การศึกษาสารเคมีป้องกันก...

รายงานจากหองปฏบตการ วกรมวทยพ2558;57(4):391-400

391วารสารกรมวทยาศาสตรการแพทยปท 57 ฉบบท 4 ตลาคม - ธนวาคม 2558

การศกษาสารเคมปองกนก�าจดศตรพชตกคางในผลสม

ทองสข ปายะนนทน จตผกา สนทดรบ วชาดา จงมวาสนา รตยากร ศรโคตร และวรวฒ วทยนนท

ส�ำนกคณภำพและควำมปลอดภยอำหำร กรมวทยำศำสตรกำรแพทย ถนนตวำนนท นนทบร 11000

Accepted for publication, 30 November 2015

บทคดยอ สมเปนผลไมทมคณคาทางอาหารสง มจ�าหนายทวไปจงท�าใหเปนทนยมของผบรโภค แตสมเปนพชไรทในระหวาง

การเพาะปลกจ�าเปนตองใชสารเคมในการปองกนและก�าจดศตรพช นอกจากนการเปดเขตการคาเสรสงผลใหมสมจาก

ตางประเทศเขามาจ�าหนายในประเทศไทยเปนจ�านวนมาก ในชวงตลาคม 2555 - กนยายน 2557 ส�านกคณภาพและ

ความปลอดภยอาหารไดท�าการส�ารวจปรมาณการตกคางของสารเคมปองกนก�าจดศตรพช 4 กลม ไดแก กลมออรกาโนคลอรน กลม

ออรกาโนฟอสฟอรส กลมคารบาเมต และกลมสารสงเคราะหไพรทรอยด ในผลสม รวม 203 ตวอยาง จ�าแนกเปนสมทปลกภายใน

ประเทศจากแหลงจ�าหนายในกรงเทพมหานครและปรมณฑล จ�านวน 20 ตวอยาง กบสมทน�าเขาจากตางประเทศ ซงสวนใหญ

มาจากเมยนมารและจน จ�านวน 183 ตวอยาง ตรวจวเคราะหโดยวธ Gas chromatography และ Liquid chromatography

ผลการวเคราะหตรวจพบการตกคางในผลสมทปลกในประเทศไทยทกตวอยาง โดยชนดของสารทตรวจพบม 9 ชนด ชนดสาร

ทตรวจพบความถสงสด ไดแก ethion และ carbofuran ปรมาณทพบอยระหวาง < 0.05 – 0.49 และ < 0.01 – 0.12 มลลกรม

ตอกโลกรม ตามล�าดบ สวนผลสมน�าเขาตรวจพบการตกคางรอยละ 71 (130 ตวอยาง) ชนดสารทตรวจพบม 14 ชนด สาร

ทมความถของการตรวจพบสง ไดแก chlorpyrifos, ethion, cypermethrin และ tetradifon ปรมาณทพบอยระหวาง

< 0.05 – 0.25, < 0.05 – 3.06, < 0.05 – 2.16 และ < 0.05 – 0.72 มลลกรมตอกโลกรม ตามล�าดบ อยางไรกตามสม

เปนผลไมทรบประทานเฉพาะเนอ แตผลการตรวจวเคราะหจากหองปฏบตการเปนการตรวจทงเปลอกแตเพอคลายกงวลและ

เพมความมนใจในการบรโภค ควรลางกอนการปอกเปลอกเสมอ

Pesticide Residues in Oranges Thongsuk Payanan et al.

392 วารสารกรมวทยาศาสตรการแพทยปท 57 ฉบบท 4 ตลาคม - ธนวาคม 2558

บทน�า

สม เปนผลไมทมคณคาทางอาหารสง อดมดวยเบตาแคโรทน วตามนซ วตามนบ แคลเซยม โพแทสเซยม

ฟอสฟอรส เหลก และยงมใยอาหารทชวยระบบขบถาย ซงสมแตละชนดจะใหคณคาทางสารอาหารไมตางกนมากนก(1)

ดวยคณประโยชนดงกลาวจงท�าใหมผนยมบรโภคกนเปนจ�านวนมากและมผลผลตใหรบประทานไดเกอบตลอดทงป

ทงนเพราะสมเปนไมผลพมขนาดเลกปลกกนทวไปในภาคกลาง ภาคตะวนออก และภาคเหนอของประเทศ(2) แตเนองจาก

สมเปนพชทมโรคและแมลงเขาท�าลาย หรอท�าความเสยหายไดทกระยะการเจรญเตบโต เชน ระยะการออกดอก

ระยะตดผลและเกบเกยวผล โรคและแมลงศตรส�าหรบสม ไดแก โรครากเนาและโคนเนา โรคใบเปอนน�าหมาก

โรคผลรวง เปนตน สวนแมลงทส�าคญ ไดแก หนอนชอนใบ หนอนแกว เพลยไฟ เปนตน ซงกอเกดความเสยหาย ท�าให

เกษตรกรจ�าเปนตองใชสารเคมเพอปองกนโรคและแมลงศตรดงกลาวเปนจ�านวนมาก เพอใหเกดความเสยหายนอย

ทสด ตลอดทงเพอใหไดผลผลตสงตรงกบความตองการของตลาดทเพมมากขน ดงจะเหนไดจากขอมลการน�าเขา

สมเขยวหวานในชวงป พ.ศ. 2555 - 2556 มมลคาประมาณสามรอยลานบาท(3) ซงผลของการใชสารเคมดงกลาว

เปนสาเหตท�าใหเกดปญหาสารเคมตกคางในผลผลต(4) สงผลกระทบตอสขภาพของผบรโภคตลอดจนสงผลเสย

ตอสงแวดลอม ดงนนหนวยงานภาครฐจงไดมมาตรการเพอควบคมและจ�ากดการใชสารเคมในการปองกนก�าจดศตร

พช โดยกรมวชาการเกษตรไดแนะน�าใหใชสารเคมปองกนก�าจดศตรพชในการปลกสม เชน อไทออน (ethion),

คารบารล (carbaryl)(5) เปนตน สวนกระทรวงสาธารณสขมการก�าหนดปรมาณสารพษตกคางสงสดทมไดในอาหาร

เนองมาจากการใช (Maximum Residue Limit, MRL) ตามประกาศกระทรวงสาธารณสข พ.ศ. 2554 โดยก�าหนด

คา MRL ของสารเคมไวส�าหรบสม 15 ชนด(6) ไดแก คารบารล (carbaryl), คารโบซลแฟน (carbosulfan),

ไซเพอรเมทรน (cypermethrin), ไดคลอรวอส (dichlorvos), ไดไทโอคารบาเมตส (dithiocarbamates),

ไดเมโทเอต (dimethoate), พาราควอต (paraquat), โพรฟโนฟอส (profenofos), ฟอสซาโลน (phosalone),

มาลาไทออน (malathion), เมทาแลกซล (metalaxyl), เมทดาไทออน (methidathion), เมโทมล (methomyl),

แอบาเมกทน (abamectin), เอไทออน (ethion) และก�าหนดปรมาณสารพษตกคางสงสดทปนเปอนจากสาเหตท

ไมอาจหลกเลยงได (Extraneous Maximum Residue Limit, EMRL) 5 ชนด ไดแก แอลดรนและดลดรน

(aldrin and dieldrin), คลอรเดน (chlordane), ดดท (DDT), เอนดรน (endrin), เฮปตาคลอร (heptachlor)

ส�าหรบผลไม ดงนนเพอใหทราบสถานการณการตกคาง ตดตามการใชสารเคมในการปองกนก�าจดศตรพชในสม จงได

ศกษาปรมาณการตกคางของสารเคมก�าจดศตรพชในผลสมทน�าเขาจากตางประเทศในชวงตลาคม 2555 - กนยายน

2557 และปรมาณการตกคางในผลสมทปลกในประเทศในชวงกนยายน 2557 ทงนขอมลทไดสามารถน�าไปใชเปนขอมล

พนฐานใหกบหนวยงานทเกยวของในการก�าหนดมาตรการแกไขปญหาสารพษตกคางเพอเปนการคมครองผบรโภค

วสดและวธการ

สารเคมและสารมาตรฐาน

สารเคม : acetronitrile, methanol, n-hexane และ methylene chloride เปน HPLC grade

ethyl acetate, glacial acetic acid, sodium hydroxide, sodium tetraborate decahydrate, sodium

acetate, sodium sulfate, sodium dihydrogen phosphate anhydrous, disodium hydrogen phosphate

anhydrous และ magnesium sulfate anhydrous เปน AR grade, mixture of 150 mg MgSO4; 50 mg

Primary Secondary Amine sorbent (PSA); 50 mg Graphite Carbon Black (GCB), extrelut NT 20

refill pack (Merck, cat. No. 1.15093.0001), Florisil (PR) 60-100 mesh

สารเคมปองกนก�าจดศตรพชตกคางในผลสม ทองสข ปายะนนทน และคณะ


สารมาตรฐาน : สารมาตรฐานกลมออรกาโนคลอรน 20 ชนด ไดแก aldrin, α - BHC, α – chlordane, y – chlordane, oxy – chlordane, p, p' – DDE, p, p' – TDE, p, p' – DDT, dicofol, dieldrin, endrin, α – endosulfan, β – endosulfan, endosulfan sulfate, heptachlor, heptachlor epoxide, hexachlorobenzene, lindane, methoxychlor และ tetradifon กลมออรกาโนฟอสฟอรส 21 ชนด ไดแก acephate, azinphos – methyl, chlorpyrifos, dichlorvos, diazinon, dicrotophos, dimethoate, EPN, ethion, methamidophos, methidathion, mevinphos, monocrotophos, omethoate, parathion, parathion – methyl, phosalone, pirimiphos – methyl, profenophos, prothiophos และ triazophos กลมคารบาเมต 7 ชนด ไดแก aldicarb, carbaryl, carbofuran, 3-OH carbofuran, methomyl, methiocarb และ oxamyl กลมสารสงเคราะหไพรทรอยด 8 ชนด ไดแก bifenthrin, cyfluthrin, cyhalothrin, cypermethrin, deltamethrin, fenpropathrin, fenvalerate และ permethrin เปนผลตภณฑของ Chem Service และ Dr. Ehrenstorfer ทมความบรสทธ > 95%

เครองมอและอปกรณเครองชง ความละเอยด 0.001 กรม และ 0.01 มลลกรม, Ultra – Turrax homogenizer, rotary

evaporator, centrifuge, gas chromatograph (GC) - electron capture detector (ECD) และ GC - flame photometric detector (FPD): Agilent 6890N, liquid chromatograph: Agilent serial 1200, post column derivatization module pickering 5200 และ fluorescence detector

ตวอยางตวอยางสมน�าเขาจากประเทศ เมยนมาร จน สหรฐอเมรกา ออสเตรเลย ญปน แอฟรกาใต และไมระบประเทศ

ไดแก สมแมนดารน สมเขยวหวาน สมฟรมองต และสมไรเมลด (navel oranges) ทส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา เกบจากดานอาหารและยา สงวเคราะหทส�านกคณภาพและความปลอดภยอาหารในชวงเดอนตลาคม 2555 ถงกนยายน 2557 จ�านวน 183 ตวอยาง และตวอยางสมเขยวหวานทปลกภายในประเทศไทย โดยเกบจากตลาดในเขตกรงเทพมหานครและปรมณฑล เกบตวอยางในเดอนกนยายน 2557 จ�านวน 20 ตวอยาง

การเตรยมตวอยางเตรยมตวอยางตามวธทก�าหนดโดยคณะกรรมาธการอาหารระหวางประเทศ (Codex Alimentarious

Commision)(7) ใชสมทงผล น�าหนกประมาณ 1 กโลกรม หนเปนชนขนาดเลกแลวปนดวยเครองบดปนจนละเอยด และเปนเนอเดยวกนมากทสด

วธวเคราะหหลกการ

วธ QuEChERS เปนวธวเคราะหสารตกคางจากสารเคมปองกนก�าจดศตรพชแบบ multi-residues method โดยตวอยางจะถกน�ามาสกดดวย acetonitrile แลวน�ามาขจดสงปนเปอนดวยเทคนค dispersive-SPE ดวย primary secondary amine (PSA) ผสมกบ magnesium sulfate (MgSO4) และ graphite carbon black (GCB) สารสกดทไดจะถกระเหยลดปรมาตรแลวฉดเขาเครองมอ ท�าการวเคราะหสารกลมออรกาโนคลอรน (OCs) และกลมสารสงเคราะหไพรทรอยด (SPs) โดยเครองมอ GC-ECD และตรวจวเคราะหสารกลมออรกาโนฟอสฟอรส (OPs) โดยเครองมอ GC-FPD

ส�าหรบสารเคมปองกนก�าจดศตรพชกลมคารบาเมตถกสกดออกจากตวอยางดวยสารผสมระหวาง methanol กบ phosphate buffer สารทสกดไดน�ามาแยกโดยใชเทคนค solid-phase extraction หลงจากนนตรวจวดชนด



และปรมาณดวย HPLC-post column derivatization และ fluorescence detector: วธตรวจวเคราะห ทงหมดไดรบการรบรองความสามารถหองปฏบตการตามมาตรฐาน ISO/IEC 17025:2005 จากส�านกมาตรฐาน หองปฏบตการ

การสกดและการท�าใหบรสทธ- กลมออรกาโนคลอรน กลมออรกาโนฟอสฟอรส และกลมสารสงเคราะหไพรทรอยด(8) ตวอยางทเตรยม

โดยการบดและปนละเอยดแลวชงน�าหนก 10 กรม เตม (acetronitril+1% acetic acid 10 มลลลตร) เขยา, เตม 4 กรม MgSO4 และ 1 กรม sodium acetate, เขยา และน�าไป centrifuge ดดสารสกดทไดมา 5 มลลลตร ท�าใหบรสทธดวย 150 มลลกรม MgSO4 + 50 มลลกรม PSA + 50 มลลกรม GCB เขยา น�าไป centrifuge แลว ดดสารสกด 2 มลลลตร น�าไประเหย จนเกอบแหง ปรบปรมาตรเปน 2 มลลลตร ดวยสารละลายผสม n-hexane: ethyl acetate (3:1)

- กลมคารบาเมต(9) ชงตวอยางทเตรยมไวแลว น�าหนก 20 กรม ปนกบ methanol: phosphate buffer [1:1] 150 มลลลตร โดยใชเครองบดปน homogenizer กรองผานกระดาษกรอง แลวน�าสารละลายทกรองไดมาระเหยจนเหลอประมาณ 75 มลลลตร ปรบปรมาตรใหครบ 100 มลลลตร ดวย phosphate buffer [1:1] ท�าใหบรสทธ โดยปเปตสารละลาย 20 มลลลตร ลงใน extrelut NT แลว elute ดวย dichloromethane: hexane [1:1] 100 มลลลตร ระเหยสารละลายทไดจนแหงดวยเครองระเหยสญญากาศ แลวเตม methanol 2 มลลลตร

การตรวจวเคราะหชนดและปรมาณ มสภาวะเครองมอ ดงน- การวเคราะหกลม OCs และ SPs: ใชเครองมอ GC ประกอบดวย Inlet แบบ splitless ทอณหภม

200 �C, detector ชนด µECD อณหภม 300 �C และใช analytical column ชนด DB-5MS, 30 m, 0.25 mm id, 0.25 µm film thickness, flow rate 1.5 ml/mim

- การวเคราะหกลม OPs: ใชเครองมอ GC ประกอบดวย Inlet แบบ pulsed splitless ทอณหภม 200 �C, detector ชนด FPD อณหภม 200 �C และใช analytical column ชนด DB-1701, 30 m, 0.25 mm id, 0.25 µm film thickness, flow rate 1.5 ml/mim

- โดยกลม OCs SPs และ OPs สามารถวเคราะหพรอมกน ใน GC oven ทสามารถตงโปรแกรมอณหภม initial 80 �C hold 1 min, rate 15 �C/min to 180 �C, rate 3 �C/min to 205 �C hold 5 min, rate 40 �C/min to final 260 �C hold 20 min

- การวเคราะหกลมคารบาเมต : ใชเครองมอ HPLC ประกอบดวย LC-post column derivatization, reactor อณหภม 100 �C และม programmable HPLC gradient system โดยใช analytical column ชนด Zorbax SB-C8, mobile phase (CH3CN:H2O), flow rate 1.0 ml/min และ fluorescence detector: Ex 345 nm, Em 455 nm

การควบคมคณภาพผลการวเคราะห- Internal quality control: วเคราะห method blank และ duplicate analysis ในการวเคราะห

ทก 10 ตวอยาง ท�า duplicate analysis โดยวเคราะหสองซ�า ก�าหนดคา relative percent difference (RPD) ไมเกน 25%, recovery study โดยวเคราะห spiked sample ทระดบ 5 เทาของ LOQ ในการวเคราะหทก 10 ตวอยาง และก�าหนดชวงยอมรบ % recovery เทากบรอยละ 60-120 ส�าหรบกลมออรกาโนคลอรน, กลมออรกาโนฟอสฟอรส, กลมสารสงเคราะหไพรทรอยด และรอยละ 70-120 ส�าหรบกลมคารบาเมต

- External quality control: เขารวมทดสอบความช�านาญการวเคราะห (proficiency testing, PT)

กบหนวยงานทเชอถอได เพอยนยนผลการวเคราะหมความถกตอง เหมาะสม เปนประจ�า ปละอยางนอย 1 ครง



ผล

ผลการวเคราะหปรมาณสารเคมก�าจดศตรพชตกคางในผลสมทน�าเขาจากตางประเทศในชวงตลาคม 2555

ถงกนยายน 2557 รวม 183 ตวอยาง ตรวจไมพบการตกคาง 53 ตวอยาง (รอยละ 29) ตรวจพบการตกคาง 130 ตวอยาง

(รอยละ 71) โดยตวอยางผลสมน�าเขาจากประเทศเมยนมาร ตรวจพบตกคางสงสด คอ ตรวจพบ 70 ตวอยาง

จากตวอยางทงหมด 71 ตวอยาง และสมน�าเขาจากประเทศจน ตรวจพบการตกคางสงรองลงมา คอ ตรวจพบ 49 ตวอยาง

จากตวอยางทงหมด 82 ตวอยาง (ตารางท 1)

ตารางท 1 จ�านวนตวอยางสมทตรวจวเคราะหและจ�านวนตวอยางทตรวจพบแยกตามแหลงทมาของตวอยาง

ชนดของสารเคมปองกนก�าจดศตรพชทตรวจพบในผลสมทน�าเขาจากตางประเทศมทงสน 14 ชนด

สวนใหญเปนสารทอยในกลมออรกาโนฟอสฟอรส จ�านวน 6 ชนด ไดแก chlorpyrifos, ethion, methidathion,

profenophos, acephate และ triazophos กลมคารบาเมต 3 ชนด ไดแก aldicarb, methomyl และ carbofuran

กลมสารสงเคราะหไพรทรอยด 3 ชนด ไดแก cypermethrin, bifenthrin, cyfluthrin กลมออรกาโนคลอรน

2 ชนด ไดแก tetradifon และ dicofol โดยพบวา สารเคมทมความถของการตรวจพบสง ไดแก chlorpyrifos,

ethion, cypermethrin และ tetradifon คดเปนรอย 47.0, 36.6, 33.9 และ 25.7 ตามล�าดบ ปรมาณทพบอย

ในชวง < 0.05-0.25, < 0.05-3.06, < 0.05-2.16 และ < 0.05-0.72 มลลกรมตอกโลกรม คามธยฐาน (median)

และคาฐานนยม (mode) เทากบ 0.05 และ 0.03, 0.45 และ 0.18, 0.26 และ 0.02, 0.11 และ 0.08 มลลกรม

ตอกโลกรม ตามล�าดบ ส�าหรบผลการตรวจวเคราะหสารเคมปองกนก�าจดศตรพชตกคางในตวอยางผลสมทปลก

ในประเทศไทยเกบตวอยางในชวงกนยายน 2557 จ�านวน 20 ตวอยาง พบสารตกคางในทกตวอยาง ชนดของสาร

ทตรวจพบม 9 ชนด แบงเปนสารในกลมออรกาโนฟอสฟอรส 4 ชนด ไดแก chlorpyrifos, diazinon, ethion และ

profenophos กลมคารบาเมต 3 ชนด ไดแก aldicarb, carbofuran และ methomyl กลมสารสงเคราะห

ไพรทรอยด 2 ชนด ไดแก cypermethrin และ L-cyhalothrin สวนกลมออรกาโนคลอรนไมพบการตกคาง

สารเคมปองกนก�าจดศตรพชทมอตราการตรวจพบสง ไดแก ethion และ carbofuran คดเปนรอยละ 75 และ 70

ปรมาณทพบอยในชวง < 0.05-0.49 และ < 0.01-0.12 มลลกรมตอกโลกรม คามธยฐาน (median) และคาฐานนยม

(mode) เทากบ 0.09 และ 0.04, 0.02 และ 0.01 มลลกรมตอกโลกรม ตามล�าดบ (ตารางท 2 และ 3)

น�าเขาจากตางประเทศ - จน 82 49 - เมยนมาร 71 70 - ออสเตรเลย 13 6 - สหรฐอเมรกา 9 3 - แอฟรกาใต 2 0 - ญปน 1 0 - ไมระบประเทศ 5 2 ปลกในประเทศไทย 20 20

รวม 203 150

ประเทศ จ�านวนตวอยาง

ตรวจวเคราะห ตรวจพบ



ผลการศกษาปรมาณสารเคมปองกนก�าจดศตรพชตกคางในผลสมพบวาขอมลทไดไมไดเปนการแจกแจง

แบบปกต (normal distribution) ดงนนจงใชคามธยฐาน (median) และคาฐานนยม (mode) เปนตวแทน

ทแทจรงของขอมลแทนคาเฉลย (arithmetic mean) เนองจากคาเฉลยจะเปนตวแทนทดของขอมลในกรณ

การกระจายตวของขอมลเปนแบบปกต แตอยางไรกตามจะพบวาฐานนยม เปนคาของขอมลทซ�ากนมากทสดหรอ

คาทมความถของขอมลสงทสดซงขอมลบางชดอาจจะไมมฐานนยมไดเนองจากจ�านวนขอมลทมจ�านวนนอยหรอขอมล

ชดนนไมมรายการซ�ากนเลย

ตวอยางสมทตรวจพบสารตกคาง เมอน�าปรมาณทตรวจพบสารมาเปรยบเทยบกบคา Maximum Residue

Limit (MRL) ของประเทศไทย และ Codex’s MRL พบวาสมน�าเขาพบสารเกนคาก�าหนด 4 ชนด ไดแก bifenthrin,

cypermethrin, ethion, methidathion และ profenophos รวม 33 ตวอยาง จาก 183 ตวอยาง คดเปนรอยละ

18.1 สมไทย พบ profenophos และ L-cyhalothrin ชนดละ 1 ตวอยาง รวม 2 ตวอยาง คดเปนรอยละ 10 ส�าหรบ

ปญหาตวอยางทตรวจพบสารตกคางซงยงไมมคาก�าหนด สมน�าเขาตรวจพบ 4 ชนด ไดแก carbofuran, acephate,

tetradifon และ triazophos รวม 65 ตวอยาง (คดเปนรอยละ 35.7) สมไทยพบ carbofuran และ diazinon

รวม 16 ตวอยาง (คดเปนรอยละ 80) ส�าหรบรายละเอยดชนดและปรมาณสารทไมตรงตามเกณฑก�าหนด

(ตารางท 2 และ 3)

ตารางท 3 ชนดและปรมาณของสารเคมปองกนก�าจดศตรพชตกคางในผลสมทปลกในประเทศและเกณฑก�าหนด

ชนดสารเคมปองกนก�าจดศตรพช

น�าเขาจากตางประเทศ จ�านวน 183 ตวอยาง

ตวอยางทตรวจพบมลลกรมตอกโลกรม

ต�าสด - สงสด median mode

ประกาศกระทรวงสาธารณสข Codex’s MRL

chlorpyrifos 86 < 0.05 - 0.25 0.05 0.03 ไมมคาก�าหนด 1.0ethion 67 < 0.05 - 3.06 0.45 0.18 1.0 ไมมคาก�าหนดcypermethrin 62 < 0.05 - 2.16 0.26 0.02 2.0 2.0tetradifon 47 < 0.05 - 0.72 0.11 0.08 ไมมคาก�าหนด ไมมคาก�าหนดmethidathion 45 < 0.05 - 1.02 0.09 0.07 0.5 ไมมคาก�าหนดdicofol 11 < 0.05 - 2.21 0.12 - ไมมคาก�าหนด 5.0aldicarb 11 < 0.02 - 0.08 0.03 0.02 ไมมคาก�าหนด 0.2methomyl 11 < 0.01 - 0.02 0.01 0.003 1.0 1.0carbofuran 10 < 0.02 - 0.09 0.06 0.08 ไมมคาก�าหนด ไมมคาก�าหนดprofenophos 9 < 0.05 - 0.33 0.04 - 0.1 ไมมคาก�าหนดbifenthrin 6 < 0.05 - 0.14 0.07 - ไมมคาก�าหนด 0.05acephate 4 < 0.05 - 0.05 0.04 - ไมมคาก�าหนด ไมมคาก�าหนดtriazophos 3 < 0.05 - 0.05 0.05 - ไมมคาก�าหนด ไมมคาก�าหนดcyfluthrin 1 < 0.05 - - ไมมคาก�าหนด 0.3

ชนดสารเคมปองกนก�าจดศตรพช

ในประเทศ จ�านวน 20 ตวอยาง

ตวอยางทตรวจพบ มลลกรมตอกโลกรม

ต�าสด - สงสด median mode

ประกาศกระทรวงสาธารณสข Codex’s MRL

ethion 15 < 0.05 - 0.49 0.09 0.04 1.0 ไมมคาก�าหนดcarbofuran 14 < 0.01 - 0.12 0.02 0.01 ไมมคาก�าหนด ไมมคาก�าหนดprofenophos 13 < 0.05 - 0.86 0.04 0.03 0.1 ไมมคาก�าหนดcypermethrin 9 < 0.05 - 0.51 0.16 - 2.0 2.0chlorpyrifos 8 < 0.05 - 0.08 0.05 0.05 ไมมคาก�าหนด 1.0diazinon 6 < 0.05 - 0.06 0.04 - ไมมคาก�าหนด ไมมคาก�าหนดaldicarb 3 < 0.01 - 0.02 0.01 - ไมมคาก�าหนด 0.2L-cyhalothrin 1 0.42 - - ไมมคาก�าหนด 0.3methomyl 1 0.04 - - 1.0 1.0

ตารางท 2 ชนดและปรมาณของสารเคมปองกนก�าจดศตรพชตกคางในผลสมทน�าเขาจากตางประเทศและเกณฑก�าหนด



วจารณ

จากการตรวจวเคราะหสารเคมปองกนก�าจดศตรพชทง 4 กลม ประกอบดวย กลมออรกาโนคลอรน กลม

ออรกาโนฟอสฟอรส กลมคารบาเมต และกลมสารสงเคราะหไพรทรอยด ในตวอยางผลสมนน กลมออรกาโนคลอรน

กลมออรกาโนฟอสฟอรส และกลมสารสงเคราะหไพรทรอยด เตรยมตวอยางโดยเทคนค QuEChERS ตาม AOAC

2007.01(8) โดยใชสารละลายอนทรยกบบฟเฟอรปรมาณนอยส�าหรบการวเคราะหในเฟสอนทรย และใช dispersive

solid-phase extraction (d-SPE) ส�าหรบกระบวนการท�าใหบรสทธ (clean up) สามารถเตรยมตวอยาง

ยาฆาแมลงไดอยางงาย รวดเรว มคาใชจายนอยและมประสทธภาพ อกทงยงมคาการกลบคนทด (good recovery)

อกดวย นอกจากนกรณทพบการตกคางเมอตรวจดวย GC ทอาศยการเปรยบเทยบ retention time ตรงกนระหวาง

พคของสารในตวอยางกบพคของสารมาตรฐานแลว ยงมการตรวจยนยนชนดสารอกครงโดยการวเคราะหดวย GC-MS

โดยอาศยการเปรยบเทยบ mass spectrum ของเลขมวล (mass number) ของสารนนๆ กบขอมลทมอยใน library

ตลอดจนสดสวนทจ�าเพาะของ fragment ions ทเกดจากการแตกตวของสารแตละชนดเมอชนกบอเลกตรอน

(electron impact) แลวตรวจวด quantified ion และ confirmed ions ตามแตละชนดของสารดวย

แมสสเปกโทรมเตอร(10) ท�าใหผลการตรวจวเคราะหมคณภาพนาเชอถอเพมขน ส�าหรบกลมคารบาเมต ไดใชเทคนค

post - column derivatization ซงเปนวธทมความจ�าเพาะส�าหรบสารในกลมนซงอยในรปของ N - methyl

carbamate เมอแยกจาก analytical column แลวจะท�าปฏกรยากบโซเดยมไฮดรอกไซด (NaOH) ไดสารในรป

ของแอลกอฮอลคารบอเนต และเมทลเอมน ซงเมทลเอมนจะท�าปฏกรยากบ O - phathaladehyde และ

mercapto - ethanol เกดเปนสารอนพนธทอยในรปเรองแสงทสามารถตรวจวดไดดวย fluorescence detector

นอกจากนเมอมการตรวจพบสารในตวอยางจะมการยนยนการตรวจพบสารนนๆ โดยการเตมสารมาตรฐานทมปรมาณ

เทากบทตรวจพบและฉดซ�าเพอใหแนใจวาพคของสารมาตรฐานและสารทตรวจพบไมแยกจากกน อยางไรกตาม

เพอเปนการประกนคณภาพผลการวเคราะห วธตรวจวเคราะหทงหมดไดรบการรบรองความสามารถหองปฏบตการ

ตามมาตรฐาน ISO/IEC 17025:2005 จากส�านกมาตรฐานหองปฏบตการ ท�าใหมนใจไดวาผลการวเคราะหม

ความถกตองและเชอถอได

สมเปนผลไมทมการก�าหนดมาตรฐาน โดยตองตรวจไมพบสารพษตกคางจากวตถอนตรายทางการเกษตร

ตามประกาศกระทรวงสาธารณสข พ.ศ. 2554 ยกเวนในกรณตรวจพบสารพษตกคางจากวตถอนตรายทางการเกษตร

ไดไมเกนปรมาณสารพษตกคางสงสด (Maximum Residue Limit; MRL) ตามบญชหมายเลข 1(6) ซงก�าหนดให

มการตรวจวเคราะหโดยใชสมทงผล (เปลอกและเนอ) ตาม Codex Alimentarious Commission เพอใหเปนคาท

แสดงถงการใชสารก�าจดศตรพชตามจรง เพราะตองน�าผลวเคราะหทไดมาเปรยบเทยบกบคา MRL จากผลการส�ารวจ

ครงนพบสารตกคางทไมตรงตามเกณฑก�าหนดของกฎหมายไทยและ Codex’s MRL 2 กรณ คอ ตรวจพบสารปรมาณ

เกนคาก�าหนด และตรวจพบสารทไมมคาก�าหนด โดยสมน�าเขาพบสารไมตรงตามเกณฑก�าหนด 8 ชนด (ตรวจพบ

ปรมาณเกนคาก�าหนด 4 ชนด ไดแก ethion, bifenthrin, cypermethrin และ profenophos ตรวจพบแตไมมคา

ก�าหนด 4 ชนด ไดแก acephate, carbofuran, tetradifon และ triazophos) สมในประเทศ พบสารไมตรงตาม

เกณฑก�าหนด 4 ชนด (ตรวจพบปรมาณเกนคาก�าหนด 2 ชนด ไดแก L-cyhalothrin และ profenophos ตรวจพบ

แตไมมคาก�าหนด 2 ชนด ไดแก carbofuran และ diazinon) อนงในการศกษาครงนจะเหนไดวาชนดสารเคมก�าจด

ศตรพชทตรวจพบไมตรงตามเกณฑก�าหนดมความแตกตางกนระหวางสมภายในประเทศกบสมน�าเขาทงนเมอ

พจารณามาตรฐานเรอง MRL เปนรายประเทศจะพบวาในบางประเทศมการก�าหนดคา MRLในชนดสารแตกตางจาก

ประเทศไทยและ Codex เชน ประเทศจนมการก�าหนดคา MRL ใน acephate, carbofuran, triazophos(11)

ซงกฎหมายไทย และ Codex ไมมการก�าหนดสารเหลาน ทงนการส�ารวจนน�าเสนอผลการตรวจวเคราะหเทยบกบ

ประกาศกระทรวงสาธารณสขประเทศไทย และ Codex



ชนดและปรมาณการตกคางของสารเคมปองกนก�าจดศตรพชจากการศกษาในครงน จ�านวนตวอยางในแตละ

ประเทศไมเทากน บางประเทศมนอยเกนไป ท�าใหไมสามารถบงบอกถงความแตกตางของการใชสารเคมก�าจดศตรพช

ไดทงหมด ทงนเนองจากสมน�าเขาเปนการรวบรวมขอมลการตรวจวเคราะหตงแตตลาคม 2555 - กนยายน 2557 แต

สมภายในประเทศไดจากการเกบตวอยางในปงบประมาณ 2557 เทานน แตอยางไรกตามผลการตรวจวเคราะหผลสม

ภายในประเทศกสอดคลองกบหนวยงานอนๆ ทไดมการศกษาปรมาณการตกคางไว เชน เครอขายเตอนภยสารเคม

ก�าจดศตรพช รวมกบมลนธเพอผบรโภค (Thai-PAN)(12) โดยในชวงมนาคม - พฤษภาคม 2557 ไดส�ารวจสารเคม

ก�าจดศตรพชตกคางในสมทงผล จ�านวน 12 ตวอยาง โดยเกบตวอยางจากหางสรรพสนคา ตลาดคาปลกและ

ตลาดคาสงในเขตกรงเทพมหานคร รอยละการตรวจพบ 83.3 โดยสารเคมปองกนก�าจดศตรพชทตรวจพบมทงสน

15 ชนด สวนใหญเปนสารทอยในกลมออรกาโนฟอสฟอรส จ�านวน 7 ชนด ไดแก chlorpyrifos, ethion,

pirimiphos - methyl, profenophos, diazenon, malathion และ triazophos กลมคารบาเมต 4 ชนด

ไดแก carbofuran, methomyl, propoxur และ fenobucarb กลมสารสงเคราะหไพรทรอยด 3 ชนด ไดแก

cypermethrin, cyhalothrin และ bifenthrin กลมออรกาโนคลอรน 1 ชนด ไดแก endosulfan sulfate

โดยพบวา สารเคมทมความถของการตรวจพบสง ไดแก chlorpyrifos และ cypermethrin

ส�าหรบการศกษาในครงนไมสามารถสรปความปลอดภยจากการประเมนการไดรบสมผสสารไดเนองจาก

เปนการไดรบสมผสสารจากการบรโภคสมเพยงอยางเดยว ซงผบรโภคสามารถไดรบสมผสสารดงกลาวจากอาหารชนด

อนๆ และลกษณะการตกคางของสารเคมพบวามกมการตกคางมากกวา 1 สาร ในตวอยางเดยว อนงสมเปนผลไมท

ไมไดรบประทานทงเปลอก แตผลการตรวจวเคราะหเปนการวเคราะหตวอยางทงเปลอกเพอใหเหนเปนคาสะทอนการ

ใชสารก�าจดศตรพชตามจรง(7) โดยจากงานวจยทผานมามขอมลสนบสนนทมการตรวจวเคราะหสารเคมตกคาง

เฉพาะเนอสม พบวาปรมาณเฉลยต�ากวาวเคราะหทงผลประมาณ 20 เทา(13) แตเพอคลายกงวลและเพมความมนใจ

ในการบรโภคควรลางกอนการปอกเปลอกเสมอ ซงในปจจบนมวธการลางอยหลายวธเพอลดปรมาณสารพษทตกคาง

ใหลดนอยลง

จากผลการส�ารวจดงกลาว จงนาจะเปนประโยชนและสะทอนใหเหนวาหนวยงานรฐทกภาคสวนทเกยวของ

ตองเพมมาตรการทจะคมครองผบรโภค ส�าหรบกรณสนคาน�าเขาควรมการพฒนาระบบการควบคมตรวจสอบ

การน�าเขาเพราะเปนทนาสงเกตวายงคงพบสารในกลมทเปนวตถมพษการเกษตรทอยในบญชเฝาระวง (watch list)

ของกรมวชาการเกษตร เนองจากมพษเฉยบพลนทางปากสง (high acute oral toxicity) 2 ชนด คอ carbofuran

และ methomyl ซงสารกลมนหลายประเทศไดยกเลกการใชแลว เชน กลมสหภาพยโรป อเมรกา และบางประเทศ

ในเอเชย เชน สงคโปร มาเลเซย เปนตน(14) และภายในประเทศควรมการรณรงคใหมการใชสารใหนอยลงและใชอยาง

ถกวธ การสงเสรมการปลกและการบรโภคผลไมอยางไรใหปลอดสารพษ รวมทงการประชาสมพนธใหผบรโภคและ

ผน�าเขาตระหนกในพษภยจากสารเคมปองกนก�าจดศตรพช ซงเปนสงส�าคญทภาครฐควรด�าเนนการอยางตอเนองตอไป

สรป

ผลจากการส�ารวจในชวงเดอนตลาคม พ.ศ. 2555 – กนยายน 2557 สถานการณการตกคางของสารเคมก�าจด

ศตรพชในตวอยางผลสม พบสารพษตกคางสวนใหญเปนสารทอย ในกลมออรกาโนฟอสฟอรส ทงตวอยางสม

ทปลกในประเทศไทยและสมน�าเขา ซงสวนใหญเปนตวอยางทน�าเขาจากเมยนมารและจน พบการตกคาง รอยละ 98.6

และ 59.8 ตามล�าดบโดยทงหมดพบสารทมปรมาณเกนคาก�าหนดและพบสารทยงไมมคาก�าหนดรวม 8 ชนด สมจาก

ประเทศไทยถงแมจะพบการตกคางในทกตวอยาง แตพบเพยง 4 ชนด ทมปรมาณเกนคาก�าหนดและไมมคาก�าหนด

อยางไรกตามสมเปนผลไมทไมไดรบประทานทงเปลอก แตผลการตรวจวเคราะหเปนการวเคราะหตวอยางทงเปลอก

แตเพอเพมความมนใจในการบรโภค ควรลางผลสมกอนการปอกเปลอกรบประทาน



กตตกรรมประกาศ

ขอขอบคณส�านกคณภาพและความปลอดภยอาหาร ทใหการสนบสนนเงนทนในการซอตวอยางสมทปลก

ภายในประเทศไทย ขอขอบคณนางกนกพร อธสข นกวทยาศาสตรการแพทยเชยวชาญดานมาตรฐานของอาหาร

ชวยใหค�าแนะน�า ขอเสนอแนะและตรวจทานตนฉบบ เจาหนาทฝายสารก�าจดศตรพชและยาสตวตกคางทกคน

ทใหการสนบสนน เตรยมและสกดตวอยางจนกระทงงานส�ารวจนส�าเรจลลวงดวยด

เอกสารอางอง

1. สม สรรพคณและประโยชนของสม 25 ขอ [ออนไลน]. 2556; [สบคน 19 พ.ค. 2557]; [1 หนา]. เขาถงไดท : URL: http://frynn.com.

2. สภาพทางนเวศวทยาของสม [ออนไลน]. [สบคน 7 พ.ค. 2557]; [3 หนา]. เขาถงไดท : URL: http://www.geocities.ws/doiin/source.html

3. ส�านกงานเศรษฐกจการเกษตร. สถตการน�าเขา (Import) สมเขยวหวาน : ปรมาณและมลคาการน�าเขารายเดอน [ออนไลน]. [สบคน

17 ก.ย. 2557]; [1 หนา]. เขาถงไดท : URL: http://www.oae.go.th/oae_report/export_import/import_result.php

4. โรคและแมลงศตรส�าคญของสม. สารานกรมไทยส�าหรบเยาวชนฯ เลมท 26 [ออนไลน]. [สบคน 19 พ.ค. 2557]; [5 หนา].

เขาถงไดท : URL: http://www.kanchanapisek.or.th 5. กลมกฏและสตววทยา ส�านกวจยพฒนาการอารกขาพช. ค�าแนะน�าการปองกนก�าจดแมลงและสตวศตรพช ป 2553. กรงเทพฯ :

กรมวชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ; 2553. 6. พระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522 ประกาศกระทรวงสาธารณสข เรอง อาหารทมสารพษตกคาง. ราชกจจานเบกษา เลมท 128

ตอนพเศษ 59 ง. (ลงวนท 26 พฤษภาคม 2554). 7. Joint FAO/WHO Food Standards Programme Codex Alimentarius Commission. Vol. 2A Part 1.

Pesticide residues in food: methods of analysis and sampling. 2nd ed. Rome: FAO; 2000. 8. AOAC Official Method 2007.01 Pesticide residues in foods by acetonitrile extraction and partitioning

with magnesium sulfate [online]. 2007; [9 screens]. Available from: URL: http://www.weber.hu/PDFs/QuEChERS/AOAC_2007_01.pdf

9. จตผกา สนทดรบ และกนกพร อธสข. การทดสอบความถกตองของวธวเคราะหสารกลม Fungicides ในผกและผลไม. ว กรมวทย

พ 2548; 47(1): 26-36. 10. Hong J, Kim HY, Kim DG, Seo J, Kim KJ. Rapid determination of chlorinated pesticides in fish

by freezing-lipid filtration, solid-phase extraction and gas chromatography-mass spectrometry. J Chromatogr A 2004; 1038: 27-35.

11. กระทรวงสาธารณสข, กระทรวงเกษตร สาธารณรฐประชาชนจน. GB 2763-2012. มาตรฐานแหงชาตเรองความปลอดภย

ของอาหาร ปรมาณสารพษตกคางสงสดของวตถอนตรายทางการเกษตรในอาหาร [ออนไลน]. 2013; [312 หนา]. เขาถงไดท : URL: http://www.acfs.go.th/news/docs/acfs_07-03-56-04.pdf

12. เครอขายเตอนภยสารเคมก�าจดศตรพช (Thai-PAN) รวมกบมลนธเพอผบรโภค เฝาระวงสารเคมก�าจดศตรพชตกคางในผก

ผลไม [ออนไลน]. [สบคน 2 ก.ค. 2557]; [2 หนา]. เขาถงไดท : URL: http://www.thaipan.org 13. กอบทอง ธปหอม และยวด เลศเรองเดช. สารเคมก�าจดศตรพชในสมทงเปลอกและเฉพาะเนอสม. โภชนาการสาร 2522; 1: 55-64. 14. หยดขนทะเบยนสารเคมเกษตรอนตราย ปกปองชวตคนไทยตายผอนสง [ออนไลน]. 2554; [สบคน 25 ส.ค. 2558]; [5 หนา].

เขาถงไดท : URL: http://www.manager.co.th



Study of Pesticide Residues in Oranges

Thongsuk Payanan Jitpaka Suntudrop Wischada Jongmevasna

Rattiyakorn Srikote and Weerawut Wittayanan

Bureau of Quality and Safety of Food, Department of Medical Sciences, Tiwanond Road, Nonthaburi

11000, Thailand.

AbSTRAcT Orange is one of worldwide popular fruit because of its high nutritional composition and

availability in market. However, it is a farm plant which requires a wide variety of chemicals to protect

and to destroy pests. Also, the opening of free trade zone in Thailand leads to a very large amount of

imported oranges from other countries. These problems result, during October 2012 – September 2014,

pesticide residues have been surveyed by the Bureau of Quality and Safety of Food. Four groups of

pesticides (organochlorines, organophosphates, carbamates, and synthetic pyrethroids) were determined

in 203 orange samples which were 20 samples of oranges grown in Thailand (collected from the markets

in Bangkok and suburban area), and 183 samples of the imported oranges, mostly from Myanmar

and China. These samples were quantified by using gas chromatography and liquid chromatography.

The results showed that there are nine pesticide residue compounds were founded in every orange sample

from Thailand. The most frequent detected compounds were ethion and carbofuran in the range of

< 0.05 – 0.49 and < 0.01 – 0.12 mg/kg, respectively. On the other hand, fourteen pesticides presented in 71%

of the imported samples and the highest residues are chlorpyrifos, ethion, cypermethrin, and tetradifon.

These compounds ranged from < 0.05– 0.25, < 0.05– 3.06, < 0.05– 2.16 and < 0.05– 0.72 mg/kg, respectively.

Even only the pulp of orange is being consumed, the laboratory analyses were performed with the whole

fruit. In addition, the rinse of orange before peeling off is recommended to ensure the safety for health.

Key words: pesticides, residues, oranges

การศึกษาสารเคมีป้องกันก...

Documents