауды оқып келу

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы : ОРХОН ЕСКЕРТКІШТЕРІ (VIII ғ.)Сабақтың мақсаты : а) Орхон ескерткіштері туралы мәлімет беру, оқушыларға ойландыратын сауал бере отырып,пікірін тыңдау; ә) білімдік танымын,шығармашылық қабілетін,тілдік қорын,ізденістерін арттыру; б) еңбексүйгіштікке,ұқыптылыққа тәрбиелеу;

Сабақтың түрі : лекция сабақСабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық ізденуСабақтың көрнекілігі : кітаптар, электронды оқулықПәнаралық байланыс : қазақ тілі ,тарихСабақтың барысы : а) Ұйымдастыру кезеңі : Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау : Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Түркілер Ү-ҮІІІ ғасырларда «Түрік қағанаты» деп аталатын үлкен мемлекет құрды. Түркілер - қазіргі қазақ, қырғыз, қарашай, қарақалпақ, өзбек, ұйғыр, татар, ноғай, саха (якут), хакас, әзірбайжан, түрік, құмық, авар, балқар, башқұрт сияқты тілдері бір-бірімен ұқсас, түркі тілінде сөйлейтін, тұтас түркі елі. Түркілердің түпкі Отаны - қазіргі қазақ жері.

Түрік қағанатының негізін құрғән Бұмын қаған еді. Ол 552 жылы қайтыс болып, кейінгі ұрпақтарынын біліксіздігінен қағанат екіге бөлініп, көрші жатқан тауғаштарға тәуелді болады. Елу жылдан кейін Елтеріс ханның тұсында бостандыққа қол жеткізеді.

Елтеріс қайтыс болған соң( артында қалған ұлдары Білге - жеті жаста, Күлтегін бес жаста екен. Мұрагерлері жас болғандықтан, елді інісі Қапаған билейді. Жиырма төрт жылдан кейін ған Білге қағандықты алып, Күлтегін әскербасы болады. Тонұқұқ ақылшь кеңесші болып отырады.

Орхон ескерткіштері дегеніміз - осы тарихи тұлғаларға арнап жасалған жәзулар. Түркілердің ежелгі мекені - Орхон өзенінің аңғарынан табылған. Мұндай тарихи тастар бұрын қәзақ жерінде көп болған, бірақ түрлі жаугершіліктер кезінде жойылып кеткен.

Орхон ескеркіштеріндегі жазулардың негізгі мазмұны - ел тәуелсіздігін аңсау, елге қорған болған батырлар мен көсемдерді дәріптеу.

Орхон жазулары мазмұны, айтар ойы жағынан «Қобыланды батыр», «Алпамыс батыр» сияқты қазақтың эпостық жырларымен үндес, ұқсас.

Орхон жырларының құрылысы жағынан қазіргі өлеңнен біраз айырмашылығы бар. Онда арагідік болмаса, ұйқас кездесе бермейді. Дыбыс үндестігі, сөз қайталаулар ішкі ырғаққа құрылады.

Тіл тірі организм секілді өзгеріп отырады. VIII ғасырындағы ата-бабалар тілі мен бүгінгі тілде айырмашылықтар болуы заңды. Көрші елдермен қарым-қатынастарға байланысты біздің олардан, олардың біздің тілімізден сіңіргені аз емес. Сондықтан, бүгінгі оқушыға түсінікті болу үшін зерттеуші ғалымдар қазіргі тілімізге аударып берген.Сөздікпен жұмыс: Тауғаштар-қытайға қараған түркі тайпалары Тоңықұқ-алғашқы заң шығарушы деген мағынада

Кітаппен жұмыс: Орхон ескерткішін мәнерлеп, нақышына келтіре оқиды.Білімді бекіту : Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.Бағалау : Сабаққа қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма : Орхон ескерткішін оқып келуКүні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы : Қорқыт ата кітабы. (ҮІІІ – ІХ ғғ.)Сабақтың мақсаты : а) Қорқыт ата туралы айта отырып, ол туралы аңыздардан мәлімет беру; ә) оқушыларды адамгершілікке, қайырымды болуға,қоғамдық-саяси дүниетанымын дамыту; б) Сабақ барысында оқушыларды өз ойын айта білуге, мәнерлеп оқуға дағдыландыру;

Сабақтың түрі : жаңа сабақСабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық ізденуСабақтың көрнекілігі : кітаптар, деңгейлік тапсырмаларПәнаралық байланыс : тарихСабақтың барысы : а) Ұйымдастыру кезеңі : Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау :Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын

1. Түркілердің тауғаштарға елу жыл ісін-күшін беру себебі не?2. Түрік қағанаты қалай құрылған еді?3. Орхон жырларының қазақ эпостарымен ұқсастығы неде?4. Айтар ойы қандай?

б) Жаңа сабақты түсіндіру. Қорқыт ата ҮІІІ – ІХ ғасырларда Сыр бойындағы Жанкент қаласында өмір сүрген. Ол кісінің мазары қармақшы стансасынан 18 шақырымдай жерде тұр. Қорқыт – түркілердің оғыз ұлысынан шыққан асқан сәуегей, бақсы, күйшілік, жыраулық өнердің атасы. Қобыз аспабын алғаш жасап, тартқан адам дейді. Жиырма жасқа жеткенде, түс көріп, түсіндегі ақ киімді кісі: «Қырықтан артық өмір сүрмейсін», - деген соң, нағышылары сыйлаған желмаяға мініп алып, өлмейтін жер іздейді. Қайда барса да алдынан жер қазып жатқан адамдар шығады. «Бұл не?» - деп сұраса, олар: «Бұл Қорқыттың көрі», - деп жауап береді. Жан сақтауға жер қалмаған соң, Сыр суының үстіне кілемін төсеп, аңыратып қобыз тартады. Оның жанын алуға келген ажал күйдің әсерінен неге келгенін ұмытып, тұрып қалады. Қорқыт қалғып кеткен кезде ғана қайрақ жылан болып келіп шығады. Қорқыт бабаның «Ұшардың ұлуы», «Аққу», «Кілем жайған», «Желмая», «Әупбай», «Башпай», т.б. он шақты күйін қобызшылар сақтап қалған. Қорқытты ажалдан құтқарған қобызы болғандықтан, кейінгі бақсылар ауруды қобызбен емдейтін болған. Қорқыт айтқан жырлар ХҮ ғасырда қара сөзбен хатқа түскен. Кітапта он екі жыр бар: «Дерсеханұлы Бұқаш туралы жыр», «Байбөрі баласы Алып Бамсы», «Тоқа баласы Ержүрек Темірұл», «Төбекөз дәуді өлтірген Бисат батыр», «Хан Төрәлі», «Қазан Саларбектің ауылын жау шапқаны», т.б.

Кітаппен жұмыс: Қорқыт ата туралы аңыздарды мәнерлеп оқиды.Топтастыру стратегиясы:

Ұшардың ұлуы Кілем жайған

Желмая Әупбай

Башпай АққуБілімді бекіту : Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.Бағалау : Сабаққа қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма : Қорқыт ата кітабын оқып келуКүні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Қорқыттың күйлері

Сабақтың тақырыбы : Оғыз қаған жырыСабақтың мақсаты : а) Оғыз қаған шығармаларын оқытып, мағынасан ашу,талдату; ә) өзіндік ой,пікір айта білуге жетелеу,шығармашылық қабілеттерін дамыту; б) өлең арқылы оқу білімге үндеу,отансүйгіштікке,еңбексүйгіштікке тәрбиелеу; Сабақтың түрі : аралас сабақСабақтың әдісі : сұрақ-жауап, деңгейлеп оқытуСабақтың көрнекілігі : кеспе қағаздар, кітаптар,электронды оқулықПәнаралық байланыс : тарихСабақтың барысы : а) Ұйымдастыру кезеңі : Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау :Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын б) Жаңа сабақты түсіндіру.

«Оғыз қаған жырында» бүкіл оғыз-қыпшақ тайпаларының басында болған жағыдайды тек бір адамның басына жинақтап береді.Жырда оғыздардың Көк Тәңіріне жалынып, өздерінің Көк Бөріден тарағанын аңғартады.

Оғыздың Үрім қағанға жорығын Көкжал бәрі бастап отырған екен. Оғыздың өзі кек өңді,

шашы теңіз толқынындай болып суреттелүі кек түсті қасиетті деп санауынан туған.

Оғыздың ақылшы-кеңесшісі ¥лық Түрк - Қорқыт ата, Тонүқүқ, Бұхәр сияқты жыраулар.

Жырда Оғыздың анасының аты - Айқаған, әкесі аталмайды. «Оғыз қаған жырының»

құрылысы қазақ эпостарымен ұқсас келеді.

Кітаппен жұмыс: Оғыз қаған жыры құрылысына қарай талдайды

Шығарманың басталуы: Оғыздың тууы.

Шығарманың дамуы: Тажал аң-Қатпен соғысы

Шығарманың шиеленісуі: Үйленуі

Шығарманың шарықтау шегі: Оғыздың үрімге жорығы

Шығарманың шешімі: Еліне оралып жерін балаларына бөліп беруі

Дәптермен жұмыс: Айқаған-Оғыздың анасының аты

Көзі жарыды-қуанды Қат-ормандағы тажал аң Тұрысу-соғысу

Білімді бекіту : Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.Бағалау : Сабаққа қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма : Оғыз қаған жырын оқып келуКүні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы : Ахмет Йасауи (ХІІ ғ.) Сабақтың мақсаты : а) Ахмет Йасауи туралы түсінігін кеңейту,оқушыларға ойландыратын сауал бере отырып,пікірін тыңдау; ә) білімдік танымын,шығармашылық қабілетін,тілдік қорын,ізденістерін арттыру; б) еңбексүйгіштікке,ұқыптылыққа тәрбиелеу; Сабақтың түрі : жаңа сабақты меңгертуСабақтың әдісі : сұрақ-жауап, баяндау Сабақтың көрнекілігі : кітаптар, қосымша материалдар, суреттерПәнаралық байланыс : тарихСабақтың барысы : а) Ұйымдастыру кезеңі : Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру. Қожа Ахмет Йасауи - - ақын, ойшыл, ұстаз, түркі жұртына имандылық нұрын

шашқан діни ағартушы, сопылардың пірі (ұстазы). Йасауи Сайрам қаласында туып, Йасыда (Түркістан) тұрған, сондықтан әлемге Йасауи деген атпен танымал. Йасауидің әкесі - - Шайхы Ибраһим сопылық жолды ұстаған діндар адам болыпты. Ахметтің анасы Қарашаш пен әкесі Ибраһимнің мазары - - Сайрамда. Ұстазы -Арыстанбаб (Арыстан баба) пен Йасауи жөнінде ел арасында көптеген аңыздар тараған. Онда: Мұхаммед пайғамбар Арыстанбабқа бір түйір кұрма беріп, оны Қожа Ахметке табыс етуін сұраған. Арыстанбаб сол құрманы ұртында 600 жыл сақтап жүріпті. Йасауи Арыстанбаб ұстазына деген зор құрметін өзінің "Хикметтер" ("Диуани хикмет") кітабында баяндайды. "Диуан" - жинақ, "хикмет" - Алланың ақ жолы деген ұғымды білдіреді. Йасауидің жүзге жуық хикметтері бар. Кітапта бес жасынан дін жолына түскенін, жеті жасында Арыстанбабты іздеп тапқанын айтады. Өз өмірінің әрбір жылын санамалап, Алланы тану жол-дарын баяндап береді. Аузымен "Аллалаған", бірақ көңілі таза емес пенделерден жоғары болғанын медет етеді. Иманды болуға үндейді, адалдық жолын үлгі етеді, ізгілікке шақырады. Ахмет Йасауидің 90 мың шәкірті болған. Олар ұста-зының сопылық ілімін Орта Азия, Анадолы -- Түркияға дейін таратып алып кеткен. Йасауи 63 жасқа келгеннен кейін, Мұхаммед пайғам-бардың жасынан артық өмір сүруді қажетсінбей, жер астына - - қылуетке түсіп отырады. Бар уақытын діни кітаптар оқуга, шығарма жазуға арнайды. Ол дүние, байлық жинамаған, адамдарды азғындықтан сақтау жолына қызмет еткен, жаны таза адам болған. Кітаппен жұмыс: Ахмет Йасауи өлеңдерін мәнерлеп оқиды. Білімді бекіту : Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.Бағалау : Сабаққа қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма : Ахмет Йасауи туралы оқып, деректер жинап келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы : Ахмет Йасауи Хикметтері Сабақтың мақсаты : а) Ахмет Йасауи хикметтерінің мазмұнын түсіндіру,оқушыларға ойландыратын сауал бере отырып,пікірін тыңдау; ә) білімдік танымын,шығармашылық қабілетін,тілдік қорын,ізденістерін арттыру; б) еңбексүйгіштікке,ұқыптылыққа тәрбиелеу; Сабақтың түрі : аралас сабақСабақтың әдісі : сұрақ-жауап, баяндау ,іздендіру Сабақтың көрнекілігі : кітаптар, қосымша материалдар, суреттерПәнаралық байланыс : тарихСабақтың барысы : а) Ұйымдастыру кезеңі : Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын б) Жаңа сабақты түсіндіру. Ахмед Ясауи өзінің «Хикмат» атты өлеңінде софылық ілім негіздерін баяндайды,тұрмыс-тіршіліке тартымды кеңестер береді,байлыққа құмар болмауға шақырады,әділеттілікті жақтайды. Жеті жаста Арыстанбаб келді маған, Хақ Мұстафа аманатын берді маған. Сол сәтінде-ақ көңілім тауып баян, Нәпсім өліп, Тәңірі жолына түстім мен де. Құрма беріп, мейірлене назар салды, Сол заматта кеудемде бір шырақ жанды. Еркелете шақырып қасына алды, Мектеп барып, бек қуанып тұрдым мен де.Сөздікпен жұмыс: Нәпсі-ішіп-жеу,пенделік қажеттері Хақ Мұстафа аманаты-Мұхаммед пайғамбардың аманат қылып берген құрмасын айтады. Мақшар күні-о дүниедегі сұрақ күні Тәуба- шүкіршілік қылу Ысырат көпірі- о дүниедегі қыл көпір

Кітаппен жұмыс: Ахмет Йасауи өлеңдерін мәнерлеп оқиды.

Білімді бекіту : Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.1.Ахмет Йасауи кесенесі қай қалада?2. Йасауидің өмірлік мақсат-мұраты қандай?3. Йасауи кесенесін кім тұрғызған?4. Ақынның имандалық туралы ойлары қазіргі заманғы тәрбиеге сай келе ме?

Бағалау : Сабаққа қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма : Ахмет Йасауи өлеңдерін мәнерлеп оқып келу. Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы: ХІХ ғасыр әдебиеті Сабақтың мақсаты: а) ХІХ ғасыр әдебиеті туралы түсінік бере отырып,оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру; ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу; б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру; Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақСабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, т.бСабақтың көрнекілігі:, кітаптар, т.бПәнаралық байланыс: тарих Сабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау: Демалыста оқыған шығармаларын сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын. б) Жаңа сабақты түсіндіру: Қазақ әдебиетінің аса бір сүбелі кезеңі ХІХ ғасыр –ХХ ғасыр бас екені анық. Бұл қазақ елінің бостандыққа ұмтылған,өзін-өзі іздеген ,өткен күндерін аңсай еске алып, ,бүгінінен түңіліп, бірақ болашағына үмітпен қараған шағы еді. ХІХ ғасыр мен ХХ ғасыр басы әдебиеттің шын толысып, ауыз әдебиеті кемеліне келіп,жазба әдебиетінің жарағын сайлап, өзге өркениетті елдермен бой таластырған уақыты десек те қателеспейміз. Бұл дәуір Абай кезі болатын. Бір ғасырдан аса әр тарапты, әр бағыттағ жолдар Абай маңайында түйісіп, ары қарай Абай әсерін сездіре,ұлттық рухты бойына сіңіре ұласты.Топтастыру стратегиясы: Қарсылықты поэзия Сал-серілер поэзиясы

Ағартушылық-жаңартушылық бағыт мемлекетшілдік-ұлтшылдық бағыт Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын.4. Қазақ әдебиеті нешеге бөлінеді?5. Ауыз әдебиеті дегеніміз не?

6. ХІХ ғасырда қандай тарихи жағдай болды?7. ХІХ ғасыр әдебиетіне кімдердің шығармаларын жатқызамыз?

Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма: ХІХ ғасыр әдебиетін оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

ХІХғасыр әдебиеті

Сабақтың тақырыбы : Дулат БабатайұлыСабақтың мақсаты : а) Дулат Бабатайұлының өмірі мен шығармашылығы туралы түсінік бере отырып,оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру; ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу; б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру; Сабақтың түрі : жаңа сабақты игертуСабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық ізденуСабақтың көрнекілігі : кітаптар,тірек сызбалар Пәнаралық байланыс тарихСабақтың барысы : а) Ұйымдастыру кезеңі : Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау : Үйге берілген тапсырманы сұраймын . Оқушыларға өткен тапсырма бойынша бірнеше сұрақтар қоямын. б) Жаңа сабақты түсіндіру. Дулат Бабатайұлы 1802 жылы қазіргі Шығыс Қазақстан облысы, Аякөз ауданы, Сандықтас өңіріңде туып, 1871 жылы дүние салған. Жырау алғыр, зерек болып өседі. Жасында ауыл молдасынан оқып, арабша хат таниды.Дулат Бабатайұлының тікелей өзінің өмірбаянын немесе өмірінін белгілі бір кезеңін сипаттайтын туындылары аз. Әйтсе де жыраудың мінезі, ой өрісі мен ақындық мұраты жайында шығармаларына сүйеніп, сенімді тұжырымдар жасауға болады. Бұл—ақынның автопортреті. Мұндағы "көзге түсер сиқы жоқ", ел тағдырын ойлап, сирек күліл, аз ұйықтайтын, атағы алыстарды шарлаған кемеңгер, ақылы дария, сөзі алтыннан ауыр Байғыз қарт — ақынның өзі. Шынында да, ол өз заманының "байғыз қарты" атанған дана, "Көнелерден сұрасам, сөзін жинап, құрасам", — деп өзі айтқандай, ел тарихы, өмір сырынан жинаған білім, білігі де ұшан-теңіз кісі болған, ақындық атағы да қатты шықкан. Бұған жыраудың басқа өлең, толғауларынан да дәлел боларлық мысалдар табылады. Дулаттың өлең-толғауларының мазмұны мен тақырыптың ауқымы өте кең және алуан түрлі. Бір өлең немесе толғауда айтылатын ойлар мен идеялар көп жағдайда баска өлең-толғаулардағы ой-сезімдермен үндесіп жатады.

Кітаппен жұмыс: Дулат Бабатайұлының шығармаларын мәнерлеп, нақышына келтіре оқиды.

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын.1. Д. Бабатайұлы өмір сүрген уақыттағы қазақ елінің жай-күйі,тарихи жағдай қандай болатын?2. Дулаттың шыққан ортасы,тегі туралы қандай ой пікір білдіресіңдер?3. Д.Бабатайұлы нені айтып күйінді?4. Ақынның өз ортасына деген көзқарасы қандай болды?

Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: Д.Бабатайұлының өмірі мен шығармаларын оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы : Махамбет Өтемісұлы Сабақтың мақсаты : а) Махамбет Өтемісұлының өмірінен мәлімет беру, оқушыларға ойландыратын сауал бере отырып,пікірін тыңдау; ә) білімдік танымын,шығармашылық қабілетін,тілдік қорын,ізденістерін арттыру; б) еңбексүйгіштікке,ұқыптылыққа тәрбиелеу;

Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақСабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық ізденуСабақтың көрнекілігі : кітаптар, қосымша материалдарПәнаралық байланыс : тарихСабақтың барысы : а) Ұйымдастыру кезеңі : Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау : Үйге берілген тапсырманы сұраймын . Оқушыларға өткен тапсырма бойынша бірнеше сұрақтар қоямын. б) Жаңа сабақты түсіндіру. Махамбет Өтемісұлы 1803 жылы қазіргі Орал облысы, Жәнібек ауданындағы Бекетай құмы деген жерде дүниеге келді. Махамбет кейін перзенттік ыстық сезіммен әсірелей суреттеген, қуғында жүргенде аңсай сағынған бұл аймақ Бөкей ордасы, Бөкей хандығы немесе Ішкі орда деп те аталады. Еділ мен Жайық арасындағы бұл өлкенің Ішкі орда делінетіні сол кездегі Ресейдің шекаралық аумағына кіретіндіктен болса, Бөкей ордасы немесе Бөкей хандығы аталуы — Кіші жүздің бір бөлігін мұнда алғаш бастап әкеліп, қоныстандырған сұлтанның, кейінірек осы жердің ханы болған кісінің есіміне байланысты еді. Өлеңдері: « Исатай деген ағам бар», «Мұнар күн», « Тайманның ұлы Исатай», «Мінкен ер», « Тарланым», «Исатайдың сөзі», «Қызғыш құс»

Кітаппен жұмыс: Махамбеттің өлеңдерін мәнерлеп, нақышына келтіре оқиды.

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын.1. Махамбеттің өмір сүрген кезеңдегі Қазақстанның,әсіресе Бөкей ордасындағы жағдай

туралы не ойларың бар?2. Махамбет жырларында жақсы азамат,жағымды образ болып кім суреттеледі?3. Махамбет поэзиясындағы ұлттық өршілдік,қазақи ұлтшылдық туралы қандай пікір

түйдіңдер?

Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: М. Өтемісұлының өмірі мен шығармаларын оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы : Шортанбай ҚанайұлыСабақтың мақсаты : а) Шортанбай Қанайұлының шығармаларынан мәлімет бере отырып, білімдерін жүйелеу,жинақтау және шығармашылық жұмыстар арқылы ақынды жан-жақты таныту; ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу; б) мәнерлі сөйлеуге дағдыландыру, ой-өрісін,ойлау қабілетін,шығармашылық ізденісін дамыту;

Сабақтың түрі : аралас сабақСабақтың әдісі : сұрақ-жауап, түсіндіру, дамыта оқытуСабақтың көрнекілігі : кітаптар, тірек сызбалар т.бПәнаралық байланыс : тарихСабақтың барысы : а) Ұйымдастыру кезеңі : Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау : Үйге берілген тапсырманы сұраймын . Оқушыларға өткен тапсырма бойынша бірнеше сұрақтар қоямын. б) Жаңа сабақты түсіндіру. Ресейдің ел билеу жүйесін кезінде қатты сынаған ақынның бірі - Шортанбай Қанайұлы. Ол 1818 жылы осы күнгі Оңтүстік Қазақстан облысы, Түркістан ауданындағы Қаратау-Қарназ деген жерде дүниеге келген. XIX ғ. орта шенінде Шортанбай Сарыарқаға келіп, Қарқаралы дуанына қарасты Арғын руынан тараған Қаракесек Кеней ішінде өмірінің соңғы жылдарын өткізді. Бастапқы кезде ол Жамантай төренің, кейін Жанғұтты бидің қолында болып, сол жерде қайтыс болды. 19 ғ. екінші жартысында феодализм іргесі ыдырай бастады. 1861 жылғы Ресейде болған крепостнойлық құқықты жою туралы заңның лебі Сарыарқаға да жеткен болатын. Міне, осы кезеңді жіті байқап, ой-түйгендерін ақын өзінің өлеңдері арқылы керсетті. 1868 жылы "Жаңа низам" заңы шықты. Енді қазақ елін билеу жүйесінде өзгерістер болды. Бұрынғы хан, төрелердің үстемдігі әлсіреп, қазақтың өз ішінен шыққан саудагер, байлар қатарға қосылып өз өктемдіктерін жүргізе бастады. Бұл кезде Сарыарқаны сауда-саттық жайлады, мал-мүлік базарға түсті, жәрмеңкелер жандана түсті, базар нарқын ақша биледі. Демек, капитализмнің элементі қазақ жеріне де ене бастағанын көреміз. Осы кезде байи бастаған саудагер, байлар ел билеу ісіне белсене араласуға тырысты. Кешегі феодалдық дәуірдің дәмін татқан Шортанбайлар күні өтіп бара жатқан хандық дәуірді аңсап, жаңа ене бастаған капиталистік қарым-қатынасты жатсынады. Ол өзінің "Бір насихат айтайын" деген өлеңінде:Әуелі қорлар зор болды, Сондағы зорлар қор болды.Қайыры жоқ бай шықты,Сауып ішер сүті жоқ,Мініп көрер күші жоқ,Ақша деген мал шықты - деп қазақ аулының тұрмысына жаңа ене бастаған сауда-саттық қатынасына шошына, үрке қарады. Бүкіл жұрттың саудаға араласып жанталасқа түскенін көріп қамығады. Кітаппен жұмыс: Шортанбай Қанайұлының өлеңдерін мәнерлеп, нақышына келтіре оқиды.

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: Шортанбай Қанайұлының өмірі мен шығармаларын оқып келу. Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы : Ыбырай Алтынсарин Сабақтың мақсаты : а) Ы.Алтынсарин жайлы қысқаша мәлімет беру ,өлеңдерінің мазмұнын меңгерту арқылы табиғаттағы,адам өміріндегі атқарар жүгін таныту,өлеңді түсініп,мәнерлеп,көркем оқи білуге баулу; ә) оқушының ауызша және жазбаша тіл мәдениетін қалыптастыру,жеке тұлғаны қалыптастыру,ақын тіліне деген көзқарасн білу; б) адам өміріне жарап жатқан өзеннің пайдасын білуге,оны қорғауға баулу,қоршаған ортаға құрметпен қарауға баулу,ойынеркін айта алатын қолайлы орта туғызу. Сабақтың түрі: Жаңа сабақ (танымдық сабақ)Сабақтың әдісі: сын тұрғысынан ойлау (ой қозғау,топтастыру)Сабақтың көрнекілігі:, бүктемелер,кітаптар т.б.Пәнаралық байланыс: тарих,ән-күй Сабақтың барысы : а) Ұйымдастыру кезеңі : Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау : Үйге берілген тапсырманы сұраймын . Оқушыларға өткен тапсырма бойынша бірнеше сұрақтар қоямын. б) Жаңа сабақты түсіндіру. Ыбырай 1841 жылы қазан айының 20-сында қазіргі Қостанай облысы, Қостанай ауданында дүниеге келеді. Үш-төрт жасында әкесі Алтынсары қайтыс болып, атасы Балғожаның қолында өсіп, тәрбиеленеді. Атасы Балғожа би өз аймағының атақты кісілерінің бірі болған. Ел ішіндегі көп билікті қолында ұстаған би, Орынбор әкімшілігінің алдында да беделді, белгілі кісі болған. 1859 жылы Ыбырай Алтынсарин атасының жақсы танысы, сыйлас кісісі — Орынбордағы Шекаралық комиссияның төрағасы, шығыстанушы белгілі ғалым, профессор В. В. Григорьевпен жақын танысады. Ол Ыбырайға қамқорлықпен қарап, оған өзінің бай кітапханасын еркін пайдалануына жағдай жасайды. Ыбырай Григорьевтің кітапханасынан орыс жазушыларының шығармаларын, орыс және дүние жүзі ағартушы-педагогтерінің еңбектерін, ұлы адамдардың өмірі жайындағы кітаптарды алып, бас алмай оқыған. Мерзімдік басылымдарды оқып тұрған. Торғай мектебі 1864 жылы ғана ашылады. "Осы жылы қаңтардың 8-і күні көптен күткен ісім орнына келіп, мектеп ашылды. Оған 14 қазақ баласы кірді. Бәрі де жақсы, есті балалар. Мен балаларды оқытуға қойға шапқан аш қасқырдай қызу кірістім", - деп жазады ол белгілі шығыстанушы, профессор Н. И. Ильминскийге жолдаған хатында. Ыбырай мектептегі сабақ пен тәрбие жұмысын сол кездегі орыс мектептері үлгісінде құрады. Сабақты қазақ тілінде жүргізе отырып, ол балаларға орыс тілін үйретуге, пән негіздерінен білім беруге тырысады. Тәрбие жұмысын адамгершілігі мол, жаңа ұрпақ тәрбиелеп шығаруға бейімдейді.Топтастыру: өлеңдері әңгімелері

Аудармалары мақалалары

Кітаппен жұмыс: Ыбырай шығармаларын оқып,талдау жасайды. Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: Ыбырай Алтынсариннің өмір жолын оқып келу.Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Ыбырай шығармалары

Сабақтың тақырыбы : Ыбырай Алтынсарин «Қазақ хрестоматиясы»Сабақтың мақсаты : а) Ы.Алтынсариннің өмірі мен еңбектеріне тоқтала отырып,әңгіменің идеялық мазмұнынына талдау,оқушыларға ойландыратын сауал бере отырып,пікірін тыңдау,қорытынды жасау; ә) білімділік танымын,шығармашылық қабілетін,тілдік қорын,ізденістерін арттыру; б) еңбексүйгіштікке,мамандық таңдай білуге,адамгершілікке,ұқыптылыққа тәрбиелеу. Сабақтың түрі: Жаңа сабақ (танымдық сабақ)Сабақтың әдісі: сын тұрғысынан ойлау (ой қозғау,топтастыру)Сабақтың көрнекілігі:, бүктемелер,кітаптар т.б.Пәнаралық байланыс: тарих , еңбек Сабақтың барысы : а) Ұйымдастыру кезеңі : Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау : Үйге берілген тапсырманы сұраймын . Оқушыларға өткен тапсырма бойынша бірнеше сұрақтар қоямын. б) Жаңа сабақты түсіндіру. Ыбырай Алтынсарин қазақ балаларына білім мен тәрбиенің негізгі көзі –оқулық деп қарап, мазмұны бала табиғатына жақын ,тақырыбы таныс әрі қызқты кітап шығару керек деп түсінді. 1876 жылдан «Қазақ хрестоматиясын» жазуға кіріседі. Хрестоматия 1879 жылы , Орынборда басылады.Ыбырай Алтынсарин 1846 жылы И.Н Ильминскийге жазған хатында: «Татар тілінде жазылған кітаптардан құтылу үшін,қазақ тілінде оқуға арналған бастауыш кітабымды кеше ғана бастадым»,-деп жазады. Ыбырай Алтынсарин адамдық қасиеттер жөнінен әңгімелер кіргізді. Көбін өзі жазды,бірқатарын сол кездегі орыс оқулықтарынан ел тұрмысына лайықтап аударды. «Қазақ хрестоматиясы» орыс әліпбиі негізінде жазылды.

Кітаппен жұмыс: «Қазақ хрестоматиясындағы» шығармаларын оқып,талдау жасайды.

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

1. «Қазақ хрестоматиясы» қазақ білімі үшін не берді?2. Ыбырай Алтынсариннің қазақ даласында ағартушы ғалым болып қалыптасуына не

себеп болды деп ойлайсың?3. Ы.Алтынсарин шығармаларында табиғат лирикасының ерекшелігі қандай?4. Ы.Алтынсарин еңбегінің мәні,қазақ әдебиетіндегі алар орны,бағасы қандай деп

ойлайсыңдар?Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: «Ыбырай-аудармашы» атты тақырыпта реферат жазып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы : Ыбырай Алтынсарин әңгімелеріСабақтың мақсаты : а) Ы.Алтынсариннің әңгімелеріне тоқтала отырып,әңгіменің идеялық мазмұнынына талдау,оқушыларға ойландыратын сауал бере отырып,пікірін тыңдау,қорытынды жасау; ә) білімділік танымын,шығармашылық қабілетін,тілдік қорын,ізденістерін арттыру; б) еңбексүйгіштікке,мамандық таңдай білуге,адамгершілікке,ұқыптылыққа тәрбиелеу. Сабақтың түрі: аралас сабақ Сабақтың әдісі: сын тұрғысынан ойлау (ой қозғау,топтастыру)Сабақтың көрнекілігі:, бүктемелер,кітаптар т.б.Пәнаралық байланыс: тарих , еңбек Сабақтың барысы : а) Ұйымдастыру кезеңі : Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау : Үйге берілген тапсырманы сұраймын . Оқушыларға өткен тапсырма бойынша бірнеше сұрақтар қоямын. б) Жаңа сабақты түсіндіру. Ыбырай Алтынсарин әңгімелерінің мазмұны адамгершілікке, кісілікке,талаптылыққа, өнерге,еңбекке оқу-білімге,достыққа т.б жақсы қасиеттерге шақырады. Жақсылыққа жақын болып,жамандықтан ада болуға үйретеді. «Қазақ хрестоматиясына» кірген шағын әңгімі-новеллаларының тақырыбын еңбек, тәрбие, өнер деп шартты түрде бөлуге болады.

Әңгімелері: «Қыпшақ сейітқұл», «Атымтай Жомарт», «Әділдік», «Әке мен бала», «Ақымақ дос», « Жамандос,» « Таза бұлақ», «Әдеп», « Алтын айдар» т.бКітаппен жұмыс: «Қазақ хрестоматиясындағы» шығармаларын оқып,талдау жасайды.Іnsert : Таблицаны толтырады.

Не білетін едім Не үйрендім Нені білгім келеді

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

1. «Қазақ хрестоматиясы» қазақ білімі үшін не берді?2. Ыбырай Алтынсариннің қазақ даласында ағартушы ғалым болып қалыптасуына не

себеп болды деп ойлайсың?3. Ы.Алтынсарин шығармаларында табиғат лирикасының ерекшелігі қандай?4. Ы.Алтынсарин еңбегінің мәні,қазақ әдебиетіндегі алар орны,бағасы қандай деп

ойлайсыңдар?Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: әңгімелерін оқып келу. Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9 Cабақтың тақырыбы : «Жарқ етпес қара көңілім не қылса да»

(Х сынып,Мұхтар Әуезовтың «Абай жолы» роман-эпопеясындағы әйел-ана тақырыбы)Сабақтың мақсаты: білім беру – романдағы әйелдер бейнесін ашу;танымдық – Абайдың әйел-ана,қыз-тағдыр,махаббаттағы ізгілік идеясын үлгі ету; тәрбиелік – оқушыға Абайдың адамгершілік,имандылық қағидаларын өмірлік ұстаным етуге бағыт беру.Сабақтың әдісі: аралас сабақ,СТО технологиясы.Көрнекілік:Абайдың портреті,иллюстративті түрлі түсті таблицалар,техникалық деректі суреттемелер.Пайдаланылатын оқулық,көмекші құрал: М.Әуезов «Абай жолы» эпопеясы; «Жарқ етпес қара көңілім ...»(Абайдың өлеңдер жинағы); Светқали Нұржанов «Таң қауызын жарғанда» өлеңдер жинағы. «Қазақтың би-шешендері» жинағы.Сабақтың өту кезеңдері.І.Ұйымдастыру. Сынып оқушыларымен амандасамын.Көңіл күйлеріне,кабинеттің бүгінгі сабаққа дайындығына көңіл аударамын.Оқушыларды түгендеймін. Светқали ақынның жаңа жыр жинағындағы Абай ұлылығын паш ететін тұстарын атап көрсетемін.ІІ.Өткен сабақ тапсырмаларын тексеру үшін бірнеше оқушыға кеспе карточкалар таратып,сабақ барысында жауап алатынымды ескертемін.Ал бүгінгі талдау сабағы күрделі болатындықтан бірден жаңа сабақ материалына кіріспе жасаймын.ІІІ.Бүгінгі сабақ тақырыбын тақтаға жазып көрсетемін. Бұл тақырып ұлтымыздың әр заман талқысынан өтіп,қазір әйел-аналарымыз қоғамдық дамуда өз биік орын алып отырғанын естеріне сала кетемін.Ауыз әдебиетінің де небір үлгілері бұған соқпай өтпейді. Бірде Орта жүздегі аржас Шорман төренің баласы Мұса бір топ кісімен атақты Саққұлақ бимен амандасқалы келе жатып,жанындағыларды сынау үшін мынадай бір сұрақ қойыпты:

Ағат деген немене?Сағат деген немене?Қанат деген немене?Жанат деген немене?Ханым деген немене?

Қасындағылар ананы айтып,мынаны айтып,бидің көңілін таба алмапты.Олардың жауаптарына көңілі толмай келе жатқан Мұса осының мәнісін өздері амандаса келген атақты би Саққұлақтан сұрапты Сонда «Арғынның ағасы» атанған қарт би былай деген екен:Екі кісі ұрысса –Ағат емей немене?! Тоқтышақтың терісіЕкі жақсы сөйлессе – Тоңдырмаса суыққа - Сағат емей немене?! Жанат емей немене?!Мінген атың болдырмай, Адал болса алған жар - Мәре жерге жеткізсе – Ханым емей немене?!Қанат емей немене?! Жайлы болса мінезі - Жаның емей немене?! Жесір дауында Ақтайлақ би қорлық көрген қыз баланың тағдырына ара түсіп,оның бас бостандығын былай қорғаған екен:

Жақсы туған қыз балаБатыр туған ұлмен тең ...

Сатылса малға қарындас –Есікте жүрген күңмен тең.Жабырқап көңілі ашылмай,Қараңғы болар түнмен тең.

Көз жасын көрер пенде жоқ, Қайғының дерті умен тең.

Еркі өзінде болса,Мына отырған қарындасБолар енді кіммен тең?!

Осылайша шындыққа жұрттың бәрінің еріксіз басын игізіп мойындатқан бидің айтқыштығынан қыз бала басына азаттық алған екен. Қазақ халқы қыз сұлулығын әуелден-ақ жырға қосқан.

Бет ажарын қарасаң –Жазғы түскен сағымдай.

Ет ажарын қарасаң –Терісінен айырған

Арпа- бидай ақ ұндай ... «Қалқатай отыр ма екен,жатыр ма екен Аққудай көл шайқаған аппақ болып!..» «Жақсы қыз – жағадағы құндыз, Жақсы жігіт – аспандағы жұлдыз». Осылайша өткенге оралып,ұлтымыздың Әйел-Ана тақырыбына әуелден-ақ бей-жай қарамағанын дәлел етемін.

IV. Хрестоматиядағы Абайдың Тоғжанмен ең алғаш Сүйіндікті мекені – Түйеөркеш жеріндегі кездесуі туралы баяндайтын тұстарын тапқызып,оқытамын(245249-беттер).Тоғжан портретін өзім мәнерлеп оқып беремін. «Портрет», «мінездеме», «пейзаж» ұғымдары бойынша сұрақтарға жауап алып,теориялық білімдерін пысықтаймын.V. Оқушыларға берілген кеспе карточкаларға жауаптар алынады. - Абайдың Абай болуына әсер еткен өмірлік үш «көзі» қандай еді? - Абайдың өз әкесі құнанбайға деген көзқарасы қандай болды? - Абай үлкендер алдында әдепті болуды кімнен үйренді? (Әжесі мен анасы Ұлжан тағлымы.) - Абай өз өлеңдерінде көп сынаған қазақтың бойына сіңген мінездері. «Абай жолы» романы бойынша өткен сабақтарды еске ала отырып,тақтаға Венн диаграммасы бойнша талдау жасатамын. (Ескерту.Төмендегі жауаптарды оқушылар жетекші сұрқтарға жауап бере отырып,өздері тауып талдайды.)

Осыдан барып Абайдың мәңгілік махаббат тақырыбы өзінің қолы жетпей кеткен ғашығы – Тоғжанға арналу себебі ашылмақ.Ғашығы мен әке таңдауымен алған жарына деген қарым-қатынас сыры Абай көзімен,жазушы шеберлігімен ашылады. (Бүгінгі сабақ тақырыбына айналып отырған Абайдың осы аттас өлеңін өзім әнмен орындап беремін.) Романдағы басқа да әйелдер бейнесін ашу үшін әр тұстан түрлі іс-әрекеттерінен үзінділер оқылады.Содан барып дәптерге әр оқушы кейіпкер әйел-аналарға қысқаша сипаттама жазу тапсырмасы беріледі.Мысалға оқушылар тапсырманы мынадай үлгіде жазып шығады.Зере – байсалды ақыл иесі,сабырлы ел анасы,ұрпағына мейірбан,аздап аңқаулау мінезі бар,Абайдың сүйікті әжесі.Ұлжан – асқан сабыр иесі,ұстамды,Құнанбайдың адал ақылдас өмірсерігі,Абай даналығының бастау бұлағы.Күңке – Құнанбайдың бөлек ауыл отырған бәйбішесі,мінезінің шайпаулығынан жұртқа жұғымсыз,тілді жан.Айғыз – құнанбайдың тоқалы,төркіні кедей болғандықтан қазақ-ошақ маңында қалған.Нұрғаным – жасы Абапйдан кіші Құнанбайдың ерке тоқалы.Мінезі батымды,ірі істерге лайық.Құнанбайды билеп алған.Өз теңіне қосылмаған Нұрғаным тағдырға деген өшін,Құнанбайға деген қыжылын ешқашан жасырмай,әр ісіне батыл қарсы шығып отырған.Сол үшін де Базаралымен жақын болған.Қазақтың көп бақытсыз қызының бірі,қалңмал құрбаны.Қаражан – Тәңірбергенннің бәйбішесі,Абайдың жеңгесі.Мінезі қытымыр,қатал,сараң,тек қара басын ойлайтын Тәкежанның өзіне сай әйел.Мәніке – Ысқақтың әйелі.Ақылды,тәсілқой,айтқыш болғанымен өрескел сезімсіздігі бар,күйеуіне айтқанын істететін,өз бағасын білетін,паң,еркетотай әйел.Еркежан,Зейнеп,Торымбала – Оспанның әйелдері.Бәрі де – малға сатылған,тағдырына еріксіз көнген,қазақтың ибалы да көнбіс мінез әйелдері.Сарыапаң – Құнанбай маңайында Құнанбайдың абыройын сақтаған,ұлжанның күтушісі,егде әйел.Керімбала,Үмітей – бақыты үшін күресуге дайын,бірақ арманына жете алмай кеткен қазақтың мұңлық қыздары.Салтанат – Абайды сүйген,сол үшін де ол қамалғанда абақтыға жүз сом беріп құтқарып,азаматық,достық пейіл көрсеткен,Абай құрмет тұтқан ер мінез қыз.Мәкен – Абайдың досы Дәрменнің сүйген жары,Абайдың ара түсуімен бақытын тапқан қыз.VI. Білім бекіту кезінде «Хат» тапсырмасы беріліп,оқушыға ой салған Абай мен әйел-аналарға деген толғаныстарына уақыт табамын.VII. Үйден «Абай жолы» роман-эпопеясын тиянақтап оқуды,оның адам болу жолындағы ұлағаты мен тәрбиесін естен шығармауды тапсырамын.VIII. Сабақты қорытындылау кезінде көпке танымал,Абайдың Әйгерімге арналған «Көзімнің қарасы» әнін оқушылармен бірге айтып шығамын.Оқушылардан алынған жауаптарды бағалап,бүгінгі сабақты

қорытындылаймын.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9 Cабақтың тақырыбы: Абайды оқы,таңырқа!

Тоғжан орта бойлы сұлунәзік сабырлы сезімтал ақылды

ДілдаА сұңғақтау Б сұлу емес А талдырмаш Й салқын қанды дөрекі сөзі тұрпайы

Сабақтың мақсаты: а) Абай шығармаларын талдай отырып,білімдерін жүйелеу,жинақтау және шығарамашылық жұмыстар арқылы Абайды жан-жақты таныту; ә) студенттерді адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу және туған жердің тарихы мен тілінің қадір-қасиетін ұғындыру; б) мәнерлі сөйлеуге дағдыландыру,ой-өрісін,ойлау қабілетін,шығармашылық ізденісін дамыту.

Сабақтың көрнекілігі: буклет,шрифтограммалар,кітаптар,ойындар және өлең жазылған плакаттар.Сабақтың түрі: сайыс сабақСабақтың типі: білімді жүйелеу,жинақтау сабағы.Сабақтың әдіс-тәсілдері: сұрақ-жауап,проблемалық,сайыс т.б.Сабақтың барысы.1.Ұйымдастыру кезеңі:оқушыларды сайыс сабағына әзірлеу 2.Өтілген материалдарды жинақтау:оқытушының кіріспе сөзі.

Абай қазақ поэзиясының өсіп,гүлденіп,жаңа сапаға жетуіне орасан зор еңбек етті.Ақын жас ұрпаққа терең ойға толы,алуан өлеңдер үлгісін қалдырды.Абай мұралары – адамгершіліктің,имандылықтың,биік парасаттылықтың асыл қазынасы.Осыған орай Абай шығармашылығын жинақтау,жүйелеу мақсатындағы сайыс сабағын бастайық. Топ мүшелері Ибраһим,Абай,Телғара деген атпен үш топқа бөлініп,өздері шығарған өлеңдермен қорғайды.

Алған білімдерін жинақтау мақсатында сұрақтар «әр командаға 7 сұрақтан қойылады,сұраққа ойланбастан жауап беру керек).

Ибраһим тобына

1.Абайдың мұражайы қай жерде? (Жидебайда)2.Абайдың алғашқы өлеңдер жинағы қай жылы,қай жерде басылып шықты? (1909ж. Петербург)3.Абайдың қоңыраулы балуан атанған атасы. (Ырғызбай)4.Абай ең алғаш дәріс алған татар молдасы.(Ғабитхан)5.Абайдың жеті атасын атаңыз. (құнанбай - Өскенбай – Ырғызбай – Айдос – Томан – Тобықты – Арғын)6.Абайдың үш поэмасы. «Масғұт», «Ескендір», «Әзім әңгімесі».7.Абайдың атақты ертекшісі. (Баймағанбет)

Абай тобына.

1. Абайдың ең момын,жуас атасы (Айдос)2. Абайдың руы. (Тобықты)3. Абайдың неше күйі бар? ( «Май түні», «Желдірме», «Торжорға»)4. Абайдың атақты әншісі.(Әлмағанбет)5. «Медғат-Қасым» поэмасын Абайдың қай баласы жазған? (мағауия)6. Табиғат лмрмкасының ішіндегі ең алғашқы жазылған өлеңі.(«Жаз», 1886 ж.)7. Құнанбай қайда мешіт салдырды? (Қарқаралы)

Телғара тобына

1.Абайдың талантты скрипкашысы кім болған? (Мұқа)2.Абайдың «қараша,желтоқсан мен сол бір-екі ай» атты өлеңі кімге арналған? (Тәкежанның әйелі қаражанға)3.Абайдфң алғашқы өлеңдері кімнің атынан шықты? (Көкбай)4.Абайдың «Ей сорлы заман,менен аяған қай қастығың қалды... Мен ішпеген у бар ма! ...» деген тарихи сөзі қандай оқиғаға байланысты айтылған? (мағауияның өлімі)5.Абай ел билеу ісіне неше жасынан бастап араласты? (13 жасынан)6.Абайдфң баласы Әбдірахманның қайтыс болған жылы. (1895 ж.)7.Абайдың орыс досы. (Михаэлис)

Шрифтограммаларымен жұмыс.1. «Шахмат атының жүрісімен»

1қ н қ. 4с І ң. 6қ ср е з я ы со а а г ы л2ж д с а а лн ы м. й б з да. а ұ т ә ғ л от ұ ғ ы а б ыз р б ЗД а. 5м о

Берілген тор көздерді шахмат атының жүрісі бойынша асып өту керек.Бір басқан тор көзді қайталауға болмайды.Дұрыс шешкенде Абай өлеңдерінің атын оқуға болады. («Қансонарда», «Жазғытұрым», «Дүтбайға», «Сегіз аяқ», «мәз болады болысың», «Қыс»).

2. «Белгілі бір жүйемен»

Ромбик ішіндегі шеңберлердегі әріптерді белгілі бір жүйемен құрастырғанда, «Абай афоризмінің» авторының аты-жөні шығады. (Құлмат Өміралиев).

Асыл сөздердің жалғасын тап.Жұмысы жоқтықТамағы тоқтық---------------------- (Аздырар адам баласын)

Үш-ақ нәрсе адамның қасиеті------------------------------------- (Ыстық қайрат,нұрлы ақыл,жылы жүрек)

Ғылымды іздеп,Дүниені көздеп--------------------- (Екі жаққа үңілдім)

Қайратсыз ашу – тұлТұрлаусыз ғашық – тұл------------------------------- (Шәкіртсіз ғалым - тұл)

Әуелде бір суық мұз – ақыл зерек------------------------------------------- (Жылатқан тұла бойды ыстық жүрек)

Досы жоқпен сырлас-------------------------- (Досы көппен сыйлас)

Өмірдің алды – ыстық,арты – суық,--------------------------------------- (Алда – ойын,артқы жағы мұңға жуық)

Ақылмен ойлап білген сөзБойыңа жұқпай сырғанар. (Ынталы жүрек сезген сөз------------------------ Бір тамырды қуалар)

Шығармашылық жұмыс

1.Абайдың атын басқаша өзгерт.

а) «Жасымда ғылым бар деп ескермедім»ә) «Ғылым таппай мақтанба»б) «Өлең – сөздің патшасы,сөз сарасы».

2.Абай өлеңдерінің жалғасын тап. (Ойдан өзі шығару керек)

-------------------------- Пайда ойлама,ар ойла,-------------------------- Талап қыл артық білуге.Ұстаздық еткен жалықпас, --------------------------Үйретуден балаға. --------------------------

Сабақты қорыту.Білімдерін бағалау.Үй тапсырмасын беру. Шығарма ( «Жас ұрпақ үшін Абай мұрасының өнегелік тәрбиесі»).

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

ү

к

м т

ө

а

м р

а

і

л е

в

и

л

Сабақтың тақырыбы: А.Құнанбаевтың өлеңдері Сабақтың мақсаты: а) Абайдың шығармашылығы туралы түсінік беру, өлеңдерінің мазмұнын игерту,мәнерлеп оқу дағдыларын қалыптастыру; ә) Оқушылардың шығармашылықпен жұмыс істеуіне ықпал жасау,ойлау шеберлігін,сөйлеу мәдениетін жетілдіру; б) оқушылардың көркемөнер дүниесіне сүйіспеншілігін арттыру,әдемілікті түйсінуге,туған жердің табиғатына қамқорлық жасау.Сабақтың түрі: Жаңа сабақ.Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,баяндау, топтастыру Сабақтың көрнекілігі:, ақын портреті,суреттер т.б.Пәнаралық байланыс: қазақ тілі,бейнелеу,сөз өнеріСабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау: Үйге берілген тапсырманы сұраймын . Оқушыларға өткен тапсырма бойынша бірнеше сұрақтар қоямын. б) Жаңа сабақты түсіндіру: А. Құнанбайұлының алдына қойған мақсаты қараңғы қазақтың көзін ашу,көңілін ояту оларды мәдениетті елдердің қатарына қосу еді. Осы мақсатпен ол оқушыларды оқу-білімге шақырған «Ғылым таппай мақтанба» өлеңі еді.Хронологиялық таблицамен жұмыс:

өлеңдері Қара сөзі поэмалары күйі176 өлеңі бар 45 қара сөзі бар «Ескендір»

«Масғұт»«Әзімнің әңгімесі»

«Май түні»«Тор жорға»

«Абай желдірмесі»Топпен жұмыс: Талап еңбек өсек өтірік

Терең ой мақтанқанағат

рақым еріншек бекер мал шашпақ

Кітаппен жұмыс: Оқушыларға өлеңдерін мәнерлеп, нақышына келтіре оқыту. Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.1. Абайдың табиғат лирикасының ерекшелігі неде?2. Абай жырларындағы ғылым мен білім туралы ойларына байланысты не айта

аласыңдар?3. «Жігіттер ,ойын –арзан, күлкі-қымбат» -дегенде,нені мегзейді? Білімді бағалау : Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма : Абайдың өлеңін жаттау. Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Бес асыл іс Бес дұшпан

Сабақтың тақырыбы: Абайдың қара сөздеріСабақтың мақсаты: білімділік – Абайдың жас ұрпаққа өмір сүруді үйрету туралы нақыл сөздерін өлеңдерімен салыстыра отырып оқытып оқушы бойына дарыту,өлең мен қарасөздерінің мазмұн бірлігін,сабақтастығын түсіндіру;дамытушылық - әр оқушының өзіндік ой-қиялына ерік беріп,өзінше ой қорытуға,ой түюге баулу,шығармашылық жұмысқа жұмылдыру арқылы таным-түсініктерін дамыту;тәрбиелік – ақынның өлеңдері мен қарасөздерін салыстыра отырып оқушыларды адами қасиеттерге баулу,ойшыл көтерген проблемалар тағылымынан үлгі-өнеге алып,оқушының азаматтық бейнесін қалыптастыру.Көрнекілігі: тақтада «Даналықты іздесең,Абайды оқы,ерінбе» деген эпиграф және Абайдың портреті,қанатты сөздер жазылған плакаттар,үлестірмелі карточкалар, буклет,журналдар.Сабақтың өту әдісі: баяндау,сұрақ-жауап,талдау,шығармашылық жұмыс.Сабақтың барысы. І. Ұйымдастыру кезеңі. Бірінші тақтадағы эпиграфты оқып,бүгінгі сабақтың ерекшелігі туралы,яғни Абай өлеңдері мен қарасөздерінен даналықты тере отырып талдау жүргізілетіні айтылады.Ол үшін өтілген материалды қайталай отырып еске түсіру керектігі айтылады.ІІ.Өтілген материалды қайталау. Балалар,біз бүгінгі сабағымызды халқымыздың дана да дара ұлдарының бірі Абай Құнанбайұлына арнамақпыз.Жыр алыбы Жамбыл Абай суретін көргенде: Мына тұрған Абайдың суреті ме, Өлең сөздің ұқсаған құдіретіне. Ақыл,қайрат,білімді тең ұстаған Өр Абайдың төтеген кім бетіне, - деп айтқан екен.Абай туралы білетінімізді ортаға сап,өлеңдерін жатқа оқып,терең ой салар қарасөздеріне үңілейік.

1. Абай кім? Ол қай жерде туған? Қай жерде оқыған?Абайдың әкесі кім,ол қандай адам болған?Абай ертегі,жырларды кімдерден тыңдап өсті?Абай өлең жазумен ғана шұғылданды ма? т.б.

2. Абайдң қандай өлеңдерін білеміз?Сол өлеңдерді мәнерлеп жатқа айтып көрейік.ІІІ. Жаңа сабақ ғылым,білімге шақырған өлеңін талдаудан басталады. «Ғылым таппай мақтанба» өлеңінде неге асық болу,неден қашық болу керек екендігін санамалап көрсетелік» дей отырып,қарасөздерімен салыстыра отырып талдау.1. Талап – 44-қарасөзі 2. Еңбек – 2-қарасөзі 3. Терең ой – 9-қарасөзі 4. Қанағат – 10-қарасөзі 5. Рахым – 17-қарасөзі. - Міне,бұл бесеуі адамның асық болатын,үйренетін бес асыл іс екенін Абай ата өлеңінде көрсетсе,өзінің қарасөздерінде ой түйіндеп осылар туралы тағы да айтып өтеді.Ал кәнеки осыларға көз жүгіртелік. 44,2,9,10,17-қарасөздерін оқушылар кезектесе оқып,түйінін ашып,өз ойларын айтады. Дәл осылайша адам баласының аулақ жүретін бес дұшпанын санамалап,оны қарасөздердегі айтылатын ой-түйіндермен жалғастырып талдайды. Өсек пен өтірік – 2-қарасөзі,мақтаншақ – 38-қарасөзі,еріншек – 38-қарасөзі. Қарасөздері мен өлеңдегі өмір сүруді үйрететін нақыл сөздердің тәрбиелік мәнін оқушылар өз ойларын айта отырып ашқаннан кейін шығармашылық жұмысқа жұмылдырылады. «Атадан ұл туса игі» тақырыбында ой-толғаныс (эссе) жазғызу.Абайға еліктеп қарасөз жазуларына да болады.IV. Қорытынды. – Балалар,Абай атамыздың асыл сөздерін,өлеңдерін оқи отырып бүгінгі сабақта не үйрендік?Абайды біз кім дейміз? Осы сұрақ бойынша оқушылар дәптерлеріне топтастыру жүргізіп жазады.Абай:ұлы ақын,ғалым,философ,көркем әдебиеттің темірқазығы т.б.V.Білімдерін бағалау.VI. Үй тапсырмасы: 17-қарасөзін оқу,үзіндіні жаттау,9,10-қарасөздерін қосымша оқу.«Адамның бекер мал шашпағы» жайында Абай атаға еліктеп қарасөз жазып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы: Абай Құнанбайұлы Ұлы суреткер Сабақтың мақсаты: а) А.Құнанбайұлының шығармашылығынан мәлімет бере отырып, білімдерін жүйелеу,жинақтау және шығармашылық жұмыстар арқылы Абайды жан-жақты таныту; ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу; б) мәнерлі сөйлеуге дағдыландыру, ой-өрісін,ойлау қабілетін,шығармашылық ізденісін дамыту;Сабақтың түрі: қайталау сабақСабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.бСабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері, дидактикалық материалдар т.бПәнаралық байланыс: тарихСабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау: Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру: Ақынның өміріІ деңгей /міндетті деңгей/1. Абайдың әкесі кім?А) Өскенбай В) Ырғызбай С) Кененбай Д) Құнанбай2. Абай қай жылдары өмір сүрді?А) 1845-1904 В) 1845-1905 С) 1846-1905 Д) 1946-19063. Семейдегі алғашқы сабақ берген молдасы кім?А) Әбдіжаппар В) Ғабулжаппар С) Ахмет-Риза Д) Әбдірахман4. Абай болыс блды ма?А) Жоқ В) Иә С) мүлдем Д) ешқашан5. Абайдың рухани ізбасары,әлем әдебиетінің классигі, «Абай жолы» роман-эпопеясының авторы кім?А) М.Жұмабаев В) С.Сейфуллин С) М.Әуезов Д) І.Жансүгіров 6. Сөзжұмбақты шешіңдер.

1 А2 Б

3 А4 Й

1) Құнанбайдың Абайға еркелетіп қойған аты? /қарашұнақ/2) Абайдың үлкен әкесі,атақты би /Өскенбай/3) Абай қай айда туды? /тамыз/4) Абайдың әйелі. /Әйгерім/

ІІ деңгей /алгаритімдік деңгей/1.Абайдың шын аты кім?А) Абай В) Телғара С) Ибраһим Д) Ибрағали2. Әкесі Абайды неше жасында оқуға берді?

А) 9 В) 10 С) 11 Д)123. «Кәрі әже» ауылдың кімге қойған аты?А) Ділдаға В) Зереге С) анасы Д) немересі4. Ұлжан Абайға кім болып келеді?А) әжесі В) қызы С) анасы Д) немересі5. Абай қай рудан шықты?А) Арғын В) Тобықты С) Шекті Д) Найман6.Абай кім?

ІІІ деңгей /эврестикалық деңгей/1. Абайдың Ұлжаннан туған ағасы кім?А) Құдайберді В) Тәңірберді С) Оспан Д) Ысқақ2. Абайдың ең алғашқы өлеңдер жинағы қай жылы жарық көрді?А) 1907 В) 1908 С) 1909 Д) 19103. Абайдың дүниеге көзқарасының қалыптасуына игі әсер еткен революционер-деомакрат кім?А) Крылов В) Лермантов С) Пушкин Д) Михаэлис4. Абайдың сүйген жары Әйгерімнің азан шақырып қойған есімі кім?А) шырын В) Шынар С) Шүкіман Д) Шырайлы5. Құнанбайдың замандас құрдасы Тана мырзаның мешіт салдырған жерін анықтаңыз.А) Үржар В) Семей С) Көкпекті Д) Алматы6.Абайдың қандай ақын шәкірттерін білесіңдер?

IV деңгей /шығармашылық деңгей/Кестені толтырыңдар.

Абай шығармаларын Мұхтар Әуезов 5 түрге жіктейді

Абай шығармаларын сен неше түрге бөлер едің?

1. Абайдың жас шағындағы өлеңдері2. Абайдың лирикасы3. Абайдың поэмалары.4. Абайдың аудармалары 5. Абайдың қара сөздері

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма: «Сүйемін мен Абайдың өлеңдерін» тақырыбында өлең шығару немесе ой толғау.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Абай кім?

Сабақтың тақырыбы: Шығарма Сабақтың мақсаты: а) логикалық ойлау қабілеттерінөмірге деген көз қарасын дамыту. Шығармашылық белсенділіктерін шыңдау; ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу; б) оқушылардың ойлау қабілеттерін,ауызша және жазбаша пікір айту дағдыларын қалыптастыру; Сабақтың түрі: қайталау сабағыСабақтың әдісі: шығармашылық ізденіс т.бСабақтың көрнекілігі:, кітаптар т.бПәнаралық байланыс: тарих, қазақ тіліСабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

б) Жаңа сабақты түсіндіру: Шығармаға жоспар жасауға және ол бойынша жазуға үйрету.Жоспар--өте күрделі жұмыс. Ол бүкіл шығарма жазуға тиісті тақырыпты,туындыны,оның идеясын ,құрылысын және мазмұнын толық қамтитындай етіп жасалуы тиіс.Оқушы шығармасының талапқа сай жазылуы оның жоспарының дұрыс жасалуына да байланысты. Сондықтан ең алдымен жоспарды дұрыс,жүйелі жасауға үйретіледі. Шығармаға жоспарды дұрыс жасау оқушының сол тақырыпты,мәселе мен туындының мазмұны мен идеясын қаншалықты түсінгеніне байланысты.Сондықтан шығарма жаздырардан бұрын сол тақырып мәселесін немесе еңбектің мазмұнын қаншалықты білетінін ,оған керекті жағдайларды анықтап алу керек.Содан кейін шығарма жоспарының мәні мен мазмұнының және қандай түрлері болатыны түсіндіріледі. Қорытынды бөлім –оқушы шығармасының түйінді өзегі. Мұнда оқушы сөз етіп отырған тақырыптан алған әсерін,тілек мақсатын жазушы я шығарма ,тақырып я мәселе туралы пікірін білдіреді. Шығарма тақырыбына жоспар құруға көмектесемін. ЖоспарI Кіріспе.II Негізгі бөлім:а)ә)III Қорытынды.

Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: Кез-келген ақын-жазушылардың шығармаларын оқып келу. Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы: Шығарма Сабақтың мақсаты: а) логикалық ойлау қабілеттерінөмірге деген көз қарасын дамыту. Шығармашылық белсенділіктерін шыңдау; ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу; б) оқушылардың ойлау қабілеттерін,ауызша және жазбаша пікір айту дағдыларын қалыптастыру; Сабақтың түрі: қайталау сабағыСабақтың әдісі: шығармашылық ізденіс т.бСабақтың көрнекілігі:, кітаптар т.бПәнаралық байланыс: тарих, қазақ тіліСабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

б) Жаңа сабақты түсіндіру: Шығармаға жоспар жасауға және ол бойынша жазуға үйрету.Жоспар--өте күрделі жұмыс. Ол бүкіл шығарма жазуға тиісті тақырыпты,туындыны,оның идеясын ,құрылысын және мазмұнын толық қамтитындай етіп жасалуы тиіс.Оқушы шығармасының талапқа сай жазылуы оның жоспарының дұрыс жасалуына да байланысты. Сондықтан ең алдымен жоспарды дұрыс,жүйелі жасауға үйретіледі. Шығармаға жоспарды дұрыс жасау оқушының сол тақырыпты,мәселе мен туындының мазмұны мен идеясын қаншалықты түсінгеніне байланысты.Сондықтан шығарма жаздырардан бұрын сол тақырып мәселесін немесе еңбектің мазмұнын қаншалықты білетінін ,оған керекті жағдайларды анықтап алу керек.Содан кейін шығарма жоспарының мәні мен мазмұнының және қандай түрлері болатыны түсіндіріледі. Қорытынды бөлім –оқушы шығармасының түйінді өзегі. Мұнда оқушы сөз етіп отырған тақырыптан алған әсерін,тілек мақсатын жазушы я шығарма ,тақырып я мәселе туралы пікірін білдіреді. Шығарма тақырыбына жоспар құруға көмектесемін. ЖоспарI Кіріспе.II Негізгі бөлім:а)ә)III Қорытынды.

Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: Кез-келген ақын-жазушылардың шығармаларын оқып келу. Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы: Шығарма Сабақтың мақсаты: а) логикалық ойлау қабілеттерінөмірге деген көз қарасын дамыту. Шығармашылық белсенділіктерін шыңдау; ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу; б) оқушылардың ойлау қабілеттерін,ауызша және жазбаша пікір айту дағдыларын қалыптастыру; Сабақтың түрі: қайталау сабағыСабақтың әдісі: шығармашылық ізденіс т.бСабақтың көрнекілігі:, кітаптар т.бПәнаралық байланыс: тарих, қазақ тіліСабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

б) Жаңа сабақты түсіндіру: Шығармаға жоспар жасауға және ол бойынша жазуға үйрету.Жоспар--өте күрделі жұмыс. Ол бүкіл шығарма жазуға тиісті тақырыпты,туындыны,оның идеясын ,құрылысын және мазмұнын толық қамтитындай етіп жасалуы тиіс.Оқушы шығармасының талапқа сай жазылуы оның жоспарының дұрыс жасалуына да байланысты. Сондықтан ең алдымен жоспарды дұрыс,жүйелі жасауға үйретіледі. Шығармаға жоспарды дұрыс жасау оқушының сол тақырыпты,мәселе мен туындының мазмұны мен идеясын қаншалықты түсінгеніне байланысты.Сондықтан шығарма жаздырардан бұрын сол тақырып мәселесін немесе еңбектің мазмұнын қаншалықты білетінін ,оған керекті жағдайларды анықтап алу керек.Содан кейін шығарма жоспарының мәні мен мазмұнының және қандай түрлері болатыны түсіндіріледі. Қорытынды бөлім –оқушы шығармасының түйінді өзегі. Мұнда оқушы сөз етіп отырған тақырыптан алған әсерін,тілек мақсатын жазушы я шығарма ,тақырып я мәселе туралы пікірін білдіреді. Шығарма тақырыбына жоспар құруға көмектесемін. ЖоспарI Кіріспе.II Негізгі бөлім:а)ә)III Қорытынды.

Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: Кез-келген ақын-жазушылардың шығармаларын оқып келу. Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы: Шығарма Сабақтың мақсаты: а) логикалық ойлау қабілеттерінөмірге деген көз қарасын дамыту. Шығармашылық белсенділіктерін шыңдау; ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу; б) оқушылардың ойлау қабілеттерін,ауызша және жазбаша пікір айту дағдыларын қалыптастыру; Сабақтың түрі: қайталау сабағыСабақтың әдісі: шығармашылық ізденіс т.бСабақтың көрнекілігі:, кітаптар т.бПәнаралық байланыс: тарих, қазақ тіліСабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

б) Жаңа сабақты түсіндіру: Шығармаға жоспар жасауға және ол бойынша жазуға үйрету.Жоспар--өте күрделі жұмыс. Ол бүкіл шығарма жазуға тиісті тақырыпты,туындыны,оның идеясын ,құрылысын және мазмұнын толық қамтитындай етіп жасалуы тиіс.Оқушы шығармасының талапқа сай жазылуы оның жоспарының дұрыс жасалуына да байланысты. Сондықтан ең алдымен жоспарды дұрыс,жүйелі жасауға үйретіледі. Шығармаға жоспарды дұрыс жасау оқушының сол тақырыпты,мәселе мен туындының мазмұны мен идеясын қаншалықты түсінгеніне байланысты.Сондықтан шығарма жаздырардан бұрын сол тақырып мәселесін немесе еңбектің мазмұнын қаншалықты білетінін ,оған керекті жағдайларды анықтап алу керек.Содан кейін шығарма жоспарының мәні мен мазмұнының және қандай түрлері болатыны түсіндіріледі. Қорытынды бөлім –оқушы шығармасының түйінді өзегі. Мұнда оқушы сөз етіп отырған тақырыптан алған әсерін,тілек мақсатын жазушы я шығарма ,тақырып я мәселе туралы пікірін білдіреді. Шығарма тақырыбына жоспар құруға көмектесемін. ЖоспарI Кіріспе.II Негізгі бөлім:а)ә)III Қорытынды.

Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: Кез-келген ақын-жазушылардың шығармаларын оқып келу.Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы: С.Торайғыров (1893-1920)Сабақтың мақсаты: а) С.Торайғыровтың өмірінен мәлімет бере отырып,оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыру және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету; ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу; б) Сабақ барысында оқушыларды өз ойын айта білуге, мәнерлеп оқуға дағдыландыру;Сабақтың түрі: жаңа сабақСабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.бСабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері, портреті т.бПәнаралық байланыс: тарихСабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау: Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру: Cұлтанмахмұт 1893 жылы 28 қазан күні Көкшетау облысының Қызылту ауданында дүниеге келеді. Балалық,жастық шағы Баянауылда өтеді. Арғы атасы Торайғыр би болған, шешендігімен әділдігімен ел арасында аты аңызға айналған. Өз заманының ірі тұлғасы болған. Мұқан,Тортай деген молдалардын сауатын ашады. Ақын 27 жасында 1920 жылы 21 мамырда ауыр науқастан қаза табады.

Тірек сызбамен жұмыс:өлеңдері поэмалары прозасы«Шығамын тірі болсам адам болып», «Шәкірт ойы»«Анау-мынау», «Жарлау», «Бір адамға», «Бұлар кім?» т.б

«Адасқан өмір», «Кедей», «Айтыс», «Қайғы»,

«Қамар сұлу»,«Кім жазықты?»«Ауырмай есімнен жаңылғаным»

С.Торайғыровтың шығармаларына назар салып зерттеген жазушы Ж.Аймауытов, ғалымдар Б.Кенжебаев,Ғ.Ахмедов А.Еспенбетов т.бБілімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

1.С.Торайғыровтың қандай поэмаларын білесіңдер?2. Ақынның қандай өлеңдерімен таныс едік?3. Сұлтанмахмұттың ұстаздары кімдер?

Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма: С.Торайғыровтың өмірбаянын оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы: С.Торайғыров «Шәкірт ойы»Сабақтың мақсаты: а) «Шәкірт ойы» өлеңін оқытып, мағынасан ашу,талдату; ә) өзіндік ой,пікір айта білуге жетелеу,шығармашылық қабілеттерін дамыту; б) өлең арқылы оқу білімге үндеу,отансүйгіштікке,еңбексүйгіштікке тәрбиелеу;Сабақтың түрі: шығармашылық сабақСабақтың әдісі: сұрақ-жауап,мәнерлеп оқу,топтастыру т.бСабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері, электронды оқулық т.бПәнаралық байланыс: тарих,астрономияСабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау: Үйге берілген Сұлтанмахмұттың шығармаларын сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру: Сергіту сәті. Оқушылар орындарынан тұрады. Мұғалім айтқан қимылдарын оқушылар бейнелейді.

1. Тегіс жолда келеміз деп елестетіңіздер.2. Енді сазды,балшықты жерде келесіздер.3. Өзенде жүзіп келесіздер.4. Енді қолдарыңызға дүрбілеріңізді алып қараңыздар.(Осы сәтте экранға

Қазақстан бейнелеген карта шығады). 5. Не көрдіңіздер?-Қазақ елін.-Баянауыл аймағын.-Сұлтанмахмұт Торайғыровты.Тапсырма. Ақынға арнауӨлең тармақтарының соңғы сөздері берілген. Сол сөздерді байланыстырып өлең жазу. арнаған бар адам. ................. тараған. Бүгінгі танысатынымыз С.Торайғыровтың келесі шығармасы –«Шәкірт ойы»1. Өлеңді мәнерлеп оқу.2. «Миға шабуыл» әдісі арқылы талдау.Шәкірт нені армандайды?Елдің жүрегі неге мұздаған?Ол неге жұлдыз емес Күн болғысы келеді?3. Астрономиялық тұрғыдан жұлдыз бен Күн туралы ғылыми түрде түсінік

береді. (электронды оқулық)

4. Топтастыру.

5. «Менің ойым», ой түйін жасау.6.Венн диаграммасы арқылы ортақ қасиетін табу Шәкірт ойы

Өз халқын сүйеді.Еліне адал қызмет еткісі келеді.

Менің ойым

7.Өлең құрылысына талдауҚараңғы қазақ //көгіне// аӨрмелеп шығып //күн болам!// бҚараңғылықтың// кегіне// а Күн болмағанда,//кім болам?// бМұздаған //елдің жүрегін // вЖылытуға //мен кірермін!// в3 шумақ, 6 тармақ , 2 бунақ , 8 буынды кезектес,шалыс ұйқас.Бекіту«Менің арманым», пікірлесу.

Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма: 1. Сұлтанмахмұттың «Шәкірт ойы» өлеңін жаттау

2.Өлең құрылысына талдау3. «Орны отайып көгерді,Ақын арманын ел көрді» тақырыбында шығарма жазу.Қорытынды. Жүсіп Баласағұнның «Біле бер, қанша білсең тағы тіле, Жетерсің мұратыңа біле-біле» деген сөзін әрқашан естеріңізге сақтап,білмекке құмар болыңыздар. Бүгінгі сабақтан түйген ойларыңыз болашақ өмірлеріңізден көрініс тауып,Күн нұрындай баршаға шуақ сеуіп жарқырап жүріңіздер.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы: С.Торайғыров

ШӘКІРТ

Надандықпен күреседіЕліне адал қызмет еткісі келеді.

Ілім-білімге құштар Қараңғылықтан құтқаратынКүн болуды армандайды

«Бір адамға»Сабақтың мақсаты: а) С.Торайғыровтың өмірі мен шығармашылығы туралы айта отырып,өлеңнің мән-мазмұнын түсіндіру; ә) оқушыларды адамгершілікке, қайырымды болуға,қоғамдық-саяси дүниетанымын дамыту; б) Сабақ барысында оқушыларды өз ойын айта білуге, мәнерлеп оқуға дағдыландыру;Сабақтың түрі: аралас сабақСабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.бСабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері, газет-жұрнал т.бПәнаралық байланыс: тарихСабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау: Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру: Ой шақыру. Тақтаға тақырыпты жазу.С.Торайғыров кім? Қандай өлеңдерін білеміз?

Ой өрбіту. Сыныпты үш топқа бөлеміз: баяндаушылар,зерттеушілер, сарапшылар.«Баяндаушылар» ақынның өмірбаяны жөнінде қысқаша мағлұмат береді.

Ой қозғау. «Бір адамға» өлеңін оқып беру. Осы өлеңнің шығу тарихы және ақынның басқа да өлеңдері жөнінде зерттеу тобы не дайындап келгенін тыңдау.Сұрақ. Шорманның Садуақасы шен-шекпенді кімнен не үшін алды? Қалай жинады? Әлеуметтік теңсіздікті ашу.Ой дамыту. Мәтін бойынша жұмыс.

1. Осы өлеңде оқиға бар ма, әлде ақынның көңіл-күйі сезімі бар ма?2. Неше адам қатысып отыр? Мұнда шал сөзі бар, ол қын атынан баяндалады. Сосын

ақынның ішкі ойы,монологы берілген.3. Ирония дегенді түсіндіру. Бір қарағанда мақтау сияқты көрінгенмен ,астарында зілді

кекесін,мысқыл,әжуа жататын астарлы ойды ирония дейміз.Мәтіннен иронияны тауып оқыту. Екі-үш шумақ.4. Ащы мысқылмен,зілді кекесінмен ашық түрде күлкі ете суреттеуді сатира дейміз. Соңғы

үш шумағы. Сатиралық ойды табу.Оқушылардың баяндағанын қорытындылау үшін синхрондық таблица қолдануға болады.1893 жыл Көкшетау облысы әкесі Шоқпыт (Әбубәкір)1908 жыл Баянауыл Әбдрахман медресесі.1911 жыл Баянауыл Нұрғали мұғалім.

Ой шарықтату. Өлең ұйқасын,тармақтарын талдау (5 шумақты) а әр тармақта үш шумақа қара өлең 11 буынб ұйқас 11 буын

а 11 буын 11 буын

Білімді бекіту: Сөздік жұмысы. Ой қозғауОқа-әшекейлі зат. Бұлды түйме-бағалы ілгек Шекпен-түйенің жүнінен жасалған сырт киім Нақақ-адал,бейкүнә1. 1 шумақты үш қайталап жаттау.2. Өлеңді бөліп мәнерлеп оқытып шығу.3. Деңгейлік тапсырма.І деңгей. 4-шумақты қара сөзге айналдырып жазу.ІІ деңгей. Осындай ирониялық сарында жазылған А.Байтұрсынұлының қандай шығармасы бар? Мазмұнын естеріне түсіруі.І деңгей. Өлең мазмұнын айт.ІІ деңгей. Осы өлең арқылы Шорманның Садуақасына мін,ездеме бер.ІІ деңгей. Осы өлең идеясымен мәндес мақал-мәтел айт.ІІ деңгей. Өзің біреуді әжуалап өлең шығарып көр.

Ой қорыту.Insert стратегиясы бойынша жұмыс.

V + ? Білемін Білдім(мен үшін жаңа

ақпарат)Білгім келеді

Панасы жоқ таудан без.Пайдасы жоқ байдан без. Итті күшігім-күшігім десең,аузыңды жалайды.Өзін-өзі мақтаған өліммен тең. Жеп тоймаған жалағанмен тоймайды.Басы ауырмағанның құдайда несі бар.Басы ауырғанның қасында балтырың сыздамасын. Алма ағашынан алысқа түспейді.Қарны ашып көрмеген ас қадірін білмейді. Аш бала тоқ баламен ойнамайды. Тоқ бала аш болам деп ойламайды.

Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: С.Торайғыровтың «Бір адамға» өлеңін жаттап келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы: Мағжан Жұмабаев « Мен кім?» Сабақтың мақсаты: а) Мағжан Жұмабаевтың «Мен кім?» өлеңінің негізгі идеясын таныту; ә) оқушылардың ойлау,есте сақтау қабілеттерін дамыта отырып тақырып бойынша сөйлеу дағдыларын қалыптастыру; б) өршіл де өжет,жігерлі болуды талап ету,үйрету;Сабақтың түрі: жаңа оқу материалын меңгертуСабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру,топтау , салыстыру т.бСабақтың көрнекілігі:, кітаптар, деңгейлік тапсырмалар жазылған жайма қағаз т.бПәнаралық байланыс: тарих, қазақ тіліСабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау: Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын. б) Жаңа сабақты түсіндіру: Қазақ әдебиетінің 20 ғасыр басындағы жарқын жұлдыздарының бірі—Мағжан Жұмабаев.Мағжан Жұмабаев кім,қандай ақын? Осы сұрақтың жауабын,яғни ақынның кім екенін,ақындық қуаты қандай екенін «Мен кім?» деген өлеңінен іздеп көрейік.Өлеңді мәнерлеп оқып, ауызша талдау.Топпен жұмыс: . «Баяндаушы топ» Ақын өзін нелерге теңейді? Жалын жолбарыс бұлт

Тұлпар арыстан теңіз күн жел

« Суреттеуші топ» Ақын өзін неге осы нәрселерге теңеді? Ол сөздер қандай қасиеттерді бейнелейтіндігін айтыңдар.Арыстан: азулы аң,аң патшасы.Жолбарыс: бұл да мықты.Бұлт: түйіліп тұрады,жаңбыр әкеледі. Күн: жер бетіне шуақ әкеледі. Теңіз: буырқанады,толқиды,тасады. Жалын: от,өртеп жібереді. Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Венн диаграммасы бойынша «Мен кім?» өлеңін Сұлтанмахмұттың «Шығамын тірі болсам,адам болып» өлеңімен салыстырады.Білімді бағалау:Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма: «Ер жігітке тән қасиеттер..» деген сөйлемді жалғастырып,толықтырып,өлеңді жаттап келуКүні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы: М.Жұмабаев «Сүйемін»

Мағжан

Сабақтың мақсаты: а) М.Жұмавбаевтың ақындық ерекшелігіне тоқталу; ә) Мағжан өмірі мен «Сүйемін» өлеңінің байланысын ашу; б) Мағжан туралы деректерді кеңірек түсініп,ұғынуға дағдыландыру;Сабақтың түрі: дамыта оқытуСабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.бСабақтың көрнекілігі: шығармалар жинағы, портреті т.бПәнаралық байланыс: тарихСабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын. б) Жаңа сабақты түсіндіру: Мағжанның қандай шығармаларын білесіңдер?Мағжанға айып тағылғанда қандай айып тағылған еді? Мағжан Жұмабаев (1893-1938) 1.Ақын 2. Зерттеуші 3. Аудармашыөлеңдері поэмасы«Өмір», «Анама», «Сырым»

«Батыр Баян»«Тоқсанның тобы»

«Педагогика»«Бернияз Күлеев»

«Ақбозат»«Большевик баласы»

А)

Ә) Өлең құрылысына талдау. Күлдей күңгірт шашы бар, аТоқсан бесте жасы бар, аКөз дегенің сұп-сұр көр, әТасбиқ санап бүгіліп, бЖерге қарап үңіліп, бКөрсе ауыр күрсінер, аМенің бір қарт анам бар, аНеге екенін білмеймін, вСол анамды сүйемін. в (1 шумақ , 9 тармақ, , 7 буын аралас ұйқас)

Б) Өлең мазмұныІ қатар. Ана,өмірдің алтын кіліті сенде ғанаІІ қатар. Жар-ердің тірегі.ІІІ қатар. Туған елін сүйе алмаған,

Сүйемін

Қарт анасын Жарын Алаш елін Сарыарқа жерін

Сүйе ала ма туған жерін.

Деңгейлік тапсырмаларІСөздер Мақал-мәтелАта-ана Жанұя- шағын мемлекет. Әке көрген оқ жонар. Ата-ананың ақылы-

қакзулы қара жолмен тең.Жар Ерге жаққан әйел елге де жағады. Әйел-үйдің көркі. Жақсы әйел-

ырыс. Алған жарың жақсы болса,айтың-тойың не керек.Жақсы әйел жолдасың,Жоқтан құрап тойғызар.

Туған елТуған жер

ІІтеңеу ЭпитетКүлдейЖыландайҚұрандай

КүңгіртСұп-сұр көрЖабайы жарҰйқы басқан қабағы

ІІІ.Шығармашылық (әңгіме,өлең, сурет салу)

Топтастыру жүйесі:

Жанұя құрметтеу ата-ананы жақсы көру достарды сыйлау

Махаббат

Ұстазға деген сүйіспеншілік жерін елін

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

1. «Махаббат» деген ұлы ұғымды ауызға алғанда біздің бойымызда қандай адамдық қасиеттер қалыптасады деп ойлайсыңдар?

2. Біз осындай адамгершілік ұлы қасиеттерімізді кімге және нелерге арнауымыз керек?

Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: Мағжан Жұмабаевтың «Сүйемін» өлеңін мәнерлеп оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9 Сабақтың тақырыбы: Мағжан Жұмабаев «Қысқы жолда» Сабақтың мақсаты: а) Мағжан Жұмабаевтың жыр әлемімен танысу,поэзияның тереңіне бойлау;

ә) өлеңнің,сөздің астарына,қыр-сырына мән беруге,идеясын түсініп,бағалай білуге баулу; б) оқулық және қосымша материалдар деректерін тиімді пайдалануға,ойын еркін айтуға,өз пікірін қорғап,айқын да айшықты тілмен сөйлеуге машықтыру;Сабақтың түрі: жаңа сабақ.Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, жинақтау,мәнерлеп оқу, баяндау, т.бСабақтың көрнекілігі:, кітаптар,тірек сызба,сурет т.б.Пәнаралық байланыс: қазақ тілі,тарихСабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау: Үйге берілген Кейіптеу туралы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын. 1.Кейіптеу деп қандай көркем сөздерді айтамыз? 2. Кейіптеу арқылы жазған кімдердің өлеңін білесіңдер? б) Жаңа сабақты түсіндіру: МағжанЖұмабаевтың өміріне шолу жасау.1. «Қысқы жолда» өлеңін мәнерлеп оқып шығу.2. Түсінік беру3. Мәтінмен жұмыс(өлеңді сатылай кешенді талдау)1. «Қысқы жолда»2. Өлең.3. 5 шумақ4. 21 тармақ5. 8 бунақ6. 7-8 буын7. аралас ұйқас (а-а-б-б-в-б-г-в)8. а)Эпитет «Құлағын қайшыландырып». ә) Кейіптеу «Екі иімінен дем алып», «Сақ-сақ күледі,долданып», «кебін жамылып», «Екі санын шапақтап» б) Теңеу. «Аңдай ұлып»9. Қаракөк-аттың аты10. Өлең табиғаттың қаталдығы адамға, малға қауіпті екенін білдіреді.4. Сонымен «Қысқы жолда» өлеңінде қай мезгіл туралы айтылған? Қазір жылдың қай мезгілі? Қыс туралы тағы қандай ақынның өлеңін білесіңдер? (Абай)Вен диаграммасы: қыс пен жаз мезгілдерін салыстыру

Білімді бекіту: 1 «Тез тап» психологиялық тренингі 2. Шыққан сөйлем арқылы сабақты қорытындылау Білімді бағалау : Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады. Үйге тапсырма : Өлеңді жаттау. Қыс туралы әңгіме жазу,сурет салу. Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9 Cабақтың тақырыбы: Қазақтың бас ақыны

Сабақтың мақсаты: 1) Абай Құнанбаевтың өмірі мен шығармашылық жолын,Абай шығармаларының өзіндік ерекшелігі,пікірлерінің құндылығы,ондағы дәстүр мен

Жаз1.жылы 2.жаңбыр 3. жел

Қыс1.суық 2. қар 3. боран

жаңашылдық жайлы білімдерін қалыптастыру; 2) шығармашылықпен жұмыс істеуге,оқып-білуге ынталандыру,ойлау қабілетін,сөйлеу мәдениетін жетілдіру; 3) ұлтжанды болуға,отансүйгіштікке,еңбексүйгіштікке,табиғатты сүюге, адамгершілікке,өз Отанының патриоты болуға тәрбиелеу.Сабақтың типі: дәстүрлі сабақ.Сабақтың типі: білімді тиянақтау.Әдіс-тәсілдері: іздену,баяндау,сұрақ-жауап.Көрнекіліктер: Абайдың суреті,әдеби кітаптар,қосымша материалдар,электронды оқулық,Абай туралы зерттеу еңбектер,Абайдың бабалары мен балаларына арналған кесте,әдістемелік оқулықтар.Пәнаралық байланыс: қазақ тілі,география,музыка,тарих.Сабақ барысы.

1. Ұйымдастыру кезеңі;2. Үй тапсырмасын сұрау;3. Үй тапсырмасын қорыту;4. Жаңа сабақ.

Қазақтың бас ақыны

Абай Құнанбаев 1845-ші жылы Семей облыы,Абай ауданында дүниеге келген. Ақынның арғы тегі Орта жүз Тобықты,Арғын ішіндегі Олжай батырдан басталады. Олжайдан Айдос,Қайдос,Жігітек есімді үш ұрпақ тарайды.Бұлардың әрқайсысы кейін бір-бір ру болып кеткен.Айдостың Айпара деген әйелінен: Ырғызбай,Көтібақ,Топай,Торғай деген төрт ұл туады.Ырғызбайдан: Үркер,Мырзатай,Жортар,Өскенбай тарайды.Өскенбайдың әйелі Зереден: Құнанбай туады.Құнанбай төрт әйелі болған адам.Оның бәйбішесі Күңкеден: Құдайберді,інісі Құттымұхамбетке айттырылып,қалыңдық кезінде жесір қалған соң,өзі алған екінші әйелі Ұлжаннан – Тәңірберген (Тәкежан),Ибрахим (Абай),Ысқақ,Оспан,үшінші әйелі Айғыздан – Халиулла,Ысмағұл туады. Қартайған шағында үйленген ең кіші әйелі Нұрғанымнан ұрпақ жоқ.Абайдың «Атадан алтау,анадан төртеу едім» дейтіні осыдан.Болашақ ақын сабырлы мінезімен,кеңпейілімен ел анасы атанған кәрі әжесі – зеренің таусылмайтын мол қазынадай аңыз ертегілерін естіп өсті.Абай әуелі Ғабитхан деген молдадан сауатын ашады.Он жасқа толған соң үш жыл Семейдегі Ахмет Риза медресесінде оқиды.Ол медреседе араб,парсы тілдеріне негізінен дін сабағы жүргізілетін еді.Ол енді дін оқуын місе тұтпай,білімін өз бетінше жетілдіруге ұмтылады.Сөйтіп,көптеген шығыс ақындарының шығармаларымен,араб,иран,шағатай тілінде жазылған ертегі,дастан,қиссалармен танысады.шығыстың Низами,Науаи,Сағди,Хафис,Сафи сияқты ұлы ғұлама ақындарына бауыр басады. «Абай лебі,Абай үні,Абай тынысы – заман тынысы,халық үні.Бүгін ол үн – біздің де үнге қосылып,жаңғырып,жаңа өріс алып тұр». Мұхтар Әуезов. «Қазақтың бас ақыны – Абай Құнанбаев.Одан асқан бұрын-соңғы заманда қазақ даласында біз білетін ақын болған жоқ». Ахмет Байтұрсынұлы. Сәбит Мұқанов Абайды «Ақыл-ақын» деп биікке көтерді.

Абайдың бабалары мен балалары

Ырғызбай

Өскенбай

Зере

Құттымұхамбет Құнанбай Тайбала

Күңке Ұлжан Айғыз Нұрғаным

Құдайберді Тәңірберді Қалиулла

Абай Смағұл

Оспан

Ысқақ

Дәметкен Ділдә Еркежан Әйгерім

Омар Ақылбай Тұрагүл

Шәке Күлбадан Мекаил

Мұртаза Әкімбай Зекаил

Шәкәрім Әбдірахман Кенже

Гафур Мағауия Рахила

Бердеш Райхан

Зият Баязит Уәсила Әлімқұл Қалиман

Ахат Махфура Сағадат Зұбаир

Гүлнар Құтайба Рухия Ақыш

Жағыпар Пәкизат Жабрахил

Кәмилә Әубәкір Мекен ИсраилҒазел Бағыпұр НәзипаИшан Айдар Кәсира Данияр Күлзипа

Ал, А.Байтұрсынов болса,Абайды қазақтың бас ақыны етті.

Орыстың сыншысы Белинский: «Орыстың әдебиеті Пушкиннен басталады,орыстың қан тамыры соның поэзиясында ғана соғады», - деген.Ал біздің поэзиямыздың қан тамыры Абайдан бастау алады. «Өткірдің жүзі, Кестенің бізі Өрнегін сендей сала алмас» - деп, өзге өнерден сөз өнерін жоғары қояды.Ұлттың тілі – сол ұлттың айнасы,құралы.Абай ұлттық тілдің сол ұлтқа жат, түсініксіз сөздерден таза болуын талап етіп былай дейді: Бөтен сөзбен былғанса сөз арасы, Ол – ақынның білімсіз,бейшарасы. Абайдың музыкалық мұрасын зерттеуде інісі Ысқақтың баласы Архамның үлесі зор.1935-ші жылы латиф Хамиди екеуі реттеп шығарады.1938-ші жылы Уәли Бекенов «Тор жорға», «Май түні» күйлерін нотаға түсіреді.1957-жылы «Желдірмені» Хамза демесіновтың орындауымен қағазға түсіреді. Ақын саяси қызметі үшін 1870 жылдары Петербургтен Семейге айдалып келген Михаэлиспен,80-жылдары орыс демократтары Н.И.Долгополовпен,А.А.Леонтьевпен танысады.Бұл озық ойлы азаматтардың Абайдың саяси-әлеуметтік көзқарасына игі ықпалы тигені сөзсіз.Бірақ А.Құнанбаев орыс мәдениетімен,демократтық көзқарастарымен осы кісілер арқылы танылды деу ағат айтқандық болар еді.Бұл тұста,М.Әуезов: «Орыстың тілін біліп,орыстың ұлы мәдениетін мол,терең тани бастаған Абай озық ойды бұлардан үйренбейді.Пушкиннің өзінен,Белинский,герцен,Чернышевский,Салтыков-Щедрин,Некрасовтардың өз мұраларын оқып,кең,терең,тәрбие алды», - деп тұжырымдайды. Абай осылайша Еуропаның гете,Байрон сияқты ақындарын,Спенсер,Спиноза,Льюис,дарвин,Дрепер сынды ғұламаларының туындыларын оқыды.Сөйтіп,М.Әуезовтің сөзімен айтқанда, «1884-жылдары өзінің қырыққа таянғанында ол дүниеден көп мағлұматы бар кісі болды».5.сабақты бекіту.1. Ақынның қарасөздері,аудармалары (Ақын поэзиясынан үзінді оқу,мазмұнын ашу)2. «Ғалым өлмес – қағазда аты қалар».Ақынның мақал-мәтелге,нақылға айналып кеткен сөздерін жатқа айту.3. «Абай жолы» роман-эпопеясынан үзінді оқу және морфологиялық,синтаксистік,фонетикалық және сөздердің байланысу түрлеріне талдау.6. Сабақты қорыту. Топтастыру әдісін қолдану арқылы сабақты қорытындылаймын.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9 Сабақтың тақырыбы: Тоқсандық қайталау

Аудармашы Ақын Ағартушы Суреткер

Азамат-қайраткер

күйші сазгер

Қарасөздің шебері Сыншыл реалист

АБАЙ

Сабақтың мақсаты: а) оқушылардың әдебиет пәнінен алған білімдерін тиянақтау; ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу; б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру;

Сабақтың түрі: қайталауСабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау, т.бСабақтың көрнекілігі:, сызба-нұсқаулар т.б.Пәнаралық байланыс: тарихСабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау: Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру: Балалар, біз қазақ әдебиетін нешеге бөлеміз?Мына сызбаға қарап ойларыңды жеткізіңдер.

Әдебиет теориясы бойынша жұмыс жүргізу: Кез-келген шығармаларды оқып,оны композициялық құрылысына қарай талдап,ондағы метафора,эпитет,теңеулерді табады.

Шығармашылық тапсырма: Өткен тақырыптардан өздеріңе ұнаған тақырып бойынша ойтолғау жазыңдар. Неге ұнады? Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын

1. Ауыз әдебиеті дегеніміз не?2. Жазба әдебиетінің ауыз әдебиетінен қандай айырмашылығы ба?3. Ауыз әдебиетінің қандай салаларын білесіңдер?4. Әлем әдебиеті дегеніміз не?

Білімді бағалау : Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады. Үйге тапсырма : Ақын-жазушылардың әңгімелерін,романдарын оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9 Сабақтың тақырыбы : ЖҮСІПБЕК АЙМАУЫТОВ

Қазақ әдебиеті

Ауыз әдебиеті Жазба әдебиеті Әлем әдебиеті

Сабақтың мақсаты : Ж.Аймауытов шығармаларын оқыта отырып,өлеңдерінің тақырыбы мен идеясын ашу,ақынның өз бейнесін таныту жолын меңгерту; дамытушылық – оқушылардың өз ойын айта білуге,ойлау қабілетін арттыруға,шығармашылық ізденіске жол ашу; тәрбиелік – ақынның бейнесі арқылы ұлтжандылыққа,елін,жерін,туған отбасын сүюге тәрбиелеу. Сабақтың түрі : ізденіс сабағыСабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық ізденуСабақтың көрнекілігі : кітаптар,тірек сызбалар Пәнаралық байланыс : тарихСабақтың барысы : а) Ұйымдастыру кезеңі : Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау :Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын б) Жаңа сабақты түсіндіру. Жүсіпбек Аймауытов 1889 жылы қазіргі Павлодар облысының Баянауыл ауданында дүниеге келген. Он бес жасына дейін туған ауылында болған ол әуелі ауыл молдасынан оқып, хат таниды. Бұдан кейін де әр түрлі молдалардың алдын көріп, ескіше едәуір білім жинайды. Соның нәтижесінде ауыл арасында өзі де азды-көпті молдалық құрады. 1907 жылы молдалықты тастап, Баянауылға барып орыс-қазақ мектебіне түседі. 1911 жылы Павлодардағы екі сыныпты орыс-қазақ мектебіне түсіп, оқуын жалғастырады. 1914-1919 жылдары Семейдегі мұғалімдер семинариясында оқиды. Семейде жүріп алаш қозғалысына қатысады," Абай" журналын шығаруға ат салысады. 1919 жылдан бастап Жүсіпбек Семейде, Павлодарда кеңес өкіметінің жұмыстарына араласады. Семей губерниялық оқу бөлімінің меңгерушісі, "Қазақ тілі" газетінің редакторы болады. 1922-1924 жылдары Қарқаралыда мектеп мұғалімі болады. 1924-1926 жылдары Ташкентте шығатын "Ақ жол" газетінің редакциясында істейді. 1926-1929 жылдары Шымкенттегі педагогикалық техникумға директор болады. Ара-арасында әр түрлі саяси жұмыстарға араласады. 1929 жылы жазықсыз тұтқынға алынып, "халық жауы" деген жаламен 1931 жылы өлім жазасына кесіледі. Кітаппен жұмыс: Ж.Аймауытовтың шығармаларын оқып талдайды.

Білімді бекіту : Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін 1.Ж.Аймауытов жайлы не білесіңдер? 2.Ж.Аймауытов шығармалары кеңестік дәуірде жарыққа шықпады. Бұған не себеп болды деп ойлайсыңдар?3. Ж.Аймауытов М.Әуезовпен бірлесіп семей қаласында қандай журнал шығарды?

Білімді бағалау: Оқушылардың ынтасына,жауаптарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма : Ж.Аймауытов өмірбаянын оқып келу

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9 Сабақтың тақырыбы : Ж.Аймауытовтың шығармашылық мұрасы

Сабақтың мақсаты : Ж.Аймауытов шығармаларын оқыта отырып,өлеңдерінің тақырыбы мен идеясын ашу,ақынның өз бейнесін таныту жолын меңгерту; дамытушылық – оқушылардың өз ойын айта білуге,ойлау қабілетін арттыруға,шығармашылық ізденіске жол ашу; тәрбиелік – ақынның бейнесі арқылы ұлтжандылыққа,елін,жерін,туған отбасын сүюге тәрбиелеу. Сабақтың түрі : ізденіс сабағыСабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық ізденуСабақтың көрнекілігі : кітаптар,тірек сызбалар Пәнаралық байланыс : тарихСабақтың барысы : а) Ұйымдастыру кезеңі : Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау :Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын б) Жаңа сабақты түсіндіру. Сан қырлы талант иесі Жүсіпбек Аймауытовтың артында қалған шығармашылық мұрасы аса бай. Оның ішінде көптеген өлеңдер, "Қартқожа", "Ақбілек" романдары, "Күнікейдің жазығы" хикаяты мен "Әнші" секілді бірқатар көркем әңгімелері, "Рәбиға", "Мансапқорлар", "Қанапия мен Шәрбану", "Ел қорғаны", "Шернияз" пьесалары, "Нұр күйі" поэмасы, сондай-ақ бірсыпыра сын мақалалар мен аудармалары бар. Газет беттерінде жарияланған публицистикалық мақалаларының өзі бір төбе. Жүсіпбек шығармашылығы әуел баста өлең жазудан басталады. Өзінің деректері бойынша ол тұңғыш өлеңін 13 жасында жазған. Оның ақындық жүрегінен туған "Жазушыларға", "Неғып отыр?", "Ах-ха-ха-хау", "Ұран", "Еңбекшілер ұраны" секілді өлеңдері мен "Нұр күйі" поэмасында ақын бұрынғы өмірдің келеңсіз жақтары мен өз дәуірінің көріністерін ақындық сезімталдықпен жырлайды. Ол құбылыстарды жанды да нанымды суреттер арқылы көрсетуге ұмтылады. Мәселен, "Көшу" өлеңінде қазақ ауылындағы көш суреттері, көштің сән-салтанаты көрінсе, "Ұршық" өлеңіндегі ұршық иірген кемпірдің монологы арқылы қарапайым өмір көрінісі бейнеленеді."Нұр күйі" поэмасы 1929 жылы Қызылордада жеке кітап болып басылады. Онда адамның көңіл күйі, қуанышы мен мұңы жырланады. Поэма жастарды өмірді сүюге, қиындыққа қарсы тұра білуге шақырады.Жүсіпбек Аймауытовтың әдеби мұрасының ең салмақты саласы — прозалық шығармалар. Кішігірім әңгімелерден бастап жазушы қаламынан "Қартқожа", "Ақбілек" романдары туды. Кітаппен жұмыс: Ж.Аймауытовтың шығармаларын оқып талдайды. Семантикалық картаны толтырады.

романдары әңгімелері повесі пьесалары

Білімді бекіту : Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін 1. «Ж үсіпбек Аймауытов –аудармашы» деген тақырыпта не ойларың бар? 2.Ж.Аймауытов шығармалары кеңестік дәуірде жарыққа шықпады. Бұған не себеп болды деп ойлайсыңдар? 3. Егемен ел әдебиеті үшін Жүсіпбектің қалдырған мұрасының құндылығы қандай?Білімді бағалау: Оқушылардың ынтасына,жауаптарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма : Ж.Аймауытов шығармаларын оқып келу Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы: Жүсіпбектің «Ақбілек» романы. Сабақтың мақсаты:Ақбілек образының қайшылықты тағдырының психологиялық образ дәрежесіне көтерілуін,сондай-ақ бейнеттен,қорлықтан құтылған,»күнәдән» тазарған Ақбілектің психологиялық жан сезімін ұғындыру;адам мен табиғат,өмір мен өлім арасындағы табиғи заңдылықты басты кейіпкер басына түскен ауыртпалықпен байланыстыра түсіндіру (психологиялық параллелизм(.Әдістмелік мақсаты: көркем шығарманы талдауды үйрету,сол арқылы талдауды үйрету,сол арқылы өмірді таныту;өмірге көзқарасын қалыптастыру,мінез-құлқына ықпал ету.Сабақ көрнекілігі: Жүсіпбек Аймауытов «Ақбілек» романы,романнан үзіндіні магнитофоннан тыңдату,тірек схемасы.Сабақ барысы.І. «Ақбілек» романын бастамас бұрын өткен тақырыптар бойынша шегініс жасап көрейік.Бұл романды талдау барысында қажет болады.Сұрақ:Жүсіпбек Аймауытов кім?Мағжан,Ахмет,Сәкен,Міржақыптар кім? Олардың қызметінің қай жағы басым? Біз бұл тұлғаларды әдебиет саласына қатысы болғандықтан шығармашылықтары тұрғысынан қарастырамыз,олар ақын,жазушы ретінде танылумен қатар,көрнекті қоғам қайраткерлері,саясаткерлер,өз уақыттарындағы үкімет басында қызмет еткендер.Сұрақ: 1. Ж.Аймауытовтың саяси көзқарасы қалай қалыптасты? Репрессияға ұшыраған Жүсіпбекке қандай айып тағылған еді?ІІ.Жаңа сабақты түсіндіру. «Ақбілек» - қазақ әдебиетіндегі ең алғашқы реалистік проза талаптарына,жанрдың еуропалық шарттарына жауап беретін толыққанды көркем,бастан-аяқ салиқалы,сабырлы,ұстамды проза үлгісі ретінде жазылған реалистік роман.Қазақ әдебиетінде реалистік роман ұстанымдарын алғаш меңгерген қаламгерлердің бірі – Жүсіпбек. «Ақбілек» романы Аймауытов шығармашылығының шыққан биігі деуге болады.жазылғанына 60 жылдан асқан осы роман бүгін ғана жазылып,әлі сиясы да кеуіп үлгермегендей әсер қалдыратындығына қайран қаласың.Сыңғырлаған күмістей тап-таза шебер тіл бірден үйіріп әкетіп,еріксіз тәнті етеді.Ол стиль,композиция тәрізді көркемдік құралдарға ерекше көңіл бөлді.Еуропа,орыс әдебиетіндегі бейне жасау,мінездерді даралау дәстүрлерін еркін пайдаланды.Жазушының бар таланты биік қырынан көрінеді. Жазушы бұрын сыры жұртқа айтылған тақырып емес,соны,мүлде тың,тіпті сирек оқиғаларады романға арқау еткен.Тақырыбы - әлеуметтік тартыстар,тап күресі,ел мойнына түскен салмақ және адамдардың тағдыры.Бұл – психологиялық роман,мұнда түрлі адамдардың психологиялық ерекшеліктерін көрсететін мінез-құлық,болмыс-бітім кеңістігі бар.Сұрақ:Натурализм дегеніміз не? Натурализм XVIII ғасырдың ІІ жартысында Францияда пайда болған.Натурализм – талдау,анализ жасау деген сөз,мұнда адамның өмірін сынақтан,эксперименттен өткізу арқылы оның мінез-құлқындағы,ой-санасындағы қайшылықтарды шешу,қалтарыстарын таныту ниеті байқалады.Бұл бағыттың негізін салған – белгілі жазушы Эмиль Золя Натурализмнің ерекшеліктері

1. Кейіпкердің ғұмыры түрлі сынақтан өтеді.Сол сынақтан өту кезіндегі кейіпкердің бойында болатын психологиялық өзгерістерді бақылау идеясы.

2. Өмір мен өлімнің күресі немесе тіршілік үшін күрес.3. Табиғат аңдылықтары мен қоғам заңдылықтарын қатар суреттеу. «Ақбілек» романын ашқан кезде тамаша табиғатымен Алтай туы ққарсы алады (кітаптан үзінді ...)1. Біз осылай табиғатты тамашалап,мамыражай отырғанымызда ойламаған жерден оқыс оқиға,Ақбілектің әкесі Мамырбайдың аулына кіріа

кеттік. а) Ақбілектің көзінің тартуы нені аңғартады? ә) Шұбап келе жатқан 4 атты кімдер болып шықты? б) Келген салт аттылар бірден Мамырбайдың үйіне келуінен нені аңғардыңдар? 2.Ақбілек шұңқырда жатыр.Ақтар іздеп жүр.Анасының өлімі.Романда кездескен бірнеше қайғылы оқиғалар Ақбілектің көз алдынан өтті. а) Ананың балаға деген махаббаты қандай оқиғамен байланысты көрінеді? ә) Ақбілектің шұңқырда екенін кім білді? б) «Қызын бүркітше бүріп жатқан 2 орысты анасы екпінмен келіп итеріп тастап,балапанын басқан ана құстай аласын бас салды» деген көріністің аяғы немен тынды? в) Қазақтың бас араздығынан кек туатыны қай көрініс арқылы сипатталған? 3.Ақбілек ақтардың қолында.Ақбілекке таласып,жас жігіт мерт болады.Ақбілектің денесі түршігіп кетті.Романда бірінші өлімнің денесі суымай жатып,екінші өлімге кездестік. 4.Қарамұрт офицер 14 жасар Ақбілектің өміріне дақ түсірді. а) Ақбілектің көрген зәбірін,арының аяқ асты болуын қай көріністер арқылы байқаймыз? ә) Ақбілекке екі офицердің таласуы,Қарамұрттың жирен офицерді дуэльде атып өлтіруінің себебі неде? 5.Қарамұрт қоштасарда Ақбілекті атқалы тұр.Ақбілекке өлім қаупі төніп тұр. Сұрақ : а) Өлім – суық сөз. Шығармада ол қандай образбен шендестіріледі? ә) Ақбілектің өлімге қарсы әрекеті. б) Оқиға барысында Қарамұрт офицер қай қырынан байқалады? Ақбілектің азаппен өткізген түні.Табиғат көрінісі мен адам әрекетінің,көңіл-күйінің қатар суреттелуі,хикаяның психологиялық саралаумен берілуі.(Магнитофоннан үзінді) «Ақбілектің жанын жынның ойнағындай ойрандап кеткен озбыр омырау,өксікті күндер орыс мінген аттардың аяғымен бірге алыстап бара жатты. 6. Ақбілек тауда жалғыз.Елестетіп көріңіздерші.қою қараңғылық.Түн.Су арқырап ағып жатыр.Жел гуілдеп тұр.Жапырақтар тынымсыз сыбдырлауда.Кенет ұлыған қасқырлар даусы естілді.Олар бірте-бірте жақындап,Ақбілекті қоршап алды. Қасқыр ненің елгісі?

7. Ақбілекті озбырлардың,қатыгездердің тобы қоршап алды.Сол топпен Ақбілек жалғыз күресуі керек.Ақбілекті олар талап жеп қоюы мүмкін еді.Егер де Ақбілек кенет аяқ астынан жылт еткен шоқты көрмесе.

Жылт еткен шоқ оқиғаны қалай өзгертті? Шоқ ненің рәмізі деп ойлайсыз?

8. Ақбілек жолға шығады.оған диуана Ескендір кездеседі.Диуана Ескендір Ақбілекке қандай көмек берді?9. Ақбілекті ағасы ауылға алып бара жатыр.Ақбілек неге мұңаяды? Қуану керек емес пе? ОЛ неге өз-өзіне ажал тілеп,өлім шақырып келе

жатыр?Ақбілектің басындағы «бұлт» енді қоюлана түсті. «. . . . бұрынғы кіршіксіз аппақ кеудесіне енді қара құзғын ұя салып кеткен тәрізді.Осы арам денеммен,арам аузыммен әкемнің иманды жүзіне қалай жақындаймын?Ойбай-ау! Менің күйеім ше?» деген жолдардағы қазақ қыздарының ар-ұжданы туралы не айтасыз? Ақбілектің басына түскен қайғының мәні неде? 10. Ақбілек ауылға барды.Әкесі арасындағы қарым-қатынас.Медеуі – Бенкболат,Ұрқия. Әкесінің өзгерісі мен салқындығы арқылы нені аңғартпақ? Автор Ұрқия мен Ақбілектің жасырын сырын қандай мақсатта пайдаланған? 11.Өгей шеше. Өгей шешенің тепкісін қандай суреттер арқылы сипаттаған? 12.Түс көру. 13.Азапты күндер.Жүкті екенін сезу.

14.Әкесінің қуып шығуы. 15.Босану сәті. 16.Қалаға келу. 17.Семей,Омбы,Ақмоладағы оқу. 18.Ақбала – Ақбілек – Балташ. Ақбілектің Ақбаламен махаббаты.Оның сәтсіздікке ұшырау себебі неде? Ақбілек ауылда. Ақбілектің елге оралуы,ағасы мен жеңгесінің қарсы алуы қалай суреттеледі? Ақбілектің Бекболат ауылына соғуы,Бекболатты пішіні Ақбілек арқылы сипатталуы неліктен? Ақбілектің жеңісі, «тазару,жаңару» кезеңі. Автор әке аузына «Ақбілек жат,өнерлі! Ол енді ақсақалдың ғана баласы емес,көптіңбаласы.Енді ақсақал именеді» деген сөз салу арқылы нені айтқысы келіп тұр? Жазушы көздеген мақсатты дәл табу үшін осындай алгоритмдеу амалын қолдану,ойландыру әрекетін дұрыс ұйымдастыру,өз пайымдау-түсінігін қалыптастырып,оны айтқызу көп нәтиже берері сөзсіз.Оқушы мәтінді тек жай ғана оқып қоюмен шектелмей,оған өз дүниетанымы,көзқарасы тұрғысынан баға беру арқылы материалды игеруді жетілдіре түседі,әрі өзін-өзі зияткерлік жағынан дамыту,белгілі бір құбылысқа деген субьективті қарым-қатынасын қалыптастыруды жүзеге асырады.Осындай жазушы стилін меңгергеннен соң оқушылардың танымдарын дамыту үшін пікір жарыстырып,ой-түйіндерін ұйымдатырып,жауаптарын жинақтау орынды.

Ақбілек трагедиясы Ақбілек көңілінің тазаруы Анасынан айрылуы Ақбілек ауылда Ақтар қолында Балташқа қосылу Қасқырлар қамауында Ақмолада Әке ызғары Омбыда Өгей шеше Семейде Жүкті болуы Қалаға кетуі

Бекболаттан күдер үзуі Босануы

Міне,балалар,романды оқып аяқтадық.Шығрманың шарықтау шегі қай жерде биігіне жетеді деп ойлайсыз? Қай тұстры сіздерді әр түрлі күйге салды: қуантты,ренжітті,күлдірді,жылатты,толғандырды,ойландырды. Роман несімен ұнады немесе неге ұнамады? Бұл – қиын сауал.Алдымен осы сауалға жауап берер оқырманның әдеби сауаты қандай дәрежеде,сұлулық сезімі қандай,эстетикалық талғамы қандай,эстетикалық талғамы қандай? Әлгі оқиғаның байыбына бара ала ма? Ол үшін мына 5 түрлі сұраққа жауап іздеп табу керек.

1.Қандай оқиға болды? (Тақырыбы,идеясы)

2.Қалай өрбіді? (Сюжеті мен композициясы)

3.Кімдердің басындағы хикая? (Шығармадағы тип,характер)

4.Оқиғаның баяндалуы қалай? (Жазушы тілі,стилі)

5.Оқиға автордың жеке көзқарасы? (Суреткердің дүниетанымы).

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы: Мағжан Жұмабаев

« Ақбілек» натурализм үлгісінде жазылған роман

Өмір мен өлім СынақТабиғат пен адам

Сабақтың мақсаты: а) Мағжан Жұмабаевтың өмір жолын, өлеңінің негізгі идеясын таныту; ә) оқушылардың ойлау,есте сақтау қабілеттерін дамыта отырып тақырып бойынша сөйлеу дағдыларын қалыптастыру; б) өршіл де өжет,жігерлі болуды талап ету,үйрету;Сабақтың түрі: жаңа оқу материалын меңгертуСабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру,топтау , салыстыру т.бСабақтың көрнекілігі:, кітаптар, деңгейлік тапсырмалар жазылған жайма қағаз т.бПәнаралық байланыс: тарих, қазақ тіліСабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау: Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын. б) Жаңа сабақты түсіндіру: Мағжан Жұмабаев 1893 жылы Солтүстік Қазақстан облысының бүгінде өз есімімен аталатын ауылында орташа ғана дәулеті бар отбасында дүниеге келеді. Әуелі ауыл молдасынан, содан соң ауылдағы мұғалімнен оқып, сауатын ашады. 1905-1910 жылдары Қызылжар (Петропавл) қаласындағы медреседе оқиды. Медреседе бірқатар шығыс тілдерінен дәріс алады, шығыс ақындарының. жырларымен танысады. Өзі де әдебиетпен шұғылданады. 1910 жылдың күзінде Уфаға келіп, осындағы Ғалия медресесіне түсіп білімін молайтады. 1913-1917 жылдары Омбыдағы мұғалімдер семинариясында оқиды. Омбыдан елге қайтып келіп, айналасында болып жатқан қоғамдық жұмыстарға араласады. 1917 жылдың көктемінде Ақмола облыстық халық ағарту бөліміне қызметке кіреді. Алаш партиясының жұмысына араласады. Ақмола губерниялық "Бостандық туы" газетінде жұмыс істейді. 1922 жылы Ташкентке келіп, сондағы "Ақ жол" газетінің редакциясына кіреді. 1923-1926 жылдары Мәскеудегі әдебиет-көркемөнер институтында оқиды. 1927 жылы елге оралып, оқытушылықпен айналысады. Бірақ көп ұзамай Мәскеуде оқып жүргенде "Алқа" ұйымын ұйымдастырғаны үшін тұтқындалып, он жылға сотталады. 1936 жылы тұтқыннан босап, еңбек жолына қайта оралысымен, 1937 жылдың аяғында ұсталып, 1938 жылы "халық жауы" деген жаламен ату жазасына кесіледі.Топтастыру стратегиясы: өлеңдері поэмалары

аудармалары ғылыми жұмыстары

мақаласы әңгімесі Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремінБілімді бағалау:Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма: Мағжан Жұмабаевтың өмірбаянын оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы: «Поэзияның асқар шыңы – Мұқағали Мақатаев»

Мағжан шығармалары

ы

Сабақтың мақсаты : білімділік – оқушыларды ақын өлеңдерін сүйе білуге,өлеңдерінің мазмұнын терең ұғына білуге үйрету; дамытушылық – сөйлеу тілдерін жетілдіру,өлеңдерін нақышына келтіріп жатқа оқу,сүйсіне білу сезімдерін ояту,талдаулар жасай білу,оқушылардың пікірталасын ұйымдастыру; тәрбиелік – оқушыларға эстетикалық тәрбие беру,өз ұлтын,елін жерін,отбасын сүюге тәрбиелеу.Сабақтың көрнекілігі: магнитофон таспасы,кітап көрмесі,плакат-таблицалар.Сабақтың барысы. Ұйымдастыру кезеңі: сабақтың мақсатымен таныстыру;оқушыларды топтарға бөлу;топ жетекшілерін сайлау. Поэзия әлемінде өз ойын көркемдікпен,асқан шеберлікпен бере білу екінің бірінің қолынан келе бермейді.Бұл тек шабыты өте жоғары,өлең шығару дарыны бр үлкен талант иесінің қолынан ғана келеді.Сондай таланттардың бірі,поэзия әлемінің асқар шыңы – Мұқағали Мақатаев. Мұқағали аға - өмірінің соңына дейін қолынан жүйрік қаламы түспеген,қазақтың қара өлеңінің құдіретіне,терең сырына қаныққан ақын.Сөз құдіретінің мән-мағынасын терең түсініп,сөз маржанын бейнелі өрнекпен кестелейтін Мұқағалидай ақын кемде-кем. Балалар,сендерге сабақтың тақырыбын қалай деп ойластырып алсақ жөн болады деген едім.қане,сол туралы айтып,онан соң дайындаған леңдерді талдаңдар. 1-топ жетекшісі: Бүгінгі сабақтың тақырыбын «Менің Мұқағалиым» деп алуды жөн көрдік.Себебі біз Мұқағали ақынның өлеңдеріне оқығанда өзімізге керектісін алып,сүйсініп жатамыз.Осыған дәлелге Жұмаш Сомжүрекұлының «Мұқағали» атты өлеңі жатқа айтылады ... Келесі топты оқушысы: Біз бұл сабақтың тақырыбын «Бізде поэзия дәуірі басталды» деп алдық.Бұл сөз бділда ағамыздікі ғой.Ол кісі «Мұқағали – құдіретті ақын.Оның поэзиясы – даналықтың көзі.Бізде поэзия дәуірі басталды» дейді.Ия,Мұқағали ағаның кез-келген өлеңін оқысаң Гауһар айтып кеткендей: Бір өлең жоқ қайығы қалтылдаған, Төрт тұяғы тайпалған жорға кілең, Астарына тысы сай алтынданған. «Поэзия» атты өлңі оқылып,поэзия - өмірдің көркем бейнесі екені,поэзияның өзі адамның өмірімен тұтасып жатқандығын айтып,мұнда ақынның сөз қолданысында эпифоралар басым екендігі талданады. 3-топ жетекшісі: Сабақтың тақырыбын «Мұқағали – қайта туған ақын» деуді ұйғарып отырмыз.Мұқағали поэзиясы – тірі поэзия.Оның өлеңдерін білмейтіндер,әнмен орындамайтындар кемде-кем шығар.Бұл туралы Роза Қунақова «Жыр басы Қарасаздан басталған М.Мақатаев бүгінде ән болып,аспанда қалықтап,жыр болып жұлдыздармен сырласып,сонау аспан әлемінде шырқап барады» дейді. Мұғалім: 3-топтың да тақырып таңдағндарына риза болып,дұрыс деп бағаладым. Ары қарай топ-топтағы оқушылар өлеңдерін оқыды. 1-топ: Мұқағалидың атаанаға,туған жерге,Отанына деген сүйіспеншілігі шексіз еді,сондықтан «Көзің нұрсыз дейсің сен», «Оңай сөз ғой Отанды сүйем деген», Сағынып аңсап барғанда» өлеңдері оқылып,оның айрықша сүйіспеншіліктерін жыр өрнегінде әсем кестелей білгендігі талданады ... 2-топтың оқушылары сөз алып,лоар махаббат,достық тақырыбындағы жазған өлеңдерін оқып,талдады.«Ғашықпын! Шын ғашықпын,сол адамға», «О, махаббат, сен әлі тірі ме едің», «Дариға,домбырамды берші маған», «Бала едік, ә», «Сәби болғым келеді», «Арулар», «Армысыңдар,адамдар» өлеңдерінің қалай өмірге келгендері айтылады.1-топ оқушыларды 2-топ оқушыларына сұрақтар қойды.Оқушы: Жастар,қазіргі кезде шынайы махаббат бар деп ойлайсыңдар ма?Оқушылар: Әрине,бар деп ойлаймыз.Әрбір адамның өмірінде махаббат сезімі кездеседі ... Махаббат – мәңгілік,ешқашан өлмейтін сезім деп ұғатындарын айтты.Оқушы: Тойға шақыру билеттерінде қос аққу салынады.Неге деп ойлайсыдар?Жауаптар: Аққу – махаббаттың рәмізі ... Әсет дұрыс айтады.Аққулар бір-бірінен айырылмайды.Біреуі өлсе,екіншісіде өледі.Жастардың махаббатын осы аққулардың махаббатына теңеген ғой.Оқушы: «Арулар» атты өлеңін оқиды.Бұл өлеңде арулардың қоғамдағы рөлі,әйел есімі,ең алдымен адамды жаратушы ,отау иесі,бала тәрбиешісі, аруларға деген махаббат сүйіспеншілігі талданып,өлеңнің көркемдігіне ерекше мән берілді. Келесі 3-топ Мұқағалидың әр түрлі тақырыптағы өлеңдерін оқыды. «Сіздер», «Солдат сөзі», «Шындық туралы» өлеңдері оқылып талданады.Өлеңдер талданып болған соң «Топтастыру» әдісі бойынша «Мұқағали қандай?» екендігі толтырылды.

Мұқағали поэзиясынан нені білемін? Нені білгім келеді? Өлеңдерінде сүйсіну,рахаттану сезімі байқалды ма?

Нелерді білдім? Қай өлеңдерінде қандай көркемдік құралдары қолданылған?

Мұалім : Мұқағали өмірде көп қиыншылықтарды басынан кешірген,өмірінің рахаты аз болған ақын.Бірақ,шындап ұққан адамға ол өмірдің шын рахатын сезініп кеткен жұмбақ ақын.Балалар,Мұқағали ағаларыңның барлық өлеңдерін жаттап алсаңдар да сендерге артық болмайды.Ағамыздың рухани қазынасын ұлт игілігіне асыратын ХХІ ғасырдың жастары – сендерсіңдер. Кітаптар көрмесіне тоқталып,оның «Аманат» атты өлеңдер жинағы жарық көргендігі,ғасыр ауысқан кезде «Ғасыр ақыны» атағы берілгендігі айтылды.

Үйге: «Ғасыр ақыны – Мұқағали» атты шығарма жазу тапсырылады,баға қойылады.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Cабақтың тақырыбы : «Жарқ етпес қара көңілім не қылса да»

Поэзияның асқар шыңы сыршыл ақын

қайта туған ақын

лирик ақын

қара өлеңнің шебері патриот ақынМұқағали

(Х сынып,Мұхтар Әуезовтың «Абай жолы» роман-эпопеясындағы әйел-ана тақырыбы)Сабақтың мақсаты: білім беру – романдағы әйелдер бейнесін ашу;танымдық – Абайдың әйел-ана,қыз-тағдыр,махаббаттағы ізгілік идеясын үлгі ету; тәрбиелік – оқушыға Абайдың адамгершілік,имандылық қағидаларын өмірлік ұстаным етуге бағыт беру.Сабақтың әдісі: аралас сабақ,СТО технологиясы.Көрнекілік:Абайдың портреті,иллюстративті түрлі түсті таблицалар,техникалық деректі суреттемелер.Пайдаланылатын оқулық,көмекші құрал: М.Әуезов «Абай жолы» эпопеясы; «Жарқ етпес қара көңілім ...»(Абайдың өлеңдер жинағы); Светқали Нұржанов «Таң қауызын жарғанда» өлеңдер жинағы. «Қазақтың би-шешендері» жинағы.Сабақтың өту кезеңдері.І.Ұйымдастыру. Сынып оқушыларымен амандасамын.Көңіл күйлеріне,кабинеттің бүгінгі сабаққа дайындығына көңіл аударамын.Оқушыларды түгендеймін. Светқали ақынның жаңа жыр жинағындағы Абай ұлылығын паш ететін тұстарын атап көрсетемін.ІІ.Өткен сабақ тапсырмаларын тексеру үшін бірнеше оқушыға кеспе карточкалар таратып,сабақ барысында жауап алатынымды ескертемін.Ал бүгінгі талдау сабағы күрделі болатындықтан бірден жаңа сабақ материалына кіріспе жасаймын.ІІІ.Бүгінгі сабақ тақырыбын тақтаға жазып көрсетемін. Бұл тақырып ұлтымыздың әр заман талқысынан өтіп,қазір әйел-аналарымыз қоғамдық дамуда өз биік орын алып отырғанын естеріне сала кетемін.Ауыз әдебиетінің де небір үлгілері бұған соқпай өтпейді. Бірде Орта жүздегі аржас Шорман төренің баласы Мұса бір топ кісімен атақты Саққұлақ бимен амандасқалы келе жатып,жанындағыларды сынау үшін мынадай бір сұрақ қойыпты:

Ағат деген немене?Сағат деген немене?Қанат деген немене?Жанат деген немене?Ханым деген немене?

Қасындағылар ананы айтып,мынаны айтып,бидің көңілін таба алмапты.Олардың жауаптарына көңілі толмай келе жатқан Мұса осының мәнісін өздері амандаса келген атақты би Саққұлақтан сұрапты Сонда «Арғынның ағасы» атанған қарт би былай деген екен:Екі кісі ұрысса –Ағат емей немене?! Тоқтышақтың терісіЕкі жақсы сөйлессе – Тоңдырмаса суыққа - Сағат емей немене?! Жанат емей немене?!Мінген атың болдырмай, Адал болса алған жар - Мәре жерге жеткізсе – Ханым емей немене?!Қанат емей немене?! Жайлы болса мінезі - Жаның емей немене?! Жесір дауында Ақтайлақ би қорлық көрген қыз баланың тағдырына ара түсіп,оның бас бостандығын былай қорғаған екен:

Жақсы туған қыз балаБатыр туған ұлмен тең ...

Сатылса малға қарындас –Есікте жүрген күңмен тең.Жабырқап көңілі ашылмай,Қараңғы болар түнмен тең.

Көз жасын көрер пенде жоқ, Қайғының дерті умен тең.

Еркі өзінде болса,Мына отырған қарындасБолар енді кіммен тең?!

Осылайша шындыққа жұрттың бәрінің еріксіз басын игізіп мойындатқан бидің айтқыштығынан қыз бала басына азаттық алған екен. Қазақ халқы қыз сұлулығын әуелден-ақ жырға қосқан.

Бет ажарын қарасаң –Жазғы түскен сағымдай.

Ет ажарын қарасаң –Терісінен айырған

Арпа- бидай ақ ұндай ... «Қалқатай отыр ма екен,жатыр ма екен Аққудай көл шайқаған аппақ болып!..» «Жақсы қыз – жағадағы құндыз, Жақсы жігіт – аспандағы жұлдыз». Осылайша өткенге оралып,ұлтымыздың Әйел-Ана тақырыбына әуелден-ақ бей-жай қарамағанын дәлел етемін.

IV. Хрестоматиядағы Абайдың Тоғжанмен ең алғаш Сүйіндікті мекені – Түйеөркеш жеріндегі кездесуі туралы баяндайтын тұстарын тапқызып,оқытамын(245249-беттер).Тоғжан портретін өзім мәнерлеп оқып беремін. «Портрет», «мінездеме», «пейзаж» ұғымдары бойынша сұрақтарға жауап алып,теориялық білімдерін пысықтаймын.V. Оқушыларға берілген кеспе карточкаларға жауаптар алынады. - Абайдың Абай болуына әсер еткен өмірлік үш «көзі» қандай еді? - Абайдың өз әкесі құнанбайға деген көзқарасы қандай болды? - Абай үлкендер алдында әдепті болуды кімнен үйренді? (Әжесі мен анасы Ұлжан тағлымы.) - Абай өз өлеңдерінде көп сынаған қазақтың бойына сіңген мінездері. «Абай жолы» романы бойынша өткен сабақтарды еске ала отырып,тақтаға Венн диаграммасы бойнша талдау жасатамын. (Ескерту.Төмендегі жауаптарды оқушылар жетекші сұрқтарға жауап бере отырып,өздері тауып талдайды.)

Осыдан барып Абайдың мәңгілік махаббат тақырыбы өзінің қолы жетпей кеткен ғашығы – Тоғжанға арналу себебі ашылмақ.Ғашығы мен әке таңдауымен алған жарына деген қарым-қатынас сыры Абай көзімен,жазушы шеберлігімен ашылады. (Бүгінгі сабақ тақырыбына айналып отырған Абайдың осы аттас өлеңін өзім әнмен орындап беремін.) Романдағы басқа да әйелдер бейнесін ашу үшін әр тұстан түрлі іс-әрекеттерінен үзінділер оқылады.Содан барып дәптерге әр оқушы кейіпкер әйел-аналарға қысқаша сипаттама жазу тапсырмасы беріледі.Мысалға оқушылар тапсырманы мынадай үлгіде жазып шығады.Зере – байсалды ақыл иесі,сабырлы ел анасы,ұрпағына мейірбан,аздап аңқаулау мінезі бар,Абайдың сүйікті әжесі.Ұлжан – асқан сабыр иесі,ұстамды,Құнанбайдың адал ақылдас өмірсерігі,Абай даналығының бастау бұлағы.Күңке – Құнанбайдың бөлек ауыл отырған бәйбішесі,мінезінің шайпаулығынан жұртқа жұғымсыз,тілді жан.Айғыз – құнанбайдың тоқалы,төркіні кедей болғандықтан қазақ-ошақ маңында қалған.Нұрғаным – жасы Абапйдан кіші Құнанбайдың ерке тоқалы.Мінезі батымды,ірі істерге лайық.Құнанбайды билеп алған.Өз теңіне қосылмаған Нұрғаным тағдырға деген өшін,Құнанбайға деген қыжылын ешқашан жасырмай,әр ісіне батыл қарсы шығып отырған.Сол үшін де Базаралымен жақын болған.Қазақтың көп бақытсыз қызының бірі,қалңмал құрбаны.Қаражан – Тәңірбергенннің бәйбішесі,Абайдың жеңгесі.Мінезі қытымыр,қатал,сараң,тек қара басын ойлайтын Тәкежанның өзіне сай әйел.Мәніке – Ысқақтың әйелі.Ақылды,тәсілқой,айтқыш болғанымен өрескел сезімсіздігі бар,күйеуіне айтқанын істететін,өз бағасын білетін,паң,еркетотай әйел.Еркежан,Зейнеп,Торымбала – Оспанның әйелдері.Бәрі де – малға сатылған,тағдырына еріксіз көнген,қазақтың ибалы да көнбіс мінез әйелдері.Сарыапаң – Құнанбай маңайында Құнанбайдың абыройын сақтаған,ұлжанның күтушісі,егде әйел.Керімбала,Үмітей – бақыты үшін күресуге дайын,бірақ арманына жете алмай кеткен қазақтың мұңлық қыздары.Салтанат – Абайды сүйген,сол үшін де ол қамалғанда абақтыға жүз сом беріп құтқарып,азаматық,достық пейіл көрсеткен,Абай құрмет тұтқан ер мінез қыз.Мәкен – Абайдың досы Дәрменнің сүйген жары,Абайдың ара түсуімен бақытын тапқан қыз.VI. Білім бекіту кезінде «Хат» тапсырмасы беріліп,оқушыға ой салған Абай мен әйел-аналарға деген толғаныстарына уақыт табамын.VII. Үйден «Абай жолы» роман-эпопеясын тиянақтап оқуды,оның адам болу жолындағы ұлағаты мен тәрбиесін естен шығармауды тапсырамын.VIII. Сабақты қорытындылау кезінде көпке танымал,Абайдың Әйгерімге арналған «Көзімнің қарасы» әнін оқушылармен бірге айтып шығамын.Оқушылардан алынған жауаптарды бағалап,бүгінгі сабақты қорытындылаймын.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы: Ілияс Жансүгіров өмірі мен қызметі,шығармашылығы

Тоғжан орта бойлы сұлунәзік сабырлы сезімтал ақылды

ДілдаА сұңғақтау Б сұлу емес А талдырмаш Й салқын қанды дөрекі сөзі тұрпайы

Сабақтың мақсаты: Ілияс Жансүгіров қызметі,өмірі,шығармаларының тақырыбы мен негізгі ойы туралы өз беттерімен және топпен білім алуға үйрету.Сабақ міндеттері: білімділік – Ілияс өмірі мен қызметі,шығармашылығы туралы өз беттерінше білім алуларына жағдай жасау,бастауыш сыныптағы шығарамаларын талдата отырып,мәнерлеп оқуға үйрету; дамытушылық - оқушылардың сөздік қорларын,шығармашылық қабілеттерін,ой-өрістерін дамыту; тәрбиелік – Ілияс шығарамаларын талдау арқылы эстетикалық тәрбие қалыптастыру,еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.Сабақтың типі: жаңа материалды меңгерту,практикалық іскерлік дағды қалыптастыру.Оқытудың формасы:ұжымдық оқыту.Сабақта қолданылатын әдіс: ЖИГСО,көрнекілік,талдау-жинақтау,кластер т.б. Сабақтың барысы.І.ұйымдастыру бөлімі: 1)оқушылармен амандасу; 2) топқа бөлу.ІІ. Жаңа сабақ.1.Сабақ мақсатын хабарлау.2.Кіріспе. «Бізде балалар әдебиеті жасалмаған әдебиет. Бізде әсіресе техника,өнер жайында шығармалар туған жоқ.Енді бұл кетікке кірпіш қалауымыз керек». ЖИГСО әдісі арқылы 4 топ !лияс Жансүгіровтың өмірі және қызметі,балаларға арналған шығарамаларының тақырыптары,ақынның танымдық сипаты,ақын өлеңдеріндегі эстетикалық идеал тақырыптарындағы мәтіндерді эксперименттік топта талқылап,түсініп алады.Сонан соң жанұялық топтарына барып бірінші бөлімнен бастап кезек-кезек әр оқушы өздерінің оқып келгендерін айтып түсіндіреді.Осы әдіс бойынша берілген мәтіннің мазмұнымен барлық оқушы танысып шығады. «сандар сыр шертеді» кестесі бойынша Ілияс өмірі,қызметіне шолу жасайды.Сандар сыр шертеді

Балаларға арналған шығармаларының тақырыптары.(Кестені әр топтан оқушылар шығып толтырады).Ілиястың балаларға арналған өлеңдерінің тақырыптары

Алған білімдерін бекіту.№4 практикалық жұмыс.Практикалық бөлімде І.Жансүгіровтың бастауыш сынып оқулықтарына енген шығармаларын талдаймыз.(Әр топқа 1-4 сынып «Ана тілі» оқулықтары таратылып беріледі).1-топқа тапсырма: 1-сынып. «Жазғы шілде»1.Өлеңді мәнерлеп оқу. 2. Өлеңді ұйқасына,құрылысына талдау. 3.Өлеңнің тақырыбын анықтау.2-топқа тапсырма: 2-сынып. «Малта»1.Өлеңді мәнерлеп оқу. 2.Өлеңнің негізгі ойын анықтау. 3. Өлеңді құрылысына талдау.3-топқа тапсырма: 3-сынып «Шәркей»1.Әңгімені рөлге бөліп мәнерлеп оқу. 2.Әңгіменің тақырыбын анықтау. 3.Әңгіме кестесін толықтыру.Әңгіме кестесін толықтыр.1.Әңгіменің тақырыбы. 2.Әңгіме кейіпкері 3.Оқиға болған жер. 4.Әңгіме бізді неге үйретті?4-топқа тапсырма: 3-сынып. «Жазғытұрым»1.Өлеңдегі суреттеме сөздерді табу. 2.Өлеңді құрылысына талдау. 3.Өлеңді мәнерлеп оқу.Сабақты бекіту. І.Жансүгіровтың бастауыш сынып оқулықтарына енген шығармалары.

1-сынып 2-сынып 3-сынып 4-сынып«Жазғы шілде» «Күн шыққанда» «Жазғытұрым» «Шәркей» «Көкшетау»Үйге тапсырма. Бағалау.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

18941905-1911

1912

1938

1934-1936 1925-1928 1920-1921

1915 Ілияс Жансүгіров суреті

Оқу білім Табиғат Еңбек

Сабақтың тақырыбы: Шерменде өткен өр тұлға.

Сабақтың мақсаты: Ілияс Жансүгіровтың «Құлагер» поэмасында тарихи тұлғаны сомдауы,талант пен дарынсыздың тартысын,Ақанның трагедиялық образ екендігін және дәуір шындығын ашуы.Тәрбиелік мәні: саңлақ сазгер,дүлдүл әнші,елінің еркесі Ақан серінің өнегелі өмірін үлгі ете отырып,қызғаншақтық,күншілдік,көреалмаушылық сияқты жаман мінездерден сақтандыру.Дамытушылық мақсаты: оқушының сыни көзқарасын қалыптастыру.Ашық,еркін сөйлей білуге баулып,тілін дамыту.Басқа да өнер иелерінің қиын тағдыры туралы айта келіп, «Ортасын олқы көрген ол бір дара» тақырыбына ойтолғау жазу.Әдісі: Сұрақ-жауап,ой қорыту,сын тұрғысынан ойлау.Түрі: сабақты қорытындылау және білімді жүйелеу.Пәнаралық байланыс: тарих пәні.Көрнекілігі: Ақанның портреті.Сабақтың барысы.1.Ұйымдастыру.2.Үй тапсырмасын тексеру.І.Жансүгіровтың «Құлагер» поэмасы бойынша берілген сұрақтарға жауап алу.1.Ақын «Құлагер» поэмасын қалай жазды? Негізгі тақырыбы,идеясы.2.Поэмада ащы сатира,улы ирония бар ма?3.Құлагер мен Ақан трагедиясы поэманың қай бөлімінде шешіледі?4.Поэмадан өзің ұнатқан үзіндіні жатқа мәнерлеп оқы.Жаңа сабақты түсіндіру. - Балалар,біз кейінгі ұрпаққа заман сырын терең ашқан «Құлагер» поэмасымен таныстық.Бүгінгі сабақта Ақанның трагедиялық образ екендігін ашуымыз керек. Кезінде Мәшһүр Жүсіп «Ақан – заманның сұңқары,қызыл тіо\лдің ділмәрі,жігіттің құлпы жібегі,сөздің ағытылған тиегі» деген екен.Заманынан озып туған дүлдүл әнші,майталман орындаушы Ақан сері неге трагедиялық образ болады?Саңлақ мініп,сұлу сүйген Ақанның трагедиясы неде?Сол бір келмеске кеткен дәуір шындығын ашуымыз керек.Сабағымыздың негізгі түйінін ашып,ойымызды топтастыру әдісімен жинақтайық.

Жігіттің бағланы,жұртының ардағы,тіл біткеннің шешені,суырылып сөйлер көсемі болған Ақанда теңіздей терең ой қалды.Ақанның трагедиясы қара күште,сұм заманда,пасық жандарға бас ие алмаған қайсарлығында. -Қалай ойлайсыңдар,қазіргі өнер адамдарына қастандық жасала а? .. - Біз өнер адамдарын бағалаймыз,олармен мақтанамыз.Аяқ-қолы байланған Біржан сал,кісен салынған Құрманғазы, Жаяу Мұса,Мәдидің тағдырлары да аянышты. «Ортасын олқы көрген ол бір дара» тақырыбына ойтолғау жазу.Ребус шешу. «Құлагер».Сабақты қорытындылау.Бағалау.Үйге тапсырма:

1. С.Жүнісовтың «Ақан сері» романын оқу.2. Шығарма жұмысына дайындық.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

қара күште

сұм заманда

күншілдікте

әділетсіз орта Ақан – трагедиялық образ. Трагедиясы неде?

сүйгеніненайрылуында

Құлагердің мерт болуы

дарынсыздар талантты тұқыртты

Ақандай өнерадамын бағалай алмауында

қайсар-лығында

Сабақтың тақырыбы: Мұхтар ӘуезовСабақтың мақсаты: оқушыларға Мұхтар Әуезовтың балалық шағынан мәлімет бере отырып,оның өнегелі өмірімен оқушыларды таныстыру.Оқушылардың шығармашылықпен жұмыс істеуіне ықпал ету,сөздік қорын молайту,тіл байлығын дамыту,ой өрісін,дүниетанымын кеңейту.туған жердің табиғаты мен тарихын сүйе білуге тәрбиелеу.Сабақтың түрі: танымдық сабақ.Сабақтың өту әдісі: баяндау,сұрақ-жауап,сызбамен жұмыс.Көрнекілігі:Мұхтар Әуезов бейнесі,тақырыптық суреттер.Пәнаралық байланыс: тарих,дүниетану,қазақ тілі.Сабақтың барысы: 1.Ұйымдастыру.2.Өткен сабақты пысықтау.Жаңа сабақ.1.Кіріспе әңгіме. М.Әуезов 1897 жылы Семей облысы Абай ауданында дүниеге келген.Оның арғы атасы Қаратау өңірінде туған.Мұхтардың атасы Әуез,әжесі Дінәсіл.Жастайынан Абайдың өлеңдерін жаттап өскен.Алғаш Абай ауылындағы бастауыш мектепті,сосын Семей қаласындағы орыс мектебінде оқып,содан кейін білімдерін әр түрлі оқу орындарында жалғастырады. Мұхтардың ең құнды шығармасы – «Абай жолы» эпопеясы.М.Әуезовтің өлкемізге келу тарихымен таныстыру.М.Әуезов өлкемізде. Зерттеу жұмыстарының тағы бір тарихи тұлғасы ұлы жазушымыз М.Әуезов 1927 жылдары біздің өлкемізде болған.М.Әуезов сол жолы өлкемізге келіп 1916 жылғы Қарқара жәрмеңкесінде болып Албандар көтерілісі туралы жазған (М.Әуезов «Қилы заман» Алматы,1975.10-бет) Ауданымызда болған жерлердің карта схемасымен таныстыру. Сабақ өту барысында мәтін бойынша жұмыс істеледі.3.Әңгімені қысқаша баяндау.(мұғалім)4.Әңгімені оқушыларға әр абзацтан кезектестіріп оқыту.5.Сұрақтар арқылы оқушылардың мәтін мазмұнынан түсінгендерін тиянақтау.1.Бала Мұхтарды атасы неліктен «Қоңыр қозым» деп атады.2.Атасы Мұхтарды қайда апармақшы болды?3.Бала Мұхтар ойынға неге араласпады?4.Ол назарын не нәрсеге аударды?Мәтінмен жұмыс.а) Мәтіннен Мұхтар ауылының суреттелген жолдарын тапқызу.ә) Абай ауылының көрінісі суреттелген жолдарды тауып,оқыту.б) Бала Мұхтарға мінездеме беру.Дәптермен жұмыс. Қаздар көгілдір толқынды көлге қонып,қанаттарын сабалай қағып,жүзіп ала жөнелді. (Сөйлемдегі зат есімнің астын бір,сын есімнің астын екі сызыңдар). Мәтінді мұғалім басынан аяғына дейін мәнерлеп оқып,оқушылар іштей ілесіп отыруын тапсырады.Сабақты қорыту.1.Әңгіме кім туралы?2.Олар қайда келеді?3.Бала Мұхтар қандай екен?, т.б.Бағалау.Үйге тапсырма: Мәтінді оқып,мазмұнын әңгімелеу.Мәтін бойынша сурет салып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы: Ілияс Жансүгіровтың «Күйші» поэмасы.

Сабақтың мақсаты: Ілия с Жансүгіровтың өнер тақырыбындағы қаламының шеберлігін таныту.Сабақтың міндеттері: білімділік – шығарманың идеясы мен тақырыбын ашу; дамытушылық – шығармадағы өнер құдіреті арқылы адамдар арасындағы психологиялық тартысты,оқиға шиеленістерін зерделеуге үйрету; тәрбиелік - өнер құдіретін сезінуге,халықтық өнерді сүюге тәрбиелеу.Оқытудың әдісі: түсіндірмелі,практикалық.Типі: білік пен дағдыны қалыптастыру.Пәнаралық байланыс: саз өнері.Қолданылатын технология: ұжымдық оқыту технологиясы.Сабақтың барысы.І.Ұйымдастыру бөлімі. Оқушылармен амандасу,бөлменің және оқушылардың сабаққа даярлығын бақылау,балалардың сабаққа қатысымын тексеру.ІІ. Жаңа сабаққа бет бұру кезеңі.

- Ілияс ақынның шығармашылығының өзіндік сипаты қандай?- Оған қандай шығармалары дәлел бола алады?- Мысалдармен длелдеңдер.- Ақын шығармашылығы туралы кімдердің пікірін білесіңдер? (Ақын шығармашылығына шолу жасалады.)

ІІІ.Жаңа сабақ. Ұжымдық оқыту технологиясының талабы бүгінгі оқытудың негізгі мақсатымен үндеседі.Оқушыны үнемі жұмысқа дағдыландыруға үйретеді.Технологияның ерекшелігі оқушылар жұптаса жұмыс жүргізген кезде бір-бірінің білімін толықтырып,өз беттерінше жұптаса жұмысқа үйренеді.Алғашқы тапсырма үш жұпқа беріледі.Қалған тапсырмалар әр жұпқа жеке беріледі.

Поэма бойынша жоспар.

№ Бөлім аты Жоспар Мазмұны 1. «Күй құдіреті» 1.Ақ орда – хан үйі

2. Күй үні3.Ордадағы күйші

Кене ордасында күйші күймен көпшілікті ұйытады.Ханның өзі де намазға ұйығандай тыңдайды

2. «Қыз қалауы» 1.Абылай ұрпағы – Хан Кене2.Қарашаштың бұйымы3.қыз тұтқыны

Хан тағында көркі жайнап,есіл дерті күй болып ұйып отырғанда сол кезде ханның немере қарындасы Қарашаш ханша күйшіні басы бүтін беруін сұрайды.Хан күйшіні қарындасына сыйға береді

3. «Көңіл толқыны» 1.Қарашаштың сәулетті отауы2.Ғашықтық оты3.Көңіл толқыны

«Жынданды ... Қыздан өзге күй келмейді»

4. «Қыз сезімі» 1.Сезімге алынған тежеу2.Көңілдегі арпалыс

Күйші мен қыздың ішкі ойлары тартысады.ТартыстыСезімге қанша бой алдырса да өздерінің шыққан тектерін ұмытпайды.

5. «Ерулік» 1.Қонақта2.Сауықты кеш

Дулаттың аулы хан Кенені ерулікке шақырады.

6. «Күйші» 1.Сезім тұтқынында2.Оқыс жайт3.Есінен танған күйші4.Қыз ашуы5.Күйшінің жалалы болуы6.Қыздың ара түсуі7.Кінәлінің табылуы8.Ашулы бұйрық

Күй әсеріне жігіт пен қыз қатар арбалады.біреу келіп ханшаны оятпақ болады.біреулер күйшіден көрмек болады.Күйші де осы істі жасаған өзім шығар деп ойланады.Қыз Әлімқұлдың Сапағы екенін айтады.

7. «Оқыс жиын» 1.Төбе басына жиылған халық2.Әлімқұл ауылына хабаршыны аттандыру

Әлімқұл аулына келген хабаршы

8. «Хабаршы» 1.Қарашаш сәлемі2.Әлімқұлдың қорқынышы

Әлімқұл бұл істің байыбына бара алмай қатты қиналады.

9. «Сапақтың жазаға тартылуы»

1.Билер шешімі2.Әлімқұлдың қорқынышы

Сапаққа құлдың киімін кигізіп,күйе жағып,ауылды үш айналдырады.

10. «Қызға ұмтылған сезім жоқ»

Күйші сезімінің өзгеруі Кешегі сұлу қыз алдында тұрған қорқауға айналады.

11. «Азат күйі» 1.Күйдегі өзгеріс2.Қыз шешімі3.Бостандық

Күйдегі әуеннің өзгеруі арқылы Қарашаш күйші сезімінің өзгергенін сезеді.Ат мінгізіп бостандық береді.

Шығараманың композициялық құрылысы Шығарама композициясы Дәлелдеме

1. Оқиғаның басталуы Қарашаштың хан Кенеден күйші сұрап алуы2. Оқиғаның байланысы Күй құдіретінен өрбіген сезім3. Оқиғаның дамуы Күйші мен қыз арасындағы жұмбақ сезім4. Оқиғаның шиеленісуі Бозбалашылықтың соңы дауға ұласады5. Оқиғаның шарықтау шегі Сапақты жазаға тарту6. Оқиғаның шешілуі Күйші сезімімен бірге күй әуенінің өзгеруі

Қыз түйсігі.Дүниеге «Азат» күйінің келуіКүй аттарын теріп жаз.«Асанқайғы», «Терісқақпай», «Қорамсақ», «Сары өзен», Боз інген», «Ақ көбек», «Ақсақ құлан», «Қос келіншек»,«Жау жорығы», «Қалмақ қыз», «Арша мерген», «Қара көбек», «Бала көбек», «Желмая», «Тәттімбет», «Кенже қара»,«Тойтан салған», «Атылған аққу», «Күйген», «Суға кеткен», «Нар идірген», «Ой,бауырым!», «Азат».Күй туралы аңыздарды әңгімеле.Күй әуенінің түрлері Зарлы күй Ащы күй Тәтті күй Мұңды күйКүй ырғағын берудегі ақынның градацияны қолданған тұстарына мысал келтір. Ақтарып,лекілдетіп,лепілдетіп,талдырып,тамшылатып,сығып,сарқып т.б.Ақынның Қарашаш портретін түрліше жасауына баға бер. Қара қас,қылаң қабақ,керқұба қыз, Қара шаш,алма сағақ,құралай қыз. Сырықтай ордадағы сымдай бойы. Тал шыбық,қыпша белдің өзі нағыз. ... Қарсылап қарсы алдында тұр мегежін. Бетінде Қарашаштың қызыл да жоқ. Шөп желке,шолақ бұрым қотыр-қотыр, Қыз емес,қарсы алдында албасты отыр. Жыландай жиырылған кесерткі қыз ...Күйшінің Қарашаш портретін деген сезімнің суреттелуі

Күйші сезімінің оянған сәті Сезімнің өшкен сәтіҚызыл алтай ЖалмауызКер марал АйдаһарАқ қоян ҚанішерБоз байтал Жауыз торайАқша нар Әзірейіл

Көмекші нұсқауСыныпқа проблемалық сұрақтар

- Күйшінің қызға деген көңілі неге өзгерді?- Қыздың сезімталдығы қандай әрекетінен байқалды?- Қыз күйшіге неге бостандық берді?- Қарашаш әрекетіне баға бер. (ойталқы)

Бекіту жұмысы

№ «Күй» поэмасы Ұқсастығы «Күйші» поэмасы1.2.3.

4.

Күй қобызда7 күйАңыз күйінде

Інгеннің ботасынаңсауы

Халық апаптарыХалықтың байлығыӨнер құдіретіменхалыққа тарадыСағыныш

Күй домбырада30-ға жуық күй

Еліне,анасына деген сағыныш

Қорыту.Ілияс Жансүгіровтың шығармашылығына ғалымдар берген баға.«Жасынан ән-күйді терең сезініп,жанымен түсінетін Ілияс әдебиетке ән-күйдің, құдіретті күйшінің туын көтере келді» Қажым Жұмалиев.«Күйші» өлімді,зұлымдықты жеңген өнер құдіреті туралы симфониялық сарын,романдық қуаты бар, кең тынысты.асқақ әуенді күрделі шығарма» Рымғали Нұрғали.

Қарасам өлең-дария ағысына, Көнермес көңіл толды табысыңа. «Құлагер»,»Күйші», «Дала» көтеріпті Атыңды ақындықтың ғарышына. Кәкімбек Салықов.Үйге тапсырма.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақ тақырыбы: Айтыс шебері – Жамбыл

Сабақтың мақсаты: білімділік – а) айтыскер ақын Жамбылдың өмір жолы,айтыс ақыны ретінде танылуы,айтыстарындағы сол кездегі әлеуметтік мәселенің көтерілуі, ә) Жамбылдың айтыстағы ақындық шеберлігі туралы мағлұмат беру; дамытушылық – а) оқушылардың әдеби дүниетанымын кеңейту,ақын туралы қосымша деректер келтіру арқылы пәнге қызығушылығын арттыру, ә) өзіндік пікір айту дағдыларын дамыту; тәрбиелік – ақын бойындағы ізгі қасиеттерден үлгі алуға,адамның жан дүниесін тани білуге,көркем әдебиетті сүйіп оқуға,өлеңді талдату арқылы елін,жерін құрметтеуге тәрбиелеу.

Сабақтың типі: жаңа сабақ,танымдық сабақ.Сабақ әдісі: баяндау,мәнерлеп оқу,сұрақ-жауап,салыстыру,әңгімелеу,талдау,іздену,зерттеу.Сабақтың көрнекілігі: ілестірме қағаздар,тест тапсырмасы,ақын өмірі туралы буклет,тірек сызбалар,нақыл сөздер,фотослайдтар,көркем әдебиеттер.Пәнаралық байланыс:тіл,халықтық педагогика,тарих.

Сабақтың барысы.І.Ұйымдастыру.Психологиялық дайындық жүргізіледі. Сынып үш топқа бөлінген.Әр топ жетекшісі өз топтарының сабаққа әзірлігін тексеріп шығады.Сабақ тақырыбы мен мақсаты хабарланады.ІІ.Үй тапсырмасын тексеру. Ақын,жазушы,Ілияс Жансүгіровтың өмірі мен шығармашылығы жөнінде жазып келген «Ілияс Жансүгіров – қазақ өнерінің жыршысы» атты тақырыпта шығармалары оқылады.Оқушыларға екі нұсқада тест жұмысы таратылып орындалады.ІІІ. Ой ашар. Жаңа сабақа әзірлік.1.Жамбылдың «Зілді бұйрық» өлеңі мәнерлеп жатқа оқылады.Өлеңнің мазмұны 1916 жылғы Ұлт-азаттық күреске байланысты жазылғандығы айтылады.2.Айтыс өнері,оның даму кезеңі,айтыс ақындары,Жамбылдың айтыстары туралы ойлары ортаға салынады.IV.Мағынаны тану.Жаңа сабақ. Тақтада ілінген көрнекіліктер арқылы сабақ түсіндіріледі.1.Өмірі туралы мәлімет. Халықтың мұң-мүддесін қорғаған,қазақ халқының бақытты болашағын армандаған бұқарашыл бағыттағы Абай,Махамбет,Сүйінбай,Шернияз секілді ақындар мектебінің ірі өкілдерінің бірі – жыр алыбы Жамбыл. Жамбыл өмірімен де,шығармашылығымен екі ғасырды молынан тұтастыра қаусырып жатқан ұлы тұлға! Қазақ халық поэзиясының әйгілі тұлғасы 1846 жылы ақпан айында Жамбыл облысындағы Жамбыл тауының бөктерінде дүниеге келген...2.Шығармашылығы. Жамбыл шығармашылығын төрт топқа бөліп қарауға болады.Өзі кедейлікті көп көрген ақын алдымен байларды,халықтың қолы жете алмаған байлықты сынайды.Ондай көріністер «Сәт сайланарда», «Мәңке», «Шалтабайға» т.б. өлеңдерінде жиі кездеседі. Малы көп бай жылайды қар жауғанда, Бәрін тастар ниеті малға ауғанда. Жерден алтын тапқандай кедейлер жүр, Әйелі шелек толы сүт сауғанда. Тағы бір өлең-жырлары соғыста жүрген майдангерлерге қуат беріп,ерлікке үндейді.3.Айтыстың асқан шебері. Жамбылдың даңқы алдымен айтыс өнері арқылы шыққан.Өз тұсында небір бұлбұл,небір дүлдүл ақындармен айтысып тізе бүктірген.Алғашқы айтыстары ойын-тойларда өтеді.Жамбыл жастықтың салтын сақтап,Айкүміс,Бұрым,Сара сияқты қыздармен айтысады:

Сыртың бір сұлу жан екен, Сыпайы көзге көрінген. Сыр мінезің бар екен,

Сөйлесуге ерінген. Қамқа камзол киінген, Қас қабағың керілген.

Жамбыл Құланаян Құлманбетпен 1881жылы,Сарбас ақынмен 1895 жылы,Досмағанбетпен 1902 жылы, Шашубаймен 1909 жылы айтысады. Жамбылдың атақ-абройын аспандата көтерген айтысы – Құланаян Құлмамбетпен айтысы.Құлмамбет өз сөзі арқылы қарапайым халықты көнбістікке,кіріптарлыққа, бағыныштылыққа шақырып,ақындық өнерді байлықтан,барлықтан төмен қояды.Жамбыл: Адамдықты айт,ерлікті айт,батырлықты айт, Ел бірлігін сақтаған татулықты айт. Қарынбайдай сараңдар толып жатыр, Оны мақтап әуре болмай үйіңе қайт- , дейді.Сөйтіп,Жамбыл айтыстарда аттың басын соны сонарға бұрып,елінің мәртебесін көтере,ел қорғаған азаматының атын атойлай,езілгендер мен жәбір шеккендерге ара түсе шырқайды,ел мүддесін қорғайды.4.Іздену жұмыстары. Оқулықтағы мәтін іштей оқылып әр топқа тапсырмалар беріледі.І топ Жамбылға ұстазы Сүйінбайдың айтқан сөзін тауып оқыңыз. «Балам,өз өлеңіңді шығар,бірақ оны жұрт жаттап алатын,ешкім ұмытпайтын өлең болсын.Шындықты айт,әділдікті жырла».ІІ топ 1913 жылы Романовтар әулетінің үш жүз жылдық мерейтойына арнап айтқан «Өстепкеде» өлеңінен үзінді оқып,мағынасын таныстырыңыз.Үйсін,Найман саңлағы, Желді күнгі қамыстайӨстепкеде жиылдың. Жапырылып иілдің.Елде жүрген егейлер, Келтіріңдер намысты,Ұлық көрсең ұйлығып. Бек қорланып күйіндім. Бай болыстардың,жағымпаздың мінезін сынау мақсатында айтылған.ІІІ топ Жамбыл мен Құлмамбеттің ақындар айтысына кіріскен қызулы шағын суреттеген жерді тауып оқыңыз.Ақыры,міне,екі әйгілі ақын алқалы топтың алдында,үлкен тойдың қызба шағында батырлардай айқасып,палуандай шайқасып ұстаса кетеді,дүйім жұрттың бүйірін қыздырады.

Дәптермен жұмыс. Ақынның Құлмамбетке айтқан жауабын (1 шумақ) жазып,өлең ұйқасына талдау.V. «Ой толғаныс»Жаңа сабақты бектіту. «Зерттеу» жұмыстары.

1-тапсырма. Ақын мұрасының өрнек кестесін құрастырыңыз.Ақын мұрасының өміршеңдігі неде деп ойлайсыз?2-тапсырма.Сүйінбай мен Жамбылдың қарым –қатынасын қалай бағалауға болады?(«бала Жамбылға бата» өлеңі мәнерленіп оқылады.) Ұстаз бен шәкірт арасындағы сыйластық.Жамбыл ұстазы Сүйінбайдың өсиетін өмір бойы есінде сақтап,ұстазының есімін ардақ тұтумен өтеді.3-тапсырма. Жамбыл айтыстарын қазіргі кездегі айтыстармен салыстыра сипаттаңыз.(Венн диаграммасы)

VI. Үйге тапсырма.1.Ақын туралы көркем әдебиеттермен танысу.Әр айтысынан үзінді жаттау.

VII. Поэзия минуты.Әр оқушы өз шығармашылығынан өлең оқиды.

VIII. Топ бойынша бағаланып, көп ұпай жинаған топ «Жамбылдың шәкірттері» атанады.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы: І.Есенберлин (1915-1983)Сабақтың мақсаты: а)жазушының өмірінен мәлімет бере отырып ерлікке,адамгершілікке баулу; ә) логикалық ойлау қабілеттерін,өмірге деген көзқарастарын дамыту; б) сабақ барысында оқушыларды мәнерлеп оқуға машықтандыру.Сабақтың түрі: баяндауСабақтың әдісі: сұрақ-жауап,хрон. кестені тол.Сабақтың көрнекілігі: кітаптарПәнаралық байланыс: тарихСабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау. Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын. б) Жаңа сабақты түсіндіру: Әйгілі жазушы қазақ әдебиетін талай қырға шығарып тастаған,қала берді,алпысыншы жылдары қазақ санасында төңкеріс жасаған І.Есенберлин 1915 жылдың 10 қаңтарында қазіргі Ақмола облысының Атбасар қаласында дүниеге келген.Қазақ тау-кен және металлургия институтын бітірген.Жазушының алғашқы шығармалары баспасөз бетінде 1940 жылдан бастап жарық көреді.Поэзия,проза,драматургия,кинодраматургия саласында жемісті еңбек еткен жазушы алғашында ақын ретінде танылады. 1945 ж. «Сұлтан», «Айша» дастандары жарық көреді. Бес поэма,төрт пьеса,үш киносценарий,он алты роман жазған қаламгердің берекелі таланты – қазақ халқы өмірінің ғасырлар панорамасын көрсетіп берді.Көпғасырлық тарих,ұлттық зиялы қауымның қалыптасу кезеңіндегі трагедиялар,колхоздастыру дәуірінің шындығы.Ұлы Отан соғысына қазақтардың қатысы,тың игеру жылдарының хикаясы,Маңғыстау майданы,геологтар,мүсіншілер,артистер,жазушылар тағдыры – Ілияс Есенберлиннің романдар сериясындағы өзекті тақырыптар.Поэзиясы: «Сұлтан», «Айша», «Адамгершілік жыры», «Әлия», «Ұмытпаңыз ер қызды», «Домбыра», «Жаңа өлке», «қыз арманы», «Көк кептер», «Ақ қайың»т.б.Повестер: «Өзен жағасында», «Толқиды Есіл»Романы: «Алмас қылыш», «Жанталас», «Қаһар», «Көшпенділер», «Алтын орда», «Қатерлі өткел», «Ғашықтар», «»Алтын құс», «Көлеңкеңмен қорғай жүр», «Маңғыстау майданы» т.б.Хронологиялық таблицамен жұмыс: Оқушылар елеулі жылдардағы болған оқиғаларды дәптерлеріне жазады.

Білімді бекіту: 1. І.Есенберлин өмір сүрген кезеңі туралы не білесіңдер? 2.І.Есенберлин шығармашылығы неліктен поэзиядан бастау алады деп ойлайсыңдар?Білімді бағалау: Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма: І.Есенберлиннің шығармашылығын оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9 Сабақтың тақырыбы: І.Есенберлиннің поэзиясы.

(1915-1983)Сабақтың мақсаты: а)І.Есенберлин өлеңдерінің мазмұнын меңгерту,көркемдік ерекшелігін ашу.Көркем поэзияның сөз өнерінің құдіретін таныту; ә) көркем поэзияға деген қызығушылықтарын,эстетикалық талғамдарын кеңейту; б) Сабақ барысында оқушыларға мәнерлеп оқуға машықтандыру.

Сабақтың түрі: лекция сабақСабақтың әдісі: сұрақ-жауап,түсіндіруСабақтың көрнекілігі: кітаптар,журналдарПәнаралық байланыс: тарихСабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау. Үйге берілген І.Есенберлиннің өмірбаянын сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.1.І.Есенберлин өмір сүрген кезеңі туралы не білесіңдер?2.І.Есенберлин шығармашылығы неліктен поэзиядан бастау алады деп ойлайсыңдар?

б) Жаңа сабақты түсіндіру

І.Есенберлин әдебиет әлемінің босағасын аттағанда поэзия жанырына олжа сала келді. «Сұлтан», «Айша» дастандары 1945 жылы шығып,кейіндері «Адамгершілік жыры» жинағына кірді.Оның алғашқы өлеңдері әйел тақырыбы,батыр қыздар туралы болып көрінді

өлеңдері: «Әлия», «Ұмытпаңыз ер қызды», «Домбыра», «Жаңа өлке», «Қыз арманы», «Тыңда көрдім бір қызды», «Көк кептер», «Елге қайтқанда», «Бесік жыры», «Бөбегіме», «Жарға» т.б.

поэмалары: «Көңіл дастаны», «Қазақ қызы», «Әділбек» т.б.

кітаппен жұмыс: Кітаптан өлеңдерін мәнерлеп оқып,өлеңді құрылысына қарай талдайды.

білімді бекіту: І.Есенберлиннің шығармаларындағы махаббат тақырыбы және бүгінгі күндегі махаббаттың жырлануы жайлы өз ойларыңды білдіріңдер.

білімді бағалау: Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.

үйге тапсырма: І.Есенберлиннің поэзиясын оқып келуге беремін.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы: І.Есенберлиннің прозасы. (1915-1983)Сабақтың мақсаты: а) Жазушының шығармаларының тақырыбы мен идеясын оқушылардың өздеріне ашқызу; әдеби-теориялық талдау жүргізу арқылы көркем шығарманы саралай білуге жетелеу; ә) Сын тұрғысынан ой қорытындысын жасауға үйрету,тіл мәдениетін жетілдіру; б) адамгершілік,достық қасиеттерді бағалауға үйрету.

Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақСабақтың әдісі: баяндау,түсіндіруСабақтың көрнекілігі: кітаптар.Пәнаралық байланыс: тарихСабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау. Үйге берілген І.Есенберлиннің поэзиясын сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.1.І.Есенберлин өмір сүрген кезеңі туралы не білесіңдер?2.І.Есенберлин шығармашылығы неліктен поэзиядан бастау алады деп ойлайсыңдар?

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

І.Есенберлин 1960 жылы «Өзен жағасында» 1965 жылы «Толқиды Есіл» деген повестер жазды.Бұл шығармалары қазақ әдебиетінде көп көріне қоймаған геологтарға арналған еді.Дегенмен алғаш жазған шығармаларының ішінде жазушының айбынын асырған «Айқас» 1966ж.ж. романы болды.

Романдары: «Айқас», «Көшпенділер» трилогиясы

Повестер: «Өзен жағасында», «Толқиды Есіл» т.б.

Дәптермен жұмыс: Дәптерлеріне шығармадағы кейіпкерлерді және оқиғалардың немен аяқталғаны туралы жазады.

Білімді бекіту: І.Есенберлин шығармаларындағы тарихи оқиғалар және оның басты кейіпкерлері: Абылай,Бұқаржырау,Бөгенбай,Қабанбай,Кенесары,баян,Шығыс хан туралы не білесіңдер?

Білімді бағалау: Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: І.Есенберлин прозаларын оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы: М.Мақатаев (1931-1976)Сабақтың мақсаты: а) Ақынның өміріне қысқаша шолу,поэзияына талдау жасай отырып,ақын өлеңінің идеясын, мақсатын ұғындыру; ә) ақиық ақынның жырларымен таныстырып,оқушылардың поэзия туралы түсініктерін сын тұрғысынан ойлау қабілетін дамыту; б) оқушыларға поэзияны сүйе отырып сұлулық пен махаббатты тануға тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: аралас сабақСабақтың әдісі: сұрақ-жауап,түсіндіруСабақтың көрнекілігі: кітаптар,газеттерПәнаралық байланыс: тарихСабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау.

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

б)Жаңа сабақты түсіндіру: Қазақ поэзиясында өзіндік жарқын із қалдырған дарынды ақындардың бірі Мұқағали Мақатаев 1931 жылы ақпанның тоғызы күні Алматы облысының Райымбек ауданына қарасты Қарасаз деген жерде дүниеге келген.Анасы Нағиман батанқызының айтуынша: «Мұқағалидың әкесі Сүлеймен шаруа адамы еді. ... Тиын деген енем бар еді ... Мұқағали бастауыш сыныптарды қарасаз өңіріндегі шағын ауылдарда оқып,үлкен мектепті аудан орталаығы – Нарынқолдағы интернатта бітіріп шықты.Ауқаттлардың балалары Алматы аып,үлкен оқу іздеп жатқанда,ол ауылдық кеңесте хатшы болып қызметке тұрды.Он төрт-он бес жасынан жаза бастаған өлеңінен қол үзген жоқ.Төбесі аласа үйге қалың-қалың кітаптарды үйіп тастап,бірінен кейін бірін оқитын да жататын.Ауылдың атқамінерлері сол кезде-ақ таңданатын: «нағиман шеше,сіздің тентегіңіз осынша орысшаны қайдан үйреніп жүр» - дейтін... Сөйтсем,өзін-өзі оқытыпты ғой, шырағым». М.Мақатаевтың ақындық қабілеті бала кезінде-ақ белгі берген.Бала кезінен көптің назарына ілікен Мұқағали ауыл арасындағы қағыс-айтыстарға да түсіп,әріптестеріне алдырмайды екен.1962жылы Алматыға көшеді.Қазақ радиосында директор, «қазақ әдебиеті» газетінде, «Жұлдыз» журналында поэзия бөлімінің меңгерушісі болады.өлеңдері «Отыздан асып барамын», «дариға,домбырамды берші маған», «Фариза», «Бір бала» т.б.поэмалары: «Аққулар ұйықтағанда», «Райымбек! Райымбек»кітаппен жұмыс: Кітаптан Мұқағалидың өлеңдерін мәнерлеп оқиды.тақтамен жұмыс: Тақтаға бір шумақ өлеңін жазып құрылысына қарай талдайды.

Сен сүйген // орман // көлдерде 1 шумақ Жыл сабып // құстар // келгенде 4 тармақ Көк жиек // сонау // белдерден 11 бунақ Сағынам // сағым көргенде 8 буынды.Білімді бекіту: Оқушыларға тест сұрақтары беріледіБілімді бағалау: Оқушыларды жауаптарына қарай бағалаймын.Үйге тапсырма: М.Мақатаевтың өмірбаянын және поэзиясын оқып келуге беремін.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы: ІЛИЯС ЖАНСҮГІРОВ Сабақтың мақсаты: а) ақынның өмірінен мәлімет бере отырып,оқушыларды ерлікке баулу. ә) адам баласында кезесетін жаман мінез-қылықтардан аулақ болуға,оларды сынай білуге үйрету б) сабақ барысында оқушыларды мәнерлеп оқуға дағдыландыру Сабақтың түрі: аралас сабақСабақтың әдісі: лекция түріндеСабақтың көрнекілігі: кітаптар т.б.Пәнаралық байланыс: тарихСабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау: Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын. б) Жаңа сабақты түсіндіру: І.Жансүгіров 1894 жылы Талдықорғанның Ақсу ауданында(қазіргі Алматы облысы,Ақсу ауданы)туған.Анасынан ерте қалған Ілиясқа ескіше хат танитын,көзі ашық,көкірегі ояу әкесі Жансүгір ескі әңгіме,аңыз-ертегі,жырларды жасынан құлағына құйып өсірді. Біраз уақыт Қарағаш деп аталатын жерде Мамановтардың ашқан жаңа үлгідегі мектепте оқиды.1920 жылы Алматыдағы үш айлық мұғалімдер курсын бітіреді.Ташкенттегі Қазақ ағарту институтына түсіп,денсаулығының нашарлауына байланысты аяқтай алмайды,алғашқы өлеңдері «Тілші», «Кедей еркі», «Лениншіл жас» газеттерінде, «Жаңа мектеп», «Әйел теңдігі» журналдарында жарияланады. 1928 жылы «Сағанақ» деген атпен тұңғыш кітабы шығады.1927-1937 жылдары жазылған поэзия,проза,драматургия,сын,аударма салаларында мол әдеби мұралар – қазақ әдебиетінің классикалық шығармалары.І.Жансүгіров Москвадағы Коммунистік журналистика институтында оқиды. «Еңбекші қазақ» газетінде,1934-1935 жылдары Қазақстан көркем әдебиет баспасында қызмет етеді.І.Жансүгіров 1938 жылы репрессия құрбаны болды.

өлеңдері: «Көңілдің жүгірісі», «Өзіме», «Сәлемдеме», «Замандасқа», «Талғамалар», «Жаңылғаным» т.б.поэмалары: «Күй»(1929), «Дала»(1930), «Күйші»(1934), «Құлагер»(1936).

драматургиясы: «Кек», «Түркісіб»

кітаппен жұмыс. Ілиястың өлеңдерін мәнерлеп оқиды және құрылысына қарай талдайды.

білімді бекіту: І.Жансүгіровтың алғашқы өлеңдері қандай тақырыптарды көтерді? т.б.

білімді бағалау: Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: «І.Жансүгіровтың поэмалары» деген тақырыпта реферат жазып келу. Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы: МҰХТАР ӘУЕЗОВ

(1897-1961)Сабақтың мақсаты: а) Жазушының өмірінен мәлімет бере отырып,оқушылардың ойлау қабілетін,сабаққа деген қызығушылығын арттыру; ә) Сымбатты,шымыр туған жердің табиғатын сүйе білетін,оған құрметпен қарай алатын көзқарасқа тәрбиелеу ; б) Оқушыларды мәнерлеп оқуға дағдыландыру.Сабақтың түрі: аралас сабақСабақтың әдісі: сұрақ-жауап,іздендіру,түсіндіру т.б.Сабақтың көрнекілігі: бүктемелер,кітаптарПәнаралық байланыс: тарихСабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау: Үйге кез-келген ақын-жазушылардың шығармаларын оқып келуге берілген.Сол тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.1. «Кеңестік әдебиет» атты түсінікке не айта аласыңдар?2.Қазақ даласында өткен төңкеріске өз көзқарастарыңды білдіріңдер?3.Қазіргі қазақ әдебиетіне өткен ғасырдағыдай қауіп бар ма? б) Жаңа сабақты түсіндіру: Мұхтар Әуезов Семейдің Абайында,қазіргі шығыс Қазақстан облысы (бұрынғы Семей облысы) Абай ауданының Қасқабұлақ-Бөрілі аулында 1897 жылы туған.Атасы Әуез,әкесі Омархан елге қадірлі,сауатты,әдебиет пен өнерге құмар жандар болған.Абай аулымен сыйлас,аралас-құралас,туыс болған жандар.Атасы Әуез кішкене кезінен немересіне Абай өлеңдерін жаттатып отырған.Немере ағасы Қасымбекпен бірге Семейдегі,орыс гимназиясында,оны бітірген соң осындағы мұғалімдер семинариясында төрт жыл оқиды.1922 жылы Ташкент Мемлекеттік университетіне түсіп,1923 жылы Петербург университетіне ауысып,1928 жылы бітіреді. Орта Азия мемлекеттік университеті Шығыс факультетінің аспирантурасынан білім алады.Тұңғыш жарық көрген еңбегі (1917) «Адамдық негізі - әйел» деп аталады.Көсемсөзде әйелдің тең құқығы,бостандығына назар салып,қызмет бір ғана әйел үшін емес,қоғам үшін екенін айтады.Қазіргі нақыл сөзге айналған: «Ал,қазақ,мешел болып қалам демесең,тағылымыңды,бесігіңді түзе! Оны түзейін десең,әйелдің халін түзе!», - деген ойды айтқанда М.Әуезов не бары 20 жаста ғана болатын.Жиырмасыншы жылдары «Қорғансыздың күні», «Қараш-қараш оқиғасы», «Оқыған азамат», «Үйлену», «Қаралы сұлу», «Қыр әңгімелері», «Жуандық» т.б. шығармаларын жазды.30-40 жылдары «Іздер», «Білекке білек», «Қасеннің құбылыстары», «Бүркітші», «Асыл нәсілдер», «Шатқалаң» т.б. сияқты бірнеше әңгімелер дүниеге келді.М.Әуезовтың,қазақ әдебиетінің,ұлы шығармасы «Абай жолы» алғаш «Абай» деген атпен 1942 жылы бірінші,1947 жылы екінші кітабы жарық көрді.Хронологиялық таблицамен жұмыс:1897 жылы дүниеге келген1922 жылы Ташкенттегі университетке түседі1923 жылы Петербургке ауысады1928 жылы бітіреді1942 жылы «Абай жолы» жарыққа шығады.Білімді бекіту: 1. М.Әуезовтың тұңғыш мақаласы қандай мәселені көтерді?2.М.Әуезовтің 20-жылдарда жазылған әңгімелер топтамасы қандай идеяны,тақырыпты қозғайды?Білімді бағалау: оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма: М.Әуезовтың өмірін және шығармаларын оқып келуге беремін.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9 Сабақтың тақырыбы: МҰХТАР ӘУЕЗОВТІҢ ӘҢГІМЕЛЕРІ,ПОВЕСТЕРІ

(1897-1961)Сабақтың мақсаты: а) Жазушының өмірінен мәлімет бере отырып,оқушыларды ерлікке,адамгершілікке баулу; ә) адам баласында кездесетін жаман мінез-құлықтардан аулақ болуға,оларды сынай білуге үйрету ; б) сабақ барысында оқушыларды мәнерлеп оқуға дағдыландыру.Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақСабақтың әдісі: сұрақ-жауап,түсіндіру т.б.Сабақтың көрнекілігі: бүктемелер,кітаптар т.б.Пәнаралық байланыс: тарихСабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау: 1.М.Әуезов қай оқу орнында оқыған?2.М.Әуезовтың тұңғыш мақаласы не жөніндегі мәелені көтерген?3.Қандай шығармаларын білесіңдер?4. «Көксерек» повесін жазуға не себеп болды? б) Жаңа сабақты түсіндіру: Жазушының алғашқы прозалық шығармасы – 1921 жылы жазылған «Қорғансыздың күні» әңгімесі.Асыраушысы,сақтаушысы,қорғаншысынан айырылған жас Ғазиза,оның кәрі әжесі мен соқыр шешесінің тағдырлары.Әңгіме Ақан болыстың жас бала Ғазизаға жасаған зорлығы,қиянат атулының шегі жоқ дегенге сендіреді,жан түршіктіреді.Жазушы табиғат суретін,Күшікбай жайындағы әңгімені тарата отырып,психологизм,символдық бейнені шебер жымдастырады. Кейіпкерлерді суреттеуінде де олардың ішкі жан дүниесімен үйлесімділік табады. Жазушының алғашқы шығармаларының бірі «Оқыған азамат», «Кінәмшіл бойжеткен» т.б. әңгімелері әлеуметтік теңсіздік,қоамдық әділетсіздік қана емес,адамдардың қым-қиғаш,қиын өмірі бір-біріне өздері жасайтын озбырлық пен қиянаттан дегенді айтады. М.Әуезов әңгімелері терең психологизмнің,нәзік лиризмнің,сондай-ақ қазақтың шешендік тілінің үлгісі десе де болады. Жазушының «Шатқалаңда», «Бүркітші» т.б. әңгімелері – саясат ықпалымен колхоз құрылысын,социалистік қоғамды көрсетуге арналған шығармалар. «Кім кінәлі?», «Сөну-жану», «Қыр суреттері», «Жетім» әлеуметтік тақырыптарды қозғайды.Жазушының «Қыр суреттері», «Барымта» шығармалары құлашты суреткерлігін,баяндау тәсілінің кеңдігін,кейіпкер сомдау шеберлігін көрсетті. Жазушының табиғат,табиғаттағы тіршілік иелерінің өмір үшін күресі,айқасы «Көксерек» повесіндегі қасқыр бейнесімен берілген.Адам мен жыртқыш аң арасындағы айқас,суретіне басқа көзбен баға беруге мәжбүр етеді.Құрмаштың бөлтірік кезінде қолға түскен асыранды Көксерегінің әрекеттері айтылады.Қанша қолдан тамақ беріп,түнде қойнына алып жатқанымен де,тағының бәрібір жыртқыштығын қоймайтыны,оның әр қимылынан,әр айла,әрекетімен көрінетіні көркем жазылған. әңгімелері: «Көксерек», «Оқыған азамат», «Кінәмшіл бойжеткен», «Қаралы сұлу»,. «Ескілік көлеңкесінде», «Шатқалаңда», «Бүркітші», «Білекке-білек», «Іздер», «Жетім», «Барымта»т.б.повестері: «Қараш-қараш оқиғасы», «Қилы заман».Шығармашылық тапсырма: М.Әуезовтың шығармаларындағы кейіпкерлерге мінездеме береді. «Қилы заман» повесін шығарманың құрылысына қарай талдайдыБілімді бекіту: Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.Білімді бағалау: Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма: М.Әуезовтың шығармаларын оқып келуге беремін.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы: М.ӘУЕЗОВТЫҢ «АБАЙ ЖОЛЫ» ЭПОПЕЯСЫ Сабақтың мақсаты: а) Абай жолы эпопеясы туралы түсініктерін кеңейту.Оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыру; ә) Оқушылардың бойына әдептілік,инабатылық,қарапайымдылық қасиеттерін қалыптастыру; б) сабақ барысында оқушыларды мәнерлеп оқуға дағдыландыру.Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақСабақтың әдісі: сұрақ-жауап,түсіндіру т.б.Сабақтың көрнекілігі: бүктемелер,кітаптар т.б.Пәнаралық байланыс: тарихСабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау: 1.М.Әуезов қай оқу орнында оқыған?2.М.Әуезовтың тұңғыш мақаласы не жөніндегі мәелені көтерген?3.Қандай шығармаларын білесіңдер?4. «Көксерек» повесін жазуға не себеп болды? б) Жаңа сабақты түсіндіру: М.Әуезов шығармашылығының үлкен арнасы – ұлы Абай жайындағы еңбектері. Бала кезінен данышпан ақынның өлеңдерін жаттап,ұлылығын құлағына сіңіріп өскен М.Әуезов бұл тақырыпқа әңгіме де(«Татьянаның қырдағы әні»), «Абай(Ибарагим)Құнанбайұлы» атты зерттеу,либретто,пьеса,сценарий, «Абай» романын жазды.Жазушының 30-40 жылдары ұлы ақынның туған еліне,Семей,Абай ауданына қайтадан арнайы барып,Абай өмір сүрген дәуір мен өмір туралы замандастары мен көз көргендерінен естіген,ойда жүрген деректерді қағазға түсірген ерліктері де бар.Бұл тұрғыда жазушының өзі шығармаға материал жинау мен қордаланған деректерді қорыту,көркем әлемге енгізу туралы былай дейді: «Жалпы бұл кезеңдегі романға байланысты жұмыс сипатымды мен әлдеқашан көшіп кеткен керуеннің жұртына келіп,сөнуге айналған ошақ орнынан қызуы бар соңғы шоқты тауып алып, оны демімен үрлеп қоздатып,жалынды алауға айналдырмақ болған кешеуіл жолаушының әрекетімен салыстырар едімКөне көз қариялардың күңгірт тартқан зердесі мені Абайдың жас дәуіріне жетелеп,жол көрсетіп отырды,алпысты алқымдаған Әйгерімнің жүзінен мен оның ақын жүрегін жаулаған балғын заманындағы сұлу ажарын елестетуге тырыстым. (М.Әуезов. «Абай Құнанбаев»). Жазушы Абай заманын бейнелеуде нақты тарихи деректерді ала отырып,соның негізінде ақынның өз өмірінің басты мәліметтерін қажетке жаратып,кейіпкер мен орта қатынасын неғұрлым шынайы көрестуді мақсат тұтты.Ұлы ақын өмірі мен эпопеядағы кейіпкерден аса сом тұлғалы көркем бейне жасалған. «Абай жолында» Абайдың бүкіл өмір жолы,саналы шығармашылық,жеке бас тіршілігі молынан қамтылған.Абайдың балалық шағынан алынған эпизодтар жазушы қиялы болғанымен де,бұл болашақ азамат,ақын,ел ағасы,ұлт қадірі Абайдың мінезін ашып,қалыптасу кезеңдерін суретеу үшін алынған. Алғашқы роман «Абай» деген атпен 1943 жылы жарықа шыққанда Ғ.Мүсірепов: «Абайдай» шығарма бұл күнге дейінгі бүгінгі қазақ әдебиетінде болған емес.»Абай» пьесасы жазушы М:Әуезовтың «Абай жолы» романына барар жолдардың бірі десе де болады. Шешен тілді,көркем суретті,оқшау оқиғаны шебер қиыстыратын классик жазушы М.Әуезов әлем әдебиетіне қосылар ірі тұлға екенін оның туындылары дәлелдейді. Кітаппен жұмыс: романдағы кейіпкерлерге мінездеме бередіХронологиялық таблицамен жұмыс: таблицадағы елеулі жылдарды белгілейдіБілімді бекіту: «Абай жолының» бірінші баспасы қай жылы жарық көрді? 2.Романдағы Қамқа мен Қодардың іс-әрекеті тарихи шындық па?Білімді бағалау: Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма: «Абай жолын» оқып келуге беремін

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы: М.ӘУЕЗОВТЫҢ ДРАМАТУРГИЯСЫ Сабақтың мақсаты: а) оқушылардың шығармашылықпен жұмыс істеуіне ықпал ету.Ойлау шеберлігін сөйлеу мәдениетін артыру; ә) Оқушылардың бойына әдептілік,инабатылық,қарапайымдылық қасиеттерін қалыптастыру; б) сабақ барысында оқушыларды мәнерлеп оқуға дағдыландыру.Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақСабақтың әдісі: сұрақ-жауап,түсіндіру т.б.Сабақтың көрнекілігі: бүктемелер,кітаптар т.б.Пәнаралық байланыс: тарихСабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау: Үйге М.Әуезовтың «Абай жолы» романы берілген.Романның мазмұнын сұраймын..1.Эпопеяның алғашқы нұсқасы қай жылы жарық көрді?2.Роман-эпопея дегеніміз не? б) Жаңа сабақты түсіндіру: М.Әуезов – қазақ әдебиетіндегі алғашқы драмалық шығарманың авторы.Драматург ретінде М.Әуезов пьесалары басқа да көркем туындылары сияқты шұрайлы шешен тілімен,бай мазмұнымен,кейіпкерлердің алуан тағдырлы,қым-қиғашты тірлік сезімдерімен ерекшеленеді. «Еңлік-Кебек» - 1917 жылы мамыр айында,жайлауда Абайдың жары Әйгерім үйінде алғаш қойылған,қазақ елі тарихындағы бірінші пьеса.Пьеса Шыңғыстау жерінде болған оқиғаға негізделіп құрылған.Бұл жөнінде ақын, Абайдың немере інісі,Шәкәрім Құдайбердіұлының «Еңлік-Кебек»(«Жолсыз жаза,яғни кез болған іс») деген поэмасы да бар.Еңлік пен Кебек жөніндегі аңыз Шыңғыстау, Семей,Тарбағатай өңірлеріне кең тараған.Халық жыр қылып айтып,махаббат дастаны етіп сақтаған қадірлі аңыздың куәсі Еңлік-Кебек моласы қазірге дейін сақталған (Абай ауданында) Жер дауы,жесір дауы – қазақты ежелден бір-біріне жау,дұшпан еткен бітіспес күрестері.Еңлік пен Кебек те – жауласқан екі ру – Матай мен Тобықты елінің жалған намыстарының құрбандары. М.Әуезовтың шоқтығы биік,қымбат шығармаларының қатарында – «Қарагөз» пьесасы бар.Алғаш рет 1926 жылы Семейде басылған.Кейінен 1960 жылы Алматыда «Қараш-Қараш» деп аталатын жинаққа кіргізілген.Пьесаның тақырыбы – махаббат,сүйіспеншілік.Көркем бейнелердің шебер жасалғандығымен,лирикалық тебіренісінің күштілігімен де пьеса нағыз суреткер қолтаңбасын танытады. М.Әуезовтың «Бәйбіше-тоқал» пьесасы 1918 жылы жазылып,1923 жылы басылған. Пьесаның оқиғасы Есендік байдың бәйбішесінің балалары мен тоқалы Қайшаның жауласуы,мал үшін,байлық үшін таласуын баяндайды.Күндестің баласы деп бәйбішеден туған Дәмешті сүймеген басы таз,теңі де емес Аманбай деген бауырына алдап,арбап,қорқытып қосқысы келген тоқалдың ойы жүзеге аспай қалады. Драматургия саласындағы «Октябрь үшін» деп аталатын шығармасы Жетісудағы социалистік революцияның тарихынан хабар береді.1933 жылы «Қазақстан» баспасынан жарық көрген,пьеса еш жерде қойылмаған.Саясат ықпалымен жазылған.1916 жылдың оқиғасын суреттейтін қаламгер туындыларының бірі – «Түнгі сарын» пьесасы. «Айман-Шолпан»(1934 жылы және1956 жылы өзгеріп қайта басылған) – осы аттас лиро-эпостық жырдың оқиғасын сақтап жазылған.М.Әуезовтың «Тас-түлек», «Шекарада». «Алма бағында» деп аталатын пьесалары – жаңа социалистік қоғамның қажетін өтеу мақсатында,заман ағымымен жарық көрген шығармалар.Сондай-ақ Ұлы Отан соғысы жылдарындағы, «Сын сағатта», «Намыс гвардиясы»(Ә.Әбішевпен бірге жазылған), «Қынаптан қылыш»(Ғ.Мүсіреповпен бірге) пьесалары елді қорғау,Отанды,жерді сүю идеяларын көтеріп,халықтың рухын көтерді Пьесалары: «Еңлік-Кебек», «Қарагөз», «Тас түлек», «Шекарада», «Алма бағында» т.б. Кітаппен жұмыс: М.Әуезовтың пьесаларын рөлге бөліп оқиды Білімді бекіту: 1.М.Әуезовтың тұңғыш мақаласы не жөніндегі мәселені көтерді? 2.М.Әуезовтың 20-жылдарда жазылған әңгімелер топтамасы қандай идеяны,тақырыпты қозғайды? Білімді бағалау: Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма:М.Әуезовтың драматургиясын оқып келуге беремін

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы: ҒАБИТ МҮСІРЕПОВ Сабақтың мақсаты: а) Жазушының өмірінен мәлімет бере отырып,оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыру; ә) Оқушылардың бойына әдептілік,инабатылық,қарапайымдылық қасиеттерін қалыптастыру; б) сабақ барысында оқушыларды мәнерлеп оқуға дағдыландыру.Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақСабақтың әдісі: сұрақ-жауап,түсіндіру т.б.Сабақтың көрнекілігі: бүктемелер,кітаптар т.б.Пәнаралық байланыс: тарихСабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау: Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын. б) Жаңа сабақты түсіндіру: Ғабит Мүсірепов 1902 жылы,қазіргі Солтүстік қазақстан облысы,Жамбыл ауданында туған.Ауыл молдасынан хат танып,1917 жылы Қостанай уезінің Обаған болысында 2 класты орыс мектебіне түседі,белгілі ақын,талай жақсы жайсаңдарды оқытқан Бекет Өтетілеуовтен оқиды. Пресногорьковтегі жоғары бастауыш училищені бітіріп,жеті жылдық білім алады. 1923 жылы Орынбор қаласындағы жұмысшы факультетін бітірген соң,бір жыл Омбы қаласындағы ауыл шаруашылық академиясында оқыған.1928-1938 жылдары түрлі жауапты орындарда,баспасөзде қызмет атқарады.1938-1955 жылдарда таза әдеби жұмыспен айналысады.1956-1966 жылдары «Ара-Шмель» журналының бас редакторы,Қазақстан жазушылар одағының бірінші хатшысы болған.

Хронологиялық таблицамен жұмыс: таблицадағы елеулі жылдарды белгілейді

Әңгімелері: «Қос шалқар»1928, «талпақ танау»(1933), «Шұғыла» (1933), т.б.

Повестері: «Тулаған толқында», «Көк үйдегі көршілер», «Өмір ертегісі», «Алғашқы адымдар», «Тұтқын қыз», «Жайлау жолында», «Туннель»

Романдары: «Қазақ солдаты», «Оянған өлке», «Жат қолында», «Ұлпан»

Пьесалары: «Қозы Көрпеш-Баян сұлу», «Ақан сері-Ақтоқты», «Қыз жібек», «Амангелді». Білімді бекіту: Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін Білімді бағалау: Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: Үйге Ғ.Мүсіреповтың өмірбаянын оқып келуге беремін

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы: ҒАБИТ МҮСІРЕПОВТІҢ ӘҢГІМЕЛЕРІ Сабақтың мақсаты: а) Жазушының өмірінен мәлімет бере отырып,оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыру; ә) Оқушылардың бойына әдептілік,инабаттылық,қарапайымдылық қасиеттерін қалыптастыру; б) сабақ барысында оқушыларды мәнерлеп оқуға дағдыландыру.Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақСабақтың әдісі: сұрақ-жауап,түсіндіру, топтастыру т.б.Сабақтың көрнекілігі: бүктемелер,кітаптар т.б.Пәнаралық байланыс: тарихСабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау: Үйге берілген Ғабит Мүсіреповтың өмірбаянын сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын1.Ғабит Мүсіреповтың қазақ әдебиетінде сіңірген еңбегі туралы айт.2.Ғабит Мүсірепов әдебиеттегі сөз құдіретін түсінген қазақ сөзін қадірлеп өткен қаламгер екені белгілі,бұған өзің қандай мысал келтіресің? б) Жаңа сабақты түсіндіру: Ғ.Мүсіреповтің алғашқы әңгімесі – 1928 жылы жазылған «Қос Шалқар».туған өлкесіне ержеткенде оралған кейіпкердің өткенді бүгінгімен салыстыра еске алғаны айтылады.Бүгінгі қос Шалқар кешегі сәби көңілін құлазытқан жер емес екенін түсінгені айтылған.Жазушы әңгіме кейіпкерінің екі Қос Шалқардағы екі түрлі өмірді көргенін,екеуі екі түрлі сезім екенін суреттеген. Жазушының «Талпақ танау» (1933) әңгімесі қазақ аулына шошқаның алғаш келуін суреттейді.Шошқаны «малдан гөрі итке ұқсайды», «бауыры толған қаз-қатар емшек» деген ауыл адамдарының сөзін келтіруден-ақ қазаққа жат малдың қадірлі санайтын қоймен(«қойға теңемеші кәпірді») қатар бағуды күштеп кіргізіп отырған саясатты астарлы жеткізеді. Халыққа теңдік,жақсылық береміз деген социализм сұмдығы, «Шұғыла»(1933) әңгімесінде де ашылады. «Асыра сілтеу болмасын,аша тұяқ қалмасын» деген үкімет саясаты қазақтың күнкөрісі малынан тігерге тұяқ қалдырмай түгел алып қояды.Халық аштыққа,жаппай қырылуға ұшырайды.Осы жайды жазушы ашық жазбағанымен,аштықтың себебін,кінәлі басшылықты астармен бейнелейді.Елді тентіретіп,алдының аштықтан өлуіне себепкер болғандардың бірі – Дәулетбек піркәншік пен оның әйелінің топастығын,сұрқиялылығын суреттейді.Алғашқы жоғарыда аталған шығармаларында 20-30 жылдардағы халық өмірінің шынайы шындығын берген түбегейлі тартысты ойнақы әзілмен,жарасымды қалжыңмен,ұлттық нақышпен дәл суреттеуін шеберлік үлгісі деуге болады. Жазушының аналар бейнесін ашқан әңгімелерінің өзі бір роман жүгін көтереді. «Ер ана», «Ақлима», «Ананың арашасы», «Ашынған ана» әңгімелерінде әйел-ананың өр,ер,тәкаппар,еңбекқор,рухы күшті бейнелері жасалды.Ана деген сөзбен адамгершілік асыл қасиеті ашады.Нағима,Наталья,Ақлима,Қанапия аналардың ерлігін жаза отырып,халық ерлігінің төркініне бойлатады. Жазушы «Этнографиялық әңгімесінде» қазақ қоғамындағы өз ортасы қажетсіз дәтүрді ұстанған ауыл тағдырын жазады.Жаңаны қабылдағысы келмеген,ата салтты ұстанамыз деген төре ауылының аянышты тағдыры,болашағы күліп отырып жылатады. Қазақтың белгілі жазушысы,әңгіме шебері Б.Майлин өмірінен жазылған «Біздің Биаға» туындысының да берері көп,тағлымы мол,көркем. Білімді бекіту: Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін Білімді бағалау: Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма: Үйге Ғ.Мүсіреповтың әңгімелерін оқып келуге беремін

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы: ҒАБИТ МҮСІРЕПОВТІҢ РОМАНДАРЫ Сабақтың мақсаты: а) Жазушының өмірінен мәлімет бере отырып,оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу, ә) Оқушылардың оқулықпен жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру, логикалық ойын дамыту,оқу материалына сын көзімен қарап,жлдастық көмекке қашанда әзір болу қасиетіне ұлттық дәстүрді қастерлеуге үйрету;Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақСабақтың әдісі: сұрақ-жауап,түсіндіру т.б.Сабақтың көрнекілігі: бүктемелер,кітаптар т.б.Пәнаралық байланыс: тарихСабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау: Үйге берілген Ғабит Мүсіреповтың әңгімелерін сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын1.Ғабит Мүсіреповтың қандай шығармаларын білесіңдер?2.Ғабит Мүсірепов «ана» тақырыбына байланысты қандай шығармалар жазды? б) Жаңа сабақты түсіндіру: Жазушының «Қазақ солдаты» романы(1950) Кеңестер Одағының Батыры Қайырғали Смағұловтың өмірінен алынғанБас кейіпкері – Қайрош Сарталиевтің балалық шағынан,ауылдан қалаға қашып келген оқиғадан басталып,азамат болып қалыптасуына дейінгі аралықты қамтиды. «Оянған өлке» 1953 жылы жазылған.қазақ даласындағы капиталистік қатынастардың кіріге бастауы,өнеркәсіп,өндіріс орындарының бой көтеруі,жұмысшы табының қалыптасуы т.б. тарихи,саяси-әлеуметтік оқиғлар кеңінен суреттелген. «Жат қолында»(1984) романын «Оянған өлкенің» жалғасы деуге де болады.Жазушы ХІХ ғасырдың бас кезіндегі Орталық Қазақстандағы қоғамдық-әлеуметтік өмірді жазады.Романның бас кейіпкері – күрескер Кенжеғара Берікқарин. «Оянған өлкедегі» Игілік байдың ұлы,бірақ сол кезеңге лайықтала сомдалған жаңа бейне. Ғ.Мүсіреповтың әйел-ана бейнесін жасаған бірнеше әңгімелері бар екенін жоғарыда айтып өттік Сол топты толтыратын туындысы - «Ұлпан» романы.Ұлпан – рухы күшті,мінезі кесек,жарқын тұлға.қазақ әйелінің асыл қасиеттерімен бірге ерге лайық мінезді бойына тұтқан Ұлпан ел-жұртының қамқоры,тағдыры қатпар-қатпарлы,мыңғырған мал,самсаған байлық иесі болғанымен ел ішінің қатал заңдары Ұлпанға қиындығы мен қасіретін де аз тартқызбайды.Соны жеңе білген,рухын түсірмеген,парасат,тазалығымен өмір кешкен Ұлпан өмірін үлгі етеді.

Романдары: «Оянған өлке», «Жат қолында», «Ұлпан»Топпен жұмыс: романдағы басты кейіпкерлерге мінездеме беруСемантикалық картамен жұмыс:1902 жылы дүниеге келді1917 жылы оқуға түседі1923 жылы Омбы қаласында оқиды1928-1938 жылдары жауапты орындарда қызмет атқарады.1938-1955 жылдары әдеби жұмыспен айналысады.1956-1966 жылдары «Ара-Шмель» журналының бас редакторы болып қызмет атқарады.

Білімді бекіту: Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін Білімді бағалау: Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма: Үйге Ғ.Мүсіреповтің «Ұлпан» романын оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы: Қыз ЖібекСабақтың мақсаты: а) лиро-эпостық жырлар туралы түсінігін кеңейту,оқушыларға ойландыратын сауал бере отырып,пікірін тыңдау; ә) білімдік танымын,шығармашылық қабілетін,тілдік қорын,ізденістерін арттыру; б) еңбексүйгіштікке,ұқыптылыққа тәрбиелеу;Сабақтың түрі: жаңа сабақСабақтың әдісі: сұрақ-жауап,баяндау т.бСабақтың көрнекілігі: кітаптар, дидактикалық материалдар т.бПәнаралық байланыс: тарихСабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын. б) Жаңа сабақты түсіндіру:

"Қыз Жібек" жыры— идеялық мазмұны, көркемдік сөз сапасы, сюжеті, композициясы, көркемдік айшықтары жағынан лиро-эпостық дастандардың ішіндегі үздік туындылардың бірі. Жырға өзек болған оқиға Төлеген мен Қыз Жібектің арасындагы шынайы махаббат. Олардың бірімен-бірі табысқан шуақты сәттері де, қайғылы-қасіретті күн кешкен трагедиялық кездері де барынша шынайылықпен өрнектелген. Дастандағы бейнелі сөз кестелерін жыршы өзінің нысаналы ойына орай толғап, екшеп ала білген. Мысалы, қазак аулының көшпелі тіршілігінің сән-салтанаты, Төлегеннің өлім алдындагы әуедегі алты казбен қоштасқан сәті, Жібектің асыл жары Төлеген қазасына егілген жан азасы ғажап сөз кестелерімен өрілген.Дастанның басты кейіпкерлері — Төлеген мен Қыз Жібек.

Кітаппен жұмыс: Кітаптан Қыз Жібек жырын оқу,ойларын жеткізу.Шығармашылық жұмыс: Төлеген мен Жібектің кескін-келбетін ,адамгершілік,арлылық,жан сүйсіндірер қылық мінездерін екі ғашықтың шынайы махаббатын жырдағы нақтылы оқиғаға сүйене отырып айтып беріңдер. Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.1. Лиро-эпостық жырының батырлар жырынан қандай айырмашылығы бар?2. Ғашықтық жырлардағы қайсысының киносын көргенсіңдер?3. Жібектің Сансызбайға қосылуына қалай қарайсыңдар?4. Төлеген алыс та азабы мол жолға неліктен бел байлады, оған не себеп болды,оны нендей арман жетеледі? Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма: «Қыз Жібек» жырын оқып келуге беремін.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы: Шешендік сөздердің түрлеріСабақтың мақсаты: а) оқушыларға шешендік сөздердің түрлері туралы түсіндіре отырып, тіл байлығын жетілдіру; ә) Сезімтал,шешен болуға ұмтылдыру; б) мақал –мәтелдер үйрету арқылы халқымыздың әдеби бай мұраларын,шешендік өнерін, дәстүрін қадірлеуге тәрбиелеу;Сабақтың түрі: аралас сабақ Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.бСабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері, дидактикалық материалдар т.бПәнаралық байланыс: тарих,географияСабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау: Үйге берілген шешендік сөздер туралы сұраймын оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру. Шешендік сөздер мазмұнына қарай шешендік арнау, шешендік толғау, шешендік дау болып үшке бөлінеді. Шешендік арнау. Өмірде сан алуан оқиғаларға сай әр түрлі мазмұнда айтылған. Қуанышқа үлкендер бата беріп, игі тілек айтып, қайғыда басалқалы ақыл айтылып, көңіл білдірулер тілекпен жалғасып отырған. Халқымыз "Жақсы сөз - жырым ырыс" деп жылы лебізге үміт артып келген. Үлкен кісілерден бата сұрап, сол баталардың құдірет-күшіне сенетін болған. "Жаңбырмен жер көгерер, батамен ер көгерер" деген мақал осындай сенімнен туған болса керек. Шешендік толғау. Айтушының табиғат құбылыстары мен әлеуметтік өзгерістерге өзіндік көзқарасын көрсетеді. Көп жасаған ақылгөй, дана қариялар көрген-білгендерін қорытып, келер ұрпаққа айтар аманат-ақылын, өсиетін шешендік толғау түрінде білдіреді.Шешендік толғаулардың көпшілігі өзінің тәрбиелік, дидактикалық мазмұнына сәйкес табиғат құбылыстары мен адам өмірін қатар алып салыстыру, шешендестіру тұрғысында келеді. Шешендік дауға жер дауы, жесір дауы, құн дауы, ар-намысқа байланысты тапқыр сөздер жатқызылады. Ол кісілер арасындағы мал-мүлік үшін болатын дау талаптан бастап, екі ел арасындағы дипломатиялық-мәмілегерлік сөздерге дейін қамтиды.

Кітаппен жұмыс: Шешендік сөздерді оқу,ойларын жеткізу.

Шығармашылық жұмыс: Кез келген шешендік сөздерден сахналық көрініс көрсетеді.

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін. Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма: Шешендік сөздерді оқып келуге беремін. Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы: Төле би (1663-1756)Сабақтың мақсаты: а) оқушыларға шешендік сөздердің түрлері туралы түсіндіре отырып, тіл байлығын жетілдіру; ә) Сезімтал,шешен болуға ұмтылдыру; б) мақал –мәтелдер үйрету арқылы халқымыздың әдеби бай мұраларын,шешендік өнерін, дәстүрін қадірлеуге тәрбиелеу;Сабақтың түрі: аралас сабақ Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.бСабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері, дидактикалық материалдар т.бПәнаралық байланыс: тарих,географияСабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау: Үйге берілген шешендік сөздер туралы сұраймын оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру. Төле би Әлібекұлы XVII—XVIII ғасырларда өмір сүрген. 1663 жылы қазіргі Жамбыл облысына қарайтын Шу өзенінің бойында Әулиеата маңындағы Жайсаң жайлау деген жерде дүниеге келген. Төле жастай араб, парсы тілдерін жақсы білген. Шығыстың аңыз-әңгімелері, қисса-дастандарымен таныс болған. Әке тәрбиесінің арқасында билікке ерте араласып, сенімнен шыға білген. Алғыр-тапқырлығымен, әділдігімен көрініп, жастайынан ел ішіндегі жер дауы, жесір дауына араласып, кесіп шешім айтып отырған. Шешендік дәстүрінде жаңа талап жас баланың аты әйгілі билерден барып бата алатыны болады. Сол жүйемен Төле би атақты Әнет Бабаға барып сәлем беріпті. Жүзге келген қарт би ел бірлігі, ынтымақ жайында сөз айтып отырса керек. Сонда жас Төле: "Қалай еткенде бірлік болады, оның мәні қандай болмақ?" - деп сұрапты. Бұған би бір топ буылған шыбықты ұсынып, осыны сындырып көрші десе керек. Жас Төле оны олай бір, бұлай бір иіп сындыра алмапты. Мұны көрген қарт би: "Енді сол шыбықты біртіндеп сындыршы", — десе, ол бұл жеке шыбықтарды оп-оңай быртылдатып сындырып беріпті. Әнет Баба жас баладан: "Бұдан не түсіндің?", — деп сұрағанда, Төле: "Мұның мәнісі, ынтымағы, бірлігі бар елді жау да, дау да ала алмайды. Онсыз тірлік жоқ!", - депті. Сонда Әнет Баба: "Дәл таптың, балам! Ел билеу үшін, ең алдымен, ауызбірлік, ынтымақ қажет! Бақ қайда барасың — ынтымаққа барамын дегеннің мәнісі осы — депті. Топтастыру стратегиясы: Елші,мәмлегер заңгер психолог

ақын шешен

саясаткер,қоғам қайраткері тәрбиеші ойшыл,ғалым

Кітаппен жұмыс: Төле бидің шешендік сөздерін оқу,ойларын жеткізу. Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін. Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма: Төлебидің шешендік сөздерін,толғауларын оқып келуге беремін.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Би қандай болу керек?

Сабақтың тақырыбы : ҚАЗ ДАУЫСТЫ ҚАЗЫБЕК (1667-1764)

Сабақтың мақсаты: а) оқушыларға шешендік сөздердің түрлері туралы түсіндіре отырып, тіл байлығын жетілдіру; ә) Сезімтал,шешен болуға ұмтылдыру; б) мақал –мәтелдер үйрету арқылы халқымыздың әдеби бай мұраларын,шешендік өнерін, дәстүрін қадірлеуге тәрбиелеу;Сабақтың түрі: аралас сабақ Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.бСабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері, дидактикалық материалдар т.бПәнаралық байланыс: тарих,географияСабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау: Үйге берілген шешендік сөздер туралы сұраймын оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру. Халқымыздың айтулы кемеңгер билерінің бірі - Қаз дауысты Қазыбек шешендігімен дараланып көзге түскен тарихи тұлға. Оның аты әйгілі Абылай хан, Бұқар жырау, Төле би, Әйтеке билермен қатар аталады. Қазыбектің шын мәніндегі шешендігі мен жер жарған даңқы кешегі "Ақ табан шұбырынды, Алқакөл сұлама" атанған Жоңғар басқыншылығыша қарсы күрес жылдары бүкіл қазақ даласына жайылады. Ол халқымыздың басына ауыр күн туып, не ел болу, не құрып кету қаупі төнген қиын сәтте суырылған шешендігімен, алғыр да білгір көсемдігімен ел намысын қорғап қалады. Қазыбек есімі екі елдің арасын бітістіруші батыл елші, парасатты мәмілегер ретінде мәлім.Ұзақ сөзбен емес, ұрымтал оймен, ұшқыр қиялымен саралай отырып, дәлелді жеткізген сөздері шешеннің еш нәрседен қайтпайтын қайсар әрі шешен, әрі батыр екенінің делелі. Қалмақ ханына: "Егер бітімге келмесең тұрысатын жеріңді айт - дей келе, — атадан ұл туса, құл боламын деп тумайды, анадан қыз туса, күң боламын деп тумайды. Ұл мен қызды қаматып отыра алмайтын елміз. Сен — қалмақ, біз — қазақ, қарпысқалы келгенбіз. Қазақ, қалмақ баласы, табысқалы келгенбіз. Табысуға көнбесең, шабысқалы келгенбіз. Сен - қабылан болсаң, мен - арыстан, алысқалы келгенбіз"... , - деп өз ойын ашық білдіреді. Мұнда сөз бен сөз тіркестерін әлсін-әлсін қайталап, бір ұғымның төңірегінде бірнеше мәндес, мағыналас сөздерді шегелеп, , нығыздай (қазбалай) сөйлеп жалынды сөздерді бұршақтай жаудыртты. Мірдің оғындай екпінді сөздерімен Жоңғар ханның тіл-аузын аштырмай "айтқан сөзі — құрған қақпандай" болғанын анық байқаймыз. Биді халық "қазып айтқан Қазыбек" деп қастерлеген. Кітаппен жұмыс: Қазыбек бидің шешендік сөздерін оқу,ойларын жеткізу.Шығармашылық жұмыс: Мына сұрақтарға жауап беріп көріңдер. «Кім жақын, не қымбат, не қиын?»

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

1. Үш би қай жерде бас қосқан еді?2. Үш бидің бас қосқан жеріне үш елбасы қай жылы бас қосты?

Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма: Қазыбектің шешендік сөздерін,толғауларын оқып келуге беремін.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы : ӘЙТЕКЕ БИ (1664-1700)

Сабақтың мақсаты: а) оқушыларға шешендік сөздердің түрлері туралы түсіндіре отырып, тіл байлығын жетілдіру; ә) Сезімтал,шешен болуға ұмтылдыру; б) мақал –мәтелдер үйрету арқылы халқымыздың әдеби бай мұраларын,шешендік өнерін, дәстүрін қадірлеуге тәрбиелеу;Сабақтың түрі: аралас сабақ Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.бСабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері, дидактикалық материалдар т.бПәнаралық байланыс: тарих,географияСабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау: Үйге берілген шешендік сөздер туралы сұраймын оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру. Қазақтың әйгілі де айбарлы билерінің бірі - Әйтеке. Ол Тәуке ханның тұсында емір сүріп, қазақ жұртының бір орталыққа бағынып іргелі ел болуына ісімен де, сөзімен де зор үлес косқан. Әйтеке би жастайынан-ақ әр түрлі дау-дамай, талас-тартыста суырылып шығып, көшелі сөз айтып, тілмар шешендігімен жұртты таң қалдырған. Қазақ билерінің дәстүрімен Әйтеке де Қазыбек биге сәлем беруге келген. Әлі онша таныла қоймаған кезінің өзінде ұтымды жауабымен көзге түседі. Қазыбек Әйтекеге:"Уа, балам, атадан жақсы ұл туса, елдің ту болады, жаман ұл туса, соры болады деуші еді, сен соның қайсысы боласың?!" — депті. Сонда Әйтеке бірден тіл қатып: "Ораздының қариясы қартайғанда, қазына болады, Шиыршының қариясы қартайғанда қазба болады дейтін еді, өзіңіз қайсысы боласыз?" — деп қарсы сұрақ қояды. Бұған Қазыбек: "Иншалла, қазынасы болармыз", — дейді. Сонда Әйтеке: "Біз де елдің туы болармыз", — деп жауап қайтарған. Бұл бір жағынан, сәлем берушінің тапқырлығы мен ой-өрісін байқатады. Елге танымал белгілі шешеннің алдынан өткен жасты жұрт та мойындап, келешегінен үлкен үміт күткен. Әйтеке басқа билермен бірге "Күлтөбенің басында күнде жиын" атанған тарихта белгілі ауыр кезенде қалмақ басқыншыларына қарсы күресті ұйымдастырушылардың бірі болған. Кітаппен жұмыс: Әйтеке бидің шешендік сөздерін оқу,ойларын жеткізу. Шығармашылық жұмыс: « Билер шықты сайысқа» атты сайысқа сценарий құрастырыңдар

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

1. Шешендік сөздерді неге шағын жанр дейміз?2. Би-шешендерге тән қасиеттер,олардың қоғамдағы,тарихтағы,өмірдегі орны мен

рөлі қандай?3. Атақты шешен ,билерден кімдерді білесіңдер?

Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма: Әйтеке бидің шешендік сөздерін,толғауларын оқып келуге беремін.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы : Айтыс туралы түсінік Сабақтың мақсаты : а) Айтыстың түрлері туралы түсінік бере отырып,оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру; ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу; б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру; Сабақтың түрі : аралас сабақСабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық ізденуСабақтың көрнекілігі : кітаптар, қосымша материалдар Пәнаралық байланыс : тарихСабақтың барысы : а) Ұйымдастыру кезеңі : Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау : Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру. Қазақтың ауыз әдебиетінде ерте заманнан келе жатқан айтыс жанрының туу негіздері мен өзіне тән ерекшеліктері, даму тарихы бар. Айтыс — халық ауыз әдебиетінің ерекше бір түрі. Айтыс қазақтан басқа арабтың бәдәуилер тайпасында және түрік тілдес елдердің бірқатарында, ірі ақындар айтысы Үндістан халықтарында бар. Кейбір зерттеушілер айтыстың алғашқы шығу тегі өте ерте заманнан келе жатқанын айтады. Оның әуелгі элементі көркемөнердің түрлері сараланып, бір-бірінен әлі ажырамай, бәрі бірігіп бір бүтін өнер саналып, әні де, өлеңі де, оны шығару да, орындау да, қимыл, бет құбылысы, тағы басқалары да қосыла жүрген дәуірде туса керек деп топшылайды. Айтыстың алғашқы адымы осы кезеңде басталса керек.Айтыстың ескі түрі деп есептелетін бәдік айтысының негізінде адам баласының табиғатқа әсер ету мақсаты жатса, басқа айтыстардың ішінде қайсысы ерте, қайсысы кеш туды, оны айту қиын.Дегенмен, кейбір айтыстардың мазмұнына, лексикасына, сөйлем құрылыстарына қарап, қай заманда пайда болғанын топшылауға болады. Мысалы, жануарлар айтысына, өлі мен тірінің айтысына қарағаңда, жұмбақ айтысының анағұрлым кеш туғандығы анық.Салт айтысының ескі түрі қыз бен жігіт айтысында негізгі тақырып — жастық көңіл күйі мен өнер сынасу болса, ақындар айтысыңда өнер салыстыру, сөз сынасудың үстіне әр ақын өз руын дәріптей жырлаушылық келіп қосылғанын көреміз. Әсіресе бұл XIX ғ. етегін кеңірек жайған. Осы дәуірде өмір сүрген атақты ақындар: Шөже, Балта, Орынбай, Кемпірбай, Тезекбай, Сүйінбай, Түбек, Омарқұл, Табия, Мұрат, Сүгір, Жаскілең, Бала Омар, Біржан, Сара, т.б. түрлі тақырыпта шығарған қысқа өлеңдерімен қатар, айтысқа түсіп, сан алуан сөз тартыстарын бастарынан кешірген жене тарихта көпшілігінің аттары осы айтыс арқылы сақталған. Топтастыру стратегиясы: Бәдік айтысы жануарлар мен адамның айтысы

Жұмбақ айтыс салт айтысБілімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін. Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма: Айтыстың түрлерін оқып келуге беремін.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Айтыстың түрлері

Сабақтың тақырыбы : "БІРЖАН МЕН САРА" АЙТЫСЫ Сабақтың мақсаты : а) Айтыстың түрлері туралы түсінік бере отырып,оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру; ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу; б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру; Сабақтың түрі : аралас сабақСабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық ізденуСабақтың көрнекілігі : кітаптар, қосымша материалдар Пәнаралық байланыс : тарихСабақтың барысы : а) Ұйымдастыру кезеңі : Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау : Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын б) Жаңа сабақты түсіндіру. "Біржан мен Сара" айтысы — өзінің құрылысы жағынан болсын, көркемдігі жағынан болсын қазақтың ақындар айтысының ішіндегі үздігі. Біржан мен Сара жайында. Біржан да, Сара да — көпке мәлім, тарихта белгілі адамдар. Біржан сал Қожағұлұлы қазіргі Көкшетау облысы, Еңбекшілер ауданында 1834 жылы туып, сол жерде 1887 жылы қайтыс болған. Бейіті Степняк қаласынын, жанында. Біржан жас шағынан әнге, өлеңге әуестенеді. Өнер жолына түседі. Табиғи талант иесі көп ұзамай-ақ, "әнші, ақын, сал Біржан" деген атаққа ие болады. Ел аралап, ән салып, айтысқа түсіп, ойын көркі, той көркі атанады. Халық Біржанның әнін қатты сүйіп, өнерпаз жас ақын, әншілер оны әннің пірі тұтып, ұстаз деп таниды. Арқаның ардагер әнші-композиторлары Жарылғапберді, Ақан, Жаяу Мұса, Балуан Шолақ, Естай сияқты өнерпаздар Біржанның әншілік мектебінен шыққан.Біржан көптеген ән шығарды. Оның "Көкшетау", "Жанбота", "Ләйлім шырақ", "Айтпай", "Адасқақ", "Жамбас сипар" сияқты әндері — қазақ музыка мәдениетінің алтын қазынасына қосылған үздік туындылар. Біржанның басқалардан ерекшелігі — ол жай ақын ғана емес, сонымен бірге әнші де. Оның даңқы әуелде әнмен жайылған. Бірақ, ол тек әнді шығарушы әрі тамаша орындаушы ғана емес, ол әніне лайық сөз өрнегін, бояуын таба білген ақын да. Оның ән мәтіндері мазмұны, көркемдігі жағынан шебер. "Біржан мен Сара" айтысындағы асқақ, әр сөздердің тұп-тамыры осы қысқа-қысқа ән мәтінінде жатыр. Кітаппен жұмыс «Біржан мен Сара» айтысын рөлге бөліп оқиды . Топпен жұмыс: 1- топ: Сараның өз бейнесін,өнерін сипаттаған жеріндегі ақындық шеберлікті көрсетіңдер 2- топ: Сараның «билігі болмаған соң бір басының», «берген соң тері-терсек ит те алады» деген сөздерінің мәнін ашыңдар.

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

1. «Біржан мен Сара» айтысында қандай әлеуметтік мәселе көтерілген?2. Айтыста екі ақынның әншілік,ақындық,адамгершілік сипаттары қалай көрінген?3. Біржан өзін сипаттау үшін қандай көркем сөз образдарын қолданған?4. Жиенқұл айтыста қалай бейнеленген?

Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма: «Біржан мен Сара» айтысын оқып келуге беремін.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы : Осы күнгі айтыстар Сабақтың мақсаты : а) Осы күнгі айтыстар туралы түсінік бере отырып,оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру; ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу; б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру; Сабақтың түрі : аралас сабақСабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық ізденуСабақтың көрнекілігі : кітаптар, қосымша материалдар Пәнаралық байланыс : тарихСабақтың барысы : а) Ұйымдастыру кезеңі : Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау : Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын

1. «Біржан мен Сара» айтысында қандай әлеуметтік мәселе көтерілген?2. Айтыста екі ақынның әншілік,ақындық,адамгершілік сипаттары қалай көрінген?3. Біржан өзін сипаттау үшін қандай көркем сөз образдарын қолданған?4. Жиенқұл айтыста қалай бейнеленген?

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Кейінгі жылдардағы айтыстардың көпшілігінде бірсыпыра әлеуметтік мәселелер қозғалып, кейбір келеңсіз жайлардың сыналып ашық айтылуы бұл өнер түрінің халыққа берер тәлім-тәрбиелік мәні зор екенін айқын сипаттайды. Айтулы оқиғаларға байланысты-Қазақстанның 60 жылдығына араналған ,Кенен Әзірбаевтың туғанына 100 жыл толуына орай өткізілген,Абайдың,Жамбылдың 150 жылдығына арналып өткен т.б республикалық айтыстар әдебиетімізде лайықты орын алады.Топтастыру стратегиясы: Парасат,білім сөзге тоқтау

Намыс,жігер,қызу шабыт талант,арқа

Тапқырлық,ұтымды ой қолма-қол суырыпсалушылықБілімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.1. Қазіргі ақындар айтысының өзіне тән ерекшелігі неде?2. Айтыстың болашағы жайында не ойлайсыңдар?3. Қазіргі ақындар айтысынан кімдерді білесіңдер?

Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма: «Айтыскер қыздардың әсемдік әлемі» тақырыбына эссе жазып келу. Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Айтыскер ақынға тән қасиеттер

Сабақтың тақырыбы: ХV-XVIII ғасырлардағы қазақ әдебиеті Сабақтың мақсаты: а) ХV-XVIII ғасырлардағы қазақ әдебиеті туралы түсінік бере отырып,оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру; ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу; б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру; Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақСабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, т.бСабақтың көрнекілігі:, кітаптар, т.бПәнаралық байланыс: тарих Сабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау: Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын. б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Жыраулар поэзиясының маңызы мен тақырыбы. Жыраулар поэзиясының құндылығы неде? "Бұл дәуірдегі әлеумет тіршілігінің, —дейді М. Әуезов, - ең шешуші мәселесін әдебиет жүзіне түсіріп, алғашқы рет қалың ел қамын ойлап, күңіренген қария — Асан. Бұл заман сыншысы сөйлесе, шешілмеген жұмбақ, түйіні шатасқан сөздерді ғана сөйлейді, өзі туған заманның белгілерін қарап, келешек заман не айтарын болжайды: сөзінің бәрі терең ой, терең мағынамен сөйленеді. Айтпақ жайларын ашып, ұғымды қылып айтып бермейді. Әдейі көмескілеу жұмбақ қып айтады. Жыраудың сөзі мақсатсыз айтылмайды. Не айтса да көптің мұңы, көптің жайы туралы, не көпке арналып ақыл, өсиет есебінде айтылады". Ғалымның осы ғұламалық пікірінде жыраулар поэзиясының идеялық-көркемдік мәні терең ашылған. Халқымыздың осы зергерлік сөз тұнығына әрі ақын, әрі ғұлама Шәкерім де ден қойған. Ол "Ескі ақындық" деген өлеңінде халық мұрасын, ауыз әдебиетін, жыраулар поэзиясын аса жоғары бағалаған:

Топтастыру стратегиясы: Жырау мен Жыршыға сипаттама береді Жырау Жыршы

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма: ХV-XVIII ғасырлардағы қазақ әдебиетін оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы : Асан ҚайғыСабақтың мақсаты: а) Оқушылардың ойын кеңейтіп,тілді байытатын мазмұнды да көркем сөз үлгілері мол мақал-мәтелдер,нақыл сөздер үйрету. ә) Оқушылардың бойына әдептілік,инабаттылық,қарапайымдылық қасиеттерін қалыптастыру. Б) Сабақ барысында оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдылындыру Сабақтың түрі : Аралас сабақСабақтың әдісі : сұрақ-жауап,баяндауСабақтың көрнекілігі : cуреттер,аңыз әңгімелер туралы кітаптар т.бПәнаралық байланыс : қазақ тілі,тарихСабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі : Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау : Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру Асан-өз заманының асқан ақылгөйі.Одан қалған «таза мінсіз асыл сөз» аз болмаса керек,бірақ олардың бәрі біздің заманымызға жетпеген. Оның қазір қолда бар өлеңдерінен ірі сөз зергері,терең ойшыл ақын екенін танимыз. Асан атына «қайғы» деген сөз қосылуы да көп нәрсені аңғартады. Мұнан біз оның желмаяға мініп ,еліне шұрайлы,жайлы қоныс ,шүйгін жер іздеумен өмір кешкен халық қамқоры екенін танимыз. Асан ел тыныштығын армандаған. Мал баққан көшпелі елге керегі –бейбіт тіршілік. Бірақ ол кезде жаугершілік ,басқыншылық,соғыс,құнарлы жер үшін ұрыс-қақтығыс жиі болып тұрған. Олар ел берекесін кетіріп ,күйзеліске ұшыратқан. Жырау халық басына төнген осы ауыртпалықты көре білген.

Кітаппен жұмыс: Кітаптан «Бұл заманда не ғаріп» өлеңін мәнерлеп,нақышына келтіре оқиды.

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін. 1.Асан Сәбитұлының тарихта болғаны

2.Жерұйықты іздеудегі мақсаты,арманы3.Көрген жерінің бәріне қонымды баға беруінің мәні,оның шындыққа қатысы туралы қосымша түсінік беру.

Білімді бағалау: Оқушылардың жауаптарына ,ынтасына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: «Асан Қайғының жерұйықты іздегені» әңгімесін оқып келуге беремін.Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы : Қазтуған жырау Сабақтың мақсаты : а) Қазтуған жыраудың еңбектеріне тоқтала отырып, шығармаларының идеялық мазмұнынын талдау,оқушыларға ойландыратын сауал бере отырып,пікірін тыңдау,қорытынды жасау; ә) білімділік танымын,шығармашылық қабілетін,тілдік қорын,ізденістерін арттыру; б) еңбексүйгіштікке,мамандық таңдай білуге,адамгершілікке,ұқыптылыққа тәрбиелеу. Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақСабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық ізденуСабақтың көрнекілігі : кітаптар,тірек сызбалар т.б Пәнаралық байланыс : тарихСабақтың барысы : а) Ұйымдастыру кезеңі : Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын б) Жаңа сабақты түсіндіру. Ол өзін "айдаса қойдың көсемі", "сөйлесе қызыл тілдің шешені", "буыршынның бұта шайқар азуы", "бидайықтың көл жайқаған жалғызы" деп таныстырады. Қазтуған жырау тайпалар көсемі, отты биі, әскербасы, орақ тілді шешен, арқалы ақын болған. Қазтуған жырларының арқауы - туған елі, кіндік кескен, кір жуған жері. Оны ақын тебірене жырға қосады."Салп-салпыншақ анау үш өзен,Салуалы менің ордам қонған жер","Жабағы менен тайы тең,Жары менен сайы тең","Ботташығы бұзаудай,

Боз сазаны тоқтыдай,Балығы тайдай тулаған,Шырмауығы шөккен түйе таптырмас, Балығы көлге жылқы қаптырмас,Сөйткен менің, Еділім" , —

деп, Еділіне перзенттік қалтқысыз сезімін емірене өрнектейді. Ақын өз жырларында батырлықты, ерлікті, елдікті дәріптейді. Оның жырындағы:Балдағы алтын құрыш болат, Ашылып шапсам деп тартар, Сусыным қанға қанар деп, Азамат ердің баласы Жабыққанын білдірмес, Жамаңдар мазақ қылар деп, —деген жолдардан мұны байқау қиын емес.Өзі де қылышын "сары жүн оққа толтырған" батыр болған.Кітаппен жұмыс: Кітаптан «Салп-салпыншақ үш өзен». өлеңін мәнерлеп, нақышына келтіре оқиды.

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін. Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма: Қазтуған жыраудың шығармаларын оқып келуге беремін.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы : Доспамбет жырау Сабақтың мақсаты : а) Доспамбет жыраудың еңбектеріне тоқтала отырып, шығармаларының идеялық мазмұнынын талдау,оқушыларға ойландыратын сауал бере отырып,пікірін тыңдау,қорытынды жасау; ә) білімділік танымын,шығармашылық қабілетін,тілдік қорын,ізденістерін арттыру; б) еңбексүйгіштікке,мамандық таңдай білуге,адамгершілікке,ұқыптылыққа тәрбиелеу. Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақСабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық ізденуСабақтың көрнекілігі : кітаптар,тірек сызбалар т.б Пәнаралық байланыс : тарихСабақтың барысы : а) Ұйымдастыру кезеңі : Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын б) Жаңа сабақты түсіндіру. Доспамбет өз заманында жақсы тәрбие алған, парасатты білгір адам болған."Азаулының Стамбулдан несі кем" деген жолдарына қарағанда Доспамбеттің көргені, білгені көп, білімді адам екенін аңғарамыз.Өз толғауларында ақын өзін "Ер Доспамбет" деп әр тұста таныстырып отырады. Демек, ол "астына қарт күреңді мініп", "болат қылыш асынып" жаумен талай шайқасқан батыр жігіт болған. Ол "күңіреніп күн түбіне жортқан", "садақ толған сайгез оқ өткеріп", "арғымақтың талдай мойнын талдырып" көп жорықтарға бастаған. Сол жорық-шайқастарда батыр басына талай қауіп-қатер төнген. Оқ тиіп өлім аузынан қайтқан. Ол жайында ақын:Айдаметке оқ тиді,Отыз екі омыртқаның буынынан. Зырлап аққан қара қан, Тыйылмайды жонның уақ тамырынан... Жара бір қатты, жан тәтті, Жара аузына қан қатты... Жағдайсыз жаман қалып барамын, Жанымда бір туғанның жоғынан, —деп, сол бір қатерлі шақты бейнелеген.Доспамбет "Айналайын ақ Жайық" деп, туған Жайығын, бетегелі Сарыарқасын, елін, жерін шексіз сүйген:Екі арыстан жау шапса, Оқ қылқандай шаншылса... Бетегелі Сарыарқаның бойында, Соғысып өлген өкінбес! —деген жолдардан жыраудың еліне, жеріне перзенттік ыстық сезімін тану қиын емес. Ақын "Еділдің бойын ең жайлап, шалғынға бие біз байлап, орындықтай қара сабадан бозбаламен күліп-ойнап қымыз ішер күн қайда?" - деп, сол еліне тыныштық, бейбіт күн іздер шақты армандайды. Кітаппен жұмыс: Кітаптан «Айналайын, ақ Жайық» өлеңін мәнерлеп, нақышына келтіре оқиды.

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін. Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма: Доспамбет жыраудың шығармаларын оқып келуге беремін.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы : Жиембет жырау Сабақтың мақсаты : а) Жиембет жыраудың еңбектеріне тоқтала отырып, шығармаларының идеялық мазмұнынын талдау,оқушыларға ойландыратын сауал бере отырып,пікірін тыңдау,қорытынды жасау; ә) білімділік танымын,шығармашылық қабілетін,тілдік қорын,ізденістерін арттыру; б) еңбексүйгіштікке,мамандық таңдай білуге,адамгершілікке,ұқыптылыққа тәрбиелеу. Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақСабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық ізденуСабақтың көрнекілігі : кітаптар,тірек сызбалар т.б Пәнаралық байланыс : тарихСабақтың барысы : а) Ұйымдастыру кезеңі : Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын б) Жаңа сабақты түсіндіру. Жиембет жырау әрі әскербасы, әрі әйгілі ақын болған. Қазақ жерін жаудан қорғауда талай ерлік көрсеткен. Ақын поэзиясынан оның ерлік, өрлік мінезі, ерен батырлығы айқын көрінеді. Жырау өлеңдеріндегі:Менімен, ханым, ойнаспа, Менің ерлігімді сұрасаң. Жолбарыс пенен аюдай, Өрлігімді сұрасаң,Жылқыдағы асау тайындай Беріктігімді сұрасаң Қарағай мен қайыңдай...— деген жолдар соған кепіл.Жиембет алған бетінен қайтпайтын өжет, қайсар жан болған. Хан-әкімдерге бас имеген. Айтарын батыл айтқан, бас кетер деп тіл тартпаған, бүлікшіл, қанішер ханның теріс, жауыздық мінезін әшкерелеген, қаһарынан қорықпаған.Әмірің қатты Есім хан, Қанын ішіп қаңбаққа,Бүлік салып бұйырдың. Жанын отқа салмаққа...Басын бер деп батырдың Хан ие ісің жол емес, —деп, қалың еліне арқа сүйеген батыр ханға өктем сөйлейді. Жырау бейбіт күнде батырсынған ханның "қалмақтың Бәрі ханы келгенде, соқыр бурыл байталға жайдақ мінгенсің", "тас қалаға жан сақтап"деп бас сауғалаған жүрексіз, қорқақ мінезін әшкерелейді. Сол опасыз хан қылығына зығырданы қайнай, ызалы үн көтереді. "Арқаға қарай көшермін, алашыма ұран десермін, ат құйрығын кесермін" деп қайсар мінезінен батыр еш қайтпайды.Кітаппен жұмыс: Кітаптан « Қол-аяғым бұғауда » өлеңін мәнерлеп, нақышына келтіре оқиды.

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін. Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма: Жиембет жыраудың шығармаларын оқып келуге беремін.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9 Сабақтың тақырыбы : Шалкиіз жырауСабақтың мақсаты : а) Шалкиіз жыраудың еңбектеріне тоқтала отырып, шығармаларының идеялық мазмұнынын талдау,оқушыларға ойландыратын сауал бере отырып,пікірін тыңдау,қорытынды жасау; ә) білімділік танымын,шығармашылық қабілетін,тілдік қорын,ізденістерін арттыру; б) еңбексүйгіштікке,мамандық таңдай білуге,адамгершілікке,ұқыптылыққа тәрбиелеу. Сабақтың түрі : аралас сабақСабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық ізденуСабақтың көрнекілігі : кітаптар,тірек сызбалар т.б Пәнаралық байланыс : тарихСабақтың барысы : а) Ұйымдастыру кезеңі : Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын б) Жаңа сабақты түсіндіру. Шалкиіз поэзиясының жыраулар поэзиясыңдағы орны ерекше. Ол әйгілі ақын болған. Өз жырларында өмірге терең көз жіберген, аталы ғибратнамалық сөз қалдырған. Шалкиіз талай жорықтарға қатынасқан. Оның жырларынан ерлік сарыны айқын сезіледі. Ол "дулығамның төбесі туған айдай болмаса, батыршылық сүрмен-ді", "дулығалы бас кескен, ерлердің алдаспаннан игі қолы болар ма!" деп, батырлықты жоғары бағалаған. Елін жауынан, дұшпанынан тек "жалаңаш барып жауға тиер" ер ғана қорғай алады деген түйін жасайды. "Батыр жігіт қол бастар" деп, ерлікті, батырлықты жырына ту еткен.Жырау жырларында адамгершілік жайында толғаныстар мол. Ол адамды жақсылыққа сүйсіндіріп, жамандықтан бездірген. Ақын жақсы деген не, жаман деген не, ізгілік, парасаттылық неде, адамгершілік қасиет адамның қандай әрекет, қылық-мінезінен көрінеді, міне, осы тақырыпта жыр толғаған, ұрпағына өсиет қалдырған. Ақын жырындағы сол тақырыптарға байланысты жолдар парасаттылық ой тереңдігімен ерекшеленеді. Онда ақын жастарды адал достыққа, қалтқысыз жолдастыққа үндеген. Осы бір пікірлер — оның жырының өзегі.Ақын өз ойын жақсы мен жамаңды, жарық пен күңгіртті салыстыра өрнектейді.Бір жақсымен дос болсаң, Азбас-тозбас мүлкі етер. Бір жаманмен дос болсаң, Күндердің күні болғанда Бар ғаламға күлкі етер, — Кітаппен жұмыс: Кітаптан « Жауынды күні көп жүрме » өлеңін мәнерлеп, нақышына келтіре оқиды.

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін. Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма: Шалкиіз жыраудың шығармаларын оқып келуге беремін.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы : Ақтамберді жырау Сабақтың мақсаты : а) Ақтамберді жыраудың еңбектеріне тоқтала отырып, шығармаларының идеялық мазмұнынын талдау,оқушыларға ойландыратын сауал бере отырып,пікірін тыңдау,қорытынды жасау; ә) білімділік танымын,шығармашылық қабілетін,тілдік қорын,ізденістерін арттыру; б) еңбексүйгіштікке,мамандық таңдай білуге,адамгершілікке,ұқыптылыққа тәрбиелеу. Сабақтың түрі : аралас сабақСабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық ізденуСабақтың көрнекілігі : кітаптар,тірек сызбалар т.б Пәнаралық байланыс : тарихСабақтың барысы : а) Ұйымдастыру кезеңі : Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын б) Жаңа сабақты түсіндіру. Ақтамберді жырау басынан талай қилы-қилы кезеңдерді кешіреді. Қолына желекті найза ұстап жаулармен шайқастарға, қатынасады, ерлік көрсетеді. Сол шайқастардың біріңде жау қолында қалып, өлім аузынан қайтады. Ойраттармен арадағы соғыста өзінің асқан ерлігімен де, жалынды жырымен де көзге түседі, қазақ жерін жаудан аман алып қалуда ерен қызмет көрсетеді. Ақтамберді өз басынан кешірген сол қиын сәттерді жыр-толғауларында өрнектеген.Жапанға біткен терекпін, Еңсемнен жел соқса да теңселмен, Қарағайға қарсы біткен бұтақпын, Балталасаң да айырылман, Сыртым — құрыш, жүзім — болат Тасқа да салсаң, майырылман! — деген жолдардан оның ерлік, батырлық қасиетін әрі қайсар мінезін қапысыз танимыз. Ақын өзінің бар өмірін елі, халқына, оның елдігін, бүтіндігін сақтап қалу жолына арнаған. Жыраудың "ел-жұртты қорғайлап, өлімге жүрміз бас байлап" деген жолдарынан мұны айқын аңғарамыз.Ақтамберді өз толғауларыңда ерлікті, батырлықты жырлаған. Өйткені, елдің ерлігін сақтар, оны сыртқы жаудан қорғар - батыр ұлы. Ақынның әйгілі Бөгембай батырға жыр арнауы да осыған байланысты. Ол жігіттің жігіттігі де қанды шайқаста сыналады деп біледі. Кітаппен жұмыс: Кітаптан « Ағайының көп болса » өлеңін мәнерлеп, нақышына келтіре оқиды.

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін. Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма: Ақтамберді жыраудың шығармаларын оқып келуге беремін.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы : Үмбетей жырау Сабақтың мақсаты : а) Үмбетей жыраудың еңбектеріне тоқтала отырып, шығармаларының идеялық мазмұнынын талдау,оқушыларға ойландыратын сауал бере отырып,пікірін тыңдау,қорытынды жасау; ә) білімділік танымын,шығармашылық қабілетін,тілдік қорын,ізденістерін арттыру; б) еңбексүйгіштікке,мамандық таңдай білуге,адамгершілікке,ұқыптылыққа тәрбиелеу. Сабақтың түрі : аралас сабақСабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық ізденуСабақтың көрнекілігі : кітаптар,тірек сызбалар т.б Пәнаралық байланыс : тарихСабақтың барысы : а) Ұйымдастыру кезеңі : Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын б) Жаңа сабақты түсіндіру. Үмбетей жырау -дидактикалық поэзияның әйгілі шеберлерінің бірі. Ол жастайынан сөз өнеріне ден қойған. Оның осы жолдағы алғашқы ұстазы — өз әкесі. Ол халықтың ауыз әдебиетін, ән өнерін жақсы білген, ел тарихына өте қанық адам болған. Сонан соң халық шежірелерінен, шешендік сөздерінен, халық дастандарынан көп тағылым алған. Үмбетей жырау елінің қорғаны болған батырларды жырына арқау еткен. "Бөгембай өліміне", "Бөгембай өлімін Абылай ханға естірту" атты толғауларында ол" Бөгембай бастаған халық батырларын дәріптеген. "Қапшаған қандай ұрыстан" қайратты ерлерді ұрпағына өнеге еткен. Жырау Бөгембай батырдың ерлік бейнесін тамаша өрнектейді. Оны асқар Алатауға теңейді, тегеурінді бүркітке балайды, "Болмашыдай анадан болат тудың, Бөгембай" деп қастерлейді. Атамекенін жаудан қорғап қалған, халқымыздың ұлан-байтақ жерін— Баянауыл, Қызыл тау, Абыралы, Шыңғыстау — бүкіл Сарыарқа атырауын қалмақтардан аман алып қалған Бөгембай батырдың ерлігін сүйсіне жырлайды. Үмбетей:Қалмақты қуып қашырдың, Ақшәуілге қос тігіп,Қара Ертістен өткізіп. Ауыр қол жидырып алдырдың,Алтай тауға асырдың! Қалмаққа ойран салдырдың,—деп, халқына Бөгембайдың елі үшін жасаған ерлігін атап көрсетеді. Жырау тек Бөгембайды ғана емес, Абылай тұсындағы қолбасы батырлардың — Қаракерей Қабанбайдың, Қаз дауысты Қазыбектің, Керейде батыр Жәнібектің, Сары, Баян мен Сағымбайдың ерліктерін де өлең жолдарына қосқан.Үмбетей жырау "Бәкеге", "Жауқашарға" өлеңдерінде жаман қылықтан сақтандырған, жақсы қылыққа адамгершілікке, адалдыққа үндеген.

Кітаппен жұмыс: Кітаптан « Жауқашарға », «Бәке» өлеңін мәнерлеп, нақышына келтіре оқиды.

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін. Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: Үмбетей жыраудың шығармаларын оқып келуге беремін. Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы : БҰҚАР ЖЫРАУ ҚАЛҚАМАНҰЛЫ Сабақтың мақсаты : а) Бұқар жыраудың еңбектеріне тоқтала отырып, шығармаларының идеялық мазмұнынын талдау,оқушыларға ойландыратын сауал бере отырып,пікірін тыңдау,қорытынды жасау; ә) білімділік танымын,шығармашылық қабілетін,тілдік қорын,ізденістерін арттыру; б) еңбексүйгіштікке,мамандық таңдай білуге,адамгершілікке,ұқыптылыққа тәрбиелеу. Сабақтың түрі : аралас сабақСабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық ізденуСабақтың көрнекілігі : кітаптар,тірек сызбалар т.б Пәнаралық байланыс : тарихСабақтың барысы : а) Ұйымдастыру кезеңі : Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын б) Жаңа сабақты түсіндіру. Бұқардың өз әкесі — Арғын руынан шыққан Қалқаман батыр. Бұқар жырау Баянауылда туып, Далба тауында дүние салған. Оның ұрпақтары да Баянауыл маңыңда.Бұқар — XVIII ғ.екінші жартысында хандық құрған Абылайдың тұстасы, Абылайдан жасы үлкен. Ол Абылайды: "Абылайшам", "Абылайша", - деп сөйлейді екен. Бұқар өзінің "Ей Абылай" деген өлеңінде:Ей, Абылай, Абылай! Түркістанда жүр едің. Сені мен көргенде, Әбілмәмбет патшаға,Тұрымтайдай ұл едің, Қызметкер болып тұр едің, —дейді.Осы өлеңінде ол Абылайды он бір жасынан бастап, ең ақырғы өміріне дейін білетін адам болып сөйлейді. Бұқар — халқының, елінің тағдырына терең де ойлы көз жіберген, қабырғасы қайысып, тебірене толғау жыр төккен, парасатты ой түйген жырау, қазақтың ұлы ханы Абылайдың ақыл-кеңесшісі, ақылгөйі, поэзияның ірі өкілі. Бұқар аласапыран заманның тіршілік-болмысын, ел басына төнген қауіп-қатер, екі талай кезеңді жыр өрнегіне түсіріп, халқының тағдырына ортақтасқан. Еліміз өз алдына жеке шаңырақ көтеріп, тәуелсіздік алғаннан кейін Абылайдың, оның данагөй ақылшысы, философ ақын Бұқардың есімдері де халық сүйіспеншілігіне, ықыласына бөленді.Қарағанды қаласының ең бір үлкен көшесіне, бір ауданына Бұқар жырау есімі берілді. Жыраудың дүние салған жеріне оның ұрпақтары зәулім күмбез тұрғызған.XVIII ғ. бізге мәлім ақындардың ішінде әлеуметтік мәселелерді көбінесе басымырақ жыр еткен ақын - Бұқар. Өз кезіндегі әр алуан қоғамдық мәні зор мәселелерге үн қосып, өзінің көзқарасын білдіріп отырған.Бұқар жыраудың өз сөздеріне және ел аузындағы әңгімелерге қарағанда, ол хат білген адам болса керек. Бірақ оның "Керей, қайда барасың?", "Айналасын жер тұтқан", "Бірінші тілек тілеңіз", "Жал-құйрығы қаба деп", "Асқар таудың өлгені", "Ей, Абылай, Абылай", "Сен он бір жасыңда", "Қалданменен ұрысып", "Кәрілік", т.б. өлеңдерінің бәрі де бізге жазба түрде емес, ауызша жеткен. Кітаппен жұмыс: Бұқардың «Айналасын жер тұтқан» деген өлеңіне талдау жасап, «Асқар таудың өлгені» деген өлеңін мәнерлеп оқыңдар. Шығармашылық жұмыс: Бұқар жырау өлеңдеріндегі мақал-мәтел,нақыл болып кеткен сөздерді тауып, олардың бүгінгі біздер үшін қандай мәні бар екенін айтып беріңдер.

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.1.Бұқар өмір сүрген кездегі қазақ елінің тарихи жағдайы қандай еді?2. Бұқарды неге жырау дейміз?3. Ақын толғауларында қандай әлеуметтік мәселелер көтерілген?4. Ақын өз толғауларында халыққа өнеге боларлық қандай ойлы пікірлер ұсынады? Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма: «Көрші елдермен достықта,татулықта болу-Бұқар жырының өзекті тақырыбы» деген атпен шығарма жазып келу.

Тереңдете оқитын сыныптар үшін билеттер (ІХ сынып)

І. 1. Ауыз әдебиеті туралы түсінік. 2. Бұқар жырау Қалқаманұлы,өмір жолы. 3. Қабағы тастай түйілген, Лашын құстай шүйілген, Жеңсіз берен киінген Жалғыз қара көрінді. Өлең жолдарында қандай көркемдік тәсіл қолданылған?ІІ. 1. Мақал-мәтел деген не? 2. Ыбырай Алтынсарин – балалар әдебиетінің атасы. 3. От орнындай тұяқтан Оймақтай-ақ қалыпты. Етектейін еріннен Екі елісі қалыпты.Көркемдік тәсілдің қай түрі бар?ІІІ. 1. Абай өмірі,шығармашылығы. 2. Күлтегін жырынан үзінді оқы. 3. Атам қалды дейтұғын Өзімнен қалған бала жқ. Балам қалды дейтұғын Атам менен анам жоқ. Бауырым қалды дейтұғын Ағам менен інім жоқ.Өлең неше тармақтан,неше буыннан тұр? Ұйқас түрін анықта.IV. 1. Ертегілер.Ертегінің аңыз әңгімеден айырмашылығы неде? 2.Жүсіпбек Аймауытұлының өмір жолы,өскен ортасы туралы айт. 3. Сұр бұлт түсі суық қатпайды аспан, Күз болып,дымқыл тұман жерді басқан.Мұнда көркемдік тәсілдің қай түрі қолданылған?V. 1. Ахмет Иассауидің өмірі,еңбектеріне шолу. 2. Тұрмыс-салт жырлары. 3. Аспанның аясында ән шалқытқан, Бұлбұлмын даусы көкте дамылдаған ... Тұлпармын топтан озған,тосырқаман, Шаршы топ,шаршы өрім жоқ шабылмаған ...VI. 1. Аңыз әңгімелер. 2. Соқ жігіт! Соқ! Соқ! Жігіт! Күйіңді тарт! Тоқтатпа, «Тарт!» дегенім – қылғаным шарт. Толғауы тоқсан күйдің бір-ақ күй бар. Сылқылдат! Бастыр! Бастыр! Қадалт! Қадалт!Шумақта көркемдік тәсілдің қай түрі қолданылған.VII. 1. Ыбырай Алтынсарин әңгімелерінің тәрбиелік мәні. 2. Мұқағалидың «Райымбек,Райымбек» поэмасынан үзінді оқы. 3. Не керек,қалды кейін сүйген сәуле, Сондықтан теңіз – түрсіз,тау – құр кеуде. Сондықтан жәудіреп тау,толқын теңіз, Құрғырлар,қылмаңдаршы көңілімді әуре.Өлең неше тармақтан тұр? Ұйқас түрін анықта.VIII. 1. Жамбылдың өмірі,шығармашылығы. 2. «Ер Тарғын» жырындағы Ақжүніс бейнесі. 3. Қыз емес,мынау тұрған қорқау сырттан, Құтылар күн бар ма екен бұл қырсықтан. Қыз емес,мұз ғой түсі қарауытқан, Қай жері қызықтырып бой жылытқан?Шумақта көркемдік тәсілдің қай түрі қолданылған?

ІХ. 1. Сұлтанмахмұт өмірі,шығармашылығы. 2. Ертегілер,оның түрлері. 3. Ызғытып,өлке өрлетіп,баяулатып, Соқтырып кейде боран,дауылдатып, Көңілдің асқарынан тұманды айдап, Артынан нөсерлетіп,жауындатып ...Шумақта көркемдік тәсілдің қай түрі қолданылған?Х. 1. Махамбет өлеңдеріндегі Исатай бейнесі. 2. Бұқар жырау Қалқаманұлы. «Бірінші тілек тілеңіз» өлеңін жатқа оқы. 3. Не сыйласын,несін берсін ел маған?! Тұрсақ екен елім де аман,мен де аман. Таулар – менің таусылмайтын бақытым, Ал ырысым – ұлан-ғайыр кең далам.Шумақта көркемдік тәсілдің қай түрі қолданылған?ХІ. 1. Жиембет жыраудың бір өлеңін жатқа оқы. 2. Ыбырай Алтынсарин – шағын әңгіме шебері. (Әңгімелеріне шолу). 3. Е, мына қыпша бел,сұңғақ бойлы,қызыл шырайлы,торғылт келіншек шынар болар. (Ғ.Мүсірепов).Сөйлемде көркемдік тәсілдің қай түрі бар?ХІІ. 1. Абайдың бір өлеңін жатқа оқы. 2. Ақтамберді жырау,өмір сүрген кезеңі. 3. Хамит – ұзынша бойлы,жауырынды,тіп-тік сұр жігіт.Қырша мұрынды,шүңіректеу қара кер тобылғы көзді,қырқып жүретін сақалы,мұрты бар.жасы 25-26-лар шамасында.Үстінде мұздай қазақша киім.Үзіндіде көркемдік тәсілдің қай түрі қолданылған?ХІІІ. 1. Ыбырай Алтынсариннің аудармалары. 2. Ілияс Жансүгіровтың өмірі,шығармашылығы. 3. Ол жауына оқтай қадалды.Мен оның күндей күлген жүзіне қызыға қарадым.Сөйлемдерде көркемдік тәсілдің қай түрі қолданылған?ХІV. 1. Шешендік сөздер түрлері. 2. Махамбет Өтемісұлының балалық,жастық шағы. 3. Таңдырып ап маңдайын, Тағы көйлек сұрап жүр. Бақты кезіп тал-қайың, Жалаң аяқ жылап жүр.ХV. 1. мағжан Жұмабаевтың «Түркістан» өлеңін жатқа оқы. 2. «Қыз Жібек» жырындағы Жібек бейнесі. 3. Күн шайдай ашық,жылы еді.Аспанда бұлт жоқ.Жел де жоқ.Айнала қалың иірім-иірім орман.Бойлап,таласа,жарыса шыққан қайың мен қарағай ...Көркемдік тәсілдің қай түрі қолданылған?ХVI. 1. Ілиястың «Күйші» поэмасынан үзінді оқы. 2. Ертегінің аңыз әңгімеден айырмашылығы. 3. Әсемпаз болма әрнеге, Өнерпаз болсаң арқалан. Сен де бір кірпіш дүниеге, Кетігін тап та,бар,қалан.Шумақта қандай ұйқас түрі қолданылған?ХVII. 1. Шыңғыс Айтыматовтың өмірі,шығармашылығына шолу. 2. Мақал-мәтелдердің тақырыптары. 3. От орнындай тұяқтан Оймақтай-ақ қалыпты. Етектейін еріннен Екі елісі қалыпты.Шумақта көркемдік тәсілдің қай түрі қолданылған?

ХVIII. 1. Бұқар жырау Қалқаманұлы. «Бірінші тілек тілеңізді» жатқа оқы. 2. Ғабит Мүсірепов – сөз зергері. 3. Домбыра,сенде мін бар ма,

Мінсіз болсаң – тіл бар ма? Тіл жоқ деуге бола ма Тілден анық үн барда. Домбыраның күші мол Көмейінде күй барда.Ұйқас деген не? Өлеңдегі ұйқастың түрін анықта.ХІХ. 1. Абайдың табиғат лирикасы. 2. Жұмбақтар,оның тәрбиелік мәні неде? 3. Күй,сені тәтті көрем жаным сүйіп, Тыңдаймын тыным алмай жаным күйіп. Өмірдің сырын ашып жүрегіме, Музаның әміріне басымды иіп.Ұйқас деген не,бұл шумақ қай ұйқасқа жатады?ХХ. 1. Аңыз әңгімелердің ертегіден айырмашылығы неде? 2. Мағжанның «Түркістан» өлеңінен үзінді оқы. 3. Сонда Бурыл гуледі, Табаны жерге тимеді. Көлденең жатқан көк тасты Тіктеп тиген тұяғы Саз балшықтай иледі...Шумақта көркемдік тәсілдің қай түрі қолданылған?ХХІ. 1. Ілияс Еснберлиннің өмірі,шығармашылығы. 2. Абайдың «Ескендір» дастаны,көркемдік ерекшелігі. 3. Қар – аппақ,бүркіт – қара,түлкі – қызыл, Ұқсайды қаса сұлу шомылғанға...Осы өлең жолдарында көркемдік тәсілдің қай түрі қолданылған?ХХІІ. 1. «Біржан мен Сара» айтысында қандай әлеуметтік мәселе көтерілген? 2. Мұқағалидың «Райымбек,Райымбек» поэмасынан үзінді оқы. 3. Балалық өлді,білдің бе, Жігіттікке келдің бе? Жігіттік өтті,көрдің бе, Кәрілікке көндің бе? (Абай).Өлең қандай әдіспен жазылған? Буын санын анықта.ХХІІІ. 1. Мұқағалидың өмірі,шығармашылығы. 2. Асан қайғы – халық қамқоры. 3. Жоғары ерні көк тіреп, Төменгі ерні жер тіреп... Ұмтылғанда қысылып, Бес жүз құлаш жазылды?Шумақта көркемдік тәсілдің қай түрі қолданылған?ХХІV. 1. Ежелгі дәуір әдебиеті Күлтегін жырлары қайдан табылған? 2. Мұқағали – сыршыл ақын. 3. Шырқ айналар шіркін тауық Жемің болса қолыңда Қайдағысы сені тауып, Топырлайды жолыңда...Өлеңде көркемдік тәсілдің қай түрі қолданылған?ХХV. 1. Ілияс Жансүгіровтың өмірі,шығармашылығы. 2. Төле би Әлібекұлының өмір сүрген кезеңі. 3. Жел,құйын,ағын,бәйге көк, Ұшқыр құс,құмай,атқан оқ. Бәрі де жүйрік өзінше, Көңілден бірақ жүйрік жоқ.Өлеңде көркемдік тәсілдің қай түрі қолданылған.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9 Сабақтың тақырыбы: «Райымбек,Райымбек!» поэмасы.Сабақтың мақсаты: Поэмадағы қазақ хлқының бастан кешкен қиын кезеңдерінде азаттық үшін арпалысқан алып тұлға – Райымбек баба өмірі,жасаған ерліктері,жорықтары жайлы мағлұмат беру. Елін,жерін қорғауға даяр болуға шақыру,батыр бабаларды қадірлеуге,құрметтеуге баулу,Отанға деген сүйіспеншілігін арттыру.Сабақтың өткізілу сызбасы:

Сабақтың барысы:1. Ұйымдастыру кезеңі.2. «Ару-ана» поэмасы бойынша «Құрмаш-Жамал тағдыры» тақырыбында ойтолғау жүргізу.3. Сөзжұмбақ шештіру арқылы сабақтың тақырыбын тапқызу.а) Өлең арнаған қыз досы: Фаризаб) Жан серігі: Лашынг) Мұқағали курсы бағдарламасының авторы: Жұмашғ) өлеңі: «Үш бақытым»д) поэмасы: «Атамекен»з) Аветик Исаакяннан аударған аудармасы: Сократ4. Райымбек бабаның ата-тегі жайлы түсінік беру.5. Райымбек бабаның жорықтары жайлы деректер. Төлен Қаупынбайұлының «Райымбек батыр» кітабы,Ж.Тұрлыбековтың «Тамыз таңы», «Райымбек» атты кітаптары бойынша мысалдар келтіру.6.Мұқағалидың «Райымбек,Райымбек!» поэмасын мәнерлеп оқыту. Сөздікпен жұмыс жүргізу.7. Үйге деңгейлік тапсырма беру.

Райымбек батырдың жорықтары, Райымбек батырдың «Райымбек,Райымбек»ерліктері жайлы деректер жинау өмірі поэмасын оқу

9. Бағалау.

Ойтолғау жүргізу

Ұйымдастыру кезеңі

Бағалау

Сөзжұмбақ шешу

Сабақтың тақырыбы: «Райымбек,Райымбек!»

поэмасы

Деңгейлік тапсырма беру

Бабаның ата-тегі туралы түсінік беру

Бабаның жорықтары жайлы анықтама,

мәлімет беру

Оқушымен жұмыс,оқулықпен

жұмыс

Күшті топ Орта топ Әлсіз топ

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы: Ш.Айтматов «НАЙМАН-АНА»Сабақтың мақсаты: 1. Ш.Айтматовтың өмірі мен шығармашылығына шолу жасата отырып, «Найман-Ана» әңгімесінің сюжетін меңгерту.2.Оқыта үйрете отырып,оқушының танымдылығын арттыру.жазушының идеясын түсіне білуге баулу.Білім дағдыларын дамыту.3. Оқушының ой-өрісін кеңейте отырып,тіл байлығын дамыту.Мәңгүрттіктен аулақ болуға тәрбиелеу.Сабақтың түрі: модульдік оқыту технологиясы.Қолданылатын әдіс-тәсілдер: оқыта үйрету тәсілі,сұрақ-жауапКөрнекілік құралдар: Ш.Айтматовтың шығармалары,сызба-схема,карта,карточкалар және буклет.Пәнаралық байланыс: тарих,география.Сабақтың барысы.1. Кіріспе бөлімі Шыңғыс Төреқұлұлы Айтматов – бауырлас қырғыз халқының ұлы жазушысы.Ол 1928 жылы 12 желтоқсанда Қырғызстанның Талас облысының Шекер аулында дүниеге келген. Ш. Айтматовты біз қырғыз-қазаққа ортақ жазушы дейміз.Олай дейтін себебіміз,ол Мәскеудегі әдебиет институтында оқып жүрген кезде қазақтың білікті,білімді сыншысы Қалжан Нұрмахановпен бірге оқиды.Сол кісінің ықпалы,әсері көп болады.Кейін әлем жазушыларының бел ортасында жүретін Мұхтар Әуезов те оған қамқор болған,көп көмек көрсеткен.Ш.Айтматов еңбектері өте мол.

2. Сөйлесу бөлімі.І тур.Мәтінмен жұмыс.а) Оқушыларды бес топқа бөліп,соған сәйкес шығарманы да мазмұны бойынша бес бөлікке бөле отырып оқытқызу.ә) Әр топтағы оқушы өзі оқыған абзацқа ат қоя отырып,мәтінге тезис жасау.б) Мәтіннің әр бөлімдеріне қарай композициялық құрылымына талдау жасау.«Найман – Ана».І. Экспозициясы: Тарихқа көз жүгірту.1.Құлдықта қалған тұтқындардың күні.2.Аңызға айналған Ана-Бейіт зираты.

Проза саласында

«Әшім»«Аспалы көпір»

«Бетпе-бет»«Қызыл алма»«Ақ жауын»«Байдамтал бойында»

«Жәмилә»«Алғашқы ұстаз»«Ана-Жер ана»«Қош бол, Гүлсары»«Ақ кеме»«Ерте қайтқан тырналар»«Теңіз жағалай жүгірген тарғыл төбет»

«Боранды бекет»«Жан пида»

Әңгімесі Повестері Романдары

3.Ең ауыр жаза.4.Ананың өз-өзімен сырласуы.5.Тарихқа көз жүгірту.ІІ.Басталуы: Саудагерлердің дастархан басындағы әңгімесі.ІІІ.Дамуы: Найман-Ананың Сарыөзекке аттануы.IV.Шарықтау шегі: Өз анасын танымаған жас жауынгер.V.шешімі: Найман-Ананың өз баласының қолынан мерт болуы.Қосымша қойылатын сұрақтар:1.Сарыөзекті картадан көрсет.2.Ананың маналогы мәтіннің қай бөлімінде кездеседі?3.Жуан-жуандар деген кімдер? Олар туралы тарихтан не білесің?4Ақ інгенді, Найман-Ананы суреттеген жерін мәтіннен тауып оқып бер.5.Қожа Ахмет Иассауи және Түркістан қаласы туралы не білесің?6.Жоламанның бейнесін тауып оқып бер.7.Жазушы жуан-жуандардың бейнесін қалай көрсеткен?ІІ тур. Шығармашылық жұмыс. Оқушылардың танымдылығын және тіл байлығын дамыту мақсатында сұрақтар берілген карточкалар үлестіру.Әр топ мүшелері ақылдаса отырып,араларындағы жетекші оқушы жауап береді.Сол оқушының жауабына қарай,топтағы әр оқушыға да баға қойылады. №1 карточкаАна-Бейітті халық неліктен соншама қасиет тұтады?Тапсырма: Мәтіннің мазмұнына жүгіне отырып жауап беру. №2 карточка Мәңгүрт ұлын іздеп келе жатқан ана қандай психологиялық күйде болды?Тапсырма: Мәтіннен тауып бер. №3 карточка Жауыздыққа,оның асқан түрлі адамды ақыл-естен айыруға сендердің көзқарастарың қандай?Тапсырма: Өзіндік ойын,пікірін айту. №4 карточка Баласы тірі болса да ана не үшін жоқтау жырын айтты? «Жоқтау» туралы не білесің?Тапсырма: ұлттық салт-дәстүр негізінде жауап беру. №5 карточка Романдағы «Мәңгүрт» сөзінің астары неде деп білесіңдер? Қазіргі заманның «мәңгүрттері» деп қандай адамды айтуға болады?Найман-Анадағы мәңгүрттің олардан айырмашылығы неде?Тапсырма: Өмірмен байланыстырып өз ойыңды айт.ІІІ тур.Оқыта үйрету ойыны. Оқушыларды сергіте отырып,сабақты бекіту мақсатында ойындар жүргізу.«Мәтінді оқыта үйрету» ойыны.а) Әр топ келесі топқа өздерінің оқыған бөлімдері бойынша ең қиын сұрақ құрайды.Оған келесі топ жауап береді.Сұрақ қойған топ қарсыласының жауабын өздері бағалайды.ә) «Тірек белгілер» оқыта үйрету ойыны. Әр топ өздерінің оқыған бөліктеріне конспект жасайды.Бірақ бірде-бір сөздер мен сөйлемдер пайдаланылмайды.Тек қана суреттермен немесе шартты белгілермен ойымызды жеткіземіз.Ал келесі топ соны түсініп оқып шығуы керек.Қарсыласын өздері бағалайды.б) Найман-Ана мен баласының арасындағы кездесуді сахналандыру.Мәтіннің сюжетімен толық танысқан оқушылардың арасынан қалаған екі оқушыны шығарып көрініс көрсеткізу.

4. Қорытынды бөлім.а) Мұғалімнің сабақты қорыту сөзіә) Оқушылардың білімін бағалау. Сарапшылар «бағалау парағын» пайдалана отырып,оқушылардың жинаған ұпайларына қарай білімдерін бағалайды.б) Үйге тапсырма: «Боранды бекет» романының кез келген өзіңе ұнаған бөліміне шағын сценарий жазып келу

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы: Мақтымқұлы Фраги (1733-1772)Сабақтың мақсаты: а) Әлем әдебиеті туралы түсінік бере отырып, оқушылардың сабаққа деген қызығушылықтарын арттыру; ә) оқушылардың сөйлеу тілін жетілдіре отырып,шешендік өнерге баулу; б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру; Сабақтың түрі: Аралас сабақСабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, баяндау т.бСабақтың көрнекілігі:, кітаптар, суреттер т.бПәнаралық байланыс: тарихСабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау: Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын. б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Мақтымқұлы 1733 жылы Геркез ауылында дүниеге келген.Венн диаграммасы: Ривера мен Дэниге салыстырмалы мінездеме беріңдер.

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын.1. Шығармадан қандай ой түйуге болады?2. Ривераның намысын жанап, қажырын күшейткен қандай күш?3. Қазақ әдебиетінде спорт тақырыбына жазылған қандай шығармаларды білесіңдер?

Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: Джек Лондонның «Мексика ұлы» әңгімесін оқып,мазмұндап келуге беремін.

Ривера Дэни