ندیی حیزبی دێموکڕاتی کوردستانی ناوهراپۆرتی سیاسیی کۆمیته

( بمی حیزههی شازدهبۆ کۆنگره )

تارهسه

١٣٩٤ندانی رێبه - ٢٠١٦ی فێوریه

1

تیوڵهرجی نێودهلومههه

ڕۆژهەاڵتی نێوەڕاست

ئێران

اڵت له ئێرانداسهی دهما و ناسنامهبنه کۆماری ئیسالمی لە گەمەی نێودەوڵەتی و ناوچەییدا پرسی ناوکی ستێنی سیاسیدابه تی لهریی بارودۆخی ئابووری و کۆمەاڵیهکاریگه ی مەدەنی له نێوخۆی ئێرانزای سیاسی و جووڵهفه ئۆپۆزیسیونی ئێرانی

کورد

کورد به گشتی كانی کوردستانر کام له پارچهدۆخی کورد له هه

هەاڵتی کوردستان ڕۆژ پێگەی کورد لە ئێران ریهەاڵت؛ کورد و ئازهڕۆژی جۆغرافیای پێناسه هەاڵتی کوردستانڕۆژئایین له تیاڵیهوژمی باری ئابووری و کۆمهته هەاڵتڕۆژنی له دهزای سیاسی و جموجۆڵی مهفه

باشووری کوردستان باکووری کوردستان رۆژئاوای کوردستان

ڵوێستمان(حیزبی دێموکڕاتی کوردستان )روانین و هه

ئامانجی سیاسیی ئێمه کانی بات و شێوهئاقاری خه

ریوهاڵت تهههڕۆژنسیپی پره نی له نێوخۆ دهباتی سیاسی و مهخه کوردستان اڵتیههڕۆژرانی چاالکیی پێشمەرگە و پارێزه ئێمه و دەوڵەتی مەرکەزی بواری دیپڵۆماسی

باتیندی و هاوخههاوپێوه ڵ ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانیگهله كانکوردستانییه نهڵ الیهگهله

ییوهتهی نهکۆنگره هەاڵتڕۆژهاوکاریی نێوان حیزبەکانی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان و حدکا

ندیمهکۆتایی: بیالن و دووره

2

تارهسه

!کانهڕێزبه میوانه ویست!هاوڕێیانی خۆشه

ی مین کۆنگرهههکانی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان بۆ شازدهڵبژێراوی رێکخراوهرانی ههنوێنه حیزب!

م بۆ کهخێرهاتنتان دهدڵ بهوه پڕبهندیی حیزبی دێموکڕاتی کوردستانهی ناوهن کۆمیتهالیهله وهکانی کۆنگرهستپێکردنی کارهی دهبۆنهمان و بهکهرهحیزبه تێکۆشهی ی شازدهکۆنگره

م و پڕ رههبهکی بهیهڕێزان کۆنگرهبه موو ئێوهتیی هههیوادارم به یارمه کەمدهلیپیرۆزباییتان ی ت و تێکۆشانی حیزب له ماوهنگاندنی سیاسهڵسهوێڕای ههبتوانێ بێ و کۆنگرهوتمان ههسکهده

باشترین مان ودوامهی لهباتکانی خهئاقاره ن ودیمهدووره یبارهلەدا، نێوان دوو کۆنگره گشتیمان و بهکهی حیزبهتیی ئایندهرایهبداته رێبه وڕوونی و دروستترین رێنوێنیرچابه

رانی حیزب.تێکۆشه

ختێكی وهر پارتێكی سیاسیدا به ساتهیی ههله ژیانی سیاسی و رێکخراوه ستنی کۆنگرهر بهگهئهه لتوانێ سترێ دهبهی تێدا دهکهرجێکیش که کۆنگرهلومهنرێ، ههنووسساز دادهگرینگ و چاره

زیاد بکا. کهییهسیاس یکی رێکخراوهی ژیانی دێموکراترۆتینه م رووداوهستیاریی ئهخ و ههبایهشنێک به درێژایی مێژوو به چهمان کهوهتهنووسی نهی کورد و چارهلهسهوه سروشتی مهداخهبه

ی کات ناچار بوون زۆربهی کوردستان اڵتڕۆژههتی له تایبهله بهو گهرانی ئهکه تێکۆشه بووهرن. ڕێوه بهستیار و نائاساییدا بهههرجی لومهخۆیان له هه کانیییهرێکخراوه سیاسی و هرنامبهدستان راسته، به زۆر حیزبی دێموکڕاتی کورکانی واوی کۆنگرهنزیک به ته یر بۆ زۆربهگهوه ئهئه

یه:تی ههقیقههه زۆرتریشمان مجارهی ئهگرێدراو بۆ کۆنگره وههۆی پێکه

مان بۆ دابینکردنی مافه کهلهرانی گهتێکۆشهی وهپسانهداکاریی بێبات و فیڕای خهرهسهم، کهیهی لهسهه که مهگرتو هوی پێشیان بهرانهو فاکتهموو ئهوه ههداخهله، بهو گهکانی ئهقهرههبه

له رێگای سیاسی و و پرسهپێشی ئه بردنه ستێنیم بهالنیکه نیار بکرێ سهچارهکورد له ئێران ئاڵوگۆڕی سیاسی که له جیهان وڕای زۆر رهسهروا له شوێنی خۆیانن. ههێ، وه پێک بدێموکراتیکه

ی کورددا روویان داوه، کۆماری ئیسالمی که لهسهڵ مهگهندی لهپێوهت لهنانهو ته ناوچهرێگای سازانی ت ڕواڵهبهتی وڵهی نێودهڵگهکۆمهڵ گهکه لهیهندیی خۆیدا ماوهوهرژهپێناوی بهلهش نیشان کانی ناوچهری کێشهسهشێك له چارهك بهدا خۆی وهوڵ دهت ههنانهر و تهتۆته بهگر

تی پرسی تایبهو به ڵكکانی خهڵ ماف و ئازادییهگهندی لهپێوهبدا، له ئاستی نێوخۆیی و لهتی هباری نائاسایی له کوردستان و سیاس وه؛جووڵێتهن مێتۆدی رابردوو دهماکورددا به هه

یه.ی ههروا درێژهمان ههکهلهق به گهرههده اڵواردنرکوت و ههان و سهداخر

3

و یەتێدای کوردستانی اڵتڕۆژههکانی سیاسییه هێزه سااڵنێکهتی که رجێکی تایبهلومهم، هههدووی وهرهله ده کانیانیهتیایهرڕێبهی وهو مانه وانمانۆڕی ئه یوهسکبوونهرتهبۆته هۆی به

وامه. ردهروا بهن، ههكهباتی بۆ دهاڵون و خهڵقوههوانی لێ ی ئهو جوغرافیایهکانی ئهسنوورهی وه کۆنگرهداخهبه ەوەتیبهتا و بارودۆخههۆی ئهر بڵێین بهگهه ئهدرکاندوكمان نهنهێنییه

ی واڵت که شکیالتی حیزب له نێوخۆرانی تهوخۆی نوێنهبێ حزووری راستهشمان بهمجارهئهحاشای لێ ناکرێ که چێ. ڕێوه دهحیزبه پێک دێنێ، به می ئهشکیالتی تهورهره گهشی ههبه

ڤ ڕۆژهی بهر رادهسههازراوی لخوریی نهکاریگهکی گشتی یهشێوهبهم دۆخه کێشانی ئهدرێژهگشتی جێگه و و به باتگێڕانهو ئارایشی هێزی خه تیۆنایهو چ اڵتڕۆژههبوونی پرسی کوردی

ی کوردستان داناوه.شهو بهرد لهی کووهتنهوی بزوپێگه

یاڵتڕۆژههر سهبه ڵدانی داعشرههی سووریه و سهیراندوای قهكی بێوێنه که لهگرژییهم، سێههموو کاتێک زیاتر ، له هههوتوڵکهبووه که کوردستانی لێ ههزاڵ دا یهو ناوچهئه و ڕاستنێوه

ک ریهبهلهیدانی ملمالنێ و کان و مهتییههوڵندییه نێودهندی قورسایی پێوهوێی کردۆته ناوهئهدا که وکاتهرلهههکان. بارودۆخی نوێی ناوچه رێمییهاڵته ههسهدهکان و زلهێزه ستانیڕاوه

كانی پێشووتری له ئاستی ناوچه و جیهاندا خستۆته ژێر پرسیار و سیاسییه ی هاوکێشهزۆربهڵگری ڵ کوردیشدا ههگهندی لهپێوهدوای خۆیدا بێنێ، لهتریش بهورهتوانێ ئاڵوگۆڕی گهده

موو ی ناوچه به ههنوێیه م دۆخهدیتراوه. ئهترسیی پێشتر نهڵێک مهت و کۆمهرفهڵێک دهکۆمهڵێك م کۆمهردهخاته بهی کورد دهوهتهشێك له نهك بهش وهموو کورد و ئێمهوه ههكانیهئاڵۆزییه

شێکی ك بهوه اڵتڕۆژههگرتنی تا ئێستای کوردی نهشدا جێلێرهوه. تازه نگیئاسته ورسیارپکانی و بۆ هێزهبۆ ئێمه ئاڵوگۆڕانهم ی ئهخشهر نهسهری کوردی لهکتیڤ و دانپێدانراوی فاکتهئه

ی جیددییه.وهوه و بیرلێکردنهنهوردبووشیاوی لێ اڵتڕۆژهه

نی دیمهش دۆخی ئێستا و دوورهی ورد و درشتی دیکهلهسهمانه و زۆر مهمووی ئهر ههگهئه اڵتڕۆژههکانی کوردی ستهێنانی مافهدهکه بۆ وه و هێزانهموو ئهودوای ههمهباتی لهخه

ستنی که کاتی بهیه ن، بۆ حیزبی دێموکڕات هۆکارێکی مێژووییش ههكهستیارتر دهکۆشن ههتێدهکراو کاتی پێشبینیشمان لهمجارهی ئهکۆنگره دا کهوهڵ ئهگهکا. لهخدارتر دهبایه یهم کۆنگرهئه

ی ی شازدهکۆنگره شوتێکی جوان و پڕماناڵکهک ههوه چێ،ڕێوه دهوی نێوخۆی حیزبدا بهله پێڕهگێکه پێی ند مانزبه که چهو حیوه. ئهزرانی حیزبهمین ساڵی دامهفتاههوێته حهکهحیزب ده

وراز و درێژ و پڕههکی دووروخۆی، تا ئێستا رێگایه بات و تێکۆشانیی خههیمین دهشتهته ههناوه تیهمهی بهو رێگایه ئهلی کورد بڕیوه. کانی گهواڕه ستهێنانی مافهدهوه بات بۆخه نشێوی له

و رگهپێشمه له فیداکاریی قایمڵغانێکی و به قهراوهب مانکهانی حیزبهندامئهرزی بهریی روهم شانازی و سهدا ههو رێگایه. حیزبی ئێمه لهنراوهته رانی حیزبخۆبردوویی تێکۆشهله

کان وتنهرکهاڵم نه به سهوتوون. بهشی وێ کهورهبری زۆر گهم زهزۆری تۆمار کردوون، ههوی که عنه. میراتێکی سیاسی و مهی بووەتووشی داماو کانیشداکشانهخۆبایی بووه و نه به لهندییان تمهتانه که تایبهسڵههو خموو ئهو هه گیری کردوهجێا ی کوردوهوتنهوو حیزبه له بزئه

4

قوواڵیی ی له ریشه دا و کاتهر لهکه هه کردوه مانکهحیزبه ی لهحیزبه، وا مباتی ئهته خهداوهئێستاش ، شانازی یهند و پڕ مهوڵهزموونێكی دهنی ئهو خاوه یهنوێی کورددا ههمێژووی

ون و ڵگری خهی کوردستان و ههاڵتڕۆژههمان له کهلهترین چراوگی رێی رزگاریی گهمتمانهجێ بێ. لهگه می ئهندهیوره بۆ ئایی سیاسیی گهخولیا

تی و واڵتپارێزیی یه کوردایهوت دهگرتن له حهستی رێزبهمهمایه و بهو بنهر ئهسهلهم كهباتی حیزبی دێموکڕات پێشنیار دهکانی کاروانی خهكهدوای یهک لهوه یهی نهپشوودرێژانه

وته و رێکهین. هیوادارم ئه" ناودێر بکهتێکۆشان فتاساڵی حهمان به "کۆنگرهی شازدهکۆنگرهر وه سهینهمان ڕا ئاوڕ بدهكهنی حیزبهمهفتا ساڵ تهندایی حهی له بڵیوهرمان بێ بۆ ئههانده

ختی و موو سهرباری ههتی و سهبڕیویه مانکهحیزبهو رێگا دوور و درێژه که تا ئێستا ئهته مانهو ئهڵگری ئهمڕۆ ئێمه میراتگر و ههین که ئهوه بکهوهکان شانازی بهموکوڕییهکه

موو رچاوگرتنی ههبهلهی بهوهیه هانمان بدا بۆ ئهو بۆنهئه دەبێدا و کاتهر لهین. ههیهمێژوویختگیرانه کارکردی تا مان به هێندێکیان کرد، ئازایانه و سهوه ئاماژهرهسهی لهرانهو فاکتهئه

ستی ڕی ههوپهبه ویستهنگاندن. پێڵسهبینی ههڕڕهر زهبهینه مان بدهکهباتهئێستای خۆمان و خهوه ین و چ له کۆنگره و چ له دوای کۆنگرهرکدارتر بکهوه خۆمان له جارانیش ئهرپرسیارییهبه

پێییاربوونێک که بهین. تهیار بکهرجی ئێستا تهلومهرچوون له ههمان بۆ دهكهباشتر حیزبهم کاندا پێویسته، ههموو بوارهشی له هههی پوخت و تۆکمستهرهمان کهکهباتهندیی خهههڕهفره م فیکری نوێ.وێ، ههزموونی رابردووی دهئه

له ی سیاسیی خۆیانوەلەسەریەک ئەوە ئەرکی ئەندامانی بەشداری کۆنگرەیە کە بە لێکدانەاڵنەوەی وحیزب و جوباتی خهبەرچاوڕوونی بۆ تی و ناوچه و ئێران وڵهبارودۆخی گشتیی نێوده

زعی دا بە هەڵسەنگاندنی وههکاتور لههه. ستنه دهبدهتی کوردستان لە داهاتوودا هەاڵڕۆژاڵمدەری ئەرک و هبەجۆرێک ئامادەبکەن کە و بکۆشن حیزبەکەمان بۆ ئایندهئێستای حیزب تێ

وه و و لێکدانهئه .بێ داهەاڵتی کوردستانڕۆژبەرپرسایەتیی خۆی لە ئێستا و داهاتووی جیا وه ڕووی مێتۆدهله بکا که م راپۆرتهی ئهکردن ندمهوڵهتی به دهبێ یارمهده شنگاندنهڵسههه

، دای نێوان دوو کۆنگرهماوه له باتی ئێمهخه ندیدار بهپێوهکانی پرسهله تاوتوێی گرینگترین خۆیش له یی )ساختاری(پێکهاتهری دائیمی و ڵێك فاکتهکردنی کۆمهستنیشانوه و دهبیرهێنانهوهینه بخهش نیسپانهئال و پرهو ئیدهکۆشین ئهدهمان تێکهوهپێی لێکدانهبهها پێروه. ههگرێده

ڕێژیی رنامهی له بهوهبۆ ئه زانین،باتی خۆمان به گرینگیان دهکه بۆ ئێستا و داهاتووی خهڕوو بات و کانی خهفراوانتره م له بازنهین و ههپێ بکه م بۆخۆمان کاریانکار و تێکۆشانماندا هه

سپێنین.بیان چهتدا زیاتر سیاسه

5

تیوڵهرجی نێودهلومههه

خراوە و یاسا و رێساکانیش کۆمەڵیک ڕێک ندیوهرژهبهپاراستنی پێوەندیی نێودەوڵەتی لەسەر ڕی می شهرده. له سهکانهییندوهرژهبه نگییسهدار و لەلەن بۆ پاراستن و ڕاگرتنی فەزای هاو

له ئارادا بوو و بە اڵتڕۆژههو بلۆکی ڕۆژئاوانێوان بلۆکی لهتوند یکهرکێیسارددا که کێبه وی دوویڕهپه ،كریهسهیهانی لهتی جكرا، سیاسهئادرەسی واشینگتۆن و مۆسکۆ پێناسه ده

ری سهدا پرسی شەڕ و ئاشتی و چارههلەو سەردەم وه بوو.رهكالکهكی روون و یهرییهمسهجهدەکران. دیاری ڕێگای ستراتێژی و تاکتیکی ئەو دوو زلهێزهخشهپێی نهلە جیهاندا بەکان کێشه

جۆغرافیای سیاسیی یوهنوێ کێشرانه لهرسه و دائاڵوگۆڕ لە بلۆکی بەرەی سۆڤیەتی پێشوو ، کۆتایی بەو دوو جەمسەرییە هێنا.جیهان

جیهانیبوونی دیاردەگەلێکی وەک مێدیا، ەب ەستێنێکی لەبار و گونجاوی بۆ پترئەو ئاڵوگۆڕە بو . لهوهوزۆر خۆیان تێدا دەدیتهکە زۆر الیەن کەمدروستکرد ئابووری و ئاسایشی نێودەوڵەتی

لە ئاستی جیهانی و ناوچەییدا پێویستیان به کانیهئابووری هاوبەشه هییندوهرژهبهدا، نێوه ڕووو رووبه کێشه کهزۆر سروشتی بوو و گۆڕانانهدوای ئهربۆیه بوو. ههئەمنیەتی هاوبەشیش هه

ند وخۆی نێوان دوو یان چهی راستهی شەڕ و کێشهیکانیش له چوارچێوەی کالسیکوهبوونهبواری سیاسی و ئەمنیەتی و ئابووریدا کان لەلمالنهبەری و مدەوڵەتدا کەمڕەنگ ببنەوە و ڕکهتە ئابووری بووه شیی هاوبهندیوهرژهبهمڕۆ گەشەی تێکنۆلۆژی و شێوازی دیکە بە خۆوە بگرن. ئهرکێی نێودەوڵەتیشدا بگۆڕدرێن. گەیشتن ڕ و گوشارهێنان لە کێبههۆی ئەوە که کەرەسەکانی شە

ی وهبوونه ووڕئەمنیەتی کە کاتی خۆی بە شەڕ و رووبهی و ئابووربە زۆر مەبەستی سیاسی و ، ئێستا بە فشاری سیاسی و گەمارۆی ئابووری و ریزکردنی کۆمەڵیک یاسا و نیزامی تەواو دەبوو

.ست دێدهوهستیی نێودەوڵەتیدا روهرێسا لە چوارچێوەی ئیلزامات و ده

ری جێی مسهجه ه و سااڵنێکه فرهکۆتایی پێ هاتومێژه ارد لهڕی سمی شهردهسهی وهڵ ئهگهلهتا دێ قووڵتر و هه كرێدی دهدواییدا به یسااڵنه مک که لهیهوه، دیاردهریی گرتۆتهمسهدوو جه

ی سااڵنی رابردووی، الوازیی پێگه یوهبووکردنهرهستی قهبهمهیه که رووسیه بهوهوه ئهبێتهدهیرانی رچاوترینیان قهتیی خۆی که بهنفووزی سوننهی وزهندیدار به حههکانی پێوێشهجیا له ک

یەک لە دا و ییانی و ناوچهله ئاستی جیه شی دیکهڵێك کێشهکۆمه وڵی داوهههئۆکراین بوو، کار ببا که جێوه بههەاڵتی نێوەڕاست و دوو بەرەیی شیعە و سوننە بۆ ئهڕۆژقەیرانی وان

بۆخۆی دا کان و نفووز له ناوچهتییهوڵهندییه نێودهپێوهوانتر له رفرهبهوتر و پێیەکی پتهبه کەی پێشووە جۆرێک دوو جەمسەرییهش بورانهو ملمالنێ گهنجامێکی ئهرهک دهوه. وهبکاته

و دیکه ئیدئۆلۆژیک که چی)ری نوێ ڵێک فاکتهمای کۆمهر بنهسهلی دیکه و لهشێوازگه ه.وزیندوو بۆته (نینستکدهیه

خستنی کپه بۆته هۆیا و رووسیه نهمریکنێوان ئه رییبهقهی ئاشکراتری روهڵدانهرههسه دیارهله بۆ نموونه ڕی سارددا باو بوو(می شهردهسهک له تی )وهوڵهتی نێودهرعییهزگاکانی شهدهدامو

6

وزۆر هەماهەنگی و هاودەنگییان کاندا زلهێزەکان کەمكگرتووهوه یهتهنهی رێکخراوی چوارچێوهوتی کرێ ئاماژه به رهدا دهندییهو پێوهبووه که لهوه ههبواری ئەمنییەتی جیهانیدا پێکهله

ڵێک کۆمه لکێشانیڵدان و پهرههش سهوهجیا لهین. بکهاماڵینی چەکە کۆمەڵکوژەکان دو کۆنتڕۆل تی بڕیاری ستێن و بابهته بهترین و گرینگترینیان داعشه بوونهکه تازه شیی هاوبهترسمه

تی.وڵهنێوده

ئاژۆییبنستێنی کە لەسەر به کوێر تی ئەو جۆرە له توندوتیژییتایبهدیاردەی تێرۆریزم بهپێشوو بەرۆکی رباڵوتر له شێوەکی زۆر به بووە و لەو چەند ساڵەی دواییدا بهئیسالمی دروست

ك مڕۆ وه، ئههجیهان گرتو یناری دیکهمرۆڤایەتیی لە ڕۆژهەاڵتی نێوەڕاست و زۆر گۆشه و کهی شه که پڕۆژهوهر ئههه .رچاوبهزۆر یر ئاسایشی نێودەوڵەتیترسیدار بۆسهمهره تی ههبابه

اڵم حاشای وه. بهتییه کردۆتهوڵهوێنه نێودهو بێ رینربهوه بهو دژکردهوڕووی ئهرهداعشی بهنیا ئیدئۆلۆژین ترسیداره تهرده مهو دیالکێشانی ئهڵدان و پهرههکانی سهنه هۆکاره کهناکرێ لێ

دا یهوهبوونه ڕووو رووبهکانی ئهداڕشتنی ئامانج و شێوازه تییش لهوڵهی نێودهڵگهو نه کۆمهدا زۆر ییمانج و ئاجێنداکان له ئاستی جیهانی و ناوچهڕاستیدا ئاكگرتوویه. لهنگ و یهکدهیه

ی وهكالکردنهپێش و یهبردنه سێناریۆیته ڕی داعش بوونههریه و شویرانی سولێک جیاوازن و قه رێمی.تی و ههوڵهی زۆر فراوانتری نێودهڵێک ملمالنهکۆمه

ڕۆژهەاڵتی نێوەڕاست

ندی قورسایی مێک زیاتر بۆته ناوهردهموو سهمڕۆ له ههڕاست ئهی نێوهاڵتڕۆژههوه که ئهرجی لومهندیدار به ههکانی پێوهرهفاکتهرسه وهرێتهناگهنیا کان تهتییهوڵهندییه نێودهپێوه

دا یان لێرهوهبیرهێنانهن که وهیش ههیری دائیمی و پێکهاتهڵێک پارامێتڵکوو کۆمه. بهوهمڕۆئهستێن و یه بهم ناوچهت و پاشخانی مێژوویی ئهوقعیهک له مهیهوهزیادی نیه. سووکه ئاوڕدانه

جیاتی له که داتیمان دهخا و یارمهردهبۆ دهمان باشتر یهم ناوچهکانی ئهڵۆزییهمای ئابنه ین.یه بکهو ناوچهی ئهدهنیتر چاو له ئێستا و ئای، واقعبینانهرایانهن ئیدئالگهروانینێکی سیرفه

وتی جوغرافیایی و ژیئۆپۆلیتیکی ڵکهکان واته ههره سروشتییهموو شتێک فاکتهبێگومان پێش ههوه رگای رێڕهی جیهان و گوزهیشتنی سێ قاڕڕهگه کیهك شوێنی بهیه وهم ناوچههی ئوێنهبێ

رچاوه وت و سهڕووی نهیه لهو ناوچهئه ندییمهوڵهدهی جیهانی و وهکانی گواستنهگرینگهی ندیوهرژهبهی قی بازنهوێته چهیه بکهو ناوچهی ئهوهته هۆی ئهوه بوونهکانی دیکهسروشتییه

تی جیهانی.منیهئابووری و ئه

یه پێویسته به هێند بگیرێ، پاشخانی م ناوچهمڕۆی ئهیشتن له دۆخی ئهی بۆ تێگهوهئینجا ئهم پاشخانه له ملمالنێ رچی زیاتری ئهی ههوهبوونه ستهرجهکێشان و بهویی و درێژهمێژو

7

و کاتالیزۆر ئایینه. وهرهکالکهیهره ری ههدا فاکتهدایه. لێرههکمڕۆی ناوچهکانی ئهسیاسییهزانین که هەر سێ ئایینی یەهوودی و مەسیحی و ئیسالم و هەندێ وردە ڕێبازی تر لەو ده

تی لەگەڵ یەکتر رایهبهدا سەریان هەڵداوە و مێژوویەکی دوور و درێژیان لە شەڕ و ڕکهناوچەیەنی ئیسالمیشدا کێشە یئاینی جیهانی. لەنێو ی. ئیسالم و مەسیحییەت بوون بە دوو ئایهتۆمارکردو

وه که تا ئه هسیاسیکراوڕۆژ پتر بەسەدان ساڵەی شیعە و سوننە ڕۆژبەبووی کهڵهو ناکۆکیی کهی سیاسی بوونهوتی بهو رهلهدژی یەکتر. لە چاالک دوو جواڵنەوەی سیاسیی تهمڕۆ بوونهئهچونکه ،تیری خۆیهعی رێکخهرجهنی مهمێکه خاوهبدا، ڕێبازی شیعە دهزههمهرچی زیاتری هه

ن لە ناوچەکەدا وه، کۆماری ئیسالمی وەک ئادرەس و ڕێکخەری شیعەکالەدوای ئینقالبی ئێرانهی ئێرانیش بۆ وهرهده ر لهگهئه .داەرچاوی کێشە و نائەمنی لە ناوچەره بهه یرچاوهسهتە بووه

ی وه له بازنه، ئهخش بگێڕێکان نهیره ئێرانی بۆ شیعهتێکی غهعییهرجهنموونه له عیراق مه بڕیار ڵ ئاقارهگهله تییڕهبنهکیی رحاڵدا ناکۆههو له رناچێده و واڵتهت بهسنوورداری تایبه

ڵ گهر ئیسالمی سوننه، لهوه سهڕێتهگهی دهندهوهدا نیه. ئهکانی تاران له ناوچهردراوهسهلهی وڵی دا له بازنهمین ههیکان ئیخوانولموسلتی سیاسیی شیعهیهعرجهزۆر پێش مهی وهئهوتوو رکهدا سهو کارهول و مەرجەعی سیاسی، بەاڵم لهمبهبێته سب ئیسالمدا جیهانیرینی ربهبهندی هههرتیی رایهن نوێنهدهوڵ دهکان ههوهزۆرتر رێکخراوه توندڕهمڕۆ ئهربۆیە بوو. ههنه

.نبکه ننهسیاسیی ئیسالمی سو

ی اڵتڕۆژههكانی سیاسییه خشین به ملمالنهبه بوونی ئایین له شکڵستهرهر به کهگهئهو ئیستعماریی ئه ی پۆستکه میراتلهسهی مهنێکی دیکه، الیهرهکاریگهڕاستدا زۆر نێوه

نجامی رهبووه و زۆرتر دهت نهداڵهت و عهقالنییهڵگری عهی ههوههۆی ئهیه که بهیهناوچهڕی جیهانی شه ردووکانی ههوتووهرکهندیی نێوان هێزه سهوهرژهبه رییبهرقهر سهپێکهاتن له

ه. بۆ جێ هێشتوبه یهو ناوچهقامگیری لهسه ر ئاشتی وسهریی خراپی لهاوه، کاریگهداڕێژرجیاتی له کۆوهێپ -دوای ڕێککەوتنی سایکسڕاست لهی نێوهاڵتڕۆژههی سیاسیی خشهنه نموونه

مای بنه رسهلهی بکرێ، یه دیارو ناوچهکانی ئهوهتهنه یندیوهرژهبهویست و پێی به یوهئهبینین دایه که دهبووه. لێرهوه ی کۆلۆنیالییهاو به ئیدارهریی گرێدربهڕێوهسیاسی و جوغرافی و به

ی خاک به پێناسه که کراوهش دابه دایی سیاسکهین یهندر چهسهب بهرهی عهوهتهحاڵێکدا نهلهبوونی دەوڵەتی وه، دروستوالشه. لهکراوهش بێبه همافو ی کورد لهوهتهت، نهوڵهبه ده بنده

به ییوهتهی نهوارهقهی پرسی وهجیاتی ئهله دوای شەڕی دووهەمی جیهانیئیسرائیل لهب و رهی دەیان ساڵەی جیهانی عهسەرەتای کێشە بۆتهڕاستیدا ر بکا، لهسهدروستی چاره

ی کێشه و ک کاتالیزۆروهستین لهفهی لهسهمه شدواییانهم تا ئههه شنێک کهچهبه ئیل،سرائی گێڕا.دهخشی نه ب و ناوچهرهار به جیهانی عهندیدی پێوهکانسیاسییه ملمالنه

ر سهی خراپی لهیرکاریگه ڕاستی نێوهاڵتڕۆژههمارییه له م میراته ئیستعباریی ئهنالێکی و نالهدا و شوێنهه. لهجێ هێشتوکانیش بهتهومهلک و حکوی نێوان خهحوکمڕانی و هاوکێشه تییچۆنیه

ی كانی دێموکڕاسی لە زۆر واڵت و ناوچهکهدوای یهک لهپۆله یهکه ڕەوتی دێموکراتیزاسیۆن و شه

8

متر ه و کهر هاتوتۆرەکان ههو ژمارەی دیکتاجیهاندا سەرکەوتنی بەرچاوی بەدەستهێناوە یدیکه، لە رنجمان دانوێ سهرلهسه"دا بیرههاری عه"به ناوبهکانی ک له رووداوهروه، ههوهبۆته

ی ت، دێموکراسی و کۆمەڵگهدەسەاڵکردنی و دەستاودەست ئاڵوگۆرڕش و ۆشڕۆژهەاڵتی نێوەڕاستدا یی و تێرۆر له کردن و شەڕی فیرقهڵنههه، وێکتەوە. بەپێچەوانەوهنەکەوتۆمەدەنییان لێ

ر ژیانی سهنگی زاڵ بهرههكاندا بوون به ئەمری واقیع و فهسیاسییه ی ناکۆکییهوهکالکردنهیه دا.سیاسیی ناوچه

یی و دێموکراسی و لێبورده جێگیرکردنیزموونی سااڵنی رابردوو ئاماژە بەوە دەکا کە ئهمڕۆدا می ئهردهته له سهسڵهم خهە. ئهیەدا کارێکی ئاسان نیناوچە دابەشکردنی دەسەاڵت لەو

كرێ پێشبینیی ت دهحمهزهه و زۆر بهری کردوقامگیی تووشی ئاڵۆزی و ناسهکههزیاتریش ناوچبێ کان بههکدێموکراتی زراوهش که دامهو راستییهرچاوگرتنی ئهبهلهدەرئەنجامەکانی بکرێ. به

دا له یهو ناوچهساتێکی ئینسانی که لهناتوانن پێ بگرن، کاره ندنسهشهگه و ناهیئاشتی و تهشانی ڵوهههو خانی ئابووریڵک و تێکڕووخانی ژێریی به میلیۆنان خهڵکوژی و ئاوارهشکڵی کۆمه

و له ینی دێموکراسیدیمهدووره ی دیکهنوێنێ، هێندهخۆی ده تیی واڵتاندااڵیهی کۆمهشیرازهدیهێنانی بات بۆ وهبوون له خهنابێ به مانای دوودڵو راستییه گوتنی ئه ه.دا لێڵ کردویهوچهنا

تر چاو له یه واقعبینانهوهڵکوو بۆ ئهوه، بهکان لێک بدرێتهڵگهئالێکی کۆمهک ئیدهوکڕاسی وهدێمو رووداو و نێو ئهله وردی کو پێگه ی خۆمان و جێگهکانی ناوچهوتی رووداو و ئاڵوگۆڕهره

ین.دا بکهئاڵوگۆڕانه

ئێران

هێندێک ر هس تیشکخستنهوه و بیرهێنانهمان به پێویستیی وهدا ئاماژهم راپۆرتهتای ئهرهله سهو کاره رجی سیاسیی رۆژدا کرد. ئهلومهنگاندنی ههڵسهوه و ههله لێکدانه ییپێکهاتهری فاکته

سووده.ڵ ئێراندا گرینگ و بهگهندی لهپێوهتی لهتایبهبه

له ئێراندا اڵتسهی دهما و ناسنامهبنه

پاشخانێکی دروست کردوه که اڵتداری له ئێران سهت و دهمهودرێژی حکومێژووی دوورواڵتێكی سهو پاراستنی ده اگرتنی واڵتڕ هوکهریهسهبردن و بهڕێوهبه له انڕتاتانی کاربەدەس

له شکڵی دیکه کهی تانهوڵهو دهی ئهوانهپێچهه. بهستوپشتیان پێ بهرادا دگهنناوهڕۆ و رهسهشانی ڵوههه کریهبهلهکان و رهعمهئازادیی موستهمی رههو به ی سیاسیی تازهوارهئێستایاندا قهك خۆی م و زۆر وهمی نوێدا کهرده، جوغرافیای سیاسیی ئێران له سهینعوسمانئیمپراتۆریی

وه.تهماوه

9

یوهرخی ئێران، هەرگیز خوێندنهسەرەکیی مێژووی هاوچەی ربزوێنهک ناسیۆنالیزمی ئێرانی وهی کە پێناسەیەکی فرەنەتەوەی بووهکان بە ئاقارێکدا نەکانی ئێران و رێگاچارهله کێشه

ینیی یمانیی زههاوپه مای ئیدارەی هاوبەشی ئێران.بنه وه و بکرێتهوێتهبکهی ئێرانی لێڵگهکۆمه وبووهنگ واوی پڕڕهتهئێران به شۆرشی بوون که دواییک هێمای ئێرانوه ناسیۆنالیزمی ئێرانی

-)شیعە وه. ئەو پێناسە هاوبەشەیوتۆتهکانی لێ کههارسفیرهغه وتنی پێکهاتهراوێزکهپهلهفەرهەنگی بۆتە کانداینییهیە ژیانی ڕۆژانە و بۆنە ئایینی و غەیرە ئار لک ههئێرانی( نه

و وهنگدانهرهشدا یتیمهوستێنی سیاسی و حکوڵکوو له به، بهکانهئێرانییە شیعە مەزهەبکردنی مڕۆ له ئێراندا وێڕای به قانوونیتی ئهوت نیه که حاکمیهبووه. به رێکهوتی ههلێکه

خشین و نیشاندانی بهبییه، له شکڵزههو پێناسه مهئهمای ر بنهسهاڵت لهسهده زگایدامودهبی شیعه و بۆنه و زههمهموو شتێک پشت به بنیاتی ریی خۆیشیدا پێش ههماوهی جهپێگهوتنێکی ی رێککهکهمهرههستێ. ئەو پێناسەیە که بهبهبه دهزههم مهر بهکانی سهزراوهدامه

ڕی نێوان هو ش ئێستای ملمالنه تیزعیهوه، له بووه ی خاکی ئێرانیزیمنی بۆ پاراستنی یەکیەتی ش بۆ پاراستنی پێناسهی دیکهدهڕاستدا هێنی نێوهاڵتڕۆژههننی له مپی شیعه و سودوو که

گیرێ.ردههوەڵكی لێاڵت له ئێراندا کهسهده وجوود لهمه

کۆماری ئیسالمی لە گەمەی نێودەوڵەتی و ناوچەییدا

ی دانرێکی بەرچاوی دنهبه فاکته ئێران بووه ،ئیسالمیداکۆماری رکاری رێژیمیسهبەدوای هاتنهدا ئەوە بوو کە كانی ناوچەکە. ستراتێژیی ئێران لەو سەردەمهینیهیکێشه و ملمالنێ سیاسی و ئا

ڕی ئێران و ببێتە مەکۆی خەبات دژی ئیسرائیل و ئەمریکا لە ڕۆژهەاڵتی نێوەڕاستدا. پاش شه ئێرانمجاره گۆڕ، ئهدا هاتنهوچهی دواتر له ناو ئاڵوگۆڕه سیاسییانهموو ئهعیراق و هه

مه شیعە له گهبی زههمهن و ئادرەسی ڕێڕەوانی ستراتێژیی خۆی گۆڕی و زۆرتر وەک خاوهت و دروشمی ئێران لەدژی ئیسرائیل و چ پشتیوانیی وت. چ سیاسهرکهدا دهكانی ناوچهسیاسییه

ی وهو مانه ندیوهرژهبهرێن که کدا ببینی ستراتێژییهچوارچێوه بێ لهلە شیعەکانی ناوچە دهسوپای بینێ.دا دهەنێو کێشەکانی ناوچهل یچاالکانهله بەردەوامیی ئاڵۆزییەکان و حزووری خۆی

کهو حوسییەکانی یەمەن ستینلهفه ییقودس و حیزبوڵالی لوبنان و حەماس و جیهادی ئیسالمۆماری . کنم ستراتێژییهپێشی ئهکانی بردنهئامرازه شێک لهبه کا،دهرێژیم پشتیوانییان لێ

دا ی شیعه و سوننهی ملمالنهکردنی ئەو ئاڵۆزییانە له چوارچێوهریوڵی رێبهئیسالمی به ههش یامهو پهم ئهدا دروست بکا وههکهکەمەربەندێکی ئەمنیەتی بۆخۆی لەناوچەم ههوێ یهده

شیعه. ئێستا که ک ه نهتێرۆریزمی جیهانیی یرچاوهسه یهمپی سوننهه کهوکه ئه بداته جیهانکی سیاسی یمانییهی هاوپهعوودی له چوارچێوهەبستانی سرهعه تییۆکایهرننه به سهمپی سوکه

ش ی دیکهکۆماری ئیسالمی هێنده كرێدهپێشبینی ستنه،خخۆڕێکریکی و نیزامیدا به جیددی خه دا.وڵ بهه دانگری خۆی له ناوچههکانی الیاڵندنی هێزهوبۆ زیادکردن و جو

10

یرانسازی لهی شۆڕش" و قهوهرهده نیا به "ناردنهی خۆی تهندهیکردنی ئایوڵی رێژیم بۆ بیمهههی رابردوودا پڕۆگرامی ناوکیشی به بوعدێكی هیک دهله یهڵکوو ، بهوهستاوهدا نهناوچه

ر له ئاستی ک ههی نهوهرێژیم بوو بۆ ئه وانیرفرهبهوڵی که هه لێ زیادکردوهوه نیزامییهمه و گههێزی گر و بهڵنهرێکی حاشاههیشدا ببێته فاکتهیتوڵهله ئاستی نێوده ڵکووییدا بهناوچهوتنی ین، پاش رێککهکهوه باسی دهک له خوارهدا که وهوهڵ ئهگه. لهتیمنیهئه نگییهاوسه

ک بۆ یهتی بووه و چوارچێوهوڵهی نێودهڵگهچی ویستی کۆمهشنێک ملکهکی، ئێران به چهناوو سازانه نه به مانای کشهم پاشهاڵم ئهدا دانراوه، بهو بوارهله یکانفڕییهرزهبه پێشگیری له

یرانهدهنهرانه و دهتی تێکدهسیاسه دایه و نهم بوارهخودی ئه بوونی رێژیم له متمانه جێ وهیهتیوڵهی نێودهڵگهکانی ئێران و کۆمهندییهپێوهسڵی نوێی رفههۆی سهدا بهرێژیمیش له ناوچه

دا له هیچ کاتێک کانی ناوچهوه، ئێران ئێستا له کێشه و ئاڵۆزییهوانهپێچهه. بههاتوکۆتایی پێ گالنی ستن به تێوهدا به پشتبهوریهویرانی سڵ قهگهندی لهپێوهتی لهتایبهنیه و به چاالکمتر کهو له ی ئهوه که دان به جێگه و پێگهبێتهو ئامانجه نزیکتر ده، تا دێ لهسیهورچی زیاتری روهه

رێک بۆ ک فاکتهش وهم دۆخهکۆی ئه دا بنرێ. رێژیم لهیرانهو قهری ئهسهنی چارهدیمهدوورهۆشێ خەڵک لە کبەو کار و کردەوانەی تێدهو وەردەگرێ کەڵکاڵتی خۆی سهکردنی دهسەقامگیری ئێرانیش تووشی چارەنووس و نەهامەتیی نگه کۆمەڵگهبترسێنێ که ره وهلهاڵت نێوخۆی و

ر روانین و ئاقاری سیاسیی سهریی لهریه و عێراق بن. ترسێک که کاریگهوی خەڵکی سوهاوشێوه ه.ی واڵتیش داناوهورهکانی دهئێرانییه نهرچاو له بژارده و الیهشێكی بهبه

پرسی ناوکی

ڵ گهتی لهوڵهی نێودهڵگهعامولی کۆمهته رچاویبهره تی ههبابه یش پترساڵ ده پرسی ناوکیوتنی یه و رێککهو کێشهڵ ئهگهندی لهپێوهیه. حیزبی دێموکڕاتی کوردستان، لهکۆماری ئیسالمی

وڵی میشه هههه و پرسهری ئهسهچارهك بۆ یهر چوارچێوهسهتی و ئێران لهوڵههی نێودڵگهکۆمهی ئێمه بریتی ڵوێستهو ههری ئهوههجه .رقی و واقعبینانه بگرێته بهینتڵوێستێكی مهداوه هه

ڵ گهوه لهرهربازیی جیهانی دهی سهوهبوونه ڕووستن به رووبهبهئومێدبووه له خۆبواردن له دیهاتنی بات و تێکۆشان به وهی ئاجێندای خهوهستنههبم پرسه و نههۆی ئهکۆماری ئیسالمی به

و دا لهوڵ دهکه رێژیم هه ڵکێكی فێڵبازانهموو کهڕای ههره. سهوهشنهم چهکی لهسیناریۆیهر بهمان لهیهلهسهو مهژێرانی ئهڵوهریبگرێ، ئێمه ههی وهکهرهسهت له چارهنانهته یه وکێشه

یی و جیهانیدا له تی ناوچهمنیهی ئهیدانی مانۆڕی رێژیم له خانهزانیوه که مهر نههروه به زهئهموو ش ههدیکهوه و چیبێتهکی ناوکی سنووردار دهدا به چهیشتنی له کورتماوهستڕاگهی دهرێگه

ن، ڵک گرینگترخهی بۆ ئێمه و بۆ نهو پرسا لهسهم مهئهی ی جیهانی به بیانووڵگهرنجی کۆمهسهرج نیه ک مهالیهله چونکه. النادرێکانی ئێران، واته دێموکڕاسی و مافی مرۆڤ و مافی پێکهاته

واو بێ، کانی رێژیم تهرامه ناسالمهی مهندیوهرژهبهر به وتنه مسۆگهو رێککهجێکردنی ئهجێبه گیروگرفتیڵێک کێشه و ڕووی کۆمهورهبه شداوخۆش و له ناوچهوه رێژیم له نێکی دیکهالیهله

11

رگرتن وهی ئێران به سوودڵکی خهباتی ئازادیخوازانهربۆیه پێویسته ئاجێندای خهجیددییه. هه ردوو ئاستدا شکڵ بگرن، رێك بخرێ.کرێ له ههی دهستێنانهت و بهرفهو دهموو ئههه له

تەبلیغاتییەکانی کۆماری ئیسالمی کە دەزگا وو دامهەراوهوریای کاربەدەستانای سەرەڕمان بە یشتنهو پێکگهدەیانەوێ وا بنوێنن پاشەکشەیان بە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی کردوە، ئێمه ئه

و خۆبواردنی ڕێژیمێکی السارو یاخی لە سەرکەوتنی ئیرادەی نێودەوڵەتی بە سەر ملنەدانوه، یهو سۆنگهله .م داوهڵهدا له قهو گرنگی ناوکیپەیماننامە جیهانییەکان لە بواری هەستیار

کانی کۆماری فڕییهرزهکردن به بهكشهی نێودەوڵەتی و ئێران و پاشهوتنی نێوان کۆمەڵگهرێککهبوونی جیهان منتروتنێکه بۆ پێشگیری له نائهرکهشنی خۆیدا سهدا له چهندییهو پێوهئیسالمی له

ڕۆی له رهسه تێکیوڵهر دهسهتی بهوڵهدنی ئیلزاماتی نێودهپاندا و سهو گرژیی زیاتر له ناوچه .داو رێژیمهشنی ئهچه

و گەمارۆ و هەڵگیرانی سزاڕێککەوتن لەگەڵ کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لە سەر کەیسی ناوکیو سەر ئابووریی ئێرانجیهانییەکانی پێوەندیدار بەو کەیسە، ئەگەر لە الیەکەوە دەتوانێ له

ت و روهفیڕۆدانی زیاتری سهکی ئەو واڵتە شوێنەواری ئەرێنیی هەبێ و پێشگیری له بهژیانی خەڵدا بکا، لەالیەکی دیکە بە مانای کەمبوونەوەی گوشاری دەرەکی لە سەر و رێگایهسامانی واڵت له

ئاوەاڵیی هەم بۆ سەرکوت لە و دەستو دروستبوونی دەرفەتخودی ڕێژیمی کۆماری ئیسالمیو درێژەدان بە دەستێوەردانی کاروباری و هەم بۆ مەیدانداری لە ئاستی ناوچەتنیوخۆی واڵ

و توندڕەوییە. ئێمە هیوادارین بە چارەسەری ئاشتییانەی کێشەی و پشتگیریی تێرۆریزمواڵتانو و پێشێلکرانی مافی نەتەوەکانبوونەوەی پرسی نەبوونی دیموکراسیقزهناوکی دەرفەت بۆ

دا و ئیرادەی نێودەوڵەتی هەروەک لە بواری ناوکیزادییەکان لە ئێران پێک بێسەرکوتکرانی ئادا دا بکا، لەم بوارەشو هەڵوێستی خۆیتوانی ئەو ڕێژیمە ناچار بە چاوخشاندنەوە بە سیاسەت

پێشمان وایه ئەم پاشەکشەیە و ڕەفتاری خۆی بکا.ناچار بە گۆڕینی سیاسەت کۆماری ئیسالمیپێویسته دا بێنێ کە و بەستێنی جۆراوجۆری سیاسی بە دوای خۆیو دەرفەتتوانێ هەلومەرجده

و، چ ە ئازادیخوازەکانی ئێران، چ ئەوانەی کە ئۆپۆزیسیۆنی کۆماری ئیسالمینیهێزو الیەنە سیاسیبۆ هەلومەرجێکی دائەو ڕێژیمەو حاکمییەتی قانوونو لە چوارچێوەی ئەوانەی لە نێوخۆی واڵت

و شێلگیرانە بیانقۆزنەوە.بەرین دەکۆشن، بۆ وەڕێخستنی خەباتێکیسیاسیی باشتر تێ

و تێکۆشانی حیزبی دیموکراتی ر خەباتی خەڵکی ڕۆژهەالتی کوردستانوه سهڕێتهگهی دهندههوئهاسی لە ئێرانیشدا، پێویسته کردنی دیموکرو بۆ جێگیرنەتەوەییەکان اوی مافەکوردستان لە پێن

تەنانەت زۆر و ڕۆژئاواو ر لە سەرهەڵدانی کێشەی ناوکیی ئێرانباته زۆر بهو خهبڵێین که ئه هەڵوێستی ودەرەکی گوشاریئەگەرچی وه.کردستی پێزووتر لە هاتنەسەرکاری ئەو ڕێژیمەده

فاکتەرێکی بە هەمووکاتە مانڕێژی ئەو السارییەکانی لەئاست جیهانی کۆمەڵگەی لێبڕاوانەی ئەوڕێژیمە دژیله وئێران کوردستان هەالتیڕۆژخەڵکی ەیئازادیخوازانی خەبات بۆ ئەرێنیئێمە خەڵکی خەباتی وەدیهاتنی ئامانجەکانی که وهئه وایە باوەڕماناڵم به ودەزانین، زانیوە

کگرتوویی باته به هاوکاری و یهو خهوامیی ئههردبهموو شتێك پێش هه وهوی خۆیهخاته گرهده

12

بەسەر ئاڵوگۆڕانەی ئەو جۆری نەک باته،کانی خهستێنهموو بههه کان ونهموو هێز و الیههه .ندێداە ورهدنیای ده و ڕێژیمە ئەو پێوەندییەکانی

ستێنی سیاسیدابه له تیابووری و کۆمەاڵیهئریی بارودۆخی کاریگه

ت نانهسیاسەتەوە نیه و ته ان بەهەمیشە پێوەندیی کانیهکۆمەاڵیەتی قەیرانی ئابووری و کێشەلە ئێراندا کهکە ئەوەیە . جیاوازییهندهروودهئەو جۆرە قەیرانانە لە واڵتانی دێموکراتیکیشدا

ژێر تهواڵتی خستۆدەسەاڵت بە شێوەیەکی مافیایی سەروەت و سامان و داهات و دەرکەوتی ری کدهزنیخوازی و تێم بۆ مهرکوت له نێوخۆ و ههم بۆ سهخۆی و بەمەبەستی سیاسی هه چەپۆکی

ڵکیشی خهقینهدێریی راستهوه و چاوهدەگرێ و لێپرسینه وەرلێ کەڵکی کانی سنوورهوهرهله دهموو ر ههسهاوانخوازی بهت و پستیی سیاسههۆی بااڵدهوه، راست بهكی دیکهالیهنیه. له ئارادا له

ی جار کان زۆربهری کێشهسهکان و چارهی پرسه، ئیدارهداڵگهکۆمهکانی حوکمڕانی و ژیانی بواره یان نیه.مای زانستی و کارناسانهبنه

لە زۆر بواردا کهڵ زۆر واڵتی هاوشێوه، کۆمەڵگایەگەرد لهبەراوجیا له داهاتی نەوت، ئێران بەبوونی . خوێندەوارهێزه و لەسەریەک واڵتێکی دەوڵەمەندهبەرهەمی نێوخۆیی بهلی پۆتانسیه

وایان کردووە کە خەڵکی ئێران لەگەڵ جیهانی دەرەوەکۆمەڵگای ئێران و تێکەاڵویی بەرباڵوی بۆیە رههو پڕ خەرجتر بن. زۆرتر رانگوزه کانیرهتی و پێوهپێداویسێ و مۆدی ژیانیش زۆر بگۆڕ

ڕەوانی و تێکدەرانەی قەیرانی ئابووری و بێکاری لەسەر خەڵک و بنەماڵە و تاک شوێنەواری تەوە.کەوتووهیان لێیدەرئەنجامی فرە خەراپی کۆمەاڵیەت

بواری لهکه داتی و قەیرانی داراییش لەماوەی چەند ساڵی ڕابردوووڵهی نێودههۆی ئابلۆقهبهر هاتووه و خراپتر که ههوه، دۆخهتە چاوی خەڵکهوهنیا چوی تهكهڵهدووکهراندا ژیان و گوزه

ش ئەوەیە کە له کانییەتیڤی کێشە ئابووری و کۆمەاڵیەتهکی زیانبار و نێگنجامێرهبووه. دهو بابەتی پڕژێنه سەر باس متر دهوتۆدا خەڵک لەبەر گرفتی ڕۆژانەی خۆیان کهرجی ئهلومههه

ڕاستیدا بۆخۆی خوڵقێنەر و ڕێکخەری ئەو می که لهکۆماری ئیسال واڵت.سیاسی و داهاتووی هاوهکی ی دۆخێنجامەرەسوود له دیشدا ستێنی سیاسله بهکا، تی دهو مودیریه یهسێناریۆیە

گرێ.ردهی ئێراندا وهڵگهکۆمهتی له اڵیهباری کۆمهناله

13

ی مەدەنی له نێوخۆی ئێرانزای سیاسی وجووڵهفه

م ڕێبەر و ڕێنوێن و ڕێکخەری نەبێ، دژی کۆماری ئیسالمی ماداخەڵک تییزایهناڕهوەزاڵەهاتن و شبوونی ی رێژیمیش. دابهکشهو پاشه ئاڵوگۆرت نانهنابێتە هۆی ڕووخان یان ته وهله خۆیه

یانریفۆرمخواز یرهبهر دوو سهی واڵت بهوهوه و ناوهرهخوازان له دهان ئۆپۆزیسیۆن یان گۆڕکردنی کیی خۆپێناسهرهری سهوهك تهی واڵت وهوهرهدهنێوخۆ و خوازیارانی رووخانی رێژیم له

ه.ڵ کۆماری ئیسالمیی لێ هاتوگهلهدار کانی کێشهنهالیه مشت و مڕیسیاسی له ملمالنێ و پانی له گۆڕه یوهڕاستیدا ئهر، لهبوونی ئۆپۆزیسیۆنی رووخێنهنهنییداگرتن و مهکنههۆی یهبه

حه، زۆرتر ریفۆرمخوازییه که سەرەڕای کۆمەڵێک کۆسپ و تەگەرە ترهمڕۆی ئێراندا مهسیاسیی ئهکه وتهو رهم ئهالنیکه نکان یاریفۆرمخوازه یه. دیارهرخستی ههوڵه و خۆدهتانی جورههێشتا ده

دوونانی اوهڕکانیان و رهێبهی روهمانهسرداحه هۆی لهناسرا، بهوز دهی سهوهوتنهوبه بزمری یدانی قانوونیدا ببن به ئهی له مهوهکانیان بۆ ئهوڵهموو ههرباری ههکانیان، سهبژارده

ڕووڕووبهک که له یهئاڵۆزیوه. ڵ کرایهکانیان لێ پووچهرکوت کران و پرۆژهڕاستیدا سهواقع، لهت نانهو ته رێفۆرمخوازانكی روون بۆ یهناسنامه بوونینهکرێ دی دهدا بهئێستاشکانی وهبوونه

کیرۆهناون الیهله و و ریفۆرمخوازهڕکانی میانهنێو پرۆژه خستنهستن و دهچووالڕێدابه .دانیشان دهوه ڕۆییهرهسه

تی ژێر حاکمیهله نیدهتێکۆشانی مهسکی رتهبه یردهبهڕادهتانی لهرهسەرەڕای داخران و دهکۆماری ئیسالمیدا، کۆمەاڵنی خەڵکی ئێران بە پێی هەلومەرج و گونجان تێدەکۆشن بە چاالکیی

دان بە سه ر ئێستاهه مەدەنیی جۆراوجۆر دەنگی ناڕەزایەتیی خۆیان لەدژی ئەو ڕێژیمە هەڵبڕن.ندیخانەکانی رێژیمدا لە بە وههزاران کەس لە تێکۆشەرانی ئەو بوارە بە ژن و پیاوو بگره هه

ر سهه که کۆماری ئیسالمی لهستربهبهموو ههو ئهتی و منیهشی ئههۆی کههبدەستبەسەرن. ش که کراوه به ترس و نده خەبات و چاالکیی مەدەنییهوهئه داناون، ییندهچاالکیی سیاسی و مه

ناچار بوون کەمتر خۆ لە گوتاریک ریهسهڕێوه چووه و چاالکانیش لهوه بهکی زۆرهڕاوكێیهدڵهلک، بوونی وشیاریی خهر نهبهک لهمڕۆی ئێراندا نهی ئهڵگهن. له کۆمهسیاسیی گەورە بده

و تەنانەت کاری سیاسی ،سیۆنزیکگرتوویی ئۆپۆرکوت و نایهتی سههۆی سیاسهڵكوو بهبهو کۆڕ و کۆمەڵه رووناکبیری و ردهی سنوورداری بژابۆ بازنه وهەرتەسک بۆتهب شیچاالکیی مەدەنی

کان الوازه.ریی پڕۆژه و جووڵهماوهندی جهههرهڵبژاردن" ر له کاتی "ههدهبهو ،كانزانستگاییه

ی یکی جیددهینیشدا مەترسینی ئەگەر لە کورتخایهدیاره ئەو چەشنە لە کار و چاالکیی مەدهستێنێکه بۆ ئەوەی خەڵک لە بێتەفاوەتی و بێبهلەسەر کۆماری ئیسالمی نەبێ، النیکەم ئێستا

ر بێت و گهدا ئههوکاتر لهتەوە. ههکاڕووی ڕێژیم بهیواییدا نەمێنێتەوە و داواکانی خۆی ڕووبەتوانێ ببێته بوارێک بۆ وه، دههرێتبکرفراوان نگ و بهماههر بکرێ و ههسهکاری زۆرتری له

ی شیاوه و جۆرهتا ئێستا به ۆپۆزیسیۆنی رووخانخوازلەبەر ئەوەی ئتەمرینی کاری هاوبەش. کانی یر بێ که عونسورهباته رێک بخا، نابێ پێمان سهو جۆره خهڵ ئهگهیتوانیوه خۆی لهنهشنە کار و و له نێوخۆی واڵت ببنه ڕێکخەر و ڕێنوێنی ئەو چهڕهبی و میانهڵهوتی ئیسالحتهره

14

ن بۆ خەڵک و ورهتی گهرفهڵبژاردندا که تەنیا دهکانی ههوعیدهتی له مهتایبهبه تێکۆشانانه.ست و داوا بهڕووی مهبۆ خستنهبتوانن کان ستهربهموو بهڕای ههرههەندێ الیەن که سه

وەربگرن. دیارە لێ ت بەجۆرێک لە دژی رێژیم کەڵکینانهکانی خۆیان بیقۆزنەوە و تهسیاسییه بڵهو ئیسالحته ئاژۆخوازبنری مسهستێنی بوونی دوو جهر بهسهی ئیسالمی تێدەکۆشێ لهکۆمار

ی ئێران بهڵگهڵبژاردندا و خووگرتنی کۆمهههڵک له شداریی خهکان بهوهڕهمیانهوت قابهکار ببا و به جیهانیش نیشان بدا که له ئێراندا رهستی خۆی بهبهکان بۆ مهڵبژاردنههه یه.ی واڵت ههر ئیدارهسهله

ن رووحانیی سهحه رکاریسهاتنهدا که ه١٣٩٢ردانی رکۆماری له جۆزهی سهڵبژاردنههو ڵک تیی خهزایهربڕینی ناڕهستێنێک بۆ دهک بهیدانه وهو مهی ئهوه دوایین نموونهوتهکهلێ

ی وهڵ ئهگهبوو. حیزبی ئێمه لههای وهستێنێکڵ بهگهڵه لهتیی مامهبۆ چۆنیه کیشیهوهتاقیکردنهسمیی له ڵبژاردن ئاکامگیریی رهاڵم پاش ههکرد، بهنە ڵبژاردنیهه شداری لهداوای بهو کاته ئهی له ڕۆیرهدژی ناوکی سهڵک بهکرد و به ریفراندۆمێکی واتاداری خه ڵبژاردنهو ههنجامی ئهئه

و ریی نیزام ئهتاکتیک گۆڕینی رێبهبێ ناکرێ که بهوه. حاشای لێدایهکۆماری ئیسالمیدا لێکو اڵم ئهرا. بهدنیهگهدهگۆڕدرا، رانهی پێشوو نهکهڵبژاردنهی ههوانهپێچهکه به نجامهئه

وڕوورهبه نیش بۆ بهکامهته کهرفهوێ له دهیانهنێوخۆی ئێراندا ده ڵک لهته که خهواقعیهر چاو بهلهگرن، نابێ بروه ڵكکانیان کهزووهحکردنی ویست و ئارهترهرێژیم و مه ڵگهده وهبوونه

تی رووحانی وڵهکانی دهتهگرتن له سیاسهخنهرهله دوو ساڵی رابردوودا که وهڵ ئهگهون بێ. لهندی پێوهتی لهتایبهستێنی نێوخۆییدا و بهی له بهڵێنانهبهو می ئهیاندنی النیکهگهنه جێو به

بیاتی سیاسیی حیزبی دهله ئه شێکبه بە نبوو کانی ئێرانداییهوهتهنه تهڵ مافی پێکهاگهلهسڵ وخۆی ئێران وهی نێڵگهوێ به کۆمهبیههرپرسیار هداین که هێزێکی بڕهو باوهئێمه، ئێستاش له

نابێ بێهه زای سیاسیی نێوخۆنێو فهکانی ر باس و خواسهسهریی لهمی کاریگهنیکهوه و البێتهدا دوچاری و رێژیمهستانی ئهدهامی کاربهڕتی کۆماری ئیسالمی و مهڵ ماهیهگهندی لهپێوهنه لهک وهیی به بوارێکی دی کلیشهررخوبه به نیزامیش خشینت بهرعیهترسی شه نه لهبێ و گومان

موو ه ههیه لوهگرینگ ئه( بکا. ر نادیموکراتیکیش بێگهت ئهنانهڵبژاردن )تهبواری هه ربگیرێ.ڵک وهرێژیم که ڵگهده وهبوونه وڕوورهبهڵك و یدانی خهمهکان بۆ هێنانهستێنهبه

15

انسیونی ئێریئۆپۆز

وه تا ئێستا ئۆپۆزیسیۆنێکی یەکگرتوو کە بتوانێ داخهبهی نیزام، وهرهدهی واڵت یان وهرهده لهند مێژووی رچههه نیە. ئارادالهوەک بەدیل و ئاڵترناتیو خەڵک لە دەوری خۆی کۆ بکاتەوە

وەیەکەەنگی بەرهدێموکراتیک و فە حیزبایەتی لە ئێراندا زۆر کۆنە، بەاڵم ئەزموونی کاریڵێک کێشه و ناکۆکیی وامیی کۆمهردههۆی بهحاوانەوە زۆر الوازە. به تریەک کارکردن و لەگەڵکانی ڵ شێوهگهندی لهپێوهکان چ لهبوونی بۆچوونهدوور لێک ربهله هاروهو ههفیکری و سیاسی

ڵ گهندی لهپێوهچ لهمڕۆی ئێران و کانی ئهڵ رێژیم و پرسه سیاسییهگهڵه لهبات و مامهخهلترناتیڤی کۆماری ئیسالمی، دژبەران و ڕەخنەگرانی ڕێژیم لە نێوخۆ و رۆکی ئهوهنێسروشت و

رش و باڵو و نالێک و کرێ پهڕوان دهوه که له پلورالیزمی سیاسی چاوهدەرەوە زۆر زیاتر له ناتەبان.

یههاتووی کارلێو رجی ئێستادا ئهلومهله هه ریراسهی سهۆنێئۆپۆزیس ،وهكی دیکهالیهله رییراسهسه ڵک پێویسته. کارکردی ئۆپۆزیسیۆنیاڵنی خهبۆ رێکخستنی کۆمه که نیهی یدانییهمهی ڵگهکۆمهنێو کانیتهجازی و دابڕاو له واقعییهکی مهیهڵهتی رایهی واڵت زۆرتر حاڵهوهرهده ڵگهی لهیرانی کۆماری ئیسالمکه دژبه ی ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانبارهه نالهم دۆخئهه. خۆوه گرتوبه

یش ئەو ی نێودەوڵەتیتە هۆی ئەوە کە کۆمەڵگهوه، بووهڕووکردۆتهرووبه ورهنگی گهئاستهبوونی ئۆپۆزیسیۆنێك که نه ناکرێحاشای لێ سەر و ئادرەسە بەجیددی وەرنەگرێ.ئۆپۆزیسیۆنە بێ

م الی خۆی رابکێشێ و هه ڵکی ئێران بۆی خهم متمانهک ئالترناتیڤی کۆماری ئیسالمی ههکه وهی کۆماری وهکیی مانهرهر بکا، هۆیەکی سهسهتییش بتوانێ حیسابی لهوڵهی نێودهڵگهکۆمه

ئیسالمییه.

کوردستان

کورد به گشتی

ستین پێناسه ناکرێ و لەنێو لهی ئیسرائیل و فهنیا به کێشهته ک جارانوه ڕاستاڵتی نێوهڕۆژههتەنیا کوردە که وه، ئهنکردمان پێکه ئاماژهدا شبوون و ئاڵۆزییانهوی و دابهڕهموو توندئەو هه

ک یهوهتهک نهدا وهوڵ دهوه، ههو ئاڵۆزییانهئه یرگهنێو جهوتۆته به ناچاری که یوهڵ ئهگهله وڵ بدارێ و ههبگهواکانی خۆیدا دیهێنانی مافە رهیی بەدوای وهنی و فیرقهیدوور لە شەڕی ئایبه ر بکا.بهستهکانی دهوهی نهندهیتی خۆی و ئایمنیهئه

رخۆدانی بات و بهمی خهرههشتێک به مووکانی تا ئێستای کورد پێش ههوتهسکهده که ئاشکرایهله خشینهخراپ نرجیش به چاک یالومههه ێناکراڵم حاشای لێتی. بهکانیهتگێڕهباخه رۆڵه

کان سیاسییه تهرفهخسانی دهرج و رهلومهی ههوهو زۆرجار قۆستنه یهکورددا ههئێستای دۆخی

16

تی تایبهش که بهرجه نوێیهلومهو ههبووه. ئهدا ههوتانهسکهو دهدیهاتنی ئهله وه خشیاننهوه که ، بۆته هۆی ئهپێک هاتوهڕاستدا ی نێوهاڵتڕۆژههله اعشڕی دیرانی سووریه و شهپاش قه

لە ر، انهرچاو و شوێندرێکی بهبۆته فاکتهئەگەر کورد لە نەخشەی سیاسەتی جیهانیدا هێشتا نهدەیەکی بەرچاوی سیاسی و کانی ڕۆژهەاڵتی نێوەڕاستدا دیارنەخشەی رووداو و ئاڵوگۆڕه

ک پارتنێرێکی مڕۆ کورد وهوه که ئه. ئهبێ یی ناوچەکەو ئەکتەرێکی ئەمری واقیع یسەربازی گشتیی وی و له خانهڕی دژی تێرۆریزم و توندڕهکار له شهرێکی بهی متمانه و فاکتهجێگه

پشتیوانیی ینراوه و بۆته مایهیی و جیهانیدا دانی پێدای ناوچهتمنیهرکردنی ئهبهستهدهیی و جیهانیدا ردوو ئاستی ناوچهله هه ویه ورهوتێکی گهسکهدهو رچاوبهربازیی ی و سهسیاس

ئاڵوگۆڕه وه. ندیدار به کوردهه نێو موعادالتی سیاسیی پێوهتکۆمەڵێک پارامێتری نوێی هێناوهر داهاتووی سیاسیی سهواریان لهر شوێنهک ههمڕۆی ناوچه به باش و خراپ نهکانی ئهسیاسییه

ک توانێ وهبۆخۆیشی ده ،وهڵێتهوكگرتوو بجور کورد ژیرانه و یهگهڵکوو ئهبێ، بهکوردیش دهنی درێژخایه یندیوهژهربه لە و جۆره کهو ئاڵوگۆڕانه بهێک لهشخشین به بهبهوترههۆکارێکی

کار بکا. بێ دایهوهتهو نهئه

کی زۆر باش بۆ یهپرستیژ و پێگهدا کانیی کورد لەدژی داعشرهربهبهی خۆڕاگری و مڕۆ له سایهئه چاویرره بهلی ههمبورگه بۆته سهر پێشمهک ههنه ،ههاتودا پێکنکورد لە ئاستی جیها

هانبینیی ژیان و جهوهڵکوو مۆدێلی پێکه، بهڵ تێرۆریزمگهیدانی لهمهی وهڕووبوونهرووبهکه کنگرییهالیه كرێ.چاوی لێ ده کهی ناوچهکی تاقانهیهزموون و دیاردهک ئهکانیش وهکورده

تی یه و جێی خۆیهوێنهدا بێلهو گهواوی مێژووی ئهکرێ له تهدی دهمڕۆ له جیهاندا بۆ کورد بهئهموو شی هههاوبه یندیوهرژهبهپێناوی رپرسیارانه لهو به كان ژیرانهنه کوردییهموو الیههه رگرن.ڵکی لێ وهکهی کورددا وهتهنه

ی نوێش بۆ یترسڵێک مهی کۆمهرچاوهتوانێ سهوه که دهوچه جیا لهی نارجه نوێیهلومهو ههئهندی پێوهکانی کوردستان و لهر کام له پارچهی ههو پێگه ی جێگهوهر کورد بێ، له خوردکردنهسهوه جیا له .موکوڕییهڵێک کهگری کۆمهڵی کوردیشدا ههوهتنهوکانی بزوندییه نێوخۆییهڵ پێوهگهله

نراو نین و دانپێدا چاالکدا ی ناوچهو پانۆڕاما نوێیهک لهك یهکانی کوردستان وهشهموو بههکه هوه، گرێتهری کوردستان دهباشووم کهیه یپلهبه به رۆڵی کورد خ دانهبایه وکیی ئهرهشی سهو به داڕاستی نێوهاڵتڕۆژههیرانی ئێستای ڵ قهگهندی لهپێوهكان لهو جیهانییه رێمیههشبوونه دابه

به که داو کاتهر لهههمڕۆ وه دیاره. ئهکانیشهشێک له هێزه کوردییهت و ئاقاری بهبه سیاسهیه، گۆڕێداپێشی پرسی کورد له بار بۆ بردنهتی لهرفهل و دههڵ سااڵنی پێشووتر هگهراورد لهبهی نێوان هێزه راوێزی ملمالنهکان له پهنه کوردییهشبوونی هێز و الیهرانییش له دابهاڵم نیگهبه

ن و الیه مئه یخوازی کردن و هێژێمۆنینه قبووڵ كترتی یهوامیی زێهنیهردهو بهکاندا ییهناوچه وه.ن زیادی کردو الیهئه

دی وه که له رابردوودا بهی کورد زۆر لهوهکانی بزوتنهنێوخۆییهندییه وه پێوهخۆشییهدیاره بهکی الیهزیون. لهوون دابهبڕبدا تا ئاستی خاشهو بوارهی دزێو لههدڵێک دیارکرا باشتره و کۆمهده

17

له وڕۆدا و می ئهردهسه ی لهاڵوندی و تێکهی هاتوچۆ و پێوهوهبوونه هۆی ئاسانتربه وهدیکه سیاسییندیی و هاوپێوه ەوەیی کورد، پێناسەی هاوبەشی نەتداکانی گۆڕانه سیاسییهسایه هێزتر بووه.ه بهتا هاتووو ههڵکر لە کزیی نەداوە، بهک ههنهله و گهکانی ئهرۆڵه

دا ئەزموونی دەیان ساڵەی خەبات و حیزبایەتی و مامەڵەی پارچەکان و حیزبەکان وکاتهله رههکی کوردستان و یهر پارچهتی سیاسی و حقووقیی جیاوازی کوردی ههوقعیهیەکتر، مهڵ لەگه

مامەڵەی کۆمەڵگای نێودەوڵەتی لەگەڵ هەر ، وچاو یەکتروتی سیاسیی جیاوازی بەشەکان لەرهی کوردستانی کهرچهدا که پاو واڵتهکان لەگەڵ ئهندییهی کوردستان بە پێی باری پێوهیهپارچه

و یی ئێمه بهوهتهشی نهی هاوبهری دیکە بوونەتە هۆی ئەوە کە پێناسهوه و زۆر فاکتهوتڵکهههلێت هاوکات نانهته نیاو ک یهکوه و شهاوبه ،ی سیاسیی ئێمهری کێشهسهچاره که مانایه نیه

و کام له ر. دابەشبوونی کوردستان بەسەر چەند واڵتدا و ئاقاری جیاوازی پرسی کورد له ههبێش بووه، ردا دابهسهی کوردیان بهو واڵتانهنگی سیاسیی جیاوازی نێوان ئهرههدا و فهپارچانه

و ر ڕێگاچارەی جۆراوجۆر و تایبەت بەرامبهکی کوردستاندا له بهیهر پارچهپرسی کوردی له ههبۆ کە حیزبەکانی کوردکردووە ی کوردستان واییغرافیای سیاسوداناوه. تەنانەت ج دا یهپارچه

ندیی ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆیان لەگەڵ بەردەوامیی خەباتی چەکداری و سیاسیی خۆیان پێوهك وهخۆیان بێ. ئەو دەوڵەتانەش لە یەک کاتدا هه دار کوردستانسهی حاکم بهتانی دیکهوڵهده

و ڕۆکی ئه. سروشت و ناوههرخستودهی کورد شێكی دیکهك دوژمنی بههشێك له کورد و ودۆستی بهێکی به شتس کههێندێک .ر کراوهسهتی لهزاوهوه قهۆرهجی جۆربهش له روانگهندییانهپێوه

.نکهیری دهوه سهمان و و دڕدۆنگییهبه گو سیشنێن و زۆر کهپێویست و سروشتیی داده

نێو خودی کورددا ی لهۆراوجۆری جندیوهرژهبهشبوونی کوردستان حاشای لێ ناکرێ که دابهو کانی ئهکییهرهرکام له هێزه سهت ههنانهکی کوردستان یان تهیهر پارچهدروست کردوه و هه

یه. ی کورد ههلهسهی مهندهیگشتی له ئایانه و بهییندوهرژهبهو ی خۆیان لهوهپارچانه خوێندنهتیی رایهکی کوردستان بۆخۆی نوێنهیهر پارچهبێ ههدا که دهو کاتهر لهاڵم ههبهموو ق وایه ههنزیم بکا، ههباتی خۆی تهکانی خۆی بکا و بۆخۆیشی ئاجێندای خههندیوهرژهبه

نسیپ م پرهالنیکه نر هێندێک رێکار یاسهته له خۆیدا پێک بێنێ که لهو قابلیهوه ئهکورد پێکهتانی حاکم وڵهڵ دهگهندی لهی کورد و پێوهوهوتنهکانی بزندییه نێوخۆییهبواری پێوهم لهههکی یهلهسهک مهی کورد وهلهسهپێشی مهتیی بردنهچۆنیه یبارهم لهر کوردستاندا و ههسهبه ڵ دۆخی کورد له پارچهگهندی لهپێوهله دواترون. کیدا رێک بکهرهست له ئاستی دهکدهیه

که بۆ تهو بابهر ئهوه سهێینهڕگهی کۆنکرێت دهبه شێوهکانی کوردستاندا جۆراوجۆره .سازه نووسباتی ئێمه گرینگ و چارهی زیاتری خهوهستانههه

18

کوردستان كانیر کام له پارچهدۆخی کورد له هه

رک و ی ئهوهئهر بهاڵم لهی کورد، بهوهتهشێکه له نهی کوردستان بهاڵتڕۆژههلی کورد له گهکانی کورد له ئێران، پێناو ویست و ئامانجهبات لهه له خهیپێشدا بریتیتی ئێمه لهریساله

وه. پاشانینهدهو پرسی کورد له ئێران دهی کوردستان اڵتڕۆژههتا ئاوڕێک له بارودۆخی رهسهپێی رابردووی بهدا ردستانی کوکانی دیکهپارچه لهر کام نگاندنی بارودۆخی کورد له ههڵسههه

پرسی کورد له رسهله انرییندی و کاریگهی پێوهپێشی پرسی کورد و رادهگۆڕ و چوونههاتنه .ینكهریز ده ی کوردستاناڵتڕۆژهه

ڕۆژهەاڵتی کوردستان

تیی رکردایهباتی کورد له ئێران و مانەوەی سهدرێژی خهبە لەبەرچاوگرتنی رابردووی دووروراورد به به اڵتڕۆژههی کوردی وهوتنهوبات، بزسڵیی خهیدانی ئهکان له نزیک مهکوردییهحیزبە

اڵم ی ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانی که باسمان کرد، پێگەیەکی باشتری هەیە. بهو دۆخهڵ ئهگهلهی هاوبەش وەک پەتایەکی فەرهەنگی سیاسیی و رێکار رش و باڵوی و قەیرانی وتارك پهالیهله

رکوت و تی سهوه سیاسهشهکی دیکهالیهو له وهگرت یکانیشی حیزبە کوردییهرۆکبهئێران یدانی مانۆڕی یی که مهرجێکی ناوچهلومهق به کوردستان و ههرههند قاتی رێژیم دهداخرانی چه

اڵتڕۆژههی پرسی کوردی وههۆکارن بۆ ئهموو ههوه، سک کردۆتهرتهكانی بهحیزبه كوردییهوه بیر له بێ و پێویسته به ژیری و شێلگیرییهندیدا نهزامهمڕۆ له دۆخێکی دڵخواز و جێگای رهئه

وه.ته بکرێتهزعییهو وهر لهدهچوونه

پێگەی کورد لە ئێران

و نی چارەسەری ئهدیمهدوورهكانی وێ له سروشتی پرسی کورد له ئێران و ئاستەنگهر بمانهگهئهدا دروست ندییهو پێوهسیاسەت و ستراتژیمان له بگەین و واقعبینانه بەرچاوڕوونی بۆپرسه تێ

ی کوردستان، کانی دیکهڵ پارچهگهراورد لهبکەین کە به بهین، پێویستە ئەو ڕاستییە قبوڵبکهئێمه وڕوویه.رهت به خۆی بهی تایبهرهگهتهڵێک کۆسپ و ڵ کۆمهگهی کورد له ئێران لهلهسهمهی له و چاوهین که بهیوانه( نله ێکكنیا یه)که کۆماری ئیسالمی ته نانهو الیهڵ تێزی ئهگهلهو ی کورد له ئێران ناڕواننلهسهمهش له و چاوه، بهڕواننده ی کورد له واڵتانی دیکهلهسهمه

. ننێداده ی کورد له واڵتانی دیکهلهسهی کورد له ئێران و مهلهسهن مهنێواتی لهڕهجیاوازیی بنهری و هۆی کاریگهکان و چ بهموو پارچهوه بوونی کوردی ههتههۆی هاونهڕی ئێمه، چ بهبه باوه

ست و کی بندهیهوهتهکانگیری نهک پرسی یهی کورد وهلهسهریی نێوانیان، پێویسته مهشوێندانهی دێموگرافی ین که هاوکێشهوه بکهحاشاش له دا ناتوانینو کاتهر لهبکرێ. ههلێ شبوو چاویابهد

کانی دیکهی سیاسی و حقووقیی کورد له ئێران له چاو پارچهندیی مێژوویی و جێگه و پێگهو پێوه م، ڕابردووی کۆنی دەسەاڵتداری لە ئێران بهکهختتردایه. یهوه سهداخهله دۆخێکی جیاواز و به

ترن، ر کوردستاندا که له شکڵی ئێستایاندا تازهسهری حاکم بهت تانیوڵهڵ دهگهراورد لهبهله رگهئهم، ه. دووهجێ هێشتوله تاران به دار کوردستانسهبه وکمڕانیبۆ ح ئاسانتریپاشخانێکی

19

نیا دوو کانی نێوان تهندییهی پێوهوێته خانهكهوه ژیان دهریه پرسی پێکهوتورکیه و عیراق و سوکەوێتە نێو بازنەی کێشە و ئاڵۆزییەکی بەرباڵو و ، له ئێران چارەسەری کێشەی کورد دهوهوهتهنه

م، سێهه ڵ تاران بکەن.گهڵه لهك کورد مامهموویان وهرج نیه ههناڕێکی چەند نەتەوە کە مهی کانی دیکهپارچه بۆ یو جۆرهم و تا ئێستاش بهی بیستهدهدرێژایی سهرجی سیاسی بهلومههه

ه.خساندوڕهتی نهرفهدهنده وهت بووه، بۆ کورد له ئێران ئهرفهڵگری بوار و دهکوردستان هه

درێژایی ی کوردستان، بهاڵتڕۆژههباتگێڕانی ی خهوهپسانهبات و فیداکاریی بێرباری خهسهبه یتیکه کورد توانیب هاتۆته پیش وتۆنیا دوو جار ئاڵوگۆڕی سیاسیی ئهم تهی بیستهدهسهکە دا بووەرفەت بەدوای شەڕی دووهەمی جیهانییەکەم دوه. ی خۆی بیقۆزێتهندیوهرژهبه

پاش دووهەم دەرفەتیش لهکەوتەوە ودامەزرانی حیزبی دێموکرات و کۆماری کوردستانی لێدوادا بهاتی بی خهکە بووژانەوەی حیزب و دەسپێکی قۆناغێکی دیکهئینقالبی ئێران هاته پێش

نیا تهی پێ نادا که بهتانهرهو دهپێگەی کورد لە ئێراندا ئهمڕۆ و له داهاتووشدا ئه. هاتر وه سهڕێتهگهی دهندهوهیه ئهوهریدا بخوڵقێنێ. گرینگ ئهراسهله ئاستی سه ورهگه یگۆڕئاڵو

ریش له گهبکا و ئه دنخوڵقان ترفهدهتی به یارمهڵ خۆیدا گهندی لهپێوهو لهکورد، بۆخۆی ندهوهروویدا، ئه ێکیی گۆڕانرجی ناوچهلومهر رووناکیی ههبهتی لهتایبهموو ئێران بهئاستی هه

به قبووڵی جبووروێ و دیسان مهکهریدا نهسهکانی پێشوو بهک جارهکردبێ که وه خۆی بۆ ئاماده بێ.نهکه ییهواعیدی نادڵخوازی یارقه

کردنر حاشاسهروا لهتێک بێ( ههوڵهده رتاران )هه ندی لهتی ناوهوڵهتی دهدا سیاسهحاڵێکلهوالی مالوئهئهبێ قیههبه وام بێ، ئێمهردهکانی بهواڕه و مافهئێران لهکورد یوهتهنه بوونی لهپشتیوانیی بهگونجاودا ڕاپرسیی گشتی تیرفهده زانین لهکوردستانی دهاڵتی ڕۆژههڵکی خه

نووسی ر چارهسهله وتووتیی پێشکهی مرۆڤایهکان و بیروڕای گشتیکگرتووهیه وهتهڕێکخراوی نه بڕیار بدا. ڕێ بخاووه دای کوردستانشهم بهکورد له

ریئازه تورکی کورد و ندییێوهپ ،ی کوردستاناڵتڕۆژههی یی جۆغرافیاپێناسه

شکردنی ین، پرسی دابهبکهپێ انیدا ئاماژهلێره هی پێویستییانهو پرسه پێکهاتهكێکی دیکه لهیهکانی هیندیوهرژهبهوتنی کهکریهی کوردستان و بهاڵتڕۆژههی جوغرافیایی واڵت و چوارچێوه

یه.وهشکردنهدابهم ی ئهی ئێران له سۆنگهدیکهکانی نێوان کورد و پێکهاته

یی وهتهی نهمای ویست و ناسنامهر بنهسهله یوهئه جیاتیشکردنی ئیداریی ئێران لهدابهکیی سیاسی رهستی سهبهڕاستیدا مهکانی ئێران بێ، به هۆکاری ئیداری پاساو دراوه و لهپێکهاته

ی بەسەر پارێزگاکاندا کانوهتهنهکان بە جۆرێک تی بووه. له ئێراندا سنووری ئوستانهمنیهو ئهکردنەوەی پێناسەی قەومیی ئەوان نەتەوەیەکی واحید بە ه کە بە کەمڕەنگدابەش کردو

ی کوردستان، به دانانی ناوی "کوردستان" اڵتڕۆژههی بارهلهپێناسەیەکی ئێرانی دروست بکرێ.

20

ی وهئوستانی سنه( و جێکردنهی کوردستان )اڵتڕۆژههکانی كێک له ئوستانهنیا یهر تهسهلهربایجان، دەوڵەتی ناوەندی ناوی ئازهکانی کوردستان له ئوستانێکدا بهرچاوی ناوچهشێکی بهبه

سک و رتهی کوردستاندا بهاڵتڕۆژههی ئیداریی ی کوردی له پێناسهم ناسنامهتی ههویستوویهکان( بکاته رییهدا ئازه)لێره ییوهتهنهی نێکی دیکهشنێک الیهم به چهوه و ههبکاته بچووک .گێڕان له کوردڵسهرتن و قهمگهکتی بهشی سیاسههاوبه

بەشداری دەسەاڵتی ئایینی، ی ئێراندرێژایی مێژووریدا بهراسهکان لە ئاستی سهئازەرییه تورکهو له زۆر ئوستانی ورمێ له ،ر خاکی کوردستانیشسهئابووری، سەربازی و سیاسی بوون و لە

ئێمە لەگەڵ ناوەند ت لە کێشەینانهە و تهمانڕەواییان بەسەر کوردیشدا کردورشوێنی دیکە فهرچاوگرتنی قورسایی بهله. بهوهرگرتیان وهبۆ بەرژەوەندیی ئێستا و داهاتووی خۆیان کەڵک

ها روهدێموکڕاسی له ئێراندا، ههبات بۆ یان له خهیکان و رۆڵی مێژوویرییهدێمۆگڕافیی ئازهی دۆست و و کاتهری )چ ئهکانی نێوان کورد و ئازهندییهرچاوبوونی رابردووی پێوهبهلهبه

وکردنی تی ئێمه پتهوه( سیاسهوتۆته نێوانیانهی گرژی کهو کاتهیمان بوون و چ ئههاوپهدیهێنانی باتی بۆ وهان بۆ هاوکاری و هاوخهوڵدئاشتی و برایانه و ههژیانی بهوهماکانی پێکهبنه

وه و نانهشنه ناکۆکیرچهدا که دژی ههوکاتهرلهکانمانه. ئێمه ههش و هاوشێوهئامانجه هاوبهو ر ئهسهی ئێرانداین، لهوه گرینگهتهو دوو نهی نێوان ئهڵهندی و مامهپێوهک لهمارگرژییهده

کانی کورده که به رێگای ن و بژاردهره سروشتیی الیهرکی هههوه ماف و ئین که ئهڕهباوهو ئه ی ئێتنیکییی ناسنامهوهنهراستکرد نی بۆ پاراستن ودهمه جۆراوجۆری سیاسی و

شێکن له خاکی کوردستان.وه بهڕووی مێژووییهن که لهکار بکه مینانهرزهسه

کوردستان وای لە بارودۆخەکە می لە ڕۆژهەاڵتی وتی دێموگرافی و راگواستن و لێکدانی قهسیاسهکارێكی ئاسان سنووری جۆغرافیایی ڕۆژهەاڵتی کوردستان دیاریکردنی ە کە تا ئێستاش کردو

کان لە دەرەوە و نێوخۆی واڵت نەیانتوانیوە نییهر حیزب و الیەنە سیاسی و مەدهههنەک بێ.نهبەرچاوڕوونی و ڕێنوێنیی دا ی کوردستاناڵتڕۆژههکانی خاکی ڵ سنوورهگهندی لهپێوهلهه له مئه وه.تهکراوهجیددی بیریشی لێ نه بهتا ئێستا ههم پرسه ڵکوو ئههەبێ، بهاوبەشیان ه

وه کاری کانی کورد پێکهو بژاردهن الیهیه که پێویسته نانهو پرسه گرینگ و درێژخایهشنی ئهچهتی کوردی له وه له ئێستای سیاسهکی باشترهرچاوڕوونییهم به بهی ههوهن بۆ ئهر بکهسهله

مینی کوردستان رزهندیدار به سهکانی پێوههگیروگرفتڕووی پیالن و ی کوردستان رووبهاڵتڕۆژهه بێ.ههیی باشتریان دهری کوردستانیش ئامای سنوووهم بۆ دواڕۆژی ساغکردنهوه و ههببنه

ی ئێستا ستانییهشکردنه ئوم دابههێڵین ئهیه که نهوهدا گرینگه ئهلێره ش کهشتێکی دیکهحی پێدانی روورهپه دابنێ و به اڵتڕۆژههیی کورد له وهتهر رووحی نهسهله واری خراپشوێنهو ر لهله ئێراندا. هه شی کوردی هاوبهبوونی پێناسه ازهۆی الو ری و ئوستانی ببێتهگهناوچهجوغرافیایی کوردستانی -ی سیاسیر پێناسهسهکان پێویسته لهنه سیاسییهدا بژارده و الیهکاته

وام و شێلگیر بن.ردهكگرتوو بهك واحیدێکی یهئێران وه

21

ئایین له ڕۆژهەاڵتی کوردستان

جاران لهتر و چاالکن لە رۆژهەاڵتی نێوەڕاست بەشێوەیەکی هەروەک پێشتر ئاماژەی پێکرا، ئاییه و بۆته ئامراز و ئادرەسێک بۆ خۆپێناسەکردنی سیاسی. گۆڕەپانی سیاسیی داگرتوتریش قزههۆی رابردووی ی و بهکهڵکهی خهوانهڕههۆی سروشتی میانهوه رۆژهەاڵتی کوردستان بهخۆشییهبه

وی و متر تووشی توندڕهیه، کهتیی ههوایهتهتێکی نهشتێک ماهیه مووباتێکدا که پێش ههله خهرچاو بێ که رێژیم له سااڵنی دواییدا بهمان لهوهبێ ئهاڵم دهمارگرژیی ئایینی بووه. بهدهڵدان و رههی به سهست رێگهنقهەئ یی بهوهتهستی نهکان له ههی الوهوهستی دوورخستنهبهمهبهی له ئێرانی وهر ئهبهوه، لهکی دیکهالیهئایینی داوه. لهردنی هێندێک گرووپ و تاقمی کشهگهکان بهزههڵ شیعه مهگهله راوردکان به بهبهزههمهیننتی کۆماری ئیسالمیدا سور حاکمیهژێوازییه بۆ م جیادا ئهوڵ دهن، رێژیم ههت و رێز ناکهمنیهست به ئهوه ههووی ئایینییهڕله

دژی یەکیەتیی نەتەوەیی کورد لە ئێران یی کوردانی شیعه و بهوهتهستی نهکردنی ههسست .رێهکار ببه

که داوهر ئهرامبهره له بهپهملهنەتەوایەتی لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان گەورەترین هۆشیارییساڵی ڕابردوودا هەوڵیداوە ی ئێمە دابەش بکا. حیزبی ئێمەش لە چەند هکێشەی ئایینی کۆمەڵگ

وه که و پێشگیری له نەتەوەییه هبەهێزکردنی ئەو هەست ڕێک لە چوارچێوەی ستراتێژیی، بچێته پێشێ. وهتهکتر جیا بکاالت له یهوه کوردی رۆژههیشهیبی له رووی سیاسزههجیاوازیی مه

ک و به چاوی ندییهمهوڵهک دهپێویسته وهکوردستان یاڵتڕۆژههی ڵگهکۆمهکانی نێو شنییهچهفرهکانی موو چین و توێژهدا پێویسته ههو کاتهر لهههاڵم بهیر بکرێن. وه سهتهرێز و حورمه

بات و وه له خههدیکی کوردستان به سوننی و شیعه و یارسان و هی اڵتڕۆژههی ڵگهکۆمهیی کورد بپارێزن و وهتهكگرتوویی نهنیاندا یهواکاستهێنانی مافه رهدهتێکۆشانی خۆیان بۆ وه

بۆ شنییانهچهو جۆره فرههکانی خۆی لبازانهن که به مانۆڕه فێڵدهرێگه به کۆماری ئیسالمی نهری وههڵکی کوردستان و به الڕێدا بردن و گۆڕینی سروشت و جهکانی خهنێوریزه خستنهدرز .ربگرێاپ وهڵكی خری کورد له ئێران کهلهسهمه

تیاڵیهئابووری و کۆمه وژمی باریته

ی کوردستان اڵتڕۆژههیری وه سهبە چاوی ئەمنیەتییهمیشه وه که ههبەدرێژایی مێژوو به هۆی ئهجێ بمێنێ، لەسەریەک ژێرخانی ندن بهسهشهگهکاروانی یه له و ناوچهوڵ دراوه ئهکراوە و ههراورد وه که به بهش بۆته هۆی ئهمهو ئه بووه پیشەسازی له کوردستان زۆر الوازئابووری و

رسخوێندووشدا زۆر لە نێو توێژی دهت لهنانهی بێکاری تهی ئێران رێژهکانی دیکهڵ ناوچهگهلهی و نەبوونی ئەمنییەتی گیانیی خەڵکی هەژار لە چەند ساڵی کێشسەرەوە بێ. کاری دژواری کۆڵ

ی کوردستان و تابڵۆیەکی دڵتەزێن اڵتڕۆژههداوەکانی وسەردێڕی هەواڵ و ڕورۆژانه دوودا ڕابربێ هەاڵواردن دروستی و بهڵکی واڵتێکی بەپیت و بەرەکەت که ئەگەر بهخه بووە لە بێدەرەتانیی

راورد وتوو بهڵکی واڵتانی پێشکهڵ هی خهگهله کهڵکهخه ئیدارە کرابا، ئاستی ژیان و گوزەرانی

22

شێک له دا لە بێکاری بۆ چەکدارکردنی بهوڵ دهکۆماری ئیسالمی هه وه،کی دیکهالیهکرا. لهدهواڵنەوەی کورد ودژی جربگرێ و بهڵک وهکه وههیان به دامودەزگاکانی خۆیوهستنهڵك و بهخه

بێنێ. بەکاریان

کۆمەاڵیەتییەکان له رۆژهەاڵتی کوردستانیش وەکنجامێکی بارودۆخی ئابووری، کێشە رهک دهوهشوێنەکانی دیکەی ئێران بەرباڵو و هەمە الیەنەن و ئەوەندەش خەڵکیان بە خۆوە گرفتار کردوە

وان داناوه. کۆماری یی ئهوهتهخەبات و تێکۆشانی سیاسی و نهلەسەر ریی خراپیکە کاریگهری بەشێکی بەرچاوی بێ هاندەر و ڕێخۆشکه ئیسالمی لەالیەک ئەگەر بە شێوەی ناڕاستەوخۆش

اڵمدەر و بەرپرس بەدوای ڕێکار همەتێکی ووکێشە کۆمەاڵیەتییەکانە و لەالیەکی دیکەوە وەک حکوره دیار و ترسناکی ی ههو چارەسەری ئەو کێشانەدا نەچووە. دیاردەی مادە هۆشبەرەکان نموونه

دا گرتوهنێو توێژی الوانتی لهیبهتای ئێمەی بهیه که وەک پەتایەک بەرۆکی کۆمەڵگاو کێشانهئهزۆر ندهیدابۆ ئێستا و ئایڵگهکۆمهکان و له نێو خێزانهله کانیرهاویشته و زەرەر و زیانهو ده

رانیین.ی نیگهرچاو و جێگهبه

ییه، پێویسته وهتهدیهێنانی مافی نهموو شتێك بۆ وهلی ئێمه پێش ههباتی گهخه یوهڵ ئهگهلهی شێوهبه اڵتڕۆژههکان له نێوخۆی نییهدهم بژارده و بنیاته مهکان و ههم هێزه سیاسییههه

کان کار تییهاڵیهتا و گیروگرفته کۆمهکردنی زیاتری پهنهشهی تهوهنگاربوونهرهجۆراوجۆر بۆ بهرکه و ئهرپرس ئهتێکی بهمهوک حکوبێ که کۆماری ئیسالمی وهرگیز پێیان وا نهن و ههبکهڵکوو بوار و ینێ گرینگه، بهمڕۆ و سبهی ئهڵگهکۆمهر بۆ سالمسازیی ک ههمه نهدا. ئهنجام دهئهر سهکان لهتاکهم رجهرکدارکردنی سهبات و ئهری کردنی خهماوهستێنێکیش بۆ به جهبهتێکی ئینسانییشی سڵههیی بوون خوهتهکه وێڕای نهپێك دێنێ ند ههڕهی بزاڤێکی فرهخشهنه .یههه

نی له ڕۆژهەاڵتدهزای سیاسی و جموجۆڵی مهفه

ت نانهابردوودا و تهند ساڵی رڵ کوردستان له چهگهندی لهپێوهتی کۆماری ئیسالمی لهسیاسهپێشووی بووه که بریتی بووه له تیی سیاسهر درێژهتی رووحانییش ههوڵهکاری دهرسههاتنهپاش

دایهو ماوهواوی ئه. له تهاڵواردنرکوت و ههروانینی ئەمنیەتی بۆ مەسەلەی کورد و سهی ژهروا درێنیی کورد ههدهت ئێعدامی چاالکانی سیاسی و مهنانهدوونان و زیندان و تهاوهڕ

ندامی حیزبی ند ئهنسوور ئاروهتوانین ئاماژه به ئێعدامی مهنموونه ده دوایین کبووه که وههه ین.نی رابردوودا بکهدێموکڕاتی کوردستان له مانگی ژووئه

ڵکی کورد لەپێناو ، خەبات و تێکۆشانی خهنگهبروزهزهزا داخراو و پڕ له م فهی ئهوانهپێچهبهی سیاسیی کوردستان رۆژ به رۆژ وهوتنهوڵک به بزروا بەردەوامە و هۆگریی خههه دامافەکانیان

اڵتڕۆژههی کانی دیکهندیی شارههاباد و هاوپێوهڵکی مهیدانی خهمه له زیادبووندا بووه. هاتنهر پشتی به گهڵکی ئێمه، ئههاری رابردوودا نیشانی دا که خههۆتێل تارا له به ڕوداوەکەیدوای له

رم بێ، کان گهنهنگی هێز و الیهماههش و ههرێگای هاوبهخشهکڕیزی و نهرێکخستن و یه

23

ت و ویست و وجوودیهی مهوهقکردنهتێک بۆ زهرفهر دهی تێدایه له ههوهت و توانای ئهرفیهزهڕووی ڵکوو بهبهی سیاسیی ئێراندا، ڵگهکۆمهستانی رێژیم و دهڕووی کاربهر بهک ههکانی، نهداوا

ی شێوهدا بهم ویست و داوایانهپێناوی ئهو لهربگرێ ڵک وهییش کهوهتهبیروڕای گشتیی نێونه یدان.ڵ بێته مهکۆمهوام و بهردهبه

کان، هەستی هاوبەشی شبوونهست و دابهربهموو بهای ههڕرهی فراوانتری کوردیدا و سهله بازنهکانی نێو نگییهنگاوڕهرهموو ڵکی کوردستان به ههاڵنی خهتا دێ زیاتر کۆمهههنەتەوایەتی

انی پرسی کورد لە بەشەک پێشیچوونه وری خۆی کۆدەکاتەوە.هوه لە دوارییهی کوردهڵگهکۆمهندی و کانی پێوهی ئامرازهگرتنی بێوێنهرهوونی ئەو پرسه و پهبجیهانیی کوردستان و بهدیکەناسیۆنالیزمی کورد له ینیی زهر بووژانەوە و بەهێزبوونی سهریی باشیان لهیاندنیش کاریگهراگه

رچاو بێ که دەربڕینی هەستی نەتەوەیی لە بهمان لهوهئێران داناوه. دیاره پێویسته ئهتێکی پیرۆزی کوردی سڵههندی لەگەڵ پارچەکانی دیکە که خاوپێوهڕۆژهەاڵتی کوردستان و ه

وه بە الڕێدا براوه و کەڵکی نی دیکهن کۆماری ئیسالمی و هێندێ الیهالیهزۆر جار له ه،اڵتڕۆژههندێک ربۆیە پێویستە کاری زۆرتر بکرێ بۆ ئەوەی کۆماری ئیسالمی و ههخەراپی لێوەرگیراوە. هه

کردن لە ژێر ناوی داکۆکیرداریی خۆیان له هەستی نەتەوایەتی خەڵک لهبههرهالیەن به ن.کهپارچەکانی دیکەدا نه

ی رابردوو له ئێراندهک سهپانی سیاسیی یهرکێ و فرەچەشنیی نێو گۆڕهی کێبهوهر ئهبهلهبەشداری و تیژی بووه، فەرهەنگ و ئەقڵیەتی می یەکتروەالنان و توندورههی کات بهربهزۆ

شدا زۆر الوازه. لەگەڵ ئەوەشدا دیسان لە ی ئێمهله واڵت و ناوچه نیدهتۆلێرانس و خەباتی مهمیشه هەوڵیانداوە لە دەرفەتەکان کەڵککوردستان کە ناوچەیەکی تەواو ئەمنیەتییە، خەڵک هه

بۆنەکانی دیکە نی و فەرهەنگی و ژینگەپارێزی و بوار ودهوەربگرن و بە بیانووی جۆراوجۆری مهوه که ڕوو. جیا له نهکانی خۆیان بخهن و ویست و ئامانجههدب پێشانڵی خۆیان کۆمهبوونی بهوڕوو رهانە لەگەڵ کۆمەڵێک ئاستەنگ و گیروگرفت کە ڕێژیم بۆیان دادەنێ بهچاالکی ئەو جۆرە

ڕێکخراوەیی کاری ڕاوكی و نەبوونی متمانه و ئەزموونی کاری هاوبەشهۆی دڵهبه دەبن،اڵمدەر نەبووه. تێچووی ئەو جۆرە چاالکییانە لە سیستمی هی پێویسته وو جۆرهچاالکانی نێوخۆ به

رتریشه. سهی ئێران زۆر لهکانی دیکهچاو نوختهکۆماری ئیسالمیدا کەم نیە و له کوردستان له، كجۆرە چاالکییه وە کە هەرکرد ڕوانینی ئەمنیەتی رێژیم بۆ کوردستان کەشوهەوایەکی دروست

ی ئەمنیەتی. وێته ژێر چاوەدێریی کاربەدەستانبکه تەنانەت ئەگەر سیاسی و نەتەوەییش نەبێ،ر گوتار و ک ههوە کە نهکرد ، بۆچوون و هەڵوێستی بەشێک لە حیزبەکانیش وایکی دیکهالیهله

ڵکوو زۆر جار ێ، بهک پاڵپشت بۆ کاروتێکۆشانی ئەوان لەئارادا نەبش وهکی هاوبهیهپێناسه .رێوه لێیان بڕواندڕدۆنگییه انه و بهو کار و چاالکیێک لهر هێندمومژی گومانیش بخرێته سهته

دوورو لێک بووناڵتی کوردستان و سنوورداری و پچڕپچڕدا که دۆخی نێوخۆی ڕۆژهەوهڵ ئهگهلهکخراوی ریهسهو وه پێناسەیەکی تۆکمه ن کهوه نادهتانی ئهرهکان دهنییهدهمه بوونی چاالکییه

کانی یهییاندنی رێنوێنوێڕای گه داوهمیشه هەوڵیحیزبی ئێمە هه ین،بکهسیاسی لەو چاالکیانە

24

عی رجهمه شاییی له دروستبوونی بۆوهبدا بۆ ئههان چاالکانی کورد له نێوخۆی واڵت خۆی، یدانی له نێوخۆی واڵتدا خەباتی سیاسی و مەدەنیی کۆمەاڵنی خەڵک لەالیەن سیاسی و مه

و ئێمە له گیرێ.رنهخەراپی لێ وه کەڵکی برێ ووه بە الڕێدا نهدیکهنی کۆماری ئیسالمی و الیه گاله توێژێکی کۆمەڵ تی هەوڵمانداوە کە خەبات و تێکۆشانی مەدەنی تەنیاتایبهدا بهندییهپێوه

وه، بەڵکوو بەجەماوەری بکرێ و خەڵکێکی زۆر لە هەموو کرێتهتیس نهبۆ نموونه رووناکبیراندا قهنیا نی تهدهباتی مهش زیاتر پێویسته خهوهچین و توێژەکانی کوردستان خۆی تێدا ببیننەوە. له

ی فراوانتری ڵکوو له خانه، بهکاوه سنووردار نهڵکهی خهکانی ژیانی رۆژانهخۆی به پرسهنی چارەسەرە سیاسییەکان بۆ داهاتووی مەسەلەی کورددا دیمهتی و دوورهوایهتهی نهلهسهمه

جێ بگرێ.

اڵنی نێو کۆمه بۆ چاندنی ترس و نائومێدی له الی کۆماری ئیسالمیقهوڵوتهههی وانهپێچهبهک نی ئێران و یهالباتی گهبۆ خه که بارهناله و بارو دۆخهئه مووڵ ههگهدهو داڵکی کوردستانخهباتی دواڕۆژی خه وانینهڕده وهچاوی ئومێده به ، ئێمهئاراوه هاتۆته ی کوردوهتهوان نهله

ی ورهکی گهلێپۆتانسیه زانین چکوردستان. باش ده تی لهتایبهان بهڵکی ئێری خهخوازانهڕزگاریکی یهئیراده ، چوهتهراوهددا شاراڵتی کوردستانۆژههکانی کوردی ڕناوی ڕۆڵههه له باتگێڕانهخهدا ی کوردستانشهم بهرانی ئهدڵی تێکۆشه له ستیتی دیلی و ژێردهحاڵه رچوون لهبۆ ده وپته .رینهربههقووڵ و ب ندهیی چهوهتهستی نهوشیاریی سیاسی و هه دا وپۆل دهشه

خسێتانێک بڕهرهرکات دهو هه تی گونجاوهرفهنی دهڕواچاوهکورد لی گه دڵنیاین که ربۆیهههکانی یهانی ماف و ئازادیرکهوتزه ڕوویبه هخوازئازادی هڵکخهو ئهیی گڕکانی ڕق و تووڕه

هتبارینهبار و مهناله و بارهله تی کوردستانتایبهشتی و بهگئێران به و وهقێتهتهده خەڵکدا کا. ڕزگار ده

باشووری کوردستان

ندیی ڕووی هاوپێوهنیا لهک تهی باشووری کوردستان نهندهینووسی ئایمڕۆ و چارهدۆخی ئه اڵتڕۆژههریی قووڵتر و نزیکتری نێوان ندی و کارتێکههۆی پێوهها بهروهڵکوو ههوه، بهییهوهتهنه

دا هەڵسەنگاندنی ئێستا و داهاتووی باشووری کاته ورلهگرینگه. هه و باشووری کوردستان بۆ ئێمهوان و دەوڵەمەندی تێدایە کە بۆ ئێستا و داهاتووی کوردستان لە زۆر بارەوە ئەزموونێکی بەرفره

هەاڵتی کوردستان و ئێران زۆر بە کەڵکه.ڕۆژئێمە لە

قامگیریی ڕووی سهم لهی عێڕاق ههکانی دیکهلەگەڵ ناوچه باشووری کوردستان بە بەراوردتی پاش تایبهوه )بهی ئابوورییهشهوه و گهدانبوونهم له ڕووی ئاوهوه و ههمنی و ئاسایشهئه

کی الیهوتی( لە بارودۆخێکی زۆر باشتردا بووه. لهخۆی نهربهسه تی نیمچهری سیاسهبهگرتنهرێمه و ههی ئهوهرهندیی دهوه و پێوهرهڕووی جیهانی دهرێمی کوردستان بهی ههوهوه، کرانهدیکه

25

ڕووی وتووتر له جاران. لهمڕۆ چۆته نێو فازێکی پێشکهتیدا ئهوڵهیی و نێودهله ئاستی ناوچهر دەتوانن پارێزگاری له ک ههکان نهخست کە کوردهوه، ئەزموونی شەڕی داعش دەریربازییشهسه

تیی یمانهیدانیی هاوپهرترین پارتنێری مهڵکوو کاریگهخۆیان و له هەرێمەکەیان بکەن، بهته هۆی رێمی کوردستان بوونهکانی بواری حوکمڕانی له ههموکوڕییهش بن. دیاره کهیتیوڵهنێوده

کانی کییهرهسه نێوان حیزبهی سیاسی و قانوونی لهڵێک کێشهی کۆمهوهڵدان و قووڵبوونهرههسهوان یی ئهڕێبازکكگرتوویی و یهر یهسهریی خراپی لهش کاریگهمهی کوردستاندا و ئهشهو بهئه ییدا داناوه.وهتههێزی نهاڵتێكی بهسهوکردنی دهپێناو دروستکردن و پتهله

ورد و عەرەب له ئاستی عیراقدا، پڕۆژەی فیدراڵی کە لەڕاستیدا لە سەر تەوافوقی دوو الیەنی کوه و لەسەر هێندێک فایلی گرینگ و دامەزرابوو، رۆژبەڕۆژ لەگەڵ کەند و کۆسپ ڕووبەڕوو بۆته

روا کان ههوه و سنووری کوردستان ناکۆکییهرهندیی دهرگه و پێوهوت و پێشمهك نهستیاری وهههوتنی ماکانی رێککهبنهعیراقێکدا که ی فیدڕالی لهی پڕۆژهندهیمڕۆ ئایوام بوون. ئهردهبه

ژێر له و تی شکستخواردووڵهخی دهی واڵت چۆته دۆنیشتمانی له جارانیش الوازتر بوون و ئیدارهک عیراقدا کە پرسیاردایه. ئەزموونی فیدراڵیخوازیی باشووری کوردستان ئەویش لە واڵتێکی وه

ئێمە لە ئێرانی داهاتوودا کە هاتوه بۆنیا له دوو نەتەوەی سەرەکی واته کورد و عەرەب پێکته بوونەوەیە. وردرنج و لێیە و زۆر لە عیراق ئاڵۆزترە، جیگەی سهواڵتێکی فرەنەتەوه

یه که جێگە و پێگەی باشووری وهین ئهبکهتیی پێی تایبهدا پێویسته ئاماژهشتێک که لێرهت کی زۆریان له سیاسهنییهم کوردی پارچەکانی دیکە چاوەڕواتە هۆی ئەوە کە ههکوردستان بووه

رێمی کوردستانیش هێندێك م ههبێ و ههرێمی کوردستان ههتی ههو کارکردی حکوومهرێمی کوردستان له کوردی رچاوگرتنی بارودۆخی ههبهڵ وهگهندی لهپێوهڕوانیی له چاوه

ڕوانییانه لەو و چاوەبێ. ئهی کوردستان ههاڵتڕۆژههوان له ک لهکانی دیکه و یهپارچهو پێیه وه سەرچاوە دەگرن کە کورد یەک نەتەوەیە و کوردستانیش یەک واڵتە. بهتێگەیشتنه

مای ر بنهسهڵ دراوسێکانیدا لهگهی لهڵهندی و مامهرێمی کوردستان پێوهبێ حکوومەتی ههدهکانی بێ کوردی پارچها، دهوالدی ئهکهیی دابڕێژێ، یان به دیوهوهتهواو نهکی تهڕێگایهخشهنه

کانی باشووری ندییهوهرژهمای پاراستنی بهر بنهسهباتیان لهکی خهیهرنامهموو کار و بههه دیکهی جیاوازی وهکرد، ئێمه خوێندنهمان پێوه ئاماژهرهک له سهروهن. ههکوردستان رێک بخه

رمیی ی فهوارهنی قهشووری کوردستان که خاوهتی باتایبهکانی کوردستان )بهرکام له پارچهههی و ئاقاری کهلهسهپێشی مهی بردنهکانی و شێوههندیوهرژهبهرۆکی تی( له نێوهخۆیهمڕۆی رجی ئهلومهکردنی ههرکده ت بهنانهزانین. تهشتێکی سروشتی ده کانی بهندییهپێوهوه که ڕوانیی ئهچاوه رێمی کوردستانکانی ههنهت و الیهکانی حکوومههندیوهرژهبهندی و پێوه

ی ئێمه بێ، به شتێکی وهک ئهق وهقاودهرێمی کوردستان بۆ کۆماری ئیسالمی دهروانینی ههپێشی ندی و بردنهمیشه گوتوومانه، پێوهک ههدا وهوکاتهله رنتقی و واقعبینانه نازانین. ههمه

واندنی پرسی کورد له تی خهر حیساب و به قیمهسهردستان نابێ لهکی کویهپرسی هیچ پارچهیی وهتهتی و رووحی نهکیهتی یهت و ریساڵهروورهزهواو بێ. ی کوردستان تهکانی دیكهپارچه

26

رپرسانی خوازێ که بهوه دهرێمی کوردستان ئهی ههندیی جێگه و پێگهوهرژهت بهنانهکورد و تهکانی وه بڕواننه رابردووی پڕشنگداری کوردهتهبه چاوی حورمه ی کوردستانیشیهم پارچهئه

ندی بواری هاوپێوهله واکانی خۆیان و چبات و فیداکاری بۆمافه رهبواری خهله چ اڵتڕۆژههی کوردستان و اڵتڕۆژههتیاندا پرسی له گوتار و سیاسهی کوردستاندا کانی دیکهپارچه ڵگهله

گرن.ی نادیده نهکهوهبزووتنه

نسیپانه بوو. حیزبی و پرهجێکردنی ئهکی نوێ بۆ جێبهیهوهڕی داعش تاقیکردنهزموونی شهئهکان له کوردستانییه ی ناوچهوهوتنهکه کریهسهکردنی داعش بۆ عێڕاق و وهرپاش دزهئێمه هه

شێک له که خسته ڕوو و کاتێکیش بهودۆخهبار ی خۆی لهوهدا خوێندنه ٢٠١٤نی مانگی ژووئهیی خۆی بۆ جێ ئامادهسبهست داعش، حیزبی ئێمه دهوتنه دهکان کهکوردستانییه ناوچه

تی کورد به بیروڕای کردن له خاک و حاکمییهک بۆ داکۆکیتییهشنه یارمهموو چهیاندنی ههگهک له یهکهند یهت چهنانهبی ئێمه تهحیز .یاندرێمی کوردستان راگهرپرسانی ههگشتی و به

و اڵم لهڕی داعش سازمان دا. بهکانی شهرهکردن بۆ بهوانهستی رهبهکانی خۆی به مههێزهکانی کوردستان و شهندیی نێوان بهکانی رێکخستنی پێوهنسیپهم پرهدا بوو که ههڕهباوه

ردان و بڕیاردان ستێوهکوردستان له ده کییهر پارچهکانی ههپێویستیی خۆبواردنی هێزهرێمی کوردستانی تی که ههستیار و تایبهم بارودۆخێکی ههو هه كی دیکهیهجیاتی پارچهله

نگی ماههبێ ههمبولیک و بهتی و سهی رواڵهشێوهنیا بهخوازێ که حیزبی ئێمه تهده وهتێدایه ئهکانی قینه هێزهتیدانێکی نیزامیی راستهستی یارمهبهمهبهرێمی کوردستان رپرسانی ههڵ بهگهله

رێمی کوردستان رپرسانی ههر کاتێک بهوه ناگرێ که ههجووڵێنێ. شتێک که پێش لهخۆی نهکان ببینین، تر له تێبینییه سیاسییه ئیقلمییهورهکانی خۆیان به گهپێویستییه نیزامییه

رێمی رگری له ههری بهنگهست بچنه نێو سهمودهن دهکانی حیزبی دێموکڕاتی کوردستاهێزه .کوردستان

رێمی کانی دیکه له هههاتن و پشتیوانیی هێزه هاناوهته بهوه روانیومانهو دیدهر بهئێمه ههئامادەیی دەربڕینی هێزە سیاسییەکانی بەشەکانی دیکەی کوردستان بۆ ڕاوەستان لە کوردستان.

و خەڵکی هەرێمی کوردستان، بەتایبەتی و بەرگرییان لە خاکداعشبەرامبەر پەالماری بەشداریی بە کردەوەی هێندێک الیەن لە بەرگری لە خەڵکی دەڤەری شەنگاڵ، هەڵوێستێکی جێگای ڕێزو پێزانین بوو. هەروا کە چوونی هێزی پێشمەرگە لە هەرێمی کوردستانەوە بە هانای

، بە هەنگاوێکی بەرز نرخێندراوە. بەاڵم ئەم وهوردستانهاوای کئو شەڕڤانانی خۆرخەڵکی کۆبانێو بەرگری لە و چوونیان بۆ پشتیوانیهاتنانەی هێزە سیاسییەکانی کوردستان جۆرە بەدەنگەوە

و سیاسیی خۆیان هەیە کە تەنیا بۆ و بایەخی مێژووییخەڵکی بەشێکی دیکە، ئەو کاتانە دروستنو بەدوور لە دەستێوەردان لە کاروباری ئەو بەشە یان پشتیوانیکردنی گەلی کورد لەو بەشە

.دەستبەسەرداگرتنی ناوچەیەکی ئەو بەشە بە هەر ناوێک و بۆ هەر مەبەستێک بێ

27

باکووری کوردستان

نیا به و واڵته تهی کورد لهتاکوو دەساڵ پێش ئێستا کێشهوه دوای دامەزرانی دەوڵەتی تورکیهلهڵ کراوه. بەاڵم لەدوای گهی لهڵهکراوە و مامهتورک سەیری چاوی کەمالیزم و شۆڤێنیزمی

و پرسه له گۆڕەپانی ری ئهسهچاره کی نوێ لهیهوهخوێندنه تی ئاکپارتیرکاری حکوومهسههاتنهم هۆی نرا. ئەو خوێندنەوەیە ههدانی پێدا و واڵتهوونی کورد لهدا هاته گۆڕێ و بسیاسیی تورکیە

ماکانی ی تورکیه و بنهڵگهوه که روانینی ئاکپارتی بۆ کۆمهبوو که بریتییه لهههئیدئۆلۆژیی م هۆی سیاسی هەیە چونکه یه، ههتورکیزم جیاوازیی ههمالیزم و پانڵ کهگهاڵتداری لهسهده

. هکانی پێویستنگی کوردهاڵتداریی خۆی دهسهنی دهمهی تهوهو درێژکردنه وهئاکپارتی بۆ مانهوه ی ئاشتی و دانوستاندن لەگەڵ ئیمراڵییش بە مەبەستی چەکدانان لەالیەن پەکەکەپرۆژه

نی لە سڵی ژیانی سیاسی و مەدهرفههیتوانی ببێته سبەشێک لەو نەخشەڕێگایە بوو که ده گشتی.دا بهی شەڕلێدراوی باکووری کوردستان و تورکیهکۆمەڵگه

ڵ پرسی گهندی لهپێوهردۆغان و ئاکپارتی لهکانی ئهنگاوهتی هههت و ماهیوه که نیهر لهدهبههۆی دا بهکانی دواییوه که له مانگهر بکرێ، ئهسهت لهزاوهبێ چۆنی قهدا دهکورد له تورکیه

ری ئاشتیخوازانه و دیالۆگ سهستێنێک که بۆ چارهڕ له باکووری کوردستان بهی شهوهڵگیرسانهههڕاستیدا نێو چووه، جێگای داخه. لهكی نادیار لهیهندهیهاتبوو بۆ ئایو پرسه پێکئهر سهلهیشتنی دروست تێگهنگی و لێکماههبێ ههوه بهنی کوردییهها له الیهکی وهیهوتنی پرۆسهرکهسهش زیاتر وهیدانه و لهو مهکیی ئهرهری سهکتهك دوو ئهپه وهدهکه و ههکهنێوان پهلهمیان مەرجی سەرەکیی پێشی دووهلماندن و چوونهخشین به خۆسهبهترفهدان و دهتخسیهشه

و ر ئهگهدەستەبەرکردنی گوتار و نەخشەڕێگای هاوبەشی کوردە لەو پرۆسەیەدا. بەتایبەتی ئهپرسه نیه و زۆر وندیدار بهنی پێوهنیا الیهتی تورکیه تهوڵهر چاو بێ که دهبهمان لهراستییه

ن که ڕاستەوخۆ یان ر کوردستاندا ههسهتانی حاکم بهوڵهنێو دهتی لهتایبهش بهنی دیکهالیهکانی خۆیان کۆسپ و تەگەرە بۆ ئەو ڕەوتە هندیوهرژهبهدەن بە گوێرەی ناڕاستەوخۆ هەوڵ ده

دروست بکەن.

وەک دوو نەتەوە دەبێ یەکتر قبووڵحیزبی ئێمە هەمیشە لەو باوەڕەدا بووە کە کورد و تورک وا بزانێ. ڕهبکەن و پێویسته نەتەوەی تورک هەموو ئەو مافانەکە بۆخۆی هەنی بۆ کوردیش به

ی وهستێن و دەرفەتێکی باشی بۆ گواستنهردوو هەڵبژاردنی دوایی تورکیە بهكانی ههنجامهئهنی و قانوونی دهیدانی مهوه بۆ مهتییهمنیهی ئهرچی زیاتری پرسی کورد له تورکیه له خانههه

ئاکامەکانی ئەم موو شانسی خۆی پێ بدرێ. ئێمه هیوادار بووین که هێنا و جێی خۆی بوو ههپێکبۆ چارەسەری ئاشتییانەو گەشە پێدانولە هەمووان هاندەری حیزبی داد هەڵبژاردنە بەر

هیوای ئێمە ئەوە بوو که الیەنە و دادپەروەرانەی پرسی کورد لەو واڵتە بێ. چاوەڕوانیدا، دەست بدەنە دەستی یەکتر بۆ و لەنێو کۆمەڵگەکوردییەکان و هێزەکانی دیکەش لەنێو پارلمان

ودا هەموو پێکهاتەکان هەست بە هاوبەشی وبنیاتنانەوەی تورکیەیەکی نوێ، تورکیەیەک کە له

28

و سەقامگیربوونی لە نێوخۆی اییبوونی مافەکانیان بکەن. ئەمە هەم تەبو دابینڕیزلێگیران .تورکیە پێک دێنا و هەم جێگە و پێگە و ڕێز و ڕۆڵی تورکیەی لە ناوچەدا بەرەژوور دەبرد

ڕ و توندوتیژی لەدژی یەکتر نەک تەنیا کێشەکە خستوه کە شهئەزموونی شەڕی دەیان ساڵە دەریکانی خۆی ڵكوو هەردوو ال زەرەر و زیانی لێدەکەن. حیزبی ئێمە لە پێوەندییهچارەسەر ناکا، به

نی رخستوڵی داوە یارمەتیدەری سهمیشه ههدا ههکانی پرسی کورد له تورکیهرهکتهلەگەڵ ئهکه پێویسته دا بووهڕهو باوهمیشه لهیشتن بێ و ههتێگهزمان و فەرهەنگی دیالۆگ و لێک

ڕ و ر شهسهئاشتی و سیاسییانه بهری بهسهم و سنوورداریش بۆ چارهند کهرچهتێکی ههرفهده رجیح بدرێ. دا تهی نیزامیشۆر و رێگاچاره

ی کوردستانڕۆژئاوا

لەگەڵ یزیی بەرچاوو واڵته جیاواباتی کورد له سووریه و پرسی کورد لههرابردوو و سروشتی خق به کورد و رههد دهسهتی دێمۆگرافیی رێژیمی ئهپێوە دیارە. لەالیەک سیاسه پارچەکانی دیکە

ت له مافی نانهکان تهشبوونی کوردهکرا و ببووه هۆی بێبهوێ له کورد دهی که لهیهو پێناسهئهزۆر ڕۆژئاواکانی ی سیاسیی له کوردهشهو گه تی جووڵهرفهشتمانبوونی سووریه دههاونی

ی کورد له وهری و هێژێمۆنیی بزووتنههۆی کارتێکهوه، بهکی دیکهالیهسک کردبۆوه. لهرتهبهیانتوانیبوو ببنه خاوەنی وان نهکانی رۆژئاوادا، ئهر کوردهسهباشوور و باکووری کوردستان به

ی ئێستای دا باو بووه. دۆخجوواڵنەوەیەکی نەتەوەیی بەو شێوەیە کە لە پارچەکانی دیکەاوای کوردستان کە بەدوای الوازبوونی دەسەاڵتی بەشار ئەسەد و دروستبوونی بۆشایی ئڕۆژهۆی هێناوە. بهی بۆ کورد لە سووریە پێکهاتوه، دەرفەتێکی بێوێنهدا پێکیهو ناوچهاڵت لهسهده

ڕۆژئاوا( کوردی ٢٠١٤تی له کۆبانێ )پاییزی تایبهرخۆدانی کورد بهرگری و بههێرشی داعش و بهڵ گهی جیهانی لهوهبوونه ڕووی رووبهخشهر نهسهری کوردی لهم ورده ورده چۆته نێو فاکتههه

ی تی له سۆنگهتایبهوه )بهرهکی جوان به جیهانی دههۆی نیشاندانی سیمایهم بهتێرۆریزم و ههمپاتیی جیهان بۆ کورد زیادی کرد. رنج و سهدا( سهرخۆدانهرگری و بهو بهشداریی ژنان لهبهی نێوخۆیی و کێبەرکێی نهالیهمهی سووریە بۆتە گۆڕەپانی شەڕێکی ههوهر ئهبهدا لهوکاتهرلهههکانی کورد دیش که مافهسهکان و ئاڵترناتیڤێکی رێژیمی ئهاڵته ناوچەیی و نێودەوڵەتییهسهده

ترسی و هێشتا مه ڕۆژئاواریی کوردی بهڕێوهی خۆبهزموونوه، ئهبۆتهوه تۆکمه نهبخوێنێتهرحاڵدا سەرەڕای ناکۆکی و هه كان ناڕوونە. لهره و داهاتوو و ستاتووسی کانتۆنهسهی لهشهڕهههی ندهی، هەر ڕێگاچارەیەک و نەخشەڕێگایەک که بۆ ئایڕۆژئاواکانی کورد له نهگرتنی الیهکنهیه

راوێز بخا.ێ کورد له پهبرێ، نار بدسهسووریە بڕیاری له

لەبەرئەوەی کوردستانی سووریە و کوردستانی ئێران هاوسنوور نین، پێوەندیی ڕاستەوخۆ و مەیدانیی ئێمە لەگەڵ ئەو بەشە له کوردستان تا ڕادەیەک الوازە. بەاڵم دیسانیش حیزبی ئێمە

ەکڕیزی و تەبایی لەنێوان ندی بۆی بکرێ یاریدەدەری یبە ئەرکی نەتەوەیی خۆی زانیوه که چه

29

شدا تێکۆشاوین بەپێی توانا پاڵپشتی بۆ دۆزی وهرهحیزبەکانی ئەو پارچەیەدا بێ و لەئاستی ده کورد لە سوریە رابکێشین.

حیزبی دێموکڕاتی کوردستان

ڵوێستمان(و هه )ڕوانین

یی و بارودۆخی ئێران و ناوچهیی و وهتهرجی نێونهلومهنگاندنی ههڵسهتا ئێستا له ههی وهئهدا شهم بهگرته خۆی. لهی دهڵوێستی حیزبی ئێمهپرسی کورددا خستمانه ڕوو، زۆر روانگه و هه

ڵ گهندی لهپێوهڵوێستی حیزب لهكی وردتر و نزیکتر، روانین و ههیهشێوهین بهدهوڵ دهههباتی له خه میشهگۆڕێ یان هه هاتوونهدا ی نێوان دوو کۆنگرهتدا که له ماوهڵێک بابهکۆمه

ینه ڕوو.حن، بخهترهدا مهرۆژانه

ئامانجی سیاسیی ئێمه

یشتن کانی گهکان و شێوازهدیاریکردنی ئامانجه ،باتبردنی خهڕێوهبۆ به ونیون بەرچاوڕمیکهیهباتی ه، ئێمه له خهدا هاتووی حیزبی ئێمهو پێڕه رنامهک له بهروهیه. ههو ئامانجانهبه

یه و بۆ هه وتنخوازانهنسیپی ئینسانی و پێشکهئال و پرهڕمان به زۆر ئیدهخۆماندا باوهباتی ئێمه و تی خهوییهولهاڵم ئهکۆشین، بهمڕۆ و دواڕۆژدا تێدهی ئهڵگهجێگیرکردنیان له کۆمه

ک پرسێکی ری پرسی کورد وهسهتی و چارهوایهتهمان ئامانجی نهکهلیلی وجوودیی حیزبهده اڵتڕۆژههشدا گوتراوه، ئێمه چارەسەری کێشەی کورد لە رنامهک له بهروهسیاسییه. هه

ر بهم لهبەشێوەی فیدرالیزم و لە چوارچێوەی ئێراندا دەبینین. ئێمه فیدرالیزم ههر بهم لهوه و ههتهنهکی فرهك واڵتێی ئێران وهڵگهکانی مێژوو و جوغرافیا و کۆمهندییهتمهتایبه

اڵت به سهشکردنی دهک مۆدێلێکی باو و ناسراو له جیهاندا بۆ دابهکانی وهزاتییه تهسڵهخهمه نه به مانای زانین. ئهشی ئێران له داهاتوودا دهی هاوبهسیستمێکی گونجاو بۆ ئیداره

و ئامانجه و نه به مانای حاشاکردن له دیهێنانی ئهر رێگای وهکانی سهنگهبیرکردنی ئاستهله :ندیی پرسی کورد له ئێراندایهتمهتایبه

جێدا فرە نەتەوەبوونی ئێران بەو مانایە نیە کە نەتەوەکانی دیکەش بە قەرای کورد ئامادەیی لهدیهێنانی مافه ی کورد کار بۆ وهو زەمینەی ئەوەیان هەیە بە کردەوە و به شێوه

یەک نیە و زەمینە و ن. جێگە و پێگەی ئەو نەتەوانە لە ئێراندا وەکانیان بکهکتییهوایهتهنهتی دوو نەتەوەی گەورەی ئێران واتە تایبهبەستێنی ناسیۆنالیزمی ئەوانیش لێک جیاوازە. به

کانی ئیداری، سەربازی، ئابووری و فارس و ئازەری دەمێکە بە یەکەوە ئێران لە گشت بواره

30

کانی دیکه له دەرەوەی بازنەی وهتهک کورد و نهن. ئەو دوو نەتەوەیە وهبهدهڕێوه ئایینیدا بهوان هەست بە کەموکوڕیی بنەڕەتی بکەن و به ک ئهوه وهنیگایهو گۆشهتا لهدەسەاڵت نین هه

ر جۆره پڕۆژەیەکی ن. بۆیه ههش بکهکانی دیکه دابهڵ پێکهاتهگهپێویستی بزانن دەسەاڵت لهبوون کتیڤدا که پێویستی به ئهو کاتهر لهار بە فیدرالیزم و ئیدارەی هاوبەشی ئێران ههپێوەندید

ردوو كانی ههتی بژارده سیاسییهناعهیه، قهکانی ئێران ههستهوه بندهتهکگرتنی نهو یه .وه پێویستهنیگای دێموکراسیخوازییهم له گۆشهرییشی النیکهی فارس و ئازهوهتهنه

دایه که وهله کهندییهتمهندیی پرسی کورد له ئێرانه. تایبهتمهکه تایبهلهسهی مهنێکی دیکهیهالش بووه و له ئێرانیش ر چوار واڵتدا دابهسهم بهک که النیکهیهوهتهشێکه له نهکورد له ئێران به

کانی قهرههیهێنانی مافه بهدمی میللی و بۆ وهدژی ستهبات بهکی دوورودرێژی له خهرابردوویهوه گرتوه مڕۆی به خۆر و شكڵی ئهوههر له فیدرالیخوازی جهباتی کورد له ئێران زۆر بهیه. خههه

جێیه که ربۆیه زۆر سروشتی و بهبێ. ههی دهروا درێژهداهاتووشدا هه له ر و شكڵهوههو جهو ئهشی واڵت و بردنی هاوبهڕێوهک مێکانیزمێک بۆ بهوێڕای کارکردن بۆ جێگیرکردنی فێدرالیزم وه

کاندا موو قۆناغهگشتی له ههمان بهکهلهرێك بۆ ستاتووسی کورد، حیزبی ئێمه و گهبهستهک دهوهشوێن ڕێگاچارەکاندا قورسایی کار و بەرنامەکهڕان بهوه و لە گهاڵیی بۆخۆیان بێڵنهئاوهستده

یه که وهکانی کورد. بۆ ئێمە گرینگ ئهتییهوایهتهرکردنی مافە نهنه سەر جێگییان پێشدا بخهت و رفهپێی دهشدا بین که بهوهوام له فکری ئهردهوەک کورد لە تەنیشت پرۆژەی فیدراڵیدا، به

ستهێنانی دهی هەنگاو بە هەنگاویش بێ، بۆ وهشێوهر بهگهبات تێبکۆشین ئهرجی خهلومهههو لە دژایەتی دایە م ئێرانرجهڵ فیدرالیخوازی بۆ سهگهمه نه لهین. ئهن کار بکهمافەکانی خۆما

مکی ی چهوهدا له زیندووکردنهی ئێمهرنامهتخوازیی خودی کورد )که له بهڵ حاکمیهگهنه له .وه(بینێتهدهکۆماری کوردستاندا خۆی

ی له دروشمی وهمکی کۆمار و جێکردنهی چهوهزیندووکردنهین که ش زیاد بکهوهدا ئهر لێرهبا ههڵ گهبایی لهمترین ناتهگوترێ، کهوه که هێندێ جار دهی ئهوانهپێچهستراتژیکی حیزبدا، بهزموونی پێشووی وه که له ئهی ئێراندا نیه. چونکه جیا لهوه له چوارچێوهویستی فیدرالیزم و مانه

و رنامهی ئێراندا له بهوه له چوارچێوهڵ تاران و مانهگهعامول له( ته١٩٤٦کۆماری کوردستاندا )وه شهزموونی واڵتانی دیکهڕووی حقووقی و ئهله، بوورانی کۆماردا ههی کاری رێبهستوورده

ی نیمچهوارهمکی فیدرالیزم و کۆمار شتێکی باو و ئاساییه و زۆر قهردوو چههێنانی ههوهپێکهژێر ناوی کۆماردا دانیان پێدا وانتردا لهرفرهتێکی بهوڵهی دهن که له چوارچێوهست ههربهسه

نراوه.

کانیبات و شێوهئاقاری خه

ند ههک ڕهباتێكی تههەاڵتی کوردستانه خهڕۆژموو شوێنێک رووی له باتی ئێمه که پێش ههخه گرێ.ردهڵک وهجۆر کهنیه و له شێوازی جۆربه

31

تەوەریهەاڵتڕۆژنسیپی پره

ک حیزبی بێ حیزبێکی وهنگه ئەو پرسیارە بێته پێش کە بۆچی دهم روانیندا رهکهله یههەاڵتی کوردستان ڕۆژکانی کورد له پێناوی مافهبات لهموو شتێک بۆ خهدێموکرات کە پێش هه

تەوەری هەاڵتڕۆژمی و بەشەی کوردستانه، دروشدامەزراوە و شوێنی کار و خەباتیشی هەر ئه وه.رز بکاتهبه

ی له مێژووی نوێی م ریشهوه ههن حیزبی ئێمهالیهمکه لهو چهی ئهوهکردنهقگۆڕ و زههێنانهک الیه. لهتێکی رۆژهروورهاڵمی ئێمه به زهم به جۆرێکیش وهیه و ههی کورددا ههوهبزووتنه

ێكی کوردستاندا، شر بهی کورد له ههلهسهندیی مهتمهشبوونی کوردستان و تایبههۆی دابهبهبێ رووی مووشتێك دهکی کوردستان پێش ههیهرپارچهکانی ههتی هێزهرک و ریساڵهئهزانین که ، دهوهکی دیکهالیهڵقواڵون. لهی لێ ههو هێزانهیه له کوردستان بێ که ئهوپارچهلهباتی ر خهسهخوازراوی لهنهریی یی له سااڵنی دواییدا کاریگهیی و ناوچهوهتهرجی نێونهلومهههگشتی باته و بهو خهندیدار بهکانی پێوهی کوردستان داناوه و پرسهاڵتڕۆژههلی کورد له گه

نێو بیروڕای گشتیی ڵکوو لهییدا بهوهتهر له ئاستی نێونهک ههبارودۆخی کورد له ئێران نهم له دنیای م له نێوخۆی واڵت و ههههمێک بوو ت دهنانهتهڤدان. متر له رۆژهکوردیشدا که

ی کوردستان به کانی دیکهشهڵ بهگههەاڵتی کوردستان لهڕۆژڵکی ندیی خهجازیدا هاوپێوهمهبه ئاقارێکدا کی دیکهالیهله نی کوردیو هاندانی هێندێک الیهک الیهلهپیالنی کۆماری ئیسالمی

هەاڵتی کوردستان بوو. ڕۆژکانی ڕاوێزخستنی پرسهپهو لهبیرکردن ی لهکهنجامهکرا که ئهالڕێ ده کی دیکهیهنگی سیاسیی کوردی پارچهرههریی ئاجێندا و فهژێر کاریگهو روانین له وهبیرکردنه

روەک ئەوەی کێشەیەک لەنێوان کوردی کانیشی گرتبۆوه، ههنهشێك له بژارده و الیهت بهنانهته بێ.دا لەگۆڕدا نهئێران و کۆماری ئیسالمی

ڵك و رنجی خۆمان و خهبێ سهلە فەزایەکی ئاوادا حیزبی ئێمە لەو باوەڕەدا بوو کە دهباتگێڕیی ته رابکێشین که وزە و توانای سیاسی و خهروورهو زهش بۆ ئهکانی دیکهنهالیه

بکرێ و نابێ رخانی کوردستان تهیهو پارچهموو شتێک بۆ بەهێزکردنی ئهپێش هه اڵتڕۆژههودا لەژێر ناوی پشتیوانی لە ستێنێک که لهندیی نەتەوەیی ببێته بهربڕینی هاوپێوهده

ندیی بوون له هاوپێوهوه به مانای غافڵپارچەکانی دیکە بەشەکەی خۆمان لەبیربکەین. ئهنای ڵکوو به ماکانی کوردستان نیه، بهنگاویی نێوان پارچهیی و پێویستیی هاوههوهتهنه

ری ی کورد و فاکتهوهی گشتیی بزووتنهخشهر نهسهله اڵتڕۆژههی و پێگه وه به جێگهپێداچوونهندی و رار بێ هاوپێوهر قهگهیه که ئهڕوانییهو چاوهداو نیشاندانی ئهکوردی له ناوچه

بێ، اندا ههی کوردستکانی دیکهو کوردی پارچه اڵتڕۆژههنێوان کوردی خۆدانان لهلهمایهت به نانهوایه و نه تهنه رهنه بێ. خۆدانانه دووالیهلهندی و مایهو هاوپێوهپێویسته ئه

ی کورد لهسهکی کوردستانیشه که مهیهی کورد له هیچ پارچهلهسهپێشی مهی چوونهندیوهرژهبه

32

ر دهبهرادهکوردستاندا لهکی یهبات له پارچهوێندرێ یان ئاجێندای خهک بخهیهله پارچه ی کوردستاندا.کی دیکهیهبات له پارچهریی بارودۆخ و ئاجێندای خهوێته ژێرکاریگهبکه

نی له نێوخۆدهباتی سیاسی و مهخه

وه. لەالیەک، تە نێوان بەرداشی دوو بۆچوونهنێوخۆی واڵت کەوتووه نی لهچاالکیی سیاسی و مەدهوێ گۆڕەپانی سیاسیی یانهکە ده اڵتڕۆژههبۆچوونێکی وشک و توندی هەندێ الیەنی سیاسیی

وڵ و ئیبتکارێكی شنه ههر چهر ههنه سهخهنێوخۆی واڵت بە بارمتە بگرن و شک و گومان دهی دژە کوردی کاربەدەستانی ئەمنیەتیی رنامهو به کان. لەالیەکی دیکەوە، پیالننییهدهمه بژارده

کردنی کۆسپ و تەگەرە لە بەردەم ئەو جۆره کار و پڕۆژانه، تێدەکۆشن رێژیم کە وێڕای دروستو کۆسپ موو ئهکان و کەسایەتییەکانیان بشکێنن. ههنییهدهنه نێو بژارده مهکێشه و ناکۆکی بخه

کی نیا الیهكا، تهنی دروستیان دهدهتێکۆشانی مهی کۆماری ئیسالمی بۆ نگانهو ئاستهریتی فەرهەنگی سیاسی لە کوردستانه که بەجۆرێکی نەگۆڕ و نه ی دیکهکهن. الیهکهلهسهمه

سیستەم بکرێ، بە گرتوە. لەجیاتی ئەوەی بەشێوازی جۆراوجۆر و به دوور له دۆگماتیزمشکڵیر کۆماری ئیسالمی مبهردان رق و تووڕەیی خۆیان لە ههنیا به شوعان راهاتوون تههێندێک الیه

.دابمرکێنن

ڵ گهكرێ، ئێمه لهیر دههادا که بەداخەوە هەموو شتێک بە چاوی ڕەش و سپی سهلە فەزایەکی وهتی کۆماری ئیسالمی و سنوورداربوونی متر ئاگاداری ماهیهنێک کهی له هیچ الیهوهئهموو را ههقهنیا بهتهحاڵێکدا له سااڵنی رابردوودا بهزای ناوخۆ نیین و لهکانی فهتهرفیهزه

وڵ میشه پشتیوانیمان له ههمان له نێوخۆی واڵتدا چاالک بووه، ههرگهپێشمه اڵتڕۆژههکانی هێزهریان ت هاندهنانهرانی کورد له نێوخۆی واڵت کردوه و تهروهكانی نیشتمانپهنییهدهو ئیبتکاره مه

ڕمان به باوهش لهوها بن. ئهڵ و رێکخراویشدکردنی کۆڕ و کۆمهوڵی دروستی له ههوهبووین بۆئهکردنی خەڵک لە گرێ و پێمان وایه بە مەبەستی چاالکرچاوه دهوه سهباتی فرەڕەهەندهخه

ی ستێنه گرینگهو بهی ئهوهکردهبات پێویسته پاڵپشتی بهکردنی خهنێوخۆی واڵت و بە جەماوەریچاوگرتنی ربهلهپێویسته چاالکانی نێوخۆ به داین که ڕهو باوهلهدا، وکاتهله رتێکۆشان بین. هه

ن کار وڵ بدهن، ههوه کار بکهالگیر پێکهمهكگرتوو و ههی یهشێوهکانیان بهنگییهنگاوڕهموو ڕهههی تانهو بوار و بابهر ئهسهییدا بن و وێڕای کارکردن لهوهتهی نهکانیان زۆرتر له خانهرنامهو به

ر چاو بهک پرسێكی سیاسی لهری پرسی کوردیان وهوههمیشه جهنزیکترن، هه ڵکله ژیانی خه بێ.

چاالکیی پێشمەرگە

مڕۆش له یه و ئهلهوگهبات و فیداکاریی ئهرگه که له مێژووی کورددا گرینگترین هێمای خهپێشمهستی ر دهسهی لهکهتههی و ریسالکهمان ناسراوه، ناوهكهوهتهمبولی نهك سهواوی جیهاندا وهته

ی حیزبی دێموکڕات که له قۆناغه رگهحیزبی دێموکڕاتی کوردستان دانراوه. پێشمهدان داستانی کانی ئێراندا به سهکهک له دوای یهدژی رێژیمه یهبات بهکانی خهجۆرهجۆربه

33

ه له ده پازده ساڵی تی کرجێکی تایبهلومههۆی ههتی و فیداکاریی تۆمار کردوه، بهمانهقارهی جاران له هەاڵتی تێدان، به شێوهڕۆژی کانی دیکهرابردوودا حیزبی ئێمه و حیزبه

رگیز نه له بووه. بەاڵم ههکانی کۆماری ئیسالمیدا نهڵ هێزهکانیی چڕ و ڕاستەوخۆ لەگهرهربهبهشی له باتگێڕانهلی خهپۆتانسیهت نانهوه و نه تهتهوتۆکهی خۆی دوور تی واڵتپارێزانهریساله

کزیی داوه.

ی حزووری وهوه به بووژاندنهستی کردوه دهیهی چاردهدوای کۆنگرهر لهحیزبی ئێمه که ههی م حزوور و چاالکییهک دوو ساڵی رابردوودا ئهکانی له نێوخۆی واڵتدا، له یهرگهپێشمه

له نێوخۆی اڵتڕۆژههرانی رگه و پارێزهکیی پێشمهرچاوتریش بووه. حزوور و چاالرباڵوتر و بهبهلەگەڵ پێشوازیی گەرمی خەڵک اڵتڕۆژههکانی کانمان له سنوورهی هێزهوهواڵت و جێگیربوونه

ڵک خۆبوونی خهبه باتگێڕی و متمانهی خهر رووحیهسهی لهورهریی گهو کاریگه وڕوو بووهرهبهیدانیی ئێمه نیشاندەری ڕووحی شۆڕشگێڕی و فیداکاریی باتی مهیه له خهتازه سڵهو فهداناوه. ئه

و ستۆگرتوهیان وەئهوە ئەو ئەرکە پڕ مەترسییهکان بووه که بە شانازییهمانهرگه قارهپێشمههیدیشیان داوه. پێشوازیی خەڵک و هاوکاریی ڕێکخستنەکانی حیزبیش دا شهو پێناوهت لهنانهته

ی اڵتڕۆژههلەنێو کۆمەاڵنی خەڵکی ویستیی حیزبی دێموکڕاتوز و خۆشهنیشانەی نفو .کوردستاندایه

م، ئێمه خۆڕاگری و کهزانین. یهنیسپ به پێویست دهی دوو پرهوهبیرهێنانهدا وهندییهو پێوهلهژیمێکدا که ر رێرامبهنووس و له بهمافی چاره نلێكی خاوهک گهکدارانه بۆ خۆمان وهباتی چهخهکا، به مافی رکوتی دهترین شێوه سهدڕندانه ری سیاسی بهسهتی چارهرفهجیاتی پێکهێنانی دهلهنێوخۆی واڵت و لهی پێشمەرگە حزوورش و حاڵهزانین. بهرکی خۆمان دهت ئهنانهوا و تهره

شکیالتی و ی سیاسی و تهستی حزووربهمهزۆرتر به کانر سنوورهسهکانمان لهی هێزهبوونجێگیرنێوان هێزی ڵچوونێک لهدا تێکههو رێگایهریش لهگهڵکی خۆمان بووه. ئهڵ خهگهندی لهپێوه

نیا بۆ دیفاع له خۆیان رگه تهی پێشمهوهستکردنهکانی رێژیمدا رووی دابێ، دهرگه و هێزهپێشمهرینی کان سهکرێگیراوهتی بهتایبهبه کانی رێژیمو مانایه نیه که هێزهوه بهبووه. دیاره ئه

ی خۆیان لییانهفتاری نائینسانی و دژی گهر رهسهری خۆیان و لهنه ژێر سهمی بخهخاترجه وام بن.ردهڵکی کوردستان بهق به خهرههده

باتی فرەڕەهەندی شێک له خهک بهبێ وهکانی ئێمه دهرگهم، حزوور و چاالکیی پێشمهدووهبردنی واڵت و ڕێوهپێشدا به بهبکرێ. بۆ حیزبێک که ژیانی سیاسیی خۆی لهمان چاو لێکهحیزبه

ر، کانی بگرێته بهرهربهست پێ کردوه و دوایه ناچار بووه رێگای بهزگاکان دهبنیاتنانی دامودهنی دههستێنی تێکۆشانی ملترناتیڤی بهبه ئه کدارانهباتی چهستێنی خهبه هیچ جۆر نابێ به

کتر دانانێین و به تەواوکەری ر یهرامبهباتی شار له بهبکرێ. ئێمه خەباتی شاخ و خهچاو لێڕاندا بوون، بەشی تەشکیالتی زانین. ئەو کاتەی پێشمەرگە لە شار و گوندەکان لە گهیەکتریان ده

م بوون و ڕاگەیاندنی واردهنیدا بهدهستێنی مهنگرانی حیزب له تێکۆشان و چاالکی له بهو الیه حیزبیش دەنگ و ڕەنگی هەردووکیان بوو.

34

حدک و دەوڵەتی مەرکەزی

ی ڵگهنێو کۆمهر لهک ههزی نهرکهتی مهوڵهڵ دهگهڵه لهتیی مامهڵ چۆنیهگهندی لهپێوهلهته و بابهئهیه و شدا بیروڕای جیاواز ههکانی حیزبی ئێمهنێو ریزهڵکوو لههەاڵتدا، بهرۆژسیاسیی ین.ر بکهسهی لهڵوێستهدا ههیه که لێرهوهتییه، شیاوی ئهڕهباتمان بنهڕێژیی خهرنامهکه بۆ به

و رێژیمه به جۆرێک بووه که سیستەمی کۆماری ئیسالمی بەجۆرێک داڕێژراوە و کارکردی ئهندی پێوهکرداری ڕێژیم له وه. ڕەفتار و هێشتۆتهی له خۆیدا نهوهتی ئاڵوگۆڕ و کرانهرفیهزهندی بووه. له ههک ڕهرانه و یهرکوتکهتا ئێستا سهوه ههدوای ئینقالبهر لهڵ کورددا ههگهلهوه، بەجۆرێک ردا، بە کوردیشهریشدا، گوتاری زاڵ لەنێو ئۆپۆزیسێونی ڕووخێنهرامبهبهواوی سیاسەت و راوه و تهموو شتێک به چاوی ڕەش و سپی دیتند بووه که ههههڕهکیه

وه.ته گرەوی مان و نەمانی رێژیمهوتوونهک کهیهشێوهکان بههەڵوێسته

شداریی کورد دروست بوون و نه اڵتدار له تاران نه به بهسهکانی دهحاڵێکدا که رێژیمهلهمە لە ئێران توانێ بیانڕووخێنێ، جوواڵنەوەی ئێنیا دهته ی کردوه که بهوهکوردیش ئیدیعای ئه

برانداز" کداربوونی بە جوواڵنەوەیەکی "هۆی چهمای دروشمی رووخانی رێژیم و بهر بنهسهلهناسراوه. ئەو جۆرە خوێندنەوەیە لە شێوەی هەڵسوکەوت لەگەڵ تاران بەرهەمی ڕەفتار و کرداری

ی ویستی وهڵ ئهگهڕاستیدا دژکردەوەی ئێمە بەرامبەر به تاران بووە. دهڕێژیم لە دژی ئێمە و لهواوی تهتی بهیهالمی ههسیوه که کۆماری ئت و کارکردهاهیهو سروشت و مرووخانی رێژیمێک به

ی سیاسیی ئێمه له ئێراندا له واوی کایهته وهکه ئه نییه و مانایهاڵم بهبهوایه، نتقی و رهمهموو ئیبتکار و ڵ رێژیم، ههگهدهیدانداری جیاتی مانۆڕدان و مهقالب بدا. دروست نیه له

نیا له دروشمی رووخانی رێژیم و بایکۆتی باتگێڕیی ئێمه تهتی سیاسی و خهلالقیهخهشداری له ک بهڵێک مانۆڕی وهرنجڕاکێشه که کۆمهوه. سهکاندا خوالسه بێتهڵبژاردنهههتاقیی داباتی جۆراوجۆری خهقۆناخ لهڵ رێژیم که حیزبی دێموکڕات گهڵبژاردن و وتووێژ لههه تابوو. ەبندا بی سیاسیی ئێمهڵگهله کۆمهمی ئێستاردهسهله دروست نیهوه، تههنوکرد

وه ر ئهسهکه نابێ لهتی کۆماری ئیسالمی چیه و باسهت یا نیهوه نیه که ماهیهدا قسه لهلێرهنگاوێک سترێ که ههکرێ ئومێدی پێ ببهدهنده تی چهیهوه که ههیهو کارنامهبێ که رێژیمێک به

یه که لەو وهڵکوو قسه لهوه. بهڵێنێتهری پرسی کورد ههسهو چارهرهوه یان بهو کرانهرهبهگۆڕ و بێ کی نهیهی یاریی سیاسی له پرۆسهوههۆی کورتبووونهدا بهخوێندنەوە له قالبدراوه

وێ و له ر ناکهدهتی وهتایبهگشتی و حیزبەکانی به مدا سەنگ و تواناکانی کورد بەرههبهکداری تی و چهمنیهی ئهی خانهوهرهی کوردستان له دهلهسهر مهسهئاکامدا نه رێژیم له

لێکی ییش بۆ الی پۆتانسیهوهتهرنجی بیروڕای نێونهبێ و نه سهگیروگرفتی بۆ دروست دههێزی کی بهیهرمایهتوانێ سهیتوانی و دهی دهکهاسخوازییهکێشرێ که وێڕای شونری رادهماوهجه موو ئێرانیش بێ.وتی ئازادیخوازی بۆ ههره

35

ی وهبڕاویمان له بزووتنهیه که وێڕای دانهوهبێ گرینگ بێ ئهک کورد دهی بۆ ئێمه وهوهئهم پاندن یان النیکهسبۆ جه وه(کانیهموکوڕییهالوازی و که مووریی ئێران )به ههراسهسه

ربگرین و ڵک وهتێک کهرفهل و دهموو ههکانی خۆمان له ههگۆڕی مافە نەتەوایەتییههێنانهوه له چارەسەری وه بێ ناچار به بیرکردنهنێکهدەسەاڵت لە تاران بە دەست هەرکەس و الیه

و داهاتووی کورد له ش نابێ خەباتی خۆمان ستهبهو مهین. بۆ ئهکێشەی کورد لە ئێرانی بکهوه. مادام سروشتی خەبات و پرسی کورد ستینهببه وهئێران تەنیا بە سیناریۆی رووخانی رێژیمه

ڵکوو کاندا، بهڵ رێگاچارهگهندی لهپێوهر له ک ههک کورد نهندیی هەن، پێویسته وهزۆر تایبەتمه اڵ بێ.جۆراوجۆر ئاوه مێتۆدیدەستمان بۆ وهباتیشهی خهکانی شێوازهبارهله

ڵک و یدانی خهمهوه تا هێنانهنگسازیی سیاسییهرههگرتن و فهڵوێستو شێوازانه له گوتار و ههئهوه. له گرێتهکانی مافی مرۆڤ دهنگی و داکۆکیکارهرههپشتگیری له دروستکردنی بنیاته فه

ی ربارهی باسترن. دهر و جێگهڵبژاردن و وتووێژ دیارتتی ههستێنی سیاسییشدا دوو بابهبهت به وه تا ئێستا قهرکاری کۆماری ئیسالمییهسهتای هاتنهرهڵبژاردن، حیزبی ئێمه له سههه

کردوه. و رێژیمه نهتی ئهكانی ژێر حاکمیهڵبژاردنهست چاوی له ههكدهق و یهی موتڵهشێوهکرێن، دی دهکاندا بهڵبژاردنهموو ههنگی سیستمی له ههڵێک ئاستهر راسته که کۆمهگهئه

بێ. به وه ههکرێ جیاوازییان پێکهکان دهڵبژاردنهکان و سروشتی ههئارایشی هێزهوه ڵبژاردنێک جیاوازه، ئێمه خۆمان لهر ههتی ههزعیهوه که سروشت و وهرچاوگرتنی ئهبهلهڵبژاردن له کۆماری ڵ پرسی ههگهڵه لهستمان بۆ مامهکدهخت و یهی پێشوهبوێرین که نوسخهده

سڵی ئێمه رحاڵدا ئهههحریم کردوه. لهڵبژاردنمان تهبێ و زۆر جار بۆخۆشمان ههئیسالمیدا ههجێیه( تدان به رێژیم )که ئارگومێنتێکی بێرعیهر خاتری ئارگومێنتی شهبهنیا لهوه نیه که تهئه

رۆکی ویست و تێک بۆ نیشاندانی نێوهرفهک دهکان وهاردنهڵبژڵک ههین که خهوه بکهپێشگیری له رن.کار بهڵ رێژیم بهگهکانی دهرهربهومی و بهداواکانیان و قورسایی دیمۆگرافیی قه

تا وه ههزرانیهتای دامهرهر له سهندییشه، حیزبی ئێمه ههاڵتی ناوهسهڵ دهگهرچی وتووێژ لهههبووه. ندیدا ههاڵتی ناوهسهڵ دهگهوه تاڵی له وتووێژ لهداخهدوورودرێژ و بهزموونێکی مڕۆ ئهئهن شووڕای الیهمی حیزب، لهههی پازدهر قۆناغی ئێستا، پاش کۆنگرهوه سهڕێتهگهی دهندهوهئهرد و نسیپ قبووڵمان کک پرهش وهئێمه کرا. ئێمه وه داوای وتووێژ لهتی میللیی ئێرانهمنیهئه .ڵیان دانیشتینگهسی کوردستان لهری پرسهمای چارهمینه و بنهند جارێک بۆ تاوتوێکردنی زهچهیشت. دانیشتنی ئێمه و گهنجامێک نهبه هیچ ئه و گفتگۆیهئه بوونی ڕێژیمنهجیددیهۆی اڵم بهبه

س تی هێندێك کهتایبهبه ر کرا.سهجۆری لهتی جۆربهزاوهرانی کۆماری ئیسالمی باس و قهنوێنهدوای نیا بهدا تهو کارهتی رێژیم پێیان وابوو که رێژیم لهن به ئاماژه به کارنامه و ماهیهو الیه

ی حاشای وهڵ ئهگهده ڕێ.گههەاڵتدا دهرۆژکانی نێو حیزبهوه لهنانهک کێشهستی خراپی وهبهمهپێمان ،ڕێگهدا دهیانهلیگهدژی جهئامان و جۆرهای ئهدوموو شتێک بهڕێژیم پێش هه ناکرێ کهلێ

بێ وشیاری دا دهوکاتهرلهو ههوهینهت بکهن ڕهستانونسیپ نابێ وتووێژو داک پڕهوه وایه .کانی کۆماری ئیسالمی بینو پیالنهخشهنه

36

بواری دیپڵۆماسی

ری ت و لێهاتوویی رێبهی حیکمهله سایه تیتایبهی کورددا حیزبی دێموکڕات بهوهنێو بزووتنهلهوه و رهڵ جیهانی دهگهندی لهزراندنی پێوهشکێنی دامهمیشه به رچههیدمان د. قاسملوودا ههشه

مان کهلهوای گهکان بۆ الی دۆزی رهتییهوڵهنێوده ڵهرنج و پشتیوانیی کۆڕوکۆمهراکێشانی سهزانجی الەسەر ق کانیهنێودەوڵەتی کرا، پێوەندییهی پێک پێشتر ئاماژهاڵم وهناسراوه. به

ڕۆکان و رهانه به سوودی رێژیمه سهندیوهرژهبهو ئه قورساییکان بنیات نراون و زۆر جار نهالیهی ڵگهر کۆمهک ههڵ کورددا نهگهندی دهپێوه وه. لهشکێتهکان دهوه ئازادیخوازهبه زیانی بزووتنه

تێکی سترۆیشتووی جیهان به جیاش سیاسهتانی دهوڵهڵکوو دهوه بهکهریهسهتی بهوڵهنێودهکی یهر پارچهڵ ههگهتیان لهڵکوو سیاسهی کورد نیه، بهلهسهر مهمبهستیان له ههکدهیه

ی یهچهو پارر ئهسهتی حاکم بهوڵهڵ دهگهتیان لهوه به سیاسهتهستراوهکوردستان به کوردستاندا.

کانی کار و تێکۆشانی بواره پڕشنگداره كێک لهند ساڵی رابردوودا بواری دیپڵۆماسی یهله چهتوانین ئاماژه به م کار و تێکۆشانه دهمی ئهرههی بهك دوایین نموونهحیزب بووه که وه

نترناسیۆناڵی ئهسڵیی رێکخراوی ندامی ئهرگیرانی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان به ئهوه رجی ئێستادالومههه ش، مادام لهو کار و تێکۆشانهموو ئهڕای ههرهین. سهسۆسیالیست بکه

ی نێودەوڵەتی لەگەڵ ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانی وەک پارتنەر یان ئاڵترناتیوی کۆماری ڵگهکۆمهواڵتانی رۆژئاواش کانی نێوان ئێران و ندییهئیسالمی مامەڵە ناکا و مادام فازی ئێستای پێوه

کانی ناوچه، تییهمنیهوتنی ناوکی و فایله سیاسی و ئهجێکردنی رێککهداته جێبهت دهوییهولهئهکانی ڵ پارچهگهراورد لهدیمەن و ئاسۆی دیپڵۆماسیی ئێمه به بهیر بێ که دوورهنابێ پێمان سه

ی کوردستان جارێ بەرتەسکتر بێ.دیکه

ندیی خۆی هەیە و کرد، کێشەی کورد لە ئێران تایبەتمهمان پێوه ئیشارهرهسهک له روهاڵم ههبهکه بە لەبەرچاوگرتنی ئەو وڵ بدا بێ زیاتریش ههحیزبی دێموکراتیش هەوڵی داوە و ده

یدا هەاڵتی کوردستان پهرۆژی زیهدا بۆ قهوهرهدۆست و پشتیوان له جیهانی ده تمەندییەتایبەچێته ژێر ک باقیی ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانی به ناچار دهش وهکانی ئێمهندییهوهبکا. راسته که پێ

تیدا له وڵهی نێودهڵگهنێوان ئێران و کۆمهاڵنه که لهو مشت و مڕ و مامهموو ئهباندۆری ههوه له سهرهوه و چ له ڕووی مێتۆد و کهڕووی گوتار و دۆزهاڵم ئێمه چ لهئارادایه، به

له م پۆتانسیهت به خۆمانین. پێویسته ئهنگی تایبهرههن رابردوو و فهکانماندا خاوهندییهپێوههەاڵتی رۆژت پرسی کان له خزمهرچووه سیاسی و ئیدئۆلۆژییهسهندییه بهدوور له سنووربهبه

ی ندکانی لۆبی و پێوهناڵهر کهسهکارکردنی زیاتر له ین و بهڕ بخهگهکوردستاندا باشتر وهدا، باشتر له نفووز له جیهان و له ناوچهنتانی خاوهوڵهکان و دهییهوهتهڵ بنیاته نێونهگهله

کان و چ میدیاکان( رهنده بڕیاردهتی )چ ناوهوڵهنج و پشتیوانیی بیروڕای گشتیی نێودهرجاران سهدا رابکێشین. به واڵته وندی سیاسیی پرسی کورد له ئێران و مافی مرۆڤی کورد لهههبۆ الی ره

وتی ڕووداوەکانی داهاتووی ئەو که زۆر زەحمەتە پێشبینی بکرێ کە ره وهرچاوگرتنی ئهبهله

37

بکۆشین لەئاستی ناوچە شێواوە لە پێوەندی لەگەڵ ئێراندا بە کام ئاقاردا دەڕوا، پێویسته تێبەرچاو بین که نەهێڵین کێشەی نده دیار ووهناوچەیی و نێودەڵەتیدا بەگوێرەی توانای خۆمان ئه

.وهبیر ببرێتهڵ کۆماری ئیسالمی لهگهکورد له

باتیهاوکاری و هاوخه

و یه، ئێمه لهباتگێڕیی خۆمانمان ههك که به هێز و توانای خهرمییهموو متمانه و دڵگهڵ ههگهله، کانی دیکهنهڵ الیهگهله باتیتی و هاوخهپێدانی رووحی برایهرهبێ پهداین که بهڕهباوه باتی ئێمه ناتوانێ به ئاکامی دڵخواز بگا.خه

حدک و ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانی

زای سیاسیی ئێران و بارودۆخی ئۆپۆزیسیۆنی ڵ فهگهندی لهپێوهی که لهو باسانهموو ئهههڵه مامه دواشمان بۆومهڵوێستی لهت و ههنه سیاسهدهرچاوڕوونی دهئێرانیدا خستماننه ڕوو، به

رچوون ڕی ئێمه ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانی بۆ دهیاری کۆماری ئیسالمی. به باوهکانی نهڵ هێزهگهلهو وهخۆداچوونهتیی بهکه پێشتر باسمان کرد، پێویسته مشوور و ئازایه زعهو وهلهه هەڵە و ی دان ببێ و بە ڕاشکاوی خۆی ههیان ساڵهکی جیددیی کارکردی دهسارناسییهخهی به وهجیاتی ئهکانی نێو ئۆپۆزیسیۆن لهنهموو شتێک الیهبنێ. پێش ههکانی خۆیداموکوڕییهکه

نگی رههن، پێویسته فهراوێز بخهن و له پهزف بکهکتر حههۆکاری مێژوویی و فیکری یهوه رهن. ئۆپۆزسێونی دههنێو خۆیاندا جێگیر بکوه لهكتر حاوانهیهڵگهکردن و لهکترقبووڵیهوه. بات که نێوخۆی ئێرانه نزیک بێتهسڵیی خهیدانی ئهڵکی ئێران و مهخه ها پێویسته لهروهههی ڵگهی له کۆمهکی واقعبینانهیهوهیشتن و خوێندنهکرێ که ئۆپۆزیسیۆن تێگهش کاتێك دهوهئه

وه که لە خەیاڵ و کە هەیە ببینێ، نەک ئه بێ و ڕاستییەکانی وەزعی ئێران بەو جۆرەئێران ههرایی و گیرکردن له جیاتی ئارمانگهشدا لهو واقیعهڵ ئهگهله ڵهئارەزوودا بخولێتەوە. له مامه

کارخستنی وه و دهوڵی دۆزینهفاهیمی ئیدئۆلۆژیک و فیکری پێویسته له ههسایل و مهمه ێ.باتدا بخه یکردنیدانیمهکانی بهرێکاره

رسیمی کانی ئۆپۆزیسیۆن له تهنهمووی گرینگتر بۆ ئێمه، پێویسته الیهنجام و له ههرهسهموو خەڵکی واڵت خۆی تێدا ر ڕێگاچارەیەک ساغ ببنەوە کە ههسهی سیاسیی ئێراندا لهندهیئای

وه ی کورد لە ئێران، پێویسته ئهزیهشدا، جیا لەالیەنی سیاسی و مێژوویی قهو نێوهببیننەوە. لهاوە. هینکی بەهێزی لە ناوچەکەدا بۆخۆی پێکیهمڕۆ کورد سەنگ و پێگهرچاو بگرن که ئهبهوه

38

ر سهک خۆی و لهربۆیە گۆڕەپانی سیاسیی ئێرانیش بە ژوورەوە و دەرەوە ناتوانێ کورد وههه گرێ.رچاو نهبهت به خۆی وهمای ویست و داواکانی تایبهبنه

وڵمان بۆ داوه، ند ساڵی رابردوودا ههك له چهروهدا ئێمه ههیهوهو خوێندنهژێر رووناکایی ئهلهتی و سایهڵ کهگهندی و هاوکاریمان لهبکۆشین که له پێوهوه تێبێ بۆ ئهر دههه له داهاتووشداند و چۆنیی ر چهسهیشتن لهتێگهتیدان به لێککانی ئۆپۆزیسیۆندا وێڕای یارمهنهگرووپ و الیه

بوونی هوتهنهرۆکی ئالترناتیڤی سیاسی له ئێران، دانپێدانانی فره ما و نێوهباتی و بنههاوخهك پرسی سیاسیی هکانی کورد وناسینی مافه سمیڕهتیدا، و بهستێنی گشتی و حکوومهئێران له به

ری ینه پێوهوه( بکهیهی مافی هاونیشتمانیرایانهردگهنیگای فهنیا له گۆشهک تهنه ک )یهوهتهنه کراو.هادینهوه و نهکردهیمانیی بهوتن و هاوپهرێککه

كانکوردستانییه نهو الیهحدک

سێ بازنه یان سێ ١٦و ١5 یکانی نێوان دوو کۆنگرهستێنی کوردستانیدا باس و خواسهله بهی پرسی کۆنگره یر چوار پارچه )له سۆنگهکانی ههکوردستانییه م، هێزهکهوه: یهگرنهئاست ده

م ئێمه و حدکا.سێهه ،تاڵڕۆژههکانی سیاسییه م، پارتهدووه وه(ییهوهتهنه

ییوهتهی نهکۆنگره -1

کی یهزراوهستیانه دامهبهزوویانه و مهله ئارهو گهکانی ئهلی کورد و بژارده سیاسییهدەمێکە گهی وهڵ ئهگهدا پێک بێنن. لهی کوردستان له شکڵی کۆنگرەی نەتەوەییر چوار پارچهشی هههاوبه

وه که هۆی ئههۆی الوازییان و چ بهدا دراون، چ بهو ناوهژێر ئهلهوڵ ندین ههتا ئێستا چهش کی سیاسیی هاوبهیهزراوهیانتوانیوه ببنه دامهت نهوه بووه، قهرهسهنێکیان بههێژێمۆنیی الیه

وه. وه کۆ بکاتهکانی کورد پێکهنهموو الیهم ههموو کورد بکا یان النیکهتیی ههرایهکه نوێنهرێمی باشووری کوردستان تیی ههرۆکایهی سه٢٠١٣وڵی هاوینی ساڵی ، ههوانهی ئهوانهپێچههب

ی ر چوار پارچهکانی ههنه سیاسییهرانی پارت و الیهیی، نوێنهوهتهی نهستنی کۆنگرهبۆ بهوست کرد که بۆ ی دروهڕوانیی ئهشدار بوون و ئومێد و چاوهیدا بهکهکردنهکوردستان له ئاماده

کان انییهکوردست ره زۆری هێزهی ههموو یان زۆربهرانی ههجار له مێژوودا بژارده و نوێنهمکهیه ن.شی سیاسی دروست بکهکی هاوبهێزراووه دامهپێكه

ندیدار به کانی پێوهنگهدا که جیا له ئاستهیی نیشانیوهتهی نهدنی کۆنگرهکرزموونی ئامادهئه ندییهوره پێوهره گهکانی ناوچه، کۆسپی ههکوردستان و هاوکێشه تانی حاکم لهڵهوده

و کانی نێو ئهحهترهنه مهریی نێوان الیهی کورد و ملمالنێ و رکابهوهکانی بزووتنهنێوخۆییهشبوون دابه وت کهرکهدا دهوتی ئامادەکردنی کۆنگرەی نەتەوەییوه له ڕهداخه. بهیهیهوهبزووتنهی له ندهوهن ئهرچاوه و زۆر الیهواوی بهکان به تهه حیزبییهندیوهرژهبهرکێی نێوان و کێبه

کی ر پڕۆژەیهسهوتن لهنده به رێککهوه، ئهمی جێگە و پێگەی حیزب و پارچەکەی خۆیاندانخه

39

کانیش رابگرێ نهان الیهوه و بااڵنسی نێوکان به دروستی بخوێنێتهموو پارچهکه هه شهاوبهی الگیرهمهوڵه جیددی و ههمین ههکهم یهوه ئهداخهو هۆکارانه، بهموو ئهر ههبهماندوو نین. له

زوو یاڵ و ئارهکی نادیار به خهیهگرت و دیسان بۆ ماوهری نهییش سهوهتهی نهکۆنگره وه.سپێردرایه

ر گهکگرتوویه. ئهوه کورد یهباری سیاسییهە کە لهنەتەوەبوونی کورد بەو مانایە نی یەککی یهبوونی پڕۆژهسازی ههوهتهبوون و نهوهتهنهوتی بهماری رهمان قبووڵ بێ که شادهوهئه

ر هه کیه که کورد نهوهبێ دانی پێدا بنێین ئهوه دهداخهمتر شتێک که بهشه، کهسیاسیی هاوبهکی کوردستانیش یهر پارچهر ئاستی ههسهڵکوو لهکانی کوردستان، بهموو پارچهر ئاستی ههسهلهشه. ئەرزی واقعی کورد بەسەر چوار واڵتدا کگرتوویه بێبهش و یهسیاسییه هاوبه و پڕۆژهله

ی هەیه و بەسەر ت به خۆی تایبهندیوهرژهبهیه فەرهەنگی سیاسی و دابەش کراوه. هەر پارچه وه.جووڵێتهت به خۆی دهرام و ئاجێندای تایبهچەند حیزبدا دابەش بووە. هەر حیزبەش به مه

ان وڵێکه بۆ پێکهێنانی فۆرۆم یشنه ههر چهمیش و ئێستاش پێشوازی له ههودهتی ئێمه ئهسیاسهک یهنێک یان پارچهیی الیهیی که به دوور له هێژێمۆنی خوازوهتهشی نهکی هاوبهێزراور دامهههندییه م بۆ پێوهکان ههوه بکا که کوردهتی بهدا یارمهکانی دیکهن و پارچهر الیهسهبه

ر هێندێک سهتیی خۆیدا لهواوهی کورد له تهلهسهر مهسهم بۆ کارکردن لهکانیان و ههنێوخۆییهنگانه که له و ئاستهموو ئهرچاوگرتنی ههبهله اڵم بهن. بهبکهون و کاریان پێنسیپ رێک بکهپره

ر سهی لهوهداین که پێش ئهڕهو باوهن، لهیه ههو پڕۆژهدیهێنانی ئهر رێگای وهسهندا لهکورتخایهکی یهر پارچهکانی ههنهین، پێویسته الیهش بگهنجامی هاوبهکان به ئهموو پارچهئاستی هه

وه، شهیهو سۆنگهدار. لهیشتن و کۆدەنگیی مایهتێگهنه جۆرێک لێکاندا بگهنێو خۆیکوردستان له هەاڵتی کوردستانه.رۆژتی ئێمه رێکخستنی نێوماڵی کورد له وییهولهئه

اڵتڕۆژههحدک و حیزبەکانی

پێناوی کی زۆری لهوڵ و دەستپێشخەرییهند ساڵی رابردوودا ڕێبەریی حیزب ههله چههەماهەنگی و کۆدەنگی و تەنانەت دروستکردنی هێندێك چوارچێوه بۆ کاری هاوبەش لەنێوان

ند رج داوه. له سااڵنی دواییدا چههەاڵتی کوردستاندا به خهرۆژکانی حیزب و رێکخراوه سیاسییهونه لە پەراوێزی ه پێش. بۆ نموۆتسایلی کۆنکرێت هاتر مهسهتی هاوکاری لهرفهجارێکیش ده

ک یهکی تاڕادهنگییهماههکاردروستایی بۆ کۆنگرەی نەتەوەییدا دێموکراتەکان و کۆمەڵەکان ههبوو. ئێمه ئەوەمان وەک دەرفەتێک دەزانی کە لەدرێژەی خۆیدا بیکەین بە نێواندا ههباشیان له

سااڵنی رابردوودا له رچیگهبوونەوە و کاری هاوبەش. ئهنیزیکوه بۆ لێککردهسپێکی بهدهش یه بۆ کاری هاوبهو چوارچێوههەاڵتدا باسی دروستکردنی ئهرۆژکانی نهنێو الیهوام لهردهبه

وه شی بۆ ئهکههاتوه. هۆیهست نهدهوه وهکردهتا ئێستا هیچ ئاکامێكی بهاڵم ههکراوه، بهواوی انیان به تهکوارهکه هێشتا شوێنهی کۆن و رابردوو ڵێک کێشهوه که جیا له کۆمهڕێتهگهدهدابڕانەکان و شوێنەواری ڕەوانی و تەشکیالتیی ئەو ناکۆکییانه ئێستاش باڵیان لێک ،وهویونهڕهنه

40

ناو ن ناوبهكتردا کێشاوه و هێندێک الیهڵ یهگهن لهعامولی هێندێک الیهی تهر شێوهسهبهتێک بۆ رفهربۆیه کاتێکیش که دهوه. ههنهکهکتر زیندوو دهدژی یهمی دابڕان لهردهتی سهزێهنیه

ش دێته پێش، هەندێک الیەن بە دانانی مەرج و دار و لەلە ی کاری هاوبهدروستکردنی چوارچێوهبار کان لهمجۆره پڕۆژهالنێن و بهزانن وهنیمی خۆیانی دهن الیەنێکی دیکە که به خهدهوڵ دههه چن.ده

توانن له نیا کاتێک دهته اڵتڕۆژههکانی کوردی هێزهدا بووین که ڕهو باوهشه لهمیئێمه ههنگی ره به سهر بن و حیسابیان بۆ بکرێ که پهو واڵتی خۆیاندا شوێندانه کانی ناوچههاوکێشه

کاری ر گوتار و رێسهوه لهن به ساغبوونهوڵ بدهش پێویسته ههوهن. بۆ ئهت به خۆیان بدهتایبهکاندا له ستێنهموو بهله هه اڵتڕۆژههی ڵگهلی کۆمهالگیر زۆرترین پۆتانسیهمهش و هههاوبه

نێو ریی"دێموکرات" لهبە لەبەرچاوگرتنی جێگە و پێگە و شوێندانهوه. نهوری خۆیان کۆ بکهدهنێوان دوو حیزبی تا کێشەی هەاڵتی کوردستاندا پێمان وا بووه که ههڕۆژی کورد له وهبزووتنه

نێوان تانی دروستکردنی بەرە یان هەر شتێکی لەو بابەتە لهرهدێموکرات چارەسەر نەبێ، دههەاڵتی ڕۆژکانی وه که حازر بین هێزهر ئهگهخسێ، مههەاڵتی کوردستانیشدا ناڕهڕۆژکانی حیزبه

بووه(. دا نهتی ئێمهسیاسهرگیز له ین )شتێک که ههش بکهدا دابهرهر دوو بهسهکوردستان بهارەسەری کانمان خستبووه سەر چوڵهی رابردوودا قورسایی زۆرتری ههر بۆیە ئێمە له ماوههه

ین، گهکی نزیکدا به ئاکامی دڵخوازیش نهیهندهیر له ئایگهاڵم ئه. بهدێموکراتەکانپرسی نێوان وداو و سیناریۆکانی داهاتوو پارته ی رووهڕووبوونهیی رووبهرووره که بۆ ئامادهزۆر زه

ن، ش بگهیشتن و مێکانیزمی کاری هاوبهتێگهمای لێكمی بنهبه النیکه اڵتڕۆژههكانی سیاسییه کدا بێ.یهر راده و سیغهجا له هه

حیزبی دێموکڕاتی کوردستان و حدکا

بابەتانە بووە و پرسی یەکگرتنەوە یەکێک لەو هەر دووک بەشی دیموکڕات چارەسەری کێشەینی دێموکراتی زۆر بە نگرانی هەردوو الیهدا فکری ئەندامان و الیهی نێوان دوو کۆنگرهماوه کە له

ی ئێمه وهڵ ئهگه. لهخۆیەوە مەشغووڵ کرد وباس و قەزاوەت و حوکمی جۆراوجۆری بەدواوە بووهمان کهلهی گهندیوهرژهبهویست و لەبەرچاوگرتنی تبووندا ڕامانگەیاندبوو کە بهر بەدوای لهههرکردنی سهباتی ئامادەی وتووێژ بۆ چارهتی هاوخهروورهر زهبههەاڵتی کوردستان و لهڕۆژله

میان و ههی پازدهنیا پاش کۆنگرهر تهرامبهنی بهکانین، هاوڕێیانی الیهپرسی نێوان دێموکراته وه.نهرگای دیالۆگ بکهبوون دهش ئاماده وڵی هێندێک دۆستی هاوبهپاش هه

کانی هستی بەدواداچوون و تاوتوێکردنی پرسبهمهان بهمهەیئەت نوه هەردوو الیهدوای ئهت نانهبوو. ئێمه تهوه ههان پێکهموه و دانیشتنور کۆبوونهند دههچ ندیدار دیاری کردپێوه

ندیدا ی ناوهوه له کۆمیتهکگرتنهندیی یههتی و قۆناغبما و چۆنیهی بنهبارهکمان لهیهپڕۆژهوه نووسراوه که مادام و دیدهیه بهو پڕۆژهئهر. رامبهنی بهسند کرد و دامانه هاوڕێیانی الیهپه

دی، دار بێته قینه و پایهکی راستهیهوهکگرتنهی یهوهش و بۆ ئهحیزبی دێموكڕات بووه به دوو به

41

ڵ ناوبردنی گهنێک لهدا الیهو نێوهریش لهگهوه. ئهینهکی بخهوه یههن پێکپێویسته دوو الیهرمتر بۆ نموونه "دوو کی نهیهر سیغهسهتوانین لهیه، دهی ههبه ناوی خۆی کێشه ی دیکهکهنهالیهش نهو هاوڕێیاوه. ئێمه هیوادار بووین که ئهکان" ساغ بینهنی دێموکڕات" یان " دێموکڕاتهالیهوه روون له دیدی وانه کهری پرسهسهن که شێوازی چارهک ئاماده بکهیهاڵڵهنجام گهرهسه

دا به ئاکامی دڵخواز و جێگای اڵڵهردوو گهنجامی تاوتوێی ههی بتوانین له ئهوهوه بۆ ئهبکاتهمڕۆیی به کی ئهیهۆژهبوون هیچ پڕرگیز ئاماده نهوان ههاڵم ئهبهین. ردوو ال بگهسندی ههپه

نێوان وخۆ لهقۆناغی دواتردا راسته شدا که لهند جار دانیشتنهو چهنه ئێمه و لهنووسراو بدهی دیکه ئەوە نیە کە کهنهڕێوه چوون، دەرکەوت کە نیازی الیهردووالدا بهری سیاسیی ههفتهده

ش )که ی هاوبهوافوق و کۆنگرهله ته ڕای باسکردنرهڵکوو سهبگرینەوە، بهوەک دوو حیزب یەکوێ حیزبی یانهڕاستیدا دهله ت زانیوه و پێشوازیمان لێ کردوه(مان به شتێکی موسبهوهئێمه ئه

وه تاکوو کهوه و هەموو شتەکانیش لە دەستپێکی پڕۆسهڵی حدکا بێتهدێموکراتی کوردستان تێکهك بێ که دوازده ساڵ پێش ئێستا یهتی کۆنگرهر لە چوارچێوەی حدکا و به زێهنیهکۆتایی هه

گیراوه.

دا که قینهکی راستهیهوهكگرتنهپێناوی یهه که لهدایڕهو باوهی حیزبی ئێمه لهنهدهری و بهرێبهن ردوو الیهههکگرتوویی دوارۆژی حیزبی دێموکڕات بێ، پێویسته هێزی و یهری بهبهستهده

ن و كتر قبووڵ بکهن یهک ههئێستا وهیان بۆ لێکدابڕان چیه( وهوه که خوێندنهر لهزهنهرفه)سهوە بە جۆرێک مودیرییەت بکەن کە بەیەکەوە خاوەنداری لەو ڕەوتە و کەوتنە یەکرەوتی وەسەر

ی دیکه کهنهڵ و الیهسنێک خۆی به ئهودا الیهوتێک که لهره له ئیدارەی داهاتووی حیزب بکەن.ی دیکه کهنهو الیه بزانێ بێ که خۆی به براوهنەدا وهوڵی ئهنێک له ههزانێ یا الیهنەرع به فه

کانی دیکه له کێشهکگرتوو که چیهێز و یهبه یدێموکڕات ێکیحیزب واته .م بدرێڵهه قهبه دۆڕاو لم رجهی سهنتێز له رابردوو و روانین و وزهکا و رێزگرتن و سازکردنی سهابردوودا گیر نهڕ

بات له ت و خهتی سیاسهی خۆی و مودیریهی ئیدارهسمایهده رانی خۆی بکاتهتێکۆشه دا.گهڵکۆمه

ندیمهکۆتایی: بیالن و دووره

ڕێز!هاوڕێیانی به

ڵگری چ وه کرد که حیزبی دێموکڕاتی کوردستان ههمان بهدا ئیشارهم ڕاپۆرتهسپێکی ئهله دهوییه عنهو میراته مهکردن بهرییه. شانازیروهکی پڕ سهنی چ رابردوویهتێکی پیرۆز و خاوهریساڵه

ان بگرێ که ری چاومها بهرمایه سیاسی و مێژووییه نابێ وهو سهرمیمان بهنرخه و دڵگهبهوه و چ له مان چ له دیدێکی مێژووییهکهوهبات و بزووتنهکانی خهموکوڕییهتوانین کێشه و کهنهوه و خۆداهاتنهک بهیهوهر بزووتنهچوونی ههوه و پێشوهمی ئێستادا ببینین. رازی مانهردهسه

ر سهترسین که قامک لههوه نكرێ که ئێمه لهش کاتێک دهوهوامه. ئهردهخۆگونجاندنی به

42

باته و خهبێ له خۆمان بپرسین پاش ئهمان ههوهتیی ئهکان دابنێین و ئازایهگیروگرفتهو یشتووین. دیاره ئهکوێ گه ستاوین و بهدوورودرێژ و پڕقوربانییه له کوێی رێگاکه راوه

می تا ئێستای رههمڕۆ و بهت به حیزبی ئێمه نیه ، چونکه باری ئهنیا تایبهته یهوهلێکدانهی کورد له وهموو بزووتنهبات و تێکۆشانی حیزبی دێموكڕات شتێکی بێگانه و جیاکراوه له ههخه وه قسهنیا به ناوی خۆمانهدا که تهو کاتهر لهدا هههەاڵتی کوردستان نیه. ئێمه لێرهڕۆژرخستنی پێش و سهێموکڕات له بردنهتیی حیزبی دڕهرپرسیارێتیی بنهخش و بهین، نهکهده

رک و وه بۆ ئهشهو دیدهر بهر چاوه و ههبههەاڵتی کوردستانیشمان لهڕۆژی کورد له وهبزووتنه ڕوانین.کانی ئێستا و داهاتوومان دهرپرسیارێتییهبه

ئازادی و یشتن به نیا له گهمی کاری سیاسی تهرههبات و بهکانی خهوتهسکهر ئێمه دهگهئهی حیزبی دێموكڕات پڕاوپڕه له بینین، کارنامهاڵتدا نهسهگرتنی دهوهستهدهدێموکڕاسی و به

زرانی حیزبی دێموکڕاتی موو شتێک خودی شکڵگرتن و دامهم. پێش ههرههوت و بهسکهدهرۆپکی له بێ به تمێژووی کورددا ده ری لهماوهمین حیزبی مۆدێرن و جهکهک یهکوردستان وه

هێز و پڕشنگداری سپێکی بهدا دابنرێ. دهمهردهو سهتیی کورد لهوایهتهقالبدانی هۆشیاریی نهتی وڵهزراندنی دهونی دامهدیهێنانی خهوڵدان بۆ وهو حیزبه که بریتییه له ههمێژووی ئه

و ی دایه ئهوهتی ئهرفهده وه،بردنی کۆماری کوردستانهڕێوهزراندن و بهیی له رێگای دامهوهتهنهتی خۆماڵی و کانی حاکمیهزراوهر بنیاتنانی دامهسهم له ئاستی نێوخۆییدا کار لهحیزبه که هه

ک کورد وسا وهرجی ئهلومهرچاوگرتنی ههبهلهم به یی بکا، ههوهتههێماسازیی سیاسی و نهسپێکه و دهمی ئهرههی خۆی. بهوهرهدنیای ده ندی واڵتی ناوهسهڵ دهگهله ڵهبچێته نێو مامه

وتی زیندووی سکهره زۆریان دواتر بوون به دهشی ههکانی کۆماردا که بهوتهسکهنیا له دهتهلی ڕاستیدا گهوه حیزبی دێموکڕات لهزموونی کۆمارهوه. له رێگای ئهموو کورد، کورت نابێتههه

له له تاودانی روون و و گهکانی ئهلهی توانا و پۆتانسیهوهر تاقیکردنهکوردی خسته بهکی مایهر بنهسهی پچڕپچڕ و لهشێوهم بهودهی تا ئهو ویسته سیاسییانهسیستماتیک بۆ ئه

و ر لهیه ههوهو تاقیکردنهسکی زێهنیدا کاریان بۆ کرابوو. ئهرتهکی بهیهریتی و له چوارچێوهنهستی رخست، ههکانی دهموکوڕییهی تێست کرد و سنوور و کهالنهوانا و پۆتانسیهم تدا که ئهکاته

کانی دواتر له فکری وهوه که نهخۆبوونیشی له کورددا دروست کرد و بوو به هۆی ئهمتمانه به بکۆشن.کانی کۆمار تێونهدیهێنانی خهزموونی کۆماردا بن و بۆ وهی ئهوهکردنهدووباره

می پاش کهند ساڵی یهرانتێزی چهر له پهدهاڵتداری و بهسهسپێکه له دهو دهدوای ئهلهراسته که کداریدا کاری باتی چهی خهر له خانهی کات ههی ئێران، حیزبی ئێمه زۆربه١٣5٧ئینقالبی

خۆی ی سنووری جوغرافیای سروشتیی وهرهباته له دهو خهی کاتیش ناچار بووه ئهکردوه و زۆربهڕۆیه رهته سهو حاکمیهکردن بهکشهنیا بۆ پاشهو حیزبه تهاڵم تێکۆشانی ئهت بکا. بهڕا هیدایه

ی ختییانهو سهموو ئهرباری ههو حیزبه سهڵکوو ئهوه، بهوساندۆتهی چهکهلهبووه که گهنهمی زێهنی و سیاسیی رههبه وت وسکهی دهوهمیشه له فکری قووڵکردنهوه، ههتهوڕووی بوونهرهبه

کی سیاسی له یهلهسهك مهی کورد وهلهسهش چ به جێگیرکردنی مهوهیدا بووه، ئهکهلهبزاڤی گه

43

وه، چ به کارکردن رهیه به جیهانی دهلهسهو مهندیدا و ناساندنی ئهاڵتی ناوهسهر دهرامبهبهنگیی رههی فهسپاسندنی ناسنامهسیاسی و چهیی و رێکخستنی وهتهر هۆشیاریی نهسهلهوری دهدا و بهو حیزبهو نرخه قورسه ئینسانییه که لهموو ئهوه، ههکی دیکهالیهمان. لهکهلهگهی له یهوهو تاقیکردنهموو ئهماندا دراوه، ههکهلهواکانی گهپێناوی ویسته رهدا لهو حیزبهئهدوور له دۆگماتیزم و ی واقعبینانه و بهشێوهباتدا بهکانی خهجۆرهکاربردنی شێوه جۆربهبه

و حیزبه له نسیپانه که ئهخ و پرهو بایهموو ئهڕاندوون و ههپهو حیزبه تێیرایی ئهئیدئۆلۆژیگهكانی ندییه نێوخۆییهبواری پێوهدا و لهباتێكی ئینسانی و شارستانیانهپێشی خهی بردنهشێوه

ر کوردستاندا جێگیری سهتانی حاكم بهوڵهل دهگهعامول لهتیی تهی کورد و چۆنیهوههبزووتنبێ مووی دهتی ئاماژه پێکردنیان نیه، ههرفهدا دهکردوون و زۆر خاڵی ورد و درشتی دیکه که لێره

بکرێ.و حیزبه چاو لێی ئهیان ساڵهباتی دهمی خهرههی بهگبهشێک له ههک بهوه

ی کورد له وهی حیزبی دێموکڕات و بزووتنهی کارنامهتیڤانههێز و پۆزهو خاڵه بهموو ئهڵ ههگهلهمان حوکممان كهلهباتی گهندیی خهوهرژهتی بهلییهفزه، دڵسۆزیمان بۆ حیزب و ئهاڵتڕۆژهه

انه و ژیرانه له فکری چارهن ببینین و ئازایك ههش وهباتهو خهكانی ئهموکوڕییهکا که کهدهپێردرێژ و له كی بهودایهر له مهگههێشتنیاندا بین. ئهوه و نهمکردنهنگاونان بۆ کهوه و ههدیتنه

رێنی که سی و گرینگترین خاڵی نهمایهمین کهکهین، یهڕوانینێکی گشتیتردا چاو له خۆمان بکهکانی حیزبی دێموکڕاتدا و نێو ریزهکان چ لهوخۆییهنێ كگرتوویی و کێشهبوونی یهبه فکردا دێ، نه

موو و ههس شاراوه نیه که ئهکه هەاڵتی کوردستاندایه. لهڕۆژکانی سیاسییه نێوان هێزهچ لهندین ساڵ شەڕوکێشەی دا رووی داوه و چهلێکدابڕان و لەتبوونه که له مێژووی حیزبی ئێمه

ی ، زەرەر و زیانێکی زۆری بە رادهاڵتڕۆژههورد له ی کوهر ئاستی بزووتنهسهنێوخۆیی لهی وهو ئیعتباری حیزبی دێموکرات و بزووتنه و جێگه و پێگه باتگێڕانهی خهکارلێهاتوویی و وزه

ر گوتار و رێکارێکی سهوه لهموومان پێکهمانتوانیوه ههش که ئێمه هێشتا نهوه. ئهیاندوهکورد گهک پێویسته بات وهوه گرێ بدا و خهبات پێکهکانی خهستێنهموو بهوه که ههبینه ش ساغهاوبهژێر كتر لهڵ یهگهله ڵهتی مامهقلیهکێشانی ئهنجامی درێژهراست ئه ڵگهوه نێو کۆمهبباته ی رابردوودایه.و کێشه و ناکۆکییانهری ئهسێبه

ی کانی دیکهتیی حیزبی دێموکڕات و هێزهرکردایهی سهرچوون و دوورکەوتنەوەپاشان دهی کۆتایی وههەاڵتی کوردستان و مانهڕۆژبات واته نێوخۆی سڵیی خهله جوغرافیای ئه اڵتڕۆژهه

و جوغرافیایه شوێنەواری زۆر خراپی لەسەر فەرهەنگیکانی ئهی سنوورهوهرهنادیاریان له دهبینین که ناو دا دهم دۆخهراوێزی ئهپه ر لهکردنی ئێمە داناوە. ههباتی خهحیزبایەتی و شێوه

ش بۆخۆی وهن و ئهکهران کۆچ دهندهو ههرهکان بهرگهپۆلێک له کادر و پێشمهبه ناو شهشتەجێبوونی رچی بەجێهێشتنی واڵت و نیگهیه. ئهشکیالتیی خۆی ههوانی و تهواری رهشوێنهپێناوی ت لهنانهبووه و تهتیی ئێمه لە دەرەوەی واڵتی خۆمان به دڵخوازی خۆمان نهرایهرێبهاڵم له مان داوه، بهورهڵکی خۆماندا تێچووی مرۆیی زۆر گهنێو خهر خاک و لهسهمان لهوهمانه

دا که حیزبی ئێمه و شوێنهی لهوهرحاڵدا دەبێ خەسارناسی و پێداچوونەوەی بۆ بکەین بۆ ئههه

44

و رچوون لهتوانێ کار بۆ دهکانی دیکه دهنهڵ الیهگهشی لهچ به جیا چ به هاوفکری و هاوبهی سڵییهو جوغرافیا ئهشکیالتی ئاشکرامان بۆ نێوخۆی ئهری و تهی زیاتری رێبهوهڕانهزعه و گهوه

وه.نێتهڵێنگاوی بۆ ههبێ و ههبات بکا، لێی دوودڵ نهخه

زاڵ نگی سیاسیی رههبۆ فهوه ڕێتهگهدهبات و تێکۆشانی ئێمه موکوڕیی خهی کهنێکی دیکهالیهی ڵگهکه کۆمه شبوون و دڕدۆنگییانهو دابههەاڵت. جیا لهڕۆژی کورد له وهبزووتنهر سهبه

وه الی بزووتنهه لهوه کی ئهوانهپێچهوه گرفتاره، بهپێیه ندین ساڵهچه سیاسیی ئێمهوه که زۆر جار له رابردووی ی ئهوانهپێچهت بهنانهی دنیا باوه و تهکانی دیکهرزگاریخوازه

ر دهبهڕادهبات لهكانی خهت و مێتۆدهماکانی سیاسهمڕۆ بنهی خۆشماندا رووی داوه، ئهوهبزووتنهیه که ئامانجه بچووک و مجۆرهرزشی(. به)ئهرایانه هاگهڵێک تێبینیی بهی کۆمهته بارمتهبوونه

نرێن یان کان دادهنهوره و درێژخایهر ئامانجه گهرامبهق له بهکان به ناههنهکورتخایهم درێ. بهم دهڵهبات له قهی خهی شێوازێکی دیکهوهرهکهفینه ق بهبات به ناههشێوازێکی خه

ن یان تی به خوڵقاندنی سیناریۆی نوێ بکهکرێ یارمهکه ده شنه زۆر ئیبتکار و مانۆڕی سیاسیچهڵخوازیان ئاکامی د ،مان رابکێشنکهلهوای گهرنجی بیروڕای گشتی بۆ الی پرسی رهم سهالنیکه

.رناگیرێوهلێ

تی دژمنانی کورد و فتار و ماهیههۆی رهین که بهش بکهوهتی ئاماژه بهنجام جێی خۆیهرهسهڵ گهی لهندهوهروونناسیی سیاسیی ئێمه ئهده مان،کهڵکهبات و خهتی خهسڵهخهسروشت و

تی نده قابلیهوهئه ،سازگاره بەپەلەوڵدان بۆ گۆڕانی نه و ههکداراباتی چهرجی خهلومهههدا نێو ئێمهنگاوی لهنگاو به ههوڵدان بۆ بنیاتنانی ههمڕۆ و ههمی ئهردهڵ سهگهخۆگونجاندن له

وه که زۆرتر تهنگی داوهدا رهشکیالتیی ئێمهم له ساختاری تهمه ههکردوه. ئهدروست نهمڕۆ کی ئیداریی بۆ ئهووه و بارستاییهکداری بباتی چهمی خهردهکانی سهری پێویستییهاڵمدهوه

هێنانی ئامراز كارتمان له بهلالقیهر توانا و خهسهریی لهم کاریگهجێ هێشتوه، ههله حیزبدا بهی خۆمان و وهرهکانی دهکانی تێکۆشان و راکێشانی هێزی پسپۆڕ و بژاردهو كاناڵه مۆدێرنه

مان پێویستن و...هتد داناوه.کهزیهدا که بۆ قههو بوارانژێرخانسازیی فیکری و زانستی له

ویست!هاوڕێیانی خۆشه

سییانه مایهو کهموو ئهی ههوهڕووبوونهشتوانین بۆ رووبهده یه و نهمان ههوهئێمه نه ئیدیعای ئهو کردنی دروستی کێشهستنیشاناڵم دهین. بهوه و فۆرموول دیاری بکهبپێچینه دا نوسخهلێرهوه که وێڕای کۆ بووینه وه لێرهریشیانه. ئێمه بۆ ئهسهشێکی گرینگ له چارهکان بهموکوڕییهکهکی یهوهند ساڵی رابردوومان، خوێندنهرج و کار و تێکۆشانی چهلومهنگاندنی دروستی ههڵسههه

دا ندهیزب له ئایی حیکانی ئیدارهگونجاویشمان بۆ داهاتووی ژیانی سیاسیی حیزب و مێکانیزمهی و ئیراده وره مان و بهکهلهوای گهتی پرسی رهقانیهو به ههر ئێمه به ئیمانی پتهگهبێ. ئههه

نووسی ی چارهساته و کات وتیی مێژوویی خۆمان لهرپرسایهوه چاو له بهشۆڕشگێڕانهت و رفیهلێ بخۆین، دڵنیام زهوه و ژیرانه مشووری کهیهموومان بهین و ههبکهدا مانکهلهگه

45

کی باشتر سازمان بۆدابینکردنی داهاتوویهنووسوره و چارهنگاوی زۆر گهی ههوهڵێنانهتوانای هه هەیە.مان كهتهشتر بۆ میللههکی گیهندهیدیهێنانی ئایش گرینگتر بۆ وهوهمان و لهکهبۆ حیزبه

ی رانی حیزب له ماوهم تێکۆشهرجهتیی سهیارمه تیی حیزبی ئێمه به پشتیوانیی ورایهرێبهرکی پێسپێردراوی کان تێکۆشاوه ئهختییهنگ و سهموو ئاستهرباری ههدا سهنێوان دوو کۆنگره

ت و بواری سیاسهیی حیزبدا و چ لهبواری ژیانی رێکخراوهی مومکین چ لهخۆی به باشترین شێوهتان شداریی چاالکانهین به بهکهنێ. ئێستاش داواتان لێ دههیجێ بگهدا بهڵگهبات له کۆمهخه

ڵ پرسه حیزبی و گهتان لهرپرسیارانهی بهڵهدا، به مامهیهم کۆنگرهکانی ئهله باس و خواسهمووشی گرینگتر به ی جوان و کارسازتان، و له ههڕووی پێشنیار و بیرۆکهکان، به خستنهسیاسییه

خشن. ی حیزب ببهندهیتیی ئایرایهرمی به رێبهرگرتنتان وزه و دڵگهوهرکوه و ئهیداندامانهمه لهر داناوه سهله گیانی خۆیان لهو گهکانی ئهنرخهس له رۆڵه بهزاران کهی ههو رێبازهپیرۆزیی ئهڵکی اڵنی خهر ئێستا کۆمهڕوانییه که ههو چاوهنینه ئاستی ئهیهخوازێ که خۆمان بگهله ئێمه ده

یه.یان ههیهم کۆنگرهکانی ئهکوردستان له ئاکامه

رمانی حیزبی دێموکڕات!ی هێز و ههرچاوهری کوردستان، سهڵکی تێکۆشهساڵو له خه

هیدی حیزبی رانی شهتی رێبهتایبههیدانی رێگای رزگاریی کوردستان بهساڵو له گیانی پاکی شه ندی!فکهڕهسملوو و شهدێموکڕاتی کوردستان، قازی و قا

مانن!کهلهمبولی خۆڕاگریی گهساڵو له زیندانیانی سیاسیی کورد که سه

خۆبوردوویی خۆیان ئااڵی نگرانی حیزبی دێموکڕات که به فیداکاری و لهندامان و الیهساڵو له ئه کاوه راگرتوه!روا شهحیزبی دێموکڕاتیان هه

ی خۆیان جارێكی انانهمی قارهدێموکڕاتی کوردستان که به جووڵهکانی حیزبی رگهساڵو له پێشمه وه!داگیرساندهڕوناکاییان دا نگی دیکتاتۆریزهوهشه له دیکه

وتن بۆ حیزبی دێموکڕاتی کوردستان!رکهم؛ سهههی شازدهوتن بۆ کۆنگرهرکهسه

46