ГАРЧИГ - mier.mnmier.mn/wp-content/uploads/2020/08/mongol-hel-uran-zohiol-mongol... ·...

СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨРИЙН ХЭРЭГЖИЛТИЙГ ДЭМЖИХ АРГА ЗҮЙН ЗӨВЛӨМЖ

1

ГАРЧИГ

УДИРТГАЛ ...........................................................................................................................................2НЭГ. СУРГАЛТЫГ ҮРГЭЛЖЛҮҮЛЭХ ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ТӨЛӨВЛӨЛТ ...................................3ХОЁР. ТЕЛЕ ХИЧЭЭЛИЙН ҮР ДҮНГИЙН ОНОШИЛГОО, ЭРГЭХ ХОЛБОО ТОГТООХ АРГАЧЛАЛ .............................................................................3 2.1. Сурагчийн бүтээлийн санг оношлох аргачлал .....................................................................4 2.2. Сурагчийн өөрийн үнэлгээний арга хэрэгсэл, шинжилгээ хийх аргачлал .........................4 2.3. Сурагчийн мэдлэг, чадварыг оношлох, дүн шинжилгээ хийх аргачлал ..............................6

ГУРАВ. БАТАТГАХ АГУУЛГА, АРГА ЗҮЙ.........................................................................................8

Монгол хэл: ..........................8 Уран зохиол: ....................... 29 Үндэсний бичиг: .............. 53

10 дугаар анги

1. Теле хичээлийн агуулга ба залгамж холбоо

2. Өмнөх ангийн теле хичээлийн үр дүнгийн оношилгоо, эргэх холбоо тогтоох аргачлал

3. Бататгах агуулга, арга зүй

11 дүгээр анги

1.















1 Теле хичээлийн агуулга ба залгамж холбоо








1 Теле хичээлийн агуулга ба залгамж холбоо







ДӨРӨВ. ОНОШИЛГООНЫ ҮР ДҮНГ ХИЧЭЭЛИЙН ТӨЛӨВЛӨЛТӨД ТУСГАЖ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ МЕНЕЖМЕНТ ..........................................................................................82


2

УДИРТГАЛШинэ төрлийн короно вирусний халдвараас урьдчилан сэргийлж, хамгаалах зорилгоор

ЕБС-ийн 2019-2020 оны хичээлийн 3,4 дүгээр улирлын танхимын сургалтыг түр зогсоож, теле хичээл зохион байгуулсан. 2020 оны 2 дугаар сарын 03-аас 05 дугаар сарын 29-ний өдөр хүртэл ЕБС-ийн дунд, ахлах ангид монгол хэлний 95, үндэсний бичгийн 118, уран зохиолын 80, нийт 293 теле хичээл заажээ. Үүнээс 6-9 дүгээр ангид монгол хэлний 54, үндэсний бичгийн 68, уран зохиолын 44; 10-12 дугаар ангид монгол хэлний 41, үндэсний бичгийн 36, уран зохиолын 50 хичээл заасан байна.

Эцэг эх (12`000), сурагчид (5700)-ыг хамруулсан теле хичээлийн хүртээмжийг тандах судалгаанаас үзэхэд, сурагчдын 46.8 хувь теле хичээлийг байнга, 30.52 хувь нь заримдаа үзсэн гэж хариулсан байна. Ийнхүү сурагчдын теле хичээлд хамрагдсан тоо, оролцсон байдал ялгаатай байгаа нь теле хичээлээр өгсөн агуулгыг бататгах, өмнөх ангийн агуулгын хоцрогдлыг арилгах хэрэгцээ, шаардлага байгааг харуулж байна. Иймд 2020-2021 оны хичээлийн жилийн эхний 9 дүгээр сард өмнөх ангийн теле хичээлийн үр дүнг оношлон тодорхойлох, шаардлагатай агуулгыг бататган заах агуулга, арга зүйг энэхүү зөвлөмжөөр багш Та бүхэнд хүргэж байна. Энэ зөвлөмж нь хичээлийн жилийн эхний 4 долоо хоногийн хичээл сургалтын үйл ажиллагааг удирдан зохион байгуулахад дэмжлэг үзүүлэх зорилготой. Зөвлөмж нь удиртгалаас гадна дараах 4 үндсэн бүлгээс бүрдсэн. 1. Сургалтыг үргэлжлүүлэх үйл ажиллагааны ерөнхий төлөвлөлт2. Теле хичээлийн үр дүнгийн оношилгоо, эргэх холбоо тогтоох аргачлал 3. Теле хичээлийг бататгах арга зүй4. Оношилгооны үр дүнд үндэслэн зайлшгүй бататгах агуулга, сурах арга барилыг хичээлийн

төлөвлөлтөд тусгаж хэрэгжүүлэх менежментЭдгээрээс “Теле хичээлийг бататгах арга зүй” бүлэг нь бусдаас онцлогтой. Тус бүлэгт “Монгол

хэл”, “Уран зохиол”, “Үндэсний бичиг” гэсэн гурван судлагдахууны теле хичээлийг тус тусад нь зөвлөмжилсөн. Судлагдахуун бүрийг 6-9 дүгээр анги тус бүрээр зөвлөмжилсөн бөгөөд тус бүр нь “Теле хичээлийн агуулга ба залгамж холбоо”, “Өмнөх ангийн теле хичээлийн үр дүнгийн эргэх холбоо тогтоох аргачлал”,“Теле хичээлийг бататгах арга зүй“ гэсэн хэсэгтэй.

“Теле хичээлийн агуулга ба залгамж холбоо” хэсэгт тухайн ангийн теле хичээлийн сэдэв ба хэрэгжүүлсэн суралцахуйн зорилт, сурах бичгийн уялдаа холбоог хүснэгтээр харуулсан. Энэ нь багш нарт бататгах хичээлээ төлөвлөх, зохион байгуулахад баримжаа өгөх зорилгой.

“Өмнөх ангийн теле хичээлийн үр дүнгийн оношилгоо, эргэх холбоо тогтоох аргачлал” хэсэгт оношилгоо хийх гурван аргачлалыг хичээл бүрээр зөвлөмжилсөн. Багш нар сурагчдын суралцах үйл явцад гарч байгаа хүндрэл бэрхшээлийг тодорхойлоход оношлох үнэлгээ хийх шаардлага байнга гардаг.

“Теле хичээлийг бататгах арга зүй“ хэсэгт 9 дүгээр сард өмнөх ангийн сургалтыг үргэлжлүүлэх календарьчилсан төлөвлөлтийг анги бүрээр хийж өгсөн. Мөн тус сард бататган заах хичээлийн сэдэв, агуулгын залгамж холбоо, үйлийн алхмыг тодорхойлж явцын үнэлгээ хийх арга зүйн санааг хичээл бүрээр боловсруулсан болно. Өмнөх ангийн теле хичээлийг 9 дүгээр сард бататгах агуулгыг сонгохдоо тухайн ангид заавал эзэмшиж, цаашид агуулгын суурь мэдлэг, чадвар олгох суралцахуйн зорилтыг чухалчилсан. Тухайлбал,• Монгол хэлний хичээлийн хувьд унших, бичих ярих- сонсох чадварыг сурагчид анги ахих тусам

гүнзгийрүүлэн эзэмших боломжтойгоор хөтөлбөрт тусгасан байдаг. Хэдийгээр теле хичээлээр сурагчдын “Ярих- сонсох» буюу 6.3, 7.3, 8.3, 9.3 дахь хэсгийн суралцахуйн зорилтын хүрээнд хичээл заагдаагүй ч дараа дараагийн ангид танхимын хичээлээр бататгах боломжтой гэж үзэж байна. Харин хэлний зүйн мэдлэг ойлголтыг дараагийн ангид бусад агуулгатай нэгтгэн заах цаг хүрэлцэхгүй тул бататгах шаардлагатай гэж үзсэн.

• Үндэсний бичгийн хичээлийн хувьд анги бүрд дармал, бичмэл эхийг унших чадвар нь чухал тул бататгахаар сонгож авсан. Мөн тухайн анги бүрд байгаа хэл зүйн чадварыг мөн бататгахаар оруулсан нь цаашид үндэсний бичгээ хэрэглээ болгоход зайлшгүй суурь чадвар болохтой холбоотой.

• Уран зохиолын хичээлийн хувьд заасан теле хичээлүүд нь тодорхой суралцахуйн зорилтыг хэрэгжүүлэхийг зорьсон ч хичээлийн цаг хангалтгүй байсан, зарим дасгал даалгавар нь сурах бичигт байхгүй зэрэг нь бататгах агуулгыг сонгосон шалтгаан болно.


3

НЭГ. СУРГАЛТЫН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААГ ҮРГЭЛЖЛҮҮЛЭХ ТӨЛӨВЛӨЛТЕБС-ийн 10-12 дугаар ангийн монгол хэл, үндэсний бичиг, уран зохиолын теле хичээлээр

заасан агуулгыг 2020-2021 оны хичээлийн жилийн эхний сард бататган үргэлжлүүлэн судлах календарьчилсан төлөвлөлтийг анги бүрээр өгч байна.

Бүрэн дунд боловсролын сургалтын төлөвлөгөөний дагуу 10-12 дугаар ангид үндэсний бичгийг долоо хоногт 2 цаг, харин монгол хэл, уран зохиолыг тус бүр долоо хоногт ижилхэн нэг цаг заана. Ийм учраас 9 дүгээр сард заах өмнөх ангийн теле хичээлийг бататгал хичээл 10-12 дугаар ангид үндэсний бичиг 8 цаг, монгол хэл, уран зохиол тус бүр 4 цаг байна.

Теле хичээлийг бататгах хичээл нь оношлох, зайлшгүй бататгах, оношилгоонд үндэслэн бататгах гэсэн хэсгээс бүрдэнэ. Монгол хэл, уран зохиолын хичээлийн хувьд эхний цаг (үндэсний бичиг 2 цаг)-т сурагчдын теле хичээлийн оролцоо, эзэмшсэн сурах арга барил, мэдлэг, чадварын түвшнийг оношлох хичээл байх бол дараагийн хоёр цаг (үндэсний бичиг 4 цаг)-ийн хичээл нь теле хичээлээр заагдсан хэдий ч зайлшгүй бататгах шаардлагатай суралцахуйн зорилтыг хэрэгжүүлэх хичээл байна. Харин нэг цаг (үндэсний бичиг 2 цаг)-ийн хичээлээр эхний долоо хоногийн оношлох даалгаврын гүйцэтгэлээр сурагчдын хамгийн их алдаа гаргасан, агуулгын хоцрогдол ихтэй сэдэв, агуулгыг бататгана.

Оношлох Теле хичээлээр өгсөн агуулгыг бататгах

Өмнөх ангийн агуулгын хоцрогдлыг арилгах

Эдгээрийг аль ангид хэдэн цагт заах нарийвчилсан төлөвлөлтийг хичээл бүрээр анги ангийн зөвлөмжид тодорхой зөвлөмжилсөн болно.

2020 оны 9 дүгээр сард өмнөх ангийн агуулгыг бататгах хичээлийн төлөвлөлт7 хоног I II III IV

Хичээл №1 №3 №4 №5

Зорилго Теле хичээлийн үр дүнг оношлох

Теле хичээлээр заасан ч шаардлагатай гэж үзсэн агуулгыг бататгах

Агуулгын хоцрогдлыг арилгах

Хичээл, сургалтыг

зохион байгуулах

хэлбэр

Сурагчид теле хичээлийн, үр дүнг илрүүлж, оношлох даалгвар гүйцэтгэнэ. Үүнд: Сурах арга барил, бүтээлч ажилӨөрийн үнэлгээЭзэмшсэн мэдлэг, чадварын түвшин

Бататгах шаардлагатай агуулгыг сонгож хичээл заана. •Агуулгын хоцрогдол

арилгах хичээл заана.•Мэдлэг, чадварын

түвшнийг илрүүлэх даалгавар гүйцэтгэнэ.

•Оношилгооны үр дүнг үндэслэн агуулгын хоцрогдол арилгах хичээл, сургалтын төлөвлөлт хийнэ.

ХОЁР. ТЕЛЕ ХИЧЭЭЛИЙН ҮР ДҮНГИЙН ОНОШИЛГОО, ЭРГЭХ ХОЛБОО ТОГТООХ АРГАЧЛАЛ

Оношлох үнэлгээ нь суралцах үйл явцад гарч байгаа асуудал буюу хүндрэлийг тодорхойлох зорилготой байдаг. Хичээлийн жил, улирлын эхэнд, нэгж хичээл эхлэхийн өмнө тухайн агуулгын хүрээнд сурагч ямар ойлголт, төсөөлөл, чадвар, хандлагатайг оношилж илрүүлэх нь тухайн анги, сурагчийн ялгаатай байдлыг харгалзан сургалтыг ямар агуулга, хэлбэрээр үргэлжлүүлэхээ төлөвлөн зохион байгуулах суурь мэдээлэл болно. Иймд оношлох үнэлгээг багш, сургуулийн зүгээс урьдчилан төлөвлөж, түүний дагуу оновчтой арга хэлбэрээр хийж хэвших нь чухал юм. Оношлох үнэлгээний үр дүнг багш нар анги, бүлгээр, сургууль, хичээл, боловсролын түвшин бүрээр нэгтгэн тодорхой хугацааны дараа ажлын үр дүн, сурагчийн сурлагын амжилт, ахиц, өөрчлөлтийг тооцоход хэрэглэж болно1. Иймээс оношлох үнэлгээний үр дүнг багшийн журналд тэмдэглэхгүй, үр дүнгийн үнэлгээнд ашиглахгүй.

Сурагчдын теле хичээлийн оролцоо, идэвх чармайлт, гүйцэтгэл ялгаатай байгаа нь судалгааны үр дүнгээс харагдсан. Иймд шинэ хичээлийн жилийн эхэнд сурагчдын теле хичээлээр эзэмшсэн мэдлэг, чадвар, хийсэн бүтээлийг нь оношлох шаардлага гарч байна. Оношилгоог дараах 3 хэлбэрээр хийхээр зөвлөж байна. • Сурагчийн бүтээлийн санг оношлох аргачлал

1 ЕБС-ийн суралцагчийн болон чанарын үнэлгээний журмыг хэрэгжүүлэх зөвлөмж, Уб, 2018, 9-р тал


4

• Сурагчийн өөрийн үнэлгээний арга хэрэгсэл, шинжилгээ хийх аргачлал• Сурагчийн мэдлэг, чадварыг оношлох, дүн шинжилгээ хийх аргачлал

Рубрик нь сурагчийн гүйцэтгэлийн янз бүрийн түвшнийг үнэлэхэд ашигладаг багц хүснэгт бөгөөд үүнийг ашиглахыг санал болгож байна. Рубрикийг шалгуурт баримжаалан боловсруулдаг. Шалгуур нь сургалтын хөтөлбөрийн хүлээгдэж буй үр дүнтэй тохирч байхаар, гүйцэтгэлийн түвшин бүр нь сурагч ойлгохоор энгийн хэлээр бичигдсэн, товч, хэмжигдэхүйц байхаар төлөвлөгдсөн байна. Рубрикийг хүснэгтээр илэрхийлдэг. Хүснэгтийн босоо баганад гүйцэтгэлийн түвшнийг, хөндлөн мөрөнд шалгуурыг бичнэ. Гүйцэтгэлийн түвшнийг зүүнээс эхлэн баруун тийш бууруулан эрэмбэлж байрлуулах нь нийтлэг байдаг. Жишээ нь. 3х3х3 загвар

Гүйцэтгэлийн түвшинШалгуур Хангалттай Дунд зэрэг Хангалтгүй

Шалгуур 1

Шалгуур 2

Шалгуур 3Рубрикийг яагаад хэрэглэдэг вэ?

Үнэлгээ хийх шалгуур, түвшин тодорхой болсон байдаг. Тухайн даалгавраас хамаарч ямар шалгуураар оношилж болохыг тодорхойлно. Ийнхүү сурагчдын мэдлэг, чадварын түвшнийг тодорхойлох үзүүлэлтийг урьдчилан тодорхойлох нь багшийн цагийг хэмнэх төдийгүй үнэлгээг бодитой болгоход тусална.• Сурагчдад өөрийн гүйцэтгэлийг бодитой үнэлэх боломж бүрдэнэ. Гүйцэтгэлээ рубрик ашиглан

түвшин, шалгуурын дагуу тэмдэглэх нь богино хугацаанд бодитой үнэлгээ хийхэд тусална. • Оношилгоо хийсэн үндэслэлээ тайлбарлах боломжтой. Рубрик ашигласнаар багш, сурагчид

даалгаврыг хэрхэн гүйцэтгэх, тухайн даалгаврыг гүйцэтгэснээр сурагчид ямар мэдлэг, чадвар эзэмших нь ил тод болно.

• Сурагчийн идэвх оролцоог нэмэгдүүлдэг. Үнэлгээ ил тод байх нь сурагчдад сурах хүсэл тэмүүллийг төрүүлнэ.

Рубрикийг хэрхэн боловсруулах вэ?• Даалгаврын зорилгыг тодорхойлох (ямар мэдлэг, чадвар, үнэт зүйлийг үнэлэх гэж байна вэ?)• Шалгуур үзүүлэлтүүдийг тодорхойлох• Гүйцэтгэлийг түвшинчилэх (4 байвал сайн)• Түвшин хоорондын ялгааг сайн тодорхойлох• Гүйцэтгэлийн түвшинд харгалзах оноог өгөх

Рубрикийн төрөл, загварРубрикийн төрөл, загваруудаас монгол хэл бичгийн сургалтад ашиглаж болох зарим загварыг

танилцуулж байна. Үүнд:1. Аналитик рубрик - тухайн бүтээгдэхүүн, үйл явцын бие даасан хэсгүүдийн шалгууруудыг тус

тусад нь салган жагсаан бичдэг. Гүйцэтгэлийн түвшнийг тоо эсвэл харгалзах хэсэгт тэмдгээр тэмдэглэнэ.

2. Холистик рубрик - давуу, сул талыг тогтоох мэдээлэл өгөхөд чиглээгүй. Гүйцэтгэлд ерөнхий оноо өгдөг ба хугацаа арай бага шаардана.

3. Хяналтын хуудас - сурагч даалгаврыг биелүүлсэн эсвэл биелүүлээгүй гэдгийн аль нэг буюу “тийм”, “үгүй” гэсэн хариултаар дүгнэдэг. Хяналтын хуудсыг та юу сурчхаад байна, юу сурч байна, юу сурах хэрэгтэй байна гэдгийг илрүүлэхэд ашиглаж болно.

4. Урт хугацааны рубрик - урт хугацааны ахицын рубрик юм. Энэ рубрик нь тодорхой төсөл, бие даалтын ажлын шалгуур буюу үр дүнг багтаасан байна. Сурагч тухайн хүлээж буй түвшнийг эзэмшсэн үед тэрхүү шалгуур буюу үр дүнг оноолж дүгнэдэг.

5. Процессын рубрик - хамтын суралцахуй, манлайлал, харилцаа, хандлагыг оноогоор дүгнэхэд хэрэглэдэг.

2.1. Сурагчийн бүтээлийн санг оношлох аргачлалСурагчдын бие дааж гүйцэтгэсэн ажлыг оношлох нэг арга бол бүтээлийн сан (протфель, рortfolio)

юм. Үүнийг гүйцэтгэлийн үнэлгээний нэг төрөл гэж үздэг ч бусад төрлөөс нэлээд ялгаатай. Үнэлгээний зорилгод “portfolio” нь сурагчийн хамгийн сайн хийдэг ажлыг тодорхойлох, эсвэл тодорхой хугацаанд сурагчийн өсөлтийг харуулах зорилготой сурагчийн ажлын цуглуулга2 юм. Түүнчлэн “Бүтээлийн сан

2 Антони Ж.Нитко, Сюзан М.рүүкхарт “Суралцагчдын эзэмшсэн боловсролыг үнэлэх арга зүй, 319-р тал


5

гэдэг нь сурагчдын гаргасан хүч чармайлт, ахиц дэвшлийг нэг буюу хэд хэдэн талаас нь харуулах тодорхой зорилгоор сурагчийн хийж гүйцэтгэсэн ажлын цуглуулга юм3 гэж тодорхойлсон нь ч байдаг. Товчоор хэлбэл, сурагчдын бие дааж гүйцэтгэсэн ажлын цуглуулгыг бүтээлийн сан гэж үзэж болно. Сурагчийн бүтээл бол тэдний ур чадварын өсөлт хөгжил, ахиц дэвшил, дадлага туршлага, үүрэг хариуцлагыг харуулдаг “баримт” билээ. Гэхдээ бүтээлийн сан нь сурагчдын хийж гүйцэтгэсэн бүх ажлыг бус, харин тэдгээрээс хамгийн сайн гүйцэтгэсэн гэдгээ харуулж чадах бүтээлийг сонгосон байхыг шаарддаг. Иймд багш нар сурагчдын бүтээлийн сангаа бүрдүүлэхэд нь дэмжлэг үзүүлж чиглүүлэх үйл явцыг дараах алхмаар удирдахыг зөвлөж байна. Үүнд:1. Бүтээлийн санд орж болох бүх бүтээлийг цуглуулах2. Бүтээлийн санд орох гол гол бүтээлийг шилж сонгох3. Бүтээлийн сандаа сонгож авсан бүтээлийнхээ талаар үндэслэл, бодлоо илэрхийлсэн эргэцүүлэл

бичих Монгол хэл, уран зохиолын хичээлийн хувьд сурагчдын зохиож найруулсан эх, эсээ, задлан

шинжилсэн эхийн уялдаа холбооны зураглал, уншсан номын тэмдэглэл, үндэсний бичгээр бичсэн уран бичвэр, зэргийг хамруулан үзэж болно. Энэ удаа хөл хорионы үед сурагчдын теле хичээлийг бичиж тэмдэглэсэн байдал, гэрийн даалгаврын гүйцэтгэл, уншсан номын тэмдэглэл, бичиж найруулсан эх, эсээ, сурагчдын өмнө тавьсан илтгэл зэргийг тэдний “бүтээл” гэж үзэж, оношилгоо хийхийг санал болгож байна.

Бүтээлийн сантай болсноор сурагчдад дараах давуу тал бий болдог.4 • Сурагчид өөрийн давуу талаа олж хардаг.• Сурагчид өөрийн чадварыг хөгжүүлэх сонирхолтой болдог. • Бүтээлдээ өөрийн үнэлгээ хийж, бүтээлийнхээ мөн чанарыг ойлгож, түүгээрээ бахархдаг болно.

Сурагчдын бүтээлийн сангаар үнэлэхэд багш бүтээлийн санг цуглуулга төдийгөөр ойлгож болохгүй. Мөн сурагчдын бүтээлч чадвар, ахиц дэвшлийг үнэлэх бодит ажил гэдгийг мартаж болохгүй. Харин зааварчилгаа үнэлгээний аль алиных нь хослол гэдгийг анхаарах шаардлагатай.

Сурагчийн зохион бичсэн эхийг үнэлэх рубрикийн нэг жишээ: Сурагчдын бичсэн эхийг аналитик рубрикээр үнэлж болох нэгэн жишээг санал болгож байна. Та

бүхэн даалгаврын онцлогт тохируулан шалгуур, гүйцэтгэлийн түвшнийг өөрчлөн хэрэглэх боломжтой.

Үлгэр жишээч Хангалттай Дэмжлэг хэрэгтэй

Эхийн утга санаа

Санаагаа тодорхой гаргасан, уншихад сонирхолтой

Санаагаа дутмаг гаргасан, уншихад ойлгомжтой

Санаа нь тодорхойгүй, ойлгомж муутай

Эхийн бүтэцЭхлэл, гол, төгсгөл хэсгийг догол мөрөөр ялгасан, төгсгөл хэсэгт дүгнэж бичсэн.

Эхлэл, гол, төгсгөл нь тодорхой, төгсгөл хэсэгт дүгнэж бичээгүй, уриалж бичсэн

Эхлэл, гол, төгсгөл нь тодорхойгүй

Эхийн зорилго Уншигчдыг итгэхээр жишээ баримт 2-3-ыг ашигласан

Уншигчдыг итгэхээр жишээ баримт 1-ийг ашигласан

Уншигчдыг итгэхээр жишээ баримт ашиглаагүй

Найруулга Үг давтах, дутаах, илүүдүүлэх алдаагүй

Үг давтах, дутаах, илүүдүүлэх алдаа 3-4 удаа гаргасан

Үг давтах, дутаах, илүүдүүлэх 4-өөс олон удаа гаргасан

ЗБД, цэг тэмдэг ЗБД, цэг тэмдгийн нэг ч алдаагүй ЗБД, цэг тэмдгийн 3-5 алдаатай ЗБД, цэг тэмдгийн 6-аас дээш алдаа гаргасан

2.2. Сурагчийн өөрийн үнэлгээний арга хэрэгсэл, шинжилгээ хийх аргачлалСурагчдад өөрийгөө үнэлэх боломж олгох хэрэгтэй. Сурагчид өөрсдийн гүйцэтгэсэн даалгавар,

хийсэн бүтээлдээ үнэлгээ хийх олон төрлийн арга техник, хэрэгслийг боловсруулсан байдаг. Тухайлбал, “Бод, ярилц, хуваалц”, “Шалгах хуудас (checklist)”, Зохиомол даалгавар дээр ажиллах”, Дүнгийн схем боловсруулах”, “Асуулт хуваалцах”, “Хариулт хуваалцах”, “Халуухан суудал”, “Хагас суудал” гэх мэтээр олон тодорхой аргуудыг багш нар ашигладаг5. Эдгээрээс багш нар өөрсдийн хэрэгцээ, шаардлага, сурагчдын ялгаатай байдалд тохируулан сонгон хэрэглэдэг. Өөрийн үнэлгээ нь зөвхөн сурагчдад төдийгүй багш нар, эцэг эхчүүд хүүхдийн сурах үйлд дэмжлэг үзүүлэхэд ач холбогдолтой. Аль ч арга техник, хэрэгсэл нь суралцахуйн явц болон сурагчийн бүтээлд өөрийн үнэлгээ хийхэд хэрэглэж болох бөгөөд сурах үйлийн үнэлгээнд чухал хувь нэмэр оруулах болно. 3 АНУ-ын Ореган мужийн Портланд дахь боловсролын лаборатори4 Д.Нэргүй, Х.Батнасан “Түүх нийгмийн хичээлээр хүүхэд нэг бүрийг хөгжүүлэхэд бүтээлийн санг ашиглах нь” илтгэл, 2014,

Завхан аймгийн Нөмрөг сумын сургуулийн багш5 Суралцагчийн мэдлэг, чадварын ахицын үнэлгээ, Уб, 2018, 22-22 дугаар тал


6

Эдгээр өөрийн үнэлгээний арга техник нь сурагчид өөрсдийн бүтээлийг үнэлэх, сайжруулах, хийсэн зүйлийн талаар эргэцүүлэн бодох, цааш хөгжүүлэх зорилгоо тодорхойлох бодит шаардлагыг бий болгож, идэвхтэй суралцахуйг дэмжих болно. Сурагчдын өөрийн үнэлгээг багш нар заавал шалгаж, дүгнэх шаардлагагүй. Сурагчдад өөрийн үнэлгээг үр дүнтэй хийж сурахад нь баг тусалж дэмжлэг үзүүлэх шаардлагатай. Сурагчдад өөрийн үнэлгээний шалгуурыг гүйцэтгэж байгаа зүйлдээ хэрэглэх, өөрсдийн хийсэн ажлын талаар ангийн сурагчидтайгаа ярилцах, дараагийн ажилдаа үр дүнг нь тусгах боломжийг олгохыг судлаачид зөвлөсөн байдаг. Өөрийн үнэлгээний арга хэрэгслээс ахиц дэвшлийг шалгах өөриййн үнэлгээг жишээ болгож байна.

Ахиц дэвшлийг шалгах өөрийн үнэлгээний жишээ6:

Ахиц дэвшлийг шалгах өөрийн үнэлгээ. Сурагч хичээлийн туршид хийж байгаа зүйлээ хэрхэн бодож байгаагаа багшид харуулна. Багш сурагчдыг багаар хуваарилахдаа шилжүүлэх, дахин хуваарилж, тэдний өөрийн үнэлгээнээс багш хичээлийн явцад итгэлтэй, итгэлгүй байгаа сурагчдыг хосоор ажиллуулж болно Ийм төрлийн үнэлгээг хийхдээ сурагчдад сонирхолтой байж болох хүснэгтээс өөр ямар ч хэлбэрээр зохиомжилж болно.

2.3. Сурагчийн мэдлэг, чадварыг оношлох, дүн шинжилгээ хийх аргачлалСурагчдын теле хичээлээр эзэмшсэн байвал зохих мэдлэг, чадварын түвшнийг илрүүлэх

даалгаврыг анги бүрээр боловсруулсан. Энэхүү даалгавруудаар тэдний эзэмшсэн мэдлэг, чадварыг бодитой оношлон тодорхойлж, үр дүнд шинжилгээ хийснээр ямар агуулгыг сурагчид бүрэн дүүрэн эзэмшсэн, ямар агуулгыг дутуу хагас, ямрыг нь буруу зөрүү ойлгосон, ямар агуулгыг сурагчдын хэдэн хувь нь судлаагүй орхисон зэргийг тодорхойлсноор сургалтыг зөвхөн 9 дүгээр сараар хязгаарлахгүй, бүтэн жилийн турш ямар стратеги барьж ажиллахаа тодорхойлох хэрэгтэй. Гэхдээ анхаарах асуудал бол теле хичээлийн үр дүнгийн оношилгоог хийхдээ сурагчдаас ”шалгалт авч, үнэлж дүгнэх”-ийг урьтал болголгүй, ээлжит хичээл байдлаар зохион байгуулж, зөвлөмжилсөн даалгавруудыг гүйцэтгүүлэхийг зөвлөж байна.

Теле хичээлийн тэмдэглэл, даалгаврыг нөхөж хийхийг зөвлөмжлөөгүй болно.

Сурагчдын мэдлэг, чадварын түвшнийг оношлоход юуг анхаарах вэ?Оношлох даалгаврыг төлөвлөнө. Даалгавар боловсруулахдаа блюпринтыг мөрдөнө.

Блюпринт бол оношилгоо, үнэлгээг бодитой хийх, сургалтын хөтөлбөрийг мөрдөх, хөтөлбөрийн агуулга ба сурагчийн танин мэдэхүйн түвшний зохистой харьцаанд чухал үүрэгтэй. Мөн үнэлгээний зорилт, шалгуур, жинг баримтлах, даалгаврын чанар, тархац, багтаамжийг тохируулахад тустай.

Хэрвээ багш өөрөө даалгавар боловсруулахаар бол теле хичээлийн агуулга (суралцахуйн зорилт), сургалтын хөтөлбөрт тусгасан үнэлгээний зорилт, шалгуур, жинг баримтална.

Үнэлгээний зорилтСуурь боловсрол Бүрэн дунд боловсрол

Эзлэх хувьМэдлэг, ойлголт илрүүлэх даалгавар 30% 30% Унших чадварыг илрүүлэх даалгавар 30% 40%Бичих чадварыг илрүүлэх даалгавар ₮0% 40%

1. Зөвлөмжид санал болгосон сурагчийн мэдлэг, чадварыг оношлох даалгавраас сонгож хэрэглэж болно. Хэрэв өөрсдөө даалгавар боловсруулахаар шийдвэл даалгавар дараах шаардлагад нийцсэн байхад анхаарна. Үүнд:• Даалгавар нь тодорхой, хэмжигдэхүйц, үйл төвтэй, цаг хугацаандаа хэрэгжихүйц, үнэлж, дүгнэж

болохуйц, найдвартай байх зэрэг чанарыг хангасан байна.• Даалгаврын өгөгдөл сурагчдад ойлгомжтой, хариултын ямар нэг санааг агуулаагүй байна• Сонгох хариулттай даалгаврын хариултад илэрхий зөв эсвэл буруу хариулт оруулахгүй байх

6 Сарангэрэл, Д.Оюунцэцэг, Н. ба бусад. Хими VIII. 2015. Багшийн ном, 61, 63-р тал


7

2. Даалгаврын гүйцэтгэлээр сурагчдыг оношлох, үр дүнд нь цаашдын сургалтыг төлөвлөж хэрэгжүүлэхэд анхаарна. Тухайлбал:• Оношлох даалгаврыг гүйцэтгүүлэхдээ сурагчдад шалгалт өгч байгаа юм шиг сэтгэгдэл төрөхөөр зохион

байгуулж болохгүй. Даалгаврыг багш нар хичээлдээ өргөн ашигладаг ажлын хуудас хэлбэрээр өгч, ажиллуулах нь зохистой. Энэ үйл ажиллагаа нь теле хичээлээр заасан агуулгыг сурагчид хэр зэрэг түвшинд эзэмшсэнийг илрүүлэх зорилготойг мартаж болохгүй.

• Сурагчдын даалгаврын гүйцэтгэлийг рубрикийн хүснэгтээр шинжилж, оношилж болно. Рубрикийг багш ашиглахаас гадна сурагчдад рубрикийг өгч өөрийнх нь гүйцэтгэлд, эсвэл бусад сурагчийн гүйцэтгэлд үнэлгээ өгүүлж болно. Сурагчдаар үнэлгээ хийлгэх рубрикийн хуудсанд оноо өгөх шаардлагагүй. 3. Сурагчдын гүйцэтгэлд дүн шинжилгээ хийх аргачлал. Хичээлийн жилийн эхэнд өмнөх

жилүүдэд түвшин тогтоох шалгалт авдаг уламжлал тогтсон. Гэтэл энэ жилийн хувьд ялгаатай, теле хичээлээр сурагчдын эзэмшсэн мэдлэг, чадварын түвшнийг оношлон тодорхойлох шаардлага гарч байна. Оношилгооны үр дүнд сурагчдын хэд нь тухайн агуулгыг ойлгоогүй, хэд нь хагас дутуу ойлгосон, хэд нь буруу ташаа ойлгосон гэдэг нь тодорхой болох тул ийм ялгаатай хэрэгцээнээс хамаарч бататгах агуулга, арга зүй ч өөр өөр байх болно. Хичээл бүрээр оношилгоо хийх арга зүйн санааг анги ангийн зөвлөмжид өгсөн болно.

Оношилгооны үр дүнд боловсруулалт хийхдээ дараах хүснэгтийг ашиглаж болно.

Даалгаврын гүйцэтгэлийг нэгтгэн дүгнэх загвар

Үндсэн чадвар Хэлний зүйн мэдлэг ойлголт

Ний

т он

оо

Бичих чадвар

Даалгавар

Жин

хэнэ

нэр

ийг т

аних

Үйл

үгий

г тан

их

Оро

н ца

гийг

тани

х

Тийн

ялг

алы

н нө

хцөл

тэй

үгий

г тан

ьж, я

лгах

Эс

туса

х үй

л үг

ийг т

аних

3 бү

рэлд

эхүү

нт

өгүү

лбэр

ийг т

аних

Өгү

үлбэ

рийн

нйр

уулг

ын

алда

а за

сах

Утга

бүт

эц

Бичи

х зо

рилг

о

Най

руул

га

ЗБД,

цэг

тэм

дэг

Ний

т он

оо

Авах оноо Сурагчийн нэр 2 2 2 2 2 2 2 14 4 2 3 3 12

Сурагч 1Сурагч 2Сурагч 3Сурагч 4

Бүрэн гүйцэтгэсэн 2 оноо

Хагас гүйцэтгэсэн 0.5-1 оноо

Гүйцэтгэж чадаагүй 0 оноо

Энэхүү үр дүнгийн нэгтгэлийн хүснэгтийг экселийн файл үүсгэн хийх бөгөөд сурагч тус бүрийн гүйцэтгэлийн оноог шивэхэд үр дүн нь шууд нэгтгэгдэж байхаар томьёо оруулах хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл, сурагчдын оноог шивээд дуусахад даалгавар тус бүрээр хэдэн сурагч бүрэн гүйцэтгэсэн, хэд нь дутуу гүйцэтгэсэн, хэд нь огт чадаагүй зэрэг дүн шууд бодогдсон байна. Энэ нь тухайн ангийн сурагчид хэлний зүйн мэдлэг ойлголт болон унших ба бичих чадвар, ямар түвшинд байгааг харуулах төдийгүй бататгал хичээлийн сэдэв сонгох, төлөвлөлт хийх суурь үндэс болно.


8

ГУРА

В. ТЕ

ЛЕ Х

ИЧЭЭ

ЛИЙН

АГУ

УЛГА

, АРГ

А ЗҮ

ЙМО

НГОЛ

ХЭЛ

: 10

ДУГА

АР А

НГИ

1. Т

ЕЛЕ

ХИЧЭ

ЭЛИ

ЙН

АГУ

УЛГА

БА

ЗА

ЛГА

МЖ

ХО

ЛБО

О

Огн

ооТе

ле х

ичээ

лийн

сэд

эвС

урал

цаху

йн з

орил

тМ

эдлэ

гЧа

двар

Агуу

лгы

н за

лгам

ж хо

лбоо

II/04

Учир

шал

тгаа

ныг

тайл

барл

асан

эхи

йг

задл

ан ш

инжл

эх

9.1а

. Унш

игчи

йн з

ахид

ал, ш

үүм

ж зэ

рэг а

сууд

ал д

эвш

үүлэ

н та

йлба

рлас

ан э

х, у

чир

шал

тгаа

ныг т

айлб

арла

сан,

таа

маг

лал

дэвш

үүлэ

н та

йлба

рлас

ан э

хийн

бүт

эц, а

гуул

гыг з

адла

н ш

инжи

лж,

уялд

аа х

олбо

о, ү

ндсэ

н ш

инжи

йг я

лган

тан

их

Шал

тгаа

ны у

тгат

хо

лбоо

с

Задл

ан ш

инжл

эх,

ялга

н та

них,

ха

рьцу

улах

10.1

б. ..

. бүт

эц, а

гуул

гын

уялд

аа х

олбо

о, у

чир

зүйн

да

раал

лыг ц

огцо

лбор

, дог

ол

мөр

өөр

тайл

барл

ах

II/11

Учир

шал

тгаа

ныг

тайл

барл

ан б

ичих

9.2г

. Ойр

олцо

о ба

эср

эг о

йлго

лты

г жиш

иж х

арьц

уула

н дү

гнэх

, учи

р ш

алтг

ааны

г тай

лбар

лан

бичи

хдээ

тох

ирох

хол

боос

оор

холб

он

найр

уула

х

Ойр

олцо

о ба

эс

рэг о

йлго

лт,

холб

оосу

уд

Тайл

барл

ах,

найр

уула

н би

чих

II/21

Най

руул

гын

алда

аг

тань

ж, з

асан

са

йжру

улах

9.2ж

. Тай

лбар

ласа

н эх

, өгү

үлбэ

рээс

үг и

лүүд

сэн,

дут

сан,

бур

уу

сонг

осон

, бур

уу х

элбэ

ржүү

лсэн

, үг,

өгүү

лбэр

ийг б

уруу

хол

босо

н,

буру

у ба

йрлу

улса

н зэ

рэг а

лдаа

г тан

ьж, н

айру

улгы

г сай

жруу

лах

Үг б

уруу

сон

госо

н ал

даа

Үг о

нож

сонг

ох

Үг б

уруу

сон

гох

Най

руул

гын

алда

а

Тани

х то

дорх

ойло

х,

тайл

барл

ах

10.1

г. ...

зох

иогч

ийн

үг

сонг

осон

(ура

н дү

рслэ

л,

хэлц

)

шал

тгаа

ныг т

айлб

арла

х

III/1

0Ш

алтг

ааны

утг

атай

өг

үүлб

эрий

г зад

лан

шин

жлэх

9.1б

. Учи

р ш

алтг

ааны

г тай

лбар

ласа

н, т

аам

агла

л дэ

вшүү

лэн

тайл

барл

асан

эхи

йн с

эдэв

, гол

сан

ааг т

үлхү

үр ү

г, өг

үүлб

эрээ

р то

дорх

ойло

х

Сэд

эв, г

ол с

анаа

, тү

лхүү

р үг

Тодо

рхой

лох

задл

ан ш

инжл

эх,

тайл

барл

ах

10.1

а. ..

. сэ

дэв,

гол

сана

аг

түлх

үүр

үг, ө

гүүл

бэр,

цо

гцол

боро

ор т

одор

хойл

ох

III/1

7О

рон,

цаг

, зор

илго

, ш

алтг

ааны

утг

атай

УН

Ө з

охио

х

9.1д

. Бат

алса

н, т

аам

агла

сан,

үгү

йсгэ

сэн

утга

т ба

ймж

нэгж

үүд,

уг

сруу

лан

ба з

эрэг

цүүл

эн х

олбо

х үг

, нөх

цөл

боло

н ор

он, ц

аг,

зори

лго,

шал

тгаа

ны у

тгат

угс

руул

ан х

олбо

х үг

бүт

ээвр

ээр

зохи

огчи

йн х

элни

й он

цлог

ийг т

айлб

арла

х, т

одор

хойл

охБа

ймж

нэгж

, уг

сруу

лан

ба

зэрэ

гцүү

лэн

холб

ох

холб

оос,

УН

Ө

Тани

х то

дорх

ойло

х,

тайл

барл

ах

10.1

е. Т

айлб

арла

сан

эсээ

нд

хэрэ

глэс

эн х

арьц

уулс

ан

утга

тай

бүтэ

эвэр

, хол

бох

(зэр

эгцү

үлэх

, угс

руул

ах)

үгий

г олж

, шал

тгаа

ныг

тайл

барл

ах

9.2д

. Оро

н, ц

аг, з

орил

го, ш

алтг

ааны

утг

ат х

олбо

х, ү

г, нө

хцөл

аш

игла

н уг

сарс

ан н

ийлм

эл ө

гүүл

бэри

йг з

охио

н на

йруу

лж б

ичих

III/2

4Ц

эг т

эмдг

ийн

дүрэ

м9.

2з. Ц

эг ц

эглэ

лийг

хэр

эглэ

хЦ

эг ц

эглэ

лТа

них

тодо

рхой

лох,

ял

гах

III/2

7

Өөр

өөр

цаг

үед

би

чигд

сэн

ижил

сэ

дэвт

эй з

охио

лын

үгий

н са

нг х

арьц

уула

н су

длах

9.1е

. Өөр

өөр

цаг

үед

бич

сэн

ижил

сэд

эвтэ

й эх

ийн

үгий

н са

нг

харь

цуул

ан д

үгнэ

хҮг

ийн

сан,

үг

сонг

олт,

хэр

эглэ

э

Тани

х то

дорх

ойло

х,

харь

цуул

ан

судл

ах


9

IV/0

1

Эхэ

эс д

эвш

үүлс

эн

асуу

дал,

тай

лбар

, үзэ

л бо

дол,

дүг

нэлт

ийг о

лж

тайл

барл

ах

9.1в

. Зох

иогч

ийн

үзэл

бод

ол,м

эдрэ

мж

сэтг

эгдэ

л, б

ичлэ

гийн

өнг

ө ая

сыг д

эвш

үүлс

эн а

сууд

ал, д

үгнэ

лт ө

гүүл

бэри

йн у

ялда

а хо

лбоо

, ба

ймж

нэгж

үүдэ

эр т

одор

хойл

ж та

йлба

рлах

Өнг

ө ая

с, б

айм

ж нэ

гж

Тани

х то

дохо

йлох

, та

йлба

рлах

Эсэ

эний

бүт

эцтэ

й хо

лбон

за

ана.

IV/9

Тайл

барл

асан

эхи

йн

агуу

лгы

г бар

имт-

үзэл

бо

дол,

шал

тгаа

н-үр

да

гавр

ын

холб

оо

хам

аарл

аар

ялга

н то

друу

лах

9.1г

. Тай

лбар

ласа

н эх

ийн

агуу

лгы

г бар

имт

- үзэ

л бо

дол,

шал

тгаа

н - ү

р да

гава

р, т

аам

агла

л ба

талг

аа н

отол

гоон

ы х

олбо

о ха

маа

рлаа

р ял

ган

тодр

уула

хТа

йлба

рлам

ж эх

Ялг

ах, з

адла

н ш

инжл

эх

10.1

в. Т

айлб

арла

сан

эсээ

ний

зохи

огчи

йн а

шиг

ласа

н ба

рим

т м

эдээ

лэлд

дүн

ш

инжи

лгээ

хий

х

IV/1

7Ба

рим

тын

тала

ар

ярил

цъя

9.3а

. Ний

гмий

н хү

рээн

д ту

лгам

дсан

асу

удла

ар б

арим

тад

үндэ

слэн

, бат

алж,

нот

олж,

үгү

йсгэ

н үз

эл б

одло

о ил

эрхи

йлж

мэт

гэлц

эх

Бари

мт

ба ү

зэл

бодо

л Ба

талж

нот

олж,

үг

үйсг

эж я

рих

10.3

а. Т

одор

хой

асуу

длаа

р зо

рилг

о, н

өхцө

л ба

йдал

, ха

рилц

агчи

йн о

нцло

гт

тохи

руул

ан я

рих

IV/2

1Ба

рим

тад

үндэ

слэн

та

йлба

рлан

бич

их9.

2е. Б

арим

тад

үндэ

слэн

тай

лбар

лан

бичи

хБа

рим

т б

а үз

эл

бодо

л Та

йлба

рлах

, на

йруу

лан

бичи

х

10.2

в. М

эдрэ

мж,

сэт

гэгд

эл,

үнэл

эмжэ

э ба

рим

тад

тулг

уурл

ан д

үрсл

эн б

ичих

.

IV/2

3М

эдрэ

мж,

сэт

гэгд

эл,

үнэл

эмжэ

э ба

рим

тад

тулг

уурл

ан б

ичих

9.2а

. Асу

удал

дэв

шүү

лэн

таам

агла

ж би

чихд

ээ б

атал

ж но

толж

, үг

үйсг

эж б

ичих

Асуу

дал

ба

таам

агла

л

Бата

лж н

отол

ж,

үгүй

сгэж

бич

их

10.2

а. О

лон

урга

лч ү

зэл

бодл

ыг х

арьц

уулж

, асу

удал

дэ

вшүү

лэн

тайл

барл

ан б

ичих

V/06

Асуу

дал

дэвш

үүлэ

н та

йлба

рлас

ан э

хийг

за

длан

шин

жлэх

9.1а

. Унш

игчи

йн з

ахид

ал, ш

үүм

ж зэ

рэг а

сууд

ал д

эвш

үүлэ

н та

йлба

рлас

ан э

х, у

чир

шал

тгаа

ныг т

айлб

арла

сан,

таа

маг

лал

дэвш

үүлэ

н та

йлба

рлас

ан э

хийн

бүт

эц, а

гуул

гыг з

адла

н ш

инжи

лж,

уялд

аа х

олбо

о, ү

ндсэ

н ш

инжи

йг я

лган

тан

их

Унш

игчи

йн

захи

дал,

шүү

мж:

Ас

ууда

л, т

айлб

ар

Ялг

ан т

аних

, та

йлба

рлах

, за

длан

шин

жлэх

10.1

б. ..

. бүт

эц, а

гуул

гын

уялд

аа х

олбо

о, у

чир

зүйн

да

раал

лыг ц

огцо

лбор

, дог

ол

мөр

өөр

тайл

барл

ах

Хүсн

эгтэ

д те

ле х

ичээ

лийн

сэд

эв, с

эдэв

т ха

маа

рах

сура

лцах

уйн

зори

лт, т

үүгэ

эр э

зэм

ших

мэд

лэг,

чадв

ары

г үз

үүлл

ээ. Т

еле

хичэ

элий

н сэ

двий

г су

ралц

ахуй

н зо

рилт

той

харь

цуул

ж ха

раха

д ес

дүгэ

эр а

нгид

суд

лах

ёсто

й аг

уулг

аас

“9.3

б. М

этгэ

лцээ

нийг

уди

рдаж

, зох

ион

байг

уулж

, ший

двэр

гарг

ах

аргы

г со

нгох

” гэ

сэн

сура

лцах

уйн

зори

лт о

гт о

роог

үй б

айна

. Э

нэ я

рих

чадв

ары

н су

ралц

ахуй

н зо

рилт

ыг

арав

дуга

ар а

нгий

н яр

их ч

адва

рт с

уулг

ан

заах

ад б

агш

анх

аарч

, төл

өвлө

лтдө

ө ту

сгах

хэр

эгтэ

й.

Мэд

лэг,

чадв

ар х

эсгэ

эс е

сдүг

ээр

анги

д те

ле х

ичээ

лээр

сур

агчд

ын

эзэм

ших

мэд

лэг

чадв

ар х

араг

даж

байн

а. Б

агш

энэ

хүр

ээнд

оно

шил

гоон

ы

даал

гава

р, а

суул

га б

олов

сруу

лан

сура

гчды

н эз

эмш

сэн

мэд

лэг

чадв

ары

г ил

рүүл

ж, ү

үнд

үндэ

слэн

, бат

атга

х аг

уулг

ыг

төлө

влөн

оро

х, ү

р дү

нг т

ооцо

х ш

аард

лага

тай

юм

. Э

нэ ү

йл а

жилл

агаа

нд з

ориу

лсан

зөв

лөм

жийг

хүр

гэж

байг

аа т

ул а

нхаа

ралт

ай у

ншиж

суд

лан,

өөр

ийн

болг

ож х

эрэг

жүүл

ээрэ

й.

Агуу

лгы

н за

лгам

ж хо

лбоо

ноос

тух

айн

агуу

лгы

н өр

гөсө

л гү

нзги

йрли

йг х

арж,

бат

атга

лыг я

аж х

ийвэ

л он

овчт

ойг т

өлөв

лөлт

дөө

тусг

ан а

жилл

ана.

Ж

ишээ

нь:

Дар

аах

хүсн

эгтэ

эс х

арах

ад “

Тайл

барл

асан

эхи

йн б

үтэц

, аг

уулг

ын

уялд

аа х

олбо

ог з

адла

н ш

инжл

эх”

гэсэ

н ча

двар

нь

найм

мөн

ар

авду

гаар

анг

ид а

ль а

линд

нь

байг

ааг

хара

х гэ

х м

этээ

р аг

уулг

ын

залг

амж

холб

оог

сайт

ар ш

инжи

лж, а

гуул

гын

юуг

яаж

бат

атга

х, а

ль с

урал

цаху

йн

зори

лты

г, ал

ь су

ралц

ахуй

н зо

рилт

той

хам

татг

аж з

аах

вэ?

гэдг

ээ с

удла

х хэ

рэгт

эй ю

м.


10

VIII анги IX анги X анги

8.1а. Шинжлэх ухаан, танин мэдэхүйн болон байгаль хамгаалах сэдвээр мэдээлж тайлбарласан, тоочин тайлбарласан, учир шалтааныг тайлбарласан эхийн бүтэц, агуулгын уялдаа холбоог задлан шинжилж, тайлбарласан эхийн үндсэн шинжийг ялган таних

9.1а. Уншигчийн захидал, шүүмж зэрэг асуудал дэвшүүлэн тайлбарласан эх, учир шалтгааныг тайлбарласан, таамаглал дэвшүүлэн тайлбарласан эхийн бүтэц, агуулгыг задлан шинжилж, уялдаа холбоо, үндсэн шинжийг ялган таних

10.1б. Тайлбарласан эсээ, хөрөг найруулал, ажлын удирдамж, тайлангийн бүтэц, агуулгын уялдаа холбоо, учир зүйн дарааллыг цогцолбор, догол мөрөөр тайлбарлах

2. ӨМНӨХ АНГИЙН ТЕЛЕ ХИЧЭЭЛИЙН ҮР ДҮНГИЙН ОНОШИЛГОО, ЭРГЭХ ХОЛБОО ТОГТООХ АРГАЧЛАЛ

2.1. Сурагчийн бүтээлийг оношлох аргачлалСурагчдын теле хичээлийн бүтээлийн шинжилгээг багш янз бүрийн аргачлалаар хийж болно.

Үүнийг хийхдээ теле хичээлийн явцад сурагчдын хийсэн хичээлийн тэмдэглэл, бие даалтын ажил, сурагчдын өөрсдийн гүйцэтгэлд хийсэн дүн шинжилгээнд үндэслэж хийнэ.

Хувилбар 1: Теле хичээлийн сэдвийг бичсэн хуудас өгнө. Сурагчид хичээлийн тэмдэглэлээ түүнтэй тулгаж агуулга бүрийг тодруулж, тэмдэглэнэ.

Д/д Хичээлийн сэдэв Тэмдэглэл байна Тэмдэглэл байхгүй1 Учир шалтгааныг тайлбарласан эхийг задлан шинжлэх + 2 Учир шалтгааныг тайлбарлан бичих -3 Найруулгын алдааг таньж, засан сайжруулах -4 Шалтгааны утгатай өгүүлбэрийг задлан шинжлэх + 5 Орон, цаг, зорилго, шалтгааны утгатай УНӨ зохиох -6 ...

Энэ аргаар сурагчдын тэмдэглэгээг нэгтгэж хичээлийн хэдэн хувьд оролцсон, ямар ямар хичээлийг огт судлаагүй болохыг нэгтгэнэ.

Хувилбар 2. Эргэцүүлэн тунгаан бодох Нэг. Теле хичээлийн хамгийн чухал санагдсан хичээлүүдийг жагсаавал:

а. Эхээс дэвшүүлсэн асуудал, тайлбар, үзэл бодол, дүгнэлтийг олж тайлбарлахб. Тайлбарласан эхийн агуулгыг баримт-үзэл бодол, шалтгаан-үр дагаврын холбоо хамаарлаар ялган

тодруулах в..................................................... г......................................................д...................................................... е......................................................

Чухал санагдсан шалтгаан нь юу байна? ......................................................................Хоёр. Дахин тодруулж судалмаар хичээл бол: ......................... ..................................Хувилбар 3. Сурагчид хүснэгтэд гэрийн даалгаврын гүйцэтгэлээ тэмдэглэж, хичээлийн

хамрагдлыг тодруулж болно. Мөн даалгавар хийсэн дэвтрээрээ үзэсгэлэн гаргаж, гэрийн даалгавраа бие биедээ ярьж болно.

№ Гэрийн даалгавар

1 Сурах бичгийн 6 дугаар тал2 Сурах бичгийн 82, 83 дугаар тал3 “Гар утасны гэрэл эрүүл мэндэд сөрөг нөлөөтэй” сэдвээр бичсэн эхээ сайжруулах

4“Туул голоо аврахын тулд...” сэдвээр эх зохион бичээрэй. Үгийн тоо 200-250. Бичихдээ: сурах бичгийн 92 дугаар талд байгаа баримт, мэдээлэлтэй танилцаарай. Шалтгаан, орон, цаг, зорилгын утгатай нийлмэл өгүүлбэр заавал оруулаарай.

5 З2 дугаар тал 6 дугаар дасгал Б.Пүрэв-Очирын “Сэгс цагаан богд” уу?, аль эсвэл “Сэгсэг цагаан богд” уу? эхийг дахин унш. Дараах цэг тэмдэг эхэд ямар утга, үүрэгтэй байгааг тус бүрд нь нэрлэж, тайлбарлана уу.

6 Өөр өөр цаг үед бичигдсэн “Монгол улсын төрийн дуулал”-ын үгийн сан, утгыг харьцуулан дүгнэлт бичээрэй. 7 Сурах бичгийн 111 дугаар тал, дасгал 4.8 Сурах бичгийн 73 дугаар тал, дасгал 4, 59 Сурах бичгийн 124 дугаар тал, дасгал 3: Цуглуулсан баримтаа шинжилж, цэгцэлье.

10 Бичсэн нооргоо сийрүүлэн бичээрэй. 11 Дасгал 3: Мэдрэмж сэтгэгдлийг ялгааг тодохойлъё


11

12 Сурах бичгийн 108 дугаар тал

13Дараах өгүүлбэрийн найруулгын алдааг засаарай. “Чингисийн замыг хурдлуулахад төр анхаарал тавина”, “Аль ч орны бүхий л эмэгтэй хүн бүрийн арьсны онцлог ижил”, “Нэг жилийн хугацаанд Япон улсад хэлний мэдлэгээ дээшлүүлэн сайжруулах хүмүүсийг бүртгэж байна”, “Зарим дэлгүүр хямдрал гэж хүн төрөлхтнийг хуурдаг”.

Хувилбар 4. Сурагчид сэдвийн хүрээн дэх онолын ойлголт, тодорхойлолтуудыг түүн

ойлгосон эсэхээ тэмдэглэж болно. Жишээлбэл:Хичээлийн сэдэв Шинэ ойлголт Ойлгосон Ойлгоогүй

Учир шалтгааныг тайлбарласан эхийг задлан шинжлэх Шалтгааны утгат холбоос +Шалтгааны утгат нийлмэл өгүүлбэр Өгүүлбэрийг холбон найруулах +Цэг тэмдгийн дүрэм Цуваа цэг, цэгтэй таслал... +

2.2. Сурагчид өөрийн үнэлгээ хийх аргачлалЗорилго: Энэхүү өөрийн үнэлгээний хуудас нь сурагчид өөрсдийн суралцах үйл ажилллагаа,

мэдлэг чадвартаа өөрөө үнэлгээ дүгнэлт хийх, улмаар суралцах төлөвлөлт хийх, бие даан суралцах чадвараа хөгжүүлэх зорилготой юм. Иймд багшийн зүгээс сурагчид өөртөө тодорхой, бодитой үнэлгээ хийх нөхцөлийг бүрдүүлэхэд анхаарна. Харин багш үүнийг хураан авч ямар нэг үнэлэлт дүгнэлт өгөх зорилгогүй болохыг анхаарах хэрэгтэй.

Д/д Суралцахуйн зорилт Би мэднэ

Дэмжлэг хэрэгтэй Судлаагүй

НЭГ. УНШИХ

1 “Намар нарны илч буурч, хүйтэн сэрүүн болсон учраас навчийг ногоон өнгөтэй болгодог мөхлөг нь задардаг” гэсэн өгүүлбэрийн холбоос үгийг олж чадна.

2 Би шалтгааны утгатай өгүүлбэрийн холбох хэрэглүүрийг мэднэ. 3 Би цэг тэмдгийн хэрэглээг мэднэ.

4 Өөр өөр цаг үед бичигдсэн “Монгол улсын төрийн дуулал”-ын үгийн сан, утгыг харьцуулан ойлгосон.

5 ХХ зууны хамгийн гайхамшигтай өгүүллэг “Жонатан”-ы дэвшүүлсэн асуудал, тайлбар, үзэл бодол, дүгнэлтийг ялган олж чадна.

6 “Ус урсахыг харахаас гол харлана” өгүүлбэрийн баримт, үзэл бодлыг ялгаж чадна. 7 Баримтын төрөл, шинж чанаруудыг мэдэж авсан. 8 Би тайлбарласан эх зохион бичих дарааллыг мэднэ. 9 Бодит юм үзэгдэл, мэдрэмж, сэтгэгдэл, бодрол ухаарлыг ялгаж чадна.

10 Би найруулгын алдааны төрлүүдийг мэднэ. ХОЁР. БИЧИХ

11 Би холбоос үг ашиглан өгүүлбэр зохиож чадна.

12 Би шалтгааны утгатай угсарсан нийлмэл өгүүлбэр зохиож чадна. 13 Би найруулгын алдааг засаж чадна. 14 Би баримт, үзэл бодол, мэдрэмжээ оруулж найруулан бичиж чадна. 15 Би таамаглал дэвшүүлэн тайлбарлан бичиж чадна.16 Би учир шалтгааныг тайлбарлан бичиж чадна.

ГУРАВ. СОНСОХ-ЯРИХ17 Би сэвдийн хүрээнд баримт нотолгоотой ярьж чадна.

НИЙТ

2.3. Сурагчдын мэдлэг чадварыг оношлох, дүн шинжилгээ хийх аргачлал9 дүгээр ангийн монгол хэлний хичээлээр бататгах суурь чадвар бол “Учир шалтгааныг

тайлбарлан бичих” гэсэн сэдэв юм. Энэ чадварыг эзэмшсэн байдлыг харахын тулд дараах даалгаврыг сурагчид гүйцэтгэж, багш дүн шинжилгээ хийж болно. Хэрвээ агуулга хангалттай түвшинд гэж үзвэл сурагчдын онцлогийг харгалзах нь нээлттэй.


12

Дараах өгөгдлийг ашиглан учир шалтгааныг тайлбарласан эх зохиож бичнэ үү.

Дэвшүүлэх асуудал: Ургамал ч гэсэн амьдрах эрхтэй. Ургамал бол амьд амьтан, экосистемийн оршихуйн үндэс юм.

Ашиглаж болох баримтууд: Сурагчид үүнээс гадна өөрсдийн эрэл хайгуулаар баримт цуглуулж болно.

- Монгол орны нэн ховор ургамлын 11% нь устаж болзошгүй, 3% нь эмзэг, 6% нь ховордож байгаа, 18% устаж байгааг “Монгол улсын хөгжлийн урт хугацааны бодлого” баримт бичигт дурджээ. Малын хэт өсөлт, ургамлын гаралтай бүтээгдэхүүн: Их тайга цай..., нэгэн эмийн компани Улаан – Уул сумаас эмийн үйлдвэртээ ванжингарав, жавхаалаг башир зэрэг эмийн ховор ургамлыг хуурайгаар нь тус бүр тонныг бэлтгүүлж байжээ. Тухайн ургамлаас 10-15 тонныг нойтноор нь түүж байж гэмээ нь 2 тонн болно гэсэн үг шүү дээ.

Агуулгын бүтэц Асуудал – баримт нотолгоо – зохиогчийн үзэл бодол – дүгнэлт Найруулга Найруулга, зөв бичих дүрмээ хянах

Учир шалтгааныг тайлбарлан бичсэн эхийг үнэлэх рубрикШалгуур Хангалттай Дунд зэрэг Хангалтгүй

Шалтгааныг олж, асуудлаа дэвшүүлэх

(3 хүртэлх оноо)

Тайлбарлах гэж буй зүйлийнхээ учир шалтгааныг олж эхэн хэсэгтээ оновчтой бичсэн бол 3 оноо

Шалтгаан нь оновчтой бус, дутуу байвал 1-2 оноо

Шалтгаан огт бичээгүй бол оноо өгөхгүй

Асуудлаа нотолж баталж бичих

(3 хүртэлх оноо)

Шалтгаанаас үүдсэн асуудлаа зөв олж, холбон бичсэн бол 3 оноо

Шалтгаан, асуудал нь холбогдохгүй, үр дүн гаргахааргүй тайлбарласан бол 1-2 оноо

Асуудал огт оруулаагүй бол оноо өгөхгүй

Үр дүнг тооцох (3 хүртэлх оноо)

Шалтгаан, дэвшүүлсэн асуудал, баримтад тулгуурлан үр дүнг зөв олж бичсэн бол 3 оноо

Баримтад тулгуурласан ч, үр дүнгээ оновчгүй, дутуу тайлбарласан бол 1-2 оноо

Үр дүнг огт бичээгүй бол оноо өгөхгүй

Хэл зүйн хэрэглээ(3 хүртэлх оноо)

Орон, цаг, зорилго, шалтгааны утгат холбох үг, нөхцөлийг оновчтой сонгосон бол 3 оноо

Орон, цаг, зорилго, шалтгааны утгат холбох үг, нөхцөлийг сонгосон боловч буруу хэрэглэсэн бол 1-2 оноо

Орон, цаг, зорилго, шалтгааны утгат холбох үг, нөхцөлийг сонгоогүй бол

Найруулга, зөв бичих дүрэм (5 хүртэлх оноо)

Зөв бичгийн дүрмийн алдаагүй, шалтгааны утгат холбоосууд ашиглаж, найруулга сайтай бичсэн бол 5 оноо

Зөв бичгийн дүрмийн алдаа бүрээс 0.5 оноо хасна, холбоос хэрэглээ-гүй, найруулгын алдаа гаргасан тохиолдолд 0.5-1 хүртэлх оноо хасах маягаар үнэлнэ

Оновчгүй сонгосон бол оноо өгөхгүй. Ихэнх өгүүлбэрийн утга ойлгомжгүй бол оноо өгөхгүй.

Багшийн үнэлгээний үр дүнг нэгтгэн, хэзээ, юуг, яаж бататгах вэ? гэсэн нарийвчилсан төлөвлөлт гарган ажиллана.

Үндсэн чадвар Хэл зүйн хэрэглээ Бичих чадвар нийт

ДаалгаварШалт-гааны утгат

нөхцөл

Шалт-гааны утгат

холбох үг

Орон, цаг, зорилгын

утгат холбоос

Асуудлаа дэвшүүлэх

Нотолж баталж бичих

Үр дүнг тооцох Найруулга Зөв

бичих

Сурагчийн нэр /авах оноо

1 1 1 3 3 3 3 2 17 оноо

Сурагч 1 1

Сурагч 2 1

Сурагч 3 0,5

Сурагч 4 0,5

хангалттай сайн

дунд 3

хангалтгүй

Тайлбар: Багш цаашид юуг бататгах шаардлагатайг илрүүлэх зорилготой үнэлгээ хийж буй тул үнэлгээг сурагчдад хамаатуулж болохгүйг анхаарна. Багшид дахин сануулахад, теле хичээлээр сурагчдын ээзмшсэн мэдлэг, чадварыг үнэлэх нь сурагчдыг эрэмбэлэх, “сайн муу” гэсэн үнэлгээ дүгнэлт өгөх явдал огт биш гэдгийг анхаарна. Иймд үнэлгээний рубрикийн дүнгийн оноо болон түүний


13

нэгтгэлийн дүн мэдээг сурагчдад мэдээлэхгүй бөгөөд энэ нь гагцхүү багшийн цаашдын сургалтын төлөвлөлт, үйл ажиллагааг удирдах үндэслэл болох юм.

Даалгаврын гүйцэтгэлийг нэгтгэн дүгнэх загвар Даалгавар бүрийн гүйцэтгэлийн рубрикийг ашиглах замаар нэгтгэн дүгнэнэ. Хэрэв дээрх загварыг

ашиглан анализ хийвэл: Хоёрдугаарт: хэн хэн гэдэг хүүхэд учир шалтгааныг тайлбарлахдаа юуг анхаарах шаардлагатай нь, зөв бичих чадварт юуг анхаарах шаардлагатай нь бүлэглэгдээд гараад ирнэ. Гуравдугаарт: Бүр нарийвчилбал хүүхэд бүрээр ямар чадвар нь сайн, ямар чадвар нь сул байгаа нь харагдах бөгөөд энэ нь ялгаатай түвшний даалгавар боловсруулан ажиллуулах замаар хүүхдийн ахиц тодорхойлоход туслах арга болно.

3. ТЕЛЕ ХИЧЭЭЛИЙГ БАТАТГАХ АГУУЛГА, АРГА ЗҮЙБагш оношилгооны үр дүнд үндэслэн аль агуулгыг улирлын эхэнд бататгах вэ?, аль агуулгыг

жилийн явцад бататгах вэ? гэсэн нарийвчилсан төлөвлөлт гаргана. I улирлын эхний бататгалын нийт 4 цаг нь оношилгоо болон зайлшгүй бататгах цаг бөгөөд энэ цагт өгүүлбэр зүй, эхийг задлах мэдлэг, чадварыг авч үзнэ. Өөрөөр хэлбэл 9 дүгээр ангийн агуулгаас энэ хоёрыг зайлшгүй бататгаж, базаж орох агуулга юм гэж үзлээ. Үлдсэн цагт багш өөрийн хийсэн оношилгооны үр дүнд суурилан агуулга төлөвлөж заана. Сүүлийн цагт нийт хичээлийн үнэлгээ дүгнэлт хийнэ. Зайлшгүй бататгах цагийн үйл ажиллагааны хураангуй төлөвлөлт хавсаргав. Багш энэ төлөвлөлтийг сайжруулах, өөрөө боловсруулж орох нь нээлттэй юм.

3.1. Сургалтыг үргэлжлүүлэх үйл ажиллагааны төлөвлөлт 7 хоног I II III IV

Хичээл №1 №2 №3 №4Сар, өдөр

Хичээлийн хэлбэр Оношлох, үр дүнг нь тооцох, эргэх холбоо өгөх Теле хичээлийг бататгах хичээл

Агуулгын хоцрогдлыг аргилгах хичээлЗорилго Теле хичээлээр эзэмшсэн

мэдлэг чадварыг илрүүлэхБаримтад үндэслэн тайлбарлан бичих

Орон, цаг, зорилго, шалтгааны утгатай УНӨ зохиох

3.2 Бататгал хичээлийн төлөвлөлтийн хувилбарБататгах хичээлийн сэдэв: Учир шалтгааныг тайлбарласан эхСонгосон үндэслэл: Учир шалтгааныг тайлбарласан эхийн задлалд тулгуурлан зохион найруулж

бичих чадварт анхаарлаа хандуулна. Холбогдох суралцахуйн зорилт: 9.1б Учир шалтгааныг тайлбарласан эхийн сэдэв, гол санааг

түлхүүр үг өгүүлбэрээр тодорхойлох Хичээлийн үйл явц, алхамБагшийн анхааралд: Энэ цагт II/04 “Учир шалтгааныг тайлбарласан эхийг задлан шинжлэх” III/10

“Шалтгааны утгатай өгүүлбэрийг задлан шинжлэх” теле хичээлийг ашиглана. Мөн түүнчлэн дараах эхийн задлал тайлбарыг нэмэлтээр ашиглаж болно. Эхийг задалж уншихдаа, доорх үйл ажиллагааны дарааллыг баримтална.

Хялгасын жин...Нэгэн зүйл. “Хүний амьдрал хэмээх нь хүмүүст тус болох үйл, хор болох үйл хоёр хүнийг

булаалдах өрсөлдөөний хоног хугацаа буюу. Хоног хугацаа буюу цаг бол хүний биед өл ч болох, хор ч болох хоолтой л утга төс адил нэгэн.

Хүнд олдсон хоол тэжээлийн дөнгөж тал хувь нь л өл шим болж шингээд, тал нь хор гор болж түлхэгдэнэ. Үүн лүгээ адил, цаг ч мөн ижил хүнд хор болохдоо ч хор болох, ач болохдоо ч ач бологч чанарт аюу.

Цагийн хор хэмээвээс, хүнийг алмай назгайд хоног өдрийг хоосон сул өнгөрүүлэн хөнөөдөг тал хувь нь, ач нь хэмээвээс, хүнийг ажил үйлсийн бэрхэд зүтгүүлэн бусдад тус буяныг хайрлуулан өнгөрөөгч тал хувь нь буюу. Хүний эрхтэн эдийг судлах ухаанд үздэгээр, хоол тэжээлийн хортой гортойг нь ялган шүүгч эрхтэн нь элэг хэмээнэ. Үүн лүгээ адил цагийг шүүн “хор”-ыг нь ялган таягдагч “элэг” бол миний, амьд бүгдийг алаггүй хайрлагч “зовлонт” сэтгэл минь буюу.” (Д.Урианхай)

Алхам 1: Эхийн агуулгыг хэдэн хэсэгт хувааж болохыг тогтоох, шинжлэх “Хялгасын жин” эх нь “Хүний амьдрал гэгч өл болох, хор болох хоног хугацаа юм.” гэсэн утгыг

илэрхийлсэн эхний цогцолбор, “Цагийн хор ба ачийг өгүүлсэн” хоёр дахь цогцолбор, “Дүгнэлт” гэсэн гурав дахь цогцолбороос бүтжээ.


14

Алхам 2: Эхийн агуулгыг баримт мэдээлэл, зохиогчийн үзэл бодол гэсэн хоёр хэсэгт ялган ангилж унших

Зохиолч үзэл бодлоо илэрхийлэхдээ: тус болох үйл, хор болох үйл, өл шим болох хоол, хор гор болох хоол, цагийн хор, цагийн ач, хоол шүүгч элэг, цагийг шүүгч сэтгэл зэрэг эсрэг ойлголтыг харьцуулан дүгнэх замаар бичжээ.

Баримт мэдээлэл Үзэл бодол- Хоол тэжээл боловсруулах үйл ажиллагаа - Хоол бол тэжээл - Хоол тэжээлийн хорыг шүүгч элэг - Зарим хүн алмай залхуу - Зарим хүн ажил үйлсэд зүтгэдэг

- Цаг бол хоол - Цаг хоол ч болно, хор ч болно - Цагийн хорыг шүүгч нь сэтгэл юм

Алхам 3: Эхээс чухал ба чухал бус мэдээллийг ялгах

Зохиогчийн хэлэх гэсэн санаа буюу чухал мэдээлэл Санаагаа

илэрхийлэхдээ ашигласан хэсэг

- Хүний амьдрал өрсөлдөөний хоног хугацаа - Цаг ч мөн ижил хүнд хор болохдоо ч хор болох, ач болохдоо ч ач бологч чанарт аюу.- Цагийн хор нь хүнийг алмай назгайд хоног өдрийг хоосон сул өнгөрүүлэн хөнөөдөг тал

хувь нь- Хүнийг ажил үйлсийн бэрхэд зүтгүүлэн бусдад тус буяныг хайрлуулан өнгөрөөгч тал

хувь нь - Үүн лүгээ адил цагийг шүүн “хор”-ыг нь ялган таягдагч “элэг” бол миний, амьд бүгдийг

алаггүй хайрлагч “зовлонт” сэтгэл минь буюу.”

Хүний эрхтэн эдийг судлах ухаанд үздэгээр, хоол тэжээлийн хортой гортойг нь ялган шүүгч эрхтэн нь элэг хэмээнэ.

Алхам 4: Үүний дараа эхийг түлхүүр үгсээр тоймлон эхийн үйл явдал, зохиогчийн үзэл бодол, хэлэх гэсэн санаа зэргийг эхэд хэрхэн байрлуулсан ерөнхий бүтцийг тайлбарлана. Хүний амьдрал

Өрсөлдөөн - Тус болох - Хор болох

- өл шим - хор гор

- хор болох - ач болох - алмай назгай - ажил үйлс

- Хоол шүүгч элэг - Цагийг шүүгч сэтгэл

хоол цагцагийг шүүгч

хоног хугацаа

Эхийг тайлбарлаж уншихдаа, төлөвлөгөөний аргыг хэрэглэж болно. Сурагчид унших явцдаа тэмдэглэл хийж уншина.

Алхам 5: Учир шалтгааны тайлбарыг гаргахын тулд дараах асуултаар хөтөлнө. Үүнд: • Хоног хугацаа яагаад өрсөлдөөн болох вэ? • Хоол, хоног хугацаа хоёр юуны учир адил төстэй вэ? • Цаг хор болох, ач болохын шалтгааныг юу хэмээн өгүүлсэн бэ? • Цагийг шүүгч “элэг” юуны учир “сэтгэл” болох вэ? гэх мэт учир шалтгааныг задлан шинжлэх

асуултаар хөтөлнө. Гэрийн даалгавар: а. Эхийг уншаад дахин харалгүйгээр агуулгыг бүтнээр ярихад бэлтгэж ирэх. б. Эхээс дараах тодорхойлолтыг гүйцээж нөхөж бичихдээ, эхээс жишээ татаж тайлбарлаж бичнэ үү. Уг эхэд зохиолч асуудлыг баримтад тулгуурлан ........................................... олон талаас нь шинжлэн судлах,..............................................................задлан тайлбарлах,....................................................................................харьцуулан жиших,........................................................................................адилтган зүйрлэх ..........................................................................................нэгтгэн дүгнэх..............................................................................................зэрэг оюуны үйл хийж, өөрийн бодол санаагаа илэрхийлжээ.


15

МОНГ

ОЛ Х

ЭЛ: 1

1 ДҮ

ГЭЭР

АНГ

И 1.

ТЕЛЕ

ХИЧ

ЭЭЛИ

ЙН А

ГУУЛ

ГА Б

А ЗА

ЛГАМ

Ж Х

ОЛБО

О

Теле

хич

ээли

йн с

эдэв

Сур

алца

хуйн

зор

илт

Мэд

лэг,

чадв

арБа

татг

ах, ш

инээ

р за

ах а

гуул

гын

залг

амж

хол

боо

II/03

Най

руул

гын

зэрг

ийг я

лгах

10.4

г. Би

чгий

н на

йруу

лгы

н зэ

ргий

г ял

гах

Мэд

лэг:

Дээ

д, д

оод,

дун

д на

йруу

лга

Чад

вар:

Най

руул

гын

зэрг

ийг я

лгах

Би

чгий

н на

йруу

лгы

н зэ

ргий

н та

лаар

11-

12 д

угаа

р ан

гид

эсээ

би

чихд

ээ

дахи

н үз

эх

тул

бата

тгах

ш

аард

лага

гүй.

III./0

9Та

йлба

рлас

ан э

сээн

ий б

үтэц

, сэ

дэв,

агу

улгы

г уял

даа

холб

оог т

айлб

арла

х

10.1

б. Т

айлб

арла

сан

эсээ

ний

бү

тэц,

агу

улгы

н уя

лдаа

хол

боо,

уч

ир з

үйн

дара

аллы

г цог

цолб

ор,

дого

л м

өрөө

р та

йлба

рлах

Мэд

лэг:

Тай

лбар

ласа

н эс

ээг т

аних

Чад

вар:

Эсэ

эний

бүт

эц, а

гуул

гын

уялд

аа

холб

оог т

айлб

арла

х

Эсэ

эний

ут

га

бүтэ

ц да

раал

лыг

мэд

эх

нь

дара

агий

н ан

гид

үзэх

11.

1а с

урал

цаху

йн з

орил

тыг

хэрэ

гжүү

лэх

чуха

л су

урь

чадв

ар ю

м. И

ймээ

с су

рах

бичг

ийн

47-5

0-р

хууд

асны

15

дуга

ар д

асга

лаар

ба

татг

аж ү

зээр

эй.

III/2

3Зо

хиог

чийн

аш

игла

сан

бари

мт

мэд

ээлл

ийг

шин

жил

ье10

.1в.

Тай

лбар

ласа

н эс

ээни

й зо

хиог

чийн

аш

игла

сан

бари

мт

мэд

ээлэ

лд д

үн ш

инж

илгэ

э хи

йхМ

эдлэ

г: Б

арим

т, м

эдээ

лэл

Ч: М

эдээ

лэлд

дүн

шин

жил

гээ

хийх

Тайл

барл

асан

эсэ

энд

бари

мт

сонг

осон

зор

илгы

г та

йлба

рлах

чад

вары

г 11

дүг

ээр

анги

д эр

гэцү

үлсэ

н эс

ээг

задл

ан

шин

жлэ

хэд

чуха

л су

урь

чадв

ар

тул

сура

х би

чгий

н 51

-р х

ууда

сны

“Ху

рдаа

нэм

эх

жам

” эсэ

эг у

ншиж

, дас

гал

№ 1

6 а

б в

г д

ажил

лаж

ба

татг

аара

й.

III/3

0О

лон

урга

лч ү

зэл

бодл

ыг

харь

цуул

ж, а

сууд

ал

дэвш

үүлэ

н та

йлба

рлаж

бич

их

10.2

а. О

лон

урга

лч ү

зэл

бодл

ыг

харь

цуул

ж, а

сууд

ал д

эвш

үүлэ

н та

йлба

рлан

бич

их

Мэд

лэг:

Оло

н ур

галч

үзэ

л бо

дол

дэвш

үүлс

эн а

сууд

алЧ

адва

р: А

сууд

ал д

эвш

үүлэ

н та

йлба

рлаж

би

чих

90-9

5-р

“Хас

ба

хос”

эс

ээг

задл

ан ш

инж

илж

оло

н ур

галч

үзэ

л бо

длы

г хар

ьцуу

лан

асуу

дал

дэвш

үүлэ

н та

йлба

рлах

арг

ыг

ойлг

ох а

гуул

га о

рсон

бол

овч

тодо

рхой

сэд

вээр

асу

удал

дэв

шүү

лэн

тайл

барл

ан

бичи

х аг

уулг

а ор

оогү

й бө

гөөд

энэ

нь

эсээ

бич

их

чуха

л су

урь

чадв

ар т

ул

11 д

үгээ

р ан

гид

улир

лын

эхни

й 7

хоно

гт з

айлш

гүй

заан

аIV

/07

Оло

н ур

галч

үзэ

л бо

длы

г ха

рьцу

улж

, асу

удал

дэ

вшүү

лэн

тайл

барл

аж б

ичих

IV/1

6М

эдрэ

мж

, сэт

гэгд

эл, ү

зэл

бодл

оо б

арим

тад

тулг

уурл

ан

бичи

х 10

.2в.

Мэд

рэм

ж, с

этгэ

гдэл

, үн

элэм

жээ

бар

имта

д ту

лгуу

рлан

дү

рслэ

н би

чих

Чад

вар:

Эхи

йг з

адла

н ш

инж

илж

, м

эдрэ

мж

сэт

гэгд

эл

Тайл

барл

асан

эс

ээнд

үз

эл

бодо

л,

сэтг

эгдэ

л,

үнэл

эмж

ээ

бари

мта

д ту

лгуу

рлан

бичи

хдээ

м

эдээ

лэх,

дүр

слэх

арг

ыг

хэрэ

глэж

сур

ахы

н ту

лд

сура

х би

чгий

н да

сгал

аас

бата

тган

а. Т

үүнч

лэн

11

дүгэ

эр а

нгид

11.

1а,

11.2

б су

ралц

ахуй

н зо

рилт

ын

хүрэ

энд

дахи

н ор

ох а

гуул

га ю

м.

IV/1

6М

эдрэ

мж

, сэт

гэгд

эл, ү

зэл

бодл

оо б

арим

тад

тулг

уурл

ан

бичи

х

V/0

1М

эдрэ

мж

, сэт

гэгд

эл, ү

зэл

бодл

оо б

арим

тад

тулг

уурл

ан

бичи

х

V/0

4Х

арьц

уула

н та

йлба

рлах

арг

ыг

шин

жил

ье

10.1

е. Т

айлб

арла

сан

эсээ

нд

хэрэ

глэс

эн х

арьц

уулс

ан у

тгат

ай

бүтэ

эвэр

, хол

бох

(зэр

эгцү

үлэх

,уг

сруу

лах)

үги

йг о

лж, ш

алтг

ааны

г та

йлба

рлах

Мэд

лэг:

хар

ьцуу

лах

утга

тай

үг б

үтээ

вэр

угср

уула

х бү

тээв

эрЧ

адва

р: х

олбо

х үг

, бүт

ээвр

ийг

хэрэ

глэс

эн ш

алтг

ааны

г тай

лбар

лах

Энэ

сур

алца

хуйн

зор

илты

г хо

ёр х

ичээ

лээр

үзс

эн

бөгө

өд у

гсру

улан

хол

бох

үгий

н үү

рэг

хэрэ

глээ

г 11

дү

гээр

анг

ийн

агуу

лгаа

р үр

гэлж

лүүл

эн ү

знэ.

V/0

7Та

йлба

рлас

ан э

сээн

д хо

лбох

үг

бүт

ээвэ

р хэ

рэгл

эсэн

зо

рилг

ыг т

айлб

арла

х

Мэд

лэг:

хол

бох

үг, б

үтээ

врий

н үү

рэг

Чад

вар:

Хол

бох

үг, б

үтээ

вэр

сонг

ож

хэрэ

глэс

эн з

орил

гыг т

айлб

арла

хХо

лбох

үг

бү

тээв

рийн

үү

рэг

хэрэ

глээ

г 11

.4а.

су

ралц

ахуй

н зо

рилт

ын

хүрэ

энд

бата

тган

а.

V/1

2Та

йлба

рлас

ан э

сээн

ий х

өтөч

са

нааг

жиш

ээ б

арим

таар

но

тлон

тай

лбар

лах

10.1

в. Т

айлб

арла

сан

эсээ

ний

зохи

огчи

йн а

шиг

ласа

н ба

рим

т м

эдээ

лэлд

дүн

шин

жил

гээ

хийх

Мэд

лэг:

бар

имт

мэд

ээлэ

лЧ

адва

р: э

сээн

ий х

өтөч

сан

ааг

бари

мта

ар н

отло

н та

йлба

рлах

11.1

б су

ралц

ахуй

н зо

рилт

оор

дахи

н өр

гөж

үүлж

үз

эх т

ул б

атат

гах

шаа

рдла

гагү

й. Х

эрэв

бат

атга

х ш

аард

лага

тай

гэж

үз

вэл

сура

х би

чгий

н 71

-р

хууд

асны

дас

гал

22-т

бай

гаа

“Ном

ын

сада

н” э

сээг

ун

шиж

, 22а

-д х

үртэ

л аж

илла

арай

.


16

V/21Зохиогчийн үг сонголтын шалтгааныг тайлбарлах

10.1г.Тайлбарласан эсээнд зохиогчийн үг сонгосон (уран дүрслэл, хэлц)шалтгааныг тайлбарлах

Мэдлэг: үг сонголт, уран дүрслэл, хэлцЧадвар: эсээнд үг сонгосон зорилгыг тайлбарлах

Эсээнд үг сонгох, уран дүрслэл сонгон хэрэглэсэн шалтгааныг ойлгох агуулга бүрэн орсон, хэлцийг сонгон хэрэглэсэн шалтгааныг тайлбарлах агуулгыг 11.1в суралцахуйн зорилтоор бататгана.

V/24

Загварт найруулгын бүтэц агуулгын уялдаа холбоог тайлбарлах

10.1б.Ажлын удирдамж, тайлангийн бүтэц, агуулгын уялдаа холбоо, учир зүйн дарааллыг тайлбарлах 10.1д. ... –т албаны үг хэллэг хэрэглэсэн зорилгыг тайлбарлах10.1ж. Албан бичгийн эхийн зэрэгцүүлэн тоочсон өгүүлбэр, цэг тэмдгийн хэрэглээгтодорхойлж, үүргийг тайлбарлах

Мэдлэг: ажлын удирдамж, тайлангийн бүтэц агуулгын уялдаа холбоо үг сонголт цэг тэмдгийн үүрэг хэрэглээЧадвар: •ажлын удирдамжийн бүтэц

агуулгын уялдаа, албаны үг сонгосон зорилгыг тайлбарлах

•өгүүлбэр, цэг тэмдгиййн хэрэглээг тодорхойлох, тайлбарлах

Энэ суралцахуйн зорилтыг нэг хичээл дээр орсон тул тоочсон өгүүлбэр, цэг тэмдгийн үүрэг хэрэглээний талаар дараагийн ангид холбоотой суралцахуйн зорилтоор үргэлжлүүлэн үзнэ.


2.1. Сурагчдын бүтээлийг оношлох аргачлалСурагчдын бүтээлийг оношлох олон арга, аргачлал байдаг. Теле хичээлийн явцад сурагчдын бичсэн хичээлийн тэмдэглэл, бие даалтын ажил, сурагчдын өөрсдийн гүйтцэтгэлд хийсэн дүн шинжилгээнд үндэслэж хийнэ. Аргачлал:Теле хичээлийн сэдвийг бичсэн хуудас өгнө. Сурагчид хичээлийн тэмдэглэлээ түүнтэй тулгаж агуулга бүрийг тодруулж, тэмдэглэнэ.

Хичээлийн сэдэв Тэмдэглэл байна

Тэмдэглэл байхгүй

1 Тайлбарласан эсээний бүтэц, сэдэв, агуулгыг уялдаа холбоог тайлбарлах +2 Зохиогчийн ашигласан баримт мэдээллийг шинжилье -

Сурагчдын тэмдэглэгээг нэгтгэж хичээлийн хэдэн хувьд оролцсон, ямар ямар хичээлийг огт судлаагүй болохыг нэгтгэнэ.

2.2 Сурагчид өөрийн үнэлгээ хийх аргачлал Өөрийн үнэлгээний хуудас

Огноо Өөрийгөө үнэлэх асуулт Би мэднэ

Дэмжлэг хэрэгтэй

Суд-лаагүй.

УНШИХ

III/16

Сурах бичиг дээр байгаа тайлбарласан эсээний сэдэв гол санааг тодорхойлж чадах уу?Сурах бичиг дээр байгаа тайлбарласан эсээний агуулгын бүтцийн уялдаа холбоог ойлгосон уу?Тайлбарласан эсээний бүтцийг загварчлан харуулж чадах уу?

III/23

Баримт, үзэл бодол, мэдрэмж, сэтгэгдлийг ялгаж чадах уу?Би баримт, уран дүрслэл сонгож хэрэглэх зорилгыг тайлбарлах чадвартай болсон уу?“Газрын юм” эсээнд “ хүний хоёр дахь ээж, газар ээж” –ийн тухай тайлбарласан” гэдэг зөв үү?“Шил дээр ургасан шийжүү будаа Шимтэй байдаг нь юуных вэ? гэж дуулдаг маань явдалтай” гэдэг нь баримт мөн үү?

III/.30

“Тийнхүү дэлхийн соронзон мандал тогтоод, ...тэр нь хорвоо дээр аж төрдөг амьтай бүхэнд, урган цэцэглэдэг ургамал бүхэнд хамаатай байдаг ажээ” гэдэг нь дүгнэлт мөн үү?Дараах өгүүлбэрт байгаа холбох үгийг олж, утга, үүргийг тайлбарлаж чадах уу?“Тэр үсгийг хаяхад ч амархан. Гэхдээ юмыг ийнхүү өнгөцөөр хэлбэрдэхдээ монгол хүн авьяастай тул өнөөдөр диалектик байснаа маргааш дианетик гээд шуугьчхад юухан байх вэ?”


17

V/.07Нэг санааг олон баримтаар дэлгэрүүлж тайлбарлах нь эсээний гол шинж мөн үү?Тайлбарласан эсээнд зохиогчийн сэтгэгдэл, үнэлгээ дүгнэлт чухал үүрэгтэй юу?

V/.01 Тайлбарласан эсээний голлох хэв маяг нь тайлбарламж гэж үзэж болох уу?

V/04 Тайлбарлан бичихдээ харьцуулах, дүрслэх, мэдээлэх аргуудаас хэрэглэж чадах уу?

V/.07Шалтгааны утгат цогцолбор, өгүүлбэрийг дараах холбох үгээр холбож найруулж болох уу?

“ учраас, тиймээс, тул, иймээс, болохоор, улмаас”

V/21Онцолсон үгтэй ойролцоо утгатай эсрэгцүүлэн холбох үг, бүтээврийг ийг олж , солин найруулж чадах уу? Биед орсон өргөсийг аваад хаячихвал тэр дорхноо зовуурь нь арилж удалгүй таг мартагддаг. “Гэтэл сэтгэлд орсон өргөс гэж бас нэг зовуурьтай юм байдаг

V/12Хоёроос дээш цогцолбороор дэмжсэн бол эсээний хөтөч санаа гэж үзэж болох уу?Хөтөч өгүүлбэр, дүгнэлт хоёр хоорондоо холбоотой юу?

БИЧИХ

IV/07IV/16

Эсээний гол санааг баримтаар дэлгэрүүлэн тайлбарлаж чадах уу?Тодорхой сэдэв сонгон тайлбарласан эсээ бичих чадварт суралцсан уу?

2.3 Сурагчийн мэдлэг, чадварыг оношлох, дүн шинжилгээ хийх аргачлалДаалгавар боловсруулахдаа уншиж ойлгох чадварыг үнэлэх, бичих чадварыг үнэлэх гэсэн хоёр

хэсгээс бүрдсэн даалгавар хийж, сурагчдаар ажиллуулж болно. Даалгаврын асуултыг багш эрэлт хэрэгцээндээ нийцүүлэн нэмэх юм уу, хасах зэргээр өөрчлөх нь нээлттэй юм.

I ХЭСЭГ: Уншиж ойлгох чадварыг сорих даалгаварДараах эхийг уншаад даалгаврыг ажиллаарай.

МөсМөсийг юутай ч зүйрлэж боломгүй мэт санагддаг. Мөсний мөн чанарт нэвтэрье гэвэл харах

багадна. Барих ч багадна. Харин амтлах хэрэгтэй. Хэлэн дээрээ тавиад, нүдээ анин зугуухан хүлх. Хүлхэх тусам та мөсний ариун тунгалгийг мэдрээд зогсохгүй аливаа шинэ сэргэг юмны шинж болсон бусдаас ялгагдах сонин содонг мэдрэх болно. Шинэхэн цасны үнэр, амтыг зөвхөн мөс л удаан хадгалж чаддаг юм байна ч гэж бодогдож мэднэ. Энэ бүхэнд сатааралгүй цааш нь хүлхэх хэрэгтэй.

Хүлхэн хүлхсээр эцэст нь та зөвхөн мөсөнд л байдаг тэр нэгэн гайхамшигт шинж чанарыг мэдэх болно. Тэр бол идэр есийн жавар. Мөсний чинхүү мөн чанар нь энэ. Магадгүй, аливаа ариун тунгалаг юм бүхэн өөрийн мөн чанарыг дуусан дуусталаа хадгалдаг байж мэднэ. Д.Батбаяр1. Эсээнд тайлбарлагдаж буй юмыг илэрхийлсэн өгүүлбэрийг олоорой.

а) Мөн чанарт нэвтэрье гэвэл харах багаднаб) Барих ч багаднав) Харин амтлах хэрэгтэйг) Хүлхэх тусам ариун тунгалгийн мэдэрнэ.

2. Эсээний агуулгын бүтцийг гол өгүүлбэрээр нь хурааж бичээрэй. а) Эхлэл хэсэг............................................................................................................... Хөтөч өгүүлбэр.........................................................................................................б) Үндсэн хэсэг .............................................................................................................в) Төгсгөл хэсэг ............................................................................................................

3. Эсээний гол санааг илэрхийлсэн зохиогчийн дүгнэлт өгүүлбэр аль нь вэ?а) Мөсийг юутай ч зүйрлэж боломгүй мэт санагддагб) Магадгүй, аливаа ариун тунгалаг юм бүхэн өөрийн мөн чанарыг дуусан

дуусталаа хадгалдаг байж мэднэ. в) Хүлхэн хүлхсээр эцэст нь та зөвхөн мөсөнд л байдаг тэр нэгэн гайхамшигт шинж чанарыг мэдэх болно.Г. Хүлхэх тусам... аливаа шинэ сэргэг юмны шинж болсон бусдаас ялгагдах сонин содонг мэдрэх болно.

4. “Харин амтлах хэрэгтэй” өгүүлбэр онцолсон холбох үгийн үүргийг тодорхойлоорой. а) Зэрэгцүүлэн холбохб) Ялган онцлох


18

в) Эсрэгцүүлэн холбохг) Шалтгаан үрийг холбох

5. Дараах хэсэгт давтагдаж байгаа үйл үгийг олоод, утга үүргийг бичээрэй.Хэлэн дээрээ тавиад, нүдээ анин зугуухан хүлх. Хүлхэх тусам та мөсний ариун тунгалгийг мэдрээд

зогсохгүй аливаа шинэ сэргэг юмны шинж болсон бусдаас ялгагдах сонин содонг мэдрэх болно. Энэ бүхэнд сатааралгүй цааш нь хүлхэх хэрэгтэй. Хүлхэн хүлхсээр эцэст нь та зөвхөн мөсөнд л байдаг тэр нэгэн гайхамшигт шинж чанарыг мэдэх болно. ..................................................................................6. Эсээнд давтаж хоршсон ямар үйл үг байна вэ? ...........................................................................

II ХЭСЭГ: Бичих чадварыг сорих даалгавар Дараах даалгавраас сонгож бичээрэй. (Теле хичээлээр үзсэн эсээнээс сонгов.)

1. Эргүүлэг зөвхөн хийсвэр юманд биш амьдрал ахуйн энгийн зүйлд ч олонтоо тохиолддогийг одоо бид андахгүй болжээ” гэсэн дүгнэлт өгүүлбэрийг өөрийн үзэл бодлоор тайлбарлаж бичээрэй.

2. Эргүүлгийн тухай эргэцүүлэл эсээний 6 дугаар цогцолборын “Эргүүлгийн ёсыг хүн ахуйгаас нийгмийн амьдралд шилжүүлэн бодож болно. Тэгвэл мөн л эргүүлгийн хэлбэрээр хүний нийгэм хөгжин дэвшиж, дээшлэх тусмаа улам хүчирхэг баялаг олон талтай болж байна” гэсэн хөтөч өгүүлбэрийг баримтаар дэлгэрүүлэн тайлбарлаж бичээрэй.

3. “Дэлгэцийн дээрэмчин” эсээнээс сонгож авсан хэсгийн гол санааг өөр баримтаар нотолж бичээрэй. - Тайлбарлагдаж буй юм - Хорин жилийн тэртээх Монголд компьютер гэдэг үг сураг чимээгүй

байлаа...Ер нь дэлхийн хэмжээнд тавин сая хүнийг дэлгэцийнхээ өмнө цуглуулах хүртэл телевиз гэдэг шинэ хөвгүүнд жил шаардсан юм гэдэг

- Тайлбар - 38 жилийн турш хүнгэнэж байж тийм олон тооны сонсогчтой болсон радиог бодвол телевиз гурав дахин богино хугацаанд тэрхүү олныг байлдан дагуулжээ...

Зөвлөмж: Эсээ бичих чадварт сурагчид хараахан суралцаж амжаагүй байгаа тул энэ маягаар бичих даалгаврыг хийлгэж сурагчдад юуг бататгаж үзэх, шинээр үзэх хэрэгтэй байгааг тодруулах юм шүү. Эсээ бичих хичээлээ бататгаж үзсэний дараа бие даан эсээ бичих даалгавар өгч болох юм. Үүний өмнө тайлбарласан эсээг дуурайн бичих, дэлгэрүүлж бичих, эсээг уншаад төрсөн мэдрэмж сэтгэгдлээ бичих гэх мэт даалгавруудаас ажиллуулаарай. Хэрэв эдгээрийг огт хийж чадахгүй байгаа бол дэлгэрүүлэх өгсөн баримтад үндэслэн сурагч өөрийн үзэл бодолтой холбон найруулж бичих гэх мэт хувилбарыг боловсруулан өгч ажиллуулж болно. Мөн нөхцөл байдалдаа нийцүүлэн даалгаврыг өөрчлөх эрх багшид нээлттэй байгаа.

Эсээ бичихэд тухайн зүйлийнхээ талаар сайн судалж мэдсэн байх хэрэгтэй тул нэг цагийн хичээл дээр бичүүлэх нь үр дүн багатай байдаг. Иймээс судалгаа хийх, баримт цуглуулах хугацаа хангалттай олгох, гэрийн даалгавар болон бие даалтаар өгч хийлгэх нь илүү үр дүнтэй.

Сурагчдын бичсэн эсээг үнэлэх рубрик (Ямар сэдвийг сонгож бичиж байгаагаас шалтгаалан рубрикийг өөрчилж болно. Энэ нь эсээ

бичих чадварыг үнэлэх рубрик гэдгийг анхаарна уу?) Түвшин Хангалттай Дунд зэрэг Хангалтгүй

Сэдэв зорилгоо илэрхийлж буй байдал (5 хүртэл оноо)

Бичих шалтгаан үндэслэл тодорхой, ойлгомжтой, сэдэв зорилгодоо нийцүүлэн өөрийн санааг хангалттай илэрхийлсэн 5 оноо

• Үндэслэлээ зөв гаргаж, санаагаа боломжийн түвшинд гаргасан бол 4 оноо

• Сэдэв агуулгын хүрээнд энгийн ойлгомжтой илэрхийлсэн бол 3 оноо

• Зорилгоо ойлгосон ч агуулгаа бүрэн гаргаагүй бол 2-1 оноо

Өгсөн шалгуурыг хангаагүй бол оноо өгөхгүй.

Эсээний бүтцийн уялдаа холбоо

(3 хүртэл оноо)

Сонирхолтой эхлэл, хөтөч санааг дараагийн цогцолборууд, баримт, дүгнэлттэй уялдуулж чадсан бол 3 оноо

• Бүтцийн хувьд эхлэл, үндсэн хэсэг, төгсгөл тодорхой заагтай, дараалал, уялдаа холбоо бага зэрэг алдагдсан бол 2 оноо

• Бүтэц эмх цэгцгүй, шууд бичсэн бол 1 оноо

Бүтэц тодорхойлох боломжгүй, агууулга дотооддоо зөрчилтэй бол 0 оноо

Эшлэл баримтыг оновчтой сонгон хэрэглэсэн байдал (3 хүртэл оноо)

Эшлэл баримт, үг хэллэг, уран дүрслэлийг оновчтой сонгон хэрэглэсэн бол 3 оноо

Эшлэл баримт хангалттай авсан ч тайлбар дутуу бол 2 оноо

Эшлэл баримт аваагүй эсвэл тайлбаргүй 0 оноо

Мэдрэмж, сэтгэгдэл дүгнэлтээ холбож бичсэн байдал (2 хүртэл оноо)

Мэдрэмж сэтгэгдэл, үзэл бодол, дүгнэлтээ оруулж бичсэн бол 2 онооо

Мэдрэмж сэтгэгдлээ оруулсан ч дүгнэлт дутуу бол 1 оноо

Өөрийн үзэл бодол, үнэлгээ дүгнэлтээ бичээгүй бол 0 оноо


19

Бичлэгийн төрөл хэв маяг (2 оноо)

Бичлэгийн төрөл хэв маягийг оновчтой сонгон бичсэн бол 2 оноо

Бичлэгийн хэлбэр төрөл тодорхойгүй 1 оноо

Олж чадаагүй бол 0 оноо

Үг сонголт, өгүүл- бэрийн бүтэц хэв шинж (2 оноо)

Үг сонголт оновчтой, өгүүлбэрийн бүтэц хэв шинж сайтай 2 оноо

Үг сонголт, өгүүлбэрийн хэв шинж бага зэрэг алдаатай 1 оноо

Үг сонголт оновчгүй, өгүүлбэрийн хэв шинж алдагдсан бол 0 ононн

Зөв бичих дүрмийн алдаа (3 оноо)

Зөв бичих дүрмийн алдаагүй бол 3 оноо 2-8 алдсан бол 2 оноо 9-ээс дээш алдсан бол

0 оноо

Унших чадварыг сорих даалгаврыг үнэлэх № Асуулт даалгавар Зөв хариулт Оноо Нэмэлт тайлбар

1Эсээнд тайлбарлагдаж буй юмыг илэрхийлсэн өгүүлбэрийг олоорой.

* Харин амтлах хэрэгтэй 1 Үүнийг бичсэн бол 1 онооОновчгүй бол 0 оноо

2Эсээний агуулгын бүтцийг тус тус гол өгүүлбэрээр нь хурааж бичээрэй.

Эхлэл хэсэг - Мөсийг юутай ч зүйрлэж боломгүй мэт санагданаХөтөч өгүүлбэр - Харин амтлах л хэрэгтэй Гол хэсэг - Хэлэн дээрээ тавиад зугуухан хүлх...Хүлхэн хүлхсээр мөсөнд л байдаг тэр нэгэн гайхамшигт шинж чанарыг мэдэх болно.Төгсгөл хэсэг - Магадгүй, аливаа ариун тунгалаг юм бүхэн өөрийн мөн чанарыг дуусан дуусталаа хадгалдаг байж мэднэ.

4

Эхлэл, хөтөч өгүүлбэр, гол, төгсгөл хэсгийг гол өгүүлбэрээр оновтой хурааж бичсэн бол 4 оноо

Хөтөч өгүүлбэрээс бусдыг нь бичсэн бол 3 оноо

Аль нэгийг орхисон бол 2 онооЗөвхөн нэгийг бичсэн бол 1

онооОгт бичиж чадаагүй бол 0 оноо

3Эсээний гол санааг илэрхийлсэн зохиогчийн дүгнэлт өгүүлбэр аль вэ?

Б. Магадгүй, аливаа ариун тунгалаг юм бүхэн өөрийн мөн чанарыг дуусан дуусталаа хадгалдаг байж мэднэ 1

Үүнийг бичсэн бол 1 онооОновчгүй бол 0 оноо

4“Харин амтлах хэрэгтэй” өгүүлбэр онцолсон холбох үгийн утгыг олоорой.

В. Эсрэгцүүлэн холбох 1 Үүнийг сонгосон бол 1 оноо Олж чадаагүй бол 0 оноо

5

Дараах хэсэгт давтагдаж байгаа үйл үгийг олоод, утга үүргийг бичээрэй.

Хүлх, хүлхэх тусам, цааш хүлхэх хэрэгтэй, хүлхэн хүлхсээр Х гэсэн үйл үгсийг олоод, “амтлах хэрэгтэй” гэсэн хөтөч өгүүлбэрийн утгыг дэлгэрүүлэн тайлбарлах үүргээр орсон гэх мэт тайлбарласан байвал

2

Үйл үгсийг олоод, тайлбарласан бол 2 оноо

Үйл үгс болон тайлбарыг дутуу хийсэн бол 1 оноо

Олж чадаагүй бол 0 оноо

6Эсээнд давтаж хоршсон ямар үйл үг байгааг олж бичээрэй.

Дуусан дуусталаа 1 Үүнийг бичсэн бол 1 онооОлж чадаагүй бол 0 оноо

Зөвлөмж: Рубрикийг ашиглан даалгаврын гүйцэтгэлийг нэгтгэн дүгнэнэ. Үүнд үндэслэн сурагчдын мэдлэг чадварын ялгаатай байдлыг илрүүлж түүнд тохирсон арга зүйг олж хичээлээ төлөвлөх нь хамгаас чухал юм. Тайлбарласан эсээг уншиж ойлгох, бичиж сурах үйл ажиллагаанд гарч байгаа бэрхшээлийг олж харах л оношилгооны гол үр дүн болоход анхаарна. 1. Ямар сурагчдын уншиж ойлгох чадварт ямар бэрхшээл байгаа 2. Ямар сурагчдын унших, бичих чадварт аль алинд нь анхаарах шаардлагатай нь тодроод гараад ирнэ. Энэ мэтчилэн хүүхэд бүрээр ямар чадвар нь сайн, ямар чадвар нь сул байгааг судлан илрүүлж, дэмжлэг үзүүлэхэд үйл ажиллагаагаа чиглүүлнэ.

2. ТЕЛЕ ХИЧЭЭЛИЙГ БАТАТГАХ АГУУЛГА, АРГА ЗҮЙ2.1 Сургалтыг үргэлжлүүлэх үйл ажиллагааны төлөвлөгөө

Хичээл №1 №2 №3 №4Сар, өдөр

Хичээлийн хэлбэр

Оношлох хичээл Теле хичээлийг бататгах хичээл Агуулгын хоцрогдлыг

арлигах хичээл

Агуулга, буюу суралцахуйн зорилт Те

ле

хичэ

элээ

р эз

эмш

сэн

мэд

лэг

чадв

ары

г ил

рүүл

эх 10.1б. Тайлбарласан эсээний бүтэц, агуулгын уялдаа холбоо, учир зүйн дарааллыг цогцолбор, догол мөрөөр тайлбарлах

10.1г.

Тайлбарласан эсээнд зохиогчийн үг сонгосон (уран дүрслэл, хэлц) шалтгааныг тайлбарлах

Сурагчдын оношилгооны үр дүнгээс багш нар заах сэдвээ сонгож хэрэгжүүлнэ.

Үндсэн ойлголт, нэр томьёо

Тайлбарласан эсээ, цогцолбор, догол мөр

Зохиогчийн үг сонголт Уран дүрслэл, хэлц

Олон ургалч үзэл бодол

Зөвлөмж: 10 дугаар ангид судлах ёстой агуулгаас 10.4в. “Ойролцоо, эсрэг утгатай бүтээвэр, үг өгүүлбэрийн утгыг ойлгох хэрэглэх” гэсэн суралцахуйн зорилтыг тусад нь ээлжит хичээл болгож


20

заагаагүй ч “харьцуулах аргыг ойлгох”, “үг сонголт, уран дүрслэл хэрэглэсэн зорилгыг тайлбарлах” гэсэн хичээлүүдээр уг агуулгыг хангалттай судалсан байна. “10.2а. Олон ургалч үзэл бодлыг харьцуулж, асуудал дэвшүүлэн тайлбарлан бичих” зорилтыг тодорхой эсээнд задлал хийж бичих аргыг судалсан ч тодорхой сэдвээр эсээ бичих хичээл ороогүй тул шинээр үзэх шаардлагатай. Үүнээс гадна 10.3б. Үзэл бодол, сэтгэгдэл, мэдрэмжээ жишээ баримт, эшлэл, уран дүрслэл, хэлц зэргийг ашиглан илэрхийлэх” гэсэн суралцахуйн зорилтыг 11.3а суралцахуйн зорилтоор дахин үзэх боломжтой юм. 11 дүгээр ангид эргэцүүлсэн эсээ бичихэд эсээний бүтэц, хэв маягийг мэдсэн байх нь чухал суурь болох тул 10.1б. Тайлбарласан эсээний бүтэц, агуулгын уялдаа холбоо, учир зүйн дарааллыг цогцолбор, догол мөрөөр тайлбарлах, 10.1г.Тайлбарласан эсээнд зохиогчийн үг сонгосон (уран дүрслэл, хэлц) шалтгааныг тайлбарлах гэсэн суралцахуйн зорилтыг бататгах үзэх хэрэгтэй

2.2 Бататгал хичээлийн төлөвлөлтийн хувилбар Хичээлийн сэдэв: “Инээд” сэдвээр тайлбарласан эсээ бичих

Зорилго Асуудалд олон талаас нь хандахын давуу талыг ойлгож, түүнийгээ яриа, бичгээр илэрхийлэх чадварыг хөгжүүлэх

Холбогдох суралцахуйн зорилт:

10.2а. Олон ургалч үзэл бодлыг харьцуулж, асуудлыг олон талаас нь эргэцүүлэх дэвшүүлэн тайлбарлан бичих

Хичээлд ашиглах нэр томьёо, үг хэллэг

Олон ургалч үзэл, асуудлыг олон талаас нь харахОлон ургалч үзэл бодол*- ертөцийн юмс үзэгдлийг ганц эшт байр сууринаас тайлбарлахыг үгүйсгэж, чөлөөт сэтгэлгээ эрх чөлөөг хүлээн зөвшөөрдөг үзэл /Д.Галбаатар “Уран зохиол онол, түүх, шүүмжлэлийн нэвтэрхий толь/

Өмнөх мэдлэг Тайлбарласан эсээ бичихийн тулд уншиж ойлгох чадварыг “газрын юм”, “эргүүлгийн тухай эргэцүүлэл”, “хас ба хос” зэрэг эсээнд суурилсан үзсэн.

Агуулгын залгамж холбоо

10 дугаар ангид үзсэн 10.2а. Олон ургалч үзэл бодлыг харьцуулж, асуудал дэвшүүлэн тайлбарлан бичих чадвар нь 11 дүгээр ангийн ангид 11.2а. Тодорхой асуудлыг сэтгэгдэл, үзэл бодолтойгоо холбон олон талаас нь эргэцүүлэн бичих болон гүнзгийрүүлж үзнэ

Суралцахуйн зорилтыг эзэмших үйл, арга зүйн алхам Сурах бичгийн 83 дугаар хуудсанд байгаа “инээд”-тэй холбоотой баримт, хэлц үг, зүйр цэцэн

үг, сонин сэтгүүлийн мэдээ зэргээс сонгон ашиглаж, олон ургалч үзэл бодлыг харьцуулж, асуудал дэвшүүлэн тайлбарласан эсээ бичих хичээлийг дараах үйл ажиллагааны дарааллаар явуулж болно. Үүнд:

Алхам 1. Бичих зорилгоо тодорхойлно - Юуны тухай бичих вэ? Ямар асуудал байна вэ? - Ямар хэрэгтэй мэдээлэл, туршлагыг бусдад хүргэх вэ? - Хэнд зориулж бичих вэ? Энэ сэдвийн талаар тэд ямар мэдээлэлтэй байх бол? - Уншигчийн сонирхлыг яаж татах вэ?

Эсээгээ эхлэхдээ дараах зүйр цэцэн үг, хэлц үгээс ашиглаж болноАлхам 2. Агуулгаа төлөвлөх-Ямар гол санааг гаргах вэ?-Асуудлаа сонгох- Гол санаагаа ямар мэдээллээр дэмжих вэ?- үүнийг дэмжсэн хэд хэдэн баримт, мэдээлэл олох,

эмхлэх, өөрөөр хэлбэл олон талаас нь харж болохуйц баримтууд сонгох- Өөрийн үзэл бодол, дүгнэлтээ нотлох хангалттай баримт нотолгоогоор баяжууулах- Ямар эх сурвалжаас мэдээллээ авах вэ? Ямар арга хэлбэрээр бичих вэ?Алхам 3. Эсээний бүтэц ямар байх вэ?

• Эхлэл хэсэгт - Сонирхол татахуйц мэдээлэл, асуулт, эшлэл, хувь хүний амьдарлын сонирхолтой туршлагаас үүдэлтэй товч хүүрнэл, харилцан яриа суурь мэдээлэл Өөрийн хэлэх гэж буй санаагаа 2-3 хөтөч өгүүлбэрээр илэрхийлэх, үндэслэлээ мэдэгдэх

• Гол хэсэгт - Харьцууллын гол асуудлыг илтгэнэ. Асуудлыг дэмжих цогцолборуудыг төлөвлөх. Үүнд багцлах, хэсэглэх аргыг хослуулах санаагаа цэгцэлж болно. Санаагаа нарийвчлан дэлгэрүүлэх, эш татах, баримт мэдээллээ оруулах, өвөрмөц дүр, жишээ дурдах, уншигчийн мэдэхгүй байгаа нэр томьёо, үг хэллэгийг тайлбарлах

• Төгсгөл хэсэгт - шийдэлд хүрэх - мэдээллээ хураангуйлж, хөтөч санааг дэмжиж дэлгэрүүлсэн байдлыг хурааж дүгнэх

• Уг зүйлийн талаар өөрийн үзэл бодол, байр сууриа илэрхийлэх, сэтгэгдэл мэдрэмжээ бичих гэх мэт дарааллаар туршин бичүүлж, дахин дахин засан сайжруулснаар бичих чадварт суралцана.


21

МОНГ

ОЛ Х

ЭЛ: X

II АН

ГИ1.

ТЕЛ

Е ХИ

ЧЭЭЛ

ИЙ

Н А

ГУУЛ

ГА Б

А З

АЛГ

АМ

Ж Х

ОЛБ

ОО

Огн

ооТе

ле х

ичээ

лийн

сэ

дэв

Сур

алца

хуйн

зор

илт

Мэд

лэг ч

адва

рБа

татг

ах, ш

инээ

р за

ах а

гуул

гын

залг

амж

холб

оо

II/03

Өвө

рмөц

, хэв

шм

эл

хэлц

ийг н

айру

улга

д со

нгон

хэр

эглэ

х

11.4

в. Ө

вөрм

өц,

хэвш

мэл

хэл

цийг

ту

хайн

най

руул

гад

сонг

он х

эрэг

лэх

Мэд

лэг:

Өвө

рмөц

хэл

ц,

хэвш

мэл

хэл

ц

Чадв

ар: Ө

вөрм

өц х

элц,

хэ

шм

эл х

элци

йг с

онго

х,

найр

уулг

ад о

новч

той

хэрэ

глэх

Най

руул

гад

өвөр

мөц

, хэв

шм

эл хэ

лц со

нгон

хэрэ

глэх

чадв

ар нь

12

дуг

аар

анги

д 12

.4б.

өгү

үлбэ

рийг

гиш

үүд,

гиш

үүн

өгүү

лбэр

, “г

э”-т

өгү

үлбэ

р, х

элц

үг з

эргэ

эр д

элгэ

рүүл

эн н

айру

улж

бичи

х,

12.4

в. Х

элц

өгүү

лбэр

ийн

гол

боло

н үү

дэл

сана

аг т

айлб

арла

х зэ

рэг с

урал

цаху

йн з

орил

тоор

үрг

элжл

үүлэ

н ор

но

III.0

9Э

ргэц

үүлс

эн э

сээн

ий

бүтэ

ц, а

гуул

гын

уялд

аа х

олбо

ог

тайл

барл

ах

11.1

а. Э

ргэц

үүлс

эн

эсээ

ний

бүт

эц,

агуу

лгы

н уя

лдаа

хо

лбоо

г тай

лбар

лаж,

сэ

дэв,

гол

сана

аг

тодо

рхой

лох

Мэд

лэг:

Эрг

эцүү

лсэн

эс

ээни

й бү

тэц,

агу

улга

, сэ

дэв,

гол

сана

а

Чадв

ар: Э

сээн

ий с

эдэв

го

л са

нааг

тай

лбар

лах,

то

дорх

ойло

х

12-р

анг

ид 1

2.1б

сур

алца

хуйн

зор

илты

г хэр

эгжү

үлэх

эд ч

ухал

су

урь

боло

х ча

двар

тул

сур

ах б

ичги

йн 4

5 ду

гаар

хуу

дасн

ы

асуу

лт д

аалг

авар

“а-д

” хүр

тэл

ажил

лаж

бата

тгаа

рай.

III.1

6Зо

хиог

чийн

дүг

нэлт

, ба

талг

аа н

отол

гоог

үз

эл б

одол

тойг

оо

харь

цуул

ж дү

гнэх

11.1

б. З

охио

гчий

н дү

гнэл

т, ба

талг

аа

ното

лгоо

г үзэ

л бо

долт

ойго

о ха

рьцу

улж

дүгн

эх

Мэд

лэг:

Зохи

огчи

йн д

үгнэ

лт,

бата

лгаа

нот

олго

о, ү

зэл

бодо

лЧа

двар

: Дүг

нэлт

, үзэ

л бо

дол,

бар

имт

ното

лгоо

г ха

рьцу

улж

дүгн

эх

Эсэ

э би

чих

чадв

арт

сура

лцах

ад б

арим

т но

толг

оог

онов

чтой

со

нгон

, үзэ

л бо

дол,

үнэ

лгээ

дүг

нэлт

хий

х нь

хам

гийн

чух

ал

чадв

ар б

өгөө

д 12

дуг

аар

анги

д 12

.1в.

сур

алца

хуйн

зор

илты

г хэ

рэгж

үүлэ

хэд

суур

ь бо

лох

чад

вар

тул

су

рах

бичг

ээс

47

дуга

ар х

ууда

сны

№2а

бвг а

жилл

ахаа

с га

дна

өөр

бус

ад э

сээг

би

е да

ан у

ншиж

суд

лан

бата

тгах

хэр

эгтэ

й.

III.2

3

Холб

ох х

эрэг

лүүр

ийн

ут

га, ү

үрги

йг

тодо

рхой

лж, н

ийлм

эл

өгүү

лбэр

т со

нгон

на

йруу

лах

11.4

а. Х

олбо

х хэ

рэгл

үүри

йн у

тга,

үү

ргий

г тод

орхо

йлж,

ни

йлм

эл ө

гүүл

бэрт

со

нгон

най

руул

ах

Мэд

лэг:

Ний

лмэл

өгү

үлбэ

р хо

лбох

хэр

эглү

үрий

н ут

га

үүрэ

гМ

эдлэ

г: Хо

лбох

хэ

рэгл

үүри

йн у

тга

үүрг

ийг

тодо

рхой

лох

сонг

он н

айру

улах

“Гэ-

, хэм

ээ-“

т ни

йлм

эл ө

гүүл

бэри

йг н

айру

улах

чад

вары

г 12

ду

гаар

анг

идаа

12.

4а.с

урал

цаху

йн з

орил

тоор

үрг

элж-

лүү

лэн

үзэх

ту

л ба

татг

ах

шаа

рдла

гагү

й бө

гөөд

хэ

рэв

бата

тгах

ш

аард

лага

тай

гэж

үзвэ

л су

рах

бичг

ийн

50 д

угаа

р ху

удас

ны

1, 2

, 3, 4

дүг

ээр

дасг

алы

г ажи

ллаа

рай

III.3

0Ас

ууда

л, м

эдрэ

мж,

сэ

тгэг

дэл,

үзэ

л бо

длы

г ялг

ан т

аних

11

.2а.

Тод

орхо

й ас

уудл

ыг с

этгэ

гдэл

, үз

эл б

одол

тойг

оо

холб

он о

лон

тала

ас н

ь эр

гэцү

үлэн

бич

их

Мэд

лэг:

Асуу

дал,

мэд

рэм

ж сэ

тгэг

дэл,

үзэл

бод

олЧа

двар

: М

эдрэ

мж

сэтг

эгдэ

л,

үзэл

бод

лыг я

лган

тан

ихЧа

двар

: Сэд

эв с

онго

х,

асуу

дал

дэвш

үүлэ

хэх

лэл

хэсг

ийг б

ичих

Гол

ба т

өгсг

өл х

эсг и

йг

бичи

х эс

ээни

й бү

тэц

Эхл

эл, г

ол, т

өгсг

өл х

эсэг

Асуу

дал,

м

эдрэ

мж,

сэ

тгэг

дэл,

үз

эл

бодл

ыг

ялга

н та

них

нь

асуу

длы

г ол

он т

алаа

с нь

эрг

эцүү

лэн

бичи

хдээ

өөр

ийн

сэтг

эгдэ

л үз

эл б

одло

о он

овчт

ой з

өв и

лэрх

ийлж

сур

ахад

ту

стай

чад

вар

юм

.

Эрг

эцүү

лсэн

эсээ

ний

эхлэ

л хэ

сгий

г төл

өвлө

н би

чих а

ргач

лалд

су

ралц

ах, с

эдвэ

э со

нгох

, асу

удал

дэв

шүү

лэх,

хөт

өч с

анаа

гаа

төлө

влөх

бич

их з

эргэ

эр с

урах

бич

гийн

53

дуга

ар х

ууда

сны

да

сгал

ыг а

жилл

аж, з

аава

л ба

татг

ана.

IV.0

1Би

чих

сэдв

ээ с

онго

ж ас

ууда

л дэ

вшүү

лэх

IV.0

7Э

сээн

ий э

хлэл

хэ

сгий

г бич

их

IV.0

9Э

сээн

ий го

л ба

тө

гсгө

л хэ

сгий

г бич

их


22

IV.1

4Хо

лим

ог н

ийлм

эл

өгүү

лбэр

ийн

утга

, бү

тэц

үүрэ

г

11.4

д. Н

ийлм

эл

өгүү

лбэр

ийн

утга

, бү

тэц,

хэр

эглэ

эг т

аньж

, эх

эд гү

йцэт

гэх

үүрг

ийг

тайл

барл

ах

Мэд

лэг:

Холи

мог

ний

лмэл

өг

үүлб

эрий

н ут

га,

бүтэ

ц,үү

рэг

Чадв

ар: Н

Ө-и

йн у

тга

үүрг

ийг

тайл

барл

ахЭ

нэ с

урал

цаху

йн з

орил

т 3

теле

хич

ээлэ

эр о

рсон

бөг

өөд

цааш

ид 1

2.4а

. Ний

лмэл

өгү

үлбэ

р дэ

х “гэ

”-т ө

гүүл

бэри

йг та

них,

та

йлба

рлах

, 12

.4б.

өгү

үлбэ

рийг

гиш

үүд,

гиш

үүн

өгүү

лбэр

, “г

э”-т

өгү

үлбэ

р, х

элц

үг з

эргэ

эр д

элгэ

рүүл

эн н

айру

улж

бичи

х гэ

сэн

сура

лцах

уйн

зори

лты

н хү

рээн

д ба

татг

аж о

рно

IV.1

6Н

ийлм

эл ө

гүүл

бэри

йн

утга

, бүт

цийг

дуу

райн

зо

хиох

11.2

д. Х

олбо

х хэ

рэгл

үүрэ

эс с

онго

ж,

нийл

мэл

өгү

үлбэ

рийг

ху

вирг

ан н

айру

улах

Мэд

лэг:

Холи

мог

ний

лмэл

өг

үүлб

эрий

н ут

га,

бүтэ

ц,үү

рэг

Чадв

ар: Н

Ө-и

йг д

уура

йн

бичи

х

IV.2

3То

ль б

ичги

йн т

өрөл

, үү

рэг,

зори

улал

тыг

мэд

эх

11.4

г. Тө

рөл

бүри

йн

толь

бич

гийг

зо

риул

алта

ар н

ь хэ

рэгл

эх

Мэд

лэг:

Толь

бич

гийн

төр

өл

толь

бич

гийн

үүр

эг,

зори

улал

т

Чадв

ар: Т

оль

бичг

ийг м

эдэх

, хэ

рэгл

эх

Сур

алца

хуйн

зор

илты

г хоё

р хи

чээл

ээр

үзэж

, агу

улга

бүр

эн

орсо

н бө

гөөд

цаа

ш б

атат

гах

хэрэ

гцээ

шаа

рдла

гата

й гэ

ж үз

вэл

сура

х би

чгий

н 58

дуг

аар

хууд

асны

А, Б

, В э

хийн

да

сгал

даа

лгав

рууд

ыг а

жилл

аара

й.V.

04То

ль б

ичги

йн

тайл

бары

г ой

лгож

, аш

игла

х

V.12

Эхи

йг д

элгэ

рүүл

эх

11.2

г. Э

хийг

хур

ааж,

дэ

лгэр

үүлж

най

руул

ан

бичи

х

Мэд

лэг:

Эхи

йн х

увир

гал

Чадв

ар:

Эхи

йг х

ураа

ж дэ

лгэр

үүлж

най

руул

ах

12.2

в. Э

хийг

хур

ааж,

дэл

гэрү

үлж

найр

уула

н би

чих

сура

лцах

уйн

зори

лты

н хү

рээн

д үр

гэлж

лүүл

эн ү

знэ.

V.19

Холб

ох х

эрэг

лүүр

ийн

утга

үүр

гийг

та

йлба

рлах

11.4

а. Х

олбо

х хэ

рэгл

үүри

йн у

тга,

үү

ргий

г тод

орхо

йлж,

ни

йлм

эл ө

гүүл

бэрт

со

нгон

най

руул

ах

Мэд

лэг:

Холб

ох

хэрэ

глүү

рийн

утг

а, ү

үрэг

Чадв

ар: Х

олбо

х үг

бү

тээв

рийн

утг

а үү

ргий

г та

йлба

рлах

Хоёр

хич

ээлэ

эр а

гуул

га б

үрэн

орс

он б

атат

гаж

үзэх

ш

аард

лага

гүй.


23

2. ТЕЛЕ ХИЧЭЭЛИЙН ҮР ДҮНГИЙН ОНОШИЛГОО, ЭРГЭХ ХОЛБОО ТОГТООХ АРГАЧЛАЛ

2.1. Сурагчдын бүтээлийг оношлох аргачлалБагш янз бүрийн аргачлалаар сурагчдын бүтээлийг оношилж болно. Үүнд: теле хичээлийн

явцад сурагчдын хийсэн хичээлийн тэмдэглэл, гэрийн даалгавар, бие даалтын ажил, өөрийн үнэлгээ, сурагчдын гүйцэтгэлд хийсэн дүн шинжилгээ зэргийг ашиглана.

Аргачлал: 2.1.1 Сурагчдын хичээлийн тэмдэглэлийг тооцсон өмнөх жилийн судалгаагаа ашиглахаас гадна

дараах өөрийн үнэлгээ, даалгавраар оношлох2.1.2 Ахлах ангийн сурагчдын хувьд “бидэнд юуг мэдэх хэрэгцээ их байна вэ?” гэдгээр нээлттэй

санал асуулга авч, ярилцлага хийж, тэдний санал бодлыг сонсож, юу мэдэх хэрэгтэй байгааг илрүүлэх2.1.3 Теле хичээлээр сурсан зүйлээ найз нөхдөдөө танилцуулах ханын сонин хийх2.1.4 Сурагчид баг болон ажиллаж, өмнөх жилийн теле хичээлийн тэмдэглэл, гэрийн даалгавраас

ойлгоход бэрхшээлтэй байгаа мэдлэг ойлголтыг тодруулан, илтгэл хэлэлцүүлэг хэлбэрээр асуудлаа яаж шийдэхээ тогтоох, сурагч бүр яаж суралцах талаар зорилгоо тодорхойлж, тус тусдаа сурах үйлээ төлөвлөх зэргээр удирдан чиглүүлэх нь ахлах ангийн сурагчдын хувьд үр дүнтэй байж болох юм. Үүнд: Сурагчдын хийсэн ажлаас үндэслэн дараах байдлаар төлөвлөлтийг хамтдаа хийнэ.

Бид хаана байна вэ?

Бид хаана хүрэх вэ?

Бид яаж хүрэх вэ?

2.2. Сурагчид өөрийн үнэлгээ хийх аргачлал ӨӨРИЙН ҮНЭЛГЭЭ. Теле хичээлд үндэслэн асуултын жишиг болгон харуулав. Тухайн нөхцөлд

байдалд тохируулан асуултыг өөрчилж болох юм.Теле хичээлийн

сэдэв Асуулт Би мэднэ


Судлаа- гүй

УНШИХ

Эргэцүүлсэн эсээний бүтэц, агуулгын уялдаа холбоог тайлбарлах

Эргэцүүлсэн эсээний эхлэл хэсэгт бичих зүйлийнхээ гол санааг илэрхийлсэн хөтөч өгүүлбэртэй байдаг гэж үзэж болох уу?

“Хүн анхандаа амаараа биш хамраараа ярьдаг байжээ.” гэдэг нь “Үнэр идэгч эсээний хөтөч өгүүлбэр мөн үү?

Зохиогчийн дүгнэлт, баталгаа нотолгоог үзэл бодолтойгоо харьцуулж дүгнэх

“Үнэр идэгч гэгч нь утгагүй юм шиг бодогдоно” гэдэг нь зохиогчийн үзэл бодол мөн үү?

“Хүн нохойноос 800 000 дахин дутуу үнэрлэнэ” гэдэг нь эсрэг үндэслэлийг нотлох баримт болох уу?

“Үнэртэй усны болон гоо сайхны үнэртэнг эсвэл цэцгийн үнэрийг ялгах талаар хүний чадвар нохойныхоос арван мянга дахин илүү мэдрэмтгий ажээ.” гэдэг нь тоон баримт мөн үү?

Дээрх 5-р дасгалд байгаа баримтыг хүн амьтнаас оюун ухаанаараа илүү гэдэг санааг батлах зорилгоор оруулсан гэж үзэж болох уу?

Холбох хэрэглүүрийн утга, үүргийг тодорхойлж, нийлмэл өгүүлбэрт сонгон найруулах

Дараах өгүүлбэрт байгаа онцолсон холбох үгийг ойролцоо утгатай бүтээврээр солин найруулж чадах уу?Хонь, ямаа, адуу, тэмээний адил эсвэл галуу, нугас, тагтаа, бүргэдийн ижлээр хүн хоол олж идэхдээ бөхөлзөн газар шүүрч байлаа.

“Гэвч хоёр хөл дээрээ боссон цагаас хойш амьд амьтад цор ганцаараа хоол олж идэхдээ бөхөлзөхөө байснаас эхлэн хүн болж, бүхий л адгууснаас онцгойрчээ” гэсэн өгүүлбэрээс эсрэгцүүлэн холбох үгийг олж, утга үүргийг тайлбарлаж чадах уу?

Дараах харьцууллаас юуг чухалчилсныг олж тайлбарлаж чадах уу?

Асуудал, мэдрэмж, сэтгэгдэл, үзэл бодлыг ялган таних

“Амьтны үнэрийн хэлийг бүрэн судалж дуусах үед хүн адгуус хоёр бие биеэ улам гүнзгий ойлгодог болно” гэдэг зохиогчийн дүгнэлт мөн үү?

Нийлмэл өгүүлбэрийн утга, бүтцийг дуурайн зохиох

Дараах өгүүлбэрт онцолсон бүтээвэр нь таамагласан өнгө аясыг илэрхийлж байна уу?“Хургаа голсон хонь, ботгоо голсон ингэ бодвол хурга, ботгонд нь өөр гаж үнэр шингэснээс болдог биз.”


24

Зохиогчийн дүгнэлт, баталгаа нотолгоог үзэл бодолтойгоо харьцуулж дүгнэх

“Харин босоо явах болсноос хойш хүн хамраа сөхөх болсон” гэсэн өгүүлбэрт хэлц үгийг сонгон хэрэглэсэн зорилгыг тайлбарлаж чадах уу?

Холимог нийлмэл өгүүлбэрийн утга, бүтэц үүрэг

“Хүн босоо явах болсны улмаас үнэрлэх чадвар суларч, оюун ухаан сайжирсан” гэдэг нь шалтгааны утгатай угсарсан нийлмэл өгүүлбэр мөн үү?

Бичих сэдвээ сонгож асуудал дэвшүүлэхЭсээний эхлэл хэсгийг бичихЭсээний гол ба төгсгөл хэсгийг бичихБичих сэдвээ сонгож асуудал дэвшүүлэх

Эсээний эхэнд өөрийнхөө үзэл бодол, хэлэх гэж буй санаагаа 2-3 хөтөч өгүүлбэрээр ойлгомжтой эхэлж чадах уу?

Эсээний үндсэн хэсэгт өөрийн үзэл бодол, өвөрмөц санаагаа нотлох хангалттай баримт баримт олж баяжуулж чадах уу?

Уншигчийн сонирхлыг хүчтэй татаж чадах үг, өгүүлбэр сонгон бичиж чадах уу?

Өгүүлбэр ба эхийн хэсгүүдийг зөв холбон бичиж чадах уу?

Эсээгээ зөв төгсгөн бичиж чадах уу?

Зөвлөмж: Дээрх оношилгоо нь сурагчдын хувьд 1. сайн чаддаг болсон агуулга 2. хийхэд бэрхшээлтэй байгаа агуулга, 3. огт мэдэхгүй байгаа агуулга нь гэх мэт тэдэнд хэрэгтэй байгааг нь тодруулах, мөн агуулга тус бүрээр нь нь хоцрогдолтой байгаа сурагч хэчнээн байгааг тогтоож хичээлээ хаанаас нь яаж эхлэхээ төлөвлөхөд нэмэр болох юм.

2.3 Сурагчийн мэдлэг, чадварыг оношлох, дүн шинжилгээ хийх аргачлалЗөвлөмж: Эсээг сайн уншиж ойлгох нь эсээ бичиж сурахын үндэс болдог. Иймд уншиж ойлгох

чадварыг эзэмшсэн байдлыг үнэлэх даалгаврыг дараах байдлаар боловсруулж болно. Эхийг сольж өөрчлөх, асуулт даалгавруудыг солих зэргээр хувиргаж хийх нь нээлттэй. Энэ даалгаврыг сурагчдыг оношлох зорилгоор хийсэн гэдгийг анхаарч, тэднийг үнэлж дүгнэхээс илүү мэдэж байгаа зүйл болон мэдэхгүй байгаа, бэрхшээлтэй байгаа агуулгыг олж тогтоох

I ХЭСЭГ Уншиж ойлгох чадварыг сорих даалгаварДараах эсээг уншаад даалгаврыг ажиллаарай.

Үг зээлдэгчидМөнгө зээлдэгчид гэж урьд ч байсан. Одоо ч улам олширч байгаа билээ. Мөнгө зээлдэгчийг

“Бусдын мөнгийг түр аваад, дараа нь өөрийнхөө мөнгийг бүр өгдөг” гэж хүмүүс ёжилдог. Харин орчин үед мөнгө биш “Үг зээлдэгчид” буй боллоо. Урьд ч огт байгаагүй юм биш. Дээр үед энэтхэг, төвөд, нанхиад, манж үг “зээлдэгчид“ байсан. Монгол хэлний үгийн санг гадаад үгээр ”сүлдэг” нь ард түмэн биш...

Гэхдээ 20 дугаар зуунд дорноос биш өрнөөс “Үг зээлдэгчдийн “ шинэ үе төрж гарлаа. Хүмүүс мөнгөгүйдэхдээ бусдаас мөнгө зээлддэг. Тэгвэл өнөөгийн “үг зээлдэгчид” үггүйдсэндээ биш үндэсний хэлээ дутуу дулимаг сурсандаа , мөн гадаад үгийг орчуулах тэнхээ дутсандаа, зарим нь захиргаадалтаар бас залхуурч “бэлэнчлэх” саармаг зандаа хөтлөгдсөний улмаас, гадаад үгийг “зээлдэцгээж” түүнийгээ хүчээр хүмүүсийн аманд “чихэж”, ном, хэвлэл ялангуяа албан бичгүүдэд “шигтгэж өгдөг” нь бүүр “өвчин” болж хувираад байна. Өнгөрсөн зууны гучаад болон дөчөөд оны албан хаагчид ,бас орос сургагч нарын дур зоргоороо “зээлдсэн”, “зээлдүүлсэн” зарим үгийг жагсаагаад харцгаая. Кино, театр, клуб, танец, пионер, лекц, билет, танк, концерт, гранат, фабрик, черниль, колбаса, феодал, артель, генерал, арми, градус, партизан, чёрт гэхчлэн бүрэн бус тоогоор мянга гаруй гадаад үгийг тэр хэвээр нь “зээлдэн” авч хэрэглээнд хүчээр шахаж орлуулж, “гадаад хувцастай” нь хэрэглэх болсон.

Шинээр зээлдэн авч байгаа гадаад үгнүүд дотор монголчлогдохгүй үг нэг ч байхгүй гэж болно. ...Сигнал гэдэг юун түрүү хэрэг болсон нь учир мэдэхгүй хүмүүст дохио өгөхгүй болохоор тэргэнд дайруулчих гээд болохгүй тул жолооч нар түүнийг “чагнаас” гэж цаад үгийн утга, бас дуудлагыг хэвээр үлдээж, ”монголчилсон” нь хүмүүст тэр дороо ойлгогдож, “чагнаал, чагнаалдах” гээд монгол маягаар хэвшчихсэн юм...

Монгол хэлний үгийн санг гадаад үгээр “бөөстүүлэгчийн” балгаар улсын нийслэл Улаанбаатар хотын үйлчилгээний газрууд цөм гадаад нэр зүүсэн тул хөдөөний хүмүүс “Гадаадын хот болчхоо юу?“ гэж гайхдаг болсон нь аргагүй. Тэр хаягаа солих үүрэг өгөөд ч хэрэгждэггүй.

Харахад Монгол, ярихад эрлийз иргэд болохгүйн тулд гадаад үг “зээлдэхээ” хянан ярьцгаая. Ядаж “монгол дээл” өмсүүлээч ээ! Л. Түдэв

1. Эсээний хөтөч санааг илэрхийлсэн өгүүлбэрийг олоорой


25

А. Орчин үед хүмүүс мөнгө биш үг зээлддэг болсонБ. Үг зээлдэгчийн шинэ үе төрж гарлааВ. Үг зээлдэгчид үндэсний хэлээ дутмаг сурсандаа гадаад үг зээлдэцгээж байна. Г. Харин орчин үед мөнгө биш “үг зээлдэгчид” буй боллоо

2. Дараах тайлбарт тохирох үг, өгүүлбэрийг эхээс олж оноож бичээрэй. А. Суурьшуулах, оруулж ирэх ..................................................................................................Б. Гадаад үг хэлэнд хэрэглэхээ болих хэрэгтэй .....................................................................В. Гадаад үгийг эх хэл рүүгээ орчуулж хэрэглээч..................................................................Г. Гадаад үгийг орчуулгагүйгээр хэрэглэж байна. ..................................................................

3. “Зээлдэцгээж” гэсэн өгүүлэхүүнийг шалтгааны утгаар дэлгэрүүлсэн гишүүн өгүүлбэрүүдийг олж бичээрэй

..................................................... зээлдэцгээж, түүнийгээ хүмүүсийн

........................................................ аманд чихэж, ... албан бичгүүдэд шигтгэж

........................................................ өгдөг гь бүүр “өвчин” болж хувираад байна 4. Эсээний эхний цогцолборт байгаа “харин” гэсэн холбох үгээр юуг харьцуулж эсрэгцүүлснийг

бичээрэй. ............................................................... ............................................................

5. Дараах үзэл бодол, баримт, дүгнэлтийг зөв харгалзуулаарай. А. Хөдөөний ардуудтай хотын нэгэн дарга уулзаж яриа хиййгээд явсны дараа нэг өвгөн “Үгүй энэ дарга байсхийгээд л “ий” гэж ярих юм. Бас үе үе “өшөө” гээд л байх юм” гэвБ. Монгол хэлний үгсийн санг гадаад үгээр “сүлдэг” нь ард түмэн бишВ. Одоо ч улам олширч байгаа билээ.

6. Дараах өгүүлбэрт онцолсон үгийг алинаар нь солин найруулж болох вэ?Улаанбаатар хотын үйлчилгээний газрууд цөм гадаад нэр зүүсэн тул хөдөөний хүмүүс “Гадаадын

хот болчхоо юу?“ гэж гайхдаг болсон нь аргагүй.А. бөгөөд Б. атал В. болохоор Г. Авч

7. “Тэр хаягаа солих үүрэг өгөөд ч хэрэгждэггүй” гэсэн өгүүлбэрт онцолсон үг юуг төлөөлсөн бэ? А. Хөдөөний хүмүүс Б. Үгсийн сан В. Нийслэл Улаанбаатар Г. Гадаад нэр8. Уриалсан өнгө аясыг илэрхийлсэн өгүүлбэрийг олоорой.

А. Ядаж “монгол дээл” өмсүүлээч ээ!Б. Мөнгө зээлдэгчид гэж урьд ч байсан.В. Гадаад үг “зээлдэхээ” хянан ярьцгаая.Г. Монголчлогдохгүй үг нэг ч байхгүй гэж болно.

II ХЭСЭГ Бичих даалгавар Доор өгсөн эсээний эхлэлийг үргэлжлүүлэн эргэцүүлсэн эсээ бичээрэй. Үе тэнгийхэндээ зориулж

бичихийн тулд ямар баримт, үг хэллэг сонгохоо бодоорой. Нойрноос морио гэдэг ч

Эхлэл хэсэг: Нойр гэдэг бидний амьдралыг өөрөөсөө хамаатуулж байдаг зайлшгүй чухал зүйл мөн үү гэдгийг

эмч нар судлууштай юм. Огт унталгүй он удаан жил амьдарсан хүмүүс хийгээд хагас жил унтчихаад мөн хагас жилийн турш цурам ч хийлгүй сэргэлэн цовоо явдаг хүмүүс байдаг тухай сонирхолтой баримтуудыг бид уншиж байсан. Мөн үүнээс гадна нойргүй байснаас үхэлд хүрч байсан гашуун түүхийг ч хүн төрөлхтөн мэднэ.

Хөтөч санаа:.............................................................................................................Үндсэн хэсэг: Цогцолбор 1 Нойр бол эм Цогцолбор 2 Нойр бол хамгийн сайн анд нөхөрЦогцолбор 3 Нойр агаар ус шиг Цогцолбор 4 Нойр бол залхуугийн төрсөн дүү хэрэгцээтэй зүйл Төгсгөл хэсэг: Дээрх баримтуудаас дүгнэлт хийж, хандлага өнгө аясаа оруулж бичнэ

Зөвлөмж: Сурах бичиг дээр байгаа баримт дээр өөрийн туршлага, бусдын түүх, сургамжтай холбоотой баримт нэмж,үзэл бодол, мэдрэмж сэтгэгдэлтэйгээ холбон бичихдээ уншигчдын сонирхол татахуйц ямар үг хэллэг сонгож хэрэглэхэийг зөвлөх хэрэгтэй.

1. Үзэл бодол2. Баримт3. Дүгнэлт


26

Бичүүлэхдээ дараах дараалал, чиглүүлгийн дагуу хийлгэнэ. Үүнд: Эхлэл хэсэгт - Өгсөн эхлэлтэй уялдуулан нойр тустай эсэх талаар өөрийн байр сууриа

илэрхийлж, асуудал дэвшүүлэн, хөтөч санаагаа 2-3 өгүүлбэрт багтаан илэрхийлсэн байх, мөн нойрны ашиг тустай байдал болон түүний хор уршигтай байдлын алиныг нь дэмжиж бичих вэ гэдгээ бодож, үүний эсрэг үндэслэл юу байж болохыг бас судлах хэрэгтэй гэдгийг сануулаарай.

Үндсэн хэсэгт - Өгсөн цогцолборуудыг баримтаар дэлгэрүүлэн бичнэ. Багш энэ цогцолборуудыг түлхүүр үгийг өөрчилж, өөр хэлбэрээр төлөвлөж бичүүлэх чөлөөтэй. Энэ зөвхөн санаа гэдгийг ойлгож хэрэгжүүлээрэй.

Төгсгөл хэсэг - Хөтөч санаагаа хэрхэн шийдэж төгсгөхөө үндсэн хэсгийн цогцолборуудтайгаа холбон бодоод, асуудлаа яаж шийдэх, ямар өвөрмөц санаа гаргахаа бодож дүгнэлтээ бичих, өөрийн хандлага өнгө аясаа ямар үг, өгүүлбэрээр илэрхийлэхээ төлөвлөсөн байна. Эсээг бичихдээ сурах бичгийн 53 дугаар хуудасны Дасгал № 1-ийн баримтуудыг ашиглаж болно гэдгийг сурагчдад хэлж өгнө.

Эргэцүүлсэн эсээг бичихэд баримт нотолгоо хэрэгтэй тул сурагчдад хялбар дөхөм болгох үүднээс баримтыг багш бэлтгэж өгөх хэрэгтэй. Энэ сэдвийн хувьд сурах бичиг дээр байгаа баримтуудыг өөрийн санал дүгнэлт бас өөрт тохиолдсон явдал, сургамжтай түүхээр баталж нотолж бичих боломжтой юм. Хэрэв сурагчид дээрх даалгаврыг бичиж чадахгүй байгаа бол эсээний эхлэл хэсэг хөтөч санааг өгөөд баримтаар баталж нотолж дүгнэлт гаргах эсээг гүйцээж бичих даалгавар боловсруулан хийлгэж болно. Хамгийн гол өмнөх оношилгоонд үндэслэн сурагчдын ямар чадварыг оношлохоо багш өөрөө шийдэх юм шүү. Бичих даалгаврыг нэг цаг дээр бичүүлж авах юм уу, сурагчдад судалгаа хийх, төлөвлөх, туршиж бичих, засаж сайжруулах цаг хугацааг олгох юм уу гэдэг нь хүн бүрт нээлттэй.

Мөн эсээний утга бүтэц, сэдэв гол санааг задлан шинжлэхдээ хэд хэдэн эсээг харьцуулан судалж, эсээг бичсэн зохиолчдын арга барилаас суралцах хэрэгтэй. Тиймээс багш теле хичээл үзсэн, сурах бичигт байгаа эсээгээр хязгаарлахгүйгээр эргэцүүлсэн эсээ цуглуулах, сонгож уншихуйц эсээний баялаг сантай болох, хичээл дээр болон бие даалтаар эсээ өгч уншуулах, хоцрогдсон сурагчдад бүтээлчээр уншихад чиглүүлсэн асуулт, аргачлал бүхий ажлын хуудас хэлбэрээр даалгавар боловсруулж ажиллуулах, багаар хамтран ажиллуулах, бие биенээсээ суралцах үйлд чиглүүлэх зэргээр хийлгэж болно. Бие дааж даалгавар ажиллуулахдаа хэрхэн яаж унших аргад суралцахаар үйл ажиллагааны алхам, чиглэлтэй ажлын хуудас болон даалгавар боловсруулан өгч, эсээг харьцуулан судлахдаа зохиогчийн бичлэгийн төрөл хэлбэр, бүтэц зохион байгуулалт, хэлний хэрэглээ, үг сонголт, эшлэл баримт ашигласан байдал зэргийг судалж унших үйлд чиглүүлнэ. Ингэж судлах нь сурагч өөрөө эсээ бичих арга барилаа олоход дэмжлэг болох бөгөөд бичих арга барилаа олоогүй, дутуу ойлгосон, огт бичиж чадахгүй байгаа сурагчдын хувьд сайн уншиж судалсан эсээг дэлгэрүүлэн бичих, эсээг уншаад сэтгэгдэл бичих, үлгэрлэн дуурайх,утгачлан дуурайх, эсрэг загварыг зохиох зэрэг алхмаар чадварыг нь ахиулан, эсээ бичиж сурах үйлд чиглүүлж болно

Уншиж ойлгох чадварыг илрүүлэх, үнэлэх рүбрик№ Асуулт даалгавар Зөв хариулт Оноо Нэмэлт тайлбар

Эсээний хөтөч санааг илэрхийлсэн өгүүлбэрийг олоорой

Г. Харин орчин үед мөнгө биш “үг зээлдэгчид” буй боллоо 1

Үүнийг бичсэн бол (1 оноо)Оновчгүй бол (0 оноо)Огт бичээгүй бол Х

Эхээс дараах тайлбарт тохирох үг, өгүүлбэрийг олж оноож бичээрэй.

А. Суурьшуулах, оруулж ирэх- Үг зээлдэх Б. Гадаад үг хэлэнд олшрох нь

сайн зүйл биш - үгийн санг гадаад үгээр “бөөстүүлэгчийн балгаар

В. Гадаад үгийг эх хэл рүүгээ орчуулж хэрэглээч - Ядаж “монгол дээл” өмсүүлээч ээ!Г. Гадаад үгийг орчуулгагүйгээр хэрэглэж байна. - “гадаад хувцастай” нь хэрэглэх болсон.

4

Бүгдийг нь зөв олж бичсэн бол (4 оноо)Аль нэгийг нь орхисон бол (3 оноо)Хоёрыг нь бичсэн бол(2 оноо)Зөвхөн нэгийг бичсэн бол (1 оноо)Огт бичиж чадаагүй бол (0 оноо)

“Зээлдэцгээж” гэсэн өгүүлэхүүнийг шалтгааны утгаар дэлгэрүүлсэн гишүүн өгүүлбэрүүдийг олж бичээрэй

1. Үндэсний хэлээ дутуу дулимаг сурсандаа

2. Гадаад үгийг орчуулах тэнхээ дутсандаа

3. Залхуурч “бэлэнчлэх” саармаг зандаа хөтлөгдсөний улмаас

3

3 өгүүлбэр олж бичсэн бол (3 оноо)2 өгүүлбэр бичсэн бол (2 оноо)1 өгүүлбэр бичсэн бол (1 оноо)Оновчгүй бол (0 оноо)


27

Эсээний эхний цогцолборт байгаа “харин” гэсэн холбох үгээр юуг харьцуулж эсрэгцүүлснийг бичээрэй.

Урьд- одоо-орчин үед гэх мэт олж бичсэн бол 1

Үүнийг олсон бол (1 оноо) Олж чадаагүй бол (0 оноо)

Дараах үзэл бодол, баримт, дүгнэлтийг зөв харгалзуулаарай.

1в, 2а, 3б гэж зөв харгалзуулсан бол 3

Бүгдийг зөв харгалзуулсан бол (3 оноо)Хоёрыг зөв олсон бол (2 оноо)Нэгийг зөв оноосон бол (1 оноо)Олж чадаагүй бол (0 оноо)

Дараах өгүүлбэрт онцолсон үгийг алинаар нь солин найруулж болох вэ?

В. болохоор 1 Зөв хариултыг олсон бол (1 оноо)Олж чадаагүй бол (0 оноо)

“Тэр хаягаа солих үүрэг өгөөд ч хэрэгждэггүй” гэсэн өгүүлбэрт онцолсон үг юуг төлөөлсөн бэ?

Г. Гадаад нэр 1 Үүнийг бичсэн бол (1 оноо)Олж чадаагүй бол (0 оноо)

Уриалсан өнгө аясыг илэрхийлсэн өгүүлбэрийг олоорой.

В. Гадаад үг “зээлдэхээ” хянан ярьцгаая. 1 Үүнийг бичсэн бол (1 оноо)

Олж чадаагүй бол (0 оноо)

Бичих даалгаврыг үнэлэхдээ өмнөх ангийн зөвлөмжид байгаа “Сурагчдын бичсэн эсээг үнэлэх рубрик”-ийг ашиглаарай.

3. ТЕЛЕ ХИЧЭЭЛИЙГ БАТАТГАХ АГУУЛГА, АРГА ЗҮЙ3.1. Сургалтыг үргэлжлүүлэх үйл ажиллагааны төлөвлөгөө

Хичээл №1 №2 №3 №4Сар өдөрХичээлийн хэлбэр Оношлох Теле хичээлийн бататгал Агуулгын хоцрогдлыг

арилгах хичээл

Агуулга, буюу суралцахуйн зорилт

Теле хичээлээр эзэмшсэн мэдлэг чадварыг илрүүлэх

11.1а. Эргэцүүлсэн эсээний бүтэц, агуулгын уялдаа холбоог тайлбарлаж, сэдэв, гол санааг тодорхойлох 11.1б. Зохиогчийн дүгнэлт, баталгаа нотолгоог үзэл бодолтойгоо харьцуулж дүгнэх

11.2а. Тодорхой асуудлыг сэтгэгдэл, үзэл бодолтойгоо холбон олон талаас нь эргэцүүлэн бичих

Юуг бататгах үзэхээс шалтгаалан хичээлийн сэдэв, агуулгаа өөр өөр байна

Үндсэн ойлголт, нэр томьёо

Оношлогооны арга хэлбэр, үр дүн

Эргэцүүлсэн эсээ, түүний бүтэц, агуулга, сэдэв, гол санаа, зохиогчийн дүгнэлт, нотолгоо, үзэл бодол

Олон ургалч үзэл бодол

Дээрх агуулгатай холбоотой ойлголт, нэр томьёо

Зөвлөмж: 11 дүгээр ангийн теле хичээлийн эдгээр агуулгыг 12 дугаар ангийн ятгасан эсээ унших, бичих суралцахуйн зорилтуудаар гүнзгийрүүлж үзнэ. Теле хичээлээр гурав, дөрөвдүгээр улиралд үзэх суралцахуйн зорилтуудын агуулгыг бүрэн үзсэн. Энэ ангийн хичээлээ төлөвлөхдөө дараах чухал агуулгуудыг анхаарч төлөвлөлтөө хийнэ. Үүнд: 11.3а. Тодорхой цаг хугацаа, орон зайд болсон хэрэг явдлын талаар төрсөн сэтгэгдэл, мэдрэмжээ илэрхийлж ярих чадвар орхигдсоныг 9 дүгээр сард багтаан заах хэрэгтэй.11.1а, 11.1б суралцахуйн зорилт нь дараагийн агуулгын чухал суурь болох тул заавал бататгаж үзээрэй.

3.2. Бататгал хичээлийн төлөвлөлтийн хувилбар Хичээлийн сэдэв: Эргэцүүлсэн эсээний утга бүтцийг тодорхойлох

Зорилго Уншсан эсээнүүдийнхээ бүтэц, агуулгын хэсгүүдийн уялдаа холбоо, учир зүйн дарааллыг харьцуулан судалж, дүгнэлт гаргах

Холбогдох суралцахуйн зорилт: 11.1а. Эргэцүүлсэн эсээний бүтэц, агуулгын уялдаа холбоог тайлбарлаж, сэдэв, гол санааг тодорхойлох

Хичээлд ашиглах нэр томьёо, үг хэллэг Эргэцүүлсэн эсээ, бүтэц агуулга, сэдэв гол санаа


28

Өмнөх мэдлэг Тайлбарласан эсээний утга бүтцийг тайлбарлах чадварыг “газрын юм” эсээнд суурилсан хичээлээр эзэмшсэн.

Агуулгын залгамж холбоо Өмнөх ангийн 11.2а. 11.2б. суралцахуйн зорилтыг 12 дугаар ангийн 12.1б суралцахуйн зорилтын хүрээнд гүнзгийрүүлж үзнэ

Үйл ажиллагааны алхам: Ажлын хуудас 1Эсээг уншаад доорх ажлын хуудасны даалгаврыг зааврын дагуу гүйцэтгээрэй. Үйл ажиллагаа 1. Эсээний бүтцийн хэсгүүдийг нөхөж бичээд, дүгнэлт хийгээрэй.

Дараалал П.Батхуяг ХУРД /эсээ/ Л.Түдэв “ Ирээдүйн өлсгөлөн “

Эх лэл хэсэг

Эхлэл – Ерөнхий санаа

Хөтөч санаа

Хурд зөвхөн физик хэмжигдэхүүн гэж ойлгогдохоо болиод уджээГэхдээ бүх зүйл нэг л хачин хурдад шилжиж буй гэдэгтэй би санал нийлдэг

.........................................

........................................

Үнд сэн хэсэг

Толгой өгүүлбэр

Ц-1......................

Ц-2....................... гмТолгой өгүүлбэр: Одоогийн ертөнцөд өөр төрлийн өлсгөлөн эхлээд байна.

Дэмжсэн баримт

...............................

...............................

..............................

Баримт- Газрын тосны өлсгөлөн, нефть, чулуун нүүрс...Толгой өгүүлбэр- Харин миний бодлоор хамгийн аюултай нэгэн төрлийн өлсгөлөн айсуй юм. Тэр бол цаасны өлсгөлөнБаримт- Сонин уншихгүй, захиа бичихгүй ном олдохгүй...

Төгс гөл хэсэг

Дүгнэлт

Хандлага өнгө аяс

Энэ ямар гээч хурд вэ?Одоо бидний амьдралыг авч яваад байгаа хурд ч мөн ямар хурд вэ?

Дүгнэлт.........................Хандлага, өнгө аяс- Цаасны өлсгөлөн дэгдвэл ч дэгдэг.

Дүгнэлт: ............................................................................................................................................Багшийн анхаарах зүйл: Эсээг задлан шинжилж чадахгүй байгаа сурагчдад энэ хүснэгтийн

зарим хэсгийг нөхөж хийхээр, эсвэл нэг эсээний утга бүтцийг нөхөж бичсэн хэлбэрээр өгөх зэргээр олон хувилбараар боловсруулан ашиглаж болно. Энэ зөвхөн санаа авах даалгавар гэдгийг анхаарч, сурагчдын хийсэн гүйцэтгэлээс ажлын хуудас, даалгаврын асуултын дахин өөрчлөн боловсруулж ажиллах болох юм.

Үйл ажиллагаа 2. Эсээ бүрийн утга, бүтцийг хэрхэн зохион байгуулсныг загварчилж харуулна. Эндээс зохиогч бүрийн эсээний бүтэц зохион байгуулалт ялгаатай эсэхийг дүгнэнэ.

Үйл ажиллагаа 3. Эдгээр эсээний хөтөч санаа, дүгнэлт өгүүлбэрийн уялдаа холбооноос сэдэв гол санааг тодорхойлох.

Сэдэв: ..............................Гол санаа: .......................

Сэдэв: ..............................Гол санаа: .......................

Хөтөч санаа: Хөтөч санаа: Дүгнэлт: Дүгнэлт:

Эсээ 1 Эсээ 2

Зөвлөмж: Хэрэв сурагч теле хичээлээ судлаагүй, нэлээд хоцрогдолтой байх юм бол бие дааж олон эсээ харьцуулан уншихыг шаардах хэрэггүй бөгөөд тухайн хүүхдийн мэдлэг чадварт тохирсон аргачлалыг багш өөрөө боловсруулж хийлгэх, хичээл дээр үзсэн эсээг дахин судлуулах, ойлгоход дэм болох асуултаар чиглүүлэх, хялбар дөхөм аргыг бодож олох нь нээлттэй болно.


29

УРА

Н З

ОХИ

ОЛ

: 10

ДУГ

АА

Р А

НГИ

1. Т

ЕЛЕ

ХИЧ

ЭЭЛ

ИЙ

Н А

ГУУЛ

ГА Б

А З

АЛ

ГАМ

Ж Х

ОЛ

БО

О

№

Хугацаа

КодС

урал

цаху

йн з

орил

т(Х

ичээ

лийн

сэд

эв)

Суу

рила

х зо

хиол

Теле

хич

ээлэ

эр э

зэм

шсэ

н м

эдлэ

г, ча

двар

Агуу

лгы

н за

лгам

ж хо

лбоо

1

II/6

9.1а

Боги

но ө

гүүл

лэг у

ншиж

соё

л, т

үүх,

ни

йгм

ийн

хам

сэд

вийн

хүр

ээнд

мэд

эрч,

ту

сган

хүл

ээж

авах

Ж.Лхагва “Эвэр” өгүүллэг

-Зох

иол

унш

иж, о

йлго

х, т

усга

н хү

лээж

ава

х -З

охио

лын

үг х

эллэ

гийн

утг

ыг т

ольч

лон

тайл

барл

ахДа

алга

вар:

Зо

хиол

ын

агуу

лгы

г яри

х

10.1

а Ө

өр

өөр

цаг

үеий

н тү

үхэн

сэ

дэвт

ур

ан

зохи

олы

г ун

шиж

ха

м

сэдв

ийн

хүрэ

энд

тусг

ан

эргэ

цүүл

эх

зама

ар ү

ндэс

ний

түүх

, ний

гэм,

соё

лын

онцл

огий

г ойл

гох

2

II/13

9.1г, 9.1е

Дүри

йн з

орил

го, х

олбо

о ха

маа

рлаа

с дү

рийн

өсө

лтий

г дүг

нэх

-Дүр

ийн

зори

лгы

г тод

орхо

йлох

-Г

ол д

үр н

ь бу

сад

дүрт

эй я

мар

үйл

ээр

холб

огдо

ж бу

йг

шин

жлэх

-Д

үрий

н өс

өлти

йг т

одор

хойл

ох

-Унш

сан

зохи

олы

н сэ

дэв,

гол

сана

аг ү

нэлж

, дүг

нэх

Даал

гава

р:

Зохи

олоо

с тө

рсөн

сэт

гэгд

эл б

ичих

10.1

г. Зо

хиол

ын

боди

т ба

хий

свэр

дүр

нь

утг

а са

наан

д хэ

рхэн

нөл

өөлж

буй

г та

йлба

рлах

3

III/12

9.1а, 9.1б

“Үер

” туу

жийг

мэд

эрч

ойлг

ож у

ншъя

Д.Мягмар ”Үер” тууж

-Зох

иол

унш

иж, о

йлго

х, т

усга

н хү

лээж

ава

х-З

охио

лын

үг х

эллэ

гийн

утг

ыг т

айлб

арла

х

-Дал

д ут

гыг т

айла

н та

йлба

рлах

Даал

гава

р:

Зохи

олоо

бүр

эн э

хээр

нь

унш

их

10.1

а

4

III/19

9.1е

Дүри

йн ү

г, үй

лдли

йг ш

инжи

лж, з

ан

төрх

ийг т

одор

хойл

ох

-Дүр

ийн

үг, ү

йлдэ

л, б

одлы

г шин

жлэх

-Д

үрий

н за

н тө

рхий

г тод

орхо

йлох

Даал

гава

р:

Дүрэ

эс с

онго

н м

эдрэ

мж,

сэт

гэгд

лээ

бичи

хЗа

луу

боло

од ж

ирэм

сэн

бүсг

үйн

дүри

йг т

одор

хойл

ох

10.1

г. Зо

хиол

ын

боди

т ба

хий

свэр

дүр

нь

утг

а са

наан

д хэ

рхэн

нөл

өөлж

буй

г та

йлба

рлах

5

III/26

9.1б

Зохи

олчи

йн ү

г сон

голт

, ура

н дү

рслэ

л (б

элгэ

дэл)

-ийн

учи

р хо

лбог

длоо

р да

лд

утгы

г тай

лан

тайл

барл

ах

-Зох

иолы

н тө

рөл

зүйл

ийн

бүрэ

лдэх

үүн

хэсг

ийн

холб

оо

хам

аарл

ыг ш

инжл

эхДа

алга

вар:

Э

х зо

хион

най

руул

ах

10.1

ж.

Зохи

олы

н хэ

л на

йруу

лга,

ур

ан д

үрсл

эл, я

руу

хэрэ

глүү

р, б

ичил

дү

рслэ

лийн

ун

шиг

чдад

үз

үүлэ

х нө

лөөг

зад

лан

шин

жлэх


30

6III/31

9.1а

Туур

ь ун

шиж

түү

хийн

хам

сэд

вийн

хү

рээн

д м

эдэр

ч, т

усга

н хү

лээн

ава

х

Б.Ринчен “Нууцыг задруулсан захиа”

туурь

-Зох

иол

унш

иж, о

йлго

х, т

усга

н хү

лээж

ава

хДа

алга

вар:

Эх

зохи

олоо

унш

ихТу

урий

н ту

хай

онол

унш

их

10.1

а.

7

IY/8

9.1г, 9.1е

Дүри

йн з

орил

го, з

ан т

өрх,

хол

боо

хам

аарл

аас

өсөл

тийг

дүг

нэх

-Дүр

ийн

зори

лго,

зо

рилг

одоо

хү

рэх

арга

за

м,

үр

дүнг

ш

инжл

эн з

ан т

өрхи

йг т

одор

хойл

ох

-Дүр

ийн

зори

лгоо

р өс

өлти

йг д

үгнэ

х

-Хэл

сэн

үг, э

шлэ

л ба

рим

таас

дүр

ийн

зан

төрх

ийг т

одор

хойл

ох

-Дүр

ийн

зан

төрх

ийн

өөрч

лөлт

өөр

өсөл

тийг

дүг

нэх

Даал

гава

р: Ө

өрт

гарс

ан ө

сөлт

өөр

члөл

тийн

тал

аар

бичи

х

10.1

г. Зо

хиол

ын

боди

т ба

хий

свэр

дүр

нь

утг

а са

наан

д хэ

рхэн

нөл

өөлж

буй

г та

йлба

рлах

8

IY/14

9.1а

Жүж

гийн

зох

иол

унш

иж, т

усга

н хү

лээж

ав

ах

Шри Галидас “Шакундалааг таних

тэмдэг” жүжиг

-Жүж

гийн

зох

иол

унш

иж, о

йлго

х, т

усга

н хү

лээж

ава

хДа

алга

вар:

Уч

ир ш

алтг

ааны

асу

улта

д ха

риул

ах

10.1

а. Ө

өр ө

өр ц

аг ү

еийн

жүж

гийн

зо

хиол

ыг у

ншиж

хам

сэд

вийн

хү

рээн

д ту

сган

эрг

эцүү

лэх

зам

аар

үндэ

сний

түү

х, н

ийгэ

м, с

оёлы

н он

цлог

ийг о

йлго

х

9

IY/20

9.1д

Зохи

олы

н ор

чин

нь с

эдэв

, утг

ыг

тодр

уула

хад

нөлө

өлж

буйг

шин

жлэх

-Зох

иолы

н ор

чны

г шин

жлэх

-Т

ухай

н ор

чинд

ам

ьдар

ч бу

й дү

рүүд

ийн

зан

төрх

ийг

тодо

рхой

лох

-З

охио

лын

сэдэ

в, го

л са

нааг

тод

орхо

йлох

Даал

гава

р: Ү

зэл

бодо

л, с

этгэ

гдлэ

э ил

эрхи

йлэн

бич

их

10.1

д. З

охио

лын

гада

ад б

а до

тоод

ор

чин

нь д

үрий

г тод

руул

ахад

хэр

хэн

нөлө

өлж

буйг

тод

орхо

йлох

10

Y/1

9.1а

Бэср

эг р

оман

унш

иж, т

усга

н хү

лээж

ав

ахЧ.Лодойдамба “Алтайд” роман

-Зох

иол

унш

иж, о

йлго

х, т

усга

н хү

лээж

ава

хДа

алга

вар:

Эх

зохи

олоо

унш

их10

.1а.

11

Y/5

9.2б

Зохи

олы

н дү

рээс

сон

гон

дүгн

эж б

ичих

-Зох

иолы

н дү

рийн

ам

ьдра

л, х

элсэ

н үг

, хий

сэн

үйлэ

эс д

үгнэ

х -Б

арим

т жи

шээ

аш

игла

н дү

гнэн

бич

ихДа

алга

вар:

Дү

р со

нгон

, бар

имт

ашиг

лан

дүгн

эж б

ичих

10.2

а. У

ншса

н зо

хиол

ын

уран

дү

рслэ

л, я

руу

хэрэ

глүү

р, б

ичил

дү

рслэ

л, х

элни

й хэ

рэгл

ээг з

адла

н ш

инжи

лж, ү

ндэс

лэлт

эй, б

арим

т но

толг

оото

й үн

элж,

дүг

нэн

бичи

х

12

Y/20

9.1а, 9.1ж

Шүл

эглэ

сэн

зохи

ол у

ншиж

, бүт

цийг

за

длах

Д.Нямсүрэн “Дөрвөн цаг”

шүлэг

-Шүл

гийг

унш

иж, м

эдэр

ч ой

лгох

, тус

ган

хүлэ

эж а

вах

-Ш

үлги

йн ш

ад, х

олбо

ц, б

адаг

лалы

н ту

ршла

гыг ш

инжл

эхДа

алга

вар:

Ш

үлэг

ура

н ун

ших

, дуу

райн

зох

иох

10.1

е. Я

руу

найр

гийн

айз

ам,

эгш

иглэ

л, б

адаг

лалы

г тай

лбар

лах

“EC

ON

TEN

T” с

айты

н 9

дүгэ

эр а

нгий

н хи

чээл

д ор

оогү

й бо

ловч

үзэ

х ёс

той

агуу

лга

боло

х Д.

Цэд

эв “У

лаан

хам

бан

зодо

гт б

уюу

тавы

н да

ваа”

туу

ж 10

дуг

аар

анги

йн х

ичээ

лийн

II/

26,

IV/2

4, I

V/30

-ны

өдр

ийн

хичэ

элд

байг

ааг

сану

улъя

. 9

дүгэ

эр а

нгий

н 13

тел

е үз

эхэд

доо

рх с

урал

цаху

йн з

орил

т ор

хигд

сон

байн

а. Ү

үнд:

9.1в

. Зо

хиол

ын

өгүү

лэгд

эхүү

ний

бүтэ

ц, ү

йл я

вдлы

н өн

гөрс

нийг

дур

сах,

ирэ

эдүй

г зө

гнөх

арг

ын

нөлө

өг т

айлб

арла

х гэ

сэн

сура

лцах

уйн

зори

лты

г 1

дүгэ

эр у

лирл

ын

“Жан

гар”

туу

лийг

заа

хад

Алта

н Ц

ээжи

йн д

үрд

тулг

уурл

ан т

айлб

арла

сан

гэж

тооц

оолж

бай

на.

Эс

бөгө

өс т

еле

хичэ

элээ

р за

асан

Ч.

Лодо

йдам

ба “

Алта

йд”

ром

аны

Бат

өвг

өний

дүр

дээ

р өн

гөрс

өн а

мьд

рала

а ду

рсса

н зо

хиом

ж, х

урда

н бо

рлог

той

холб

огдо

х Д

амди

н, П

анов

хоё

рын


31

дурсамж зэргийг оруулснаараа зохиолын утга санаа, агуулгад яаж нөлөөлж байгааг тайлбарлаж болох юм.

9.2а. Уншсан зохиолын сэдэв, утга санаа, дүрээс төрсөн мэдрэмж, сэтгэгдлээ бичих гэсэн суралцахуйн зорилтыг Ж.Лхагва “Эвэр” өгүүллэг, Д.Мягмар ”Үер” тууж, Шри Галидас “Шакундалааг таних тэмдэг” зохиолуудад суурилсан теле хичээлийн гэрийн даалгаварт өгснөөр бататгасан гэж үзэж байна. Оношилгоо хийхдээ даалгавар хийсэн сурагчдаас төлөөлөл болгон уншуулж, ангийнханд нь загвар болгож болох юм.

9.2в. Дүр, орчныг хувирган, үйл явдлыг төгсгөн, богино өгүүллэг зохиох гэсэн суралцахуйн зорилтыг Ж.Лхагва “Эвэр” өгүүллэгт суурилсан теле хичээлийн агуулгыг бататгах байдлаар гэрийн даалгаварт хийлгэж болно. Эсвэл давтлага хичээлийн дараа авах үр дүнг тооцох даалгаварт оруулсны дагуу ажиллаж болно.

“9.3а. Бие даан уншсан зохиолыг бусдад унших хүсэл төрөхүйц, сонирхолтой арга хэлбэрээр танилцуулан илтгэх”, “9.3б. Зохиолд дэвшүүлсэн асуудал, хам сэдвийн хүрээнд санаа бодлоо илэрхийлэн мэтгэлцэх” гэсэн зорилтуудыг теле хичээлээр заах боломжгүй байсан учраас теле хичээлийн агуулгаар үзсэн зохиолууд дээр хэлэлцэн өрнүүлэх, эсвэл 10 дугаар ангийн “10.3а. Уншсан зохиолын сэдэв, хам сэдвийн хүрээнд судалгаа хийж илтгэх” гэсэн суралцахуйн зорилтоор хичээл заахаар төлөвлөж болно.


2.1 Сурагчийн бүтээлийг оношлох аргачлал Үүнийг хийхдээ 2020 оны 2 дугаар сарын 3-ны өдрөөс эхлэн теле хичээл үзсэн сурагчдын

хийсэн хичээлийн тэмдэглэл, гүйцэтгэлийн шинжилгээ, хүүхдүүдэд өгсөн аргачлал, зөвлөмжөө ашиглах нь зүйтэй.

Аргачлал:• Теле хичээлийн сэдэв, агуулгын товчоог (Хүснэгт 3.1) самбарт, дэлгэцээр нийтэд харуулах юм уу

хүснэгтээр хийж хүүхэд бүрд тарааж өгч болно.• Сурагчид дэвтэр дээрх хичээлийн тэмдэглэлээ түүнтэй тулгаж агуулга бүрийг тодруулж, гарчиг

сэдвийг тэмдэглэнэ. Хэрэв (Хүснэгт 3.1) тарааж өгсөн бол хурааж авч нэгтгэж болно. • Сурагчдын тэмдэглэгээг нэгтгэж хичээлийн хэдэн хувьд оролцсон, ямар ямар хичээлийг огт

судлаагүй болохыг нэгтгэнэ. Энэ аргаар оношилгоо хийх бол “Би мэднэ (чадна”, “Дэмжлэг хэрэгтэй”, “Судалж амжаагүй”) гэх мэт сонголт хийхгүйгээр хичээлийн тэмдэглэл байгаа эсэхийг л илрүүлэх юм. Өөрөөр хэлбэл дэвтэр дээрээ тухайн сэдэв, агуулгыг бичсэн байгаагаа л тэмдэглэх тул энэ нь оролцоог илрүүлэх юм.

Огноо Хичээлийн сэдэв Суурилсан зохиол Тэмдэглэл хийсэн

Тэмдэглэл хийгээгүй

II/06 Зохиолыг уншиж ойлгоод дүрийн зан төрхийг тодорхойлохЖ.Лхагва “Эвэр”

өгүүллэгII/13 Дүрийн зорилго, холбоо хамаарлаас дүрийн өсөлтийг дүгнэх

III/12 “Үер” туужийг мэдэрч ойлгож уншъя

Д.Мягмар ”Үер” туужIII/19 Дүрийн үг, үйлдлийг шинжилж, зан төрхийг тодорхойлох

III/26 Зохиолчийн үг сонголт, уран дүрслэл /бэлгэдэл/-ийн учир холбогдлоор далд утгыг тайлан тайлбарлах

III/31 Туурь уншиж түүхийн хам сэдвийн хүрээнд мэдэрч, тусган хүлээн авах Б.Ринчен “Нууцыг

задруулсан захиа” туурьIV/08 Дүрийн зорилго, зан төрх, холбоо хамаарлаас өсөлтийг

дүгнэхIV/14 Жүжгийн зохиол уншиж, тусган хүлээж авах Шри Галидас

“Шакундалааг таних тэмдэг” жүжигIV/20 Зохиолын орчин нь сэдэв, утгыг тодруулахад нөлөөлж буйг

шинжлэхV/01 Бэсрэг роман уншиж, тусган хүлээж авах Ч.Лодойдамба

“Алтайд” романV/05 Зохиолын дүрээс сонгон дүгнэж бичих

V/25 Шүлэглэсэн зохиол уншиж, бүтцийг задлах Д.Нямсүрэн “Дөрвөн цаг” шүлэг

• Теле хичээлийн суурилсан зохиолуудаас нэгийг сонгон, хэлэлцүүлэг өрнүүлж, сурагчдын суурь чадварыг илрүүлж болно. Жишээ нь:

Нэг туульсын зохиол сонгон аваад


32

- агуулгыг сурагч бүрээр дамжуулан үргэлжлүүлж яриулах - дүрүүдийн талаар төрсөн сэтгэгдлийг яриулах - дүрээс сурч авсан, ухаарсан зүйлийг яриулах - зохиолоос төрсөн сэтгэгдлийг нь яриулах гэх мэтээр хичээлээ өрнүүлж болно.

2.2 Сурагчид өөрийн үнэлгээг хийх аргачлалСурагчдад хүснэгт тарааж өгөөд дэвтэрт бичсэн тэмдэглэлээ мөн тулгаад энэ хүснэгтэд

тэмдэглэж болно. Сурагчдын тэмдэглэгээг харгалзаж хичээлийн хэдэн хувьд оролцсон, ямар ямар хичээл огт судлаагүй болохыг нэгтгэнэ. Энэ асуулгаар сурагчид тухайн зохиолыг хэр зэрэг уншиж ойлгосныг илрүүлэх юм.

Агуулга Би мэднэ (чадна)


Судалж амжаагүй

УНШИХ

Ж.Лхагва “Эвэр” өгүүллэгийн бор халиуны дүрээс санаа авч өөрийн зан чанарт дүгнэлт хийж чадах уу?

Б.Ринчен “Нууцыг задруулсан захиа” туурийн хурц зөрчлүүдээс нэрлэж чадах уу?

Д.Мягмар ”Үер” туужаас хүний сайхан сэтгэлийн мөн чанарыг ойлгож чадсан уу?

Ч.Лодойдамба “Алтайд” романд амьдралаа үхлээс булаан ядаж яваа Панов, Баяр хоёрт тохиолдсон явдлаас нөхөрлөлийн үнэ цэнийг мэдэрч чадсан уу?

Д Шри Галидас “Шакундалааг таних тэмдэг” жүжгийн Шакундалаа болон Душьянд хааны амьдардаг орчин нь сэдэв, утгад яаж нөлөөлснийг ойлгож чадсан уу?

Д.Нямсүрэн “Дөрвөн цаг” шүлгийг мэдэрч ойлгож чадсан уу?

ЯРИХ - СОНСОХ

Б.Ринчен “Нууцыг задруулсан захиа” туурийн Шунугийн дүрээс ухаарсан зүйлээ ярьж чадах уу?

Ч.Лодойдамба “Алтайд” романд дүрслэгддэг геологичдын хатуужил тэвчээрийг шалгасан хэсгүүдээс жишээлэн ярьж чадах уу?

БИЧИХ

Ч.Лодойдамба “Алтайд” романы дүрээс сонгон, баримт жишээ ашиглан үнэлж дүгнэн бичиж чадах уу?

Үзсэн зохиолуудынхаа дүр, орчныг хувирган, үйл явдлыг төгсгөн богино өгүүллэг зохиож чадах уу?

2.3 Сурагчийн мэдлэг чадварыг оношлох, дүн шинжилгээ хийх аргачлал

9 дүгээр ангийн теле хичээлийн ихэнх агуулга туульсын зохиолд суурилсан учраас дараах даалгавраар сорьж болох юм. Сурагчдаар туульсын зохиолын талаар мэддэг зүйлээ тогтолцоотой мөчирлөн салаалж бичихийг зөвлөнө. Үүнээс нь тухайн агуулгыг хэрхэн эзэмшсэн байдлыг тодорхойлж, ташаа ойлголтыг залруулахад анхаарна.

Үндэс: Туульсын зохиолГол мөчир: Өгүүллэг, тууж, романСалаалах мөчир:

• Өгүүллэг, тууж, романы нэрүүд• Гол дүр• Зохиолын үйл явдал өрнөсөн орчин, цаг хугацаа • Гол санаа

• Төрсөн мэдрэмж сэтгэгдэл, бодол ухаарал гэх мэтээр мөчирлөн бичүүлж, зохиолын талаар хэр мэдлэгтэй байгааг шалгаж болно.


33

3. ТЕЛЕ ХИЧЭЭЛИЙГ БАТАТГАХ АГУУЛГА, АРГА ЗҮЙ3.1 Сургалтыг үргэлжлүүлэх үйл ажиллагааны ерөнхий төлөвлөгөө

7 хоног I II III IYХичээлийн

хэлбэр Оношлох Унших, бичих чадварыг бататгах хичээл Үр дүнг тооцох

Зорилго

Теле хичээлээр эзэмшсэн мэдлэг, чадварын түвшний талаар мэдээлэл

цуглуулж, цаашдын сургалтад ашиглах

- Теле хичээлийн гол агуулгыг бататгах, сэргээх, давтах

- Оношилгоогоор цуглуулсан мэдээлэлд үндэслэн бататгал хичээлийн агуулга, арга

зүйд тохиргоо хийх

Бататгах хичээлийн үр дүнг тооцох

Агуулга- Өөрийгөө шалгах хуудастай ажиллах

- Мэдлэг, чадвар оношлох даалгавар

ажиллах

Сурагчдын мэдлэг чадварыг оношилсны дараа ямар

зохиолын агуулгыг хамгийн тааруу мэдэж

байгааг илрүүлээд дараах зохиолуудаас сонгон давтах.

Ж.Лхагва “Эвэр” өгүүллэгБ.Ринчен “Нууцыг задруулсан

захиа” туурь Д.Мягмар ”Үер” тууж Ч.Лодойдамба

“Алтайд” роман Шри Галидас “Шакундалааг таних тэмдэг”

жүжиг

Уншсан зохиолын

сэдэв, утга санаа, дүр, дүрслэлээс

сонгон, баримт жишээ

ашиглан үнэлж дүгнэх

Суурилах зохиол:

Ч.Лодойдамба “Алтайд” роман

Теле хичээлээр эзэмших мэдлэг

чадварыг бататгах

хичээлийн дүн

шинжилгээ хийх

Уран зохиолын хичээл нь 10 дугаар ангид долоо хоногт 1 цагаар орох тул теле хичээлээр эзэмших мэдлэг, чадварыг нийт 4 цагт бататгах боломжтой. Тухайлбал:

3.2 Бататгах агуулга, залгамж холбооУнших чадвар

9 дүгээр анги. Бататгах сэдэв:

Хүүрнэл ба жүжгийн зохиол

10 дугаар анги - Холбогдох сэдэв:

Хүүрнэл ба жүжгийн зохиол

Суралцахуйн зорилт: 9.1а Монголын эртний тууж, түүхэн сурвалжаар уламжилсан яруу найраг, туурь, бэсрэг роман, жүжгийн зохиолоос сонгон уншиж, соёл, түүх, нийгмийн хам сэдвийн хүрээнд мэдэрч, тусган хүлээж авах

Суралцахуйн зорилт: 10.1a

Өөр өөр цаг үеийн түүхэн сэдэвт зохиол уншиж, хам сэдвийн хүрээнд тусган эргэцүүлэх замаар үндэсний түүх, нийгэм, соёлын онцлогийг ойлгох

Агуулга : Ж.Лхагва “Эвэр” өгүүллэгБ.Ринчен “Нууцыг задруулсан захиа” туурьД.Мягмар ”Үер” туужЧ.Лодойдамба “Алтайд” роман

Шри Галидас “Шакундалааг таних тэмдэг” жүжиг

Агуулга : Ж.Саруулбуян “Бодончар богд” өгүүллэгД.Намсрай “Жамухын өчил” өгүүллэгД.Нацагдорж “Хөдөө талын үзэсгэлэн” өгүүллэг

Д.Нацагдорж “Ламбугайн нулимс” өгүүллэг

Хугацаа: 2 дугаар долоо хоногийн 1 цаг давтах боломжтой .

Жилийн турш энэ агуулга хүүрнэл (өгүүллэг) , жүжгийн зохиол дээр үргэлжлэх боломжтойг анхаараарай.

Зөвлөмж: Суралцахуйн удирдамж (10 дугаар анги)-д дээрх суралцахуйн зорилтыг хэрхэн шийдвэрлэх тухай зөвлөсөн байгааг заах зохиолын онцлогоос шалтгаалан ямар үйл ажиллагааг аль алхмаар шийдвэрлэхээ анхаараарай. Зөрчил хэрхэн үүсэж хэрэг явдал, үйл явдлын өрнөлд хэрхэн нөлөөлж, туйлдаа хүрч, яаж шийдэгдэж байгаа нь утга санаанд нөлөөлдөг гэдгийг зангидаж тайлбарлаарай. Оношлох хичээлийн дараа зохиолуудаа хамгийн сайн мэддэг хэдэн сурагчид хуваарилан өгөөд дараагийн хичээл дээр нэг нь явж, бусад нь үлдэж сонсдог аргаар хичээлээ өрнүүлж болох юм.

Залгамж холбоо⇒


34

Бичих чадвар: 9 дүгээр анги Бататгах сэдэв:

Бичих чадвар10 дугаар анги Холбогдох сэдэв:

Бичих чадвар

Суралцахуйн зорилт: 9.2б Уншсан зохиолын сэдэв, утга санаа, дүр, дүрслэлээс сонгон, баримт жишээ ашиглан үнэлж дүгнэх

Суралцахуйн зорилт: 10.2а

Уншсан зохиолын уран дүрслэл, яруу хэрэглүүр, бичил дүрслэлээр хэлний хэрэглээг задлан шинжилж, үндэслэлтэй, баримт нотолгоотой үнэлж дүгнэн бичих

Агуулга:

Ч.Лодойдамба “Алтайд” роман

Агуулга:

Д.Нацагдорж “Хөдөө талын үзэсгэлэн”, “Ламбугайн нулимс” өгүүллэг

III долоо хоногт 1 цаг бататгах боломжтой.

X ангид дээрх суралцахуйн зорилтыг шийдвэрлэх зохиолын тоо олон тул жилийн турш бататган давтах боломжтой гэдгийг анхаараарай.

Зөвлөмж: 9.2б Уншсан зохиолын сэдэв, утга санаа, дүр, дүрслэлээс сонгон, баримт жишээ ашиглан үнэлж дүгнэх гэсэн суралцахуйн зорилтоос зөвхөн “дүр”-ийг сонгож теле хичээл заасан байна. Бататгах хичээлээрээ зохиолын “сэдэв, утга санаа, дүрслэл”-ээс баримт жишээ ашиглан бичих аргыг теле хичээлдээ тулгуурлан бататгавал 10 дугаар ангийн суралцахуйн зорилтыг хэрэгжүүлэхэд уялдах юм. Тиймээс Д.Нацагдорж “Хөдөө талын үзэсгэлэн”, “Ламбугайн нулимс” өгүүллэгийг судлахад уран дүрслэл, яруу хэрэглүүр, бичил дүрслэлээр хэлний хэрэглээг задлан шинжилж, үндэслэлтэй, баримт нотолгоотой үнэлж дүгнэн бичүүлэх зорилтыг хэрэгжүүлэх учраас энэ давтлага хичээлээр сэдэв – дүрээ холбоод, дүгнэх аргыг бататгаж болох юм.

3.3 Хичээл төлөвлөлтийн загварБататгах сэдэв: “Алтайд” романаас жишээ баримт ашиглан үнэлж дүгнэх бичих Суралцахуйн зорилт: 9.2б Уншсан зохиолын сэдэв, утга санаа, дүр, дүрслэлээс сонгон,

баримт жишээ ашиглан үнэлж дүгнэхСуурилах зохиол: Ч.Лодойдамба “Алтайд” роман

Үе шат Багшийн дэмжлэг Минут

Сэр

гээн

са

нах

Бат өвгөний зургийг харуулж, “Хэн билээ? Ямар зохиолын дүр билээ?” гэх мэтчилэн ярилцаж болно. Эсвэл эзэмшсэн мэргэжил, хийсэн үйлээс нь асууж хэний тухай ярилцах гэж байгаагаа тодруулж болно.

3

Ойл

гох

Бат өвгөний бага, залуу насны амьдралын тухай зохиолд дурсамж ярианы хэлбэрээр бичсэн байдгийг сэргээн ярилцах.

10

Залгамж

холбоо⇒


35

Задл

ан ш

инжл

эх

Судалгааны багт явж буй Бат өвгөний өнөөгийн амьдрал нь яаж өрнөж байгаа билээ? Ямар мэргэжилтэй болсон билээ? Мэргэжилдээ эзэн болсон хүн мөн үү? гэх зэргээр зохиолын үйл явдалтай холбон зан төрхийн хувьд тодорхойлон ярилцах.

Задлан шинжлэх асуулт:

Зохиолд Бат өвгөний бага, залуу насны амьдралыг дурсамж хэлбэрээр бичсэн нь ямар учиртай вэ? Хэрэв тэр дурсамж байхгүй бол зохиолын утга хэр өөрчлөгдөх бол?

9

Хэрэ

г-лэ

х Бат өвгөнөөс суралцсан зүйл юу байна вэ? Түүний эрхэм, үнэт чанар нь юу вэ? асуултын хүрээнд ярилцах 8

Үнэл

эх

Зохиолын дүр бүр амьдралын дүр. Бат өвгөний туулсан амьдралыг өнөө үетэй нь харьцуулаад хэн байснаа хэн болж өөрчлөгдсөн?, түүнд хэн туслав?, амьдралыг нь дүгнэвэл ямар зүйр үг санаанд бууж байна вэ? гэх мэтээр үнэлж дүгнэх асуулт асуух. Уншсан зохиолын сэдэв, утга санаа, дүр, дүрслэлээс сонгон, баримт жишээ ашиглан үнэлж дүгнэх суралцахуйн зорилтыг хэрэгжүүлэхдээ зохиолоос баримт жишээг яаж сонгох, түүнд үнэлэлт дүгнэлтээ шингээж бичих арга, бичлэгийн талаар тайлбар нэмэх. /Теле хичээлийн сурагчийн бичсэн бичвэрийг уншиж өгч болох юм./ Мөн “9.1в. Зохиолын өгүүлэгдэхүүний бүтэц, үйл явдлын өнгөрснийг дурсах, ирээдүйг зөгнөх аргын нөлөөг тайлбарлах” гэсэн орхигдсон суралцахуйн зорилтыг энд шигтгээд тайлбарлаж өгч болно. Бат өвгөнийг өнгөрснөө дурсаж буйгаар бичсэн нь зохиолын утгад яаж нөлөөлж буйг ярилцах. Зовлон бэрхшээлийг даван туулахын хэрээр хүн хатуужин ухаажиж, амьдралд улам хайртай болж, аливаад чин сэтгэлээр ханддаг юм байна гэх мэтээр тайлбарлаж болно.

8

Өрг

өжүү

лэн

баяж

уула

х

Уншсан зохиолын дүрээр жишээлэн бусдад сургамж болохуйц үйл явдлыг бичих 2

Явц, үр дүнг үнэлэх арга, аргачлал: 9 дүгээр ангийн теле хичээлээр орхигдсон “Дүр, орчныг хувирган, үйл явдлыг төгсгөн богино

өгүүллэг зохиох” суралцахуйн зорилтыг бататгал хичээлийн үр дүнг үнэлэх даалгаварт орууллаа. Хичээлийн цаг бага тул гэрийн даалгаварт бичүүлээд ангид шинжлэн ярилцаж, тайлбар хэлж болох юм.

Хувилбар 1“Дүр, орчныг хувирган, үйл явдлыг төгсгөн богино өгүүллэг зохиоё.” гэсэн даалгаврыг гэрт

ажиллуулж болох юм. Энэ суралцахуйн зорилт теле хичээлээр орхигдсон учир туульсын зохиолын хүрээнд эзэмшсэн мэдлэг, чадварт нь тулгуурлаад нөхөн тайлбарлаж болно. Багаараа эсвэл хосоороо ажиллацгаая.1. Юуны тухай, ямар асуудлыг дэвшүүлж богино өгүүллэг зохиохоо эргэцүүлээрэй.Дэмжлэг:

• “Алтайд” романы үйл явдал шиг сонирхолтой, адал явдалтай• “Үер” туужийн гол санаа шиг хүний сайхан сэтгэлийн тухай• “Эвэр” өгүүллэгийн гол санаа шиг алдаагаа хожим ухамсарладаг хүний тухай, ээжийгээ хайрлах

учиртайн тухай• “Нууцыг задруулсан захиа” туурь шиг хурц зөрчилтэй гэх мэт.

2. Хичээлээр судалсан өгүүллэг, тууж, романы хэсгээс сонгоорой. 3. Сонгосон зохиолынхоо аль нэг дүр, орчныг өөрчлөн туршаарай.

• Эсрэг дүр бол эерэг хандлагатай болгох• Дүрийн зан төрх, зорилго, үг, үйлдлийг өөрчлөх. Дүрийн зан төрх, үйлдлийг дүрслэхдээ бусдыг

эргэцүүлэн бодох, ухааруулах зорилгоор бичих. Ингэхдээ ямар үг хэрэглэхээ төлөвлөх• Зохиолд тусгаснаас өөр орчинд үйл явдлыг өрнүүлж туршихдаа тэмдэг нэр, тэмдэг нэрийн

харьцуулсан зэрэг хэрэглэх• Уншигчдад хэлэх гэсэн санаа бодлоо хувиргасан орчин, бүтээсэн дүрдээ шингээн илэрхийлэх

4. Дүр, орчноо төлөвлөсний дараа үйл явдлын дэс дарааг байрлуулаарай. • Эхлэл хэсэгтээ дүр, орчноо танилцуулах


36

• Гол хэсэгтээ үйл явдал өрнөх шалтгаан, сонгосон баатруудад тохиолдсон үйл явдал, бэрхшээл, бэрхшээлийг даван туулсан түүх, эсвэл тэдэнд тохиолдсон боломжууд, боломжийг зөв ашиглаж байгаа мэтээр үйл явдлыг ургуулан зохиохдоо харилцан яриа ашиглаарай

• Төгсгөл хэсэгтээ уншигчдад хэлэх гэсэн санаагаа илэрхийлэх• Ноороглон бичээд, найруулгын болон зөв бичих дүрмийн алдаагаа хянаж, дахин сийрүүлж

бичээрэй. Шалгуур Тийм Үгүй Сайжруулах

Уншигчдад хэлэх гэсэн санаагаа дүр, орчиндоо илэрхийлж чадсан уу?

Дүрийн зорилго, үг, үйлдлийг өөрчлөхдөө эргэцүүлэн бодох, ухааруулах өнгө аясыг шингээсэн үү?

Орчныг дүрслэхдээ тэмдэг нэр хэрэглэн сонирхолтой бүтээсэн үү?

Эхлэл, гол, төгсгөл хэсгүүд нь утгын уялдаа холбоотой байна уу?

Үйл явдлыг өрнүүлэх шалтгааныг гаргаж бичсэн үү?

Найруулгын болон зөв бичгийн дүрмийн алдаагүй байна уу?

УРАН ЗОХИОЛ: ХI АНГИТЕЛЕ ХИЧЭЭЛИЙН АГУУЛГА БА ЗАЛГАМЖ ХОЛБОО

№

Огн

оо

Код

Теле хичээлийн сэдэв:

(Суралцахуйн зорилт)

Суурилсан зохиол

Эзэмшсэн мэдлэг, чадвар Тайлбар

1 II/06

10.1

а

Яруу найргийн сэдэв, утга, хам сэдвийн холбоо

хамаарлаар далд утгыг тайлан тайлбарлах

Д.Равжаа “Дөрвөн улирал”

- Сэдэв, утга, хам сэдэв- Далд утга/ далд утгатай

үг, уран дүрслэл, бэлгэдэл/

- Сэдэв, утга, хам сэдвийн холбоо хамаарлыг гаргах

- Далд утгыг тайлбарлах

Шүлгийн бүтэц агуулгад нөлөөлдөг гэдгийг энэ хичээлээр гаргаж тайлбарласан. “Дөрвөн улирал” шүлгийн хавар, зун, намар, өвөл хэсгүүдийн агуулгыг тайлбарлаад, өөр өнцгөөс харж далд утгыг тайлбарлуулсан байгаа. Далд утгыг тайлбарлах аргачлалыг 11 дүгээр ангийн дэлхийн сонгодог яруу найргийг заахад ашиглаарай.

3

III/1

2

10.1

е

Яруу найргийн айзам, эгшиглэл,

бадаглалыг тайлбарлах

Б.Явуухулан “Хар ус нуурын

шагшуурга- Яруу найргийн айзам,

эгшиглэл - Бадаглал- Зохиолын төрөл

зүйлийн бүрэлдэхүүн хэсгийн холбоо хамаарлыг шинжлэх

Шадын тоо болон мөрөн дэх үгийн тоо ойролцоо, толгой сүүл холбосон байдал нь шүлгийг жигд хэмтэй болгохоос гадна айзам хэмнэлтэй болгожээ.Монгол шүлгийн эдгээр онцлог 11 дүгээр ангийн дэлхийн сонгодог яруу найраг (Хайку,сонет, рубай”)-ийг заахад нэлээд дөхөм болно. Шүлгийг задлан шинжлээд ижил ба ялгаатай байдлыг харьцуулах нь зүйтэй.

4

III/2

6

10.1

е

Яруу найргийн айзам, хэмнэл,

эгшиглэл, бадаглалыг задлан

тайлбарлах

Б.Явуухулан” “Нүүдэлчний

намар”

5

III/3

1

10.1

в

Зохиолын өгүүлэгдэхүүн

бүтэц, хүүрнэлийн холбоо хамаарлыг


Д.Нацагдорж “Ламбугуайн

нулимс”

- Зохиолын өгүүлэгдэхүүн бүтэц

- Хүүрнэлийг 1 ба 3 дугаар биеэс өгүүлэх нь

- Зохиолын төрөл зүйлийн бүрэлдэхүүн хэсгийн холбоо хамаарлыг шинжлэх

Зохиолд өгүүлж байгаа хэрэг явдлын учир зүйн дараалал бол өгүүлэгдэхүүн мөн. Өгүүлэгдэхүүн бүтцийг гаргахдаа асуултаар удирдах нь зөв. Зохиол хэрхэн эхэлж байна, эхлэл хэсэгт ямар дүрүүд гарч байна вэ?, юунаас болж хэрэг явдал өрнөж байна вэ, зөрчил хаана очоод туйлдаа хүрч байна вэ? гэх мэтээр асуух нь зөв.Хүүрнэлийн тухай ойлголтыг 10 дугаар ангийн сурах бичгийн 39 дүгээр хуудаснаас олж хараарай.


37

6

IV/0

9

10.1

ж

Зохиолын хэл найруулга, уран дүрслэл, бичил

дүрслэлийн уншигчдад үзүүлэх

нөлөөг задлан тайлбарлах

Д.Нацагдорж “Ламбугайн

нулимс”

- Уран зохиолын хэл найруулгын онцлог

- Зохиолын хэлний хэрэглээг тайлбарлах

- Зохиож найруулахдаа хэрэглэж сурах

Ахлах ангид дүр, орчин, өгүүлэгдэхүүн, хэл найруулга, сэдэв утга гэсэн бүрэлдэхүүн хэсгүүдийн харилцан хамаарлыг авч үздэг. Ямар зорилгоор энэ үгийг хэрэглэсэн бэ гэдгийг ойлгох нь эргээд зохиож найруулахдаа хэрэглэх боломжтой болох юм. Дүр, орчныг тодруулах, хэрэг явдалд эрчим нэмэхэд хэл найруулга, бичил дүрслэл үүрэгтэй. Уншигчдын сэтгэлийг хөдөлгөж, тэдэнд баяр баясал, хайр энэрэл, үзэн ядалт, гуниг, бухимдлыг төрүүлж, цаашид юу болох бол гэсэн хүлээлтийг бий болгоход хэрхэн яаж нөлөөлж байгааг гаргахад зохиолын хэл найруулга нөлөөлдөг.

7

IV/1

4

10.1

.д

Зохиолын гадаад ба дотоод орчин нь дүрийг тодруулахад

хэрхэн нөлөөлж буйг тодорхойлох

Д.Нацагдорж “Ламбугайн

нулимс”

- Гадаад ба дотоод орчин

- Туульсын зохиолын үгийн хэлбэр тэдгээрийн бүрэлдэхүүн хэсэг


Дүрийг тодруулахын тулд орчны дүрслэлийг зохиолч хэрхэн гаргасныг тайлбарлана.Зохиолын гадаад ба дотоод орчин дүрийн зан төрхийг тодруулахад нөлөөлж байгааг дүрсийн өсөлт ба бууралтаар тайлбарлаарай.

8

IV/2

4

10.1

.е

Зохиолын өгүүлэгдэхүүн

бүтэц, хүүрнэлийн холбоо хамаарлыг


Д.Цэдэв “Улаан хамбан

зодогт буюу тавын даваа”

- Зохиолын өгүүлэгдэхүүн бүтэц

- Хүүрнэлийг 1 ба 3 дугаар биеэс өгүүлэх нь


1 ба 3 дугаар биеийн хүүрнэл өгүүлэгдэхүүний бүтцийн аль хэсэгт түлхүү илэрч байгааг тайлбарлах нь холбоо хамаарлын илрэл мөн.Орон, цагийг дүрслэхэд, дүрийг тодруулахад хүүрнэл ямар үүрэг гүйцэтгэснийг тайлбарлуулаарай.

9

IV/3

0

10.1

д

Зохиолын гадаад ба дотоод орчин нь дүрийг тодруулахад

хэрхэн нөлөөлж буйг тодорхойлох

Д.Цэдэв “Улаан хамбан

зодогт буюу тавын даваа”

- Гадаад ба дотоод орчин

- Туульсын зохиолын үгийн хэлбэр тэдгээрийн бүрэлдэхүүн хэсэг


Энэ зохиолыг 9 дүгээр ангид үзэхээр болсон.

10 V/05

Жүжгийн зохиолоос уншиж, хам сэдвийн

хүрээнд тусган эргэцүүлэх замаар үндэсний ижилсэл, үнэ цэнт зүйлсийг

ойлгох

Д.Равжаа “Саран

хөхөөний намтар”

Зохиолын сэдэв, утга, хам сэдэвҮндэсний ижилсэл, үнэ цэнт зүйлсТусган эргэцүүлэх замаар үндэсний ижилсэл, үнэ цэнт зүйлсийг ойлгох чадвартай болно.

Үндэсний ижилсэл гэдэг нь хялбар тодорхойлбол хүн өөрийгөө аль нэг улс, үндэстэнд хамааруулан ойлгох тэр мэдрэмж, шинж тэмдгийг хэлнэ.

11 V/14

10.1

ж

Зохиолын хэл найруулга, уран дүрслэл, бичил

дүрслэлийн уншигчдад үзүүлэх

нөлөөг задлан тайлбарлах



Уран зохиолын хэл найруулгын онцлогЗохиолын хэлний хэрэглээг тайлбарлах

Уншигчдын сэтгэлийг хөдөлгөж, тэдэнд баяр баясал, хайр энэрэл, үзэн ядалт, гуниг, бухимдлыг төрүүлж, цаашид юу болох бол гэсэн хүлээлтийг бий болгоход хэрхэн яаж нөлөөлж байгааг гаргахад зохиолын хэл найруулга нөлөөлдөг. Цаг хугацааны хувьд хэдийд зохиогдсон гэдгээсээ шалтгаалаад хэлний хэрэглээ нь ялгаатай байдаг. Хэлний хэрэглээ нь түүхийн ба нийгмийн хам сэдвийг илэрхийлэхэд, уншигчдад энэ талаар ойлголт өгөхөд нөлөөлж байдаг.

12 V/19

10.1

г

Зохиолын бодит ба хийсвэр дүр нь

утга санаанд хэрхэн нөлөөлж байгааг




Туульсын зохиолын үгийн хэлбэр тэдгээрийн бүрэлдэхүүн хэсэгЗохиолын төрөл зүйлийн бүрэлдэхүүн хэсгийн холбоо хамаарлыг шинжлэх

Бодитой бус, санаа сэтгэлийн хий дүрийг хийсвэр дүр гэдэг.7

Бодит дүрийг эх дүр гэж үзэх нь ч бий. Бодит дүр, түүхэн дүр хоёрыг нэг зүйл гэж ойлгодог. Түүхэн дүр болгон бодит дүр мөн ч бодит дүр болгон түүхэн дүр байдаггүй гэдгийг ялгаж салгаж ойлгоорой.

7 Галбаатар.Д Уран зохиол/онол, түүх, шүүмжлэл/ УБ.2012.364 дэх тал


38

10 дугаар ангийн 11 хичээл “Econtent” сайтад тавигдсан бөгөөд бүгдийг нь унших чадварын суралцахуйн зорилтын хүрээнд заасан байна. Суралцагчдын ойлгоогүй агуулгыг тогтоох, бататгал хичээлийнхээ сэдвийг сонгож заах, агуулгын залгамж холбоог гаргах, ямар зохиол дээр унших чадварын ямар зорилтыг шийдсэнийг харахад илүү дөхөм болгох үүднээс графикаар харуулъя.

Бичих болоод сонсох, ярих чадварыг хөгжүүлэх суралцахуйн зорилтын хүрээнд заасан хичээл байхгүй байна.

Зөвлөмж: 10.2а Уншсан зохиолын уран дүрслэл, яруу хэрэглүүр, бичил дүрслэл, хэлний хэрэглээг задлан шинжилж, үндэслэлтэй баримт нотолгоотой үнэлж, дүгнэн бичих гэсэн бичих чадварын хөгжүүлэх суралцахуйн зорилтын хүрээнд заах хичээлийг 10.1ж зорилтын хүрээнд заасан хичээлийн дараа явуулах нь тодорхой. Хэлний хэрэглээ гэдэг нь үг сонголттой холбоотой. Францын эрдэмтэн найруулга зүйч Р.Жеоржин “ Найруулгын нууцууд” номдоо “Найруулах эрдмийн гол сүнс нь үгс сонголт мөн”. (https://www.kas.de/documents) гэж тодорхойлсон байдаг. Харин монгол хэлний их тайлбар тольд яруу хэрэглүүр гэдгийг уран тансаг болгох хүчин зүйл гэж бичсэн байна.

Уран дүрслэл (дүрслэх ур маяг), яруу хэрэглүүр хоёр ялгаатай зүйл үү, эсвэл нэг л зүйл үү гэдэг дээр багш бид нэлээд эргэлздэг. Уран дүрслэл, яруу хэрэглүүр, бичил дүрслэлийг хэрэглэнэ гэдэг нь хэлний хэрэглээ шүү гэдгийг сурагчдадаа ойлгуулж, баримт, эшлэл татан үнэлж дүгнэж бичүүлээрэй.


2.1 Сурагчийн бүтээлийг оношлох аргачлал Үүнийг хийхдээ 2019-2020 оны хичээлийн жилд теле хичээлийг үзсэн сурагчдын хийсэн хичээлийн тэмдэглэл, гүйцэтгэлийн шинжилгээ, өгсөн аргачлал, зөвлөмжөө ашиглах нь зүйтэй. Аргачлал:

• Теле хичээлийн сэдэв, агуулгын товчоог самбарт, дэлгэцээр нийтэд харуулах юмуу хүснэгтээр хийж сурагч бүрд тарааж болно.

• Сурагчид дэвтэр дээрх хичээлийн тэмдэглэлээ түүнтэй тулгаж, тэмдэглэл хөтөлсөн , хөтлөөгүй гэдгээ тэмдэглэнэ.

Огн

оо Зохиолын нэр Хичээлийн сэдэв

Тэм

дэгл

эл

хөтө

лсөн

Тэм

дэгл

эл

хөтл

өөгү

й

II/06 Дөрвөн улирал

Яруу найргийн сэдэв, утга, хам сэдвийн холбоо хамаарлаар далд утгыг тайлан тайлбарлах

Саран хөхөө Дөрвөн улирал Саран хөхөөЛамбугайн нулимс, Тавын

даваа

Ламбугайн нулимс, Тавын

даваа

Ламбугайн нулимс, Саран

хөхөө

Хар ус нуур, Нүүдэлчний

намар


39

III/12 Хар ус нуур Яруу найргийн айзам, эгшиглэл, бадаглалыг тайлбарлах

III/26 Нүүдэлчний намар Яруу найргийн айзам, эгшиглэл, бадаглалыг тайлбарлах

III/31

Ламбугайн нулимс

Зохиолын өгүүлэгдэхүүн бүтэц, хүүрнэлийн холбоо хамаарлыг тайлбарлах

IV/9 Зохиолын хэл найруулга, уран дүрслэл, бичил дүрслэлийн уншигчдад үзүүлэх нөлөөг задлан тайлбарлах

IV/24 Зохиолын гадаад ба дотоод орчин нь дүрийг тодруулахад хэрхэн нөлөөлж буйг тодорхойлох

IV/30Улаан хамбан зодогт

Зохиолын өгүүлэгдэхүүн бүтэц, хүүрнэлийн холбоо хамаарлыг тайлбарлах

V/5 Зохиолын гадаад ба дотоод орчин нь дүрийг тодруулахад хэрхэн нөлөөлж буйг тодорхойлох

V/14

Саран хөхөө

Жүжгийн зохиолоос уншиж, хам сэдвийн хүрээнд тусган эргэцүүлэх замаар үндэсний ижилсэл, үнэ цэнт зүйлсийг ойлгох

V/19 Зохиолын хэл найруулга, уран дүрслэл, бичил дүрслэлийн уншигчдад үзүүлэх нөлөөг задлан тайлбарлах

III/26 Зохиолын бодит ба хийсвэр дүр нь утга санаанд хэрхэн нөлөөлж байгааг тайлбарлах

• Сурагчдын тэмдэглэгээг нэгтгэж, хичээлийн хэдэн хувьд оролцсон, ямар ямар хичээлийг огт судлаагүй болохыг нэгтгэнэ.

• Теле хичээлийн агуулгыг хэрхэн эзэмшсэнийг сурагчдаар өөрсдөөр нь үнэлүүлэх асуулгыг ийм байдлаар боловсруулж болох юм. Ингэхдээ Теле хичээлийн агуулгыг бүхэлд нь багцалсан байдлаар өгөөрэй. Боломж гарвал Теле хичээл дээр өгсөн даалгаврыг түүж оруулбал сайн. Сурах бичгийн задлан шинжлэх даалгавраас түүж оруулсан бас нэг хувилбар байж болох юм.

Жич: Өөрийгөө бодитой үнэлэхийг сануулаарай.

2.2 Сурагчид өөрийн үнэлгээг хийх аргачлал

№ Эзэмшсэн мэдлэг чадвар

Мэднэ (чадна , нийлнэ)


Судлаа-гүй

байна.

1 Монгол орны байгаль цаг уур хүний сэтгэлийн өнгө төрхийг тодорхойлдог гэдгийг “Дөрвөн цаг” шүлгээс шүлгээс эш татаж баталж чадах уу?

2 Авиагаар дүр дүрслэл бүтээн туршиж үзнэ үү. Оёдлын цехийн эсвэл тариан талбайн гэх мэт.

3 “Нүүдэлчний намар” шүлгийг “Нүүдэлчний хавар” сэдвээр дуурайн зохиож чадах уу?

4 Лодон гэвшийг буруу замаар явж байна гэдгийг зохиолоос ямар нэг дүрслэл авч баталж чадах уу?

5 “Ертөнцийн хар нулимс” гэж бичсэний учрыг тайлбарлаж чадах уу?

6

“Өргөн ханхар цээжинд нь багадчих вий гэж .......................Өрсөлдөх бөх дугтрахад цуурчих вий гэж .........................Сум шиг зүүндээ ............... ........... утас сүвлэв” гэсэн авсан эшлэлийг гүйцээн бичиж чадах уу? (Улаан хамбан зодогт буюу тавын даваа)

7 Насанд бууж өгөхийг тулгасан ямар хоёр хэрэг явдал уг туужид гардаг вэ? Энэ нь үүний ямар зан чанарыг тодруулсан болохыг тодорхойлж чадах уу?

8 “Угсраа Насан”, “Сүлжээ Насан” гэж олонд дуудуулсны учрыг тайлбарлаж чадах уу?

9 “Саран хөхөө” жүжигт номын ёс, төрийн ёс хоёрын зөрчлийг хэрхэн харуулсныг эхээс авсан эшлэлээс тайлбарлаж чадах уу?

10 Эсрэг дүрүүд Номунбаясгаланд шууд ба шууд бус байдлаар тус хүргэж байгааг баримтаар нотолж, яагаад ингэсний учрыг тайлбарлаарай.


40

Сурагчдын бүтээлд оношилгоо хийж, үр дүнг тооцох хувилбарыг харцгаая. Дээрх хүснэгтээр авсан судалгааг дараах байдлаар боловсруулалт хийж болно.

№ Сурагч-дын нэрс

........ “Дөрвөн цаг” шүлгээс эш

татаж баталж чадах.

Авиагаар дүр дүрслэл бүтээн туршиж үзэх.

Оёдлын цехийн эсвэл тариан талбайн гэх

мэт.

Нүүдэлчний намар” шүлгийг

“Нүүдэлчний хавар” сэдвээр дуурайн

зохиож чадах.

Лодон гэвшийг буруу замаар явж байна гэдгийг зохиолоос

ямар нэг дүрслэл авч баталж чадах.

Нийт

1 Х 1 1 0 1 32 Х1 0 0 0 0 03 Х2 1 1 1 1 4

Эндээс теле хичээлийг бүрэн үзэж, тэмдэглэл хөтөлсөн (агуулгыг бүрэн ойлгосон), хагас дутуу үзэж, тэмдэглэл хөтөлсөн (агуулгыг бүрэн бус ойлгосон), огт үзээгүй буюу судалж амжаагүй гэсэн гурван түвшинд сурагчид хуваагдах нь байна. Агуулгыг бүрэн судалсан хүүхдүүдээр юу хийлгэх вэ, дутуу судалсан болон огт судлаагүй хүүхдүүдтэй л багш ажиллах шаардлагатай болно.

2.3 Сурагчийн мэдлэг чадварыг оношлох, дүн шинжилгээ хийх аргачлалДараах шүлгийг анхааралтай уншаад, өгсөн даалгаврыг гүйцэтгээрэй.

Нүүдэлчний намарНарс найгаа лНавчис хийсээ лУулын оройд будан суугаа лШувуу буцаа лХяруу унаа лӨвсөн толгойд цан буугаа лТал шарлаа л

Мал холхио лСэтгэл гэнэт догдлоо лСалхи сэвээ лӨрх дэвээ лӨлөн тоос тэнгэрт босоо лАйлууд нүүгээ лАмрагууд холдоо лАяа хөөрхий, нүүдэлчний намар аа гэж !

Шүлэг дэх үндэсний ижилслийг тодорхойлох зүйл нь юу байна вэ? Яагаад тэгж үзэж байгаагаа тайлбарлаарай./3/ .................................................................................................................................

1. Шүлгийн далд утгыг илэрхийлэх эшлэлийг олоорой..............................................................2. “найгаа л, хийсээ л, суугаа л” эдгээр үгсийн тодруулсан бүтээврийн утгыг тодорхойлоорой. 3. Шүлэгт “л” бүтээвэр ямар утга агуулж байна вэ? Дараах хариултаас сонгоод яагаад гэдгийг

тайлбарлаарай.• Сануулсан, болгоомжлуулсан утгатай .................................................................• Ялган онцолсон утгатай: .......................................................................................• Үйл явц үргэлжилсээр байгаа гэсэн утгатай: .....................................................

4. “Нүүдэлчний намар” шүлгийг “Нүүдэлчний хавар” гэж хувирган, богино шүлэг туршин бичээрэй.5 дугаар даалгаврыг хувилбартай өгч болно. 10.2б “Уншсан шүлгийн хэлний хэрэглээг задлан

шинжилж, үндэслэлтэй, баримт нотолгоотой, үнэлж дүгнэж бичээрэй” гэсэн бичих чадварыг үнэлэх даалгаварыг, 10.3а “Уншсан шүлгийн хам сэдвийн хүрээнд мэдрэмж, сэтгэгдэл, үзэл бодлоо илэрхийлэн ярих” гэсэн ярих, сонсох чадварыг үнэлэх даалгавраар сольж болно шүү.

Сурагчдын мэдлэг чадварын түвшнийг оношлох Рубрикийг дараах байдлаар хийж болно гэдгийг загварчилж харууллаа.

Даалгавар Хангалттай (4) Дунд зэрэг (2) Хангалтгүй (1)

Шүлэг дэх үндэсний ижилслийг тодорхойлох зүйл нь юу байна вэ? Яагаад тэгж үзэж байгаагаа тайлбарлаарай.(3)

Будан суух, шувууд буцах, хяруу унах, мал холхих, өрх дэвэх, айлууд нүүх (0,5х6=3, 3+1 тайлбар =4) зэрэг тоочсон дүрслэл нь үндэсний ижилсэл. Яагаад гэвэл монгол хүний амьдрал, ахуй нэвт харагдж байгаа учраас гэх мэтээр нарийвчилж тайлбарласан байвал

Тоочсон дүрслэлээс цөөн хэдийг авсан юмуу, эсвэл дүрслэлээ дутуу дулимаг тайлбарласан байвал.

Тоочсон дүрслэл 1-2-ийг аваад тайлбараа бүрхэг хийсэн байвал


41

3. ТЕЛЕ ХИЧЭЭЛИЙГ БАТАТГАХ АГУУЛГА АРГА ЗҮЙ3.1 Сургалтыг үргэлжлүүлэх үйл ажиллагааны төлөвлөгөө

№1 №2 (унших чадвар) №3 (унших чадвар) №4 Оношлох 10.1а: Монголын эртний уран зохиол, өөр өөр

цаг үеийн уянга, туульс, жүжгийн зохиолоос уншиж хам сэдвийн хүрээнд тусган эргэцүүлэх замаар үндэсний ижилсэл, үнэ цэнт зүйлсийг

ойлгох

10.1г: Зохиолын бодит ба хийсвэр дүр нь утга санаанд

хэрхэн нөлөөлж байгааг тайлбарлах

Үр дүнг тооцох

Тодорхой агуулга дээр хоёр

суралцахуйн зорилтыг агуулсан

даалгаврыг сонголттой өгнө.

7 хоногт орох цаг цөөн тул сурагчдын агуулгаар хоцорч байгаа эсэхийг бататгал хичээлийн явцад асуултаар чиглүүлэн илрүүлж, тухай бүрд нь

ойлголцлын зөрүүг нь арилгаад явж болно.Агуулгын залгамж холбооУнших чадвар

10 дугаар анги. Бататгах сэдэв: Хүүрнэл зохиол 11 дүгээр анги Сэдэв: Хүүрнэл ба жүжгийн зохиол

Суралцахуйн зорилт: 10.1а: Монголын эртний уран зохиол, өөр өөр цаг үеийн уянга, туульс, жүжгийн зохиолоос уншиж, хам сэдвийн хүрээнд тусган эргэцүүлэх замаар үндэсний ижилсэл, үнэ цэнт зүйлсийг ойлгох

Суралцахуйн зорилт: 11.1.а Өрнө дорны өөр өөр соёлын уран зохиолоос уншиж, хам сэдвийн хүрээнд тусган эргэцүүлэх замаар нийгэм соёлын олон янз байдлыг ойлгох

Агуулга: • Монголын нууц товчооны өгүүллэг, шүлэг• Бодончар богд, Жамухын өчил• Хөдөө талын үзэсгэлэн, Ламбугайн нулимс• Үлэмжийн чанар, Хар ус нуурын шагшуурга• Дөрвөн улирал, дөрвөн цаг• Саран хөхөө

Агуулга:

• Махабхарата, Игорийн хорооны тууж• Нарангэрэлт дагины тууж, Эцэг Горио, Сүүлчийн

хичээл, Хамелеон• Эдип хаан

Хугацаа: 2 долоо хоногийн нэг цагт давтах боломжтой .

Ж.Саруулбуян “Бодончар богд” өгүүллэгЖилийн турш энэ агуулга нь туульс хүүрнэл, жүжгийн зохиол дээр үргэлжлэх боломжтойг анхаараарай.

Зөвлөмж: Энэ агуулгыг бататгахад зайлшгүй хэрэгтэй нэр томьёоны учрыг багш сурагч ойлгосон байх нь зүйтэй.

Үнэ цэнт зүйл: Үнэ цэнт зүйлсийг философи зарчим, амьдралыг үзэх үзэл гэж ойлгож байна. Хувь хүний, улс үндэстний гэх мэтээр түвшингээрээ ялгардаг ч угтаа нэг нь нөгөөдөө багтсан ойлголт. Хувь хүний үнэт зүйл нь удаан хугацааны туршид тогтвортой оршин байдаг итгэл үнэмшил бөгөөд улс үндэстний үнэт зүйлд хандах хандлагад ч илэрч байдаг.Үнэт зүйл, үнэ цэнт зүйл хоёр нэг л зүйл.

“Монголын нууц товчоо” зохиолын өгүүллэг, шүлгийг уншаад эрхэмлэх үнэ цэнт зүйл болох, эх орон, эв нэгдлээ дээдлэх хандлагатай болно.

Түүхийн шинжлэх ухааны доктор О.Батсайхан нэгэнтээ “Ой санамж гэдэг бол тэр үндэстний түүх шүү дээ. Хүний тархи ажиллахгүй хүн хэн ч биш. Өнгөрснөө санахгүй бол тэр хүн хэн ч биш болно. Үндэстэн өнгөрсөн түүхээ мэдэхгүй бол мөхөх аюултай”8... гэж өгүүлсэн нь бий. 13 дугаар зууны үеийн түүхийг энэ зохиолоос мэднэ. Үүх түүх өөрөө үнэ цэнт зүйл.

Монголын нууц товчоо бол гайхамшигтай биет бус соёлын өв (соёлын үнэ цэнт зүйл) болохыг ойлгож, хүндэлнэ. Цаг үеийн шалгуурыг давсан, бүх нийтийн хүлээн зөвшөөрсөн, тухайн ард түмний оршин тогтнохын үндэс болсон түүх, соёл, угсаатан, шинжлэх ухаан, урлагийн ач холбогдолтой биет ба биет бус үнэ цэнт зүйлийг соёлын өв гэдгийг ойлгуулж, харилцан ярилцах нь зүйтэй.

11 дүгээр ангийн гадаадын уран зохиолын агуулга бүхэлдээ энэ суралцахуйн зорилтын үргэлжлэл болно гэдгийг багш бид сайн ухварлах нь зөв шүү. Эртний Энэтхэгийн “Махабхарата”, Оросын “Игорийн хорооны тууж”, мөн дэлхийн сонгодог яруу найргаас тухайн улс үндэстний эх орон, тусгаар тогтнол, эв нэгдлээ гэсэн хүсэл сэтгэл, үнэ цэнт зүйлийг харж баримтаар нотолж тайлбарлах юм.

Үндэсний ижилсэл: Үндэстэн гэдэг бол хэл, газар нутаг, эдийн засаг, соёлын нийтлэг байдалтай ард түмэн юм.9 Ижилсэл гэдэг нь англи хэлний “Identity” (ижилсэл) гэсэн үг юм байна. Үндэсний ижилсэл гэдгийг хялбар тодорхойлбол хүн өөрийгөө аль нэг улс, үндэстэнд хамааруулан ойлгох тэр мэдрэмж, шинж тэмдгийг хэлдэг ажээ. Тэнгэр ивээлээ, тэнгэр өршөөг, тэнгэртээ залбиръя гэж тэнгэрээ дээдэлдэг нь монголчууд. Хөх тэнгэр, хөх толбо, хөх бичиг, хөх толбо гэж ярьж ойлгодог нь мөн л манай монгол үндэстэн. Үүнийг л үндэсний ижилсэл гэж үздэг аж. Үндэсний ижилсэл нь бусад үндэстнээс ялгарах ялгарал болдог гэдгийг үнэлж дүгнүүлээрэй.

8 http://buddha.mn/ Үнэт зүйлээ эрхэмлэх нь монгол хүний оршихуйн үндэс9 https://mn.wikipedia.org/wiki/


42

Монголын нууц товчоо зохиолын үндэснийижилслийг зохиолын дүр дээр гаргаж болох юм.

Хөрст дэлхий хөрвөжХөвчин улс хямралдажХөнжилдөө орох завгүйХөнөөлдөн тэмцэлдэж байсан тэр цаг үе бол

байлдан дагуулах хүчирхэг удирдагчгүй тархай бутархай нүүдэлчин аймгуудын ижилслийн цаг үе байв. Зохиолд гарч байгаа онцлог соёлууд нь Монголын ард түмний үндэсний ижилсэл болоод зогсохгүй бусад үндэстнээс ялгарах ялгарал юм.

10 дугаар анги. Бататгах сэдэв: Унших чадвар 11 дүгээр анги. Сэдэв: Унших чадвар

Суралцахуйн зорилт: 10.1г: Зохиолын бодит ба хийсвэр дүр нь утга санаанд хэрхэн нөлөөлж байгааг тайлбарлах

Суралцахуйн зорилт: 11.1г: Зохиолын дүрийн бодгаль ба нийтлэг шинж нь утга санаанд хэрхэн нөлөөлж буйг тодорхойлох

Агуулга:

• Монголын нууц товчооны өгүүллэгүүд, шүлгүүд• Ламбугайн нулимс• Саран хөхөө

Агуулга: • Махабхарата, Игорийн хорооны тууж• Сүүлчийн хичээл, Нарангэрэлт дагины тууж, Эцэг

Горио, • Хамелеон• Эдип хаан

3 долоо хоногт 1 цаг бататгах боломжтой. 11 дүгээр ангид бодит ба хийсвэр дүрээс бодгаль ба нийтлэг дүр болон агуулга нь өргөсөж, чадвар нь тайлбарлахаас тодорхойлох болж гүнзгийрчээ.

Зөвлөмж: Дүрийн тухай ойлголт нь 6 дугаар ангиас эхлээд 12 дугаар ангийг дуустал явж байгаа.

10 дугаар анги 11 дүгээр анги 12 дугаар ангиЗохиолын бодит ба хийсвэр дүр нь утга санаанд хэрхэн нөлөөлж буйг тайлбарлах

Дүрийн бодгаль ба нийтлэг шинжийг тодорхойлж, зохиолын утга санаанд хэрхэн нөлөөлж буйг дүгнэх

Зохиолын дүрийн хэв шинжийг тодорхойлж, утга санаанд хэрхэн нөлөөлж байгааг тайлбарлах

Бодит дүр: Түүхэн цаг үед байсан дүрээс эх авч гаргасан дүр. Түүхэн дүр: Уран зохиолын бүтээлд уран дүрийн түвшинд боловсруулсан уран сайханжсан

баримтат дүрийг түүхэн дүр гэнэ. Түүхэн дүр бүхэн бодит дүр мөн боловч бодит дүр бүхэн түүхэн дүр байж чаддаггүй.

Хийсвэр дүр: Бодитой бус, санаа сэтгэлийн хий дүрийг хийсвэр дүр гэдэг.10,Дүрийн бодгаль шинж: Тухайн дүрд байх давтагдашгүй шинжийг хэлдэг Дүрийн нийтлэг шинж: Тухайн цаг үе, нийгмийн хүрээний олон хүнд байдаг зан чанар ааш

авирыг нэг дүрд шингээж дүрслэхийг хэлдэг. Бодит ба хийсвэр дүр, дүрийн бодгаль ба нийтлэг шинж нь утга санаанд хэрхэн нөлөөлдөг вэ?

Дүрүүд харилцаанд орж зөрчил үүсгэнэ. Хэрэг явдал, үйл явдлын цогц байдлыг бий болгоно. Дүрийн өсөлт өөрчлөлт, бууралтыг харуулна. Ингэж утгыг нэмэн дэлгэрүүлнэ гэдгийг ойлгуулж, баримтаар нотлуулах нь зүйтэй.3.3 Бататгал хичээл төлөвлөлтийн хувилбар

Бататгах сэдэв: Унших чадварСуралцахуйн зорилт: 10.1а: Монголын нууц товчоо зохиолыг уншиж, хам сэдвийн хүрээнд тусган

эргэцүүлэх замаар үндэсний ижилсэл, үнэ цэнт зүйлсийг ойлгохСуурилах зохиол: “Монголын нууц товчоо”Теле хичээлээр 10.1а суралцахуйн зорилтын хүрээнд “Саран хөхөө” жүжгийг заасан боловч

үндэсний ижилсэл, үнэ цэнт зүйлсийн тухай ойлголтыг цагийн хязгаарлалаас болоод орхигдуулсан байгаа. Үндэсний ижилсэл, үнэ цэнт зүйлсийн тухай ойлголтыг хэрхэн заах вэ гэдгийг Монголын нууц товчоо зохиол дээр боловсруулсан бататгал хичээлийн төлөвлөлтийн загвараар харуулъя.

10 Галбаатар.Д Уран зохиол/онол, түүх, шүүмжлэл/ УБ.2012.364 дэх тал


43

үйл

явц

Үйл ажиллагааДүгнэх арга барил

Багшийн дэмжлэг Сурагчийн үйл ажиллагаа

Сэд

элжү

үлэх

Балжун арал дахь Бодончарт зориулан босгосон хөшөөний зургийг үзүүлнэ

Хөшөөний тухай яриулна.

• Хөшөөний учрыг тайлсан бол • Хөшөөний дээд баганы үгийг тайлж

уншсан бол• Монголын нууц товчоо, Бодончар

богд зохиол дахь Бодончарын тухай өгүүлэмжийг гаргаж тайлбарласан бол гэх мэтээр сэдэлжүүлэх шатны үнэлгээг хийж болно.

Хөгж

үүлэ

х

• Бие тэргүүнтэй, дээл захтай нь сайн гэдэг үгийг тайлбарлуулах

Хүн ахтай, дээл захтай. Буха хатагийн шийдвэр гаргахыг чухалчилсан байх гм

• “Ахчлах дүүчлэх ёсноос гадна удирдах, удирдуулах ёсыг илэрхийлсэн утга байна“ гэсэн дүгнэлт гарвал зүйтэй.

• Бядуу гэж тооцсоны учрыг тайлбарлуулах дараах хувилбаруудаас сонголт хийж тайлбарлана гэдгийг хэлнэ.

- Ядуу- Хүч чадалгүй- Дорой буурай- Хөрөнгө зөөргүй- Айлын отгон хүү

• Байр сууриасаа хамааран шийдвэрт оролцох боломж байгаагүйгээс бядуу (ухаан бүдэг, авхаалж самбаа муу, ядруу дорой) хэмээн гадуурхагдсан

• Яагаад гэвэл эртнийхүмүүсийн хооронд хөрөнгө чинээний ялгаа байгаагүй бөгөөд хэн илүү бяр чадалтай,ан авд зоригтой овсгоотой, эсвэл бусдыгаа

гайхашруулж чадаж байсан нь илүү хүндэтгэл хүлээдэг байжээ. (Л.Алтанзаяа нар,Нийгмийн ухаан-12,Уб.,2015, 09 дүгээр тал)

• Өвсөн эмбүүл барьсан, урхи хийсэн, гөрөөс харваж алж идсэн.....Үүнээс дүгнэлт хийлгэх

• Амьдралын төлөөний тэмцэл, орох орон, идэж уух хоол хүнс гэдэг бол суурь хэрэгцээ гэсан хариулт хамгийн зөв хариулт

Дүрийн өсөлтийг дараах байдлаар гаргаж ирвэл илүү оновчтой болно.

• “Бие тэргүүнтэй, дээл захтай нь сайн” гэсэн үг Бодончарын ямар чанарыг тодруулж байгааг дүгнүүлэх

• Сэтгэлийн хат сайтай .• Бэрхшээлийг ялан дийлж

чадсан.• Өөрийн харьяаны иргэдтэй

болж чадсан.

Дүгн

эх

Биеийн бөхөөр нэгийг сэтгэлийн бөхөөр ганцыг гэдгийг харуулж чадсан дүрБядуу хэмээн гадуурхагдаж байсан Бодончар ах нартайгаа эвлэлдээд зогсохгүй албат иргэдтэй болсон.Эвтэй бол хүчтэй гэсэн үндэсний ижилсэл Ах зах хүний үгийг дээдэлдэг үндэсний ижилсэл бас үнэ цэнт зүйл (Монголчуудын зан заншил, сургаал үг, түүнийг дагаж биелүүлэх ёс зэрэг нь үндэсний ижилслийн жишээ юм.)

Явц, үр дүнг үнэлэх арга, аргачлалRAFT бичлэгийн аргаар үнэлэх. R - хэний өмнөөс, A- хэнд зориулж, F- тухайн сэдвээр ямар

хэлбэрээр бичих, T-ямар зорилгоор Бодончар мунхгийн өмнөөс дурсамж, зөвлөгөө, захидал (хэлбэр) бичих. Агуулга нь хүнд хэцүү

үед гуйвж дайвахгүй амьдрах, сэтгэлийн хаттай байх, амьдралын төлөө тууштай тэмцэхэд амжилт ирэх болно гэдгийг сургамжилсан байна.

Зөвлөмж: Үндэсний ижилсэл, үнэ цэнт зүйлсийн тухай ойлголтыг Теле хичээлээр заагаагүй сэдэв дээр загвар хичээл болгон яагаад оруулав гэж гайхаж болох юм. Үндэсний ижилсэл, үнэ цэнт зүйлсийг олон талаас нь нотолж чадах зохиол учраас сонгож авсан гэдгээ хэлье.

Харин та бүхэн хичээл төлөвлөлтийн энэ загварыг Д.Нацагдоржийн “Дөрвөн цаг”, Б.Явуухулангийн “Хар ус нуурын шагшуурга”, “Нүүдэлчний намар” шүлэг дээр хэрхэн харуулах вэ гэдгээ сайтар бодож төлөвлөөрэй. Жилийн дөрвөн улирал, байгаль цаг уурын онцлог,түүнтэй уялдсан хүн ардынх нь ахуй амьдрал, хөдөлмөрийн онцлог, сэтгэл санааны байдал зэрэг нь үндэсний ижилслийн бодит жишээ. Ийм онцлогтой, ийм сайхан байгальтай эх оронтой байна гэдэг нь үнэ цэнт зүйлээрээ бахархах нэг үндэслэл шүү гэдгийг ойлгож хичээлээ төлөвлөөрэй.


44

УРАН

ЗОХ

ИОЛ:

12

ДУГА

АР А

НГИ

1. Т

ЕЛЕ

ХИЧЭ

ЭЛИ

ЙН

АГУ

УЛГА

БА

ЗА

ЛГА

МЖ

ХО

ЛБО

ООгноо

КодС

урал

цаху

йн з

орил

т

\Хич

ээли

йн с

эдэв

\С

уури

лах

зохи

олЭ

зэм

шүү

лсэн

мэд

лэг

Чад

вар

Бата

тгах

шин

ээр

заах

агу

улга

II/06

11.1б

Зохи

олы

н да

лд у

тгы

г та

йлан

тай

лбар

лах

Руб

ай ш

үлэг

•С

эдэв

, утг

а, х

ам с

эдэв

•Зо

хиол

ын

агуу

лга,

утга

са

нааг

ойл

гох

•Тү

үх, н

ийгэ

м, с

оёлы

н ха

м

сэдв

ийг т

усга

н эр

гэцү

үлэх

Гүн

ухаа

нч ч

анар

, онч

мэр

гэн

сана

а, х

элбэ

р бү

тций

г бүх

элд

нь б

агта

асан

. Д

алд

утга

бүх

ий т

айлб

ар ш

аард

сан

зохи

ол д

ээр

гүн

ухаа

нч ч

анар

, он

ч м

эргэ

н са

нааг

тод

орхо

йлж

сур

гаха

д ан

хаар

аара

й.

III/1

1

11.1а

Зохи

олы

г унш

иж х

ам

сэдв

ийн

хүрэ

энд

тусг

ан

эргэ

цүүл

эхЭ

цэг Г

орио

•Х

ам с

эдэв

•Зо

хиол

ын

агуу

лга

утга

са

нааг

ойл

гох

•Тү

үх, н

ийгэ

м, с

оёлы

н ха

м

сэдв

ийг т

усга

н эр

гэцү

үлэх

Түүх

ний

гэм

, со

ёлы

н ха

м с

эдви

йг т

одор

хойл

сон

боло

вч я

мар

ч з

охио

л дэ

эр х

ам с

эдви

йг т

одор

хойл

ох т

улгу

ур у

хагд

ахуу

ныг ө

гөх

хэрэ

гтэй

.•

Ний

гмий

н ах

уй х

ам с

эдви

йг а

ж т

өрөл

, аху

йтай

•

Улс

төри

йн х

эм с

эдви

йг з

охио

н ба

йгуу

лалт

, хув

аари

лалт

тай

•Ш

ашин

шүт

лэги

йн х

ам с

эдви

йг т

ухай

н үе

ийн

хүм

үүси

йн ш

үтлэ

гтэй

•Тү

үхий

н ха

м с

эдви

йг т

үүхэ

н он

цаг

аас,

түү

хт х

үн,

түүх

эн ү

йл я

вдал

, тү

үх ө

гүүл

эх о

рон

• С

оёлы

н ха

м с

эдви

йг б

ичиг

, эд

зүйл

, эд

өлги

йн з

үйлт

эй х

олбо

н ой

лгох

III/1

2

=

Зохи

олы

г ойл

гож

мэд

рэм

ж,

сэтг

эгдл

ээ и

лэрх

ийлэ

хЭ

цэг Г

орио

•С

эдэв

, утг

а•

Мэд

рэм

ж, с

этгэ

гдэл

, үзэ

л бо

длоо

илэ

рхий

лэх

10 д

угаа

р ан

гийн

сура

лцах

уйн

зори

лтоо

р за

агдс

ан. М

эдрэ

мж

, сэт

гэгд

элгү

й үз

эл б

одло

о та

йлба

рлах

арг

агүй

. 9 д

үгээ

р ан

гийн

мон

гол

хэлн

ий н

омы

н 19

дүг

ээр

хуу

дсаа

с үз

эл б

одлы

г илэ

рхий

лэх

алхм

ыг х

араа

рай.

III/2

6

=

Зохи

олы

г ойл

гож

мэд

рэм

ж,

сэтг

эгдл

ээ и

лэрх

ийлэ

хС

үүлч

ийн

хичэ

эл

•С

эдэв

утг

а•

Бичг

ээр

боло

од а

маа

р ил

эрхи

йлэх

11 д

үгээ

р ан

гийн

11.

3а с

урал

цаху

йн з

орил

тыг

10 д

угаа

р а

нгий

н 10

.3а

сура

лцах

уйн

зори

лтто

й ха

всар

ч яв

ах н

ь зө

в. М

эдрэ

мж

, сэт

гэгд

элгү

й үз

эл

бодо

л гэ

ж б

айхг

үй.

IV/0

1

11.1д

Зохи

олы

н га

даад

дот

оод

орчи

н дү

рийг

тод

руул

ахад

хэ

рхэн

нөл

өөлж

бай

гааг

та

йлба

рлах

Сүү

лчий

н хи

чээл

•Ут

га д

үр, г

адаа

д ба

дот

оод

орчи

н•

Зохи

олы

н тө

рөл

зүйл

ийн

бүрэ

лдэх

үүн

хэсг

ийн

холб

оо х

амаа

рлы

г ш

инж

лэх

Гада

ад о

рчин

(ни

йгэм

), до

тоод

орч

ин (

уур

амьс

гал,

сэт

гэл

сана

аны

ба

йдал

) д

үрий

н за

н тө

рхөд

нөл

өөлж

бай

гааг

дү

рийн

өсө

лтөө

р га

ргаж

ир

эх н

ь ил

үү о

новч

той.

IV/0

8

11.1е

Яру

у на

йрги

йн х

элбэ

р бү

тций

г шин

жлэ

х

Сон

ет

(Хай

куг

давт

сан)

•Ш

үлэг

лэсэ

н зо

хиол

ын

хэлб

эр•

Яру

у на

йрги

йн б

үрэл

дэхү

үн

хэсг

ийн

холб

оо х

амаа

рлы

г ш

инж

лэх

Яру

у на

йрги

йн х

элбэ

р бү

тций

г га

ргах

даа

далд

утг

ыг

гарг

аж и

рсэн

.Бүт

эц

агуу

лга

хоёр

сал

шгү

й хо

лбоо

той

гэдг

ийг

12 д

угаа

р ан

гийн

“Тэ

нгэр

ийн

хүү”

шүл

эг д

ээр

хару

улаа

рай.

Эхл

эл,

өрнө

л, т

өгсг

өл

хэсэ

г нь

хүн

ий

амьд

ралы

н м

өчлө

гтэй

хэр

хэн

уялд

аж б

айга

аг а

нзаа

рч х

араа

рай.


45

IV/1

0

11.1а

Зохи

олы

г унш

иж х

ам

сэдв

ийн

хүрэ

энд

тусг

ан

эргэ

цүүл

эх з

амаа

р ни

йгм

ийн

олон

янз

ба

йдлы

г ойл

гох

Хам

елео

н

•С

эдэв

утг

а, х

ам с

эдэв

•Зо

хиол

ын

агуу

лга

утга

са

нааг

ойл

гох

•Тү

үх,

нийг

эм,

соёл

ын

хам

сэ

двий

г тус

ган

эргэ

цүүл

эх

Ний

гмий

н ол

он я

нз б

айда

л гэ

дэг

нь с

оёлы

н ял

гаа

юм

.Ний

гмий

н ол

он

янз

байд

лыг о

йлго

х гэ

дгий

г 10

дуга

ар с

лайд

аас

олж

хар

ах. З

урги

йг ө

гөв.

IV/1

7

11.3.а

Нар

ангэ

рэлт

даг

ины

ту

ужий

г унш

иж м

эдрэ

мж

, сэ

тгэг

длээ

илэ

рхий

лэх

Нар

ангэ

рэлт

даг

ины

ту

уж

•Ут

га, х

эл н

айру

улга

•А

суул

таар

уд

ирда

н 8

бүлг

ийн

агуу

лгы

г ой

лгож

м

эдрэ

мж

сэ

тгэг

длээ

ил

эрхи

йлэх

Нар

ангэ

рэлт

даг

ины

туу

ж н

ь 8

бүл

эгтэ

й. 8

бүл

гийн

агу

улгы

г ас

уулт

аар

багц

алж

ойл

гуул

сан

байг

аа. Е

р нь

зох

иолы

н аг

уулг

ыг а

суул

таар

баг

цалж

ой

лгуу

лж б

олно

. Өгс

өн а

суул

тад

хари

улах

ад н

ь ту

хайн

бүл

гийн

агу

улга

га

рна.

IV/2

0

11.1.г

Зохи

олы

н дү

рийн

бод

галь

ба

ний

тлэг

шин

ж у

тга

сана

анд

хэрх

эн н

өлөө

лж

байг

ааг т

айлб

арла

х

Нар

ан-

гэрэ

лт

даги

ны т

ууж

•Ут

га

дүр,

бо

дгал

ь ба

ни

йтлэ

г шин

ж•

Зохи

олы

н тө

рөл

зүйл

ийн

бүрэ

лдэх

үүн

хэсг

ийн

холб

оо х

амаа

рлы

г шин

жлэ

х

Бодг

аль

ба н

ийтл

эг ш

инж

ийг

Нар

ангэ

рэлт

даг

ина,

Лю

гэ, з

асги

йг б

ариг

ч өв

гөн

эмгэ

ний

дүрэ

эр г

арга

ж и

рсэн

. Д

үрий

н бо

дгал

ь ба

ний

тлэг

шин

ж

утга

сан

аанд

нөл

өөлж

бай

гааг

дар

аах

ТВ х

ичээ

лийн

13

дахь

сла

йдаа

с ха

раар

ай.

IV/2

2

11.3а

Өрн

ийн

жүж

гийн

зох

иолы

г ун

шиж

, мэд

рэм

ж с

этгэ

гдэл

, үз

эл б

одло

о ил

эрхи

йлэх

Эди

п ха

ан•

Жүж

гийн

зох

иолы

н хэ

лбэр

Эди

пийн

дүр

бол

өөр

ийгө

ө та

рчил

гаж

бай

гаа,

орч

ин а

хуйт

айга

а зө

рчил

дөж

ба

йгаа

дүр

гэдг

ийг б

арим

таар

нот

луул

на. “

Там

гагү

й тө

р” ж

үжги

йг з

аахд

аа

Эди

пийн

дүр

тэй

харь

цуул

ах н

ь су

рагч

дын

жиш

иж х

арьц

уула

х ча

двар

ыг

хөгж

үүлн

э.

IV/2

9

11.1в

Зохи

олы

н өг

үүлэ

гдэх

үүн

ба з

охио

мж

ийн

нэгж

үүди

йн

уялд

аа х

олбо

ог т

аньж

, утг

а са

наан

д нө

лөөл

ж б

айга

аг

тайл

барл

ах

Эди

п ха

ан

•Ж

үжги

йн

зохи

олы

н ут

га,

бүрэ

лдэх

үүн

хэсэ

г•

Зохи

олы

н тө

рөл

зүйл

ийн

бүрэ

лдэх

үүн

хэсг

ийн

холб

оо х

амаа

рлы

г шин

жлэ

х

Ер

нь ж

үжги

йн з

охио

лыг

заах

даа

өгүү

лэгд

эхүү

н, з

охио

мж

ийн

нэгж

үүди

йг

хоор

онд

нь х

арга

лзуу

лах

нь з

өв ю

м. “

Эди

п ха

ан”

жүж

игт

өгүү

лэгд

эхүү

н,

зохи

омж

ийн

нэгж

үүди

йг у

ялда

а хо

лбоо

г та

ниул

сан

бол

үүни

йг “Т

амга

гүй

төр”

жүж

иг д

ээр

бата

тгаж

тай

лбар

луул

аара

й.

V/0

8

11.2б

Руб

ай ш

үлги

йн х

элбэ

р бү

тций

г дуу

райн

, тод

орхо

й сэ

двий

н хү

рээн

д са

нааг

аа

хөгж

үүлэ

н дү

рслэ

н зо

хиох

Руб

ай ш

үлэг

•Ш

үлэг

лэсэ

н зо

хиол

ын

хэлб

эр•

Хэл

най

руул

гын

онцл

ог

•Д

уура

йн з

охио

х•

Тодо

рхой

сэд

вийн

хүрэ

энд

сана

агаа

хөгж

үүлэ

х гэс

эн хо

ёр а

лхм

аар

бичи

х чад

вары

г хөг

жүү

лэх

хичэ

элий

г яв

уулс

ан б

олно

. С

онет

шүл

гийг

бат

атга

х ш

аард

лага

тай

бол

бичи

х ча

двар

ыг х

өгж

үүлэ

х хи

чээл

ийг д

ээрх

хоё

р ал

хмаа

р яв

уула

арай

. 12

дуг

аар

анги

йн “

Тэнг

эрий

н хү

ү” (

эхи

йн а

гуул

гын

бүтэ

ц ут

га с

анаа

г га

ргах

ад н

өлөө

лж б

айга

аг а

нхаа

р), “

Өгс

үүр

зам

ын

дуу”

шүл

эг (а

хиул

ал) -

ий

г заа

хдаа

энэ

алх

мы

г хэр

эглэ

эрэй

.IV

/13

11.2б

Хай

ку ш

үлги

йн х

элбэ

р бү

тций

г дуу

райн

, тод

орхо

й сэ

двий

н хү

рээн

д са

нааг

аа

хөгж

үүлэ

н дү

рслэ

н зо

хиох

Хай

ку ш

үлэг

•Ш

үлэг

лэсэ

н зо

хиол

ын

хэлб

эр•

Хэл

най

руул

гын

онцл

ог

IV/2

0

11.1а

Сон

ет ш

үлги

йг у

ншиж

, хам

сэ

двий

н хү

рээн

д ту

сган

эр

гэцү

үлэх

зам

аар

нийг

эм,

соёл

ын

олон

янз

бай

длы

г ой

лгох

.

Сон

ет ш

үлэг

•С

эдэв

, утг

а, х

ам с

эдэв

•Зо

хиол

ын

агуу

лга

утга

са

нааг

ойл

гох

•Тү

үх, н

ийгэ

м, с

оёлы

н ха

м

сэдв

ийг т

усга

н эр

гэцү

үлэх

Сон

ет ш

үлги

йн х

эмнэ

л бү

хий

шин

ж,

далд

утг

ын

гүн

шин

ж н

ь со

ёлы

н ол

он я

нз б

айдл

ын

илрэ

л бо

лно.

Ира

ны Р

убай

, Я

поны

Хай

ку ш

үлгэ

эс

ялга

рах

ялга

рлы

г эрг

эцүү

лж га

ргах

ад н

ь ту

слаа

рай.

12

дуга

ар а

нгид

үзэ

х м

онго

лын

яруу

най

ргий

г үз

эж с

удла

хад,

хар

ьцуу

лж ж

иших

эд д

элхи

йн

сонг

одог

яру

у на

йраг

т хи

йсэн

зад

лалу

удаа

аш

игла

арай

.


46

Зааг

дсан

бол

овч

“eco

nten

t”- д

оро

огүй

11.1

бЗохиолын сэдэв, утга санаа хам сэдвийн холбоо хамаарлаар далд утгыг тайлан тайлбарлах

Хайку шүлэг

- Сэдэв, утга санаа, хам сэдэв, далд утга, үет шүлэг, байгалийн тухай дүрслэл

- Байгалийн тухай дүрслэлийг түлхүүр үг болгож авах,

- Далд утгыг тайлбарлах

Шүлгийн хэлбэр (хатуу тогтсон бүтэц) бөгөөд тусгай тайлал шаарддаг гэдэг нь байгалийн тухай дүрслэлийг түлхүүр үг болгож авдгаар тодорхойлогдоно.

11.1

а

Зохиолын гадаад ба дотоод орчныг задлан шинжилж, сэдвийг тодруулахад нөлөөлж байгааг тодорхойлох Хамелеон

- Гадаад орчин, дотоод орчин\ уур амьсгал+сэтгэл санааны байдал\

- Хам сэдэв- Нийгмийн олон янз

байдал- Хам сэдвийн хүрээнд

тусган эргэцүүлэх- Нийгмийн олон янз

байдлыг ойлгох

Дүр нийгэм (гадаад орчин)-тэйгээ харьцах харьцаа нь дэвшүүлсэн асуудал буюу сэдэв. Сэдвийг тодруулахад ийм байдлаар нөлөөлдөг гэдгийг 12 дугаар ангийн хүүрнэл зохиолын заахдаа хэрэглээрэй.

11.1

д , 1

1.1

г Зохиолын дүрийн бодгаль ба нийтлэг шинж утга санаанд хэрхэн нөлөөлж байгааг тайлбарлах

Эдип хаан

- Дүрийн бодгаль шинж- Дүрийн нийтлэг шинж- Дүрийн бодгаль ба

нийтлэг шинжийн утга санаанд нөлөөлж байгааг тайлбарлах

Дүрийн бодгаль ба нийтлэг шинж нь хэрэг явдал, үйл явдлыг өрнүүлснээр утга санаанд нөлөөлдөг гэдэг ойлголт л энэ суралцахуйн зорилтыг шийдвэрлэхэд тусална. Дүрийн бодгаль шинж шинэ хэрэг явдлыг үүсгэж, дүрийн хувь заяаны эргэлтэд нөлөөлж, хэрэг явдлын эрчийг сулруулж, хэрэг явдлын тайллыг эргүүлж, дүрийн зан төрхийг тодруулж, бусад дүрийн зан төрхийг тодруулахад нөлөөлж болох талаас нь харуулах нь нөлөөлөл болно.

11 дүгээр ангийн ТВ хичээлийг суралцахуйн зорилтоор нь багцалж, ямар зохиол дээр унших чадварын ямар зорилтыг шийдсэнийг харуулах зорилгоор графикийг сонгосон болно. Эндээс гадаадын уран зохиолыг заах онцлог нь юу юм бэ, энэ агуулгыг л сурагчид ойлгоогүй өнгөрсөн байж болох юм гэсэн баримжаа авахад багшид туслах юм.

ТВ хичээл заасан байдлыг харахад 11.1ж: Зохиолын хэл найруулга, уран дүрслэл, яруу хэрэглүүр, бичил дүрслэлийн уншигчдад үзүүлэх нөлөөг задлах шинжлэх гэсэн зорилт орхигдсон


47

байна. Энэ нь гадаадын уран зохиол нь орчуулгын бүтээл байдагтай холбоотой. Тухайлбал: Хайку шүлгийн хоёр орчуулгыг харьцуулж харъя.

Зөвлөмж: Гадаадын уран зохиолыг орчуулахдаа агуулга, утга санаанд илүү анхаардаг нь дээрх жишээнээс харагдаж байна. Дүрслэх ур маяг, үг сонголт, нарийн ширийн дүрслэлийг хэрэглэж байгаа байдал нь зохиолыг орчуулж байгаа хүний хувьд ялгаатай ч агуулга, утга санаа нь зөрүүгүй байна. Үүнээс үзэхэд дээрх онцлог нь уг суралцахуйн зорилтыг гадаадын уран зохиол заахад хэрэглэх нь явцуу болохыг харуулж байна. Гэхдээ эх зохиолоо уншихдаа тухайн зохиолд зүгээр түүхийг хүүрнэн өгүүлж үү, дүрслэн өгүүлж үү гэдгийг анхаарч уншихыг сурагчдадаа зөвлөөрэй.

11.2а: Зохиолын утга бүтцийн онцлогийг задлан шинжилж бичихдээ холбогдох нэр томьёо хэрэглэх гэсэн зорилт орхигдсон байна. Хэлбэрийн хувьд тэгж харагдаж байгаа ч агуулгын хувьд бүхий л хичээл дээр байгаа.

Зөвлөмж: Дэлхийн сонгодог яруу найраг (Хайку, Рубай, Сонет)- ийн утга бүтцийн онцлогийг задлан шинжлэхдээ хэлбэрийн шүлэг болохыг, дөрөв юмуу гурван мөртэй, 5,7,5 гэсэн үетэй, гүн ухааны агуулгатай, онч мэргэн санаатай, уран тайлбар шаарддаг гэх мэтийн түлхүүр нэр томьёог давхар тайлбарлаж байгааг анзаарч хараарай.


2.1 Сурагчийн бүтээлийг оношлох аргачлал Үүнийг хийхдээ 2019-2020 оны хичээлийн жилд теле хичээлийг үзсэн сурагчдын хийсэн

хичээлийн тэмдэглэл, гүйцэтгэлийн шинжилгээ, өгсөн аргачлал, зөвлөмжөө ашиглах нь зүйтэй. Аргачлал:

• Теле хичээлийн сэдэв, агуулгын товчоог (Хүснэгт 2.2) самбарт, дэлгэцээр нийтэд харуулах юмуу хүснэгтээр хийж хүүхэд бүрд тарааж болно.

• Сурагчид дэвтэр дээрх хичээлийн тэмдэглэлээ түүнтэй тулгаж, үзсэн үзээгүй гэдгээ тэмдэглэнэ.

Огноо Зохиолын нэр Хичээлийн сэдэв

Тэмдэг-лэл

хөтөлсөн

Тэмдэг-лэл

хөтлөөгүй

II/06Рубай

Зохиолын далд утгыг тайлан тайлбарлах

V/08 Рубай шүлгийн хэлбэр бүтцийг дуурайн, тодорхой сэдвийн хүрээнд санаагаа хөгжүүлэн дүрслэн зохиох

Хайку

Зохиолын сэдэв, утга санаа хам сэдвийн холбоо хамаарлаар далд утгыг тайлан тайлбарлах

IV/13 Хайку шүлгийн хэлбэр бүтцийг дуурайн, тодорхой сэдвийн хүрээнд санаагаа хөгжүүлэн дүрслэн зохиох

IV/08Сонет

Яруу найргийн хэлбэр бүтцийг шинжлэх

IV/20 Сонет шүлгийг уншиж, хам сэдвийн хүрээнд тусган эргэцүүлэх замаар нийгэм, соёлын олон янз байдлыг ойлгох.

III/11Эцэг Горио

Зохиолыг уншиж хам сэдвийн хүрээнд тусган эргэцүүлэхIIII 12 Зохиолыг ойлгож мэдрэмж, сэтгэгдлээ илэрхийлэх

IV/17 Наран

гэрэлт дагины

тууж

Нарангэрэлт дагины туужийг уншиж мэдрэмж, сэтгэгдлээ илэрхийлэх

IV/20 Зохиолын дүрийн бодгаль ба нийтлэг шинж утга санаанд хэрхэн нөлөөлж байгааг тайлбарлах

III/26Сүүлчийн

хичээл

Зохиолыг ойлгож мэдрэмж, сэтгэгдлээ илэрхийлэх

IVI1 Зохиолын гадаад, дотоод орчин нь дүрийг тодруулахад хэрхэн нөлөөлж байгааг тайлбарлах


48

IV/10Хамелеон

Зохиолыг уншиж хам сэдвийн хүрээнд тусган эргэцүүлэх замаар нийгмийн олон янз байдлыг ойлгохЗохиолын гадаад ба дотоод орчныг задлан шинжилж, сэдвийг тодруулахад нөлөөлж байгааг тодорхойлох

IV/22

Эдип хаан

Өрнийн жүжгийн зохиолыг уншиж мэдрэмж сэтгэгдэл, үзэл бодлоо илэрхийлэх

IV/29 Зохиолын өгүүлэгдэхүүн ба зохиомжийн нэгжүүдийн уялдаа холбоог таньж, утга санаанд нөлөөлж байгааг тайлбарлах

Зохиолын дүрийн бодгаль ба нийтлэг шинж нь утга санаанд хэрхэн нөлөөлж байгааг тайлбарлах

• Сурагчдын тэмдэглэгээг нэгтгэж, хичээлийн хэдэн хувьд оролцсон, ямар хичээлийг огт судлаагүй болохыг нэгтгэнэ.

• ТВ хичээлийн агуулгыг хэрхэн эзэмшсэнийг сурагчдаар өөрсдөөр нь үнэлүүлэх асуулгыг ийм байдлаар боловсруулж болох юм. Ингэхдээ ТВ хичээлийн агуулгыг бүхэлд нь багцалсан байдлаар өгөөрэй. Боломж гарвал ТВ хичээл дээр өгсөн даалгаврыг түүж оруулбал сайн. Сурагчдад өөрийгөө бодитой үнэлэхийг сануулаарай.

2.2 Сурагчид өөрийн үнэлгээг хийх аргачлал

№ Эзэмшсэн мэдлэг чадвар Мэднэ (чадна)


Судлаагүй байна.

1

“Үхэх төрөхийн утга учир оньсого мэтҮзтэл мэргэд утга учрыг нь олж чадсангүйБитүү цагаригийн эхлэл төгсгөл хаана байнамБид хаанаас ирж хаашаа одох вэ” гэдгийг Рубай шүлэг болохыг батлаарай

2

Өвч биений сүүдэрЭмээл дээрээ царцах ньӨвлийн нарны илч ажХайку шүлгийн үеийн шүлэг болохыг баталж нэг шүлэг хэлж чадах уу?

3 .......... Сонет шүлгийн бүтцийг загварчилж үзүүлнэ үү.

4 “Өвлийн өглөө анхны цасан дээрӨөдгүй хэрээ өнгө засчээ.” шүлгийг дуурайж зохиож чадах уу.

5 Хүний амьдрал хувь заяа тэнгэр бурхны ивээлд байдаг гэдгийг Эдипийн амьдралаар харуулж баталж чадах уу?

6 “Нарангэрэлт дагины тууж”-ийн хамгийн өвөрмөц дүрийг сонгоод мэдрэмж, сэтгэгдлээ илэрхийлнэ үү.

7 “Сүүлчийн хичээл” өгүүллэгийн үйл явдлыг айдас түгшүүртэй орчинд өрнөсөн гэдгийг аль нэг дүрийн үйлдлээр баталж чадах уу?

8 “Хамелеон” өгүүллэгт нохойны тухай дүрслэлийг яагаад оруулсныг тайлбарлаж чадах уу?

9

“Хамелеон” өгүүллэгийн үйл явдлын өрнөсөн орчныг дараах өгөгдлөөс сонгож баримтаар нотолж чадах уу?• Анир чимээгүй орчинд• Айдас түгшүүртэй орчинд • Үл итгэлцсэн орчинд өрнөсөн.• Эргэлзэж тээнэгэлзсэн орчинд

10

Креонт - Одоо ч би өвгөний талд шүү.Эдип - Олон жил өнгөрсөн шүү! Хаан Лай...Креонт - Хаан Лай? ... Би ойлгохгүй байна.Эдип - ... Хортны гарт үрэгдсээр ч юм уу Сураггүй алга болсоор удав уу?Креонт - Тэрнээс хойш олон жил сар өнгөрсөн!

Жүжгээс авсан эшлэлд орсон цэг, цэглэлийн үүргийг тодорхойлж чадах уу

11 Эдип хааны дүрийг эмгэнэлт дүр гэдгийг баталж чадах уу?


49

Дээрх хүснэгтээр авсан судалгааг дараах байдлаар боловсруулалт хийж болно.

№ Сурагч-дын нэрс

........ Рубай шүлэг болохыг

батлах

..... Хайку шүлгийн үет

шүлэг болохыг батлах

.......... Сонет шүлгийн бүтцийг

загварчлах

“Өвлийн өглөө анхны цасан дээр

Өөдгүй хэрээ өнгө засчээ.” шүлгийг дуурайж зохиож

чадах уу.

Нийт

1 Х 1 1 1 1 42 Х1 0 1 0 1 2

Эндээс теле хичээлийг бүрэн үзэж, тэмдэглэл хөтөлсөн (агуулгыг бүрэн ойлгосон), хагас дутуу үзэж, тэмдэглэл хөтөлсөн (агуулгыг бүрэн бус ойлгосон), огт үзээгүй буюу судалж амжаагүй гэсэн гурван түв-шинд хүүхдүүд маань хуваагдах нь байна. Агуулгыг бүрэн судалсан хүүхдүүдээр юу хийлгэх вэ, дутуу судалсан болон огт судлаагүй хүүхдүүдтэй л багш ажиллах шаардлагатай болно.

2.3 Сурагчдын мэдлэг, чадварыг оношлох, дүн шинжилгээ хийх аргачлалҮүнийг боловсруулахдаа суралцахуйн зорилтуудын агуулгыг харгалзах нь зөв юм. Үлгэрлэвэл:

Дараах даалгаварт 11.1а, 11.1б, 11.1д, 11.2а зэрэг суралцахуйн зорилтыг шийдвэрлэх асуулгуудыг хамруулсан байна.

Дараах шүлгүүдийг анхааралтай, мэдэрч уншаад даалгаврыг гүйцэтгээрэй.1. “Өглөө зуурсан шавраа ваарчин ууртай нухнаӨнөөх шавар нь харин ингэж гиншинэВаарчин минь чи намайг зөөлөн зуураач

Би ч хүн байхдаа ваарчин байсан” гэсэн шүлгийн далд утгыг тайлбарлана уу?(3)2. Шүлгээс ямар соёлыг олж харж байна вэ? Үүнийг батлах баримт нь аль вэ? (2)3. Шүлэгт нэр өгнө үү. Яагаад тэгж нэрлэснээ тайлбарлаарай. (2)4. Шүлгийн хэлбэр бүтцийг дуурайн шүлэг зохионо уу? (Ваарчин – шавар гэсэн харьцааг

анзаарч, үйл хийгч, үйлэнд өртөгчийг тодорхой гаргаарай.(4)5. “Усан байцааны шилбэнээсШүдэнд элс шажигнахадӨтөлж яваагаа мэдэв би” гэсэн Хайкуг тайлан тайлбарлана уу? Байгалийн нэг дүрслэлийг

түлхүүр үг болгон сонгож авахаа мартав аа. (4)Сурагчдын мэдлэг, чадварын түвшнийг оношлох рубрик Рубрикийг дараах байдлаар хийж болно гэдгийг нэг даалгавраар загварчилж харууллаа.

Даалгавар Хангалттай (4) Дунд зэрэг (2) Хангалтгүй (1)

Шүлгээс ямар соёлыг олж харж байна вэ? Үүнийг батлах баримт нь аль вэ? (2)

Шавраар бүтээгдэхүүн хийх урлал /Кирамик урлал/ Иранд хөгжиж байсныг харуулсан байна.(2) Нотлох баримт нь “Ваарчин шавраа өглөө зуурсан” гэснээс харагдаж байна.(1)

Ямар соёл гэдгээ дутуу тайлбарласан боловч (1) нотлох баримаа зөв гаргасан бол оноо өгнө.(1)

Зөвхөн баримт гаргаж ирсэн бол

(1)

3. ТЕЛЕ ХИЧЭЭЛИЙГ БАТАТГАХ АГУУЛГА АРГА ЗҮЙ3.1 Сургалтыг үргэлжлүүлэх үйл ажиллагааны ерөнхий төлөвлөгөө

Хичээл №1 №2 (унших чадвар) №3 (бичих чадвар) №4

Сур

алца

хуйн

зо

рлит

Оношлох

10.2а Зохиолын өгүүлэгдэхүүн ба зохиомжийн нэгжүүдийн уялдаа холбоог таньж, утга санаанд хэрхэн нөлөөлж байгааг тодорхойлох

11.2а Зохиолын утга, бүтцийн онцлогийг задлан шинжилж бичихдээ холбогдох нэр томьёог хэрэглэх

Үр дүнг тооцох

Тодорхой агуулга дээр хоёр суралцахуйн зорилтыг агуулсан даалгаврыг сонголттой өгнө.

Агуу

лга Сурах бичгийн агуулгад эдгээр суралцахуйн зорилтыг тусгасан

даалгавар байхгүй байгаа. 7 хоногт орох цаг цөөн учраас аль нэг агуулгаар хоцорч байгаа байдлыг асуултаар удирдаж илрүүлээд, тайлбарлаад явах нь зүйтэй шүү.


50

3.2 Залгамж холбоо: Унших чадвар

11 дүгээр анги. Бататгах сэдэв: (Хүүрнэл зохиол ) 12 дугаар анги Сэдэв: (Хүүрнэл ба жүжгийн зохиол)

Суралцахуйн зорилт: 11.1в Зохиолын өгүүлэгдэхүүн ба зохиомжийн нэгжүүдийн уялдаа холбоог таньж, утга санаанд хэрхэн нөлөөлж байгааг тодорхойлох

Суралцахуйн зорилт : 12.1в: Зохиолын өгүүлэгдэхүүн, зохиомжийн нэгжүүдийг ялгаж, утга санаанд хэрхэн нөлөөлж буйг дүгнэх

Агуулга : Нарангэрэлт дагины тууж, Эцэг Горио, Сүүлчийн хичээл, Хамелеон, Эдип хаан

Агуулга: Монголын орчин үеийн өгүүллэг тууж, роман, жүжиг (6 өгүүллэг, хоёр роман, гурван жүжиг)

Хугацаа: 2 долоо хоногийн нэг цагт давтах боломжтой .Жилийн турш энэ агуулга хүүрнэл (өгүүллэг, тууж, роман), жүжгийн зохиол дээр үргэлжлэх боломжтойг анхаараарай.

Зөвлөмж: Суралцахуйн удирдамж (11 дүгээр анги)-д дээрх суралцахуйн зорилтыг хэрхэн шийдвэрлэх тухай зөвлөсөн боловч сурах бичгийн агуулгад аль нэг зохиол дээр боловсруулсан дасгал даалгавар байхгүй байна. Иймээс суралцахуйн удирдамжтай сайтар танилцаж, заах зохиолын онцлогоос шалтгаалан ямар үйл ажиллагааг ямар алхмаар шийдвэрлэхээ анхаараарай. Зөрчлөөс үүссэн зөрчил нь шинэ хэрэг явдал, үйл явдлыг үүсгэж, утга санааг баяжуулдаг. Ийм байдлаар утга санаанд нөлөөлдөг гэдгийг тайлбарлавал ямар ч зохиол дээр энэ суралцахуйн зорилтыг хэрэгжүүлэхэд хялбар болно. Бичих чадвар

11 дүгээр анги. Бататгах сэдэв: Бичих чадвар 12 дугаар анги Сэдэв: Бичих чадварСуралцахуйн зорилт: 11.2а Зохиолын утга, бүтцийн онцлогийг задлан шинжилж бичихдээ холбогдох нэр томьёог хэрэглэх

Суралцахуйн зорилт: 12.2.а Зохиолын хэлний хэрэглээг задлан шинжилж, нэгтгэн дүгнэж бичихдээ жишээ, тайлбар, нэр томьёог оновчтой хэрэглэх

Дэлхийн сонгодог яруу найраг ( Хайку, рубай, сонет, Хамелеон, Эдип хаан)

Би тэнгэрийн хүү, Сэлбэ, Залуус дүү нартаа хүргэх шүлэг, Аквариум, Тамгагүй төр

3,4 дүгээр долоо хоногт 2 цаг бататгах боломжтой. 12 дугаар ангид дээрх суралцахуйн зорилтыг шийдвэрлэх зохиолын тоо олон тул жилийн турш бататган давтах боломжтой гэдгийг анхаараарай.

Зөвлөмж: Хайку (үеийн шүлэг, уран тайлбар), Рубай (дөрвөн мөрт, гүн ухаанч тайлбар, онч мэргэн санаа), Сонет (8,6 гэсэн бүтэцтэй, эхний дөрвөн мөрөнд асуудлаа дэвшүүлнэ, дараагийн дөрвөн мөрөнд саналаа хуваалцана, сүүлийн гурван мөртөд гэнэт эргэлт хийж, хэлэх гэсэн санаагаа илэрхийлдэг) зэрэг хэлбэр шүлгийн онцлогийг задлан шинжилж бичихдээ хаалтад байгаа нэр томьёог ашиглах нь зүйтэй. Ингэхдээ уран зохиолын онолын номыг ашиглаарай.

“Хамелеон” зохиолын онцлогийг задлан шинжилж бичихдээ хошин болон шог зохиолын ялгаа, хошигнол бүтээх арга (зөн төрхийн хошигнол, үг хэлний хошигнол, нөхцөл байдлын хошигнол, учир зүйн хошигнол) зэрэг онолын ойлголтыг баримтаар нотолж илэрхийлэхээ мартав аа.

“Эдип хаан” жүжгийн утга бүтцийн онцлогийг задлан шинжилж бичихдээ төрөл зүйлийн онцлогийг гаргаарай. “Амьдралын зөрчил тэмцэл, нийгмийн асуудлыг баатруудын харилцааны түүхээр яг одоо цагт болж байгаа юм шиг харуулахад чиглэсэн харилцан ярианы хэлбэрээр бичсэн бусад урлагийн төрөл (театр, хөгжим, уран зураг, тайз, гэрэлтүүлэг)-ийг шаардсан эх бичвэрийг жүжиг гэдэг.11

Эцэг Эх

Гэр бүл

Хүү

Хүний нийгмийн бүтцийн үндсэн нэгж

/анхдагч нэгж/

11 Галбаатар.Д Уран зохиол \онол, түүх, шүүмжлэл\ 2012 он 149 дүгээр тал


51

IV/22 – ны өдрийн “Өрнийн жүжгийн зохиолыг уншиж, мэдрэмж, сэтгэгдэл, үзэл бодлоо илэрхийлэх” сэдэвтэй хичээлийн 13,16 дугаар слайд дээр тогтож, ТВ хичээлийн бичлэгтэйгээ уялдуулж хараарай.

3.3 Бататгал хичээл төлөвлөлтийн хувилбар:Бататгах сэдэв: А.П.Чехов “Хамелеон” зохиолын өгүүлэгдэхүүн ба зохиомжСуралцахуйн зорилт: 11.1в Зохиолын өгүүлэгдэхүүн ба зохиомжийн нэгжүүдийн уялдаа холбоог

таньж, утга санаанд хэрхэн нөлөөлж байгааг тодорхойлохСуурилах зохиол: А.П.Чехов “Хамелеон”

Үйл

явц

Үе шатҮйл ажиллагаа

Дүгнэх арга барилБагшийн дэмжлэг Сурагчийн үйл ажиллагаа

Сэд

элж

үүлэ

х

Бид

юу

мэд

эх в

э?Би

д ю

уг с

урах

ыг х

үсэж

ба

йна

вэ?

Асуултын дагуу сурагч хүснэгтийг бөглөнө.

Юу мэдэх вэ? Юу мэдэхийг хүсэж байна вэ?

Өгүүлэгдэхүүний тухай мэднэ.

Зохиомжийн нэгжүүд гэж юу вэ?Өгүүллэг дээр хэрхэн илрэх вэ

?

Ингэснээр багш сурагчийн ойлгож, мэдэхийг хүсэж байгаа зүйлийн талаар ойлголттой болно.

Асу

удал

ш

ийдв

эрлэ

х үе

шат

Асу

удла

а ой

лгох

Асуудлыг ойлгуулах зорилгоор өгүүлэгдэхүүн бүтэц ба зохиомжийн нэгжүүдийг хольж бичсэн карт өгнө.

• Картаас зохиомжийн нэгжүүдийг нэг талд, өгүүлэгдэхүүнхий бүтцийг нөгөө талд ялгаж бичнэ.

• Утгыг гаргахад өгүүлэгдэхүүний бүтэц болон зохиомжийн нэгжүүд нөлөөлөх үү?

Ялгаж бичсэн байдалд үнэлгээ өгнө.

Асу

удал

ший

двэр

лэх

төлө

влөл

т хи

йх

Асуудлыг шийдэхэд шаардлагатай мэдээ мэдээлэл цуглуулахад тусална.

Эхлэл хэсэгт юу дүрслэгддэг вэ?Зөрчил хэрхэн үүсэх вэ?Юунаас болж хэрэг явдал өрнөсөн бэ?Зөрчил хаана хурцадсан бэ?Түүнийг хэрхэн шийдэв? гэх мэтээр асуултаар төлөвлөлт гаргана.

Өгүүлэгдэхүүн бүтцийн талаарх мэдлэг боломжийн байхад зохиомжийн нэгжүүдийн тухай мэдлэг дулимаг байна гэх мэтээр дүгнэлт гаргана.

Хуви

йн ш

ийдв

эр га

ргах

Эдип хаан жүжиг дээр өгүүлэгдэхүүн бүтэц, зохиомжийн нэгжүүдийн уялдаа холбоог хэрхэн харуулсан байсныг сануулна.

• Өгүүлэгдэхүүн бүтцийг ялгаж бичсэнээс үлдсэн нь зохиомжийн нэгжүүд юм байна гэдгийг ойлгож авна.

• Зохиомжийн нэгжүүд дотор танил бус, мэдэхгүй нэр томьёо байгааг тайлбарлана.

• Зохиомжийн нэгжүүдээс үүнийг би Эдип хаан жүжгийн тухай өгүүлсэн ТВ хичээлээс мэдэж авсан гэх мэтээр хувийн шийдвэр гаргана.

Жүжгийн зохиол дээр ийм уялдаа холбоо гардаг бол өгүүллэг дээр ийм байдаг болов уу гэсэн таамаглалд тулгуурласан шийдвэр-ийг дүгнэнэ.


52

Ший

двэр

ээ х

арьц

уула

хӨөрсдийн шийдвэрээ бусдынхтай харьцуулах боломж олгоно. Өгүүлэгдэхүүн-ий бүтцийн аль хэсэгтэй зохиомжийн нэгжүүд уялдах бол гэдгийг хэлэлцэнэ.

• Эдип хаан” жүжиг дээр заасан 3 дахь хичээлийн 7-р слайдыг харьцуулна.

Өгүүллэгийн хувьд байгалийн зураглал гэхээс илүү орчны зураглал илүү түгээмэл байна.Харилцан яриагаар хувь генерал болон генералын дүүгийн хэн болох нь илэрч байна.Төгсгөлийн хэсэгт орхилт илэрч байна. Очумеловын эвгүй байдалд орсныг дүрслэхээ азнаад“Байз сайхан мэдээрэй” гэсэн үгээр гаргажээ.

Дүг

нэлт

Өгүүлэгдэхүүн-ий бүтцийн аль хэсэгт зохиомжийн ямар нэгж орж байгааг өгүүллэг дээр батална.

• Эхлэл хэсэгт орчны зураглал илэрч байна.• Өрнөл хэсэгт харилцан яриа түлхүү илэрч

байна.• Дүрүүдийн харилцан яриа нь дүрүүдийн

ямар хүн болохыг тодорхойлж байна.

Дүг

нэх

Юу мэдэх вэ?Юу мэдэхийг хүсэж байна вэ?

Өгүүлэгдэхүүний тухай мэднэ.

Зохиомжийн нэгжүүд гэж юу вэ?

Өгүүллэг дээр хэрхэн илрэх вэ

?

Дүрүүд харилцаанд орсноор зөрчил үүсэж, зөрчлөөс шинэ хэрэг явдал, үйл явдал бий болно. Өрнөл хэсэгт харилцан яриа түлхүү байгаа нь зөрчлийг хурцатгахад нөлөөлж байна. Ингэж л өгүүлэгдэхүүн бүтэц зохиомжийн нэгжүүдийн уялдаа холбоо утгад нөлөөлдөг байна .

Явц, үр дүнг үнэлэх арга, аргачлалӨнөөдрийн хийсэн зүйлээс хамгийн гайхмаар нь юу байсан бэ? Өнөөдрийн хичээлийн юу нь хамгийн хүнд байсан бэ?Ямар туслалцаа дэмжлэг цаашид хэрэгтэй вэ? гэсэн асуултаар үр дүнг нь үнэлнэ. Зөвлөмж: Зохиолын өгүүлэгдэхүүн ба зохиомжийн нэгжүүдийн уялдаа холбоог таньж, утга санаанд

хэрхэн нөлөөлж байгааг тодорхойлж чаддаг болох нь хэрэглээний бичвэр бичих чадварт нөлөөлнө. Аливаа зүйлийг учир зүйн дараалал, уялдаа холбоотой бичихэд өгүүлэгдэхүүний бүтцийн тухай

мэдлэг зайлшгүй хэрэгтэй. Бичиж байгаа зүйлд гарч байгаа дүрүүдийг тодорхойлоход харилцан яриа үүрэгтэй. Өөрийн дотоод бодлыг илэрхийлэхэд үглэл, өчил яриаг хэрэглэх нь зайлбаргүй. Аливаа зүйлийн тухай нуршихгүй тодорхой илэрхийлэхдээ орхиц, оруулбарыг ашиглаж сурах хэрэгтэй гэх мэтээр сурагчдадаа ойлгуулаарай. Зохиолыг задлан шинжлээд орхих биш, бичих болон ярих /илтгэх/ чадвараа хөгжүүлэхэд нь дэмжлэг болно гэдгийг ухамсарлуулаарай.


53

ҮНДЭ

СНИЙ

БИЧ

ИГ: 1

0 ДУ

ГААР

АНГ

И1.

ТЕЛЕ

ХИЧ

ЭЭЛИ

ЙН А

ГУУЛ

ГА

Теле

хич

ээл

сэдэ

вС

урал

цаху

йн з

орил

тЭ

зэм

шсэ

н м

эдлэ

г ча

двар

Тайл

бар

II/5

Бичл

эгий

н ол

он

хэлб

эрээ

р би

чсэн

эхи

йг

унш

их

9.1в

. Түү

х, с

оёл,

өв

улам

жла

л бү

хий

мон

гол

бичг

ийн

хичэ

энгү

й,

дарм

ал, х

улса

н үз

эг,

бийр

ийн

хэлб

эрээ

р би

чсэн

түү

хэн

зохи

ол

суда

р би

чгээ

с со

нгон

ун

ших

Дар

мал

, ху

лсан

үзэ

г, хи

чээн

гүй,

бий

рийн

бич

вэрэ

эс у

нших

“Э

түгэ

н эх

” хо

лбоо

үг

ийг

бичг

ийн

олон

ти

гээр

ун

ших

, Х

ичээ

нгүй

, да

рмал

, ху

лсан

үзэ

г, б

ийри

йн 4

тиг

ээр

бичс

эн

эх у

нших

Аад

ар б

ороо

дуу

баг

атай

бол

их

ордо

г. Д

уу и

хтэй

бол

ба

га о

рдог

. Ш

өнөд

өө м

анан

эсв

эл х

ур т

унад

асгү

й ба

йна.

Ө

глөө

ний

ман

ан д

ээш

хөө

рч ү

үл б

олбо

л бо

роо

орно

. Хав

ар

гэнэ

т их

хал

ахаа

р ш

уург

а бо

лно.

Сал

хины

чиг

сол

игдо

х нь

ху

р ор

охы

н ш

инж

.

Сур

ах б

ичгэ

эс о

роог

үй т

ул с

урах

бич

гийн

“Х

үн

дэлх

ий х

оёр”

20-

р та

л, “

Ово

оны

их

нь т

анд

олзн

ы

их н

ь м

анд”

24-

р та

л, “

Мин

ий ж

алга

” 27

-р т

ал,

хулс

ан ү

зэг,

тата

лган

, “Ба

йгал

ь ха

мга

алах

ёс”

25-

р та

л да

рмал

, 28-

р та

лд б

айга

а да

рмал

, хул

сан

үзэг

, би

йр, х

ичээ

нгүй

бич

гийн

тиг

ээр

бичс

эн э

хүүд

, 29-

р та

лд б

айга

а би

йрий

н гү

ймэг

хэл

бэр

гэх

зэрг

ээр

сура

х би

чгий

н хү

рээн

д аш

игла

х ол

он э

хээс

сон

гон

унш

уула

х

II/12

Үйлэ

эс н

эр

үг б

үтээ

х да

гавр

ыг з

өв

бичи

х

9.3а

. Нэр

, үйл

үг б

үтээ

х ху

вилг

агч

дага

вры

г хо

лбох

ёсн

ы д

агуу

зөв

за

лган

бич

их

Бичл

эгий

н ол

он т

өрлө

өс у

нших

, газ

ар га

зры

н м

эндч

илгэ

эний

үги

йг у

нших

. Нэр

үги

йг я

лгаж

, үги

йн б

үтцэ

эр

задл

ан т

айлб

арла

х. Ү

йл я

згуу

раас

нэр

үг б

үтээ

х –д

ал, -

лан,

-л

га,-в

ар

Сур

ах б

ичиг

т үг

бүт

ээх

дага

вры

г хи

чээл

бүр

ээр

үргэ

лжлү

үлэн

су

длах

аар

байг

аа

тул

сура

гчид

м

эдэх

гүй

байг

аа д

агав

рыг т

эр х

эсгэ

эс н

ь то

друу

лж

заах

бол

омж

той.

bEiigo& l)T Deoa l)TNi_ lkEtSo* l)TSeioa BrI Foiileoa BrI Kisea leeit fesegeO de& T

III/1

3III

/18

Толь

бич

иг

ашиг

лан

эх

зохи

ох

9.3а

. Н

эр,

үйл

үг б

үтээ

х ху

вилг

агч

дага

вры

г хо

лбох

ёс

ны

дагу

у зө

в за

лган

бич

их

Мон

гол

хэлн

ий и

х та

йлба

р то

ль а

шиг

лах

арга

члал

заа

сан.

М

өн м

онго

л би

чгий

н то

ль б

ичгү

үдий

г та

йлба

рлаж

өгс

өн.

Арг

ачла

л нь

: Э

х зо

хиог

оод

үндэ

сний

бич

гээр

бич

ихдэ

э то

ль б

ичиг

аш

игла

х

Мон

гол

хэлн

ий т

айлб

ар т

оль,

их

мон

гол

тайл

бар

толь

, м

онго

л би

чгий

н нэ

рийн

тол

ь- t

sahi

mm

ongo

l.co

m, m

ongo

ltoli.

mn,

bol

orto

li з

эрги

йг х

эрэг

лэх

III/2

5М

эдэх

үй

бүтэ

эхүй

9.

1в.

Кали

граф

ийн

туха

й “Ч

инги

сийн

чул

ууны

бич

иг”

“Гүю

г хаа

ны

там

ганы

бич

ээс”

тай

лбар

лах

IV/3

Дуу

длаг

а иж

ил, б

ичлэ

г зө

рүүт

эй

үгси

йг т

оль

бичи

г аш

игла

н зө

в би

чих

9.2в

. С

урах

би

чгий

н хү

рээн

ий

бичл

эг

зөрү

үтэй

үг

сийг

то

ль

бичи

г аш

игла

н зө

в би

чих

9.1б

. Эхэ

эс т

үүхэ

н үг

, хэ

ллэг

ийн

утгы

г то

льчл

он т

айлб

арла

х

амар

, бөх

, бүл

, эх,

ач,

зээ

, тоо

, дал

, эх,

юм

, хүл

эг, ү

р, з

ул, г

эх

мэт

сур

ах б

ичги

йн х

авср

алта

д бу

й үг

сээс

А т

олго

йтой

үги

йг

заас

ан.

Толь

бич

гийг

хэр

хэн

хэрэ

глэх

арг

ачла

л

Теле

хи

чээл

ээр

зааг

аагү

й су

рах

бичи

гт

орсо

н да

раах

үгс

ийг н

үдлэ

н то

гтоо

х“Б

од,

боро

о, б

уура

л, б

үлэх

, бэ

л, д

отно

, ду

у, з

уу,

зам

аг, и

жил

, элэ

г, м

өр, н

айр,

нөм

өр, н

үд, н

ар, ө

өр,

сар,

сая

, су

у, т

ав,

тас,

тул

, тү

р, у

ул,

учир

, үү

д,

харц

, хат

ан, х

ороо

, хот

, хуу

рай,

хуу

рах,

хээ

л, ш

ар,

шуд

арга

, шүү

р, э

рүү”


54

IV/7

Дуу

длаг

а иж

ил, б

ичлэ

г зө

рүүт

эй

үгси

йг т

оль

бичи

г аш

игла

н зө

в би

чих

II

9.2в

. 9.

1б. (

сур

ах б

ичги

йн

тол

ьд б

айга

а үг

с)

арьс

, бод

ис, б

одит

, ган

ц, гу

рил,

дүн

, ерт

өнц,

ерө

өл, ё

роол

, ну

лим

с, н

үүр,

очи

р, о

хин,

сүү

, худ

аг, х

үүхэ

н, х

үүхэ

д, т

уула

й,

түүх

, тэн

гэр,

мөд

, өгл

өө, ү

тэр,

хом

оол,

гэнэ

т.Э

хээс

: хаа

на, я

агаа

д, ө

өрий

н, и

лбэ

NilBsO DekrI firokE& DeokEtFiroge* DeoleI YirdiecO kEokEoa doieit kEokEa Goli* Hooedo( Geeeca Soia BdedO foikua Bde_ wci* feresO Nigo*

Сур

ах б

ичги

йн х

авср

алта

д бу

й д

уудл

ага

ижил

бич

лэг ө

өр ү

гийн

тол

ь”

ашиг

лан

бата

тгал

хий

х хэ

рэгт

эй

Hooedo( kumosO JiziIT Foieode* kEKO YirdiecOFomda GeolI DedA Nidogea buldeocI bu*T SoyoehB busile( doieitfoinO frokEt Domda

IV/1

5“Ү

йл ү

гийн

да

гавр

ыг з

өв

бичи

х”

9.3а

. Нэр

, үйл

үг б

үтээ

х ху

вилг

агч

дага

вры

г хо

лбох

ёсн

ы д

агуу

зөв

за

лган

бич

их

Үүр

үүсг

эх: ү

зэгч

, үзв

эр, ү

зэсг

элэн

, үзэ

лт, ү

зэм

ж, ү

злэг

, үз

эл, ү

зүүл

сүл

жээ

, сүл

жм

эл, с

үлж

илт,

сүлж

ээс,

сүл

жиг

ч,

тари

мал

, тар

иа,

гара

а, га

рал,

гара

лт, г

арам

, гар

валь

, гар

тан

ЙГа

НМ

оЛоР

хув

илга

гч

то

лгой

той

залг

авры

г зүй

лчлэ

х.

IV/2

9Үг

бүт

ээх

дага

вры

г зөв

би

чих

9.3а

. Нэр

, үйл

үг б

үтээ

х ху

вилг

агч

дага

вры

г хо

лбох

ёсн

ы д

агуу

зөв

за

лган

бич

их (

бата

тгал

хи

чээл

)

Үйл

язгу

ур, ү

ндсэ

эс-а

ан4 , -

аас4

, -лг

а,ла

га, л

го, л

ого,

лэг

, лог

, -л,

-вар

4 ,

-ба

р4 ,

-з, -

мар

4 , л

ан4 , ,

-уул

2 , -

уур2

, аа4

, -м

ж, -

хуун

2 , -

лт -н

гуй2

, уу2

, -нг

и, -м

ал4

Нэр

язг

уур,

үнд

сээс

-чин

, -та

н4 , -з

, -ла

н4 , -

рх, -

л, -д

, -т,

-с -л

аг4 ,

-саг

4 ,

-рха

г4 , -р

хуу2 ,

-вта

р4 , -т

И

дэвх

гүй

язгу

ураа

с:

-л, -

р, -с

Үгси

йг а

жиг

лаад

бүт

ээвр

ийн

ялга

аг о

лох

Үсэг

хас

ах д

үрм

ийн

тайл

бар

“-

р re

” да

гава

ртай

үйл

үгэ

нд “e

eeI,

kEI ”

зал

гаха

д эц

сийн

эг

шги

йг х

асаж

бич

нэ.

V/1

3Д

арм

ал

бичм

эл э

хийг

ун

ших

ойл

гох

9.1а

. Дар

мал

, бич

мэл

, би

йрий

н эх

ийг х

урда

н,

шуд

арга

унш

иж о

йлго

хД

арм

ал б

ичм

элий

г хар

ьцуу

лж у

нших

Дар

мал

үсг

ийн

бичл

эгий

н он

цлог

ийг а

нхаа

рч

унш

их, б

огин

о хэ

мж

ээни

й зү

йр ү

г, су

ргаа

л үг

ол

ныг у

ншуу

лах.

V/2

7Би

йрий

н би

члэг

сур

ал-

цах

арга

ас

9.2а

. Бий

рийн

бич

мэл

хэ

лбэр

ийг д

уура

йн

бичи

х

Жиж

иг с

амба

рт б

ийри

йн т

игээ

р би

чих

Тэм

ээн

сүрг

ийн

говь

, хав

ар,

нам

ар, з

ун, ө

вөл

–үги

йг

бийр

ийн

тигэ

эр б

ичих

Сур

ах б

ичги

йн 6

7-р

тал

бичи

л эх

ийг д

уура

йн

бичи

х ба

татг

ах 6

9-р

тал

дасг

ал 3

2–т

байг

аа

өгүү

лбэр

ийг д

уура

йн б

ичихDeleB* Zookuyea SoiljiyesO

HoniyesO KireekdO SidokEa foldeBrI Foeeegea felgegesO CeekdO Kilda CegeB* JirkukEa SibErda NeiideBrI Dologea NekEkEsO MoisodO DenogesO foniyerdO Cilegoda CideBrI KijoKda


55


2.1 Сурагчийн бүтээлийг оношлох аргачлал

Үүнийг хийхдээ 2019-2020 оны хичээлийн жилд теле хичээлийн явцад сурагчдын хийсэн хичээлийн тэмдэглэл, гүйцэтгэлийн шинжилгээ, өгсөн даалгавар, зөвлөгөө тэдгээрийн гүйцэтгэлийг ашиглах нь зүйтэй.

Аргачлал:Теле хичээлийн сэдэв, агуулгын товчоог самбарт, дэлгэцээр харуулна.Сурагчид хичээлийн тэмдэглэлээ түүнтэй тулгаж агуулга бүрийг тодруулж, гарчиг сэдвийг

тодруулагчаар будаж тэмдэглэнэ. Дэвтэр дээрээ тухайн сэдэв агуулгыг бичсэн байгаагаа л будаж тэмдэглэх тул энэ нь оролцоог илрүүлэх юм.

Теле хичээлийн сэдэв. Эзэмшсэн мэдлэг чадвар Будах /тэмдэглэх

II/5 Бичлэгийн олон хэлбэрээр бичсэн эхийг унших

Сурах бичгийн 114-р тал бийрээр бичсэн “Зүйр цэцэн үг”, төмөр үзгээр бичсэн “Нүүдэллэх ёс” эхийг унших

II/12 Үйлээс нэр үг бүтээх дагаврыг зөв бичих Үйлээс нэр үг үүсгэх –дал4 дагавраар 5 шинэ үг үүсгэж бичих

III/13III/18

Үндэсний бичгийн хичээлд толь бичиг ашиглан эх зохион бичих

Толь бичиг ашиглан өөрийн танилцуулгыг бичих

IV/3IV/7

Дуудлага ижил, бичлэг зөрүүтэй үгсийг толь бичиг ашиглан зөв бичих

“харц, бараа, сур” гэсэн үгсийн салаа утгыг бичих. Жишээ нь: сая – сая тоо, дөнгөж сая гэх мэт

IV/15IV/29 “Үйл үгийн дагаврыг зөв бичих”

“Үйлдвэр, хяналт, шүтээн, мөст, сүлжээс” үгсийн дагаврыг хэрхэн бичдэгийн санаад, үндэсний бичгээр бичих

V/13 Дармал бичмэлээр бичсэн эхийг унших ойлгох

Сурах бичгийн 99-р тал “Чингис хаантны айлдвараас”, “Монгол төрийн мандах ёс” эхүүдийг унших

V/27 Бийрийн бичлэг суралцах аргаас Сурах бичгийн 69-р тал, дасгал 32 “Мэндийн үг”-ийг уншаад, дуурайн бичих

* Бүх хичээл үзсэн* Хагасыг үзсэн* Огт үзээгүй

Тухайн ангийн сурагчид теле хичээлийн бүгдийг үзсэн, хагасыг үзсэн, огт үзээгүй, гэсэн 3 өөр үр дүн гарсан тохиолдолд огт үзээгүй сурагчидтай тусгайлан ажиллах шаардлага гарна. Харин хагасыг үзсэн, бүгдийг үзсэн сурагчдын хувьд нэг баг болгож хамтран ажиллах зохион байгуулалт хийж болно. Ингэхдээ теле хичээлийн дутууг бие биедээ зааж өгөх, сурах бичиг, багшийн өгсөн нэмэлт даалгавраар хамтран бататгал хийж болно.

Үйл үгээс нэр үг бүтээн бичих, дуудлага ижил, бичлэг зөрүүтэй үгсийг нүдлэн тогтоох сэдвүүдийг давтан бататгах шаардлагатай байна.

Хувилбар. “Мэдлэгийн цацраг” хичээл тус бүрээс мэдэж авсан зүйлсээ жагсаан бичээрэй.

Теле хичээл


56

2.2. Сурагчид өөрийн үнэлгээ хийх аргачлалХарин доорх асуулгаар сурагчид тухайн агуулгыг хэр зэрэг эзэмшсэнийг илрүүлэх юм.

Жишээ нь:

Теле хичээлийн сэдэв Эзэмшсэн мэдлэг чадвар Мэднэ/ чадна


Сайн мэдэх

гүйАрга зам

II/5Бичлэгийн олон хэлбэрээр бичсэн эхийг уншиж чадах уу?

Сурах бичгийн 114-р тал бийрээр бичсэн “Зүйр цэцэн үг”, төмөр үзгээр бичсэн “Нүүдэллэх ёс” эхийг унших

17 10 3 9 сард

II/12Үйлээс нэр үг бүтээх дагаврыг зөв бичиж чадах уу?

Үйлээс нэр үг үүсгэх –дал4 дагавраар 5 шинэ үг үүсгэж бичих.

15 6 9 9 сард баттагах

III/13III/18

Үндэсний бичгийн хичээлд толь бичиг ашиглан эх зохион бичиж чадах уу?

Толь бичиг ашиглан өөрийн танилцуулгыг бичих 13 11 6 Жилийн турш

IV/3IV/7

Дуудлага ижил, бичлэг зөрүүтэй үгсийг толь бичиг ашиглан зөв бичиж чадах уу?

“харц, бараа, сур” гэсэн үгсийн салаа утгыг бичих. Жишээ нь: сая – сая тоо, дөнгөж сая гэх мэт

8 14 8 9 сард

IV/15IV/29 Үйл үгийн дагаврыг зөв

бичиж чадах уу

“Үйлдвэр, хяналт, шүтээн, мөст, сүлжээс” үгсийн дагаврыг хэрхэн бичдэгийг санаад, үндэсний бичгээр бичих.

13 8 9 9 сард

V/13Дармал бичмэлээр бичсэн эхийг уншиж ойлгох уу?

Сурах бичгийн 99-р тал “Чингис хаантны айлдвараас”, “Монгол төрийн мандах ёс” эхүүдийг унших.

17 10 3 Жилийн турш

V/27 Бийрийн бичлэгээр бичих үү?

Сурах бичгийн 69-р тал, дасгал 32 “Мэндийн үг”-ийг уншаад, дуурайн бичих. 7 6 17 Жилийн турш

Эхний А хэсэгт байгаа судалгаагаар теле хичээл үзээгүй сурагчид тодорхой болох тул “үзсэн” сурагчдаас л өөрийн үнэлгээний судалгаа авч болох юм. Эндээс “дэмжлэг хэрэгтэй”, “сайн мэдэхгүй” сурагчдад давтлага, бататгал илүү хэрэгтэй болно. Дээрх жишээнд тасралтүй, залгамж холбоотой байгаа агуулгыг жилийн турш бататгах, бусад агуулгыг 9 сард бататгах жишээтэй. Ахлах ангийн үндэсний бичиг хичээл нь агуулга цомхон, агуулгын залгамж холбоо сайн тул сурагчдын мэдлэг чадварыг өргөжин гүнзгийрэх зарчмаар бататган сайжруулах боломжтой.

2.3. Сурагчийн мэдлэг чадварыг оношлох, дүн шинжилгээ хийх аргачлалСурагчид 9 дүгээр ангийн агуулгыг хэр зэрэг эзэмшсэн байгааг жишиг даалгавар

боловсруулан оношилж болно. Оношилгооны сэдэв.1. Үйлээс нэр үг үүсгэх –лт дагавартай үгсийг олж тэмдэглээрэй.

HedegeleldabErildOFesegoldaNocoldOkuneldaKiyoldOFrilda

2. Дараах дагавраар 6 шинэ үг бүтээн бичээрэй.

- BrI


57

3. Эхийг уншиж ойлгоод цэгийн оронд ямар үг байгааг нь бичээрэй.

4. Улс үндэстэн бүрийн ................................ өөр өөрийн .......................байдаг. Жишээ нь: .......................................... хуруугаа дээш болгож ........................ мэхийн мэндэлдэг. Төвөд хүн .............................. хэлээ цухуйлган мэндэлдэг. Шинэ Зеландын майри овгийнхон ........................................................... нийлүүлэн мэндэлдэг. Энэтхэг хүн ................................................. мэндэлдэг.

5. Дээрх эхэд байгаа нэрээс үйл үг үүсгэх –л дагавартай 1 үг, нэрээс нэр үүсгэх -тэн дагавартэй үг 1-ийг олж бичээрэй.Үнэлгээний рубрик: Гэхдээ оноо нь зөвхөн багшийн баримжаалах хэмжээс гэж ойлгоорой.

Хүүхдийг заавал оноо өгч түвшинчлэх шаардлагагүй.

ТүвшинҮйлээс нэр үг үүсгэх

–лт дагавартай үгийг олох (2 хүртэл оноо)

Үйлээс нэр үг үүсгэх -вар дагавраар шинэ үг

бүтээн бичих (3 хүртэл оноо)

-л ба –тэн дагавартай 2 үг олох

(2 хүртэл оноо)Уншиж ойлгох

Чадаж байгаа

-лт дагавартай 4 үгийг олсон бол 2 оноо

Тухайн дагавраар 6 үг бүтээж бичсэн бол 3 оноо

-л дагавартай 2 үгийг олсон бол 2 оноо

25-30 үг нөхөж чадсан бол -4 оноо20 - 24 үг- 3,5


-лт дагавартай 2-3 үгийг олсон бол 1 оноо-лт дагавартай 1 үгийг олсон бол 0.5 оноо

Тухайн дагавраар 3-5 үг бүтээж бичсэн бол 2 онооТухайн дагавраар 1-2 үг бүтээж бичсэн бол 1 оноо

-л дагавартай 1 үгийг олсон бол 1 оноо

15-19 үг -3.0 оноо10-14 үг бол- 2.5 5-9 үг -2.0

Судалж амжаагүй Огт чадаагүй бол 0 оноо Огт чадаагүй бол 0 оноо Огт чадаагүй бол 0

оноо4 –өөс доош үг бол оноо өгөхгүй

3. ТЕЛЕ ХИЧЭЭЛИЙГ БАТАТГАХ АГУУЛГА, АРГА ЗҮЙ3.1 Сургалтыг үргэлжлүүлэх үйл ажиллагааны ерөнхий төлөвлөгөө

“Үндэсний бичиг” хичээл нь 9 дүгээр ангид долоо хоногт 2 цагаар орох тул нийт 8 цагт теле хичээлээр эзэмших мэдлэг чадварыг бататгах боломжтой.

7 хоног I II III Хичээл №1 №2 №3 №4 №5 №6 №7 №8

Сар, өдөр

Хичэ

элий

н хэ

лбэр

Оношлох Бататгал хичээл Нөхөх


58

Зори

лго

Теле

хич

ээлэ

эр

сура

гчды

н эз

эмш

сэн

мэд

лэг ч

адва

рын

түвш

нийг

оно

шло

х 9.1в. Бичлэгийн

олон хэлбэрээр

бичсэн эхийг унших

9.1а. Дармал

бичмэлээр бичсэн

эхийг уншиж ойлгох

9.3а. Үйлээс нэр үг бүтээх дагаврыг зөв бичих

9.2в.Дуудлага

ижил, бичлэг

зөрүүтэй үгсийг

толь бичиг ашиглан зөв

бичих I,II

9.3а “Үйл үгийн дагаврыг

зөв бичих”

I,II

Бийрийн бичлэг суралцах аргаас

Хувилбар: Сурагчдын агуулга

эзэмшилтийг судалж оношлох

Агуу

лга

Дээр

х ар

га з

үйн

хуви

лбар

ууда

ар с

ураг

чды

н м

эдлэ

г чад

вары

н тү

вшни

йг

онош

илж

болн

о.

Сурах бичгийн 67-р тал

бийр, сурах бичгийн 78-р тал,

төмөр үзэг, сурах

бичгийн 110-р таталган

Сурах бичгийн

28, 39, 43, 46, 73, 100 –р талын эхүүдийг

унших

Сурах бичийн 58-р тал дасгал 7,

10

Сурах бичгийн

141-р тал дуудлага

ижил, бичлэг өөр үгийн толь нүдлүүлэх

Сурах бичгийн тал бүрд орсон дагаврууд-

аар үг хувилгах

Сурах бичгийн 67,91, 96, 101-р талын эхүүдийг шударга унших

Даалгаврын хувилбар

боловсруулах

Үүний эхний 1 цагт оношилгоо хийж, 6 цагт нь агуулга бататгах, 8-р цагт сурагчдын эзэмшсэн мэдлэг, чадварыг үнэлж дүгнээд аль чадварыг 10-р ангид бататган чадваржуулах, хэдэн сурагчийн ямар чадварыг нэмэлт давтлагаар сайжруулах зэргийг төлөвлөх юм.

Зөвлөмж: Үндэсний бичгээр дармал, бичмэл, тигийн эхийг шударга уншиж ойлгох чадвар чухал тул 2 цагаар бататган давтана. Гэхдээ сурагчдын энэ чадвар хангалттай бол нэг цагийг зарцуулах нь нээлттэй. Сурах бичигт байгаа дармал бичмэл харьцуулсан эхийг (34, 44-р тал) уншихаас гадна бичмэл эхийг хуулан бичих бататгал хийх нь үг, өгүүлбэрийг нүдлэн тогтоож унших чадвар сайжирна.

3.2 Унших бичих, хэл зүйн залгамж холбоо

Анги IX анги. Залгамж холбоотой сэдэв

Сэдэв 9.1а. Дармал, бичмэл, бийрээр бичсэн эхийг хурдан, шударга уншиж ойлгох

10.1а. Дармал, бичмэл, хорголжин бар, хулсан үзгийн тигээр бичсэн эхийг уншиж ойлгох, дүгнэлт хийх

Сэдэв9.3а. Нэр, үйл үг бүтээх хувилгагч, эс хувилгагч дагаврыг холбох ёсны дагуу залган бичих

10.2в. Сурах бичгийн хүрээний идэвхтэй хэрэглээ бүхий үгийн үндэс, залгаврыг холбох эгшгийн дүрмээр зөв бичих

Зөвлөмж: Залгамж холбоог харахад эхийг уншиж ойлгох чадвар өмнөх ангид ч орж байсан тул сурагчдын унших чадварыг оношилсны үндсэн дээр бататгах цагаа тогтоож болно. Холбох ёс мөн 10 дугаар ангид үргэлжлэн орох боломжтой ч сурагчийн хувьд хөнгөн сэдэв биш тул бататгах хэрэгтэй.

1. Бичлэгийн олон хэлбэрээр бичсэн эхийг унших2. Үйлээс нэр үг бүтээх дагаврыг зөв бичих3. Үндэсний бичгийн хичээлд толь бичиг ашиглан эх зохион бичих 4. Дуудлага ижил, бичлэг зөрүүтэй үгсийг толь бичиг ашиглан зөв бичих5. “Үйл үгийн дагаврыг зөв бичих”6. Дармал бичмэлээр бичсэн эхийг унших ойлгох7. Бийрийн бичлэг суралцах аргаас

Теле хичээлийг судлаагүй сурагчдыг нэг баг болгоод үзэх боломж, аргачлал өгөх • Бийр, хулсан үзэг, төмөр үзгийн дармал хэлбэрээс уншихад үсэг, махбод тус бүрийн

хэлбэрийг анхааран унших• Үйлээс нэр үг бүтээх, нэрээс үйл үг бүтээх дагавруудын хэлбэрийг нүдлүүлэн тогтоолгох,

холбох эгшгийн дүрмийг баримтлан бичүүлэх• Монгол бичгийн толийг хэвлэмэл, цахим олон төрлөөр ашиглуулж, үгийн санг баяжуулахад

анхаарах


59

• Дуудлага ижил, бичлэг зөрүүтэй үгсийн утгыг гарган, толь хөтлүүлэх, тоглоом тоглуулах гэх мэт олон аргаар нүдлэн тогтоолгоход анхаарах

• Дэмжлэг хэрэгтэй сурагчдад үзээгүй хичээлүүдийг нөхөж үзүүлэхБагш зөвлөмж аргачлал өгөх хэрэгтэй. Ингэхдээ мөн л А. Нэрээс үйл үг бүтээх дагаварБ. Үйлээс нэр үг бүтээх дагавар В. Дуудлага ижил, бичлэг зөрүүтэй үгс 3 сэдвийг бататган зааж, дармал, бийр, хулсан үзэг,

төмөр үзгийн хэлбэрээс унших чадварыг хичээлийн жилийн турш сурагчдад олгоно.

Нэрээс үйл үг бүтээх дагавар Үйлээс нэр үг бүтээх дагавар Дуудлага ижил бичлэг зөрүүтэй үгс

Сурах бичгийн 141-144-р талд буй “Дуудлага ижил, бичлэг

зөрүүтэй үгсийн толь”-ийг ашиглан сурагчдад олон аргаар нүдлэн

тогтоолгох

9 дүгээр ангийн агуулгын хувьд түүх соёл, уламжлалын сэдэв бүхий эхийг дармал бичмэл, бийрийн хэлбэрээр унших, үндэсний бичгийн толь ашиглан бичих, сурах бичгийн хүрээнд дуудлага ижил, бичлэг зөрүүтэй үгсийг бичих чадварыг сурах бичиг ашиглан бататгах бүрэн боломжтой.

3.3 Хичээл төлөвлөлт

Сэдэв: “Үг бүтээх дагавар”

Суралцахуйн зорилт: 9.3а. Нэр, үйл үг бүтээх хувилгагч, эс хувилгагч дагаврыг холбох ёсны дагуу залган бичих

Хичээлийн төлөвлөлтийн хувилбар Хичээлийн гол санаа: Нэр үйл үг бүтээх дагаврыг зөв залган бичих аргад сургах.

Үйл явц:

Явц Дэвтэрт бичих үйл ажиллагаа Унших үйл ажиллагаа Бүтээлч үйл ажиллагаа

Сэд

элжү

үлэх

Эхийг уншихдаа улс үндэстний мэндчилгээний онцлогийг мэдэж,

нэрсийг нүдлэн тогтоогоорой. Үндэстэн бүрийн

мэндчилгээний онцлогийг тунгаан бодоод

нэрийг зурагтай нь зөв харгалзуулж, өөрийгөө

шалгаарай.

Sa fegorsa fbsa Mieeesea _ D

ele_ ferbu_ NimkE_ bEge_R(T rkEt Seiir(T, Noyer(T foiyerkEtgena kEna SelbEgena D

edegenaLa Nerela febEla SebEla Nidola

Se( seit fejilse( fbseit flikEseitdea C

oledea Moridea Yesodea Coodea

Le( leit Cireiile( bEyele( NembEle(

BrI foiileoeBrI JeseBrI SeiilBrIl)T bEril)T bucilkEt D

emjil)TLeeit Kiseleeit forcileeit de& Jekude& fesegode& YeBde&


60

Хөгж

үүлэ

хЭхийг уншихдаа улс үндэстний

мэндчилгээний онцлогийг мэдэж, нэрсийг нүдлэн тогтоогоорой.

Дараах үгсийг утгат хэсгээр задлаад үндэсний бичгээр бичих

асуудал, үйлдвэр, сурлага, хүслэн, шийдвэр, нислэг

Үгийн утга тохируулан өгүүлбэр зохиох дадлага:

Дагавраар бүтээсэн нэр ба үйл үгээс нэг өгүүлбэрт хоёрыг ашиглан өгүүлбэр зохиож бичих

Үйл язгуур, үндсэнд залган бичих-аан4 , -аас4 , -лга,лага, лго, лого, лэг, лог, -л, -вар4 , -бар4 , -з, -мар4 , лан4 , , -уул2 , -уур2 , аа4 , -мж, -хуун2 , -лт -нгуй2

, уу2 , -нги, -мал4

Нэр язгуур, үндсэнд залган бичих-чин, -тан4, -з, -лан4 , -рх, -л, -д, -т, -с -лаг4, -саг4, -рхаг4, -рхуу2, -втар4 “-р re ” дагавартай үйл үгэнд “eeeI, kEI ” залгахад эцсийн эгшгийг хасаж бичнэ

Үйл үг бүтээх дагавар:-рх, -с, -л, -чил, -шир

Дүгн

эх Үг бүтээх дагаврыг бичиж сурахад бэрхшээлтэй эсвэл хялбар байсан зүйлийг ярилцахИлүү сайн сурмаар байгаа зүйлийг хэлэх

Зөвлөмж: Зөв унших, бичих аргад суралцах үйл ажиллагааны чухал хэсэг нь дагавар зөв залган бичих тул эхлээд дагаврын хэлбэрийг нүдлэн тогтоолгох, үгийн язгуур үндсийг сайн таниулах, холбох ёсыг мэдүүлэхэд багшийн үйл ажиллагаа чиглэнэ.

Бататгал хичээлийн төгсгөлд 9 дүгээр ангийн теле хичээлийн агуулгыг ашиглан сурагчдын мэдлэг чадварыг үнэлэх боломжтой. Тийм хувилбарыг 8 дугаар ангийн зөвлөмжөөс хараарай.

DeleB* Zookuyea SoiljiyesO

HoniyesO KireekdO SidokEa

foldeBrI Foeeegea

FelgegesO CeekdO Kilda

NeiideBrI Dologea NekEkEsO

MoisodO DenogesO foniyerdO

Gejercila Bdolgesira Joiksira

Senegecila Cireiicila Jemcila

Dese& Hogo& fmde&

Nomla Bisela Nodoeela

kEreksa fbsa fomdegesa Mieeesa

Bgoni_ bEge_ Dele_


61

ҮНДЭ

СНИЙ

БИЧ

ИГ: 1

1 ДҮ

ГЭЭР

АНГ

И1.

ТЕЛ

Е ХИ

ЧЭЭЛ

ИЙ

Н А

ГУУЛ

ГА

Теле

хи

чээл

ийн

сэдэ

вС

урал

цаху

йн з

орил

тЭ

зэм

шсэ

н м

эдлэ

г ча

двар

Бат

атга

х аг

уулг

а, д

аалг

авар

I/11

Идэ

вхтэ

й хэ

рэгл

ээ

бүхи

й үг

сийн

үнд

эс

залг

авры

г зөв

би

чих

10.1

г. О

рчин

үеи

йн з

охио

л бү

тээл

ээс

унш

их, у

тгы

г яр

илца

х10

.2в.

Сур

ах б

ичги

йн

хүрэ

эний

идэ

вхтэ

й хэ

рэгл

ээ

бүхи

й үг

ийн

үндэ

с, з

алга

вры

г хо

лбох

эгш

гийн

дүр

мээ

р зө

в би

чих

“Дөр

вөн

цаг”

шүл

гийг

унш

их

Гийг

үүлэ

гчий

н ни

йлцэ

д их

ин

хлэг

үү

сэж

бу

й зү

й то

гтлы

г та

йлба

рлах

За

рим

даа

их и

нхлэ

г хар

ь үг

ийг и

лэрх

ийлэ

х до

хио

болд

ог.

Бодо

хуйя

а-бо

дохо

д, И

рэхү

йеэ-

ирэх

эд г

эх м

эт. Д

үрс

ялга

н би

чих

үг. д

элгэ

р, х

ас, х

ээр

гэх

мэт

Н+Г

=НГГ

Н

+Х=Н

ГХН

+Ш=Н

ГШ

Г+

Н=Н

ГНон

горх

ой, м

өнгө

, хөн

гөн,

өнг

өр, о

нгоц

, са

нгас

, ман

гас

ман

хан,

өнх

өр, э

нх, м

өнх,

тө

вөнх

, түн

х, т

үнхэ

лз, х

анха

лз, х

анш

, унш

, тү

нш, з

анш

ил, д

унш

, бан

ш ч

агна

, зөг

нө,

загн

а, т

эгнэ

, даг

на, т

агна

, биг

нэ, ж

игнэ

гэх

мэт

үгс

зүй

тог

тлы

н да

гуу

их и

нхлэ

гтэй

би

чигд

энэ.

III/1

0

Язг

уур

үндс

ийн

бүтц

ийг

ажиг

лаж

, дү

рмий

г та

йлба

рлах

10.1

г. О

рчин

үеи

йн з

охио

л бү

тээл

ээс

унш

их, у

тгы

г яр

илца

х

“Улс

ын

маан

ь да

лбаа

” ш

үлги

йн з

арим

үги

йн з

өв б

ичих

зүй

тог

тол.

Ки

рилл

бич

гийн

хэл

нээ

“с”-э

эр т

өгсө

ж бу

й ш

ингэ

н зү

йлси

йн н

эрий

г мо

нгол

бич

гийн

хэл

нээ

“су,с

ү” т

өгсг

өлөө

р би

чнэ.

Ус,

нус

, ну

лимс

, жү

үс, ш

үүс,

мод

ург

амал

: хай

лаас

, ули

ас, ш

инэс

, мон

ос, н

арс,

хус

, бу

ргас

, шил

мүүс

гэх

мэт.

Хөх,

эх,

мөн

гө, м

өнх,

гийл

ээ, х

ийлэ

э, х

ир, г

эх

мэт

үгси

йн д

үрс

ялга

х хэ

лбэр

ийг

тани

х. Ц

агий

н ут

га и

лэрх

ийлж

буй

бү

тээв

рийн

хэл

бэри

йг т

аних

, аш

ид, м

өнхө

д, х

эзээ

д, ү

ргэл

жид,

үүр

д,

ямаг

т гэ

х мэ

т. -м

саг4 ,

саг4

бүтэ

эври

йн я

лгаа

г мэ

дэх,

тэр

гүүн

үед

ээ

ж,ч,

ш-и

йн д

араа

и-э

эс б

усад

эгш

иг т

охио

вол

монг

ол б

ичги

йн х

элнэ

э “ж

и, ч

и, ш

и” х

элбэ

рээр

бич

их з

үй то

гтлы

г тай

лбар

лав.

Идэ

вхтэ

й хэ

рэгл

ээ б

үхий

үги

йн ү

ндэс

, за

лгав

рыг з

өв б

ичих

III/1

7

Язг

уур

үндс

ийн

бүтц

ийг

ажиг

лаж

, зү

й то

гтлы

г та

йлба

рлах

10.1

г. О

рчин

үеи

йн з

охио

л бү

тээл

ээс

унш

их, у

тгы

г яр

илца

х10

.2в.

Сур

ах б

ичги

йн

хүрэ

эний

идэ

вхтэ

й хэ

рэгл

ээ

бүхи

й үг

ийн

үндэ

с, з

алга

вры

г хо

лбох

эгш

гийн

дүр

мээ

р зө

в би

чих

“Бух

Гом

бо” ө

гүүл

лэги

йн х

эсгэ

эс у

нших

Зари

м ү

гийн

бич

их з

үй т

огтл

ыг т

айлб

арла

хИ

нээ,

үлэ

э, о

роо,

бул

аа,

угаа

, до

лоо,

хур

аа г

эх м

эт и

жил

зүй

то

гтло

ор б

ичих

Хад

, ю

м,

бүр,

цө

м,

шүү

гэ

х м

эт

үгси

йн

дүрс

ял

ган

бичи

х хэ

лбэр

, бу

сдаа

р үй

лдүү

лэх

хэви

йн -

уул2 ,

хам

тоо

үүс

гэх

-уу

л2 бү

тээв

рүүд

ийн

бичл

эгий

н ял

гааг

тан

иула

в.С

урах

бич

гийн

48

-р т

ал, Д

асга

л 12

1

III/3

1За

рим

бү

тээв

рийн

он

цлог

ийг

тани

х

10.1

г. О

рчин

үеи

йн з

охио

л бү

тээл

ээс

унш

их, у

тгы

г яр

илца

х

“Би

хаан

а тө

рөө

вэ”

шүл

гийг

унш

иж,

зари

м ү

гийн

бич

лэги

йн

хэлб

эрий

г нүд

лэх.

Той

р, д

айр,

тай

р, х

айр

гэх

мэт

үйл

үгс

ийг и

жил

зү

й то

гтло

ор б

ичих

. нүд

, мөр

гэсэ

н үг

сийг

дүр

с ял

ган

бичи

х‘’Б

и, ч

и’’-

төлө

өний

нэр

ийг т

ийн

ялга

лын

нөхц

өлөө

р ху

вилг

ах.

“нан

дин,

эзэ

н, х

уара

н, д

айса

н” г

эх м

эт ү

гэнд

үйл

үг

бүтэ

эх “

-на4 ”

дага

вры

г за

лгах

ад ү

гийн

төг

сгөл

ийн

“н”-

ийг

их и

нхлэ

г бу

юу

“нг”

-ээ

р бо

лон

бичн

э.


62

IV/1

0За

рим

бү

тээв

рийн

он

цлог

ийг

тани

х

10.1

г. О

рчин

үеи

йн з

охио

л бү

тээл

ээс

унш

их, у

тгы

г яр

илца

х

10.2

в. С

урах

бич

гийн

хү

рээн

ий и

дэвх

тэй

хэрэ

глээ

бү

хий

үгий

н үн

дэс,

зал

гавр

ыг

холб

ох э

гшги

йн д

үрм

ээр

зөв

бичи

х

“Газ

ар

шор

оонд

оо

хайр

тай”

ш

үлги

йг

унш

их,

зари

м

үгий

н би

члэг

ийн

хэлб

эрий

г нү

длэх

, “а

й, г

уй,

гүй”

гэх

мэт

үгс

ийг

ижил

хэ

лбэр

ээр

бичн

э. И

дэвх

гүй

язгу

ураа

с ор

ны н

эр б

үтээ

х -у

ур2

дага

вры

г тан

их,

доог

уур,

дээ

гүүр

, урд

уур,

хой

гуур

, өм

нүүр

гэх

мэт

. ”ха

риул

ах” г

эсэн

үг

ийг х

оёр

янза

ар б

ичиж

буй

ялг

ааг б

үтцэ

эр з

адал

ж т

айлб

арла

х “у

чир,

хай

р, х

атан

” хэм

ээх

үгси

йг д

үрс

ялга

н би

чих

Нэр

, үйл

үг б

үтээ

х -л

даг

авры

н ял

гааг

мэд

эхМ

онго

л би

чгий

н хэ

лнээ

“с”-

ээр

төгс

өж б

уй ү

йл ү

гийг

мэд

эж б

олох

ш

алгу

ур н

ь бу

сдаа

р үй

лдүү

лэх

хэви

йн “

-га4 ”

дага

вар

юм

. М

өн

“жин

хэнэ

нэр

, тэм

дэг н

эрээ

с үй

л үг

бүт

ээх

“-с”

даг

авры

г ялг

аата

й би

чиж

буй

уха

ан н

ь “г

а, г

э”-т

эй н

ийлц

үүс

гэх

зүй

тогт

олто

й хо

лбоо

той

юм

.

ис-,

өс-,

бос-

, дас

-, ни

с-, ө

мс-

, өрс

-, то

с-, т

ус-,

төгс

-, тэ

с-, г

эс-,

уус-

, урс

-, үү

с-, г

улс-

, дуу

с-,

дэвс

-(гу

дас)

, дур

с-,

сонс

-, өл

с-, ү

нс-,

хорс

-, Э

дгээ

р дэ

всгэ

р “с

”-ээ

р тө

гссө

н үй

л үг

ийг

хуви

лгаг

ч то

лгой

той

залг

авра

ар х

увил

ган

бичү

үлээ

рэй.

IV/1

3

Зохи

олы

г ун

шиж

, үг

бол

он

бүтэ

эври

йн

утгы

г та

йлба

рлах

10.1

г. О

рчин

үеи

йн з

охио

л бү

тээл

ээс

унш

их, у

тгы

г яр

илца

х10

.2в.

Сур

ах б

ичги

йн

хүрэ

эний

идэ

вхтэ

й хэ

рэгл

ээ

бүхи

й үг

ийн

үндэ

с, з

алга

вры

г хо

лбох

эгш

гийн

дүр

мээ

р зө

в би

чих

“Ус

уухы

н за

яа”

өгүү

ллэг

ийг

унш

иж,

зари

м

үгий

н би

члэг

ийн

хэлб

эрий

г нү

длэх

, “Ц

агаа

р тө

гсгө

х нө

хцөл

”-ий

н со

нгод

ог б

ичги

йн

хэлб

эрий

г тан

их. З

охио

л бу

й за

рим

үги

йн у

тгы

г тай

лбар

лах

Дуу

райх

яз

гуур

аас

үйл

үг

бүтэ

эх

дага

вры

г та

них

буж

игна

, тү

жиг

нэ,

шаж

игна

, ха

ржиг

на,

хорж

игно

, ш

арж

игна

, па

ржиг

на г

эх

мэт

. И

дэвх

гүй

дүрс

лэх

язгу

ураа

с үй

л үг

бүт

ээх

-л,

-р д

агав

рын

бичл

эгий

н хэ

лбэр

ийг

тани

х,

Мон

гол

бичг

ийн

хэлн

ээ

арда

а эг

шиг

тэй

“р”-

ээр

төгс

сөн

үгэн

д

–

хай,

-хий

даг

авры

г зал

гаха

д “-

р”-ы

н да

раа

бичи

гдэх

эгш

гийг

орх

ин б

ичнэ

. Тод

орхо

й, х

агар

хай,

эм

тэрх

ий г

эх м

эт.

Уу,

хана

, иж

ил,

хул

зэрэ

г үг

сийг

дүр

с ял

ган

бичи

в.

“Л” д

эвсг

эр ү

сгээ

р тө

гссө

н үй

л үг

сийг

ца

гаар

төг

сгөх

нөх

цөли

йн с

онго

дог б

ичги

йн

хэлб

эрээ

р ху

вилг

ах


63

IV/1

7

Язг

уур

үндэ

с бо

лон

залг

авры

н он

цлог

ийг

тани

х

10.1

г. О

рчин

үеи

йн з

охио

л бү

тээл

ээс

унш

их, у

тгы

г яр

илца

х10

.2в.

Сур

ах б

ичги

йн

хүрэ

эний

идэ

вхтэ

й хэ

рэгл

ээ

бүхи

й үг

ийн

үндэ

с, з

алга

вры

г хо

лбох

эгш

гийн

дүр

мээ

р зө

в би

чих

“Тор

гон

хил”

шүл

гийг

унш

иж,

зари

м ү

гийн

бич

лэги

йн х

элбэ

рийг

нү

длэх

. -л

аг4 бү

тээв

рийн

онц

лог

харл

аг, б

орло

г, ш

арла

г гэ

х м

эт

үгс

хар

алаг

, бор

ала

г, ш

ар а

лаг г

эсэн

үги

йн н

ийлц

юм

.’

М

онго

л би

чгий

н хэ

лнээ

ш

үдээ

р хо

лбох

ёс

он

бий.

Ц

эцэг

с,

жий

ргэв

ч,

өндө

рс,

дүүр

эн,

сала

н гэ

х м

эт

үгий

н бү

тээв

рийн

ни

йлцэ

д ш

үд ж

ийрэ

глэн

э. Х

ур,

үлд,

түр

зэр

эг ү

гсий

г дү

рс я

лган

би

чив.

Аж

илла

гсад

, с

урал

цагс

ад,

ирэг

сэд

гэх

мэт

үги

йн б

үтцэ

д бу

й то

дотг

он х

олбо

х -с

ан4 н

өхцө

лийн

утг

а үү

ргий

г тай

лбар

лах

гэх

мэт

.

Гийг

үүлэ

гчээ

р тө

гссө

н үг

энд

дан

боло

н да

вхар

ги

йгүү

лэгч

то

лгой

той

бүтэ

эвэр

за

лгах

ад ш

үд з

урм

аар

холб

оно.

“дү

үр-,

сал-

, до

гол-

, га

сал-

, га

шил

-” г

эх

мэт

дэв

сгэр

ээр

төгс

сөн

үгэн

д “-

нг”

бүтэ

эври

йг

залг

ахад

ш

үдээ

р хо

лбон

о. Д

эвсг

эрээ

р тө

гссө

н тэ

мдэ

г нэ

рд ү

йл ү

г бү

тээх

“-с

” да

гавр

ыг

залг

ахда

а ш

үдээ

р хо

лбон

о. С

урах

бич

гийн

55

-р т

ал д

асга

л 14

159

-р т

ал д

асга

л 15

462

-р т

ал д

асга

л 16

3

IV/2

4За

лгав

ар

бүтэ

эври

йн

онцл

огий

г та

них

10.1

г. 10

.2в.

“Хал

уун

гури

л” ө

гүүл

лэги

йн х

эсгэ

эс

унш

их.

-ааг

үй4

бүт

ээвр

ийн

онцл

огий

г та

них.

Ш

үд г

ээн

бичи

х то

хиол

дол:

бэр

гэн,

тод

орхо

й,

хэцү

үвтэ

р. Ү

йл ү

г бүт

ээх

–д, -

т бү

тээв

рийн

бич

лэги

йн х

элбэ

рийн

ял

гааг

тан

их,

-д б

үтээ

врий

г хо

ёр я

нзаа

р би

чиж

буй

учи

р зү

йг

ойлг

ох.

Боди

т бо

лон

хийс

вэр

нэр

үгэн

д ял

гаат

ай б

ичих

–уу

р2

дага

вры

н би

члэг

ийг т

аних

, “ов

гор,

тов

гор”

гэсэ

н үг

ийн

бүтэ

эври

йн

утга

. ов

-, то

в- и

дэвх

гүй

язгу

урт

–гар

, -гу

р хэ

лбэр

ээр

хоёр

үги

йн у

тгы

н ял

гам

жаа

г илэ

рхий

лжээ

.

Ард

аа э

гшиг

тэй

“р”-

ээр

төгс

сөн

үгэн

д

“-ха

й,

-хий

- бү

тээв

рийг

зал

гаха

д “р

” ги

йгүү

лэгч

ийн

хойн

о ор

ох э

гшги

йг х

асаж

хол

боно

.Д

авха

р “у

, ү”-

тэй

үгэн

д за

лгав

ар з

алга

хад

гол

төлө

в эц

сийн

“у, ү

” эгш

гийг

хас

аж б

ичнэ

.

IV/2

7Бү

тээв

рийн

ут

гыг

тайл

барл

ах

10.1

г. О

рчин

үеи

йн з

охио

л бү

тээл

ээс

унш

их, у

тгы

г яр

илца

х

“Зал

уус

дүү

нарт

аа

хүрг

эх

шүл

эг”-

ийг

унш

иж,

зари

м

үгий

н би

члэг

ийн

хэлб

эрий

г нү

длэх

, Н

өхцө

лдүү

лэн

холб

ох –

тал4 ,

нэр

үг б

үтээ

х –д

ал4

дага

вры

н би

члэг

ийн

хэлб

эрий

г та

них,

бай

мж

са

нааг

илэ

рхий

лсэн

ихэ

тгэх

, ба

гатг

ах у

тгат

ай “

-хан

4” б

үтээ

врий

н он

цлог

ийг т

аних

үүр-

дүүр

, цөө

н-өч

үүхэ

н, м

арта

х-ум

арта

х


64

V/1

Залг

авар

бү

тээв

рийн

он

цлог

ийг

тани

х

10.1

г. О

рчин

үеи

йн з

охио

л бү

тээл

ээс

унш

их, у

тгы

г яр

илца

х10

.2в.

“Нам

рын

шар

нар

ан д

оор”

өгү

үллэ

гийн

хэс

гийг

унш

ихЧ

иглэ

хийн

тий

н ял

галы

н нө

хцөл

ийн

онцл

огий

г тан

их

Нөх

цөлд

үүлэ

х хо

лбох

–вч

бол

он н

эр ү

г бү

тээх

–вч

даг

авры

н хэ

лбэр

ийн

ялга

аг т

аних

. А

в-, х

өв-,

жив

- хол

бох

эгш

гийн

дүр

эм.

Үйл

үг б

үтээ

х дэ

всгэ

р –д

бол

он а

рдаа

эгш

игтэ

й би

чигд

эх –

д да

гавр

ын

ялга

а.

Сур

ах б

ичги

йн 6

9-р

тал

Дас

гал

183

V/1

1

Шүл

гийг

ун

шиж

, бү

тээв

рийн

ут

гыг

тайл

барл

ах

10.1

г. О

рчин

үеи

йн з

охио

л бү

тээл

ээс

унш

их, у

тгы

г яр

илца

х10

.2в.

“Нут

аг у

с” ш

үлги

йг у

нших

Хорш

оо ү

гийг

ялг

аж, б

ичлэ

гийн

хэл

бэри

йг т

аних

Урт

эгш

игтэ

й үг

сийг

ялг

аж д

үгнэ

лт га

ргах

Дуу

райх

язг

уура

ас ү

йл ү

г бүт

ээх

дага

вруу

дыг т

аних

-ги,

-жиг

на4 , -

гина

4 д

усла

ар у

тга

ялга

х –

Сур

ах б

ичги

йн 7

0-р

тал

V/2

6

Сур

ах б

ичги

йн

хүрэ

эний

тү

үхэн

, ху

учир

сан

үг х

эллэ

гийн

ут

гыг м

эдэх

10.3

г. С

урах

бич

гийн

хү

рээн

ий т

үүхэ

н, х

уучи

рсан

үг

хэл

лэги

йг т

аних

, утг

ыг

толь

члон

тай

лбар

лах

Сур

ах б

ичги

йн х

үрээ

ний

түүх

эн, х

уучи

рсан

үг х

эллэ

гийг

тол

ьчло

н та

йлба

рлах

.

Унш

их ч

адва

раас

10.

1а,б

,в, б

ичих

чад

вара

ас 1

0.2а

, хэл

зүйг

ээс

10.3

а,б,

в, с

урал

цаху

йн з

орил

тыг с

урах

бич

гийн

I бү

лгий

н аг

уулг

аар

1, 2

-р у

лира

лд с

удал

ж э

зэм

шсэ

н. И

ймд

танх

имы

н бо

лон

теле

хич

ээли

йн а

гуул

гаар

суд

лааг

үй с

эдэв

бай

хгүй

тул

бат

атга

н, гү

нзги

йрүү

лэх

давт

лага

хич

ээлү

үд о

рно.


65

2. ТЕЛЕ ХИЧЭЭЛИЙН ҮР ДҮНГИЙН ОНОШИЛГОО, ЭРГЭХ ХОЛБООТОГТООХ АРГАЧЛАЛ

2.1 Сурагчийн бүтээлийг оношлох аргачлалҮүнийг хийхдээ 2019-2020 оны хичээлийн жилд теле хичээлийн явцад сурагчдын хийсэн

хичээлийн тэмдэглэл, гүйцэтгэлийн шинжилгээ, бие даан хийсэн бүтээлч даалгавар, теле хичээлийн даалгаврын гүйцэтгэл зэргийг ашиглах боломжтой.

а. Теле хичээлийн сэдэв, агуулгын товчоог гарган хүүхэд бүрд өгч хичээлийн тэмдэглэлтэй тулгалт хийлгэнэ.

б. Сурагчид тулгаж агуулга бүрийг тодруулж, гарчиг сэдвийг тодруулагчаар будаж тэмдэглэнэ. Энэ аргаар оношилгоо хийхдээ “би мэднэ”, “дэмжлэг хэрэгтэй”, “судалж амжаагүй” гэх мэт сонголт хийхгүйгээр зөвхөн хичээлийн тэмдэглэл байгаа эсэхийг л илрүүлэх юм. Өөрөөр хэлбэл дэвтэр дээрээ тухайн сэдэв агуулгыг бичсэн байгаагаа л будаж тэмдэглэх тул энэ нь теле хичээлийн оролцоог илрүүлэн хичээлийн хэдэн хувьд оролцсон, ямар ямар хичээл огт судлаагүй гэх зэргийг илрүүлж нэгтгэнэ.

2.2 Сурагчид өөрийн үнэлгээ хийх аргачлалДараах хүснэгтийн асуулгаар сурагчид өөрсдийн мэдлэг чадвараа шинжилнэ. Энэ нь үнэлгээ

дүгнэлт болохгүйг тэдэнд анхааруулж илүү сайн сурахын тулд судалгаанд ашиглах юм гэдгийг хэлээрэй. Ингэх нь үнэн зөв үнэлгээ хийхэд чухал юм. Энд жишээлэн хэл зүйн ойлголт мэдлэгээр өөрийгөө сорих жишээ орууллаа.

АсуулгаБи мэднэ/

чаднаДэмжлэг хэрэгтэй


1.“Монгол, онгоц, манхан, анх, тагна-, магнай, ханш, түнш” зэрэг үгсийг үндэсний бичгээр хэрхэн бичих зүй тогтлыг нь мэдэх үү?2. “Нис-, дус-, хэс-, дуус” зэрэг үгсийг үндэсний бичгээр бичээд, цагаар төгсгөх нөхцөлөөр хувилган бичихэд холбогдох дүрмийг мэдэх үү?

3. “Гар-, хүр-, сийл-, арил-, айлд-, наад-“ зэрэг үгсийг “-аагүй4” нөхцөлөөр хувилган бичиж чадах уу?4. “Одуул, олуул, наадуул, арвуул” зэрэг үгсийг үндэсний бичгээр бичиж, хэвийн дагавар болон хам тоо үүсгэх бүтээврийн ялгааг гаргаж чадах уу?

5. “Завдал, бохирдол, үйлдэл, нүүдэл” зэрэг үгсийг үндэсний бичгээр яаж бичихийг мэдэх үү?6. “Хагал, бутал, задал”- үгсийг цагаар төгсгөх нөхцөлөөр хувилган бичиж чадах уу?7. Хагархай, бутархай, тодорхой зэрэг үгсийг үндэсний бичгээр яаж бичихийг мэдэх үү?8. “Ав-, хөв-, жив-“ зэрэгт нөхцөлдүүлэн холбох -вч, “жийрэг” гэсэн үгэнд нэр үг бүтээх -вч дагаврыг хэрхэн залгадгийг мэдэх үү?9. Жиргэх, тургих, хоржигнох, шаржигнах, гонгинох, хүнгэнэх, архирах, хүрхрэх” зэрэг үгсийг үндэсний бичгээр бичиж чадах уу?10. “Самбай, саадаг, намбага” эдгээр үгсийн утгыг мэдэх үү?

Үүнээс гадна дараах мэдлэг чадварыг хэр зэрэг эзэмшсэн байдлыг илрүүлэх өөрийн үнэлгээний судалгаа авч ч болно.

10.1а. Дармал, бичмэл, хорголжин бар, хулсан үзгийн тигээр бичсэн эхийг уншиж ойлгох, дүгнэлт хийх


66

10.1б. Сургаалын зохиолын үгийн сангийн онцлог шинжийг харьцуулах10.1в. Сонгодог бичгийн зохиол бүтээлээс уншиж, үг хэллэгийг түүвэрлэн ялгаж, утгыг

тайлбарлах 10.1г. Орчин үеийн зохиол бүтээлээс унших, утгыг ярилцахХувилбар 2. “Бодолтойгоо ажиллах арга”1. Теле хичээлийн хамгийн чухал гэж үзсэн хичээлүүдийг жагсаавал:а .................................................... б ................................................................в ..................................................... г ................................................................д ..................................................... е................................................................2. Чухал гэж үзсэн шалтгаан нь юу байна?....................................................................................................................................................................................................................................................................3. Дахин тодруулж судалмаар хичээл бол :............................................................ ................................................................................................................... .......................................................

Хувилбар 3. “Сурах”-аас сурах Сурагчид сурах бичигтэйгээ ажиллана. Сурах бичигт бүтэн жил судалж эзэмших мэдлэг

ур чадвар багтсан байдаг тул түүнийг сурагчид гарчгийн дагуу тухайн агуулгыг дахин нягтлан хараад дасгал даалгаврыг ажиглан өөрийнхөө хэр зэрэг сурсан байдлыг тодорхойлох зорилгоор дараах хуудсыг ашиглах юм. Сурах бичгийн гарчгаас аль бүлгийн ямар сэдвийг дахин судалмаар байгаагаа тэмдэглэх (дугаарыг сонгож тэмдэглэнэ) ба түүнийг багш нэгтгэж аль агуулгыг давтах талаар мэдээлэлтэй болно.

Орчин үеийн уран зохиолоос унших

1. Зохиолуудыг үндэсний бичгээр унших Хэл зүйн ойлголт мэдлэгтэй болсон

2. Дөрвөн цаг а. Урсахуйяа, одохуйяа нь урсахад, одоход гэсэн утгатай.

3. Улсын маань далбаа б. Цагийн утгатай “-д” бүтээврийн тухай: ашид, мөнхөд, үүрд, хэзээд, үргэлжид

4. Бух Гомбо в. олдвор, олзол, олборло, ололт – үндэсний бичгээр бичих

5. Би хаана төрөө вэ? г. “Би, чи” тийн ялгалын нөхцөлөөр хувилгах

6. Тусгаар тогтнол д. Идэвхтэй, идэвхгүй язгуурт “–л” дагавар залгаж бичих

7. Газар шороондоо би хайртай е. Мал хариулж, асуултад хариулж гэсэн холбоо үгсийн “хариулж” гэсэн үгийг үгийн бүтцээр задлах

8. Ус уухын заяа ж. Хэвийн –лд, үйл үг бүтээх -д бүтээврийг харьцуулах

9. Торгон хил з. “Тэтгэсэн, агуулсан, хурсан хаялсан тамгалсан дуурьссан” гэх мэт үгсийг бүтцээр задлах

10. Үг

11.Халуун гурил и. “Өрөмтөн” гэсэн үгийг бүтцээр задалж, үйл үг бүтээх –т дагаврыг хэрхэн бичиж буйг нүдлэх

12. Намрын шар наран дор л. Чиглэхийн тийн үндэсний бичиг ганц л хувилбартайг ойлгуулах

Сурах бичгийн бүлэгХэрэв 1.2. (“Улсын маань далбаа” шүлгийг сайн уншиж ойлгохгүй байгаа) 2.д (идэвхтэй,

идэвхгүй язгуураас үйл үг бүтээх -л дагаврыг ялгаж бичиж сураагүй) –г сурагчдын 40-өөс доошгүй хувь нь дахин судалмаар байна гэж сонгосон бол тэдгээр агуулгыг бататгах хэрэгтэй болно гэсэн үг. Харин бататгах нь биеэ даасан хичээл болгох шаардлагатай эсэх, эсвэл өөр нэг хичээл дээр цөөн минутаар оруулж бататгах эсэхээ шийдэх юм.


67

Дээрх хүснэгтээр авсан судалгааг дараах байдлаар боловсруулалт хийж болно.

Агуулга

Би м

эднэ

/ча

дна

Дэм

жлэг

хэ

рэгт

эй

Суд

алж

амжа

агүй

Дэм

жлэг

с

удла

агүй

хү

үхдт

йгн

тоо

1. “Монгол, онгоц, манхан, анх, тагна-, магнай, ханш, түнш” зэрэг үгсийг үндэсний бичгээр яаж бичихийг мэдэх үү? 6 4 8 18

2. “Нис-, дус-, хэс-, дуус” зэрэг үгсийг үндэсний бичгээр бичээд, цагаар төгсгөх нөхцөлөөр хувилган бичихэд холбогдох дүрмийг мэдэх үү?

12 3 36

3. “Гар-, хүр-, сийл-, арил-, айлд-, наад-“ зэрэг үгсийг “-аагүй4” нөхцөлөөр хэрхэн хувилган бичих вэ? 13 3 2 5

4. “Одуул, олуул, наадуул, арвуул” зэрэг үгсийг үндэсний бичгээр бичиж, хэвийн дагавар болон хам тоо үүсгэх бүтээврийн ялгааг гаргах

7 6 5 11

Тухайн ангийн сурагчид теле хичээлийн хагасыг үзсэн, огт үзээгүй, бүгдийг үзсэн гэсэн 3 өөр судалгааны үр дүн гарсан тохиолдолд огт үзээгүй сурагчидтай тусгайлан ажиллах шаардлага гарна. Харин хагасыг үзсэн, бүгдийг үзсэн сурагчдын хувьд нэг баг болгож хамтран ажиллах зохион байгуулалт хийж болно. Ингэхдээ теле хичээлийн дутууг бие биедээ зааж өгөх, сурах бичиг, багшийн өгсөн нэмэлт даалгавраар хамтран бататгал хийж болно. 1 ба 4 дэх агуулгын хувьд бататгал хичээл зайлшгүй хэрэгтэй байхад 2 ба 3 дахь агуулгын хувьд хичээлийн явцад тухайн сурагчидтай хэсэгчлэн ажиллаж ойлгуулах боломжтой.

2.3 Сурагчдын мэдлэг чадварыг оношлох, дүн шинжилгээ хийх аргачлалОношилгоо хийхдээ теле хичээлийн агуулгыг шууд ашиглаж болно. Тэдгээрийн жишээг авч

даалгаврыг өөрчлөх, даалгаврыг авч жишээг өөрчлөх арга ч байж болно.

MeliIT

CoilbEK

DelekEt

NemB)T

HosI

SembEI

Утгыг тайлбарла.

-с дагаврын ялгааг тайлбарлан бичнэ үү.


68

3. ТЕЛЕ ХИЧЭЭЛИЙГ БАТАТГАХ АГУУЛГА АРГА ЗҮЙ

3.1 Сургалтыг үргэлжлүүлэх үйл ажиллагааны төлөвлөгөө“Үндэсний бичиг” хичээл нь энэ ангид долоо хоногт 2 цагаар орох тул нийт 8 цагт теле

хичээлээр эзэмших мэдлэг чадварыг бататгах боломжтой. Үүний эхний цаг нь теле хичээлийн оношилгоо, 2-7 дахь хичээл нь бататгал, 8 дахь хичээл нь үр дүнгийн оношилгоо байж болно. Үлгэрлэвэл: 7 хоног I II III

Хичээл №1 №2 №3 №4 №5 №6 №7 №8

Сар, өдөр

Хич

ээли

йн

хэлб

эр

Оно

шло

х

Бататгал хичээл Нөхөх

Зори

лго

Теле

хич

ээлэ

эр

сура

гчды

н эз

эмш

сэн

мэд

лэг

чадв

ары

н тү

вшни

йг

онош

лох

10.1г. Орчин үеийн зохиол бүтээлээс унших, утгыг ярилцах

10.2в. Сурах бичгийн хүрээний идэвхтэй хэрэглээ бүхий үгийн үндэс, залгаврыг холбох эгшгийн дүрмээр зөв бичих

10.3г. Сурах бичгийн хүрээний түүхэн, хуучирсан үг хэллэгийг таних, утгыг тольчлон тайлбарлах

Оношилгоонд үндэслэн нөхөх шаардлагатай

агуулгын хоцрогдлыг

арилгах

Агу

улга

Дээ

рх а

рга

зүйн

ху

вилб

аруу

даар

су

рагч

дын

мэд

лэг

чадв

ары

н тү

вшни

йг

онош

илж

бол

но.

Сурах бичгийн 45, 60-р талын эхүүдийг уншуулах

Сурах бичгийн 40-р тал дасгал 96 59-р тал дасгал-154 61-р тал дасгал 160 67-р тал дасгал 177-г ажиллуулаарай.

Сурах бичгийн 45,60,61-р талын үгсийн утгыг тайлбарлах

Бататгасан агуулгаар оношилгоо хийх. Сэдвийг өөрсдөө боловсруулах, теле хичээлийн даалгавруудыг шууд ашиглах

Зөвлөмж: Үндэсний бичгээр идэвхтэй хэрэглээ бүхий үгийн үндэс залгаврыг холбох эгшгийн дүрмээр зөв бичих, эхийг шударга уншиж ойлгох нь чухал тул 4 цагаар бататган давтана. Гэхдээ сурагчдын энэ чадвар хангалттай бол нэг цагийг зарцуулах нь нээлттэй. Сурах бичигт байгаа 96,154,160,177 дугаар дасгалуудыг ажиллуулж бататгал хийж болно.

3.2 Хичээлийн төлөвлөлтийн хувилбарСэдэв Суралцахуйн

зорилт Теле хичээлийн агуулга Бататгал хийх агуулга

Язг

уур

үндэ

с бо

лон

залг

авры

н он

цлог

ийг т

аних

10.1г. Орчин үеийн зохиол бүтээлээс унших, утгыг ярилцах10.2в. Сурах бичгийн хүрээний идэвхтэй хэрэглээ бүхий үгийн үндэс, залгаврыг холбох эгшгийн дүрмээр зөв бичих

“Торгон хил” шүлгийг уншиж, зарим үгийн бичлэгийн хэлбэрийг нүдлэх. -лаг4 бүтээврийн онцлог

Харлаг, борлог, шарлаг гэх мэт үгс хар алаг, бор алаг, шар алаг гэсэн үгийн нийлц юм. Монгол бичгийн хэлнээ шүдээр холбох ёсон бий. Цэцэгс, жийргэвч, өндөрс, дүүрэн, салан гэх мэт үгийн бүтээврийн нийлцэд шүд жийрэглэнэ. Хур, үлд, түр зэрэг үгсийг дүрс ялган бичив. Ажиллагсад, ирэгсэд суралцагсад, гэх мэт үгийн бүтцэд буй тодотгон холбох -сан4 нөхцөлийн утга үүргийг тайлбарлах

Гийгүүлэгчээр төгссөн үгэнд дан болон давхар гийгүүлэгч толгойтой бүтээвэр залгахад шүдээр холбоно. “Дүүр, сал, догол, гасал, гашил” гэх мэт дэвсгэрээр төгссөн үгэнд “нг” бүтээврийг залгахад шүдээр холбоно. Дэвсгэрээр төгссөн тэмдэг нэрд үйл үг бүтээх -с дагаврыг залгахдаа шүдээр холбоно. Сурах бичгийн 55-р тал дасгал 14159-р тал дасгал 15462-р тал дасгал 163


69

Сэдэв: Залгавар бүтээврийг холбох эгшгийн дүрмээр зөв бичих

(80 минут)

Суралцахуйн зорилт: 10.2в. Идэвхтэй хэрэглээ бүхий үндэс, залгаврыг

холбох эгшгийн дүрмээр зөв бичих

Хичээлийн гол санаа. Идэвхтэй хэрэглээ бүхий үндэс, залгаврыг холбох эгшгийн дүрмээр зөв бичих. Зөв унших, бичих аргад суралцах үйл ажиллагаанд дэмжлэг үзүүлэх Хичээлийн үйл явц

Явц Үйл ажиллагаа Багшийн дэмжлэг Анхаарах

Сэд

элжү

үлэх

Сурах бичгийн 62-р талын “Торгон хил” шүлгийг унших1. “Нарлаг” хэмээх үгийн -лаг4 дагаврыг үндэсний бичигт хэрхэн тэмдэглэж байна вэ?2.”Цэцэгс” хэмээх үгийн бүтээврийн нийлцэд ямар онцлог байна вэ?3. “Дууны” хэмээх үгийг үндэсний бичгээр хэрхэн бичиж байна вэ?

Сурагчдыг хараагаар, дэс дарааллаар уншуулах

Зөв уншиж буй эсэх

Үгийн бүтээвэр дэх нийлцийг ажиглуулах

Хөгж

үүлэ

х

1.-лаг4 бүтээвэртэй үгсийг үндэсний бичгээр бичээрэй. “онцлог, хөрслөг, бүдүүлэг”2. “Харлаг, борлог, шарлаг” гэсэн үгсийг үндэсний бичгээр бичнэ үү.3. “Онцлог, хөрслөг, бүдүүлэг” үгсийг харлаг, борлог, шарлаг зэрэг үгсийн “лаг” хэлбэртэй харьцуулаарай. 4. Цэцэгс, жийргэвч, өндөрс, дүүрэн, салан гэх мэт үгсийн бүтээврийн нийлц дэх онцлогийг ажиглаарай.62-р талын Дасгал 163-г ажиллах “Шүлгээс тодотгон холбох “- сан4” нөхцөлтэй 6 үгийг түүж бичээд, бүтцээр задална уу. “тэтгэсэн, агуулсан, хурсан, хаялсан, тамгалсан, дуурьссан” үгсийг бүтцээр задлах

Ажиллагсад, суралцагсад, ирэгсэд гэх мэт үгийн бүтцэд буй тодотгон холбох -сан4 нөхцөлийн утга үүргийг тайлбарлах

“харлаг, борлог, шарлаг” зэрэг үгсийн “лаг” хэлбэр нь дагавар биш алаг хэмээх үгийн хураагдсан хэлбэр юм.

Гийгүүлэгчээр төгссөн

үгэнд дан болон давхар гийгүүлэгч толгойтой бүтээвэр залгахад шүдээр холбоно. Дүүр, сал, догол, гасал, гашил гэх мэт дэвсгэрээр төгссөн үгэнд “-нг” бүтээврийг залгахад шүдээр холбоно.

Бичвэрийг үзэж, заан зөвлөх

Дүгн

эх 1.“Цэцэгс, салан, дүүрэн, жийргэвч зэрэг үгсэд ямар махбод нэмэгдсэн бэ?2.“Агуул-, дуурьс-” хэмээх үг -сан4 дагавраар хэрхэн хувилж байна вэ?

Үндэсний бичигт цөөн нэр үгийн язгуур үндэс зарим бүтээвэртэй шүдээр холбогдоно.

Сэдэв: “Эхийг уншиж, үгийн утгыг тайлбарлах” (80 минут) /

Суралцахуйн зорилт: Орчин үеийн зохиол бүтээлээс унших,

утгыг ярилцах

Хичээлийн гол санаа• Эхийг уншиж ойлгох, зарим үгийн утгыг тайлбарлах, бичих зүй тогтлыг ойлгох нүдлэх • Зөв унших, бичих аргад суралцах үйл ажиллагаанд дэмжлэг үзүүлэх Үйл явц

Nereli(CecekE_Degoa O


70

Явц Үйл ажиллагаа Багшийн дэмжлэг, анхаарах сэ

дэлж

үүлэ

х

Уншиж ойлгохСурах бичгийн 60-р талын “Ус уухын заяа” эхийг унших Зарим үгийн бичлэгийн хэлбэрийг тогтож ярих“бужигна” хэмээх үгтэй ижил зүй тогтлоор бичигдэх үгсийг жишээ болгон бичихДуурайх язгуураас үйл үг бүтээх -жигна4 дагавартай үгсийг бүтээврээр задалж тайлбарлах

Herjikuna -

Horjikuna -

Kirjikuna -

pErjikuna -

Zerjikuna -

Doijikuna -

Zejikuna -

pujikuna -

Decikuna -

Үгсийг нэмж өгөн бичлэгийн зүй тогтлыг ажиглуулах, бичүүлэх

Ийм үг нэмж олуулж болно.

Мэдэхгүй үгийн утгыг ойлгохЭхийн гарчгаас агуулгыг таамаглах

үүрсэх, хондлой, цулбуур, зулрах, аюуш хадаг –үгийг өгөх

Цаг алдахгүйн тулд толь бичиг ашиглах

а. Эхийн агуулгын 4 цогцолборыг 4 багаар унших.Уншаад ойлгосноо харуулахын тулд дараах асуултад хариулахo Эхний өгүүлбэрийн утгыг хэлнэ үү?o Би байтугай бурхан ч таахгүй гэж юуг

хэлсэн бэ?o Цулбуураар оосорлоход шарга морь яасан

бэ?o Ямар зорилгоор аюуш хадаг уясан бэ?

б. Дасгал 158-ыг ажиллах.в. Цэгийн оронд тохирох үгийг зохиолоос олж бичих(осолдох)

г. Сурах бичгийн 61-р талын Дасгал 159.Ижил бичлэгтэй үгийг олж бичих д. Зохиолын 4-р цогцолборыг дахин уншихе. Үг бүрийн дараагийн үйл үгийг олж хэлнэ үү?....хөрвөөж ........, унагаад...... эргэж ч харал үгүй ...

...адууныхаа хэлээр нэгийг өгүүлэн ...

Тэр хоёр морь юун тухай өгүүлснийг..Үргэж зулраагүй.Муу хүмүүс битгий хоргоож саатуулаарай.

foroldoeeO

SeKldeK

BliyeldoeeO

BeeeldeeeO

bErildoeeO

Je^

Je^

Hola

Hola

зам-зэм, хол- хул

шилгээн, шулуудсан бололтой,

Асуултад хариулаагүй бол уншиж ойлгоогүй тул тодруулах

Асуултад хариулахдаа эхэд байгаа үг хэллэгээр хариулахад сургана.

Даалгаврыг сайн тайлбарлаж өгөх, олсон үгийг дэвтэрт бичүүлэх

Дүг

нэх

Эхийн агуулгын онцлог монгол ёсыг ойлгох хэрэгтэй. б, в, г, д, е даалгавар нь эхийн агуулгыг ойлгосон эсэхийг илрүүлж байгааг ойлгуулах

Зөвлөмж: Зарим үгийн утгыг тайлбарлахаас гадна, үндэсний бичгээр хэрхэн тэмдэглэж буйг нүдлүүлэх.


71

Үнэлгээ

“Үйлийн хувилал” нэгж хичээлийн шалгалтын сэдэв

Тайлбар: Монгол бичгийн хэлнээ “с” дэвсгэр үсгээр төгсөж буй үгсийг мэдэж болох шалгуур байдаг. Энэ нь бусдаар үйлдүүлэх хэвийн -га4 дагаврыг залгах явдал юм. -га4 бүтээврийг залгах боломжтой үгс үндэсний бичигт гол төлөв “с” дэвсгэрээр төгсөнө.

1. Доорх үгсээс дэвсгэрээр төгссөн үйл үгийг цагаар төгсгөх нөхцөлөөр хувилган бичээрэй.

Уус-, зүс-, гэс-, бас-, зас-, нис-, үүс-2. “ав-, хөв-, жив-“ зэрэг үгсийг цагаар төгсгөх нөхцөлийн сонгодог хэлбэрээр хувилган

бичээрэй. Үлгэрлэвэл:

3. “Хагархай, эмтэрхий, бутархай, тодорхой, хэлтэрхий, хугархай” зэрэг үгсийг үндэсний бичгээр бичнэ үү.

4. “Бяцал, мултал, нугал, сугал, хугал” үгсийг нөхцөлдүүлэн холбох нөхцөлөөр хувилган бичнэ үү.

Үнэлгээний рубрик:

Түвшин“с”-ээр төгссөн үйл үгийг

цагаар төгсгөх нөхцөлөөр хувилгах

( 6 хүртэл оноо )

“aв-, хөв-, жив-“ үгсийг цагаар төгсгөх нөхцөлийн

сонгодог хэлбэрээр хувилгах

( 6 хүртэл оноо )

Хамаатуулахын нөхцөлөөр зөв хувилган бичих ( 3 хүртэл оноо )

“бяцал, мултал, нугал, хугал” үгсийг

нөхцөлдүүлэн холбох нөхцөлөөр

хувилгах( 5 оноо )

Чада

ж ба

йгаа

Дэвсгээр төгссөн үйл үгсийг олоод цагаар төгсгөх нөхцөлөөр зөв хувилгасан

( 6 оноо )

Үгсийг цагаар төгсгөх нөхцөлөөр зөв хувилгасан бол

( 6 оноо )

Бүх үгийг зөв бичсэн бол

( 3 оноо )

Үгсийг зөв бичиж хувилгасан бол

( 5 оноо )

Дэм

жлэг

хэ

рэгт

эй Дэвсгэрээр төгссөн үйл үгийг зөв олсон

( 4 оноо )

2 үгийг зөв хувилгасан бол

( 4 оноо ) 1 үгийг зөв бичвэл

( 0.5 оноо ) Үгсийг зөв бичсэн

бол ( 2.5 оноо )

Суд

алж

амжа

агүй


Огт баримт ашиглаагүй бол оноо өгөхгүй.

Бүх үгийг буруу бичвэл оноо өгөхгүй.


Нийт 20 оноо


72

ҮНДЭ

СНИЙ

БИЧ

ИГ:

12 Д

УГАА

Р А

НГИ

1. ТЕ

ЛЕ Х

ИЧЭЭ

ЛИЙН

АГУ

УЛГА

Теле

Хи

чээл

ийн

сэдэ

вС

урал

цаху

йн з

орил

тЭ

зэм

шсэ

н м

эдлэ

г чад

вар

Тайл

бар

II/4

Мон

гол

хэм

жээс

ил

эрхи

йлдэ

г үг

сийг

зөв

би

чих

11.1

в. У

лам

жлал

т м

эдлэ

г ух

ааны

эхи

йг у

ншиж

ойл

гох

11.2

в. И

дэвх

тэй

хэрэ

глээ

бүх

ий

үгий

н үн

дэс

залг

авры

г зөв

би

чих

“Ула

мжл

алт

мон

гол

хэм

жээс

” эхи

йг у

ншиж

ойл

гох

(104

-р т

ал)

Урт

эгш

гийн

тух

айла

н, ж

ин, б

айш

ин, х

увин

, сай

н, т

үргэ

н, д

айн,

сай

хан

зэрэ

г үги

йн

бичл

эгий

г хар

ьцуу

лж, ү

ндэс

ний

бичи

гт и

х ин

хлэг

ээр

төгс

өж б

уй з

үй

тогт

лыг т

айлб

арла

х. Х

арья

алах

ын

тийн

ялг

алы

н нө

хцөл

ийг з

алга

хад

нууц

“г” х

элэх

үйд

илэр

ч ба

йвал

гол

төлө

в их

инх

лэгэ

эр т

өгсө

нө. З

үй

тогт

лыг з

өрчи

х үг

с цө

өнгү

й би

й.Хэ

лбэр

ижи

л ду

удла

га о

ндоо

үгс

: бээ

р, б

араа

, хол

, хул

гэх

мэт

Үгси

йг ү

ндэс

ний

бичг

ээр

бичи

х. 1

. саа

ль, т

оо, ү

үл, у

хаан

, өөд

2. б

уур,

ууг

ан, х

үү 3

. тай

ван,

сан

, дуг

уйла

н, я

лдам

, шам

дах,

шүт

ээн,

ш

үүдэ

р

Сур

ах б

ичги

йн

104,

105

-р т

ал д

асга

л 93

, 97

106,

107-

р та

л да

сгал

-101

, 104

108-

р та

л да

сгал

107

ажи

ллуу

лна.

II/7

Нэр

үйл

язг

уур

үндэ

ст –

л да

гавр

ыг з

өв

залг

ан б

ичих

11.1

в. У

лам

жлал

т м

эдлэ

г ух

ааны

эхи

йг у

ншиж

ойл

гох

11.2

в. И

дэвх

тэй

хэрэ

глээ

бүх

ий

үгий

н үн

дэс

залг

авры

г зөв

би

чих

Сур

ах б

ичги

йн (1

08-р

тал

)“У

нага

там

гала

хуй”

эхи

йг у

нших

Идэ

вхтэ

й, и

дэвх

гүй

язгу

ураа

с үй

л үг

бүт

ээх

–л д

агав

рыг з

өв б

ичих

Сур

ах б

ичги

йн

94-р

тал

дас

гал-

6810

0-р

тал

дасг

ал-7

8, 7

911

0-р

тал

116-

р да

сгал

ыг б

атат

гах

III/1

1

Идэ

вхтэ

й хэ

рэгл

ээтэ

й үг

ийн

үндэ

с за

лгав

рыг з

өв

бичи

х

Ой

мод

оо х

айрл

ан х

амга

алах

ула

мжл

ал (1

10-р

тал

)Э

хэд

буй

ойро

лцоо

бич

игдэ

х үг

сийг

тай

лбар

лав.

-лт,

-т д

агав

рын

ялга

аг т

аних

Хэви

йн –

лд б

үтээ

вэрт

эй х

арьц

уула

хҮг

сийг

бүт

ээвр

ээр

бүлэ

глэх

110-

р та

л да

сгал

112

-ыг б

атат

гаж

ажил

лана

.

III/1

3

Өрг

өн

хэрэ

глээ

ний

өвөр

мөц

би

члэг

тэй

үгий

г нүд

лэн

тогт

оох

11.2

б. Ө

ргөн

хэр

эглэ

эний

өв

өрм

өц б

ичлэ

гтэй

үги

йг б

ичих

Арды

н ду

у “С

эндэ

р ох

ин” д

ууны

үги

йг у

нших

Сүү

, бод

ис, м

ахбо

д, м

ах, у

стга

х, ө

вчин

, аар

уул,

эс,

эд

Хум

с, х

өрөө

, хут

га з

эрэг

хи-

язг

уурт

үгс

ийг з

өв б

ичих

III/2

4Ул

амжл

алт

мэд

лэг у

хаан

сэ

дэвт

эхи

йг

унш

иж о

йлго

х

11.1

в. У

лам

жлал

т м

эдлэ

г ух

ааны

эхи

йг у

ншиж

ойл

гох

Мон

голы

н ул

амжл

алт

ахуй

соё

л (1

14-р

тал

)-м

ал4 ,

-вар

4 бү

тээв

рийн

ялг

ааг г

арга

хШ

идэх

оёд

ол, х

өвөр

дөх

оёдо

л, ш

агла

х оё

дол,

хөш

их о

ёдол

гэх

мэт

.

Сур

ах б

ичги

йн

113-

р та

л 12

2,12

3-р

дасг

алы

г ба

татг

аж а

жилл

уулн

а.


73

III/3

1

Идэ

вхтэ

й хэ

рэгл

ээ б

үхий

үг

ийн

үндэ

с яз

гуур

ыг з

өв

бичи

х

11.1

г. Ш

инжл

эх у

хаан

, тан

ин

мэд

эхүй

н эх

ийг у

ншиж

ойл

гох

11.2

в. И

дэвх

тэй

хэрэ

глээ

бүх

ий

үгий

н үн

дэс,

зал

гавр

ыг з

өв

бичи

х

“Жив

үүлд

эггү

й тэ

нгис

” эхи

йг у

нших

(118

-р т

ал)

Шув

уу, ш

авж,

шав

ах, ш

авар

, шав

аар,

шав

аас,

Ав

лага

, авл

ига,

өгл

өг х

эмээ

х үг

ийн

дүрс

ялг

ах з

үй т

огто

л

ав-,

хөв-

, жив

-, өг

-, ха

на-,

суна

-, ту

на-,

чинэ

- үги

йн х

увил

ал

IV/2

Өвө

рмөц

би

члэг

тэй

үгий

г нүд

лэн

тогт

оох

11.2

б. Ө

ргөн

хэр

эглэ

эний

өв

өрм

өц б

ичлэ

гтэй

үги

йг б

ичих

“Гүү

р” х

эмээ

х үг

ийн

туха

йд“Х

үчил

төрө

гчий

н эр

элд”

эхи

йг у

нших

(122

-р т

ал)

Оло

нтоо

, есө

нтөө

–та

а4 бү

тээв

рийн

тух

айДа

вхар

урт

атга

лтай

үгс

ийг з

өв б

ичих

: нээ

х, н

эхэх

, даа

х, д

агах

, гээ

х,

гэх,

зул

гаах

, зол

гох,

шин

гээх

, шин

гэх

Сур

ах б

ичги

йн 8

4-р

тал

дасг

ал-3

810

2-р

тал

дасг

ал-8

7

IV/6

Идэ

вхтэ

й хэ

рэгл

ээ б

үхий

үг

ийн

үндэ

с за

лгав

рыг з

өв

бичи

х №

311

.1г.

Шин

жлэх

уха

ан, т

анин

м

эдэх

үйн

эхий

г унш

иж о

йлго

х11

.2в.

Идэ

вхтэ

й хэ

рэгл

ээ б

үхий

үг

ийн

үндэ

с, з

алга

вры

г зөв

би

чих

Доо

д, м

өөг,

шөн

ө, ө

тгөн

, лаа

гэх

мэт

үгс

ийн

бичл

эгий

н хэ

лбэр

ийг

тани

х, “А

мьд

гэрэ

л” э

хийг

унш

их (1

24-р

тал

)-л

, -р

дага

вры

н үү

ргий

н ял

гаа,

Идэ

вхгү

й яз

гуур

аас

үйл

бүтэ

эх –

л, -р

, О

йлго

х гэ

сэн

үгий

н ял

гаа

“уха

ж ой

лгох

, бөм

бөг о

йлго

х”С

урах

бич

гийн

дас

гал

155

IV/1

0

Идэ

вхтэ

й хэ

рэгл

ээ б

үхий

үг

ийн

үндэ

с за

лгав

рыг з

өв

бичи

х №

4

“Эле

ктро

н нэ

эсэн

түү

х” э

хийг

унш

их (1

26-р

тал

)Э

мтэ

рхий

, хэл

тэрх

ий, т

одор

хой

гэх

мэт

үги

йн ш

үд гэ

эгдэ

х үз

эгдл

ийг

тайл

барл

ав.

“-р”-э

эр т

өгсс

өн ү

гэнд

- eeeI,

- k

EI бү

тээв

рийг

зал

гаха

д ш

үдий

г орх

ин

бичн

э.

Сур

ах б

ичги

йн

119-

р та

лДа

сгал

130

12

5-р

талы

н Да

сгал

155

IV/1

7ХТ

Я-ы

н –т

ай3 ,

тэм

дэг н

эр

бүтэ

эх –

тай3

дага

вар

11.2

в. И

дэвх

тэй

хэрэ

глээ

бүх

ий

үгий

н үн

дэс,

зал

гавр

ыг з

өв

бичи

хХа

мтр

ахы

н ти

йн я

лгал

ын

–тай

3 , тэ

мдэ

г нэр

бүт

ээх

–тай

3 даг

авры

н ял

гааг

тай

лбар

лах

Сур

ах б

ичги

йн 1

29-р

тал

Да

сгал

168

IV/2

1За

рим

үг

ийн

үндэ

с за

лгав

рыг з

өв

бичи

х

11.1

г. 11

.2в.

“Үст

эй м

элхи

й” э

хийг

унш

их (1

32-р

тал

) Ово

н то

вон,

үүх

түү

х, ү

үрэх

дү

үрэх

, ахи

х да

хих,

той

рог,

дүгр

эг, д

угар

иг, ц

агар

иг, т

өгрө

г, ам

ьсга

л,

амьс

гаал

гэсэ

н үг

ийн

ялга

аГа

рчих

ыг,

бодч

ихоо

р, ү

зчих

ээр,

гэх

мэт

үгс

ийг з

өв б

ичих

IV/2

4Та

нин

мэд

эхүй

н эх

ийг у

ншиж

ой

лгох

11.1

г. Ш

инжл

эх у

хаан

, тан

ин

мэд

эхүй

н эх

ийг у

ншиж

ойл

гох

“Бай

гали

йн т

ээрэ

м” (

134-

р та

л) э

хийг

унш

иж о

йлго

х М

өлгө

р чу

луу,

мөл

ийх,

мөс

гэсэ

н үг

ийн

язгу

уры

г мэд

эх

Цөө

н, ө

чүүх

эн, м

арта

х, у

мар

тах,

оно

гдох

, ног

дох,

үтэ

ргэн

, түр

гэн,

Хо

лбоо

үги

йг б

ичих

айх

, чон

о гэ

х м

эт


74

IV/2

7То

ль б

ичиг

хэ

рэгл

эн б

ичих

11

.2в.

Ер

өнхи

й бо

лон

тусг

ай т

оль,

Хэм

жээг

ээр

нь и

х, д

унд,

баг

а га

рын

толь

гэ

ж ан

гилн

а. “М

өрөө

дөл”

сэд

вээр

эх

зох

иох

IV/3

0За

хида

л ун

шъя

11.2

б.

Хүнд

этгэ

лийн

үг х

эллэ

гийн

ут

гыг т

айлб

арла

х

Хүнд

этгэ

лийн

үг х

эллэ

гийг

тан

их

Сур

ах б

ичги

йн 1

42,1

43-р

тал

ын

Хүнд

этгэ

лийн

үг х

эллэ

гийг

тол

иос

харн

а.

V/5

Үйл

язгу

ур

үндс

ийг

төгс

гөлө

өр н

ь ан

гилж

зөв

би

чих

11.1

г. Ш

инжл

эх у

хаан

, тан

ин

мэд

эхүй

н эх

ийг у

ншиж

ойл

гох

11.2

в. И

дэвх

тэй

хэрэ

глээ

бүх

ий

үгий

н үн

дэс,

зал

гавр

ыг з

өв

бичи

х

“Хүн

сний

үйл

двэр

” эхи

йг у

ншиж

ойл

гох

(136

-р т

ал)

Эхэ

эс ү

йл я

згуу

р үн

дсий

г түү

хТө

гсгө

лөөр

нь

анги

лах

Үйл

үгий

н дэ

всгэ

рээр

төг

сөж

буй

шал

гуур

ыг т

айлб

арла

х

Сур

ах б

ичги

йн

Үйл

язгу

ур ү

ндси

йг т

өгсг

өлөө

р нь

бү

лэгл

энэ.

“Б,Г

” дэв

сгэр

үсг

ээр

төгс

өх ү

йл ү

гс т

одор

хой

тул

“Л,Р

,Д,С

” дэ

всгэ

рээр

төг

ссөн

үйл

үгс

ийг

багц

лах

V/7

Холб

ох

эгш

гийн

дү

рмий

г то

гтол

цоон

д нь

та

йлба

рлах

“Хүн

сний

үйл

двэр

” эхи

йг у

ншиж

ойл

гох

(136

-р т

ал)

Нэм

ж хо

лбох

: үсэ

г, үе

эр х

олбо

хХо

осно

ор х

олбо

х: ү

г бүт

ээх,

үг х

увил

гах

Хаса

ж хо

лбох

: эм

тэрх

ий, б

эргэ

н, д

олоо

дуга

ар, н

өхөр

-нөх

өд, и

лүүд

эх

Сур

ах б

ичги

йн

127-

р та

л да

сгал

161

V/11

Урт

эгш

игтэ

й яз

гуур

үнд

сийг

зө

в би

чих

11.2

в. И

дэвх

тэй

хэрэ

глээ

бүх

ий

үгий

н үн

дэс,

зал

гавр

ыг з

өв

бичи

х11

.1г.

Шин

жлэх

уха

ан, т

анин

м

эдэх

үйн

эхий

г унш

иж о

йлго

хби

чих

“Хүн

сний

үйл

двэр

” эхи

йг у

нших

(136

-р т

ал)

“аа”

урт

эгш

игтэ

й яз

гуур

, үнд

эс“о

о” у

рт э

гшиг

тэй

язгу

ур, ү

ндэс

“уу”

урт

эгш

игтэ

й яз

гуур

үнд

сийг

зөв

бич

их

Сур

ах б

ичги

йн

101-

р та

л да

сгал

83

102-

р та

л да

сгал

87

103-

р та

л да

сгал

91

104-

р та

л да

сгал

95

105-

р та

л да

сгал

97

107-

р та

л да

сгал

104

108-

р та

л да

сгал

106

123-

р та

л да

сгал

146

V/15

Урт

эгш

игтэ

й яз

гуур

үнд

сийг

зө

в би

чих-

2

“ээ”

урт

эгш

игтэ

й яз

гуур

, үнд

эс“ү

ү” у

рт э

гшиг

тэй

язгу

ур, ү

ндэс

“өө”

урт

эгш

игтэ

й яз

гуур

, үнд

эс“й

+а” н

ийлэ

мжэ

эр у

рт э

гшги

йг з

өв б

ичих

V/18

Өөр

эгш

гээр

ур

т эг

шги

йг н

ь тэ

мдэ

глэд

эг

язгу

ур ү

ндси

йг

зөв

бичи

х

“Тул

заг

асны

шүд

” эхи

йг у

ншиж

ойл

гох

(138

-р т

ал)

Эхэ

д бу

й ур

т эг

шиг

тэй

үгий

г тэм

дэгл

эхХо

ёр ө

өр б

олон

ади

л эг

шгэ

эр у

рт э

гшги

йг т

эмдэ

глэх

Урт

эгш

гийн

дүр

с ял

гах

тогт

олцо

о

V/22

Дан

эгш

гээр

ур

т эг

шги

йг н

ь тэ

мдэ

глэд

эг

язгу

ур ү

ндси

йг

зөв

бичи

х

“Тул

заг

асны

шүд

” эхи

йг у

нших

(138

-р т

ал) у

рт э

гшиг

тэй

үгий

г тэ

мдэг

лэх:

Бич

сэнэ

э аж

игла

ж дү

гнэл

т га

ргах

авх

аалж

, саа

, бар

аа, а

ар

саар

, ава

ачих

, баа

хан,

шан

аа, х

увил

гаан

, тус

гаар

, мар

гааш

, ана

аш,

нааш

, зах

ирга

а, ш

ааза

н, х

аа, с

аара

л, я

гаан

Ану

ухан

, аю

ул, а

лгуу

р,

гацу

ур, о

доо,

дол

оово

р, ц

оохо

р, ц

оо, ш

орго

олж,

хэч

нээн

, өгү

үл с

этгү

үл,

хүмү

үжил

, бүү

вэй,

сүү

, тэр

гүүн

, сүү

мий,

жиг

үүр

хий-

, ший

тгэх

, хэв

лий

Унш

их ч

адва

раас

11.

1а. б

ичих

чад

вара

ас 1

1.2а

. сур

алца

хуйн

зор

илты

г 1, 2

-р у

лира

лд с

урах

бич

гийн

I бү

лгий

н аг

уулг

аар

суда

лж э

зэм

шсэ

н. И

ймд

танх

имы

н бо

лон

теле

хи

чээл

ийн

агуу

лгаа

р су

длаа

гүй

сэдэ

в ба

йхгү

й ту

л ба

татг

ан, г

үнзг

ийрү

үлэх

дав

тлаг

а хи

чээл

үүд

орно

.


75

2. ТЕЛЕ ХИЧЭЭЛИЙН ҮР ДҮНГИЙН ОНОШИЛГОО, ЭРГЭХ ХОЛБОО ТОГТООХ АРГАЧЛАЛ

2.1. Сурагчийн бүтээлийг оношлох аргачлалҮүнийг хийхдээ 2019-2020 оны хичээлийн жилд теле хичээлийн явцад сурагчдын хийсэн

хичээлийн тэмдэглэл, даалгаврын гүйцэтгэл, өгсөн аргачлал, зөвлөмжийн дагуу сайжруулсан даалгаврууд, бие даан уншсан (үндэсний бичгээр) эхүүд зэргийг ашиглах нь зүйтэй.

Аргачлалын жишээ:а. Теле хичээлийн сэдэв, агуулгын товчоог самбарт, дэлгэцээр харуулна.б. Сурагчид хичээлийн тэмдэглэлээ түүнтэй тулгаж агуулга бүрийг тодруулж, гарчиг сэдвийг

тодруулагчаар будаж тэмдэглэнэ. Энэ аргаар оношилгоо хийхдээ “би мэднэ”, “дэмжлэг хэрэгтэй”, “судалж амжаагүй” гэх мэт сонголт хийхгүйгээр хичээлийн тэмдэглэл байгаа эсэхийг л илрүүлэх юм. Өөрөөр хэлбэл дэвтэр дээрээ тухайн сэдэв агуулгыг бичсэн байгаагаа л будаж тэмдэглэх тул энэ нь оролцоог илрүүлэх юм.

в.Сурагчдын тэмдэглэгээг харгалзаж хичээлийн хэдэн хувьд оролцсон, ямар ямар хичээл огт судлаагүй болохыг нэгтгэнэ.

2.2 Сурагчид өөрийн үнэлгээ хийх аргачлалСурагчид бичсэн тэмдэглэлээ ашиглан хэр зэрэг сурснаа энэ хүснэгтэд дараах байдлаар

тэмдэглэнэ.

Асуулт Би мэднэ/чадна



1. Сан, зөн, байшин, хувин, он, түргэн, дайн, хаан зэрэг үгсийг зүй тогтлын дагуу хэрхэн зөв бичихийг мэдэх үү?

2. Нэр, үйл үг бүтээх “-л” дагаврыг язгуур үндсэнд зөв залган бичиж чадах уу?

мулт+л тамга+л итгэ+л хуга+л тэмдэг+л чад+л суга+л ногт+л буур+л зад+л нэр+л зүтгэ+л

3. Өвөрмөц бичлэгтэй үгсийг үндэсний бичгээр хэрхэн бичдэгийг мэдэх үү? “сүү, цагаан, бодис, хаана, гол, мах, түүх, өвчин, гүү, уу-“

4. “олд-, бич-, үүс-“ зэрэг үгсэд “-вар4, -мал4” бүтээврийг яаж залган бичихийг мэдэх үү?5. “Өг”хэмээх үгийг “цагаар төгсгөх нөхцөл”-өөр хувилган бичиж чадах уу?6. “Даах, дагах, нээх, нэхэх, гээх, гэх, зулгаах, золгох, тээх, тэгэх” гэх мэт үгсийг үндэсний бичгээр бичихэд давхар уртатгалтай үгсийг таних уу?

7. “Хага, бут, няц, зад” зэрэг идэвхгүй язгуурт залгах үйл үг бүтээх “-л, -р” дагавар ямар хэлбэртэйг таних уу?8. “Эмтэрхий, хэлтэрхий, хагархай, тодорхой” зэрэг үгсийг үндэсний бичгээр бичиж чадах уу?9. “Амьсгал, амьсгал-” хэмээх нэр ба үйл үгийг үндэсний бичгээр ялган бичиж чадах уу?10. “Гарчихыг, бодчихоор, үзчихээр” зэрэг үгсийг үндэсний бичгээр яаж бичихийг мэдэх үү?11. Тойрог, дугариг, дүгрэг, төгрөг, цагариг” зэрэг үгсийг үндэсний бичгээр хэрхэн бичихийг тайлбарлаж хэлнэ үү?


76

12. “Гар, гэр, нэр, нас, толгой” зэрэг үгсийн хүндэтгэл нэрийг үндэсний бичгээр яаж бичихийг хэлнэ үү?

13. “Нис-, дус-, уус-, зас-, дурс-, бас-“ зэрэг үгсийг үндэсний бичгээр бичиж чадах уу?

14. “Цэцэг+с, жийрэг+вч, сал+н, дүүр+н” зэрэг үгсийн язгуур, үндэс бүтээвэртэй хэрхэн холбогддогийг мэдэх үү?15. Монгол бичгийн хэлнээ урт эгшгийг “богино” эгшгээр тэмдэглэх бүлэг үгсийг олж чадах уу?

А. сүү, туулай, нүүрс Б. аалз, сүүдэр, анааш, В. хэвлий, шийтгэл, шоргоолж, Г. шийдвэр, нарийн, буу

Тухайн ангийн сурагчид теле хичээлийн хагасыг үзсэн, огт үзээгүй, бүгдийг үзсэн гэсэн 3 өөр судалгааны үр дүн гарсан тохиолдолд огт үзээгүй сурагчидтай тусгайлан ажиллах шаардлага гарна. Харин нөгөө хагасыг үзсэн, бүгдийг үзсэн сурагчдын хувьд нэг баг болгож хамтран ажиллах зохион байгуулалт хийж болно. Ингэхдээ теле хичээлийн дутууг бие биедээ зааж өгөх, сурах бичиг, багшийн өгсөн нэмэлт даалгавраар хамтран бататгал хийж болно. Жишээ:

Мэдлэг, чадвар Би мэднэ чадна



Бататгах хүүхдийн

тоо Арга зам

Даалгавар 1-5 12 8 6 14 9 сарын хичээлээр бататгах

Даалгавар 6-10 12 10 4 14Даалгавар 11-15 12 10 4 14

Жишээнээс харахад “Идэвхтэй хэрэглээ бүхий үндэс, залгаврыг зөв бичих” гэсэн сэдвийг бататгах юм. Ингэж бататгахдаа үндэсний бичгийн хичээлийн бичих чадвар нь цаашид ч суурь чадвар байх тул мөн бататгах хэрэгтэй.

Дараах асуулгаар судалгаа авч болно. Хувилбар 1. “Бодолтойгоо ажиллах арга”

1. Теле хичээлийн хамгийн чухал гэж үзсэн хичээлүүдээ жагсаавал:а .................................................... б ................................................................в ..................................................... г ................................................................д ..................................................... е................................................................

2. Чухал гэж үзсэн шалтгаан нь юу байна?....................................................................................................................................................................................................................................................................3. Дахин тодруулж судалмаар хичээл бол :................................................................. ................................................................................................................................ ..............................................................

Хувилбар 2. “Сурах”-аас сурахСурагчид сурах бичигтэйгээ ажиллана. Сурах бичигт бүтэн жил судалж эзэмших мэдлэг, ур

чадвар багтсан байдаг тул түүнийг сурагчид гарчгийн дагуу тухайн агуулгыг дахин нягтлан хараад дасгал даалгаврыг ажиглан өөрийнхөө байдлыг тодорхойлох зорилгоор дараах хуудсыг бөглөх юм. Сурах бичгийн гарчгаас аль бүлгийг дахин судалмаар байгаагаа тэмдэглэх (дугаарыг сонгож тэмдэглэнэ) ба түүнийг багш нэгтгэж аль агуулгыг давтах талаар мэдээлэлтэй болно.

Энэ аргачлалыг 11 дүгээр ангийн зөвлөмж хэсгээс харж болно.


77

2.3 Сурагчдын мэдлэг чадварыг оношлох, дүн шинжилгээ хийх аргачлал“Идэвхтэй хэрэглээ бүхий үгийн үндэс, залгаврыг зөв бичих” нэгж хичээлийн шалгалтын

сэдэвТайлбар: Монгол бичгийн хэлнээ “с” дэвсгэр үсгээр төгсөж буй үгсийг мэдэж болох

шалгуур байдаг. Энэ нь бусдаар үйлдүүлэх хэвийн -га4 дагаврыг залгах явдал юм. -га4 бүтээврийг залгах боломжтой үгс үндэсний бичигт гол төлөв “с” дэвсгэрээр төгсөнө.

1. Доорх үгсээс дэвсгэрээр төгссөн үйл үгийг цагаар төгсгөх нөхцөлөөр хувилган бичээрэй. хас-, дус-, гэс-, дуус-, зас-, сонс-, төгс-2. Нэр, үйл үг бүтээх -л дагаврыг язгуур үндсэнд зөв залгаж бичнэ үү. мулт+л тамга+л итгэ+л хуга+л тэмдэг+л чад+л суга+л ногт+л буур+л зад+л нэр+л зүтгэ+л3. “Хага, бут, няц, цөм, нэвт, ” зэрэг идэвхгүй язгуурт үйл үг бүтээх -л, -р дагаврыг залган

бичнэ үү. 4. Э+Г+Э гэсэн бүтэцтэй 10 үг үндэсний бичгээр бичээрэй.5. “Тусгаар, маргааш, анхаар, нарийн, ээж, баахан, авхаалж, уурга, одоо, цоохор” үгсийг

үндэсний бичигт буулгаарай.

Түвшин

“хас-, дус-, гэс-, дуус-, зас-, сонс-, төгс-” үгсийг

зөв бичих( 4 оноо )

Үгийн язгуурт -л дагаврыг зөв залган бичих ( 6

оноо )

Идэвхгүй язгуурт -л,-р дагаврыг залган бичих

( 5 оноо )

Э+Г+Э гэсэн бүтэцтэй 10 үг бичээрэй.

( 5 оноо )

“тусгаар, маргааш, анхаар, нарийн, ээж,

баахан, авхаалж, уурга, одоо, цоохор” үгсийг

үндэсний бичигт буулгах ( 5 оноо )

Чада

ж ба

йгаа

“с”-ээр төгссөн үйл үгийг зөв

бичих ( 4 оноо )

Бүх үгэнд -л дагаврыг зөв

залгаж бичсэн бол ( 6 оноо )

8-10 үгийг зөв бичсэн бол ( 5 оноо )

8- 10 үг олж бичвэл

( 5 оноо )

8-10 үгийг зөв бичвэл

( 5 оноо )

Дэм

жлэг

хэ

рэгт

эй Үг бүрийг зөв бичих бүрд

( 0.5 оноо )

1 үгэнд зөв залгасан бол ( 0.5 оноо )

1 үгийг зөв бичвэл

( 0.5 оноо )

1 үг олж бичвэл

( 0.5 оноо )

1 үгийг зөв бичсэн бол

( 0.5 оноо )

Суд

алж

амжа

агүй Өгсөн шалгуурыг

хангаагүй бол оноо өгөхгүй.


Бүх үгийг буруу бичвэл оноо

өгөхгүй.


өгөхгүй.



3.ТЕЛЕ ХИЧЭЭЛИЙГ БАТАТГАХ АГУУЛГА, АРГА ЗҮЙ3.1. Сургалтыг үргэлжлүүлэх үйл ажиллагааны төлөвлөгөө

Өмнөх ангиудын адил оношилгоонд 2 цаг, бататгалд 6 цаг байхаар жишээ загвар харууллаа. Гэхдээ сурагчдын бодит хүрсэн түвшнээс хамаарч төлөвлөлтийг янз бүрээр хувирган хэрэглэх нь нээлттэй.

Теле хичээлийн агуулгаас үүдэн дараах сэдвүүдийг бататгахаар жишээлэн өгч байгаа ч оношилгоо судалгааны үр дүнгээс хамаарч сэдвүүд өөрчлөгдөж болно.

XI ангийн хөтөлбөрийг доор харууллаа. Эндээс харахад төрөл бүрийн сэдвээр эх унших чадвар, өргөн хэрэглээний өвөрмөц бичлэгтэй үг ба идэвхтэй хэрэглээний үгийн үндэс залгаврыг зөв бичих гэсэн үндсэн 3 гол агуулга дээр төвлөрч байгааг анхаараарай.

11.1. УНШИХ11.1a. Монгол ёс заншлын эхийг унших11.1б. Хүндэтгэлийн үг хэллэгийн утгыг тайлбарлан бичих11.1в. Уламжлалт мэдлэг ухааны эхийг уншиж ойлгох11.1г. Шинжлэх ухаан танин мэдэхүйн эхийг уншиж ойлгох


78

11.2. БИЧИХ11.2а. Мэндлэх, хүндлэх, талархах, эерүүлэх, цээрлэх, бэлгэдэх үг хэллэгийг бичих11.2б. Өргөн хэрэглээний өвөрмөц бичлэгтэй үгийг бичих11.2в. Идэвхтэй хэрэглээ бүхий үгийн үндэс залгаврыг зөв бичих

7 хоног I II III

Хичээл №1 №2 №3 №4 №5 №6 №7 №8

Сар, өдөр

Хичэ

элий

н хэ

лбэр

Оно

шло

х

Бататгал хичээл Нөхөх

Зори

лго

Теле

хич

ээлэ

эр

сура

гчды

н эз

эмш

сэн

мэд

лэг ч

адва

рын

түвш

нийг

оно

шло

х

11.1в. Уламжлалт мэдлэг ухааны эхийг уншиж ойлгох

11.1г. Шинжлэх ухаан танин мэдэхүйн эхийг уншиж ойлгох

11.2б. Өргөн хэрэглээний өвөрмөц бичлэгтэй үгийг бичих

11.2в. Идэвхтэй хэрэглээ бүхий үгийн үндэс залгаврыг зөв бичих

Оношилгоонд үндэслэн нөхөх шаардлагатай

агуулгын хоцрогдлыг

арилгах

Агуу

лга

Дээр

х ар

га з

үйн

хуви

лбар

ууда

ар с

ураг

чды

н м

эдлэ

г чад

вары

н тү

вшни

йг

онош

илж

болн

о.

Сурах бичгийн 104,114-р талын эхүүдийг уншуулах

Сурах бичгийн 118,122, 126,132-р талын эхүүдийг уншуулах

Сурах бичгийн 100-р тал дасгал-77 102-р тал 87-р дасгалын үгсийг нүдлүүлэх

Сурах бичгийн 100-р тал дасгал-78, 79 110-р тал 16-р дасгалыг ажиллуулж “-л” дагаврыг бататгах 125-р тал дасгал 155-ыг ажиллуулж, шүд хасаж холбох тогтолцоог таниулах

Агуулгын хоцрогдол арилгах хичээлийг багш нар өөрсдөө оношилгоонд үндэслэн төлөвлөж хэрэгжүүлнэ.

Бичих чадварын залгамж холбоо 10-р анги 11-р анги

11.2в. Сурах бичгийн хүрээний идэвхтэй хэрэглээ бүхий үгийн үндэс, залгаврыг холбох эгшгийн дүрмийн дагуу зөв бичих

11.2в. Идэвхтэй хэрэглээ бүхий үгийн үндэс залгаврыг зөв бичих

Агуулга: Сурах бичгийн 25-р тал Дасгал-57, 61-р талын Дасгал-160

Сурах бичгийн100-р талын Дасгал-78, 79, 110-р талын 116-р дасгалыг ажиллуулж “-л” дагаврыг бататгахСурах бичгийн 119-р талын Дасгал 130, 125-р талын Дасгал 155-ыг ажиллуулж шүд хасаж холбох тогтолцоог таниулаарай.

3.2.Унших, бичих чадварын бататгал, залгамж холбооЗөвлөмж: Үндэсний бичгээр идэвхтэй хэрэглээ бүхий үгийн үндэс залгаврыг зөв бичих

нь энэ хоёр ангид залгамж холбоотой ордог тул теле хичээлээр сайн сурч эзэмшээгүй сурагчдыг бүрэн эзэмшүүлэх цагийн нөөц боломж хүрэлцээтэй гэдэг нь харагдаж байна. Хэрэв сурагчдын энэ чадвар хангалттай бол нэг цагийг зарцуулах нь нээлттэй. Сурах бичигт байгаа 78,79,116,130,155 дугаар дасгалуудыг ажиллуулж бататгал хийж болно.


79

3.3 Хичээлийн төлөвлөлтХичээлийн гол санааХүндэтгэлийн үг хэллэгийн утгыг тайлбарлах. Зөв бичих аргад суралцах үйл ажиллагаанд

дэмжлэг үзүүлэх.

Сэдэв: Захидал уншъя/40 минут /

Суралцахуйн зорилт: 11.2б. Хүндэтгэлийн үг хэллэгийн утгыг


Үйл явц

Явц Үйл ажиллагаа Багшийн дэмжлэг, анхаарах зүйл Дүгнэх арга барил

Сэд

элж

үүлэ

х

Сурах бичгийн 93-р талын захидлыг уншиж, хүндэтгэлийн үг хэллэгийг танихЕрийн найруулгын үг хэллэгийн хүндэтгэлийн хэлбэрийг бичих1. “хэлэх, асуух, ирэх, баярлах, урих, идэх, бодох, ядрах” зэрэг үгсийн хүндэтгэлийн хэлбэрийг бичээрэй. Хүндэтгэл нэр: айлдах, айлтгах, морилох, гялайх, залах, зооглох, тунгаах, алжаах2.”нэр, гар, хөл, гэр, нас, толгой” зэрэг үгсийн хүндэтгэл нэрийг бичээрэй.Хүндэтгэл нэр: алдар, мутар, өлмий, өргөө, сүүдэр, тэргүүн

Сурагчдыг хараагаар, хоороор, дэс дарааллаар уншуулах Зөв уншиж буй эсэх

FeiileoeeeOFeiileoeeeeeeOMorileeeOkuleiieeOJeleeeOJogoeeleeeODoehgeeeOfeljiyeeeO

Felde*Modo*foilmeIfoirKkEtSeKde*DeriKa

Ерийн найруулгын үгсийг хүндэтгэл найруулга болгосон эсэх

Хөгж

үүлэ

х

Хүндэтгэлийн үгтэй захидал бичье.Эртний сайхан ерөөлөөр учирсан эрхэм таны эрдэнэт лагшин, түмэн амгаланг эрэн, мэхийн ёсолъё. Багшийнхаа айлддаг үг сургаалыг тунгаан хатуужиж, элбэрэл хайранд тань эрхэлж жаргадаг шүү. Таны минь мэлмий тунгалаг, өлмий бат орших болтугай. Мөхөс шавиас нь...

Захидлын бүтцээр чиглүүлэхЭхлэл: Захиа бичиж буй хүнээ онцлон мэнд асуухГол: Захиа бичих болсон шалтгаан, бодол санаагаа уудлан бичих Төгсгөл: Захидлаа ерөөлийн сайхан үгээр Төгсгөх зэргийг товч хэлж өгөх

Захидлын бүтцийг зөв гаргасан эсэх

Дүг

нэх

Захидлаа монгол бичгээр бичье.Захидлыг үндэсний бичгээр зөв бичихэд ашиглаж болох үг хэллэгийн жишээ өгөх: 142-143-р талд буй үг хэллэг.

Үндэсний бичгээр зөв бичсэн эсэх

Бататгал хичээлийн төлөвлөлт 2Хичээлийн гол санаа: Идэвхтэй хэрэглээ бүхий үндэс, залгаврыг зөв унших, бичих аргад суралцах

Сэдэв: Үйл үг бүтээх “-л” дагавартай үгийг зөв бичих” (80

минут)

Суралцахуйн зорилт 11.2в. Идэвхтэй хэрэглээ бүхий үгийн

үндэс, залгаврыг зөв бичих


80

Хичээлийн үйл явцын товч

Явц Үйл ажиллагаа Багшийн дэмжлэг Анхаарах

Сэд

элж

үүлэ

х

1. Сурах бичгийн 106-р талын “Унага тамгалахуй” эхийг унших2.Эхэд буй дараах 4 үгийг тохирох загварын дагуу задлаад, бүтээврүүдийг нэрлэнэ үү.

Moldo&DemegelaSogo&Doeeeiila

2.“Мултлан, сугалан” гэсэн үгсийг хэрхэн бичсэн дүрмийг тайлбарлаарай.

-л дагаврын ялгааг таниулахНэр, үйл язгуураас үйл үг бүтээх –л дагавар

Идэвхгүй язгуураас үйл үг бүтээх –л дагавар

Hege&

Nebde&

Hogo&

Идэвхтэй болон идэвхгүй язгуураас үйл бүтээх “-л” дагаврыг мэдэж буй эсэх

Хөгж

үүлэ

х

1. Эхийг уншиж чадаж байгаагаа харуулахын тулд асуултын хариуг бичих (асуулт зохиох)2. Идэвхтэй хэрэглээ бүхий үйл үгийг эхээс түүж бичих3. Төгсгөлөөр бүлэглэж бичих4. Нэр ба үйл үг бүтээх –л дагаврыг харьцуулах5. Нэр ба үйл язгуурт –л дагаврыг залгаж зөв бичих6. Дараах идэвхгүй язгуурт үйл үг бүтээх “-л” дагавар залгаж бичнэ үү. “Зад, цоо, хуга, бут, нуга, дэлбэ, цөм, булга, ховх, ханз”

Идэвхгүй язгуураас үйл үг бүтээх -л дагаврыг дэвсгэрлэн бичих гэдгийг ойлгуулах

Идэвхгүй язгуурт дэвсгэр -л дагаврыг зөв залгаж буй эсэх

Дүг

нэх Идэвхтэй хэрэглээ бүхий үйл үндэс

язгуураас нүдэлж мэдсэн үгийн тоог хэлэх ( эхэд 40 гаруй байгаа.)Идэвхтэй, идэвхгүй язгуураас үйл үг бүтээх –л дагаврын ялгааг мэдлээ.

Алдааг засаж хэлж өгөх

Зөв бичиж чадсан үгийн тоо. Уншиж ойлгосон эсэхийг харуулсан асуулт хариултыг тооцож хэлж өгөх

Зөвлөмж: Монгол бичгийн хэлнээ дэвсгэр -л болон ардаа эгшигтэй -л дагаврын ялгааг мэдэж, “л”-ээр төгссөн үйл үндсийг хувилгагч толгойтой залгавраар зөв хувилгах.Үнэлгээний даалгаварҮйл язгуур, үндсийг зөв бичих

Даалгавар 1. Дараах үгсийг үндэсний бичгээр бичээрэй. хүр-, ир-, хар-, сур-, нур-, гар-

Нөхцөлдүүлэн холбох -ж, -ч хувилбарын -ч нөхцөлийг залгах үг дэвсгэрээр төгсөнө. Хүрч, сурч гэх мэт

Даалгавар 2. “Эрдэм сур, эрж сур” гэсэн холбоо үгэнд орсон “сур”- хэмээх үйл үгийг хэрхэн дүрс ялган бичих вэ?

Нөхцөлдүүлэн холбох -ж, -ч хувилбарын -ч нөхцөлийг залгах үг дэвсгэрээр төгсөнө.

Нэр язгуур+л

Идэвхгүй язгуур+л


81

Даалгавар 3. Доорх үгсээс “с”-дэвсгээр төгсөх үгсийг шалгуураар таньж, үндэсний бичигт буулгаарай.

хас-, нис-, дурс-, тос-, нойрс-, хийс-, сонс-, дас-, зас-, үүс-

Даалгавар 4. Үндэсний бичгээр бичихэд бүгд “-л” дэвсгэрээр төгсөх бүлэг үгсийг олоод, үндэсний бичгээр бичээрэй.

1. ол-, захал-, дийл-, арил- 3. өшиглө-, хагал-, далла-, бол- 2. арил-, сүсэглэ-, хал-, нийл- 4. тэмүүл-, гатал-, буйл-, хуйл-

Даалгавар 5. “Шуугих, хүүгэх, хоржигно-, шаржигна-, хангина-, дүнгэнэ- бархир-, хүрхэр-“ зэрэг үгсийг үндэсний бичгээр бичээрэй.

Үнэлгээний рубрик:

Түвшин

“хүр-, ир-, хар-, сур-, нур-, гар-”

үгсийг зөв бичих( 3 оноо )

“Сур-” хэмээх үйл үгийг дүрс

ялган бичих ( 2 оноо )

“с” дэвсгэрээр төгсөх “нис-, дурс, хийс-, сонс-, дас, үүс-” зөв бичих

( 3 оноо )

“л” дэвсгэрээр төгссөн үйл үгсийг олох

( 3 оноо )

“шуугих, хүүгэх, хоржигно-, шаржигна-,

хангина-дүнгэнэ- бархир-, хүрхэр-” үгсийг зөв бичих

( 4 оноо )

Чада

ж ба

йгаа Бүх үгийг зөв

бичвэл ( 3 оноо )

Хоёр үгийг дүрс ялган зөв

бичвэл (2 оноо)

6 үгийг зөв бичсэн бол

( 3 оноо)

“л”-ээр төгссөн үгийг зөв олоод,

бичвэл ( 3 оноо )

Бүх үгийг зөв бичвэл ( 4 оноо )

Дэм

жлэг

хэ

рэгт

эй Үг бүрийг зөв бичих бүрд ( 0.5 оноо )

1 үгийг зөв бичсэн бол ( 1 оноо )

1 үгийг зөв бичвэл ( 0.5 оноо )

Бүлэг үгийг олбол 1 оноо, нэг үгийг зөв

бичвэл ( 0.5 оноо )

1 үгийг зөв бичсэн бол ( 0.5 оноо )

Суд

алж

амжа

агүй Өгсөн шалгуурыг

хангаагүй бол оноо өгөхгүй.



өгөхгүй.


өгөхгүй.




82

ДӨРӨВ. ОНОШИЛГООНЫ ҮР ДҮНГ ХИЧЭЭЛИЙН ТӨЛӨВЛӨЛТӨД ТУСГАЖ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ МЕНЕЖМЕНТ

Сургалтын хөтөлбөрийн хэрэгжилтэд орон нутгийн боловсролын байгууллага, сургуулиудын оролцоо, идэвхтэй үйл ажиллагаа чухал байдаг. Энэ жилийн хувьд хичээлийн жил эхлэнгүүт бүх мэргэжлийн багш нар тус тусын заадаг хичээлийн зөвлөмжийг нэгэн зэрэг хэрэгжүүлснээр сурагчдын ачаалал нэмэгдэж, хүндрэл бэрхшээл үүсэх төлөвтэй байгаа тул багш, сурагчдын ачааллыг тооцож, тэнцвэртэй байлгахад менежмент зайлшгүй хэрэгтэй болж байна.

Зөвлөмжийн эхний хэсэгт 2020 оны 2-5 дугаар сард зохион байгуулсан теле хичээлээр сурагчдын эзэмшсэн мэдлэг чадварыг дэмжих, теле хичээлээс зарим шаардлагатай агуулгыг бататгах арга зүйг зөвлөмжилсөн билээ. Гэсэн хэдий ч сурагч бүр бүх агуулгыг бүрэн эзэмшсэн гэж “гэнэн” дүгнэлт хийж болохгүй. Ихэнх сурагчдад бататгах, нөхөн судлах агуулга байгаа төдийгүй эдгээр нь хүүхэд бүрийн хувьд харилцан адилгүй. Энэ нь хичээлийн жилийн эхэнд хийсэн оношилгооны үр дүнд тодорхой болсон байх учиртай.

Иймд багш нар теле хичээлээр сурагчдын эзэмшсэн мэдлэг, чадварын түвшнийг оношилсон үр дүнг үндэслэн сурагчдад бэрхшээлтэй, заавал эзэмшүүлэх шаардлагатай ямар нийтлэг агуулга байгааг анги бүрээр тодорхойлж, шаардлагатай агуулгаар бататган заах юм. Өөрөөр хэлбэл, энэхүү сүүлийн долоо хоногт заах хичээлийн агуулга, арга зүйг тухайн сургуулийн багш нар хариуцан хичээлийн сэдвээ сонгож, хичээлээ өөрсдөө заана. Энэ долоо хоногт заах хичээлийн сэдэв, агуулга нь сургууль, анги бүрд ижил байх шаардлагагүй, харин тухайн ангийн сурагчдын хэрэгцээ шаардлагыг үндэслэсэн байхыг шаардана. Ийм учраас сүүлийн долоо хоногийн агуулгын хоцрогдол арилгах сургалтыг төлөвлөх, зохион байгуулах, үр дүнг үнэлэх үйл ажиллагааг сургуулиуд өөрсдийн менежментээр дэмжин ажиллах үүрэгтэй.

Багш нарыг хичээл сургалтын үйл ажиллагаанаас хөндийрүүлэхгүй байх менежментийг хэрэгжүүлнэ.

4.1. Сургуулийн удирдлагын зүгээс анхаарах асуудал: 1. Монгол хэл, уран зохиол, үндэсний бичгийн хичээл нь хэдийгээр гурван тусдаа хичээл болж

сургалтын төлөвлөгөөнд тусгагдсан ч сургалтын нэгдсэн нэг хөтөлбөртэй. Тодруулбал, хөтөлбөрийн агуулга нь монгол хэл, уран зохиол, үндэсний бичиг гэсэн 3 хэсгээс бүрддэг ч хөтөлбөрийн зорилго, зорилт, арга зүй, үнэлгээний хэсэг нь нэг л байдаг онцлогтой. Энэ онцлогийг харгалзан гурван тусдаа хичээл гэж ялгаж үзэлгүй, харин интеграцчилж ажиллах боломжийг багш нарт олгох

2. Нэг ангид монгол хэл, уран зохиол, үндэсний бичиг хичээлийг нэг багшаар хамтад нь заалгахыг дэмжин ажиллах. Энэ нь энэ гурван хичээлийг интеграцчилж заах, шалгалт, сорилыг нэгдсэн байдлаар зохион байгуулах боломжийг нэмэгдүүлнэ. Хэрэв ийм боломжгүй, эдгээр хичээлийг нэг ангид өөр өөр багш заадаг бол тэдэнд хамтарч ажиллахад нь дэмжлэг үзүүлэх

3. Тухайн ангид өнгөрсөн хичээлийн жилд монгол хэл, уран зохиол, үндэсний бичгийн хичээл зааж байсан багш нарыг өөрчлөхгүй, үргэлжлүүлэн заалгахад анхаарах. Энэ нь сурагчдын мэдлэг чадварын түвшин, суралцах онцлогийг нь сайн мэддэг давуу талтай тул агуулгын хоцрогдлыг хичээлийн жилийн турш арилгахад анхаарч ажиллах боломжийг нэмэгдүүлнэ.

4. Сурагчдын теле хичээлд хамрагдсан идэвх оролцоо, эзэмшсэн мэдлэг чадварын ялгаатай байдлыг харгалзан ажиллах, агуулгын хоцрогдлыг хичээлийн жилийн туршид арилгах боломжийг багш нарт олгох. Улирлын болон явцын үнэлгээ, шалгалт авахдаа асуулт даалгавар нь энэхүү ялгаатай байдлыг харгалзсан хувилбаруудтай байхаар боловсруулж байх

5. Сурагчдын агуулгын хоцрогдлыг арилгах сургалт, үйл ажиллагаанд тэдний эцэг эх, асран хамгаалагчид болон бусад хичээлийн багш нар, дотуур байрын багштай хамтран ажиллах боломжийг олгох


83

Цар тахлын нөхцөлд нь эцэг эхчүүд хүүхдийнхээ боловсрол, хөгжлийг гэр бүлийн орчинд дэмжих чадвар хэр байгаадаа дүгнэлт хийх боломжийг олгосон. Мөн сургалтын агуулга, арга зүйг ихээхэн анхаарч, хүүхэд нь тухайн хичээлээр юу мэдэж, чаддаг болсон талаар мэдээлэлтэй болсон. Гэсэн хэдий ч тэдэнд тодорхой хэмжээгээр ачаалал үүссэнийг тооцож, цаашид хүүхдийнхээ хөгжил, боловсролыг өдөр тутам дэмжих мэдээлэл, арга зүйгээр хангахад багш нарын үүрэг тодорхой болсон энэ үед бид хамтын ажиллагааг мэргэжлийн түвшинд хэрэгжүүлэх шаардлагатай боллоо. Үүний тулд:

• Сурагчдын оношилгоог хэрхэн хийсэн, суурь чадвар, мэдлэг, чадварын түвшин, сурах арга барилын онцлог ямар байгаа талаар мэдээллээр хангах,

• Оношилгооны үр дүнтэй холбон эцэг эхчүүдэд гэр бүлийн нөхцөлд хүүхдэдээ ямар дэмжлэг үзүүлэх талаар багш нар хамтран зөвлөгөө өгөх,

• Оношилгооны үр дүнд тулгуурлан хичээл сургалт өмнө хэрэгждэг байснаас ямар онцлогтой хэрэгжих (сурагч, багшийн аль алинийх нь ачаалал зохих хэмжээгээр нэмэгдсэн) талаар мэдээллийг хүргүүлж, эцэг эхээс дэмжлэг авах,

• Эцэг эхийн хурлыг хичээлийн жил эхэлмэгц, мөн оношилгооны үр дүн гарсны дараа дахин хийх, сарын дараа сурагчийн хөгжилд ямар ахиц гарсан талаар мэдээлэл өгөх хурлыг хийх хэрэгтэй.

4.2 Багш нарын анхаарах асуудал:Багш нар хамтран ажиллахХичээлийн жилийн эхний 1-2 долоо хоногт сурагчдын теле хичээлийн идэвх оролцоо, тэдний

эзэмшсэн мэдлэг, чадварын түвшний оношилгоонд үндэслэн сургалт, үйл ажиллагааг төлөвлөн хэрэгжүүлэх шаардлагатай. Тухайлбал, теле хичээлийн тэмдэглэл, даалгаврын гүйцэтгэл, теле хичээлээр эзэмшсэн мэдлэг, чадварын түвшин, хандлага, сурах арга барилд гарсан өөрчлөлтөд хийх талаар хичээл хичээлээр тус тусад нь зөвлөмжилсөн.

• Оношилгоог монгол хэл, уран зохиол, үндэсний бичиг гэж тус тусад нь цаг гаргаж хийхийн оронд интеграцчилсан байдлаар нэгтгэн зохион байгуулж болно. Мөн хэлний зүйн мэдлэг ойлголтыг өргөжүүлэх, ялангуяа үгийн бүтцийг задлан шинжлэх, үгийн язгуур үндэст дагавар залган шинэ үг бүтээх, үгийг нэрийн болон үйлийн нөхцөлөөр хувилган бичих, бүтээврийн нийлцийг зөв бичих чадварыг бататгахад монгол хэл, үндэсний бичгийн хичээлийг интеграцчилан заах боломж бий.

• Тухайн ангийн сурагчдын агуулгын нийтлэг хоцрогдлыг гэрийн даалгавраар нөхөхгүй, харин дэвшин орж байгаа ангийн жилийн төлөвлөлт хэдийд, ямар суралцахуйн зорилт хэрэгжүүлэх хичээлээр бататгахаа багш бүр нарийвчлан төлөвлөж хэрэгжүүлэх. Өөрөөр хэлбэл бататгах хичээлийг танхимын хичээлтэй нягт уялдуулан төлөвлөн хэрэгжүүлнэ.

• Теле хичээлийг багш нар тайлбарлан таниулах аргаар заасан, багш төвтэй хичээлүүд голлосон тул багш Та бүхэн энэхүү зөвлөмжийн дагуу бататгал хичээлийг аль болох сурагчдын оролцоонд суурилан заах нь тохиромжтой.

Сурагчийн хөгжлийн онцлогийг харгалзах Зөвлөмжид санал болгосон рубрикийг ашиглан сурагчийн даалгаврын гүйцэтгэлийн

ялгаатай байдал, тухайлбал: суурь чадварын онцлог, мэдлэг, чадвар эзэмшилтийн түвшин, сурах арга барил, бие бялдрын хөгжлийн ялгаатай байдал зэргийг харгалзах шаардлагатай. 10-12 дугаар ангийд сурч буй 15-17 насны сурагчдын танин мэдэхүйн хөгжлийн онцлогийг дараах хүснэгтээр харуулж байна. Үүнд:


84

Бүрэн дунд боловсролын түвшинд суралцаж буй 12-17 насны сурагчдын танин мэдэхүй, нийгэмшил, бие бялдрын онцлог1

15-17 насны сурагчдын танин мэдэхүйн онцлог

Багшийн анхаарах асуудал, сургалтад хэрэглэх арга зүй

Тани

н м

эдэх

үйн

хөгж

лийн

онц

лог •Богино хугацаанд нарийн агуулгатай

мэдээллийг тогтоох чадвар сул

•Учир мэдээллийг гүйлгэн уншиж утга агуулгыг нь тогтоох үйлийг олон давталттайгаар хийлгэх

•Мэдээллийн утга санааг ойлгохдоо нийтлэг шинжээр нь харьцуулах чадвар нь хангалтгүй

•Утгачлан тогтоох чадварыг нь түлхүү дэмжих

•Мэдээллийг дотоод мөн чанар, учир шалтгаанд нь сэтгэж харьцуулан ойлгох чадвар хангалтгүй

•Хэд хэдэн аргатай дасгал даалгавар өгч ажиллуулах

•Монгол хэл, уран зохиолын хичээлээр ухагдахуун, ойлголтыг ижил төсөөтэй шинжээр нь ангилах, гол шинжийг нь олох, ухагдахуун нэр томъёог тодорхойлох логик чадварыг төлөвшүүлэх даалгавар хийлгэх

Сурагчдын ялгаатай хэрэгцээг сургалтад харгалзах • Хичээлийн жилийн эхэнд хийсэн оношилгооны үр дүнд теле хичээлд сурагчдын бүрэн

оролцсон, зарим нь хагас дутуу оролцсон, зарим нь теле хичээлийг огт үзээгүй байгаа нь илэрч гарсан. Түүнчлэн, сурагчдын теле хичээлээр эзэмшсэн мэдлэг, чадварын түвшнийг хангалттай, дунд зэрэг, хангалтгүй гэдгийг тодорхойлсон байгаа. Иймд монгол хэл, уран зохиолын заах аргын нэгдлийн багш нар хамтран энэ ялгаатай байдлыг харгалзан хичээл сургалтын төлөвлөн хэрэгжүүлэх шаардлагатай. Тусгай хэрэгцээ шаардлагатай хүүхдийн онцлогийг харгалзах

• Тухайн ангид тусгай хэрэгцээт боловсрол шаардлагатай сурагч (хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд, суралцахуйн бэрхшээл, зан төлөвийн өөрчлөлт, анхаарлын хэт идэвхжилттэй) суралцдаг бол тухайн суралцагчийн хөгжлийн түвшний оношилогоо хийнэ. Оношилгооны үр дүнд үндэслэн тухайн сурагч ЕБС-ийн сургалтын хөтөлбөр ба ганцаарчилсан сургалтын төлөвлөгөө (БСШУС-ын сайдын 2018 оны А/155)-өөр суралцах эсэхийг шийдвэрлэнэ.

• Хэл соёлын ялгаатай хүүхэд (өөр хэлээр ярьдаг, гадаад улс оронд суралцаж байгаад шилжиж ирсэн) суралцдаг бол тэдэнд анхаарал хандуулж даалгаврын утга, агуулгыг ойлгож буй эсэхийг тодруулж, дэмжлэг үзүүлнэ.

1 «Монголын хүүхэд залуучуудын хөгжлийн шалгуурыг сургалтын практикт нэвтрүүлэх нь» төслийн судалгааны үр дүнд тулгуурлан боловсруулав.

ГАРЧИГ - mier.mnmier.mn/wp-content/uploads/2020/08/mongol-hel-uran-zohiol-mongol... ·...

Documents