~~ HZ. MUHAMMED (SAV) VE

MESAJI

Editor Mehmet Mahfuz SOYLEMEZ

Dem.No:

islauu i:umter Dergisi Yaymlan Ekirn 2014

F. HZ. PEYGAMBER, AiLE VE TOPLUM

HZ. MUHAMMED'iN StiNNETiNDE KADINA VERi:LEN DEGER

Meh.met EREN"

Girl~

Milletlerin temel yapx ta§I ailedir. Aile, ba§langwta bir kadm ve bir erkek ' olmak iizere, iki ki~i ile kurulur. Bu ikisinden biri, digerine kar~x ~efkat ve

muhabbet duymazsa. o ailede saadet olmaz. Erkegin beden olarak giic; ve kuvvetine mukabil, ham rom saygmhgt temin edilemedigi zaman, aile kwumu zaylflar. Ailenin zaylflamasx, millet ve devletin zaylflamasma sebep olur. Top­Iumun en azmdan yansllli olu~turan kadmlarm egitimi, onlann iyi bir insan ve Miisliiman olarak yeti§tirilmesi biiyiik 6nem arz eder. Zira iyi nesiller yeti§­tirmede annenin rolii biiyiiktiir. Kadmlan iyi eg~tilmi~ bir toplum, gelecegi ic;in c;ok 6nemli bir meselesini halletmi§ demektir.

Ne yaztk ki, modem dii.nya, kadma, genellikle bir hayranhk veya kullarum objesi olarak bak:makta ve onu, saygxya Hiytk asil cevher alan ~ahsiyetlnden soyutlamaktadxr. Modemizm, bilhassa kadmm temel gorevi alan annellgi kii­c;iik gormekte; bunun yerine onun ic;in sah~ elemaru, mankenlik, sekreterlik gibi meslekleri tercih etmektedir. Halbuki biitiin killtiirler annenin degerini yiiceltmi~. hayattaki en gii.zel §eyleri ana ithaf etmeyi bir gorev saymt§hr.

islam'dan 6nceki cahillye toplumunda, kadmlar erkeklere gore ikinci de­recede bir yere sahiptiler. Bu sosyal yap1 ii.zerine gelen islam, ka~ sosyal, ekonomik ve huktiki konumunu iyile§tirmek ic;in 6nemli diizenlemeler yap­mi§hr. Kur'an, insan olmas1 ba.knnmdan kadmt erkekle e§it bir varlxk olarak kabul eder. Onun beyanma gore, Allah insanlan daha huzurlu ve mutlu bir hayat siirmeleri ic;in c;ift yaratrm§hr. (Riim, 30/21)

Kur'an-1 Kerim'deki emir ve yasaklara dair hitaplar, erkek-kadm biitiin Miisliimanl¥ ic;in gec;erlidir. Bu yiizden, gerek insan alma, gerekse hak ve so­rumluluklan yoniinden, Allah katmda erkekle kadm arasmda bir fark yoktur. Bilindigi gibi, insanm Allah katmdaki degerini, imam ve salih amellyle eri~e­cegi takva derecesi bellrlemektedir. (Huclirat, 49/13)

Hz. Peygamber, hayah boyunca, her zaman kadmlarm problemleri ile ilgi­lenmi§, onlarm e9leri ile alan anla§mazbJdannda arabulucu olmu§, haklarmt korumu§ ve erkeklere e~lerine gii.zel davranmalartru ogiitlemi~tir. Her konuda

Doc. Dr .. Selcuk Oruversltesl ilabiyat FakOltesl 0Uetim Oyesl. meren 11 @hotmail.com

332- Hz. ~uhammed (sav) ve Mesqjt

oldugu gibi, bu hususta da, harumlanyla g\1zel ge~imi. kadmlara kar§l k:ibar ve gU:zel davraru~lan ile insanlara en gU:zel omek olmu~tur.

TebligiiDizde, ayet ve badisler l~tgmda, Miislfunan kadmm degert U:zerinde durulacakb.r. islam'm kadma getirdigi kazarumlan anlamak i~in. once cahili­ye doneminde kadmm toplumdaki statiisiine ve islam'm dU:zelttigi/kaldt.rdlgt uygulamalara losaca deginmemiz yararli olacaktrr.

Kur'ii.n ve Siionette Kadm Hakkmda Baz1 Diizenlemeler

1. Cahlliye Donem.i Uygulamalannm Diizeltilmesi/ Kaldmlmas•

Cahiliye doneminde kadm, daha dogdugunda loz dogdu diye horlanmaya muhatap olur, hayab boyunca da hakir goriiliirdii. Hatta utanma ya da fakirlik k~?rkusuyla 1oz ~ocuklarilll oldiirenler bile vardl. I Peygamber (as.), loz ~ocuklan

hakkmda yaygm olan bu kotii anlaJl~I ortadan kaldtrmak i~in. bu giinkii tabir­le;adeta pozitif aynmcillk yaparak. onlara iyi bakma ve gU:zel davranmaJl te§vik hususunda }?iiyiik miijdeler ihtiva eden a~tklamalarda bulunmu§tur.

Kur'an, kadmm cahiliye toplumundaki ikinci suuf insan statiisiinii orta­dan kaldt.ran bazi hukii.ki dU:zenlemeler getlrmi§tir. Bunlarm; ozellikle aile. miras ve ceza hukuku alanlarmda oldugunu soyleyebiliriz. Aile hukukunda, evlenme-bo§anma ile ilgill hiikfunler; ma.J.i konular ile miras hukukunda,

kadma maddi hakslZlik yap!.lmamasi, mirastan onun da paJl olduguna dair biikiimler; ceza bukukunda da, lurslZlik yapan ve zina eden kadmlara uygu­lanacak cezalar ile iffetli kadmlara zilia iftirast atmanm diinya ve ahirettek:i

cezasma dair hiikiimlez-4 dikkat ~eker. -Aynca, bir ayette de kadmm §ahitlik yapma ehliyetine temas edilir.5

2 . Erkek De Kadmm insan Olarak Allah Nezdinde E§it Konumda Olmas1

'Kur'an'da; iman, Allah'a itaat, ibadetler, ahlaki gU:zellikler, i.tfeti koruma, Allah't Zikir hususlarmda kadlnla erkek e§it kabul edilir (Ab.zab, 33/35). Kadm

ile erkegm birlikte zikredildigi ayetler incelend.igmde §U husus a~lk~ goriile­cektir: Onlar, birbirini tamamlayan, birbirine destek olan iki insandt.r. ikisi i~in

de, Allah katmdak:i deger Ol~iisii takvadrr. Dinin korumaJl hedefled.igi §eylerde yanf ~din. akll, nesil, can ve mal" konulannda da aralarmda hi~bir fark yoktur.

1 ~u ayetlere balolabllir: Emi.m. 6/139-140: Nahl, 16/58-59; isr;i. 17/31; Zuhruf. 43/16-18: Tekvir. 81/8-9.

2 Yasaklanan evlenme ~ekllleri: Nlsa, 4/22-24: Talak, 65/4. 6. Tek evilllg!n te~ edilmes1: Nlsa. 4/3. 129: Ahz<ib. 33/50. Bo~anmarun bellrU kurallara ba~anmast: Bakara, 2/226-230; Nlsa, 4/35, 128: MOmtehlne, 60/10-11: Talak, 65/1-3. Bo~anan veya kocast olen kadmm haklan: Bakara, 2/231-237: Nisa, 4/35, 128: Talik, 65/6-7. SOt emzlrme Ue Ugill hUkQmler. Bakara. 2/233: Lokman. 31/14: AhkM. 46/ 15: Tal~. 65/6-7. ·

3 Ntsa, 4/7. 11-12. 19-21, 32-33, 127, 176. Bu ayetlerde, kadmm mali konulardakt haklanna dlkkat cekilmektedlc.

4 Ma.lde, 5/38: NW', 24/2-3, 4-6, 9. 23-26. 5 . Bakara, 2/282.

Hz. Peygamber. Aile ve Toplum 333

insan ·alarak, erkek ve kadm ayru cevherden yarabl.Im~trr. Yiice Allah ~oyle buyurur: "Ey iit.sanlar/ Sizi bir telc nefisten yaratan, ondan da e§ini var eden ve ildsinden pelc r;olc er/celc ve lcadut meydana getiren Rabbinize hiimtetsizlilden salcrnm" (Nisa 4/ 1) insanoglunun ayru cinsten e~ler halinde yaratili:;; gerek~e­

si. ba.ZJ. ayetlerde • e§inin yanutda huzur bulmast ve aralarutda sevgi ve merha.­metin peydd etmesC' (A'raf 7/189: Rfun 30/21) ~eklinde a~Iklamr. Bir ayette de e:;;ler, "birbirtn.in elbisesi" olarak (Bakara 2/ 187) tavsif edilmektedir.

Erkek ve kadm, milstaki.l bireyler olarak, iman edip iyi ameller yapma so­rumlulugu. bunun neticesinde sevap kazanma ve cennete girme hususunda da milsavidir. 6 Kaduun kendi iradesiyle iman veya ki1.fri1 se~mesi konusuna, Kur'an'da f:ki:;;er misal verilir. "ik:i iyi. kul" :;;eklinde tavsif edilen Nllh ile Lilt peygamberlerin harumlan. inkar edenlere; Firavun'un harurm ile imran 1o.z1 Meryem ise, inananlara 6mek g6sterilen kadmlarchr.7

· Kur'an'daki bir ~ok ayette; "mil'min erkek ve kadmlann kavu:;;acaklan · milkafat"8 , buna mukabil de "milnafik/mil:;;rik erkek ve kad.mlann ugraya­

caklan cezadan"9 bahsedilir. iyi ve kotil amelde bulunma. bunlann kar~ilik­lanna kavu:;;ma y6nilyle erkek-kadm arasmda bir fark yoktur. Bu konudaki ba.ZJ. ayet mealleri ~oyledir:

"Miimin. erlcelcler ile milmin lcadutlar, birbirlerinin velileridir. iyUigi emreder, lcotilliilcten alllcoyarlar. Namazt dosdogru lalarlar. Zelccitr. verirler. AUah'a ve Peygamberine itaat ederler. i§te bwtlardtr, Allah'm rahmet edecegi lcimseler ... " (Tevbe, 9/71). "Erlce/c veya lcadm. milmin olaralc lcim iyi amel i§lerse, onu mut­lalca giizel bir hayat ile ya§atmz ve miikcifatlarutt elbette yapmakta oldulcla­nnm en gilzeline gore veririz" (Nahl. 16/97). "Zilla eden kadm ve erlcegin ryer birine yiizer sopa vurun" (Nilr, 24/2). "Htrsrzltlc yapan erlcelc ve lcadmm. i.§lemi§ oldulclart.fiillere lcar§tltlc, AUah'tan (gelen) caydtrlCt bir ceza olaralc ellerini lcesin" (Maide, 5/38).

Miunin erkek ve kad.mlar, guzel ahlak hasletlerini ~1dlklannda, ayru de­recede Allah'm 6vgilsilne mazhar olmakta, Onun magtiret ve ecrini hak et­mektedirler: "Miislliman erlcelcler ve lcadmlar, milmin erlcelcler ve lcadmlar, go­niild.en itaat eden erlcelcler ve lcadutlar, dogru sozlrl erlcelcler ve lcadmlar, sabtrlt erlcelcler ve kadutlar, boywt egen erkelcler ve kadmlar, sadalca veren erkekler

ve kadutlar, oru.r; tutan erlcekler ve kadutlar, iffetlerini lcoruyan erkekler ve ka­dmlar, Allah 't r;ok zilcreden erlcelcler ve kadmlar var ya.. i§te Allah. bwtlar ir;in bir

ma{jfiret ve biiyrllc bir miikcifat haztrlamt§ttr. "10 ~u ayet de, Milslilman kachrun

6 Mesela bk:z. Al-l imran. 3/195: Nlsa. 4/124: Nahl, 16/97: Mu'min. 40/40. 7 Tahrim. 66/10-12. Meryem ile Aslye'yt Oven bir hadls lcln bk:z. Buhari. Enblya. 46. 8 Tevbe. 9/72: Fetlh. 48/5: Hadid. 57 I 12. 9 Tevbe.9/67-68:Fetib.48/6:Ahzab.33/73. 10 Ahzab. 33/35. Aynca bkz. NU.r. 24/11-12: Hucurat. 49/11: Hadid. 57/18. Ensarl! Ommii

Umare'nln Peygamber'e gellp: "{Kur'ful'daJ daha ~ok erkeklerle llgili ayetlere yer verildlglnl dii­~u.nuyorum. Kadmlardan bahseden blr a yet neredeyse yok gibl" demeslllzerine. Ahzab. 33/35. ayetin n.azll oldu~ rtvay~ ~tlr. ('IlnnJzi. Tefsir. 33. 14)

334 Hz. Muhammed (sav) ve Mesajl

vasdlanna i~aret eder: ~ (Ey Peygamber e~leri), $a.yet o, sizi bo~arsa, Rabbi ona;

sizden d.aha iyi olan, Mii.slilman, mQ.min, gonii.ld.en ttaat eden., tovbe eden., lcul­

luk eden., -o~ tutan, dul ve bQJdre e~ler verebUif' (Tahrim, 66/5).

3 . Kadmm Hicreti, Biati ve Sava§lara Katllmas1

Kadm, iman ve salih amelle sorumlu olma y6m1yle erkekten ayn olmach­gJ. gibi, dinini y~ama ugrunda zorluklara katlanma ve · bu ugurda toplum­sal hareketlere kablma balammdan da ondan farkll bir konuroda (legildir.~ 1

Bu konuda, Kur'an'da bilhassa "hicret" ve "biat" hadiseleri one c;:lkmaktachr. inanchklan dini y~ama ugruna ~e~itli ~kencelere maruz kalan sahabiler, im­

kan bulduklan zaman, erkek olsun kadm olsun vatanlanndan ba~ka yerlere

hicret etmi~lerdir. 12

: Kadmlann hicreti konusunda ~u rtvayet dikkat c;:eld.cidir. Hz. Omer, Esma ]?int Umeys'e: "Hicrette biz sizi gec;:tlk. Biz Rasfl.lullah'a sizden daha lclYJ.giZ" deyince, Esma bu soze lQzmt~ ve ona Habe~istan'da Allah ve Rasfl.l'u ugrun­da c;:ektikleri slkmWan habrlahp, durumu mutlaka Rasfl.lullah'a bildirecegini soylemi~tir. Omer'in dediklerini ve kendisinin cevabuu anlatmca, Hz. Peygam­ber: ~o. bana, sizden daha la}'lk degildir. Onun ve arkad~lanmn tek hicreti varchr. Siz sefine ehlinin (gemiyle Habe~istan'a gidenler) ise, ild. hicretiniz var" buyurmu~tur. 13

Rasfl.lullah (a.s.) erkeklerden biat alch@ gibi bammlardan da biat almJ~br. Ostellk, onlarla hangi hususlar tizerine sozle~me yapllchgJ. bir ayette ac;:lklan­maktadrr.14 Bu husus, islam'm kadmlara verdigi onemi gosterir. Hz. Peygam­ber, kendilerinden biat almak suretiyle. kadmlan da saygm hirer mustakil ki§ilik olarak kabul ederek, islam'm yayllmas1 ve ya~ahlmas1 hususunda, on­lann yarchm ve desteklerine on em verdigini gostermi~tir. 0 , a }mea, M~~lt1man

11 Vahytn bal1langlcmdan ltibaren Miis!Oman olarak Hz. Peygamber'e (a.s.) destek olan baz1 ha­rumlar l;lunlardJr: E~l Hatlce. halalan, kepdl ve Ebu Beldr'ln klzlan, Ammar'm annes! Silmeyye (l;lehlt olan Ilk Mas!Oman), Omer'ln klz karde:jl Fatuna, Ebu Ta.J.lb'ln hanum Fa tuna blnt Esed.

'Abbas'm harunu Ommu'I-Fadl. 12 NlsA. 4/98-99; Abzab. 33/50: Milmtehlne. 60/10. Aynca bk2. NJSA. 4/75; AbzAb, 33/58, Baruc,

85/10. Peygamber (a.s.). hlcret ederek Medlne'ye gelen kadmlar arasmda bulunan Ukbe b. Ebi Muayt'm klZl O'mma GUlsilm'\1, Mlesi geUp lstemeslne ra(lmen, hlcret eden kadmlar hakkmda naztl olan ayetten (Milmleh!ne, 60/10) dola}'l verme~tir. (Buhari, ~wut. 1: Megazi, 35. -V, 68-)

13 BuMri. Mega.zi. 38 (V, 79-81); Miisllm, Fedallu's-sahabe. 169 (h. no: 2503). Esma der k1: "Son­ralan, EbU Musa ve ashab-1 sefine. grup-gtup gelerek benden bu hadlsl soruyorlardt. Oyle k1. kalplerlnde, Rasl1lullah'm kendlleri !~in sOyledlgi bu sOzden daha y(lce, daha sevlndl.rlcl dOnya­da hl~blr /iCY yoktu. •

14 MCuntehlne, 60/12. 'Bu ayete gore, kadmlardan soz a1man hususlar ~;iunlardtr: Allah'a hl~blr ortak kol;l1Da1113k. turslZhk yapmamak. zina etmemek, ~uklaruu OldCumemek. lft1ra etmemek. maruf blr ~te Hz. Peygamber'e karl;l1 gelmemek. Bazl hadlslerde erkeklerden de bu konularda blat almdt~ liade edllmektedlr. Meselfl bk2. Buhari, lman. 11: Ahk.am. 49; MQsUm, HudQd, 41-44. Hz. Peygamber, kadmlardan o!Oierin a:ckasmdan feryadt flgan etmeme hususunda da sOz al!:nll;lbr. Ensarl.i Ommu Allyye'nln (NI1seybe blnt Ka'bl bildlrdlglne gore, be:j kadm han~ dlgerlerl bu sOzOnde duraiDlliilllitrr. (Buhar!. Ceruiiz. 46; Ahk.am, 49; MO.Sllm, Cenii.lz, 31-32; Nesai, Ceruiiz, 15; Beyat. 18)

Hz. Peygamber, Aile ve Toplum 335

kadmlann b~kalanna verdigi eman ve himayeyi kabul ederek, onlara hukllki bir statu de kazan~tJr.1s

Kadm sahabller, dinlert u~a hicret ettiklert gibi, Allah yolunda sav~­lara kablara.k, kendilerine du§en gorevi yerine getirrni§lerdir. Ensarl.J. Ommu Auyye §oyle der: "Rasillullah ile yedi gazaya kabldrm. Ordunun gerisinde kal.J.r, onlann yemeklertni yapar, yaraWan tedavi eder ve hastalarla ilgilenir­dim. "16 Rubeyyi' b int Muavviz de: "Biz, Rasillullah'la b eraber sava§lara kab.JJr, orduya su temin eder, onlara hizmet eder, yaral.J. ve olilleri Medine'ye ta§rrcbk" demi§tirY

Bedir sava§ma gidilirken, Ommu Varaka bint Nevfel "Ya Rasillellah, senin-.. . le birlikte sava§a kablmama izin ver. Hastalanruza hem§irelik yapanm. Kim

bilir, Allah bana da §ehitlik nasip eder" der. Hz. Peygamber ona: "Evinde kal. Allah sana yine §ehitlik nasip eder" buyurur. Daha sonra "§ehit harum" diye arulan bu kadm, ayru zamanda Kur'an bilgisi ile de me§hurdur ... 18

Peygamber (a.s.), bir mazeret sebebiyle sava§a kablmayan erkeklerin, sa­

va§a kablan mucahitlerin kadmlanna, aynen annelerine davrancbklan gibi davranmalan gerektigini -yani hic;:bir kotu niyet beslememe ve ihtiyac;:lan ic;:in

yardrmc1 olma hususu kastedilmektedir- onlan korumaJlp ihanet edenlerin klyamet gunlinde acmacak bir duruma dii§eceklerini bildirmi§tir. 19

Hz. Peygamber'in Siinnetinde K1z <;ocuklanna Ayncahk

Yukanda ~c;:lklanchgt iizere, kadm ile erkek arasmda biyolojik farkl.J.l.J.gtn ch§mda, insan olarak toplumsal ve killtiirel yonden bir fark yoktur. Ne var ki, cahiliye doneminde, loz c;:octiklanrun hor gorilldugu, h atta loz c;:ocugu oldu habertni alan birinin, a§m derecede iizillup, Meta b~ma kOtu bir i§ gelmi§ gibi iizlintillu ve ofkeli bir halet-i ruhiye ic;:ine girdigi, Kur'an'da bildirilmek­tedir (Nahl, 16/58-59; Zuhruf, 43/17-18). i§te bu yiizden, Rasillullah (a.s.), loz c;:ocuklanrun ve kadmlann toplumdaki konumlar1n1 iyile§tirmek ic;:in, onlar hakklnda insanlara te§Vik edici tavsiyelerde bulunmu§, davraru§lan ile de bu

konuda bizzat omek olmU§tur.

15 Bubdri. Clzye. 9 (~'n·nisd'). Ylne bkz. Muslim. Salatii1-miisafi.rin, 82. Raslllullah (a.s.): "Ey Ommil H~. sentn eman verd.lgtne biz de emAn verdlk" buywmu~tur.

16 Milslim, Clhad, 142. Kadmlann sav~lardald hlzmetlert hakkmda bkz. Buhiri. Clhad, 65. 66. 67, 68.

17 Buhari, ClhM. 67 (yarahlan tedavi ederdlk), 68. Hz. Peygamber'in, kend.lslne kat!laca~ mujdesi vermes! llzertne, Hz. Osman zamarunda 1\Jbns'm fethine kat!lan Ommu Haram. karaya t;Jkmca hayvarundan dil~ilp vefat etmi~ ve oraya defnedllmi~tir. (Buhari. Cihad, 3. 8. 63. 75: fstl'zan, 41: Muslim. lmaret. 160-162)

18 Ebu DAVIld, Sa!At. 61: hm Hanbel VI, 405. Ommll Varaka'nm miidebberyapb~ (hllrrtyetf efen­d.lslnln Olllm ~artma baglanan kole ve canye) blr kO!e ve canyesi vard!. iklsl blr gece ona suikast dllzenled.l. Blr elblse Ue oldflrene kadar yllziinu bastmp ka~t!lar. Hz. Omer onlan buldurarak !dam ettlrdl. Medine'deki Ilk idam cezas1 budur.

19 Muvatta, Husnii1-huluk, 2; Buhari, Menalob, 23; Edeb, 80: Milslim, FedMI, 77, Hudud. 10. 42: lmare, 139: Ebll Davlld, Cihad. 11; Edeb, 4: NesM. ClhAd, 47, 48.

336- Hz. Muhammed (sav) ue Mesqjl

Hz. ~eygamber, bir gii.n namaz lolcbnrken, klzl Zeyneb'in klzl Omame'yi, klyamda iken ornzuna alm.I§, rukU ve secde Y.apacagmda yere koymu§, kal­lonca geri.omzuna alm..i§tlr.20 Boylece, k.iz ~ocuklarun yadlrgamaya ah§lk Arap gelenegi.ni kaldumaya ~§IIl.l§tlr. Bilindigi gibi, bazen davraru.§ sozden daha etkili olur. Aynca, bu konuda: "Kim.in bir k.iz ~ocugu olur da, onu topraga gom.m.ez, hor gormez ve oglunu ona terclh etm.ezse, Allah onu cennete koyar" buyurmu§tur. 21

Hz. M§e. ild klz ~ocuguyla gelip yiyecek bir §eyler isteyen kadma bir hur­ma vermi§, kadm onu hemen iki ~ocuguna pay etmi§tir. (Diger Iivayette: (J~ hurma vermi§, kadm ikisini klzlanna vermi§, u~ii.nciiyii apa gotiirtirken, k.izlanrun istemesi iizerine onu da ikiye bolup onlara vermi§tir). Bu olaYI an­l~tmca, Rasiilullah (a.s.): "Kim, bu k.izlara lhsan ederse, bu onunla cehennem arasmda bir perde olur (Diger Iivayette: Onlar sebebiyle ona cenneti vacip lolar yahut cehennemden azat eder)"22 buyurmu§tur.

Hz. Peygamber: "Kim, buliig ~agma ula§ana kadar i.k:i klz 90cuguna ba­karsa, klyamet gii.nii.nde ben ve o birlikte olu.ruz" buyurup. birlikteligi iki par­magiD.l birle§tirerek gostermi§tir.23 Yine §oyle buyurmu§tur: "Birinizin ii9 ~ yahut ii9 k.iz karde§i (diger rivayette §U ilave vardlr: veya i.k:i klz.i yahut iki klz karde§i) olur da, onlara iyi bakarsa (diger rivayette §U ilave vardlr: onlar hak­londa Allah'tan sakuursa), mutlaka cennete girer.24

Bir hadiste de: "Cariyesi olan adamm, onu giizelce egittigi, sonra azat ede­rek kendisiyle evlendigi takdirde, iki kat ecir kazanacag1"25 miijdesi verilir. Miisliim.an, cariyesinin bile egitiminden sorumlu olunca, kendi hiir klzlnm egitiminden elbette sorumlu olacaktrr. Peygamber (a.s.) bu ve benzeri beyan­lanyla, toplum.da deger verilmeyen klz yocuklanna ilgi gosterilmesi gerektigini belirtip, durumlarun iyile§tirmeye 9ah§IIl.l§. ve insanlan bu konuda te§vik et­m.i§tir.

Kur'an ve Siinnete GOre Kadmm Miistakil ~ahsiyeti

Yukanda, erkek ile kadmm, insan olarak Allah katmda e§it olduklariDI ve birbirini tamam.lamak iizere yarabldlklarun ifade etmi§tik. $u hadiste, bu hususa i§aret vardlr: "Kadmlar, yarabll§ ve tabiat balommdan erkeklerin ben-

20 RlvayeUer ft;ln bkz. Muvatta". "Kasru"s-saUI.t". 81: BUhan. "Salat", 106: "Edeb". 18: "Muslim. "Mesa.cld". 41-43; Ebu Davtid. "Salat". 165: Nesfii. "Mesacid", 19: "imamel". 37: "Sehv". 13: Dariml. "Salat". 93.

21 EbO Diivtid. Edeb. 120. 22 Bubii.ri. Edeb. 18: Zekat. 10: Muslim. Birr. 147-148 (klzlara ihsan etmenln faztletl bab1); Tir­

mJzr, Birr. 13 (klzlara ve klz karde11lere harcamada bulunma bab!) 23 Muslim, Birr. 149: Tirmizi, Birr. 13. 24 Tlrmlzi. Birr. 13: Ebu Davtid. Edeb, 120. Ebu Davtid. hadfsin metninl. "kim. Ot; loza bakar.

onlan ~tir. evlendllir ve kend.llerine fyt davrarursa. onunlt;in cennet vardu"" ~eklinde nakleder ve bunun "lit; Jnz kardCil veya lit; Joz yahut lid Joz veya ikl Joz kardCil"lfadelerlyle de aktanld!guu bUdlrir.

25 Buba.ri,lllm. 31: Cihad. 145: Enbiya. 44: Nlkah. 12: lt.k.. 14. 16; Mflslim.lmm. 241.

Hz. Peygamber. Aile ve Toplum 337

zerid.irler· (~elcii.ilcu'r-rical)"26 insan olarak kadm-erkek aymd.Jr ve Arap~a'daki nas kelimesi ikisi i~in de lrullarulrr. Bir giin, Ommii Seleme cariyesine sa~ tarabrken, Rasiiluilah minbere ~!lop Mey insanlarl" diye hitap eder. Sesi du­yan Ommii Seleme cariyeye: "Oniimden ~ekil" der. Onun: MRasillullah sadece erkeklere hitap ediyor, kadmlara hitap etmiyor" demesi iizerine, MBen de in­

sanlardarum" kar~Ihgmi verir.27

Kur'an'da kadmlar hakkmda muhtelif ayetler vard.Jr. Bunlar arasmda, bil­hassa Miicadele siiresinin b~mdaki dort ayet, kanaatimizce kadma verilen de­geri.ortaya koymas1 a~smdan oldulwa onemlid.ir. Bu ayetler, Evs b. es-Sclmit'in haJllffil Havle hint Malik b. Sa'lebe'nin, kendisini Zlhar yoluyla bo~ayan kocas1 hakkmda Easiilullah ile tarb~mas1 ve Allah' a ~ikayette bultmmasl iizerine nazil olmu~tur. Yiice Allah, Araplar arasmda yaygm olan bu bo~ama ~eklinin ge~;erli oimadlgmt, ama kullarulan ifade ~irkin bir soz ve yalan oldugu i~in. kocanm ona kefaret olarak Mbir kole azat ebne, iki ay orut; tutma ve albnl~ fakiri doyurma" hususlarmdan srras1yla guciiniin yettigi birini yapmaslDl emretmi~tir.26

Bu olay, vahiy inmeye devam ederken, bir kadmm hakkuu a:ramasma, probleminin 96ziimii it;in davaslDl lSrarh bir ~ekilde siirdiirmesine giizel bir misald.ir .. Belki o zaman bt1tiin kadmlar bu konuda Havle kadar cesaretli de­gillerdi. Yine de, bu hadise, kanaatimizce Kur'an ve Hz. Peygamber'in siinne­tinde kadma verilen degeri gostermesi a~1smdan onemli bir omektir.

1. Miill Konularda Tasarruf Hakkl

islam, hukt1ki', miili, medeni haklan vererek kadma mustakil ki~iligini ka­zand.Jrml~br. Kadm. velisine yahut kocasma daru~madan miili tasanuflarda bulunabilir.29 Asll onemlisi, kadmm mustakil ~ahsiyeti ve iradesiyle, kendisiyle ilgili hususlarda tasarrufta bulunabuinesi, hakklru isteme ve savunma im.kcl­

nma sahip olmastd.Jr. 0, istedigi ~eyi dostlarma hediye edebilmekte, malmdan sadaka verebilmekte ve evinden dt§an t;Ilop i§ini guciinii gorebilmektedir.

Zubeyr'in hantm1 Esma hint Ebi Bekir, kocas1 i~in ev i~lerini gordt1gunu, bir de onun atma bakbgtru, en zor i~in de bu oldugunu soyler. Sonralan Rasii­lullah (veya babas1 Ebu Bekir) Esma'ya bir hizmett;i vermi~. bOylece 3:ta bak­ma i~inden lrurtulmu~tur. Bir giin, bir adam gelerek, Esma'ya; "Ben fakir bir kimseyim, evinin golgesinde al1~-vert~ yapmak istiyorum" der ... MEsma cari­yeyi }?u adama sabnl~. Paras1 eteginde iken kocas1 Zubeyr gelmi~ ve 'o parayt bana hibe et' demi~. Esma ise: Ben onu tasadduk ettfm bile" ~eklinde cevap vermi~tir.30

26 Ebil Davild. Taharet, 94; Tirmlzi, Taharet. 82; Dartmi, ViidQ, 76; Ibn Hanbel, VI. 256. 377. 27 Muslim. Fed<iil. 29: ibn Hanbel VI, 297. . 28 Miicadele, 58/1-4. Hadlsler l~ln bkz. Ebii Davild. Tala.k, 17: Tirmlzi. Tefslr, sure 58. 1; Nesiii,

Tala.k, 33; Ibn Miice, Mukaddime. 13; Tala.k, 25; ibn Hanbel VI, 46, 410-411. 29 Buh<iri, H1be, 15 (kaduu.n hedlye vennesl ve kole azat etmesl bab1). 30 Miislim, Selam, 35. Cncekl 34. hadlste, Esm;i, yapb~ ~lert saymaktacllr.

338 Hz. Muhammed (sav) ve Mesqjt

islam'da, kadmm, iy1 hususlan tavsiye eden koca ve velisine uymas1 tav­siye edilmekteclir. Bu, cille bireylerinin dayaru§mas1 ve aile birligini korumaya yonelik bir uygulamadrr. Yoksa, kadmm eksik bir insan, bu sebeple tamamen veli veya Kocasma bagh oldugu anlammda degilclir.

2. E~ini Se9me ve Ondan Aynlma Hak1u

islam, lozlannm saygmhguu ve ailenin §ereftni muhafaza ebnek i~in. nikah i§inde ebeveyne velayet hakkl vermi§tir. Ebeveyn, ana-baba olarak, hi~bir za­man ~ocuguna zarar gelsin istemez. Hayatm tecn1belerini gormil§ ki§Uer ola­rak, ~ocuklanrun maslahatlarm1 onlardan daha iyi bilirler. Ama bu velayet, icban (zorlaytcl) bir velayet degil. nazari (goreceli) bir velayetti.r. Yani, c;ocukla­rmm maslahatlanna uygun olursa gec;erli olur. Onlarm zararma oldugu ac;lk o~ursa gec;erli olmaz. <;;;ocuklarm tercihleri, kend.i maslahatlarma yahut ailenin §erefine hale! getirecek olursa. ebeveyn onlan bu tercihlerinden men edebilir. Velayet-i nazariye sadece maslahat dairesinde gec;erli olur.31

Bir giln, Hz. Ai~e'nin yanma bir gene; loz gelip: "Baham beni, istemedigim halde nikah1mla kendisini §ereflenclirmek ic;in iyi biri olmayan amcamm oglu Ue evlenclirdi" diyerek §lkayetc;i olur. Hz. Ai§e, ona Peygamber (a.s.) gelene kadar oturmaslDl soyler. 0 geldigmde durumu anlabr. Rasillullah bir haberci

gonderip babay:x yanma ~agmr ve evlenme tercihini loza brrakrr. Bunun fu:eri­ne loz: "Ya Rasiilellah, §imdi babamm yaptlgt o akdi kabul etti.m. Ashnda ben. evlenme hususunda kadmlarm bir yetkisinin olup-olma&guu bilmek istemi§­tim/Kadmlarm, evlenmeleri hususunda babalannm bir yetkisinin olma&guu

bilmelerini istemi~tim" der.32

Dul ve ba.kirenin durumu hakklnda Rasillullah'tan §U hadis nakledilir: MDul, kendini evlenclirmeye velisinden daha fazla bak sahibiclir. Ba.kireden ise, evlendirme bususunda iZin istenir, onun izni susmas1drr:"33 Dul_ !<achm

velisi ancak onun nzas1 ve sozlil beyaru fu:ere evlenclirebilir. Rlzas1 ve beyaru olniakslZlD nikcih.larsa, §U b adiste gorilldilgil gibi. kadm istemedigi zaman o nikah fesbedilir. MEnsar'h dul bir kadm olan Hansa' hint Hlzcim, babas1 kendi­sini istemed.igi bir erkekle evlenQirince, Rasillullah'a gelerek durumu anlabr.

· Bunun fu:erine Rasillullah ni.kaln bozar. "34

islam bukukuna gore, bir talakla bo§anan kadm. isterse kocas1 ile tek­rar evlenebilir. ~Ma'kil b. Yesar'm loz k~de§inl kocas1 bo§ayarak aynhrlar. iddeti bitince, aynl&gt kocas1 onunla yeniden evlenmek ister. Ma'kil buna

31 Musa Carullah, Hatun, (yayma haz. MeluDet Gormez), Ankara, 1999, s. 66·67. 32 NesaJ. Nlk.ah, 36; Ibn Mace. Nlkah, 12: Ibn Hanbel VI, 136. 33 BuMrl, Nlk.ah, 41; Nesai, Nlk.ah, 31; Ibn Mace, Nlk.ah. 11; Darimi, Nlk.ah. 13; Ibn Hanbel I.

334, 355, 362; IV, 192. HUrriyetl.ne ka~ carlye, kocast Ue evllligl devam ettlrlp-etttrmemede muhayyerdlr. Bu konudakf m~hur Berire hadlsllein bk%. Buhii.rl, Nikah. 18; Talii..k, 14-17; Jtk, 10; Ettme. 31: Fen!lz. 20. 22: MusUm. Itk. 9-14.

34 Buhan, NJ.kAb, 42; tkr.ih. 3; Hiyel, 11;.Ebt1 Davild, Nlk.ah, 25; Thmlzi, Nlk.ah, 18: NesaJ. Nlk.ah, 35; Darimi, Nlkah. 14; Muvatta, Nlk.ah, 25; Ibn Hanbel VI, 328-329.

Hz. Peygamber, Aile ve Toplum 339

lozarak: 'Ben seni onunla evlendirdim, harum olarak verdim. Sen ise bo§a­

dm. §imdi yerl.iden talip oluyorslflL Vallahi haYJI. asia sana donemez" der. Ha.Ibu.ki o adam k6ti.i biri degildi. karde§i de ona donmek istiyordu. Bu olay iizertne: ~Kadiitlan bo§adrgiitiZda, belcleme sllrelerini bitirdilcleri valdt, ara­

lannda gilzelce anla§ttklan takd.irde, onlann (eski) kocalanyla evlenmelerine

engel olmaylll.. .. " (Bakara. 2/232) ayeti nazil olur. Rasl.ilullah (a.s.}. Ma'kil'i cagmp bu ayeti kendisine okuyunca. o lazgmhlctan vazgecerek Allah'm buy­

ruguna uyar.35

Dinimiz. e§ler arasmdaki irtibab., sevgi-saygt ve §efkat temeli iizertne kur­mu§tur. Bu temelde bir zayrll.J.k ve hasar olm;ursa. gl.izel bir §ekilde tamirine cab§ilir. Thmir edilemedigi takdirde." evlilik baglan me§ru bir yolla kopanhr. EVlilik yfuiimeyecekse, kadmm kocasmdan ayril.ma haklo da vardlr. Kad!­run istemedigi e§inden aynlmasma dair ibn Abbas §U olayt anlab..r: WSabit b. Kays'm hann:ru Rasl.ilullah'a gelip: 'Ey Allah'm Rasl.ilii, Sabit'in dJni ve ahlalo­

na diyecegim yok. Ama arb.k ona katlanannyoru.m. Oyle ki, ona kar§l nank6r­

h1kte bulu.runaktan endi§e ediyorum' der. Hz. Peygamber: 'Ondan alclJgm bah­ceyi ona geri verir misin?' diye sorar. Kadm 'evet' deyince, Rasiilullah Sabit'e: 'Bahceyi kabul et ve onu bir talakla bo§a" buyurur. (Son k:tsrm §U §ekilde de

rtvayet edilmi§tir: Han1m1 bahceyi verdi, Hz. Peygamber de Sabit'e onu bo§a­

masrm emretti/Harunu bahceyi verdi. Rasl.ilullah ona emretti, hanrmmdan aynld!). "36

islam hukukunda hul' yoluyla bo§anma olarak bllinen bu husus Kur'an'da §6yle aclklarur: ~ Kadl111ara verdiklerinizden {bo§anma esnas!Itda) bir §ey alma-

. n12 size helal olmaz. Ancak. erkek ve kadlll. AUah'IIl SIItiTlariilt halckryla gozet­

memeden korlcarlarsa.. i§te bu dW1.LTT1 milstesnad~r. (Ey mWninler) siz de ican

ile lcocaniit AUah'IIt SIItiTlariilt haklayla muhafaza etmelerinden endi§e ederse­

niz, kadiitiit (erkege).fidye vermesinde, ikisi ~in de biT vebal yoktur." (Bakara, 2/229)

~lilik hayatmda zarar ve zulfun goren veya kocasmdan nefret edip onunla ya§amak istemeyen kadm icin. kendi irade ve te§ebbusu ile devreye giren ~he­del vererek bo§anma" (muha.Iaa) yolu actkb.r. Zira yfuiimeyecegi kesin. kadma

hayab. zindan eden bir evliligi sfudfumeye cab§manm bir anlam1 yoktur. Ayn­ca, bu durumda, kocas1 onu bo§amak istemezse, hcikime ve hakeme ba§vura­rak ondan aynlma hakk:tru arama im.kciru vardlr. ~Eger kan-kocaniit aralanmn

Q.Ctlmasiitdan korkarsaniZ, erkegin iiilesinden biT halcem ve kadiitiit iiilesinden

biT hakem gonderin. Bu halcemler bart§ttrmalc isterlerse. AUah onlariil aralar!Itt bulur ... " (Nisa. 4/35)

35 Buhatr. NlkAh. 36;Tala.k, 44; Tefsir, sure 2, 40; Ebil Davild, Nl.kah, 19; TIIIIllzi. Tefslr, sure 2, 28.

36 Buhatr, Talak. 12; Ebll Davild, Talak, 18; NesAJ, Talak, 34; Ibn Mace, Talak, 22; Ibn Hanbel rv. 3.

34Q Hz. Muhammed (sav) ve Mesajt

3 . Gorii§ Beyan Etmesi ve Kendisiyle isti§are Edilmesi

Kadm, golii§ beyan etme, kenclisiyle istl§are edilme hususunda erkekten farkh degnclir. N'itekim asr-1 saactette isabetli gonl§lertyle Hz. Peyga.mber'e yar­duncl olan annelerimiz vardlr. o. ilk vahyi aldlgmda. endi§e ve slk:mtlsi.Ill, e§i Hz. Hatlce ile isti§are ederek giderm.i§tlr. Bu olay. Hz. Hatice'nin clirayetini ve isabetli karar verme yetenegini ortaya koymaktadlr. Bu konuda gO.Zel bir omek de §U olaydlr: Hz. Peygamber, Hudeybiye antla§masmdan sonra ar­kada§larma lrurban kesip bra§ olmalari.Ill bildiiir. Ancak onlar antla§mayt aleyhlertne gordiik.lert i~in bu emre uyma hususunda agrr davrarurlar. "Kt1nu1. jenhnrU, siunme'hWcii.K emrini u~ defa tekrarla.masma ragmen, kimse harekete

ge~mez. Bunun iizerine iizUntii i~inde Dmmu Seleme'nin ~dlrma giiip duru­mu ona anlatlr. 0: "Ya Rastilellah sen bunu istiyorsan. ~llop hi~ kimseye bir §ey soylemeden kurbani.Ill keser, berberini ~agmp ba§tru bra§ ettiiirsinK der. Peyga.mber (a.s.) bu teklifi uygulaymca, onu goren. sahabiler hemen kallop

kurbanlari.Ill keserler ve bra§lari.Ill olurlar. 37

Hz. 6mer, bir konu§masmda cahiliye donemi ile islami d6nemde kadma bakl§t mukayese ederek §U a~lkl.amayt yapmt§br: "Allah'a yemin olsun ki, biz­ler. cahiliye doneminde kadlnlara pek deger vermezdik. Nihayet Yuce Allah,

onlar hakkmda inclirdiklerini inclircli ve onlara taksim ettigini taks~ etti. Bir giin. ben. bir i§ hakkmda 'mutlaka boyle olacak' derken. harumrm '§oyle §6yle yapsan olmaz rm' dedi. Bunun iizerine ona, 'sana ne. istecligtm bir i§ hakkm­

da sen ni~in miidahil oluyorsun' cliyerek kenclisini azarladun.K Bunun O.Zeii­ne, 6mer'in ha.nmn, bazen lozl Hafsa'run Rasillullah'a hatta onu k:Izdlracak

bi~de cevap verdigini habrlatarak kenclini savunur. Yine Hz. 6mer'in bir . a~lkla.masma gore. Kurey§liler kadmlarma fazla s6z hakkl vermezlermi§. En­sar hantmlan ise. bu hususta olduk~ serbestmi§. Hicretten soma, Kurey§li kadmlar Ensarh kadlnlarm bu huyunu alarak. onlar gibi kocalan ile mesele­leri, ~§rrhale gelmi§ler.38

Kadma iyillk Yapma ve Giizel Davranma

Hz. Peyga.mber, giizel bir benzetmeyle, kadmm narin yaratlh§ma i§aret ederek, onlara kibar ve yumu§ak davrantlmas1 gerektigini ifade eder. ~oyle ki, bir yolculukta harumlann develeiini Ence§e denilen gO.Zel sesli siyah bir kole s(lrmekteclir. Raswullah ona: 'Ey Ence§e, yava§ ol! Sanki rucaciye gotiin1yor gibi dikkatll olmahsm" buyurmu§tur.39

insanm hayab boyunca iyi davramp ihsanda bulunmast gereken ilk kadm annesidir. "iyilik yapmama en Iaytk kimclirK cliye u~ kere saran ki§iye, Hz. Peygamber her d efasmda "annenK. ancak d6rdiincu de "sonra babandlrK de-

37 Buhari. $ii.nlt. 15 (Dl, 182); EbO DaVlld. Clhad, 156;·hm Hanbel!V, 331. 38 Buharl, Nlkah, 83; Ubas, 31: Tefslr, sure 66, 2; MezM!m, 25; MU.sllm, Ta.IJ.k. 31, 34. 39 Buharl, Edeb, 90, 95, 111. 116; MU.sllm. Feda.JJ. 70-73; Dartmi.lsti'zan, 65.

Hz. Peygamber. Aile ve Toplum 341

mi~tir.4° Kendisi de, siitannesi ve babas1 geldiginde elbisesini yere serip onlan iizerine oturtUrdu.41 Ebii Hiireyre. 'salih bir kole i~in iki ecir varchr' hadisinl naklettikten sonra, yeminle ~oyle der: '$ayet. Allah yolunda cihat. hac ve an­neme bakma i~i olmasayd!, ben ger~ekten kole olarak 6lmeyi arzu ederdim'.42

Bir hadiste. iyilik yapma hususunda anne-babadan soma teyzenin arul­masl dikkat ~eker. $5yle ki, bir adam biiyiik bir giinah i~ledigini soyleyip. tov­besi i~in Rasiilullah'a miiracaat ettiginde, Hz. Peygamber ona··anne-baban var rm' diye sormu~. 'yok' cevab1 almca, 'teyzen var rm' de~. adam 'evet' deyince, 'ona iyili.k yap' buyurmu~tur.43

Ki~inin.. e~i de, iyi davranmakla gorevli oldugu kad!nlarm ba~mda gelir. Hz. Peygamber, kad!nlan, erkeklerin miilkiyetinde olan bir mal veya kole de­gil. onlarla ayru haklara sahip ki~Uer kabul etmi~tir. 44 "Kad!nlarla iyi ge~iJUn" (Nisa 4/19) ayetinin geregi, hem Peygamber'in ~endi haya1Jndaki uygulama­sma aksetmi~. hem de bu konuda sahabilerine yapb~ tavsiyeler arasmda onemli bir yer tutmw~tur. Rasiiliillah, e~lerin birbiri iizerinde haklan oldu­gunu bildirip. ozellikle Merkeklerin, kad!nlar hakkmda Allah'tan korkmasrm. onlara haks1Zhk yapmamasrru" istemi~tir.

Hz. Peygamber, veda haccmda, insanlara vaaz ve habrlatmada bulunup, kad!nlarla ilgili olarak erkeklere ~u nasihatleri yaprm~br: MKad!nlara iyi dav­ranma hususundalii vasiyetime uyun. Zira onlar sizin nikaluru.z albndachrlar. Onlardan e$lik hakkmdan ba~ka bir hakka sahip degilsiniz. 'Ancak, apa~lk bir edepsizlik yapmalan durumu hari~. Bu durumda. {ogiit verin), yatakla­nnda yalnlZ brralo.n ve hafif~e dovii.n. $ayet size itaat ederlerse, arbk .onlarm aleyhine (azarlama, eziyet verme gibi) b~ka bir yol aramaym'. 45 Sizin hanim­larrruz iizerinde, haru.mlanru.zm da sizin iizerinizde haklan varchr. Sizin hak­krruz, istemediginiz bir erkegi odalarma alamamalan ve razt olmad!grruz hi~bir ~inln evinize girmesine izin vermemeleridir. Onlarm hakk:l ise, giyim ve gtda hususunda kendilerine ihsanda bulun.mantzchr." 46

Asr-1 saadette, bir ara, kocasrru ~ikayet i~in hane-i saadetine gelen hantm­lann sa)'lsl arbnca, Rasiilullah {a.s.) e~lerine kotii davrananlann iyi ki$iler olmad.Jgmt bildirerek (leyse iiliiike bi hzydrikii.m) meseleye koklii bir ~oziim ge-

40 Buhan. Edeb, 2; Musllm. Birr. 4; Ebu DaVI1d. Edeb. 120; 1lrmlzi. Birr. 1; ibn Mace, Edeb, 1; VasAya, 4; ibn Hanbel U. 327, 391; V, 3, 5.

41 Ebll DaVI1d, Edeb, 119, h. no: 5144. 5145. 42 Buhan, Itk. 16; MOsllm, Eyman, 44; ibn Hanbel, U. 330, 402. Buhan, "EbO HOreyre" adlru

Zikretmeden naklettljtl 1~. bu cQmle onun rivayetinde Hz. Peygamber'in sozii gibl anla~ll­ma.ktadlr. Ama dogJusu, Miisllm ve fbn Hanbel'in naklettlj!j gibl onun EbO HOreyre'nin sOzii olmastdlr. Zlra Rasillullah'm annes! o daha alb ~mda !ken ve.fat ebn1~11r.

43 Thmlzi, Birr, 6; fbn Hanbel II, 14. 44 "DOnya blr ge~lmden (meta) ibarettlr. Bu ge~ dOnyasmm en go.zel nlmetl, siillba kadmdlr"

(MOsllm. Rada. 59; NesM. Nlkah, 15; tbn Nace, Nlkah, 5; ibn Hanbel II, 1681 hadlstlle kast edilen. lyi blr e~ln lnsan 1~ ne kadar Onemll oldugunu vurgulamakbr.

45 Bunlar, Nt.sa, 4/34. ayetteki ifadelerdlr. 46 1lnnlzi, Rada, 11: Tefslr, sure 9, 2: fbn Mace. Nlkah, 3.

I

' c

342 Hz. Muhammed (sav) ve Mesajt

tirir.47 Yine, harumlarm dovillmemesi. kotii sozle tahkir edilmemesi ve evden ~lkanlmamas1 hususlannda ikazda bulunup. "onlara yedi.klerinizden yedirin, giydikleri.aizden giydirin, dovmeyin ve kOtii soz soylemeyin" buyururlar.48

Peygamber (a.s.), bir aile reisinin aile fertlerine nasil davranmas1 gerektigi­ni, emir ve tavsiyeleri ile a~lkladigJ. gibi, bunu bizzat kendi uygulamalan ile de gostermi§tir. Hz. Ai§e der ki: "Rasillulah, 'Ey .Ai§e! Ummii Zer'e gore Ebu Zer' neyse, sana gore de ben oyum' buyurdu. "49 "Ebii Zer'" adi, Arap kiiltiininde e§ine ~ok iyi davranan, ona biiyiik liituflarda bulunan koca i~in atasozii ola­rak kullaru!Ir. Erkegin harumma iyi davrartmas1 gerektigme dair hadislerden bazllan §unlardir: aMUm.inlerin iman yoniiyle en k.a.mili, ahlak~a en giizel ola­rudrr. HayrrWanruz, ahlak~a harumlanna hayrrll olanlanruzdir. "50 "Hayrrllruz, ~esine hayrrb olandir. Ben. aileme hayrrll olaruruzun." aHayrrWanruz, haniiD­lanna hayrrh olanlanruzdir."51

Hz. Peyga.mber'in Kadmlara Giizel Davram~lanndan Ornekler

Rasillullah'm gerek harumlarma. lozlarma ve diger miimin kadinlara, ge­rekse gayr-i Muslim kadinlara kar§I davraru§lan, Miisliimanlarm da onlara iyilik ve yumu§akllkla muamele etmesinin gerekliligini ortaya koyan giizel mi­

sallerdir. Onun siinnetini kendine ornek alan k:i§iler. kadinlara kar§I da_vra­Dl§lannda bunlara uymak durumundadir.

Ham.mlan

Hz. M§e annemize: "Rasillullah evde ne yapardi?" diye soruldugunda: aAi­

lesinin i§lerini goriirdii. namaz vakti olunca namaza giderdi" cevabrm ver­mi§tir.52 Hz. PU§e'nin bu ve ba§ka a~lklamalanndan, Peygamberim.izin evde bulundugu esnada ailesinin i§lerine vak:it ayrrdigJ.ru. hatta hazen sokiik el­biselerini dikip, ayakkabilarrm tamir ettigini ogrenmekteyi.Z.53 0, insanlann kendisine hizmet etmesini beklemez, kendi i§lerini kendisi goriirdii. Auesinin i§iert ile de bizzat ilgilenirdi. DolaJISiyla, evindek:i me§guliyetleri de, diger in­sanlarm me§guliyetleri gibiydi.

Mescitte itikafta. b_ulundugu bir srrada, Safiyye annemiz Rasillullah'1 Ziya­ret gelmi§ti. Bir miiddet soh bet ettllrten sonra donmek isteyince, gece vakti oldugu i~in. Hz. Peygamber belli bir yere kadar kendisine e§lik etmi§tir. Ensar­dan iki adam onlan goriince. Rasillullah yanmaak:i kadirun harumJ Safiyye ol­dugunu soylemi§. Onlar da "siibhanallah" diyerek akillanna kotii bir dii§iince

47 Eba DAVlid. Nikah. 41; Ibn Mace, Nlkah, 51; OArtmi. Nikah. 34. 48 Ebu Davlid, Nlkab. 40; tbn Mace. Nikah. 3; tbn Han bel V. 5. Ylne bkz. tbn Mace. Nlkah. 51; Ibn

Hanbel. IV. 17. 49 Buhan, Nlkah. 82; M115Um, Feda.Jh1's-sababe. 92. 50 Tlrm.l.zt. Rada. 11. 51 tbn Mace, Nikah. 50. 52 Buban. Ezan, 44; Nafakflt. 8; Edeb, 40; Tirmlzi. Kiyamet. 45; tbn Hanbel VI: 49, 126. 206. 53 Ibn Hanbel VI, 12i. 167. 260.

Hz, Peygamber, Aile ve Toplum 343

gelmedi~ ifade etmi§ler. Bunun iizeline o: ~~eytan, insan viicudunda karun dola§b@. her yere. ula§rr. Ben, onun sl.zin i~e bir ~iiphe dii§iirmesinden korktum" buyunnu~tur. 54

Hz. Enes §ahit oldugu bir ola}'l §6yle anlabr: ~Rasillullah'm giizel ~orba

pi§iren iranh bir kom~usu vardJ. Bu zat, bir gun Rasillullah i!;in yemek ha­ZJrladl ve sonra gidip kendisini davet etti. Hz. Peygamber, Hz. Ai~e'yi i§aret ederek: 'Bu da davetli mi? diye sordu. 0 ki§i 'hayrr' dedi. Davet eden adam ancak iiviincii seferde 'evet dedi. Bunun iizeline, Rasillullah ile Ai§e beraber­ce kalkip birbiri ard.Inca yiiriiyerek o zabn evine geldiler. "55 Enes'in anlatb@. diger bir habras1 da ~6yledir: ~ ... (Hayber'in fethinden) sonra Medine'ye dogru

yola ~. Rasillullah'1. Safiyye'nin devesinin horgiiciiniin arka tarafina bir aha di:i~erken gi:irdiim. 0. daha sonra devesinin yanma oturarak, di.z1ni dikti. Safiye ayaguu Rasiilullah'm di.zine basarak deveye hindi. 56

Hz. M§e, bir baynim giinii Habe§lilelin mescitte nuzraklanyla yapbklan gos­teriyi Rasillullah ile birlikte seyrettiklerini anlatbktan sonra §i:iyle der: UGenv bir

klzlil oyun-eglence seyretmeye ne kadar dii~kiin olacaguu vann siz dii§iiniin."

Hz. Peygamber. ona olan §efkatinden dola}'l seyir esnasmda hiv can sllonbst ve blkkmhk gi:istermemi§, ta ki Hz. Ai~e'nin s1klld.Iguu goriince, ~eter mi" diye sorinu§ "yeter" cevab1Ill ahnca, ona (evine) gitmesini s6ylemi~tir.57

Klzlan

ibn Omer §i:iyle der: ~osman'm Bedir harbine kablmamas1Il1Il sebebi ~uy­du: Rasillullah'm 1oZJ. olan hanmu (Rukayye) o esnada hastaydJ. Bu yiizden

Rasiilullah ona (l.zin vererek): 'Bedir harbinde bulunan ki~inin ecri ve P.aYl kadar, sana ecir ve pay var' buyurdu. "58

Rasiilullah (a.s.). Hz. Ali'nin Ebu Cehl'in k:lZlna evlenme tek.lifinde bulun­masma §iddetle kar§l 9llap. buna kesinlikle izin vermeyecegini, boyle bir ~eyin onun ancak Fatma'Yl bo§adJ@. takdirde miimkiin olacaguu bildirerek §6yle buyurmu~tur: ~Bilin ki. Fabma benden bir ciizdiir. Onu iizen beni iizmu~. ona eziyet veren bana eziyet vermi~ olur. "59

Hz. Ai§e, onun 1oZJ. Fabma'ya olan sevgisini ~i:iyle anlabr: ~ana, 'ho§ geldin loZJ.m' diyerek, sa@.na yahut soluna oturttu." Diger rivayette: ~Fabma yanma geldigi zaman, Rasillullah onu ayaga kalkarak kar§J.ladJ, sa@.na veya soluna

54 Buhan. i't:lkM. 8. 11, 12; .Ahkam, 21; Bedu1-balk. 11; Miisllm. Selam. 23-25; Ebii Davild. Savm, 78; Edeb. 81; Ibn Mace, S1yam, 65; Ibn Hanbel III, 156. 285; VI. 337.

55 Muslim, ~ribe, 139; Nesai, Talak, 23: Ibn Hanbel III. 123. 56 Buhan, Megllzt. 38 [V, 771: Clhad, 74: Buyll. 111: Etime, 28: Deavat. 36: tbn Hanbel III. 159. 57 Buhan. ideyn. 2; Muslim. Salatu't-ideyn. 17-21. 58 Buban, FedA.Ihl Ashabi'n-Nebi, 7 (IV. 203); Megazi, 19; Humus. 14; 'IlnniZi. Merullob, 18. b . no:

3706; Ibn Hanbel U. 101; III. 120. 59 Buhfui, FedA.IJQ Asbabl'n-Nebi, 16; Nlkab. 109; Muslim. FedA.IJil's-sababe, 93, 96; Ebu Davild,

Nikah. 12; Tlrmlzi. MemUab. 60; Ibn Mace, Nlkab, 56; tbo Hanbel IV. 5. 226.

I

344 Hz. Muhammed (sQlJ) ve Mesqjt

otrnttu~ ~eklindedir. 60 Hz. Peygamber'in kiz torumma alan sevgisine, yukan­da "klz ~ocuklanna ayncallk" konusunu anlatrrken yer vermi~tik.

Miisluman Kadmlar

Rasftlullah (a.s.) babasmdan kendine intikal eden ve ~ocuklugunda hl.z­metlerini goren Ommu Eymen'e 'annecigun' diye hitap eder, onun ailesinden kalan laymetli bir habra oldugunu soylerdi. Hz. Hatice ile evlenince azat ettigi bu hannru, ailesinden sayarak, her zaman ona bir anneye g?sterilen hiirmeti gostermi~tir.61

Ensar, Medine'deki Yahudi bolgeleri almmazdan once Rasftlullah'a ve mu­hacirlere burma aga~lanndan ve meyvelerinden vermi~~erdi. Oralar fethedi­lince muhacirler ihtiya~lan kalmamas1 sebebiyle alchklanru geri vermi~lerdir. ~sftlullah, Enes'in annesi Ommu Sftleym'in kendisine verdigi bir hurmall~ Ommu Eymen'e vermiliiti. Onun geri istendigin.i duyan Ummii Eymen: "Hayu-, t;ek alan Allah'a yemin olsun ki, o bana vermi~ oldugu ~eyi siZe geri veremez" der. Rasftlullah: "Onu ver, s;ma ~u kadar vereyim" diye vaat eder. Ommu Eymen yine "vallahi olmaz" der. Sonunda Rasftlullah, ana verecegi liieyin on kabru yahut buna yakm bir miktan verir. 62

Peygamber (a.s.), bizmet~isi Enes b. Malik'in annesini, teyzesini ve nine­sini, kendi ev halkmdan saytp onlarla yakmdan ilgilenmiliitir. Kaynaklarda, Rasftlftllah'm onlara gosterdigi yakm ilgi ve iltifata dair bir~ok rivayet varchr.

Ensardan ba.ZJ. ~ilerle deve ile giderken yolda yii.k talii1yan Ebii Bekir'in klzl Zii.beyr'in hanum Esma'ya denk gelen Hz. Peygamber, devesini lhbnp ken­disini bindirmek ister. Fakat onun utandi~ i~ binmek istemedigini gorii.nce yoluna devam eder.63

Peygamber (a.s.), mescitte bir ~ocuk aglamas1 duyunca, annesine kar~Iliief­katinden dolaYJ. nama.ZJ. klsa tuttugunu ~oyle a~ar: 'Bazen namaza durunca, onu biraz uzatmak isterim. Ancak bir ~ocugun agladi~ duyunca, annesinin onun aglamasmdan dolayt slklnbya dii~memesi i~ (aglamasmdan otiini anne­sinin ~ok iizillecegini bildigun i~in) nama21m1 klsa klldmrun." Enes b. Malik de, ··Ra.Sruullah'm ch~mda, nama21 ondan daha klsa ve d~a tam klldiran bir imam

ardmda asia na.maz kllmad.J~" belirterek, "o, kii.~ii.k ~ocuk aglamas1 duydugun­da, annesini zor durumda brrakmamak i~in nama21 klsa klld.Jnrdi" de~tir.64

60 Buhan. Menalob, 25; istfzan. 43; Miislim. Fediillu's-sahllbe, 98-99; ibn Ml'lce, Cenalz. 64; ibn Hanbel VI, 282.

61 Rasiilullah'm vefatmdan sonra, bir gu.n, Ebu Beldr ile Omer bu hanmu zlyarete giderler. Agla­maya b~Jaymca, Hz. Peygamber'ln Rabblnln nlmetlerine kavuljtugunu bellrterek kendlslnl tes­kln etmeye t;a.IJ~J.rlar. Lakin o ylice hanmun a~ama sebeblnl, "Rasiilullah'm vefah degJJ, gokten lnen vahyln kesUmesl" olarak a~amas1 iizerine, bu iJd buy\ik sahabi de kendJlerlnl tutama}'lp aglauuljlardl.r. (Milsllm, Fedii.IJQ's-sahabe, 103)

62 Bubari, Mega.Z:I, 30: Hlbe, 35; Mllslim, Clhad. 70, 71. 63 Buhan, Nikah, 107, Humus, 19; Muslim, Sell'lm, 34; ibn Hanbel VI, 347. 64 Buhari, Ezan, 65, 163; Muslim. Salat, 192; Ebii Davlld, Salat. 12S; Ttrm.lzi, Sa!at, 159; ibn

Mace, l.kamet, 49.

Hz. Peygamber, Aile ve Toplum 345

Ommu Sel~me :;;oyle anlattr: "Rasillullah (namazi bitlrip) selam verince, selamuu bitirir bitirmez kadmlar kalkarch. 0 ise, biraz bekledikten sonra kal­karch." ibn ~ihab, bU?un sebebi hakkmda :;;u tahminde bulunur: Bu uygula­ma, 'cemaatten aynlan erkeklerin kendilerine kap1da yeti:;;meden, kadmlarm, mescitten ~lkmalan i~m· ·olmahchr.65 ·

Rasillullah (a.s.), bir giin, mescidi supfuen zenci bir kaduu (yahut adanu) goremeyince, kendisini sordugunda, oradakiler "oldli" dediler. "Bana haber vermeliydin.iz, degJ.l. mi?~ buyurdu. Sahabe herhalde o ki!iiyi pek fazla onem­sememi:;;ti. Hz. Peygamber:· "Bana, kabrini gosterin" dedi. Gosterdiler. Onun kabrine vap.p. cenaze namazuu lolch.!'6

Miis liiman Olmayan Kadmlar

Hz. Peygamber, sava:;; halinde bile, gayr-i Muslim kadm ve ~ocukla­nn oldWi.i.lm.esini yas~anu:;;br. Bu hususta ibn 6mer !ill bilgiyi nakleder: "Rasillullah'm sava:;;laruun birinde Olt1 bir kadm bulunmu!itu. Bunun fizerine

0, kadmlarm ve ~ocuklarm oldWi.i.lm.esini yasaklach."67

Zehirlemek suretiyle kendisine suikast dt1zenleyen Yahudi bir kadma Pey­gamber (a.s.) herhangi bir ceza vermemi:;;tir: "Yahudi bir kadm Rasillullah'a zehirli bir koyun (eti) getirdi. 0 etten biraz yemi:;;ti. (Zehirli oldugu anla:;;lhnca) kadm hemen huzuruna getirildi ve 'bunu oldt1rmeyecek miyiz?' denildi. Rasii­lullah 'haJlr' cevabrm verdi. (Enes) der ki: '0 zehrin tesirinin Rasillullah'm kt1~)1k dilinde devam ettigini biliyordum.' Miislim'in rtvayetinde: "Kadm huzu­runa getirilince, Rasillullah ona bunu neden yapbguu sordu. Kadm 'seni ol­dfumek istemi:;;tim' dedi. Hz. Peygamber: 'Allah seni buna (yahut bana kai'§I) asia muvaffak kllmaz buyurdu."68

Peygamber (a.s.). kendisi hakkmda kotii sozler soyleyen Ebii Hfueyre'nin mu:;;rik anriesine herhangi bir ceza vermedigi gibi, oglunun istegi fizerine onun hidayeti i~in dua etmi:;;tir. 0 kadm, bu dua vesUesiyle Muslfunan olmu:;;tur.69

65 Buhfui. Ezan, 152. 157: Ebu Daviid. Salat. 197: Ibn Hanbel VI, 310. 66 Buhrui, Salat. 72. 74: Cenaiz, 67: Muslim. CenaJz, 71: Ebu Dawd. Cenalz, 57: ibn Mace.

Ceruilz, 32: ibn Hanbel IT. 353, 388. 67 Muvatta. Clhad. 9: Buh:iiri. Cihad, 147-148: Muslim, Clhad. 25: Ebu Dawd. Clhad, ll1; Tir­

mizi, Slyer. 19: ibn Mace. Clha.d. 30; Dartmi, Slyer. 25. Timllzi. bu badlsln 'hasen-sahih' ol­dugunu bellrtip ~u bUgiyi verir: "Sahabe ve sonrald neslllerln aJlmlerlne gore uygulama da bu !;ekildedir. Onlar, kadm ve ~;DCuklann 6ldt1n1lmeslni dogru bulmazlar. Silfyan es-Sevri ile ~nln lctlhad.l da bu dogrultudad.lr. Baz1 aJ.imler lse, gece baslo.nlanna ve bu esnada kadm ve ~ocuklann oldt1n1lmesine ruhsat verml~lerdlr. Ahmed Ue lshak'm lctlhad.l bOyledlr. Bu ildsl. kadm ve t;ocuklann oldt1n1lmeslne gece baslorunda (yanl kasten degll hataen oldiinilmelerine) ruhsat verml~lerdir.

68 Buhrui, Hibe, 28; Megazi. 41; Miislim, Selam. 45; Ebu Oa.wd, Dlyat, 6; Ibn MAce, nb. 45; Da­rlmi, Mukaddlme, 11; ibn Hanbel I. 305, 373.

69 MOsllm. feda.Du's-sahabe, 158; ibn Hanbel n. 320.

I'

\

346 Hz. Muhammed (sav) oe Mesqjt

Sonu~

islam..,_kad.Jru ikinci sllllf insan goren anlayt§tn hakim oldugtl bir toplumda, onun sosyal, ekonomik ve hu.ktiki konumunu iyile§t:innek ir;in onemli dlizen­lemeler yaprm§br. 6ncelikle, Kur'an, insan olmast balrunmdan kad.Jru erkekle e§it bir varhk olarak kabul eder. Kadm da, erkek gibi, bin kul olarak, Allah'a kar§t iman ve salih amelle sorumludur. Bu yUzden. gerek insan olma, gerekse

hak ve sorumluluklan yoniinden, Allah kabrlda erkekle kadm arasmda bir fark yoktur.

Cahiliye Arap toplumunda laz r;ocuklan horlanmaktaycb. Bu ylizden, Hz. Peygamber'in siinnetinde onlara ayncal.J.k tanmcb~ gormekteyiz. Rasiilullah (a.s.), gerek sozlii beyanlan, gerekse uygulamalanyla, kadmlarm toplumda­:ki konumunu yiikseltmeye r;ah§ID.l§, daima onlara iyi davramlmasrm tavsiye etmi§tir. 0, hayab boyunca, her zaman. kacbnlarm problemleri ile ilgilenmi§, 7onlarm e§leri ile olan anla§maz~armda arabuluculuk yapnn§. haklartru ko­rumu§ ve erkeklere e§lerine glizel davranmalartru ogiitlemi§tir. Her konuda oldugu gibi, bu hususta da, hammlanyla glizel ger;imi. r;evresindeki diger ka­dmlara, hatta gayr-i Muslim olanlara bile, kibar ve iyi davraru§lan ile insanla­ra en glizel ornek olmu§tur.

Kadm, kocast veya velisinin emri albnda bir kole/esir degildir. 0, kfunil bir insan olarak, miistakil §ahsiyet sahibi olup, kararlarmda serbesttir ve kendi­siyle ilgili hus_uslarda ser;me hiirriyeti vardrr. Bu r;err;evede, mali tasarruflarda

bulunma, e~ini se9me ve ondan aynlma hakkma sahipttr. Aynca. gon1~ beyan etmeye ve kendisiyle isti§are edilmeye de ehliyetlidir.

Aile hayabnda kadm erkegin tam bir ortagJ.drr. Nasll ki o, erkek ir;in bir el­

bise ise. ayru ~ekilde erkek de onun ir;in bir elbisedir. (Bakara. 2/ 187) ikisi de birbirini kotiiliiklerden korurlar. Aile sorumluluklan da, e§ler arasiPda tak­sim eclil.mi§tir. Erkek, yarabh§ olarak. evin ger;imini saglamak ve ch§andaki i§lert yapmak durumundadrr. Kadm ise. r;ocuk yeti§tirme ve ev hizmetlertni yapma hususunda maharetlidir. Nitekim Rasiilullah (s .a.v.) ~oyle buyurmu~­

tur: "Kadm, kocasmm evine ve r;ocuklarma kar~t r;oban durumundadrr. on­lardan sorumludur."7°

Miisliiman toplumda kadm erkegin sahip oldugu biitiin haklara sahiptir. istedigi zaman bu haklarma uygun faaliyetlere kabhp r;ah§malar yapabllir. Yiice Allah: "Mii'min erke.klerle miimin kacbnlara gelince, onlar birbirlertnin ·

velileridir (yak:mlandrr). (Daima) iyiligi emreder. kotiiliige engel olurlar. Na­mazt dosdogru kllarlar. Zekah verirler. Allah ve Rasiiliine itaat ederler. i~te bunlardrr, Allah'm rahmeti _edecegi kimseler ... " rrevbe, 9/71) buyurmaktadrr.

70 Bubar;. Cuma. 11: istik:nid. 20: Vasaya. 9: Nlkah. 81. 90: Ahkam, 1: Milsllm. imaret, 20: ibn Hanbel n. 111.