1

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

«Дарын» республикалық ғылыми-практикалық орталығы

«Білім-болашақ ел жетістігінің іргелі факторы»

тақырыбындағы мамандандырылған білім беру

ұйымдары қызметкерлерінің тамыз педагогикалық

кеңесінің материалдар

жинағы

Сборник

августовской конференции работников

специализированных организаций образования

«Образование – фундаментальный фактор успеха в

будущем»

Астана, 2017

2

ББК 64.3 (2 каз) я 72

Т-37

Басылымға «Дарын» РҒПО оқу-әдістемелік кеңесімен ұсынылған

Рекомендовано к изданию учебно-методическим советом РНПЦ

«Дарын»

Т-37

«Білім-болашақ ел жетістігінің іргелі факторы» тақырыбындағы

мамандандырылған білім беру ұйымдары қызметкерлері үшін тамыз

педагогикалық кеңесінің материалдар жинағы, 9-10 тамыз, 2017 ж.

Астана: «Дарын», 2017 ж.- 334 бет

ISBN 9965-522-15-4

«Білім-болашақ ел жетістігінің іргелі факторы» тақырыбындағы

мамандандырылған білім беру ұйымдары қызметкерлері үшін тамыз

педагогикалық кеңесінің материалдар жинағы жалпы білім беретін

мектептерде интеллектуалды, салауатты және рухани дамыған Қазақстан

Республикасының азаматын қалыптастыру, үздіксіз өзгеріп жатқан әлемде

жетістік пен табысты, білім алуда оқушылардың қажеттіліктерін

қанағаттандыратын, білім беру процесінің барлық қатысушыларына үздік

білім беру ресурстары мен технологияларына тең мүмкіндікті қамтамасыз

ететін білім сапасын арттыру бойынша жұмыстардың негізгі бағыттарына

арналған.

Материалы августовской конференции работников

специализированных организаций образования «Образование –

фундаментальный фактор успеха в будущем» посвящены основным

направлениям работы по повышению качества образования,

обеспечивающего равный доступ всех участников образовательного процесса

к лучшим образовательным ресурсам и технологиям; удовлетворению

потребностей учащихся в получении образования, обеспечивающего успех в

быстро меняющемся мире; формирование в общеобразовательных школах

интеллектуального, физически и духовно развитого гражданина Республики

Казахстан.

ББК 64.3 (2 каз) я 72

ISBN 9965-522-15-4

«Дарын», 2017

3

Мазмұны

Содержание

№ Аты-жөні Тақырыбы Беті

1. Абдрахманова

Арайлым Сериковна

Мектепте дарынды балаларға білім

беруді ұйымдастыру жолдары

7

2. Абдукаримова

Гульшат Кенесовна

Настоящее и будущее полиязычия в

системе образования

14

3. Айтимова

Гульнур Ерсайновна

Пәндерді оқытуда оқу мақсатына сәйкес

белсенді оқыту әдістерін таңдау

21

4. Альдекенова

Анар Толыбаевна

Қазақстан тарихы және құқық негіздері

пәндерін іскерлік ойын, тренинг

жүйесінде оқыту

25

5. Айтмагамбетова

Кульжан

Умурзаковна

Развитие творческой активности в

условиях духовно-нравственного

воспитания

32

6. Алпамышева

Гулзат Жорабековна

Білім беру мазмұның жаңарту

шеңберінде оқушылардың оқу

жетістігін критериалды бағалаудың

қажеттілігі

39

7. Алпыспаева

Салтанат

Смантаевна

Білімді ұрпақ – білікті ұстаз бейнесі 45

8. Алтибаева Гулбану

Ибадуллевна

Анатомиялық мазмұндағы сабақтарды

ағылшын тілінде өткізудің әдіс тәсілдері

50

9. Андирова

Венера

Темиржановна

Жаңартылған білім беру бағдарламасын

жүзеге асыруда мұғалімнің кәсіби

құзыреттілігінің маңызы

60

10. Андреева

Елена Николаевна

Рефлексия в педагогической

деятельности – залог

профессионального совершенствования

66

11. Ахаева

Наталья Васильевна

Непрерывное профессиональное

развитие педагогов в рамках

обновления содержания образования

71

12. Аханбаева

Сандугуль

Ермуратовна

Оқушылардың оқу сауаттылығын

арттыру мәселелерін шешу жолдары

76

13. Байсаринова

Раушан

Алтыбаевна,

Ауғанбаева

Бақытгүл

Омарғалиқызы

Мектептегі ғылыми-зерттеу жұмыстарына

бағытталған білім-рухани жаңғыру кепілі

82

4

14. Дармуканова

Аягуз Муратовна

Білім беру қызметкерлерінің кәсіби өсуі

– жаңартылған білім беру мазмұнын

игерудің кепілі

89

15. Дүйсеева

Гүлфариза

Омархановна

Білім беру үдерісінде мобильді

қосымшаларды пайдаланудың

мүмкіндіктері

96

16. Джулаева

Гулзат

Мырзагаликызы

Дебат - нәтижеге бағытталған

технология

106

17. Дюсебаев

Бауржан Ермекович

Алькеева

Ляззат Касымовна

Поиск новых форм и методов работы по

гражданскому и патриотическому

воспитанию казахстанской молодежи

111

18. Жайнакова

Лаззат

Жамбылбековна

Значимость формирования и развития

исследовательских навыков учащихся в

рамках обновленного содержания

образования

117

19. Жангасиева

Жанара

Уринбасаровна

Совершенствование профессиональной

компетентности педагога как главный

фактор повышения качества

образования в условиях реализации

национальной политики

123

20. Жуманова Гулназ

Серикбаевна

Теңсіздіктерді дәлелдеуде анықтамалар

мен теоремаларды тиімді пайдалану

128

21. Зулкашева

Айзада

Дуйсенбаевна

Қазіргі әлемдегі рухани – адамгершілік

білім беру мен тәрбиенің ролі

135

22. Камалова

Нургуль

Ергалымовна

Адами капитал табыстылығы

оқушылардың ұлттық кодының

дарындылыққа бағдарлануымен іске

асырылмақ

139

23. Каржауова

Анаргуль

Шалибековна

Образование и воспитание в условиях

специализированных организаций

146

24. Карпыкова

Галина Уразовна

Мектеп-интернатта үштілді білім беру

моделін іске асыру

152

25. Карсакова

Юлия

Александровна

Использование новых технологий на

уроках информатики на английском

языке

158

26. Касыбаева

Акерке Терекбаевна

Ынтымақтастықта жұмыс жасау арқылы

бірін-бірі оқытуды қадағалау 163

27. Кожагельдинова

Гульназы

Нигиметовна

Креативті нәтижеге бағытталған

дарынды балалармен жұмыс жүйесі 171

5

28. Крупина

Нина Евгеньевна

Формирование функциональной

грамотности школьников на уроках

географии на основе применения

трехмерной методической системы

обучения

181

29. Куприй

Светлана

Алексеевна

Модель современного урока биологии в

условиях полиязычного образования –

методы, приемы, преимущества,

проблемы

191

30. Қосаева

Райхан Балтабаевна

Рухани-адамгершілік мәдениеті –

ұлттық бірегейлік негіздерінің басты

элементтерінің бірі

197

31. Макаренко

Ирина

Александровна

Развитие творческого потенциала

педагога в инновационном пространстве

специализированной школы для

одарённых детей

202

32. Мұратова

Еркежан

Құмарқанқызы

Оқушылардың ғылыми-зерттеу

жұмыстарын ұйымдастырудың әдіс-

тәсілдері

208

33. Нургазина

Гульнар Багимовна

Влияние спецкурса «математика в

экономике» на формирование

функциональной грамотности и

социальной адаптации учащихся

215

34. Нургалиева

Айжан

Тлеугазиевна

Оқушылардың функционалдық

сауаттылығын дамытудағы химия

пәнінің маңызы

221

35. Нуртаева

Макпал

Алпысбайқызы

Жаңартылған білім беру –

шығармашыл, құзыретті тұлға

қалыптастырудың негізі

231

36. Нуртаева

Назымгуль

Кудышевна

Мұғалім мен оқушының өзара іс-

қимылы – мұғалімнің кәсіби әлеуетін

жетілдіру жолы

241

37. Нұрхаева

Ардақ

Заманауи сабақ – адами капиталды

дамытудың басты құралы («Білім

инновация лицейлерінің»

тәжірибесінен)

246

38. Оразәлі

Гулина

Математика пәні бойынша

оқушылардың дарындылығын

айқындауда ғылыми жоба, байқаулар,

интелектуалды марафондар, пәндік

олимпиадалардың рөлі

251

39. Омарова

Асем Жангозыевна

Жастардың өркениетті елдердің

қатарына қосылу үдерісіндегі

256

6

психологиялық мәселелер

40. Оспанова

Гульмира

Нургазыевна

Үш тілді білім беру және білім

мазмұнын жаңарту жағдайында

мұғалімнің кәсіби құзыреттілігін

дамыту

263

41. Отегенова

Гульшат

Избасаровна

Организация духовно-нравственного

воспитания в школе во внеурочное

время

270

42. Савинова

Людмила

Николаевна

Реализация третьего сценария подхода

lesson study как основа развития

культуры школы

276

43. Самуратова Майра

Хамитовна

Принцип текстоцентричности для

развития функциональной грамотности

чтения

282

44. Суйенгалиева

Гульмира

Сабировна

Приоритет школы – профессиональное

развитие учителей

289

45. Сулейменова

Галия Ермекбаевна,

Талгарбаева

Света

Журсинбековна

Заманауи мектептің оқу-тәрбие

үдерісіндегі рухани-адамгершілік

тәрбиенің маңызы

298

46. Сырттанова

Айнаш

Токтархановна

Оқу үрдісінде «мәңгілік ел»

құндылықтарын білім беру мазмұны

арқылы жүзеге асыру

304

47. Тамабекова

Саулет Махатовна

Мұғалімдердің іс-тәжірибесін

рефлексия арқылы жетілдіру

310

48. Тасанова

Гульмира

Мухаметжановна

Оқушылардың функционалдық оқу

сауаттылығын арттырудың жолдары

мен әдістері

319

49. Темурбаева

Сафура

Сәлімгерейқызы

№140 гимназия: басқару менеджменті

327

50. Токбулатов

Данияр

Сейтхазиевич

Сlil әдісі бойынша математика пәнін

оқыту

342

51. Хамза

Рақымжан

Орынбайұлы

Нәтижеге бағытталған білім беру –

заман талабы

347

52. Шәукерова

Светлана Нәбиқызы

Білім беру мазмұнын жаңарту аясында

үштілділіктің оқу үдерісіндегі тиімділігі 354

7

МЕКТЕПТЕ ДАРЫНДЫ БАЛАЛАРҒА БІЛІМ БЕРУДІ

ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖОЛДАРЫ

Абдрахманова Арайлым Сериковна,

директордың оқу ісі жөніндегі орынбасары,

дарынды балаларға арналған

Шығыс Қазақстан облыстық арнайы

мектеп–лицей–интернат, Өскемен қаласы

Резюме

В данной статье рассматриваются методы выявления одаренных детей,

проведения психологических исследований, организации работы с

одаренными детьми. Способы устранения пробелов в знаниях учащихся.

Использование активных методов обучения для развития одаренных детей.

Summary

In given the article is examined psychological research, stages of work from

the gifted children for the exposure of their gift. The removal of blanks is shown

knowledge of students. For development of activity of the gifted children the active

methods of educating are used.

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында мемлекеттік саясат

негізінде «Әр баланың жеке қабілетіне қарай интеллектуалдық дамуын және

адамның дарындылығын дамыту» сияқты өзекті мәселелер енгізіп отырғаны

белгілі. Тарихта, халыққа басшылық етіп, әр салада жаңалықтар ашып,

таңдаулы шығармалар мен қызметтер ұсынған дарынды қабілеттер әрқашан

жоғары бағаланған. Қай мемлекеттің де негізгі тірегі – білімді де, іскер де

белсенді адамдар. Сондықтан қоғам талабына сай ол қоғамды көркейтетін,

дамытатын жастар тәрбиелеу ең маңызды мәселе екендігі белгілі.

Дарындылық—адамның өз бейімділігі арқылы, шығармашылықпен жұмыс

істеу арқылы қалыптасатын қасиет. Қазіргі таңда барлық оқушы дарынды

8

оқушы. Адам бойындағы асыл құндылықтарды шәкірт бойына сіңіру,

қоғамда өз орынын таба білетін дара тұлға тәрбиелеудегі мұғалімнің атқарар

қызметі орасан зор. Бүгінгі таңда мұғалім құзіретіне арнайы білім

бағдарламаларын оқытып қана қоймай, баланың шығармашылық қабілетіне

қарай бала бойындағы дарындылықты дамыту жолдарын да іске асыру

жұмыстары да тиесілі. Бұл арнайы бір бағытта жұмыс жасай отырып, өзіндік

көзқарасы қалыптасқан, өмірлік жағдаяттарға пікірін айта білетін,

интеллектуалды тұлға тәрбиелеу қажет. Осы бағытта ұстаздар жоспарланған

жүйелі жұмыс жүргізе отырып, оқушыларын белгі бір деңгейде жоғарғы

жетістіктерге жеткізуге болатындығы айқын.

Лицейімізде мектеп ұжымы алдымызға: «Неге оқытамын? Нені

оқытамын? Қалай оқытамын? Соңғы нәтижеге қалай жетемін?» - деген

мақсат қоя отырып, мұғалімдердің кәсіби шеберлігін, психологтың

оқушылармен, пән мұғалімдерімен, ата-анамен жұмыстарын жандандыра

отырып, С. Аманжолов атындағы ШҚМУ, Д. Серікбаев атындағы ШҚМТУ

оқытушыларын тереңдету курстарынан дәріс беруге шақырып, оқушы

білімін нақтылауға, дамытуға, шығармашылықпен жұмыс істеуге жұмылдық.

Білім сапсын арттыру үшін оқушыны қабылдап алған соң, өткен

сыныптардағы білімдері барлық пәндерден тексеріледі. Бақылау

материалдары, түрі, бақылау әдістері білім беру стандартына сәйкестігі

бірлестік отырыстарында таңдалып, талданады. Қорытындысы сараланып әр

пән бойынша оқушылар деңгейге бөлінеді: жоғарғы деңгей, орта деңгей,

төменгі деңгей.

Жоғарғы деңгей/ шығармашылық деңгей/ оқушыларын олимпиада,

ғылыми жоба қорғауға, әртүрлі саладағы конкурсқа даярласақ, орта деңгей

оқушыларын шығармашылық деңгейге жеткізуге, төменгі деңгей

оқушыларын орта деңгейге жеткізу үшін дамыту мақсатында тоқсан бойы

арнайы кесте бойынша кіріспе білімдерін тексеру қорытындысы негізінде

білім толықтыру қосымшалары жүргізіледі. Жыл көлемінде аралық, айлық,

тақырыптық, әкімшілік тарапынан бақылау жұмыстары алынып, сараланып,

9

психолог көмегімен жеке оқушылармен жұмыс жүргізіледі. Нәтижелері ата-

аналарына хабарландырылып отырылады. Лицейде педагогикалық кеңес пен

педагогикалық консилиумның орны ерекше. Педагогикалық кеңесте

сыныптар, пәндер, жеке оқушылар жетістік-кемшіліктері жан-жақты

сараланып, шешімі негізінде мақсат-міндеттер қойып, тексерулер нәтижелері

педагогикалық консилиумда жалғасын тауып, мұғалім-тәрбиеші-психолог -

оқушы-ата-аналармен біріге отырып, кемшілікті жоюға бағыт- бағдар алып,

шаралар белгілеп, жұмыстар жасалынады. Оқу жылы басталысымен, жаңа

қабылданған оқушыларды ортаға қалыптасуын зерттеуге психологқа

тапсырма беріледі, яғни психолог зерттеу диагностикасын жасайды. Мұнда

оқушылардың қабілет түрін, мазасыздығын Филлипс әдісімен анықтаса,

Беннет тесі бойынша техникалық ойлауының даму деңгейін анықтайды,

сонымен бірге темперамент типтерін, зейінін, көріп және естіп есте сақтауын,

қарым –қатынасқа түсу деңгейін, Кеттел IQ бойынша интеллект деңгейін

анықтайды. Анықталған мағлұматтар алдымен оқушының өзіне, ата-

аналарына жеке таныстырылады да, педагогикалық консилиум өткізіледі.

Педагогикалық консилиумға сыныптар бойынша пән мұғалімдері,

тәрбиешілері, мектеп дәрігері қатыстырылады. Тәрбиешілері әр оқушыға

педагогикалық және әлеуметтік саралау жасаса, мектеп дәрігері дәрігерлік

саралау жасап, әр оқушының денсаулығы жайлы мағлұмат береді. Мұның өзі

оқушылар туралы пән мұғалімдері, тәрбиешілерге ары қарай әр оқушымен

қалай жұмыс істеуді және қандай жетістік, кемшіліктеріне мән беріп

болашаққа болжам жасалып, жұмыс істеуге бағыт-бағдар алады.

Білім жүйелі болу үшін білім сапасы әр тақырып бойынша ғана емес,

жалпы курс бойынша да жүйелі түрде тексерілмеген жағдайда оқушылар

олқылықтарды дер кезінде анықтап, түзету шараларын жүргізу мүмкін емес.

Олай болса, осы жұмыстар біздің лицейде қалай жүргізілетіндігіне

тоқталып өтсем деймін:

Әрбір алынған бақылау жұмыстарынан кейін:

10

Оқушылар білімі жан-жақты сараланып,пәндер бойынша

диагностикалық карта жасалады;

Жеке оқушылар және сыныптар бойынша біліміне қосылған өсімшелер

болжанып, ары қарай дамыту картасы жасалады;

Пән мұғалімі тәрбиешімен біріге отырып, жетістік және

кемшіліктермен тоқсан бойында жан-жақты көмек бере отырып, дамыта

жұмыс істейді;

Нәтиже бастапқы диагностика, болжам карталарымен салыстырылып,

жетістік пен кемшілік себептері анықталады. Жетістіктерді озық тәжірибе

ретінде жинақтап, қорытып, тарату, ал кемшіліктердің алдын алу, себептерін

жою жұмыстары жүргізіледі.

Дарынды балалармен жүргізілетін жұмыстар:

Дарынды баланы анықтау;

Тереңдетілген бағдарлама бойынша (жеке, топтық, жұптық) оқыту;

Дарынды балалармен жүйелі түрде қосымша сабақтар өткізу;

Пәндік олимпиадаларға, конкурс-сайыстарға, ғылыми-практикалық

конференцияларға қатыстыру;

Жаңа педагогикалық технологиялар элементтерін пайдалана отырып,

өз бетінше білім алуға үйрету, дамыту;

Ізденіс жұмыстарын ұйымдастыру.

Баланың рухани өсуіне, оның әр түрлі әлеуметтік ортада өзін жайлы

және қалыпты сезінуіне психологиялық-педагогикалық жағымды жағдай

жасау арқылы, оқушылардың шығармашылық қабілетін ашу жұмыстары

дарынды баланы анықтауға бағытталуы қажет. Дарындылықты қандай да

нақты бір әдіспен анықтау мүмкін емес. Дарынды баланы тәрбие беру мен

оқыту барысында біртіндеп, сатылып анықтау қажет. Атап айтар болсақ:

1. Баланың қызығушылығы мен бейімділігіне барынша сәйкес келетін

қызмет аясында баланың іс-әрекетіне талдау жүргізу. Бұл дегеніміз пән

мұғалімдері нақты бағыттар бойынша сынау тапсырмаларымен деңгейлік

тапсырмалар арқылы оқушының бағытын анықтау деген сөз.

11

2. Дамытушылық ықпал ете отырып, баланың психологиялық

кедергілерін жоюға мүмкіндік беретін тренингтік әдістерді пайдалану. Бұл

ұстаным барысында дарынды оқушының қандай да бір бағыттағы іс-

әрекетінің жетістігі анықталады.

3. Баланың дарындылық белгісін оның психикалық дамуының нақты

деңгейінде ғана емес, сондай-ақ оның болашақтағы даму мүмкіндігін де

есепке ала отырып бағалау.

4. Жұмыс нәтижесін талдау, бақылау, әңгімелеу, мұғалімдер мен ата-

аналардың сипаттамалық бағалары. Бұл ұстаным мектеп психологымен

мұғалімімен және ата-аналармен біріге отырып, баланың қандай бағытта

жетістіктерге жетуге мүмкіндігі бар екені анықталады.

5. Түрлі ақпарат алу көздерін пайдаланып, бала қабілеттерін кең көлемде

қамтуға мүмкіндік беретін баланың мінез-құлқы мен іс-әрекетін жан-жақты

бағалау.

Дарынды оқушы тұлғасын жетілдіруге бағытталған оқытудың дамыту

функциясы оқыту технологиясында. Мұғалімнің оқу-тәрбие үрдісінде жаңа

ақпараттық технологияларды (электрондық оқулық, интернет, компьютерлік

бағдарламаларды) тиімді қолдана білу қажет. Ақпараттық технологияны

пайдаланып интернет арқылы түрлі интеллектуалды сайыстарға, жобаларға,

олимпиадаға қатыса отырып оқушы дарындылығын арттыруға болады.

Сыныптағы талантты және дарынды, көшбасшы оқушыларды анықтап,

қабілеттерін арттыруға 7 модульді ықпалдастығымен өткізілген сабақтардың

ықпалы зор.

1-кесте-сабақта қолданылатын бағдарламаның 7 модулі

№ Бағдарламаның

модульдері

Қолданылатын

әдіс-тәсілдер:

Оқыту нәтижесі

1 Оқыту мен оқудағы

жаңа әдіс -тәсілдер

Даналық ағашы, ой

қозғау сұрақтары,

өрмекші торы

диалогтың түрлерін, қалай

оқитынын назарға ала отырып,

сабақты оқушылардың өз

12

түсінігі мен пікірі

қалыптасатындай етіп өткізу

2 Сыни тұрғыдан

ойлауға үйрету

Фишбоун әдісі,

синквейн, insert, ББҮ,

семантикалық карта, “Т”

кестесі, Эдвард де Бано

“ақылдың алты қалпағы”

ештеңеге сенбейтін, идеялар

мен келешекке ашық оқушылар

қалыптасуына ықпал ету

3 Оқыту үшін бағалау

және оқуды бағалау

Өзін-өзін бағалау,

топтарды бағалау,

критерий арқылы

бағалау

критериалды бағалау арқылы

мұғалім және оқушы

мақсатқа жету өлшемін білу

4 Оқыту мен оқуда

ақпараттық-

коммуникациялық

технологияларды

(АКТ) қолдану

Интерактивті тақта,

электронды оқулық,

бейнебаян, Activstudio,

VipTest бағдарламасы

оқытуды жетілдіру мақсатында

сандық технологияларды

қолдану

5 Талантты және

дарынды балаларды

оқыту

Жоғары дәрежедегі

сұрақтар,

шығармашылық

тапсырмалар (эссе,

досыма хат

кеңейтілген мектеп,

акселерация моделін қолдану

6 Жас ерекшеліктеріне

сәйкес оқыту

Оқушылардың қабылдау

қабілеті мен жас

ерекшелігін екскере

отырып тапсырмалар

беру

өзін-өзі реттеу,білім алуына жас

ерекшелігіне сәйкес әдістер

қолдану

7 Оқытуды басқару

және көшбасшылық

Сәйкестендіру, сөйлемді

аяқта, анаграмма,

логикалық тапсырмалар

Тапсырмаларды орындауда ең

алғаш белсенділік танытқан

оқушыларды анықтау,

оқушылар көшбасшылығын

дамыту

Оқыту мен оқудағы жаңа әдіс-тәсілдер түрткі болу, сынақтан өткізу,

қайта бағыттау сұрақтарын қоя отырып, оқушылардың логикалық ойлау

қабілетін арттыратын, функциональдық сауаттылыққа негізделген

шығармашылық тапсырмалар арқылы оқушыларды сыни ойлауға бағыттау

қажет. Оқушылардың сыни көзқарастарын дамыту мақсатында сабақтарда

«Инсерт», «Т» кестесі, «Семантикалық карта», «Синквейн», «Фишбоун»,

«ББҮ кестесі» Эдвард де Бононың «Ойлаудың алты қалпағы», Эссе, «Досыма

хат», Болжау кестесі стратегиялар әдіс-тәсілдерін қолдану тиімді.

«Фишбоун» бұл әдісінің тиімділігі, оқушыға проблемалық сұрақ қоя отырып,

теориялық білімдерін тиімді қолдана отырып, проблемалық сұрақтың шешу

13

жолдарын ұсынып, оларға дәлелдемелер келтіре отырып, негізгі ой

түйіндейді.

«Маған айтсаң ұмытып қаламын, көрсетсең есте қалар, өзім істесем

үйреніп аламын». Шығыс даналығындағы ұлағатты сөзді назарға алып,

оқушыға бағыт бағдар көрсетіп, оқушыларды өз бетімен жұмыс жасап, білім

алуына күш жұмсау қажет. Сабақтар барысында «Синквейн» әдісі, «Эссе»,

«Досыма хат» стратегиялық әдіс-тәсілдері оқушылардың шығармашылық

қабілеттерін арттыруға негіз болады. Әр мұғалім күнделікті ізденіс арқылы

барлық жаңалықтар мен өзгерістерге батыл жол ашарлық қарым-қатынас

жасаулары керек. Оқыту түрлерін, әдістері мен құралдарын одан әрі

жетілдіріп, тиімді тәсілдерді нәтижелі қолданудың жолдарын іздестірулері

арқылы оқушылардың дарындылық қабілеттерін шыңдай түседі.

Мұғалім сабақта оқыту мен оқудағы жаңа әдіс-тәсілдерді қолдана

отырып, оқушыларды сыни ойлауға бағыттауға болады. Сыни ойлай білген

оқушы өзін-өзі бағалай біледі. Жаңа ақпараттық коммуникациялық

технологияны қолданып, жас ерекшелігіне сәйкес оқыту арқылы өзіндік

дәлел-уәждерін нанымды жеткізе білетін, ынталы, талантты және дарынды,

көшбасшы оқушы қалыптастыра алады.

2016-2017 оқу жылында жүйелі жүргізілген жұмыстардың нәтижесінде

оқу жылы соңында оқушылардың білім сапасы 93%-ға жетіп отыр. Мектепті

39 оқушы аяқтаса, ҰБТ қорытындысы бойынша орташа балл:111. Оқу жылы

көлемінде әртүрлі олимпиада, ғылыми жоба қорғау т.б. конкурс,

жарыстардан жеңімпазы оқушылардың 85% құрайды, олай болса, білім бар

жерде нәтиже де болады дегім келеді.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. ҚР «Білім туралы» Заңы (2007 жыл 27 шілдедегі және өзгерістер мен

толықтыруларымен);

2. ҚР білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік

бағдарламасы;

14

3. Д.Б.Богоявленская. Рабочая концепция одаренности/ Педагогика, 1998 -

257 б;

4. Мұғалімдерге арналған нұсқаулық. «Назарбаев Зияткерлік мектебі» ДББҰ,

2012.

НАСТОЯЩЕЕ И БУДУЩЕЕ ПОЛИЯЗЫЧИЯ В СИСТЕМЕ

ОБРАЗОВАНИЯ

Абдукаримова Гульшат Кенесовна,

заместитель директора по профильному обучению,

почётный работник РК,

КГУ «Гимназия № 34» г.Алматы

Аннотация

Бұл баяндама Қазақстан Республикасының білім беру жүйесіндегі

көптілділіктің маңыздылығы, білім беру қызметін көрсету мен оны іске

асыруда қоғамдық қарым-қатынастарды реттейтін құқықтық әрекет

механизмін құруға, сонымен қатар білім беру жүйесіндегі қазіргі және

болашақтағы көптілдік мәселелері мен келешегін зерттеуге арналған.

Көптілділікті реттейтін білім беру саласындағы негізгі ережелер қаралды.

Зерттеу жұмысының негізгі өзегі - мемлекеттің білім беру саласындағы

жүргізіп отырған саясаты мен оны реттеуі. Зерттеулер көптілді білімді іске

асыру шарттары мен құралдарын көрсетті. Жаңа модельдің басты

артықшылығы – мемлекеттік саясаттың білім сапасын арттыру мақсатында

білім беру саласына ерекше көңіл бөлуі. Демек, бұл Қазақстанның білім беру

жүйесінің болашақта беделінің артуына себепші болмақ.

15

Summary

The report focuses on the importance of multilingualism in the education

system, the establishment of a mechanism for the legal impact on public relations,

developing in the provision of educational services and identifying ways to

implement it, studying the problem and prospects for the present and future of

multilingualism in the educational system of the Republic of Kazakhstan. The

main normative acts in the sphere of education regulating poly-linguistics are

considered. The object of study was the state policy in education, its first

regulation. Studies have shown the conditions and means for implementing a

multilingual education. The main advantage of the new model is that the state

policy in the field of education is conducted to improve the quality of education,

which means that in the future education in Kazakhstan will become the most

prestigious one.

Цель образования состоит в том, чтобы развить таланты детей и

взрослых для их собственной выгоды и для выгоды общества в целом.

Образование в том виде, в котором оно представляется перед нами сейчас,

является синтетическим по своей природе явлением, элементы которого

складывались в течение нескольких тысячелетий. Сфера образования, это

наиболее динамично развитая область общественных отношений.

Образовательные учреждения всегда являлись тем «спусковым крючком»,

который подталкивал наиболее умственно развитую часть общества в ее

стремление к прогрессу.

Данная тема актуальна в наше время, так как сфера образования это

основа человеческого развития, человек не может развиться без прохождения

через данную область. Ввиду этого государство, осознавая всю важность

полиязычия в системе образования, стремится урегулировать данную область

общественных отношений.

16

Целью данной работы является установление механизма правового

воздействия на общественные отношения, складывающиеся в области

оказания образовательных услуг и выявление путей его реализации.

Основными задачами являются:

Изучить проблемы и перспективы настоящего и будущего полиязычия в

системе образования Республики Казахстан.

Рассмотреть основные нормативные акты в сфере образования,

регламентирующие полиязычие.

Объектом изучения являются государственная политика в образовании,

ее первая регламентация.

Предметом исследования выступают условия и средства реализации

полиязычного образования.

Гипотеза: если государственная политика в области образования ведется

для улучшения качества образования, то в будущем образование в

Казахстане станет самым престижным.

ПРОБЛЕМЫ И ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ ОБРАЗОВАНИЯ В

КАЗАХСТАНЕ

1. Развитие образования происходит в сложнейшей ситуации. На

деятельность образовательных учреждений дестабилизирующее воздействие

оказывают факторы, среди которых основными являются: социальная и

экономическая нестабильность в обществе, дефицит финансовых средств в

связи с кризисным положением в экономике; неполнота нормативной

правовой базы в области образования; систематическое неисполнение норм

законодательства в области образования.

Неудовлетворительное финансирование является одной из основных причин

возникновения кризисных ситуаций в системе образования. Острейший

дефицит финансовых ресурсов породил опасность потери лучшего из того,

что имелось и еще имеется в системе образования Республики Казахстан.

Сохраняют угрозу углубления кризисные тенденции в системе образования,

способные нанести серьезный ущерб состоянию безопасности государства.

17

В последние годы отчетливо проявляются тенденции ухудшения

социального положения и здоровья детей. Не последнюю роль в ухудшении

здоровья детей имеет тяжелая ситуация, в которой оказались сами

образовательные учреждения. Учебно-материальная база образовательных

учреждений приходит в негодность, устаревает. Темпы износа зданий

существенно опережают темпы их реконструкции и нового строительства.

Проектная мощность нашей гимназии – 984 учащихся, а обучается - 1715

учащихся.

Достижение современного уровня содержания общего образования,

гуманизация, ориентация на развитие личности, формирование системы

жизненных ценностей, социальных норм и других элементов культуры

являются наиболее важной проблемой.

Проблемами остаются отсутствие необходимой преемственности уровней

дошкольного образования и начального общего образования, а также

начального общего и основного общего образования, появление

многопредметности в начальной школе. Усугубляются проблемы разрыва

преемственности уровней общего образования и высшего

профессионального образования. На протяжении ряда лет уменьшается

количество выпускников средней школы, способных выдержать

вступительные экзамены в высшие учебные заведения без дополнительной

подготовки.

Остается проблемой кадровое обеспечение образовательных учреждений в

школах с русским языком обучения не хватает учителей начальных классов и

учителей математики. Сохраняется устойчивая тенденция старения

педагогических работников образовательных учреждений всех типов и

видов, недостаточно молодых специалистов вследствие низкого уровня

оплаты труда и социального престижа профессии педагога, слабой

социальной защищенности педагогических и научно-педагогических

работников образовательных учреждений.

18

"Утечка умов" является в ряде случаев проблемой для кадрового обеспечения

образовательных учреждений различных уровней системы образования.

Важнейшей проблемой является восстановление единства систем обучения и

воспитания, тем более что особенностью казахстанской системы образования

всегда являлось единство обучения и воспитания, достигаемое за счет

реализации в школах программ дополнительного образования,

функционирования детских и юношеских общественных организаций,

удовлетворяющих естественную тягу молодых людей к общению,

деятельности по интересам. Судьба подрастающего поколения в

значительной мере зависит от восстановления и устойчивого

функционирования системы воспитания, определяющей нравственные

ориентиры, дающей прочную духовную опору на подлинные, а не мнимые

жизненные ценности, формирующей гражданственность и патриотизм.

Актуальной проблемой остается устранение неодинаковой, вследствие

социально-экономических условий, мобильности обучающихся и

выравнивание возможностей доступа представителей различных групп

населения к качественному образованию всех уровней в выбранных

образовательных учреждениях.

Большая часть трудоспособной молодежи не обучается в учреждениях

профессионального образования, что ведет к снижению профессионального

уровня трудовых ресурсов. По общим показателям доступа молодежи к

профессиональному образованию и получению такого образования

Казахстан существенно отстает от многих стран мира. Более того, в

последние годы обозначилась тенденция снижения уровня образования всего

населения.

2.Перспективы развития общего образования в Казахстане

Обновление образования.

В Казахстане совершается переход к новой цивилизации, основанной на

ценностях демократии и свободы личности. Перед образованием стоит

задача преодолеть культурные издержки этого перехода. Воспитать

19

терпимость к чужому мнению и иному стилю поведения. Ведь в стране

произошел шок: разрушились сложившиеся за многие десятилетия

стереотипы, исчезли старые сдерживающие механизмы, служившие

преградой для антисоциального, разрушительного поведения. Мы должны

научиться понимать и ценить мнения, которые не похожи на нашу

собственную позицию. Вторая «культурная площадка» образования -

формирование инструментальных навыков коммуникации. Здесь требования

резко повысились. Сегодня это знание других языков, умение использовать

интеллектуальные системы поиска и обмена информацией (компьютерная

культура, Интернет-культура) Обновление образования ведется в трех

относительно самостоятельных направлениях:

Чтобы достичь минимально эффективного уровня, необходимо увеличить

финансирование образовательных программ.

Социальный аспект. Обеспечен равный доступ к образованию на основе

способностей, а не денег.

Содержание образования. У нас была одна из лучших в мире систем

образования. Но в основном казахстанское образование нуждается не в

радикальной реформе, а в быстрой модернизации, когда извне поступают в

основном ресурсы и «социальные сигналы», а система развивается в

значительной мере на основе своих внутренних сил. Отличие модернизации

от реформы - опора на сохранившиеся, «живые» элементы системы.

На общем фоне разрушительных процессов, протекающих в

промышленности, сельском хозяйстве, науке, культуре, система образования

оказалась одним из наиболее устойчивых социальных институтов. Также

нельзя не учесть того, что казахстанская система образования способна

конкурировать с системами образования передовых стран. Главная заслуга в

этом принадлежит педагогической элите, которая вопреки низкой зарплате и

экстремальной социальной ситуации работает с полной самоотдачей. Особую

тревогу вызывают такие установки в реформировании образования, как:

внедрение рыночного подхода к образованию. На практике он означает, что

20

извечные цели образования - дать ребенку знания о мире, развить его как

многогранную личность, ответственную за себя и общество - практически

отвергнуты. Это приведет к тому, что школа будет не воспитывать человека,

а создавать биокомпьютер, вкладывая в него программы, пользующиеся

спросом на рынке. Не случайно вместо искусства учителя и педагогического

творчества все чаще говорится об "образовательных технологиях",

"человеческом ресурсе" и т. д.; дефундаментализация образования, то есть

подмена знаний, ориентированных на формирование в сознании

подрастающих поколений целостной научной картины мира, информацией и

навыками сугубо прагматического и технологического характера;

переход на 12-летнее школьное обучение, хотя педагоги-практики, родители

выступают против этого "новшества" и считают его очередной авантюрой с

трудно предсказуемыми социальными и экономическими последствиями.

Таким образом, чтобы данные предпосылки не стали фактическими

явлениями нужно приложить немало усилий и колоссально потрудиться.

Сейчас казахстанское общество перестраивается, переоценивает свои

ценности и цели, и эти перемены влекут за собой демократизацию и в

образовательной сфере. Гуманизация, индивидуализация, новые концепции

гражданского образования нашли свое место в образовательном процессе. Во

многом это происходит благодаря многообразию типов

общеобразовательных заведений и вариативности образовательных

программ, что напрямую связано с развитием сети негосударственных

общеобразовательных учреждений в региональных системах Казахстана.

В Казахстане накоплен мощный образовательный потенциал, сложились

собственные, достаточно эффективные традиции в подготовке

профессиональных кадров, в воспитании и культурно-образовательном

развитии населения. Поэтому перед образованием в целом стоит

чрезвычайно сложная задача по решению проблем образованности населения

Казахстана.

21

Изучив проблемы и перспективы развития образования в Казахстане,

настоящее и будущее полиязычия в системе образования, я пришла к

выводу, что в образовании достаточно «темных пятен», которые необходимо

устранять. Приняв новый закон «Об образовании в РК» политики надеются,

что новая система образования выведет Казахстан на новый уровень и она

полностью соответствует современному обществу.

Подводя итоги данного исследования можно утверждать, что в Казахстане,

детальная регламентация образования способствует улучшению качества

Казахстанского образования населения. Новые образовательные стандарты

призваны развивать личностные качества учащихся и способствовать более

глубокому изучению общеобразовательных предметов.

СПИСОК ИСПОЛЬЗУЕМОЙ ЛИТЕРАТУРЫ

1.Конституция РК (принята всенародным голосованием 28 января 1993 г. )

(30 августа 1995 года в результате проведенного референдума была принята

новая Конституция РК).

2. Закон Республики Казахстан "Об образовании" от 27 июля 2007 года

№319-III.

ПӘНДЕРДІ ОҚЫТУДА ОҚУ МАҚСАТЫНА СӘЙКЕС

БЕЛСЕНДІ ОҚЫТУ ӘДІСТЕРІН ТАҢДАУ

Айтимова Гульнур Ерсайновна,

директордың ғылыми-әдістемелік

жұмыс жөніндегі орынбасары

№73 мектеп-лицейі,

Астана қаласы

Әрбір мұғалімнің негіхгі мақсаты – сабақ сапасын көтеру, түрін

жетілдіру, оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыру, олардың

22

ізденуін, танымын қалыптастыру. Осыған орай жаңа экономикалық және

әлеуметтік-мәдени жағдайларда қазақстандық білім беру жүйесінің алдында

тұрған білім беру сапаларын арттыруға, стратегиялық міндеттерді шешуге

бағытталған қайта өзгерулер педагогикалық үдеріске жаңа талаптар

жүктейді.

Оқу бағдарламасындағы оқу мақсаттары оқушылардан өздерінің

дағдыларды үйренуі туралы ой-пікірлерін білдіріп, оны талдай және

бағамдай білуді талап етеді.

Сындарлы оқыту тәсілдері оқушылардың алдыңғы білімдерімен ұштастыра

отырып, жаңа білім алуы туралы тұжырымдамаға негізделген. Бұл жерде

ең маңыздысы: оқушылардың алдыңғы алған дағдылары жаңа дағдыларды

меңгеруге үлкен ықпалын тигізеді, ал егер ол ескерілмесе, онда білім

тереңге бармай, үстірт меңгерілген таязбілім болмақ. Мұндай үстірт білім

оқушыға қазіргі әлемде жетістікке жету үшін қажетті сын тұрғысынан ойлау,

рефлексия және басқа да дағдыларын, алған білімін қолдануына кері

әсерін тигізеді.

Оқушылар білімді толықтай меңгеру үшін ақпаратты енжар қабылдамай,

сабаққа белсенді қатысуы керек. Оқушыларға алған білімдерімен жұмыс

істеуге, оны әрі қарай өңдеп, өз дағдыларын арттыруға мүмкіндік беретін

жаттығулар орындауға мүмкіндік беру аса маңызды болып табылады..

Пәнді оқытуда қолданылатын педагогикалық тәсілдер сындарлы

белсенді оқуға

негізделеді (Savery, J. R., & Duffy, T. M., 1994; Jonassen, D. H., & Rohrer-

Murphy, L., 1999).

Бұл тәсіл қолданылған жағдайда оқушылар оқу барысында белсенді түрде

ат салысатындықтан, оның маңызын өздері анықтай алатын жағдайда

болады. Мұғалім енжар қалыпта отырған оқушыларға білім бергенімен

салыстырғанда, бұл оқудың

анағұрлым пәрменді құралы болып табылады.

23

Оқу бағдарламасының мақсаты оқушылардың өз бетінше жұмыс

істеуге сенімін арттырып, еркін ойлауға үйрету болып табылатындығына

қарамастан, мұғалімдердің немқұрайлық танытып, оқушылардың өз бетімен

отыруына жол бермеуі аса маңызды.

Оқушылар жеке-дара жұмыс істегеннен гөрі, мұғалім қолдау көрсететін

белсенді сабақта анағұрлым жақсы үйренеді. Мысалы, оқушыларды зерттеу

сұрағын анықтау және тапсырма таңдау үдерісіне қатыстыру олардың оқу

үдерісіндегі белсенділік дәрежесін арттырады, себебі белгілі бір деңгейде

зерттеу бағытын олар өздері бақылайды (Cavagnetto, Hand & Norton-Meier,

2011). Негізгі орта және жалпы орта білім беруде зерттеу сұрағын талқылау

үдерісі мұғалімнің көмегімен де, өз бетінше де

жүргізілуі тиіс.

24

Қорытындылай келе, белсенді оқу барысында мұғалімдер:

- барлық оқушылардың оқу үдерісіне қатысуын қамтамасыз ететін жағымды

оқу

ортасын қалыптастыруға;

- сенімді, жауапты, белсенді, жаңалыққа ұмтылатын және өзінің іс-әрекетін

талдап,

- рефлексия жасай білетін оқушыларды тәрбиелеуді мақсат етуге;

- оқушылардың дағдыларын дамытуға бағытталған тапсырмалар мен

белсенді әдіс-тәсілдерлі қолдануға;

- алға қойылған оқу мақсатына қол жеткізу арқылы жоспарланған сабақты

тиімді өткізу үшін материалдарды, ресурстарды және қосымша құралдарды

пайдалана отырып, бүкіл сынып қатысатын, оптық немесе жұптық жұмыс

түрлерін, жеке жұмыс істеуін ұйымдастыруға және уақытты басқаруға;

- оқушыларды оқуын бақылап, оларға кері байланыс ұсынуға тиіс.

Пайдаланған әдебиеттер:

1. «Мұғалімге арналған нұсқаулық», «Назарбаев Зияткерлік мектептері»

ДББҰ Педагогикалық шеберлік орталығы, 2016 ж.

2. «Мектеп директоры» республикалық ғылыми-әдістемелік журнал №1,

2017 ж.

25

ҚАЗАҚСТАН ТАРИХЫ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ НЕГІЗДЕРІ ПӘНДЕРІН

ІСКЕРЛІК ОЙЫН, ТРЕНИНГ ЖҮЙЕСІНДЕ ОҚЫТУ

Альдекенова Анар Толыбаевна,

тарих пәні мұғалімі,

дарынды балаларға арналған

мамандандырылған гимназия,

Павлодар облысы, Ақсу қаласы

Резюме

В докладе обосновывается роль ролевых игр, триенингов на уроках

Истории Казахстана и Основы права, и ее воздействии на

формированиефункциональной грамотности учеников, коммуникации,

навыков саморегулирование и аналитического мышления.

Summary

The report substantiates the role of role plays, treningues in the lessons of

the History of Kazakhstan and the Fundamentals of Law, and its impact on the

formation of functional literacy of students, communication, skills of self-

regulation and analytical thinking.

Әлемдік стандарттар деңгейінде білім беру мәселесі Елбасымыз Н.Ә.

Назарбаевтың «Жаңа әлемдегі Жаңа Қазақстан» атты жолдауының негізгі

тірегіболып табылады. Бәсекеге қабілетті елу елдің қатарына қосылу үшін

еліміздің болашағы жастар білімді болуы қажет. ҚР «Білім туралы» заңында

«Білім беру жүйесінің басты міндеті – ұлттық және жалпы азаматтық

құндылықтары, ғылым мен практика жетістіктерінің негізінде жеке адамды

қалыптастыруға дамытуға және оның кәсіби шеберлігін шыңдауға

бағытталған білім алуға қажетті жағдайлар жасау» деп көрсетілген. Ғылым

мен техниканың жедел дамыған, ақпараттық мәліметтер ағымы күшейген

заманда ақыл-ой мүмкіндігін қалыптастырып, адамның қабілетін, талантын

26

дамыту мектептің басты міндеті болып табылады. Сондықтан да әрбір

оқушының қабілетіне қарай білім беруді, оны дербестікке, ізденімпаздыққа,

шығармашылыққа тәрбиелеуді жүзеге асыратын жаңартылған педагогикалық

технологияны меңгеруге үлкен бетбұрыс жасалуы қажет. Тарих және құқық

негіздері сабақтарында оқушылардың қажеттілігін қанағаттандыратын

бірнеше технологияларды өз тәжірибемде кеңінен қолдануға тырысамын,

солардың бірі оқушылардың өздігінен білім алу, ойлау, өз ойын жеткізу,

өзара пікір алмасу қабілеттерін жетілдіруге ықпал ететін іскерлік ойындар,

тренинг жүйесі ретінде оқыту формалары.

Жобаның көкейкестілігі:Оқушылардың тәжірибеде алған білімдерін

тиімді қолдануға ықпал ететін құзыреттіліктерді меңгеруі бүгінгі күні оқушы

тұлғасының сапасына мемлекет қойып отырған басты талаптардың бірі.

Бүгінгі күні өз ойын еркін білдіре алатын, өзгенің пікіріне сыни тұрғыда

қарай білетін өзіндік азаматтық позициясы бар жан-жақты тұлғаны тәрбиелеу

мектептің басты ұстанымы болып отыр. Сондықтан да іскерлік ойын,

тренинг жүйесінде білім беру мектептің ұстанымын жүзеге асыруға ықпал

ететін жаңа технологиялардың бірі болып табылады.

Мақсаты: Қазақстан тарихы, құқық негіздері пәндерін іскерлік

ойындар мен тренинг жүйесінде оқыту оқушылардың функционалдық

сауаттылықтарын, коммуникативті, өзін-өзі реттеу дағдысын

қалыптастыруға,аналитикалық құзыреттіліктерін дамуына ықпал ету

деңгейін зерттеу.

Міндеттері:

Оқушылардың оқу сапасының артуына, функцианалдық сауаттылығын

жетілдіруге іскерлік ойын, тренинг жүйесінде қол жеткізуге болатынын

талдау;

Тренинг жүйесінде оқытудың оқушылардың өзін-өзі реттей білу

дағдысының қалыптасуына әсер етуін қарастыру;

Іскерлік ойындардың, тренингтердің оқушылардың комуникативтілгіне,

өзін ұжымда, көпшілік ортасында ұстауға, әріптесін тыңдауға, көпшілік

27

алдында шығып сөйлеуге, өз ойын дәлдеп айтуға үйретуде негізгі роль

атқаратынын негіздеу.

Жобаның болжамы: Іскерлік ойын, тренинг жүйесінде оқыту негізінде

функционалдық сауатты, өзіндік ұстанымы, пікірі бар, өзін-өзі реттей алатын

тұлға қалыптасады.

Ғылыми еңбектерде «Тренинг – жеке тұлғаның дамуына және өзара

әрекеттестік, өзара қатынас жаттығулар жүйесі» деген анықтама беріледі.

«Тренинг» сөзі біздің педагогика ғылымына өткен ғасырдың екінші

жартысында ғана ене бастады. Бұған дейін осы сөзге мағыналас «жаттығу»

сөзі кеңінен қолданылып келді. Қазір осы екі термин де педагогика

саласында кеңінен қолданылып келеді. Оқыту барысында қолданылатын

тренингтердің түрлері көп. Солардың ішінде оқытудың белсенді әдістерін

жүйелеуге қарай: оқытуды ұйымдастыруға қолданылатын әдістер мен

формалардың тиімділігін анықтауға; нақты міндеттерді шешуге бағытталған.

Олүшінтренингтіңмынатүрлерінқолдануғатырыстық:

1. Оқу-жаттығу тренингі;

2. Белсенді оқыту;

3. Тренинг-семинар ;

4. Кәсіби-педагогикалық тренингі.

Педагогикалық тренинг – оқыту сапасын арттыруда студенттің білік пен

дағдысын қалыпсатыру мен жетілдіруді көздейтін жоспарлы бағдарламамен

жүргізілетін әр түрлі жаттығулар жүйесі.

Педагогикалық тренингті көбіне оқушының білім сапасын, жеке

қасиеттерін, өзін-өзі тануын, өзін-өзі жетілдіруін, өзін-өзі белсендіруін

білуге, өзін ұжымда, көпшілік ортасында ұстауға, әріптесін тыңдауға,

көпшілік алдында шығып сөйлеуге, өз ойын дәлдеп айтуға, басқалардың

ойларымен санасуға үйретеді. Сонымен қатар, ұжыммен жұмыс істеуді,

ұжымның жетістіктерін бағалауды, кемшіліктерін болдырмауды үйрене

отырып, өз білімін жетілдіруге, өз бетінше ізденуге, шығармашылыққа жол

ашады [3, 17 бет].

28

Тренинг сабақтарынжүргізгендеескеріпотыратынбірнешеережелер мен

принциптерболады.

Солардыңарасынаннегізгіпринциптердібөліпкөрсететінболсақ:

1.Өзара әсер диалогизациясы принципі, яғни қарым-қатынастағы

тұлғааралық теңдік, қатысушылардың өзара сыйласуы мен бір-біріне деген

толық сеніміне негізделген.

2.Тұрақты кері байланыс принципі, яғни қатысушының өзі туралы

информацияны барлық іс-әрекетінің нәтижелерін талдап отырған басқа

топмүшелеріне ұдайы алып отыруы.

3.Өзін-өзі диагностикалау принципі, қатысушылардың өзін-өзі ашуына,

өздерінің жеке маңызды проблемаларын анықтап, түсіне алуға көмектеседі.

4.Интеллектілі және эмоциялы сфералар гармонизациясы принципі, бір

жағынан тренингте жоғары эмоциялы қатысушылар болған жағдайда ол

шынайы өтеді. Бұл ашықтыққа бағыттап, топ мүшелерін сенімге, ізгілікті

қарым-қатынасқа жетелейді.

5.Барлық тренингке, жеке сабақтар мен жаттығуларға өз еркімен қатысу

принципі.

6.Топтың тұрақты құрамы принципі, егер тренингтік топ жабық болып

тұрақты құрам болып, жаңа адамдар қосылып отырмаса, онда топта топ

мүшелерінің ашылуына әсер ететін ерекше процестер пайда болады,

тренингтік топ өнімді түрде жұмыс істейді.

7.Еркін кеңістік принципі, бөлмеде қатысушылардың еркін қозғалуына,

шеңбер құруларына, 3-4 және 7-8 адамнан микротоптарға бөлінуіне,

оқшаулануына мүмкіндік болуы керек[4, 25 бет].

Іскерлік ойындар мен тренинг өткізуде принциптерді жүйелі түрде

жүзеге асыру, дәстүрлі оқыту әдістерінің (лекция, семинар, көркем

әдебиеттерді оқыту) сала жағынан айырмашылығымен қамтамасыз етеді,

олар:

1. Белсенділік, әркімнің топ жұмысының нәтижелігіне жауапкершілігі.

29

2. Топ жұмысына қатысу тұрақтылығы. Әр топ мүшесінің топ жұмысына

басынан аяғына дейін үзіліссіз қатысуы міндетті.

3. Топтың тұйықтығы. Топтағы болған оқиға топтан сыртқа шықпауы керек.

4. Ашықтық пен адалдық.

5. “Тоқта” ережесі. Ойынға қатысқысы немесе қандайда бір сұраққа жауап

бергісі, шынын айтқысы келмейтін адамның “Тоқта” деп айтуына және

ойыннан шығуына болады [5, 8 бет].

Іскерлік ойындар мен тренингті жүргізуде мұғалімдерге берілетін

ұсыныстар:

Жұмыстың ережелерін құрып алу және оны талқылау, және бұл

ережелердің жұмыс барысында орындалуын қадағалап отыру, мұндай

іс-әрекет оқушының өзін-өзі реттеу қабілетінің қалыптасуына ықпал

етеді.

Өткізілейін деп отырған жаттығудың мақсатын түсіндіру, қойылатын

негізгі іс-әрекет нұсқаумен таныстыру, оқушылардың барлық

сұрақтарына жауап беру, жаттығу соңына дейін барысын қадағалап

отыру.

Оқушылардың әрбіреуіне өз пікірін ортаға салуға, ойын ашық айтуға,

өзгелердің пікіріне сыни талдау жасауға мүмкіндік беру керек.

Әр сабаққа қорытындылап отыру қажет.

Іскерлік ойындар мен тренингті талқылау және нәтижелерді

қорытындылау: әрбір тренингтен кейін оқушылар өз пікірімен бөліседі

жаңа не нәрсенібілдіңіз;

жаңа материал қаншалықтымеңгерілді;

қатысушылардыңмақсаты мен күткендеріақталдыма;

тренингтеналғанәсері;

алынғанақпараттыөмірдеқолдануғаболадыма. Мұндай қорытынды

жасау оқушыдан кері байланыс алуға және мұғалімнің келесі қадамын

жоспарлауға ықпал етеді.

Тәжірибеде қолданылатын іскерлік ойындар мен тренингтердің үлгілері:

30

1. «Айнала отыру»: «Жеті жарғы»

Балалар үлкен шеңбер жасай отырып, сыныпқа қарап кезекпен «Жеті жарғы»

заңының тарауларын айтады. Бұл бір минуттан көп уақыт алмайтын баяндау

болуы қажет. Өз ойымен бөліскісі келетін оқушылар тыңдалынады. Бұл

жаттығуда оқушылардың бірін бірі мұқият тыңдауы, пікірімен санаса білуі

қажеттігі алдын ала ескеріледі. Бұл өзара сыйластыққа, өзгені тыңдай білуге

баулиды.

2. Пікір-талас

Негізгі мақсат: берілген мәселені талқылауда оқушының барлық білім,

білік, дағдысын қолдануға үйрету. Оқушы өз ойын ашық айта білу керек,

ол қарсыластарына ө пікірін дәлелдей алады, аргументтер мен фактілерді

дәлелдеуде қолдана алады, оз позициясын ұстай білуге дағдыланады.

3. «Бетпе-бет»: «Адам құқықтарының тізімі»

Оқушылар жұппен отырып, 3 минут ішінде кез келген адамға бірінші кезекте

қажет болатын адам құқықтарының тізімін жасайды және ескерілетін айт бұл

құқықтар әлемнің кез келген елінің атазаңында болуы керек. Келесі кезеңде

жұп өз тізімін топ тізімімен салыстырады. Егер өзгешелік болса бұл

сыныпішілк талқыға салынады. Үшінші кезеңде Адам құқығының жалпыға

бірдей декларациясының басты баптарына талдау асалынады.

Ұсынылатын тақырыптар:

• «Л.И.Мирзоянның қазақ халқының тарихындағы орны»

• «ЖЭС қарама-қайшылықтары».

• «Индустрияландырудың Қазақстан тарихындағы рөлі».

Іскерлік ойын: «Денсаулыққа қасақана зиян келтіру» сот үрдісі, «Ежелгі

Грециядағы құдайлар мекені», «Саяси сөз сөйлеудің сараптамасы»

Қорыта айтқанда, іскерлік ойын және тренинг жүйесінде оқу оқушылар

тарапынан қызығушылық туады, пәнге деген көзқарас өзгереді, білім сапасы

артады. Тәжрибемде бұл технологияны қолдану аясында оқушылардың

Қазақстан тарихы, Құқық негіздері пәнінен пәндік олимпиадаға қатысу,

ғылыми жоба сайысына қатысу белсенділігі артып, жүлделі орындар

31

иелендік. Оқушыларымыз өз ойын еркін жеткізе алатын, өзіндік пікірі бар,

жан-жақты тұлға болып қалыптасуда деп сеніммен айта аламын

Оқушылардың Қазақстан тарихы мен Құқық негіздері пәндерінен

олимпиада, ғылыми жоба сайыстарының жүлдегерлері

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. ҚР Президентінің «Қазақстан - 2050» стратегиясы

2. ҚР Білім туралы Заңы

3. Битянова М.А. Журнал “Первое сентября” №13, 14, 17 2000г

4. Базарова Т.М. «Бастауыш сынып оқушыларның өзін-өзі тануын

қалыптастыру», Вестник КАСУ №3 – 2007

5. Сарсекеев Б. «Қазақстан мемлекеті мен құқығының курсын тренинг

жүйесінде оқыту», оқыту әдістемелік құрал, Астана 2000 жыл, 72 бет

0

2

4

6

20

14

-…

20

15

-…

20

16

-…

Облыстық

Республикалық

0

2

4

20

14

-…

20

15

-…

20

16

-…

Облыстық

Республикалық

32

РАЗВИТИЕ ТВОРЧЕСКОЙ АКТИВНОСТИ В УСЛОВИЯХ

ДУХОВНО-НРАВСТВЕННОГО ВОСПИТАНИЯ

Айтмагамбетова Кульжан Умурзаковна,

учитель английского языка,

областная специализированная школа-интернат

для одаренных детей №2,

г.Астана, Акмолинская область

Түйін

Баяндамада рухани-адамгершілік тәрбие берудің заманауи талаптары

тұрғысында білім алушылардың шығаршылық әуелетін дамытудың жолдары

қарастырылған.

Summary

The report discloses main practical development opportunities of students

creativy in the requirements of modern moral education.

Духовно-нравственное воспитание— один из аспектов воспитания,

направленный на усвоение подрастающими поколениями и претворение в

практическое действие и поведение высших духовных ценностей.

В системе образования целенаправленный процесс взаимодействия

педагогов и воспитанников, направленный на формирование гармоничной

личности, на развитие её ценностно-смысловой сферы, посредством

сообщения ей духовно-нравственных и базовых национальных ценностей.

Под «духовно-нравственными ценностями» понимаются основополагающие

в отношениях людей друг к другу, к семье и обществу принципы и нормы,

основанные на критериях добра и зла, лжи и истинности.

Применительно к духовно-нравственному воспитанию выделяют

следующие высшие духовные ценности:

33

1. Индивидуально-личностные (жизнь человека, права ребёнка,

честь, достоинство);

2. Семейные (отчий дом, родители, семейный лад, родословная

семьи, её традиции);

3. Национальные (образ жизни, поведения, общения; Родина,

святыни страны, национальная геральдика, родной язык, родная земля,

народная культура, единство нации);

4. Общечеловеческие (биосфера как среда обитания человека,

экологическая культура, мировая наука и культура, мир на Земле и так

далее).

Духовно-нравственное воспитание личности направлено на

формирования её:

нравственных чувств — совести, долга, веры, ответственности,

гражданственности, патриотизма;

нравственного облика — терпения, милосердия, кротости,

незлобивости;

нравственной позиции — способности к различению добра и зла,

проявлению самоотверженной любви, готовности к преодолению жизненных

испытаний;

нравственного поведения — готовности служения людям и

Отечеству, проявления духовной рассудительности, послушания, доброй

воли.

Целью духовно-нравственного воспитания должно быть духовно-

нравственное развитие человека в контексте его всестороннего развития. Эти

цели конкретизируются в следующих задачах:

1. Воспитание цельной, целомудренной личности, понимающей и

принимающей свои обязанности; способной к правильному оцениванию

жизни и себя, своих поступков с точки зрения норм духовно-нравственного

поведения; познание себя, своих способностей, возможностей для духовно-

нравственного саморазвития, самореализации и самосовершенствования:

34

– формирование традиционного миропонимания и мировоззрения, познание

окружающего мира во всем его многообразии, сложности, противоречивости

и неоднозначности;

– осознание ценности человеческой жизни и уникальности каждого

человека, воспитание бережного отношения к собственной жизни;

– формирование волевого характера, способности преодолевать любые

возникающие трудности, быть целеустремленным в достижении

поставленной цели;

– утверждение и развитие системы высших, построенных на любви,

эталонов чувств и отношений к миру, к другому человеку и к себе.

2. Восстановление традиционного образа семьи, как величайшей

святыни; воспитание традиционной бытовой и семейной культуры,

потребности в ответственном и заботливом отношении к членам своей семьи.

3. Оказание помощи ребенку в обретении подлинных способов

социального самоутверждения на основе понимания сущности устоев

общечеловеческой культуры, путей духовно-нравственного развития

личности. Духовно-нравственное оздоровление и обогащение

образовательного пространства школы и социальной среды.

4. Освоение национальной культуры и воспитание чувства

национального самосознания, национальной гордости, национального

достоинства, воспитание уважения к другим народам и их культурам и

умению плодотворно взаимодействовать с ними.

5. Воспитание достойного гражданина страны, формирование

патриотического сознания и самосознания, потребности в гражданском и

духовном служении своему Отечеству, приумножении могущества своей

Родины; развитие ее материальной и духовной культуры.

6. Осознание себя органичной частью всего человечества,

ответственного за его состояние. Восприятие себя как части мира, несущего

ответственность за другого человека, за среду обитания и жизнедеятельность

не только человечества, но и всего живого на планете.

35

7. Уважительное бережное отношение к духовному и историческому

наследию своего народа, истории, традициям мировой культуры; освоение

высших духовных образцов отечественной культуры; укрепление духовных

связей с предшествующими и будущими поколениями страны;

восстановление духовности и нравственности во всех сферах

жизнедеятельности детей и молодежи.

В свою очередь и эти задачи нуждаются в конкретизации. Думается,

что одним из существенных недостатков абстрактной формулировки целей и

задач воспитания является недостаток конкретики, в результате чего задача

воспитания не переводится на уровень, понятный не только учителю, но и

ученику. А без этого не может быть полноценного воспитания, так как

ученик, который не знает, хотя бы в самом общем виде, цель своего

воспитания не может быть субъектом воспитания. Идеал должен быть

сформулирован на уровне общего образования и воспитания, причем он

должен разделяться не только учеником и учителем, но и родителями.

Если же попытаться сформулировать тот идеал, который необходимо

достичь в процессе воспитания, то его можно представить следующим

образом.

Личность в нескольких направлениях ее развития. Прежде всего,

здоровый человек. Далее – труженик, человек, умеющий все делать сам.

Далее – эстетически и интеллектуально развитый человек. Духовно и

нравственно развитый человек.

Поскольку человек всегда живет в социальном пространстве, то необходимо

осмыслить его роль и в контексте его будущего социального положения.

1. Семьянин. Семья – это величайшая святыня. Поэтому ребенок должен

быть хорошим сыном и дочерью, внуком и внучкой, братом и сестрой и т.д.

Это необходимо, чтобы затем создать и свою прочную семью.

2. Коллективист. Ученик живет в коллективе. Прежде всего классном,

потом школьном, потом он входит в мир взрослых людей. Он везде должен

уметь работать в коллективе, находить общий язык и т.п.

36

4. Сын своего народа. Каждый человек должен работать для блага своего

народа.

3. Гражданин Казахстана. Казахстан – многонациональное государство.

Содружество всех наций образует казахский народ. И только это единство и

может обеспечить процветание страны в целом и каждого человека в

отдельности.

4. Гражданин мира. Человек – всегда часть человечества. С каждым днем

этот абстрактный тезис наполняется все большим смыслом и реальным

содержанием, так как каждый человек так или иначе, но все теснее входит в

общение с человечеством. Поэтому необходимо воспитывать гражданина

мира, а не исполнителя тех или иных непонятно кем заданных и непонятных

самому человеку ролей.

Таким образом, правильное понимание и осмысление проблемы

духовно-нравственного воспитания приводит к выводу о том, что это

творческий процесс, требующий как от педагога, так и от обучающегося

творческой активности. Интеллектуальная активность связана с явлением

креативности, высшей формой которой является творческая активность. Эта

активность проявляется в процессе создания материальных и духовных

ценностей, отличающихся новизной, оригинальностью и уникальностью.

Психологической основой для проявления творческой активности являются

способности, мотивы, умения человека. Для проявления творческой

активности важную роль играет уровень развития воображения, интуиции,

неосознаваемые компоненты умственной активности, потребности личности

в самоактуализации. В творческой активности особая роль отводится инсайту

– внезапному озарению, вдохновению, приходящему на смену умственной

активности. Процесс творческой активности включает в себя четыре фазы:

1. Подготовка.

2. Созревание идеи.

3. Озарение.

4. Проверка

37

Центральным звеном является озарение – интуитивное схватывание

искомого результата. Особая роль здесь придается воображению, гибкости

ума, дивергентному мышлению, внутренней мотивации и увлеченности.

Наиболее эффективными методами стимуляции творческой активности

считается метод «мозговой атаки» и синектика. При использовании метода

мозговой атаки исходят из того, что контрольные механизмы сознания,

которые адаптируют его к внешней среде и препятствуют творческой

активности, нейтрализуются. В силу это происходит разделение процесса

генерирования идей и их критической оценки. Синектика предполагает

актуализацию интуитивных и эмоциональных компонентов умственной

деятельности в условиях группового творчества.

Быть творческим человеком означает больше, чем иметь определенные

черты. Это означает вести себя творчески, подходить к решаемым задачам

опираясь на воображение и оригинальность. Сущность творчества

заключается в том, чтобы подходить к задачам, опираясь на воображение,

оригинально и эффективно. Часто необходимость искать задачи отсутствует;

они встают перед нами в форме очевидных проблем и спорных вопросов.

Например, если ваш сосед по комнате в общежитии каждый раз возвращается

домой в три часа ночи и пытается завести с вами разговор, вам не нужно

быть очень проницательным, что бы понять, что у вас есть проблема. Если

вы окажетесь в гуще яростных дебатов на тему является ли аборт убийством,

никому не нужно объяснять, что высказываетесь по спорному вопросу.

Однако не все задачи столь очевидны. И мы должны уметь их искать. Если

проблема найдена ее необходимо правильно сформулировать. Разные

формулировки – это разные направления мысли. Чем больше формулировок,

тем больше мыслей. Самая распространенная ошибка в творческой

деятельности – рассмотрение проблемы с одной позиции. Далее необходимо

исследовать спорный вопрос. Это может быть собственный жизненный опыт

или получение абсолютно новой информации. Следующий шаг – это

производство достаточного количества идей, позволяющих определить какое

38

мнение принять. Здесь, как правило, возникает два препятствия: 1)

неосознанная склонность принимать привычное, избегая незнакомого

(главный барьер творчества); 2) слишком быстро прерывается процесс

генерирования идей. Как же понять, что идея, которую вы нашли творческая?

По каким характеристикам ее можно отличить от других идей? Признаки

творческой идеи:

1. Она опирается на воображение и эффективна

2. Идея должна быть рабочей, т.е прояснять спорный вопрос.

Творчество – это деятельность, порождающее нечто качественно новое.

Это высшая форма человеческой жизнедеятельности. Творчество связано со

способностью человека нестандартно мыслить, выбираться из привычной

умственной колеи. Но это не особый дар избранных. Это способность

каждого человека реализовать свою неповторимость и уникальность.

Литература:

1. Выготский Л. С. Педология подростка. - М, 1929-1931

2. Макурина Е.В. Культурология. Пособие-хрестоматия. –Астана,

2007

3. Практическая психология образования / Под ред.

И.В.Дубровиной. - М., 1997

4. Ушинский К.Д. «О нравственном элементе в воспитании» //

Ушинский К.Д. Собрание сочинений: В 11-ти тт. Т. 2. Педагогические

статьи. 1857–1861 гг. М.Л., 1948

39

«БІЛІМ БЕРУ МАЗМҰНЫҢ ЖАҢАРТУ ШЕҢБЕРІНДЕ

ОҚУШЫЛАРДЫҢ ОҚУ ЖЕТІСТІГІН КРИТЕРИАЛДЫ

БАҒАЛАУДЫҢ ҚАЖЕТТІЛІГІ»

Алпамышева Гулзат Жорабековна,

мектеп үйлестірушісі,

«Ю.Гагарин атындағы дарынды балаларға

арналған үш тілде оқытатын арнаулы гимназиясы»,

Талғар қаласы, Алматы облысы

Қазіргі заманда білім деңгейі жоғары ұлт қана

жаһандану талаптарына жауап бере алады.

Сондықтан білім саласы – елдің ертеңін айқындайтын,

оның бәсекелестік қабілетіне ықпал ететін аса

маңызды сала.

Н.Назарбаев

Резюме

Доклад затрагивает тему критериального оценивания обучения. В

материале говорится об оценочной деятельности учителя, рассматриваются

модели критериального оценивания в гимназии , характеризуются критерии

оценки. Выбирая новую технологию оценивания, я как школьный

координатор не только провожу семинары и коучинги, но и разрабатывая

план работы, посещаю уроки учителей, держу связь с родителями. Каждый

критерий оценивания - это цель образования, которая является по своему

содержанию синтетической, то есть, включает предметные и развивающие

цели. При критериальном оценивании ученики получают возможность

оценивания своего развития за период времени, то есть сравнение его с

самим собой. Критериальное оценивание – процесс, основанный на

соотнесении учебных достижений учащихся с четко определенными,

40

коллективно выработанными критериями, соответствующими целям и

содержанию образования и понятными для учащихся, родителей и педагогов.

Summary

The report touches on the topic of criterial evaluation of training. The material

speaks about the evaluative activity of the teacher, the models of criterial

evaluation in the gymnasium are examined, the evaluation criteria are

characterized. Choosing a new assessment technology, I, as a school coordinator,

not only conduct seminars and coaches, but also develop a work plan, attend

classes of teachers, keep in touch with my parents. Each evaluation criterion is the

goal of education, which is synthetic in its content, that is, it includes objective and

developmental goals. With criterial evaluation, students are given the opportunity

to evaluate their development over a period of time, that is, comparing it with

themselves. Criterial evaluation is a process based on the correlation of students'

learning achievements with clearly defined, collectively worked out criteria that

are consistent with the goals and content of education and understandable for

students, parents and educators.

Мақсат қайда болса біз сондамыз! Жаңартылған білім беру

бағдарламасының басты ерекшелігі - оқу мақсатына негізделген сабақ

мақсатын анықтай отырып, белсенді оқыту жолдары арқылы оқушылардың

білім-білік дағдыларын қалыптастыру, заман талабына сай жас ұрпақты

тәрбиелеп ,еліміздің көркейюіне үлес қосу. Белсенді оқыту тәсілдерін жүзеге

асыруға ұсынылатын ресурстарды саралай отырып, оқушының даму немесе

өсу деңгейіне критериалды бағалауды жүзеге асыру арқылы оқушы

біліктілігін арттыру.

Құзыреттілік ұғымы – біліктілік, өз ісінің шебері түсініктерімен

астасатыны белгілі, ал осы дағдыны оқушы бойында қалыптастыруға

жетелейтін бірден – бір оқыту құралы критериалды бағалау. Менің ойымша

әлемдік тәжрибеге сүйене отырып, біз критериалды бағалау арқылы өз жас

41

ұрпақтарымыздың бойына қандай құзыреттіліктерді сіңіруіміз керек дегенге

төмендегі сызбаны ұсынар едім.

Қазақстанда оқу ісінде басымдылық болатын құзыреттіліктер

ойлау

Танымдық үдеріс функционалдық полимәдениет ортақ іске

араласу сауаттылық

Әрине бұл шартты сызба, бұл құндылықтарды іріктеп алуға өзімнің іс-

тәжірбием түрткі болды.

Критераилды бағалаудың өзекті идеясы оның құрамдас екі бөлімінде

жақсы көрінген. Егер қалыптастырушы бағалауда оқу мен оқытудың

үдерісінде қолданылған барлық ресурстар сабақ барысында көрініс тауып,

жоғарыдағы сызбада көрсетілген құзыреттіліктерді оқушылар бойына

сіңіруге ықпал етсе, жиынтық бағалау осы жетістіктерді бағалық сипаттау

болып табылады.

Бүгінгі таңда елімізде білім беру мазмұны жаңа бағытқа бет бұрды. Елбасы

Н.Назарбаев өз сөзінде «Біз қазір «білім-ғылым-инновация» атты үштік

үстемдік құратын постиндустриялық әлемге қарай бағыт алып барамыз»,-

деген болатын. Ендеше, еліміздің әлемдік үрдістерге енуі білім беру

жүйесінің жаңа сапалық деңгейге өту қажеттілігін арттыруда екені түсінікті.

Критериалды бағалау жүйесінің мақсаты-бағалау критерийлерінің

негізінде оқушылардың оқу жетістіктері туралы шынайы ақпарат алу және

оқу үдерісін жетілдіре түсу үшін оны барлық қатысушыларға ұсыну.

Критериалды бағалау жүйесінің міндеттері:

- Үдерісінде бағалаудың қызметі мен мүмкіндіктері аясын кеңейту;

- Жүйелі кері байланыс орнату арқылы білім алушылардың өзін-өзі үнемі

жетілдіріп отыруына жағдай жасау.

- Қолжетімді, нақты, үздіксіз ақпараттар ұсыну:

42

1. Білім алушыларға олардың білім сапасы туралы;

2. Мұғалімдерге оқушылардың оқу жетістіктері туралы;

3. Ата-аналарға балаларының оқу мақсаттарына қаншалықты жеткендігі

туралы.

Сондай-ақ білім беру бағдарламасы критериалды бағалау жүйесін

енгізу және оқытудың әдіс-тәсілдері мен әртүрлі құралдарын қолданудың

тиімділігін арттыруды талап етеді. Бұрын оқытуда оқушылар тек қана

тыңдаушы, орындаушы болып келсе, ал қазіргі оқушы өздігінен білім

іздейтін жеке тұлға екендігіне ерекше мән беруіміз керек. Критериалды

бағалау кезінде оқушылардың үлгерімі алдын ала белгіленген критерийлер

бойынша кезеңдердің нақты жиынтығымен қалыптастырушы бағалау және

жиынтық бағалау арқылы өлшеніп, екшеліп барып қойылады. Оқушыларды

осылайша бағалау әрекеті – баланың жан-жақты ізденуіне ынталандырады.

Бұл – бағалау жүйесінің артықшылығы, баланың ойлау қабілетін дамытып,

ғылыммен айналысуына ықыласын туғызады. Қалыптастырушы бағалау

күнделікті оқыту мен оқу үдерісінің ажырамас бөлігі болып табылады және

тоқсан бойы жүйелі түрде өткізіледі. Қалыптастырушы бағалау үздіксіз

жүргізіле отырып, оқушылар мен мұғалім арасындағы кері байланысты

қамтамасыз етеді және балл не баға қоймастан оқу үдерісін түзетіп отыруға

мүмкіндік береді.

Мен, мектеп үйлестірушісі ретінде критериалды бағалау бірінші

сыныпта енгізілумен қатар, жалпы гимназия осы бағытта жүргізіліп жатқан

жұмыстардың нәтижелерін бағалау, реттеу , даму динамикасын көру үшін

гимназияда облыстық семинар ұйымдастыруға қатысып, өз тәжірбиеммен

бөлістім. Облыстық мектептердің үйлестірушілері және мектеп тренерлері

мен практик мұғалімдердің тәжірбиелері мен танысу мақсатында. «Алматы

облыстық білім басқармасының әдістемелік кабинетімен бірлесіп

семинардың жүргізілу барысы мен күн тәртібін құрастырдық. Семинардың

тақырыбы «Қалыптастырушы бағалау - оқыту тәсілі»

43

Тәжірибелік дискуссиялық бөлім «Іс-әрекеттегі зерттеу» үдерісін тәжірибеге

ықпалдастыру жолдары атты коучинг арқылы жүргізілді, коучинг

жүргізушісі, Қазығұлова Гаухар Ясынқызы – Талдықорған қаласының

«НЗМ» аға менеджері.

«Қалыптастырушы бағалаудың пәндік білім сапаны арттыруға

ықпалы» атты шебер –сыныпты мен мектебіміздің тренер-мұғалімі Арынов

Бақытнұр Тохтиярұлымен бірлесіп жүргіздім.Семинар барысында

гимназиямыздың бастауыш сынып мұғалімдері критериалды бағалау

бойынша ашық сабақтар көрсетіп, өз іс-тәжірбиелерін тарқатты. Мұғалімдер

сабақтарының барысында мынандай нәрсеге көңіл аударып отырды:

Оқушыларды сабақтың әр кезеніңде бағалап отыруы

Дарынды оқушы мен үлгерімі төмен оқушылардың ерекшелігіне көңіл

бөлу

Сабақта әр оқушыға үнемі қолдау көрсету.

Семинардың соңында мұғалімдер, қонақтар, тренерлер арасында кері

байланыс жүргізілді, критериалды бағалау туралы әр түрлі пікірлер берілді.

Сабақта дескрипторды 1-4 сыныпта қолдану дұрыс, қажет делінсе, 5-7

сыныпта барынша азайтып, 8-9 сыныпта тек тапсырмалар мен

қалыптастырушы бағалау жүргізу арқылы заманымызға сай ұрпақ

тәрбиелейміз деген ұсыныстар айтылды.

Қорыта келгенде осы оқу жылы үйрену және тәжірибе алмасу болса, келесі

оқу жылында мен мектеп үйлестіруші ретінде жоспарланған іс-әрекеттерімді

яғни: «Білім мазмұнын жаңарту жағдайында қолданылатын критериалды

бағалау туралы» семинарлар, дөңгелек үстелдер,ата -аналарды критериалды

бағалау жүйесімен таныстыру, мұғалімдердің сабақтарына қажеттілігіне

қарай кеңестер беріп, әдістемелік қолдау көрсетуді жалғастырамын.

Оқыту мен оқудың озық тәсілдерін меңгермей оқушыға сапалы білім беру

мүмкін еместігі дәлелденуде.Үйренсем, білсем, қолдансам деген мақсат тек

оқушыда ғана емес, ұстаздарда да болу керек. Ұдайы оқу болмаса жан-

жақты, сапалы маман болу мүмкін емес.Табыстың жоғары деңгейіне ойлау

44

арқылы жетуге болады. Біздегі оқыту ойланудан гөрі механикалық жаттауға,

өзіндік пайымдалмаған дайын жауаптар берумен шектеледі. Бұл бағыттан

өзгеру үшін мұғалімдерден үздіксіз оқуын жалғастыруларын талап

етемін.Неге үйретсек, нені талап етсек соны көре білуге дағдылану қажет деп

ойлаймын.Сөзімнің соңын атақты педагог Сухомлинский Владимир

Анатольевичтің сөзімен аяқтағым келеді: «Мұғалім шыншыл, батыл,

төзімді, оқушыларға аяушылық, мейірім және құрмет көрсете білетін әділ

адамдар».«Баға бұл тәрбие берудің ең бір нәзік құралы. Баға аз болсын,

бірақ оның әрбірі салмақты, маңызды болсын».

Пайдаланылган әдебиеттер:

1. Мұғалімге арналған үлестірме материалдар (Астана -2016ж)

2. Оқытудың нәтижесін қалыртастырушы және жиынтық бағалау

«Назарбаев зияткерлік мектептері» ДББҰ (Астана-2014)

3. Сыныпта оқушылардың оқу нәтижелерін бағалау. Оқу -әдістемелік құрал.

«Назарбаев зияткерлік мектептері» ДББҰ (Астана-2104 ж)

4. Оқыту үшін бағалауды жүзеге асыру. «Назарбаев зияткерлік мектептері»

ДББҰ (Астана -2015ж)

45

БІЛІМДІ ҰРПАҚ – БІЛІКТІ ҰСТАЗ БЕЙНЕСІ

Алпыспаева Салтанат Амантаевна,

жоғары санатты тарих пәнінің мұғалімі,

дарынды балаларға арналған № 3 облыстық

мамандандырылған мектеп-интернаты

(қазақ тілінде оқытылатын)

Ақмола облысы, Көкшетау қаласы

Елдің ертеңі - бүгінгі жас ұрпақтың қолында,

ал жас ұрпақтың тағдыры - ұстаздың қолында.

Н .Ә. Назарбаев

Резюме

Учитель - человек, сеющий семена доброго, разумного, прекрасного,

вечного. Воспитатель, наставник, проводник в мир знаний. Полагаю, что

обучая других, он и сам должен стремиться к безупречности, духовно

обращаться, анализировать и свое поведение по отношению к другим.

Обучая детей ему необходимо самому учиться не только из обычных

источников, но и у детей. Их чистота, миропонимание, мировоззрение,

способность удивляться казалось бы, самым обычным вещам - святые

чувства. Учителем стремится быть также каждый родитель, ведь уже в семье

ребенку накладываются основы воспитания, его взаимоотношения и

понимание окружающего мира, общества в котором он живет.

Summary

A teacher is a man, sowing seed kind, reasonable,wonderful, eternal. Educat

or, tutor, explorer in the world ofknowledge. I suppose that teaching other, he and

mustaspire to the blamelessness, spiritually to apply, analyse thebehavior in relatio

n to other. Teaching children he needs tostudy not only from ordinary sources but a

lso for children.Their cleanness, attitude, world view, ability to be surprised itwoul

46

d seem, to the most ordinary things are the saintfeelings. A teacher every parent ai

ms to be also, in factalready in family bases of education, his mutual relationsand u

nderstanding of the surrounding world, are laid on achild, societies in that he.

Мен ұстаз болғаныма мақтанамын. Өйткені ұстаз – мақтан тұтар

мамандық. Менің ойымша, ұстаз бойындағы білім мен сауаттылықты

үйлестіре отырып, әрбір шәкіртіне жеке тұлға деп қарап, адал жүрегін

ұсынса, өз ісін жан тәнімен сүйіп істесе, нағыз ұстаз болмақ. Жақсы ұстаз —

бұл қай кезде де ең алдымен кәсіби деңгейі жоғары, интеллектуалдық,

шығармашылық деңгейі мол тұлға. Ұстаз шәкірттерге оқытудың

жаңатехнологияларын өмірге ендіруге дайын, оқу-тәрбие ісіне шынайы

жанашырлық танытатын қоғамның ең озық мамандықтардың бірі деп

есептеймін және солай болмақ.

«Ұстазы жақсының ұстамы жақсы» деген сөз де орынды айтылған.

Баланың бойындағы шынайы білім, біліктілік дағдылары, мінез-қалпы,

шарапаттылығы жақсы ұстаздан қалыптасатын әдет деп есептеймін. Бүгінгі

күні ұстаз шәкіртіне ғылым негіздерінен мәлімет беріп қана қоймай, оларды

дүниежүзілік білім, ақпарат, экономика кеңістігіне шығуға тәрбиелеуі тиіс.

Мұғалім әлемдік білім беру жүйесінен мол ақпарат алып отырса, оның

шәкіртке берген білімі нәрлі болады,кәсіби деңгейі өседі,әлеуметтік беделі

артады. Демек,оқушының санасына кәсіби даярлығы мол мұғалімнің ілімі

ғұмырлық сақталады.Өзім әр сабағымда шәкірттеріме әсерлі үнмен, асықпай,

мәнерлеп сөйлеп, сөзіммен әрбір оқушыға деген қамқорлығымды, аналық

сезімімді дана ойымды ыстық лебізімді сезіңдіргім келеді. Сонымен қатар

шәкірттің жан дүниесін түсініп, оларды ренжітпей, өздерінің қателігін

сездіре білу – бұл шеберлі ұстазға тән қасиет деп санаймын.

ХХІ ғасыр есігін ашқан қазіргі таңда мектепте, ұстаздарға үлкен

талаптар қойылуда. Ұстазға жүктелетін міндет өте ауыр, тек өз ісіне берілген

жаңалықты жатсынбай қабылдайтын ұлттық қасиетіміздің асылдарын

асқақтата отырып, шәкіртінің жанына нұр құятын ұстазды ғана бүгінгі күннің

47

лайықты тұлғасы деуге болады. Менің өмірлік ұстанымым – «Мұғалім–мәңгі

нұрдың қызметшісі. Ол барлық ой мен қимыл әрекетіне ақыл дәнін сеуіп, нұр

құятын тынымсыз лаулаған жалын иесі.» Мен бүгінгі таңда өз мамандығым

бойынша 19 жыл еңбек етіп келемін. Бұл аз ба, көп пе, бірақ мен үшін биік

мақсаттарға жетудегі ізденістер мен ұмытылмас қызықты жылдар. Менің

өзіме қояр талабым, мақсатым жоғары. ХХІ ғасыр – бұл ақпараттық қоғам

дәуірі, технологиялық мәдениет дәуірі. Жаңа технологияны меңгеру

мұғалімнің интеллектуалдық, кәсіптік, адамгершілік, рухани, қалыптасуына

әсерін тигізеді, әрі өзін - өзі дамытып, оқу - тәрбие үрдісін тиімді

ұйымдастыруына көмектеседі. Қазіргі заман мұғалімі жаңа технологияны

меңгеріп, қолданыста кең пайдалана білуі керек. Жаңа ғасыр мұғалімі шәкірт

алдында терең білім, жан-жақты білікті тұлғасымен дараланып қадірленуі

тиіс. Қазіргі заманда оқушыларға сапалы, өмірде қолданылатын білім беруде

мұғалімнің жауапкершілігі өте маңызды. Осындай білімге қол жеткізуде

мұғалім өзі де өте білімді, білім беру технологиялары саласында мықты

дағдыларды игерген, жаңа технологияларды жетік пайдалану білетін және

нақты әдістер мен стратегияларды қалай, қай жағдайда қолдану қажеттігі

туралы білімді болуы қажет.Қазақстан Республикасының «Білім туралы»

заңына сәйкес «Әр баланың жек қабілетіне қарай интеллектуалдық дамуы,

жеке адамның дарындылығын, талантын,қабілетін дамыту» сияқты өзекті

мәселелер қойылып отыр. Өйткені, ғылым және техниканы, өндірісті әлемдік

деңгейде дамыту үшін елімізге шығармашылықпен жұмыс жасайтын білімді,

жоғары дайындығы бар білікті маман қажет.

Менің кәсіби бағытым. Халқымыздың рухани көсемі Ахмет

Байтұрсынов: «Мұғалім әдісті көп білуге тырысу керек. Оларды өзіне

сүйеніш, қолғабыс нәрсе есебінде қолдануы керек» - дегендей оқу-тәрбие

үрдісінде ұйымдастыруда нәтижелі әдістерді көп пайдаланған дұрыс. Әр күн

сабақтарымды қызғылықты етіп өткізу үшін үнемі ізденістемін. Кембридж

курсын бітіріп келген мұғалімдердің сабақтарына жиі қатысып, жаңа әдіс –

тәсілдерді үйренуге тырысамын. Оқушылардың да сабаққа

48

қызығушылықтарын арттыру үшін сыни тұрғысынан ойлау әдісін

қолданамын.Бұл әдіс оқушылардың еркін, өзіндік ойларын жеткізе білетін

ынталы, сенімді, сыни пікір-көзқарастарын қалыптастырады. Ынтымақтаса

жұмыс істей отырып, оқушылар бір нәтижеге жету үшін топпен жұмыс

ережелерін сақтаудың маңыздылығын сезінеді. Өз-өздерін реттеулері мен

көшбасшылыққа ұмтылулары, дарындылары айқындала бастайды.

Алдағы уақыттағы жоспарым логикалық ойлау қабілеттері жақсы

дамыған, шығармашылыққа бағыттау, жеткен жетістіктерді тоқтатпай

оқушыларымды ғылыми жоба сайыстарына шыңдай беремін. Соның бірі 11-

сынып оқушылары Ризабек Болатхан Республикалық ғылыми жаба

сайысында «1916 жылығы көтеріліс кезіндегі Ақмола өнірі» деген

тақырыпты жақсы қорғап сертификатты иемденсе, ал Атымтай Кулжиян

«Ұлттық құндылықтар және Хиджаб » деген тақырыпта I дәрежелі

дипломмен марапатталды.

11 сынып оқушысы Тулебаева Дана Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық

қазақ-түрік университетінде өткізілген Республикалық «Ясауи» пәндік

олимпиадасында III орынди иеленіп грант ұтып алды.

Соныммен қатар облыстық жалпы пән олимпиадасында

оқушыларымды қатыстырып, 11-сынып оқушылары құқық неізінен Болатхан

Ризабеков қатысып III жүлделі орын, ал Төлеген Нуржан Қазақстан

тарихынан I жүлделі орын иеленіп, республикалық олимпиадаға қатысып

сертификатқа ие болды.

9-сынып оқушылары Хамидолла Алтынбек, Сабыр Ерасыл V Халықаралық

қашықтық пән олипиадасына Қазақстан тарихынан қатысып Қазақстан

тарихынан I дәрежелі дипломмен мараптталды. .

Білім беру жүйесіне жаңа инновациялық технологияларды енгізу арқылы

оқыту үрдісін жетілдіру, оқушының танымдық қабілетін дамыту, саналы

деңгейге көтеру – бүгінгі күнгі күрделі мәселе. Білімді жеке тұлғаға бағыттау

арқылы өзін-өзі таныған, ақыл-ойын жан-жақты дамытқан “Мендік” пікірі

49

қалыптасқан оқушы тәрбиелеу мұғалімдер алдына тың міндеттер жүктейді.

Жаңашыл іс-әрекетке жетелейді.

«Жиырмасыншы ғасырдың аяғында біздің елімізде әрбір екінші адам

ғылыми жұмыспен шұғылданады». Бұл әйгілі академик О.Капицаның пікірі

еді. Біз бұл жағдайды орындап жатырмыз. Өйткені біз – жаңа заманның

жаңашыл – ұстаздарымыз.... «Бала бақыты – жақсы ұстаздың қолында.»

деген сөз бар. . Еліміздің болашағы көркейіп, өркениетті елге қосылуы

бүгінгі ұрпақ бейнесінен көрінеді. Осыдан барып қазіргі кезде жас ұрпаққа

ғылыми негізде білім беру қабілеттерін ашу міндеті туындады. Яғни, білім

мазмұнын жаңарту – қазіргі заман талабы.

Қорыта келгенде, Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев: «Елдің келешегі-бүгінгі

жас ұрпақтың қолында,- деп атап көрсеткендей, бүгінгі таңдағы мақсатымыз

жас ұрпаққа сапалы білім мен саналы тәрбие беруде,ұлттық құндылықтарды

әлемдік деңгейге шығарып, қабілетті тұлға тәрбиелеу болмақ.Нағыз ұстаз

баланы жеке тұлға деп танып,оның пікірімен әрқашан санасады, оны

белестен белеске,асудан асуға жетелейді,биік шыңдарды бағындыруға

жігерлендіреді.Ұстаз шәкіртін ынталандыра отырып, оның бойына

тиянақтылық,ізденгіш,кішпейіл әрі еңбекқорлық қасиеттерін сіңіреді. Егер

мұғалімдер сабақтарында жаңа әдіс-тәсілдерді дұрыс қолданса, сабақтарын

түрлендіріп өткізсе онда нәтижесін көруге болады. Әрбір баланың білім алу,

мектепке келуге және жетістіктерге қол жеткізуге деген қызығушылығын

арттырып,білім алуда үнемі алға басуына кепілдік берері анық. Білім беруде

әр оқушыға өзіндік тәрбиелеу механизмін қалыптастыруды қамтамасыз етеді.

Білім беруде оқушының жеке бас тұлғасында адами этиканы сақтап,өмірдің

және жеке бас бостандықтарының маңыздылығын, адамгершілік

қасиеттерінің қалыптасуын қамтамасыз етсе,жарқын болашақтың тамырын

терең, тұғырын жасаймыз деген игі мақсатымыз ізгі іспен көмкеріліп,

үзіліссіз жүйемен өріліп жатса, еліміздің әрбір азаматының арманы .

50

Пайдаланған әдебиеттер:

1.Мұғалім шеберханасы. Республикалық ғылыми-әдістемелік,

\педагогикалық журнал.2012ж.

2.Мұғалімге арналған нұсқаулық (Бірінші деңгей).

3.Республикалық ғылыми–әдістемелік журнал «Мұғалім шеберханасы» №4,

2012ж.

4.Қазақстан Республикасының “Білім туралы” Заңы /баптары бойынша

түсіндірмелерімен/ және оны жүзеге асыру жөніндегі негізгі құжаттар.

АНАТОМИЯЛЫҚ МАЗМҰНДАҒЫ САБАҚТАРДЫ АҒЫЛШЫН

ТІЛІНДЕ ӨТКІЗУДІҢ ӘДІС ТӘСІЛДЕРІ

Алтибаева Гулбану Ибадуллевна,

жаратылыстану ғылымдарының магистрі,

биология пәнінің мұғалімі,

дарынды балаларға арналған үш тілде оқытатын

әл-Фараби атындағы арнаулы гимназия,

Алматы облысы, Қарасай ауданы, Алмалыбақ ауылы

Резюме

В данной статье приведены основные результаты работ по проведению в

Специализированной гимназии для одаренных детей методы преподавания

предмета анатомии на английском языке.

Summary

This article presents the main results of the work in the Specialized

gymnasium for gifted children the teaching methods of anatomy as subject in

English

51

2007 жылдан бастап Қазақстан Республикасы Білім және ғылым

министрлігінің 2007 жылғы 7 тамыздағы «Үш тілде оқытатын

мамандандырылған дарынды балаларға арналған мектептерді ашу туралы»

№387 бұйрығын орындау мақсатында (Алматы қаласы Білім беру

департаменті, 2007 жылғы 5 қыркүйектегі №406 бұйрығы) жаратылыстану-

математикалық циклдың биология пәнін ағылшын тілінде оқыту қызметі

ұйымдастырылған еді.

Бейін пәндерді ағылшын тілінде оқытудың негізгі мақсаты берілген пән

бойынша негізгі мемлекеттік стандартты мектеп бағдарламасын негізге ала

отырып оқушылардың ағылшын яғни шетел тілінде сөйлеу, ойлау

қабілеттерін, ғылыми әдебиеттердегі мәліметтерді тиімді қолдану арқылы

шығармашылыққа баулу болып табылады. Ағылшын тіліндегі пәндерді оқу

барысында оқушылар тек қана ана тілінде емес ағылшын тілінде де ойын

еркін жеткізуге бейімделеді.

Дарынды балаларға арналғанүш тілде оқытатын Әл-Фараби атындағы

арнаулы гимназияда 2007-2008 оқу жылынан бастап «Тілдердің үш

тұғырлығы» бағдарламасы аясында бірқатар пәндер (биология, химия және

математика) ағылшын тілінде жүргізіліп келеді.

Мен биологияны ағылшын тілінен беретін болғандықтан оқушылардың

биология туралы танымдық қабілетін дамытумен қатар, ағылшынша сөйлеу

дағдыларын қалыптастыра отырып, оқушылардың осы пәнге деген

қызығушылығын арттыру мақсатында «оқыту мен оқудағы жаңа

тәсілдер» модулін алғанды жөн көрдім. Биология ағылшын тілінде

болғандықтан көп жағдайда оқушылар өз ойларын жеткізе алмай қиналып

жатады. Сол себептен де өз тәжірибемде оқушылардың өзіндік ойлау, сұрақ

қойып, шешімін бірлесе отырып айқындатып, сөйлеу қабілеттерін, ойларын

жан-жақты жеткізуге қалыптастырғым келді. «Оқыту мен оқудағы жаңа

тәсілдер» модулін қолдануда «Қалай оқыту керек?», «Қалай оқытқанда

нәтижелі болады?» деген сұрақтарға жауап іздей бастадым. Жаңа

бағдарламалардағы әдіс тәсілдерді меңгеру барысында көп нәрсеге мән

52

беруді үйрендім. Барлық нәрсеге сыни көзқараспен жан-жақты ой елегінен

өткізе отырып шешім қабылдау қажет екенін түсіндім.

Анатомиялық мазмұндағы сабақтарды ағылшын тілінде өткізу

барысында деңгейлік курс бойынша әдіс тәсілдерді қолданып, биология

ағылшын тілі пәнінен 8 «А» сыныбының анатомиялық оқу курсы бойынша

жүргіздім. Бағдарламаның негізі – жеті модульді сабақтарымда толық қамти

отырып, «Оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдер» модуліне басымдық беріп

жоспарларымды құрастырдым және дәл солай етіп өткізуге өзім жағынан,

оқушы жағынан барлық мүмкіндіктер жасап, сабақты мақсатты, нәтижелі

өткізуге тырыстым. Жаңа технологияларды сабақта пайдалану, жеті модульді

қолдану, оның ішінде оқушылардың сын тұрғысынан ойлауын дамытатын

түрлі стратегияларын көбірек пайдаландым. АКТ, диалогты оқытуды,

дарынды баламен жұмысты және басқа модульдерді пайдаланып, білім

сапасын арттыруымызға болатындығын байқадым.

Анатомиялық мазмұндағы сабақтардың орта мерзімді жоспарды 8

сыныптағы Human biology пәні бойынша «Excretory systems» (зәр шығару

жүйесі) және «Integumantary systems» (Сыртқы жабын жүйесі) тарауы

бойынша жоспар құрдым.

Тәжірибе жүргізу барысында көптеген жаңа әдіс – тәсілдерді қолданып,

сол арқылы оқушылардың сабаққа деген қызығушылықтарын арттырып,

сыни тұрғыдан ойлануын дамытуға және биология ағылшын тілі пәнін не

үшін оқып жатқандығын ұғынуға негіздедім.

Анатомиялық мазмұндағы сабақтардан Eхcretory system. The members of

the urination: the core of the kidneys, urinary bladder, urinary whiten. Construction

of the kidneys. Nephron. The formation of urine. The role of the kidneys in

maintaining the stability of the internal environment. Renal regulation. Сабақтың

мақсаты: Зәр шығару мүшелері: бүйрек, несеп ағар, қуық, зәр шығару өзегі.

Бүйректің құрылысы. Нефрондар. Зәр түзілу, олардың құрылысы мен

қызметімен таныстыру. Сыныпта ынтымақтастық атмосферасын құру үшін

53

«Шаттық шеңбері» бойынша оқушылар бір-біріне ағылшынша жақсы

тілектер айтты.

«Шаттық шеңбері» оқушылар бір -біріне жақсы тілектер айтуда.

Сабақта оқушыларды топқа «Қызыл», «Сары», «Жасыл», «Ақ» қағаз

қиындылары арқылы бөлдім. Үй тапсырмасын пысықтауда «Миға шабуыл»

әдісі негізінде сұрақтар қойылды және тақырыпқа қатысты термин сөздердің

ағылшыншасын сұрап алдым. Сұрақтарға жауап бере отырып, өткен

тақырыпты естеріне түсіріп, диалогтық қарым-қатынасқа түсті.

Жаңа сабақты бастағанда интербелсенді тақтадан зәр шығару

мүшелері: бүйрек, несеп ағар, қуық, зәр шығару өзегі, бүйректің құрылысы

мен нефрондар, зәр түзілу туралы видео және слайд көрсеттім. «Суреттеу»

стратегиясы бойынша топтық жұмыс жасаттым. Семантикалық карта

толтыру арқылы сабақты қаншалықты түсінгендерін байқадым және жұптық

жұмыс негізінде бағалады. «Кім жылдам» ойыны арқылы сабақты

қорытындылап, «БЖӘ» әдісі іске асты.

Жаңа тақырыпты меңгерту үшін «6 ойлау қалпағы» әдісі бойынша

топтық жұмыс ұйымдастырылды. Бұл кезеңде 6 топ өздеріне тиісті

міндеттерін бөліп, топтық жұмыс жасады. Ақ қалпақ – бүйректің атқаратын

қызметі туралы баяндады, қара қалпақ – даттады, сары қалпақ – бүйрекке

қатысты 5 жолды өлең құрастырды, қызыл қалпақ – бүйрексіз адам өмір сүре

алмайды деп эмоциясын көрсетті, жасыл қалпақ –құптайды, көк қалпақ –

54

бағалады. Сабақта табыс критерийлері бойынша топ басшысы өзінің топ

мүшелерін бағалады. Кері байланыс жасауда, яғни сыни тұрғысынан ойлау

(Think Critically) сұрақтарын қойдым. Мысалы: Explain how the kidneys filter

blood and form urine. How do you think kidney size will vary between species of

mammals? Оқушылар берілген сұрақтар төңірегінде өз ойларын жазды және

келесі сабақта тағы нені білгісі келетіндігін атап көрсетті.

Ал, екінші сабақтың тақырыбы: Терінің тосқауылдық рөлі. Терінің

құрылысы: эпидермис, нағыз тері (дерма), майлы шел қабаты, олардың

қызметі. Тері туындылары: шаш және тырнақтар. Терінің типтері. Тері

күтімі. Мен бұл сабағымды Блум таксономиясы бойынша жоспарладым:

білу, түсіну, қолдану, талдау, жинақтау және бағалау кезеңдері қамтылды.

Оқыту мен оқудағы жаңа әдіс –тәсілдермен өтілген сабақтың нәтижесінде

оқушы қалай оқу керектігін үйрене отырып, оқушы бойына білім, дағды,

талапты қалыптастырады. Топқа бөлу, топ ережесін сақтау, өзін- өзі бағалау,

өзгені тыңдау, өзгемен ой бөлісу арқылы жұмыстың өз деңгейінде

жүргізілгенін байқадым. Оқушылар өз ойларын анық жеткізді, қорытынды

шығаруға машықтанды, терең білім алуда диалогқа түсіп, сабаққа ынтасы

артты, АКТ-ны тиімді пайдалану жұмыс жасауға ынталандырды. Тіл

байлығын, шығармашылық қабілетін дамытты, ағылшынша сөздік қорын

молайып, ізденуге үйренді. Тақырыпты өмірмен байланыстыра білді.

55

Миға шабуыл әдісімен үй тапсырмасын сұрауда сұрақтарға жауап бере

отырып, өткен тақырыпты естеріне алды және диалогтық қарым-қатынасқа

түсті.

Оқушылар үйде орындап келген зертханалық жұмысты жұптасып

тексеріп, бірін-бірі бағалады. Әр жаңа сабағымды бастағанда тақырыпқа

байланысты танымдық видео көрсетемін. Өйткені оқушылар видео көру

арқылы биологиялық терминдердің ағылшынша айтылуын, мағынасын

түсінеді, есте сақтау және ойлау қабілетін дамытады. Интербелсенді тақтада

берілген мәліметті тыңдап, дәптерлеріне түртіп алды.

Алған теориялық білімін практикада қолдануда топтар (анатомиктер,

физиологтар, дерматологтар) берілген тақырыптар бойынша постер қорғады.

Әр топ тақырып бойынша зерттеушілік әңгіме жүргізіп, топта ақылдасып,

ортақ бір шешімге келіп, постер жасады. Бұл кезеңде оқушылар өздерінің

жұмыстарын дескрипторлар бойынша топ мүшелері және бірін-бірі

бағалады.

Жаңа сабақты бекіту кезінде оқушылар сабақта алған білімдерін шыңдау

үшін 3 топқа тақырыптық сұрақтар бердім. Олар: 1 топ- “Anatomics” -identify

the diseases of skin, 2 топ - “physiologists”- identify the causes disorders of skin,

3 топ - “dermatologists” ways of prevention and treatment of diseases.

Оқушылар постер қорғап өз пікірлерін білдірді. Өздерін еркін ұстап топтар

бір-біріне сұрақтар қойды. Топтар арасында диалогтық қарым-қатынас

56

орнады. "Who is faster" кім жылдам деген тәсілмен сұрақтар қойып, жауап

берді. Оқушылар сабақты қорытындылай келе тест тапсырды. Тест Zipgrade

әдісімен тексеріп, уақытты үнемдедім. Оқушылар бағалау парағын

толтырды. Сабақ барысында А, В, С деңгейдегі және дарынды, көшбасшы

оқушылар анықталынып, кейбір тапсырмаларды орындауда үлгермей қалған

оқушылармен қосымша жұмыс жасау керектігін түсіндім.

Үй тапсырмасын сұрауда «ZipGrade» әдісімен өткен тақырыпты

тексеріп, бағалау

Келесі сабақ тақырыбы: «Тері аурулары. Паразиттік саңырауқұлақтар

тудыратын тері аурулары. Қышыма қотыр ауруы т.б.. Жылу реттелуде

терінің рөлі. Теріні шынықтыру». Сабақтың мақсаты: терінің және киімнің

гигиена білімдерін толықтыру мен оқушылардың сөйлеу, есте сақтау

қабілеттерін дамыту, биология пәніне деген қызығушылығын арттыру.

Үй тапсырмасын «Who will take a millione?» ойын түрінде сұрап алдым.

Worksheet парақтарымен жеке-жеке тапсырмалар берілді. Жаңа сабақты миға

шабуыл әдісімен бастадым. Жалпы гигиена және тері аурулары неден

туындайтыны туралы 2 минуттық видео көрсеттім және bilimland сайтынан

тері туралы мәліметтер, жаңа сөздерді өздеріне түртіп алу әдісі арқылы

жазып алды. Видеода көрсетілген қосымша мәліметтер бойынша 2-3 оқушы

жаңа тақырыпқа қатысты ой бөлісті. Мен топтарға постер дайындауға

тапсырмалар бердім. 1-топ: identify the diseases of skin; 2-топ: identify the

57

causes disorders of skin; 3-топ: ways of prevention and treatment of diseases

тақырыпшалар бойынша постер жасап, қорғады.

Оқушылар топтық жұмыс жасау кезінде

Оқушылар постер қорғау кезінде

Сабақ барысында топтағы оқушылардың іс-әрекетін көруге болады, топ

ішіндегі кейбір оқушылардың берілген тапсырмаға белсене қатысып

отыруын, өз беттерімен жаңа материалды меңгерулерін, жұпта және топ

ішінде талқылауын бақыладым. Топтағы әрбір оқушы мәтінді жеке түсініп

оқып, дәптерге таныс емес сөздерді түртіп алды. Содан кейін пікірлерін

жұппен, топпен бөлісіп отырды. Ойларын топтың ішінде ортаға салды. Осы

тұрғыда жұппен жұмыс жасау оң нәтижесін берді. Оқуды оқушылар жүзеге

асырды. Үдеріске өздері қатысты. Сабақта оқушылар белсенділік танытып,

соның ішінде көшбасшылық көрініс тапты. Кейінгі сабақтарымда оқытуда

бірінші баланың өзін-өзі реттелуіне жағдай жасадым. Оқушыларға деңгейлік

58

тапсырмалар беру арқылы оқуға деген қызығушылығын арттырдым.

Оқушылар сабақтың қорытынды бөлімінде шығармашылықпен жұмыс жасап

постер тақырыптары бойынша біршама жаңа тақырып бойынша өздеріңің

білім-дағдыларын көрсетті. Оқушылар бірін-бірі бағалауда бір бірлерімен

келіспеймін, келісемін деп пікір талас тудырмады, себебі бір-бірлерін

ынталандыру сөздері арқылы (сен суперсің, керемет, бриллиантсың) бағалап

отырды, және менің бағалауымда осы іс-әрекеттер арқылы көрініс тауып

жатты. Кері байланыс алынып, ішкі уәждарынан ескере отырып, ертеңгі

сабақта нені? қалай? қайтіп? оқытып үйрету керектігін түсіндім.

Менің түйгенім: Ағылшынша еркін сөйлеуіне өзіммен бірге айтылуын

қайталату және тақырыпқа сай видео көрсету, яғни оқушылар видеодан көру,

есіту арқылы сөздердің дыбысталуына мән бергендігі, оқушылардың

пікірлерінің құндылығы, топта жұмыс жасағанда бір-бірімен тығыз қарым

қатынаста диалог орнайтындығы. Бұл ойым кейінгі іс-тәжірибемде үнемі

қолданыс табатынына сенімдімін.

Қорытындылай келе жаңа материалды түсінудегі кемшіліктерді

оқушылардың қосымша жауаптарының сапасына қарап анықтау. Осы басты

қағидаларды ескере отырып баламен етене еңбек етсек тиісті нәтижесін

аламыз деп ойлаймын. Қазіргі дамып келе жатқан және даму үстіндегі

еліміздің болашағы жастар. Озық технологиялар мен ғылым саласы әлемдік

деңгейдегі қарым қатынасты талап етеді. Бұл турасында нақты айтатын

болсақ – ағылшын тілін білу басты міндет. Үш тілдің тұғырлығы

бағдарламасының оқушыларға тағы бір көмегі – шет елдердегі жоғарғы білім

ордаларына оқуға, шетелдік азаматтармен еркін қарым – қатынас жасауға

үлкен мүмкіндік береді. Көптілді оқыту – жас ұрпақтың білім кеңістігінде

еркін самғауына жол ашатындығына мүлтіксіз сенімім зор.

Елбасымыздың ұсынған стратегиялық жоспарларын назарымызда

жинақтап, тәртіппен жұмыла отырып орындағанымыз жөн. Біздің алға қарай

жылжуымыздың басты шарты – біздің қоғамымыздың алға қойған

59

мақсаттарға қол жеткізудегі біртұтастығы, ортақ міндеттерді орындау. Біз

мұғалім мамандығын беделді және абыройлы атқаруымыз тиіс.

Пайдаланылған әдебиетер:

1. Педагогика, Астана – 2010.Ш.Құрманалина, Б.Мұқанова, Ә.Ғалымова, Р.

Ильясова

2. Иновациялық педагогикалық технологиялар, Алматы – 2006. Қ.Сарбасова.

3. Интернет ресурстарынан қосымша материалдар. Білімділер порталы.

4. Назарбаев Н.Ә. « Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру- мемлекттік

саясаттың басты мақсаты» / Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауы. 6

ақпан, 2008 жыл.

5. Рысбаева Г.К. «Шетел тілін білу-жас ұрпақтың бәсекеге қабілеттігінің

кепілі», « Мектептегі шет тілі» журналы 2012, № 3, 3-6 б.

6. Мұғалімге арналған нұсқаулық, (2012). «Назарбаев зияткерлік мектебі»

ДББҰ.

7. Ақпараттық коммуникативті технология. Интерактивті сабақтарды

ұйымдастырудың әдістемесі. Мерсер Н және Твиннер А. Британ бастауыш

мектептерінде интерактивті тақталардың педагогикалық практикасын

зерттеу.

60

ЖАҢАРТЫЛҒАН БІЛІМ БЕРУ БАҒДАРЛАМАСЫН ЖҮЗЕГЕ

АСЫРУДА МҰҒАЛІМНІҢ КӘСІБИ ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІНІҢ МАҢЫЗЫ

Андирова Венера Темиржановна,

орыс тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі,

педагогика ғылымдарының магистрі

үш тілде оқытатын

№ 21 орта мектеп-гимназиясы,

Базаргалиева Баян Темиржановна,

қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

дарынды жасөспірімдерге арналған

Ақтөбе облыстық мамандандырылған

«Білім-инновация» лицей-интернаты

Резюме

Обновление содержания образования – одна из главных задач

современного общего образования в Казахстане. Наряду с предметными

знаниями ставится вопрос о формировании универсальных способов

мышления и деятельности учащихся. В данной статье описана взаимосвязь

личностного и профессионального саморазвития. Основным критерием в

определении уровня профессионализма учителя указана способность занять

исследовательскую позицию по отношению к своей практической

деятельности и к самому себе.

Summary

Updating of maintenance of education - one of main tasks of modern general

education in Kazakhstan. Along with subject knowledge a question is put about

forming of universal ways of thinking and of activity of students.

61

This article describes the relationship of personal and professional

development and self-development. These terms and conditions in detail.

Discussed the criteria for "readiness adequately meet every professional situation,

be prepared for re-training in a rapidly changing environment." The main criterion

in determining the level of professionalism of teachers indicated the ability to take

a research position in relation to their practice and to himself.

Елбасы Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына «Қазақстанның үшінші

жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік» атты жолдауында: «Болашақта

ұлттың табысты болуы оның табиғи байлығымен емес, адамдарының

бәсекелік қабілетімен айқындалады. Сондықтан әрбір қазақстандық сол

арқылы тұтас ұлт ХХІ ғасырға лайықты қасиеттерге ие болуы керек.

Мысалы, компьютерлік сауаттылық, шет тілдерін білу, мәдени ашықтық

сияқты факторлар әркімнің алға басуына сөзсіз қажетті алғышарттардың

санатында», - деген болатын.

Дүниежүзілік экономикалық форум ХХІ ғасырдағы табысты адамның

білімі мен іскерлігінің он алты түрін – командадағы жұмыс дағдылары,

көшбасшылық қасиет, бастамашылық, IT құзыреттілік, қаржылық және

азаматтық сауаттылық және т.б. – атап өткен.

Кемел ел келешегі - жас ұрпаққа сапалы, бәсекеге қабілетті, өнегелі

тәрбие мен білім беру, оқушылардың мектепте алған білімін өмірлік

жағдаяттарда қолдану дағдыларын қалыптастыру - бүгінгі күннің басты

талабы. Әр оқушыны оқыту, тәрбиелеуге байланысты мәселелерді өздігімен

және шығармашылық ынтамен шешуге қабілетті жаңашыл мұғалім керек.

Оқушылардың мектепте табысты оқуы ғана емес, өмірде де табысты

болуы мұғалімнің қабілетіне, оның құзыреттілігіне байланысты. Мұғалім

оқушылар үшін қандай да бір пән бойынша білім беретін жан ғана емес,

сондай-ақ олардың оқудағы еңбегін қызықты, тиімді ұйымдастыра алатын,

оларға үлгі болатын ерекше тұлға болуы керек. Жаңа заман мұғалімнен

күнделікті оқушылармен қарым-қатынас барысында әрбір жағдаят үстінде

62

ерекше білім деңгейін көрсетуді және шығармашыл шешім қабылдай алуын

талап етіп отыр. Қазіргі заманның мұғалімі жаңашыл, икемді, өзгерісті тез

қабылдай алатын, жан-жақты, жаңа педагогикалық инновациялық

технологияларды меңгерген болуы керек.

Білім берудегі жаңғырту мен инновациялық үрдістердің жалғасуына

ықпал етудің маңызды факторының бірі - мұғалімнің кәсіби шеберлігі.

Солай бола тұра «кәсіби шебер» түсінігіне пәндік, дидактикалық,

әдістемелік, психология-педагогикалық білім мен дағды ғана емес,

педагогтің жеке тұлғалық әлеуеті, кәсіби құндылықтары да жатады.

Білім мазмұнын жаңарту тікелей шығармашылық ізденістегі

мұғалімнің кәсіби шеберлігіне байланысты. «Мұғалім көп әдісті білуге

тырысуы керек. Оны өзіне сүйеніш, қолғабыс нәрсе есебінде қолдануы

керек», - деп Ахмет Байтұрсынов айтқандай, қазіргі заман талабына сай білім

беру мәселесі сол қоғам мүддесіне сай болуы керек. Өз ісінің шебері ғана

жоғары жетістіктерге жетеді. Қазіргі таңда пәнді жақсы, терең білетін,

күнделікті сабақтағы тақырыпты толық қамтитын, оны оқушыға жеткізе

алатын, әр түрлі деңгейдегі тапсырмаларды білу іскерлігі, оқытудың дәстүрлі

және ғылыми жетілдірілген әдіс-амалдарын, құралдарын еркін меңгеретін,

оқушылардың пәнге қызығушылығын арттыра отырып дарындылығын

дамытудағы іздену-зерттеу бағытындағы тапсырмалар жүйесін ұсыну өмір

талабы. Білім беру бағдарламасының негізгі мақсаты -білім мазмұнының

жаңаруымен қатар, критериалды бағалау жүйесін енгізу және оқытудың әдіс-

тәсілдері мен әр құралдарын қолданудың тиімділігін арттыруды талап етеді.

Жаңартылған білім берудің маңыздылығы – оқушы тұлғасының

үйлесімді қолайлы білім беру ортасын құра отырып сын тұрғысынан ойлау,

зерттеу жұмыстарын жүргізу, тәжірибе жасау, АҚТ-ны қолдану,

коммуникативті қарым-қатынасқа түсу, жеке, жұппен, топта жұмыс жасай

білу. Жаңа білім беру бағдарламасы сыни тұрғыдан ойлауға,

шығармашылықты қолдана білуді және оны тиімді жүзеге асыру үшін

қажетті тиімді оқыту әдіс-тәсілдерді (бірлескен оқу, модельдеу, бағалау

63

жүйесі, бағалаудың тиімді стратегиялары) үйретеді. Жаңартылған білім беру

бағдарламасының ерекшелігі «шиыршық» қағидатымен беріледі, бағалау

жүйесі де өзгереді.

Жаңартылған білім беру бойынша критериалды бағалау кезінде

оқушылардың үлгерімі алдын ала белгіленген критерийлердің нақты

жиынтығымен өлшенеді. Оқушылардың пән бойынша үлгерімі екі тәсілмен

бағаланады: қалыптастырушы бағалау және жиынтық бағалау. Бұл бағалау

түрлері баланың жан-жақты ізденуіне ынталандырады. Бұл бағалау жүйесінің

артықшылығы - баланың ойлау қабілетін дамытып, ғылыммен айналысуына

ықыласын туғызады. Қалыптастырушы бағалау күнделікті оқыту мен оқу

үдерісінің ажырамас бөлігі болып табылады және тоқсан бойы жүйелі түрде

өткізіледі. Қалыптастырушы бағалау үздіксіз жүргізіле отырып, оқушылар

мен мұғалім арасындағы кері байланысты қамтамасыз етеді және балл не

баға қоймастан оқу үдерісін түзетіп отыруға мүмкіндік береді. Жиынтық

бағалау оқу бағдарламасынның бөлімдерін (ортақ тақырыптарын және

белгілі бір оқу кезеңін (тоқсан, оқу жылы, орта білім деңгейі) аяқтаған

оқушының үлгерімі туралы ақпарат алу мақсатында балл және баға қою

арқылы өткізіледі. Қалыптастырушы бағалау және жиынтық бағалау барлық

пәндер бойынша қолданылады.

Кіріктірілген білім беру бағдарламасында қазақ тілі пәнінің берілу

жайы да өзгеше. Бағдарлама оқушының төрт тілдік дағдысын: тыңдалым,

айтылым, оқылым, жазылым жетілдіруге бағытталған. Бұл төрт дағды оқу

жоспарында «Шиыршық» әдісі бойынша жыл бойына бірнеше рет

қайталанып отырады және сынып өскен сайын тілдік мақсат та күрделене

түседі.

Заманауи талап бойынша дарынды балаларға білім беретін

мамандандырылған мектеп мұғалімдерінің ақпараттық-коммуникациялық

технологияларды пайдалану жөнінде кәсіби құзыреттіліктерін арттыруға

ұмтылдыру мақсатында мектептерде жүйелі жұмыс жүргізілуде. Дарынды

жасөспірімдерге арналған Ақтөбе облыстық мамандандырылған «Білім-

64

инновация» лицей-интернатының және № 21 Үш тілде оқытатын мектеп-

гимназияның мұғалімдері «Ұстаз» кәсіби білім беру орталығының «Сандық

сауаттылық» курсынан өтіп, іс-тәжірибеде ақпараттық-коммуникациялық

технологияны, атап айтқанда Google формаларын, Kahoot, Plickers

бағдарламаларын тиімді қолдануда.

Ақпараттық-коммуникациялық технологияларды оқытуда

пайдаланудың көрсетілім, модельдеу, бағалау мен талдау, ұсыну, қайталай

ұсыну және қарым-қатынас, тестілеу және растау сияқты үлгілерімен

танысады; өз іс-тәжірибесімен байланыстырып, өзін-өзі реттеу үдерісі жүзеге

асады; өз бойларында технологиялық, педагогикалық және пәндік білімдерді

ұштастыруға ұмтылады.

Ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдану құзыреттілігі

базалық АКТ дағдылар негізінде құрылады және жұмысқа, қарым-қатынасқа,

бос уақытқа арналған технологияларды дұрыс шығармашылықпен

қолданудан тұрады. Білім алушылар өздерінің АКТ бойынша дағдыларын

білім алу процесіндегі барлық оқу пәндері арқылы дамытады, яғни ақпаратты

табу, құру, мәліметтермен, идеялармен алмаса отырып, кең спектрлі

жабдықтар мен қосымшаларды пайдалану арқылы бірлесіп қызмет жасау

барысында өзінің жұмысын бағалайды және жетілдіреді.

Мектепте АКТ-ні БАҚ және мультимедиялық құралдарды пайдалануға

қойылатын талаптар: дерекқордан және интернеттен ақпаратты іздеу, табу;

сандық, интернет жүйелері арқылы алынған ақпараттарды өңдеу және оның

нақтылығын, сенімділігін, құндылығын бағалай алу; сандық, мәтіндік және

визуалдық ақпаратпен және дерекқормен, оның ішінде гиперсілтемелерді,

электрондық кестелерді, графикалық және басқа да қосымшаларды

пайдаланып жұмыс істеу арқылы мәліметті жүйелеу; заңдылықтар мен

үрдістерді зерттеу; модельдер мен модельдеуді пайдалану мүмкіндіктерін

зерделеу, сонымен қатар жылжымайтын және қозғалыстағы бейнелерді,

дыбыстарды және мәтіндерді мультимедиалық таныстырылымдар құру үшін

біріктіру, басқа нұсқаларды зерделеуде, нақтылауда және нәтижелерді

65

жақсартуда сандық ақпараттың икемділігін толығымен пайдалану;

электронды байланыс арқылы басқа білім алушылармен және

оқытушылармен ынтымақтаса онлайн форумдарға, виртуалдық оқыту

орталарына қатысып, қарым-қатынас жасау және ақпарат алмасу;

интерактивті тақтаны белсенді оқытуға техникалық қолдау көрсету

мақсатында қолдану; аяқталған жұмыс бойынша мектептің шеңберінде

немесе одан тыс жерде мультимедиялық таныстырылым жасау болып

табылады.

Қазіргі заманда елдің бәсекеге қабілеттілігі оның азаматтарының

парасаттылығымен анықталады, сондықтан білім беру жүйесі болашақтың

талабына сәйкес дамуы тиіс. Қорыта айтқанда, жаңа бағдарламаның мәні -

баланың функционалдық сауаттылығын қалыптастыру. Оқушы өзінің мектеп

қабырғасында алған білімін өмірінде пайдалана білуі керек. Оқушылардың

бойына ХХІ ғасырда өмірдің барлық салаларында табысты болу үшін,

қажетті дағдыларды дарыту үшін, мұғалімдер тынымсыз еңбектену керек.

Жаңартылған білім беру мазмұнын тиімді жүзеге асыруда мұғалімнің кәсіби

құзыреттілігінің маңызы зор болып табылады.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Қазақстан Республикасының Президанті Н.Ә.Назарбаев «Қазақстанның

үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік» атты жолдауы, 2017.

2. 2017-2018 оқу жылында Қазақстан Республикасының жалпы орта білім

беретін ұйымдарында оқу процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері

туралы Әдістемелік нұсқау хат.

3. Байкенова Б.А., Ислямова С.А. Оқыту үшін бағалауды жүзеге асыру.

Оқыту үшін бағалау жолын жүзеге асыруды оқыту платформасы қалай

жеңілдете алады? - Астана: «Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ

Педагогикалық шеберлік орталығы, 2015.

66

РЕФЛЕКСИЯ В ПЕДАГОГИЧЕСКОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ – ЗАЛОГ

ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ

Андреева Елена Николаевна,

учитель русского языка и литературы

специализированной гимназии №8 им.Ю.Гагарина

для одарённых детей с обучением на трёх языках

г.Талгар Алматинской области

Педагоги не могут успешно кого-то учить,

если в это же время усердно не учатся сами

Али Апшерони

Түйін

Оқыту барысында жоғарғы нәтижелі білім мен тәрбиелі оқушы

қалыптастыруды қамтамасыз етіп, мұғалімдердін өзіндік тәжирибесін кәсібі

кемелдену дәрежесін жеткізу мақсатында кері байланыстың маңыздылығы

туралы сауал қарастырылып, есепке алынуда. Автордың ойы мектептегі

тренерлерін курстарға қатысқан мұғалімдердің рефлексиясымен дәлелденген

Summary

In the article the question ot the importance of reflexion is discussed. The teachers

must reflex their practis to improve their professional results in teaching, growing

up and developing the pupils. The author’s thoughts are proved by teachers’

reflexions. They were the competitors of school’s coaching curses.

В Послании Президента Республики Казахстан Н.А.Назарбаева

народу Казахстана «Третья модернизация Казахстана: глобальная

конкурентоспособность», определившем стратегические приоритеты

развития страны, сказано: «Наша задача – сделать образование центральным

67

звеном новой модели экономического роста. Учебные программы

необходимо нацелить на развитие способностей критического мышления и

навыков самостоятельного поиска информации». Следовательно, перед

учителями стоит непростая задача формирования у своих учеников умения

учиться. Современная жизнь устанавливает свои приоритеты: не простое

знание фактов, а способность пользоваться ими; не объём информации, а

умение добывать её и моделировать; не потребительство, а созидание.

Время меняется стремительно, появляются новые требования к уровню

компетентности преподавателей. Именно компетентный педагог

обеспечивает положительные и высокоэффективные результаты в обучении,

воспитании и развитии учащихся. Вот уже более пяти лет в

профессиональном развитии учителей происходят значительные изменения,

затрагивающие не только способы преподавания, но и их профессиональные

убеждения. Учитель не только передаёт знания своим ученикам, он всегда в

поиске, постоянно внедряет новые формы обучения в свою практику. Но

невозможно качественно, эффективно обучать, если учитель не старается

понять, как происходит его воздействие на ученика, каково его место в

процессе урока и процессе учения в целом.

Современный учитель должен постоянно задавать себе вопросы: «В верном

ли направлении двигаемся?», «Как быть дальше?», «Что необходимо

предпринять?», «Насколько эффективен тот или иной метод работы?» и т.д.

Время диктует необходимость постоянного обучения сразу на рабочем месте

посредством тренинга. ЦПМ АОО НИШ разработана образовательная

программа профессионального развития педагогических кадров

общеобразовательных школ «Рефлексия в практике» в объеме 100

академических часов. Основная цель Программы - освоение педагогами

школы технологии и методики обучения, способствующих развитию у

учащихся творческих, исследовательских навыков, критического и

логического мышления, совершенствование навыков планирования процесса

преподавания, эффективного системного оценивания учебных достижений

68

учащихся. Но, я считаю, ключевое слово здесь – рефлексия. Н.Задорожная,

И.Низовская в своём труде «От педагогического опыта к педагогической

рефлексии» пишут: «Среди основных педагогических компетентностей

сегодня выделяются рефлексивно-аналитические компетентности, которые

включают умение анализировать деятельность, находить противоречия и

недостатки, видеть способы их преодоления. Умение и желание

рефлексировать по поводу своей деятельности связано с процессом познания

себя, постоянным самосовершенствованием, а значит, непрерывным

образованием».

Рефлексия от латинского reflexio – обращение назад, с точки зрения

педагогики означает «самоанализ деятельности и её результатов»

Рефлексия позволяет понять, что и как думают участники образовательного

процесса, а также критически оценить свои представления и способ работы.

Рефлексия является той ступенькой понимания, на которую учитель

поднимается всякий раз, осмысливая очередной этап своей практики и

продвигаясь к вершине её совершенства.

Процесс рефлексии позволяет преподавателю понять не только причины

своих действий, но и то, как именно он добивается педагогических целей,

определять эффективность действий. Рефлексии необходимо учить и

учиться.

Приступая к своей тренерской деятельности, я провела анкетирование

среди группы коллег, которые будут посещать мои занятия. На вопрос «Чего

вы планируете достичь?» коллеги отвечали «Хочу научиться тому, как

добиться у учеников самостоятельности в получении знаний»,

«совершенствовать методы и приёмы обучения», «научиться делать

правильно оценивание и рефлексию». То есть учителя понимают, что их

знаний и умений на том уровне, на котором они находятся сейчас,

недостаточно. Их стремления познать новое в педагогической науке созвучно

тем задачам, которые поставил перед нами Президент.

69

В тренингах учителя вовлекались в разнообразные формы

деятельности, предполагающие обязательную рефлексию. В

коллаборативной обстановке они обменивались идеями, мнениями, даже

сомнениями.

В качестве опоры для рефлексивной деятельности обучающимся

предлагала следующие ориентировочные вопросы (для самостоятельной

работы или обсуждения в группе):

Каковы ваши главные результаты, что вы поняли, чему научились?

Какие задания вызвали наибольший интерес и почему?

Как вы выполняли задания, какими способами? Что вы чувствовали при

этом?

С какими трудностями вы столкнулись и как вы их преодолевали?

Каковы замечания и предложения на будущее (себе, коллегам, тренеру)?

Мои курсанты осуществляли рефлексию как непосредственно после

занятия, так и в качестве домашнего задания. Каждый раз я старалась давать

курсантам разнообразные способы рефлексии, и банальные стикеры, «ПМИ»,

«СМС», «Лестница успеха» до написания выводов по занятию, с целью,

чтобы учителя использовали их на своих уроках. Например, после занятия по

теме «Мотивирование учащихся» одна из моих подопечных пишет: «Так как

ученики имеют разный образовательный уровень и способность к обучению,

необходимо подходить к планированию занятий дифференцированно,

учитывая эти уровни. Только так можно достичь повышения качества

знаний. Кроме этого, успех урока зависит от грамотности поставленных

целей, их доступности и понимания учениками» И это при том, что тема о

постановке смарт-целей ещё даже не звучала.

Очень ценным, я считаю, было и то, что коллеги старались поделиться

своим опытом, теми стратегиями, которые у них «хорошо работают». .И это

тоже результат того, что учитель не стоит на месте, а пробует, размышляет,

видит результативность используемого метода.

70

Рефлексивные отчёты в конце курса подтверждают, что учителя

стремятся к самосовершенствованию, стремятся идти в ногу со временем,

стремятся взрастить новое поколение критически мыслящих, креативных

людей.

Совместные размышления позволили и мне внести изменения в собственную

практику, содействовали переосмыслению использования новых подходов на

своих уроках. Тренерство способствовало приобретению опыта

наставнической работы, дало возможность увидеть проблемы обучения

изнутри. Уверенное движение вперёд моих курсантов, стремление к

саморазвитию открывают новые возможности в практике и для меня. Если

человек к чему-то стремится, если он постоянно работает над собой, у

него обязательно все получится.

Использованная литература

1. Послание Президента Республики Казахстан Н.А. Назарбаева народу

Казахстана «Третья модернизация Казахстана: глобальная

конкурентоспособность», 31.01.2017

2. Руководство для учителей 2 уровня – 3 издание, 2012

3. Исследование в действии совершенствует практику учителя

(Методические рекомендации) Алматы,2014

4. Мастер-классы по обмену опытом тренеров на основе программы

Кембриджского университета, Алматы,2014

5. Настольная книга учителя-коуча (Учебное пособие для системы

повышения квалификации учителей) Алматы, 2014

6. Программа курсов повышения квалификации (второй основной уровень)

71

НЕПРЕРЫВНОЕ ПРОФЕССИОНАЛЬНОЕ РАЗВИТИЕ ПЕДАГОГОВ В

РАМКАХ ОБНОВЛЕНИЯ СОДЕРЖАНИЯ ОБРАЗОВАНИЯ

Ахаева Наталья Васильевна,

директор,

КГУ «Валеологическая специализированная

школа-комплекс для одаренных детей»

управления образования Восточно-Казахстанской области,

город Усть-Каменогорск

Түйін

Берілген мақалада педагогтардың үздіксіз даму мәселесі

қарастырылады. Кәсіптік дамыту үдерісі ретінде ұсынылған, оның

нәтижесінде кәсіби қызметтік субъект сапасы мен денгейін, өз кәсіби білімін,

шеберлігі мен дағдысын жетілдіреді.

Summary

In this article the question of the organization of teachers’ continuous

professional development is considered. Professional development is presented as

a process, as a result of which the subject of professional activity improves the

quality and level of his professional knowledge and skills.

В современном Казахстане идет становление новой системы

образования, ориентированной на мировое образовательное пространство.

Этот процесс сопровождается существенными изменениями в

педагогической теории и практике.

Наша развивающаяся республика всё более уверенно заявляющая о себе

на международном уровне не может оставаться в стороне от влияния этих

тенденций. Одной из актуальных проблем нашего общества является

формирование конкурентоспособной личности, готовой не только жить в

72

меняющихся социальных и экономических условиях, но и активно влиять на

существующую действительность, изменяя ее к лучшему. В связи с этим

школа должна подготовить не столько «человека знающего», то есть

вооруженного системой знаний, умений и навыков, сколько, «человека,

подготовленного к жизнедеятельности», то есть способного активно и

творчески мыслить и действовать, саморазвиваться интеллектуально,

нравственно и физически.

Обновление содержания образования – это пересмотр самой модели

среднего образования, его структуры, содержания, подходов и методов

обучения и воспитания, внедрение принципиально новой системы

оценивания достижений учащихся. Весь комплекс мероприятий в рамках

обновления содержания образования направлении на создание

образовательного пространства, благоприятного для гармоничного

становления и развития личности.

Уже в начальной школе центральное внимание уделяется навыкам,

имеющим широкий спектр применения в современной жизни:

функциональное и творческое применение знаний; критическое мышление;

проведение исследовательских работ; использование информационно-

коммуникационных технологий; применение различных способов

коммуникативного общения, включая языковые навыки; умение работать в

группе и индивидуально.

Результатами обновления содержания образования должно стать то, что

учебные достижения будут иметь продуктивный характер, а учебный

процесс будет характеризоваться активной деятельностью самих учащихся

по «добыванию» знаний на каждом уроке. В этих условиях ученик – субъект

познания, а учитель выступает организатором познавательной деятельности

учащихся.

В этой связи особую значимость приобретает внедрение новых подходов

в образовательный процесс, где основой для каждого учителя является

эффективность преподавания. Следовательно, педагог в своей деятельности

73

руководствуется необходимостью научить каждого ребенка критически

мыслить, сформировать у него понимание того, что именно ему самому

необходимо овладевать различными видами знаний, быть уверенным в себе,

ощущать себя успешным во всем. А в достижении этого, педагогам самим

необходимо повышать непрерывное профессиональное развитие, уметь

принимать решения как самостоятельно, так и совместно с коллегами (Lesson

study, коучинг и менторинг, создание коллаборативной среды в

образовательном процессе).

Профессиональная практика основывается на профессиональном

развитии, а именно предполагает процесс, в результате которого субъект

профессиональной деятельности совершенствует качество и уровень своих

профессиональных знаний, умений, навыков, компетенций и развивает

личностные качества, необходимые для успешной трудовой деятельности.

Профессиональная практика должна состоять из циклов развития. Это

дает возможность руководителю постоянно организовывать

коллаборативную среду, сотрудничать как с командой развития, так и с

каждым педагогом. Они совместно планируют дальнейшую работу,

последовательно внедряя ее в школьную практику, своевременно

осуществляя критический обзор и целенаправленно реагируя на

возникающие изменения в образовательном процессе.

Создание школьного профессионального обучающегося сообщества

предполагает оказание педагогам постоянной педагогической поддержки в

их непрерывном профессиональном развитии. Это способствует тому, что

каждый учитель будет эффективно руководить классом, во время урока

поддерживать активизацию мыслительной деятельности учащихся и

постоянно мотивировать их на учебно-познавательный процесс. Если школа

функционирует как профессиональное обучающееся сообщество, то учителя

в своей деятельности достигают высокий уровень обучения каждого

учащегося. В связи с этим, педагоги, находящиеся в профессиональном

обучающемся сообществе выйдут на соответствие требованиям к

74

компетенциям педагогических работников. Требования к компетенциям

предназначены для определения единых требований к содержанию и

качеству профессиональной деятельности педагогов.

Под компетентностью понимается совокупность достаточных личных

качеств специалиста, необходимых для эффективного и гарантированного

выполнения профессиональной деятельности соответствующего уровня

качества и условий («Задания для выполнения в период практики в школе»).

Непрерывное профессиональное развитие педагогов в КГУ «ВСШКОД»

УО ВКО осуществляется в рамках деятельности профессионального

обучающегося сообщества (ПОС). Как отмечает Дюфор (2006) в своих

трудах, «сущность ПОС заключается в том, что учителя берут на себя

обязательство работать совместно для организации процесса совместного

исследования и исследования в действии, чтобы достичь лучших результатов

учеников, для которых они работают. Профессиональные обучающееся

сообщества действуют, основываясь на понятии, что ключом к улучшению

обучения для учеников является непрерывное, неразрывное с практикой

обучение учителей».

Все педагоги ПОС создают и ориентируются на четкое и убедительное

видение того, какой школа должна стать для каждого ребенка, обучающегося

в ней. Они работают вместе, чтобы определить, чему должен научиться

каждый учащийся, на своевременной основе вести мониторинг их обучения,

обеспечить учащимся систематические дополнительные занятия для

поддержки их в освоении “пробелов в знаниях”, а также для закрепления

пройденного материала. В связи с этим и предлагается программа коучингов

и менторинг, где организуется индивидуальное и коллективное обучение для

всех участников ПОС. В итоге совместного сотрудничества все имеют

возможность учиться друг у друга, педагоги улучшая школьную практику,

опираются на собственный педагогический опыт и опыт коллег.

Следовательно, совместная их деятельность приводит к наилучшему

результату всех участников образовательного процесса и к необходимости

75

выявления и понимания потребностей каждого. Педагоги свободно проводят

мониторинг, реальную (объективную, достоверную) рефлексию, а также

осуществляют эвалюацию результатов преподавания и учения (в классе и на

уроке).

Необходимо отметить и тот факт, что педагоги, работая в

сотрудничестве, должны быть сосредоточены на важных вопросах, а именно

на стратегических приоритетах. Группы педагогов могут эффективно

реагировать как на потребности своих коллег, так и на потребности

учащихся, учиться друг у друга, совершенствуя, таким образом, свою

профессиональную деятельность.

Осуществляя мониторинг качества обучения, педагоги проводят обзор и

анализ результатов успеваемости в целях выявления индивидуальных

потребностей и проверяют результаты, чтобы выявить сильные стороны друг

друга в образовательной деятельности и области для изменения, а это

приведет к совместной учебе и постоянному осуществлению исследования в

действии.

Таким образом, для улучшения школьной практики необходимо

систематически поддерживать учителей в их непрерывном

профессиональном развитии и в проведении ими исследований по изучению

непрерывных возможностей каждого учащегося. А работа

профессионального обучающего сообщества приводит к партнерским

формам исследования, которые нацеливают педагогов на обмен опытом и

комбинированию образовательных теорий.

Список литературы:

1. Об особенностях организации образовательного процесса в

общеобразовательных школах республики Казахстан в 2016-2017 учебном

году. Инструктивно-методическое письмо. – Астана, 2016;

2. Руководство для руководителя. – АО «НИШ», 2013.

76

ОҚУШЫЛАРДЫҢ ОҚУ САУАТТЫЛЫҒЫН АРТТЫРУ

МӘСЕЛЕЛЕРІН ШЕШУ ЖОЛДАРЫ

Аханбаева Сандугуль Ермуратовна,

қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі,

гуманитарлық ғылымдар магистрі,

«Облыстық мамандандырылған әскери

мектеп-интернаты» КММ, Павлодар қ.

Түйін

Аталған баяндамада тіл мен әдебиет сабақтарында оқушылардың оқу

сауаттылығын арттырудың мәселелері қарастырылды. Негізгі мақсаты-

оқушылардың оқу сауаттылығын арттыру мәселелері бойынша тәжірибе

алмасу. Оқу сауаттылығын арттыру үшін мәтінмен жұмыс жасау

дағдыларының негізгі қадамдары анықталып, оның тәжірибе жүзінде қалай

жүзеге асырылатындығы сөз етілді.

Summary

In this report the increasing ways of students' reading skills on language and

literature lessons are considered. The main aim is the experience exchanges by

increasing the reading skills of the students. For increasing the reading skills, the

main steps of working with texts are identified and their realisation in practice is

talk.

Қазіргі біздің білім беру жүйесінің алдында білім берудің бәсекеге

қабілеттілігін арттыру, яғни оның өмір шындығына бейімделу мәселесі өзекті

болып отыр, өйткені қазіргі қоғамдағы адам түрлі өмір жағдайларында

дұрыс шешім қабылдау үшін жоғары кәсібилікті және интеллектуалдық

қабілет- күштерді талап ететін жағдайларда өмір сүріп, қызмет етіп келеді.

Қоғам соңғы жылдарда үздіксіз білім берудің мән-мағынасы өмір ағымында

77

адамның қажеттіліктеріне орай бірнеше іс-әрекет түрін өзгерту

маңыздылығымен байланысты екендігін түсінді. Оқу, оқи білу оқу

шапшаңдығын меңгерумен ғана шектелетін ерте мектеп жасында

қалыптасқан қабілет қана емес, бұл – үнемі дамитын, дами түсетін білім,

білік, дағды жиынтығы, яғни әртүрлі іс-әрекет және қарым-қатынас

жағдайларында өмір бойында жетіле түсетін адамның қасиеті болып

табылмақ. Бұның барлығы тіл мен әдебиет мамандарының алдында жаңа оқу

міндетін қойып отыр. Бұл – оқушылардың оқу сауаттылығын арттыру. Пән

мұғалімдерінің оқушылардың оқу сауаттылығын арттырудағы басты міндеті

оқушылардың мәтін мазмұнын түсіне білуіне және оларға ой жүгірте білуіне,

мәтін мазмұнын өзіндік пайымдау жасауға пайдалана білуіне жағдай жасау

болып табылады.

PISA халықаралық зерттеу құралдарына қатысты еңбектерге сүйенсек:

«Оқу сауаттылығы дегеніміз – адамның ақпараттың мазмұнын бағалау,

түсіну және интерпретациялау қабілеті болып табылады. Оқушының бұл

басты төрт оқырмандық құзыреттілігі оның коммуникативтік дағдыларын

анықтайды»,-делінген. Биылғы мектеп түлектерінің тест үлгісінде тапсырған

«оқу сауаттылығы» PISA, PIRLS зерттеулерінде қолданылатын

тапсырмаларға ұқсас болып келді. Тест тапсырмаларының мазмұнында

«Адам және оның қоршаған ортасы», «Білім және ғылым», «Мемлекеттер

және қалалар», «Әлеуметтік қарым-қатынас», «Табиғат» тақырыптары

қамтылған.

Қазіргі уақытта оқушылардың оқу сауаттылығының жеткілікті

қалыптаспауының басты себептері:

1) Тестілеудің қалыпты емес үлгісі. Оқыту үдерісінде оқушылардың оқу

мәтіндерінде пәнаралық сипаттағы тапсырмалар, жалпы және жеке

міндеттерді шешу үшін қажет болатын өмірлік жағдайлар көп кездесе

қоймайды.

78

2) Құбылыстар мен оқиғаларға әртүрлі көзқарастардың ара қатынасын

белгілеуді талап ететін тапсырмаларды орындау, өз ой-пікірін ұсыну

оқушыларға қиындық туғызады.

Бұл қиындықтарды еңсеру үшін, оқушылардың мәтінмен жұмыс істеу

дағдыларына ерекше назар аудару қажет, себебі оқу сауаттылығының басты

мақсаты: оқушылардың мәтінмен жұмыс істей білу дағдыларын анықтау.

Біздің пән мұғалімі ретіндегі басты мақсатымыз –оқушылардың мәтінмен

жұмыс істей білу дағдыларын жетілдіре түсу. Оқушылардың мәтінмен

жұмыс істеу дағдыларын қалай арттыруға болады?-деген

сауалға үңілсек.

Мәтінмен жұмыс істеудің негізгі міндеттері:

- мәтіндерге өз тұжырымын жасай отырып, белсенділік таныту,

шығармашылық тұрғыда ойлау, шешім қабылдай алуға даярлау;

- тілдік жағдаяттарда қарым-қатынасқа түсе алу даярлығын білдіретін

құзыреттілікті қалыптастыру жолдарын қарастыру;

- ана тілін жетік білетін, ұлттық мәдени құндылықтарды бағалай алатын

тұлға даярлау.

Тіл мен әдебиет сабақтарында мәтіндер бойынша оқу сауаттылығын

арттыратын сұрақтар мен тапсырмалар жүйесін беру мұғалімнен зор

дайындықты қажет етеді. Сұрақтар жүйесі оқушылардың белсенді ойлауын,

білімі мен білік, дағдысын қолдана білуді қамтамасыз ететіндей етіп

құрылуы керек.

Мәтінмен жұмыс істеудің қадамдары:

-мәтін мазмұнын жалпы бағдарлау және оның бүтін мағынасын түсіну;

- ақпаратты табу;

-мәтінді түсіну, талдап беру;

- мәтін мазмұнын қорытындылау және оны бағалау.

1.Мәтін мазмұнын жалпы бағдарлау және оның бүтін мағынасын түсіну-

басты тақырыпты, жалпы мақсатын анықтау. Берілетін тапсырмалар: мәтінге

ат қою немесе оны мәтін ішінен табу; мәтіннің жалпы мағынасын ашатын

79

қысқаша тезис құру; мәтінде берілген нұсқаудың тәртібін түсіндіру; мәтіннің

негізгі бөлімдерін өзара салыстыру, сәйкестендіру. Бірнеше ой түйіндерінің

ішінен ең маңыздысын таңдау.

2. Ақпаратты табу- мәтінді шолып өту, оның негізгі элементтерін анықтау,

қажетті ақпарат бірлігін табумен айналысу.

3. Мәтінді талдап беру. Мәтін ішіндегі әртүрлі сипаттағы ақпаратты

салыстыру, қарама-қайшылығын анықтау, ұсынылған тезистерді растау

үшін ішінен дәлел табу. Құрастырылған пайымдаулардан қорытынды жасау,

автордың ойы туралы немесе мәтіннің басты ойы туралы қорытынды жасау.

4. Мәтін мазмұнын қорытындылау және оны бағалау. Мәтінде табылған

ақпаратты басқа ақпарат көздерімен байланыстыру, Мәтіндегі

пайымдауларды бағалау. Өз дүниетанымы тұрғысынан көзқарасын қорғау

үшін дәлелдер табу. Мәтіннің құрылысын, жанрлық ерекшелігін анықтау,

стилистикалық түсініктеме беру.

Тіл мамандары көбінесе тұтас мәтіндермен жұмыс істейді. Бұған тіл

мен әдебиет оқулықтарының тапсырмалары бағытталған. Өз сабақтарымда

оқушылардың мәтінді толық түсінуіне бар мүмкіндіктерді жасаймын.

Мәтінді жақсы түсіну үшін: оның тақырыбын, ой-мұратын анықтап, мәтінге

ат қоюға, кілтті сөздер мен сөз тіркестерін табуға бағыттаймын. Мәтінмен

жұмыс кезінде оқушылар артық пайымдаулардан арылып, негізгісін,

қажеттісін таңдап алуды үйренеді. Әрине, бұның өз қиындығы да бар. Бұл

қадамдар көбінесе сыни тұрғыдан ойлау стратегиялары арқылы жүзеге

асырылады.

Келесі мәтіннің жалпы мәнін ашатын тезисті құрастырды немесе мәтіннен

автордың негізгі ойы анықталатын сөйлемдерді табуды ұсынамыз. Мәтіннің

түрін, сөйлеу стилін анықтатамыз. Оның ішінде дәлелді жауаптар келтіру, өз

көзқарасын мәтіннен табылған мысалдар негізінде дәлелдеу ұсынылады.

Сөйлеу стильдерін, мәтін түрлерін өткен кезде бір тақырып, жанр ,

түрлерімен (баяндау, суреттеу, талқылау) біріктірілген бірнеше мәтіндерді

80

береміз. Оқушылар мұнда аталған мәтіндерді не байланыстыратынын

анықтаулары қажет.

Тіл мен әдебиет сабақтарында мәтіндер бойынша оқу сауаттылығын

арттыратын сұрақтар мен тапсырмалар жүйесін беру мұғалімнен зор

дайындықта қажет етеді. Сұрақтар жүйесі оқушылардың белсенді ойлауын,

білімі мен білік, дағдысын қолдана білуді қамтамасыз ететіндейетіп құрылуы

керек. Мысалы: «Шығарманың басты ойы неде? Шығармада не жазылғаны

туралы айтуға болады?(оның мазмұны туралы). Шығарма қалай жазылғаны

туралы айтуға болады? (оның стилі туралы).» сұрақтары беріледі.

Сұрақтарға жауап беру арқылы оқушылар рефлексия жасай отырып, мәтін

мазмұнын өз мақсаттарына қол жеткізу үшін қолданып, бiлiмдері мен

дағдыларын қоғамның белсендi өмiріне араласуына бағыттайды.

Келесідегідей түрдегі сұрақтар «не мақсатпен көрсетілген? Қалай

қолданасың?» берілсе, оқушылар мәтін мен сұрақты қолдана отырып,

логикалық байланыс жасауға дағдыланады. Немесе, «Шығарманың қай

бөліктері бір-біріне қарама қайшы? Неліктен?» сұрақтары арқылы

байқағыштыққа, мәтіннің әр сөзін дұрыс қолдана білуге, тұжырымдауға

үйренеді. Сондай-ақ, оқу материалдарының форматы аспектісін түсінуге

бағытталған шығармашылық тапсырмалар ұйымдастыру сауаттылықты

арттыруға бағытталады. Қазақ тілі мен әдебиет сабақтарында «Екі жақты

түсініктеме күнделігі», «Стиктердегі сұрақтар», «Тұжырым кестесі»,

«Пікірлер парағы», «Үндестік парағы», «Эйлер шеңберін құрау» тәрізді

тапсырмалар оқушыларды өзіндік жеке қасиеттерінің дамуын қамтамасыз

етеді.

Қазіргі кезеңдегі Қазақстан Республикасының мұғалімдерінің

біліктілігін арттыруына негізделген деңгейлі бағдарламалар мұғалімдерге

үзіліссіз даму мен өзін-өзі жетілдіруге негізделген. Оларға сабақ беру мен

оқытуда жаңа тәсілдерді түсінуіне, өздерінің жеке ойланулары мен

тәжірибелеріне өзгерістер енгізуге бағытталған. Қазақстанда педагогикалық

шеберлік орталығы мен Кембридж университетінің бағдарламасымен оқу

81

мұғалімдердің сабақ беру тәжірибесіне, оқушылардың оқуына, жалпы

алғанда мектептің жұмысына оң әсерін тигізуде. Бағдарламадағы

модульдерді сабақтарға тиімді ықпалдастыру арқылы оқушылардың оқу

сауаттылықтарын дамытуда жоғары нәтижеге қол жеткізуге болады.

Оқу сауаттылығын арттыру мақсатындағы жұмыстар оқушылардың

ойын, тіл шеберлігін, сауаттылығын, шығармашылық қабілетін арттыратын,

тіл шеберлігінің ұшталуын, тіл ұстартуды көздейді. Астарлы ойды түсіну

қабілеті ұшталған, ойын жүйелі жеткізуге бейімделген, сөз сазына зер

салатын, өз шеберлігі мен кемшілігін аңғара білетін, жазба тіл шеберлігі

қалыптасқан, айшықты сөйлеуге бейімделген тұлғаның тәрбиеленіп шығуына

жол ашу – әр мұғалімнің міндеті.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. «PISA-2018/компьютерлік формат халықаралық зерттеуі құралдары»:

Жинақ - «Ақпараттық-талдау орталығы» АҚ. Астана, 2016.

2. Мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту

жөніндегі 2012-2016 жылдарға арналған ұлттық іс-қимыл жоспары. –

Астана: 2012.

3. ҚР Білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік

бағдарламасы, Астана, 2010.

4. Основные результаты международного исследования образовательных

достижений 15-летних обучающихся PISA-2012. Национальный отчет.

– Астана: НЦОСО, 2013.

5. Грамотность чтения учащихся. Учебное пособие. Филиал «Центр

педагогических измерений» АОО «Назарбаев Интеллектуальные

школы». Астана, 2014.

82

МЕКТЕПТЕГІ ҒЫЛЫМИ-ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫСТАРЫНА БАҒЫТТАЛҒАН

БІЛІМ-РУХАНИ ЖАҢҒЫРУ КЕПІЛІ

Байсаринова Раушан Алтыбаевна,

орыс тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі,

Ауғанбаева Бақытгүл Омарғалиқызы,

директордың ғылыми инновациялық

жұмысы жөніндегі орынбасары,

дарынды балаларға арналған Жамбыл

атындағы облыстық арнайы

мектеп-гимназия-интернат, Өскемен қаласы

Резюме

В этой статье рассматриваются подходы в работе с одаренными детьми

и пути их реализации. Саморазвитие детей и самостоятельное решение

проблем при исследовательской работе. Также раскрывается опыт работы с

одаренными детьми в школе.

Summary

In this article ways and solutions according to the work with gifted children

are described. The main key is to graft the ability to solve problems during the

scientific research by their own. What is more the work of schools is discussed.

Оқушыларды ғылыми ізденіс, зерттеу жұмыстарына баулу – бүгінгі

білім беру үдерісінің басты талабы. Олар әр түрлі конкурстарға, ғылыми

жоба жазып, қорғауға қатыстырылуда. Ал енді оқушыларды ғылым әлеміне

қалай әкеліп, қалай жетелеу керек, оның тиімді жолдары қандай деген

өзекжарды мәселелер ғалымдарды да, ұстаздарды да ойлы, жүйелі

жұмыстарға жетелейді. Оқушыларды ғылыми жұмысқа баулу төменгі

сыныптардан басталуы керек.

83

Мектеп мұғалімінің бұл үдерістегі басты мақсаты - оқушыларды дербес

ойлауға, өз беттерімен еңбектенуге, ізденуге, проблеманы өздерінше шеше

білуге баулу болып табылады. Ал бұл мақсаттар бірте-бірте оқушылардың

білімге селқос, ықылассыз қарауын өзгертіп, дайын дүниені қайталап

берумен ғана шектелетін іс-әрекеттерін тежейді. Керісінше, оларды таным,

ойлау белсенділіктерін дамытып, зерттеу, іздену жұмыстарына ынтасын

арттырады. Ең бастысы, оқушы ешкімге «тәуелсіз» зерттеу еңбегіне төселеді,

өзін-өзі оқытады, білімдерін өз ізденістерімен алуға түрткі жасайды.

Оқушыға зерттеу, іздену жұмысында жетекшісі, ұстазының ақыл-кеңесі

бағыт-бағдары қажет. Бұл жөнінде ғалым А.С. Обухов былай дейді:

«Успешность исследовательской деятельности обеспечивается совместными

усилиями преподавателя и обучаемых, т.к. это «творческий процесс

совместной деятельности двух субъектов (двух личностей) по поиску

решения неизвестного, в ходе которого осуществляется трансляция между

ними культурных ценностей, результатом которой является формирование

мировоззрения» [1,35]. Бұл мәселеге Ресейліктердің ерекше көңіл бөліп келе

жатқанын жүйелі түрде шығып тұратын «Исследовательская работа

школьников» атты журналдан көруге болады. Ғалымдар, тәжірибелі

жаңашыл ұстаздар оқушыларды ғылыми-зерттеу жұмысына баулудың

теориялық, практикалық мәселелерін жазып, арнайы зерттеуде.

Ұлтты ұлт етіп дүниежүзілік деңгейге көтеретін оның саналы да

дарынды талапты ұрпағы. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.

Назарбаевтың: «Қазақстан ұлы державада болуы үшін бізге күш қуат, қажыр

қайраты мол, ақылды да ойлы, дарынды жастар керек», - деген сөзі бүгінгі

ұрпақ тәрбилеп отырған педагог біздерге үлкен ой салады [2,1].

Дарын – зерделілігімен дамып отыратын үздіксіз үдеріс. Психология

ғылымының докторы В. Панов: «Дарындылық оқушы үшін қабілеттілік қана

емес, ол – сын. Дарынды оқушы ұстаз үшін мәртебе, әрі сын...», - деген

[3,45]. Дарынды оқушымен жұмыс мұғалімнің өзіне, қызметіне, кәсіби

біліктілігіне жаңа, жоғары талаптар қояды. Осы талаптарға сай жұмыс істеп

84

келе жатқан бүгінгі күні Шығыс Қазақстан облысы аумағында білім мен

мәдениеттің, руханияттың ошағына айналған 96 жылдық тарихы бар

дарынды балаларға арналған Жамбыл атындағы облыстық

мамандандырылған мектеп-гимназия-интернатында дарынды балалармен

жұмыс істеудің тиімді жолдары, оларды ғылыми жұмысқа баулу және

зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру мәселелері жетекші орынға қойылған.

2009 жылдан бері Өскемендегі Жамбыл атындағы гимназия-

интернатында әйгілі педагог, әдіскер ғалым, ұлт ұстазына айналған Қанипа

Омарғалиқызы Бітібаеваның республикалық ғылыми-әдістемелік атаулы

зертханасы жұмыс істеп келеді. Қазіргі кезде Қ. Бітібаеваның ұзақ жылдар

қызмет еткен мектеп-интернатында ұстаздың пәндік оқу кабинетінде оқу-

әдістемелік материалдар мен көрнекіліктердің республикада теңдесі жоқ

жүйеленген аса бай қоры жинақталған. 46 еңбектің авторы Қ.О. Бітібаеваның

«Ғылым әліппесі» атты оқушылар үшін жазылған оқу құралы елімізде

тұңғыш рет жазылған еңбек болып саналады. Бұрын-соңды болмаған,

оқулық-дәптер үлгісінде жазылған тікелей оқушыға арналған оқыту

құралының ішкі мазмұны да ерекше. Ол әр оқушыға арналған, күнделікті

алдында жататын көмек-құрал.

Сондай-ақ, әдіскер ұстазбен авторлық бірлікте жазған еңбегіміз

оқушыларды ғылыми ізденіс, зерттеушілік іс әрекетке жетелеудің белсенді

жолдарын, құзыреттілік тұрғысынан оқыту, дарын көзін ашу мәселесін сөз

ететін «Оқушыларды ғылыми ізденіс, зерттеу іс әрекетіне баулу» атты оқу

құралын айтуға болады. Осы еңбектер негізінде «ғылым» деген не, ғылыми-

зерттеу жұмысына қалай келуге болады, ғылыми жұмыстардың түрлері

қандай, ғылыми жобаны қалай жазуға әрі қорғауға болатыны жайында

оқушыларды теориялық біліммен қаруландыруға, оны тәжірибеде жүзеге

асыруға жол көрсетіп, оқушыларға бағыт-бағдар беруді көздейміз. Бұл оқу

құралдары облысымыздағы мектеп мұғалімдерінің ең қажетті күнделікті

сабақта пайдаланатын әдістемелік құралдарына айналып отыр.

85

Ғылыми жұмыстарға баулудың тиімді, өнімді әдіс-тәсілдерін іздеу,

тәжірибеге кіргізу мұғалімнің тер төге еңбектенуін талап етеді. Осы

мәселемен айналысып жүрген санаулы уақыт ішінде авторлық

бағдарламалар, бірнеше мақалалар жаздық. «Ғылым әліппесі» атты оқу

құралында ғылыми зерттеу-ізденіс-әрекетіндегі оқушы мен мұғалімнің

қызметін төмендегідей көрсетеміз:

Ғылыми ізденіс, зерттеу іс-әрекетіндегі мұғалім

Оқушылардың зерттеушілік іс-әрекетін дамыту мақсатында білім

бағдарламасын, арнайы курс бағдарламасын жасадық. Біздің мектепте

оқушыларды, мұғалімдерді, тәрбиешілерді ғылыми ізденіс, зерттеушілік іс-

әрекетке баулу мақсатында төменде ұйымдастыру жұмыстарының түрлерін

атап көрсетпекпіз:

І

І

Өз еңбегін ғылыми

түрде ұйымдастырушы ІІ

зерттеуші,

ізденуші

VI

Ғылыми эксперт,

сараптаушы,

бағалаушы

Мұғалім

кім?

V

Ғылыми жетекші

ІІІ

Ақылшы, кеңесші,

көмек беруші, ықпал

етуші IV

оқушыларды ғылыми ізденіс

аймағына кіргізуші

І

Өз ізденістері арқылы

білімін шығармашылық

деңгейге көтеруші

Білімді дербес еңбегі,

іздену арқылы алатын

белсенді тұлға І

Оқушы кім?

І

Өзіндік жаңа өнім

жасаушы, нәтижеге

қол жеткізуші

І

Ізденуші, зерттеуші

І

Болашақ ғалым

86

1) Мектепте мұғалімдерге, оқушыларға арналған ғылыми орталық

жүйелі жұмысын жүргізуде. («Әл-Фараби ұрпақтары», «Мен-зерттеушімін»

т.б.)

2) Ғылыми зерттеу, іздену іс-әрекетіне баулитын элективті курстар,

факультативтер ұйымдастыру, пән олимпиадалары.

3) Жоғарғы оқу орындарының ғалымдарымен байланыс.

4) Дарынды бала, дарынды ұстаздарға үнемі көмек, қолдау, марапат

жасап отыру. Оларды анықтау (диагностика т.б әдіс-тәсілдер арқылы)

5) Конкурстар, ғылыми жоба, авторлық бағдарламаға қатыстыру.

6) Ғылыми-практикалық конференциялар, симпозиум, семинарларға,

құрылтайларға қатысуларына қолдау жасау. Білім департаментіне ұсыныс

беріп отыру.

7) «Класс-аудиториядан, класс-зертханаға» девизімен жұмыс жүргізу.

8) Ата-аналар, қоғамдық ұйымдармен жұмыс жүргізу. Олардың

қолдауын, көмегін ұйымдастыру.

9) Ғылыми-практикалық конференциялар өткізу (оқушылар, мұғалімдер)

-Оқушылардың өз ізденістері, зерттеулерінің жүру барысы, нәтижесі

туралы ғылыми есептерін тыңдау, бағыт-бағдар, көмек беру.

- «Ғылым күнін» өткізу.

- Жобалап оқыту технологиясына негізделген оқушылар оқушылар

ізденісіне негізделген «Жобалау айлығын», не апталығын жылына екі рет

өткізіп отыру.

- Оқушылардың ғылыми ізденістері бойынша көрмелер ұйымдастыру,

жариялау, марапаттау.

- Сабаққа қатысу мақсатының бірі ретінде мұғалімнің оқушыларды

ғылыми ізденіске баулу іс-әрекетіне ерекше көңіл қою.

- Оқу жылы соңында жыл бойы атқарылған жұмыстарды

қорытындылау, оның қызықты формаларын таңдап алу.

- Оқушыларды ғылыми-зерттеу жұмысына баулу мақсатында оларды

әдістемесін құралдармен қамтамассыз ету.

87

Біздің мектеп-гимназия-интернатында дарынды балалармен ғылыми

зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру мынадай бағытта жүреді:

Мектебімізде «Әл-Фараби ұрпақтары» атты оқушылардың ғылыми

қоғамы құрылған. Бұл қоғам оқушылардың ғылыми ізденісіне жүйелі түрде

басшылық жасап келеді. Қоғамды гимназиямыздың ағылшын тілі пәнінің

мұғалімі Құралай Сағындықова басқарады. Оқушылардың ғылыми

қоғамының жұмысы төмендегі кестеде көрсетілген.

Оқушылардың ғылымиқоғамы мүшесінің жеке

жұмысы.

Оқушылардың

ғылыми қоғамы

секция жұмысыОқушылардың ғылыми

қоғамының бұқаралық

жұмысы.Түпдеректермен, қосымша

әдебиетпен

өз бетінше жұмыс

жасау, орындалған

жұмыспен, ғылыми зерттеу

жұмыстарының

тақырыбымен

жұмыс жасау.

Түрлі байқауларды қою

мен өткізу; Референттік жұмыстарды

талдау; ғылыми-зерттеу; іздеу;

өнертапқыштық

жұмыстарды

қорғау

Жалпы жиналыс, конференциялар, байқаулар, олимпиадалар, фестивальдер, көрсетулер, слеттер; ғалымдармен, мамандармен кездесулер, тақырыптық

кештер ұйымдастыру; көрмелер, ғылыми және жоғары оқу орындарының

лабораториясына бару; ғылым, техника апталықтарына, басқа да

бұқаралық шығармашылық істерге қатысу.

Оқушылардың ғылыми қоғамының жұмысы

Ал ғылыми-әдістемелік жұмыс мектепте мынадай шаралар өткізеді.

88

Осы жұмыстар нәтижесінде жыл сайын мектебіміздің оқушылары жақсы

жетістіктерге жетіп, облыстық, республикалық, халықаралық ғылыми

сайыстар мен олимпиадаларда жүлделі орындарды иеленіп келеді. Мысалы,

өткен оқу жылында екі оқушымыз халықаралық ғылыми жобалар

конкурсына қатысып жүлделі орын алса, бес оқушымыз республикалық

ғылыми жобалар конкурсында жүлделі орындар алып грант иегерлері

атанды. Сонымен қатар, гимназия оқушылары облыстық, халықаралық,

республикалық зияткерлік конкурстарға 100 пайыз қатысып, жүлделі

орындар алып жатады. Олар мектебіміздің мерейін көтеріп, еліміздің

абыройын асқақтатуда.

Оқушыларды ғылыми-зерттеу жұмыстарына баулу – білім сапасын

көтерудің де, дарын көзін ашудың да өнімді бір жолы. Мектепте ғылыми-

зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру – тек дарын көзін ашып, жеке тұлғаның

қасиеттерін дамытып қана қоймайды, ең бастысы, Тәуелсіз Қазақстанның

алдындағы өркениетті елдер қатарына көтерілуінің де кепілі болады.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Обухов А.С. «Исследовательская деятельность как возможный путь

вхождения подростка в пространство культуры» // Школьные технологии. -

2001, № 5, стр. 26- 35.

89

2. Н.Ә. Назарбаев «Жаңа әлемдегі Жаңа Қазақстан» атты халыққа Жолдауы.

1бет

3. В. Панов Развитие одаренности. - 45 с.

БІЛІМ БЕРУ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІНІҢ КӘСІБИ ӨСУІ –

ЖАҢАРТЫЛҒАН БІЛІМ БЕРУ МАЗМҰНЫН ИГЕРУДІҢ КЕПІЛІ

Дармуканова Аягуз Муратовна,

директордың оқу ісі меңгерушісі,

Атырау облыстық дарынды балаларға

арналған интернаттық мекемесі бар

ұлттық гимназия

Резюме

В докладе говорится о совершенствовании педагогического мастерства

в контексте обновленнгого содержания образования

Summary

The repost says about improving of pedagogical skills in context of exposed

content of education.

Адам Ата - Хауа Анадан бері жұмыр басты пендені ойландырып,

толғандырып келе жатқан, қоғам өзгерсе де қажеттігін жоймайтын үлкен

мәселе – шыр етіп дүниеге келген нәрестені өмір сүруге дайындау. Бұл –

қиынның қиыны. Себебі әр адам – қайталанбас тұлға. Оның жан дүниесі -

өзінше бір әлем. Ал ұстаз сол әлемді шартарапқа жетелеуші. Ұстаз - бала

болмысына өзгеріс енгізуші, бағыт-бағдар беруші, ата-ананың сенімді

көмекшісі. Ұстаз берген тәрбие әрбір жанның өміріне жол сілтер шамшырақ

болары анық. Егер де өмірде қоғамға бейім, білім нәрімен терең сусындаған,

90

тәрбиелі де ізгі жүректі адамды өмірге үлкен мақсаттар қойып,

талапшылдықпен, мақсаткерлікпен алға аттатсақ – бұл біздің өміріміздің ең

шынайы әрі ғажайып мәні болмақ. Өйткені, біз - ұстазбыз, келешек ұрпақтың

сәулетшісіміз. Міне, осындайда «Ұстаз- ұлық емес, ұлы қызмет» деген

Бауыржан Момышұлының керемет дана сөзін әрқашан есіме аламын.

Өмірдегі көп мамандықтардың ішінде жан-жақты білімділікті, икемділікті,

шеберлікті, ерекше шәкіртжандылықты, мейірімділікті қажет ететін

мамандық та – ұстаздық мамандық. Бүгінгі ұстаз шәкіртіне ғылым

негіздерінен мәлімет беріп қана қоймай, оны дүниежүзілік білім, ақпарат,

экономика кеңістігіне шығуға, яғни қатаң бәсеке жағдайында өмір сүруге

тәрбиелеуі керек.

Ұлы ағылшын ағартушысы Уильям Уорд: «Жай мұғалім хабарлайды,

Жақсы мұғалім түсіндіреді, Керемет мұғалім көрсетеді, Ұлы мұғалім

шабыттандырады»,- дейді. «Қыран түлегіне қайтпас қанат сыйлайды, ұстаз

шәкіртіне талмас талап сыйлайды» демекші, ұстаз - қай кезде де мектептің

жүрегі, қоғамның тірегі. ХХІ ғасырдың нағыз ұстазы қандай болмақ керек?

Әрине, ол өз кәсібінің майталманы болу, осы мақсатқа рухани күш-жігерін,

парасат-қуатын салу керектігі айтпаса да түсінікті. Қазіргі білім беру саласы

қызметкерлерінің алдында тұрған басты проблема - жаңа формацияның жаңа

ұстазын қалыптастыру. Қазіргі заманғы мұғалімдер ізденуші, зерттеуші,

технолог, өнертапқыш, шығармашылықпен жұмыс істейтін жаңашыл болу

керек. Қазіргі таңда еліміздің білім беру жүйесіндегі реформалар мен

сындарлы саясаттар, өзгерістер мен жаңалықтар әрбір педагог қауымның

ойлауына, өткені мен бүгіні, келешегі мен болашағы жайлы толғануына,

жаңа идеялармен, жаңа жүйелермен жұмыс жасауына негіз болары анық.

Білім берудегі қазіргі өзгерістерге сай әрбір педагогтің өзінің мақсаты,

міндеттері және белсенді шығармашылық іс – әрекетін ұйымдастыруға,

даму болашағын анықтауға мүмкіндік туады. Олай болса, білімнің сапалы

да саналы түрде берілуі білім беру жүйесіндегі педагогтердің, зиялылар

қауымының деңгейіне байланысты. «Білім біліктілікке жеткізер баспалдақ, ал

91

біліктілік сол білімді іске асыра білу дағдысы» - деп А.Байтұрсынов

айтқандай, кез-келген қызметкер біліктілігін ұдайы жетілдіріп отыруы тиіс.

ҚР-ның Президенті Н.Назарбаевтың 2012 жылғы жолдауында елімізде

білім сапасын арттыру бағытын жүзеге асыру мақсатында ұстаздардың

біліктіліктерін арттыру мәселесін көтерді. Осы бастаманың негізінде

Кембридж университетінің бағдарламасы бойынша ҚР-да «Білім беруді

дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын» іске

асыру мақсатында «Педагогикалық шеберлікті арттыру» тақырыбында үш

айлық курс жұмыстары жүргізіліп келді. Үш айлық курстың міндеті-

ұстаздардың шеберлік деңгейі мен белсенділік, табыстылық нәтижелерін

шыңдап, мектептегі оқу-тәрбие жұмысын жоғары деңгейге көтеру. Қай

кезеңде, қай қоғамда болсын жеке тұлғаның қалыптасуы ұстаздан басталады.

Білім саласындағы түбегейлі өзгерістер ұстазға үлкен жауапкершілікті талап

етеді. Өздігінен білім алатын, жан-жақты ізденетін, алдағы өмір жолын өзі

болжай алатын тұлға тәрбиелеу-ұстаздың қолында.

Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында: «Білім беру

жүйесінің басты міндеттерінің бірі – білім беру бағдарламаларын меңгеру

үшін жағдайлар жасау керек» деп көрсетілген. Қазақстанда білім беруді

дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы

жобасында Қазақстандық білім беру жүйесін жақсарту үшін, ең алдымен

педагог кадрлардың мәртебесін арттыру, біліктілігін дамыту бағытына үлкен

мән берілген. Елбасымыздың жолдауында айтқандай: Болашақта өркениетті

дамыған елдердің қатарына ену үшін, заман талабына сай білім қажет.

Қазақстанды дамыған 30 елдің қатарына жеткізетін – білім. Ғылым мен

техниканың күн санап өсуіне байланысты педагогика ғылымының теориясы

мен оқыту үрдісі де түбегейлі өзгерістерге ұшырауда. Соған орай оқытудың

парадигмасы өзгерді. Білім берудің мазмұны жаңарып, жаңаша көзқарас

пайда болды. Осыған байланысты ұстаздар алдында оқытудың әдіс-

тәсілдерін үнемі жаңартып отыру және технологияларды меңгеру, оны тиімді

қолдана білу міндеті тұр. Осы тұрғыда әр пән мұғалімдерінің оқыту

92

әдістерін, жаңа технологияларды таңдап пайдалану және авторлық үлгілерді

қолдану мүмкіндігі берілген. Оқыту әдістерінің кез келген түрін белсенді

әрекетке айналдыру-мұғалімнің әдіскерлік шеберлігі мен шығармашылық

ізденісіне байланысты.

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан

жолы – 2050: бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты Жолдауында: «Орта

білім жүйесінде жалпы білім беретін мектептерді Назарбаев зияткерлік

мектептеріндегі оқыту деңгейіне жеткізу керек. Мектеп түлектері қазақ,

орыс, ағылшын тілдерін білуге тиіс. Оларды оқыту нәтижесі оқушылардың

сындарлы ойлау, өзіндік ізденіс пен ақпаратты терең талдау машығын игеру

болуға тиіс», - деп білім беру жүйесіне жаңа міндеттер қойған болатын. «100

нақты қадам» Ұлт жоспарына сәйкес 2016-2017 оқу жылынан бастап елімізде

жаңартылған білім мазмұнына көшу жұмыстары қолға алынды.

Бүкіл әлемде білім беру жүйелерінің келешек ұрпаққа қандай білім

беретіні туралы мәселе қайта қаралуда. Осы мәселе аясында «Балалар ХХІ

ғасырда табысты болу үшін нені үйренуі керек?» және «Оқытудың тиімді

әдістері қандай?» деген сияқты негізгі сауалдар туындайды. Бұл сауалдар оқу

бағдарламасымен және оқу бағдарламасын жүзеге асыруда қолданылатын

педагогикалық тәсілдермен тығыз байланысты. Барлық оқушылар өздері өмір

сүретін әлемде жұмыс істеуге дайын болуы өте маңызды. Оқушылар күн

сайын БАҚ және түрлі технологиялар арқылы орасан зор ақпаратпен

танысатындықтан, тыңдалым, айтылым, оқылым және жазылым

мүмкіндіктері оқушыларды барған сайын артып келе жатқан жаһандану

жағдайындағы қоғамда қарым-қатынас жасауға дайындайды. Оқушылар оқу

арқылы мәдени, эмоциялық, зияткерлік, әлеуметтік және рухани жағынан

дамуға мүмкіндік алады. Оқу оқушылардың жаңа білімді меңгеруіне де,

сондай-ақ алған білімін әрі қарай дамытуына да мүмкіндік береді. Қоғамның

толыққанды мүшесі болу үшін адамдарға барлық тілдік дағдылар

айтарлықтай маңызды болып табылады.

93

Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында жоғарыда сипатталған

жаһандық проблемаларға жауап бере алатындай жұмыстар республикалық

деңгейде жүргізілуде. Оқу бағдарламасындағы ұлттық стандарттарға,

бағалауға, оқулықтар мен оқыту әдістеріне қатысты білім беру саласындағы

өзекті құндылықтар мен мақсаттар мектеп оқушыларының жалпы үлгерімін

арттыруды, сондай-ақ инновация мен көшбасшылықты енгізу үшін талап

етілетін дағдыларды дамытуды, мектеп мәнмәтіні арқылы ұлттық сананы

қалыптастырып, іске асыруды және ауқымды халықаралық тәжірибемен

өзара әрекеттесуді көздейді. Жаңартылған оқу бағдарламасы мен бағалау

жүйесін енгізу аталған міндеттерді шешу үшін қабылданған шаралардың бірі

болып табылады.

Білім беру бағдарламасын жаңарту және критериалды бағалау жүйесін

енгізу тұрғысынан мұғалімдердің педагогикалық шеберлігін жетілдіру

мақсатымен «Назарбаев зияткерлік мектебі» дербес білім беру ұйымының

«Педагогикалық шеберлік орталығы» және «Өрлеу» біліктілікті арттыру

ұлттық орталығы» базасында ұйымдастырылып жатқан біліктілікті арттыру

курстарынан республика бойынша ұстаздарымыз өтуде. Курс барысында

мұғалімдер жаңартылған білім беру бағдарламасының құрылымын,

мазмұнын және мақсаттарын біліп түсінумен қатар, жаңартылған білім беру

бағдарламасына сәйкес педагогикалық тәсілдерді, оқу материалдарын

қолдана білуді меңгеруде.

Қазіргі кезде табысты болу үшін оқушыларға білім қандай қажет болса,

дағды да сондай қажет. Бұл оқушылардың ақпаратты есте сақтап, алған

білімдерін ұғынуын, түсінуін және әр түрлі салада қолдана білуін талап етеді.

Білімді дәл осылай қолдану оқушыларға «ХХІ ғасыр дағдысы» деп жиі

айтылып жүрген кең ауқымды құзыреттілікті меңгеруге мүмкіндік береді.

«Балалардың білгені, тапқан-таянғаны өмірге жанасып, барлық жұмысты

балалардың белсене, құлшына өздері істеуі шарт. Өзі еңбектеніп, өзі

бейнеттеніп тапқан білім берік болады. Өмірінше ұмытпайды» деген Ж.

Аймауытұлының ойымен байланыстырсақ, жаңартылған оқу

94

бағдарламаларында оқушылардың бойында қалыптастыру көзделетін

төмендегідей құндылықтар мен дағдылар анықталған:

шығармашылық және сын тұрғысынан ойлау;

қарым-қатынас жасау қабілеті;

өзгелердің мәдениетіне және көзқарастарына құрметпен қарау;

жауапкершілік;

денсаулық, достық және айналадағыларға қамқорлық көрсету;

өмір бойы оқуға дайын болу құндылықтары.

сын тұрғысынан ойлау;

білімді шығармашылық тұрғыда қолдана білу қабілеті;

проблемаларды шешу қабілеті;

ғылыми-зерттеу дағдылары;

қарым-қатынас дағдылары (тілдік дағдыларды қоса алғанда);

жеке және топпен жұмыс істей алу қабілеті;

АКТ саласындағы дағдылар.

Негізінен жаңартылған білім жүйесі - құзіреттілікке және сапаға

бағытталған бағдарлама. Жаңартылған білім беру бағдарламасын тиімді

жүзеге асыру үшін қажетті тиімді оқыту әдіс–тәсілдері: белсенді оқу,

бірлескен оқу, модельдеу, саралау, т.б. Жаңартылған білім беру

бағдарламасының ерекшелігі: білімнің спиральді қағидатпен берілуі. Пән

аясында оқушылардың қол жеткізуі көзделетін оқу мақсаттары оқу

бағдарламасында ұсынылған. Оқушылардың оқу мақсаттарына қол жеткізуін

қамтамасыз ету үшін мұғалімдерге оқу жоспарында ұсынылған тапсырмалар

мен кәсіби дайындығын пайдалану арқылы қажетті педагогикалық әдіс-

тәсілдерді қолдана білуіне әдістемелік қолдау көрсетіледі.

Қорыта айтқанда, жаңа бағдарламаның мәні - баланың функционалдық

сауаттылығын қалыптастыру. Оқушы өзінің мектеп қабырғасында алған

білімін өмірінде пайдалана білуі керек. Сол үшін де бұл бағдарламаның негізі

«Өмірмен байланыс» ұғымына құрылған.Ұстаздарға үлкен жауапкершілік

95

міндеттелді. Оқушылардың бойына ХХІ ғасырда өмірдің барлық

салаларында табысты болу үшін, қажетті дағдыларды дарыту үшін,

мұғалімдер тынымсыз еңбектену керек. Жаңартылған оқу бағдарламасы

аясында тек өз пәнін, өз мамандығын шексіз сүйетін, бала үшін ұстаз

ғұмырын құдіретті деп санайтын білімді мұғалімдер ғана жұмыс істей алады.

Үйренгеніміз де, үйренеріміз де көп. Үнді халқының тарихи тұлғасы

Махатма Гандидің «Егер сен болашақтағы өзгерісті байқағың келсе, сол

өзгерісті уақытында жаса» деген ілімін негізге ала отырып, оқушы

бойындағы қабілетті жетілдіріп, оқушыларды болашаққа жетелеп, жақсы істі

бастағалы отырмыз. Жаңартылған білім – болашақтың кепілі. Мақсатты білім

беру – тұлға дамуын жүзеге асыратын мәселе. Ал осы жалпыеуропалық

стандартқа сай жаңа білім беру - жеке тұлғаның жан-жақты дамуына

әкелетін бірден-бір жол!

Пайдаланған әдебиеттер:

1. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-

2020 жылдарға арналған мемлекеттік

бағдарламасы.

2. А.Ә. Жайтапова. Г.А, Шамина. «Әдіскер қызметінің мазмұны білім

беруді жаңарту тұрғысынан» А-2007.

3. Ориентированное оброзование в современной школе. Алматы

2009 жыл, (оқу –методикалық журнал)

4. Интернет материалдары

96

БІЛІМ БЕРУ ҮДЕРІСІНДЕ МОБИЛЬДІ ҚОСЫМШАЛАРДЫ

ПАЙДАЛАНУДЫҢ МҮМКІНДІКТЕРІ

Дүйсеева Гүлфариза Омархановна

Н.Оңдасынов атындағы Түркістан

«Дарын» мектеп-интернатының

І санатты математика пәні мұғалімі

Резюме

В работе рассматривается возможность интеграции мобильных

устройств в учебный процесс. Определены преимущества и особенности

мобильного обучения, дидактический потенциал применения беспроводных

устройств. Проанализированы существующие мобильные приложения с

целью их использования в методике преподавания математики.

Summary

The paper considers the possibility of integrating mobile devices into the

educational process. The advantages and the didactic potential of using wireless

devices are identifited. Existing mobile applications are analyzed on the purpose of

using them in the teaching of mathematics.

Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020

жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасы талаптарына сәйкес, оқу

бағдарламаларын қайта қарау және оқытудың инновациялық құралдары

мен технологияларын кіргізу қажеттілігі туындайды.

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында оқыту

формасын, әдістерін, технологияларын таңдауда көп нұсқалық қағидасы

бекітілген. Бұл білім мекемелерінің мұғалімдеріне, педагогтарына өзіне

оңтайлы нұсқаны қолдануға мүмкіндік береді.

Элeктpoникaлaндыpудaн бacтaу aлғaн қoғaм aқпapaттaнуы қaзipгi кeздe

aқпapaттық қoғaмнaн Smart қoғaмғa өту кeзeңiн бacтaн кeшудe (cуpeт 1).

КOМПЬЮТEPЛEНДIPУ

AҚПAPAТТЫҚ ҚOҒAМ

SMART ҚOҒAМ

97

Cуpeт 1 - Aқпapaттық үдepicтepгe қaтыcты қoғaм дaмуы

эвoлюцияcы

Қaзipгi қoғaм нaнo, кибep жәнe бacқa дa иннoвaциялық

тexнoлoгиялapдың жaңa тexнoлoгиялық тoлқынындa тұp. Ocы тoлқынды

құpaушылapдың бipi Smart –жүйeлepдe бipiгeтiн Smart-тexнoлoгиялap,

Smart-құpылғылap, Smart-қopлap. Бұл өзiндiк жacaнды интeллeкткe иe

мeдиaкeңicтiктe өзapa әpeкeттecудi түpлeндipe aлaтын «aқылды» құpылғылap.

Осы тұрғыдан Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев

Ұлт жоспары «100 нақты қадам» бағдарламасында «Ұлттың дамыған

мемлекеттердің отыздығына кіруі үшін адам капиталының сапасын

көтеріп, кадрлардың бәсекелестік қабілетін арттыруымыз қажет» – деп

білім беру орындарының алдына нaқты тaпcыpмaлap мiндeттeлгeн бoлaтын

(Сурет 2). Елбасы ұсынған нақты шаралардың барлығы елдің ертеңі болатын

бүгінгі білімгерлердің, ертеңгі мамандардың жарқын болашағының айғағы.

Сурет 2 – «100 нақты қадам» Ұлт жоспары – білім беру саласы үшін

Бұл өзгерістер алдымен, білім саласына тікелей байланысты. Соған орай

білім берудің жаңа философиясы қалыптасып, модернизация қарқынды

жүріп келеді. Білім беру саласында дәстүрлі оқыту электрондық оқытуға,

электрондық оқыту мобильді оқытуға ауысып жатыр. Қазіргі білім беру

саласындағы «Оқуды қалай оқытуымыз керек?» деген сұраққа сәйкес өзекті

98

«Халықтың қолындағы заманауи мобильді құрылғыларды қалай оқыту

құралы ретінде тиімді қолдануға болады?» - деген мәселе туындайды.

Орта білім беруде оқушылардың өздігінен дербес білім алуына

басымдық берілсе, біліктілік арттыру жүйесінде қашықтықтан оқыту, сандық

оқыту кеңінен қанат жайды. Жинақы мобильді құрылғыларды (смартфондар,

планшеттер және т.с.с.) пайдалану стационарлық компьютерлерді

пайдалануға қарағанда неғұрлым ыңғайлы және танымал бола түсуде.

Заманауи студенттер ұялы телефонсыз өз өмірлерін елестете де алмайды:

үнемі Интернет бойынша «жүру», әлеуметтік желілерде тілдесу, музыка

тыңдау, электронды кітаптарды оқу және қажетті ақпараттарды іздеу.

Қалыптасқан жағдай қазіргі педагогтан оқу үдерісін оңтайландыру

мақсатында оны құру кезінде мобильді құрылғылардың әлеуетін барынша

іске қосу жолдарын іздестіруді талап етеді. Дегенмен, мұғалімдер мен

оқытушылардың басым бөлігі мобильді қосымшалардың оқыту үдерісін

мейлінше тиімді ете алатынына ертеден-ақ көз жеткізген. Мобильді

оқытудың (mLearning) ежелден-ақ біркелкі тарихы бар екені анық. Өткен

жүзжылдықтың 90-жылдарының басында-ақ алғашқы мобильді телефондар

пайда болды десек, шет елдік педагогтар олардың дидактикалық

мүмкіндіктері туралы бұрыннан-ақ айтқан болатын. «Мобильді оқыту» -

білім беруде педагогтердің жұмысын жеңілдетуші, мүмкіндіктерін

кеңейтуші, білім тереңдігін күшейтуші технология және негізгі оқыту

формасына қосымша көмекші құрал деп те қарастырылады. Сонымен,

«Мобильді оқыту» деп – мобильді құрылғылардың көмегімен кез келген

уақытта, кез келген жерден білім алуды айтамыз». Біздің елімізде қазір

«мобильді оқыту» электронды оқытудың қосымша формасы ретінде

қолданылуда. Қазіргі даму кезеңі білім беру жүйесінің алдында оқыту

үдерісін технологияландыру мәселесін қойып отыр. Білім берудің нәтижелі

технологияларын сараптап, әлемдік іс – тәжірибелерді зерттеп, мектеп

өміріне енгізу - басты мақсат. Мобильді оқытудың дидактикалық

принциптері: мультимедиялығы, құрылымдылығы, модульдылығы,

99

интерактивтілігі, қолжетімділігі. Дегенмен де мобильді оқытудың белсенді

жақтаушылары болып табылатын педагогтардың барлығы дерлік mLearning-

нің бірегей белгісі оның қашықтықтан және аралас оқытуды жаңғыртып қана

қоймай, сонымен бірге барлық базалық принциптерді сақтай отырып,

дәстүрлі оқытуды оңтайландыратыны деген пікірмен келіседі. Осылайша,

бүгінде біз білім беру мақсаттарында мобильді қондырғыларды қолданудың

бірнеше бағыттары туралы айта аламыз. Біріншіден, бұл өзіне-өзі білім беру,

бұған біз автономды жұмыстарды ұйымдастыруды кіргіземіз. Бұл мобильді

оқыту технологияларының негізіне материалды пайдаланудың қол

жетімділігі және жеңілділігі, интерактивтілігі секілді жалпы педагогикалық

принциптер жатқандығының, сондай-ақ арнайы қосымшалардың, өзін-өзі

бақылау және өзін-өзі бағалау мүмкіндіктерінің арқасында мүмкін бола

түседі. Екіншіден, mLearning идеялары мектептердегі де, ЖОО-дағы да

дәстүрлі білім беру үдерісінде пайдаланылуы мүмкін. Үшіншіден,

оқытылатын курс мобильді оқытудың қашықтықтан немесе корпоративтік

толықтыруларымен тиімді бола түседі. Мобильді оқытудың басымдықтарын

анықтау үшін жоғары мектептің көптеген білім беру мекемелеріндегі оқыту

үдерісіне оны белсенді түрде енгізуге дейінгі қалыптасқан жағдайға талдау

жасап көреміз. Педагогтар дәстүрлі оқытумен қатар Web 2.0, LMS Moodle,

SMRT және т.б. секілді ақпараттық-коммуникативтік технологияларды

жеткілікті түрде кеңінен пайдаланған. Блогтар, Wiki, Wordle, бұлтты

технологиялар сияқты құралдар бұрын ғана емес қазіргі кезде де білім беру

үдерісін барынша тиімді етіп қана қоймайды, сонымен бірге студенттердің

оқытылатын материалға деген мотивациясын да айтарлықтай жоғарылатады.

Сымсыз Интернеттің пайда болуы оқытуды жаңа жолға қойды. Ыңғайлы

орында кез келген уақытта барлық қызметтер мен сервистерді пайдалану

мүмкіндіктері пайда болды. Статистикаға сәйкес қолданушылардың 67%-ы

мобильді Интернетті іске қоса отырып, әр түрлі желілік қызметтерге (пошта,

іздестіру сауалнамалары, тілдесу, оқу және т.с.с.) шығу үшін Интернетті

пайдаланды және тек 19%-ы ғана сымды интернет, яғни стационар

100

компьютер басымдықтары мақсаттарына мән бере отырып, басқа

қызметтерді (музыкаларды көшіру, фильмдерді көру) пайдаланады.

Сервистердің 4G/LTE жаңа ұрпағының пайда болуы ұқсас кабельді

қосылымының мына мүмкіндіктерін береді: жылдамдықтың айтарлықтай

арттырылуы, Skype-пен тілдесу, жоғары сапалы бейнені қарау, мәліметтердің

жылдам синхрондалуы және т.с.с. Мұның барлығы педагогтардың өзінің оқу

курсындағы сымсыз мобильді құрылғыны пайдалануға деген

қызығушылығын оятуға ықпал етпей қоймайтыны анық. Бұл жерде

бағдарламаны жасаушылар, оның ішінде білімгерлер де жағдайды шапшаң

бағалап, смартфондар мен планшеттер үшін компьютерлік қосымшаларды

жасай бастайтындығын атап өткеніміз орынды. Google мобилді телефондар

үшін бірінші болып виджеттер шығарды, бұл оқу үдерісін (Google карталар,

дискілер, аудармашы, Blogger және т.с.с.) ұйымдастыру кезінде бұрыннан

белсенді түрде пайдаланылатын барлық қызметтер мен сервистерді

қайталайды (қосарлайды).

Енді мобильді құрылғыларды оқу үдерісінде қалай қолдануға

болатынын қарастырайық. Оқыту ақпараттардың үлкен көлемімен танысуды

тұспалдайды, ал желіде мобильді қондырғыны қолдану жолыменен

ақпаратты жинауға болады. Оқыту үдерісінде электрондық форматтағы

барлық қажетті ақпараттарды табуға болатын білім беру порталдарын,

сондай-ақ виртуалды кітапханаларды пайдалануға болады. Ақпараттардың

барлық дереккөздері барлық уақытта өзіңізбен бірге болса, онда ол өте

ыңғайлы және тиімді. Оқыту үдерісінде кітаптан басқа бейнесабақтар да

қолданылады. Мобильді құрылғылар, планшеттер, мысалы, бейнематериалды

өте жақсы жаңғыртады, сондықтан оқыту үдерісінде бейне форматындағы

сабақтарды пайдалануға болады. Өзіңізбен бірге үнемі алып жүретін және

сіздің еңбегіңізді айтарлықтай жеңілдететін планшет кішкентай компьютер

секілді. Бұдан басқа да оқыту үдерісінде қолдануға болатын және оқыту

үдерісін айтарлықтай жеңілдететін қосымшалар бар. Технологиялық

тұрғыдан алып қарағанда, планшеттің көмегімен оқыту – бұл Интернеттің

101

көмегімен одан шығуға, материалдарды алуға және табуға, форумда

сұрақтарға жауап беруге, тест жасауға және т.с.с. болатын кез келген

портативті мобильді құрылғыда WAP немесе GPRS технологияларын

пайдалану арқылы оқу ақпараттарын беру және алу тәсілі. Бұл оқыту және

оқып-үйрену үдерістерін жеңілдету, қолдау, оңтайландыру және кеңейту

үшін барлық уақытта қол жетімді технологияларды, ыңғайлы портативті

мобильді және сымсыз құрылғыларды пайдалану. Бұл анықтаманың түйінді

сөзі барлық уақытта Интернетке шығуға қол жетімділік болып табылады.

Дж.Тракслер мобильді оқыту оқыту үдерісін толығымен өзгертетіндігін

дәлелдейді, өйткені мобильді құрылғылар материалды беру және оған

қолжетімділік формасын жаңғыртып қана қоймайды, сонымен бірге

танымымыздың және менталитетіміздің жаңа формаларын жасауға мүмкіндік

береді. Мобильді технологиялар оқыту үдерісі мен оқуға қатысушылар

арасындағы тепе-теңдікті өзгертеді. Нақ сондықтан да мобильді оқыту – бұл

адамзаттық қоғамды ақпараттандыруды дамытудың жаңа айналымын

сипаттайтын оқытудың жаңа формасы. Ақпараттандырудың қарқынды

ғасырында білімгерлерде планшетке оқу материалын жүктеу және

синхрондау үдерісі техникалық проблеманы (түйткілді) тудырған жоқ. Білім

беру үдерісінде планшетті пайдалану барлық уақытта қолда тұратын жинақы

экранға оқу материалдарын қаншалықты алып барғандығымен және ыңғайлы

құрылғыны қаншалықты қолданылғандығымен емес, сонымен қатар ол

инновациялық тәсілдерді пайдалану арқылы жаңа мобильді оқу

материалдарының қаншалықты жасалғандығымен қорытындыланады.

Планшет төмендегі жұмыс түрлерін қамтамасыз етеді: дауыстық, SMS,

электрондық пошта, бейнебайланыс, әлеуметтік желілер (Twitter, Facebook

және т.с.с.), интернет. Яғни олар жазу, көрсету, айтып беру, тыңдау, шешу,

табу мүмкіндіктерін ұсынады. Планшет әсіресе, егер оны жеке және топтық

жұмыстар үшін қосымша пайдалансаң, өте ыңғайлы құрылғы. Мысалы,

мобильді қосымшалардың мүмкіндіктерін пайдалана отырып, планшетке

жүктеуге және оларды математика сабағында пайдалануға болады.

102

Практикалық сабақтар кезінде планшетке сабақ мазмұнын, сондай-ақ

анықтағыштарды, картинкаларды, фотосуреттерді және т.с.с. жүктей отырып,

оны пайдалануға болады.

Математика бойынша мобильді қосымшалардың атаулары мен

сипаттамалары

Атаулары Сипаттамалары

«Ауызша есеп.

Сома»

«Ауызша есеп.

Көбейту»

Математика сабақтарында осы қосымшаны жүктесеңіз,

баланың математикалық операцияларды жылдам істеу

ептілігін дамытуға болады.

Algebrion Math

Helper

Algebrion Math Helper (Android ОС үшін) – мектеп және

университет курсындағы математикалық есептерді шешу

үшін қадамдық шешімдерінің, сондай-ақ, орнықты

теориялық базамен толықтырылған графикалық интерфейс

тектес бірегей қосымшаның тегін нұсқасы.

Algebrion Math Helper – бұл Сіздің смартфоныңыздағы

алгебра бойынша графикалық калькулятор. Қолайсыз және

қымбат портативті калькуляторларды алмастырады.

Қосымшаны емтихан, сессиялар тапсыру, үй және бақылау

жұмыстарын орындау кезінде ештеңе алмастыра алмайды.

Algebrion Math Helper өзіне 7 тақырыптық тарауды

кіріктіреді: 1.Теңдеу. 2.Функциялар графигі. 3.

Прогрессиялар. 4. Статистика. 5. Матрицалар. 6.

Векторлар. 7.Айырбастау (конвентирлеу).

Геометрия Қосымшаны жасаушылар геометрия туралы әр түрлі

тақырыпты оқып-үйрену кезінде айтарлықтай жиі

кездесетін барлық фигуралар үшін калькулятор жасауға

күш салды. Интерфейс Сіздің қажетті тарауға тез түсуіңіз,

бірталай артық әрекеттерді жасамауыңыз үшін жеңіл

103

бейімделуіңізге арналған. Сіз фигуралардың бірін тез

таңдап, сосын оны ауыстыра, таба аласыз. Содан кейін сіз

берілген есепте қажетті мәліметтер алаңын толтырып

немесе жылдам тауып үлгересіз, сол сәтте қосымша сізге

дұрыс нәтижесін бірден береді.

Бұл қосымшалардан басқа және көптеген қосымшалар бар. Оларды

қолданылып жүрген құрылғылардың түріне және өзінің қажеттіліктеріне

байланысты іске асыруға және таңдауға болады.

Сурет 3 Algebrion Math Helper мобильд мобильді қосымшасымен жумыс

Сурет 4 Геометрия мобильді қосымшасымен жумыс

Жоғарыда келтірілген барлық мобильді қосымшалар оның барлық

қатысушылары үшін оқу үдерісін тиімді ұйымдастыруға барынша мүмкіндік

жасайды. Сондай-ақ, оқу үдерісінің өзінде белсенді түрде қолданылуы

мүмкін бірқатар мобильді виджеттерді атап өтуге болады. Бұрын айтып

104

өткеніміздей, мобильді оқыту дәстүрлі оқытуды оңтайландыруға мүмкіндік

береді.

Осылайша, визуалды және дыбыстық ақпараттарды қолдану өткізіліп

жатқан материалға барынша назар аудартуға көмектеседі және оқу

ақпараттарын жақсы меңгертуге мүмкіндік береді. Әрине, бағыт тек таяу

уақытта ғана емес, сонымен бірге алыстағы болашақта да кеңінен дамитын

болады. Қазірдің өзінде көптеген оқу орталықтары электрондық контентке

көшіп отыр, бейнекурстар мен интерактивтік оқулықтар жасап жатыр.

Мұның барлығы да – мобильды құрылғылар көмегімен өзін-өзі оқытуды

құрайтындарға барынша қол жетімді бола түсуде екендігін көрсетеді. Жалпы

алғанда, оқуға байланысты қосымшалар өте көп деп айтуға болады. Қалай

болғанда да заманауи тенденциялармен бәстесу де күрделі – смартфондар

мен планшеттерді пайдаланатын студенттер мен оқушылар саны да арта

түсуде, соған сәйкес оқуға байланысты мобильді қосымшаларға деген

сұраныс та жоғарылап отыр. Әрине, бұл өте қисынды жағдай. Ең бастысы,

мұндай қосымшалардың саны ғана емес сапасы да өсіп отырғаны абзал. Ал

оқушылардың өздері оқу ептіліктерінде өздерінің жеке бастарымен көбірек

жұмыс істеп, оны мобильді бағдарламаларға ауыстырмаса екен дейміз. Бұл

қосымшалардың уақыт пен кеңістік шектеуінсіз білімгерлердің өзін-өзі

оқытуы үшін кең мүмкіндіктерді беріп қана қоймай, сонымен бірге оқу

қоғамдастығы шеңберінде де маңызды болып табылатындығын атап

өткеніміз орынды.

Осыған орай, орта мектептің негізгі міндеті оқушыны тек қана біліммен

қаруландырып қана қоймай, сонымен қатар олардың жеке басының жан-

жақты қалыптасуына, дамуына, шығармашылық қабілеттерінің жетілуіне,

кәсіби мәдениетінің қалыптасуына өз дәрежесінде көңіл бөлу, мүмкіндік

жасау, оның өз қоғамының азаматы, шығармашыл тұлға, келешектің иесі,

тірегі ретінде тану, соған мүмкіндік жасау іс-әрекеті.

Біздің пікірімізше, мобильді оқытуды ендіру жетістіктері көбінесе білім

беруді ақпараттандыру саласындағы әлемдік тенденциялар бағытында болуға

105

ұмтылған оқытушылардың өздерінің ынта-ықыласына байланысты деп

санаймыз. Ендеше, мобильді оқытуды дамыту кері айналмайтын үдеріс

екендігі, сондай-ақ болашақта дамытылуы және тереңдетілуі тиіс маңызды

құрал екендігін атап айтуымыз керек.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» № 319 Заңы,27.07. 2007 ж.;

2. Қазақстан Республикасындағы білім беруді дамытудың 2011-2020

жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы, 2011ж.;

3. Голицына И.Н., Половникова Н.Л. Мобильное обучение как новая

технология в образовании // Образовательные технологии и общество. 2011.

№ 1. С. 241-252.

4. Kukulska-Hulme A. Introduction. In: Kukulska-Hulme, A., Traxler J. eds.

Mobile Learning: a Handbook for Educators and Trainers. Open & Flexible

Learning Series. Abingdon: Routledge, - 2005. - P. 1-6.

5. MoLeNETproject [Электронды ресурс] URL: www.molenet.org.uk;

6. Дуйсеева Г.О., Оразбекұлы Қ., Беркимбаев К.М. Педагогикалық үдерістің

дамуындағы математика сабағында мобильдік сыныпты қолданудың

маңыздылығы. ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҒЫЛЫМЫ МЕН ӨМІРІ. Астана 2017.№3

(46) 2017

7. eLearning Guild. Mobile Learning: What it is, why it matters, and how to

incorporate it into your learning strategyURL: http://www.m-

learning.org/knowledge-centre/whatismlearning.

106

ДЕБАТ - НӘТИЖЕГЕ БАҒЫТТАЛҒАН ТЕХНОЛОГИЯ

Джулаева Гулзат Мырзагаликызы,

қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі,

М.Құсайынов атындағы Ақтөбе облыстық

дарынды балаларға арналған мамандандырылған

мектеп-интернаты

Резюме

В данной статье рассматривается технология проведения дебатов. Дебаты

представляют собой эффективное средство развития творческих

способностей и критического мышления, а также позволяет учащимся

применять свои знания и навыки на практике, самостоятельно находить

решения различних жизненных ситуаций в повседневной жизни.

Summary

This article considers the technology of debate. Debates are an effective means

of development of creative abilities and critical thinking, and allows students to

apply their knowledge and skills to practice independently find solutions to

different life situations in everyday life.

Елбасы Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына ұсынылған «Қазақстанның

үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік» атты кезекті

жолдауында: "Ең алдымен, білім беру жүйесінің рөлі өзгеруге тиіс. Біздің

міндетіміз – білім беруді экономикалық өсудің жаңа моделінің орталық

буынына айналдыру. Оқыту бағдарламаларын сыни ойлау қабілетін және өз

бетімен іздену дағдыларын дамытуға бағыттау қажет [1.1]",- деген болатын.

Яғни келешектің іргетасы жастарымыздың білімі мен білігі келіскен ұрпақ

болып қалыптасуы жолында нақты тапсырмалар берілді. Санаға сәуле шашар

оқу-білім оқушы бойына құр беріліп қоймай, өмірдің кез келген ағымында өз

қажетіне жарата алатындай, нәтижеге бағытталуы тиіс. Бүгінгі таңда білім

107

беру үдерісінде болып жатқан тың жаңартулар, ауқымды өзгерістер мен

ғылыми зерттеулер білім беру қызметіне жаңаша серпінмен қарауды, әрі қол

жеткен табыстарды бағалай отырып, оқушылардың шығармашылық

қабілетін және сыни ойлауын дамытуды көздейді.

Осы орайда білім беру мазмұнын жаңарту білім берудің қазіргі заманғы

үрдістерін және қазақстандық білім берудің үздік практикасын кіріктіруге

бағытталғандығын да айта кету керек.

Елбасымыз "Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру" атты мақаласында:

"Табысты болудың ең іргелі, басты факторы білім екенін әркім терең түсінуі

керек. Жастарымыз басымдық беретін межелердің қатарында білім әрдайым

бірінші орында тұруы шарт. Себебі, құндылықтар жүйесінде білімді бәрінен

биік қоятын ұлт қана табысқа жетеді",- деген болатын. Яғни білімді ұрпақтың

ел ертеңін нықтауда алар орны зор екендігі белгілі.

Бұл ретте оқушыларымызды жаңа технологиямен қаруланған,

білімнің асылын бойына сіңірген, жан-жақты дамыған, рухани бай, жаңашыл

жеке тұлға етіп қалыптастыру басты мақсат болып табылады. Бүгінгі таңда

оқушы құзіреттілігін арттыру да басты межелердің бірі. Психологиялық

сөздіктерде «компоненттілік», «құзіреттілік – жеке тұлғаның қоршаған

ортадағы адамдармен тиімді қарым-қатынас жасай алу қабілеттері» делінген.

Competent сөзі французша «копонетті» заңға сай, латынша «сай болу»,

«қабілеті», «талап қою», «жарамды», ағылшынша «қабілетті» деген

мағынаны білдіреді.

Сонымен, құзіреттілік деп оқушының алған білімі мен дағдыларын

тәжірибеде, күнделікті өмірде қандай да бір практикалық және теориялық

проблемаларды шешу үшін қолдана алу қабілетін айтады [2.1]. Оқушының

құзіреттілін арттыру өз білімін өмірде қажетіне жарату үшін не істеуіміз

керек? Осы орайда дебат технологиясының берері мол екені анық.

Оқушы құзіреттілігін

арттыру, сыни

ойлауын дамыту

Сөйлеу мәнерін жетілдіру,

пікірталастар ұйымдастыру Бәсекелестік қабілеті

бар, ізденімпаз,

білімді, шығармашыл,

жеке тұлға

108

Оқушылардың құзіреттілігін арттыру, жүйелі білім, сапалы тәлім-тәрбие

алуына, мәдени- рухани жағынан өсіп жетілуіне дебат ойындарының маңызы

аса зор. Дебат - нәтижеге бағытталған технология.

«Дебат» (Debate) немесе пікірталас әртүрлі контекске орай сыни

тұрғыдан ойлау немесе іскер ойын ретінде ұғынылады. Пікірсайыс –

дидактикалық ізденістің маңызды саласы. Дебат бағдарламасы

тыңдармандарды пікірталас үрдісіне тарту арқылы интеллектің даму

технологиясын ұсынады. Пікірталасқа түсушілердің мақсаты, әдетте, даулы

проблемалар бойынша қандай да бір позицияны қорғап, өзге позицияны

теріске шығаруды көздейді. Пікірсайыстың тақырыбына қарай қажетті

ақпараттарды тауып, мақал-мәтел, айшықты сөздер, әдемі сөз оралымдарын

орынды пайдалана білу оқушы шеберлігін арттырады.

Жастар пікірсайысының арнайы құрылымы, ережесі бар, тақырып аясы

мен уақыты шектеулі. Пікірсайыстың әзірге үш-төрт үлгісі бар. Олар:

-мектеп оқушыларына арналған Карл Поппер дебатының бағдарламасы;

-студенттерге арналған Американ Парламенттік Дебаты және Британ

Парламенттік Дебаты;

- Линкольн және Дуглас пікір сайысы. [3.1]

Сабақтарда пікірсайыс әдістемесін түрлендіре пайдалану оқушыларды

ізденуге, сөйлеу дағдыларын жетілдіруге көмектеседі.

- өзіндік ой-пікірін жүйелі, дәйекті айта білуге, мәдениетті сөйлеуге

баулиды;

Өз бетімен жұмыс жасауына

жағдай жасау, еркіндік беру

Баспасөзбен байланысты

нығайту, түрлі тапсырмалар

беру

109

- шығармашылық қабілеті шыңдалады, шұғыл шешім қабылдай білуге

үйренеді, кітапханамен байланысы нығаяды;

- оқушылар сөйлеу мәдениетіне қойылатын талаптарға мән бере отырып,

шешен сөйлеуге, шешендік өнерді үйренуге машықтанады.

Дебат ойындарында кейсті дұрыс құру өзіндік роль атқарады. Керекті

кейсті құрарда нақты кезеңдерді есте ұстауы шарт. Бұл жерде топтың

ұстанатын көзқарасы басты назарда болады. Топ көзқарасы – қарарды

зерттеу кезінде пайда болған білімнің, дәлелдердің, ақпараттардың

жиынтығы. Сонымен жақтау кейсін құрудың бес кезеңі:

1. Ой жүгірту арқылы алғашқы дәйектерді анықтау;

2. Негізгі пікірлерді қолдайтын дәлел іздеу;

3. Дұрыс түсіну үшін алғашқы дәйектерді жетілдіру;

4. Кейс жазу;

5. Кейсті әсірелеу.

Мектеп оқушыларына арналған саяси элементтері бар Карл Поппер

ойынының ережесіне келсек, оның ерекшелігі – кейстің құрылымында.

Жақтау тобы жоспарын таныстыруы және қорғауы керек, сол жобадан

шыққан пайдалы нәтижені анықтауы керек. Даттау тобы жақтау тобы

ұсынған жобаға даттау жасайды, яғни жоспарынан келетін шығын мен

зиянның салдарын көрсету керек. [4.3]

Ал пікірсайыстағы даттау тобының өте жақсы терістеуі жақтау тобының

логикасы мен құрылымына сәйкес құрылады.

Жақтаушы Даттаушы

1-спикер (6минут) 1-спикер (6минут)

Тобын таныстыру. Тобын таныстыру

Өз кейісін ұсыну. Қарсы пікір білдіру

Д-2 сұрақ қою. Өз жобасын ұсыну

Ж-2 сұрақ қою

2-спикер (5минут) 2-спикер (5минут)

110

Д-1 ойына қарсы пікір білдіру. Ж-2-тойтарыс

беру

Ж-1 ойын жалғастыру. Ж-2 ойын жоққа

Өзінің позициясын жақтап шығу. шығару. Даттау жасау.

3-спикер (5минут) 3-спикер (5минут)

Өз тобының жетістігіне, даттау Барлық ойыншыларды

тобының қателігіне сараптама- салыстыра отырып

анализ жасау. 4-спикерге өзіндік талдау. Ойынның қы-

баға беру. Ойынның негізгі зықты сәтін атап өту.

сәттерін атап өту. сараптама-анализ

Д-1 сұрақ қою. Ж-1 сұрақ қою

Дебат ойындарында оқушылардың ой ұшқырлылығы қарама-қарсы сұрақ

сәтінде анық байқалады. Білімді, көп ізденетін оқушылардың өзіндік ой-өрісі

ойын барысында көрінеді. Қыннан қылыш қылыш суырғандай сұрақтары қарсы

топты ойландырып, өз кейстеріне күмән тудыратындай етулері керек.

Дебат технологиясын игерген оқушының сөйлеген сәтте қазақ тілінің

шұрайын барынша пайдалануға тырысатыны, аудиториямен жұмыс жасау

қабілеті шыңдалатыны сөзсіз.

Жалпы, оқушылардың бойына ұлттық үрдісті сіңдіруде, баланы озық

қоғамға сай етіп тәрбиелеуде дебат технологиясының берер пайдасы мол.

Оқушыларға сапалы білім мен саналы білім беру – бүгінгі күннің басты өлшемі.

Өз позициясын жақтап шығуға тырысқан оқушылар бос уақытта сенделмей,

кітапханаға барып түрлі материалдар іздестіреді. Қазіргі таңда ғаламтордың

шеңберінен шырматылып шыға алмай қалған балалардың көркем әдебиет оқуға

құлшынысы арта түседі. Ойын барысында өз ойларын келелі сөз, шынайы

шеберлікпен, шешен тілмен жеткізуге тырысады. Кез келген тыңдаушыға жүйелі

сөз әсер етері хақ. Шешендік салтанат құрған жерде оқушылар ұлттық-рухани

құндылықтарды бойына сіңіріп, алдағы күнде ел жүгін мойнымен арқалауға

111

дайын тұрады. Жаһандану заманында білім берудің озық үлгілерін пайдалана

отыра нақты нәтижелерге қол жеткізу – бүгінгі заманның басты талабы.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Елбасы жолдауы, 31 қаңтар, 2017ж

2. К.Қалелхан. «Дебат» әдісін пайдаланудың тиімділігі. //»Ертіс дидары»

газеті. 18.04.2009

3. З.Н.Қасымқанова Қазақ тілі сабағында оқушылардың оқу-танымдық

құзіреттіліктерін қалыптастыра отырып, танымдық белсенділігін арттыру. //

Конференция материалдары.

4. Дебат ойынының ережелері.

ПОИСК НОВЫХ ФОРМ И МЕТОДОВ РАБОТЫ ПО

ГРАЖДАНСКОМУ И ПАТРИОТИЧЕСКОМУ ВОСПИТАНИЮ

КАЗАХСТАНСКОЙ МОЛОДЕЖИ

Дюсебаев Бауржан Ермекович,

заместитель начальника лицея

по воспитательной работе,

Алькеева Ляззат Касымовна,

руководитель Центра досуга и развития,

КГУ «Специализированная военная школа-интернат

«Мужской лицей «Жас Улан» имени Ш. Уалиханова»,

г. Семей

Түйін

Мақала бүгінгі күнге өзекті мәселе жас өсперімдер арасындағы

патриоттық және азаматтық тәрбиені насихаттау мақсатында «Шығыс

ұландары» әскери-патриоттық бағыттағы сыныптарын ашуға арналған.

112

Summary

The article is devoted to the most urgent problem of patriotic and civic

education of the younger generation by opening classes with military patriotic

orientatation «Shygys ulan».

Сегодня тема поиска новых форм и методов работы по гражданскому и

патриотическому воспитанию казахстанской молодежи - одна из самых

актуальных.

Не секрет, что на заре независимости в Казахстане был такой момент в

системе образования, когда от патриотического воспитания подрастающего

поколения почти полностью отказались. В школах упразднили уроки НВП, до

минимума сократили классные часы по этой тематике. И лишь глубокое

уважение к старшему поколению и, особенно к ветеранам ВОВ сыграло свою

решающую роль в том, чтобы в Казахстане не было забыто слово «патриот».

Изменения, происходящие в современном обществе, оказывают на

подрастающее поколение большое воздействие, мощное и сильное по своей

неотразимости, на её не сформировавшееся сознание, смятенные чувства,

неокрепшую волю. Это поколение часто называют потерянным, мертвым, а

ведь одна из главных причин - слабая организация досуга молодежи. Как

показывают наблюдения, значительную часть свободного времени

подростков наполняют электронные средства массовой информации -

телевидение, радио, сеть интернет. Посредством их сегодня формируется

внутренний мир школьников, их художественные предпочтения, ценностные

ориентации, культурные установки. При этом контакты со СМИ носят в

основном не познавательный, а развлекательный характер. Телевидение и

интернет зачастую становятся генераторами насилия, что способствует

формированию у молодых людей негативных и аморальных установок.

По результатам опроса, проведенного АС и П с допризывной

молодежью в городах Казахстана в 2012 году, выяснилось, что

30% молодых людей призывного возраста обладают высокой степенью

113

эмоциональной неустойчивости. И именно эти молодые люди очень

подвержены чужому влиянию и часто именно они, становятся добычей

организованных групп религиозного экстремизма и терроризма.

Поэтому сегодня как никогда актуальным становится вопрос о том, как

и в каких формах, следует осуществлять гражданское и патриотическое

воспитание, что должно стать его методологическим ориентиром.

Воспитание молодых людей в духе патриотизма, формирование их

гражданской активности - не однодневная, весьма сложная и трудоемкая

работа. Патриотизм проявляется не только в совершении подвигов или

проявлении героизма - он в первую очередь зиждется на заинтересованности

человека в будущности нашей республики, любви и уважении к

государственным символам, преданности к своей Родине, почитании

народных традиций, приобщении к достижениям мировой и отечественной

культуры.

По этому поводу Глава нашего государства и Лидер Нации

Н.А. Назарбаев довольно емко и четко сказал: «Мы верим, что великие

свершения нашего поколения, своими руками создававшего независимое

государство, будут достойно продолжены следующими поколениями.

Героические подвиги предков, неустанный труд нынешнего поколения и

созидательный молодого – вот ключ к построению вечной

государственности».

За последние годы отчетливо видно, как стремительно растет сеть

военно-патриотических и военно-спортивных формирований при школах,

расширяются военно-шефские связи, укрепляются нити взаимодействия

между военной и гражданской молодежью.

Ощутимый вклад в формирование гражданской личности, сочетающей

в себе нравственную, правовую и политическую культуру, на наш взгляд,

может внести проект Управления образования Восточного Казахстана по

открытию с 2016 года в организациях образования городов и районов классов

«Шығыс ұландары», в рамках реализации Комплексного плана «Дарынды

114

мектеп». Опорной школой для этого проекта стало учебное заведение

«Специализированная мужская школа-лицей-интернат «Жас Улан»

им.Ш.Уалиханова для одаренных детей» города Семей.

Учитывая тот факт что, технические и другие знания можно

приобрести в любом возрасте, а общие идеи коллективизма и общие начала

морали и патриотизма усваиваются (прививаются) только лишь в раннем

юношеском возрасте от 10 лет, обучение в классах «Шығыс ұландары»

начинается с 5-го класса.

Организация образовательного процесса в классах «Шығыс Ұландары»

регламентируется учебным планом школы, годовым календарным учебным

графиком и расписанием занятий школы. Для обеспечения образовательного

процесса выделяются часы из вариативной части рабочего учебного плана по

профильному компоненту.

Классы «Шығыс ұландары» работают по индивидуальному штатному

расписанию, утвержденному директором школы. Во внеурочное время и на

основании плана секционной работы осуществляются мероприятия по

военно физической подготовке уланов, офицер воспитатель разрабатывает

план секционной работы в классах «Шығыс Ұландары».

К отличиям классов «Шығыс Ұландары» от других классов

общеобразовательной школы можно отнести, в первую очередь, атрибуты,

свойственные этим классам: форма, знамя, эмблема, наличие

документального кодекса чести, определенный порядок приветствия в начале

урока, обращения к учителю, поведения на уроке в целом.

К специфическим атрибутам также можно отнести и Торжественную

клятву, которую каждый учащийся произносит при поступлении в класс

«Шығыс Ұландары». В классах назначены командиры взводов и отделений.

«Очень хорошая идея создания кадетских классов в средних школах - я

думаю, этот опыт нужно и дальше распространять, чтобы почти в каждой

школе был такой класс, куда дети хотели бы добровольно пойти заниматься и

получить военные навыки. И неважно, какую профессию вы выберете завтра,

115

те навыки, которые сегодня может дать армия, пригодятся вам на всю жизнь.

Именно армия, поможет вам твердо стоять на ногах, быть физически

крепкими и продвинутыми умственно»- поддержала идею открытия

кадетских классов в общеобразовательных школах сенатор Дарига

Назарбаева в открытом диалоге с подрастающим поколением казахстанцев на

встрече «Бүгінгі патриот - ертеңгі ел қорғаны», прошедшей в Национальном

военно-патриотическом центре ВС РК в г. Астана.

C момента создания классов «Шығыс ұландары» в области проведена

огромная работа. Проведены патриотические мероприятия при участии

командования воинских частей, представителей ветеранских организаций,

Управления образования ВКО, опорной школы КГУ «Специализированной

мужской школы-лицея-интерната «Жас Улан» имени Ш.Уалиханова для

одаренных детей», причем различных по своей форме и содержанию.

Это и учебно-практические семинары, для педагогов, работающих в

этих классах, и летние военно-полевые сборы юных защитников Родины

«Даңқ-2016», военно-спортивная игра «Алау», Зимняя Спартакиада

учащихся классов «Шығыс ұландары». Также были проведены

дистанционные конкурсы: музейно-исторический конкурс «Мой родной

край», где учащиеся классов «Шығыс ұландары» представили доклады и

видеопрезентации о достопримечательностях своей малой Родины, конкурс

детского творчества «Шаттық-2017», где уланы смогли проявить свои

творческие способности. В районах также проводились различные

мероприятия военно-патриотической тематики: это тематические викторины,

акции и конкурсы «Уроки мужества», КВН, военизированные эстафеты, игры

и другие мероприятия. Логическим продолжением проводимой военно-

патриотической работы стало проведение в г. Усть-Каменогорск Слета юных

патриотов и Церемонии принятия Торжественной клятвы, приуроченных 25-

летию Независимости Республики Казахстан.

Для работы с учащимися классов «Шығыс ұландары» в 2016 году в

поселке Шульбинск ВКО был открыт «Центр патриотического и

116

гражданского воспитания «Улан», в котором ведутся работы по созданию

военно-прикладного комплекса «Арлан» с классами идеологической

подготовки, специальных дисциплин, тактической подготовки, боевой

подготовки, стрелковым тиром, строевым плацем. Введена в эксплуатацию

полоса препятствий СВОД (сила, выносливость, долг, отвага), начата работа

по созданию спортивной инфраструктуры. Работниками Центра ежемесячно

организуются и проводятся мероприятия для уланов, которые проходят на

высоком уровне.

Военно-патриотическое воспитание - это основная часть

патриотического воспитания, ориентированная на пропаганду героических

профессий и знаменательных героических и исторических дат нашей

истории, воспитание гордости за сохранность к деяниям предков.

А также данное направление является частью гражданского

воспитания, базирующегося, прежде всего, на сложившейся правовой базе

между гражданином и государством. Патриотическое чувство не возникает у

людей самопроизвольно. Среда, образ жизни в семье, отношения в школьном

коллективе - это все формирует патриотизм.

В заключении хотелось бы отметить следующее: классы «Шығыс

Ұландары» для нынешней молодежи действительно станут мощной

идеологической школой патриотизма, основанной на героических традициях

старших поколений казахстанцев. У уланов с раннего возраста формируются

важные духовные ценности, которые предъявляет к личности

высокоорганизованный воинский коллектив. Они со школьной скамьи знают,

что профессию военного красит не только форменная одежда, но и железная

дисциплина, правопорядок. В работе с учащимися классов «Шығыс

Ұландары» мы следуем формуле патриотизма: «Без единства - нет нации. Без

нации - нет государства. Без государства – нет будущего. Каждый из нас – это

частица Родины, а вместе мы сила, если сплочены одной целью, одной идеей

«Мәңгілік ел».

117

Список литературы:

1. Послания Президента РК Назарбаева Н.А. народу Казахстана;

2. Володин П. Стратегический ресурс XXI века. Патриотизм как главная

ценность современной молодежи Казахстана» // Аргументы и Факты. -

2011. - № 24;

3. Таласов М. Сначала - Родина, остальное все потом… // Я люблю Семей! -

18.10.2013. - № 6.

ЗНАЧИМОСТЬ ФОРМИРОВАНИЯ И РАЗВИТИЯ

ИССЛЕДОВАТЕЛЬСКИХ НАВЫКОВ УЧАЩИХСЯ В РАМКАХ

ОБНОВЛЕННОГО СОДЕРЖАНИЯ ОБРАЗОВАНИЯ

Жайнакова Лаззат Жамбылбековна,

учитель биологии

специализированной школы для одаренных детей

с обучением на трех языках

Жамбылская область, город Тараз

Түйін

Бұл мақалада биология сабағындағы және сабақтан тыс кезде

оқушылардың зерттеушілік іс-әрекеттерін қалыптастырудағы білік-

дағдылары қарастырылған

Summary

The article describes the forms and methods of the formation of studentʼs

research skills through the lessons of the Biology.

«Каждый казахстанец должен понимать, что образование - самый

фундаментальный фактор успеха в будущем. В системе приоритетов

молодежи образование должно стоять первым номером. Если в системе

118

ценностей образованность станет главной ценностью, то нацию ждет успех»

[1]. Казахстан страна с высоким интеллектуальным потенциалом и его

развитие - залог успехов нашей Республики. Работа по развитию

интеллектуального потенциала зависит от нас - учителей. Сегодня перед

учителем в условиях модернизации образования стоит главный вопрос: «Как

научить ребёнка учиться?» [2]. А для этого учитель должен поменять свои

методы работы, мышление, используя новые стратегии, подходы в

образовании и обучении своей педагогической деятельности, направленные

на формирование у учащихся способности самостоятельно мыслить,

добывать и применять знания, тщательно обдумывать принимаемые решения

и чётко планировать действия, эффективно сотрудничать друг с другом и

учителями. Поэтому одним из важнейших условий повышения

эффективности учебного процесса является организация учебной

исследовательской деятельности и развитие её основного компонента –

исследовательских умений, которые не только помогают школьникам лучше

справляться с требованием программы обновленного содержания

образования, но и развивают у них логическое мышление, создают

внутренний мотив учебной деятельности в целом.

Элементы исследовательской деятельности на уроках биологии нужно

вводить уже в 5-х - 6-х классах. Ведь именно в этом возрасте дети стремятся

к самостоятельности, одним из главных мотивов деятельности для них

является именно потребность в новой информации, новых впечатлениях.

Поэтому в этом возрасте необходимо поддержать и развить их мотивацию к

самостоятельному поиску, исследованию.

Исследовательские умения на уроках можно развивать:

• При выполнении лабораторных и практических работ

• При выполнении творческих заданий

• На экскурсиях

Примеры приемов и методов, направленные на развитие исследовательских

навыков:

119

Экспресс-исследование

По такому типу строится исследовательская

деятельность учащихся в пятом классе. На

экскурсиях даются индивидуальные задания для

проведения эмпирических исследований, какие

птицы живут в городе, какие растения

используются для озеленения улиц города, какие животные могут поселяться

в городских парках.

Проведение учебного эксперимента

В 6 классе при проведении лабораторных работ

организую небольшое исследование с помощью

микроскопа.

Например, изучение

строения растительной

клетки. Проблемным вопросом при изучении

растительной клетки может быть нахождение

разницы между клетками разных растений,

выявление ее причины. Учащиеся выполняют работу на своих рабочих

местах с использованием светового микроскопа.

Творческие задания – стихи, сочинения «Путешествие с капелькой

воды», «Путешествие с молекулой кислорода по организму», «Путешествие

по клетке», кроссворды, викторины, презентации,

постеры

Нетрадиционные уроки ( урок – дискуссия

«Бактерии в жизни человека»)

К дискуссии учащиеся готовятся самостоятельно. По

теме обсуждения они исследуют не только учебную

литературу, но и дополнительную, для того, чтобы

показать свою значимость в обсуждаемом вопросе. При

120

подготовке сообщений, учащиеся часто выискивают «каверзные» вопросы

для участия в дискуссии.

Творческое домашнее задание- составить гербарий (различных семейств

покрытосеменных растений, виды сложных листьев у растений, виды

жилкования листьев у растений и др.)

Формировать исследовательские умения необходимо не только на уроках,

но и во внеклассной работе, которая позволяет учащимся интересующимися

предметом, не ограничиваться рамками учебной программы. На протяжении

многих лет в школе активно работает

научное общество учащихся "Поиск".

«Поиск»- это добровольное объединение

учащихся, стремящихся

совершенствовать свои знания в

определенной области науки или

учебного предмета, развивать свой

интеллект, приобретать умения и навыки исследовательского труда под

руководством педагогов школы. Сегодня в его состав входят одаренные,

талантливые и пытливые ребята с 5 по 11 класс. Нашей школе есть, чем

гордиться: растет число ребят, участвующих в научно-практических

конференциях, в интеллектуальных конкурсах, олимпиадах. Отрадно, что

эти участия являются результативными: мы имеем победителей и призеров

таких мероприятий. Это благодаря упорному кропотливому труду учителей

школы. Привлекая учащихся к исследованиям, необходимо, помнить, что его

главной целью является развитие личности, а не получение объективно

нового результата, как в «большой» науке. Если в науке главной целью

является производство новых знаний, то в образовании цель

исследовательской деятельности — в приобретении учащимся

функционального навыка исследования, как универсального способа

освоения действительности, развитии способности к исследовательскому

типу мышления, активизации личностной позиции учащегося

121

в образовательном процессе на основе приобретения

субъективно новых знаний (т. е. самостоятельно

получаемых знаний, являющихся новыми

и личностно значимыми для конкретного учащегося).

Для того, чтобы процесс развития исследовательских умений был

эффективным, необходимо организовать определенные последовательные

этапы овладения данными умениями:

постановка цели (мотивационный);

знакомство с выполнением действия, которым надо овладеть;

усвоение или восстановление знаний, на основе которых будут

вырабатываться эти умения, формулировка правил осуществления

действия;

показ образца данного действия;

практическое овладение действием, выработка правильного умения;

самостоятельные и систематические упражнения.

Виды исследовательской деятельности во внеурочное время:

• Подготовка и участие в олимпиадах по биологии, экологии.

• Участие в конкурсах, природоохранных мероприятиях и акциях

• Участие в образовательных экспедициях (экскурсиях по экологической

тропе, походах по родному краю)

• Проведение кружков, элективных курсов

• Написание творческих работ, рефератов, создание буклетов,

презентаций, моделей.

• Выполнение мини – исследований

• Написание научных проектов в старшем звене.

На основании изложенного, можно сделать следующие выводы:

Исследовательская работа учащихся способствует высокой творческой

активности, развитию самостоятельности мышления при условии овладения

учащимися алгоритмом исследовательской работы. Педагог должен владеть

знаниями об исследовательской деятельности, включаться в сотрудничество

122

и сотворчество, обладать творческим потенциалом для организации процесса

учебного исследования, соответствующего возрасту и интересам детей,

создавать творческую образовательную среду путем организации поиска,

поощрения творческих начинаний и действий детей, использования

творческих исследовательских заданий, продуктивных методов обучения,

создания возможностей для самореализации учащихся, для проявления их

самостоятельности и инициативности.

Использованная литература:

1. Взгляд в будущее: модернизация общественного сознания

(Н. Назарбаев, 12 апреля 2017 года)

2. Руководство для учителя, Программа повышения квалификации

педагогических работников республики Казахстан «Лидерство учителя

в школе». ЦПМ АОО «Назарбаев Интеллектуальные школы», 2016

123

СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ

КОМПЕТЕНТНОСТИ ПЕДАГОГА КАК ГЛАВНЫЙ ФАКТОР

ПОВЫШЕНИЯ КАЧЕСТВА ОБРАЗОВАНИЯ В УСЛОВИЯХ

РЕАЛИЗАЦИИ НАЦИОНАЛЬНОЙ ПОЛИТИКИ

Жангасиева Жанара Уринбасаровна,

заместитель директора

по учебно-воспитательной работе,

специализированная школа

с обучением на трех языках

г. Тараз Жамбылской области

Аннотация

В данной статье автор раскрывает влияние профессиональной

компетентности педагога на повышение качества образования из практики

своей школы

Түйін

Берілген мақалада автор мектеп тәжірибесіндегі білім сапасын арттырудағы

мұғалімнің кәсіби құзіреттілігінің әсерін көрсетеді

Summary

In this article the author reveals the influence of the teachers professional

competence on improving the quality of education from the practice of his school

В Послании Президента Нурсултана Назарбаева народу Казахстана

«Казахстанский путь-2050: Единая цель, единые интересы, единое будущее»

особое внимание уделяет повышению качества образования. Особое

значение имеет призыв Главы государства к модернизации системы

образования и выводу его на международный уровень развития.

Поставленные в нем задачи отражают новый этап активной деятельности

124

всего общества и государства по созданию необходимых условий, которые

должны обеспечить вывод республики к середине текущего века по

вхождению Казахстана в число 30 самых развитых стран мира. Важнейшим

фактором достижения заданных целей выступает образование. «Каждый

казахстанец должен понимать, что образование - самый фундаментальный

фактор успеха в будущем»[1].Казахстан страна с высоким интеллектуальным

потенциалом и его развитие - залог успехов нашей Республики. Работа по

развитию интеллектуального потенциала зависит от нас - учителей.

В настоящее время, повысился спрос на квалифицированную,

творчески мыслящую, конкурентоспособную личность учителя, способную

воспитывать личность в современном, динамично меняющемся мире.

Следовательно, на сегодняшний день учителю необходимо обладать

определенным набором компетенций и развивать и повышать уровень своих

профессиональных компетенций: предметной, методической,

коммуникативной, информационной, общекультурной, правовой. В нашем

учреждении штат педагогических работников полностью укомплектован (48

педагогических работников). Педагоги имеют необходимые

профессионально-педагогические образование и квалификацию, в

соответствии с новыми требованиями по аттестации педагогических

работников по должности и полученной специальности. Квалификация

подтверждена документами об образовании. Из всего педагогического

коллектива (основные работники) имеют категорию и аттестованы 85%

педагогов. В учреждении есть все условия, которые позволяют педагогам

эффективно реализовывать свои профессиональные возможности. В первую

очередь это методическая служба. Главной целью методической работы

школы является всестороннее повышение компетентности и

профессионального мастерства каждого педагогического работника, развитие

творческого потенциала педагогического коллектива в целом. Для молодых

специалистов работает «Школа молодого учителя». Структурной

составляющей учебно-методической службы является «команда развития»,

125

сформированной из учителей прошедших трехуровневые курсы. В школе

создается оптимальная система управления качеством образования как

одного из условий обновления содержания и технологий образования при

переходе на новые образовательные стандарты. Каждый педагог выбирает

свои способы и формы повышения мастерства. Примером может служить тот

факт, что учителя прошли трехуровневые курсы и курсы повышения

квалификации педагогических кадров в рамках обновления содержания

среднего образования Республики Казахстан, а также проходят курсы

английского языка «Билингвальный учитель». Только за последние три года

26 педагогов стали призерами предметных олимпиад, профильных конкурсов

различного уровня. С целью обмена опытом в школе проводятся семинары,

конференции где учителя нашей школы демонстрируют свои

профессиональные умения и навыки, направленные на повышение качества

образования.

Главным критерием профессионального мастерства являются

достижения наших учеников. Здесь нам есть чем гордиться и это показывает,

что выбранная стратегия развития профессионализма в школе является

оправданной, позволяет двигаться вперед и соответствовать требованиям

времени. Хотелось бы рассказать о системе работы с одаренными детьми в

нашей школе. Специализированная школа для одаренных детей с обучением

на трех языках была основана в 2008 году на базе городской школы № 3 с

углубленным изучением английского языка г. Тараз. Школа завоевала Гран

при в республиканском конкурсе «Лучшая специализированная организация

образования 2015 года». Школе было предоставлено право провести научно-

методический семинар по линии РНПЦ «Дарын» на тему: «Современные

подходы в работе с одаренными детьми в условиях полиязычия: опыт и

инновации».

«Казахстан должен воспрниматься во всем мире как

высокообразованная страна, население котрой пользуется термя языками.

Это: казахский язык – государственный язык, русский язык – как язык

126

межнационального общения и английский язык успешной интеграции в

глобальную экономику» [3]. Особенностью обучения в нашей школе

является: преподавание казахского языка в классах с русском языком

обучения по программе казахских школ; преподавание русского языка с

казахским языком обучения по программе русских школ; история Казахстана

в 7-9 классах с русским языком обучения изучается на казахском языке;

физика в 7-8 и биология в 7-9 классах изучаются на английском языке в

рамках дополнительных курсов.

Данная система обучения дает свои позитивные результаты: 68 учащихся

школы являются победителями международных, республиканских

предметных олимпиад и научных проектов. 12 выпускников по программе

«Болашак» обучаются в престижных вузах Англии, Канады, США, Чехии

и.т.д. 4 учащихся являются победителями программы по международному

обмену учащихся FLEX. Обучение в нашей школе проводится в рамках

государственного стандарта. Отличием является организация

дополнительного образования. Создана специальная группа творческих

учителей, которые выявляют одарённых детей по своим предметам.

Разрабатываются авторские программы по дополнительному образованию,

которые включают задания повышенной сложности, творческого, научно-

исследовательского уровней. Более 50% обучающихся занимаются по

программам гуманитарной направленности. Имеются 6 авторских программ,

прошедших экспертизу.

Большие возможности для выявления и поддержки интеллектуально

одаренных детей предоставляет организация исследовательской

деятельности учащихся. В школе работает научное общество учащихся,

имеются методики проведения исследовательских работ. Развитие

интеллектуально одарённых детей, трудно представить без взаимодействия с

Высшей школой. Заключены договоры о сотрудничестве с Таразским

государственным университетом им. М.Х. Дулати, Таразским

государственным педагогическим институтом. Для многих учащихся наш

127

центр является связующим звеном с ВУЗами города Тараз через встречи

учащихся с преподавателями университетов, участия их в традиционных

вузовских конференциях, молодёжных инновационных форумах, совместных

мероприятиях, проводимых для старшеклассников.

Таким образом, профессионально-компетентным является такой труд

учителя, в котором на достаточно высоком уровне осуществляется

педагогическая деятельность, педагогическое общение, реализуется личность

учителя, достигаются хорошие результаты в обучении и воспитании

учащихся.

Использованная литература:

1.Статья Президента Н. А. Назарбаева "Взгляд в будущее: модернизация

общественного сознания"., 12 апреля 2017

2. «Казахстанский путь-2050: Единая цель, единые интересы, единое

будущее». Послание Президента Республики Казахстан от 17 января 2014

года

3. Назарбаев Н.А. Социальная модернизация Казахстана:Двадцать шагов к

Обществу Всеобщего Труда // Казахстанская правда. – 2012. – 10 июля

128

ТЕҢСІЗДІКТЕРДІ ДӘЛЕЛДЕУДЕ АНЫҚТАМАЛАР МЕН

ТЕОРЕМАЛАРДЫ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ

Жуманова Гулназ Серикбаевна

Н.Оңдасынов атындағы Түркістан

«Дарын» мектеп-интернатының

І санатты математика пәні мұғалімі

Резюме

Наша основная цель и задача: создать план простых методов решении

геометрических задач. В этой работе будут представлены много

неприменяющиеся методы в школьных учебниках и даже в ВУЗ-ах , такие

как: методы площади, векторный метод и координатический метод.

Работа состоит из введения, Основной части и заключения. В конце

работы представлен список изпользованной литературы.

В введении был предстпавлен актуальность и оснавная цель нашей

работы.

В основной части были приведены некоторые теоретические информации

и обосновании по решению вопроса и обьесняется практическими задачами.

Каждые нужные равенства состоит из отметок и ссылок.

В заключении приведен основная идея и сказано что этот способ можно

использоват в будущем.

Не зря сказано идея: «Наука – море, Знание - корабль». В таком случае

друзья, мы будущие продвигатели науки.

Summary

Our basic aim and task : to create the plan of simple methods decision of

geometrical tasks. On this go there will be presented much unbeing used methods

in school textbooks and even in the universities, such as: methods of area, vectorial

method and method of coordinate.

129

Work consists of introduction, basic of part and conclusion. At the end of work

the list of to using literature is presented.

In introduction was presented actuality and basic aim of our work.

In basic part were resulted some theoretical information and ground in decision

of question and understanding by practical tasks. Every necessary equality consists

of marks and references.

In a conclusion resulted basic idea and it is said that this method it is possible

to using in the future.

It is knowingly said idea: "Science is a sea, Knowledge is a ship". At that rate

friends, we are future to move forward sciences.

Жаңа заман жаңа талапқа сай, жаңа көзқарастағы жетілдірілген жас

буынмен қамтылуы тиіс. Олай болса, еліміздің ғылымы үшін әрбір азаматтың

өзіндік үлесі болуға тиіс деп, өзімнің ойымдағы математикалық сауалдар

үшін жауап іздедім. Маған туындаған сауал мынадай еді: Олимпиада

есептерінің теңсіздікке дәлелдеу әдістерінің қарапайым және қалыптан тыс

шығарылу жолдары бар ма? Болса қандай?

Осы сауалдарға жауап іздей келе зерттеп, практикалық есептерді

қарастырып, бірнеше әдістерді қолданып, шешімдерді салыстыра

ақиқаттығына көз жеткізе отырып аталған тақырыпта осы жұмысты актуалды

деп санап ұсынып отырмын.

Қазіргі кезде ғылым мен техниканың даму деңгейі әрбір адамды сапалы

және терең білім мен іскерліктің болуын, ойлау қабілетінің жоғары,

шығармашылықпен жұмыс істеуін талап етеді. Мұғалім шеберлігінің негізгі

көрсеткіштерінің бірі әдістеме саласындағы ғылыми жаңалықтар мен озық

тәжірибені жетік игеру. Оқушылардың білімділік және тәрбиелік деңгейі

шешуші дәрежеде мұғалімге байланысты, яғни мұғалім ізденісін қажет етеді.

Оқушылардың пәнге қызығушылығын оятатын, олардың математикалық ой-

130

өрісінің, шығармашылық қабілетінің дамуына дәнекер болатын қосымша

тақырыптар көп әсерін тигізеді.

«Математикалық индукция әдісі», «Диофант теңдеулері», «Параметрлі

теңдеулер мен теңсіздіктер», «Комбинаторика», «Тригонометриялық

өрнектерді түрлендіру», «Теңсіздіктерді дәлелдеу» және тағы да басқа

тақырыптарды айтуға болады. Бұндай тақырыптар математикалық пән

олимпиадаларында өз үлесін қосары сөзсіз. Олимпиадаға дайындалу кезінде

әрбір тараудың есептерін шешудің бірнеше тәсілдерін қарастырамыз.

Олимпиадалық есептерді алып қарайтын болсақ, қиындығы өте жоғары.

Мұндай есептерді шығару оқушылардан терең ізденуді, терең ойлануды,

еңбекқорлықты, шыдамдылықты талап етеді және соған тәрбиелейді.

Олимпиадада кездесетін есептер мектеп көлемінде нақты оқылмайды,

сондықтан оған қосымша ізденіп, еңбектену керек. Қарастырғалы отырған

тақырыптарым: «Теңсіздіктерді дәлелдеу» және «Математикалық индукция

әдісі». Теңсіздіктерді дәлелдеу кезінде математикалық индукция әдісін

қолдануға болады.

"Математикалық индукция әдісін» пайдаланып натурал сан немесе

натурал санға байланысты ұғымдары бар математикалық негіздеуді қажет

ететін сөйлемдер дәлелденеді. Теңбе-теңдіктерді дәлелдеуге, шектеулі

қосындыларды есептеуге және теңсіздіктерді шешуге көптеген дәлелдеу

жолымен көз жеткізуге болады. Математикалық индукция әдісіне және

теңсіздіктерді дәлелдеу тақырыптарына қысқаша ғана тоқталып,

мектепаралық, аудандық, облыстық, республикалық, халықаралық

олимпиадаларда осы тақырыптар бойынша шығарылған қиын есептерге

тоқталмақпын.

Қазіргі кезде ғылым мен техниканың даму деңгейі әрбір адамды сапалы

және терең білім мен іскерліктің болуын, ойлау қабілетінің жоғары,

шығармашылықпен жұмыс істеуін талап етеді. Оқушылардың

математикалық білімін жоғары деңгейде оқыту, яғни тереңдету әр ұстаздың

алдындағы міндет.

131

Білім – болашақ ел жетістігінің іргелі факторы. Оны дәлелдеу үшін

бірнеше жолдарын көрсетуге болады. Мысалы көптеген олимпиадалық

есептерді шығару жолдарының шешімін оңтайлы ете аламыз.

Теңсіздіктерді анықтама бойынша дәлелдеу

Мысал . cbacba 61221434 22 теңсіздігін дәлелдейік.

Дәлелдеуі. )6122()1434( 22 cbacba

1)1(3)32()1(1)363()9124()12( 222222 cbaccbbaa

Соңғы кезде cba ,, сандарының кез-келген мәнінде оң болады. Теңсіздік

дәлелденді.

Коши – Буняковский теңсіздігі

Мысал . Дәлелдеу керек а²+b²+с²≥14, егер а+2b+3с≥14

Дәлелдеуі: nn bbbааа ,...,,,,...,, 2121 сандар үшін жалпы теңсіздік Коши-

Буняковский теңсіздігі деп аталады. Бұл теңсіздік

)...)(...( 22

21

222

21

2nn bbbааа ≥ .)...( 2

2211 nnbababa Бұдан

(а²+b²+с²)(1²+2²+3²)≥(а+2b+3с)²≥14²,бұдан а²+b²+с²≥14.

Мысал. Дәлелдеу керек )()()( acbccbabbcaа ≤

))(( 222 cbacba , бұл жерде a, b, c -кез келген үшбұрыштың

қабырғалары.

Дәлелдеуі:

acbacbсcbacbab

bcabcaaacbccbabbcaa

)(

)()()()()(

)()()(*))()()(( acbcbabcaacbccbabbcaa =

))(( 222 cbacba .

Кері жору әдісімен дәлелдеу

Мысал. Кез келген а саны үшін теңсіздік орындалатындығын көрсетейік

21

2

2

2

a

a.

Дәлелдеу: Кері жорып, қандайда бір а саны үшін қарастырылып

жатқан теңсіздік дұрыс емес, яғни теңсіздіктің түрі келесі түрде болады:

132

21

2

2

2

a

a. Бесінші қасиет бойынша теңсіздіктің екі жағында 12 a оң

санына көбейтеміз, бұдан теңсіздік таңбасы өзгермейді:

1*22 22 aa .

Екінші қасиет бойынша теңсіздіктің екі жағынан да 12 2 a

азайтамыз. Сол жағын түрлендіргеннен кейін келесіні аламыз:

011111211222

22222 aaaaa ,

01112

2 a .

Соңғы теңсіздік а-ның кез-келген мәнінде орындалмайды, теңсіздіктің

сол жағы теріс мәнге ие болмайды, алынған қарама-қайшылық берілген

теңсіздіктің дұрыстығын дәлелдейді.

Теңсіздіктерді тірек-теңсіздіктер тәсілімен дәлелдеу

Мысал . 0,0,0 cba болса, келесі теңсіздікті дәлелдеу керек:

.9111

cbacba

Шешуі: Тірек ретінде келесі теңсіздіктерді алайық:

2&2,2 b

c

c

b

a

c

c

a

a

b

b

a

Үш теңсіздікті қосайық:

9111

9

9111

66

cbacba

c

cba

a

cba

b

cba

c

ba

a

cb

b

ca

c

ba

b

ca

a

cb

b

c

c

b

a

c

c

a

a

b

b

a

Теңсіздік дәлелденді.

Теңсіздіктерді жуықтап бағалау тәсілімен дәлелдеу

Мысал . Дәлелдеу керек : a2(1+b

4) + b

2(1+a

4) ≤ (1+a

4)(1+b

4).

133

Дәлелдеуі : a2

= tgα, b2

= tgβ, деп белгілейік, онда tgα (1+ tg2β)+ tgβ(1+

tg2α) ≤ (1+ tg

2 α)(1+ tg

2 β), бұл теңсіздік мына теңсіздікке сәйкес: sin2α+

sin2β≤2.

Мысал . Берілгені: a,b,c -үшбұрыштың қабырғалары.

Теңсіздікті дәлелдеңіз: 3222

22

2

22

2

22

2

ba

abc

ca

acb

cb

bca

Дәлелдеуі:

Үшбұрыш теңсіздігінен 22 )( cba шығатыны:

222 2 cbbca .

Теңсіздіктің бірінші бөлігі оң және сол өрнекке бөлуге болады. Сол жақтағы

қосылғыштардың біріншісі 1-ден үлкен екендігін аламыз. Осы тұжырым

басқа екі қосылғыштарға дұрыс. Сондықтан олардың қосындысы 1-ден үлкен

болады.

Математикалық индукция әдісімен теңсіздіктерді дәлелдеу

Мысал . 3, nNn болса, келесі теңсіздіктің туралығын көрсету керек:

122 nn .

Дәлелдеуі:

Математикалық қадам: 3n болғанда, теңсіздік тура: 13223

Математикалық болжау: )3( kkn болғанда, теңсіздікті тура деп, яғни

122 kk теңсіздігі дұрыс делік.

Математикалық негіз: 1 kn болғандағы, теңсіздік туралығын, яғни

322 1 kk екенін дәлелдеп көрсетейік.

322

012

)12()32(2

)12()32(24)12(2222

1

1

1

k

kNK

kk

kkkk

k

k

kk

Мұғалім шеберлігінің негізгі көрсеткіштерінің бірі-әдістеме

саласындағы ғылыми жаңалықтар мен озық тәжірибені жетік игеру.

Оқушылардың білімділік және тәрбиелік деңгейі шешуші дәрежеде

мұғалімге байланысты, яғни мұғалім ізденісін қажет етеді. Дарынды

балалардың қабілетін дамытудың жолдары көп. Соның ішінде

134

олимпиадалардың ролі ерекше. Оқушылардың пәнге қызығушылығын

оятатын, олардың математикалық ой-өрісінің, шығармашылық қабілетінің

дамуына дәнекер болатын қосым ша тақырыптар көп әсерін тигізеді. Атап

айтқанда, «Математикалық индукция әдісі», «Диофант теңдеулері»,

«Параметрлі теңдеулер мен теңсіздіктер», «Комбинаторика»,

«Тригонометриялық өрнектерді түрлендіру», «Теңсіздіктерді дәлелдеу» және

тағы да басқа тақырыптарды айтуға болады. Бұндай тақырыптар

математикалық пән олимпиадаларында өз үлесін қосары сөзсіз.

Мен атап өткен бірегей әдістер көптеген күрделі есептерді жеңілдетуге

және оның оңтайлы түрде шешімін табуға өз үлесін қосатынын баса айтқым

келеді. Неге десеңіз, атақты А.Г. Цыпкин сынды ғалымдардың өзі бір

есептің шешімін екі жарым беттен аса шығарып көрсеткен. Ал, атап өткен

тәсілдер бұл есептерді шығаруды жеңілдетіп әрі қысқартуға септігін тигізді.

Білетінің бір –тоғыз, білмейтінің тоқсан тоғыздың жолы ашылатынына нық

сеніммен айта аламын. Біз осы жолды еңсеріп, дамыған 30 елдің қатарында

көрінуіміздің бірден-бір факторы бола аламыз.

Олимпиадаға дайындалу кезінде әрбір тараудың есептерін шешудің

бірнеше тәсілдерін қарастырамыз. Олимпиадалық есептерді алып қарайтын

болсақ, қиындығы өте жоғары. Мұндай есептерді шығару оқушылардан

терең ізденуді, терең ойлануды, еңбекқорлықты, шыдамдылықты талап етеді

және соған тәрбиелейді. Олимпиадада кездесетін есептер мектеп көлемінде

нақты оқылмайды, сондықтан оған қосымша ізденіп, еңбектену керек.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Шарыгин И.Ф. Геометрия, 9-11кл. От учебной задачи к творческой.

М:ДРОФА, 2008.-400с.

2. Сборник задач по математике для поступающих во ВТУЗЫ; Под ред.

М.И.Сканави-М.Высш.,шк.,2006-431с.

3. Тазабеков С.Н. Элементар математикадан анықтамалық құрал,

Түркістан,2009

135

4. Тазабеков С.Н.Мұратов Ә.С.Геометрияның таңдамалы есептері,

Түркістан,2001

5. Тазабеков С.Н. Геометрияның таңдамалы есептері, Түркістан,2014

6. Смирнова И.Л.,Смирнов В.А.Геометрия.Расстояния и углы в

пространстве.-М.:Экзамен,2011-158с

ҚАЗІРГІ ӘЛЕМДЕГІ РУХАНИ – АДАМГЕРШІЛІК БІЛІМ БЕРУ МЕН

ТӘРБИЕНІҢ РОЛІ

Зулкашева Айзада Дуйсенбаевна,

биология пәні мұғалімі,

облыстық дарынды балаларға арналған

ұлттық гимназия, Атырау қаласы

Резюме

В докладе по воспитательной части освещены способы эффективного

достижения в соответствии правильно подобранной методикой

Summary

The report on educational part highlights the ways of effective achievments

accordiny to choice of right methods

Пенде баласының ғұмырнамасындағы қайталанбас ең бақытты шағы-

алғаш ана құшағына еркелей еніп, ыстық ықыласына бөленуі мен әкелік

қамқорлықтың жылуын сезінуі деп білемін.

Ананың мерейлі мейіріне қанып, әке өсиетін тыңдап, жанұяның

жарасымын танып өскен баланың болашығы да зор балмақ керек.

Тал бесіктен талпынып, балапан қанатын қомдап қияға ұмтылса, ол

да-“ұяда көргенін ұшқанда ілгені” емес пе?...

136

«Лашын құсқа ауа қадірлі, жүйрік атқа дала қадірлі, ата-анаға бала

қадірлі!-дейді дана халық. Расында бұғанасы қатып, белі бекімеген

баласынан дана шығады деп үкілеген үмітіне айдар таға білген ата-ана өз

ұрпағын ұлы жолға жетелер ұстазға әкеліп тапсырғанда да тек “бақытым

балаларым” деуден таймасы түсінікті.

Енді міне, мектеп табалдырығын тұлымы желкілдеп, бұрымы

желпілдеген бүлдіршін балалар имене аттай бастады.

Әрқайсысы жанарына дархан үміт толтырып, тәрбиеші ұстазына

жәутеңдей қарайды. Сондықтан «талаптың тұлпарына мініп», оқу білім

үйренуге, ілім алып, өзгелерге таратуға асыққан балдырған оқушының

болашағы біздің қолымызда екенін ұмытпауымыз керек. Балаға бүгін

берілуі тиіс тәрбиені кейінге қалдырсаң, ертең кеш болатынын естен

шығармай, «өзгенің бақытын аялап, өзінің уақытын аямайтын» ұстаз ғана

алтын уақыттың бағасын түсінеді деп ойлаймын. Себебі, дер кезінде

берілмеген тәрбие, жұғымы жоқ тамақ болары сөзсіз.

Шәкәрім атамыз «ар ілімінің негізі болып табылатын нәрсе –

адамдық ынсап, әділет, мейірім. Осы үшеуі қосылып ұждан деген ұғымды

білдіреді”,-деген екен. Алдымен, өзі мен өзгелердің бағасын біліп, қоршаған

ортаның бәріне жанашырлықпен қарап, мейрім шуағы бала санасына егілсе,

өтірікке алданбай, арбалмай, шындықтың бағасын үйретсек, ол бала әділетті

қоғамның қозғаушысы боларына еш шүбә келтірмес едім. Міне,

ұстаздарды, сынып жетекшілерді ар-ұжданның биік өлшемін бағалатар

тынымсыз ізденістер күтуде.

Қазіргі таңда ғылым мен білімге қояр талап артып, оқу жүйесі де

күрделенген шақта жаңа қоғам мұғаліміне жүктелер жүк еселене түскені

анық. Ұстаз қауымы алдында жай білім беріп тәрбиелеу ғана емес, сонымен

қатар өркениет көшіне жол бастайтын, әрі ұлттық рухта сусындаған білімді,

дарынды азаматтар тәрбиелеп шығару мәселесі тұр.

Тәрбиесі, санасы, пиғылы мен іс-қимылы жөнделмеген адам да

қоғамның белсенді мүшесі бола алмайды. Абай көксеген «қайырымды қала

137

тұрғындарындай» ұрпақ тәрбиелеу-біздің де алға қойған мақсатымыз. Ата-

ананың ұрпағы алдындағы парызы қаншалықты болса, шәкірт тәрбиесін

мойнына жүктеп отырған ұстаздың да жауапкершілігі сондай болмақ керек.

Ең басты тәрбие назарында Отанын сүйер, тазалық пен сұлулыққа

жаны құмар, эстетикалық талғамы жоғары, экологиялық білімі толысқан,

саяси сауаты жетілген ұрпақтың болашағына жауапты екенімізді сезінудің

өзі бейқамдықтан аулақ қылары сөзсіз.

Төл тарихынан түйгені мол, салт-дәстүрі мен ұлттың

құндылықтарынан тергені көп, пікір көзқарасы толысқан, ұтымды шешім

қабылдай алатын тұлға қалыптастыруды мақсат еткен ұстаздық

ізденістерімнің нәтижесі де аз емес.

Мен өз іс – тәжірибеме өзгерістер енгізе отырып , оқушыларымды

жаңа қырынан таныдым. Мұғалімге тән ең бірінші қасиет – баланы

құрметтеу. Оның адамшылық ар-ожданын, намысын, тұлғасын жасына

қарамай сыйлау, құрмет тұту. Бұл мұғалімнің терең дүниетанымы мен үлкен

жүрегінен келіп шығады», - деген қағиданың шынайылығына өзім

қолданған әдістерден, оларды оқушылардың жас, жеке ерекшелігіне сай

пайдалану қажеттілігінен туындайтынынан көз жеткіздім. Қазіргі таңдағы

өзіміз қолданып жүрген барлық сабақтардың негізгі құрылымдары мен

мазмұны болып табылатын «Амандасу рәсімі», «Шаттық шеңбері», «Көңіл

күйді көтеру» ,«Сергіту сәті», «Тыныштық сәті», «Дәйексөз»,

«Шығармашылық тапсырма», ұжымдық жұмыс, жеке жұмыс деген әдіс-

тәсілдерінің өзі оқушылардың сабақ үстінде өздерін еркін ұстауларына,

демалуларына, баланы өзінің қадірін өзі білуге, өзін сыйлауға, өзін - өзі

жетілдіруге, рухани өмірде және қоршаған өмір жағдайларында өзінің бағыт

- бағдарының болуына, өз бетінше шешім қабылдай алуына және өз сөзі мен

әрекеттері үшін жауапкершілікті сезіне білуге тәрбиелейтініне сенімім мол

болды. Сабақтан тыс өткізілген эстетикалық әңгіме, түрлі ой жарыстар, пікір

таластар, «Жүректен жүрекке», «Жүрек жылуы» тақырыптарындағы

тренингтер, мұғалім мен балалар арасында өзара түсіністік, сыйластық, бір-

138

біріне деген құрметін бірінші кезекте тұруы, өзара дос-құрбыларына,

дәрежесі мен құқығы тең адамдарша тілдесіп, түсінулері жақсы нәтижеге

жеткізді. «Жан қазынасы- адамгершілік негізі» атты әңгіме сағаты балалар

бойындағы ұнамды-ұнамсыз қылықтарды ажыратуға, әдеп әліппесін

бойларына дарытуға жол ашса, әртүрлі сахналандырылған қойылымдар

мен аңыз бейнесіндегі көрсетілімдер оқушыларды жақсы ниетпен армандай

білуге және оған қол жеткізуге ықпалы зор болды. «Ата салтым-асыл

қазынам», «Кішіпейілділік- адамгершілік негізі», «Сүйкімі дүниенің

сұлулықта» атты тәрбие сағаттарындағы рухани-адамгершілік білім

жеткіншектің бойына өзінің жарқын болашағына деген сенімділігін ұялатты.

Бұл орайда жан-жақты дамыған, ақыл-ойы қалыптасқан шәкірт

тәрбиелеуде атқарылатын жұмыстар әлі де жан-жақты талмай ізденісті

талап етеді.

«Қыран баласына қайырылмас қанат сыйлайды, ұстаз баласына

талмас талап сыйлайды» дейді дана халқымыз. Мен де ұрпақ тәрбиелеуде,

ел болашағын тәрбиелеуде өзіндік үлес қосып жүргенімді мақтан етемін.

Пайдаланған әдебиеттер тізімі:

1. С. Ғ.Тәжібаева Мектепте тәрбие жұмысын ұйымдастыру технологиясы.

Оқу құралы. Алматы,Білім,2008

2. О.К. Трубецкая Балалардың рухани- адамгершілік құндылықтарын қалай

жетілдіруге болады // Сынып жетекшінің анықтамалығы №12(48) 2012

3. Л. Омарова Адамгершілік тәрбиені қалыптастыру мәселелері // Бастауыш

мектеп № 2 2004

139

АДАМИ КАПИТАЛ ТАБЫСТЫЛЫҒЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ

ҰЛТТЫҚ КОДЫНЫҢ ДАРЫНДЫЛЫҚҚА БАҒДАРЛАНУЫМЕН

ІСКЕ АСЫРЫЛМАҚ

Камалова Нургуль Ергалымовна,

директордың дарынды балалармен

жұмысы жөніндегі орынбасары,

педагогика ғылымдарының магистрі,

Ы. Алтынсарин атындағы дарынды балаларға

арналған облыстық қазақ гимназия-интернаты,

Павлодар қаласы

Резюме

В данной статье сделано научное обоснование в том, что

национальный код дает возможность оценивания себя в качестве капитала

через содержание образования. Изучена система всех трех структур

(онтология, гносеология, аксиология) национального кода. Построена модель

развития одаренности учащихся-гимназистов через вышеназванную систему

и показаны ее результаты.

Summary

The article shows the scientific proof of great impact of the student’s self-

assessment as a capital through the national code of educational content. The

system of national code is fully investigated which is constructed through the three

stage. The model and the results of investigation which illustratesthe student’s

level of gifted ability are given.

Адами капиталдың табыстылыққа қол жеткізуді есейгендерден күту

жөнсіз. Оныңбасты себебі алдымен отбасынан, балабақшадан, мектептен

бастау алуына мән бергеніміз орынды. Өйткені жас нәрестенің икемі қандай?

– деген сауалға алдымен ата-ана, тәрбиеші секілді құзыреттегілер жауап

140

беріп, оның жеке даралық мүмкіндігін бағалау – кезек күттірмейтін өткір

мәселе. Бұл орайда, қазақ халқының жеті ата желісіндегі ұлттық кодтың

басымдығын ескеру іс-әрекеті ұдайы есепке алынуы шарт. Жеті ата

құндылығын ұрпақтан-ұрпаққа жеткізудің бір амалы әр отбасы өзінің

шежіресін картаға түсіріп, кейінгілердің сол басымдықтан айырылып

қалмауын қадағалап келді. Бүгінгі таңда біздер Президентіміздің жуырда

Халқына жолдаған Қазақстанның үшінші жаңғыруына қатысты қайта

түлеудің саяси реформасы мен экономикалық ілгерілеуіне қам жасағанына

мән береміз.

Тоталитарлық басқару жүйесінде айырылып қалған ұлттық кодымызды

қайта жаңғырту мектеп оқушыларының дарындылық қабілетін айқындауға

жол ашады. Әр оқушының адами капитал құндылығына айналуы үшін

алдымен ұлттық кодтың ғылыми негізін ұстаздар сабақ арқылы және тәрбие

жұмысын жүргізу процесінде іске асыруы көзделмек.

Біздер ұлттық код мәселесін 2001 жылдан бері қарастырып, оның ішкі

құрылым-жүйесін білім мен тәрбиені ізгілікті ұстанымда жүзеге асыру

мақсатында қолданып келеміз. Ұлттық кодтың құрылым жүйесі төмендегідей

түзілімнен тұрады:

Біріншісі – онтология. «Тұрмыс жайлы ілім» - деп философиялық

тұрғыда түсіндіріледі. Мұнымен бірге бұл ұғымды метофизика деп

қабылдауға болады. Философиялық ұғым ретінде 1613 жылы Р.Гоклениус

қолданған. Ресей елінің онтологиясы Платон мен Аристотельдің ілімдері

негізінде құрылған. И.И. Мечниковқа дейінгі зерттеген тұлғалар (Козлов,

С.А. Алексеев, Н.О. Ласско, Несмелов, Лосев және т.б) Құдырет логосы

«Әлемдік жанның мәңгілігі» деген идеяны ұсынған. «Жанның патшалығы»

жолын таңдап келген. Ал И.И. Мечников «Біздің түйсігіміздің күші

жетпейтіндерге әуре болмайық» тіпті «Табиғат» ұғымын да қозғамайық деген

ұстанымда болған.

Қорыта келгенде, бұл ұғымға қатысты қазақша зерттеулер жоқтың қасы.

Ал әртүрлі сөздіктерде «онтология» ұғымы анықталған.

141

1. Әлеуметтік онтология – тұрмыстық қауым ілімі. Мұнда адам жайлы

ілім, оның жеке дара мүмкіндігі.

2. Онтологияны эмпирикадан өткізу, әлемнің бір бөлігі ретінде өзін

сезінуі. Бұл ілім «физикалық қалыпты» басымдықта алған. Адамның рухани

байлығынан гөрі оның қара күші ескерілген.

3. Іргелі онтология – тұрмыс жайлы ілімнің негізі.

4. Формальды онтология – нұсқалы мазмұннан ауытқу.

Сараланған тұжырымнан біздер «онтология» ұғымын адамның

субъективті қалпын отбасынан бағамдау қажеттілігі туындап отыр. Біздің

жағдайымызда, мектепке оқушылар іріктеу арқылы қабылданады.

Сондықтан да алдымызға келген оқушылар дарынды екенін ескере отырып,

олардың жеке дара тұлғасы 5-сыныптан бастап 11-сыныпқа дейін

қадағаланады. Дарынды оқушылармен атқарылатын жұмыс ҚР «Білім беру

туралы» Заңына, ҚР білім және ғылым Министрлігінің нормативтік

құқықтық актыларына, Республикалық ғылыми-практикалық «Дарын»

орталығының нормативтік, нұсқаулық құжаттарына және т.б. сәйкес жүзеге

асырылады. Олардың табиғи-адами болмысының даралық мүмкіндігі

диагностикаланып, әртарапты іс-әрекеттегі жұмыс түрлеріне тартылады.

Оқу үрдісінің нәтижелі және оқушылар үшін қызықты

болуынқамтамасыз ету үшін мектеп ұжымы өздерінің іс-әрекетін осындай

сұраныстарды қанағаттандыра алатындай етіп жоспарлайды. Аталған

жұмыстың бір бағыты «Болашақ» оқушылардың ғылыми қоғамы арқылы

жүзеге асады. Оқушылардың ғылыми қоғамындағы жұмысында жетекшілік

атқаратын ғалымдар мен мұғалімдердің арнайы бағдарламалары

құрастырылады. Бағдарлама бойынша оқушылардың тақырыптар бойынша

шығармашылығы өздерінің жұмыс жоспарына сәйкес оқушылар тобымен

немесе жекелей түрде ұйымдастырылады.Жыл сайын дәстүрлі түрде

өткізілетін зияткерлік сайыстарда оқушыларымыз өздерінің жан-жақты

дамуы және өзін-өзі реттеуін дәлелдейтін өз жобаларын зор

қызығушылықпен ұсынып, білім додаларында белсенділік танытып,

142

жетістікке жетуде. Көбінесе оқушылар өз жобаларын еліміздегі көкейкесті

мәселелермен байланыстырып, өз зерттеулерін жүргізеді, өзіндік

көзқарастарын білдіреді. Осындай жобалардың бір мысалын атап өтейік.

Ұлттық құндылықтарды трансформациялау және модернизациялау арқылы

«Мәңгілік Ел» ұлттық идеясын жүзеге асыруға үлес қосуды мақсат еткен

«Мәңгілік Ел» ұлттық идеясын жүзеге асырудың этномәдени аспектілері»

атты жобасы арқылы оқушыларымыз ұлттық құндылықтарды жаңғыртудың

жолдарының моделін құрастырып, көпшілік назарына ұсына алды. Аталмыш

жоба республика көлемінде бағаланып, бірінші орынға ие

болды.Оқушыларымызға дұрыс бағыт-бағдар ұсыну арқылы мектебімізде

ғылыми-зерттеушілік жұмыспен айналысатын оқушылар саны жыл сайын

артуда. Мектебіміздің ұстанымы гимназия болғандықтан, оқушыларымыз

гуманитарлық бағыттағы тақырыптарды таңдап, ұлттық құндылықтар

төңірегіндегі зерттеулерді басымдықта деп есептейді. Облыстық кезеңдегі

ғылыми сайыстарында көрсететін жоғары жетістіктері үшін мектебіміз «Ең

үздік ғылыми қоғам» номинациясымен марапатталды.

Ұлттық кодтың екінші құрылым жүйесі:

Гносеология – таным теориясы. Таным теориясы - философиялық ұғым.

Білімнің ақиқатқа қатыстылығы, білім индикаторы мен көрсеткішінің,

өлшемділігінің ақиқатқа сыйымдылығы. Қазіргі гносеология арнаулы

когнитивтік білім жайлы ғылыми негізге сүйену дегенді аңғартады. Әлемге

тұрмыстық контексте қарамай, оған білімді теориялық тұрғыда танудың

феноменін іске асырады. Мектепте оқылатын пәндердің оқушыға

рационалды және рефлексті тұрғыда әлем жайлы өзінің пікірін саналы

тұрғыда тұжырым жасауына мүмкіндік береді.

Оқушының жаңа философиялық пайымдауына, теориялық танымның

көкейкестілігін табуына жәрдем жасайды. Әрбір пән ұстазы оқушының

логикалық-әдіснамалық (тезаурустық) көкейін тесетін мәселесін шеше

алуына қолайлы жағдай туғызу көзделеді. Гносеология ілімі оқушыларға

білім мазмұны арқылы білімнің ғылыми моделін жасауға бағдарлануы

143

арқылы ерекшеленеді. Модель құруға жалқылау-жалпылау, ұқсастығын табу,

талдау-жинақтау, сараптамалық тұжырым жасау және т.б. өнімді әдістер

қызмет етеді.

Осы аталғандарды біз өз тәжірибеміздежүзеге асырып жатырмыз.

Оқушыларды жалпы білім беру пәндері бойынша олимпиадаға дайындық

жұмыстарын қамтамасыз ету мақсатында білім мекемесінде олимпиадалық

резерв мектебінің жұмысы ұйымдастырылған. Резерв мектебінің шәкірттерін

іріктеу оқушылардың өз еріктері және пән мұғалімдері ұсыныстары негізінде

жүргізіледі. Олимпиадалық резерв мектебіне арналған оқу бағдарламалар

әдістемелік бірлестіктер жанынан құрылған олимпиадалық зертханаларымен

даярланып, әдістемелік кеңес отырысында бекітіледі. Мектептің жұмыс

тәртібіне 2013–2014 оқу жылынан бастап, оқушылардың дайындықтарын

үздіксіз қамтамасыз ету мақсатында, жазғы демалыс кезіндегі қашықтықтан

оқыту жүйесі енгізілген.

Оқушының дарындылығын анықтап, дамыту мақсатында әр пән

мұғалімінің алдында төмендегідей мақсаттар мен міндеттер болуы орынды:

1. Дарынды оқушының ақыл-ойының, эмоционалдық және әлеуметтік дамуы

мен ерекшеліктерінің өзіндік ашылу деңгейі мен өлшемін ескеру

2. Дарынды оқушының шығармашылық бағытының ашылуына, дамуына,

қоршаған ортаға өзін-өзі жарнамалауына көмек көрсету

Осы мақсаттар мен міндеттерді орындауда мектеп ұстаздары мынандай

жұмыс түрлерін қолданады:

1. Әр ұстаз өз пәні бойынша әр оқушыға олимпиадаға дайындық

бағдарламасы мен маршрут картасын құрады2. Ата-аналармен байланыс

орнатады3. Жазғы дамалыс уақытында оқушылармен тығыз қарым-

қатынас жасайды

4. Оқу жылының басында оқушылардың маршрут карта бойынша

жазғыуақыттағы берілген тапсырмалары тексеріледі (слайдта толық мәлімет

беріледі).

Ұлттық кодтың үшінші құрылым жүйесі:

144

Аксиология – құндылық теориясы. Платон ілімінде аксиология

этикалық, эстетикалық идеал құруға адамның рухани жетістігі қызмет етеді

дегенмен дәлелденген. Парасаты жоғары адам, рухани құндылығы басым

тұлға ғана құндылықты саралай алады дегенді аңғартады.

Дарынды балалармен жұмыс барысында қолдау көрсету және

ынталандыру жүйесінің міндетті жоспары, дарынды бала әрекетін бағалау

өте маңызды болып табылады. Осыған байланысты мектепте

ынталандырудың келесі жүйесі жасалған:

1. Оқу жыл бойы әртүрлі зияткерлік сайыстарда табыстылыққа жеткен

жеңімпаздар мен жүлдегерлеріне арналған «Дарын» марапаттау кеші

ұйымдастырылады, онда олар бастамашыл роль атқарып, көшбасшылық

деңгейде қызмет атқарады.

2. Әр тоқсан бойынша жетістікке жеткен оқушылар қаламыздағы ойын-

сауық орталықтарына барады.

3. Ерекше қабілетімен дараланған оқушылар, олимпиада жүлдегерлері

жазғы уақытта Баянауылдағы «Жас дәурен» оқу-демалыс лагерінде, жыл

бойы «Балдаурен» республикалық оқу-сауықтыру орталығында демалады.

4. Жыл бойы өткізілген зияткерлік сайыстарда белсенділік танытқан,

жоғары нәтижелерге жеткен сынып «Ең белсенді сынып» номинациясымен

және ауыспалы кубокпен марапатталады.

5. Оқу жылы бойы зияткерлік және ғылыми сайыстарда жоғары

нәтижелерге қол жеткізіп, мектептің беделін асқақтатқан оқушылардан «Жыл

оқушысы» сайлауына кандидаттар іріктеліп, көпшілік дауыс жинаған

оқушыға «Жыл оқушысы» номинациясымен және кубокпен марапатталады.

Аталып өткен оқушылардың адами капиталын ұлттық код негізінде

өркендету – олардың болашақта ешкімге тәуелсіз болуларына және өздерінің

бақытты, құтты, нұрлы өмір сүрулеріне, дарынды қабілеттерінің ұдайы

үзіліссіз ілгерілеуіне түрткі болмақ.

Бүгінгі таңда Елбасымыздың аталған Жолдауындағы «ұлттық код»

ұғымы мектептерде білім мазмұны арқылы негізгі нысанаға алынса,

145

оқушылардың өз-өзін капитал деп есептеулеріне жол ашылмақ. Әрине,

мектебіміздің алдыңғы жұмысы басшылыққа алып отырған Жолдауға үндес

келгендіктен және Президентіміздің осы мәселені шешуге қатысты ұсынған

мақсаты мен міндеттерін негізге алып, 2001 жылы басталған «ұлттық код»

негізінде сабақ беру үдерісін қолға алғандықтан, оның моделін құру аса

қиындық келтірмеді. Модельдің тақырыбы: Оқушылардың адами капиталын

өркендету.

Сурет 1 – Оқушының адами капиталын өркендетудің моделі

Қорыта келгенде, оқушылардың болашақта өзін капитал ретінде

сезінуіне ұлттық кодтың ықпалы зор. Дарынды қабілет ұлттық кодтың

сақталуымен өркендейді. Бұл орайда, әрбір отбасының табиғи жеке-

даралық шежірелері әлі де болсын сақталмағанымен, білім мазмұнынан

ізгілікті тәлімнің саралануының нәтижесінде олардың дарындылық

қабілеттері күннен-күнге траекториялық тұрғыда ілгеріленуіне мүмкіндік

туғызады.

Әдебиеттер:

1. Елбасы мақаласы: Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру

2. Қазақэнциклопедиясы, 7 том

3. Философия, гносеология и аксиология. Учебник. В. В. Миронов, А. В.

Иванов (2016)

4. Аксиология, В.В. Ильин (2005)

Санан

ы

жаңғ

ырту

Мақсаты: жаңа тұрпатты

жаңғырудың ең басты шарты –

ұлттық кодыңды сақтай білу

ГНОСЕО

ЛОГИЯ

Міндеттері:

1) Бәсекелік

қабілет

2) Прагматизм

3) Ұлттық

бірегейлік

4) Білімнің

салтанат

құруы

5) Эволюциялық

дамуы

6) Сананың

ашықтығы

ОНТОЛ

ОГИЯ АКСИО

ЛОГИЯ өтілетін білім мазмұнынан сараланады

Нәтижесі:Оқушы көшбасшылық

дәрежеде өзін капитал,

интеллектуалды тұлға ретінде

сезінеді

146

ОБРАЗОВАНИЕ И ВОСПИТАНИЕ

В УСЛОВИЯХ СПЕЦИАЛИЗИРОВАННЫХ ОРГАНИЗАЦИЙ

Каржауова Анаргуль Шалибековна,

директор областной специализированной школы

№8 для одарённых детей г. Уральск

Түйiн

Менің мақаламда дарынды балаларға аргалған мамандандырылған №8

мектептің білім беру мазмұнын жаңарту тұрғысынан оқытушылардың кәсіби

құзырлылығын дамыту жолындағы іс-тәжірибелерiмен бөліскем келеді.

Қазіргі заманғы білім беру жүйесінде өзгерістер өте көп. Солардың бірі: жаңа

бағдарламалар және инновациялар жүйесі. Мұғалімдерді қайта даярлау

процессі белсенді жүруде. Біздің мектеп ужымы иновациялық жобаларды

облыстық, қалалық мектептердің мұғалімдерiмен белсенді түрде бөлісіп

отырады. Аталмыш білім беру ордасында 2016-2017 оқу жылы бойынша

жалпы білім беретін облыстық және қалалық мектептердің мұғалімдеріне

арналған 7 облыстық тәжірибелін-семинар өткізіледі. Барлық

ұйымдастырылған сабақ үлгілері, ТЖ жоғары кәсіби деңгейде болды. Біздің

қуатты оқытушылар қурамы, барлық инновацияға Әркез дайын!

Summary

In my article I want to share the experience of the specialized school №8

for gifted children in the conditions of updating the content of education through

the development of the professional competence of teachers. In the modern

education system there are many changes: new programs and innovations are being

introduced, an active process of teacher retraining is underway. The collective of

our school actively implements innovative projects, willingly shares its experience

with colleagues of the city and the region. In our school for teachers of secondary

schools of the city and the region during the 2016-2017 academic year, 7 regional

147

training workshops were held. All lessons, Extra-curricular activities are conducted

at a high methodological level. A strong pedagogical team of our school is ready

for all innovations!

В Государственной программе развития образования Республики

Казахстан на 2011-2020 годы определяется следующая цель среднего

образования: формирование в общеобразовательных школах

интеллектуального физически и духовно развитого гражданина Республики

Казахстан, удовлетворение его потребности в получении образования,

обеспечивающего успех в быстроменяющемся мире, развитие

конкурентоспособного человеческого капитала для экономического

благополучия страны (1). В Послании Президента Республики Казахстан Н.

А. Назарбаева отмечено: «Казахстан должен восприниматься во всем мире

как высокообразованная страна, население которой пользуется тремя

языками. Это кахахский – государственный язык, русский язык как язык

межнационального общения и английский язык – язык успешной интеграции

в глобальную экономику» (2). Целью и ожидаемым результатом

полиязычного образования выступает полиязыковая личность. Сегодня не

возникает сомнения в актуальности поликультурного образования, его

достойном месте в теории и практике формирования подрастающего

поколения, необходимости активной разработки и уточнении целей, задач,

функций, содержания, технологий этого важного компонента в

отечественном образовании.

Областная специализированная школа №8 для одарённых детей города

Уральска свое предназначение видит в развитии поликультурной личности,

способной на социальное и профессиональное самоопределение, знающей

историю и традиции своего народа, способной осуществлять

коммуникативно-деятельностные действия на трех языках в учебных и

жизненных ситуациях, стремящейся к саморазвитию и реализации своих

жизненных планов. Коллектив областной специализированной школы №8

148

для одарённых детей ставит перед собой цели, созвучные с национальными

целями образования: формирование полиязычия, евразийской

поликультурности, коммуникативности и технократичности. Сегодня

образование вступило в стадию фундаментальных реформ, основу которых

составляет принципиально новое мышление (3). Миссия школы заключается

в создании такого образовательного пространства, которое позволит создать

ситуацию успеха каждого ученика, обеспечит его личностный рост и

подготовит к полноценному и эффективному участию в общественной и

профессиональной жизни в условиях информатизации общества. В школе

работают творческие учителя и учится 517 талантливых учеников. Обучение

на трёх языках реализуется за счёт введения раннего обучения английскому

языку, которое в дальнейшем благоприятствует изучению естествознания и

биологии на английском языке в 5-6 классах, а также основ информатики на

английском языке. В 7-9 классах казахский язык преподается по

адаптированной учителями нашей школы программе для казахских школ.

Интегрированные курсы «Естествознание и биология на английском языке»,

информатики на английском языке «Computer for beginners», языковые

факультативы «Грамматика әлемі», «Особенности тюркской цивилизации»

помогают формированию полиязычной личности, востребованной в

современном мире. В рамках реализации программы триединства языков и

профилизации старшеклассников в 2012 учебном году школой начато и

осуществляется в настоящее время сотрудничество с Международной

сетевой академией Cisco networking academy.

Основными средствами реализации предназначения школы являются

выбранные направления работы: поликультурная программа «Триединство

языков», мотивационная программа «Город Звезд» и программа

«Информатизации школы». Именно взаимосвязь и успешность работы этих

программ являются отличительной чертой школы.

План работы с одаренными детьми и успешными педагогами,

нацеленный на высокий результат, показывает планомерную и плодотворную

149

работу педколлектива. Результаты демонстрируются в рамках ежегодной

мотивационной программы «Город Звезд» для учащихся и педагогов, а

также классных коллективов и родителей. Церемония присуждения и

вручения «Звезд» является выражением признания школьным сообществом

достижений конкретного человека. Каждая номинация Города Звезд

отражает личные достижения и успехи в какой-либо сфере образовательной

деятельности. Важный момент в воспитании будущего поколения – это

любовь к Родине, формирование навыков гражданской обороны и здорового

образа жизни. В рамках этой работы проводятся спортивные конкурсы и

соревнования, смотры строя и песни, соревнования по военной подготовке,

стрельбе, летние сборы. Стали традицией семейные спортивные праздники

«Толагай», «Веселые старты», Дни здоровья и различные внутришкольные

спортивные соревнования.

Школа стабильно удерживает лидирующие позиции в показателях

знаний своих выпускников, показывает стабильное качество знаний 85 %, за

последние пять лет средний балл выпускников по ЕНТ не снижался ниже 90

баллов. Школа выпустила 5 обладателей знака “Алтын белгі”. В школе

комфортно детям, она популярна среди родителей и любима ее учителями.

Знание трех и более языков помогли нашим учащимся достичь высоких

результатов в олимпиадах и конкурсах различного уровня.

Высокие показатели качества знаний в школе и достижения учащихся

школы - свидетельство высокого профессионализма педагогического

коллектива школы, ведь именно они являются движущей силой успешности

школы. В школе 52 педагога, 34 из них (66 %) имеют высшую и первую

категорию. В школе работают учителя, награждённые нагрудным знаком

Ыбрая Алтынсарина, знаком “Отличник Образования Республики

Казахстан”. Имена и фамилии многих учителей нашей школы известны на

Республиканском и международном уровне. Опыт работы школы

представлен на областных и Региональных семинарах. В 2016-2017 учебном

году проведено 7 семинаров- практикумов с целью повышения

150

профессионального уровня педагогов по применению эффективных методов

и средств обучения на уроках в условиях обновления содержания

образования. Сильный педагогический коллектив нашей школы ко всем

инновациям готов, готов делиться опытом своей работы по повышению

профессионального развития коллег- учителей!

Завтрашняя школа - это школа будущего. В Послании народу

Казахстана от 17 января 2014 года «Казахстанский путь -2050: единая цель,

единые интересы, единое будущее» Президент Республики Казахстан

Н.А.Назарбаев предложил разработать и принять Патриотический акт

«Мәңгілік Ел». Это национальная идея нашего общеказахстанского дома,

мечта наших предков(4). В рамках ее реализации сейчас ведется

целенаправленная воспитательная и образовательная работа в школе. Мы

строим свою работу так, чтобы удовлетворить познавательные потребности

детей, чтобы задания, которые мы им предлагаем, способствовали их

дальнейшему развитию, развитию высокого интеллекта. В конечном итоге,

мы получаем ожидаемый результат. С особым почтением относятся учителя

нашей школы к талантливым и одаренным детям. Ведь «маленькие

Энштейны» будут завтра направлять свои знания во благо и процветание

нашего государства. Работа в этом направлении требует особого подхода. С

этой целью в школе функционируют кружки, проводятся дополнительные

занятия с учащимися. Большой интерес у учеников вызывают актуальные

сегодня занятия по робототехнике, по программированию. Использование

ИКТ всегда вызывало особое место в педагогической практике. В век

цифровой технологии использование ИКТ стало жизненной

необходимостью. Здесь предоставляются широкие горизонты использования

интерактивной доски, создание видео, аудио роликов, презентаций,

интервьюирование родителей, учителей, учеников. Сегодня в нашей школе

функционирует 15 кабинетов с интерактивным оборудованием, один

интерактивный кабинет был получен школой в подарок от гипермаркета

«Дина» в этом учебном году. О своей школе, педагогах- профессионалах,

151

любимых учениках я могу говорить долго, нашей школе есть чем гордиться.

Свой доклад я бы хотела закончить словами: «Учитель всегда находится под

сильным контролем, под каким не находится ни один человек в мире», -

говорил М.И. Калинин. Так можно охарактеризовать творческий путь

учителя. Чтобы выдержать это, нужно быть мастером своего дела.

Использованная литература:

1 Государственная программа развития образования в Республике

Казахстан на 2011-2020 годы

2 Назарбаев Н.А. Новый Казахстан в новом мире // Казахстанская правда.

— № 33(25278). — 2007. — 1 марта

3. Об особенностях организации образовательного процесса в

общеобразовательных школах Республики Казахстан в 2017-2018 учебном

году: Инструктивно-методическое письмо. – Астана: Национальная академия

образования им. И. Алтынсарина, 2017.

4. Послание народу Казахстана от 17 января 2014 года «Казахстанский путь -

2050: единая цель, единые интересы, единое будущее»

152

МЕКТЕП-ИНТЕРНАТТА ҮШТІЛДІ БІЛІМ БЕРУ МОДЕЛІН

ІСКЕ АСЫРУ

Карпыкова Галина Уразовна,

мектеп директоры,

педагогика ғылымдарының кандидаты,

Ы. Алтынсарин атындағы дарынды

балаларға арналған мектеп-интернат,

Қостанай қ.

Аннотация

Статья посвящена вопросам трехъязычного обучения в современной

казахстанской школе. Автором представлен опыт поэтапной реализации

модели трехъязычного обучения в школе-интернате для одаренных детей:

видение идеи образования на трех языках, претворение ее в практику работы,

достижения, перспективы и проблемы. Главное достоинство этой работы – ее

практическая значимость.

Summary

The article is devoted to the issues of trilingual education in the modern

Kazakh school. The author presents the experience of a phased realization of the

model of trilingual education in a boarding school for gifted children: a vision of

the idea of education in three languages, its implementation in practice,

achievements, prospects and problems. The main advantage of this work is its

practical importance.

Түйін

Мақала заманауи қазақстандық мектептегі үштілді оқыту мәселелеріне

арналған. Автор дарынды балаларға арналған мектеп-интернаттағы кезеңімен

үш тілді оқытуүлгісін жүзеге асыру тәжірибесін көрсеткен: үш тілді оқыту

идеясын енгізу, оны жұмыс тәжірибесіне енгізу, жетістіктері, келешегі мен

мәселелері. Бұл жұмыстың басты жетістігі - оның тәжірибелік маңызы.

153

Қоғамда болып жатқан заманауи интеграциялық үрдістер, халықаралық

қарым-қатынастың тереңдеуі, кәсіби, ғылыми, мәдени тәжірибе

алмасулардың өсуі бүкіл әлемдегі көп тілді білім беру ісінің дамуын

қарыштатты[2]. «Болашаққа көзқарас: қоғамдық танымның

модернизациялануы» атты мақаласында еліміздің президенті Нұрсұлтан

Әбішұлы Назарбаев, ертеңгі күннің ерекшелігі болып ұлттың жетістігінің

факторы ретінде бәсекеге қабілеттілік болатынын жазған болатын.

Сондықтан кез келген қазақстандық 21 ғасырға лайық қасиеттерді өз бойына

сіңіруі керек. Ол қасиеттердің ішіндегі ең маңыздысы - шет тіллерін білу.

Елбасының пікірінше, үштілділік бағдарламасы – ұлтты 21 ғасырдағы өмірге

дайындаудың бөлігі.[1]

Үштілділік идеологиясы жаһандану әлеміне белсенді кіретін уақыттың

талабына жауап, қоғамның өмірлік қажеттілігінің шешімі, осы орайда

ЮНЕСКО шешімімен 21 ғасыр полиглоттар ғасыры ретінде жарияланған[3] .

Көп тілді білім беру жас ұрпақты дайындау мен ұлттың зияткерлігі мен

бәсекеге қабілеттілігін дамытудың негізгі құралы ретінде қарастырылады, ал

тілдерді үйрену – адамның жаңа әлеуметтік-саяси және әлеуметтік-мәдени

жағдайларға бейімделуі[4].

Трендте болу үшін мектеп-интернат 2012-2013 оқу жылынан бастап

білім беру үрдісіне үштілділік қағидаларын енгізу бойынша жұмыстар

жүргізе бастады. Мектеп-интернатта оқушылардың ағылшын тіліндегі

коммуникативтілік құзыреттілігін дамытуды ынталандыратын тілдік ортаны

қалыптастыру мақсатында 5-6-сынып оқушылары үшін «Разговорный

английский язык» курсы, «Special English» 6-сынып оқушыларына арналған

жаратылыстану бойынша арнайы ағылшын тілін үйрету басталды. Ағылшын

тілінде 6-сыныптарда биология, 7-сыныптарда ботаника сабақтары жүргізіле

бастады. 2016-2017 оқу жылынан бастап физика пәні ағылшын тілінде

оқытыла бастады. Жаңа оқу жылынан бастап ағылшын тілінде химия мен

информатикадан факультативтер енгізілетін болады. Барлық жаңалықтар оқу

154

жоспарының вариативті компоненті аясында жүзеге асырылады. Мектеп-

интернат мұғалімдері білім беру бағдарламаларын құрастыру мен оқу-

әдістемелік қамтамасыз ету бойынша ауқымды жұмыстар жүргізіп жатыр.

2015 жылдың қазанында ағылшын тіліндегі «Биология» ОӘК (авторлары

ағылшын тілі пәні мұғалімі Абикенова Г.А., биология пәні мұғалімі

Иманкулова А.М.) «Үздік авторлық бағдарлама» республикалық байқауында

жүлделі 3-орынды иеленді.

Биологияны ағылшын тілінде факультатив ретінде оқытудың бес

жылдық тәжірибесі жаңа оқу жылынан бастап пәнді ағылшын тілінде 8-

сыныптарда оқу жоспарының инвариантты контенті шеңберінде оқытудың

базасын құрастырып берді.

Көптілді білім беру үлгісін тиімді жүзеге асыру, сапалы білім беру

ортасын құру, сабақ беру тәжірибесін жақсарту мен оқуда нәтижелерге жету

мақсатында үш тілде 2016-2020 жылдарға арналған үштілді білім беру

Бағдарламасы құрастырылған болатын. Жекелеген пәндерді орыс және

ағылшын тілінде оқытуды енгізудің мәселесін зерттейтін мұғалімдердің

шығармашылық тобы өз жұмысының нәтижесінде мектеп-интернат

тәжірибесіне үш тілді білім беруді енгізу бойынша тиімді жүзеге асыру

әрекетіне жетуі керек.

Пәнді шет тілде оқытатын мұғалімдерге көмек ретінде мектеп-

интернаттың ғылыми-әдістемелік қызметі «Оқу үрдісінде пән мен тілді

кіріктіре оқытудың әдістемесі» әдістемелік ұсынымдамасын дайындады.

Қазақ тілінде оқитын оқушыларға орыс және ағылшын тілінде оқу ана тілінде

емес, орыс тілінде оқитын оқушылар үшін қазақ және ағылшын тілінде оқу

ана тілінде емес оқу болып табылады. Сәйкесінше, өзге тілде оқыту екінші,

шет тілді меңгеру қағидалары арқылы жүзеге асырылуы керек және сәйкес

әдістер мен тәсілдерді қолдауды қажет етеді[7]. Барлық айталғандар

мұғалімнің алдына жаңа кәсіби міндеттерді қояды – сабақтарда тек пәнді

ғана емес, пәнмен бірге тілді, сонымен бірге мұғалім осыған қажетті

155

әдістемелік білім мен қабілеттерге ие болу керек. Бұл әдістемелік

ұсынымдар қазіргі уақытта үлкен сұранысқа ие.

2016-17 оқу жылынан бастап мектепшілік педагогикалық «Тілашар»

журналы шыға бастады, ол жерде үштілділік мәселесі бойынша мұғалімдер

өздерінің жұмыстарын жариялайды – ол авторлық бағдарламалар, мақалалар,

сабақ жоспарлары, сабақтан тыс және сыныптан тыс іс-шаралар

сценарийлері. Бұл журнал – үштілді оқыту бойынша шығармашылық жұмыс

істеп жатқан мектеп-интернат мұғалімдерінің инновациялық қызметінің

жақсы дәлелдемесі.

Британ мектептерінің тәжірибесінің бір элементі болып 15 минуттық

көркем әдбиет оқу – оқушылардың академиялық және функционалды

сауаттылығының негізі болып табылады. Оқушыларды кітап оқуға баулу

және функционалды оқу сауаттылығын дамыту мақсатында 2013 жылдың

қыркүйек айынан бастап күнделікті қазақ, орыс және ағылшын тілдеріндегі

15 минуттық көркем әдебиет оқу енгізілді. Бұл инновацияның мониторингі

оқушылардың үш тілде кітап оқуға деген қызығушылығының, оқу

техникасының жақсаруының, мектеп кітапханасындағы кітап алуды ұлғайту

және балалардың бос уақытында кітап оқуды жалғастыруға деген

ынталарының дамуына септігін тигізгенін көрсетеді.

Үштілділік идеясы сыныптан тыс тәрбие жұмыстарында да жүзеге

асырылады, яғни оқушылардың орыс және ағылшын тілдеріндегі

тақырыптық үйірме және жобалық қызметі ұйымдастырылады[5]. Мектеп-

интернат оқушылары жыл сайын ғылыми жарыстарда жетістікпен

қорғалатын қазақ, орыс, ағылшын тілдерінің мәселелрі бойынша ғылыми

жобалар дайындайды. Оқушылардың зерттеу жұмыстарының ішінен

келесілерін атап айтуға болады:«Изучение английского языка молодежью:

модная тенденция или веление времени», «Язык и время», «Сложная игровая

форма в призме полиндрома», «Исследование происхождений и значений

магических слов и выражений на английском и русском языках в

произведении Дж.Роулинг «Гарри Поттер» және тағы басқалары. Вокал, хор,

156

домбыра, хореография үйірмелерінде шығарманың тақырыбы мен мазмұны

арқылы оқушыларды қазақ, орыс және ағылшын мәдениетіне араластыру

жұмысы жүргізіледі. Кез келген халықтың рухани мұрасының негізі болып

тілі саналады. Тіпті бір шығарманың тақырыбын білу арқылы оқушы әр

тілдегі өзінің лексикалық сөздік қорын молайтады.

Үлкен оқу және тәрбие потенциалына «Пікірталас» зияткерлік

ойындары ие болып отыр. Мектеп-интернатта пікірталастан қазақ лигасынан

басқа орыс және ағылшын лигалары да құрылған. Біздің дебатерлар мектеп

намысын орыс және ағылшын тілдерінде қорғай отырып, облыстық және

республикалық байқауларға қатысып жүр.

Бүгінгі күні мемлекеттің үштілділік саясатын жетістікті жүзеге

асырудың факторы педагог мамандардың сапасы екені жасырын емес.

Қазақстандық мектептердегі жаратылыстану-ғылыми пәндерді оқыту үшін

ағылшын тілін меңгерген педагогтардың пайызы, өкінішке орай жеткіліксіз.

Үштілді білім беруді енгізу жағдайларында мектеп-интернаттың педагог

мамандармен қамтамасыз етілуінің талдауы мұғалімдердің 5% ағылшын тілін

еркін меңгерген (және бұл ағылшын тілі пәні мұғалімдері) және 15%

ағылшын тілін біршама меңгергендігін көрсетті. Бұл мұғалімдердің көпшілігі

педагогикалық жоо-ны енді ғана аяқтаған жас мамандар. Пәндерді ағылшын

тілінде оқытуды енгізе отырып, осы мұғалімдерге мол сенім артылады.

Қазіргі уақытта мектеп-интернатта ағылшын тілін меңгерген

жаратылыстану-ғылыми циклдағы пән мұғалімдеріне деген қажеттілік

туындап отыр, бұл мәселені шешудің жолдары көп болмаса да, біз бұл

сұрақты өз күшімізбен былайша шешіп жатырмыз, яғни биология, физика,

химия, информатика пәндері мұғалімдері оқуға дайын, ең қуантарлығы

олардың ағылшын тіліндегі базалық білімдері бар. 2017 жылдың сәуір

айынан бастап химия пәні және информатика пәні мұғалімдері тоғыз айлық

тілдік курста өндірістен қол үзбей оқып жатыр.

Дүниежүзі тарихы мен географияны орыс тілінде оқытуды енгізу

жағдайы бірқалыпты болып табылады, себебі біздің тарих және география

157

пәндері мұғалімдері орыс тілін функционалды деңгейді меңгерген, яғни олар

орыс тілінде сөйлей алады және түсінеді, сондықтан оардың алдында тұрған

міндет – тілді мағыналық деңгейде, яғни сол тілде оқып, жазып, ойлай алу

үшін үйрену.

Қазіргі кезеңде мектеп-интернаттың дарынды балаларды оқыту мен

тәрбиелеуде үштілді оқытуды ұйымдастыру бойынша өз болжамдары бар,

бұл бағытта нақты жұмыстар мен жоспарлар да бар, келешегі мен ресурстары

да бар. Жинақталған тәжірибе, педагогтардың кәсіби және жеке

ұмтылыстары, ресурстар, сонымен қатар уақыт ресурсы 2019 жылдың

қыркүйек айына мектеп-интернатта үш тілде сапалы білім беру үрдісі іске

қосылады деп пайымдауға мүмкіндік береді.

Әдебиеттер тізімі.

1. Назарбаев Н.А. «Взгляд в будущее: модернизация общественного

сознания». www.akorda.kz/ru

2. Елбасының 100 нақты қадамын жүзеге асыру бойынша ұлт жоспары.

Білім беру жүйесіндегі ағылшын тіліне кезеңімен көшу – жоғары мектеп пен

жоо-да (79 қадам). www.adilet.zan.kz

3. Үштілді білім берудің дамуы бойынша іс-шаралар жоспары (ҚР

Мемлекеттік хатшысының Бұйрығымен бекітілген 30 қазан 2015 ж. №11).

www.zakon.kz/mon-rk

4. 2016-2019 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының білім

беру ісін дамыту бағдарламасы. www.zakon.kz/mon-rk

5. 2015-2020 жылдарға арналған үштілді 2015-2020 жылдарға арналған

үштілділі беруді дамытудың жол картасы («2015-2020 жылдарға арналған

үштілді білім берудің жол картасын бекіту туралы» білім және ғылым,

мәдениет пен спорт, инвестициялар министрлігінің біріккен бұйрығы).

www.control.edu.gov.kz/kk/kazakstan

6. 2011-2020 жылдарға арналған тілдерді дамытудың мемлекеттік

бағдарламасы. www.adilet.zan.kz

7. Хрипко А. Как учить чужой язык. М., Скифия-принт, 2004.

158

ИСПОЛЬЗОВАНИЕ НОВЫХ ТЕХНОЛОГИЙ НА УРОКАХ

ИНФОРМАТИКИ НА АНГЛИЙСКОМ ЯЗЫКЕ

Карсакова Юлия Александровна,

учитель информатики,

специализированный лицей

для одаренных детей №20,

г. Талдыкорган

Түйін

Бұл мақалада информатика ағылшын тілінде оқытудың жаңа

технологияларын қолдану қарастырылады. Бұл тәсілдерді оқушылардың

оқуға деген қызығушылығын, сыни тұрғыдан ойлау қабілетін, оқу сапасын

арттыру үшін қолданылады.

Summary

This article describes the use of new technologies and teaching methods in

computer science lessons in English. These methods are used to increase the

interest in learning from students, develop critical thinking, independence, and

improve the quality of learning in general.

В этом году Президент Республики Казахстан Н.А. Назарбаев своим

Посланием объявил о начале Третьей модернизации Казахстана. Цель

определена – войти в тридцатку развитых государств мира.

Самым фундаментальным фактором успеха в будущем выступает

образование, это должен понимать каждый казахстанец. Образование сейчас

должно стоять под первым номером в системе приоритетов подрастающего

поколения. Наша задача как педагогов - стать главными проводниками

принципов модернизации – открытости сознания - понимание учениками

всего происходящего как вокруг себя, так и вокруг страны; прагматизма –

умение отойти от устаревших стереотипов и изменить ряд привычек, с

159

греческого языка prаgma – дело, поэтому в центре обучения – практические

дела; конкурентоспособность – знание учениками компьютерной

грамотности, иностранных языков.

Этого можно достичь, внедряя в свою практику новые методы и

технологии обучения.

Современная жизнь требует от нас, чтобы мы постоянно менялись,

иначе не будем успевать за ее переменами. Очень разные растут сейчас

ученики, в некоторых вопросах они преуспели лучше учителей, наличие

свободного времени, Интернет дают о себе знать. Поэтому нужно стараться

не отставать от них, каждый учитель должен пополнять свой багаж знаний,

идти в ногу со временем. Именно этим мы в данный момент активно

занимаемся, внедряя в свою практику новые методы и технологии обучения.

Президент Республики Казахстан Н.Назарбаев в своем Послании

«Третья модернизация Казахстана: глобальная конкурентоспособность»

подчеркнул значение политики трехъязычия в нашей стране.

Я, учитель информатики на английском языке и сегодня, в условиях

полиязычной школы, я с уверенностью могу сказать, что основой

инновационной деятельности являются интегрированные уроки.

Основная цель учителя – положительная мотивация обучения и

активизация познавательной деятельности ученика. Добиться данной цели

можно, используя в школьной практике новые технологии.

Поддержка принципа модернизации открытость сознания, на моих

уроках осуществляется повышенной активностью мозга с помощью

инновационного мышления или новых стимулов. Постоянное размышление

над проблемой или вопросом и запоминание, поможет сделать ваших

учеников умнее, энергичнее, более творческими, общительными и открытым

для новых впечатлений и способов мышления.

Обучение связано с исследованием неизвестного, а исследование

начинается с вопросов. Начинать урок необходимо с вопросов, которые

требуют «живого» обсуждения. Например, на первом этапе урока для

160

определения новой темы ученикам предлагается просмотреть видео, затем

задаются вопросы, если ученик, которому задавался вопрос, затрудняется

ответить, то ребята очень быстро приходят к нему на помощь. Подобный вид

работы не только дает возможность ребятам найти ответ, но и заставляет их

думать, приводить аргументы в защиту своего мнения. Кроме того развивает

мышление, монологическую речь учащихся, умение говорить на английском

языке. Одним словом, учеников нужно учить думать. Еще один из примеров:

перед изучением новой темы перед учениками на экране появляется картинка

и ставится вопрос: «Как вы думаете что это?». Дети учатся анализировать и

рассуждать. А это, своего рода один из методов развития критического

мышления.

Для развития мышления учеников эффективны следующие формы и

задания: класс объединяется в группы и группам предлагается при изучении

новой темы соотнести части компьютера к устройствам ввода и вывода,

далее предлагается попробовать самостоятельно дать определения на

английском языке каждому из устройств.

С греческого языка prаgma – дело, поэтому на моих уроках в центре

обучения – практические дела. Всем известно, что ученик (ребенок)

выбирает то, что интересно. Выбрав, он обучается. На этапе осмысление на

своих уроках я поддерживаю принцип прагматизма. Проводится работа по

создания кластера. Ребятам предлагается в группах нарисовать, рассказать

все, что они знают по новой теме, далее разработать критерии оценки, так как

по окончанию выступлений группы будут взаимооценивать друг друга, а

потом подвести итоги, сделать выводы.

На этапе «рефлексии» задаются вопросы следующего характера:

«Понравился ли вам урок?» и другие.

Разработка критерий оценки при работе с кластерами это один из

новых подходов в обучении. Данному методу нужно уделить особое

внимание, потому что оценка должна вдохновить ученика, а не отбить у него

желание учиться.

161

Раньше система оценивания сосредотачивалась только на личности

учителя. Сейчас же дети должны быть вовлечены в оценивание. На уроках

информатики на английском языке с успехом применяются карточки

самооценки, самооценивание, взаимооценивание.

Также еще один из методов оценивания урока это поэтапное

оценивание. Ученикам раздаются в начале урока карточки самооценки, к

каждому заданию уже разработаны определенные критерии. По этим

критериям ребята приобретают умения и навыки защищать свою работу,

знают, на что обращать внимание, чтобы получить хорошую оценку.

Ученикам очень нравится такая форма работы, они с удовольствием

оценивают своих товарищей.

Для демонстрации критерий, ключей для самопроверки или

взаимопроверки, на уроке активно используется интерактивная доска, а это

еще один из методов усовершенствования системы обучения.

Применение ИКТ делает урок менее скучным, однообразным, более

динамичным, интересным и, как следствие, поможет ученикам быстрее и

глубже усвоить материал. Так, например, на уроке информатики на

английском языке, с успехом используются интерактивные тесты,

кроссворды, презентации, видео, задания на соотношения. Применение ИКТ

побуждает детей к дальнейшему исследованию, развивает интерес к уроку,

способствует вовлечению учеников в процесс обучения, особенно создает

условия для реализации возможностей одарённых и талантливых детей.

Одним из главных принципов обучения является формирование у

ребенка чувства успешности. В настоящее время не принято делить

учеников на сильных и слабых и для создания комфортных условий и с

учетом потребностей учеников применяются дифференцированные задания.

Ученикам раздаются карточки с усложняющимися зданиями на выбор.

Каждый ребёнок задействован. Если раньше дети, много задавали вопросы

по заданиям, то сейчас они работают самостоятельно. Например, работая в

парах при изучении новой темы на основе теста, ученики изучают интерфейс

162

программы и сопоставляют термин с определением. Далее выходит один из

учеников и пытается самостоятельно объяснить и рассказать о новой

программе, опираясь на термины, то есть он обучает других учеников.

Учитель лишь подводит итоги, делает выводы. Данный метод требует много

работы, нужна определенная подготовка.

На уроках информатики на английском языке применяются задания

занимательного характера, игровые моменты. Ученикам 7 класса при

изучении темы «Части компьютера» предлагается песня о компьютерной

мышке, далее кроссворд. В старших классах та же песня, но задания на

уровне аудирования, то есть прослушивается песня, ученики вставляют в

пропуски нужные слова. Еще одним из заданий, которые нравятся как

младшим классам, так и старшим является задание на поиск слов.

При использовании новых технологий на уроке, можно постепенно

выявлять организаторские способности учеников, развивать инициативу.

Например, при групповой работе, дети назначают одного ученика ведущим,

распределяют обязанности, а это своего рода и есть – зачатки лидерства.

Ценность у всех данных методов есть и она в том, что на уроке

работают все ученики, эти методы учат слушать и слышать, развивают речь,

дают возможность общения, активизируют мыслительную деятельность,

познавательный интерес, побуждают детей к действию, а человек,

обладающий всеми этими качествами, является конкурентоспособной

личностью. Конкурентоспособность - это еще один из принципов

модернизации.

Все выше сказанное, говорит о том, что цель учителя: положительная

мотивация обучения и активизация познавательной деятельности ученика -

она достижима.

Список литературы

1. Гузеев В.В. «Образовательная технология ХХI века: деятельность,

ценности, успех.» - М.,Центр «Педагогический поиск» 2004 г.

163

2. Полат Е.С. Новые педагогические и информационные технологии в

системе образования. – М., 1998.

3. Селевко Г.К. Современные образовательные технологии.// Народное

образование. – 1998.

4. https://infourok.ru/material.html?mid=38218

ЫНТЫМАҚТАСТЫҚТА ЖҰМЫС ЖАСАУ АРҚЫЛЫ БІРІН-БІРІ

ОҚЫТУДЫ ҚАДАҒАЛАУ

Касыбаева Акерке Терекбаевна,

математика пәні мұғалімі,

Ы.Алтынсарин атындағы дарынды

балаларға арналған мектеп-интернат

Қостанай облысы, Қостанай қаласы,

Резюме

Цель обучения в системе образования - развитие способности учащегося

глубокого понимания предмета, умение эффективно использовать

полученные знания. В данном материале описываются методы и приемы,

применяемые учителем на практике для реализации цели обучения. Ученик

и учитель, ученик и ученик-сотрудничество – один из способов обучения в

современном образовательном процессе. Характер и стиль взаимодействия

учителя и ученика должен предполагать демократичность, открытость,

диалогичность.

Поэтому новые подходы преподавания и обучения –это определенное

новшество в практической деятельности в процессе овладения учебным

материалом, ориентированные на воспитание ученика, способного решать

возникающие проблемы нестандартно, инициативно, грамотно.

164

Summary

The purpose of education in the education system is to develop the learner's

ability to understand the subject in depth, and to use effectively the knowledge

they are gained in. This material describes the methods and techniques used by the

teacher in practice for realizing the learning goal. A pupil and teacher, a student

and students-cooperation are one of the ways of learning in the modern educational

process. The nature and style of interaction between the teacher and the student

should assume democratic, open, dialogical nature.

Therefore, new approaches in teaching and learning are a definite innovation

in the practical activity in the process of mastering the teaching material, focused

on the upbringing of the students, who is capable to solve in an unconventional,

initiative, and competent manner the arising problems.

Оқыту үдерісін жақсартуға байланысты бірнеше инновациялық

технологиялар қолданып жатқаны бәрімізге мәлім. Осының бірі, Қазақстан

Республикасының оқыту жүйесіне Кембридж оқыту бағдарламасын кеңірек

қолдану. Бағдарламаның негізгі мақсаты: оқыту үдерісін жақсарту мен оқу

нәтижелерін жетілдіру. Яғни, білім беру жүйесінде оқытудың мақсаты -

оқушының пәнді терең түсіну қабілетін дамыту, алған білімдерін сыныптан

тыс жерде, кез келген жағдайда тиімді пайдалана білуді қамтамасыз ету.

[МАН, 6 бет]. Осы мақсатты іске асыру үшін өзімнің әдістемелік

тақырыбымды жоғарыда аталғандай алдым. Бұл тақырыппен мен 2016-2017

оқу жылы жұмыс жасадым және одан әрі жалғасын табады деген ойдамын.

Өз тәжірибеме келетін болсам сабақ барысында, сабақтан тыс оқушылармен

бірге ынтымақтастықта жұмыс жасай отырып біршама қадам мақсатыма

жеттім. Ол үшін ең біріншіден оқушыға бұйрық жасамай ұсыныс жасауды

дұрыс көріп, ал екіншіден күнделікті сабағымда тиімді әдіс-тәсілдерді яғни

белсенді оқыту ,саралап оқыту әдістерін және бағалау үшін емес

ынталандыру үшін бағалауды қолдандым. Сонымен қатар оқу үдерісіне

талдау жүргізу үшін кері байланыс жасап отырдым.

165

Ынтымақтастық технологиясы – оқушы мен мұғалімнің арасындағы

қарым – қатынастың тең дәрежеде жүзеге асуы, бірлік одақта қызмет етуі,

мұғалімнің оқушыға басымдылық көрсетпеуі. Мақсат, талап ету

педагогикасынан қарым – қатынас педагогикасына өту; оқушыға ізгілік

тұрғысынан қарау; оқыту мен тәрбиелеуді ұштастыру.

Ынтымақтастық – бір мақсатқа жетуге бағытталған, бірлескен іс - әрекет.

Оған керекті жағдайлар:

• мақсаттың бір екенін анық сезіну;

• ынтымақтасушы жақтардың қызметін дәл белгілеу;

• мақсатқа жету үшін мұғалім мен оқушылардың т.б педагогикалық

үрдіске қатысушылардың бір – біріне көмек беруі.

Өзімнің дәстүрлi сабақтарымда оқушылардың сыныптағы оқу үдерiсiне

түгел қатыспайтындығы байқалатын. Күнделiктi сабақта түсiнбей қалған

тақырыптар көлемi ұлғайып, үлгерiмi орташа балалар сабаққа құлықсыз

қатысты. Бұл тығырықтан шығу жолын iздестiргенiммен, нәтиже көңiлге

қонымсыз болды. Осы тұста Бағдарлама модульдерi оқу нәтижесiне

түбегейлi өзгерiс енгiзетiнiне сенiмдi болдым. Сондықтан өз сабағымның

әдiстемесiн өзгерте отырып, оқушылардың пәнге деген белсендiлiгiн,

қызығушылығын арттыру және бiлiм деңгейлерiн көтеру үшiн балалардың

көңiлдерiне қаяу түсiрмейтiндей етiп, тапсырмаларды бағалау критерийлерi

арқылы өзiн, сыныптасын, тобын дұрыс бағалай бiлуге баулу мақсатын

көздедiм. Сабақ барысында мен Александрдiң мына теориясын басшылыққа

алдым:

Сыныптағы бағалау тек қана техникалық тәсiл емес. Мұғалiмдер жазбаша

немесе ауызша түрде баға қою жолымен бағалайды. Олар қолданатын кез

келген нысанның артында объективтi немесе жеткiлiктi дәрежеде объективтi

емес нормалар мен стандарттар ғана емес, сонда – ақ баланың дамуы, оқуы

және ынтасы туралы түсiнiк, сонымен қатар өзiн – өзi бағалау, қабiлеттiлiк

және күш–жiгер сияқты ұғымдарға қатысты құндылықтар жатады.

(Александер, 2011)

166

Сонымен қатар оқытуды жақсартатын бес басты факторға сүйендiм. Олар:

1.Оқушылармен тиiмдi керi байланысты қамтамасыз ету;

2. Оқушылардың өзiндiк оқуға белсендi қатысуы;

3. Бағалау нәтижелерiн ескере отырып, оқытуды өзгерту;

4. Бағалаудың оқушылардың өзiн –өзi бағалауы мен қызығушылығына едәуiр

ықпал ететiндiгiн мойындау, бұл өз кезегiнде бiлiм алуға түбегейлi түрде

ықпал етедi.

5. Оқушылардың өздерiн –өздерi бағалай алуы және өздерiнiң оқуын қалай

жақсартуға болатындығын түсiнудiң қажеттiлiгi.

Сыныптағы бiрлескен жұмыс бiлiм берумен ғана шектелмей,

мұғалiмнiң сыныпта ынтымақтастық атмосферасын қамтамасыз етуiне

бағытталады. Оқу мен оқытуда жетiстiкке жету үшiн оқушы өзiн еркiн және

қауiпсiз сезiнуiне мұғалiм сабақта жағдай жасауы керек. Бағалау әдiл болу

үшiн оқушылармен бiрлесе отырып бағалау критерийлерiн жасап алу керек.

Оқушының әрбiр жауабы, ұсынысы, идеясы, шешiмi құнды болып

есептелетiнiн және бағаланатынын ескерту керек. Әр сабақта жаңа

тақырыпты өздерi оқып, жұбымен, одан соң топта талдап, мысалдар

келтiредi. Топта әрқайсысы өз ойын, идеясын ортаға салып, шешiм

қабылдауды үйренедi. Бұл жерде Барнстың «Оқыту мұғалiмдi селқос

тыңдағанда емес, сөйлеу, талдау, дәлелдеу нәтижесiнде iске асады» деген

пiкiрiн басшылыққа алдым.

Жұппен жұмыс істеу кезінде сыныптастарды бағалау және өзін-өзі

бағалау – бұл балалардың бір-бірінің жұмыстарына немесе өз жұмысына жай

баға қоюдан біршама өзгеше. Оқыту үдерісін жақсарту үшін бұл әрекет

балаларды өз жұмыстарының сапасына қатыстыруы және оны қалай

жақсартуды ұғынуына көмектесуі тиіс.

Сыныптастарын бағалау балаларға бір-біріне құнды кері байланыс ұсынуға

мүмкіндік береді, осылайша, олар бір-бірінен үйренеді және бірін-бірі

қолдайды. Бұл оқыту үдерісінің бағалы өлшемін ашады: қарым-қатынас

жасау, талқылау, түсіндіру және бір-бірін тартысқа шақыру мүмкіндігі

167

балаларға дербес оқу шегінен шығатын әрекетке қол жеткізуге мүмкіндік

береді. Сыныптастарын бағалау өзін-өзі бағалау қабілетін дамытуға

көмектеседі, ол балаларға өз прогресі үшін үлкен жауапкершілік алуға

көмектесе отырып, тәуелсіз оқуға ықпал етеді. Сыныптастарды бағалау және

өзін-өзі бағалау мүмкіндіктерін ойластырыңыз, мысалы, жауап алу кезінде

«жұппен талқылау және қалғандарымен бөлісу» оқушылар

ынтымақтастықта бiрлесе жұмыс жасап, бiлiмдi бiрге меңгердi, сыни

тұрғыдан ойлауға, еркiн сөйлеуге, ой бөлiсуге, өзiн және сыныптасын

шынайы бағалауды үйрендi. Бұл жетiстiк бағдарламаның нәтижесi.

Қазіргі заманғы мұғалімнің басты мақсаты- оқушыны терең білім алу

мен сапалы ойлауды дамытуға жетелеу болып есептеледі. Бірлескен топ

жұмысында оқушылар бір-бірімен ой бөлісіп, бір-бірімен тәжірибе алмасып,

алынған ақпаратты топ болып түсініп, талдап, синтездейді, салыстырып

болжамдар жасай отырып ортақ шешімге келеді. Оқыту мен оқудың жаңаша

әдіс-тәсілдерін ойдағыдай меңгерген мұғалім шәкіртін білім алуға

қызықтыра алады және жеке іздеуге дағдыландырады. Нәтижесінде оқушы

еркін, өзіндік дәлелдемелерін анық жеткізе білетін сенімді, сыни ой-пікірі

мен көзқарастары дамыған болып қалыптасады . Топтық жұмыс арқылы ой

қозғай отырып, өз ойымен өзгелердің ойына сыни қарап, естіген, білгенін топ

ішінде талдап, салыстырып, реттеп, сұрыптап, жүйелеп, білмегенін өзі

зерттеп, дәлелдеп, тұжырым жасауға бағыттау өз бетімен және бірлесіп

шығармашылық жұмыс жасау екені мәлім. Осылайша оқытудың жаңа

мазмұнын жасауға бетбұрысты әрбір мұғалім өзінен бастағаны жөн. ҚР

«Білім туралы» Заңында «Білім беру жүйесінің басты міндеті – ұлттық және

азаматтық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке

адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған, білім алу үшін

қажетті жағдайлар жасау, оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім

беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге

шығу» деп, білім беру жүйесін одан әрі дамыту міндеттері көзделді. Бұл

міндеттерді шешу үшін мұғалімнің күнделікті ізденісі арқылы барлық

168

жаңалықтар мен қайта құру, өзгерістерге жол ашады . Сабақ беруде мұғалім

оқушылардың жас ерекшелігін негізге алуы керек. Тапсырамаларды да

меңгере алатындай, сұрақтарға дұрыс жауап іздей алатындай етіп қою керек.

Сол кезде сабақ күтілген нәтижеге қол жеткізеді.

1. Мұғалім оқыту кезінде билік жүргізу әдісінен арылуы керек.

2. Оқыту үрдісі кезінде сабақтағы басты тұлға білім беретін мұғалім

емес, осы білімді қызыға қабылдауға дайын оқушы болуы тиіс.

3. Балалардың оқуға деген ынтасын күшейту керек

4. Өз дербестігін, белсенділігін дамыту қажет.

5. Оқу, дамыту жұмысын ұтымды жүргізу үшін баланың табиғи талабын,

қасиетін дер кезінде айқындау керек.

Осы қағидалар негізінде сабақты жаңа технология әдістерін қолдану арқылы

жүргізу - оқушының өзін-өзі дамытуына, өз біліміндегі олқылықтарды өзі

тауып, өз сұрағына өзі жауап іздеп жан –жақты білім алуына көмектеседі.

Біріккен жұмыс арқылы оқушылардың үнемі бір-бірімен және мұғаліммен

байланыста болуының маңызды екенін байқадым. Мысалы жаңа тақырыпты

игеру барысында бағдарлама бойынша оқыту мақсаты санның жуық мәні

ұғымын меңгеру болсын. Осы материалды түсіндіру үшін мен жұптық

жұмысты қолданамын. Әр қолданылған тапсырманың мақсаты болу керек

және сол тапсырманы орындау барысында мұғаліммен оқушының іс-әрекетін

төмендегідей айқындап алған жөн.

Мақсаты. Оқулықпен жұмыс жасау дағдыларын қалыптастыру арқылы оқу

мақсатына жетуге бағыттау. Проблема тудырған сұрақтарға өз беттерімен

жауап алу. Мұғалімнің іс-әрекеті: Оқушылардың жұмыстарын қадағалайды.

Тапсырманың орындалу барысын бақылайды.Сұрақ жауап арқылы диалог

құрады. Оқушылардың іс әрекеті: Оқулықпен жұптық талқылау жасайды

жаңа материалды өз беттерінше игереді. Жуықтау белгісімен танысады,

жуықтаудың маңыздылығын түсінеді, артығымен жіне кемімен жуықтауды

біледі.Ереже негізінде санды түрлі разрядтарға дейін жуықтап үйренеді.

Қысқаша тұжырымдық жазба жазады.

169

Жуық мән деген ұғымға синоним айта аласыз ба?

Егер қарбыздың салмағы 5,112кг болса шамамен қанша дейсіз?

Уақыт айтқанда пайдаланасыз ба?

1,0,2,3,4,5,6,7,8,9 цифрларын санды дөңгелектегенде қалай пайдаланамыз?

Ережеде не айтады? деген жетекші сұрақтар арқылы ой түйіндеуге болады.

Мұғалім осы тақырыпты өту барысында топтық жұмысты да ұйымдастырса

болады. Мысалы сыныпты топқа бөліп әр топқа практикалық тапсыраны

орындату арқылы белсенді оқытудың «Мен өзім жасаймын,Мен өзім

түсінемін» ұғымын іске асыруға болады. Бұл тапсырманың мақсаты: Жаңа

ұғымды қоршаған ортамен байланыстырады. Шығармашылық тапсырманы

орындату арқылы тақырыпты меңгеруін қадағалау.

Мұғалімнің іс-әрекеті: Оқушылардың жұмыстарын қадағалайды.Топқа

бөледі.Топ ережесін сақтауды еске түсіреді.

Оқушылардың іс әрекеті: Қоршаған ортамен байланыстырып практикалық

тапсырманы орындайды. Орындаған өлшеу жұмыстарының нәтижесін

айтады және 1, 2, 4 – топтардың орындаған өлшеу жұмыстарының мәні жуық

шама, 3-топтың есептеген 100 қораптағы 1200 қарындаштың нақты мән

екенін айтады.Шыққан нәтижелерді ондық үлеске дейін дөңгелектейді. Топ

тапсырмаларын төмендегідей үлгіде болуы мүмкін.

1 -топ. Партаның ұзындығын өлшеп, нәтижесін жазу;

2-топ. Сынып бөлмесінің ұзындығын өлшеу, нәтижесін жазу;

3-топ. Әр қорапта 12 қарындаш бар, осындай 100 қорапта неше қарындаш

бар?

4-топ. Кез келген бұрыш салып, бұрыштың шамасын транспортирмен өлшеп,

нәтижесін жазу.

Дескриптор: Білім алушы:

Өлшеу нәтижесін жазады

Шыққан мәнді дөңгелектейді

Топтық кері байланыс жасаудыда ұмытпаған жөн .Мен нені үйрендім?

170

Маған не қиын болып көрінді? Не күрделі болды? Мен енді нені үйренгім

келеді? Бұл сұрақтар оқу үдерісіне талдау жасауға мүмкіндік береді.Сонымен

қатар ынталандыру үшін бағалау қажет. Мұғалім өзінің әр сабағына

рефлексия жасауы қажет, ол үшін мынадай сұрақтарға жауап жазу керек.

Сабақ мақсаттары немесе оқу мақсаттары шынайы, қолжетімді болды ма?

Барлық оқушылар оқу мақсатына қол жеткізді ме? Егер оқушылар оқу

мақсатына жетпеген болса, неліктен деп ойлайсыз? Сабақта саралау дұрыс

жүргізілді ме? Сабақ кезеңдерінде уақытты тиімді пайдаландыңыз ба? Сабақ

жоспарынан ауытқулар болды ма және неліктен? Осындай өзіңіз маңызды

деп санайтын сұрақтарға жауап беру арқылы сабақ бойынша рефлексия

жасау тиімді. Ынтымақтастқта бірін-бірі оқыту арқылы оқушылардың өзін-

өзі реттеуді үйренгенін байқадым. Ынтымақтастықта бірін-бірі оқытудың

белсенді әдістерінің бірі «Қарлы кесек» ойыны. Бұл ойынды белгілі бір

тақырыпты өту үшін қолдануға болады. Нәтижесінде бірін-бірі оқытады.

Қорыта келгенде, сабақтарды осындай әдіс – тәсілдермен өткізу

арқылы мен оқушылардың білімді өз бетімен оқып-үйрене алатынына,

өзінің оқуы үшін өзі жауапты екендігін сезінетіндігін, қызығушылықтары

оянып, белсенділіктері артатындығын, олардың ой еркіндігі

дамитындығына көзім жетті. Қазіргі сабақ барысын заманауи

технологиясын қолдана отырып, балаларды білім нәрімен сусындатсақ,

алдымыздан «Ұстаздан шәкірт озар» -дегендей небір білімді шәкірттер

шыға берсе, олардың білімді, білгір азамат қылып шығарсақ, нұр үстіне

нұр болар еді.

Әдебиеттер

1.Мұғалімге арналған нұсқаулық ІІ- деңгей, 6-бет.

2.Үлестірмелі материалдар екінші апта.

3. Математика пәні бойынша педагог кадрлардың біліктілігін арттыру

курсының білім беру бағдарламасы.

171

КРЕАТИВТІ НӘТИЖЕГЕ БАҒЫТТАЛҒАН ДАРЫНДЫ

БАЛАЛАРМЕН ЖҰМЫС ЖҮЙЕСІ

Кожагельдинова Гульназы Нигиметовна,

директордың ғылыми-әдістемелік

жұмыс жөніндегі орынбасары

«Жас дарын» мамандандырылған мектебі,

Павлодар қ.

Резюме

В статье освещается система работы с одаренными детьми, нацеленная на

креативный результат. Теоретические доводы основаны на практических

примера, доказаны конкретными достижениями. Материал может быть

рекомендован для учителей.

Summary

In this work the author's opinion about the system of work directed to the creative

achievement of gifted children has been clarified.The theory was proved by the

results of experiment and examples.Generally,this work can be used by teachers.

Дарынды оқушылармен жұмыс жасау мәселесі қазіргі қоғам үшін өзекті

болып отыр. Бүгінде мектепке жоғары талаптар қойылып жатыр. Дарынды

балалар – ұлттың зияткерлік күшінің стратегиялық артықшылығы, оның

шығармашыл өндірістік-экономикалық потенциалы. XXI ғасырдағы

экономика, адам капиталының экономикасы, білім беру жүйесі өндіріс

саласынан гөрі басым болып барады. Сондықтан да дарынды балалармен

жұмыстың мәні, күші күннен-күнге арта түспек. Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың:

«Мемлекетке бүгін жаңа формациядағы адамдар, кәсіби

мамандар,шығармашыл, стандарттан тыс ойлайтын тұлға қажет». Яғни

басқаша айтқанда, елімізді ары қарай дамытуға жауапкешілігі мол «Элита»

қажет. Біздің мектептің алдында шешуге жоспарланған мәселе: дарынды

172

балаларға арналған арнайы мектептің бағдарлы дайындығының ерекшелігін

айқындауда мектеп өмірінің жүйесін құраушы факторы – шығармашылықты

дамыту жолдарын іздестіру. Мектеп 2015-2020 жылдарға арналған даму

жоспарымен жұмыс атқаруда. Жалпы 5-жылдыққа арналған мектепшілік

тақырып «НЗМ тәжірибесіне бағытталған дарынды балаларға арналған

мамандандырылған мектеп жүйесінің моделі» болса, мақсаты «Креативті

менеджмент принциптеріне негізделген мұғалім мен оқушы үшін өзін-өзі

дамыта оқыту моделі» болып табылатын «Оқу-тәрбие үрдісіндегі мұғалім

мен оқушының өзін-өзі дамыта оқытуы: мұғалімнің, оқушының жеке

менеджменті» әдістемелік тақырыбы оқу-тәрбие, ғылыми-тәжірибелік

жұмыстарының өзектілігі мен мазмұндылығы мектеп менеджментінің

құрылым компоненттерінің өзара байланысы – ол ұжым іс-әрекетінің

әдістемелік негіздері мен креативтік педагогика мәселелеріне тіреледі.

Мақсаты: Жан жақты білімді іскер өздік ойлау жүйесі дамыған,

адамгершілігі жоғары, дені сау, барынша қабілетті жанды қалыптастыру.

Бала дарынының ашылуын өз қабілетіне сәйкестендіре дамыту, жетілдіру.

Дарынды балалармен жүйелі жұмыс ұйымдастыру.

Міндеттері: Оқушылардың ақыл ой қабілеттерін жетілдіру. Шәкірттердің

шығармашылық жеке дарындылығын дамыту. Дарынды оқушының

шығармашылық бағытының ашылуына, дамуына, қоршаған ортаға өзін-өзі

жарнамалауына көмек көрсету.

Күтілетін нәтижелер

1. Рухани зияткерлік және шығармашылық дарыны бар балалар санының

артуы.

2. Біздің мектеп жастарының әлеуметтік құндылық өлшемін «білім»

категориясы секілді мағынада көтеруге өзгерту.

3. Креативті нәтижеге бағытталған дарынды балалармен жұмыс істеуде

заманауи әдістермен қаруланған педагог санының өсуі.

4. Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін ашуға арналған іс-шаралар

ауқымын кеңейту.

173

5. Оқушылардың жобалық-зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру.

6. Дарынды балалармен жұмыс жасайтын педагогтардың біліктілігін арттыру

7. Дарынды балалармен жұмыс істеу жүйесін жасау

8. Дарынды балалармен жұмыс істеу үшін оқытудың жаңа технологияларын

жоспарлау мен жіктеу.

9. Дарынды балалармен жұмыс жасаудың әртүрлі қырынан проблемалар

шығару.

Жұмыс жоспары мынадай жүйелеу кезеңдеріне бөлінеді

Бірінші кезең. Ерекше қабілетті оқушыларды анықтау

Екінші кезең. Оқушы қабілеттілігінің бағытын анықтау

Үшіші кезең. Ой өрісін дамыта түсу үшін жұмыс жүйесін құру

Төртінші кезең. Дарынды оқушылармен жекелеген жұмыстар жүргізу

Дарынды балаларды айқындау, оқыту және дамыту тұжырымдамасы

негізінде мынадай шарттар басшылыққа алынған:

- дарынды балаларды әлеуметтік және құқықтық қорғауды

гуманизацияландыру және демократияландыру;

- дарынды балаларды айқындауда және олармен жұмыс жүргізуде

биологиялық, әлеуметтік факторларды есепке алу;

- дарынды балалармен жұмыс жүргізудің үздіксіздігі мен жүйелілігі;

- жұмыс жүйесін басқаруды орталықтандыру мен өз бетінше басқарудың

үйлесімді байланысы;

- дарынды балалармен жасөспірімдерді іріктеу үшін диагностикалық

әдістер комплексін пайдалану;

- жеке тұлғаның дарындылығы мен қалыптасу деңгейіне арнайы

таңдалған балалардың білім алу және даму бағдарламасының сәйкестігі;

- осы категориядағы балалар мен оқушыларды басқару жұмысындағы

мемлекеттік және қоғамдық ұйымдастыру құрылымдарының үйлесімділігі;

- дарынды балалармен және оқушылармен жұмыс жүргізуге мұғалімнің

арнайы дайындығы.

174

Біздің мектепті бітірушінің моделі – ол белгілі бір салады үздіксіз білім

алуға дайын және туған өлкесінің дамуы мен гүлденуіне өз өмірін

байланыстырушы тұтас, ең жоғары деңгейде білім алған шығармашыл тұлға.

- Бұл үштілді, әдет пен іскерліктің, жауапты қарым-қатынастың

ережелерін білетін тұлға;

- Бұл келісті, ұнамды, ұжыммен, қоғаммен тіл табыса алатын,тарихтан

келе жатқан өз халқының ұлттық, жанұялық дәстүрлерін бұлжытпайтын

өзіне лайықты тұлға;

- Бұл ҚР-ң азаматы және патриоты деген менталитеті бар заңға

бағынушы тұлға;

- Табиғаттың берген ерекшеліктері мен дарындылық белгілерінде

осындай тұлғаны қалыптастырып шығару оңай іс емес, сондықтан да

дарынды бала ол оқыту мен тәрбиелеу үрдісінде көптеген қайшылықтар мен

проблемалар тудыратын әуелден-ақ күрделі ерекше тұлға.

Мектеп ұжымы мақсаттық бағдарламаны іске асыру кезінде білім беру

мазмұнын таңдап алды, ол біріншіден мемлекеттік стандартқа сәйкес

инвариант, екіншіден балалардың жоғары деңгейдегі интелектуалды,

шығармашылықпен дамуын қамтамасыз ететін базалық вариант (мета

пәндер мен интеграциялық курстар) және үшіншіден, талант қабілетін ашуға

байланысты аймақтық білім беру идеясын жүзеге асырушы мектептік

вариант (факультативтер, таңдаулы курстар, теориялық және қолданбалы

түрдегі ғылыми-зерттеу орталықтары). Оқу жоспарының мүмкіндіктерін

жүзеге асыруға мектептің 38 негізгі қызметте және қосалқы қызметте ЖОО

ұстаздары атсалысады.

Оқушылар дарындылығын дамытуда мұғалімдердің жеке-дара

оқушылармен консультациялары, оқушылардың бір-біріне кеңес беруі мен

жоғарғы оқу орындарының аға оқытушылары мен профессорларының

сабақтары білім мен ғылымның ұштасуына маңызды рөл атқарады.

Біздің мектеп қалай биік жетістіктерге жетеді?

175

Мектепте дарынды балалармен жұмыс әртүрлі бағытта, формалар мен әдіс

тәсілдердің алуан қырлылығымен анықталады. «Жас дарын» мектебінің

дарынды балалармен жұмыстың негізгі бағыттарын атасақ:

Мектеп оқушылардың дарындылығын дамытуда

- ата-анамен;

- ғалымдармен;

- сабақтың үстінде;

- сабақтан тыс арнайы курстарда;

- әртүрлі жастағы топтармен жұмыста;

- тереңдетілген оқу бағдарламалары есебінен;

- ерте оқыту /химия, информатика, мен физика 5-сыныптан ерте оқыту

енгізілген/;

- «Жас дарын» олимпиадалық мектебі;

- жобалау және зерттеу орталығының жұмысы;

- «Зерде» баспа орталығы;

- жазғы профильдік лагерьлер мен «Туған елге тағзым» экспедициясы;

- «Ертіс дарыны» жанынан ұйымдастырылған қашықтықтан және іштей

оқытатын «Жалын» олимпиадалық резерв мектебі, «Жас ғалым»

қосымша білім беру мектебі, «Талапкер» зияткерлер мектебінде;

- оза оқыту барысында жүзеге асырылады.

Мектептегі жұмыстың осы бағыттарын бейнелейтін модель құрылды.

Модель үйлестіру: бұған педагогикалық ұжым жұмысын ұйымдастыру,

үйірме, клуб жұмыстары, ресурстық қаматамасыздандыру, анализ, бақылау,

дарынды балалар банк қорын жинақтау жатады. Диагонстикалық бағытта:

дарынды баланы анықтау әдістемесі, оқушыларды диагностикадан өткізу,

«дарынды балалар» банкі, психологиялық қолдау.

Оқушының дарындылығын анықтауда баланың отбасылық жағдайын

зерттеу, шығармашылық қабілеттерін анықтау, сауалнамалар, тренингтер

өткізу, пәндік олимпиадаларға, ғылыми жоба сайыстарына қатысу, дарынды

тұлғаны дамытудың әдістер кешенін қолданамыз. Мұғалімдермен жұмыс:

176

мұғалімдердің біліктілігін көтеру, әдістемелік көмек және ынталандыру.

Оқушыларды дамыту, дарынды оқушыны дамыту ортасын құру,

тереңдетілген білім беру бойынша сабақтан тыс іс шаралар, түрлі

интеллектуалдық сайыстарға қатыстыру, АКТ қолдану. Қоғам назарын

аудару, жарнама, мақала, қабырға газеттері арқылы ақпараттық бағыттағы

жұмысты қамтиды.

Дарынды балалармен жұмыс барысында қолдау көрсету және

ынталандыру жүйесінің міндетті жоспары, дарынды бала әрекетін бағалау

өте маңызды болып табылады. Осыған байланысты мектепте

ынталандырудың келесі жүйесі жасалды:

Оқушылардың жетістіктерін мәжіліс залындағы мектеп төріне шығарып

көрсету арқылы жүзеге асырылады («төрге шығу» дегеніміз ол ауыспалы

және де тура мағынада оқушының жеке тұлғалық потенциалының өсуі). Кез

келген оқушының қандай да болсын жетістігі туралы айтылып, мектеп

жиындарында сайысқа қатысып келген баланы құттықтап, қызыл кілеммен

жүргізеді. Мектептегі ерекше айтып өтетін жұмыстың бірі - ата – аналар

«Қамқорлық кеңесінің» жұмысы. Олар оқушылар дарындылығын қолдау

және дамыту, көпбалалы және әлеуметтік жағдайы төмен отбасындағы

балаларды қолдау, мектепішілік іс-шараларға қатысу, өткізу сынды

жұмыстарды атқарады. Жыл бойы жеңіске жеткен оқушыларды және оларды

жетелеген мұғалімдерді марапаттау бағытындағы «Жұлдызды жаңбыр» іс –

шарасы.

Оқушылардың уәждерін арттыру мақсатында енгізілген жобалардың бірі

- «Бір аптаға бір көшбасшы» жобасы. Көшбасшы - іс-әрекетті жүзеге

асыруда сыныптың мүддесін толық сезініп, қорғай білетін, бойына лайықты

қасиеттерді жия білген адам. Ол алға қойған мақсатқа жету үшін сыныптың

көлемінде оқушылардың күш-жігерін біріктіріп, белсенді ықпал ете алады.

Мектептің апталық циклограммасына орай әр аптаға бір көшбасшы оқушы

тағайындалады. Ол сыныптың апта бойғы жұмысына жауапты болады да,

апта соңында көшбасшылықты келесі нәтижелі оқушыға тапсырады.

177

Оқушыны көшбасшы рөліне ендіру – оқушының өз – өзіне деген сенімін

ұялатады, сынып ішіндегі беделін көтеруге, ашылмай жүрген кейбір қасиет,

қабілеттерін ашуға көмектеседі.

Осы бағытта атқарылатын іс – шаралардың бірі - «Жас дарын – 2017»

жобасы. Жобаның мақсаты: мектеп оқушыларының интеллектуалдық,

білімдік әлеуетін көтеру, түрлі бағыттағы дарынды және талантты

балаларды, көшбасшыларды анықтау,оқушылардың әлеуметтік белсенділігін

арттыру. Сайыс 2 кезеңнен тұрады:

I кезең – Сырттай кезең. Сынып жетекшісі сынып белсенділерімен

бірге сыныптың рейтіингілік картасын толтырады да, тоқсан сайын

ұйымдастыру комитетіне тапсырады. Оқушы рейтингісі- бұл оқушының жыл

бойы оқудағы, қоғамдық өмірдегі, спорттағы жетістіктері қамтылған «табыс

деңгейін» көрсететін сандық көрсеткіш. Рейтинг жеке оқушылардың

жетістіктерін салыстырып, алға болжам жасауға көмектеседі.

II кезең – «Бетпе - бет» кезеңі. Мамыр айында өткізіледі. Бұл кезеңге әр

сыныптан жоғары рейтинг көрсеткен оқушылар қатысады. «Оқушылардың

портфолиосы» түрінде өткізіледі.

Номинациялар:

1. «Жас ғалым-2017» номинациясына (5-7 сынып оқушылары)

республикалық және облыстық «Зерде» ғылыми жобалар жарыстарының

жеңімпаздары ие болады.

2. «Жыл оқушысы-2017 » номинациясы (5-11 сынып оқушыларының ішінен

рейтинг бойынша бірінші шыққан оқушыға беріледі.

3. «Жас дарын-2017»номинациясын (8-11 сынып оқушылары)

республикалық ғылыми жарыстардың жеңімпаздары, республикалық әртүрлі

пәндік олимпиадалардың (ағымдағы оқу жылының) жеңімпаздары иемденеді.

Жарыстардың жеңімпаздары мен жүлдегерлері, халықаралық және

республикалық ғылыми жарыстардың, республикалық пәндік

олимпиадалардың бірнеше дүркін жеңімпаздары, тек қана «5»-ке немесе «4-

5»-ке үлгеруші оқушылар ие болады.

178

Оқушылармен қатар мұғалімдерді де ынталандыру шаралары өтеді. Мысалы

айтсақ,

1. «Ғылым жолына жетелеуші»- оқушыларды ғылыми жобада жетелеп,

жеңімпаздарды шығарған мұғалімдер иеленеді.

2. «Жыл мұғалімі» - бұл номинацияны педагогикалық еңбек өтілі жоғары,

әртүрлі олимпиадаларда, мұғалімдерге арналған сайыстарда дипломмен

марапатталған және оқушылары арасынан жеңімпаздар дайындаған

(облыстық, республикалық, халықаралық пәндік олимпиадалар, ғылыми

жарыстар), рейтинг бойынша бірінші орын алған мұғалімдер иеленеді. Бұл

номинация «Соңғы қоңырау» мерекесінде беріледі.

3. «Олимп шыңына жетелеуші» - мектепте істейтін профессорлар мен

олимпиададан жеңімпаздарды дайындаған шығармашыл және нәтижелі

жұмыс істейтін мұғалімдер ие болады.

4. «Үздік сынып жетекші»- Рейтинг бойынша өзінің де тәрбие жұмысы

бойынша үздік зерттеу нәтижелері бар, сынып оқушыларының көпшілігі

белсенді болатын жетекші иеленеді.

Дарынды оқушылардың шығармашылық әлеуетінің даму тәжірибесі

арнайы шығармашылық бағдарлама мен оқу материалдарының жоспары мен

іске асырылуын шамалайды. Дарынды балаларды оқытудың болашақта

шығармашыл тұлғаның әлеуметтік іске асырылуына ықпал ететін

шығармашылыққа, қарым-қатынас жасай білуге, көшбасшылық және басқа

тұлғалық сапаларды қалыптастыруға ықпал ететін арнайы бағдарламалар

жоспарланды.

Интеллектуалдық жағынан дарынды және талантты оқушыларды

анықтау мен қолдау, ғылым саласында білімін жалғастыруға ынталандыру

мақсатында мектепте пән олимпиадаларының өткізілуі дәстүрге енген.

Жалпы мектептік олимпиадалық резерв мектебі «Жас дарын» деп

аталады. Бұл мектеп құрамына пәндер бойынша белгілі бір жетістіктерге қол

жеткізген оқушылар еніп, мектептік олимпиадалық командасын құрайды.

Әрбір пәнді пән мұғалімдері жетелейді.

179

ОРМ жұмысы келесі бағыттар бойынша ұйымдастырылды: қоғамдық-

гуманитарлық, жаратылыстану-математикалық. Осы бағыттардағы барлық

пәндер бойынша сабақтар жүргізіледі. Әр бағыт және әр пән өзінің оқу

бағдарламасын іске асырады, барлық пәндік тәртіптерді біріктіретін мақсат –

пән олимпиадаларының жүлдегерлерін дайындау ғана емес, сонымен қатар,

әр оқушының жеке қабілеттері мен шығармашылық потенциалын ашу үшін

максималды жағдай жасау.

Біріншіден, оқыту үдерісі мектепте нәтижеге жету барысындағы мұғалім мен

оқушының қарым-қатынасын қамтамасыз ететін дамыта оқыту теориясы

негізінде ұйымдастырылады.

Екіншіден, оқыту мазмұны мектептік курс бағдарламасын қайталамауы тиіс,

бірақ, сол бағдарламаға негізделіп, мазмұнды жалпылау, жүйелі деңгейде

ашуы қажет.

Үшіншіден, оқыту технологиясы мұғалімнің жеке қызығушылығымен,

мазмұнның ерекшелігімен, ОРМ мақсаттық ұстанымымен таңдалуы қажет.

Төртіншіден, таңдалған технология мен мазмұнға қарамастан, өз білімін іс-

жүзінде, белгілі бір өмірлік жағдайларда қолдана алатын еліміздің болашақ

азаматтарының сауаттылығын қалпытастыру қажет.

ОРМ пирамида принципімен құрылады:

- негізін құрайтын 5-6-сыныптар (мұғалімдер оқушыларды жеке

маршруттары бойынша жетелейді, балалардың қабілеттерін анықтайды,

коррекция жұмыстарын жүргізеді.

- Ортаңғы буыны – 7-8 сыныптар: дарынды оқушылармен жұмыс жүргізетін

пән мұғалімдері – сабақ барысында және жеке құрылған кесте бойынша.

- Пирамиданың жоғары сатысы – ОРМ жүйелі, ұйымдасқан түрде,

мазмұнды деңгейде танытатын – 9-11 сынып оқушылары.

ОРМ оқушылар мектепішілік пән олимпиадасы қорытындылары негізінде

қабылданады. ОРМ ұйымдастыру түрі әрдеңгейлі: ерекше құрылған кесте

бойынша жүргізілетін оқу сағаттарынан бастап, зертханалық, семинарлық,

экскурсиялық, кездесу, конференция, форум, дебат сабақтар түріне дейін.

180

ОРМ сабақтарын жүргізу үшін жоғары оқу орындарының ғалымдары

шақырылады. Мектеп базасында математика, физикадан қашықтан оқыту

бағдарламасы бойынша пәндерден білім алады, үй тапсырмасын орындайды,

олимпиадаға қатысады.

Бұл шаралардың барлығы оқушыларымыздың дарындылық,

шығармашылық қабілеттерін ашуға арналған. Сондықтан «Ертіс дарыны»

және «Дарын» орталығымен бірлесе жұмыс істегеніміз біз үшін өте маңызды,

бұл іс-шаралар келешекте де кең көлемде қарқындайды деген сенімдеміз.

Болашақта нені жүзеге асыруымыз қажет, қандай болжамға келеміз?

1. Мектеп ұжымына жекелей – топтық жұмысты енгізу, креативті

нәтижеге бағытталған табысқа жету жолында әр мұғалімнің қатысуын

ойластыру.

Дарынды балаларға қызмет етуден жалықпайық, ұстаздар! Әріптестермен

тәжірибе алмасу арқылы осы бағыт бойынша кәсіби деңгейіміз жоғарылай

берсін демекпін.

Әдебиеттер

1. Омарова В.К. Дарынды балалармен жұмыстың тұжырымдамалық

тәсілдері. «Одаренный ребенок, №6, 2010г.»

2. Афанасьева В.Н. и др. Дарынды баларға арналған дидактика.

«Дарынды бала», №6, 2010ж

3. Доровской А.И. Дарынды балаларды дамыту дидактикалық негізі.М.,

1998ж.

181

ФОРМИРОВАНИЕ ФУНКЦИОНАЛЬНОЙ ГРАМОТНОСТИ

ШКОЛЬНИКОВ НА УРОКАХ ГЕОГРАФИИ НА ОСНОВЕ

ПРИМЕНЕНИЯ ТРЕХМЕРНОЙ МЕТОДИЧЕСКОЙ СИСТЕМЫ

ОБУЧЕНИЯ

Крупина Нина Евгеньевна,

учитель географии,

специализированная гимназия №8

имени Ю.Гагарина для одаренных детей

с обучением на трех языках,

г. Талгар, Алматинская область

Ребёнок не устаёт от работы, которая

отвечает его функциональным жизненным

потребностям.

С. Фреие

Резюме

В данном докладе автор рассматривает применение трехмерной методической

системы обучения на уроках географии. Приводит примеры эффективности ее

применения на разных этапах урока. Данная методика предусматривает

возможность формирования не только знаний, но и формирует понимание,

систематизирует знания, дает возможность использовать обратную связь. На

протяжении всего урока организуется состязательность обучения, даются

задания творческого характера.

Summary

In this report the author discusses the using of three- dimensional methodical

system of teaching in geography lesson the gives the examples of efficiency of its

using in different parts of lesson. This method gives the possibility of forming

182

not only the knowledge but also the forming of understanding it summarizes the

knowledge, gives possibility to use the feed – back. During the lesson the teacher

organizes the competition in teaching, creative tasks are given.

В профессиональной деятельности учителя всегда есть простор для

поиска, педагогического творчества и уже не на уровне традиционной

методики, а на следующем - технологическом уровне. Разработка технологии

как составной части методики предмета предполагает получение

гарантированного педагогического результата деятельности учителя. А этот

результат учащиеся обнаруживают в период оценки качества их подготовки по

предмету. Современной школе необходима принципиально новая система

обучения, которая в опоре на лучшие традиции учитывала бы

индивидуальные особенности учащихся.

Трехмерность» означает наличие многоуровневости. иерархии, т.е. вертикали

(высоту) — относительно каждого из ее компонентов: цели, содержания,

методов, форм и средств обучения, галиционное «знаниевое» обучение

фактически является только первой ступенью «лестницы развития»

обучаемых

Главным эффективным средством формирования мотивов у учащихся в

ТТМСО определен стимулирующий подход оценивания учебных

достижений учащихся

Сущность этого подхода диаметрально противоположна сути оценки

авторитарного обучения, где оценка является средством наказания за

допущенную ошибку. Традиционная оценка была источником

отрицательного мотива к учению, страха и стресса в обучении. Оценивание

осуществлялось «методом вычитания» сверху вниз по мере допущения

ошибок.

В условиях применения ТТМСО оценивание производится «методом

сложения- снизу вверх. За выполнение задания первого уровня ученикам

ставится «зачет», который можно -пересдать. Окрыленный первым успехом

183

ученики получают возможность подниматься на следующую ступень

«лестницы развития».

Мотивационный потенциал стимулирующего метода оценивания

усиливается также посредством применения «прозрачного журнала» учебных

достижений учащихся.

СИНЕКТИЧЕСКАЯ ЧАСТЬ (выявление проблемы по теме и ее

решение)

Урок 6. Масштаб, измерение расстояний § 6

Вспомни!

(дети приходят из дома с готовыми ответами)

1. Какими способами измеряют расстояние на местности?

2. Что такое масштаб?

3. Для чего используют масштаб?

Будете знать!

Проблема: Ребята, вы знаете, как измерить длину своего шага?

Назовите ее, расскажите как определяли........................................

В картографии знания о масштабе очень важны, изучению данной темы

посвящается сегодняшний урок. Попробуйте ее освоить

самостоятельно, заполнив пропуски в заданиях на ІІ этапе.

Задания по новой теме для самостоятельного добывания знаний

(в групповой работе)

1-шаг: задания на «Узнавание»

Ответьте на вопросы:

1.Что такое масштаб?

Ответ: Для того, чтобы нанести на бумагу любое измеренное расстояние

на поверхности Земли, необходимо уменьшить его в несколько раз.

Масштаб (по-немецки мас - измерить, штаб - палка) - пропорция,

которая показывает степень уменьшения длины линии на глобусе, карте

184

или плане по сравнению с действительным расстоянием.

2. Что такое численный масштаб?

Ответ: Масштаб, записанный в виде дробных чисел, называется числен-

ным. Чем больше число в знаменателе, тем масштаб считается мельче, и,

наоборот, чем меньше число в знаменателе, тем масштаб становится

крупнее.

3. Что такое именованный масштаб?

Ответ: Именованный масштаб показывает, какое расстояние на

местности соответствует одному сантиметру на карте или плане.

Например: в 1 см - 1 м.

4. Что такое линейный масштаб?

Ответ: Линейный показан в виде вспомогательной мерной линейки,

наносимой на картах для удобства измерения расстояний. Линейный

масштаб обычно не заменяет численный и именной, а приводится наряду с

ними.

2-шаг: задания на «Понимание»

Выяви причину:

1.Почему чем больше число в знаменателе, тем масштаб считается мель-

че?

Ответ:

Если масштаб 1:1000000, на карте 1см, на местности 1000000см или 10км

А, если масштаб 1:100, на карте 1см, на местности 100см или1м

В первом случае местность можно изобразить менее подробно, значит

масштаб мельче.

2. Почему чем меньше число в знаменателе, тем масштаб становится

крупнее.

Ответ:

Если масштаб 1:1000000, на карте 1см, на местности 1000000см или 10км

А, если масштаб 1:100, на карте 1см, на местности 100см или1м

185

Во втором случае местность можно изобразить подробнее, значит

масштаб крупнее.

Чем больше число в знаменателе, тем масштаб считается мельче, и,

наоборот, чем меньше число в знаменателе, тем масштаб становится

крупнее.

3-шаг: задания на «Анализ»

По диаграмме Венна сравнить виды масштаба

4. Выдели главную идею:

А) Сходства :

Масштаб (по-немецки мас - измерить, штаб - палка) - пропорция,

которая показывает степень уменьшения длины линии на глобусе, карте

или плане по сравнению с действительным расстоянием, то есть во

сколько раз уменьшено измеренное расстояние на местности при

нанесении его на бумагу.

В) Различия:

Масштаб, записанный в виде дробных чисел, называется численным. Чем

больше число в знаменателе, тем масштаб считается мельче, и, наоборот,

чем меньше число в знаменателе, тем масштаб становится крупнее.

Масштаб плана или карты можно записывать с пояснением. Например,

масштаб 1:10 000 означает, что 1 см равен 100 м (если перевести 10 000

см в метры, то будет 100 м). Масштаб, записанный в таком виде,

называется именованным.

Линейный масштаб представляет собой две параллельные ли-

нии, которые разделены на равные отрезки. Каждый из них соответ-

ствует определенному значению именованного масштаба. Крайний

отрезок слева делится еще на равные мелкие части. Это – наименьшее

деление линейного масштаба.

Линейный

Именованный

Численный Масштаб

186

4-шаг: задания на «Синтез»

Приведи в систему знания о видах масштаба

5-шаг: задания на «Применение»

Отложите отрезок 20км в масштабах А)1:2000000, Б)1:1000000, В)

1:500000,Г)1:400000, Д)1:200000

Ответ:

А) 1:2000000, в 1 см 20км необходимо отложить отрезок 1см

Б)1:1000000, в 1 см 10км необходимо отложить отрезок

2см,т.к.2х10км=20км

В) 1:500000, в 1 см 5км необходимо отложить отрезок 4см, т. к.4х5км

=20км

Г) 1:400000, в 1 см 4км необходимо отложить отрезок 5см, т. к.5х4км

=20км

Д)1:200000, в 1 см 2км необходимо отложить отрезок 10см, т. к.10х2км

=20км

6-шаг: задания на «Оценивание»

1. На карте какого масштаба расстояние от Алматы до Кокшетау – 1500

км - изображается отрезком 6 см

Ответ:

Виды масштаба

Именованный-

показывает какое

расстояние на

местности

соответствует 1см

на карте или плане

Численный –

показывает во

сколько раз

уменьшено

расстояние на

карте

Линейный –представляет две параллельные

линии, которые разделены на равные отрезки.

Каждый из них соответствует определенному

значению именованного масщтаба.

187

1500: 6= 25км; численный масштаб 1: 2500000; именованный масштаб в

1см 25км.

2.Определите масштаб планов, на которых расстояние 4км между двумя

населенными пунктами составляет:

А) 5см, б) 8см, в) 10см

Ответ:

4км = 4000м

А) 4000: 5=800, М в 1 см 800м, 1: 80000

Б) 4000:8= 500, М в 1см 500м, 1:50000

В) 4000:10= 400, М в 1см 400м, 1: 40000

3. Определить масштаб плана, если дорога длиной 5 км на нем имеет

длину 20 см.

5км=5000м. 5000:20=250м М в 1см 250м, 1:25000

ЧАСТЬ, ОРИЕНТИРОВАННАЯ НА РЕЗУЛЬТАТ

(формативное оценивание по 12 бальной критериальной системе)

І уровень (5 баллов)

1-шаг: оценка уровня знаний на «Узнавание»

1-задание: Перевести численный масштаб в именованный :

1:10000 1: 250000 1: 5000000

Ответ:

В 1см 100м

В 1см 2500м

В1см 50км

2-задание:

Перевести именованный масштаб в численный

в 1 с м - 3 0 к м 1:3000000

в 1 см - 300 км 1:30000000

в 1 см - 1 км 1:100000

188

3-задание:

Какой масштаб крупнее? Подчеркните его одной линией.

в 1 с м - 3 0 к м , в 1 см - 300 км, в 1 см - 1 км

4- задание:

Какой масштаб мельче? Подчеркните его одной линией

1:10000 1: 250000 1: 5000000

2-шаг: оценка уровня умений на «Применение» по образцу

5-задание:

1. Чему равна действительная площадь квадрата, который на карте

масштаба 1: 35000000 изображен в виде квадрата со стороной в 1 см?

Ответ:

М в1см 350км Площадь 350 км х 350км =122500км2

2. Учащиеся прошли на север 5000 м.

Начертите маршрут движения с помощью масштаба в 1 см - 1 км.

Ответ: 5см

50000 = 5км, т.к. в 1см 1км, значит отложить надо 5см

ІІ уровень (5 баллов + 4 балла = 9 баллов)

1-шаг : оценка уровня знаний на «Понимание»

1-задание:

1.Д Длина отрезка на топографической карте масштаба 1:50 000 составляет 5,45

см. Вычислите, чему равно расстояние на земной поверхности,

соответствующее этому отрезку.

Ответ:

М 1:50 000, в 1см 500м

5,45см х 500м=2725м = 2км725м

2. Определите масштабы планов, если на них улица длиною

А) 700м имеет длину 7см

Б) 1км имеет длину 10см

В) 2км имеет длину 20см

189

Ответ:

А) 700м: 7см= 100м М. в 1см 100м, 1:10000

Б) 1 км =1000м. 1000м: 10см =100м, М в 1см 100м, 1:10000

В) 2км =2000м, 2000:20см =100м, М в 1см 100м, 1:10000

2-шаг: оценка уровня знаний на «Анализ»

2-задание: Заполни таблицу и сделай соответствующий вывод

Именованный Численный Линейный

1. в 1 см 5м

2.в 1см 450м

3. в 1см500м

4. в 1см25км

5. в 1см 1км

6. в 1см50км

7. в 1см 2,5м

8. в 1см100км

1. 1:500

2. 1:45000

3. 1:50000

4. 1:2500000

5. 1:100000

6. 1:5000000

7. 1:250

8. 1:10000000

3-задание

Определите и запишите масштаб плана в атласе

3-шаг: оценка уровня умений на «Применение » в измененной ситуации

4- задание:

В каких масштабах расстояние 15км отвечает отрезкам:

А) 3см Б)5см В) 15см

Ответ:

15км= 15000м

А) 15000:3 = 5000м М в 1см 5км 1:500000

Б) 15000:5= 3000м М в 1см 3км 1:300000

В) 15000:15= 1000м М в 1см 1км 1:100000

ІІІ уровень: (9 баллов + 3 балла 12 баллов)

1-шаг: оценка уровня знаний на «Синтез»

1- задание:

1

190

Решите кроссворд

По вертикали:

1. Крупномасштабная

общегеографическая карта

топографическая

2. Физическая карта мира, карта

полушарий имеют масшта мелкий

По горизонтали:

3. Масштаб, который показывает,

какое расстояние на местности

соответствует одному сантиметру на

карте или плане именованный

4. Масштаб показан в виде вспомога-

тельной мерной линейки, наносимой

на картах для удобства измерения

расстояний линейный

5. Масштаб выражен дробью, где числитель равен единице, а знаменатель

- число, показывающее во сколько раз уменьшено изображение

численный

6. Топографическая карта, план местности имеют масштаб крупный

7. Отношение длины отрезка на карте или плане к его действительной

длине на местности масштаб

т

о

п

о

г

2 р

3 и м е н о в а н н ы й

е ф

л 4 л и н е й н ы й

к 5 ч и с л е н н ы й

и е

й с

6 к р у п н ы й

7 м а с ш т а б

я

2- шаг: оценка уровня умений на «Рефлексию»

и умений по решению проблемных задач из жизни

2- задание:

Как ты думаешь? Напишите эссе на тему «Путешествие в страну

Масштабию».

3- задание: Что ты получил по теме урока (мнение), напиши эссе

Что ты еще знаешь? Используя интернет ресурсы, дополнительную

литературу напиши реферат. Написание реферата - это 4 творческий

уровень выше стандартного

191

МОДЕЛЬ СОВРЕМЕННОГО УРОКА БИОЛОГИИ В УСЛОВИЯХ

ПОЛИЯЗЫЧНОГО ОБРАЗОВАНИЯ – МЕТОДЫ, ПРИЕМЫ,

ПРЕИМУЩЕСТВА, ПРОБЛЕМЫ

Куприй Светлана Алексеевна,

учитель биологии высшей категории,

почетный работник образования РК,

гимназия № 34, г. Алматы

Summary

Working with gifted children requires a great deal of responsibility and work. But,

in my opinion, it is more important to identify gifted students from among the at

first sight ordinary students, to develop in them the qualities of which they may not

even suspect. A teacher who works in this direction, must to grow professionally,

continuously improve teaching skills, keep pace with the times, trying new and

effective, varied forms of learning. The study of the subject in English helps pupils

deeper science, discover and develop the unique qualities of a personality, be

worthy of a full-fledged member of the world community.

Түйін

Дарынды балалармен жұмыс істеу үлкен жауапкершілікті талап етеді. Бірақ,

менің ойымша ,ең бастысы сол дарынды оқушыларды қарапайым

оқушылардың ішінен іріктеп алып, өздері де біле бермейтін қасиеттерін

дамытуға көңіл бөлу керек. Бұл бағытта жұмыс істейтін мұғалімге өзін үнемі

жетілдіріп, педагогикалық шеберлігін арттырып қана қоймай, жаңа тиімді

оқытудың түрлерін заманның талабына сай қолданып отыру қажет. Пәнді

ағылшын тілінде оқу оны тереңірек игеруге жол ашады, сәйкесінше бұл

оқушының бойында ерекше тұлғалық қасиеттердің ашылуына, оны

дамытуға, сонымет қатар әлемдік қоғамдастықтың толыққанды мүшесі

болуына үлкен септігін тигізеді.

192

Нет ничего важнее жизни. Изучение её тайн – фундаментальная задача

человечества. Развитие полиязыкового обучения науки биологии приблизит

нас к пониманию непознанного. Именно языки становятся сегодня ключом к

сокровищнице мировых знаний, накопленных человечеством. Внедряя

обучение предмета биологии на английском языке, мы приобщаем наших

учеников к пониманию фундаментальных основ биологии, данных не только

в казахстанских учебниках, но в мировой научно-популярной литературе.

Наши учащиеся смогут свободно ориентироваться в интернет ресурсах,

смотреть и понимать научно-популярные фильмы, тексты, успешно

продолжать обучение в зарубежных ВУЗах, активно участвовать в научных

событиях, в мировом научном сообществе. У меня есть основания так

утверждать, так как мы имеем опыт ведения биологии на английском языке,

наши выпускники с успехом проходят обучение в престижных иностранных

и отечественных ВУЗах, получая достойное образование, профессии, в том

числе и биологического профиля.

Каким должен быть современный урок биологии и современный учитель,

ведущий предмет на иностранном языке? Я затрудняюсь дать точную

формулировку на текущий момент. Однако, с уверенностью отвечу –

творческим, прежде всего. И конечно, в какой-то мере смелым, не боятся

трудностей и проблем, которые несомненно присутствуют, двигаться вперед,

повышая свой профессиональный уровень и мастерство. Мой девиз по жизни

– «Дорогу осилит идущий» помогает мне преодолевать такие трудности.

Одна из них – знание английского языка. Решение здесь одно – учим язык!

Способов овладеть языком достаточно, было бы желание. И эта задача

посильная любому учителю. Вторая немаловажная проблема – уровень

английского языка самих учеников. С этим сложнее. Вот здесь то и

понадобится умение и мастерство учителя чувствовать аудиторию. И в

соответствии с этим, построить свой урок. Важно всегда помнить, что

прежде всего мы изучаем предмет. ГОСО никто не отменял, и мы обязаны

его выполнить. Проблема третья – нет учебников и методических пособий.

193

При желании и эта проблема решается. К тому же сейчас увидят свет

отечественные учебники биологии на английском языке. До этого момента

мы использовали иностранные учебники и материалы интернет ресурсов.

ИКТ для современного урока просто необходимы! Зарубежные, а также

отечественные сайты предлагают широкий спектр мультимедийных,

интерактивных средств обучения, виртуальные лаборатории, упражнения,

видеофильмы на английском языке и многое другое. Задача учителя состоит

в том, чтобы подобрать оптимальные для возраста, уровня английского языка

учащихся, сложности темы, подобные средства и другие формы и методы

обучения. Перед каждым тематическим блоком и уроком учитель должен

поставить четкую конкретную цель, к какому результату он должен подвести

своих учеников. Отсюда выстраиваем нашу стратегию и педагогическую

тактику. Каждый учитель должен иметь право на определенную свободу в

выборе методов и форм урока, учитывая индивидуальные способности

учеников и класса в целом. Важно тщательно продумать и распределить

информационную нагрузку, время и деятельность учащихся на уроке. Ни в

коем случае не следует перегружать урок обилием терминологии на

английском языке, громоздкими текстами и сложными упражнениями.

Несомненно, подготовка к таким урокам очень трудоемкая и затратная, увы.

Нужно заранее подготовить листы с заданиями, тестами, словари и

глоссарии, листы для активного слушания и многое другое. Но это серьезным

образом экономит время на уроке и помогает ученикам лучше усваивать

материал. Не стоит ожидать мгновенного серьезного результата. Он

обязательно придет в свое время! Step by step to a great result. Мы имеем

такой положительный опыт, когда на каждом уроке, начиная с

малочисленных доз, постепенно увеличивая из года в год, к выпускному

классу пришли к хорошим результатом, когда выпускники не только

понимают предмет, но и сами активно участвуют в поиске материала по

биологии на английском языке, самостоятельно могут подготовить и

проводить конференции по предмету и другие формы деятельности. Что же

194

касается форм ведения урока, то наша отечественная педагогика имеет

великолепный опыт и методическую копилку, огромный арсенал методов и

приемов обучения, к тому же многие учителя прошли курсы по изучению

кембриджевской системе обучения. Групповая работа, работа в парах и

индивидуально, семинары, дидактические игры, разминки, упражнения,

мозговой штурм, ИКТ, проекты, конференции - все эти хорошо знакомые

нам методы с успехом используются и на уроках ведения предмета на

английском языке. Есть также положительные результаты в блочной

тактике, когда мы проходим небольшой раздел биологии на русском языке,

но при этом создаем с учениками тематический словарь или глоссарий.

Затем на уроках повторения или обобщения по каждой теме, дети, зная

фактический материал и терминологию, обобщают пройденный материал на

английском языке без особых трудностей. Ну и, конечно же, учитель как

представитель творческой профессии должен посещать обучающие курсы и

семинары, обмениваться опытом, искать разные пути решения проблем.

Одним словом, двигаться вперед!

Приложение 1

Глоссарий по теме «Строение клетки»

Nucleus: They are large, oval shaped organelle that contains one or more nucleoli

with DNA. The main role of nucleus in plant cell is it controls all types of cellular

activities.

Mitochondria: They are the double smooth membrane, which are present in all

eukaryotic cells. They are the powerhouse of the cell. It plays a vital role in the

synthesis of ATP and converts glucose to ATP. In cell, they are the sites of cellular

respiration.

Ribosome: It is present in the cytoplasm. They are the site for protein synthesis,

which are composed of ribosomal RNA and proteins.

195

Golgi Bodies (or) Gogi complex: The sac like structures, which are present in a

cell to manufacture, store, packing and shipping the materials throughout the cell.

Lysosomes: They are the membrane bound organelles, which contains digestive

enzymes to break down macromolecules. Lysosome plays a vital role in protecting

cell by engulfing or destroying foreign bodies entering the cell.

Cytoplasm: They are the jelly types of organelles, which are present in the inner

region of a cell. It plays a vital role in keeping a cell in a stable and keeps the cell

organelles separate from each other.

Chromosomes: The rod shaped structures, which are composed of proteins and

DNA. All human cells contain 46 numbers of chromosomes.

Cell membrane: This membrane plays a vital role in helping a cell to

communicate with the external environment and also in transporting proteins and

other molecules throughout the cell.

Cytoplasm: A jelly types double membrane organelles, which are present in the

inner region of a cell. It helps by keeping a cell in stable and protects the cell

organelles by separating them from each other.

Приложение 2

Схема-конспект к уроку «Лишайники»

Lichens

Lichens – a group of organisms that are symbiotic associations between a fungus

and a green alga or blue-green bacterium. The fungal partner (mycobiont) usually

makes up most of lichen body and the cells of the alga or bacterium (phycobiont)

are distributed within it. The phycobiont photosynthesizes and passes most of its

food to the fungus and the fungus protects its partner’s cells. The lichen

reproduces by means of soredia, isidia, or by fungal spores, which must find a

suitable partner on germination. Lichen are slow growing but can live in regions

that are too cold or exposed for other plants. They may form a flattened crust or be

erect and branching. Many grow as epiphytes, especially on tree trunks. Some

species are very sensitive to air pollution and have been used as indicator species.

196

Lichens are classified as fungi, usually being placed in the taxon of the fungal

partner; some authorities group them together in the phylum Mycophycophyta.

Lichenology – science study lichens.

Where they live?

Rocks Deserts

Forests

Tundra

Arctic

What are their structures?

Fungus + alga

Variety

Crustose Lichen Foliose Lichen Fruticose Lichen

Накипные Листоватые Кустистые

How they eat?

Water, minerals

Fungus Alga

Organic substance

symbiosis

Reproduction

Vegetative Sexual

Species: genus Cladonia

Carragheen moss (Irish moss) - ирландский мох

Cup moss, reindeer lichen- ягель, олений мох

197

РУХАНИ-АДАМГЕРШІЛІК МӘДЕНИЕТІ – ҰЛТТЫҚ БІРЕГЕЙЛІК

НЕГІЗДЕРІНІҢ БАСТЫ ЭЛЕМЕНТТЕРІНІҢ БІРІ

Қосаева Райхан Балтабаевна,

директорының тәрбие ісі жөніндегі орынбасары,

№10 дарынды балаларға арналған облыстық

«Білім-инновация» лицей-интернаты,

Қызылорда қаласы

Резюме

Всегда обучение и воспитание составляли неделимое единое целое.

Высококультурная личность молодого человека формируется посредством

воспитания духовно-нравственны качеств. В данной статье особая роль отводится

национально-духовным ценностям в воспитаний ученика. Освещена работа по

внедрению национальной идеи «Мангилик Ел» в сфере образования.

Summary

Education and upbringing has always been two parts of an indivisible whole. The

higly cultrured personality of a young person is formed trough the education and moral

qualities. In the article, a special roleis given to national-spiritual values in the education

of the student.The work on the implementation of the national idea «Mangilik El» in the

sphere of education is highhighted.

Бүгінгі тез өзгермелі демократиялық қоғам адамнан жоғары деңгейдегі

мәдениеттің, ғылым мен техниканың түрлі салаларында терең мамандануын ғана

емес, қоғамда өмір сүріп, тіршілік ете білуді талап етеді. ХХІ ғасырдың жан-

жақты зерделі, дарынды да талантты адамын қалыптастыру бағытында

тағылымды тәрбие беру – кемел келешектің кепілі.

Әл-Фараби: «Тәрбиелеу дегеніміз- адам бойына білімге негізделген

этикалық игіліктер мен өнерлерді дамыту» деген қанатты сөз қалдырып кеткен

198

екен. Олай болса, басты мақсат – өскелең ұрпақты рухани мұралар сабақтастығын

сақтай отырып, ұлттық игіліктер мен адамзаттық құндылықтарға тәрбиелеу.

Қоғамымыздың іргесін нығайту мақсатында, ең алдымен, адамгершілік,

ізгілік, имандылық, елжандылық тәрбиесін дамыту қажет. Оның негізгі мұраты –

баланы жастайынан әлеуметті ортада мәдениетті қарым-қатынас жасай білуге

үйрету, үлкенді сыйлау, кішіге ізет көрсету, Отан сүюге баулу.

Ұлттық тәрбие – ұлттық сана сезімі жоғары жастарды тәрбиелеуге

негізделген білім беру жүйесі. Ұлттық тәрбиенің мақсаты – ұлтжанды тұлғаларды

тәрбиелеу. Қазіргі таңда елімізде өскелең ұрпақты рухани-адамгершілік тұрғыда

тәрбиелеуге баса мән берілуде. Біздің мемлекетте бұл жауапты міндет негізінен

білім беру мекемелеріне жүктелген. Адамзат баласының өз ұрпағына оқу-білім

және тәрбие мәселесіндегі өзіндік дүниетанымын қалыптастыру мәселесі

мыңдаған жылдар бойы өзектілігін жоғалтқан емес. Руханилық - жеке тұлғаның

негізгі сапалық көрсеткіші. Руханилықтың негізінде адамның мінез-құлқы

қалыптасады, ар-ұят, өзін-өзі бағалау және адамгершілік сапалары дамиды.

Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев: «… жаңа жағдайларға байланысты бәрімізді

алаңдататын мәселе – білімді, кәсіби даярлығы бар адам тәрбиелеу ғана емес,

қоғамдық өмірдің барлық саласында ұлттық және дүниежүзілік құндылықтарды

қабылдауға қабілетті, рухани және адамгершілік мүмкіндігі мол тұлға

қалыптастыру болып табылады», — деп атап көрсетті.

Тәрбиенің жалпы негізі рухани-азаматтық құндылықтары болуы керек.

Рухани-азаматтық құндылықтар үлкен мен кішінің арасындағы шынайы қарым-

қатынас кезінде бала бойына дариды. Ал мұғалімнің басты мақсаты - өзіндік

рухани-азаматтық құндылықтарын оқушы бойына дарыта отырып, оның жүрек

түкпіріндегі рухани қазынасын жарыққа шығару. Мектептегі, сабақтан тыс

уақыттағы біздің ісімізді жалғастыратын жеке тұлға болып табылатын

оқушыларды рухани-адамгершілікке, азаматтық жүйеге тоғыстыру. Мектеп

қабырғасында жақсы тәрбиеленген, саналы білім алған шәкірт өмірде өз орнын

табады. Ол үшін ең әуелі ұрпағымызды бала кезінен-ақ ұлттық тәлім-тәрбиеге,

рухани адамгершілік әдетке, азаматтық мәдениетке баулу керек. Сонда жас ұрпақ

199

елі үшін елең қағар, имандылық қасиеттерді жақсы білетін азамат болып

қалыптасады.

Мемлекеттік дамудың жаңа қазақстандық жолын айқындап берген Елбасы

Н.Назарбаев қазіргі заманғы мемлекет құрудың бағыттарын айқындаған «Ұлт

жоспары – 100 нақты қадам: баршаға арналған қазіргі заманғы мемлекет» атты

реформасы ел өміріндегі ерекше саяси оқиға болды. Аталмыш бағдарламаның 89-

қадамында «Мектептік білім берудің қолданыстағы оқу

бағдарламаларына «МӘҢГІЛІК ЕЛ ҚҰНДЫЛЫҚТАРЫН ЕНГІЗУ» туралы

жазылған болатын.

«Мәңгілік ел» ұлттық идеясын тәрбиенің басты бағыты деп толық айта

аламыз. «Мәңгілік Ел» идеясының құндылықтарын орта білім беру саласына

енгізу маңыздылығы зор. Елбасы білім мен тәрбиені қатар жүргізуді жиі айтып

отырады. Бүгінгі таңда «Мәңгілік Ел» идеясын жүзеге асыру, ұлттық

құндылықтарды тұлғалық қасиетке, қазақстандық мектепте білім мен тәрбие беру

жұмыстарын ұштастыру мәселелерін қарастырудың алар орны ерекше. Жас ұрпақ

тәрбиесі – адамзаттың мәңгілік тақырыбы. Ұлттың бүгіні де, болашағы да

тәрбиелі ұрпаққа байланысты. Жас ұрпақты тәрбиелеуде құндылықтардың

бірнеше саласын қарастыруымызға болады. Олар: білім беру құндылықтары,

адамзаттық құндылықтар, ұлттық құндылық, рухани құндылық, адамгершілік

құндылықтары, мәдени құндылық болып жіктеледі.

«Мәңгілік ел» – барша қазақстандықтың ұлттық идеясы болса, сол идеяны

жүзеге асыру жолында оқушы бойына сапалы білім мен саналы тәрбие беруге өз

үлестерін қосып жүрген абыройлы оқу орындарының бірі – Қызылорда

қаласындағы №10 дарынды балаларға арналған облыстық «Білім-инновация»

лицей-интернаты. Мұнда тек қыз балалар оқып, тәрбиеленеді. Лицейде тәрбие

жұмыстары жүйелі жолға қойылған. Лицейде тек қыз балалар білім

алатындықтан, мұнда ең алдымен, қыз баланың тәрбиесіне ерекше көңіл бөлінеді.

Елбасы Н.Ә.Назарбаев өзінің «Қазақстан-2050» стратегиялық Жолдауында:

«Еліміздің болашақта қандай болатыны балаларымыздың бойына өзіміз қандай

тәрбиені сіңіретінімізге байланысты. Ең алдымен, біз қыздарымыздың тәрбиесіне

200

көп көңіл бөлуіміз керек. Олар – болашақ ана, болашақ жар, шаңырақтың

шырақшылары. Біз Қазақстан қыздарының сапалы білім алып, жақсы жұмысқа ие

болуы және тәуелсіз болулары үшін барлық жағдайды жасауымыз қажет» деген

еді.

Оқушылар бойына рухани-адамгершілік тәрбиені сіңіруде лицей-интернатта

түрлі сипаттағы тәрбие жұмыстары жүргізіледі.

Ел тәуелсіздігінің 25 жылдығына орай ұйымдастырылған «25 қайырымды

іс» акциясы игі атқарылған жұмыс деуге болады. Қайырымдылықтың мақсаты

өмірдің қиын жағдайларына қалған көп балалы, мүмкіндігі шектеулі, әлеуметтік

жағдайы төмен отбасыларға, жартылай жетім жандарға көмек беру болып

табылды. Қайырымдылықтың бастауы ретінде лицей ұжымы «Сыр Ана»

қайырымдылық қорына балаларға арналған сырт киімдерді жинап тапсырды.

Сондай-ақ «nur.kz» әлеуметтік желісіндегі «Қызылордада егіз мүгедектерді бағып

отырған жалғыз басты ана халықтан көмек сұрайды» мақаласы бойынша лицей

мұғалімдері мен оқушылары көмек қолын созды. Мақала мәтіні лицей ұжымын

бей-жай қалдырмады. Сондықтан материалдық көмек беруді ұйғарып қана

қоймай, облыстың басқа да білім ошақтарына бұрынғы мұғалім болған анаға

көмектесуге шақыру үшін облыстық теледидар тілшісі мен операторын да бірге

апарып, сұхбат жасатты. Бегім мен Сезім атты қос сәбиге ойыншықтар мен

тәттілер ала барған лицей оқушылары олармен бірге ойнап, көңілдерін бөлсе,

лицей басшылары пәтер жалдап тұрып жатқан анаға рухани, материалдық қолдау

көрсетіп, лицейдің қаржылай көмегін табыстады.

Қайырымдылыққа бағытталған іс-шараларды ұйымдастыруда және өткізуде

игі істерді атқарып жүрген «Ел-Арай» қоғамдық қорымен байланыса

отырып,лицей-интернат оқушылары, мұғалімдері, ата-аналары бірнеше отбасыға

материалдық тұрғыда көмек көрсетті. 2016 жылы дүниеге келген Хадиша, Айша,

Раяна есімді жүрек ақауы және сепсис (қан ауруы) диагноздарымен дүниеге

келген үшемдердің жас отбасына өздерінің жинаған 100 000 (жүз мың ) теңге

көлеміндегі қаржыларына балаларға жартылай автоматтандырылған кір жуатын

201

машинасын, дәрі-дәрмектер, бір реттік жаялықтар, түрлі ойыншықтар, қолдан

өздері пісірген тәтті бәліштері мен торттарын апарды.

Бұдан басқа да қаншама қайырымдылық іс-шаралар атқарылды. Осындай

бағыттағы жұмыстар оқушы бойына ізгілік, мейірімділік, адамгершілік,

қайырымдылық сияқты рухани қасиеттерді сіңіруде маңызды рөл атқарады.

Сонымен қатар жоғары санатты қазақ тілі мен әдебиеті пәндерінің мұғалімі

Н.Есбосынның «Қыздармен сырласу сабағы» авторлық бағдарламасының

негізінде шығарылған кітабы да қыз балалар үшін мол рухани азық болды.

Арнайы құрылған «Сырласу» қыздар клубының жұмысы жүйелі жолға қойылып,

сырласу, сыр алмасу сағаттары да жүргізідіп отырылады.

Ата-аналар мен оқушылардың көркем әдебиетке деген құштарлықтарын

арттыру, қазақ көркем әдебиетін кең насихаттау мақсатында кітап оқу

сайыстарын ұйымдастыру жүйелі жолға қойылған. 2016-2017 оқу жылында ата-

аналар да, оқушылар да берілген кітаптарды оқып, тест-сынағын тапсырды.

Нәтижесінде жоғары ұпай алған оқушылар және ата-аналар бағалы сыйлықтармен

марапатталды.

Елбасының «Болашаққа бағдар: руани жаңғыру» мақаласында «ұлттық

рухани код» туралы айтылған болатын. Яғни «...Жаңа тұрпаттағы жаңғыру деген

ұлттық кодыңды сақтай білу» деген Елбасы алдағы уақытта рухани дүниелерді

толықтыру арқылы ұрпақ бойына ұлттық тәлім-тәрбиені сіңіруге баса назар

аудару керек екендігін айтты. Құндылықтар жүйесінде білімді бәрінен де биік

қоятын ұлт қана табысқа жететінін ескерткен Елбасы рухани құндылықтарды да

кеңінен насихаттауды қолға алуды мақсат етіп қойды. Елбасы мақаласы айтылған

мәселелер бойынша да алдағы уақытта лицей-интернатта ауқымды жұмыстар

жүргізуді мақсат етіп қойдық.

«Біз ХХІ ғасырдың жаһандық картасында ешкімге ұқсамайтын, дербес орны

бар ұлт боламыз десек, «Жаһандағы заманауи қазақстандық мәдениет» жобасын

іске асыруға тиіспіз» -деген Елбасы сөзі жас ұрпақ санасын жаңғыртудың дәлелі

болса керек.

202

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру». Елбасы мақаласы, 2017ж.

2. Интернет сайттары: «E-history», www.tarbiye.kz.

3. «Білім берудің инновациялық стратегиясы – мемлекеттің, қоғамның және

жеке тұлғаның тұрақты даму факторы» тақырыбындағы дарынды

балаларға арналған білім беру ұйымдары қызметкерлерінің

педагогикалық тамыз кеңесінің материалдар жинағы . Алматы, 2014ж.

4. «Педагогикалық идеялар фестивалі» республикалық конкурсының

жинағы. Астана, 2016ж.

5. Г.С.Құрманбай, Н.Қ.Есбосын. «Қыздармен сырласу сабағы». Қызылорда,

2016 ж.

РАЗВИТИЕ ТВОРЧЕСКОГО ПОТЕНЦИАЛА ПЕДАГОГА В

ИННОВАЦИОННОМ ПРОСТРАНСТВЕ СПЕЦИАЛИЗИРОВАННОЙ

ШКОЛЫ ДЛЯ ОДАРЁННЫХ ДЕТЕЙ

Макаренко Ирина Александровна,

заместитель директора по учебной работе

ГУ «Школа-лицей №8 для одарённых детей»,

г. Павлодар

Түйін

Мұғалімдердің кәсіби шеберлігін шыңдаудың әзірленген үлгісі барлық

лицей педагогтерінің қызметін жандандыруға, тәжірибеге инновациялық

технологиялар мен әдістемелерді енгізуге, жалпы мекеме әлеуетінің дамуына

жағдай жасауға мүмкіндік берді.

Summary

This elaborated model of professional mastership teachers’ perfection has

consented to activate all lyceum teachers’ activities, to use innovative technologies

203

and methods successfully, to create suitable conditions for the development of the

lyceum potential on the whole.

Современное состояние казахстанского общества характеризуется

активным внедрением инноваций во все сферы экономической,

политической и социальной жизни. Стремительно меняются и социальные

требования к организации образовательного процесса, определяются новые

концептуальные подходы к построению всей сферы образования, происходит

реорганизация функциональных компонентов педагогической деятельности.

В период обновления содержания образования в Республике Казахстан

предъявляются высокие требования к профессиональным знаниям, умениям

и навыкам педагога, уровню его личностного саморазвития и самореализации

в практической деятельности. Профессиональный рост учителя, развитие

педагогической компетентности невозможны без развития творческого

потенциала, без огромного интереса к работе, стремления к

самосовершенствованию, без активной жизненной позиции.

Творческий потенциал учителя – это система, включающая как

внешние, так и внутренние факторы. К внешним факторам можно отнести

влияние социально-экономической среды, задач, стоящих перед конкретным

педагогическим коллективом, особенностей учебного заведения, в котором

трудится учитель, профиля подготовки в нем и др. Внутренние факторы -

потребность в творческой деятельности, мотивационная и духовно-

ценностная сфера, другие внутренние источники творческой активности

учителя.

Развитие творческого потенциала учителей в образовательном

учреждении проходит под влиянием педагогического коллектива и

профессиональной деятельности его членов. Для получения определенных

результатов в становлении и развитии творческого потенциала педагогов,

необходима целенаправленная работа администрации школы по управлению

204

повышением профессиональной компетентности, что предполагает

использование всех внешних и внутренних ресурсов.

ГУ «Школа-лицей №8 для одарённых детей» города Павлодара

основано в 1990 году, имеет статус специализированной организации

образования. В школе-лицее обучаются 911 учеников, работают 74 педагога,

из них 58 имеют высшую категорию, 11 - первую категорию. Шесть учителей

награждены знаком «Отличник образования РК», три педагога носят звание

«Почётный работник РК». Учитель физики Билида А.Н. стал победителем

Республиканского конкурса «Лучший педагог – 2015» и награждён

нагрудным знаком. 24 члена педагогического коллектива прошли уровневую

курсовую переподготовку.

В лицее осуществляется углубленное изучение предметов естественно-

математического и общественно-гуманитарного направления. Профильные

предметы - математика, физика, информатика, химия, английский язык.

Отличительной особенностью нашей организации образования является

опережающее изучение математики, ранее изучение физики и химии.

Существующая система работы с одарёнными детьми позволяет на

протяжении многих лет добиваться высоких результатов участия в

олимпиадах различного уровня. Только за последние три года учащиеся

лицея завоевали 398 медалей и призовых мест олимпиад международного,

республиканского и областного уровней. Ежегодно по итогам областной

олимпиады по общеобразовательным предметам команда лицея получает

звание «Лучшая олимпийская сборная». Достойно лицеисты представляют

Павлодарскую область на Республиканской олимпиаде, где им было

присуждено звание «Лучшая олимпийская сборная РК».

Своеобразие специализированной школы для одарённых детей

заключается в том, что, сохраняя традиции, она «работает» на будущее и

представляет собой инновацию в инновации, т. к. обладает определенной

подвижностью, простором для инициативы, творчества, поиска новых

методов и технологий, характеризуется уникальностью педагогического

205

профессионализма и мастерства. Одним из направлений инновационной

деятельности лицея сегодня является создание условий для развития и

реализации творческого потенциала педагога, его профессионального роста и

самосовершенствования.

В управлении методической работой нашего лицея используется

система мотивации и стимулирования к профессиональному развитию,

которую можно рассматривать как проект развития системы повышения

профессиональной компетентности педагогов. Система методической работы

лицея создала эффективные педагогические условия развития творческого

потенциала учителя.

Инновационная педагогическая деятельность потребовала обновления

методической работы. Основной задачей и главным направлением

деятельности методической службы по реализации модели

совершенствования профессионального мастерства педагогов является

методическое сопровождение процесса формирования и развития

творческого потенциала каждого педагога с учетом индивидуальной

траектории профессионального роста. В связи с этим изменяются подходы к

организации методической работы, приоритет отдается активным формам и

методам освоения педагогами новых знаний и умений, получению

практического опыта работы.

Инновационная педагогическая деятельность потребовала обновления

методической работы. Развитие образовательной системы лицея обусловило

эффективность форм организации методического сопровождения педагогов с

учётом их профессионального опыта и компетентности.

На основе проведенных исследований нам удалось установить

зависимость уровня профессионального роста от уровня творческого

потенциала учителя. В связи с этим изменились подходы к организации

методической работы, приоритет отдается активным формам и методам

освоения педагогами новых знаний и умений, получению практического

опыта работы.

206

Существующая в лицее модель методической работы позволила

определить этапы профессионального развития педагога. Инновационная

методическая работа в лицее осуществляется поэтапно.

На первом этапе выявляется целевой заказ, т.е. цели и задачи

повышения профессиональной компетентности учителей. Для этого

проводится педагогический мониторинг, в процессе которого уточняются

теоретическая подготовленность учителя, его профессиональная и

методическая компетентность, готовность к самосовершенствованию и

саморазвитию, а также готовность к инновационной деятельности.

На втором этапе осуществляется анализ уровней профессиональной

компетентности педагогов, что позволяет выстроить систему научно-

методической помощи и управленческого содействия учителям,

осуществляющим инновации, отобрать содержание и формы организации

методической работы.

На третьем этапе осуществляется формулировка заданий учителям и

реализация заданий по сбору идей и предложений по организации

инновационной методической работы. Результатом данного этапа становится

методическая продукция (конспекты занятий, сценарии внеклассных

мероприятий, авторские программы, методические разработки, учебные и

методические пособия и др.).

На четвертом этапе экспертный совет лицея осуществляет

рецензирование представленных работ и материалов, дает оценку

инновационной методической продукции, рекомендует ее для использования.

Традиционные формы методической работы в лицее сочетаются с

инновационными: временные творческие группы, мастер-классы, недели

педагогического мастерства, фестивали педагогических идей, конкурсы

методических разработок, творческие отчеты, методические недели, конкурс

эссе и публикаций. Активно внедряются в практику методической работы

современные формы – коучинг, менторинг, исследование в действие, Lesson

207

study.Эффективно работают мобильные группы сертифицированных

учителей.

Главным консультативным и координирующим органом лицея по

вопросам научно-методического обеспечения образовательного процесса,

анализу состояния и результативности работы методической службы,

является методический совет. В состав совета входят члены администрации,

руководители МО, сертифицированные учителя (1, 2 уровень), а также

научные работники ВУЗов.

Формы методического сопровождения педагогов в системе развития

творческого потенциала соотнесены с определенными этапами

профессионального роста педагогов и соответствуют содержанию работы,

профессиональным возможностям, образовательным потребностям и

интересам, опытом педагогической деятельности.

В лицее создана гибкая и мобильная система наставничества,

направленная на оптимизацию процесса повышения профессиональной

компетентности молодых специалистов. Позитивный эффект дают такие

формы и методы обучения молодых учителей, как проблемно-деловая игра,

семинар, практическое занятие, работа в составе творческой группы, участие

в Lesson study, исследовании в действие.

Мы пришли к выводу, что при организации методического

сопровождения педагогической деятельности необходимо создание

ситуаций, при которых педагог, вступая во взаимодействие с коллегами,

может не только преодолевать свои профессиональные затруднения, но и

одновременно транслировать собственный педагогический опыт.

Разработанная модель совершенствования профессионального

мастерства учителей позволила активизировать деятельность всех педагогов

лицея, успешно внедрить в практическую деятельность инновационные

технологии и методики, создать условия для развития потенциала

учреждения в целом.

208

Список литературы:

1. Поташник М.М. "Качество образования: проблемы и технология

управления", Педагогическое общество России, 2002г.

2. Зеленина Е.Б. Инновационный потенциал педагогического

коллектива http://www.zam.resobr.ru.

ОҚУШЫЛАРДЫҢ ҒЫЛЫМИ-ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫСТАРЫН

ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ӘДІС-ТӘСІЛДЕРІ

Мұратова Еркежан Құмарқанқызы,

директордың оқу ісі жөніндегі орынбасары,

қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі, магистр,

Өскемен қаласының дарынды балаларға арналған

«БІЛІМ-ИННОВАЦИЯ»

Шығыс Қазақстан облыстық арнайы лицейі

Резюме

В данной статье описываются научные основы и пути организации

научно-исследовательских работ учащихся на уроках языка и литературы.

Автор рекомендует использовать данные приемы и методы по интересу

учащихся на уроках постоянно.

Summary

This article describes inquiry base and procedure of scientific research by

students on language arts and literature. The author recommends implementation

of given methods regularly according to the students’ needs and interests.

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың

«Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік» атты

Қазақстан халқына Жолдауында айқындалған міндеттерді іске асыру, білім

берудің мазмұнын жаңарту бүгінгі күннің талабы болып отыр. Осы мақсатты

209

жүзеге асыру барысында мұғалім қарқынды өзгерістерді бақылап, зерттеп

қана қоймай, жаңа технологияларды меңгеріп, ішкі мотивациясы жоғары,

сыни тұрғыдағы тұлға қалыптастыру жолында қызмет атқаруы тиіс.

Бұл жолда оқушыларды ғылыми-зерттеу жұмысына баулып, оқу

үрдісінде жүйелі түрде қолдану қажеттігі көрінеді. Мұғалімнің оқушыға

ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізуге бағыт беру технологиясы төрт

кезеңнен тұрады.

оқушы

назарын

зерттеу

тақырыбына

шоғырланды

ру

оңтайлы

тәсілдерін

айқындауға

көмектесу

оқушының

өзіндік

шешім

қабылдауы

на ықпал

ету

бағалауы

мен

қорытынды-

лауына

көмектесу

Мұғалімнің оқушыға ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізуге бағыт

беру үшін, бірінші кезеңде оқушы назарын зерттеу тақырыбына

шоғырландыру- оқушыға тақырыптың өзектілігі мен практикалық

маңыздылығы туралы ақпарат беру, жаңа білім алуға деген қызушылығы мен

ынтасын дамыту міндеттері қойылады.

Екінші-зерттеу әрекетін жүргізудің оңтайлы тәсілдерін айқындауға

көмектесу - теориялық ойлауын дамытатын, рационалды зерттеу әрекеті

тәсілдерін игеруге көмектесетін мәселелерді нақтылау жүзеге асырылады.

Үшінші-өзіндік шешім қабылдауға ықпал ету - оқушының әрекетке

өзіндік тұжырым жасауынан көрініс табады.

Төртінші кезеңде, оқушы әрекетті бағалауды және қорытындылауды

қажет еткенде, оған көмек түрін таңдау мүмкіншілігін беру қажет. Бұл

көмекті ерікті түрде ұсыну, қиыншылыққа ұшыраған жағдайда, қосымша

тапсырма беру түрінде жүзеге асырылады.

Психологтардың зерттеуі бойынша, әрбір жаста шығармашылыққа

баулуға өзек болардай өзіндік ерекше қабілет, бейімділік бар екен. Орта

210

буынның шығармашылық дамуын бағыттап, бағдарламаса, онда жоғары

сыныпқа келгенде, көбінің шығармашылық, ғылыми-зерттеушілік мүмкіндігі

шектеліп, тоқырап қалады.

Қазақ тілі мен әдебиеті сабағында оқушылардың ғылыми-зерттеу

жұмыстарын тиімді ұйымдастыру үшін қажетті алғышарттар:

- мұғалім ең алдымен, оқушыларға таңдап алған ғылыми

жұмыстарының маңыздылығын түсіндіріп, ғылыми-зерттеу жұмыстарын

жүргізу әдіс-тәсілдерін көрсетуі керек.

- ғылыми-зерттеу жұмыстарының тақырыптары, көлемі, күрделілік

деңгейі оқушылардың жас ерекшелігіне, қызығушылығына, білім деңгейіне

үйлесуі керек;

- шығармашылық үшін психологиялық қауіпсіздік, еркіндік, ашықтық,

бостандықты қамтамасыз ету керек;

- оқушы ғылыми ізденісінің нәтижесі өмірге келгенге дейін ұстаз

шәкірттің өнеге тұтар ақылшысы, пікірлес досы, бапкері болуға тиіс. Оқушы

ізденісі үнемі мұғалім, сынып ұжымы, басқа да мұғалімдер тарапынан қолдау

тауып отыруы керек.

Сабақта ғылыми-зерттеу жұмысы оқу жоспары мен оқу пәнінің

бағдарламасы арқылы анықталып, оқу кестесімен реттеледі, мұғалімнің

тікелей жетекшілігімен жүргізіледі.

Сабақ барысында ұйымдастырылатын ғылыми-зерттеу жұмысының

бір түрі - рецензия жаздыру.

Рецензия. «Латынның Recensіо- қарастыру, тексеру» - көркем өнер

немесе әдебиет сынының жанры, көркем шығарманы талдап, баға беру, пікір

қорыту. Рецензия - оқушыларды ғылыми-зерттету ізденісіне баулитын сыни

бағыттағы талдау жұмысы. Басқа жұмыстардан ерекшелігі: талдау, пікір

айту, сынау, ұсыныс жасау сияқты іс-әрекеттермен ерекшеленеді. Ол

оқушыларды әділдікке, тазалыққа баулиды. Рецензия біреулердің еңбегіне

жазылады.

211

Рецензия жаздыру үшін көбінесе үйге жұптық тапсырма беріледі. Әр

жұп бір-бірінің рецензияларын тексеріп, оған пікір жазады. Бұл әдіс -

оқушыларды ғылыми-зерттеу ізденісіне жетелеудің ұтымды жолы. Қазақ

әдебиеті сабағында рецензия жаздыру:

- қазақ әдебиетінен беріліп жатқан материалдарға;

- әдебиетші ғалымдар ізденісі, зерттеулеріне;

- оқушылардың шығармашылық жұмыстарын бір-біріне талдатуға

бағыттай жазылады.

Жалпы рецензия жазғызудың ұтымдылығы мынада:

- сыни көзқарастарын жетілдіру үрдісі жүреді;

- пікірталасы арқылы сөйлеу тілдерін дамыту іс әрекеті жалғасады;

- ғылыми ізденіс қабілеттерінің қалыптасуына, түрткі жасайды;

- өзін-өзі оқыту, өзін-өзі таныту үрдісі жүреді;

- ғылыми тақырыпты талқылау, бағалау дағдылары жетіледі;

- өз беттерімен проблемаға жауап іздейді, салыстырады, қорытынды

жасайды;

- іздену, зерттеу жұмысына төселе бастайды.

Қазақ әдебиеті сабағында Абайдың тіл туралы айтқан ойлары берілген.

Рецензия «Абай және тіл өнері» тақырыбында жазылды.

Бірінші кезеңде үйге төмендегідей тапсырма берілді:

- Абай өлеңдерін оқып, тіл туралы айтқандарын теріп жазыңдар да,

түсінік беріндер. Түсінік қысқа, тұжырымды түрде берілсін.

- үзінділер Абайдың қай өлеңнен алынғанын анықтаңдар.

Ақынның өлеңдер жинағынан іздеңдер, оқытушының көмегіне сүйенуге

болады.

- Тапсырманы төмендегі үлгіде орындаңдар:

Өлеңнің

аты

Тіл туралы

айтқандары

Түсінік–аннотация

Сегізаяқ Толғауы тоқсан

қызыл тіл.

Тілдің байлығын, қолданудағы

шексіздігін білдіреді. Ол - өнер.

212

Екінші кезеңде сабақта үйге берілген тапсырма талданды. Оқушылар

үзінділердің қай өлеңнен алынғанын түгелдей анықтаған. Үшінші бағананың

жауабында кемшіліктер кеткен. Кейбір оқушылар дәл түсінік, анықтама бере

алмаған.

Үшінші кезеңде оқушылар рецензия жазуға жұмылды. Талаптар,

түсіндірілді, көмек-нұсқау жазылған қағаздар ұсынылды.

Төртінші кезеңде оқушылар бір-бірінің рецензиясын оқып, пікір жазды.

Бұл жұмыстан соң талдау, талқылау жүрді. Нәтиже төмендегідей болды:

- Оқушылар өлеңдерді талдауға ұмтылған;

- Абайдың тіл туралы айтқандарына өздерінше пікір білдірген, баға

берген. Ілиястың жұмысынан үзінді: ...Абай тілді өнер дейді, «толғауы

тоқсан қызыл тіл» деп бағалаған. Артына сөз қалдырған адамды өлмейтін

адам деп түсіндірген. Өзінің мақсаты тіл арқылы өнер шашу екенін, тіл

арқылы надандардың көзін ашу екенін айтқан. Арыстанбек: Мәтінде тілдің

«қоғамдық қызмет» атқаратыны айтылады. Абай өлеңдері соның шын сөз

екенін дәлелдейді. «Жұртым-ай, шалқақтамай сөзге түсін», - дейді. Сөздің

мағынасына үңілу керектігін үлгі етеді.

Оқушылардың барлығына тән ортақ кемшілік: рецензияның аннотация

үлгісінде жазылуы, ал жетістігі: өз пікірлерін білдіруі, Абай өлеңдерін түсіне

білгендері, рецензия жазуға талаптанғаны болды. Осы жұмыстың

ұтымдылығы төмендегідей сараланды:

- Қазақ әдебиетінен алған білімдерін Абай өлеңдері арқылы дәлелдеуге

талаптанды;

- Іздену, зерттеу жұмысына төселе бастады;

- Өз беттерімен проблемаға жауап іздеді, салыстырды, тұжырым

жасады;

Оқушылардың жеке ерекшелігін ескере отырып, рецензияның алғашқы

пікірін жаздыруға үйретудің тиімділігін тәжірибе дәлелдеп келеді. Ал одан

әрі сыни көзқарастарын, пікірлерін айта білуге жетелеген жөн. Оқушылар

213

қалыптасқан дағдыларын жаңа мақсатқа пайдаланады, жай пікір білдіру емес,

сыни тұрғыда пікір білдіруге талаптанады.

Оқушылардың зерттеу әрекетін қалыптастыруда ғылыми сипаттағы

хабарламалар жаздыру да тиімді.

Ғылыми бағыттағы хабарлама тұжырымды түрде ғана тақырып

бойынша істелген жұмыстар хабарланады. Оқу құрылымы:

- Тақырыбы;

- Зерттеу нәтижесі туралы мәлімет беріле отырып, нәтижесі талданады,

қорытынды жасайды;

- Хабарламаға уақыт тежеліп беріледі;

- Олар зерттеу жұмысының барлығын айта алмайды, бір бөлігі немесе

проблема болып отырған мәселелерді хабарлайды.

Қазақ әдебиеті сабағында төмендегідей хабарлама беруге болады:

1. Ф.Оңғарсынова туралы пікірлер.

2. Қазақ әдебиетіне қосылған жаңа ізденіс.

Хабарлама ғылымдағы жаңалықтар т.б. туралы да жазылады.

Ғалымдар пікірін талдап, саралағанда ортақ бір тұжырым шығады.

Проблемалық оқыту негізінде оқушыларға бейтаныс проблеманың

жататыны, оқушылардың оны салыстыру, дәлелдеу шешу үшін болжамдар

жасай отырып еңбектенуі керектігін тұжырымдайды. Проблемалық

ситуацияны, проблеманы шешу-зерттеу, іздену еңбегі шығармашылық

еңбекті талап етеді. Қазақ әдебиеті сабағында проблемаға, зерттеуге

негізделген тапсырмаларды орындатудың да маңызы зор [3].

Оқу процесімен қатар ұйымдастырылатын ғылыми-зерттеу

жұмысының бір түрі – ғылыми сипаттағы мақала. Мақала дәстүрлі оқыту

кезеңінде де шығармашылық бағыттағы жазба жұмыстардың бірі ретінде

тәжірибеде пайдаланылып келді. Мақаланың тәжірибеден түспей келе

жатқаны, оның ең алдымен тіл дамытуға өз беттерімен орындайтын

шығармашылық жұмыстарға баулудағы тиімділігінде жатыр. Оның сәтті

шығуы тақырыбына да байланысты. Сондықтан да топқа бір ғана тақырып

214

ұсынып, оны жазуға міндеттеу дұрыс емес. Өзі ұнатпаған тақырыпқа оқушы

қадам басқысы келмейді, жазса да оның мақсатқа жетуі беймәлім.

Қорыта келгенде, өз бетінше жұмысты оқушы мұғалімнің көмегінсіз,

өздігінен орындауы үшін берілетін тапсырманың мақсаты айқын, оқушыға

түсінікті болуы керек. Мұндай жұмыс тапсырылғанда оның ауыр-

жеңілдігіне, қанша уақытта орындалатынына баса назар аударған дұрыс. Өз

бетінше жұмысты сабақтың кез келген кезеңінде тапсыруға болады. Мұғалім

оқушының өздігінен орындайтын жұмыс түрлерін, әр пәннің ерекшелігін

ескере отырып, алдын-ала дайындауы керек. Оқушының өздігінен жұмыс

істеу әрекеті бірден қалыптаспайды. Ол өте күрделі болғандықтан,

қарапайым сатыдан күрделі сатыға қарай дамиды.

Оқушы білім алу барысында күнделікті сабақта проблемалық

тақырыптарды шешу арқылы ғылыми-зерттеу жұмыстарының шағын түрін

орындай отырып, бойында зерттеу құзыреттілігін қалыптастырады. Мектепте

ғылыми жұмыстарды жаздыру оқушылардың болашақ өмірге бағыттылығын,

қызығушылығын арттырады. Сонымен қатар, ғылыми стильде жұмыс жаза

білуге дағдыландырады. Қазіргі таңда бәсекеге қабілетті тұлға даярлау үшін

жеке тұлғаның ғылыми әлеуеті жақсы дамығаны абзал. Бүгінгі күндегі өзекті

мәселелердің бірі – жас ұрпақты ғылымға баулу. Абай атам «болмасаң да

ұқсап бақ» дегендей әрбір оқушыны білім процесінде ғылымға жетелеп,

ғылыми-зерттеу әрекетіне баулу мұғалімнің басты міндеттерінің бірі.

Әдебиеттер тізімі:

1. Президенттің Қазақстан халқына жолдауы. Астана, 31 қаңтар, 2017;

2. Бітібаева Қ. Әдебиет пәнін оқытудың тиімді жолдары (Мұғалімдерге

арналған құрал) Алматы: Рауан, 1990. – 200 б.;

3. Оразбаева Ф., Ауғанбаева Б. Ғылым әліппесі. Оқулық дәптер. -

Өскемен: Жастар баспасы. 2002.- 71 б.

215

ВЛИЯНИЕ СПЕЦКУРСА «МАТЕМАТИКА В ЭКОНОМИКЕ»

НАФОРМИРОВАНИЕФУНКЦИОНАЛЬНОЙГРАМОТНОСТИ И

СОЦИАЛЬНОЙАДАПТАЦИИУЧАЩИХСЯ

Нургазина Гульнар Багимовна,

заместитель директора по учебно-воспитательной работе,

магистр экономики и математики,

областной многопрофильный лицей-

интернат для одаренных детей г.Павлодара

Түйін

Мақаладаэкономикадағы математика курс тақырыптарының теориялық

негіздемесі көрсетіледі, оқушылырдың функционалды сауаттылық және

әлеуметтік бейімделуін қалыптастыруға деген курстын әсері қарастырылады.

Summary

This article shows the theoretical substantiation of the topic of the special

course, proposes a comprehensive program of mathematics and economics, the

impact of the introduction of a special course on the formation of functional

literacy and social adaptation, increased motivation and interest in studying

subjects.

Челoвечествo уже дaвнo oсoзнaлo вaжнoсть oбрaзoвaния. Еще в высшей

шкoле Плaтoнa в Греции рaссмaтривaлaсь идея мнoгoaспектнoгo рaзвития

интеллектa. И в XXI веке стрaны мирa aктивнo прoвoдят рефoрмирoвaние в

системе oбрaзoвaния. Сoвременнoе oбществo oстрo oщущaет пoтребнoсть в

выпускникaх, влaдеющих системoй ключевых кoмпетенций, спoсoбнoстями к

выбoрурешений и действий, oблaдaющими нaвыкaми критическoгo

мышления, умеющих применять пoлученные знaния нa прaктике. «В

нaстoящеевремя в сфере oбрaзoвaния oбщепризнaнa рaвнaя знaчимoсть

прoцессoв фoрмирoвaния у oбучaющихся кaк aктуaльных знaний, тaк и

216

сooтветствующих прaктических нaвыкoв»(1). Гoсудaрствa зaинтересoвaны в

людях, кoтoрые видят прoблему и спoсoбны ее решить, предлaгaют

oригинaльные идеи, выдвигaют нoвые прoекты. Все эти требoвaния к

кaчествуoбрaзoвaнию не являются нoвыми. «Нaвыки критическoгo

мышления и функциoнaльные нaвыки являлись сoстaвляющими

челoвеческoгo прoгрессa нaпрoтяжении всей его истoрии»(2). Кaждoе

гoсудaрствo зaинтересoвaнo в пoвышении урoвня oбрaзoвaннoсти свoей

стрaны, тaк кaк oт урoвня oбрaзoвaннoсти зaвисит ее экoнoмикa, рoст

блaгoсoстoяния, a тaкже и всямирoвaя экoнoмикa в целoм. Пoлитики

пoнимaют, чтo oт урoвня oбрaзoвaния в нaше время будет зaвисить жизнь

будущих пoкoлений. Уже с XX векa идет ускoрение истoрии, ежедневнo

меняются технoлoгии, oдни oткрытия сменяются другими, вчерaшние

технoлoгии кaжутсяу стaревшими. В этих услoвиях глoбaлизaции XXI век

выдвигaет нoвые требoвaния к челoвеческим ресурсaм. Теперь выпускник

дoлжен быть креaтивным, твoрческим, уметь быстрo приспoсaбливaться к

меняющемуся миру. Прежних знaний уже недoстaтoчнo, пoэтoму стрaны

мирa прoвoдят рефoрмы в oбрaзoвaнии в связи с требoвaниемэпoхи.

Переход к саморегулирующейся рыночной системе требует знакомства с

некоторыми элементами экономики уже в школе. Тем более что многие ее

понятия, такие как депозит, банковский процент, акция, дивиденды,

инфляция, курс валют, рыночные цены и т. д. в буквальном смысле слова

составляют тот фон, на котором проходит жизнь нашего общества.

Таким образом, сегодня встает вопрос об экономической грамотности

общества, его экономической культуре, о том, чтобы выпускники школы

имели ясное представление об общечеловеческой значимости экономики, не

уступающей всем тем наукам, которые они втечение нескольких лет изучали

в школе.

Лицей-интернат для oдaренных детей, где я работаю, aктивнo включaется

вo все преoбрaзoвaния происходящие в стрaне. Педкoллектив начал работу

нaд прoблемoй фoрмирoвaния функциональной грамотности через внедрение

217

компетентностных ориентированных заданий и цифровых образовательных

резурсов на уроках. И уже со дня существования лицея в школе проводились

уроки основы экономики и финансовой грамотности как отдельный предмет,

без интеграции с другими предметами. С 2013 года мною введен

интегрированный спецкурс «Математика в экономике», где учащиеся не

только знакомятся с экономическими законами, но смогут использовать

математические знания при решении экономических задач, что способствует

формированию функциональной грамотности и социальной адаптации.

Предлагаемый курс можно рассматривать как универсальный,

приемлемый в первую очередь для профилей с экономической

направленностью, а также для других профилей обучения. Его

универсальность и актуальность представлена тем, что в настоящее время все

более возрастает роль экономическогообразования.

Курс «Математика в экономике» ставит следующие цели обучения:

1. Дать возможность учащимся получить практику, которая поможет им:

осознано сделать выбор профиля в старшей школе.

продолжать образование во всех сферах человеческой деятельности.

развить интерес к предмету и вызвать желание узнать больше.

2. Формировать представление о математике как методе познания

действительности.

3. Формировать понимание значимости математики для общественного

прогресса.

4. Пропедевтика ЕНТ.

5. Привлечь к курсу как можно больше учащихся.

Основу курса составляет программа по алгебре для 7-9 классов, в

которую внедрены элементы экономики, образующие «экономическую

составляющую» школьного курса математики. Программа курса состоит из

основных понятий экономики и задач, в которых эти понятия используются.

Ведущее место в обучении следует отвести методам поискового и

исследовательского характера, стимулирующим познавательную активность

218

учащихся. Значительной должна быть доля самостоятельной работы с

различными дополнительными источниками учебной информации. При этом

главная функция учителя — фасилитация — лидерство, основанное на

совместной деятельности, направленное на достижение общей

образовательной цели. Такой подход позволяет создать лишенный духа

соперничества, конкуренции, агрессивности, доверительный

психологический климат, в основе которого — взаимообучение,

взаимопомощь, сотрудничество. Из единственного источника знаний в

традиционном обучении учитель-фасилитатор превращается в “проводника”

в мир знаний: эксперта и консультанта - при изучении теоретического

материала и выполнении самостоятельных заданий, ведущего в

имитационной игре и тренинге, координатора и консультанта — при

выполнении учебного проекта. При определении форм, организации учебных

занятий следует исходить прежде всего из специфических целей курса.

Поскольку в принципе не исключается изучение спецкурса даже одним

учащимся, необходимо предусмотреть варианты изучения, как в

коллективных, так и в индивидуально-групповых формах. В то же время если

содержание курса может быть освоено только в групповых или

коллективных формах, то следует оговорить минимальную численность

учебной группы.

Кроме того, учащимся предлагаются задачи повышенной трудности,

требующие особой сообразительности.Таким образом, в ходе

исследованиябыло изучено влияние спецкурса «Математика в экономике» на

формирование функциональной грамотности по математике, на выбор

будущей профессии и социальной адаптации учащихся. Создана система

уроков на основе интеграции двух предметов, опыт внедрения авторской

системы уроков показал ее высокую результативность (успеваемость

учащихся – 100 %, качество знаний по математике повысилось в течение

двух лет в 10-x классах на 48 %, в 11-х – на 19 %). Повышение качества

219

знаний у учащихся по математике происходит за счет повышения мотивации

и интереса изучения предмета за счет практической значимости.

Функциональная грамотность учащихся может формироваться с

помощью компетентностно-ориентированных заданий, интегрированных

заданий и информационных технологий:

- компетентностные задания (задачи международного исследования

РISA, КОЗы);

- интегрированные задания (математика-информатика, физика-

математика, экономика-математика, астрономия-математика, география-

математика).

Кроме того, одним из главных средств развития функциональной

грамотности являются информационные технологии (персональный сайт

учителя, дистанционные конкурсы, олимпиады). Учащиеся 10-11 классов

становятся ежегодными участниками и призерами различных олимпиад и

научных соревнований по экономике и прикладной математике.

Обладателями грантов и призерами экономических турниров стали

следующие учащиеся лицея, благодаря данному спецкурсу:

2013-2014 уч.г.- Хайруллин Рамадан (республика, 3 место и обладательгранта

КИМЭП, область-2 место), Жаскен Адлет

(республика, 2место, область, 3место),

Каратай Ерасыл (республика, участник,

область, 2 место), НагумановаЖанерке

(область, 2 место).

2014-2015уч.г.- Жаскен Адлет (республика, 2 место и обладательгранта МАБ,

область, 3 место), Каратай Ерасыл (республика, участник, область, 2 место),

Нагуманова Жанерке (республика, участник, область, 2 место).

2015-2016 уч.г. - Жакупова Карина

(республика, 2 место и обладатель гранта

Университета экономики и статистики),

220

ТаржакаевНуржан (республика, 2 место и обладатель гранта КБТУ),

МартоваАделия (республика, 2 место)

2015-2017уч.г.- Жанаева Алина (республика 2 место),

Куанышбек Мадина (3 место), Бекболат Армат

(грамота «Лучший менеджер»)

Победители и призеры научных

соревновании школьников по

экономике:

2012-2013 уч.г – Байсеитова Дана (область-1 место).

2013-2014 уч.г.- Каратай Ерасыл (область -2 место,

республика-1 место).

2015-2016 уч.г.-УанАунур и Олжабай Алмаз (2 место -

Международный конкурс им.Джолдасбекова по прикладной математике),

Нургазина Нурай (2 место-научно-исследовательский

конкурс «Зерде» поматематике.

Призер фестиваля инновационных проектов «Жаса, жайна

Казахстан» - Кунанбаева Ботагоз (республика, 3 место);

2016-2017 уч.г. – Жанузак Нурболат (область -1 место)

Призеры и победители Международной научно-

практической конференции «Сатпаевские чтения»:

2013-2014уч.г – Каратай Ерасыл (3 место).

2014-2015уч.г – Каратай Ерасыл (1место)

2016-2017 уч.г –ЖанузакНурболат (1 место)

Таким образом, полученные результаты доказывают, что внедрение

спецкурса влияет на формирование функциональной грамотности и

социальной адаптации учащихся.

Литература

1. Госудaрственнaяпрогрaммaрaзвитияобрaзовaния Республики Кaзaхстaннa

2011–2020 годы Aстaнa, 2010 г.

2. Нaционaльныйплaн действий по рaзвитиюфункционaльнойгрaмотности

школьников нa 2011-2016 годы.

221

ОҚУШЫЛАРДЫҢ ФУНКЦИОНАЛДЫҚ САУАТТЫЛЫҒЫН

ДАМЫТУДАҒЫ ХИМИЯ ПӘНІНІҢ МАҢЫЗЫ

Нургалиева Айжан Тлеугазиевна,

химия пәнінің мұғалімі,

Алматы обылысы Жамбыл ауданы

дарынды балаларға арналған үш тілде

оқытатын Қарғалы №2 арнаулы гимназиясы

Резюме

Казахстан пришел к новому столетию с окном равного значения среди

стран мира.XIX век –столетие жесткой конкуренция. Этот век столетие

мученичества, которое не может нести. Очевидно, что судьба отдельного

человека доверена нам как заслуживающий доверие и компетентный

человека,который может следить за быстрым развитием мировый

конкуренции. Главная задача сегодняшней школы - создать человека,

который может выразить свое собственное мнение своей любовью к своему

ученику и его личности как главного гаранта развития личности

ребенка.Формирование отельного человека,который может играть

критически мыслящий интеллектуально развитый и занимающий его место в

общественной жизни,несет большую ответственность за школьных

учителий.

Summary

Kazakhstan has come to the new century with a window of equal value among the

countries of the world. The 21st century is a century of tough competition. This

age is a century of martyrdom that cannot bear. It is obvious that the fate of the

individual person is entrusted to us as a trustworthy and competent person who can

follow the rapid development of world competition. The principal task of today's

school is to create a person who can express his / her own opinion, his / her love

for his / her student, and his / her personality as the main guarantor of the

222

development of the child's personality. Formation of an individual person who is

free to play, critically thinking, intellectually developed and who takes his place in

public life is a great responsibility for school teachers.

Қазақстан жаңа ғасырға дүниежүзі елдері қатарында терезесі тең ел

ретінде келіп отыр. Жаңа ғасырды бастаған ұрпақ келер ұрпаққа қарыздар

болып қалмас үшін қолдан келген игіліктерді жасайтыны анық. Қашанда

білімі мол, рухани байлығы бар халықтың ұл - қыздары ешқашан да жүдемесі

хақ. Біздің басты байлығымыз – білім.Болашақ – білім мен ғылымға тәуелді

болатыны айдан анық нәрсе. Қазіргі жас ұрпақтың білімі мен тәрбиесі қандай

дәрежеде болса, еліміздің ертеңі де сондай дәрежеде болмақ. Сондықтан

қоғам талабына сай, қоғамды көркейтетін, дамытатын, Қазақстан

Республикасының ішкі және сыртқы істер байланысында мемлекеттің

өркениеті үшін еңбек ететін, шетелдермен еркін ғылыми және мәдени қарым-

қатынас жасай алатын, оқығанын өмірде қолдана алатын, ана тілін жетік

білетін, ұлтжанды азамат дайындау – бүгінгі мұғалімнің басты мақсаты.

Елбасы Н.Назарбаев 2012 жылғы 27 қаңтардағы «Әлеуметтік-

экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты бағыты» атты

Қазақстан халқына Жолдауында мектеп оқушыларының функционалдық

сауаттылығын дамыту бойынша бес жылдық ұлттық жоспарды қабылдау

жөнінде нақты міндет қойды. Аталған міндет Қазақстанның әлемдегі

бәсекеге қабілетті 30 елдің қатарына кіруі процесінде де маңызды болып

табылады. Еліміз үшін маңызды болып табылатын аталған стратегиялық

міндетті шешу жағдайында тұлғаның ең басты функциялық сапалары

белсенділік, шығармашыл тұрғыда ойлауға және шешім қабылдай алуға,

кәсіби жолын таңдай алуға қабілеттілік, өмір бойы білім алуға дайын тұруы

болып табылады. Бұл функционалдық дағдылар мектеп қабырғасында

қалыптасады. Білім алуда жақсы көрсеткіш көрсететін оқушы сабаққа

белсенді қатысып, жақсы баға алады, алайда, кейбір балаларымыз мектептен

алған білімдерінің қорытындысын өз мүмкіндіктерінде көрсете алмайды.

223

Алған білімдері шешімдер мен іс-әрекет таңдауда тұлғаның дамыту

қажеттеліктеріне сәйкес келмей де жатады. ОЖСБ әсіресе, ҰБТ-де өз

білімдерін дәлелдей алмай да қалатыны жоқ емес. Осындай жайттардың

алдын алу қағидалары функционалдық сауаттылықты дамытудың жалпы

бағдары Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020

жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында анық көрсетілген. Ондағы

басты мақсат жалпы білім беретін мектептерде Қазақстан Республикасының

зияткерлік, дене және рухани тұрғысынан дамыған азаматын қалыптастыру,

оның физикалық құбылмалы әлемде әлеуметтік бейімделуін қамтамасыз

ететін білім алудағы қажеттіліктерін қанағаттандыру болып табылады.

Мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі

2012 – 2016 жылдарға арналған ұлттық іс-қимыл жоспары (бұдан әрі -

Ұлттық жоспар) мектеп оқушыларының функциялық сауаттылығын дамыту

процесін мазмұндық, оқу-әдістемелік, материалдық-техникалық қамтамасыз

ету жөніндегі іс-шаралар кешенін қамтиды. Ұлттық жоспар Қазақстан

Республикасындағы білім сапасын жетілдірудің негізгі бағдары ретінде

мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту іс-

қимылдарының мақсаттылығын, біртұтастығы мен жүйелілігін қамтамасыз

етуге арналған. Қазақ маманы С.Раевтың ойынша, сауатсыздық дерті адамға

кішкентай кезінен бастап жұғады екен. Әсіресе, бүлдіршінді жазу мен оқуға

баули бастаған 1-ден 3-сыныпқа дейінгі аралықта пайда болады, яғни үшінші

сынып оқушысы ешқашан кітапханаға бармаса, оқулықтан басқа ешқандай

кітап оқымаса тағы бір ертеңгі сауатсыздың дүниеге келгені. Ғалымдардың

айтуынша, 8-сыныптан бастап оқушылардың 60 пайызының өз бетімен

жазып-оқуға деген ынтасы жоғалады екен. Тіпті түлектердің үштен бірінің

оқуға мүлдем құлқы болмайтын көрінеді. Сондықтан да аталмыш

тапсырманы орындау үшін елімізде оқушылардың функционалдық

сауаттылығын арттыруға бағытталған 2012-2016 жылдарға арналған Ұлттық

әрекет жоспары құрылды. Функционалдық сауаттылық дегеніміз –

адамдардың әлеуметтік, мәдени, саяси және экономикалық қызметтерге

224

белсене араласуы, яғни бүгінгі жаһандану дәуіріндегі заман ағымына, жасына

қарамай ілесіп отыруы, адамның мамандығын әрдайым жетілдіріп отыруы.

Ондағы басты мақсат жалпы білім беретін мектептерде Қазақстан

Республикасының зияткерлік, дене және рухани тұрғысынан дамыған

азаматын қалыптастыру, оның әлемде әлеуметтік бейімделуі болып

табылады, яғни оқушылардың мектепте алған білімдерін өмірде тиімді

қолдануына үйрету.

Оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі

Ұлттық жоспардың қабылдануы – оқыту әдіснамасы мен мазмұнын түбегейлі

жаңарту болып табылады.

Қазір еліміздің түкпір-түкпірінде оқыту мен оқудағы жаңа әдіс-тәсілдермен

қаруланған біршама ұстаздар қауымы өз мамандығына деген сүйіспеншілігі

арта түсіп, жаңа нәтижелерге жетуде, шәкірттерінің жаңа белестерді

меңгеруіне жол ашуда. Соның бірі функционалдық сауаттылықты

дамытудағы білім мазмұнының жаңғыруы – сындарлы оқыту

теориясына негізделгендігі.

Сындарлы оқытудың мақсаты – оқушының пәнді терең түсіну қабілетін

дамыту, алған білімін сыныптан тыс жерде, кез-келген жағдайда тиімді

пайдалана білуін қамтамасыз ету. Сондай-ақ, оқушының жеке тұлға және

әлеуметтік нысан ретіндегі келешегі басты назарға алынады. Оқушы мен

мұғалім арасындағы қарым-қатынас түбегейлі өзгерісті керек етеді, яғни

дәстүрлі оқулардағы оқытушы мен шәкірт арасындағы көп жағдайлар оқушы

көңілін қанаттандыра бермейтін қалыптасқан заңдылықтар ұстаз бен шәкірт

арасындағы серіктестік қарым-қатынасқа ауысады. Сонымен қатар оқушыға

қалай оқу керектігін үйрету, соның нәтижесінде еркін, өзіндік дәлел-

уәждерін нанымды жеткізе білетін, ынталы, сенімді, сыни ойлай алатын,

пікір-көзқарастары жүйелі дамыған, сандық технологияларда құзырлылық

танытатын оқушы қалыптастыру.

Мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту

тетіктері.

225

РІSА зерттеулері бойынша көш басында тұрған елдердің (Австралия,

Финляндия, Жапония, Жаңа Зеландия, Италия, Оңтүстік Корея және т.б.)

нәтижесі көрсеткендей, оқушылардың функциялық сауаттылығын дамытуға

мынадай факторлар әсер етеді:

1) білім беру мазмұны (ұлттық стандарттар, оқу бағдарламалары);

2) оқыту нысандары мен әдістері;

3) білім алушылардың оқудағы жетістіктерін диагностикалау мен бағалау

жүйесі;

4) мектептен тыс, қосымша білім беру бағдарламалары;

5) мектепті басқару моделі (қоғамдық-мемлекеттік нысан, мектептердің

оқу жоспарын реттеудегі дербестігінің жоғары деңгейі);

6) барлық мүдделі тараптармен әріптестікке негізделген достық

қалыптағы білім беру ортасының болуы;

7) ата-аналардың балаларды оқыту мен тәрбиелеу процесіндегі белсенді

рөлі.

Оқушы бойында функционалдық дағдылар мектеп қабырғасында

қалыптасады.

Ұлттық жоспардың мақсаты - Қазақстанда білім сапасын жетілдірудегі,

оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі атқарылатын

іс-шаралардың жүйелілігі мен тұтастығын қамтамасыз ету болып табылады.

Осыған орай, Ұлттық жоспарда функционалдық сауаттылықтың төрт негізгі

механизмін бөліп көрсетеді:

Оның бірінші механизмі – оқыту әдіснамасы мен мазмұнын түбегейлі

жаңарту /МЖБС -мемлекеттік стандарт/. Ол үшін мұғалім оқушының бойына

әлеуметтік ортаға бейімделуіне, алған білімін практикалық жағдайда тиімді

пайдалана алатындай негізгі құзыреттіліктерді сіңіруі керек.Олар: -

басқарушылық /проблеманы шешу қабілеті/;

-ақпараттық /өз бетінше ақпараттар көздері арқылы үнемі білімін көтеріп

отыруы, сол арқылы танымдық қабілетін ұштау/;

226

-коммуникативтік /қазақ, орыс, ағылшын тілінде ауызша, жазбаша қарым-

қатынас жасау;

-әлеуметтік /қоғамда, өз өмір сүрген ортада іс-әрекет жасай алу қабілеті/;

-тұлғалық /өзін жеке тұлға ретінде қалыптастыруға, қажетті білім, білік,

дағдыларды игеру, болашақта өзі таңдаған кәсібін өзі анықтау, оның

қиыншылығы мен күрделілігіне төзімді болу/;

-азаматтық /қазақ халқының салт-дәстүрі, тарихы, мәдениеті, діні мен тілін

терең меңгеріп, Қазақстанның өсіп - өркендеуі жолындағы азаматтық

парызын түсінуі/

-технологиялық/ ақпараттық технологияларды, білім беру технологияларды

сауатты пайдалану/;

Оқушы осы аталған негізгі құзыреттіліктермен қатар пәндік

құзыреттіліктерді/ әр пәннің мазмұны арқылы/ меңгеруі тиіс.

Елбасы Н. Назарбаев оқулық мәселесіне де ерекше тоқталған болатын.

Оқулықтың мақсаты, міндеті, мазмұны, құрылымы функционалдық

сауаттылықтың құзыреттілігіне сай жазылуы тиіс.

Ұлттық жоспарда көрсетілген функционалдық сауаттылықтың

екінші механизмі - оқу нәтижелерінің бағалау жүйесін өзгерту. /Қазіргі біз

қолданып отырған жүйеде 5, 4 және 3 деген бағаларды не үшін қоюға

болатыны нақты анықталмаған/. Бағалау жүйесі функционалдық

сауаттылықта сырттай бағалау және іштей бағалау болып бөлінеді. Іштей

бағалау – оқу пәні бойынша оқыту сапасын диагностикалау. Ал сырттай

бағалау - әрбір деңгейді аяқтау бойынша білім алушының оқу жетістіктерінің

нәтижелері /ҰБТ,ОЖСБ-ВОУД/. Сондай-ақ халықаралық /TIMSS, PISA

және PIRLS/ зерттеулерге қатысуы. Білім алушылардың өзін-өзі бағалауы

өзін-өзі ұйымдастыру және өзін-өзі жетілдіру үшін жеке жетістіктерін

бағалау арқылы жүзеге асырылады. Критериялық бағалау жүйесі енгізілді.

Функционалдық сауаттылықтың үшінші механизмі - ата-аналардың

балаларды оқыту мен тәрбиелеуге белсенді қатысуын қамтамасыз ету. Ата-

ананың борышы - бала бойына жас кезінен адами құндылықтарын дарытып,

227

саналы өмір сүруге баулу. Ата-ана баласының функционалдық сауаттылығын

дамыту үшін мұғалімдерімен тығыз байланыс жасау керек. Ата-ананың

бойында да функционалдық сауаттылық болуы тиіс. Бұл үшін мемлекет жаңа

әдістемені әзірлеуге кірісті. Осы әдістеменің негізінде ата-аналарға арналған

семинарлар мен тренингтер өткізіледі. Аталған жұмысқа Үкіметтік емес

ұйымдар (ҮЕҰ) және азаматтық қауымдастықтың басқа да секторлары

белсенді тартылады.

Төртінші механизм - қосымша білім беру жүйесін дамыту. Ұлттық

жоспарда оқушылар сарайы, музыка мектептері, жас техниктер мен

натуралистер станциялары жұмыстарын түбегейлі өзгерту қарастырылған.

Қазақстанның тарихында алғаш рет аталған ұйымдардың материалдық

техникалық базасы жаңартылатын болады. Оқытудың жаңа технологиялары

мен интерактивтік, инновациялық формалары енгізілетін болады. Олар:

балалар интерактивті парктері (ғылыми қалалар), технопарктер, балалар

мұражайлары, ғылыми үйірмелер және т.б. Бұл – шығармашылық пен

инновацияға деген қызығушылықты арттырады. Мұндай оқыту жүйесі

баланың санасына әлеуметтік тұрмысына, төңіректегі әлемге терең көзбен

қарап үйреніп, жолығатын қиын мәселелерді оңай шешетін болады.

Бұрынғыдай мектептен шыққан соң бала үйренген білімін ұмытып қалмайды,

қайта өмірде пайдаланатын болады.Ұлттық жоспарды іске асырудың

күтілетін нәтижелері: Ұлттық жоспарды орындаудың нәтижесінде 2017

жылға қарай қазақстандық мектеп оқушыларының функционалдық

сауаттылығын дамыту үшін мынадай жағдайлар жасалатын болады:

1. Ғылыми-зерттеу жағынан қамтамасыз етеді.

2. Білім беру мазмұнын жаңартады.

3. Оқу - әдістемелікпен қамтамасыз етеді.

4. Мектепоқушыларының білім сапасын бағалау және оған мониторинг

жүргізу жүйесі енгізіледі.

5.Материалдық-техникалық базасыжаңартылып,нығайтылады.

228

Қоғам талабына сай біз, ұстаздар оқушылардың ғылыми жаратылыстану

сауаттылығын қалыптастыру мен дамыту үшін жаңа иновациялық

технологияларды игеріп,оларды оқу процестерінде қолдануымыз.

Тапсырмалардың жаңа әдістемелерін қолдана отырып

*Оқушылардың білім сапасының деңгейін көтеруге

*Нақты жағыдайларда білімдерін қолдана білуге

* Жаратылыстану сауаттылығын арттыруға жағыдай жасау.

Осы мақсатта химия пәнінің мұғалімі ретінде менің өз пәнімді

оқытудағы басты мақсатым, оқушылардың алған білімдерін күнделікті

өмірмен байланыстара алуын қамтамасыз ету. Химия пәні өте күрделі, әрі

қызықты пән. Оны жаттап алу мүмкін емес, оны түсіну керек. Сондықтан әр

мұғалім өз сабағында әр түрлі әдіс-тәсілдерді қолдануы тиіс деп ойлаймын.

Сабақ жоспарымның әр бөлімінде оқушылардың функционалдық

сауаттылықтарын анықтап отыруға тырысамын. Сабақ барысында білімді

меңгеру деңгейін төрт сатыға бөлемін:

1. «Білу»- үйренушілік деңгейі, яғни оқушылардың функционалдық

сауаттылығының төменгі деңгейі.

2. «Түсіну», «Талдау» деңгейі, яғни оқушылардың функционалдық

деңгейінің орта деңгейі.

3. «Қолдану», «Жинақтау» деңгейі, яғни оқушылардың функционалдық

сауаттылығының жоғары деңгейі.

4. «Бағалау»-оқушының функционалдық сауаттылығының ілгері,

шығармашылық деңгейі.

Осы деңгейлер бойынша әр сабақта оқушылар өздерінің болжамдары мен

сұрақтарын құрастырады, бір-біріне кеңес береді, өз алдына мақсат қойып,

алынған нәтижелерді қадағалап, тәжірибелер жасайды. Сонымен қатар,

сабағымда шығармашылық есептер, сандық есептер шығаруға баса назар

аударамын. Химия сабағында есептер шығару – оқушылардың танымдық,

шығармашылық қабілеттерін, логикалық белсенділігін арттырудың тиімді

229

әдістерінің бірі деп санаймын. Химиялық есептер оқушылардың есте

сақтауын қалыптастырады, танымдық мүмкіншіліктерін кеңейтеді, химиялық

білім деңгейінің жоғарлауына мүмкіндік береді.

Оқушылардың ғылыми жаратылыстану сауаттылығын дамыту

мақсатында химия пәнінен факультативтік курсы тақырыптарына білім мен

біліктілікті дамытуға негізделген тапсырмалар беріп отырамын.

Оқушылардың химиялық сауаттылығын арттыру, алған білімдерін тиянақты

болуын қадағалау үшін сыныптан тыс жұмыстар жүргізіп, оқушыны

қызықтыратындай химиялық ойындар викорина шешу, кроссворд құрастыру,

логикалық есептер шығарту арқылы ой-өрісін, пәнге қызығушылығын

арттырып, пән аралық байланысты нығайту қажет деп санаймын. Тарауды

қайталау, қорытындылау кезінде «қайталау –оқу анасы» деген нақыл

сөздерді қолданып, тақырыпқа байланысты сөздік қорларын молайту, өткен

тақырыптың мазмұнын толық ашу үшін сәйкестендіру кестесімен жұмыс

арқылы сабақты бекітемін. Әр тарауды өткен соң, химиялық диктант, өздік

жұмыс, тақырыптық есеп, бақылау жұмыстары, тестік тапсырмалар өткізу

арқылы тақырыпты қаншалықты меңгергенін тексеріп, тақырыпты толық

меңгере алмаған оқушылармен қосымша сабақтар, сыныптан тыс

жұмыстарын жүргіземін. Қазіргі мектептердің басты кемшілігі баланы үздік

оқушы, және нашар оқушы деп бөлу. Ұлы ғалым Энштейннің өзі оқыған

гимназиясында үздік оқығандардың қатарында болмаған.

Ол математика мен латын тілін жақсы білгенімен ұстаздарымен үнемі

сөз таластыратын болған. Жас Энштейн ұстаздардың оқушыларға

авторитарлық қарым-қатынасына үнемі қарсы шығатын. Оның ойынша,

материалды механикалық түрде жаттау – білім алу және шығармашылық

ойлауға зиянын тигізеді. Энштейн бала кезден-ақ осылай ойлаған екен.

Атақты адамдарымыздың мысалында біз баланың ойлау еркіндігін шектемей,

жан-жақты ойлауына, шығармашылық қасиетін дамуына мүмкіндік беруіміз

қажет. Әрбір адам ерекше, ешкімге ұқсамайтын тұлға. Ал қазіргі білім жүйесі

бәрінен бірдей адам жасауға ұмтылады. Баланың санасына, шығармашылық

230

ойлауына шек қоямыз да, сын тұрсынан ойлануына мүмкіндік жасамаймыз.

Дайын ойлау моделін ұсынып, сол модель бойынша ойлауды, өмір сүруді

талап етеміз.

ХХІ ғасыр - қатаң бәсеке ғасыры. Бұл ғасыр – жалқаулықты көтермейтін

ғасыр. Демек, әлемдік бәсекелестіктің жылдам дамуына ілесе алатындай

білімді де тапқыр, дара тұлғаның тағдыры біздің қолымызға аманат ретінде

тапсырылып отырғаны анық. Бүгінгі мектептің басты міндеті - өзіндік ой-

көзқарасын ашық айта алатын, өмірге бейім тұлға қалыптастыру болса, оған

мұғалімнің шәкіртіне деген сүйіспеншілігі, оны тұлға ретінде бағалауы

баланың адамдық қасиеттерінің дамуына басты кепіл болуды көздейді. Ойын

еркін айтатын, сын тұрғысынан ойлануға бейім, интеллект қабілеті дамыған,

қоғамдық өмірде өз орнын табатын жеке тұлғаны қалыптастыру мектеп

мұғалімдері үшін үлкен жауапты іс.

«Сабақ беру - үйреншікті жай шеберлік емес, ол - үнемі жаңадан жаңаны

табатын өнер»,-деп Жүсіпбек Аймауытов айтқандай, әрбір мұғалім үнемі

ізденісте болса нұр үстіне нұр болары сөзсіз.

Қазіргі таңда жаңа білім алу үрдісі оқытушы мен оқушыға

шығармашылықпен жұмыс жасауға итермелейді. Яғни, «Мәңгілік ел»

болашағы еліміздің қазба байлықтарын тек шикізат түрінде өндіруге ғана

емес, өз еліміміздің тарихын, жер асты байлығы мен болашағын жақсы

білетін, білімді маманға тәуелді. Химия пәнінен оқушылардың

функционалдық сауаттылықты арттыру-бүгінгі басты міндет деп санаймын.

Әдебиеттер тізімі:

1. Елбасы Н.Назарбаев 2012 жылғы 27 қаңтардағы «Әлеуметтік-

экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты бағыты»

2. Национальный план действий по развитию функциональной грамотности

школьников на 2012 – 2016 годы от 25 июня 2012 года № 832

3. Государственный общеобязательный стандарт начального образования

РК http://www.edu.gov.kz/ru/documents/gosudarstvennyy-obshcheobyazatelnyy

231

4. Мұғалімдер басшылығымен (III деңгейдегі), «Назарбаев Зияткерлік

мектебі» ДББҮ, 2012

ЖАҢАРТЫЛҒАН БІЛІМ БЕРУ – ШЫҒАРМАШЫЛ, ҚҰЗЫРЕТТІ

ТҰЛҒА ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ НЕГІЗІ

Нуртаева Макпал Алпысбайқызы,

биология пәні мұғалімі,

№126 мамандандырылған лицей,

Алматы қаласы

Резюме

В статье рассматриваются достижение подготовки обновленных учебных

программ, методы эффективного преподавания, системы и принципы

критериального оценивания и их внедрения в школах Казахстана в рамках

обновления содержания среднего образования.

Summary

The article discusses the achievement of the preparation of updated curricula,

methods of effective teaching, systems and principles of criterial evaluation and

their implementation in the schools of Kazakhstan in the framework of updating

the content of secondary education.

Мемлекетіміздің білім беру үдерісіне енген жаңартылған білім беру мазмұны

— заман талабына сай келешек ұрпақтың сұранысын қанағаттандыратын тың

бағдарлама. ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ЖОЛ – 2050: БІР МАҚСАТ, БІР МҮДДЕ,

БІР БОЛАШАҚ

232

Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2014 жылдың 17

қаңтарындағы Жолдауында еліміз дамуының бағыттарын жүзеге асыратын

міндеттерін атап айтқан болатын.

Мәңгілік Ел – біз үшін ортақ тағдыр.

Мәңгілік Ел – жалпы қазақстандық ортақ шаңырағымыздың ұлттық идеясы.

Мәңгілік Ел - барша қазақстандықтарды біріктіретін, ел болашағының

іргетасын қалаған басты құндылықтар.

«Мәңгілік Ел» жалпыұлттық идеясының мынадай құндылықтары баса

көрсетілген.

Қазақстанның Тәуелсіздігі және Астана

• Қоғамымыздағы ұлттық бірлік, бейбітшілік пен келісім

• Зайырлы қоғам және жоғары руханият

• Индустрияландыру мен инновацияларға негізделген экономикалық өсу

• Жалпыға бірдей еңбек қоғамы

• Тарихтың, мәдениет пен тілдің біртұтастығы

• Ұлттық қауіпсіздік және еліміздің бүкіләлемдік, өңірлік мәселелерді

шешуге жаһандық тұрғыдан қатысуы

Бұл құндылықтар Мемлекеттік білім беру стандартының мақсаты мен

міндеттерінде қамтылған:

Жаңартылған оқу бағдарламаларының ерекшеліктері 10 бөлімнен

тұратын жаңа құрылымы болып табылады:

1. Пәннің маңыздылығы;

2. Пән бойынша оқу бағдарламасының мақсаты;

3. шеттілділік саясатты іске асыру;

4. Оқыту үдерісіне ұйымдастыруға қойылатын талаптар;

5. Пәнді оқытуда қолданылатын педагогикалық әдіс- тәсілдер;

6. Түрлі мәдениет пен көзқарастарға құрмет;

7. Ақпараттық- коммуникациялық технологияларды қолдану құзіреттілігі;

8. Оқушылардың коммуникативтік дағдыларын дамыту;

233

9. Оқу нәтижелерін бағалау жолдары;

10. Оқудың мазмұны, ұйымдастырылуы мен бірізділігі.

Бағдарламаның міндеттері:

1. Пән бойынша жаңартылған білім беру бағдарламасының құрылымымен,

ондағы материалдардың күрделілігініғң өсу ретімен, мазмұнымен және

мақсаттарымен таныстыру;

2. Пән бойынша жаңартылған білім беру бағдарламасына сәйкес келетін

педагогикалық тәсілдерді түсінуін және қолдана білуін қамтамасыз ету;

3. Пән бойынша жаңартылған білім беру бағдарламасындағы оқу

мақсаттарына қол жеткізу мақсатында критериалды бағалау жүйесін түсініп,

қолдана білуін қамтамасыз ету;

4. Мұғалімдердің бойында орта білім мазмұнын жаңарту жағдайында пән

бойынша жаңартылған білім беру бағдарламасын іске асыру үшін қажетті

дағдыларды қалыптастыру.

Идеяны жүзеге асыру тетіктері:

• Білім беру құндылықтары

• Оқу мақсаттары жүйесі

• Білім беру мазмұны

• Оқытудың әдіс-тәсілдері

• Сабақтан тыс жұмыстар

Осыдан күтілетін нәтиже:

• Жауапкершілігі мол, белсенді азаматтық ұстанымы бар

• Өзінің жұмысына жауапкершілікпен қарайды және жоғары

жетістіктерге қол жеткізуге ұмтылады

• Мәдениеттер мен көзқарастардың әр алуандығына құрметпен қарайды

• Шығармашылықпен және сын тұрғысынан ойлайды

• Қарым-қатынасқа ашық және ықыласты

• Қарым-қатынасқа ашық және ықыласты

234

• Әлеуметтік жауапкершілікті сезінеді және қамқор

• АКТ тиімді қолдана біледі

• Өмір бойы білім алуға және өзін-өзі жетілдіруге дайын

Осы күтілетін нәтижеге жету мақсатында мынадай тиімді оқыту тәсілдерін

басшылыққа алуға болады.

1. Белсенді оқу. Өз тәжірибесінің негізінде үйрену - оқушыларға

эксперимент жасап, мәнін ұғынып, түсінік қалыптастыруға мүмкіндік береді,

жаңа білімді бұған дейінгі біліммен байланыстырады, қателіктер бізге

өзімізді тексеріп, түсінігімізді жетілдіруге жол ашады, нәтижесі – терең

білім, көзқарасты өзгертеді.

2. Бірлескен оқу. Құрылымдалған топтық жұмыс - тұлғааралық қарым-

қатынас дағдыларын жетілдіреді, ақпарат алу және жоғары деңгейлі ойлау

дағдыларын жетілдіреді, тиімді дербестікті дамытады – «біз бірлесіп табысқа

жетеміз», оқушылар арасындағы тосқауылдарды жояды.

3. Саралау. Әр оқушының оқудағы қажеттіліктерін қанағаттандыру- түсінік

пен дағдылар тереңдейді, өзіне деген сенімі мен оқуға деген уәжі артады,

оқушыларға идеяларды тереңірек түсінуге көмектесе отырып,

шығармашылыққа ынталандырады, барлық оқушылар үшін тиімді, барлық

оқушылардан күтілетін нәтижені арттыра алады.

4. Пәнаралық байланыс. Пәндердің арасында байланыс орнату - оқу

бағдарламасының аясын кеңейтіп, теңестіреді, тереңірек білім алуға

мүмкіндік береді, көптеген дағдыларды қалыптастырады, түсінік пен

дағдыларды дамытуға көмектесе алады, оқудың анағұрлым саналы

меңгерілуіне көмектеседі, оқуға деген уәжді арттыра алады.

5. Оқушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру. Уәжді және өзін-өзі

бағалау деңгейін арттырады, оқыту үдерісіне бағыт береді, оқушылардың өз

235

жұмысын жақсартуына мүмкіндік береді, оқушылардың барынша тиімді оқу

жолдарын түсінуіне көмектеседі .

6. Оқу әңгімелері. Оқушылардың тапсырмаларды өзара талқылауы -

оқушылардың көбірек үлес қосуына мүмкіндік береді, оқушылардың бір-

біріне білім мен дағдыларды үйретуіне жетелейді, тақырыпты терең түсінуіне

жол ашады, оқушылардың өз үлгерімі туралы ойланып, әрі қарай не істеу

керектігі туралы шешім қабылдауына мүмкіндік береді, тапсырманы

күрделендіріп, оқушылардың уәжін арттырады.

7. Электронды оқу және жаңа технологияларды пайдалану.

Технологияларды пайдалану - белсенді оқудың қызықты тәсілдерін ұсына

алады, уәжді арттыра алады, зерттеу жүргізу, қарым-қатынас жасау,

ынтымақтастық орнату және тапсырмаларды тиімді іске асыру үшін

қолданылады, оқушылардың ақпарат іздеп, өз тәсілдерін табуына мүмкіндік

бере отырып, олардың өз үлесін қосуына септігін тигізеді, сыныптан тыс өз

бетінше білім алуға мүмкіндік береді.

8. Модельдеу. Іске асып жатқан ойлау үдерістерін түсіндіре отырып мысал

ұсыну - оқушыларды бір мезгілде пән мазмұны туралы ойлануға және

сарапшы ретінде әрекет етуге жетелейді, оқушылардың өз бетінше жұмыс

істеуіне көбірек мүмкіндік беріп, тапсырманы кезеңдерге бөледі, үдеріс

туралы ойланып, рефлексия жасауға ынталандырады.

Күтілетін нәтижеге қол жеткізудің тағы бір жолы - білім мазмұнының

жаңаруымен қатар, критериалды бағалау жүйесін енгізу болып табылады.

Бағалау жүйесі де түбегейлі өзгеріске ұшырап, критериялық бағалау

жүйесіне өтеді. Жалпы бағалау түрлері:

* қалыптастырушы бағалау - оқушыларды оқу және оқыту үдерісінде

бағалау

*жиынтық бағалау - оқуды бағалау

236

*диагностикалық бағалау - күшті және әлсіз жақтарды айқындау үшін

дағдылар мен білімді өлшейді

*критериалды бағалау – оқушылардың оқу жетістіктерін білім беру

мақсаттары мен мазмұнына сәйкес, ұжым ішінде өңделген, оқушыға, ата-

анаға және мұғалімге түсінікті нақты анықталған критерийлерге негізделген

үдеріс.

Критериалды бағалау кезінде оқушылардың үлгерімі алдын ала белгіленген

критерийлердің нақты жиынтығымен өлшенеді.

Критериалды бағалау жүйесінің мақсаты:

Бағалау критерийлерінің негізінде оқушылардың оқу жетістіктері туралы

шынайы ақпарат алу және оқу үдерісін жетілдіре түсу үшін оны барлық

қатысушыларға ұсыну. Критериалды бағалау жүйесінің міндеттері:

1. Оқу үдерісінде бағалаудың қызметі мен мүмкіндіктері аясын кеңейту;

2. Жүйелі кері байланыс орнату арқылы білім алушылардың өзін-өзі үнемі

жетілдіріп отыруына жағдай жасау.

3. Бірыңғай стандарттар және сапалы бағалау құралдары мен бағалау

тетіктерін қалыптастыруға көмектесу.

4. Қолжетімді, нақты, үздіксіз түрде:

- Білім алушыларға олардың білім сапасы туралы;

- Мұғалімдерге оқушылардың оқу жетістіктері туралы;

- Ата-аналарға балаларының оқу мақсаттарына қаншалықты жеткендігі

туралы;

- Басқару органдарына білім беру қызметінің сапасы туралы ақпарат

ұсыну.

Критериалды бағалаудың негізгі қағидаттары

- Оқыту мен бағалаудың өзара байланысы. Бағалау оқытудың

ажырамас бір бөлігі болып табылады, ол оқу бағдарламасындағы

мақсаттармен, күтілетін нәтижелермен тікелей байланысты.

- Шынайылық, анықтық және валидтілік. Бағалау дәл және сенімді

ақпаратты ұсынады. Қолданылатын критерийлердің, құралдардың оқу

237

мақсаттарына жетуге, күтілетін нәтижелерді бағалайтынына сенімділігі

болады.

- Ашықтық және қолжетімділік. Бағалау түсінікті, айқын

ақпараттарды ұсынады, сондай-ақ, барлық оқу үдерісіне қатысушылардың

қызығушылығын, жауапкершілігін арттырады.

- Үздіксіздік. Бағалау білім алушылардың оқу жетістігінің ілгерілеуін

дер кезінде және жүйелі қадағалап отыруға мүмкіндік беретін үздіксіз

үдеріс болып табылады.

- Дамытуға бағытталғандық. Бағалау білім алушылардың,

мұғалімдердің, мектептің, білім беру саласының даму бағытын анықтайды

және ынталандырады.

Оқушылардың пән бойынша үлгерімі екі тәсілмен бағаланады:

қалыптастырушы бағалау және жиынтық бағалау. Бұл бағалау түрлері

баланың жан-жақты ізденуіне ынталандырады

Қалыптастырушы бағалау – оқушы мен мұғалім арасындағы кері

байланысты қамтамасыз ететін және оқу үдерісін дер кезінде түзетуге

мүмкіндік беретін бағалаудың түрі болып табылады.

Қалыптастырушы бағалау қағидаттары:

• Оқу мен оқытудың бір бөлігі («оқу үшін бағалау»);

• барлық оқу мақсаттары қамтылады (оқу мақсаттары барлық сыныптарда

пәндер бойынша оқу жоспарларында нақтыланып белгіленген);

• бағалау белгіленбейді;

• оқу мақсаттарына жеткендігі бағалау критерийлеріне сәйкес жүзеге асады;

• әрбір оқушының ілгерілеуі туралы кері байланыс беріледі;

238

• Қалыптастырушы бағалау нәтижелері оқыту сапасын, оқу бағдарламасын

жақсарту үшін қолданылады.

Қалыптастырушы бағалау құрылымы

Қалыптастырушы бағалау: күнделікті оқудың бір бөлігі

Жиынтық бағалау үдерісі

Оқу мақсаты

(дағдылар және мазмұн)

Оқу және оқыту жаттығуларын жоспарлау

Белсенді оқу

Оқу жоспары

Оқушылар оқу мақсаттарына қол жеткізді ме?

Қалыптастырушы бағалау

Қалыптастырушы бағалауға арналған тапсырмалар жинағы және бағалау критерийлері

Жоспарлауды ақпараттандыру Саралау

Қай кезде алға ілгерілеу керектігі туралы шешім қабылдау

Оқушылардан кері байланыс

239

Сонымен қорыта келгенде критериалды бағалаудың құрылымы

Қорыта айтқанда, жаңартылған білім беру мазмұнының мәні,

оқушының функционалдық сауаттылығын арттырады. Оқушы өзінің мектеп

қабырғасында алған білімін өмірінде пайдалана білуі керек. Оқушылардың

240

бойына ХХІ ғасырда өмірдің барлық салаларында табысты болу үшін,

қажетті дағдыларды қалыптастыру үшін, мұғалімдер көп жұмыс атқаруы

тиіс. Жаңартылған білім беру мазмқны аясында тек өз пәнін, өз мамандығын

шексіз сүйетін, бала үшін ұстаз ғұмырын құдіретті деп санайтын білімді

мұғалімдер ғана жұмыс істей алады. Өз сөзімжі Үнді халқының тарихи

тұлғасы Махатма Гандидің «Егер сен болашақтағы өзгерісті байқағың келсе,

сол өзгерісті уақытында жаса» деген ілімін негізге ала отырып аяқтағым

келеді. Жаңартылған білім беру мазмұны – шығармашыл тұлға

қалыптасытруың негізі болып табылады.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. МҰҒАЛІМГЕ АРНАЛҒАН НҰСҚАУЛЫҚ «Биология» және

«Жаратылыстану» пәндері бойынша педагог кадрлардың біліктілігін

арттыру курсының білім беру бағдарламасы, 2016 ж.

2. ТРЕНЕРГЕ АРНАЛҒАН НҰСҚАУЛЫҚ «Биология» және

«Жаратылыстану» пәндері бойынша педагог кадрлардың біліктілігін

арттыру курсының білім беру бағдарламасы, 2016 ж.

3. ҚР орта білім мазмұнын жаңарту еңберінде қазақ тілінде оқытатын

мектептердегі бастауыш сынып пәндері бойынша педагогика

кадрларының біліктілігін арттыру курсының білім беру

бағдарламасы. 2016ж

4. « Тәжірибедегі рефлексия» жалпы білім беретін мектептердегі

педагогика кадрларының кәсіби даму бағдарламасы Тренерге арналған

нұсқаулық. 2016ж

МҰҒАЛІМ МЕН ОҚУШЫНЫҢ ӨЗАРА ІС-ҚИМЫЛЫ – МҰҒАЛІМНІҢ

241

КӘСІБИ ӘЛЕУЕТІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛЫ

Нуртаева Назымгуль Кудышевна,

директордың ғылыми - әдістемелік жұмыс жөніндегі орынбасары,

мемлекеттік тілде оқытатын дарынды балаларға арналған

«Зерде» мамандандырылған жалпы білім беру мектебі,

Екібастұз, Павлодар облысы

Резюме

В статье расскрывается тема эффективности взаимодействия учителя и

ученика как путь к совершенствованию потенциала учителя.

Summary

The theme about the efficiency of collaboration between teacher and pupil as the

way of teacher`s potential improvement is revealed in this article.

Бүгінгі күні әлем ақпараттық ғасырға аяқ басқанда, ынтымақтастық,

серіктестік сияқты оң қарым-қатынастарға құрылған біріккен іс-әрекеттер

басымдылық танытып келеді. Басқа адамдармен тиімді ынтымақтастық

орнату – ашық қоғамдағы өмірге дайындау барысында маңызды қажеттілік.

Сол себепті мектеп бұр әлеуметтік сұранысты қанағаттандыруы керек.

Белгілі педагог Ю.К. Бабанский мұғалімнің кәсіптік маңызды және

жеке тұлғалық қасиеттерін үш топқа бөліп қарастырады:

1. Жеке тұлғалық (балалармен жұмыс жасауға қабілеттілігі), саяси-

идеялық және мәдени өрісі, жұмысқа табандылығы; педагогикалық такт,

педагогикалық бағдары, жаңаны сезе білуі, оған ынтамен кірісуі; өзіне және

басқаларға талап қоя білуі.

2. Оқу іс-әрекетіне байланысты қасиеті (пән бойынша білімі; білім,

іскерлік пен дағдының сапасын бағалай білуі; жұмысты жоспарлай білуі,

ойды дамыта алуы, қызығушылықты қалыптастыру, жоспарды уақытылы,

242

сапалы орындау іскерлігі, пәнаралық байланысты орнату, балаға жеке

ықпалы, әр баланың қабілетіне, жеке қасиеттеріне орай қарым-қатынас

жасай білуі, оқушылардың оқу еңбегіне дағдысын қалыптастыру; оқытудың

педагогикалық-психологиялық негізі жөніндегі білімі).

3. Мұғалімнің тәрбие жұмыстарына байланысты сапасы (нәтижені

бағалай білу іскерлігі; тәрбие жұмысын жоспарлау; тәрбиелеу барысында

жекелей ықпал ету, жоспарланған жұмыстарды тиімді ұйымдастыру,

мұғалімдер мен ата-аналар іс-әрекеттерінің тұтастығы; тәрбие теориясының

педагогикалық-психологиялық негізі бойынша білімі; пән бойынша

сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыра білуі). Педагогика оқулықтарында

белсенді оқыту әдістері төмендегіше сипатталады:

1. білім алушылар мен оқытушының оқу барысындағы өзара іс-қимыл,

амал-тәсілдерінің жиынтығы;

2. Білім алушыларды жаңа идеяларды іздестіру, шығармашылық

белсенділігін, ойлау әрекетін жаңа мәселелерді шешуге ынталандыратын

педагогикалық ықпал ету әдістері мен тәсілдері. [1]

Дәстүрлі оқыту мен қазіргі таңда кеңінен қолданылып келе жатқан біріккен

шығармашылық, ынтымақтастық педагогикасы аясында пайда болған оқыту

жүйесі бойынша сабақтың мақсаты – санаткерлік, рухани, физикалық

қабілеттерін қызығушылығын, дәлелдерін дамыту, ғылыми көзқарасын

қалыптастыру болып табылады. Ал сабақтың мазмұнына келер болсақ, ол –

таным тәсілдерін, айналадағы орта мен өзінде болып жатқан қоғамдық және

жеке адамға қатысты маңызды қайта құруларды меңгеру. Ынтымақтастық

педагогикасы аясында құрылған оқытудың қозғаушы күші деп

шығармашылық қуаныш, өзінің өсуін сезіну, білімін жетілдіру, өзіне сенім

арту танылады. Ал жұмыс әдісі – біріккен қызмет, іздену, танымдық әңгіме,

пікірталас, оқытушы мен студенттің ынтымақтасу мүмкіндігі. Озық сабақ

ұйымдастыру үдерісі оқушымен біріккен мақсатқа жету, сұрақтарға жауап

іздеу, әр түрлі өмірлік міндеттерді шешу, ұжымдық мақсаттың орындалуы,

243

игерілуге тиіс материалды уақыт шеңберіне сыйғызу, топтық және жеке

жұмыстардың болуы арқылы жүзеге асады. [2]

Ильин Е.П. пікірінше, мұғалімнің кәсіби шеберлігінің компоненттері:

- педагогикаға бағытталу (призвание)

- білім (эрудиция)

- іскерлік және кәсіби біліктілік (дидактикалық, ұйымдастырушылық

т.б.)

- бедел (авторитет)

Шет елдегі түрлі зерттеулердің ішінде Таленнің мұғалімдердің

типологиясына байланысты моделі қызығушылық тудырады.

Педагогикалық қарым-қатынас стилдері

Соңғы кездерде шетелде қарастырылған педагогикалық қарым-қатынас

стилдерінің ішінде М.Тален ұсынған оқытушылардың кәсіби

позицияларының типологиясы назар тоқтататындай.

1. «Сократ» моделі.

Мұндай ұстанымдағы оқытушы пікірталас пен пікірсайыстардың

құптаушысы және өз сабақтарында оларды қасақана түрде тудырушы. Оның

сабақ беру әдісінде белгілі жүйе жоқтың қасы, өйткені ол оқу процесінде

әрқашан да біреулермен қақтығыста болады. Оның шәкірттері өз

позицияларын ұдайы нығайта отырып, оларды қорғай біледі.

2. «Топтық пікірталастың жетекшісі» моделі.

Ол оқу-тәрбиелік процестің басты мақсаты үйренушілер арасындағы

келісім мен ынтымақтастыққа жету деп есептейді. Ал өзін шәкірттерінің

арасындағы делдал деп түсінеді, өйткені ол үшін пікірталас нәтижелерінен

гөрі демократиялық ымыра мен бітімгершілік маңызды.

3. «Шебер» моделі.

Бұл ұстаз өз шәкірттеріне үлгі болуды қалайды. Үйренушілердің оның

барлық әрекеттерін тек оқу процесінде ғана емес, сонымен бірге жалпы

өмірге деген тұрғыдан бұлжытпай қайталауы керек.

4. «Генерал» моделі.

244

Қатаң талап қоюшы, қайткенмен де өзінің айтқанын орындатуға

ұмтылады, өйткені өзінің сөзін әрқашанда дұрыс деп бағалайды. Оның

ойынша, студент солдат тәрізді тек бұйрықтарға ғана бағынуы керек.

М.Таленнің айтуы бойынша, оқытушылардың бұл типі педагогикалық

практикада басқаларға қарағанда анағұрлым жиі кездеседі.

5. «Менеджер» моделі.

Студенттік топтың тиімді жұмысынан құралған атмосферамен тікелей

байланысты. Оқытушы студент тарапынан бастама мен өзіндік әрекеттерді

барынша қуаттап отырады. Педагог әрбір студентпен оның шешіп отырған

проблема мағынасын талқылауға, студенттің әрекеттерін бақылап, оларға

әділ баға беруге әзір.

6. «Жаттықтырушы» моделі.

Аудиториядағы қарым-қатынаста оқытушы мен студенттер бір-біріне

жақын екендігін әбден сезінетіндей. Студенттер өздерін құдды бір команда

ойыншылары ретінде сезінетіндей: мұнда жеке тұлғаның еш маңызы жоқ,

өйткені олар тек бірлесіп қана көп шаруаны тындыра алады. Педагог мұнда

ұжымдық ұмтылыстардың ұйытқысы рөлін орындайды. Ол үшін ең басты

мәселе – аяққы нәтиже, табыс, жеңіс.

7. «Жол сілтеуші» немесе «Гид» моделі.

Бұл оқытушының «білмейтіні жер астында», ол – тірі энциклопедия

тәріздес. Оқытушы өте байсалды, қысқа әрі дәл сөйлейді. Барлық сұрақтарға

ол жауапт бере алады, тіпті оған қандай сұрақтардың да қойылатындығын

біледі. Оның міні жоқ сияқты, сол себепті де ол көп жағдайда студенттерге

қызықсыз көрінеді. [4]

Мұғалім мен оқушының өзара іс-қимылы – мұғалімнің кәсіби әлеуетін

жетілдіру жолы мәселесін қарастырған себебіміз – мамандырылған

мектептерде мұғалімнің жеке оқушымен жұмысы негізгі үдеріс.

Оқушыларды жалпы білім беретін пәндер бойынша пән олимпиадасы,

ғылыми жобалар сайысына дайындау мәселесінде жеке жұмыс іске асады.

Екі субъектінің бірлескен жұмысы ғана нәтиже беретіні сөзсіз. Егер бұл

245

үрдістің басында мұғалім беделі жоғары болса, ортасында тең, ал соңына

қарай оқушы арқылы мұғалімнің кәсіби әлеуетінің артуына әкеледі.

Қорытындылай келе, мұғалім мен оқушы іс-әрекетінің нәтижелілігіне

тоқталамыз:

1. үдеріске қатысушының әрқайсысы белгілі бір рухани-материалды

нәтижеге қол жеткізе алса;

2. жеке адамның құндылықтар жүйесі қайта түрлендіріледі (бұрын

осылай ойладым, енді ойымды өзгертемін...

Әдебиеттер тізімі:

1. Бабанский Ю.К. Избранные педагогические труды. –М.: Педагогика, 1989.

- 560 с.

2. Оразбаева К.О. Жаһандану жағдайында болашақ мұғалімдердің кәсіби

құзіреттілігін қалыптастыру. Философия докторы (PhD) дәрежесін алу үшін

дайындаkған диссертация. Алматы, 2016. - 163 б.

3. Ильин Е.П. Психология для педагогов. – П.: СПб.: Питер, 2012. – 640 с.

4. Әлімов А. Интербелсенді әдістерді жоғары оқу орындарында қолдану. –

Алматы. 2009. – 263 б.

ЗАМАНАУИ САБАҚ – АДАМИ КАПИТАЛДЫ ДАМЫТУДЫҢ

БАСТЫ ҚҰРАЛЫ

(«БІЛІМ ИННОВАЦИЯ ЛИЦЕЙЛЕРІНІҢ» ТӘЖІРИБЕСІНЕН).

Нұрхаева Ардақ

Қазақстан тарихы пәнінің мұғалімі

Павлодар қаласы «Дарынды ер балаларға

арналған «Білім Инновация лицейі» ММ

246

Резюме

В этом году Президент страны своим Посланием объявил о начале

Третьей модернизации Казахстана. Он определил, что начатые требования

должны сопроваждаться опережающей модернизацией общественного

сознания. Он поручил поднять уровень образования нашей страны до

мирового уровня, чтобы войти в тридцатку развитых государств мира.

С периода открытия казахско-турецких лицеев в стране в этих лицеях

преподавание предметов естественно-математического направления ведутся

на английском языке. Передовые опыты международного образования в

течение двадцати лет применяется казахско-турецкими лицеями республики.

Summary

This year the president of country with the message declared about the third

modernization of Kazakhstan. He defined that initial demands must be

accompanied with advance modernization of social consciersness. He offered to

level-up the education of our country to worldwide standart, in order to be entered

in thirty developed country of the world. Since the opening of kazakh-turkish

schools, the natural sciences and mathematical sciences are teached in English. The

advance experiences of international education during 20 years are upholded by

kazakh-turkish schools of country

Әлем өзгерген сайын білім саласындағы халықаралық стандартта

өзгеріп отыратыны сөзсіз. Елбасымыз Тәуелсіздік алғаннан бері білім беру

саласына басты назар аударып келеді.Білім беру ұйымдарына білім жүйесін

әлемдік білім деңгейіне көтеру, экономикасы озық елдердің оқыту әдістерін

өз еліміздің білім саласына пайдалану,оқытудың жаңа әдістерін қолдану

сияқты маңызды, жаңаша міндеттер жүктеді. Әрине, шетелдердің озық

тәжірибесін үйренуде тура солардағыдай көшіріп алмай ,ұлттық менталитет

247

пен ұлттық мінез-құлықты ескере отырып, білім берудің Қазақстандық

үлгісін жасауға тиіспіз.

Елімізде білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған

мемлекеттік бағдарламасыда осы мақсатты көздеп отыр. Қазақстан

Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2017 жылдың 31

қаңтардағы кезекті жолдауындағы төртінші басымдықта- адами капитал

сапасын жақсарту, яғни, білім беруді, экономикалық өсудің жаңа моделінің

ортақ буынына айналдыру керек екендігі айтылған. «Дүние- үлкен көл,

заман- соққан жел»-деп ұлы ақын Абай атамыз айтқандай, ағымына көз

ілеспей өте жылдам дамып жатқан ғылым мен техникадағы IТ-ақпараттық

технология,биотехнология, биоинженерия, нанотехнологияның қарыштап

дамып жатқан жаһандану заманында тәжірибеге жарамды, заман талабына

сай заманауи, сапалы білім ғана елдің дамуын алға жетелейтіні анық!

Менің ойымша, әр заманның талабы мен міндеті өзінің даму деңгейіне

байланысты ауысып отыратыны анық. Әр елдің экономикалық өрлеуі,ғылым

мен техникалық дамуы, әрине сол елдің білім саласына тікелей байланысты

екені сөзсіз. Аталған технологияларға қол жеткізу үшін ағылшын тілінің

ауадай қажеттілігі сөзсіз. Президент аталған жолдауында :«Бүгінгі таңда

ағылшын тілі-жаңа технология, жаңа индустрия, жаңа экономика тілі.Қазіргі

кезде 90% ақпарат ағылшын тілінде жарияланады» деп атап көрсетті.

Осы орайда, өзім 14-ші оқу жылы қызмет етіп келе жатқан қазақ- түрік

лицейі, бүгінгі таңдағы «Білім Инновация лицейі» туралы атап айтқанды жөн

көрдім. Қазақстан Республикасының білім саласына ең алғаш жаңашылдық,

жаңа леп, жаңа ой алып келген, яғни әлемдік білім стандартының озық

үлгілерін, элементерін (бөлшектерін) тәжірибеде ең бірінші қолданған қазақ-

түрік лицейлері болып отыр. Тәжірибеде болмаған, жаратылыстану,

математикалық бағыттағы пәндерді алғаш рет ағылшын тілінде оқыту

арқылы Отандық білім саласының дамуына үлес қосқан да осы лицейлер

екені анық. Соның бір дәлелі,еліміздегі басқа лицейлерді айтпағанда,

ашылғаннан бергі 25 жыл ішінде Павлодар «Білім Инновация лицейі»

248

облыстық, республикалық және халықаралық білім сайыстарында 780

медальды қанжығасына байлапты. Оқу үрдісінде ағылшынша, білім

сайыстарында қазақша, орысша сынаққа түсетін оқушылардың жеңістері

Президентіміздің «Үш тұғырлы тіл» атты бағдарламасының орындалуының

бір дәлелі іспетті. «Білім Инновация лицейлерінің»,сол лицейлерді ашқан

түрік азаматтарының, сол азаматтардың білім, тәрбиесін, тәжірибесін алған

алған лицей ұстаздарының еліміздің білім саласының дамуына қосқан үлесі

шексіз екені баршамызға аян.Бүгінде аталған лицейлердің тәжірибесін

республиканың білім беру ұйымдарына енгізіп жатқанын көріп отырмыз.

Лицей түлектері еліміздің, алыс- жақын шетелдердің алдыңғы қатарлы оқу

орындарын бітіріп, мемлекетіміздің экономикасының дамуына үлес қосып

келеді. Осы орайда, «Жастардың терең білімі, кәсіби алғырлығы мен жоғары

біліктілігі ұлттық мүддеге қызмет етуі керек» деген ҚР Президенті

Н.Ә.Назарбаевтың сөзіне баса назар аударғым келіп тұр. Себебі, «Білім

Инновация лицейлері» оқушылардың бойына адами құндылықтарды, Отанға

деген патриоттық сезімді, бауырмашылдықты, бірінші кезекте ұлттық

мүддені жоғары қоюды сіңіріп келеді.

Ұлы ойшыл Әл-Фараби «тәрбиесіз берілген білім, адамзаттың қас

жауы» демеп пе еді... Лицейлердің мақсаты: әр оқушысы бірнеше тілді еркін

меңгерген, алған білімдерін өмірде қолдана алатын,бәсекеге қабілетті,

көшбасшылық қасиеттері дамыған, өз ойын еркін жеткізетін және ойын

дәлелдей алатын, жоғарғы адамгершілік қасиеттері мен белсенді азаматтық

көзқарасы және ұстанымы қалыптасқан, шығармашылық және зияткерлiк

қабiлетi дамыған, бүгінгі шәкірт, ертеңгі ел тетігін ұстар азамат- адами

капитал тәрбиелеу. Міне, Президент жолдауындағы «адами капиталды

дамыту» дегеніміз осы болар.

Осы жетістіктердің барлығына лицейлер ұжымы қалай жетіп отыр

деген сұрақ туындауы сөзсіз. Бұған, «ұстаздардың сабақтарын заманауи

тұрғыда өткізуі дәлел» деп жауап берер едім. Оқушыларға оқу үрдісінде

еркіндік беру (қажет болған жағдайда ұялы байланысты пайдалануға рұқсат

249

ету,қазіргі ғылыми тілмен айтсақ, ақпаратттық білім беру), мұғалім мен

оқушы арасындағы ресмиленген емес,сенімге негізделген оқыту, топқа бөліп

оқыту, сабақты еркін формада өткізу (таза ауада, оқушылармен шай ішіп

отырып та) міне, 25 жыл ішінде лицейлерді осыншама жетістікке жеткізіп

отырған осындай заманауи сабақ үлгілері дер едім. Оқушылар бойында,

өзіндік жұмыс түрлерін ұйымдастыру арқылы ойлау, зерттеу, іздену және

шешім шығара білу қабілеттерін дамытуға ықпал ету, өз бетінше

тұжырымдау дағдысын қалыптастыру, әр түрлі проблемалық ситуацияларды

пайдалануға дағдыландыру, кері байланыс тудыра білуге, дәлелдер келтіруге

үйрету, жолдастарының пікірімен санасуға, қарсы айтылған сынды тыңдап,

одан тиісті қорытындылар жасай білуге машықтандыру сияқты, заманауи

сабақ элементтері лицейлердің білім беру жүйесіндегі жаңашылдық емес,

бұрыннан қалыптасқан оқыту түрі болып табылады.

Лицейлердiң тағы бiр ерекшелiгi, ұстаздардың негiзгi құрамы

жастардан тұрады. Соған қарамастан, сол жас ұстаздар облыстық,

республикалық, халықаралық пән олимпиадалары мен ғылыми жоба

сайыстарында үнемі жүлдегерлер шығарып келедi. Оған бiрнеше себептер

келтiруге болады: бiрiншiден, оқытудың жаңа, тиiмдi тәсілдерін тез енгiзуде

жас мөлшерiнiң де әсерi мол, екiншiден жыл сайын жазғы уақытта лицейлер

арасында пәндiк семинарлар жүйелi түрде өткiзiледi, ай сайын,тоқсан сайын

лицейлердегі әдістемелік бірлестіктер арасындағы желілік қауымдастықтың

on-line семинарлары мен сабақтары өткізіледі, үшiншiден, ұстаздардың

облыстық, республикалық, әр түрлi, әр бағыттағы халықаралық сайыстарға

үздіксіз қатысуы, төртiншiден, олимпиада бойынша, ҰБТ бойынша, дәріс алу

үшін басқа қаладағы лицейлерге оқушыларды оқытуға жібереді ,бесіншіден,

оқу үдерiсiнің нәтижесiн үнемi талдап отыратын мониторинг жүргiзiледi.

«Білім Инновация лицейінің» ұстаздары жаңа идеялар мен қабылдауларды

жүзеге асыруға қабiлеттi, рухани толығуларға дайын, оқушыларға оқу

үдерiсiн жаңаша ұйымдастыра алатын бастамашыл, шығармашыл , кәсiби,

зерттеушi педагогтар екені сөзсіз. Ақиық ақынымыз Жүсіпбек Аймауытов

250

«мұғалім- қоғамның генераторы» дей келе, «сабақ беру- үйреншікті жай

шеберлік емес, ол- үнемі жаңадан жаңаны табатын өнер»деген екен.

Осындай басымдылықтарға ие біздің лицейлер еліміздің білім

саласында сауатты бәсекенi қамтамасыз етіп келеді.

Пайдаланылған әдебиеттер:

«Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік»

ҚР Президентінің 2017 жылғы 31қаңтардағы жолдауы

МАТЕМАТИКА ПӘНІ БОЙЫНША ОҚУШЫЛАРДЫҢ

ДАРЫНДЫЛЫҒЫН АЙҚЫНДАУДА ҒЫЛЫМИ ЖОБА, БАЙҚАУЛАР,

ИНТЕЛЕКТУАЛДЫ МАРАФОНДАР, ПӘНДІК

ОЛИМПИАДАЛАРДЫҢ РӨЛІ

Оразәлі Гулина,

математика пәні мұғалімі,

дарынды балаларға арналған үш тілде оқытатын

Әл-Фараби атындағы арнаулы гимназиясы,

Алматы облысы,

Қарасай ауданы, Алмалыбақ ауылы

Құрметті дарынды түлектер, табиғат берген ерекше сыйды қастерлеп, дамыта

біліңдер. Кемері толған кемелді ой мен білікті білімдеріңді, өнерлеріңді туған

елдің керегіне жаратыңдар. Келешектің кілті өздеріңде.

Н.Ә. Назарбаев

Рецензия

В этой статье широко обсуждается приемлимые пути подготовки

учащихся к научным проектам , олимпиадам.

251

Review

In this article, the acceptable ways of preparation of students to scientific

projects and Olympiads have been discussed .

ХХІ ғасыр табалдырығын білім мен ғылымды инновациялық

технология бағытымен дамыту мақсатымен аттауымыз үлкен үміттің басты

нышаны болып табылады.

«Ұрпағы білімді халықтың болашағы болыңғыр болмайды» дегендей, жас

ұрпаққа саналы, мән-мағыналы, өнегелі тәрбие мен білім беру - бүгінгі

күннің талабы.

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында мемлекеттік саясат

негізінде ең алғаш рет «Әр баланың қабілетіне қарай интеллектуалдық дамуы

жеке адамның дарындылығын таныту» сияқты өзекті мәселелер енгізіліп

отырғаны белгілі. Дарынды балаларға білім беруді әр ғылымның бүгінгі

дәрежесіне сәйкес жүргізу бір жағынан қоғамға талантты мамандар

даярлауда тиімді болса, екінші жағынан қоғамға ерекше дарынды

балалардың тек өзінің интеллектуалдық дамуын қамтамасыз етеді. Жас

жеткіншектің бойындағы табиғат берген ерекше қабілетті, дарындылықты

тани білу, оның одан әрі дамуына бағыт-бағдар бере білу ерекше қиын іс.

Алайда әр баланың жеке қабілетін анықтап, оны сол бағытта жетелеу

ұстаз парызы. Баланы заманына қарай икемдеп, өз заманының озық өнегесін

оның санасына сіңіре білу, оларды шығармашылық бағытта жан-жақты

дамыту-бүгінгі күннің басты талабы.

Дарындылық мәселесін зерттеушілердің еңбектері көп болғанымен,

дарындылықтың мән-мағынасы жөнінде олар ортақ бір пікірге келе қоймады.

Сондықтан да, біз баланың дарындылығы деп, оны өз құрдастарымен

салыстырғанда бірдей жағдайда білім игеру деңгейінің шоғырлығымен аса

ерекше байқалатын шығармашылық қабілетінің байқалуы деп түсінеміз.

Дарындылыққа педагогикалық энциклопедияда төмендегідей анықтама

252

берілген: «Дарындылық-белгілі бір әрекет саласында ерекше жетістікке

жеткізетін адам қабілеті дамуының жоғары деңгейі».

В.Крутецкий өзінің математикалық қабілеттіліктің құрылымын зерттеген

еңбегінде: «Егер қабілеттіліктер деген ұғымды жеке психикалық қасиеттер

деп түсінсек, онда дарындылық дегенді адамның ерекше қабілетінің

жиынтығының бірлігі деуге болады»,-деп тұжырымдады.

Дарындылық ұғымымен қатар шығармашылық, талант, данышпандық

ұғымдары да бар.

Шығармашылық - өзінің жаңашылдығымен, өзгешелігімен

ерекшеленетін өнім алуға мүмкіндік жасайтын, жеке тұлға бойындағы

қабілеттіліктің, білім мен біліктіліктің болуы. Талант - қабілеттіліктің ең

жоғары деңгейі. Данышпандық - қоғам өмірінде тарихи маңызы бар,

шығармашылықпен сипатталатын дарындылықтың жоғары деңгейі.

Дарынды балаларды анықтау баланың дамуын таңдаумен байланысты

ұзақ процесс. Осы айтылғандарды ескере отырып, дарынды балаларды

анықтаудың мынадай ұстанымдары тұжырымдалды:

Баланың қызығушылығы мен бейімділігіне барынша сәйкес келетін

қызмет аясында баланың іс-әрекетіне талдау жүргізу.

Дамытушылық ықпал ете отырып, баланың психологиялық

кедергілерін жоюға мүмкіндік беретін тренингтік әдістерді пайдалану.

Баланың дарындылық белгісін оның психикалық дамуының нақты

деңгейінде ғана емес, сондай-ақ оның болашақтағы даму мүмкіндігін

де есепке ала отырып бағалау.

Жұмыс нәтижесін талдау, бақылау, әңгімелеу, мұғалімдер мен ата-

аналардың сипаттамалық бағалары.

Түрлі ақпарат алу көздерін пайдаланып, бала қабілеттерін кең көлемде

қамтуға мүмкіндік беретін баланың мінез-құлқы мен іс-әрекетін жан-

жақты бағалаудың кешенді сипаты. Білім беру жүйесінде жаңаша

мазмұн беру арқылы жан-жақты дамыған шығармашыл, рухани ой-

өрісі кең жеке тұлғаны тәрбиелеу міндеті тұр.

253

Дарынды оқушымен жұмыс істедің негізгі мақсаты-олардың

шығармашылық жұмыста өзінің қабілетін іске асыруға дайындығын

қалыптастыру. Ал мақсатқа жету оқу бағдарламасын тереңдетіп, оқыту және

оқушының танымдық белсенділігін дамыту арқылы жүзеге асады.

Дарынды оқушымен жұмыс істейтін мұғалімге қойылатын педагогика-

психологиялық талаптарды мынадай кезеңдерге бөлуге болады:

1. Мұғалімнің бағыт-бағдарына байланысты талаптар:

Дарынды оқушымен жұмыстың әдеуметтік қажеттілігін сезінуі;

Оқушыны жақсы көруі және қабілеті жоғары оқушылармен жақсы қарым-

қатынаста болуы;

Дарынды оқушымен жұмысқа тұрақты қызығу таныту және нәтижелі

әдіс-тәсілдерді талмай іздеуі;

Дарынды оқушының ата-анасымен тығыз байланыс орнатуы;

Дарынды оқушымен жұмыс кезінде жоғары нәтижелерге жетуге

ұмтылуы;

2. Мұғалімнің біліміне қойылатын талаптар:

Өзінің сабақ беретін пәнін мемлекеттік стандарт деңгейінен жоғары

деңгейде білуі;

Қызмет нысанын, яғни бірыңғай педагогикалық үрдісті білуі;

Оқушы дарындылығының моделін білуі;

Жеке тұлға теориясын, оны қалыптастырудың әдіс-тәсілін білуі;

Дарынды оқушыны анықтаудың психодиагностикалық әдіс-тәсілін білуі;

Қазіргі заманға сай оқытудың жаңа технологияларын білуі;

Дарынды оқушыны оқыту, тәрбиелеу үрдісінде үлгеріміне ғана көңіл

бөлмей, оның басқа көрсеткіштерімен байланысына да көңіл бөлуі;

3. Мұғалімнің іскерлігіне қойылатын талаптар:

- Дарынды оқушыны анықтау әдістерімен жұмыс жасай алуы;

- Дарынды оқушыларды оқытуға арналған тереңдетілген бағдарлма

құрастырып, сонымен тұрақты жұмыс жасай білуі;

254

- Оқушы дарындылығын дамытуға қажетті зерттеу жұмыстарын жүргізе

алуы;

- Дарынды оқушыны зерттеуге психодиагностикалық күнделік жүргізуі;

- Оқушылармен қарым-қатынасын психологиялық тұрғыдан сауатты орната

білуі;

- Дарынды оқушының ғылыми - ізденіс жұмыстарымен айналысуына

жетекшілік етуі;

Оқушының дарындылығын анықтауда төмендегідей әдіс-тәсілдерді

қолданамыз:

- баланың отбасы жағдайын зерттеу;

- шығармашылық қабілетін анықтау;

- саулнамалар, психодиагностикалық тренингтерді өткізу;

- ата-анасымен әңгімелесу;

- пәндік олимпиадаларға, ғылыми жоба жарыстарына, пікір сайыс

ойындарына қатыстыру;

Осы айтылған тұжырымдарды қорыта келе, дарынды балалардың

қабылетін дамытудың келесі жолдарын іріктеп алуға болады:

Пәндік олимпиадалар；

Интелектуалдық марафондар；

Байқаулар；

Ғылыми жоба；

Интеллектуалдық ойындар, дебат (пікір сайыс) клубы;

Ғылыми-практикалық конференция (ізденімпаздық жұмыс,

зерттеу жұмысы, рефераттар қорғау, жоба қорғау);

Оқушылардың білім деңгейлерін арттыру (мұражайға бару,

белгілі адамдармен кездесу);

Шеберлер байқауы (ақындар айтысы, шешендер сайысы, би

үйірмесі, шебер қолдар үйірмесі);

255

Оқушылардың аудандық, облыстық, республикалық шығармалар,

жобалар байқауларына қатысу.

Пайдаланған әдебиеттер тізімі:

1. Шығармашылық дарындылықты дамыту бағдарламасы - Алматы: Рауан,

1997. 122 б.

2. Куртецкий В.А. «Психология математических способностей школьников»

3. Исабекова А.К. Дарынды балаларды айқындаудың тиімді жолдары // Қазақ

тілі Қазақстан мектебінде, 2010. №11, 17-21б.

4. Әбдірахманова Ж. Дарынды оқушыларды ғылымға бейімдеу // Қазақ және

әлем әдебиеті, 2010. №1-2, 26-28б.

ЖАСТАРДЫҢ ӨРКЕНИЕТТІ ЕЛДЕРДІҢ ҚАТАРЫНА ҚОСЫЛУ

ҮДЕРІСІНДЕГІ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕР

Омарова Асем Жангозыевна,

психолог,

облыстық мамандандырылған

әскери мектеп-инернаты,

Павлодар қаласы

Резюме

Одна из главных проблем воспитания современной молодежи – их

психологическая устойчивость. Поэтому, у мировой общественности остро

встает вопрос о национальном самосознании. Национальное самосознание

подразумевает общественно-культурное, экономические и социальные

ценности. Чтобы ввести нашу молодежь в 30 самых развитых стран,

необходимо дать возможность развитию уровня коммуникации, общей

культуры.

Summary

256

The main problem in modern youths education is their psychological

consciousness. Due to that, the national self problem increasing degree is seen in

the whole world. The national self consciousness depends on cultural, political,

economical and social conditions of each nation. For including the youth in the

modern 30 countries, for the first, it gives a chance to develop in communicative

society by cultural base.

Қазіргі жастардың тәрбиесіндегі көкейкесті мәселе – олардың

психологиялық ұстанымы. Осыған орай, барлық әлем жұртшылығында

ұлттық өзіндік сана мәселесі көтерілу үдірісінде екендігі байқалып отыр.

Ұлттық өзіндік сана ол әр ұлттың мәдени-саяси, экономикалық және

әлеуметтік хал-ахуалдарына тәуелді. Жастарды бүгінгі 30 елдің қатарына

қосылуы үшін алдымен олардың коммуникативтік әлеуетінің мәдени

деңгейлігінің негізінде өркендеуіне мүмкіндік береді. Жастардың

белсенділігі оның ішкі еркіндігімен байланысты дей отырып, оның өзінің

ішкі мақсаттарымен, сенімдерімен, дүниетанымымен іс-әрекетке түсуі

көзделеді.

Осы орайда республикамызда ұлттық сананы жинақтап зерттеу, саралап

игеру, оларды жастар тәрбиесіне кеңінен ендіру, жаңғырту үлкен міндет

болып табылады. Өмір талабымен бұл өмірге қайта оралған ұлттық сана мен

ұлттық құндылықтардың озық дәстүрлері бұл күнде отбасы, мектеп

тәжірибесінен лайықты орын ала бастады. Бұл мәселеге мемлекет тарапынан

да қамқорлық көрсетілуде. Мұндай игі бастама қазірдің өзінде білім мазмұны

мен әдістеріне, оқу жоспарларына жаңалықтар мен өзгерістер әкелуде.

Ұлттық тәрбие қазір елімізде орын алып отырған көптеген мәселелерді:

ана тілін, ата тарихын, ұлттық салт-дәстүрін білмейтін жастар, тастанды

жетім балалар, «қиын» балалар, қарттар үйлеріндегі әжелер мен аталар,

нашақорлыққа салынған жастар, тағы басқаларды бірте-бірте жоюдың және

олардың алдын алып, болдырмаудың негізгі жолы. Ұлттық тәрбие алған

ұрпақ дені сау, білімді, ақылды, ұлтжанды, еңбекқор, сыпайы, кішіпейіл

257

болып өседі. Сондықтан да ұлттық тәрбие – ел болашағының діңгегі десек те

болады.

Жастардың ертелі тұлғалық болмысын көшбасшылыққа тәрбиелеудің бір

тізгіні оларды тәлімгерлікке қатысты қызмет атқаратын тұлғаларға тікелей

бағынышты. Былайша айтсақ, ерікті шығармашыл, креативті тұлға сомдауды

қалай жүзеге асырамыз? – деген сауалға жауап іздеу қажеттілігі туады.

Лидия Ильинична Божович (1908-1981) [1] өзінің еңбектерінде тұлғаның

психикалық деңгейінің өрлеуін оның тұтас құрылым-жүйесін қамту

тұрғысында іске асыруды ұсынады. Тұлғалық тұтас құрылым әрбір

жасөспірімнің бағытымен анықталады. Бірұлттылықтың негізінде тұлғаның

өмірі мен тәрбиесіндегі қажетсіну уәжінің тұрақты үйлестіруші, құбылтушы

іс-әрекетінде екеніне мән берген. Зерттеуші мұнымен бірге қажетсіну уәжінің

жетекшілігі мен оның басқа сапаларды бағындыруы және адамның

қызығушылық арналарын қанағаттандырады деген тұжырым жасайды.

Психолог-зерттеушілердің ішінде Лев Семёнович Выготскийдің [3]

мәдени-тарихи теориясының жасөспірімдер тәрбиесіне қосатын үлесі мол.

Халықтың тәрбие үдерісінде бұл теориясының алар орны ерекше. Оның

басты себебі – ұлттық мұраттарды анықтауға мүмкіндіктің болуы. Адами

құндылықтың теориялық тұжырымдарын ажырату «адам-табиғат», «адам-

қоғам», «адам-құзырет», «адам-мәдениет» секілді негізгі арақатыстық

заңдылықтардың жасөспірім психикасымен үйлесу үлесімен түсіндіріледі.

Л. С. Выготскийдің бұл мәдени-тарихи теориясының төрт жұптық

таксономиясының, түзілімінің алғашқы екі жұптық түзілім дәстүрлі тұрғыда

бірнеше онжылдықтар кезіңде қарастырылғаны белгілі. Ал үшінші жұп

сирек, төртінші жұп мүлдем назарымызға да ілікпегені өкінішті. Төртінші

жұп «адам-мәдениет» әлемдік кеңістікте өмір сүріп жатқан этностардың

өздеріне тән өмір сүргіштікке қажет мәдениеттің түрлерін білмеуіне әкелді.

Сөйтіп, ассимилляцияға шалынған халықтардың ішінде жастар дүбәралық

кейікке түсіп отыр. Ал дүбәраны кез-келген террорлық іске, секталарға тарту

қиындық келтірмейді.

258

Жастардын, жасөспірімдердің бойында ұлттық сананы қалыптастыру үшін

педагогикалық-психологиялық тәрбиелік жұмыстардын тиімді әдістемелік

бағытын белгілеу қажет. Осы мақсатта біз тәрбиелік іс-шаралардың

бағдарламаларына теориялық талдау жасадық. Сонан соң жасөспірімдердің

ұлттық сана жайлы білім деңгейін анықтау мақсатында зерттеу жұмысын

жүргізілді. Ол Облыстық мамандандырылған әскери мектеп-интернатының І

взвод тәрбиеленушілерімен (11 «А», «Ә») сауалнама жүргізілді (барлығы –

30 тәрбиеленуші).

Сауалнама негізінен келесі сұрақтарды қамтиды: Ұлттық сана дегенді

қалай түсінесіз? Халық айтқан «тегінен нәр алған тозбайды» деген ұлағатты

ойды қалай түсінесің? «Ұлттық идея» мен «ұлттық сана» ұғымдарының ара

жігін ашыңыз. «Ұлттық намыс» ұғымын естігенде есіңізге кімдер түседі?

Қазіргі жастардың бойында ұлттық рухты ояту үшін қандай шаралар өткізу

керек деп ойлайсыз? Ұлттық сананы қалыптастыру үшін ұлттық тарихты

жақсы білу керек деген тұжырымға не айтар едіңіз? Ұлттық мәдени

құндылықтар дегеніміз не? Қазіргі жастардың бойында патриотизм мен

ұлтшылдық сезімі жоғары дамыған болуы тиіс дегенге келісесіз бе? Қазақ

ұлтына тән қандай ерекше қасиеттерді атап өтер едіңіз? Ұлттық санаға

кереғар құбылыстар деп қандай құбылыстарды атай алра едіңіз? Қазақ

ұлтының болашағын қалай елестетесіз? Ұлттық сана ұғымына сипаттама

бере аласыз ба?

Сауалнама зерттеу жұмыстары тәрбиеленушілердіңдің бойында ұлттық

сана қалыптасу жағдайын анықтап берді (1 - кесте). Сауалнама бойынша

жүргізілген жүйелі зерттеу жұмыстары білім ордасында тәрбиелік шаралар

негізінде тәрбиеленушілердің бойында ұлттық сананы қалыптастыру

жұмыстары жүргізілгенімен, жеткіліксіз, көбіне ол тек мәселе түрінде ғана

қойылатыны және оны білім алушылар кей кездерде ғана, еш жүйесіз іске

асыратыны байқалды. Сауалнама, тест нәтижелері тәрбиеленушілердің

ұлттық сана ұғымына және бұл мәселеге аса мән бермейтіндігін, болашақ

ұрпақты тәрбиелеуде тікелей маңызы бар екеніне, ұлттық сананы

259

қалыптастыру қажет деп есептегенімен, оны жүзеге асыру әдіс-тәсілін

білмейтіндігін көрсетті.

Кесте-1. Тәрбиеленушілердің бойында ұлттық сананың қалыптасу

деңгейлерінің көрсеткіші

Деңгейлер І взвод Жалпы пайыз

11 «А» 11 «Ә»

Төмен 36% 35,3% 34,5%

Орташа 49,8% 50,1% 50,4%

Жоғары 14,2% 14,6% 15,1%

Сонымен қатар ұлттық санамызды улайтын жастардың бойында кейбір

жат қылықтардың бар екендігін, оның жастар тәрбиесіне тигізер кері ықпалы

зор. Осыған орай жастардың арасында ұлттық санаға кереғар құбылыстарды

анықтау мақсатында тәрбиеленушілердің арасында сауалнама жүргіздік.

Оның алғашқысы «Есірткі немесе токсиндік заттарды қолдануға қалай

қарайсыз?» деген сұрақ болды.

Зерттеу нәтижелері бойынша тәрбиеленушілердің басым бөлігі 57% есiрткi

немесе токсиндік заттарды қолдануға мүлде қарсымын деп жауап берсе, 27

пайызы бұл әркімнің жеке ісі деп жауап берген, 3 пайызы бұл сұраққа жауап

беруге қиналған.

Сонымен қатар тәрбиеленушілерге «Сiз өмiрде бәрiн байқап көру керек,

сонымен қатар есiрткiнi де» - деген тұжырыммен келiсесiз бе?» деген сауал

қойылды. Зерттеу нәтижелері бойынша тәрбиеленушілердің басым бөлігі (25

пайызы) бұл тұжырыммен келісетіндігін білдірсе, 59 пайызы бұл

тұжырыммен келіспейтіндіктерін білдірген. Сауалнамаға қатысушы

жастардың 9 пайызы бұл сұраққа жауап беруге қиналған.

Тәрбиеленушілердің бойында ұлттық сана қалыптастырудағы басты

принциптерді талқылай отырып, тәжірибелік жұмыстарында түрлі әдіс-

тәсілдерді сараптадық. Көрсетілген принциптерге сүйене отырып,

студенттерде ұлттық сана қалыптастыруда мынадай әдіс-тәсілдерді ұсынуға

260

болады. Мынадай шарттар ескерілуі керек: ұлттық сана қалыптастыру

мақсаттары мен міндеттері; студенттердің қызығушылығы мен қажеттері;

қоршаған әлеуметтік жағдайлар; студенттерде қалыптасқан ұлттық сана

деңгейлері; күтілетін нәтижелер; оқытушының өз басының мүмкіндіктері.

Тәрбиеленушілердің ұлттық өзіндік санасын қалыптастыруда мынадай

жұмыс формаларын пайдалануға болады:

Дәрісбаяндар – халықтық педагогиканың бай мұраларынан берілген

жарқын ақпарат, деректер, қызықты мысалдар т.б. негізіндегі дәрісбаяндар

студенттердің ынта-ықыласын тудырып, ұлттық сананы қалыптастыруға

мүмкіндік береді.

Ашық микрофон – болашақ мұғалімдер үшін халықтың педагогика

идеяларының ықпалы туралы мәселені талқылау үшін қолданылады.

Пікір – сайыс – екі топ кезегімен ой толғаныстары мен шешімдерін ортаға

салып, өз жобаларын қорғайды.

Сыр – сұхбат – қазіргі кезеңде қоғамымызда болып жатқан өзгерістерге

сай, адамдардың бойындағы ұлттық сана деңгейінің өзгеруі, халықтық

педагогика идеяларындағы ой-пікірлердің ерекшелігі; мәселенің шешімін

табу жолдары т.б. мәселелерге арналған тәрбиелік әңгіме сағаты.

Қарсыластар сайысы – алдын-ала жинақталған пікірталас материалдары

негізінде көкейкесті мәселелер жөнінде қарсы 2 топтық пікірлерін ортаға

салу, сараптау, тұжырымдар жасауға арналған сөз-жарыс.

Ұлттық мұралар аукционы – халқымыздың дәстүрлері, мәдениеті, өнері,

т.б. жөніндегі студенттер мен қолөнер бұйымдарын т.б. “сатып алу”

мақсатындағы білімдік сайыс т.б.

Көрсетілген шараларды оқу-тәрбие процесінде тақырыппен сабақтастыра

жүргізу оң нәтижеге жеткізіп, тәрбиеленушілердің ұлттық санасын

қалыптастыруға негіз болады деп есептеймін. Демек, субъект іс-әрекеті –

тұлға дамуы мен қалыптасуының басты факторы. Дұрыс ұйымдастырылған

оқу-білім, еңбек, іс-әрекет т.б. тұлғаны дамытады, өмірлік дұрыс бағыт

таңдауына, ұлтын, елін, жерін суюге мүмкіндік береді.

261

Ұлттық тәрбие қазір елімізде орын алып отырған көптеген мәселелерді:

ана тілін, ата тарихын, ұлттық салт-дәстүрін білмейтін жастар, тастанды

жетім балалар, «қиын» балалар, қарттар үйлеріндегі әжелер мен аталар,

нашақорлыққа салынған жастар, тағы басқаларды бірте-бірте жоюдың және

олардың алдын алып, болдырмаудың негізгі жолы. Ұлттық тәрбие алған

ұрпақ дені сау, білімді, ақылды, ұлтжанды, еңбекқор, сыпайы, кішіпейіл

болып өседі. Сондықтан да ұлттық тәрбие – ел болашағы.

Қорытынды сөзімді ҚР Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың

жастарға арнап айтқан сөзімен аяқтағым келім тұр: «Жас қазақстандық

азамат дегеніміз – бұл тек құқық қана емес, бірінші кезекте өзі, өзінің отбасы

және біздің Отанымыз үшін ұлы жауапкершілік екенін есте ұстаулары тиіс».

Әдебиеттер тізімі

1. Бурбаев Т.Қ. Ұлт менталитеті - А., 2002.

2. Қазақ халқының философиялық мұрасы. /Аударма/ - Астана: Мәдени

мұра, 2006.

3. Бөлеев Қ., Бөлеева Л.Қ. Мұғалім және ұлттық тәрбие. –А.: Нұрлы

Әлем, 2000.

4. Жарықбаев Қ., Қалиев С. Қазақ тәлім-тәрбие тарихы дәрісінің

бағдарламасы. –А.: РБК, 1994.

5. Қазақтың тәлімдік ой-пікір антологиясы: 1 том /Құрастырғандар

Қ.Жарықбаев, С.Қалиев. –А.: Рауан, 1994.

6. Ұзақбаева С.А. Тамыры терең тәрбие.- А.: Білім, 1995.

7. Ғаббасов С. Халық педагогикасының негіздері. – А.: Әл-Фараби, 1995.

8. Табылдиев Ә. Қазақ этнопедагогикасы. Оқу бағдараламасы. –А.: Әл-

Фараби атындағы ҚМҰУ, 1999.

9. Төлеубекова Р. Бала тәрбиесіндегі халықтық педагогика. –А.: РБК,

1994.

10. "Қазақстан-2030" даму стратегиясы.

11. Қорқыт ата /Энциклопедиялық жинақ/. - А., 1999.

262

12. Интернет материалдары. // http://kk.wikipedia.org/wiki/этнос

ҮШ ТІЛДІ БІЛІМ БЕРУ ЖӘНЕ БІЛІМ МАЗМҰНЫН ЖАҢАРТУ

ЖАҒДАЙЫНДА МҰҒАЛІМНІҢ КӘСІБИ ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІН ДАМЫТУ

Оспанова Гульмира Нургазыевна,

химия және биология пәндерінің мұғалімі,

техника және технологиялар ғылымының магистрі,

№4 «Болашақ» облыстық дарынды

балаларға арналған мамандандырылған

мектеп-интернат КММ

Степногорск қаласы, Ақмола облысы

Summary

Teaching in three languages will open new horizons for our future

generation. It will give us a chance to learn miracles of world science, and show

our own knowledge and achievements. Developing Kazakh, using Russian, and

learning English are the requirements of the modern world.

263

Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында білім беру жүйесін, оның

ішінде жалпы орта білім беруді жетілдіру бойынша кең көлемді іс-шаралар

жүзеге асырылуда.

«Қазақстан Республикасында білімді және ғылымды дамытудың 2016-2019

жылдарға мемлекеттік бағдарламасының» басты мақсаттарының бірі жалпы

орта білім берудің мазмұнын жаңарту болып табылады. Бұл оқытудың

құзыреттілікке бағдарланған оқыту моделіне біртіндеп өтуге жағдай

жасайтын білім беру жүйесін дамыту бағдарламасын әзірлеуді және жүзеге

асыруды талап етеді. Мұндай бағдарламалардың бірі - «Үш тілде білім беруді

дамыту» пәндік-тілдік кіріктіріп оқыту технологиясы.

Пәндік-тілдік кіріктіріп оқыту ұстанымын қолдану шет тілін оқуға

бөлінген уақыт мөлшерінің аздығынан және оны меңгеру деңгейіне қойылған

талаптардың жоғарлауынан пайда болып отыр. Бұл тәсіл бір мезетте екі пәнді

бірдей оқытуды жүзеге асыруға мүмкіндік береді, алайда негізгі назар тілге

де, тілдік емес пәнге аударылуы мүмкін. Пәндерді кіріктіріп оқытудың жаңа

тәсілдері де қолға алынып отыр. Ал білім беру мазмұнын жаңарту оқытуды

ұйымдастырудың әдістері мен түрлерін, сондай-ақ түрлі пәндерді кіріктіріп

оқыту сабақтарында қолдануды талап етеді. Сол себепті де білім берудің

жаңа технологиялары пайда болуда, олардың бірі – CLIL пәндік-тілдік

кіріктіріп оқыту технологиясы.

CLIL технологиялары- шет тілін басқа пәндерді оқытуда оқудың

қажетті құралы ретінде қарастырылады. Яғни тілді үйрену кез келген пән

саласы арқылы жүргізіледі, демек CLIL шет тілі сабағы емес, шет тілінде

өтетін пән сабағы. Сонымен бірге оқушылардың тілдік қарым-қатынастағы

қажеттілігі мен мүмкіндіктерін ана тілінде ойлануларына жағдай жасайды.

CLIL (Content and Language Integrated Learning) өз мәнінде бұл

дегеніміз -шет тілдің басқа оқу пәндерімен кіріктіріліп оқытылуын көздейді.

CLIL негізін мынаны құрайды:

CONTENT (Мазмұн) – бұл пән саласындағы ілгері басатын білімдер,

біліктер мен дағдылар;

264

COMMUNICATION (Қатынас) – бұл оқытуда шет тілін пайдалану

біліктері;

СOGNITION (Таным) – бұл жалпы түсінікті қалыптастыратын (нақты

және абстрактілі) танымдық және ойлау қабілеттерін дамыту;

CULTURE (Мәдениет) – бұл өзін мәдениеттің бір бөлігі ретінде

ұғыну, сонымен қатар балама мәдениеттерді қабылдау.

CLIL технологиясының мақсаты – жаратылыстану-математика бағытындағы

(информатика, физика, химия, биология, жаратылыстану) пәндер мен

ағылшын тілін кіріктіріп оқыту әдістемесі. Кіріктіріп оқыту барысында

идеялар мен ұстанымдардың ұқсастығы айқын байқалады, сонымен бірге

алынған білімді түрлі салаларда пайдалану мүмкіндігі пайда болады. Сондай-

ақ, кіріктіріп оқыту барысында екі немесе одан да көп пәнді қарастыру және

әлемдегі құбылыстар мен нысандардың өзара тығыз байланысын көрнекі

көрсету мүмкіндігі болады. Пәндерді кіріктіріп оқытудың ұстанымдарының

басты мақсаты – оқушылардың ойлау қабілетін дамытуды жүзеге асыруға

бағытталған. Барлық тапсырмалар ең алдымен коммуникативтік, яғни шет

тілінде жазбаша және ауызша қарым-қатынас жасау дағдыларын дамытуға

бағытталған болуы тиіс. Кіріктіру барысында түсіндіру-көрнекілік, іздеу,

зерттеу әдістері, пікірталас, білімнің түрлі дереккөздері, теледидар

бағдарламалары, кино үзінділері, мультимедиа курстары, интернет-

технологиялары, оқыту мен бақылаудың басқада техникалық құралдары

қолданылады. Сонымен қатар топтық, ұжымдық, жұптық, жеке жұмыс

түрлері кеңінен қолданылады

Оқытудың бинарлық моделі екі мұғалімнің өзара қарым-қатынас

жасауын қарастырады. Бұндай сабақтарды құрастыру барысында

байланысты пәндер мұғалімдерінің ынтымақтасып жұмыс істеуі емес, тілдік

пәннің және тілдік емес пәннің мұғалімдерінің бірігіп сабақ өткізуі негізгі

қиындықты туғызады.

265

Бинарлық сабақтың әдістемесі дәстүрлі сабақ тақырыптарының

әдісінен ерекшеленеді, яғни кез келген тақырып бойынша екі мұғалім бір

мезгілде сабақ өткізеді.

1-кесте. Бинарлық сабақ өткізу барысындағы сәйкестік

Тілдік емес пән мұғалімінің іс-

әрекеті

Ағылшын тілінде оқушының іс-

әрекеті

Мақсат қою

Өткен сабақтардың материалдары

бойынша оқушыларды сұрау

Орындалған тілдік дағдылардың

меңгерілуі

Оқылатын тақырыптың теориялық

сұрақтарын баяндау. Оқушылардың

сұрақтарына жауап беру

тілдік іс-әрекеттің түрін дамытуға

арналған оқу тапсырмаларын

орындау барысында тақырып

бойынша теориялық тапсырмаларды

пайдаланудың тәсілдерін түсіндіру

Сабақтың теориялық материалын қабылдау және тілдік құзыреттіліктерді

меңгеру деңгейінің сапасын бақылау

Оқушылардың практикалық

жұмыстарды, жаттығуларды түсініп

орындауларын, теориялық

тапсырмаларды тәжірибеде дұрыс

пайдалануларын бақылау

Тілдік дағдыларға жаттығу процесі

барысында оқушыларға

нұсқаулықтар беру

Тақырыпты аяқтау барысында қорытындылау, бекіту сабағы ретінде бинарлы

сабақ өткізу өте тиімді болып табылады.

Тіл - оқыту бағдарламасына кіріктірілген, ал тақырыптық материалды

талқылау үшін тілдік ортаға ену қажеттілігі оқылатын тақырып аясында тілді

қолдануға ынталандыруды айтарлықтай арттырады. Бұндай сабақтар білімді

меңгеруді ынталандыру және пәндік қажетті біліктерді дамыту бойынша көп

жұмыс жүргізуді қарастырады. Бұған тек қана нақты пәнді зерделеу және

266

тілді оқыту үшін қажетті арнайы іріктеліп алынған мәтіндерді оқу мүмкіндік

жасайды.

Тіл мен пәнді кіріктіріп оқыту ең алдымен тілдік іс-әрекеттің төрт түрін

(тыңдалым, айтылым, оқылым, жазылым) меңгеруге бағытталған.

- тыңдалымға үйрету: ауызша ақпаратты түсіну және қабылдаумен

байланысты тілдік әрекет; аудиомәтінмен жұмыс істеу; тыңдауды тиімді

пайдалану; тілдік және мағыналық тіректерді пайдалану; жұмыстың

нәтижесі;

Тыңдалым дағдысын дамыту үшін материалдың бір бөлігі аудиомәтін

түрінде, сөйлесім дағдысын дамыту үшін – диалог және әңгімелесу арқылы

берілуі тиіс. Тыңдалымды жазумен байланыстыруға болады (мысалы, кесте

толтыру, сызбанұсқа құрастыру, бос орындарды толтыру).

– айтылымға үйрету: сөйлеуге арналған диалог-үлгілер, тапсырмалар

(ауызша, жазбаша); оқушыларға көмек ұйымдастыру және диалогтік

(монологтік) пікір айтуды құрастыруды басқару; мұғалімнің қолданған ойын

тәсілдері мен проблемалық тапсырмаларының тиімділігі;

– оқуға үйрету: оқу техникасы дағдыларын және оқығанды түсіну біліктерін

қалыптастыру; тапсырмаларды және жаттығуларды қолдану; жұмыс істеудің

әр кезеңі міндеттерінің дұрыс шешілуі; ұсынылған сұрақтардың дұрыс

жауабын табу, мәнмәтінді ауызша сөйлеуді дамытуға арналған негіз ретінде

қолдану, оқытудың бұл сатысында мәтінді осылайша қолданудың

мақсаттылығы; жаттығулардың тиімділігі;

– жазуға үйрету: тәсілдер мен тапсырмаларды қолданудың дұрыстығы;

оқытудың мақсатымен сәйкестігі (шығармада жазбаша мазмұндау, диалогтегі

қақпа сөздердің кеңеюі, хат, аннотация жазу; аудару, болашақта хабарлама,

баяндама жасаудың жоспарын құрастыру, неғұрлым маңызды сөйлемдерді

анықтау, жоспар, тезистер, тірек сөздер және сөз тіркестерін оқу процесінде

конспект құрастыру);

Сабақта тілдесу әрекетінің барлық түрлерін дамытуға жағдай жасалуы тиіс.

267

Мектепте пәнді оқыту барысында, ағылшын тілді бірлікте алуы

мұғалімнің шеберлігіне байланысты жүргізіліп жүр. Өтіліп отырған

бағдарламаға сай пәнді бірлікте ала отырып, пәнаралық байланысты жүзеге

асыруға болады. Қазіргі оқыту технологиясында түрлі шығармашылық

бағыттағы тапсырмалар бере отырып, оқушы-субьектінің ізденісіне, яғни,

жеке тұлғаның әрекетін дамытуды мақсат етудеміз.

Озық педагогикалық тәжірибемді дамыту, тарату мақсатында

«Ағылшын тілін және жаратылыстану-математика бағытындағы пәндерді

(информатика, физика, химия, биология, жаратылыстану) кіріктіріп оқыту»

оқу әдістемелік құралына CLIL технологиясы (тілдік-пәндік кіріктіріп оқыту)

сабағым жарияланған.

Оқу-әдістемелік құрал. – Астана: Ы. Алтынсарин атындағы ҰБА, 2016. – 300

б.

Cабақты үй жұмысын орындауда кезіндегі қолданылған терминдерді

қазақ және ағылшын тілдерінде еске түсіруден бастап, ары қарай жаңа

сабақты түсіндірген кезде темірдің табиғи минералдары, темір адам

ағзасында, тест тапсырмаларының ағылшын тіліндегі нұсқасы беріліп, оны

оқушылар қазақ тіліне аударып, дұрыс жауабын көрсету керек болды.

Оқушылармен бірге темір әлеміне саяхат жасағанда үсынылып отырған

тапсырмадағы жеткіліксіз сөзді немесе сөзтіркесін жазып, сөйлемді ағылшын

тіліне аударуын ұсындым. Бұл сабақты өткізу барысында да тілдік іс-

әрекеттің төрт түріде қолданылды.

Өз іс-тәжірибемде оқушылардың интеллектуалдық қабілетіне түрткі

болатын ойын технологиясын қолдана отырып сабақты үш тілде жүргізудің

тиімділігі зор деп ойлаймын. Өнімді нәтиже беріп жүрген іскерлік ойындары:

«Полиглот», «Кім тапқыр?», «Үздік химик», «Кел, танысайық!» сынды тағы

басқа ойындарды өткізудің үштілді меңгертудегі маңызы айрықша.

Оқушыларды ойната отырып, үш тілде жүргізілген сөзжұмбақтар,

анаграммалар, олардың коммуникативтік құзыреттіліктері мен

функционалдық сауаттылықтарын арттыруға негіз болды. Сондай-ақ,

268

ақпараттық технологияны: электрондық оқулықтар, презентациялар, тест т.б.

түрлері оқушылардың қызығушылығын оятып, уақыттарын үнемдеуге,

қосымша деректерді тиімді қолдануға түрткі болды. Шығармашылық

жұмыстарға жетелейтін тапсырмаларды да оқушылар қызыға орындап, еркін

аударма жұмыстарын жасауға дағдыланды.

Үш тілді оқыту технологиясының әр түрлі тәсілдерін қолдана отырып

терең білімді, ізденімпаз, шығармашылық бағыт ұстанатын, сол тұрғыда өз

болмысын таныта алатын, жеке тұлға тәрбиелеу ісіне ерекше мән беріледі

және олардың есте сақтау қабілетін жетілдіре отырып еркін сөйлеуге, өз

ойын айту дәрежесіне жеткізу. Мектептерде үш тілді оқытудың тиімділігі

сол, оқыту тек тілдің білім жүйесін оқытумен шектемейді, ең бастысы

ағылшын тіліндегі сөз әрекетін қарым қатынас құралы ретінде меңгертіп,

нәтижесінде көптілділік және көптүрлі мәдениетті түсінетін тұлғаны

қалыптастырады. Дыбыстарды және сөздерді дұрыс дыбыстай алады.

Сәлемдесуге, қоштасуға, ризашылық білдіруге, кешірім сұрауға қажетті

сөйлеу үлгілерін пайдалана алады. Өзі туралы, отбасы, достары туралы айта

алуға дағдыланады.

Тіл- танудың, түсінудің, дамудың құралы. Негізгі мақсатымыз - өмірден өз

орнын таңдай алатын өзара қарым қатынаста өзін еркін ұстап, кез келген

ортаға тез бейімделетін, белгілі бір ғылым саласында білімі мен білігін

көрсете алатын, көптілді және көпмәдениетті құзіреттіліктерді игерген жеке

тұлға қалыптастыруда мұғалімнің құзіреттілігіне байланысты болады.

Жоғарыда айтылғандардан шығатын қорытынды: пәнді және тілді

кіріктіріп оқыту барысындағы басты нәтиже оқушылардың пәндерден алған

білімдері емес, мақсатты тілді меңгеруі (біздің жағдайымызда – ағылшын

тілі) болып табылады.

Әдебиеттер тізімі

1. Президенттің Қазақстан халқына жолдауы «Жаңа әлемдегі жаңа

Қазақстан». Астана, 28 сәуір. - 2007 жыл.

2. http://tarbie.org Үштілділік білім беруді жүзеге асыру шарттары

269

3. Хасанұлы Б. Тілдік қатынас негіздері,А, 2008ж

4. Оқыту тәрбиелеу технологиясы журналы. 2009/1-2

ОРГАНИЗАЦИЯ ДУХОВНО-НРАВСТВЕННОГО ВОСПИТАНИЯ В

ШКОЛЕ ВО ВНЕУРОЧНОЕ ВРЕМЯ

Отегенова Гульшат Избасаровна,

учитель истории специализированной школы

для одаренных детей с обучением на трех языках

Жамбылской области

Аннотация

В статье поднимаются вопросы духовно-нравственного воспитания, автор

предлагает формы организации мероприятий по духовно-нравственному

воспитанию из своего опыта.

Түйін

270

Мақалада көтерілген мәселелер рухани-адамгершілік тәрбие, автор рухани-

адамгершілік тәрбиесі бойынша іс-шараларының ұйымдастыру формаларын

ұсынады.

Summary

The questions of spiritually-moral education rise in the article, an author offers the

forms of organization of events on spiritually-moral education from the experience.

Духовно-нравственное воспитание будущего поколения - неоспоримая и

важнейшая опора всякого общества. Меняется время, соответственно,

меняется общественное сознание. Сохранив прежнюю модель сознания и

мышления, сегодня невозможно быть в числе передовых стран мира.

Поэтому важно изменить себя и адаптироваться к меняющимся условиям,

подчеркнул Глава государства в своей статье «Взгляд в будущее:

модернизация общественного сознания». [1]

Каким должен быть Казахстан сегодня, как войти в число 30-и лучших

стран, не утратив самое ценное? Президент страны Н.А. Назарбаев

определил главные ориентиры – нужно развивать родную культуру, язык

казахского народа, сохраняя традиции и ценности. У народа с богатым

духовным наследием, высокой культурой и традициями большое будущее.

Казахскому народу испокон веков были свойственны такие качества, как

гостеприимство, любовь к родной земле, уважительное отношение к

старшим, матерям, ее обычаям, традициям – это наша особенная и

важнейшая черта. Все эти духовные ценности мы передавали из поколения в

поколение. Это основа того культурно-генетического кода, который любую

нацию делает нацией, а не собранием индивидов. [1]

В формировании национальных ценностей у подрастающего поколения

необходимо отдельным вниманием отметить важность педагога в данном

процессе. В процессе формирования национальных ценностей каждому

ученику необходимо помочь осознать то, что он является частицей своего

народа и нации. Воспитание патриотизма является огромной духовной силой,

271

способной укрепить энергию каждого индивида и объединить его с

устремлением всего государства и народа. Огромная роль в духовно-

нравственном воспитании принадлежит краеведению. Это самая доступная

сфера творческой деятельности ученика и учителя. С целью изучения

родного края, привития любви к родному краю в школе проводятся

экскурсии по историческим памятникам, учащиеся знакомятся с

историческим прошлым на основе материалов краеведческого музея,

проводятся встречи с героями наших дней, акции по озеленению родного

края.

Фрагменты экспедиций.

В формировании базовых национальных ценностей огромная роль

отводится привития уважительного отношения и к семейным ценностям,

ведь именно семья играет важную роль не только в воспитании детей, но и в

жизни страны. Родители благодаря семейным ценностям могут сделать

своего ребенка успешным, стремительным человеком, уважающим общество.

В школе проводятся конкурс проектов, рисунков, сочинений на тему

«Счастливая семья», где учащиеся с удовольствием выступают со своими

272

проектами «Семейные реликвии», «Моя родословная», «Семейные

ценности», «Мама, папа, я – спортивная семья», «Увлечения моей семьи».

Фрагменты с мероприятия «Счастливая семья»

Национальные ценности очень многообразны. Казахстан является

многонациональной страной. Более 100 национальностей и народностей

проживают на огромной территории. При таком этническом многообразии

актуален вопрос воспитания у учащихся взаимной любви, уважения,

взаимопомощи, возрастает необходимость формирования этнокультурной

компетентности и развития этнокультурной терпимости в

общегосударственном масштабе. С этой целью в школе проводятся

библиотечные уроки, классные часы по теме «Толерантность-дорога к миру».

Фрагменты с классного часа: «Толерантность-дорога к миру».

273

Имея 10 лет стажа классного руководителя, хотелось бы предложить

приемы организации декады, посвященные духовно-нравственному

воспитанию, с привлечением психолога школы, библиотекаря, учителей-

предметников.

План декады «Духовно-нравственное воспитание как важнейший аспект

формирования личности»

Целью декады является: создание воспитывающей духовно-нравственной

среды.

День 1.

№ Тема Цель Мероприятия

1 «Люблю тебя

мой край

родной»

Воспитание любви к

Родине

Конкурс чтецов

День 2.

2 День знатоков

обычаев и

традиций

казахского

народа

Формирование у учащихся

уважительного отношения

к духовному наследию

казахского народа

Конкурс знатоков

обычаев и традиций

казахского народа

День 3.

3 «День

толерантности»

Формирование

терпимости, добра,

взаимопонимания,

взаимоуважения.

Библиотечный урок

«Толерантность-дорога к

миру».

День 4.

4 День экскурсии Воспитание любви к

истории и культуре

родного края.

Экскурсии по

историческим памятникам

города

День 5.

День семьи Воспитание

уважительного отношения

к семье и семейным

традициям,

чувства гордости за свою

семью.

Выставка семейных

реликвий, творческих

подделок, фото-

коллажей на тему

«Семья и семейные

ценности» совместно с

учителем

изобразительного

искусства

274

День 6

День знатоков

истории родного

края

Воспитание любви к

истории и культуре

родного края.

Посещение областного

историко-

краеведческого музея.

Игра «Что, где, когда»

совместно с

экскурсоводами

библиотеки.

День 7

День встречи с

известными

лицами своего

края

Знакомство с биографией и

заслугами людей, внесших

особый вклад в развитие

края, города

Час общения «Моя

история…»

День 8.

День экологов Воспитание трудолюбия,

любви к своей школе,

бережного отношения к

природе

Акции по

благоустройству и

озеленению школьного

участка

День 9

День встречи с

родителями

Расширить представление

родителей о значимости

духовно-нравственного

воспитания; показать

ценность духовного

богатства человека

Круглый стол ««Духовно-

нравственное воспитание

в школе и дома»

День 10

Подведение

итогов декады

Награждение учащихся по

номинациям, объявление

благодарностей за

активное участие в декаде

Классный час

В заключении хочется отметить, что духовно-нравственное

воспитание– это целенаправленный процесс взаимодействия педагогов и

воспитанников, направленный на формирование гармоничной личности, на

развитие её ценностно-смысловой сферы, посредством сообщения ей

духовно-нравственных и базовых национальных ценностей.

Выдающийся педагог К.Д.Ушинский писал: «Дух школы, ее

направление, ее цель должны быть обдуманы и созданы нами самими,

сообразно истории нашего народа, степени его развития, его характеру, его

275

религии. Постигая отечественную историю и культуру, связанную

непосредственно с духовным опытом, школьник придет к осмыслению того,

в какой стране он живет, какие ценности отстаивали его предки».

Использованная литература:

1.Статья Президента Н. А. Назарбаева "Взгляд в будущее: модернизация

общественного сознания"., 12 апреля 2017

2. Закон Республики Казахстана «Об образовании»//Интернет

ресурс www.zakon.kz

РЕАЛИЗАЦИЯ ТРЕТЬЕГО СЦЕНАРИЯ ПОДХОДА LESSON

STUDY КАК ОСНОВА РАЗВИТИЯ КУЛЬТУРЫ ШКОЛЫ

Савинова Людмила Николаевна,

директор

Романенко Ирина Владимировна,

заместитель директора по учебной работе,

член Академии Педагогических наук РК,

научно-исследовательский специализированный

центр-школа-комплекс развивающего обучения

"Восток" для одаренных детей, г, Усть-Каменогорск

Түйін

276

Мақала оның тұжырымдамалық шеңберінде бүкіл ұжымның

шығармашылық назар аударады және оны жетілдіру жолдарын табу көзқарас

Lesson Study аясында стратегиялық ынтымақтастықты, талдайды.

Summary

The article analyzes the strategic interaction within the framework of the

Lesson Study approach, which in its conceptual basis is guided by the creative

potential of the whole team and the search for ways to improve it.

Президент страны Н.А. Назарбаев убежден, что начатые масштабные

преобразования должны сопровождаться опережающей модернизацией

общественного сознания, поэтому каждый должен понимать, что

образование - фундаментальный фактор успеха в будущем [1]. 50%

коллектива школы прошло уровневые курсы, поэтому они ощутили себя

причастными к категории учителей новой формации. Это осознание открыло

возможность улучшить школьную практику как отдельно каждому

преподавателю, так и в целом педагогическому коллективу. Поэтому

руководство школы инициировало исследование стартовых позиций, чтобы

определить фокус развития учебного заведения: как и что нужно улучшать.

Так была сформулирована ключевая идея исследования: оценивание для

обучения.

Группой планирования разработана Программа развития, отражающая

цель преобразования функционирования школы: ориентация на

формирование, развитие и становление личности на основе достижений

науки и практики, обогащение интеллекта путем создания условий для

развития индивидуальности, внедрение и эффективное использование новых

методов, подходов и стратегий обучения. Одним из самых эффективных

методов достижения цели Программы, на наш взгляд, является подход Lesson

Study. Это японская методика исследования урока, в основе которой

совместная постановка и решение общей для группы учителей проблемы в

277

ходе совместного планирования урока, его посещения и анализа. Ключевыми

характеристиками Lesson Study являются креативность и научная точность.

Креативность инициируется учителями, работающими совместно с целью

разработки новых подходов преподавания, а научная точность предполагает

сбор данных об обучении ученика, который будет подтверждать

эффективность используемых подходов [2]. Чтобы назвать деятельность по

внедрению Lesson Study профессиональной, необходимо соблюдение

определенных принципов и практических составляющих. Существует три

сценария проведения Lesson Study.

Первый сценарий предполагает проведение урока-исследования,

самостоятельно разработанного одним учителем. Это может быть открытый

урок. Приглашаются педагоги, чтобы повысить культуру наблюдения:

коллеги совместно обсуждают положительные и отрицательные моменты в

уроке, тем самым развивая собственное умение рефлексировать.

При втором сценарии формируются исследовательские группы учителей

для совместного исследования урока. Группы определяют правила

взаимодействия, ключевую идею исследования, конкретный класс и

кандидатуры трех «исследуемых» учеников, которые будут находиться в

центре урока и представлять категории учеников с высоким, средним и

низким уровнями успеваемости данного класса. Группы совместно

разрабатывают урок-исследование, затем урок проводит один учитель,

остальные являются наблюдателями. После этого следует обязательное

обсуждение по вопросам: наблюдение за обучением трех «исследуемых»

учеников на основе сопоставления с предварительными прогнозами,

сделанными в процессе планирования, с последующим установлением

причин произошедших изменений; обучение класса в целом; ход

исследовательского урока и процесс преподавания; постановка цели

последующего урока в соответствии и на основе установленного и

изученного. Учителя группы интервьюируют нескольких учеников класса

для выяснения их мнения об эффективности занятия. Исследование, чаще

278

всего, состоит из цикла уроков (не менее 3-х), затем группа принимает

решение о дальнейших действиях на основе полученных результатов [2].

На протяжении 2-х лет педагоги школы работали по первому и второму

сценариям проведения Lesson Study. Встреча с тренером Центра

педагогического мастерства Марченко Е.А. обеспечила руководящей группе

профессионального сетевого сообщества доступ к новым идеям и знаниям о

третьем сценарии реализации подхода Lesson Study. Под руководством

тренера осознали, как можно в сравнительно небольшой временной

промежуток повысить культуру всего педагогического коллектива. К тому

же названный сценарий реализации подхода Lesson Study в контексте

развития школы на основе проведенной диагностики позволит найти

способы решения обозначенной проблемы исследования. Поэтому с января

2016 года всех педагогов школы охватили исследованием урока Lesson Study

по третьему сценарию, в рамках которого соблюдаются все составляющие

второго сценария, а также на заключительном этапе исследования

необходимо проведение в один день всеми группами уроков-исследований,

совместного исследовательского урока одним учителем для всех педагогов

школы, затем их анализ и обсуждение, принятие решения по проблемному

вопросу.

В школе было сформировано 7 исследовательских групп, модераторами

которых назначены сертифицированные педагоги 1 и 2 уровней. В основу

деления коллектива на исследовательские группы заложен принцип деления

по предметам, который позволяет педагогам не только внедрить активные

методы и приемы обучения, но и осмысленно подойти к

усовершенствованию уроков с учетом содержания предмета.

Каждая группа определила проблему для исследования в соответствии с

фокусом развития школы: оценивание для обучения.

В течение учебного года модераторы групп запланировали и провели с

педагогами и учащимися исследовательские уроки. 21 апреля 2017 года в

рамках творческой мастерской на уровне области каждая группа представила

279

по два урока, которые провели 12 учителей, после проведения которых

Нетбаевой С.Т. был показан один общий исследовательский урок для

педагогов всей школы и гостей, затем проведено коллегиальное обсуждение

с принятием решения о дальнейших действиях исследовательских групп:

фокус исследования изменен на модуль «Критическое мышление».

В соответствии с концептуальными положениями Программы

уровневых курсов повышения квалификации педагогических работников

Республики Казахстан педагоги применяли стратегии формативного

оценивания на всех этапах урока, а для выведения суммативной оценки

обращались к технологии критериального оценивания. Апробация разных

видов стратегий («Светофор», «Индекс-карточки», «Критериальные

таблицы», «Метод неоконченных предложений», «Лестница успеха» и др.

[3]) на разных этапах урока позволила конкретизировать теоретические

положения Программы развития школы. Результаты наблюдений показали,

что на проведенных уроках большинство учеников активно включается в

работу, в большинстве случаев стремятся объективно оценить свою работу,

соклассника или группы. В ходе опроса учащихся выявлено, что применение

критериальной оценки помогает им объективно оценить свои достижения.

В результате взаимодействия в исследовательских группах

модераторами сформулированы выводы об эффективности реализации

подхода Lesson Study: выработка корпоративного духа, умения работать в

команде; изменение в мышлении педагогов, преодоление консерватизма и

предубеждений относительно способностей учащихся; эффективное

совместное планирование, разделённая ответственность каждого за

проведенный урок; развитие рефлексивных умений: возможность увидеть

разницу между тем, что, по мнению учителя, должно происходить во время

обучения детей, и тем, что происходит в реальности; понять, как планировать

обучение, чтобы оно в результате максимально удовлетворяло потребностям

учащихся.

280

В ходе реализации подхода Lesson Study исследовательские группы

нашли решение ключевой идеи исследования в создании определенных

условий: формулировать цель обучения на уроке и его критериев

успешности после озвучивания темы занятия или ставить цель урока после

постановки проблемной задачи; применять листы самооценивания, в

которых отражать цели урока в виде критериев успешности,

сформулированных учащимися совместно/ самостоятельно в начале урока;

для повышения учебной мотивации и познавательного интереса

обучающихся предлагать дифференцированные задания, соответствующие

критериям успешности; для парной и групповой работы использовать разные

стратегии формативного оценивания; учить детей давать письменный и

устный конструктивный комментарий о собственных достижениях и

достижениях одноклассников.

Изменения, внесенные в практику в рамках исследования урока,

повлияли не только на результаты детей, но и положительно отразились на

практических навыках преподавания учителей школы. Повысилось качество

знаний по школе. Увеличилась доля участия и побед детей в областных,

республиканских, международных конкурсах и олимпиадах. Только за 2016-

2017 учебный год педагоги школы приняли участие в 12 областных,

республиканских, международных профессиональных конкурсах, одержали

32 победы. В республиканских предметных олимпиадах для учителей

призерами стали 7 педагогов, отмечены сертификатами - 14. Совместно с АО

«НЦПК «Өрлеу» «ИПК ПР по ВКО» проведено 3 областных семинара по

теме исследования. Опыт работы школы представлен Романенко И.В. и

высоко оценен на республиканском уровне - III место в «Фестивале

инновационных идей», а также на международном уровне в г. Новосибирске

в рамках Евразийского конгресса молодых педагогов «Развитие

педагогического таланта – вызов современной реальности».

Авторским коллективом школы под руководством модераторов

исследовательских групп систематизирован и обобщен опыт работы

281

образовательного учреждения, издано методическое пособие «Оценивание

для обучения в условиях реализации подхода Lesson Study (из опыта работы

школы)». Создана видеотека лучшего педагогического опыта учителей

школы.

Выстроенная таким образом работа позволила организовать

профессиональное сетевое сообщество и добиться эффективности его

деятельности, реализовать единую цель, мотивировать и развивать личности,

руководству грамотно управлять внедряемыми в школе процессами,

способствовать повышению профессиональной компетенции учителей.

Список литературы

1. http://www.akorda.kz/ru/events/akorda_news/press_conferences/statya

2. Пит Дадли. Lesson Study: руководство. http://lessonstudy.co.uk/

3. Оценивание учебных достижений учащихся. Методическое

руководство/ Сост. Шакиров Р.Х., Буркитова А.А., О.И. Дудкина. – Б.:

«Билим», 2012. – 80 с.

ПРИНЦИП ТЕКСТОЦЕНТРИЧНОСТИ ДЛЯ РАЗВИТИЯ

ФУНКЦИОНАЛЬНОЙ ГРАМОТНОСТИ ЧТЕНИЯ

Самуратова Майра Хамитовна,

учитель русского языка и литературы

школа для одаренных детей «Озат»

управления образования акимата

Костанайской области, г.Костанай

Summary

Іn the context of the problem of «Functional style» and «Text», an attempt was

made to address the content and correlation of traditionally key concepts of

282

stylistics – a functional style and functional text based on Unified National Testing

assignments on reading literacy of schoolchildren.

Түйiн

«Функционалдық стильдің» және «мәтіннің» мәселелері контексінде

оқушылардың оқу сауаттылығы жөнінде ҰБТ тапсырмаларының негізінде

мәтіннің функционалдық түрі мен функционалдық стиліне – стилистиканың

дәстүрлі негізгі түсініктері мен арақатынасына сүйенуге мүмкіндік берілген.

Принцип текстоцентричности в обучении предполагает обязательное

включение в систему работы заданий по текстоведческому и речеведческому

анализу; по комплексному (многоаспектному) анализу текста в единстве

содержания и способов выражения этого содержания; на построение типовых

фрагментов текста, анализ его композиции, редактирование

целенаправленно отрабатывать соответствующие умения и навыки:

осознавать содержание исходного текста, фиксировать информацию на

письме в виде плана, тезисов, конспекта, резюме и др.;

определять основную мысль, стиль и тип речи;

дифференцировать главную и второстепенную информацию, выделять

информацию иллюстрирующую и аргументирующую;

прогнозировать содержание по заглавию, по началу, предвосхищать

возможное развитие сюжетной линии;

Специально, системно и целенаправленно необходимо учить учащихся

работать с информацией: искать в разных источниках, понимать,

перерабатывать и предъявлять разными способами. Умение воспринимать,

понимать, интерпретировать информацию напрямую связано с чтением –

универсальным способом получения информации по всем учебным

предметам. А навык чтения (сканирующего, ознакомительного,

просмотрового, поискового, углублённого) текстов разных стилей и жанров

формируется в первую очередь при обращении к тексту. Сформированность

навыка чтения в свою очередь обеспечивает формирование функциональной

283

грамотности, под которой в настоящее время понимается способность

человека извлекать, понимать, передавать, эффективно использовать

полученную разными способами текстовую информацию в личной,

профессиональной и общественной жизни.

С целью совершенствования читательских умений учащихся использовать в

процессе обучения следующие виды заданий :

1. Для формирования читательского умения находить и извлекать

информацию из текста рекомендуется предлагать задания, в которых: между

текстом вопроса и ответом нет однозначного лексического соответствия;

фрагмент текста, содержащий ответ на вопрос, необходимо вычленить из

контекста, содержащего избыточную информацию, часть которой может

противоречить искомой.

2. Требуется работать с графической информацией: извлекать информацию,

ориентируясь на слова (подписи под рисунками, названия столбиков

диаграммы, название таблиц, схем); понимать язык графика, схемы,

диаграммы.

3. Для формирования читательского умения интегрировать и

интерпретировать сообщения текста рекомендуется предлагать задания, в

которых требуется: объединять информацию вербальную и графическую;

устанавливать причинно-следственные связи между единицами информации

текста, делать умозаключения на основе текста; отличать главное от

второстепенного; отвечать на вопросы, имеющие несколько правильных

ответов; находить сходство в противоположных точках зрения, различать

общепринятую и оригинальную, авторскую трактовку события.

4. Для формирования читательского умения осмысливать и оценивать

сообщения текста рекомендуется предлагать задания, в которых требуется:

размышлять об информации, сообщенной в тексте; высказывать согласие или

несогласие с авторской позицией, мотивировать его, основываясь на своем

личном опыте или на знаниях, не содержащихся в тексте; сравнивать

прочитанное с тем, что читали раньше, и со своим жизненным опытом;

284

прогнозировать события, которые произойдут дальше в тексте; описывать

основные характеристики прочитанного текста (структуру текста, его стиль и

др.).

Специфика вопросов к текстам заключается в том, что они задают

определенный ракурс для рассмотрения представленных фактов, требуют их

сопоставления, отбора, интерпретации, обнаружения недостающих

элементов для восстановления полной информационной картины.

То есть вопрос требует переструктурирования заданного информационного

поля.

Текст

Каждый из нас не может сделать много. Но если Вы будете соблюдать эти

полезные советы, Вы внесете свой вклад. За Вами начнут повторять

другие, и у нас в результате появится шанс.

1. Установите дома флуоресцентные лампочки. Несмотря на более высокую

стоимость, одна такая лампочка потребляет на 75% меньше энергии и служит

на 10 тысяч часов дольше, чем обычная. Это позволит вам значительно

снизить затраты на электроэнергию. Более того, использование одной

флуоресцентной лампочки в течение десяти лет сокращает выбросы

углекислого газа топливными электростанциями на 590 кг!

2. Не забывайте о призыве «Уходя, гасите свет!». Без необходимости не

оставляйте включенными лампы, телевизор, компьютер, магнитофон и

другие электроприборы. Помните: чем больше электричества вы расходуете,

тем больше топлива требуется электростанциям, следовательно, тем больше

ядовитых продуктов сгорания попадает в атмосферу.

3. Чаще протирайте лампочки – пыль ухудшает освещение почти вдвое. Это

приводит к тому, что вам приходится включать дополнительные лампочки,

т.е. расходовать больше электроэнергии.

4. Старайтесь покупать моющие средства, не содержащие фосфаты. Попадая

в реки, пруды и озера, эти вещества вызывают бурное размножение

планктонов, вода делается мутной. В условиях недостатка света замедляется

285

процесс фотосинтеза водных растений, а значит, уменьшается концентрация

кислорода, погибает большинство обитателей водоема.

5. По возможности покупайте напитки в стеклянных бутылках. Одноразовую

пластиковую тару нельзя переработать. Она составляет около 6% всех

твердых бытовых отходов, около 50% негорючих отходов и примерно 90% не

поддающейся биодеградации части мусора на обочинах дорог.

6. Старайтесь избегать покупки одноразовых предметов: бритв, зажигалок,

бумажных стаканов, тарелок, салфеток. Все они лишь увеличивают

количество мусора.

7. В поход по магазинам захватите с собой хозяйственную сумку: пакеты,

которые раздаются бесплатно в супермаркетах, не могут быть переработаны

и использованы вторично. Большинство пластиковых упаковочных

материалов вообще не поддаются биодеградации.

8. Начните сдавать макулатуру, бутылки, батарейки и консервные банки в

близлежащие пункты приема вторсырья. Старайтесь покупать продукцию,

изготовленную из материалов, подлежащих переработке: бутылки,

туалетную и писчую бумагу и прочее. Если вещи не выбрасывать, а сдавать в

переработку, мы

сможем добиться сокращения отходов и экономии природных ресурсов.

9. Если возможно, переведите вашу машину на неэтилированный бензин.

10. При покупке машины выбирайте ту модель, на которой установлен

каталитический преобразователь выхлопных газов. Проходя через него

выхлопы, содержащие углеводороды и угарный газ, окисляются до

безвредного углекислого газа и паров воды.

11. Подумайте, можете ли вы сегодня обойтись без машины. Если вы не

собираетесь в дальний путь, воспользуйтесь общественным транспортом

(расходуя примерно столько же топлива, он перевозит большее количество

людей на то же расстояние) или велосипедом. Или просто пройдитесь

пешком. Это будет полезно и вам и окружающей среде.

286

12. Во время мытья машины пользуйтесь ведром, а не шлангом. Это

значительно снизит затраты воды.

13. Если у вас есть возможность выбора, отдайте предпочтение путешествию

на поезде, а не на самолете.

14. Вам действительно нужна жара в доме зимой? Даже в самые лютые

морозы вполне достаточно, чтобы температура в квартире держалась на

уровне 18- 20оС. Если вам все же холодно – оденьтесь потеплее!

15. Не наполняйте кастрюли и чайники до краев: кипятите столько воды,

сколько вам действительно нужно. И не забывайте о крышке!

16. Не выбрасывайте мусор в раковины и туалеты. Ежегодно в море попадает

миллионы тонн нечистот, убивающих все живое.

17. Бросайте мусор только в контейнеры. Если поблизости нет урны, не

поленитесь пройти лишние метры или положите отходы в пакет, чтобы

выбросить позже, ведь естественной переработке отбросов подчас требуются

долгие годы и даже столетия:

лка – 1 млн. лет.

– 80-100 лет.

– 50-80 лет.

– 50 лет.

– 30-40 лет.

– 20-30 лет.

– 10-20 лет.

– 1-5 лет.

– 1-5 лет

– 2- 5 недель.

18. Во время отпуска не покупайте сувениры, изготовленные из частей

животных или растений, находящихся на грани исчезновения – кораллов,

слоновой кости, панцирей черепах.

Вопросы к тексту.

287

1. О каком шансе здесь идёт речь? Сформулируйте ответ одним

предложением.

2. В каком совете говорится об альтернативных способах движения вместо

автомобиля?

Напишите номер совета.

3. В чём главный вред одноразовой пластиковой тары и пластиковых

упаковочных материалов, согласно пятому и седьмому советам?

Сформулируйте ответ одним предложением.

4. Какому совету соответствует эта фотография? Запишите номер совета.

Таким образом, развитие функциональной грамотности чтения учащихся

зависит от принципа текстцентричности: задания ЕНТ по читательской

грамотности группируются вокруг человека, то есть исходным является

представление о том, с какими текстами и в каких ситуациях сталкивается

современный человек, какие коммуникативные, организационные,

информационные задачи ему приходится решать.

Список литературы:

1. Цукерман, Г. А. Оценка читательской грамотности [Электронный ресурс]

/ Г. А. Цукерман //

2. Болдырева А.А., Кашкин В.Б. Категория авторитетности в научном

дискурсе // Язык, коммуникация и социальная среда. Выпуск 1. 2001.

3. Валгина Н.С. Функциональные стили русского языка. М., 1994.

288

4. Валгина Н.С. Понятие функционального стиля и функционально-

ориентированного текста // Филологический сборник. – М.. 1998. – С.55-68.

ПРИОРИТЕТ ШКОЛЫ – ПРОФЕССИОНАЛЬНОЕ РАЗВИТИЕ

УЧИТЕЛЕЙ

Суйенгалиева Гульмира Сабировна,

заместитель директора

по научно-методической работе,

областной лицей им.Ж.Досмухамбетова

для одаренных детей с интернатным учреждением,

г.Атырау

Түйін

Қазіргі кезде мектеп басшылары үшін де, мұғалімдер үшін де ең басты,

маңызды мәселе болып отырғаны: «XXI ғасырда нені оқыту керек?» және де

289

екіншісі «Мұғалімдер оқушыларды XXI ғасырда өмір сүруге қалай

дайындайды?»

Мұғалімдердің кәсіби өсуін дамыту, ойлау жолдары мен тәсілдерін

қолдануды жетілдіруге жағдай жасау арқылы өз іс-тәжірибелеріне талдау

жасауды қалыптастыру. Оларға өз сыныбын үздіксіз зерделеуге мүмкіндік

беруді, сондай-ақ қолда бар деректер мен тәжірибелік қызметті үйлестіру

жолымен оқыту мен оқудың жалпы тәжірибесін дамыту үшін кәсіби дамуға

мүмкіндік беруді қолданысқа енгізу.

Summary

In this article the pedagogical reaches in composition of new maintenance process

with gifted pupils and wide inculcation of them into the school system are

considered. There is an application of new learning to traditional methods.

В своем Послании президент отметил: "Уже в школе дети должны

получить возможность раскрыть свои способности, подготовиться к жизни в

высокотехнологичном конкурентном мире". Он поставил достаточно

высокую планку перед национальным образованием. Образование должно

стать конкурентоспособным, высококачественным. На это и направлены

новые стандарты. Переход на обновление содержания образования

предъявляет новые требования к работе учителя, т.е. совершенствование

педагогического мастерства.

Основой своей работы как заместителя директора по научно-методической

работе считаю:

- планирование профессионального развития учителей и организация

командной работы и совместного обучения;

- формирование у педагогов потребности в постоянном пополнении и

обновлении знаний, совершенствовании умений и навыков, превращение их

в компетенции

Посетив курсы по Программе повышения квалификации руководителей

общеобразовательных организаций при ЦПМ «НИШ», направленных на

290

профессиональное развитие руководителей общеобразовательных

организаций на основе лучших мировых педагогических подходов и

образовательной практики; задачами которой были научить директоров

навыкам, методам, формам и подходам по улучшению собственной

деятельности и деятельности учителей и учащихся; сформировать у

директоров ключевые компетенции в области лидерства и управления,

стратегического планирования, менеджмента и прогнозирования, я получила

теоретические и практические знания по использованию технологий для

рационального и эффективного управления школой.

По приезду в школу в первую очередь собрала вокруг себя инициативную

группу, в которую вошли учителя, прошедшие обучение на уровневых

курсах и заместители директора. Также для работы были привлечены люди,

которые были воодушевлены изменением практики, способны к совместной

работе, мотивированы на создание новых подходов. (было вывешено

объявление «Приглашение к сотрудничеству! Всех, кто желает увидеть

новое и участвовать в изменении практики школы ждем 12 октября в 14.30

часов в кабинете 20 ».) Эта группа будет ключевой командой развития. Мы

думаем, чтобы привести школу к изменениям, чтобы расшевелить

«дремлющих» учителей, нужна группа лидеров, которая покажет пути

продвижения. Желающих было немало. Многие учителя отличаются

большим рвением к работе. Но главными требованиями при формировании

команды развития были следующие компетенции: умение конструировать

педагогический диалог, способность развивать ученика в ходе обучения,

способность организовать результативную работу ученика в группе,

способность разработки критериев оценивания работы в группах и паре.

Затем для определения приоритетного направления школы было проведено

анкетирование учащихся, родителей (52%) и педагогических кадров.

Целью проведения анкетирования среди учащихся было выявить

существующие проблемы в обучении и воспитании учащихся и спланировать

адекватные меры по их решению.

291

Учащимся были предложены вопросы, касающие характерных черт

учителей, о их взаимодействии с учениками, о способах ведения ими уроков.

Опрос охватил 50 % учащихся от общего количества лицеистов…

Во время проведения этой работы ученики затруднились ответить на

вопросы о соответствии оценивания тем целям по которым они работают,

только незначительная часть учащихся уверены ,что учителя заинтересованы

в них как в личности. Половина анкетируемых учащихся показали на

однообразие ведения уроков: учитель постоянен и все время применяет одни

и те же правила. Проанализировав анкеты, мы получили ответы на такие

вопросы, как «Конкурентоспособны ли ученики, что они думают о

содержании уроков, что их заботит, хотят ли они изменений в школе?». Как

выяснилось, самое важное для учеников- возможность разговаривать

свободно на различные темы, понимание юмора, поддержка учителя,

справедливость и требовательность учителя на уроке, мотивация быть

дисциплинированным, поддержка группы, получение хороших отметок.

Такие вопросы, как ,знает вас и называет в классе по имени, учителя

используют письменное оценивание- не нашли отражения среди важных

проблем.

Обработка данных опроса учащихся лицея показывает, что учащиеся

способны оценить свою деятельность. Учащиеся полагают, что между ними

и учителями постоянное взаимодействие, учителя оказывают поддержку.

Ученики находят общий язык с учителями и большинство учителей

прислушиваются к мнению учеников и относятся к ним справедливо.

Наиболее важными характерными чертами, которыми должны обладать

учителя, учащиеся выбрали следующее: оказывает поддержку и вдохновляет,

полон энтузиазма в отношении предмета, может четко донести идеи,

заинтересован в вас как в личности. На вопросы, что могло бы положительно

способствовать уроку, учащиеся считают: учитель ставит ясные цели,

побуждает работать самостоятельно, предоставляют различные задания для

выполнения. По оцениванию, который применялся в школе учащиеся

292

считают, что учителя не обеспечивают хорошую обратную связь в

отношении работы, которую они выполнили; учителя используют

письменное оценивание. Часто оценивание не ведется во время работы и

учащимся не видны результаты их работы. Ученикам важно, чтобы их

работы постоянно оценивались. Несмотря на то, что в целом ученики

выражали положительное отношение к школе, есть проблема- необходимо

работать над повышением мотивации к обучению. Мы пришли к выводу, что

нужно повысить заинтересованности учащихся 8-9 классов лицея в

овладении знаниями посредством внесения изменений в содержание

образовательного процесса. А именно улучшение методики преподавания,

поднять эффективность урока. Ученики хотят видеть в учителе творческого

человека.

Следующее анкетирование было проведено среди учителей. Цель: узнать

мнение учителей об организации работы и взаимодействии в рамках школы.

Обработка данных опроса сотрудников школы показало, что процесс

планирования считается более важным в учебно-воспитательной

деятельности лицея. Администрация и педагогический коллектив стараются

работать сообща. Но если судить по таблице учителя нуждаются в знании

методов и приемов с помощью которых можно повысить познавательную

деятельность. Учителям требуется поддержка и забота, чтобы они могли

управлять профессиональными возможностями, создавая безопасные

рабочие условия. Анализ ответов учителей показал, что в школе мало

внимания уделяется профессиональному обучению сотрудников. Только

половина респондентов положительно ответили на вопрос «Сотрудники

школы полностью осведомлены о приоритетах развития школы». На вопрос

«наши цели, рассчитанные на длительный период, отражены в наших

школьных планах» 12%педагогов ответили «иногда», 10% учителей ответили

«редко». Мы пришли к выводу, что нужно поднять эффективность урока

через улучшение методики преподавания (умение ставить цели и видеть

ожидаемый результат); уделять больше внимания профессиональному

293

развитию учителей; обеспечить совершенствование урока как основной

формы учебно-воспитательного процесса.

Следующим этапом нашей работы было анкетирование родителей. Прежде

чем представить анализ анкет, которых поступило лишь 52% от общего

количества семей, мы хотим остановиться на некоторых вопросах, которые

были заданы родителям: нам было интересно мнение родителей о том,

чувствуют ли их дети себя комфортно в нашей школе: могут свободно

высказываться, самостоятельно принимать решения; удовлетворяет ли

школа индивидуальные образовательные потребности детей, отвечает ли

школа соответствующим образом на вопросы и проблемы родителей. То есть

целью анкетирования было изучение удовлетворенности родителей работой

образовательного учреждения, выявление уровня заинтересованности

родителей учебой ребенка, удовлетворенность родителей качеством

воспитательной работы.

Опрос родителей показывает, что школа удовлетворяет индивидуальные

образовательные потребности детей, обеспечивает детям хорошую заботу,

оказывает поддержку родителям в обучении их детей . Подавляющее число

родителей считают, что школа является реальным помощником, соратником

и другом, причем роль школы существенна. Родителей интересуют вопросы

сохранения здоровья, обучения, воспитания и успешной социализации детей;

они готовы к взаимодействию по самым различным аспектам

образовательного процесса.В процессе обработки результатов анкетирования

было выяснено , что родители хотят видеть школу, обеспечивающую

всестороннее развитие своего ребенка, безопасность, благоприятную в

отношениях среду. Результаты анкетирования родителей удовлетворили, но

показали, что еще существуют проблемы, требующие решений.

Присутствуют единичные мнения, что школа вовсе не занимается

воспитанием и оказывает на ребенка отрицательное воздействие, которое

проявляется в неуважении к родителям, девиантном поведении и

потребительстве. . .

294

Родителей волнует обьем домашних заданий , также важно четко и

аргументированно информировать родителей о проблемах школы, класса (в

т.ч. и материальных) и находить оптимальные пути их решения совместно с

родителями. На вопрос «в школе мы спрашиваем родителей об их взглядах,

прежде чем совершить большие изменения» 21% учителей ответили «редко»,

а 58% учителей ответили- «иногда». Это говорит о том, что школа

игнорирует мнение родителей в вопросах развития школы.

Вывод: необходимо активно использовать разнообразные формы

взаимодействия с семьей, прислушиваться к мнениям родителей, выделять

больше времени общению в удобное для них время. Урегулировать объем

домашних заданий.

Таким образом, исследуя данные и суммируя наши выводы мы приходим к

приоритетам :

Профессиональное развитие учителя, а именно, создать условия для

совершенствования методики преподавания, интегрировав в нее новый

подход (содействовать эффективному освоению учителями форм и методов

групповой работы)

При составлении плана развития школы старались раскрыть цель : развитие

навыков применения групповой формы работы . Поэтому особое внимание

уделили групповой работе, так как считаем, что освоение форм и методов

групповой работы влияет на повышение активности учащихся на уроке. При

планировании сроков проведения мероприятий учитывали время подготовки.

Думаем, ожидаемые результаты реализуемы: учителя научатся

эффективному планированию уроков, рациональному использованию

времени, будут развивать лидерство учащихся. Учащиеся овладеют

навыками работы в группах.

Далее совместно с командой развития по каждому пункту плана были

разработаны умные цели действия. В частности, создать условия для

совершенствования методики преподавания; содействовать эффективному

295

освоению учителями форм и методов групповой работы; содействовать

организации командной работы и совместного обучения;

Чтобы заставить план работать, директора должны предоставить

возможности развития лидерских и профессиональных навыков персоналу,

вовлеченному в процесс, и поддержать их в осуществлении плана. А для

того, чтобы команда развития работала эффективно, лидерство в работе

должно быть распределено по всему обществу школьной команды. Когда

члены команды чувствуют себя частью процесса принятия решения, когда

они знают, что от них ожидается хорошо проделанная работа, а их считают

учителями-профессионалами, тогда они готовы принять на себя

дополнительную роль в развитии школы.(Руководство для руководителя)

Поэтому по всем стратегическим пунктам плана были распределены

ответственные и определены временные рамки .

Следующим пунктом программы было проведение Педсовета. Мы понимали,

что это был важный момент, от него зависело: пойдет ли за командой

развития весь коллектив. На педсовете я поделилась впечатлениями от

участия в первом этапе «Лицом к лицу» курсов повышения квалификации

руководителей и ознакомила с содержанием курсов. Постаралась провести

беседу по вопросам : почему необходимо обновление содержания среднего

образования: надо ли школе что-то менять, что делать учителям в будущем,

каким должен быть современный учитель. Конкретно остановилась на

результатах обработки данных анкет, разъяснила учителям, почему именно

определен приоритетом- Профессиональное развитие учителей, а именно,

развитие навыков применения групповой формы работы. Ознакомила

учителей с вновь составленным Планом развития школы и призвала весь

коллектив поддержать и содействовать работе команды лидеров. В ходе

педсовета два сертифицированных учителя провели микропреподавание:

показали фрагменты групповой работы при осмыслении новой темы и при

закреплении. Т.е. целью микропреподавания были показать эффективность

преподавания на определенном этапе урока, правильно четко ставить цели,

296

определять ожидаемые результаты. Также учителям были предложены

презентации «Эффективный урок» (ресурсы от 25.09.15)(эти ресурсы были

отличным подспорьем в проведении педсовета), где можно получить ответы

на вопросы: как планировать эффективный урок, ставить цели и знать

ожидаемые результаты, как обучать в сотрудничестве, как происходит

оценивание презентаций- постеров, какие стратегии и формы работы нужно

выбирать.

Решением педсовета было одобрить План развития и в целях осуществления

менторинга назначить всем учителям-менторам учителей-менти.

Мы считаем, что коучинг и менторинг в школе- это особая система

поддержки учителя, которая позволяет раскрыть его потенциал и добиться

реальных результатов как в личной, так и в профессиональной жизни.

Поэтому большое внимание было уделено коучинг-сессиям и матер-классам.

Было проведено две коучинг-сессии на темы «Групповая работа как

инструмент активизации мышления учащихся» и «Как помочь учащимся

преодолеть баръеры в обучении» целью которых были освоение технологии

группового обучения. Результатами коучингов стали разработанные

учителями Листы оценивания коучингов. Также были проведены мастер-

классы (открытые уроки) целью которых были организация работы в группах

на разных этапах урока, комбинирование самостоятельной и групповой

работы во время выполнения практических заданий. При обсуждении уроков

и коучинг-сессий учителя подготовили Листы наблюдения. Также были

посещены уроки учителей-менти. Мнения учителей были единодушны:

групповая работа способствует созданию условий активной совместной

учебной деятельности учащихся на разных этапах урока. Так как в школе

обучаются ученики с разными способностями: одни быстро схватывают,

легко овладевают лексическим материалом; другим требуется не только

значительно больше времени на осмысление материала, но и

дополнительные примеры для разъяснения. Такие ребята, как правило,

стесняются задавать вопросы при всём классе, а подчас просто не осознают,

297

что конкретно они не понимают, не могут сформулировать правильно

вопрос. Если в таких случаях объединить ребят в небольшие группы и дать

им одно общее задание, оговаривая роль каждого ученика группы в

выполнении данного им задания, то возникает ситуация, в которой каждый

отвечает не только за результат своей работы, но, что особенно важно, за

результат всей группы. Умелая организация групповой работы позволяет

объединять учащихся в зависимости от поставленных задач в однородные

или разноуровневые группы, делая работу более интересной для ребят,

способствуя разнообразию не только их деятельности, но и активности во

время урока.

При проведении рефлексии учащимися было высказано много пожеланий,

из которых можно сделать следующие выводы: каждый ученик оценивает

свой вклад в достижение поставленных в начале урока целей, свою

активность, эффективность работы класса, увлекательность и полезность

выбранных форм работы.

Думаю, умело построенная методическая работа школы ведет к созданию

условий для развития творческой личности, которая ведет к таким

ожидаемым результатам, как повышение мотивации к обучению и

преподаванию, когда каждый ученик активно включается в процесс

усвоения учебного материала и происходит рост качества знаний учащихся.

Список литературы:

1.Джон Уитмор Внутренняя сила лидера. Коучинг как метод управления

персоналом. 2013

2. И.В. Никишина Мастер-класс для руководителей школы. Управление

методической работой.2010

3.НИШ «Руководство для руководителя» Астана 2015

4.З.М.Садвакасова Организационный менеджмент в образовании Алматы

2008

298

ЗАМАНАУИ МЕКТЕПТІҢ ОҚУ-ТӘРБИЕ ҮДЕРІСІНДЕГІ

РУХАНИ-АДАМГЕРШІЛІК ТӘРБИЕНІҢ МАҢЫЗЫ

Сулейменова Галия Ермекбаевна,

қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Талгарбаева Света Журсинбековна,

бастауыш сынып мұғалімі

үш тілде оқытатын мамандандырылған

дарынды балаларға арналған мектебі,

Тараз қаласы

Аннотация

Автор статьи предлагает пути повышения духовного и нравственного

воспитания в образовательном процессе современной школы.

Summary

The author of the article suggests ways of increasing spiritual and moral education

in the educational process of the modern school.

Бүгінгі таңда жас ұрпақты өз халқының тарихын, тегін, салт-дәстүрін,

тілін, білімін, адамзаттық мәдениетті, адами қасиетті мол терең түсінетін

шығармашылық тұлға етіп тәрбиелеу өмір талабы, қоғам қажеттілігі.

«Жаңа тұрпатты жаңғырудың ең басты шарты – сол ұлттық кодыңды

сақтай білу. Онсыз жаңғыру дегеніңіздің құр жаңғырыққа айналуы оп-оңай.

Бірақ, ұлттық кодымды сақтаймын деп бойыңдағы жақсы мен

жаманның бәрін, яғни болашаққа сенімді нығайтып, алға бастайтын

қасиеттерді де, кежегесі кері тартып тұратын, аяқтан шалатын әдеттерді де

ұлттық сананың аясында сүрлеп қоюға болмайтыны айдан анық.

299

Жаңғыру атаулы бұрынғыдай тарихи тәжірибе мен ұлттық

дәстүрлерге шекеден қарамауға тиіс. Керісінше, замана сынынан сүрінбей

өткен озық дәстүрлерді табысты жаңғырудың маңызды алғышарттарына

айналдыра білу қажет. Егер жаңғыру елдің ұлттық-рухани тамырынан нәр

ала алмаса, ол адасуға бастайды.

Сонымен бірге, рухани жаңғыру ұлттық сананың түрлі полюстерін

қиыннан қиыстырып, жарастыра алатын құдіретімен маңызды.

Өмір сүру үшін өзгере білу керек. Оған көнбегендер тарихтың

шаңына көміліп қала береді. Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың

«Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласында айтылған осындай

кестелі сөз, кесек ойлары ел аузында жүр. [1]

Бұл жұмыста оқушыларды рухани-адамгершілікке тәрбиелеу,

болашағына жол сілтеу бағытында жүргізілген іс тәжірибелеріміздің

жолдары баяндалады.

Мақсаты:

Білімдік дағдыны қалыптастыра отырып, рухани сауаттылығын,

адамгершілік қасиеттерін шыңдау. Әр ортада жас ұрпақтың жан-

жақтылығын жетілдіру, толеранттылыққа баулу. Жасөспірімдердің ой-

санасын оята отырып, өзін-өзі тануға және бағалауға, адамгершілікке,

бауырмалдыққа тәрбиелеу.

Міндеті:

1. Бәсекеге қабілетті дені сау, жан-жақты, білімді, сауаттылығы

жетілген тұлға даярлау;

2. Тәрбие тұжырымдамасы бойынша тұлғаның рухани-адамгершілік

қасиеттерін қалыптастыруда білім беру мазмұнының тәрбиелік әлеуетін

күшейту;

3. Заманауи мектептің оқу-тәрбие үдерісінде рухани-адамгершілік

тәрбиенің маңызын арттыру.

Мағынаны ашу сатысы :

300

«Әке, бір сағат уақытыңызды сатып алайыншы» бейнеролигін

экраннан көрсету. «Рухани-адамгершілік тәрбиенің адам факторының

қалыптасуына әсері» бұрынғы білім негізін пайдалана отырып, проблеманы

шешу жолдарын постерға түсіреді, түсіндіреді, тыңдайды.

Анықтама сатысы. Гуманизм – адам өмірінің рухани негіздерін

құрайды, ойластырады, болжайды және адамзат құндылығын

қалыптастырады. «Адам жолында екі түрлі, бір-біріне қарама –қарсы ағыстар

бар. Бір ағыс қаталдыққа жетелесе, екіншісі – мейірімге талпынады» деген

Леккидің сөзінде үлкен мән бар. Рух – адам бойындағы күш-қуат. Ол қуат

барлық жақсы қасиеттермен бірге жасайтын игі істердін қайнар көзі. Рухани

бай адамның бойында ғана гуманистік қасиеттер болады. В.Г.Белинский:

«Тәрбие – ұлы іс, тәрбие арқылы адам тағдыры шешіледі» десе,

Д.И.Менделеев: «Тәрбиесіз білім –есуастың қолындағы қылыштай» деген

болатын. Тәрбиенің маңыздылығы сондай, біздің болашақ ұрпағымыз

тәрбиеден ғана рухани байлық алып, тәрбие арқылы ғана Адам болып

қалыптасады.

Шығармашылық саты. Тренинг. «Артығын тап» ойыны:

Шарты: Қалташалардағы сөздердің арасынан артық сөзді табу.

1/Махаббат, мейірім, әке, адалдық,достық.

2/Дарынды, ана, талантты, шығармашыл, өнерлі.

3/Білім, білік, дағды, қабілет, бала.

Ассоциация құру «Әке, ана, бала» нені құрайды? Отбасы дегеніміз не?

-Отбасы дегенді қалай түсінеміз?

Анықтама сатысы. Отбасы - адам баласының алтын діңгегі.

Өйткені адам ең алғаш шыр етіп дүниеге келген сәтінен бастап, осында ер

жетіп, отбасының тәрбиесін алады. Сондықтан да отбасы - адамзаттың аса

қажетті, әрі қасиетті алтын бесігі. «Адамзаттың бәрін сүй бауырым деп» ұлы

ақын Абай атамыз айтқан екен. Ал адамды сүю адам танудан басталады.

Адам тану – адамзат арасындағы қарым – қатынас мейірімнен басталады. Ал

301

адамға деген сүйіспеншілік, мейірімділік, қайырымдылық – ең әуелі әркімнің

отбасынан басталады.

Зерттеушілік сатысы. «Заманауи мектептің оқу-тәрбие үдерісіндегі

рухани-адамгершілік тәрбиеге ата-ананың үлесі» тақырыбы төңірегінде

ойларын сызбаға салады, байланыстырады, түйіндейді. Флипчарттарын

қорғайды

Анықтама сатысы. Қазіргі таңда елімізде болып жатқан әлеуметтік,

экономикалық, саяси, мәдени жаңалықтарға байланысты оқу үрдісін ұлттық

сипатта ұйымдастыру – заман талабы. Әр халықтың өзіне тән дәстүрі, оның

білім беру мәдениеті осы оқу — тәрбие үрдісіне тікелей қатысты. Қазақ

халқы – өзінің бай тарихи мұрасын, өнері мен тілін, салт – дәстүрін, әдеп –

ғұрпын, рухани – адамгершілік тағылымдарын ұрпағына мұра етіп

қалдырған. Сондықтан оқу – тәрбие үрдісінде қолданылатын әдіс- тәсілдер,

деректер ұлттық психология ерекшіліктерін ескере отырып, жаңа тұрпатты

жаңғырудағы жаңалықтармен ата-ананың көзқарасын байланыстыру қажет.

Көптеген проблема әлемнің қарқынды өзгеріп жатқанына қарамастан,

бұқаралық сана-сезімнің «от басы, ошақ қасы» аясында қалуынан туын-

дайды. Бір қарағанда, жер жүзіндегі миллиардтан астам адам өзінің туған

тілімен қатар, кәсіби байланыс құралы ретінде жапатармағай оқып жатқан

ағылшын тілін біздің де жаппай және жедел үйренуіміз керектігі еш

дәлелдеуді қажет етпейтіндей. Еуропалық Одақтың 400 миллионнан астам

тұрғыны ана тілдері – неміс, француз, испан, итальян немесе басқа да

тілдерді сыйламай ма? Әлде 100 миллиондаған қытай мен индонезиялықтар,

малайлар ағылшын тілін еріккеннен үйреніп жатыр ма? Бұл – бәзбіреулердің

әншейін қалауы емес, жаһандық әлемге еркін кірігіп, жұмыс істеудің басты

шарты. Бірақ, мәселе бұған да тіреліп тұрған жоқ. Сананың ашықтығы

зерденің үш ерекшелігін білдіреді. Біріншіден, ол дүйім дүниеде, Жер

шарының өзіңе қатысты аумағында және өз еліңнің айналасында не болып

жатқанын түсінуге мүмкіндік береді. Екіншіден, ол жаңа технологияның

ағыны алып келетін өзгерістердің бәріне дайын болу деген сөз. Таяудағы он

302

жылда біздің өмір салтымыз: жұмыс, тұрмыс, демалыс, баспана, адами

қатынас тәсілдері, қысқасы, барлығы түбегейлі өзгереді. Біз бұған да дайын

болуымыз керек. Үшіншіден, бұл – өзгелердің тәжірибесін алып, ең озық

жетістіктерін бойға сіңіру мүмкіндігі. Азиядағы екі ұлы держава – Жапония

мен Қытайдың бүгінгі келбеті – осы мүмкіндіктерді тиімді пайдаланудың

нағыз үлгісі. «Өзімдікі ғана таңсық, өзгенікі – қаңсық» деп кері тартпай,

ашық болу, басқалардың ең озық жетістіктерін қабылдай білу, бұл – та-

быстың кілті, әрі ашық зерденің басты көрсеткіштерінің бірі.[1]

Дәлелдеу сатысы. Мектеп тынысы.

Ана тілі, салт дәстүр т.б. іс тәжірибеден.

Қорытынды

К.Д. Ушинский: «Тәрбиелеудің басты міндетін адамгершілік әсер етуден

құрайды»,- десе, дана Абай: «Ақпейіл және ықыласты жүрек адамды

жетелеуі тиісті,сонда ғана оның еңбегі және табыстылығы ерекше мәнге ие

болады. Адам болып дүниеге келу жеңіл, бірақ адам болу қиын»,- деген

303

болатын. Тәрбиенің маңыздылығы сондай, біздің болашақ ұрпағымыз

тәрбиеден ғана рухани байлық алып, тәрбие арқылы ғана Адам болып

қалыптасады.

Елбасы: «Мағжанның жүрек тебірентерлік мөп-мөлдір асыл лирикасы,

Мұхтардың көркем прозасы, Шоқанның барша әлемді таңқалдырған

жаңалықтары, ұлы Абайдың түпсіз терең философиялық толғаулары

сияқты осынша мол рухани қазына әрбір адамның ішкі жан дүниесін

байытып, сана-сезімін шарықтата көтеретініне күмән келтіре

алмаймыз» дейді.

Халықтың тілі-халықтың жаны, тамыры, ойы, өрісі. Қазақтың ұлтшыл

ақыны М.Шаханов:

«Қай тілмен ақса перзенттік түйсік өрісің,

Сол тілдің гүлі, сол тілдің қайраткерісің,

Бар кезде таным, таныту өрлейді.

Тек баба тіліңді дамыта бермейді,

Өзге тілдегі жеңісің» деген жыр жолдары біздің жоғарыда айтылған

пікірлеріміздің дәлелі болады.

Пайдаланған әдебиеттер:

1. Н.Назарбаев «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру»

https://egemen.kz/article/nursultan-nazarbaev-bolashaqqa-baghdar-rukhani-

zhanhghyru

2. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңы. Алматы – 2008ж.

ОҚУ ҮРДІСІНДЕ «МӘҢГІЛІК ЕЛ» ҚҰНДЫЛЫҚТАРЫН БІЛІМ

БЕРУ МАЗМҰНЫ АРҚЫЛЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ

Сырттанова Айнаш Токтархановна,

директордың оқу-тәрбие

304

ісі жөніндегі орынбасары,

«Жас дарын» мамандандырылған мектебі,

Павлодар қаласы

Түйін

Бұл баяндамада «Мәңгілік Ел» ұлттық идеясын оқу -тәрбие үрдісінде

жүзеге асыру жолдары қарастырылған. Қоғамдық -гуманитарлық пәндердің

мазмұнын жаңарту жағдайында аталған идеяның мектеп тәжірибесіне енгізу

маңыздылығы көрсетілген.

Summary

The report provides for the ways of implementing the national idea

"Mangilik Yel" in the educational process. In the context of updating the content of

public-humanitarian disciplines, it is important to introduce this idea into school

practice.

Елбасының Қазақстан жолы – 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір

болашақ» атты Қазақстан халқына Жолдауында «Мәңгілік Ел – ата-

бабамыздың сан мың жылдан бергі асыл арманы екенін барлығымыз білеміз.

Ол арман әлем елдерімен терезесі тең қатынас құратын, әлем картасынан

ойып тұрып орын алатын тәуелсіз мемлекет атану еді. Біз бұл армандарды

ақиқатқа айналдырдық. Мәңгілік елдің іргесін қаладық. Біз үшін

болашағымызға бағдар етіп ұлтты ұйыстыра ұлы мақсаттарға жетелейтін

идея бар. Ол – Мәңгілік Ел идеясы. Қазақ елінің ұлттық идеясы – «Мәңгілік

Ел», – деді Президент Н.Назарбаев өз тәуелсіздігімізді көздің қарашығындай

сақтау арқылы Мәңгілік ел бола алатынымызды атап өтті. Мәңгілік Елді

өнегелі ұрпақ қана мәнді ете алады. Олай болса, білімді ұрпақ тәрбиелеуге

баса назар аудару қажет[1].

Ендеше, «Мәңгілік Ел» идеясының құндылықтарын білім беру үрдісіне

енгізу маңыздылығы зор екендігі баршамызға аян. Елбасы білім мен тәрбиені

қатар жүргізуді жиі айтып отырады. Бүгінгі таңда «Мәңгілік Ел» идеясын

305

іске асыру, ұлттық құндылықтарды тұлғалық қасиетке, қазақстандық

мектепте білім мен тәрбие жұмыстарын ұштастыру мәселелерін

қарастырудың алар орны ерекше.

Әлеуметтік маңызы зор құндылықтың мән-мағынасын

ұғындыру,баланың санасына, сезіміне, түйсігіне, мінез-құлқына әсер

ететіндей дәрежеде жеткізу ұстаздық шеберлікті талап етеді.

Білім берудің негізгі басты мақсаты мен нәтижелілігі - білім алумен

бірге, біліктілік дағдыларына қол жеткізе отырып, заман талабына сай

ұлттық құндылықтарды бойына дарытқан, өз Отанының партиоты, жан-

жақты дамыған білімді, өз ісіне және өзгенің ісіне әділ баға беретін,

функционалдық сауаттылығы қалыптасқан жеке тұлға қалыптастыру болып

табылады.

Бізді ойландыратын тағы бір жайт - тіл мәселесі. Мәңгілік елдің 7

басты құндылықтарының бірі – тарихтың, мәдениет пен тілдің ортақтығы.

Елбасымыз да тілді дау - дамайдың төркініне емес, даму мен өркендеудің

негізіне, ұлттың ұйытқысына айналдыру - баршамыздың парызымыз

екендігін бәрімізге де тағы бір мәрте тиянақты ұғындырды деп ойлаймын.

Елбасымыз тілдердің үштұғырлылығын міндеттей отырып: «Қазақстан

халқы бүкіл әлемде үш тілді білетін мәдениетті ел ретінде танылуы тиіс.

Бұлар қазақ тілі – мемлекеттік тіл, орыс тілі – ұлтаралық қатынас тілі және

ағылшын тілі – жаһандық экономикаға ойдағыдай кірігу тілі» деген

болатын[2]. Осыған орай, үлкен жауапкершілік жүктеліп отырған білім

ордасында жаңашылдықпен жұмыс жасауға тура келеді. Мектебімізде

көптілдік білім беру бағытындағы эксперимент негізінде 8 сыныпта орыс

тілі орыс мектебінің бағдарламасы бойынша оқытылды. Өткен оқу жылының

тағы да бір ерекшелігі химия пәні 8м сыныбында, физика пәні 8д

сыныбында, биология пәні 8г сыныбында, информатика 7г сыныбында

ағылшын тілінде оқытылды. Ал дүние жүзі тарихы пәні 7м сыныбында орыс

тілінде жүргізілді. Мектепте шетел тілі меңгерудің жалпыеуропалық

деңгейіне сәйкес оқытылады. Бұл жаңа жүйенің енгізілуінің ерекшелігі-

306

оқытудың соңғы нәтижесіне бағытталғандығында, яғни, белгілі бір оқыту

деңгейіне мақсатталып, нәтижеге жету. Әр пән мұғалімі жоғары санатты,

авторлық бағдарлама бойынша жұмыс істеді.

Білім - барлық уақытта жоғары құндылықтардың бірі болған.

Елбасымыз

«Мәңгілік Ел» ұғымын ұлтымыздың ұлы бағдары – «Қазақстан 2050»

стратегиясының түп қазығы етіп алды. Президентіміз Н.Ә. Назарбаев:

«Мектептерде бүкілқазақстандық құндылықтар ретінде «Мәңгілік Ел»

идеясы оқу бағдарламасына енуі керек», - деп атап өткен болатын. Осыған

байланысты, білім беру ұйымдарында Қазақстанның тұтас ұлтты

ұйыстырушы, еліміздің рухын көтеретін, ұлы мақсаттарға жеткізетін

«Мәңгілік Ел» ұлттық идеясын қазақстандық патриотизм мен азаматтық

жауапкершілік, құрмет көрсету, ынтымақтастық, еңбек пен шығармашылық,

ашықтық, өмір бойы білім алу тәрізді құндылықтар арқылы жүзеге асыру

мақсатында мектебімізде 28 қараша мен 5 желтоқсан аралығында «Мәңгілік

Ел» тақырыбымен байланыстырылған сабақтар панорамасы өткізілді.

Мұғалімдер өздерінің сабақтарында 7 құндылықты қалай жүзеге

асыратындықтарын көрсетіп, сабақтар өткізді. Атап айтқанда, 5-

сыныптаАқселеу Сейдімбектің «Әйел ана» шығармасын «Мәңгілік ел»

идеясымен байланыстырып болжау жасады. Бұл сабақта оқушыларға

Елбасының тақырыбы өшірілген сөзі ұсынылды. Тапсырма «Елбасынан хат»

деп аталды. Осы сөздерді Күншуақ елінің мақсатымен байланыстырып беру

тапсырылды. «Біз ата-бабамыздың сан мың жылдан бергі асыл арманы

болғанын білеміз. Ол арман әлем елдерімен терезесі тең тұратын, __________

мемлекет атану еді. Ол Ол арман бақытты ел болу еді. Біз бұл армандарды

ақиқатқа айналдырдық. _______ елдің іргесін қаладық. Біз үшін ұлы

мақсаттарға жетелейтін идея бір бар. Сол идея арқылы біз еліміздің жүрегі,

тәуелсіздігіміздің тірегі ешқашан тозбайтын __________ тұрғыздық.

Қазақтың өшпейтін__________ ұрпақтың _________ болашағын баянды

етуге арналады. Ендігі ұрпақ - ________ қазақтың перзенті. Ендеше, қазақ

307

елінің ұлттық идеясы - __________» Н.Ә.Назарбаев. Осыдан кейін барып

Елбасының мақсатын кейіпкерлер мақсатымен үндестірді.Жұмыс «SMS

хаттар» әдісін конструкциялау арқылы жүзеге асты. Сабақтың өн бойында

«Мәңгілік Ел» патриоттық акциясымен байланыс болды.

6-сыныпта өткен қазақ тілі сабағында «Сан есімнің мағыналық

түрлерін қайталау» тақырыбын «Қазақстанның тәуелсіздігі және Астана»

құндылығымен байланыстырды. Сабақ беру үрдісінде «Мәңгілік Ел»

құндылықтарын жүзеге асыратын, тәуелсіздік жылдарында салынған

республикамыздың танымал архитектура ескерткіштерінің түрлерін көрсетті.

Соған қатысты тапсырмалар орындалды. Сабақтың тәрбиелік мәні өте зор

болды.

Қазақстан тарихы сабағында халықтың алдыңғы қатарлы дәстүрлерін

нақты мысалдармен ашып көрсету, көрнекі қайраткерлердің де, қарапайым

халық өкілдерінің де тарихтағы, халық алдындағы қызметін, еңбегін көрсету,

туған өлке материалдарын тиімді пайдалану, Отансүйгіштік сияқты тамаша

қасиеттерді өркендетуге байланысты мемлекет пен үкімет тарапынан

қабылданған құжаттарды пайдалану жұмыстары жүргізілді. Сабақта

ағымдағы жылдары болып жатқан басты қоғамдық-саяси, әлеуметтік-

экономикалық, мәдени саладағы маңызды жаңалықтарды, жетістіктерімізді

кеңінен әңгімелеп, пікірталас, зерттеу, жобалау әдістерін қолданып өткізу

оқушының танымдық қабілетімен өз тарихына деген қызығушылығын

арттырады.

Жас жеткіншектерді отансүйгіштікке тәрбиелеу - бүгінгі әлемнің күрделі

тынысында негізгі мәселелердің бірі болып табылады. Отаншылдық – сонау

ерте замандардан қалыптасып келе жатқан қасиетті сезім. Көп ұлтты

Қазақстан үшін отан сүйгіштік сезімнің рухани саладағы тату-тәтті тірлік,

азаматтық келісімге ғана емес, мемлекеттік материалдық негізін нығайтуға да

тікелей ықпалы бар. Отансүйгіштік рух – қазақ елінің әлемдік өркениетті

елдер көшіне қосылып, дүниежүзілік қауымдастықтан лайықты орын алуға

мүмкіндік беретін бірден-бір күш.

308

«Мәңгілік Ел» идеясын іске асыру барша қазақстандықтарға, әсіресе,

бүгінгі және келешек ұрпаққа үлкен сын, зор мәртебелі іс болмақ. Бұл үшін

төмендегі құндылықтарды орындауымыз керек: бірінші – ата-анасын

қадірлейтін, Отанын сүйетін бала тәрбиелеу, екінші – қазақ тілін, тарихын,

мәдениетін, салт-дәстүрін білетін, оны дамытатын ұрпақ тәрбиелеу, үшінші –

халықтар достығын қастерлейтін, ел бірлігін сақтайтын ұл-қыз өсіру.Ата-

баба рухы, туған ел, ана тілі – бұл қазақ үшін көздің ағы мен қарасындай

қасиетті ұғымдар. Жас жеткіншектерді осындай құдіретті сезімге –

отансүйгіштікке тәрбиелеу мақсатында мектебімізде көптеген тәрбиелік іс-

шаралар өткізілді.«Мен –өз Отанымның ұланымын», «Ешкім де, ештеңе де

ұмытылмайды», «Мәңгілік Ел-бұл тарих, Мәдениет пен Тіл бірлігі» сынып

сағаттары, «Мен және менің отбасым» атты спорттық ойындар, «Мен

бақытты баламын»суреттер көрмесі және Республикалық «Ұлы дала Елі-

Тәуелсіздіктің 25 негізгі шыңы», облыстық «Мәңгілік Ел» шығармалар

сайыстары оқушылардың елін, жерін сүйіп өсуге негізделіп

жүргізілді.Егемен еліміздің дүние жүзі елдерімен терезесі тең болуы үшін

жастарымыз білімді, жан-жақты, дарынды да қабілетті болуы шарт. Жас

жеткіншектердің ешкімге ұқсамайтын даралығын, шеберлігін,

шығармашылығын дамыту, оны жарыққа шығару жолында оқушыларымыз

облыстық, республикалық, халықаралық сайыстарда белсене қатысып,

жүлделі орындарға ие болды.

Қорыта айтқанда, Елбасымыздың «Мәңгілік Ел» идеясының негізінде

жастарымызды отан сүйгіштікке тәрбиелеу мақсатында жүргізіліп жатқан

игілікті істер жалғасын табуда. Жас ұрпақты ойлы да іскер, жігерлі де батыл,

өзіне-өзі сенімді, интеллектуалды деңгейі биік, жан-жақты азамат ретінде

қалыптастыруда жалпы ұстаздар қауымының қызметі өлшеусіз.

Сөз соңында «Ісіңізге, еңбегіңізге, оқуыңызға нағыз адамгершілікпен

кіріссеңіз сөз жоқ, жеңіске жетесіздер» деген Қаныш Сәтбаевтың сөзімен

аяқтағым келеді.

309

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

1. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020

жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы.Астана.2010ж.

2. Қазақстан Респуликасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан

халқына Жолдауы «Қазақстан дамуының жаңа кезеңі. Ішкі және

сыртқысаясатымыздағы аса маңызды 30 серпіндібағыт». Астана, 2007 жыл.

3. Қазақстан Республикасының Президенті - Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың

Қазақстан халқына жолдауы. Қазақстан жолы – 2050: Бір мақсат, бір мүдде,

бір болашақ. Астана, 2014 жыл.

4. «Мәңгілік Ел» патриоттық актісін түсіндіру бойынша әдістемелік

құрал. Астана, 2016 жыл.

МҰҒАЛІМДЕРДІҢ ІС-ТӘЖІРИБЕСІН РЕФЛЕКСИЯ АРҚЫЛЫ

ЖЕТІЛДІРУ

Тамабекова Саулет Махатовна

информатика пәні мұғалімі,

мұғалімдердің кәсіби біліктілігін арттыру

жөніндегі мектеп тренері

Ерекше дарынды балаларға арналған

мамандандырылған «Дарын» мектеп-интернаты,

Тараз қаласы

Абстракт

Целью моей программы является проблема профессиональной

рефлексии учителя как способности занять исследовательскую позицию по

отношению к своей деятельности. Здесь также рассматривается

психологическое содержание феномена рефлексии, её механизм, роль и

место в деятельности учителя.

Summary

310

The purpose of my program is the problem of professional reflection of the

teacher as the ability to take a research position in relation to activities.Here its too,

the psychological content of the phenomenon of reflection, its mechanism, role and

place in the activities of the teacher.

Түйін

Менің кәсіби мәселем 2016-2017 оқу жылы мектепте мұғалімдірдің

біліктілігін жетілдіру мақсатымен «Тәжірибедегі рефлексия» атты

бағдарламаны (бұдан әрі - бағдарлама) жүргізу барысында туындады.

Мұғалімдердің іс-тәжірибесіндегі рефлексиясын дамытудың маңызы

жөнінде Бизяева (2014) “Мұғалім неліктен рефлексивті болу керек?” атты

мақаласында “жаңа рөлдерді мұғалімнің рефлексивті ойлау қабілеті бар

болғанда ғана іске асыру мүмкін” деген тұжырымға келеді. Яғни, мұғалім

сабақтағы әрекеттері мен шешімдеріне рефлексия жасай алмай, оның іс -

тәжірибесін жетілдіру қиынға соғады. Сол себептен, менің дамыту жобамның

мақсаты рефлексивті мұғалім қалыптастыруға бағытталды.

Кәсіби мәселе

Менің кәсіби мәселем 2016-2017 оқу жылы мектепте мұғалімдірдің

біліктілігін жетілдіру мақсатымен «Тәжірибедегі рефлексия» атты

бағдарламаны (бұдан әрі - бағдарлама) жүргізу барысында туындады.

Мұғалімдердің іс-тәжірибесіндегі рефлексиясын дамытудың маңызы

жөнінде Бизяева (2014) “Мұғалім неліктен рефлексивті болу керек?” атты

мақаласында “жаңа рөлдерді мұғалімнің рефлексивті ойлау қабілеті бар

болғанда ғана іске асыру мүмкін” деген тұжырымға келеді. Яғни, мұғалім

сабақтағы әрекеттері мен шешімдеріне рефлексия жасай алмай, оның іс -

тәжірибесін жетілдіру қиынға соғады. Сол себептен, менің дамыту жобамның

мақсаты рефлексивті мұғалім қалыптастыру болды.

Мұғалім рефлексиясы

Мұғалімнің кәсіби шеберлігін арттыруда педагогикалық рефлексияның

алатын орны ерекше, себебі мұғалімнің өз ісіне басқаның көзімен қарауы,

311

оның өз қателігін өзі көріп, өзі түсінуге, өзін-өзі бағалауға, түзетуге,

жетілдіруге үйренеді. Яғни, рефлексия белгілі бір салалар бойынша ойды

жүйелеп, оның мән-мағынасын түсінуге жетелейді. Сол себепті, сабақ

барысында мұғалім де, оқушы да рефлексия жасауы керек. Өз іс-әрекетін

зерттеу арқылы мұғалім өзінің іс-тәжірибелерін түсінуге (анализдеуге),

өзгеріс енгізу арқылы жетілдіруге және “оқыту мен оқу туралы аналитикалық

тұрғыдан қалай ойлауды бастауға болатынын түсінуге көмек береді” (Wilson,

2016:686).

Сухобская мен Кулюткин (2009:62) мұғалімнің шығармашылығын

дамытудың қысқаша формуласын «тәжірибе + сол тәжірибенің рефлексиясы

= даму» түрінде ұсынады. Олар бұл үрдерісті сипаттай отырып, оның

мұғалімнің кәсіби әрекетінің өн бойында мына төмендегідей жағдайда

байқалатындығы айтылады:

біріншіден – мұғалімнің оқушының ойын, сезімдері мен іс –

қимылдарын түсіну бағытындағы әрекеттесуінде;

екіншіден – оқушылардың жас ерекшеліктері, даму мүмкіндіктерін

ескере отырып оқыту үрдісінің мақсаттарын анықтау мен жобалауда;

үшіншіден – оның өз әрекетін, сол әрекеттің субьектісі ретіндегі өзін

талдауда. Тек сонда ғана мұғалімнің педагогикалық әрекетінде

шығармашылыққа жол ашылады.

Бизяеваның (2014: 83) пікірінше мұғалімнің рефлексияға

мұқтаждығының бір себебі – оның барынша ұзақ уақыт бойы тиімді кәсіпқой

болып қала беру талпынысы. Өйткені өз тәжірибесін ұдайы талдап, терең

ойластыру арқылы ғана мұғалім кертартпалықтан, нәтижесінде өз кәсібінен

жалығудан аулақ болады. Рефлексия мұғалімді «автопилот» күйінен

шығарып, әдеттегі орынды болып саналатын жағдайларды қайта сезінуге,

өзгерістер туралы ойлануға итермелейді.

Жалпы дамыту жобамды Гиббстің (1988) рефлексиялау моделіне

негіздей отырып жүргіздім.

312

Сурет 1. Гиббстің рефлексиялық моделі

Бағдарламаның барысы

Мен жетекшілік еткен бағадарламаға Педагогикалық шеберлік

орталығы ұсынатын кәсіби даму бағдарламаларына қатыспаған мектебіміздің

15 мұғалімі: жас мамандар мен тәлімгерлер қатысты. Бағдарламаға қатысушы

ұстаздар тобын құруда алғашқы кедергілермен кездестім. Біздің мектепте

барлығы 41 мұғалім, олардың 80 пайызы деңгейлік курстан өткен. Сол

себептен, 15 мұғалімнен тұратын топ құру үшін тәлімгерлерді де тартуға

тура келді.

Бағдарламаны 1 ай жүргізгеннен кейін мұғалімдерден сауалнама алуды

жөн көрдім. Сауалнама мұғалімдердің ұстанымдарын түсіну және

бағдарламаның тиімділігі жөнінде кері байланыс алу мақсатында

қолданылды. Сауалнама сұрақтарын Садықованың (2006) «Әрекетті

зерттеу мен кәсіби дамудың жаңа мүмкіндіктері» мақаласына сүйене

отырып құрастырдым:

Мұғалім-оқушы және оқушы – мұғалім қатынастарында өзгерістер

болды ма?

Қазіргі оқыту алдыңғы оқытудан ажыратыла ма?

Талдау

Осы жағдайды қалай

түсінесіз? Қалайша

ретке келтірер едіңіз?

Қорытынды

Осы тәжірибеден не

үйрендіңіз?

Іс-қимыл жоспары

Бағдарламаны

қайтадан өтсеңіз, нені

өзгертер едіңіз?

Бағамдау

Осы тәжірибенің

жақсы және жаман

жақтары қандай?

Сипаттама

Не орын алды?

313

Сіздің ойыңызша іс-тәжірибеде не дұрыс болды?

Сіздің ойыңызша іс-тәжірибеде не дұрыс болмады?

Ұсыныс, пікіріңіз

Сауалнама маған бағдарламаны әрі қарай жетілдіруге септігін тигізді.

Алғашқы сұраққа барлық мұғалімдер мұғалім-оқушы, оқушы – мұғалім

арасында өзгеріс байқағандығын көрсетті (Сурет 1).

Сурет 1. Мұғалім А-нің сауалнамада жазған жауабы.

Мұғалімдірдің сауалнамаларының қорытындысы бойынша

оқушылардың сабаққа деген қызығушылығы пайда болғанын, өз бетінше

даму әрекеті жүріп жатқаны байқалады. Мұғалімдер де басқалардың пікірін

тыңдап, өз ойларын еркін жеткізуді үйренді. Сауалнама арқылы

мұғалімдердің ойларын жинақтауға, талдау жасап және келесі қадамдарды

жоспарлауға мүмкіндік алдым.

Мұғалімдер оқушылармен жақсы қарым-қатынас орнағанын күнделікті

сабақтан кейін рефлексия жасаудың нәтижесінен де байқаған. Сонымен

қатар, мұғалімдердің басым бөлігі топтық жұмыстардың жақсы нәтиже беріп

жатқанын сөз етті.

Дегенімен, кейбір мұғалімдердің пікірі бойынша сабақтың өтілу

барысында оқушылар мұғалімді әлі де басты рөлде көретіні белгілі болды.

Сонымен қатар, мұғалімдердерге оқушыларды тыңдау қажет екендігіне

әдеттену оңай емес болды және өздерінің сабағының барысын бақылау және

келесі сабақты соған сай жоспарлауда қиындық тудырды. Семинардан кейін

алынған кері байланыс парақтарынан мұғалімдердің күнделікті сабақты

дайындауда уақыттың жетпейтіндігі белгілі болды. Сонымен қатар, бақылау

негізінде мен мұғалімдердің рефлексиясы сабақтың мазмұнына емес,

314

әдістерін саралауға бағытталып жатқанын байқадым. Сондықтан келесі

әрекетте осы мәселелерді шешуге бағыттау қажет болды.

Келесі қадам

Жоғарыда аталған кедергілерді шешу мақсатымен мен мұғалімдердің

өз әрекеттеріне есеп беру дағдысын арттыру мақсатында әр түрлі әдістерді

қолдандым. Бағдарламаны жүргізу барысында мен қатысушылардың

орындаған жұмыстарын жүйелі түрде талдап отырдым (Сурет 2).

Қатысушылардың өз жұмыстарына рефлексия жасату өте тиімді әдіс болды,

яғни сабақтың соңында тәжірибедегі іс-әрекетінің «дұрысы» мен «бұрысын»

көріп, ой елегінен өткізіп, өзінің жаңа қабілеттерін меңгеруіне, шеберлігінің

артуына жол ашылғандығы байқалды.

Сурет 2. Қатысушылардың өз өздерін

бағалауы.

Сонымен қатар, арнайы жетелеуші сұрақтар

мұғалімдерге өз мақсат-міндеттірін анықтауға көмек берді. Мысалы, мұғалім

А-ға «осы сабақты сіз қайтадан өтер болсаңыз, қай жерін өзгертер едіңіз?»,-

деп сұрақ қойғанымда, ол өзінің сұрақ қою деңгейінің Блум таксономиясы

бойынша білу, түсіну, кей жағдайда қолдану деңгейінде болатын айтты.

Осылай мұғалім өз - өзіне рефлексия жасау арқылы сұрақ қоюдың

маңыздылығын түсінді.

Бағдарлама соңында сауалнама сұрақтарын өзгертіп қатысушылардан

қайтадан алдым. Себебі, сауалнама сұрақтарына кейбір қатысушылардан

нақты жауап алу есебінен:

Мұғалім-оқушы және оқушы – мұғалім қатынастарында өзгерістер

болды ма?

Қазіргі оқыту алдыңғы оқытудан ажыратыла ма?

Сіздің іс-тәжірибеңізде не дұрыс болып жатыр?

Сіздің іс-тәжірибеңізде не дұрыс болмай жатыр?

315

Мұғалім В сауалнамадағы жауабында «белсенді баланың» пайда

болғанын жазыпты. Белсенді әдіс-тәсілдер арқылы оқушылардың «қатып

қалған пряник болмағаны» ұнады деп жазған. Мұғалім В күнделікті сабағына

рефлексия жасау арқылы іс-тәжірибесін жетілдіруде жұмыс жасап жатқанын

байқауға болады. Осылай рефлексивті емес мұғалімнен рефлексивті

мұғалімге айналды. Дегенмен, сауалнамадағы жауаптарға қарап,

мұғалімдердің курстан кейін де рефлексияны дағдыға айналдырып,

күнделікті рефлексияны жасау үшін өзін-өзі реттеу дағдыларын әлі де

қалыптастыруы қажет екенін түсіндім.

Содан кейін, қатысушы мұғалімдерге өздерінің сабақ жоспарларын

ұсынылған критерийлер бойынша бағалауды ұсындым. Мұғалім С

бағдарламаның басында өзін-өзі шәкіл бойынша жоғары бағалады. Алайда,

бағдарламаның соңында топпен сабақ жоспарын талдай келе, бірінші

бағалауға қарағанда өзін төмен бағалады. Себебін сұрағанда, сабақтың

мақсаты нақты емес, сондықтан ойын өзгерткенін айтты. Ал, мұғалім Д

рефлексия жасай білудің маңызы жөнінде былай деп көрсетті:

Мұғалімнің өзіндік дамуында кері байланыс, кәсіби рефлексия-

манызды екендігі сөзсіз. Қазіргі кезде қоғам дарынды, қабілетті

адамдарды қажет етеді. Үздіксіз жаңалық енгізу білім беру саласында

мектеп жұмысының дамуының ең басты фактор болып отыр. Әр

мұғалім өз іс-әрекетінде қажетті өзгерістерді, әр түрлі тәжірибелер

жөніндегі мағлұматтарды, жаңа әдіс-тәсілдерді дер кезінде

қабылдап, дұрыс пайдалана білуі керек.

«Білім алу мен ынтымақтасудағы ұстаз көшбасшылығы»

бағдарламасына қатысу барысында мен жобамның мақстына жетуде туындап

отырған кедергілерді анықтап, одан шығу жолдарын таптым. Соның бір

мысалы, мұғалім А-ның сабағына қатысып, мұғалімнің және оның

оқушыларының жасаған рефлексияларына куә болдым. Мұғалім А

оқушының кері байланысын есепке алып, келесі сабағында соны негізге ала

отырып сабағын жоспарлады. Сонымен қатар, аталмыш мұғалім өзін–өзі

316

кәсіби жетілдіріп, дамытып отырғанын, іс-әрекетінің қандай да бір өткен

кезеңіне талдау қорытындыларын жасап отыру арқылы, өз тәжірибесін

жақсартуға байланысты нақты іс-әрекет жасағанына көзім жетті.

Басқаларға ықпал ету

Мұғалімнің кәсіби даму форматы әлдеқайда кең. Яғни, кәсіби даму тек

курстар, семинарлар мен конференцияларға барумен ғана шектелмейді.

Тиімді кәсіби даму оқыту мен практиканы қамтиды. Сол мақсатта, іс-

тәжірибемді №45 қазақ классикалық гимназиясында «Педагогикалық

рефлексия – мұғалімнің кәсіби құзыреттілігін жетілдірудің қуатты

құралы» тақырыбында өткен облыстық семинарда «Сынып сағаттарындағы

рефлексия тәсілдері» тақырыбында коучинг өткіздім.

Коучингтің соңында қатысушылар сынып сағаттарында қолданылатын

рефлекия тәсілдерінің ресурстық материалдарымен танысып, өздерінің

сабақтарына қолдануға болатыны туралы ойланып кетті. Олардың топтық

жұмыс арқылы, тәрбие сағатына қолданатын рефлексия тәсілдерін талдап,

өздерінің сабақтарына қолдануына ықпал ете алдым деп ойлаймын.

Келесі жоспар мен ұсыныстар

Бағдарламаға қатысқан мұғалімдердің рефлексивті есептерін жинақ

ретінде шығару жоспарым бар. Сонымен қатар, келесі оқу жылында

«Тәжірибедегі рефлексия» бағдарламасын жүргізуде қатысушылардан

рефлексивтік күнделікті жүйелі түрде жазуына қолдау көрсететін арнайы

құралдар қолданамын.

Жалпы басқа мектептерде «Тәжірибедегі рефлексия» бағдарламасын

жүргізуде ұсынылған жаңа ақпаратты әр сабақ сайын практикада қолданып,

«қалай іске асты», «не сәтті болды», «не сәтсіз болды», яғни әр семинардың

рефлексивті жазбаларын тексеруді ұсынамын. Бағдарламаға қатысушы

ұстаздармен жеке кездесулер ұйымдастыру. Рефлексия жасауда негізгі қару

«сұрақ». Сондықтан сұрақтармен қаруланып, мұғалімдерді ойлануға

жетелейтін әрекет ету керек.

Қорытынды ойлар

317

Қорытындылай келе, рефлексияны игеру арқылы мұғалім өз

мамандығының шынайы субъектісі болуына мүмкіндік беретіндігі сөзсіз.

Себебі, рефлексия жасау мұғалімдердің бойында жоғары құзыреттілік,

дербестік, өзін-өіз басқару секілді қасиеттердің дамуына септігін тигізеді.

Өздігінен жетілген, өзіне сенімді кәсіпқой бола тұрып, рефлексивті мұғалім

ешқашан да өзін жай ғана мемлекеттік білім беру реформаларын іске асыру

құралы ретінде сезінбейді. Мұндай мұғалім – көшбасшының өзі

реформаларға белсенді түрткі болады, олардың идеяларын алға жылжытуға

іске асыруға қабілетті, өз айналасында пікірлестерін біріктіретін өз ісінің

шебері бола алатындығы анық. Соңында Джон Дьюидің (1997, 208 б.)

сөзімен қорытындылап кетсем: «Рефлексия жасай алатын мұғалім - өз

кәсібінің мәңгілік оқушысы».

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Әділжанова Д.Ә, (2016) Рефлексияның педагогикалық

шеберліктіжетілдіруге әсері, Педагогикалық диалог журналы, 1(15)

2. Бизаева А.А (2014) Ойланатын мұғалімнің рефлексиясы, ПГПИ

им.Кирова, Псков

3. Бизяева А.А., (2014) Мұғалім неліктен рефлексивті болу керек?,

Педагогикалық диалог журналы, 4(10), 1(15)

4. Бұзаубақова, К.Ж. (2016) Ұстаздық шеберлік, ЖК «Байтелиев», Тараз

5. Дьюи, Д. (1997) Психология и педагогика мышления, пер. с англ.

Никольской, Н.М.. Совершенство, Москва, 208 стр.

6. Мирсеитова, С., Іргебаева, Ә. (2006) Әрекеттегі RWCT философиясы мен

әдістері, Қазақстан Оқу Ассоциациясы: Алматы, 129 бет

7. Педагогикалық шеберлік орталығы (2016) «Тәжірибедегі рефлексия»

жалпы білім беретін мектептердегі педагогика кадрларының кәсіби даму

бағдарламасы, «Назарбаев Зияткерлік мектебі» ДББҰ , Астана

318

8. Сурначева О.Г., Маторина Е.А., (2016) Рефлексиялық тәжірибенің

мұғалімнің эмоционалдық интеллектісіне ықпалы, Педагогикалық диалог

журналы, 3(17)

9. Сухобская мен Кулюткин (2009) Бұзаубақовада К.Ж. Ұстаздық шеберлік,

ЖК «Байтелиев», Тараз

ОҚУШЫЛАРДЫҢ ФУНКЦИОНАЛДЫҚ ОҚУ САУАТТЫЛЫҒЫН

АРТТЫРУДЫҢ ЖОЛДАРЫ МЕН ӘДІСТЕРІ

Тасанова Гульмира Мухаметжановна,

қазақ тілі мен әдебиет пәні мұғалімі

Ы.Алтынсарин атындағы дарынды

балаларға арналған мектеп-интернаты,

Қостанай қ.

Резюме

Грамотность чтения - один из видов функциональной

грамотности.Грамотность чтения подразумевает умение учащихся через

понимание содержания текста развивать свое мышление, использовать

содержание текста для достижения определение целей, расширеть свои

знания и возможности .

В данной работе показаны наиболее продуктивные методы и формы

работы по обучению учащихся грамотности чтения,учитывая при этом

уровень их развития. Данную работу можно использовать учителям-

предметникам как допольнительный материал при подготовке к грамотности

чтения.

Usummaru

319

Reading literacy is one of the kinds of functional literacy. Reading literacy is the

ability of students through understanding the content of the text to develop

thinking, use the content of the text to achieve certain goals, expand their

knowledge and abilities.

The given work shows more productive methods and forms of teaching students’

to reading literacy, taking into account their level of development. This work can

be used by subject teachers as an additional material in preparation for reading

literacy.

Оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту - басты міндет.

Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың 2012 жылғы 27 қаңтардағы «Әлеуметтік –

экономикалық жаңғырту - Қазақстан дамуының басты бағыты» атты

Қазақстан халқына Жолдауында мектеп оқушыларының функционалдық

сауаттылығын дамыту мақсатында ұлттық жоспарды қабылдау міндеті

қойылған болатын. Ұлттық жоспардың басты мақсаты - Қазақстан

Республикасындағы мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын

дамыту үшін жағдай жасау. Оқушылардың функционалдық сауаттылығын

дамыту жөніндегі Ұлттық жоспардың қабылдануы – оқыту әдіснамасы мен

мазмұнын түбегейлі жаңарту болып табылады.Қазір еліміздің түкпір-

түкпірінде оқыту мен оқудағы жаңа әдіс-тәсілдермен қаруланған біршама

ұстаздар қауымы шәкірттерінің жаңа белестерді меңгеруіне жол ашуда.

Заманауи қарқынды дамып келе жатқан қоғамда «сауаттылық» түсінігінің

мазмұны анағұрлым кеңейді. Адамның оқу, жазу және арифметикалық

есептерді шығару қабілетін сипаттайтын сауаттылықтың дәстүрлі

түсіндірілуімен қатар, «фукционалды сауаттылық түсінігі белсенді пайдалана

бастады. Ол салыстырмалы тұрғыда жаңа болып келеді:Функционалды

сауаттылық – алған білімді өмірлік міндеттерді шешу үшін қолдана алу

қабілеті. (1958) Сонымен қатар, адамдардың әлеуметтік, мәдени, саяси және

экономикалық қызметтерге белсене араласуы, яғни бүгінгі жаһандану

дәуіріндегі заман ағымына, адамның мамандығына, жасына қарамай ілесіп

320

отыруы, үнемі білімін жетілдіріп отыруы. Ондағы басты мақсат жалпы білім

беретін мектептерде ҚР-ның зияткерлік, дене және рухани тұрғысынан

дамыған азаматын қалыптастыру, оның әлемде әлеуметтік бейімделуі болып

табылады.

Оқу сауаттылығы дегеніміз не?Сауаттылық – адамның өз ана тілінде

дұрыс оқу және дұрыс жазу дағдыларын иелену дәрежесі. Оқу –

интеллектуалды даму технологиясы, мәдениетті қалыптастыру тәсіл қарым-

қатынас дәнекері, өмір мәселелерін шешу құралы. Оқусыз даму, білім алу

мүмкін емес. Функционалдық оқу – нақты бір тапсырманы орындау үшін

немесе белгілі бір мәселені шешу үшін қажетті ақпаратты іздеу мақсатында

оқу Оқушы мәтіннен ақпаратты табуы және одан үзінді келтіре алуы

мүмкін. Мұнда оны ақпаратты іздеу, іріктеу және жинақтау дағдылары

бағаланады. Мәтінді түсіну үшін оқығанын өңдейді, мағлұматтарды

кіріктіреді және түсіндіреді. Оқыған мәтінге ол жердегі ақпараттан тыс өз

біліміне, мәтін идеялары мен мағынасына сүйене отырып өз ойымен баға

береді.

Оқу сауаттылығының әр деңгейіне сәйкес оқушы білігінің 7 нақты

сипаттамасы:

1. Ең алдымен, оқушы қарапайым, қысқа мәтіндегі таныс ақпаратты таба

біледі.

2. Автордың мәтіндегі басты мақсатын, мәтіннің басты тақырыбын

анықтайды.

3. Мәтіндегі ақпарат пен мәтіннен тыс білімдер арасында байланыс

туғызады, оларды өмірдегі тәжірибелермен салыстырып көреді.

4. Мәтіннің бірнеше бөлімдерінің арасындағы байланысты анықтап

талдайды.

5. Мәтіннің бүтіндей мазмұныны сәйкес, тілдік реңктерді түсінеді.

6. Мазмұны бейтаныс, ұзын әрі күрделі мәтіндерді түсінеді және

түсіндіреді.

321

7. Таныс емес тақырыпқа жазылған күрделі мәтінді сын тұрғысынан

бағалайды.

Оқуға дайындық жұмыстарын жасау. Оқу барысында мақсатқа жету үшін

әр түрлі тәсілдерді қолдану (дауыстап, ішінен, сын тұрғысынан, түртіп алу,

егжей-тегжейлі, таңдап, шолу жасап) оқу керек.

Оқығанды түсіну үшін не істеу керек?Мәтіннен үйренген білімді көңілге

тоқу үшін, оны ықыласпен, түсініп оқу керек. Мәтінді түсініп оқуға

көмектесетін әдіс-тәсілдер:

Көз жүгіртіп оқу. Мәтіннің мазмұнын түсіну үшін алдымен тақырыбына

қарау керек. Мәтіннің көлеміне, пішініне қарап, баға беріп көру керек.

Мәтіннің тақырыбын түсіну үшін, сөйлемдерге тұтастай көз жүгіртіп өту

керек. Ойға сұрақ туындататын сөйлемдерді толық оқығаны дұрыс.

Қысқаша мазмұнын жазып оқу. Мәтінді оқымас бұрын сұрақтарды

дайындап алу керек. Мысалы: Мәтіндегі кейіпкерлер кімдер? Оқиға қайда

және қашан болды? Мәтіннің кіріспесі мен қорытынды бөлімінде қандай

өзгерістер орын алды? Мәтінді бір абзацқа сыйдырып төрт-бес сөйлеммен

қысқаша мазмұнын жазып шығару керек.

Түртіп оқу. Мәтінді дауыстап не ішінен оқу барысында маңызды деп

ойлаған сөздердің, тіркестердің, мағлұматтардың астын сызып отыру керек.

Мәтінді толық оқып шыққаннан кейін түртілген жерлер не оқығаныңызды

еске салатын болады. Бұл мәтіннің негізгі ойын түсінуге көмектеседі.

Болжам жасап оқу. Мәтіннің белгілі бір бөлігіне дейін оқып, «ары қарай не

болуы мүмкін?» деп, оқиғаны ары қарай өз ойыңызша жалғастырып көріңіз.

Бұл сіздің мәтінге көңіл бөлуіңізді нығайтады.

Сұрақ қойып оқу. Мәтінді оқығанда ойша немесе жазбаша сұрақ

құрастыруға болады. Бұл мәтін бойынша емтиханда келетін сұрақтарды

алдын ала болжап, дайындалу үшін өте тиімді. Құрастырған сұрақтарды

достарыңызға қойып, топпен жұмыс жасасаңыз болады.

Пікір алмасып оқу. Мәтінді әркім әртүрлі түсінуі мүмкін. Сол себепті бір-

біріңізбен немесе топ-топпен пікір алмассаңыз, мәтіннен толық қорытынды

322

шығара алатын боласыз. Басқалардың пікірін тыңдау мәтінді басқаша

қырынан түсінуге мүмкіндік туғызады.

Сын тұрғысынан оқу. Мәтінді оқығанда өзіңіздің келісіп-келіспейтін

жерлеріңізді белгілеңіз және соған байланысты сұрақ-жауап іздеңіз. Сезім, ой

және оқиға арасында себеп-салдар байланысын құруға тырысыңыз. Мәтіннің

авторы жазған пікірге қатысты өз жеке ойыңызды айтып жеткізгеніңіз –

мәтінді өте жақсы түсінгеніңіз және оны ары қарай қалай қолдану керектігін

білгеніңіз

Мәтіннің түрлері.Мәтіннің үш түрі бар:

- Әңгімелеу мәтіні қандай бір оқиғаны баяндап, не істеді? не болды?

сұрақтарына жауап береді, оқиғаның сатыланып дамуы

баяндалады.Әңгімелеу мәтінінің баяндауышы көбіне жедел өткен шақта

болады.Әңгімелеу мәтінінде оқиға, орын, уақыт, кейіпкерлер болады.

- Сипаттау мәтіні бір –затты не құбылысты сипаттайды және қандай ? қалай ?

деген сұрақтарға жауап береді.Мұнда пейзаж суреттеледі немесе портретке

мінездеме беріледі.

- Пайымдау мәтіні белгілі бір пікірді түсіндіреді, дәлелдейді және не үшін?

неге? не себепті ? деген сұрақтарға жауап береді.Мұнда ойдың

қорытындысы, тезисі, дәлелі жасалады.Пайымдау мәтінінде сондықтан,

өйткені, себебі деген себеп-салдар мәнді жалғаулық шылаулар жиі

кездеседі.Кейде бір мәтінде әңгімелеу де, сипатту да, пайымдау да кездесуі

мүмкін.Қайсысы басым екенін мәтіннің негізгі мақсатына байланысты табуға

болады.

Мәтіннің негізгі ойы. Мәтіннің негізгі ойы –мәтінде автордың айтқысы

келген басты ойы, идеясы.

Мәтіннің негізгі ойын анықтай білі қабілеті маңызды академиялық дағдылар

қатарына жатады. Өйткені, түсіну жылдамдығы мен мәтіннің ойы да

күрделене түседі. Мәтіннің негізгі ойы жылдам анықтау қабілеті мәтінді

оқуға кеткен уақытты үнемдеуге, әдеттегіден көп оқу арқылы жұмыс

өнімділігін арттыруға мүмкіндік береді.

323

Мәтіннің негізгі ойын қалай анықтаймын?

Мәтіннің негізгі ойын анықтау үшін көп нәрсені білу шарт емес, тек

мәтінді оқу барысында қойылатын бірнеше сұрақтарды есте сақтау

керек.

«Мәтін авторын не қызықтырады?» деген сұрақ арқылы алдымен мәтін

тақырыбын, сонан соң автордың өз алдына қандай міндет қойғанын

анықтап алыңыз.

«Автор таңдаған тақырыбы арқылы не айтқысы келді?» деген сұраққа

жауап іздеп көріңіз. Автор белгілі бір мәлімет бергісі келді ме, қандай

да бір мәселеге байланысты өзінің көзқарасын жеткізгісі келді ме, әлде

өзекті мәселеге баса назар аудартқысы келді ме?

Автордың дүнтетанымына, қабылдау ерекшелігіне назар аударыңыз.

Ол қандай тәсілмен заттарды, құбылыстарды бағалайды, қандай

тәсілмен оқырманның назарын соларға аударады? Авторлық ұстанымы

бар проблемалар ауқымы – мәтіннің негізгі мақсаты мен идеясы болып

табылады.

«Неге автор дәл солай ойлайды?» деген сұраққа жауап беріңіз. Өзінің

ұстанымы мен көзқарасының дұрыстығын негіздеу үшін қандай

дәлелдер қолданған? Мәтінді оқу барысында сөйлемдердегі негізгі

сөздерге назар аударыңыз. Осылайша, негізгі ойды анықтау оңайға

түседі.

Соңында, автор қандай тұжырымдар жасайтынын анықтаңыз. Мәтіннің

негізгі ойы автордың қорытындысы түрінде жиектеліп, оқырманға

ұсынылуы мүмкін.

Мәтіннен өзіңізге керек нәрсені емес, автордың шығарманы жазудағы

негізгі мақсаты мен түпкі мұратына назар салып оқыңыз. Сонда

мәтіннің негізгі ойын анықтау оңай болады.

Мәтін стильдері деген не?

324

Стиль – сөйлеушінің (жазушының) белгілі бір тақырыпқа қатысты сөз

саптауы немесе лебіздің тілдесу үстінде сөйлеуші қойған коммуникативтік

мақсатқа лайық құрылған түрі.

Мәтін стильдері дегеніміз – қаламгердің жазу мәнері, мәтінді оқырманға

жеткізу үшін қажетті тілдік тәсілдерді сұрыптап қолдануы, ой түйінін ашу

тәсілі.

Қазақ әдеби тілінің бес түрлі стильдік тармақтары қалыптасып сараланған:

білім мен ғылым саласында – ғылыми стиль, құқықтық салады – ресми іс-

қағаздар стилі, әдебиет пен өнерде – көркем әдебиет стилі, бұқаралық

ақпарат саласында – публицистикалық стиль, тұрмыстық қарым-қатынаста –

сөйлеу тілі стилі.

Мәтін түрлері

Кейде бір мәтінде мәтіннің бірнеше түрі кездесуі мүмкін. Мысалы, әңгімелеу,

пайымдау, суреттеу мәтіндері бірнеше абзацтан тұратын мәтінде кездесе

алады. Сол себепті мәтіннің бұл үш түріне байланысты сұрақтар тек қысқа

мәтіндер немесе мәтіннің белгілі бір азатжолына қатысты сұралады.

Бұдан бөлек мәтіннің қызметі жағынан екі түрі бар: ауызша және жазбаша.

Жазба мәтіндерді екі топқа бөлуге болады: көркем әдеби мәтіндер және

ақпараттық-танымдық мәтіндер.

Көркем әдеби мәтіндер 2 түрлі:

1) Ақынның жан тебірентетін өлеңдері (лирика, ода, элегия, баллада, сонет).

2) Оқиғасы бар әңгіме, дастан, мысал, романдар, халық ауыз әдебиетінің

үлгілері (жар-жар, айтыс, жұмбақ, жаңылтпаш) және сахна қойылымдарының

мәтіндері (комедия, трагедия, драма)

Ақпараттық-танымдық мәтіндерге 5 түрлі білім беруші мәтіндер жатады:

1) Ғылыми мәтіндер: монография, реферат, анықтама, нұсқаулық, т.б.

2) Публицистикалық мәтіндер: мақала, интервью, сұхбат, сын, т.б.

3) Тарихи мәтіндер: тарихи мақалалар, ізденістер, зерттеулер, т.б.

4) Биографиялық мәтіндер: естелік, очерк, күнделік, хат, биография, т.б.

5) Философиялық мәтіндер: қанатты сөздер, ғибратты әңгімелер, ойлар, т.б.

325

Мәтін үлгілері

Оқу сауаттылығы пәнінде сіз оқып отырған мәтіннің қолдану аясы жағынан

қай түрге жататынын, қандай үлгіде жазылғанын анықтауыңыз қажет.

1. Жарнама, Танымалдығын арттыру, жұрт назарына ілігу мақсатында

біреу немесе бір нәрсе туралы таратылған мәліметтер. Мысалы: ұялы

телефонның жарнамасы.

2. Хабарлама. Құлақтандыру ретінде хабарландырулар.

3. Мәлімдеме. Белгілі бір оқиға туралы ресми хабарлама.

4. Өсиетнама. Жасы үлкен немесе парасатты, білімді , тәжірибелі адам

тарапынан өзінен кейінгілерге, жасы кішілерге айтылатын ақыл, кеңес,

ғибрат, үлгі, өнеге.

5. Мақала. Белгілі бір газетте, журналда, жарияланатын ғылыми,

публицистикалық, көлемі шағын шығарма.

6. Хат. Біреуге немесе бір мекемеге хабар жіберу үшін жазылып қойылған

не жөнелтілген мәтін.

7. Ақпарат. Бір зат не құбылыс жайлы дерек, хабар, мәлімет. Мысалы, кез

келген техникалық затты қолдану, қауіпсіздік ережелері туралы

нұсқаулық.

8. Аңыз. Өмірде болған адамдарды, тарихи тұлғалардың бастан

кешкендері туралы ел аузындағы әңгіме.

9. Шешендік сөз. Қазақ ауыз әдебиетіндегі әрі көркем, әрі шағын

дидактикалық жанр; ғибраттылық мәні, өнегелі ой-тұжырымы бар,

айрықша тапқырлық танытатын нақыл сөз.

10. Эссе. Әдеби, философиялық, әлеуметтік және басқа да тақырыпта еркін

түрде жазылған жүйеге салынбаған, ғылыми емес очерк.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1.һttp://strategy2050.kz/book/post/id/52/ «PISA Халықаралық зерттеуі»

Әдістемелік құрал-Астана :ҰББСБО,2013.

2.Оқу сауаттылығы .Алматы: «EduCon»Education Consulting , 2017 ж. 1-

кітап

326

3.Оқу сауаттылығы .Алматы: «EduCon»Education Consulting , 2017 ж. 2-

кітап

4.Оқу сауаттылығы .Алматы: «EduCon»Education Consulting , 2017 ж. 3-

кітап

5.Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Аруна

Ltd.» ЖШС, 2010 жыл.ISBN 9965-26-096-6

№140 ГИМНАЗИЯ: БАСҚАРУ МЕНЕДЖМЕНТІ

Темурбаева Сафура Сәлімгерейқызы

директорының оқу ісі жөніндегі орынбасары

М.Мақатаев атындағы №140 гимназия,

Алматы қ.

Түйін

«140 гимназия: басқару менеджменті» тақырыбындағы баяндамада

гимназияда атқарылған жаңа форматтағы шаралар жайлы мәлімет беріледі.

Жаңаша басқару менеджментінің білім сапасын арттыру мен дарынды

балаларды дамытуға ықпалына тоқталады.

Автор «Ұстаз-Оқушы-Ата-ана» үшітігі жұмысының жаңаша білім беруге

әсеріне тоқталады. Ұстаздардың және оқушылардың шығармашылық

ізденістері мен гимназияның іс-тәжірибесімен бөліседі.

Резюме

В докладе на тему «140 гимназия: менеджмент управления» даются

сведения о проделанных мерах по новому формату в гимназии.

Делается акцент на менеджмент нового управления по повышению

качество знания и развитию одаренных детей.

327

Автор уделяет особое внимание на работу тройки «Учитель-Ученик-

Родитель» по новому образцу преподавания. Делиться творческими

навыками учителей и учеников, а также опытом гимназии.

Summary

The report on «140 gymnasium: management of management» gives

information about the measures taken on the new format in the gymnasium.

The emphasis is placed on the management of the new management to

improve the quality of knowledge and the development of gifted children.

The author pays special attention to the work of the troika "Teacher-Student-

Parent" on a new model of teaching. Sharing the creative skills of teachers and

students, as well as the experience of the gymnasium.

Мектеп – жан-жақты дамыған, бәсекеге қабілетті тұлғаны

қалыптастыратын білім ордасы. Сондай білім мекемелерінің бірі - Алматы

қаласындағы М.Мақатаев атындағы №140 гимназия. Гимназия басқару

менеджментінің ұраны ретінде: «Әрбір бала – бір жұлдыз, жарқырауына

жәрдем бер!» деген даналық сөзді ұстанады. Сапалы білім берумен қатар,

оқушылардың шығармашылық қабілеттерін ашу, дамыту мақсатында «Театр

өнері», «Хор», «Вокал», «Шахмат», «Домбыра», «Хореография», «Ғарышқа

ұшу әліппесі», «Домбыра», «Фотостудия», «Сәндік қолданбалы өнер»

үйірмелері жұмыс жасайды. Шығармашылық қабілетін дамыту мақсатында

«Алло, біз таланттарды іздейміз!», «Талантыммен тамсандырамын», «Әрбір

бала – бір жұлдыз» тақырыбында байқаулар ұйымдастырылады.

Гимназия шәкірттері - халықаралық, қалалық, аудандық спорттық

жарыстардың, еркін күрестен, грек-рим күресінен, таэквандодан, дзюдодан

бірнеше дүркін жеңімпаздары. «Вокал» номинациясы бойынша гимназия

оқушылары Ұзақбай Жалғас, Тастыбай Арай, Байсұлтанов Алихан,

Жақсыбай Әлішер, Донов Елдос, Болсанбек Дария - ҚР кино және музыка

өнерінде алдыңғы буын аға-әпкелерінің қатарында жүрген жас өнерпаздар,

328

Мұқағали Мақатаев атындағы стипендия иегерлері, қалалық «Үздік оқушы»,

республикалық «Звездный талант-жұлдызды талант», республикалық

«Айгөлек», «Жырлайды жүрек», «Балдаурен», «Золотой микрофон»,

«Ғұмырдария» байқауының, «Асыл мұра», «Ақ көгершін», «Таланттарды

іздейміз», «Күн шуақ» фестивалінің, «Көркем гимнастика», отбасылық сайыс

байқауларының жеңімпаздары.

Жыл сайын Алматы шаһарындағы дарынды оқушыларды «Үркер»

төсбелгісімен марапаттау рәсімі өтіп отырады. Төсбелгіге ие болу құрметі

республикалық, халықаралық олимпиадалар мен ғылыми жобалар

конкурстарының жеңімпаздарына бұйырады. Біздің гимназияның

оқушылары да бірнеше жыл қатарынан «Үркер» төсбелгісінің иегерлері

атанып жүр.

Жалпы, тәрбие жұмыстарын басқару менджментіне сай мониторинг

үлгісінде бақылау басшылыққа алынған. Осы орайда, сынып жетекшілерінің

жеке мониторингі, сыныптағы әр оқушының жеке мониторингі жасалады.

Сынып жетекшісінің мониторингі жасау үшін жалпы гимназияның

әлеуетіне сай мониторинг жасалады. Соңғы үш жылдағы жетістіктерді

негізге ала отырып, қазіргі таңдағы гимназия шәкірттерінің табыс

критерийінің 70% үлескіге, ал ұстаздардың табыс критерийі 80% үлескіге

жеткендігін мақтанышпен айта аламыз.

30-дан астам «Үркер» төсбелгісі иегерлері - республикалық, халықаралық

ғылыми жоба, олимпиадалардың жүлдегерлері атанса, 150-ден астам шәкірт

ән байқауларының, 305 шәкірт би байқауларының, 110 шәкірт көркемсөз

байқауларының, 250 шәкірт күй байқауларының, 20 шәкірт шахмат

байқауларының, 150 оқушы сурет байқауларының 90 оқушы шығармалар

байқауларының жүлдегері атанса, 200-ге тарта шәкірттің мақалалары,

өлеңдері мен ой тоғаулары республикалық басылым бетінде жарық көрді.

Ұстаздар – «Жыл мұғалімі», «Ең үздік сынып жетекші», «Тілдарын»,

«Үздік оқырманы», «Үздік қазақ тілі пәні мұғалімі», «Сөз мерген», «Алтын

көмбе», «Үздік авторлық бағдарлама», «Білгірлер бәйгесі», «Қоғамдық-

329

гуманитарлық пәндердің Үздік ұстазы», «Үздік педагог», «Үздік отбасы»,

«Еңбек жолы» байқауының жүлдегерлері. Сондай-ақ, ҰБТ сарапшысы әрі

құрастырушысы, апелляциялық комиссияның, білім сапасын сырттай

бақылау комиссиясының, оқулықтарды сараптау комиссиясының, Қазақстан

Педагогикалық Ғылымдар Академиясының мүшелері, Алматы қаласы

Әкімінің сыйақысының иегерлері. Соңғы 3 жылда ұстаздардың 300-ге жуық,

зерттеу және шығармашылық ізденіс жұмыстары, өлеңдері, ойтолғаулары,

мақалалары республикалық басылымдарда жарық көрді.

Жаңа форматтағы ҰБТ тапсыру нәтижесі бойынша орьа балл - 125

балды құрады. Республика бойынша 139 балл алған Тасан Саят

Елтайұлы да – аталмыш гимназияның 2017 жылғы түлегі.

Гимназия ұстаздары ақынның 85 жылдық мерейтойы қарсаңында

«Мектебім – білім ордасы» кітабын, гимназия оқушыларына арнайы күнделік

шығарды.

«Артық ғылым кітапта, ерінбей оқып көруге» -деп, Абай атамыз

айтқандай, гимназия оқушыларына 100 кітап оқу, 100 ән жаттау ұсынылған

себебі, кітап - адамгершіліктің қайнар көзі болса, ән – әдеміліктің,

адамдықтың әліппесі.

«Ұжымдаса білген ұтады» деп бекер айтпаса керек дана халқымыз. Жас

ұстазын жасытпай, ардагер ұстазын қайраттандыра түсетін ұжым –

шығармашылық ұстаздардан құралған. Ұстаздық мамандықты үлгі тұта

жүріп, қала көлемінде 2015 жылы «Үздік білім беру ұйымы» атаған жеңіп

алып, арнайы сыйақымен марапатталдық. Сондай-ақ, республикалық

«Дарынды балаларға арналған Үздік білім беру ұйымы» байқауының 2 –орын

иегері, Алматы қаласы ұстаздары арасында өткен көркемөнерпаздар

байқауының бас жүлдегері. Қол жеткізген толағай табыстар, төккен маңдай

тер мен бірлесе атқарған еңбектің жемісі деп білеміз.

М.Мақатаев атындағы №140 гимназия ұстаздарынан құралған

3 әдістемелік бірлестік пен 3 кафедраның, сондай-ақ, 59 сыныптың оқу-

тәрбие жұмысына басшылық жасайтын сынып жетекшілер бірлестігінің

330

басты назарда ұстайтыны - білім жетілдіру, өзін-өзі дамыту жұмыстары

болып табылады.

Білім берудің әлемдік көшінен қалыс қалмау мақсатында, «...Мұғалім

- тек білім беруші ғана емес, баланы өмір сүруге үйретуші» - деген, Жүсіпбек

атамыздың даналық сөзін ұран етіп, 3-деңгейлік курсты тәмамдаған

Нұрғали Асанұлы, Әсем Жанатқызы, Кәмшат Мәлікқызы, Жанар Қасиетқызы

– сынды 9стаздар - шеберлік сабақтар өткізудің майталмандары.

Білім атты кеннің жауһарын жиюда тәрбие кемесінің желкенін жетістікке

бұрған, аталмыш ұстаздардың еңбегі ұшан-теңіз. Заман талабына сай

ақпараттық желіде гимназияішілік шығармашыл ұстаздардың қоғамдастығы

құрылған. Ақпараттар, хабарландыру, жаңалықтар, жетістіктер желі арқылы

қолжетімді әрі жедел түрде таратылуда. Сіздер аталмыш деңгейлік курсты

бітірген ұстаздарымыздың соңғы 3 жылда жинаған электрондық қорын

мониторингін арқылы көріп отырсыздар.

331

Шеберлік сабақтар, Лессон стади, оқушылардың шығармашылық

жұмыстары, ұстаздардың шығармашылық жұмыстарының қоры, әдіс-

тәсілдер копилкасы, сергіту сәттерінің қоры - жыл сайын жинақталып,

кемелдене түсуде.

«Жақсы мұғалім мектепке жан бітіреді» деген Ахмет атамыздың даналық

сөзін ұстанып, ІІ екінші деңгейлік курсты бітірген ұстаздарымыз - Сафура

Сәлімбайқызы, Зухра Назарқызы, Сәуле Амангелдіқызы, Жанар Ерденқызы

– іскер коучтар, білімді тәлімгерлер, тамаша ұйымдастырушылар мен

үйлестірушілер.

332

333

Гимназияішілік қана емес, аудан, қала, республикалық деңгейде коучинг

сабақтар өтікізіп, қоғамдастықта, әріптестіктік ынтымақтастықта жұмыс

жасап келеді.

Коучинг сабақтар, тәлімгерлік жұмыстар, оқушылардың мен

ұстаздардың шығармашылық жұмыстары, әдіс-тәсілдер копилкасы, сергіту

сәттерінің қоры, өткізген сабақтары бойынша орта және қысқа мерзімді

жоспарлардың электронды қоры жинақталған. Жыл сайынғы өсу

динамикасы көріп отырсыздар.

«Тәжірибе мен бақылау - әрбір адамға ашылған ақылдың көзі» деген екен

ғұламалар. Заман талабына сай, оқи жүріп іздену, өзін-өзі бақылау – қазіргі

білім беру жүйесінің бөлінбес бөлшегі. Осы мақсатта 1- деңгейлік курсты

Базаркүл Кемелбайқызы, Айкүміс Сайлауханқызы, Ажар Хамзақызы, Ләйла

Өмірзаққызы, Жазира Еділқызы, Айгүл Елжасқызы, Гүлбану Сәрсенбайқызы,

Арай Бақытбекқызы, Жанар Өмірбайқызы, Салтанат Берікқызы тәмамдады.

334

335

Жаңашылдықтың жалынымен жылынып, шығармашылық өрлеудің

шыңына бет түзеген, аталмыш ұстаздар У.Шекспирдің «Пікір күшті болса, іс

те күшті болмақ...» деген даналық сөзін ұстанады.

Берген бағыт-бағдарлары құнды, ұсынған жоспарлары жүйелі, нақты әрі

гимназия мақсатына сай ұстаздарымыздың жұмысындағы өрлеу рейтингісін

көріп отырсыздар.

336

Бұл жаңа форматтағы ұстаздар тобын - тренерлер легі жалғайды.

«Әрекетіміз дұрыс болу үшін оған баратын жолымыз қандай болуы керек

екенін анықтап алуға тиіспіз» деген Әл-Фарабидің даналық сөзін тұмар еткен

тренерлеріміз Базаркүл Кемелбайқызы, Жазира Еділқызы, Айгүл Елжасқызы

- гимназияның талантты ұстаздарын әдістемелік тұрғыда қаруландырып қана

қоймай, дарынды тұлғаны дамытудың жаңаша, тың жоспары арқылы

гимназия ұжымын жетістіктерге бастауда.

«Өмірдің мәңгілік мұғалімі – тәжірибе» деп, Гете айтқандай, тәжірибеге

негізделген тренерлердің гимназияны дамытуға бағыттаған жоспарының

жобасын алдарыңызға ұсынып отырмыз!

Осынау шығармашыл ұстаздардың жаңа легі мен гимназия

оқушыларының, ата-аналардың сұранысы бойынша гимназияішілік

мониторинг жарияланған. Атқарған іс-шаралары мен жұмыс нәтижесіне

337

сай, бағалау критерийлері бекітіліп, кез келген жұмысқа мониторинг

жасалады.

Гимназияішілік жалпы сынып жетекшісінің мониторингін жасау үшін,

мәселенки, қарапайым сынып журналдарының толтырылуына да рейтинг

бекітілген. Сыныбындағы оқушылардың кітап пен дәптерінің тазалығы,

жеке бас гигиенасының талапқа сай болуы, жалпы адами құндылықтарды

бойына сіңіруі мен өзін-өзі басқара білуі, әдебі мен оқушылық құзыретін

ескере отырып жасалған жалпы мониторинг арқылы сынып жетекшісінің

тұлғалық бейнесінің рейтингісі айшықталады.

Осыдан келіп әр оқушының өсуі мен дамуын қадағалайтын жеке

мониторингтер жасалады, қазіргі таңда 1700 оқушының әрбірінің жеке

мониторнгі мен портфолиосы бар. Оқушы мен ұстаз арасындағы алтын көпір

– ата-аналар жиналысына ата-аналардың қатысу рейтингісі де жасалып

отырады.

Жалпы, ата-аналар жиналысының жаңа форматта өтуі – гимназияішілік

жоспардың күн тәртібінен түспейді. «Ата-ана – ұстаз-оқушы» үштігі

жиналыстарды дауыс беру, керібайланыс арқылы бағалап отырады.

Сондай-ақ, «Ата-ана – ұстаз-оқушы» үштігінің үлгілі, үздік жобасы ретінде

гимназия ішінде тұсау кесілген «Ашық сабақтар керуені жобасына»

тоқталып өтейік.

Педагогикалық менеджментті барынша шынайы әрі жаңаша бағытта

жүргізуді мақсат тұтқан жобаның ерекшелігіне тоқталар болсақ:

338

- онкүндік бойынша кафедралардың қалыпты 4 тоқсанға бөліп өткізетін

ашық сабақтарын - 1 айдың көлемінде бітіріп, уақытты үнемдедік;

- барлық сабақта 7 модульді кіріктіріп, АКТ арқылы өткізудік;

- мұғалім үнінен оқушы үнінің басым көрінуін басты назарда ұстадық;

- бағалаудың 3 бағытта үш түрлі жүргізілуін қамтамасыз еттік;

- ата-ананың да сабаққа қатысуына мүмкіндік жасап, қарым-қатынас

белсенділігін арттырдық;

- 1 айда 100 мұғалімнің сабағына қатысып, мониторинг жасадық;

- сондай-ақ, барлық 59 сыныптың толық қамтыдық, яғни

59 сыныпқа да ашық сабақ өткізілді;

- 1 ай бойы жоба барысында барлық күніндегі әр сабақ ашық есік күні

ретінде жарияланды.

Жобаны ендірмес бұрын жоба жоспары жасалып, директор жанындағы

кеңесте, әкімшілік жиналыста, әдістемелік бірлестіктер, жас мамандар, озат

тәжірибелі мұғалімдер, тәлімгерлер жиналысында, коучингтерде,

талқыланды. Ортақ жоспар құрылып, хабарландыру тақтасына алдын-ала

сабақ беретін мұғалімдер мен сабақтың өтілу кестесі ілінді, афиша ретінде

сабақтардың өтілу реті гимназия сайтына ілінді.

339

«Ашық сабақтар керуені» жобасының ашылу салтанаты ұйымдастырылып,

жобаның өтілуі жайлы мәлімет берілді, қатысамын деушілерге кіру

жетондары таратылды.

Жобаның ерекшелігі сол, ата-ананың да, ұстаздардардың да қатар қатыса

алуында. Жобада «Тәжірибе кішкене болса да үлкен теорияға пара-пар»

деген ұранды ұстандық. Тәжірибе айлағына енгізілген Ашық сабақтар

керуені жобасында оқушылар сабақтан соң ойын «ашық микрофон» әдісі

арқылы ойын айтса, ата-аналар пікір қағаздарын толтырып, пікірлер

сандықшасына салды, ал жоба соңында ұстаздар мобильді дауыс беруге

қатысты.

Шығармашылыққа негізделген жұмыс әрқашан шығармашылыққа

жетелері анық. Жоба соңы үлкен шығармашылық көрмеге ұласты. Бұл -

үлкен еңбектің, төккен маңдай тердің зейнетін көру, оқу мен тәрбиенің егіз

ұғым екенінің тағы бір дәлелдеді.

Жақсы жұмыс жасай білген маман – жақсы демала да \білуі керек.

Қазіргі таңда гимназия ұстаздары ынтымақтастықта жұмыс жасайтын,

өнегелі жандар ретінде, шәкіртке үлгі болу мақсатында, гимназия өмірінен

тыс та салауатты өмір салтын жүргізеді, рухани, мәдени орындарға бірге

барып, саяхат жасайды. Жұмыс пен демалысты қатар қамту мақсатында

340

гимназиядан тыс демалыс орындарында да жиналыстар, педагогикалық

кеңестер өткізу үрдіске айналдырған.

Ақиық ақын М.Мақатаевтың шығармашылығын шәкіртке дәріптеуде

өзі үлгі ретінде танылуы керек екендігін түсіне отырып, әр ұстаз ақынның

өлеңін жатқа біледі. Ақынның мұражайына, ауылына, мүсініне барып гүл

шоқтарын қойып, өлең оқиды.

«Өзгеге үлгі көрсету үшін өзің үлгілі бол!»-деген ұранмен жұмыс

жасайтын ұстаздарымыз ұлылықтың ең басты нышаны қарапайымдылықты

серік етеді, шығармашылықпен қанаттанады, шәкірт жетістіктерімен

марқаяды. Ұстаздар қауымы гимназия ұстазы болғанын мақтан тұтса, біз

гимназия ұстаздарымен мақтанамыз!

Болашақ азаматтар мен азаматшаларды тәрбиелейтін ұстаздар қауымы осы

жолда талмай еңбек етіп, әлі де талай белестерді бағындырады деген

сенімдеміз.

341

СLIL ӘДІСІ БОЙЫНША МАТЕМАТИКА ПӘНІН ОҚЫТУ

Токбулатов Данияр Сейтхазиевич,

математика пәнінің мұғалімі,

М.Ғабдуллин атындағы №3 көптілде оқытатын

кәсіби мектеп-гимназиясы,

Көкшетау қаласы

Резюме

В этой статье рассматривается применение метода CLIL (интегрированное

обучение предмету и языку) на уроках математики.

Summary

In this article of CLIL (integrated educating to the object and language) application

of method is examined on the lessons of mathematics.

“Тілді үйрену грамматикалық ережелерді шектен тыс жаттау мен

қайталауды қажет етпейді. Тілді үйрену үшін, сол тілде мағыналы әрі

шынайы қарым-қатынас болуы керек”.

Стивен Крашен.

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан

халқына жолдауында «Қазақстан халқы дүние жүзінде үш тілді бірдей

пайдаланатын ел ретінде көрінуі тиіс. Бұлар – қазақ тілі, яғни мемлекеттік

тіл, орыс тілі ұлтаралық қатынастар тілі және ағылшын тілі – әлемдік

экономиканың сәтті қолданысындағы тіл. Қазіргі уақытта елімізде

«көптілділік» маңызды мәселелердің бірі болып саналады.

CLIL әдісін көп жылдар бойы өзім қызмет атқаратын М.Ғабдуллин

атындағы №3 көптілде оқытатын кәсіби мектеп-гимназиясы қолданып келеді.

CLIL – дегеніміз ол пән мен тілді кіріктіріп оқыту әдісі деген мағынаны

білдіреді. Бұл термин ХХ ғасырдың соңында Еуропада пайда

342

болғанымен,тарихы ертеден басталады. Еуропалық комиссия бұл оқыту

әдісін Европада көптілді білімді дамыту үшін 2004-2006 жылдарға арналған

жоспарында ұсынған болатын. CLIL – инновациялық әдіс ретінде тілдерді

оқыту әдістерінің ішінде өз орнын таба білді. Бағдарламаның міндеті:

оқушыларды сапалы түрде әр түрлі халықаралық сынақтарға дайындау.

Күтілетін нәтиже: оқушылар ағылшын тілін өмірдің кез келген саласында

сауатты түрде пайдалануға үйретеді. CLIL (пән және тілді кіріктіріп оқыту) –

екі мақсатты көздейтін оқыту әдістемесі. Біріншіден ол екінші немесе үшінші

тіл арқылы пәндерді оқыту болса,екіншіден ол пән арқылы тілді оқыту және

пәндік салаларды оқу барысында тіл үйренуді жетілдіру, яғни пәндік және

тілдік мақсаттарға қол жеткізу (March 1994)

Жаратылыстану бағытындағы пәндер соның ішінде математика пәнінің

тақырыптары күнделікті өмірмен тығыз байланысты болғандықтан оларды

ағылшын тілінде үйрену оқушылардың қызығушылығын оятуы сөзсіз.

Тақырыптарды ағылшын тілінде қабылдау зейін, ынта талап ететіндіктен оқу

сапасы артады. Жаңа білімді қабылдауға бұрынғы тәжірибе қажет ,

сондықтан да оқушылардың бұрынғы білімдерін анықтау мақсатында ана

тілінде сұрақтар қойылады. Оқушылардың логикалық ойлау қабілеттерін

дамытуға арналған тапсырмалар орындалады.

CLIL әдәсінің 4 тармағы:

Койлдың CLIL әдісі бойынша сабақты жоспарлаудың 4 тармағы туралы

мағлұматты есімізге түсіру біз үшін пайдалы болады (Койл, 1999).

1. Мазмұны:

Математиканың тақырыбы не?

Мысалы: дәреже, қатынас, сызықтық теңсіздіктер,т.б.

2. Байланыс:

Сабақ кезінде оқушылар математиканың қай тілі арқылы байланыс жасайды?

3. Танымдық:

Қандай оқу дағдылары оқушылар үшін қажет болып табылады? Мысалы:

анықтау, жіктеу, ойлау, қорытындылау.

343

4. Мәдениет:

(кейде 4-ші тармақ қоғамдастық немесе азаматтық деп аталынады)

Сабақ кезінде оқушылар мәдениет екпініне ие болады ма, мәселен әртүрлі

тілдерде сөйлейтін оқушылар бір тілде ойлана алады ма? Олар қандай

символдарды қолданады?

Көптілді контекстерде сынып оқушыларымен көрсетілген, әртүрлі

мәдениеттерде қолданылатын әдістер туралы талқылауларға уақыт бөлу

маңызды.

CLIL әдісінің артықшылықтары жайлы айтатын болсақ:

-Оқушылардың тілдік дағдыларын жетілдіреді

-Оқушылардың сөздік қорын байытады

-Оқушылардың оқуға деген ынтасын арттырады

-Пәндік білімі бірінші тілде оқитын оқушылармен бірдей, кей жағдайда

артық болады.

CLIL әдісін қолданатын мұғалім тек пән мұғалімі немесе тек тіл

мұғалімі болмауы тиіс. CLIL әдісін қолданатын мұғалім пән мен тілді қатар

оқытуы керек. CLIL әдісін қолдану барысында әр сабақтың пәндік және

тілдік мақсаттары болуы қажет, мұғалім оқушылардың сол мақсаттарға

жетуін қадағалау керек, тірек создермен жұмыс жасалуы қажет және белсенді

оқу әдістерін қолдану керек. Ал тапсырмалары мақсатқа

бағытталған,оқушылардың тіл деңгейлеріне сай, орындауға қызықты,

ынталандыратын, бір-бірімен логикалық түрде байланысқан болуы қажет.

CLIL әдісін қолданатын мұғалімнен пәндік және тілдік білімін

жетілдіруді,ресурстарды кеңінен қолдануды,кәсіби біліктілігін үнемі

арттырып отыруды талап етеді. Сондықтан сіздерге математика сабағымның

бір үлгісін көрсеткім келеді:

Topic: The Circles

The aim of the lesson:

Students will be able to measure the circumference,diameter and radius of a circle

in a hands-on way.

344

The key vocabulary words that I want students to be able to use during this

lesson:

Circle - шеңбер

Diameter - диаметр

Radius - радиус

Circumference – шеңбер ұзындығы

Plane – жазықтық

Measure - өлшеу

Center - центр

Overview and purpose:

This lesson will allow students to measure the circumference, diameter and radius

of a circle in a hands-on way. By being able to manipulate a circle and stretch it

out the idea of circumference will be more concrete. Students will use each other to

create circles that can be measured.

Definition:

A circle is the set of all the points in a plane that are at the same distance

from a fixed point on the plane.

The word “circle” is derived from the latin word circus, which means “ring”.

Elements of the circle:

The diameter (d) is the distance across a circle through the center of the circle.

The radius (r) is the distance from the center to any point on the circle.

The circumference (C) is the distance around a circle.

Activities:

Discuss the definitions of circumference, diameter and radius. Write them on the

board and have students copy them into their math journals. Explain that the

students are going to practice measuring circles. Clear a space in the middle of the

classroom and have several students make a circle. Pass a ball of string around to

the students and cut it when it gets back to the first student. Explain that this piece

of string represents the circumference. Line other students across the center of the

circle and explain that they represent the diameter. Pass a different ball of string

345

down this line of students. Ask students where the radius is. Explain that the radius

is half of the diameter. Show them that you can accurately find the radius by

folding the diameter string in half. Have them divide the diameter in half to get the

radius.

Formulas for finding Circumference

C = 2πr or C = dπ

Both formulas find the circumference.

For example:

Which formula will you use to find circumference, if r = 21cm?

C = 2πr

C = 2π(21)

C = 131.9 cm

Pi is non-terminating and non-repeating number represented by the Greek letter π.

3,14 is often used as an approximatin for Pi.

How to calculate Pi?

It is a ratio of circumference to a diameter.

Қорытынды:

Математика пәнін ағылшын тілінде оқытатын мұғалімдер үшін

оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамытуда лексикалық қорын

кеңейтуге, ғылыми терминологияны терең меңгеруге, өз бетінше ізденуге

дағдыландыруға және қызықты да тиімді арнайы әдебиеттерді оқып

үйренуге, ағылшын тіліндегі дәрістерді тыңдай, түсіне білуге, пікірсайыс

және пікірталас баяндама жасау қабілеттерін іске асыруға әдістемелік

септігін тигізеді.

Пайдаланған әдебиеттер:

1. Рахымбердиев А. Үш өлшемді әдістемелік жүйе // Қазақстан мектебі. -

№ 2. -2010ж.

2. Солташұлы Ы. Заман талабы-көп тілді болу. - «Ақиқат». - 26 қараша

2012ж.

346

3. Coyle, D. (2008). CLIL – a pedagogical approach. In N. Van Deusen-Scholl,

& N. Hornberger, Encyclopedia of Language and Education, 2nd edition (pp. 97-

111).

4. Internet recourse http://www.mathisfun.com

НӘТИЖЕГЕ БАҒЫТТАЛҒАН БІЛІМ БЕРУ – ЗАМАН ТАЛАБЫ

Хамза Рақымжан Орынбайұлы,

директорының оқу ісі жөніндегі орынбасары

Батыс Қазақстан облыстық

дарынды балаларға арналған мамандандырылған

«БІЛІМ-ИННОВАЦИЯ»

мектеп-лицей-интернаты

Резюме

В докладе излагается об уделении большого внимания работе с

одаренными детьми на государственном и местном уровне, эффективном

опыте работы в целях повышения уровня образования учащихся,

целенаправленной работе по повышению способностей и личных качеств

учащихся. Показана проводимая работа, нацеленная на результат, в том

числе о видах работы с одаренными детьми.

А также о значимости работы учителя с одаренными детьми,

особенности преподавания в условиях современного обновленного

содержания образования.

Summary

In the report is given information about concerning of local enterprises on the

labour on gifted children on state level, and based on this the appropriate work

expiriences on the way of increasing students` knowledge level, and also works on

347

developing personal inclinations and abilities of gifted children are reported. The

varieties of working with gifted children and generally the activities neededto be

performed on the way of Results-Based Educatiob.

The importance of teachers` work with gifted children and the features of

education in the provision on today`s knowledge renewal is given.

ХХІ ғасыр – бәсеке ғасыры. Бұл – ауылшаруашылығы мен

экономикадағы, өндірістің түрлі салалары мен ІТ технологиядағы

бәсекелестік болуымен бірге Елбасы Н.Назарбаевтың «...құндылықтар

жүйесінде білімді бәрінен биік қоятын ұлт қана табысқа жетеді» деп

көрсеткеніндей білім мен ғылымның, өнердің бәсекедегі бәсі биік тұрған

кезең. Сондықтан да еліміздің білім берудегі ұлттық жүйесін заманға сай

жаңғырту мақсатында қарқынды өзгерістер енгізілуде. Бүгінгі таңдағы негізгі

мақсат – ұлттық құндылықты әлемдік деңгейге шығаруға қабілетті, өзіндік

жеке көзқарасы қалыптасқан тұлға тәрбиелеу. Ол үшін оқушылардың

белсенділігін арттыру, ізденімпаздыққа үйрету және білімді өз бетінше алуы

мен қолдана білетін дарын иесін тәрбиелеу керек.

Елбасы тәуелсіздіктің алғашқы жылдарынан бастап-ақ

интеллектуалдық ұлт қалыптастыруда адами капиталды дамытуды бірінші

кезекке қойды және «Қазақстан ұлы держава болуы үшін бізге күш-қуаты,

қажыр-қайраты мол, ақылды да ойлы, дарынды жастар керек» деп дарынды

жастардың қоғамдағы орнын айқындап берген болатын. Осы орайда,

Елбасының сапалы білім беруді дамытуда дарынды балаларды оқыту мен

тәрбиелеудi одан әрi жетiлдiру, олардың интеллектуалдық қабiлетi мен

талантын дамыту үшiн қажеттi жағдайлар жасау, жастардың қоғамдық даму

мiндеттерiн шешуге қатысуға жан-жақты даярлау мақсатындағы «Дарынды

балаларға арналған мектептерді мемлекеттік қолдау мен дамыту» туралы

өкімі мен «Болашақ» бағдарламасының іске асырылуының маңызы зор.

Білімпаз жастарды қолдауға арналған осындай бағдарламалар дарынды

балаларға арналған білім беру ұйымдары желісінің құрылып, олардың

348

дамуының негізі болды. Күні бүгінде елімізде көптеген дарынды балаларға

арналған мектептер әлемдік деңгейдегі бәсекелестікке сай білім беруге қол

жеткізді. Соның негізінде қазіргі таңдағы әлемдік ғылым мен білім беру

саласындағы жетістіктерге негізделген жаңа жүйе еліміздің білім беру

саласына терең енгізіліп отыр. Бұл өзгерістер өз кезегінде болашақ

интеллектуалды ұлтты қалыптастырудың кепілі болмақ. Сондықтанда

аталмыш білім беру ұйымдарының жұмысын үнемі жетілдіру, ізденіспен

жұмыс жасап, заманауи жаңалықтар мен жаңа технологияларды қолданудың

маңызы зор. Еліміздегі және әлемдік жүйедегі іс-тәжірибелерге

салыстырулар, талдау мен сараптау жүргізіп, тиімді тұстары мен озық

үлгілерін өз іс-тәжірибелерімізде қолданысқа алуымыз жақсы нәтижелер

беруде.

Қазіргі жалпы білім беру жүйесін түбегейлі жаңартуда менеджмент

жүйесіндегі педагогикалық мониторингті жетілдіріп, білімді бақылау мен

бағалаудың ұлттық бірыңғай жүйесін қалыптастыра отырып, білім сапасын

көтеру күн тәртібіне қойылып отыр. Өйткені мектеп тәжірибесінен көріп

отырғанымыздай, әрбір оқушының күнделікті білімді тұрақты, жүйелі, терең

меңгеруін қамтамасыз ету — бүгінгі мектептің алдында тұрған ең күрделі де

маңызды мәселе. Осы орайда дарынды балалар мектебінде педагогикалық

мони-торинг жұмыстарын жүйелі жүргізуге қолайлы мүмкіндіктер бар.

Білім сапасын айқындау және ілгерілету бағытында мектепте

жүргізілетін маңызды жұмыстардың бірі – бақылау. Оқыту процесін тұрақты,

жүйелі бақылап отыру арқылы оқушылар білімінің сапалық деңгейін

айқындап, кемшіліктерін көріп қана қоймай, оның себебін түсінуге, жоюдың

жолдарын анықтап, жүзеге асыруға да қолайлы жағдай жасайды. Барлық

мектептердегідей мектепішілік бақылау жұмыстарымен бірге біздің

мектебімізде оқушыларымыздың білімін үздіксіз, жүйелі бақылау апта сайын

жүргізілетін апталық тақырыптық тест (АТТ) және тоқсан соңында

жүргізілетін білім тексеру сынағы (БТС) арқылы жүзеге асырылады. Қазіргі

жаңарған білім мазмұнын енгізуде қолданылып жүрген критериалды бағалау

349

жүйесі бойынша алатын болсақ, АТТ-да қалыптастырушы бағалау жүрсе,

БТС-те жиынтық бағалау жүргізіледі. Апталық бақылау оқушылардың

өтілген тақырыптар бойынша білім деңгейін айқындаумен бірге білімінің

олқы тұстарын анықтауға және қосымша жұмыстануға мүмкіндік береді.

Бұндай жұмыстар оқушының алған білімін толықтырумен бірге бекіту де

болып табылады.

Білімді бақылаудың бұндай біртұтас жүйесін жүзеге асыру кезінде

оқушылардың білімді меңгеруі мен мұғалімдердің білім беру үдерісінің

деңгейін апталық, тоқсандық, жылдық сырттай тәуелсіз бақылау жүзеге

асырылады және бақылаудың нәтижесін үнемі зерттеп, зерделеп тиімді

жағын жетілдіріп, кемшіліктерді болдырмау бағытында үздіксіз жұмыстану

әр оқушының бағдарламалық материалды үздіксіз, тұрақты, сапалы

меңгеруін қамтамасыз етеді.

Оқушылардың жеке дара шығармашылық талаптарын қанағаттандыруда

бейімі мен қызығушылығы негізінде жүргізілетін маңызды жұмыстың бірі –

пәндік олимпиада мен ғылыми жобалар бойынша жұмыс. Бұл жұмыс

оқушының нақты бір ғылым саласымен кеңірек шұғылдануына және осы

бағытта мейлінше мол деректер мен мәліметтер қорын жинауына мүмкіндік

береді. Оқушының пәнге, ғылым саласына қызығушылығын одан әрі

арттырып, ендігі жерде белгілі бір мақсаттарға жету жолында жұмыстануға

жетелейді және соның негізінде оқушылардың оқыту үдерісінен тыс түрлі

жарыстарға, конкурстарға, олимпиадаларға, ғылыми жобаларға,

конференцияларға тұрақты қатысуын қамтамасыз етеді.

Бұндай жұмыстар 7-сыныптан басталады және оқушылардың белгілі

пәнге бейімі мен қызығушылығын, қабілетін айқындау мақсатында олардан

логикалық емтихандар, сауалнамалар алынып, әңгімелесулер мен арнайы

жұмыстар жүргізіледі. Оқушы өзінің қызығушылығын тудырған пәндерге

сұраныс жасайды. Пән мұғалімдері де оқушылармен тығыз қарым-қатынаста

жұмыстанып, олардың бойындағы ерекшеліктерді, бейімділікті анықтауға

күш салады. Нәтижесінде баланың пәнге деген қабілеті айқындалып,

350

оқушылар пәндер бойынша іріктеледі. Оқу жылы барысында сол

оқушылармен күн сайын сабақтан кейін дайындық жұмыстары жүргізіледі,

ғылыми жоба жұмыстарына әзірленеді.

Оқу жылы барысында оқушылардың оқытылу деңгейі бақыланып,

олардың білімге ұмтылысы мен шығармашылығын шыңдауға мүмкіндіктер

туғызу мақсатында іс-шаралар өткізіледі. Осы орайда, оқушыларды негізгі

білім көрсеткіштерін байқататын облыстық, республикалық, халықаралық

олимпиадалар мен ғылыми жоба жарыстарына қатыстыру жолға қойылады.

Олимпиадаға дайындық, ғылыми жоба бойынша жұмыс жыл бойы

үздіксіз жүріп отырғанда ғана нәтижесін береді. Сол себепті ондай

оқушылармен барлық оқу кезеңінде және каникул уақыттарында да

дайындықты жыл бойы жүйелі жүргізіп отырған тиімді. Дайындық кезінде

оқушылар таңдаған пәндері бойынша топтарға бөлінеді және сол әр түрлі

жастағылардан құралған топтардағы 7-11 сынып оқушылары бірге дайындық

жүргізеді. Оқушылар мұғалімнің нұсқауларын, кеңестерін алумен бірге өзара

бірлесіп жұмыс жасайды, бір-біріне түсіндіру, көмектесу, ойларын өз

араларында дәлелдеу арқылы білімдерін толықтырады, басқалардың

тәжірибесінен үйренеді және белгілі деңгейде тәжірибе жинайды.

Дарынды оқушылармен жұмыста ескеретін мәселенің бірі пәндік

олимпиадалар мен ғылыми жобалар, түрлі байқаулар мен білім жарыстары

оқушының көп уақытын алатын дайындықты қажет ететіндігі. Оқушы

күнделікті сабақтарымен бірге қосымша жұмыстанып, ізденіп білім

сайыстарына дайындалуына тура келеді. Сондықтан оқушының

олимпиадалар мен байқауларға, сайыстарға қатысуы, іссапарларда болуы

олардың оқуына кері әсер етпейтіндей, кейбір пәндерден білім деңгейінің

төмендеу жағдайлары орын алмайтындай етіп жұмысты ұйымдастыру қажет.

Мұғалімдердің оқушылармен қосымша жұмыстар ұйымдастырып, сабақта

арнайы тапсырмалар беріп, оқушының қалып кеткен тақырыптарды жедел

меңгеруі үшін жағдай жасауының маңызы зор. Бұл жерде оқушының

олимпиадаға дайындығына жетекшілік ететін мұғаліммен бірге өзге пән

351

мұғалімдері де дарынды оқушылармен жүргізетін жұмыс әдістерін

түрлендіріп, қосымша жұмыстануы керек. Бұл жерде мұғалім мен оқушы

арасындағы ынтымақтастықпен бірлескен жұмыстың нәтижесі жоғары

болады.

«Мұғалім әрдайым ізденісте болса ғана шәкірт жанына нұр құя алады»

деп Ахмет Байтұрсынов айтқандай дарынды оқушымен жұмыс жасайтын

мұғалім заман талабына сай өз білімін үнемі жетілдіре отырып, үздіксіз де

қарқынды ізденіспен жұмыстар жүргізеді. Олар:

- Дарынды оқушыны дамыту, жетілдіру мәселесіне ерекше көңіл бөле

отырып, жұмыс мақсатын анықтайды, тиімді әдістерді таба отырып

жұмыс жасайды,

- Дарынды оқушымен жұмысқа арнап қосымша тереңдетілген

бағдарламалар жасайды және ондай оқушылардың өздігінен жұмыс

істеуіне, шығармашылық ізденісіне бағыттап қажетті кеңестер береді.

- Дарынды оқушылардың ерекшелігін ескере отырып, оларға

шығармашылықпен жұмыс жасайтын тапсырмалар дайындайды.

- Ғылыми жобаға таңдап алынған тақырып және берілген тапсырмалар

бойынша оқушының жұмыс жасау барысын үнемі қадағалап, бақылау

жүргізіледі, қажетті ұсыныстар беріледі.

- Оқушының ата-анасымен үнемі ынтымақтастық байланыста болу, ой

бөлісіп, пікір алмасу секілді жұмыстар да жасалады.

Қазіргідей оқытудың жаңартылған мазмұнына көшу жағдайында әр

мұғалім интеллектуалды дарынды оқушылардың әлеуетін мейлінше ашу

үшін мүмкіндік беретін оқыту процесін ұйымдастырудың қазіргі заманғы

әдістерін, тәсілдерін, технологияларын шебер қолдануы және білім

алушылардың оқу жетістіктерін бағалаудың жаңа жүйесін білім беру

процесіне тиімді пайдалана да білуі керек.

Солай әр мұғалімнің кәсіби деңгейінің өсуі мен педагогикалық ұжымның

шығармашылдық жұмыстарының негізінде дарынды балалардың өзіндік

352

жеке дара дамуын қамтамасыз ететін жоғары нәтижеге бағытталған сапалы

білім беруге толық мүмкіндік беретін тиімді жұмыс жүйесі қалыптасады.

Қолданылған әдебиеттер:

1. Назарбаев Н.Ә. «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру»

2. «2017-2018 оқу жылында Қазақстан Республикасының жалпы білім

беретін ұйымдарында оқу процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері

туралы» әдістемелік нұсқау хат

3. Даулетов Н.Д. «Элитарлық білім берудегі – инновациялық

тәжірибелер», «Дарын» журналы №2, 2014жыл

4. Бектібаева З. «Дарындылық дамытудың теориялық негіздері»,

«Қазақстан мектебі» журналы № 6, 2009 жыл

5. Ерматов Ш.Р. «Дарынды балаларға арналған мектеп оқушыларының

шығармашылық белсенділігін дамыту туралы», « Білім-образование»

журналы №5, 2009 жыл

6. Бекболаева Г. А. «Дарынды оқушыларды тәрбиелеудің өзекті

мәселелері»

«Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» АҚ филиалы ОҚО

бойынша Педагогикалық кызметкерлердің біліктілігін арттыру

институтының аға оқытушысы.

353

БІЛІМ БЕРУ МАЗМҰНЫН ЖАҢАРТУ АЯСЫНДА ҮШТІЛДІЛІКТІҢ

ОҚУ ҮДЕРІСІНДЕГІ ТИІМДІЛІГІ

Шәукерова Светлана Нәбиқызы,

қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі,

филология ғылымдарының магистрі

«Облыстық дарынды балалар үшін

мамандандырылған ЛОРД мектеп-лицейі» КММ,

Петропавл қаласы

Өзге ұлттың тілін, дәстүрін білмей, оның жанын,

арманын түсіну, сеніміне, құрметіне бөлену мүмкін емес,

Өз тілінің сұлулығын сезінбей, өзге тілдің сұлулығын

сезіну екі талай... Бауыржан Момышұлы

Аңдатпа

Мақалада білім беру мазмұнын жаңарту аясында үштілділіктің оқу

үдерісіндегі тиімділігі жайлы қарастырылды. Көп тілді оқыту – жас ұрпақтың

білім кеңістігінде еркін самғауына жол ашатын, әлемдік ғылым құпияларына

үңіліп, өз қабілетін танытуына мүмкіндік беретін қажеттілік болып саналады.

Аннотация

В статье рассмотрены эффективность внедрения трехъязычного

образования в учебный процесс в рамках обновления содержания

образования. Обучения полиязычию дает возможность показать свои

способности в образовательном пространстве подрастающего поколения,

понять секреты мировой науки.

Abstract

354

In the educational examines the effectiveness of the implementation of

trilingual learning process gives the opportunity to display your abilities. English

language gives you the opportunity to show their abilities in the educational space

of the younger generation, to understand the secrets of the world of science.

Мемлекетіміздің білім беру үдерісіне енген жаңартылған білім беру

бағдарламасы – заман талабына сай келешек ұрпақтың сұранысын

қанағаттандыратын тың бағдарлама. Қазақстан-2030 стратегиялық

бағдарламасы білім берудің ұлттық моделінің қалыптасуымен және

Қазақстанның білім беру жүйесін әлемдік білім беру кеңестігіне кіріктірумен

сипатталады. Қазіргі таңда қазақ тілі – мемлекеттік тіл, қарым - қатынас тілі

– орыс тілі және ағылшын тілі – әлемдік кеңістікті тану тілін оқытуда жаңа

идеяларды әр сабақта жан-жақты қолданып, жаңаша оқытудың тиімді

жолдарын тауып, жүйелі түрде қолдану – заман талабы болып отыр.

Оқытудың парадигмасы өзгерді. Білім берудің мазмұны жаңарып, жаңаша

көзқарас пайда болды. Осыған байланысты ұстаздар алдында оқытудың әдіс -

тәсілдерін үнемі жаңартып отыру және технологияларды меңгеру, оны тиімді

қолдана білу міндеті тұр.

Қазіргі жаһанданған, ақпараттың дамыған ғасырында болып жатқан

түрлі өзгерістер мен жаңашылдықтар еліміздің экономика саласына да, білім

беру жүйесіне де тың ізденістерді енгізіп отыр.

Бүгінгі білім беру жүйесі модернизацияланған заманда көп тілді

меңгертуге аса назар аударылып, жан-жақты жол ашылған. «Келешекке

кемел біліммен»,-деп Елбасы Н.Ә.Назарбаев ұстаным еткендей, келешекке

терең біліммен қадам басып, әлемдік білім кеңістігінің құпияларына үңіліп,

қоғамға бейім, өз қабілетін таныта алатын, жан-жақты дамыған, бірнеше тілді

меңгерген құзіретті тұлғаны қалыптастыру басты мақсаттардың бірегейі

болып отыр.

Үштілді оқыту – заман талабы. Үштілділік – бәсекеге қабілетті елдер

қатарына апарар басты баспалдақтардың бірі.

355

Білім беру ісі – мемлекеттің дамуының негізгі көзі. Бүгінгі білім беру

ісі – үнемі ұлтаралық қатынастардан тұратын күрделі үдеріс. Соның ішінде

оқушылар арасында көптілділік ортаны қалыптастыру жеке тұлғаның

гуманистік жалпы адамзаттық қасиеттерін дамытуға мүмкіндік береді.

Бүгінгі қоғам алдында тұрған басты міндет – әлеуметтік белсенді тұлғаның

қалыптасуына мүкіндік беретін өз тарихын жетік меңгерген, салт-дәстүрін

ұғынып, құрметтейтін, өзге ұлттардың мәдениетіне сыйластықпен қарап,

қарым-қатынас жасай алатын тұлғаны қалыптастыру. Бұл міндетті шешу

үшін, белсенді азаматтық көзқарас, рухани-адамгершілік дәстүрлердің

сақталуы, отансүйгіштік сезім, өз Отанына деген мақтаныш сезімі, әлемдік

өркениет жайлы сауаты бар, бірақ өз елінің мәдениетін жоғары сезіммен

бағалау сияқты қасиеттер жастар бойынан табылуы тиіс.

Көптілді меңгерген тұлға атану үшін, әр адам ең алдымен өз ана тілін

жетік білуі тиіс. Ал, көптілділік, жас ұрпақты өзара тығыз байланысқан

әлемнің өмір сүру жағдайларына дайындау болып есептеледі. Осы орайда,

біздің алдымызда көтілді үйрету және тіл дайындығының деңгейін көтеру

міндеті тұрады. Көптілділікті қалыптастыру жүйесі «қазақ тілі – орыс тілі –

ағылшын тілі» түріне ие. Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев отандық білім беру ісі

алдына жоғары міндеттерді қойып отыр. Қазақстандық білім бәсекеге

қабілетті, сапалы болу керек. Отандық білім алған жас маманның әрқайсысы

өз қалауы бойынша білімін шет елдік оқу орындарында еш қиындықсыз

жалғастыра алу мүмкіндігіне ие болуы керек. Қазақстан Республикасының

Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан Халықтары Ассамблеясының он

екінші сессиясында айтқан: «Қазақстандықтардың жаңа буыны

мүмкіндігінше үш тілді, қазақ, орыс және ағылшын тілдерін еркін меңгерген

болуы керек» деген сөзі бүгінгі білім беру ісіне қойылатын басты талап.

Еуропа елдерінде мектеп түлектері мен студенттер арасында бірнеше тілде

сөйлеу бұрыннан қалыпты жағдайға айналған.

Көптілділік және көптілді білім беру – уақыт талабы, себебі қазір бүкіл

әлем көп тілді. Осы айтылғандардың негізінде, Қазақстандық білім беру

356

ісіндегі ірі өзгеріс – үштілділікке көшу республиканың барлық аймақтарында

біртіндеп жүзеге асуда. Оның ішінде Солтүстік Қазақстан облысы орыс

тілінің қолданылу аясы кең аймаққа жатады. Ал, ағылшын тілі барлық

мектептерде арнайы пән ретінде оқытылады. Облыстық дарынды балалар

үшін мамандандырылған ЛОРД мектеп-лицейінде 2007-2008 оқу жылынан

бастап жаратылыстану-математика бағытындағы пәндерді ағылшын тілінде

оқыту үдерісі басталды. Педагогикалық ұжым бағдарламалық құралдардың,

электрондық оқулықтардың, оқу-әдістемелік кешендердің, интерактивтік

жағдайда оқыту мүмкіндіктерін пайдаланудың негізінде тілдерді үйретуді

қарқындатуға бетбұрыс алды.

Үш тілде білім берудің кейбір элементтері сабақ барысына енгізіліп,

жыл сайын сараптама жүргізіліп отырады. «Жаратылыстану-математика

бағытындағы пәндерді ағылшын тілінде оқыту байланысты биология пәнінен

7-сынып оқушыларына арналған «Ағылшынша биология», «Ағылшынша

физика» арнайы факультатив (қосымша сабақ) курсы оқу бағдарламасына

енгізілді. Бұл сабақ барысында оқушылар билогия пәнін ағылшын тілінде

оқиды. Бұл сабақтар арқылы оқушылар биологиялық, физикалық

терминдердің ағылшынша атауларын үйреніп, ағылшын тілдегі ойларын

ауызекі тілде ғана емес, ғылыми тілде жеткізуге дағдыланады. Мұның

барлығы оқушылардың мектеп қабырғасынан шыққан соң өз білімдерін шет

елде жалғастыруына, тәжірибе алмасуына мүмкіндік береді. Ағылшын тілін

оқытудағы оқушының өз сөзін жоспарлай білу икемдігін, мәтін мазмұны мен

ағылшын тілін үйрету құралдарын ұштастыра отырып, сөйлеу этикасын

пайдалана алуын талап етеді. Мектептің ағымдағы жылдағы және жалпы

даму жоспарында үш тілді білім беру, соның ішінде оқушылардың ағылшын

тілін жетік меңгеруін қамтамасыз ету басты міндеттердің бірі ретінде

қарастырылған.

Жас ұрпақтың өз болмысын тануға ұмтылуына көмектесіп, тереңде

жатқан талап-тілегін, қабілеттерді дамыту, сол арқылы оған толыққанды өмір

сүру үшін рухани күш беру – бүгінгі мұғалімнің басты мақсаты. Бұл

357

мақсаттың орындалуы үшін оқыту мазмұнының жаңартылуы, әдіс-

тәсілдердің озығы өмірге келуі, ол тәсілдер әрбір оқушының қасиеттерін,

қабілеттерін дамытып, шығармашылығын, талантын ұштайтын болып

ұйымдастырылуы қажет. Көптілділік заман талабына айналып отырған

кезеңде ана тілімізді ардақтай отырып, өзге тілдерді білгеніміз әлемдік

мәдениетке, өркениетке, білім кеңістігіне еркін игеріп, болашақта алдыңғы

қатардағы бәсекелестікке қабілетті дамыған елдердің қатарына енуімізге,

жаһандану үрдісінде өмірдің барлық жағынан бәсекелестікке төтеп беру

мүмкіншілігімізді арттырады. Көп тілді оқыту – жас ұрпақтың білім

кеңістігінде еркін самғауына жол ашатын, әлемдік ғылым құпияларына

үңіліп, өз қабілетін танытуына мүмкіндік беретін қажеттілік болып саналады.

Осыған орай 2016 жылдың қыркүйек айында ЛОРД мектеп-лицейінің

базасында М.Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан мемлекеттік

университеті Тіл және әдебиет институтының тілдік пәндер бойынша

филиалы құрылды. Оның мақсаты: тіл кафедраларымен ғылыми қарым-

қатынасты дамыту, көптілділік олимпиадаларға, шығармалар конкурстарға,

оқушылардың ғылыми жарыстарға, оқу-әдістемелік материалдарды басып

шығару арқылы тәжірибе тарату, білім беру мониторингінің диагностикалық

тетіктерін әзірлеу болып табылады. Филиалдың ашылуы мектеп пен жоғары

оқу орны арсындағы ынтымақтастықты одан әрі кеңейтуге мүмкіндік берді.

Университет оқытушылары лицейде өткізілетін барлық іс-шараларға

апталықтар мен облыстық көптілділік ғылыми-тәжірибелік конференциясына

белсенді қатысты. Лицей мұғалімдері де М.Қозыбаев атындағы СҚМУ-да

өткізілетін барлық іс-шараларға, конференциялар мен семинарларға үнемі

қатысып отырады.

Қорыта айтатын болсақ, көптілді білім беру бағдарламасы аясында

үштілді меңгеру тәжірибесін жинақтап, әлемдік деңгейде көтерілуіміз керек.

Бұл оқушылардың халықаралық жобаларға қатысуын кеңейту, шетелдік

әріптестермен ғылыми байланыстарын нығайтуға, шетел тілдеріндегі ақпарат

көздеріне қол жеткізуіне мүмкіндік береді. Елдің ертеңі өресі биік,

358

дүниетанымы кең, кемел ойлы азаматтарын өсіру үшін бүгінгі ұрпаққа

ұлттық рухани қазынаны әлемдік озық ой- пікірімен ұштастырған сапалы

білім мен тәрбие берілуі қажет.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Қазақстан Республикасы Президентінің Жолдауы «Жаңа әлемдегі жаңа

Қазақстан».

2. «Тілдерді дамыту мен қолданудың 2011-2020 жылдарға арналған

мемлекеттік бағдарламасы». http://tengrinews.kz/vibori/178150/