~~ HZ. MUHAMMED (SAV) VE

MESAJI

Editor Mehmet Mahfuz SOYLEMEZ

Dem.No:

islauu i:umter Dergisi Yaymlan Ekirn 2014

SOZLU iLETi~iM A~ISINDAN HZ. MUHAMM:En~iN ORTAYA KOYDUGU TEMEL iLKELER

Naci KULA1

Girl§

insan dii§l1nen, hisseden ve dii§l1ndiigiinii, hissettigini de ifade eden bir

varhkbr. Yeme, i~me, neslini siirdii.rme gibi hayvanlarda da var olan davraru~­lar ch~mda msaru ayut edici lalan onemli ozelliklerinden biri, dii~l1nce ve duy­gulanm anlatmak !~in kullanchgl sesli ve yazlh simgeler sisteminden olu§an bir dile2 sahip olmaslchr. insan bu ozelligi ile ayru zamanda wbilgi iiretme, aktar­ma, ve anlamlanchrma siireci" olarak tarumlanabilecek olan ileti§im3 becerisini

ger~ekle§tirlr. Birey olarak ki§inin dii§Uncelerinin, duy~armm. ihtiya~larmm farlona varmas1, i<; gozlem yapmas1, kendine baz1 sorular sorup bunlara cevap

iiretmesi ki§i- i~i ileti~imi olu~tururken; bir ba§kaSiyla kar~lhkh olarak sozlii ya da sozsiiz nitellkte ger~ekle§tirilen mesaj ~veri§i ise ki~iler aras1 lle~imi olu~turur.insarlUl ger~ekle~tirdigi ileti~im becerisi geni§ insan topluluklaruu kapsadlgmda kitle ileti~imi. i§ ve i~lev bOliimii yaparak ortak amac1 ger~ek- · le§tirmek i~in bir araya gelen insanlar arasmdaki ileti~im de orgiit -i~i ileti§im ozelligini kazanrr.4 Boylece inSarlUl hayatmda farkh §ekillerde ger~ekle~en ileti.­§im olgusu, insani bir eylem olarak ki§inin kendisini ve diger insanlarl ilgilen­

diren bir durumdur. GUnliik ya§anhmlzda sllrekli ileti§im i~indeyizdir. Zira iki insan birbirinin farlo.na varchgt andan itibaren ileti§im ba§lar. Soyledigi, soy­lemedigi, yapbgt yapmachgt her §eyin bir anlamt varchr. Yiiz ifadesinin, beden duru§unun , bakl§m, sesin anlamt varchr. Anlamt olan her §ey mesaj ozelllgi ta§Ichgmdan iki insan birbirinin farlana varchgt andan itibaren kar§lbkh mesaj ah§veri§inde bulunur ve ileti§im kurar. 5 Bu lleti§im sllrecinde % 60 beden dill,

%30 ses tonu,% 10 • u da kelimeler, sozler rol oynar.6 Herne kadar ki§iler ara­Sl ileti§imde kelimeler, sozler% 10 orarlUlda rol oynasa da konu§ma, insarlUl ya§ammda vazge~ilmez ve etkili olan bir davrarn§br.

Yunus Emre'nin "Soz ola kese sava§l soz ola kestire ba§t" ifadesi, konu§­marlUl ve kulland1gmuz sozciiklerin ileti§i.mde anla§ma veya ~ab§ma sebebi

olabilecegiili ~ok giizel bir §ekilde ortaya koymaktachr. GUnliik hayatta diger insanlarla olan ili§kilerde saghkh ileti~im kurabilmede sozciiklerin, kullarulan kelimelerin onemli rolii bulunmaktachr. Bu nedenle kendimizi ifade etme, is-

I Yrd. D~. Dr .. IDtlt Oniversltesl fiahiyat Faki1Jtesi Din Pslkolojisl Ogretlm Oyesl. 2 Ozcan Kolmel. insamAnlamak. Albn Yay. istanbull987. s.l04. 3 Ostun Dokmen. i!e~im Calt$ma.l.an ue Empatl. Sistem Yay. fstanbull994, s. 15. 4 Bkz. DOkmen. age.; s . l6-31 5 Dogan Cuceloglu. he~im Donarumlan.. Remzt Kitabevt, istanbul 2002. s.45-46. 6 Zuhal & Al:ar BatlaJi, Beden Dill. Remzf Kltabevt. istanbul2005. s .31.

734 Hz. Muhammed (sa.JJ) ve Mesqjt

tek ve arzulanrmz1 dile getinnede son derece etkili olan dlli kullarurken nelere dikkat etmek gerektigi, ba§kalan ile olan ileti§imde kar~lhkll olarak anla§ma saglaytcl mesajlann nasll olu~turulmas1 meselesi, konu~mada kullanllan ke­lime. sozctiklerin anla§ilir ve mesaja uygun bir §ekilde nasll se~esl ya da kullanllmas1 gibi birtalo.m hususlar onem ~rmaktadlr. !3u sorularm cevabuu ararken ileti§imde ilgili genel bilgiler yarunda ileti§im becerisi ile one ~lkan omekleri dikkate almak ba~vurulacak yontemlerdendir. insanlara Allah'm emirlerin teblig etme ile gorevlendirilen Hz. Muhammed'in tebligdeki ba§ans1 ve etkili olu§u, ki~iler aras1 ili§kilerde sozlii ileti§im a~1smdan nelere dikkat etmemiz gerektigi hususund!i ve saghkll ileti§im.i nasll ger~ekle§tirebilecegi-·

mizin baZI temelozelliklerini tespit etmemizde onemli ol~iide yard.Imcl olacak­trr. Cqnkii Hz. Muhammed'in hayabna baklldlgmda insanlarm kabul ettikleri inan~larmdan vazge~erek sun ulan inanc1 benimsemelerinde Peygamberimizin

tebligi_ sunu§ bi~imi ve konu§ma tarzuun biiyiik ol~iide etkisi oldugu goriil­mekte'dir. Bu nedenle Hz. Muhammed'in ba~ta dini teblig a~1smdan onem ta­~Iyan ve etrafinda bulunan ki~ilerle saghkll bir ili~ki kurmasmda etkili olan sozlii ileti~imde nelere dikkat ettigi. hangi temel ilkeleri goz oniinde bulun­durdugu hususu ~erinde durulmas1 gereken bir konudur. Dolayts1yla biz de bu ~~mamtzda Hz. Muhammed'in sozh1 ileti§im a~1smdan ortaya koydugu temel ilkeleri ele alarak giinliik ya~antmuzda ki~iler aras1 ili~kilerde slk slk

ba§vurdugumuz sozlii ileti~imde saghkll bir ileti~imin nasll ger~ekle~ti.rilmesi gerektigini daha i~ anlamt§ oluruz. Bunun i~in de Peygamberimizin sozlii ileti~im a~1smdan ~rtaya koydugu temel ilkeleri incelemeden once konunun daha iyi anla§ili.r olabilmesi i~in gene! hatlanyla sozlii ileti§imle ilgili bilgileri ele almak uygun olacaktrr.

1. ileti§im ve Sozlii ileti§im.

G~iik ya§ama baktt@mlzda ~ar~1da, pazarda, sokakta, durakta, otobiis­te, vapurda, trende, i§yerinde kar~1 kar~1y~ gelen, yan yana oturan, birbirini taruyan veya tarumayan iki ki~i arasmda sozsiiz ba§layan yakmla~ma, bakl~­ma, bazen belli bir zaman sonra konu§ma ile de bilgi ah~vert~ine donii~erek iki ki~i arasmda bir ileti~im ba~lar. Daha sonra hareketlertn, jestlerin, mimik­lerin ve sozciiklerin etkisi. ili§kinin ve ileti§imin siirdiin1.liip siirdiiriilmeme­sini belirler. iki ki~i arasmdaki bu etkile~im olumlu bir etki olu§turmu~sa ko­nu~malar devam eder. bu etki iki tarafta da olumsuzsa taraflar ileti~imi keser. Taraflardan birinde bu etki olumlu digerinde olumsuz olmas1 durumunda ise.

ileti~im ancak olumlu tarafin_ yeni giri~imleri ve ozel ~baszyla - o da belki­siirdiirebilir. 7 i~te ~ok slk olarak giinliik hayatta ya~anan bu duruma baktlgi­ffilZda insanlar arasmda ger~ekle§en ileti~imin yapiSUU anlamamtz1 sagiaytCl ozelliklert de gormek miimkiindiir Ciirlkii ileti§im, bir birimden, kaynaktan.

~lkan bilginin, mesajm kar~1 birime. hedefe soz, ya.zi vb kanallarla ula§mas1,.

7 Koknel. age: s .39

Hz. Muhammed ve Ahlaki ilkeler -II- 735

onda etki uyandmnas1 ve bunun ilk birime kaynaga geri donmesi, geri bildiri­m.in gen;ekle~mesi siirecidir. Bu siire~lerle gen;ekle~en ileti~imde etkil~im de ger~ekle1iebilmektedir. Zira bir birimden ~lkan bilginin, haberin, yani mesajm b~ka bir birimi etkilemesi, onda bir davraru~ degi1iikligine yol a~mas1, bu de­gi1iikligm.ilk birime geri d6m1p onun da davraru~Inl degi~tirmesidir. Bir b~ka ifade ile etkile1iimde iki iletl~im birimi arasmda bilgi, haber ah~veri1ii sonucu olu1ian davraru1i degi~ikligi s6zkonusudur. 8

Ki~iler arasmda ger~ekle~en ileti1iim ve etkile~im siirecinde bireyler duygu dii~iince·ve bilgilerini birbirlerine aktarmakta, birbirlerinden etkilenmekt~dir­ler insan hayatuun temel 6zelliklerinden olan ileti~imde duygularm aktan­mmda sozsiiz ileti1iim, jest, mimikler ·, beden dili onemli bir i~leve sahipken dii~iincelerin aktanmmda da daha ~ok sozel ileti1iim. konu~ma ve yazt 6nemli bir yer tutar.9

Konu~ma ve yazma ki~iler aras1 ileti~imde belli anlamlar yiiklenmi~ sem­bollerden olu~an dil dedigi.miz bir sistemin kullanilmasxciu'. DolaJlstyla s6zel iletl~im bir dil sistemi kodunda konu~ma ve yazma}'l ihtiva etmektedir. 10 Dil, bilgilerin iletllmesi amacx ile ah~Ilmx~ bir diizen i~inde sembollerin, seslerin ve jestlerin diizenlenmesidir. Dil konu~ma veya yazxh olabilir.

Sozlu ileti~im. " dil ve dil 6tesi" olmak iizere iki alt sll1lfa aynlmaktaciu'. insanlarm konu~malariDI, hatta mektupla~malariDI " dille ileti~im" kabul ede­biliriz. Dille ileti~imde ki~iler, iirettikleri bilgilert birbirle11ne ileterek anlam­landmrlar. Dil 6tesi ileti~im ise sesin niteligi ile ilgilldir. Ses tonu, sesin luzi, ~iddeti, hangi kelimelerin vurgulancll~ duraklamalar ve benzeri· ozellikler, dil 6tesi ileti~im saJllrr. Dille ileti~imde ki~ilerin " ne s6yledikleri" dil 6tesi ileti­~imde ise "nasxl s6yledikleri" onemlidir. Ara~tm:nalar insanlann giinliik ya­~antxlannda ne soylediklerinden ~ok nasxl s6ylediklerine dikkat ettiklerini gos­termektedir. Kar~liDIZdakirlin sozlerinin muhtevasx kadar bundan daha fazla olarak ses tonundaki canlillk da bizi ilgilendirir. Omegm yiiksek sesle halimizi hab.runJzJ. soran bir ki¢ daha sonra sesini klsarak " ~ama bize buyur derse, bu sozden" gelmeni pek istemiyorum" anlamiDI ~Ikannz sozlii ileti~imde dil ve dil otesi ileti~im a~tsmdan onemli olan bir diger husus ta, "niye.t edilmi~ dil davr~1" ile "niyet edilmemi~ dil davraru~t"ciu'. isteyerek. farklnda olarak yapbg1IDIZ konu~malara "niyet edilmi~ dil davraru~t" ad! verilir. Konu~urken dilimizin siir~mesi ise, "niyet edilmemi~ dil davraru~J."na bir 6mektir. Bazt ke­limelerin iizerine bas basa konu~mamxz veya kar~liDIZdakini korkutmak i~ bagtrrnamxz niyet edilmi§, dil otesi davraru~ bi~imidir. Konu§urken farkmda olmadan ses tonumuz al~p yiikseliyorsa, ya da sesimiz tltriyorsa bu durum­da niyet edilmemi~ dil 6tesi davraru§lar s6zkonusudur. 11

8 Koknel. age; s.38 9 Bkz. www.yayim. meb.gov.tr./dergller/158/ kuzu.htm Erl~lin Tarthi 04.06.2007 10 Bkz. www. caglnpollsl .comtr/ 9/ 7-8·9. htm. htm Eri~lm Tarihl 04.06.2007 II Dokmen. age; s.21.

736 Hz. Muhammed (sav) ve Mesajt

Dil, bir toplumun kiiltiininful, geleneklerinin, bilgi. bi.Iik:iminin bir sonraki . ku§aga aktanlmasuu saglayan bir ara9 oldugundan toplumdaki degi§IDeler, dil­de dolaYJstyla s6Zlii ileti§imde de zamanla degi§iklere neden olur.Konu§malarda kullarulan sozciikler, ifade bi9imleri zamanla degi§ir. 6megin, Osmanh done­minde bayram ziyareti esnasmda birbiriyle kar§Jla§an iki ki§i arasmda uce­nab-1 Hak, emsal-i kesiresiyle miil;ierref eylesin" §eklinde s6zlii selamla§malar ger9ekle§irken bugiin, "BayrammiZ kutlu olsun" diyerek selamla~;illmaktadrr. DolaYJsiyla degi§en ya§am bi9imlerine paralel olarak sozlu ve s6zsiiz iletil;iim bi9imlerinde de degi~ikler ortaya 9Ikmaktadrr.12 Toplumsal hayattaki degi§me­lere bagll olarak s6zlii ve s6zsiiz ileti§imde bazi degi§imler ya§anmakla birlikte gene! olarak insanm ileti§iminde 6nemli bir yeri olan dilin kullaniiD.I 6zelli.kle de konp.§ma a91smdan etkili s6zel ileti§imi ger9ekle§tirmede uyulmas1 gereken bazi temel ilkelerden bahsetmek miimkfuldiir. <;iinkii bireyler aras1 ileti§imde birbirini anlayan, dinleyen, anla§an ve uzla§an bir ileti§imin olabilmesi. etkili ileti§i.rri becerisi ile miimkfuldiir. Bunun i9in de sozlu ileti§imde baz1 temel hu­suslan goz fulfulde bulundumiak gerekir. Etkili sozlii ileti§imi ger~ekle§tirmeyi saglaYJCl niteJ»rteki bazi temel ilkeleri belirlemede giiniimiizde ileti§im biliminin verilerinden yararlanmakla birlikte hitabeti ve ki§iler aras1 ili§kileri ile bu yonde one 9Ikml§ §ahsiyetlerin hayatlarmi inceleyerek bazi tespitler yapmak da miim­kfuldiir. Bu nedenle temel gorevi Allah'm kendine gonderdigi emirleri, bilgileri, insanlara ula§brmakla gorevlendirilmi§ ve bunu ba§artyla ger~ekle§tirmi§ olan sozleri ve davr~§lan ile "Muhammed'iil emin", guvenilir Muhammed suabru kazanrrii§ olan Peyge_:mberimizin hayabnda sozlu ileti~;iimde nelere dikkat etti­gini inceleyerek etkili ileti§imi ger9ekle§tirebilme a~1smdan yaralanabilecegimiz baz1 temel ilkeleri tespit etmek miimkfuldiir. ·

2 .Hz. Muhammed'in Mesajm i~erigi A~1smdan Ortaya Koydugu Temel ilke ler

ileti§im, ki§iler aras1 mesaj all§ veri§i oldugu i9in mesajm i~erigi onemlidir. Kar§Im1Zdakine ne soylemek istedigumz ya da ne s6yledigimiz ona kendimizi anlatmamiZ ve onun bizi dogru bir §ekilde anlamas1 a91smdan son derece 6nemlidir. Ki§iler aras1 ileti§lmde mesajm i~erigi ileti§imin devamiW saglaya­bilecegi gi.bi ileti§imin sona ermesine neden olabilmektedir. Olumlu mesajlar. ki§iler arasmda sa.mimi i9ten davraru§lara yQl a~abiJirken kmc1, incitici, iiziicii mesajlar da ki§iler arasmda gerginlik, ~ati§ma, §iddet gi.bi ileti§imi engelleyici durumlan olu§turmaktadrr. Bu nedenle sozlu ileti§imde bireylerin birbirlerine ilettikleri mesajlarm i~erigi ileti§im siirecini belirlemede 6nemli bir rol oynar. Mesajm i~erigini belirlemede kullarulan sozciiklerin olumlu ya q"a olumsuz ni­telikte olmas1 ile birlikte konu§ulan hususlarm i9eriginin nasll oldugu dikkate ahnmas1 gereken bir husustur.. Konu§ma siirecinde ki§ilerin kullancllklan s6zler, kelimeler, biiyiik 6l9iide konu§ulan konunun olumlu ya da olumsl+Z

12 DOkmen, age: s.28

Hz. Muhammed ve Ahl:lld ilkeler -D- 737

olmasliD bdirlemektedir. <;iinkii sozcillder sadece ki~ilerin dii~llncelerini ifa­de etmelerine yardnnct olmaz ayru zamanda onlann ama~larliD, niyetlerini de ortaya koyar. 13 Zira konu~ma esnasmda se~ilen sozcillder bireyirl yapmak is­tedigi ~eyi ortaya koyacak ~ekilde mesaj olarak kar~1 tarafa iletilmektedir. Ko­nu~m~ ve kullamlan sozcillderin etkileyici ve belirleyiciligi k:illt:Urel a~1dan atasozleri ve deyi.mlerle de ~ok giizel bir ~ekilde ortaya konmu~tur. "Tath soz yllam deliginden ~lkanr" veya M Ac1 soz insam dinden s:lkanr, tath soz yllaru deliginden" ~eklindeki ifadeler bizim kiiltfuiimii.zde sozlln etkileyicilikyonllnii anlatan omek atasozlerdendir.

SoziO. ileti~imde konu~manm i~erigi ve bu i~erigi belirlemede kullamlacak kelimelerin, 's6zlerin rollinu ortaya koyucu nitelikte P.eygamberimizin ~u hadi­si bu noktada tahlil edilmesi gerekmektedir. "Allah'a ve ahiret glinllne inanan ya hayrr soylesin yahut susun"14 Hadisi ~erifte oncelikle dikkati c;eken husus. konu~urken hayrr soylenmesi bu yapJ.lamayacaksa susulmas1 gerektigidir. Dikkati c;eken bir diger nokta ise. hayrr soyleme ve susma davr~liD ger­c;ekle~ti.rmeyi saglamada Allah'a iman ve ahirete imamn motivasyonel unsur oldugtldur. Peygamberimizin bu hadisinin sozlu ileti~imde mes~.jm i~erigini belirlemede bazt temel hususlara dikkat etmek gerektigini ortaya koymakta­drr. Hayrr soyleme ya da susma ~eklinde ifade edilen bu hususlann mesajm i~erigini belirlemedeki rolllnu bunlarm ii.zerinde ayn ayn durarak ortaya koy­mak daha uygun olacaktrr.

a. "Hayu Soyleme" ve olumlu mesaj ill§kisi

Peygamberimizin ki~inin konu~urken ya hayrr soylemesi ya da susmasliD tavsiye eden hadisinde belirtilen M hayrr soylemek", mesajm ic;eriginin olum­Iu ozellikler ta~rmas1 gerektigini ortaya koymaktadrr. Konu~ulacak konularm ki~ilerin iyiligini. mutlulugunu ve hayrrh bir kimse olmasliD saglaytct konular olmasma i~aret edilmektedir. Aynca Peygamberimtzi.n Allah'a ve ahiret glinu­ne inanan hayrr soylesin ifadesi ile inancm geregi olarak konu~anm olumlu, gii.zel ~eylerden bahsetmesi gerektigi anla~J.lmaktadrr.

Konu§malarda olumlu ~eylerden bahsetmek ileti~imin devammt saglama­smm ve sagllkll sozlu ileti~im kurmanm en b~ta gelen ~esi olmakla birlikte bu durum. olumlu du§iinme a~tsmdan da onemlidir. <;iinkii dO.§iinceler sozle ya da yaztyla ifade edilir. Soze ve yaztya donO.§en dii§linceler de dinlenmek ve okunmak suretiyle yeni du~o.ncelerin olu~masliD saglar. Boylece gerek konu­~arak dii§lincelerimizi ifade etmi~ gerekse de konu§tugumuzda kullandtgumz sozcUkler vasttastyla yeniden du~iinmu~ oluruz. Bireyin dO.§lince dlinyasliD olu§turan kelime ve kavramlann yap1S1 olumlu veya olumsuz du~iinme bic;i­minin olu~masffil saglamaktadrr. Bu nedenle sozlu ileti§imde konu~ulan hu-

13 Bkz. Turgay Bicer. NLP K~isel UderUk. Beyaz Yay. Istanbul 1999. s.203-204 14 Buharl. Edeb, 31. 85.

738 Hz. Muhammed (sav) ve Mesqjt

suslar ya da kullarulan kelimeler bireyin meramJJll anlatmakla kalma}'lp onun dii~iince diinyasuu da ~ekillendirmekte ve ac;1ga c;lkarmaktadlr. Peygambert­miz tarafindan miimin alan ki~inin temel ozelliklerinden olarak "iilfet eden ve iilfet edilen"t5 , "Elinden ve dilinden ba~kalaruun em.in oldugu kimse"16 ~eklin­

de ifade edilen hususlann gerc;ekl~ebilmesinde §iiphesiz ki olumlu dii§ti.nme ve olumlu konu§ma son derece onem ~rmaktadlr.

Olumlu dii~ti.runenin gerc;ekle§ebilmesinde konu§ma ve ya.z1da kullarulan kelimelerin, sozciiklerin roh1 biiyiiktiir. Zira insarun anlam diinyas1 kullandl­@ kelime ve kavramlarla olu~ur. Kelimeler, kavramlar etrafumzdaki nesne ve durumlan ifade etmemize yardlmc1 olmakla birlikte dii~iince ve duygulanm.lZJ. da yans1tmamiZ1 saglamaktadlr. Y~adl@mlz ruh halini konu~ma esnasmda ifade ettlgimiz kelimeler, sozlerle ortaya koyanz.t7 Kar§rrmzdaki kullandl@­IDIZ soicillderimizle ic; diinyamlZl, ruh halimiz ke§fetmeye 9ah§1r. Olumlu bir ruh h~e sahip isek, seville;. mutluluk , ne§e, yap1clhk, iireticilik ozelliklerinl ihtiva eden kelimeler cii.mlelerimizin ic;inde slkc;a yer ahr. Olumsuz bir ruh halini de, "yorgurmm", kendimi iyi hissetmiyorum", "canrm bir ~ey yapmak istemiyorum". ba§arili olamayacagun", vb. sozler yans1trr. Konu§malanmiZda kullandl@mlz kelimeler, bizim o anki durumumuzu yans1tmakla birlikte za­manla olaylara ill§kin bakl§ acrliDlZl da §ekillendirir. Siirekli kullarulan kelime­ler bilinc; alturuza yerle~erek zihin diinyamlZl yonlendirecek, §ekillendirecek giicii olu§turur. 18 Bilincr~tmuz hie; bir~eyi yargliamaz, her soyleneni oldugu gibi kabul eQ_er. Soyledigimiz sozleri, kelimeleri gerekli ya da gereksiz diye ayrrmaz, soylettwgt §ekilde i§ler ve bir siire sonra o kelimelerin icr dllnyanuz­da, zihnimizde etkilerini hissetmeye ba§lanz. 19 DolaY1s1yla konu§malaiumz ve konu§malanmiZdaki kelimeler bizim bakl§ acrliDlZl·belirlemede son derece et­kilidir. Bu nedenle bireylerin hangi mantlksal diizeyde olduklaruu anlamanm onemli yollarmdan biri kullandlklan clili incelemektir.

insanlann hangi diizeyde olduklaruu, konu§malarmdaki vurgulamalardan fark edebiliriz. Ornegtn, ki§i "Ben bunu yapamam" derken, ilk kelimeyi vurgu­lanll§Sa, l?mligtnden soz etmektedir. "Ben bunu yapamam" ifadesi ise, davra­ru§la ilgilldir. Ki§inin bu ifadesinde yer alan "yapamam" sozciigii de onun ki­§illgtni ortaya koyacak niteliktedif2°.DolaY1s1yla sozlii ileti§imde kullandlgumz sozciikler dii§iince , duygu ve davraru§lanmiZ arasmdaki ~kinin gostergesi olarak ta ifade edilebillr. Bu nedenle Louise Hay, kullandl@mlz sozcillderin

15 Ahmed b. Hanbel. ll/400 16 Buharliman 4 17 Bicer. age; s.205 18 Joseph Murphy. B~ GiicU. (Qev. Aysun Babacan) Kural~ Yay. istanbul 1996.

s.2lvd. 19 LOuJse L. Hay. Pozit!f Gacun BW.Jilsit. (Qev. Oya Alper) AB kitapCJ.hk, istanbul 2002. s.36; Jeff

Keller, Yak~un her ~eydlr. (cev. Arzu Sam!) Slstem Yay. istanbul 1999. s.63vd. 20 Joseph O'Connor & Ian Me Dermott. Mp'nin ilkeleri. (Qev. Demel Uyar Ezerler) Slstem Yay.

istanbul 2001. s. 8.

Hz. Muhammed ve Ahlaki ilkeler -ll- 739

hayatumzdaki degert ve etkisi a~Ismdan kelimelerde se~ici davranmak ve ko­nu~malarmuza d.ikkat ebnek gerektigini belirtir. M.Agzuuzdan ~Ikan sozlert dik­katle dinleyin. Eger olumsuz ya da suurla}'lCl kelimeler kullantyorsamz bun­Ian degi~tirin. Ben duydugum olumsuz olaylan asia ba~kalanna anlabnam ... Fakat olumlu bir haber dujunca bunu herkese anlabnm" 21

Hay. konu~malarda kulland.Igmuz sozciiklerin kelimelertn etkisini de or­nekler vererek ortaya koymaktadrr. M Konu~ma dilimizden ve dii~iinceleri­mizden Myapmak zorunda}'lm" ifadesini de kald.Irmali}'lZ. Bu ifadeyi kullan­mazsak. kendi kendimize yapbg1IDIZ baskllann bir ~ogundan kurtuluruz. "i~e gitmem gerek. Bunu yapmam gerek. ~unu yapmam gerek ... " gibi zorlamalarla kendimize oask:J. yapmaktansa "Cali~ma}'l yegiedim. <;linkii kira param1 ~~­kanyorum" ifadesirli kullanmaya b~laym. "Yeglemek" kelimesi y~anbmlza bamba~ka gozle bakmamlZl saglar. "Sak:J.n unubna" deyimini de ~ok dikkatli kullanmali}'lZ." Sakm bunu unutma, ~unu unubna" diye tembih ederiz.So­

nunda ne olur? Tembih edileni unuturuz. Aslmda unutmak yertne habrlamak istertz. 6yleyse" sakm unubna" yerine MLt1tfen hatlrla" ibaresini kullanmaya

b~layahm." 22 Bu tespitler 1~1gmda konu~malanmiZda kullandigliDlZ kelime­lere son derece dikkat ebnek gerektigini ve buruann zihnimizi i~ diinyaiDlZI,

davrani~la.nmi.Zl ve b~kalanyla olan ili~kilertmizi ~ekillendirmede etkili olabi­lecegini soylemek miimkiindiir.

Bir durum ya da konu ile ilgili ifade edilen s?zciikler ki~iligimiz. davra­ru~lanmiZla ilgili bir biitiin olarak 6nemli bilgileri ve ipu~larmi ortaya koyar. Bu nedenle ki~ilerle olan ili~kilertmizde si:izciiklertmiz aracihgiyla da uyu.m k:urabilirtz. 6ncelikle uygun yerde kullarulan teknik dil, profesyonel say~@ edinmenin bir yoludur. ikinci olarak insanlar kendileri i~in onemli olan soz­ciik ve deyi~leri se~ip a}'lnrlar. Konu~mamiZda kar~1m1Zdakine vereceginiz me­sajda onun kullandi@ s6zciik ya da deyimlert kullanmamiZ kar~1ID1Zdakinin kulland.Iklan sozciiklerin bizim a~lffilZdan ta~1di@ degert ve onlann sozlertnin onemirli ortaya koyacakbr.23 Bu ~ekildeki mesaj ali~veri~i sayesinde olaylarla

ilgili bakl~a a~llanmiZ olu~maya b~lar. Dola}'lslyla zamanla ya~ad.Ikla.nmi.ZlD iizertmizdeki etkilerini belirleyen husus, ya~arulan ~eylertn ne olduklan degil, onlara verdigimiz anlam oldugunu anlanz. Bu durumu ~u omek ~arp1c1 ~·ekil­

de ortaya koymaktadrr. MOlumsuz dii~iinceler yiiziinden hastallgtm bana on

kat ~iddetli ac1 ~ektiriyordu. Yeni du~iinceler sayesinde hastaligimm ger~ek ac1S1 ondan bire indi. Dahas1 hastali@ sevmeye ba~lad.Im. Doktor bana ~oyle demi~ti." Siniizitten tamamen kurtulamazsm. Ona ali~acaksm Onunla y~a­ma}'l6greneceksin" Doktor soylediginde degil, olumlu dii~ii.ndiigumde hasta­llg• sevdim. Bundan sonra iki ay i~inde hastallgrm yok oldu" .. 24

21 . Hay, age., s.32 22 Hay, age .. s.33 . 23 O'cormor& Dermott. age: s.l8. 24 Muhhamet Bozdag, Dil$0n ue B~ar. Yenl Ku~ak Yay .Ankara 1999, s.43.

740 Hz. Muhammed (SQJJ) ve Mesqjt

Bu tespitler ~en;evesinde Peygamberimizin sozlii ileti~imde mesajm i~erigi a~1smdan onem ta~?Iyan konu~ulacak hususlarda ve kullanacagumz kelime­lerde Uhayrr soy1emeM ilkesinin iizerinde durulmas1 ve ibmal edilmemesi gere­ken bir nokta oldugu anlal;nlmaktadlr .

. Peygamberimizin sozlii ileti~imde mesajm i~erigi yoniiyle dikkatimizi ~ek­tigi bir diger husus ise konu~mada hayrrh bir ~ey soylenemeyecekse Ususma M yt tavsiye etmesidir. Susma da~mm. sozlii ileti~imde mesajm i~erigi a~I­smdan iki yoniiyle onemli olabilecegi ifade edilebilir. Birincisi konu~mada ge­rektigi yer ve zamanda susma ilkesine di.kkat etmek, sozlii ileti~ini ile dinleme arasmdaki ili~kiyi daha iyi anlamJmJza yardlm.c1 olur ve iyi bir dinleyicinin kar~Ismdakini daha iyi anlayarak ona verecegi mesajm da olumlu olmas!nl

saglar.;

b. Sozlii ileti!limde mesajm i~eriginin dogru anla~tlmasx a~xsmdan susm~ rolii

. Peygamberimizin konu~urken uya hayrr soyleyin ya da susunM tavsiyesin­de yer alan "susun" lfadesi sozlii ileti~imde kaynagm ahctya ilettigi mesajla­nn dogru ve net bir ~ekilde anla~tlmas1 a~asmdan dinlemenin onemini ortaya koyucu bir ilke olara.k degerlendirilebilir. Zira dinlemek, mesaj ah~vert~inde son derece onem ta~tyan bir siire~tir. <;iirlkii zamanmuzm biiyiik bir bolii­miinii mesaj vermekten ~ok almakla ge~iririz. <;iinkU dakikada 600 kelimelik bir konu~ma luzJ.ru rahathkla anlayabilecek bir sinir sistemine sahip oldugu­muz halde konu\~IuzliDlZ dakikada ancak 100 ile 140 kelime arasmdad.u'.25

Bundan dolayt konu~ma esnasmda verilen mesajt sonuna kadar dinleme~en degerlendirmeye ve sonuca·varmaya ~~trsak ileti~im sorunlanyla kar~I kar­~rya kahnz. Bu nedenle ba~arili bir ileti~im i~in gerekli olan ~ey k~liDlZdaki­

ni anlayabilmek i~in onu dinlemektir. Dinlemek i~in "sessiz olmak" gerek:i,r.26

Dolayts1yla susma, bir 1~ diyalog, konu~ulanlarm i~ diinyanuzda degerlendiril­mesi i~in ger~ekle~tirilen sessiz bir dinleme siirecidir. Konu~ulanlarm daha i~ anla~Ilabilmesi ve konu~una saghkli mesajlar iletilebilmesi a~tsmdan "susma­dinleme" eylemi konu~maya konsantre olmayt gerektirir. Herhangi bir konuya konsantre olmak ta o konunun saghkli bir ~ekilde anla~tlmasuu saglayabile­cegi gibi ki~inin konu ile ilgili ilgisinin siirme~ine neden olur.27

Dinl~me konu§ularu anlamaya yardlm.c1 olmakla birli.kte ogrenme, payla~­ma, meralorniZI giderme ve daha bir ~ok ~eyi ger~ekle§meye de katlo saglar. Ama tiim burllarm &~mda her dinleme eyleminin i~inde bamba~ka bir hu­sus daha soz konusudur. Kar~liDlZdakinin ileti~im gereksinimlertni gidermek. Dinleme eylemi ile kar~ImiZdakinin kendi varolu~unu bize aktarmasma imkan

25 Dogan CUcel ogiu, Yenlden insan insana. Remzi Kltabevt, 1993, s .171. 26 Yasemln Sungur. ·ouyguiaruu2a SahJp <:lkm tleti~lm Engell Yaratmasmlar" Sabah Busine!;s,

Mart 2007, no: 49. s. 4 -5 27 6zcan KO!mel, insantAnlamak. Albn Kitaplar, istanbul 1987, s.456

Hz. Muhammed ve Ahlaki llkeler -n- 741

saglanu~ oluruz., Dolaytstyla kar~liD.lZdaki.n.in varolu~unu aktarmasma imkan saghyor olmak. bir ill~kinin kaliteli ve saghkh hale gel.mesindeki en onemli fa.kt6rlerdendir. 28 Zira her insan varolu~unun geregi kale abnmak, umursan­mak ister.Ciink:Ct kale ahnmamak. ~adam yerine konmamak" insant olumsuz etkiler. iki insan arasmdaki ileti~im esnasmda kaale ahnmamak, umursan­mamak, kar§lhkh ill~ki.lere zarar vermekle kal.maz ayru zamanda bireylerin beden ve ruh saghguu olumsuz yonde etkiler. Adeta ill~kinin bir bitki gibi beslenmesi gereki.r. Bunun i~inde ili~kiyi canh lalacak olan ve bireylerin ill~­ki.lerinde saghkh ileti~imi gerc;ekle~tirmelerine ve kendi varhklanru duyumsa­malarma sebebe olacak olan husus ise kale ahnmak. umursanma.kb.r29 • i~te

sozlii ile~imde dinleme eylemi ile ayru zamanda konu~aru dikkate aldJgunm. onu 6nemsedigimiz de gostermi§ oluruz. Peygamberimizin ill~ki ve ilet;i§im ac;t­smdan son derece onem ta~tyan "susma" eylemini vurgulamast, konu~mada kaynagm ilettigi mesajm dogru bir §eki.lde anla~llmasuu saglayan bir husus oldugunu ortaya koymakla birlikte her insamn kendi varolu~unu bize aktar­

ma gibi son derece onemli olan Ueti§im gereksl.n.imi de gers:ekle§tirme imkaru

olu~turdugu gonilmektedir.

Susma eylemi, kar~liD.lZdakim! verecegimiz mesajm ne anlam ta§tdlgmm daha iyi anl~llmasuu da saglar. Ciinkii susma eylemi ayru zamanda kar~t­IDJ.Zdakine bir mesaj vermektir. Muhatabumzm konu~mas1 esnasmda sessiz kalmakla. onun s6yledigi §eyi kabul ettigimizi veya benimsemedigimizi ifade ederiz. Nitekim hastahgt esnasmda kendisini ziyarete gelen Peygamberimize maluu pay~brmak istedigini, yansuu vasiyet edip edemeyecegini soran Sa Ad b. Ebi Vakkas'a, Rasulullah, "Haytr" kar§lhgtru vermi~. bu sefer ii~te biri i~in ne buyurursun? §ekllnde sorusu kar~tsmda Peygamberimiz susmu§ cevap vermemi§tir. Burada Hz. Peygamberin susmas1, ii~te birlik oraru onayladJg1 §eklinde degerlendirilmi§tir.30 Peygamberimiz bu olayda ki§inin talebi ~~­smda once sessiz kalmayt tercih etmi§ ve ona bu talebinin kendisi i~in faydah ve isabetli olamayacagtnm mesajiDl vermek istemi§tir.

ileti§imde susma eylemi, bazen kendi alaruiDJ.Zl belirleyen i§aretler koydu­gumuz anlanuna da gelir. Kar§lhkh ileti§im esnasmda konu§ulan konularla ilgili 6zellikle ki§inin 6zel hayat:uu ya da b~kasmm hayat:uu ilgilendiren ko­nular da birey konu§mak istemeyebilir. Boylesi bir durumda susmak, konu§­mamak, bireyin o anda konu§ulan konularla ilgili konu§mak istemedigini ve ki§isel tavnru gosterir. 31

28 Nurdagan Arlo~. Gene Annem GeldL Britiin GUniim Mah.uoldu. iJetl~tm Bilincinln Temel b.keleri. Remzi Kitabevl, istanbul 2004. s.92.

29 Ciiceloltlu. ileti.$1m Doru:uumlan. s.89-90. 30 Bkz. Buharl. el·Edebul Mii.fred c.l. s.32.; Mahmut Kavakholtlu. "SergUedJjV. Beden Dill A~ISm­

dan H.z. Peygamber" Gaz1 On. Conan ilaltiyat Fak. Dergi.s!. 2004/2 c3. sa}'l 6, s. 68 31 Jacques Salame & Sylvie Galland, Ah Kendlme Bir Kulak Versem. G~Lil Bir ileti.$1m Rehberl.

(<;:ev. Nesllhan Burcu Akda~ S!stem Yay. Istanbul 2002. s.20. ·

742 Hz. Muhammed (sav) ve Mesqjt

Sozlii ileti~imde susma davraru~;n gereksiz, anlamsiZ, kmc1 sozleri soyle- · meme konusunda ki§inin 6z denetimini sagiayrc1 onemli hir yontem olarak dii§iinillehilir . .Zira zaman·zaman iki ki§i arasmdaki ya da grup i~i konu§ma­larda amac1 a§an, Iauhali, gereksiz konu§malarla hirlikte ~ok fazla konu§arak orada hulunanlan slk.acak, rahatsiZ edecek hazr davraru§lar ger~ekle§ehilir. Bu durumlardan ka~mmada etkili yollardan ha§hcasi faydah, gerekli, konu:;;­malardan sonra yeri geldiginde susmaktrr. 32 Gereksiz, anlamsiZ konu§malar aha.r1:1h. yalan konu§malara da yol a~ahileceginden Peygamherimiz. konu§ur­ken "ya hayrr s6ylemeyi ya da susmayr" tavsiye etmesinin son derece manidar oldugu kendiliginden anla~Ilmaktadrr.hirey konu~manm aki~ma gore gerek­siz, anlamsiZ, ahart:J.h konu~malarm yapilmaya ha~Iandlgr anda faydah §eyler soyleyerek konunun i~erigin.i helirlemede etkin rol oynama imkantru olu§turur veya s'usmak suretiyle orada konu~ulanlardan ho~J.aiu:nad.Igrru hissettirerek konu~~anm i~eriginin degi~tirilmesi gerektigi mesajrm vermi§ olur . .

3. Hz. Muhammed'in Mesajm Anla!?Ilmas1 ve Ogrenilmesi A91smdan Ortaya Koydugu Temel ilkeler

Ki~iler aras1 ileti§imde 6nemli olan hususlarm ha§mda anla~Ilmak ve an­la~mak gelir.Konu:;;ma esnasmda kar~ImlZdakine soyledigimiz ~eylerin anla­~Ihr olmasma dikkat eder ve onun tarafindan anla~Ilmak isteriz. Bunun ger­~ekle§ehilmesi i~inde kar~ilikh ileti~imde mesaj all~ veri~i a~Ismdan hazr temel hususlara dikkat etmek gerektigi kendiliginden ortaya ~Ik.acaktrr. Peygamhe­rimizin hay~hakbglmlZda ha~kalan ile olan s6zlii ileti~iminde mesajmm anla~Ihr olmas1 ve· muhatahm ogrenehilmesi a~1smdan ozellikle ~u hususlara dikkat ettigi goriilmektedir.

a. Tekrar Etmek

Konu~nialarda mesajm i~erigini ortaya koyucu ya da vurgulayrc1 nitelikte olan kelime ve sozleri tekrarlaniak muhatahm mesaji dogru hir ~ekilde anla­masma katln sagiayacak yontemlerdendir. Bu nedenle peygamherimizin de sahaheye soylediklerini iyice anlayrp kavramalan i~in sozlerini ii~ defa tekrar­lad.Igi gorillmektedir. Hz. Enes, " Rasulallah hir soz soyledigmde anla§Ilmasi i~in ii~ defa tekrarlard.I" demi~tir.33 Zira ogrenmenin onemli ilkelerinden hiri tekrardrr.Genel anlamda uyaranlarm algilanmasi, _diizenlenmesi, sakl~as1 ve gerektiginde hatrrlanmas1 ve k.ullarulmas1 siireci olan hellekte hilgiler. once klsa siireli hellekte yer alrr. Bilgiler klsa siireli hellekte tekrarlanarak yapi­salla§rr. ~undan dolayrdrr ki okuloncesi donemde ve ilkokulun ilk yillarmda ~ocuklar duyduklan sozciikleri ve ya yapacaklarrm kendi kendilerine hazen sessiz, dudakl.arrm oynatarak hazen de sesli hir hi~imde tekrarlar. Bu i§lem

32 Dalai Lama, Yrirekten Gelen O[Jii.tler, (<;:ev. I~LIO!mez) Alfa Yay. istanbul2004, s. 112-113; David Stlebel. Kon~tukca Bahyoru.z. (~ev. Deniz Akku~) Beyaz Balina Yay. istanbul 2001. s.iss-156.

33 Bkz. Buhari ilirn. 30.

Hz. Muhammed ve Ahlald il.keler -n- 743

bir balo.ma klsa sfueli bellekte etkin bi<;imde olan bilgilerin tekrar tekrar dii­~iiniilmesidir. s 'ugiler klsa sfueli bellekte unutulurlar. Tekrar ne kadar <;Ok olursa unutma o kadar az olur. 34 Tekrar mesajm iyice ogrenilmesi a<;tsmdan etkili olmakla birlikte yanb~ anla~llmayt da ortadan kaldmr. Zira konu~ma esnasmda kar~uruzdakinin soylediklerinin dogru i~itilip anla~llmas1 v~ mak­sadmm yanb~ anl~llmamas1 i<;in anla&klanmlZl tek:rar ederek geri bildirimde bulurtmak ta saghkh ileti~im a<;tsmdan gereklidir. Ciiceloglu'nun verdigi §U

omek sozlii ileti~imde mesajm dogru anla~llmast a<;tsmdan tekrarm ne kadar gerekli oldugunu anlatacak niteliktedir. MBir astegmeni ziyaret i<;in arkad~1 geldiginde ona i<;ecek bir ~eyler ik:ram etmek i<;in emir erini <;agrrarak Mbize ik1 fruko" der. Emir eri tekrar etmeden ba~ ustfule diyerek <;lkar. Aradan uzun bir zaman ge<;mesine ragmen emir eri donme~tir. Meraklanan komutan b~ka bir eri emir erini aramamas1 i<;in gorevlendirir. ildnci er emir erini kucagmda iki k:rikoyu zorlukla ta§rrken bulur" 35 Bu olayda emir eri komutanmm kendi­sine soyledigi ~eyi ya yeterince duyamadlgmdan ya da onun ne oldugunu bil­medigmden geri iletimde bulunmakslZlll tekrar etmedigi i¢n yanh~ anlarm§, kendisine iletllen mesaj1 tam olarak anlayamarm~b.r.

b .Klsa ve Ozlii ifadeler Kullanmak ve Anl~lhr KonU!jmak

Mesajm anla~llrr olmas1 ve iyice ogrenilebilmesi i<;in klsa ve ozlii ifadeler~e konu~mak ve anl~llrr bir dil kullanmak son derece onemlidir. Muhataba ve­rilecek mesaj anl~llrr olmabdlr <;iin.kii geri bildirimde ileti~imi engelleyecek bir .s<?runun ya~anmamas1 buyiik ol<;llde mesajm i<;erigi ve anla§llrr olmasma baglldlr.Bu nedenle Peygamberimiz konu~malarmda klsa ve ozlu ifadeler kul­

lanarak mesajm anla§llrr olmasuu sag}amt~trr. Omegin, mllmin ki~iyi §U kl~a ve ozlu ifadelert ile tarif etmi~tir." Miimin, ba§kalarmm elinden ve dilinden emin oldugu kimsedir" 36 Bu ifadelerde mllminin tarifi klsa ve ozlll bir ~ekil­de ortaya konmu~tur. ·Tarifte dikkati <;eken onemli noktalardan biri mfuninin guvenilir bir kimse oldugunun klsa ve ozlu bir ~ekilde ifade edilmesidir. Mu­minin guvenilir bir kimse oldugunun belirtilmesi iman kelimesinin anlam­larmdan olan Mguvenmek" 37anlamm1 ifade edici olmastdlr. Qiin.kii mllmin, Allah'a baglanarak. O'nu tasdik ederek O'na guvendigini ve All~'a olan imam sebebiyle kendisine de guvenilmesi gerektigini kavrarm~ olmaktadlr. Boylece peygamberimiz mllmini tarif ederken klsa ve ozlu ifadeleri kullanarak miimi­nin nasil bir kimse olmas1 gerektigini anla~llrr bir ~ekilde ortaya koymu§tur.

Aynca Peygamberimizin konu~malarmda orada · bulunanlarm bildigi ve herkesin anlayabilecegi ~ekilde anl~llrr bir uslup kullandl~ da goriilmekte­dir. Bunu ~u olay <;ok giizel bir ~ekilde anlatmaktadlr. Bir gun Abdu'l- Kays

34 Gwten Olgen. Egi.tim PsUrolojtsi,.Birey ve Ogrenme.Bilim Yay. Ankara 1995, s.l40. 35 Ct:iceloglu. Yeniden insan insana, s. l76. 36 Buhari tman 4 37 Bkz. Hayati Hokelekli, DlnPsUrolojisl. TDVYay . .Ankara 1993, s .l56

744 Hz. Muhammed (sav) ve Mesqjt

kabilesinin el~ilert gelip Peygamberimize uygun i~eceklerin hangisi oldugunu sorarlar. Peygamberimiz M Nakir'de buhmaru i~meyin" der. Nakir'i bilip bilme­digl. kendisine soi-ulunca MEvet, biliyorum, burma agacmdan yapilan, ortaSl delik bir kaptlr." :;;eklinde cevap verir.38 Bu 6rnek:te Peygamberim.iz, kendisine i~ilmesi uygun olmayan i~ecek soruldugunda toplumda bilinen ve muhteme­len uygulanan bir davraru:;;t dile getirerek soruya anla:;;lhr bir :;;ekilde cevap

venni:;;tir.

c . Mesaj1 Omeklerle Anlatmak

S6zlii ileti:;;imde onemli olan mesajm dogru ve anla:;;lhr bir tarzda muhata­ba iletilmesicll!. Bunun ger~ekle:;;ebil.mesinde 6meklerle mesajm i~erigin.i orta­ya koYifiak mtimkiindiir. Zira 6mekleme y6ntemi soyut olan hususlarm kolay anla:;;wr olmasrm saglayaca@ gibi verilen 6mekler mesajm uygulanabilir olma ozelligin.i de artlracakt:u-.39 Peygamberimizin konu:;;malarmda bu yonteme ba:;;­vurdugunu gormekteyiz. MAllah'm beni hidayet ve ili.mle gondermesinin misali, topraga dii:;;en bol yagmur gibidir. Bir ~e:;;it toprak varchr ki, suyu emer, bir ~ok ot bitirir. Bir klsmmda ot bitmez ama suyu tutar. Allah insanlan onunla faydalandmr, ondan i~erler, tarlalarmt ve hayvanlarmt sularlar. Bir ~e:;;it top­raga da yagar ki, diizdiir, ne su tutar ne de ot bitirir. Bu i:nisal, Allah'm dini­ni iyi anlayan. Allah'm benimle gonderdiginden faydalarup, 6~enen ve 6~e­tenle buna kulak asmayan, el~ olarak gonderildigim hidayeti kabul etmeyen kimsenin misalidir". 40 Peygamberim.iz bu hadiste kendisinin ilim ve hidayetle gonderilmes~aydall yagiDur 6rnegi ile anlatmt:;;tlr. Ctinkii bereketli yagmur topra@ diriltip billilertn ye:;;ermesine sebep oldugu gibi ilim de insanm kalbini canll tutmak:ta, zihnini beslemek:tedir. Bu ilimden yararlanan ise suyu emen bitki, ot bitiren topraga benzetilmek:tedir. ilmi bilen, ba:;;kalarma ogreten ama kendisi uygulamayan kimse de suyu tutan topraga benzetilmi:;;tir. insanlar ondan Y.ararlanmak:ta fakat o ilimden yararlanamarug1 i~in ot bitmeyen topi:ak gibidir.ilim 6~enmeyen ve bildiklerini uygulamayan ki:;;i ise -suyu tutmayan, ot bitirmeyen diiz bir ara.ziye benzetilmi:;;tir. Bunlar ne kendilerine ne de ba:;;­kalarma faydas1 olanlarchr.41

d . Mesaj1 Gostererek ve Uygulayarak Anlatmak

Kar:;;ilikh konu:;;malarda konu:;;ulan konunun anlam ve 6nemine gore baZI hususlar bizzat gostererek ya da uygulamah bir :;;ekilde anlablabilir. Bu y6n­temle kar:;;muzdaki ki:;;iye anlatmak istedigimiz hususlan daha ~buk ve etkili bir :;;ekilde ifade etme imkam buluruz. G6steri (Demonstration), goze ve ku-

38 Muslim, lman 28, Aynca Bkz. Abdullah Ozbek, B!r Egltimd Olarak Hz. Muhammed. Selam Yay. Konya 1988, s.155-156

39 Bkz. Ozbek, age; s.195.; Mustafa Necat1. Hadis ve Psikoloj~ (<;:ev. Mustafa I~Lk), Fecr Yay. An-kara 2000. s.193. .

40 Buhari. Muslim. Neoevi. 1/135, Aynca Bkz. Necat1, age; s.193 41 Necat1, age; s. 194.

Hz. Muhammed ve AhJaki ilkeler -n- 745

laga ayru anda ~tap ettigi i~in diger metotlardan daha farkhd.rr. Gostererek anlabmda yapilacak birtalom hareketler, kullarulan ara~ ve gere~ler muhata­bm dikkatini ~eker. Bunun i~in bu metotla ogretim daha canh ve etkili olur.42

Uygulamah veya aktif metot. bir ogretim metodu olmaktan ztyade, "ogrenmeM metodudur. <;iinkii bu metotta esas olan ogrenenlerin yaparak ve ya~ayarak ogrenmeleridir. 43 Bu nedenle sozh1 ileti~im esnasmda muhatabm verilecek olan mesajx iyi ogrenebilmesi i~in mesajm i~erigine yonelik uygulamah bilgi­lendirmeler verilebilir.Abdest alma ve ya namaz lolmanm ogretilmesi uygula­mall olarak ogretici tarafindan ogrenciye gosterilerek ogrencinin bu konulan daha iyi ogrenmesi saglanabilir. Bu nedenle Peygamberimiz gerek gostererek gerekse uygulamah yonteme ba~vurniak suretiyle sozlu ile~imde mesajm daha iyi anla~ilip kavranmas101 ama~l~tlr. Gost~rerek anlabm yontemini kullanmak suretiyle verilecek mesajx :;;u orneki:e oldugu gibi muhataplarma kavratmaya ~all~rm:;;tlr. "Fakir Musliimanlar i~in gonderilen ve mescidin tava­runa asilan du:;;Uk kallteli hurma salku:nma asa ile dokunarak: "Bu sadakarun sah1bi istese bundan daha iyisini sadaka olarak verebilirdi" ""diyerek sadaka verilecek :;;eyin nasil olmasx gerektigini o :;;ekilde olmayan bir :;;eyi gostererek anlatmx:;;trr

Sozlu ileti:;;im esnasmda :uygulamah veya aktif olarak bir hususu ifade etmesi a~1smdan da :;;u omek gosterebilir. Kllde b. Hanbel anlabr. Rasulallah' a gittim. yaruna girdim, fakat selam vermedim. Rasulallah bana; " Geri don! Selamiin aleykiim, girebilir miyim? de "45 buyurdu. Bu ornekte peygamberimiz uygulamall oir :;;ekilde huzuruna giren ki:;;inin selam vererek ve iztn 1steyerek girmesi gerektigini ona uygulatarak gostermi:;; ki:;;iye ve verilecek mesaj1 uygu­lamall veya aktif metotla kavratmx:;;br.

e. Mesajt ~ekille Anlatmak

Sozlu ileti:;;imde mesajx anla~ilir lolmak ve ozellikle soyut anlamlan daha iyi anlatabilmek it;in :;;ekille anlatrm: yonteminden de yararlarulabilir . . <::iinkii :;;ekille anlatxm, goze hiq:tp eden ve mesajm anlabm yoniiyle birlikte daha ko­lay kavranmasrm. zihinde kallc1 oJ.n:aslDl saglayabilmektedir. Bu nedenle Hz. Muhammed de bu yontemi kullanarak mesajm anla:;;ilirhg101 saglarm~br. Me­sela; insanm ecelinin bitmez tiikenmez ozellikteki isteklerinin oniine ge~erek onu ku:;;atb~ ve bu gert;egi dikkate alarak insarun hayatx boyimca emelleri­ne, ecelden once emellerini gert;ekle:;;tirecegine kanmamasl gerektigini §ekille anlatmx:;;br. Bunu Peygamberimiz bir diktorgen t;izerek :;;oyle ifade etmi§tir: Diktorgenin ortasma dx:;;anya t;xkan bir ok, buna dikey olarak ta kiit;iik t;iz­giler t;ekmi:;;tir. Daha sonra. ":;;u insan, onu ku:;;atan (diktorgen) eceli, dx:;;an

42 Bkz. Mustafa Ccal. Din Egitimi ve <}gretiminde Metotlar. TDV Yay. Ankara 1990. s.266 43 Cca1. age; s.267 44 Ebu Davut. Zekat. 18: Aynca Bkz. Czbek. age. s.164 45 EbuDauut:. Tinnizi. NevevL 1/ 674: Aynca bkz. Necat!. age; s.l88

746 Hz. Muhammed (sav) ve Mescyt

c;Ikan emeli, kiic;iik ~izgiler de amac;landrr, Biri yakalamazsa biri yakalar. Biri yakalamazsa biri yakalar." buyurrnu~tur.46 Peygamberim.iz, insanm istekleri, beklentileri ve 6i.Dru-arasmdaki ili§kide insan emellerini olmeden onc·e ger­c;ekle§tirecegini san.arken bir anda ecelin.ln kendisini ku§atacagrm fark et­mesi gerektigini anla§:ilir bir ~ekilde dikdortgen c;izerek anlatnn§br. Boylece Peygamberimizin c;izdigi §ekilde dikdortgen i«;indeki alan insaru. dikdortgenin c;izgileri insaru her taraftan ku§atan ecelini, ortadan dl§anya uzanan c;izgi insanm hayab. boyunca gerc;ekle§tirmeyi umdugu emelleri. -ki onlan olm,eden yapacaglDl saruyor- dikdortgenin ic;inde uzun c;izgiye dikey kiic;iik c;izgiler de engeller. diinyada y~anan olay ya da durumlan ifade etmi§tir. 47

4.Hz. Muhammed'in Mesaja Motive Etme-Odaklama A~1smdan Ort~ya Koydugu Temel ilkeler

ile?§im, iki ki§i arasmda birbiriyle ilgili mesaj ah§ veri§i esasma dayandl­gmdari mesajm anla§:ilir olmas1 ve hedefe mesajm dogru bir §ekilde ul~abil­mesi ic;in kaynagm hedefi mesaja odaklamas1 son derece onemlidir. ileti~im ic;ersinde degi§ik amac;lara yonelik mesaj ah§ veri~leri gerc;ekle§ebileceginden ileti§imde amac;lanan temel mesaja odaklanmak veya kaynagm hedefi mesaja motive etmesi ileti§im siireci ic;ersinde dogru ve sagl.Ikh bir mesajm iletilme­sine neden olabilir.Bu nedenle Peygamberimizin sozlii ileti§im ac;1smdan mu­hatabma iletmek istedigi mesajm dogru bir §ekilde ~Ilabilmesi i«;in onu mesaja odaklayacak ~ekilde etkili olabilecek bazr yontemleri kulland.lgmr gor­mekteyiz. ""-J

a. Soru Sorarak Mesaja Odaklanmak.

Sozlii ileti§im esnasmda muhatab1 mesaja motive edici §ekilde soru sor­mak mesajm daha rahat anla§Ilmas1 ve onun iizerinde dii~iiniilmesine kath saglar. 4s Peygamberimizin de sahabenin dikkatlerini c;ekmek. motive ef:inek ve ilgilerini konu§ulan konuya yogunl~brmak ic;in onlara sorular sordugunu gormekteyiz. 6megin. Peygamberim.iz sahabeye, "Size kimin cehenneme veya cehennemin kimlere haram oldugunu soyleyeyim mi?" diye sorduktan sonra insanlarm sevdigi gec;imli. yumu~ak huylu, i~ bitiren herkese"49 ~eklinde ce­vap vermi§tir. Peygamberim.iz etrafinda bulunanlara soru sorarak bir konuyu anlatmak suretiyle onlarm dikkatini c;ekmi~tir. Aynca insaru cehennemden koruyacak olan ozellikleri ogrenme konusunda meraklar!Dl da motive etmi§:­tir. 50

Peygamberimiz be§ vakit kllman namazm anlam ve onemine dikkat c;ek­mek ic;in konuyu §6yle bir soru ile ortaya koymu~tur." Ne dersiniz, birisinin

46 Buhari. Neueui. 1/496. Bkz. Necati. age.: s.196-197 47 Necati. age.: s. 197 48 Bkz. Ocal. age: s.249 49 Tiimizi. NeueuL 1/ 534. No: 11/642. Aynca Bkz. Necati. age: s. 192- 193. 50 Necatl. a.ge: s.193

Hz. Muhammed ve Ahla.ki ilkeler -n- 747

kaptsunn 6niinde bir mnak bulunsa ve burada her giin be§ kere )'lkansa iize­rinde kir ve pisllk kalJr nn?" Bu soruya sahabe; ~ Kirden, pislikten hic;bir ~ey kalmaz" cevabllli verdikten sonra Peygamberimiz mesaja vurgu yaparak ko­nuyu ac;Iklar., ~i§te bu be~ vak:it namaza bir misaldir. Allah be§ vak:it namazla

hatalan silip temizler". 51

b . Ses tonunu ayarlayarak m esaja di.kkatleri ~ekmek

· Konu~ma esnasmda masajm mahiyeti ve onem.ini ortaya koyacak §ekilde ses tonunu ayarlamak muhatabm dikkat:ini arhnr ve mesaja odaklanmast­

m saglar. ~u 6mek, Hz. Muhammed'in konunun onem.ini belirtmek ir;:in ses tonunu ayrujadl~ gostermektedir. Avfb. Malik El- E!}r;:ai anlahyor ... Rasul­lah'm yanmda oturuyorduk. ~ Allah'm Rasulii'ne biat etmiyor munuz?" dedi.

Bu s6zii bizden cevap alamaymca iic; kere tekrarladl Ellerimizi uzathk ve de­dik ki; " Ey Allah'm Rasulii, biz sana biat etmi§tik. Bu defa ne iizerine biat edelim?" dedi ki; " Allah'a ibadet etmek, O'na hic;bir !jeyi ortak ko§mamak, be§ vak:it namazt .kllmak .. " dedi. Sonra fisilb halinde ilave etti" Kimseden bir §ey

istememek iizere biat edin" 52

Bu omekte Peygamberimizin s6zh1 ileti§im ac;1smdan uyguladl€;1 tekrar ve soru sorma esaslanmn da birlikte uyguladl~ gormekteyiz.Mesajm anla§U­masl ve rnesaja dikkat c;ekme ar;:tsmdan etkili olan bu yonternlerle birlikte ses tonunu farkhla§brmasl konu§mada ele alman hususlarm onemini bir kere daha ortaya koymaktadlr. Bu omek sozlii ileti§imde muhataba verilecek olan mesajm onemini ortaya koymada ve mesaja dikkati r;:ekmede etkili olan hu­suslarm bir losmma ayru anda yer verilerek ileti§imden hedeflenen noktanm daha iyi gerr;:ekle§ebilecegini gosterecek niteliktedir.

5. Hz. Muham.med'in Mesaj ve Ahc1 Arasmdaki ili§kiyi Kurma A~lSmdan Ortaya Koydugu Tem el ilkeler

ileti§imde esas olan hususlardan biri mesaj ile allc1 arasmda ili§ki kurarak mesajm verilmeye c;all!jl1mas1dlr. Zira ileti§im bireyler arasmdak:i mesaj all~ve­ri§ini ihtiva ettiginden ve kaynak ile hedef arasmda gerc;ekle§tigillden mesajm kaynak tarafindan allcmm yaptSI goz oniine almarak verilmesi daha sagl..t.kll

. bir ileti§imi saglar. Bu nedenl~ peygamberimiz de muhataplan ile mesaj ara­smdak:i ili§kiyi goz oniine alarak mesajlartru iletmi§tir.Bunu yaparken de iki hususu goz oniinde bulundurdugunu gormekteyiz.

a. Muha tabm seviyesine, ozelliklerine uygun kon~ma

Ba§arili bir sozlii ileti§im ic;in muhatabm seviyesini dikkate alarak onunla konu§mak son derece onernlidir. Konu~mada konu§an kar§Ismdak:inin sosyo-

51 Buluui. Mevalot. 6, Aynca Bkz. Ozbek, age; s.l82. 52 Milslim. Zekat, 108; Aynca Bkz. Ozbek, age; s.l6l.

748 Hz. Muhammed (saJJ) ve Mesajt

kiiltiirel ya da ekonomi.k seviyesini gozeterek konu§tugunda dinleyen konu§ma­lan daha iyi anlar ve mesaj1 dogru algllar. QUnkii muhatabm seviyesine uygun yapl.ian konu§ma ilgisini daha ~abuk ~ekebilecegi gibi bildigi, tarudl@. kavram ya da kelimelerden olu~an konu§ma konunun i~erigini daha dogru bir ~ekilde anlamasma da katlo saglar Bundan dolayt peygamberimiz "sadakanm hangisi ustundiir" diye soran Ebu Hureyre' ye "Fakir olanm gu~e kuwetiyle yardlmda bulunmas1drr diye cevap verirken aym soruyu soran Sa'd. B. Ubade'ye ise, " Su ~lkartmaktlr. " demi~tir. Hz. Muhammed kendisine sorulan aym soruya farkh cevap vermesinin sebebi muhataplarmm seviyesini sahip olduklan sosyo- eko­

nomik ozellikleri dikkate almas1drr. Qiinkii Ebu Hureyre son derece fakir bir kimse iken Sa' d. b. Ubade bir kabile reisi ve zengtn bir ki~idir.

b . Muhatabm Ki§ilik Ozelliklerini Dikkate Alarak Konu§ma ,

Konu~mada ele alman konunun kar~umzdaki ki~iye daha iyi anlatabilmek i~in oriun sahip oldugu ki:;;ilik ozelliklerini dikkate almak son derece onem­lidir. Muhatabm ki~ilik ozelliklert goz on(ine almarak ona verilecek mesajm nasll olmas1 gerektigi ve nelertn onun i~in onemli olaca@. konusu mesajm dog­ru bir ~ekilde ahc1 tarafindan algllanmasma yardmlc1 olabilir. Bundan dol(!.yt Peygamberimizin de sozlu ileti:;;imde muhatabm ki§ilik ozelliklerini dikkate alarak mesajllll a.kta.nm~trr. Buna omek olarak bir genein Zina etmek i<;in kendisinden iZin isteme olaymdaki tutumunu gosterebiliri.z.

Bir gUn. ~ygamberimizin huzuruna bir gene geldi. Slkmtili bir bali var­dl. "Ey Alllah~sulli, Zina etmem i~in bana iz1n ver. Arb.k tahammlih1m

kalmadl" dedi.Orada bulunanlar, gencin bu fena istegmden dolayt, hiddete geldiler. Bazllan onu ~iddetle azarlarken, kallnp agzmt kapatmak i~in lizerine hlicum edenler oldu. Onu dovme arzusuyla yerinden ftrlayanlar .b~e vardl.

Ancak, o $efkatli Nebi, bunlarm hir;birine iZin vermedigt gibi, susup genci dinledi.' Sonra yaruna r;agrrdl ve onu dizlerinin dibine oturtup sordu:

"BOyle bir ~eyin senin a.nnenle yapllmasuu ister miydin?"

Gene; "Anam babam sana feda olsWl ya Resulallaht Elbette istemezdlm."

Peygamber Aleyhisselam:

"Hicbir insan, a.nnesine boyle bir ~ey yapJ1mas101 istemez" buyurdu ve:

"Peki senin bir klZln olsaydl, .ona boyle bir ~ey yapllmasuu fstet miydin?" diye sor­du.

Gene adam bu soruya da:

"Carum sana feda ey Allah'm Resulii. istemezdlm." diye cevap verdi.

Peygamber Aleybisselam:

"Hicbir insan. klzma boyle bir~eyin yapllmasuu istemez" buyurdu. Ardlndan da:

"Halanla veyahut teyzenle boyle bir ~ey yapllmasuu ister miydin?" dedi.

"Hayrr ya Resulallaht" dedi gene; "Bir ba~kasmm loz karde~inle zina etmesini ister miydin?" dedi Resulallah.

Hz. Muhammed ve Ahlaki hkeler -II- 749

"HaYlf! haYlf, istemezd.lm!" diye cevap verdi gene;:

Peygambertmiz de sOzlerini §oyle bitirdi:

"Hie;: kimse, halas1yla, teyzesiyle, laz karde§iyle Zina edilmesini istemez." Sonra da, o gence dua buyurdu:

"Allah'lffi bunun gilnaluru baW§Ia, kalbini temizle ve namusunu koru."53

Bu omekte Peygamberi.mi.zin gence yakla~umrun gen-;lik doneminin ozel­Iiklerini onlarm ki~llik geli~imini goz oniine alarak ger-;ekle~tigi gorillmektedir. <;iinkii ergenlik donemi bedensel ve ruhsal degi:;;im ve geli:;;melertn ya§andlg1 ve cinsel a~1dan da erkek ve kadm alma ozeliikleJi? kazruldl@ bir donemdir. Bu donemde cinsel arzu ve isteklerin yogunla:;;b@, bu konuda nasll davra­

. nacagmm tlun olarak kestirilemedigi. su~luluk duygusu ile zaman zaman bedeninden utaruldl@, karma:;;lk duygularm ya:;;an&g1 gozlei1Il'lektedir.54 Bu nedenle hadise konu alan gencin baZJ. ravilere gore Cilleybib oldugu ve kendi­sinin nefsine hakim olmakta zorlanan bir gen-; olarak tanmdJ@ ve. Resulullah Ue aralarmda ge~en bu olaydan sonra, tertemiz birisi oldugu. aynca daha on­celeri kimse ona loz vermek istemezken. Peygamber Aleyhisselam'm aracJ.bgt ile evlendirildigi belirtilerek onun ki:;;ilik ozeliiklerine dikkat c;;ekilmi:;;t:iJ:SS

53 Ahmet b. Hanbel, Mi.l.sned, v. 257 54 Bkz. Atalay Yon1koJtiu,Genclilc Qagt, l~bankast Yay. lstanbull987, s .45-48 55 Bkz. Ahmet b. Hanbel. Mi.l.sned. V. 257.