1ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 34

Τ ε Τ ρα μ η ν ι α ι ο ε π ι σ Τ η μ ο ν ι κο π ε ρ ι ο δ ι κο

Εκδίδεται από την

Εταιρεία Νοσηλευτικών

Σπουδών (ΕΝΣ)

ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE

34

Scientific Journal, 3 Issues per Year

Published by the Greek

Nursing Studies Association

(GNSA)

NursingCare AND

Research

• Η ηλεκτρονική τεκμηρίωση στη νοσηλευτική φροντίδα

• Επείγουσα νοσοκομειακή φροντίδα των μεταναστών στην Ελλάδα

• Επαγγελματικές αξίες φοιτητών νοσηλευτικής και παράγοντες που τις επηρεάζουν

• Επαγγελματικές σχέσεις ιατρού-νοσηλευτή στον 21o αιώνα

• Οικονομική ανάπτυξη και βελτίωση επιπέδου υγείας

• Electronic Documentation in Nursing Care• Emergency hospitalisation of immigrants in Greece• Professional values of nursing students’ and factors

that affect them• Professional relations between doctors and nurses

in the 21st century• Economic development and improving health status

Aποδελτιώνεται στισ βασεισ εβSCO, CINAHL και INdexed IN

εβSCO, CINAHL

ΕΚΔΟΣΕ ΙΣοσελότος

ISSn 22413960

2

ΓνΩσΤοποιηση προσ αναΓνΩσΤεσΤο τετραµηνιαίο επιστημονικό περιοδικό «Νοσηλεία και Έρευνα» είναι συνδρομητικό και δημοσιεύει -µετά από κρίση- εργασίες αποκλειστικά των συνδρομητών του και μελών της Εταιρείας Νοσηλευ-τικών Σπουδών. Από το Τεύχος 34 το περιοδικό εκδίδεται μόνο σε ηλεκτρονική έκδοση. Για την εγ-γραφή τους ως συνδρομητές, οι ενδιαφερόμενοι µπορούν να συμπληρώσουν τη φόρμα της προτε-λευταίας σελίδας και να την αποστείλουν στο fax: 210-7461462 ή στο e-mail: contact.ens@gmail.com. Τα τεύχη 29-33 είναι διαθέσιμα στην ιστοσελίδα www.ens-visit.gr.

νοσηλείαΚΑΙ Έρευνα

διεύθύνση σύνταξησ

Χρυσούλα Λεμονίδου, Καθηγήτρια Νοσηλευ-τικής, ΕΚΠΑ

σύνδιεύθύντεσ σύνταξησ

Ελένη Αποστολοπούλου, Αναπλ. Καθηγήτρια Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ

Σωτήρης Πλακάς, Νοσηλευτής, MSc, PhD, Γενι-κό Νοσοκομείο Αττικής «Σισμανόγλειο»

σύντακτικη επιτροπη

Μαργαρίτα Γιαννακοπούλου, Επικ. Καθηγή-τρια Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ

Ελένη Θεοδοσοπούλου, Αναπλ. Καθηγήτρια Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ

Δάφνη Καϊτελίδου, Επικ. Καθηγήτρια Νοση-λευτικής, ΕΚΠΑ

Μαρία Καλαφάτη, Διδάκτωρ Νοσηλευτικής, ΕΤΕΠ, ΕΚΠΑ

Αθηνά Καλοκαιρινού, Αναπλ. Καθηγήτρια Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ

Ευάγγελος Κωνσταντίνου, Επικ. Καθηγητής Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ

Θάλεια Μπελλάλη, Επικ. Καθηγήτρια Νοση-λευτικής, ΤΕΙ Θεσσαλονίκης

Ελισσάβετ Πατηράκη, Αναπλ. Καθηγήτρια Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ

Παναγιώτα Σουρτζή, Αναπλ. Καθηγήτρια Νο-σηλευτικής, ΕΚΠΑ

Τετραμηνιαίο επιστημονικό περιοδικόεκδίδεται από την εταιρεία νοσηλευτικών σπουδών (ενσ)

διεθνησ σύντακτικη επιτροπη

John Albarran, Principal Lecturer in Critical Care Nursing, University of the West of England, Bristol, UK

Maria Katopodi, Assistant Professor, University of Michigan, USA

Κατερίνα Λαμπρινού, Λέκτορας Νοσηλευτι-κής, Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου

Anastasia Mallidou, RN, MSc, PhD, Assistant Professor, University of Victoria, Canada

Αναστάσιος Μερκούρης, Αναπλ. Καθηγητής, Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου

Ελισάβετ Δ.Ε Παπαθανάσογλου, Αναπλ. Κα-θηγήτρια, Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου

Ευριδίκη Παπασταύρου, Λέκτορας Νοση-λευτικής, Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύ-πρου

Julie Scholes, Professor of Nursing, University of Brighton, Brighton, UK

Riita Suhonen, RN, PhD, Professor, University of Turku, Department of Nursing Science, Turku, Finland

3ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 34

Scientific Journal, 3 Issues per YearPublished by the Greek nursing Studies Association (GnSA)

NursingCare AND Research

edItOr-IN-CHIef

Chryssoula Lemonidou, RN, MSc, PhD, Pro-fessor of Nursing, University of Athens

CO-edItOrS

Eleni Apostolopoulou, RN, PhD, Associate Professor of Nursing, University of Ath-ens

Sotiris Plakas, RN, MSc, PhD, General Hospital of Attika «Sismanoglion»

edItOrIAL BOArd

Thalia Bellali, RN, MSc, PhD, Assistant Profes-sor of Nursing, Technological Education-al Institute of Thessaloniki

Margarita Giannakopoulou, MSc, PhD, As-sistant Professor, Faculty of Nursing, Uni-versity of Athens

Dafni Kaitelidou, MSc, PhD, Assistant Profes-sor, Faculty of Nursing, University of Ath-ens

Maria Kalafati, RN, MSc, PhD, Faculty of Nurs-ing, University of Athens

Athina Kalokerinou, RN, PhD, Αssociate Pro-fessor of Nursing, Faculty of Nursing, University of Athens

Evangelos Konstantinou, RN, MSc, PhD, As-sistant Professor, Faculty of Nursing, Uni-versity of Athens

Elisabeth Patiraki, RN, PhD, Professor, Faculty of Nursing, University of Athens

Panagiota Sourtzi, RN, MSc, PhD, Associate

Professor, Faculty of Nursing, Universi-ty of Athens

Eleni Theodossopoulou, Associate Profes-sor, Faculty of Nursing, University of Athens

INterNAtIONAL edItOrIAL BOArd

John Albarran, Principal Lecturer in Critical Care Nursing, University of the West of England, Bristol, UK

Maria Katopodi, PhD, Assistant Professor, University of Michigan, USA

Katerina Labrinou, PhD, Lecturer in Nurs-ing, Cyprus University of Technology

Anastasia Mallidou, RN, MSc, PhD, Assistant Professor, University of Victoria, Cana-da

Anastasios Merkouris, RN, MSc, PhD, Asso-ciate Professor of Nursing, Faculty of Nursing, Cyprus University of Technol-ogy

Evridiki Papastavrou, PhD, Lecturer in Nurs-ing, Cyprus University of Technology

Elisabeth D.E. Papathanassoglou, RN, MSc, PhD, Associate Professor, Faculty of Nursing, Cyprus University of Technol-ogy

Julie Scholes, Professor of Nursing, Univer-sity of Brighton, Brighton, UK

Riita Suhonen, RN, PhD, Professor, Universi-ty of Turku, Department of Nursing Sci-ence, Turku, Finland

4

Εκδίδεται από την Εταιρεία Νοσηλευτικών Σπουδών (ΕΝΣ)

Εκδότρια - Διευθύντρια Σύνταξης: Χρυσούλα ΛεµονίδουΓραφεία: Παπαδιαµαντοπούλου 123, 115 27 - ΑθήναΤηλέφωνο: 210-7461.485e-mail: contact.ens@gmail.comΤεχνικός εκδότης: Εκδόσεις Οσελότος

Ετήσια Συνδρομή της Ηλεκτρονικής ΈκδοσηςΔημόσιες Υπηρεσίες, Βιβλιοθήκες, Επιχειρήσεις, Σωματεία: € 30,00Φυσικά Πρόσωπα : € 20,00

© Copyright 2007 - 2012: Απαγορεύεται η ολική ή μερική αναδημοσίευση χωρίς γραπτή άδεια του εκδό-τη και των συγγραφέων.

Περιεχόμενα

νοσηλεία ΚΑΙ Έρευνα

Οδηγίες προς τους Συγγραφείς ..........................................................

ΑΘρο ΣύνΤΑξηΣ: η ηλεκτρονική τεκμηρίωση στη νοσηλευτική φροντίδα ...................................................................................................Μαρία Χατζοπούλου

ΕρΕύνηΤΙΚη ΕρΓΑΣΙΑΕπείγουσα νοσοκομειακή φροντίδα των μεταναστών στην Ελλάδα ........................................................Μαριέτα Κοντονή, Παναγιώτα Σουρτζή

ΑνΑΣΚοΠηΣΕΙΣΕπαγγελματικές αξίες φοιτητών νοσηλευτικής και παράγοντες που τις επηρεάζουν ...........................................Καλλιρρόη Κουτρουμπέλη, Γεώργιος Παπαγούνος. Χρυσούλα Λεμονίδου

Επαγγελματικές σχέσεις ιατρού-νοσηλευτή στον 21o αιώνα ......................................................................................Μαρία Καπρίτσου, Μαργαρίτα Γιαννακοπούλου , Δημήτριος Π. Κορκολής, Ευάγγελος Α. Κωνσταντίνου

οικονομική ανάπτυξη και βελτίωση επιπέδου υγείας ...................................................................................Σωτηριάδου Κυριακή, Σαράφης Παύλος, Μαλλιαρού Μαρία

5ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 34

Contents

Nursing Care AND ResearchPublished by the Greek Nursing Studies Association (GNSA)

Publisher and Editor-in-Chief: Chryssoula LemonidouAddress: 123, Papadiamantopoulou st., 115 27 - Athens, GREECETel.: +30 210-7461.485e-mail: contact.ens@gmail.comTechnical publisher: Ocelotos publishing

Annual Subscriptions 2012 for Εlectronic VersionPublic Services, Libraries, Companies, Organisations: € 30,00Individual Subscriptions: € 20,00

© Copyright 2007 - 2012: All rights reserved. The reproduction of articles (or parts of them) is prohibited without permission of the publisher and the writers.

Instructions to Authors .........................................................................

EDiToRiAL: Electronic Documentation in nursing CareΜaria Chatzopoulou

oRiGiNAL PAPERSEmergency hospitalisation of immigrants in Greece....................................................................................................Marieta Kontoni, Panayota Sourtzi

REViEWSProfessional values of nursing students’ and factors that affect them .....................................................................Kallirroi Koutroumpeli, George Papagounos, Chrysoula Lemonidou

Professional relations between doctors and nurses in the 21st century .....................................................................................Maria Kapritsou, Margarita Giannakopoulou, Dimitrios P. Korkolis, Evangelos A. Konstantinou

Economic development and improving health status ...........................................................................................Sotiriadou K., Sarafis P., Malliarou M.

6

Γενικeσ πληροφορIεσ

1. Γλώσσα γραφής του άρθρου και ευρεί-ες θεματικές περιοχές Στο περιοδικό «Νοση-λεία και Έρευνα» δημοσιεύονται, ύστερα από κρίση, άρθρα στην ελληνική ή αγγλική γλώσ-σα, που συνεισφέρουν στην κατανόηση και εξέλιξη όλων των διαστάσεων της νοσηλευτι-κής φροντίδας. Η Διεύθυνση Σύνταξης αναμέ-νει άρθρα που αναφέρονται στη νοσηλευτική πρακτική, την έρευνα, την εκπαίδευση και τη διοίκηση, με επιστημονική, θεωρητική ή φιλο-σοφική βάση.

2. Είδη εργασιών Οι εργασίες που δημοσι-εύονται στο περιοδικό, εμπίπτουν σε μία από τις ακόλουθες κατηγορίες: α) ερευνητικές με-λέτες, β) βιβλιογραφικές ανασκοπήσεις και γ) άρθρα σχετικά με τις εξελίξεις στη νοσηλευ-τική πρακτική, την εκπαίδευση και τη διοίκη-ση. Επιπροσθέτως, δημοσιεύονται επιστολές (έκτασης μέχρι 500 λέξεων), που περιλαμβά-νουν κρίσεις ή σχόλια για ήδη δημοσιευμένες εργασίες, εφόσον υποβάλλονται μέσα σε δύο (2) μήνες από τη δημοσίευση των αντίστοιχων εργασιών.

3. Παράλληλη δημοσίευση εργασιών Οι ερ-γασίες πρέπει να υποβάλλονται αποκλειστι-κά στο περιοδικό «Νοσηλεία και Έρευνα», δεν πρέπει να έχουν ήδη δημοσιευθεί σε έντυπη ή

οδηγίες προς τους συγγραφείς

ηλεκτρονική μορφή, ούτε να βρίσκονται υπό κρίση από άλλο περιοδικό ή μέσο. Η Διεύθυν-ση Σύνταξης αποφασίζει για τον (ταχύτερο δυνατό) χρόνο δημοσίευσης των άρθρων και διατηρεί το δικαίωμα τροποποίησης της μορ-φής τους, ωστόσο μεγάλες ή ουσιώδεις τροπο-ποιήσεις γίνονται μόνο με τη σύμφωνη γνώμη των συγγραφέων.

Οι συγγραφείς πρέπει να αποφεύγουν να υπο-βάλουν δύο (2) άρθρα προερχόμενα από την ίδια ερευνητική εργασία, χωρίς σαφή αιτιολό-γηση. Επίσης, πρέπει να μην περιλαμβάνουν σε νέες εργασίες, υλικό ανασκόπησης βιβλιο-γραφίας που έχει ήδη δημοσιευθεί (π.χ. απο-φυγή αυτο-λογοκλοπής). Όταν θεωρείται ότι προκύπτουν δύο(2) άρθρα από την ίδια ερευ-νητική εργασία, που παρουσιάζουν διαφορε-τικές διαστάσεις της έρευνας, πρέπει να υπο-βάλλονται στο περιοδικό «Νοσηλεία και Έρευ-να», ως ανεξάρτητα και όχι ως δύο(2) μέρη του ίδιου άρθρου. Κάθε άρθρο πρέπει να είναι αυ-τόνομο και να μην περιλαμβάνει το άλλο, αν και μπορεί να αναφέρεται σε αυτό, βιβλιο-γραφικά. Όταν γίνεται πλήρης περιγραφή της ερευνητικής μεθοδολογίας στο πρώτο άρθρο, επαρκεί μία σύντομη περιγραφή της στο δεύ-τερο (με παραπομπή). Γενικά, πρέπει να απο-φεύγεται η προσπάθεια δημοσίευσης πολλών ξεχωριστών άρθρων της ίδιας μελέτης («σαλα-

Οι παρούσες οδηγίες του περιοδικού «Νοσηλεία και Έρευνα» έχουν εναρµονιστεί µε τις «Κοινές Απαι-τήσεις για τα Άρθρα τα οποία Υποβάλλονται σε Βιοϊατρικά Περιοδικά», σύμφωνα µε τη διεθνή επι-τροπή εκδοτών ιατρικών περιοδικών.

αποστολή, σκοπός και αναγνώριση του περιοδικούΤο Περιοδικό «Νοσηλεία και Έρευνα» δέχεται άρθρα από Έλληνες και ξένους ερευνητές και συγ-

γραφείς και βασίζεται σε σύστημα κριτών. Αποστολή του περιοδικού είναι να συμβάλει στην εξέλιξη της νοσηλευτικής επιστήμης και πρακτικής στην Ελλάδα και διεθνώς.

Στόχος είναι η προαγωγή και διάχυση νέων γνώσεων και ερευνητικών δεδομένων για εφαρμογή στην κλινική πρακτική. Προς το σκοπό αυτό καλούνται συνάδελφοι νοσηλευτές και συνεργάτες άλ-λων επιστημών να συνεισφέρουν υψηλού επιπέδου μελέτες στην Ελληνική ή στην Αγγλική γλώσσα.

Στο περιοδικό δημοσιεύονται πρωτότυπες ερευνητικές μελέτες, ανασκοπήσεις, θεωρητικά ή φι-λοσοφικά άρθρα, ενδιαφέρουσες κλινικές περιπτώσεις και μεθοδολογικά άρθρα από ειδικούς.

Το «Νοσηλεία και Έρευνα» συμπεριλαμβάνεται στα περιοδικά µε εθνική αναγνώριση (ΦΕΚ, Τεύχος Β’, 1961/23-9-2008). Επίσης, το περιοδικό έγινε δεκτό και αποδελτιώνεται στις Διεθνείς Βάσεις Δεδο-μένων CINAHL και ΕΒSCO.

6

7ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 34

μοποίηση»), αντί της εμβάθυνσης των διαφο-ρετικών διαστάσεων και συμπερασμάτων μιας ερευνητικής προσπάθειας, σε μία ενιαία δημο-σίευση.

Εφόσον το άρθρο γίνει δεκτό για δημοσίευση οι συγγραφείς θα πρέπει οπωσδήποτε να συ-μπληρώσουν και να στείλουν μέσω φαξ στο νούμερο 0030 210 7461462 τη Φόρμα Δήλω-σης μη Δημοσίευσης της Εργασίας σε Άλλο Πε-ριοδικό, η οποία βρίσκεται στα συνοδευτικά αρχεία στο κάτω μέρος αυτής της σελίδας.

4. Συμμετοχή συγγραφέων στην εκπόνηση της εργασίας. Όλοι οι συγγραφείς που αναφέ-ρονται σε ένα άρθρο, πρέπει να έχουν συνει-σφέρει ενεργά στη σύλληψη και στο σχεδια-σμό της μελέτης και/ή στην ανάλυση και ερμη-νεία των δεδομένων και/ή στη συγγραφή του άρθρου και όλοι πρέπει να έχουν μελετήσει το περιεχόμενο και εγκρίνει την τελική έκδοση που έχει υποβληθεί προς δημοσίευση. Η συμ-μετοχή μόνο στην αναζήτηση χρηματοδότη-σης μιας έρευνας ή στη συλλογή των δεδομέ-νων δεν δικαιολογεί την αναφορά μεταξύ των συγγραφέων, η οποία υποκαθίσταται με την έκφραση ευχαριστιών. Για το λόγο αυτό, όταν υπάρχουν περισσότεροι του ενός συγγραφείς, απαιτείται επιστολή στην οποία θα αναφέρε-ται ξεχωριστά η συμβολή του κάθε συγγρα-φέα στην εργασία (π.χ μεθοδολογικός σχεδια-σμός, στατιστική ανάλυση και ερμηνεία, συγ-γραφή του τελικού κειμένου, κριτική ανάγνω-ση και διόρθωση του τελικού κειμένου, βιβλι-ογραφική ανασκόπηση κ.λπ.). Η σύνταξη του περιοδικού διατηρεί το δικαίωμα επικοινωνίας με τους συγγραφείς προκειμένου να λάβει ορι-σμένες διευκρινίσεις επί των ιδιαίτερων θεμά-των που αφορούν στην εργασία

5. Τρόπος υποβολής των εργασιών Τα κείμε-να προς δημοσίευση υποβάλλονται ηλεκτρο-νικά, στο e-mail: contact.ens@gmail.com. Οι εργασίες υποβάλλονται σε ηλεκτρονική μορ-φή, μέσω e-mail, γραμμένες σε αρχείο τύπου Word για Windows. Σχήματα, γραφικά και φω-τογραφίες υποβάλλονται σε χωριστό αρχείο τύπου .JPEG, .GIF, .TIFF, Microsoft PowerPoint ή Excel. Οι συγγραφείς πρέπει να επιβεβαιώνουν την ορθή παραλαβή των εργασιών τους, επι-κοινωνώντας με τη Γραμματεία σύνταξης κατά τις εργάσιμες ημέρες και κατά τις ώρες 10.00-14.00, στο τηλέφωνο: 0030 210 7461485. Επί-σης, πρέπει πάντα να διατηρούν αντίγραφο της εργασίας τους.

6. Περιοδικότητα έκδοσης του περιοδικού Το περιοδικό «Νοσηλεία και Έρευνα» εκδίδεται τρεις (3) φορές κάθε χρόνο (τετραμηνιαίο) και δημοσιεύονται σ’ αυτό, εργασίες αποκλειστικά των συνδρομητών του. Ο συγγραφέας ή ένας τουλάχιστον από τους συγγραφείς οποιουδή-ποτε υποβαλλόμενου άρθρου πρέπει να είναι ήδη εγγεγραμμένος συνδρομητής του περιο-δικού ή ταμειακώς τακτοποιημένο μέλος της Εταιρείας Νοσηλευτικών Σπουδών για το τρέ-χον έτος.

7. Διατήρηση του υλικού Οι συγγραφείς ενη-μερώνονται ότι το υλικό που υποβάλλεται, δια-τηρείται για ένα μήνα, μετά τη δημοσίευση. Αν υπάρχει αίτημα επιστροφής υλικού, πρέπει να δι-ατυπώνεται κατά την υποβολή των εργασιών.

δομη και μορφη ύποβαλλομενών ερΓασιών

8. Δακτυλογράφηση: Τα άρθρα πρέπει να εί-ναι δακτυλογραφημένα σε διπλό διάστημα, με γράμματα μεγέθους 12΄΄ και με λευκό περιθώ-ριο 2,5 cm σε όλες τις πλευρές κάθε σελίδας Α4. Οι σελίδες πρέπει να είναι αριθμημένες στην κάτω δεξιά γωνία (κείμενο και πίνακες), και τα σχήματα, γραφικά και φωτογραφίες να υποβάλλονται σε ξεχωριστά αρχεία, με συνε-χή αρίθμηση.

9. Σελίδα Ταυτότητας: Η πρώτη σελίδα κάθε άρθρου περιλαμβάνει τον τίτλο της εργασίας (μέχρι 15 λέξεις) και τα ονοματεπώνυμα του/των συγγραφέων, στην ελληνική και στην αγ-γλική γλώσσα. Κάθε ονοματεπώνυμο συνο-δεύεται από τα τυπικά προσόντα, τον τελευ-ταίο επαγγελματικό τίτλο, τον εργασιακό φο-ρέα, την ταχυδρομική και ηλεκτρονική διεύ-θυνση και τον αριθμό τηλεφώνου επικοινω-νίας του συγγραφέα. Σε περίπτωση περισσο-τέρων του ενός συγγραφέων, ορίζεται ποιός από αυτούς είναι υπεύθυνος για την επικοινω-νία με το περιοδικό. Οι συγγραφείς συστηματι-κών ανασκοπήσεων και ερευνητικών μελετών δεν μπορεί να είναι περισσότεροι των έξι (6), παρά μόνο κατ’ εξαίρεση, όταν πρόκειται για διεπιστημονικές, μεγάλης κλίμακας ή πολυκε-ντρικές μελέτες. Οι συγγραφείς περιγραφικών ανασκοπήσεων δεν μπορεί να είναι περισσότε-ροι των δύο (2). Η σελίδα ταυτότητας παραμέ-νει και φυλάσσεται στη Γραμματεία του περι-οδικού, μέχρι την ολοκλήρωση της ανώνυμης κρίσης κάθε εργασίας, λαμβάνοντας ένα κωδι-κό αριθμό που κοινοποιείται στον συγγραφέα,

7ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 34

8

με e-mail. Με βάση αυτόν τον αριθμό μπορεί ο ενδιαφερόμενος να ζητεί πληροφορίες για την εργασία του, μετά την υποβολή της.

10. Σελίδα Τίτλου: Αμέσως μετά τη σελίδα ταυτότητας ακολουθεί η σελίδα τίτλου, που περιλαμβάνει ένα περιγραφικό και ένα σύντο-μο τίτλο της εργασίας. Ο σύντομος τίτλος δι-ατυπώνεται στην ελληνική και αγγλική γλώσ-σα και δεν μπορεί να περιλαμβάνει περισσότε-ρες από πέντε(5) λέξεις. Σ’ αυτήν τη σελίδα δεν αναφέρονται τα ονοματεπώνυμα των συγγρα-φέων ή οποιοδήποτε άλλο στοιχείο που παρα-βιάζει την ανωνυμία τους, κατά τη διαδικασία της κρίσης.

11. Περιλήψεις και Λέξεις-Κλειδιά: Η σελίδα τίτλου ακολουθείται από δομημένες περιλή-ψεις (μέχρι 250 λέξεις) στην ελληνική και στην αγγλική γλώσσα, οι οποίες θα συνοψίζουν με ακρίβεια το περιεχόμενο της εργασίας. Η πε-ρίληψη περιλαμβάνει α) εισαγωγή, β) σκοπό ή σκοπούς, γ) μεθοδολογία, δ) αποτελέσμα-τα και ε) συμπέρασμα, ενώ δεν πρέπει να πε-ριλαμβάνει βιβλιογραφικές παραπομπές και συντομογραφίες. Κάθε περίληψη ακολουθεί-ται από, μέχρι έξι (6), λέξεις-κλειδιά, οι οποίες υποδεικνύουν το περιεχόμενο, το σκοπό και το επίκεντρο του άρθρου.

12. Κύριο Μέρος Εργασίας: Η έκταση του κυρίως μέρους του άρθρου πρέπει να είναι 2.000-5.000 λέξεις (εκτός των περιλήψεων, πι-νάκων και βιβλιογραφίας). Ενθαρρύνεται ιδιαί-τερα η υποβολή μικρών άρθρων (μέχρι 2.500 λέξεις κυρίως κειμένου και μέχρι δεκαπέ-ντε(15) βιβλιογραφικές παραπομπές). Η επιλο-γή αυτή προτείνεται για τη δημοσίευση μικρής έκτασης σημαντικών ερευνητικών δεδομένων, που δεν έχουν δυνατότητα επανάληψης ή γε-νίκευσης. Επιπλέον, οι εργασίες μικρής έκτα-σης έχουν αυξημένες πιθανότητες ταχύτερης δημοσίευσης.

Μια εργασία πρέπει να περιλαμβάνει ενδιάμε-σους τίτλους (επικεφαλίδες) που να δομούν το κείμενο. Οι προτεινόμενοι προς χρήση ενδιά-μεσοι τίτλοι περιλαμβάνουν: α) εισαγωγή, β) βιβλιογραφική ανασκόπηση, γ) σκοπός-οί, δ) ερευνητικά ερωτήματα ή υποθέσεις της μελέ-της, ε) δείγμα, στ) μέθοδος συλλογής δεδομέ-νων, ζ) αξιοπιστία και εγκυρότητα, η) ηθικά θέ-ματα, θ) ανάλυση δεδομένων, ι) αποτελέσμα-τα/ευρήματα, ια) συζήτηση, ιβ) συμπεράσμα-τα και σημασία για τη νοσηλευτική πρακτική,

ιγ) περιορισμοί της μελέτης, ιδ) ευχαριστίες κ.λπ. Οι ενδιάμεσοι τίτλοι πρέπει να επιλέγο-νται και να προσαρμόζονται, καθώς εξελίσσε-ται η συγγραφή του άρθρου και πρέπει να δια-κρίνεται η ιεραρχική σειρά τους. Π.χ. οι κύριοι ενδιάμεσοι τίτλοι θα αναγράφονται με κεφα-λαία γράμματα και bold, οι δευτερεύοντες με πεζοκεφαλαία και bold, οι τριτεύοντες με πλά-για κ.λπ.

ανώνύμια ύπο μελετη πληθύσμού και πληροφορημενη σύΓκαταθεση

Στην εργασία δεν πρέπει να αναφέρονται ονο-ματεπώνυμα συγκεκριμένων ατόμων, νοσοκο-μείων η άλλων φορέων, για τη διατήρηση της ανωνυμίας, εκτός αν υπάρχει ρητή αποδοχή εκ μέρους των αναφερομένων. Επίσης, οι ασθε-νείς έχουν το θεμελιώδες δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικότητας το οποίο δεν θα πρέπει να παραβιάζεται χωρίς την πληροφορημένη συ-γκατάθεσή τους. Ωστόσο, στις περιπτώσεις που οι συγγραφείς κρίνουν ότι κάποια προσω-πικά στοιχεία των ασθενών είναι απαραίτητα για επιστημονικούς σκοπούς (όπως τα αρχικά των ονομάτων των ασθενών ή φωτογραφίες τους ή στοιχεία του νοσοκομείου όπου νοση-λεύτηκαν), θα πρέπει να ζητούν την πληροφο-ρημένη συγκατάθεση των ασθενών προκειμέ-νου να τα δημοσιεύσουν. Αυτό, σημαίνει ότι οι συγγραφείς υποχρεώνονται να δείχνουν το τελικό κείμενο της εργασίας τους (με τα συνο-δευτικά αρχεία: Εικόνων και Παραρτημάτων) το οποίο είναι προς υποβολή στο περιοδικό και να λαμβάνουν εγγράφως τη συγκατάθεση των ασθενών.Σε κάθε περίπτωση οι συγγραφείς θα πρέπει να καταβάλουν προσπάθεια για την εξασφά-λιση του μεγαλύτερου δυνατού βαθμού ανω-νυμίας των ασθενών. Για παράδειγμα, η κάλυ-ψη των ματιών σε μία φωτογραφία, δεν εξα-σφαλίζει πλήρως την ανωνυμία του εικονιζό-μενου. Οι αλλαγές σε κάποια χαρακτηριστικά γνωρίσματα των ασθενών, είναι μία τεχνική που συστήνεται στους συγγραφείς, εφόσον βέβαια αυτές οι αλλαγές δεν παραποιούν-παρερμηνεύουν τα ερευνητικά αποτελέσμα-τα. Αλλαγές τέτοιου είδους θα πρέπει οπωσ-δήποτε να γνωστοποιούνται στον εκδότη του περιοδικού καθώς και να παρέχεται η διαβε-βαίωση ότι αυτές οι αλλαγές δεν επιφέρουν καμία «αλλοίωση» επιστημονικής φύσεως. Η λήψη της έγγραφης πληροφορημένης συγκα-

9ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 34

τάθεσης θα πρέπει να αναφέρεται στην ενότη-τα της μεθοδολογίας, στο τελικό κείμενο της προς υποβολή εργασίας.

τηρηση κώδικα ανθρώπινών δικαιώματών

Σε περίπτωση που οι συγγραφείς δημοσιεύουν αποτελέσματα πειραμάτων, τα οποία έγιναν σε ανθρώπους θα πρέπει να δηλώσουν στην ενότητα της μεθοδολογίας, το αν αυτά έγιναν βάσει των όσων αναφέρονται στη Διακήρυ-ξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του Ελσίνκι του 1975, όπως αυτή αναθεωρήθηκε το 2004. Αν τυχόν υπάρχουν κάποιες παρεκκλίσεις στη μεθοδολογία υλοποίησης των πειραμάτων σε σχέση με τα όσα αναφέρονται στη Διακήρυξη του Ελσίνκι θα πρέπει οι συγγραφείς οπωσδή-ποτε να αιτιολογούν αυτές τις παρεκκλίσεις.Ιδιαίτερα, όσον αφορά την εκπόνηση κλινικών μελετών (παρεμβατικών και μη), θα πρέπει οι συγγραφείς να δηλώνουν, στην ενότητα της μεθοδολογίας αν αυτές διεξήχθησαν μετά από έγκριση του Εθνικού Οργανισμού Φαρμάκων (ΕΟΦ) σύμφωνα με την Υπουργική Απόφαση ΔΥΓ3/89292, ΦΕΚ Β1973/31-12-2003 (εναρμό-νιση με την Directive 2001/20/EC)Επιπλέον, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ότι τα δεδομένα είναι ιστορικά και πρέπει να αναφέ-ρονται στον αόριστο χρόνο. Ωστόσο, ο χρόνος συλλογής των δεδομένων πρέπει να αναφέρε-ται, τόσο στην περίληψη, όσο και στο κυρίως κείμενο. Για παράδειγμα, στην περίπτωση των εμπειρικών (ερευνητικών) μελετών, αυτό μπο-ρεί να διατυπωθεί ως εξής: «Η συλλογή των δε-δομένων έγινε κατά τη διάρκεια του 2007» ή «Η συλλογή των δεδομένων έγινε κατά τη δι-άρκεια 18 μηνών, στο χρονικό διάστημα 2006-2007». Σημειώνεται ότι στο περιοδικό «Νο-σηλεία και Έρευνα» δεν δημοσιεύονται άρ-θρα που αναφέρονται σε δεδομένα παλαιό-τερα των πέντε(5) ετών, εκτός αν αιτιολογείται επαρκώς η τρέχουσα σχετικότητα και χρησι-μότητά τους. Στις ποιοτικές μελέτες, τα άτομα πρέπει να αναφέρονται με αριθμούς ή ψευδώ-νυμα (σε εισαγωγικά) και να υπάρχει ισορρο-πία των αναφορών σε όλο το φάσμα των απα-ντήσεων.Στην περίπτωση των ανασκοπήσεων, πρέπει να αναφέρεται το έτος που έγινε η ανασκόπη-ση και το εύρος των ετών δημοσίευσης των μελετών που ανασκοπήθηκαν. Ανάλογες λε-πτομέρειες πρέπει να αναφέρονται και στην

περίπτωση ιστορικών μελετών. Οι στατιστικές δοκιμασίες που χρησιμοποιούνται, πρέπει να ορίζονται και, όπου είναι απαραίτητο, να τεκ-μηριώνονται με βιβλιογραφικές παραπομπές. Οι συντομογραφίες και τα σύμβολα πρέπει να χρησιμοποιούνται σπάνια και μόνον όταν επα-ναλαμβάνονται μεγάλα σε έκταση ονόματα ή εκφράσεις. Τα πλήρη ονόματα ή εκφράσεις θα αναφέρονται ολόκληρα κατά την πρώτη χρή-ση, ακολουθούμενα από τη συντομογραφία σε παρένθεση. Σε κάθε περίπτωση, θα ακολου-θούνται οι κανόνες που ισχύουν στις δημοσι-εύσεις του Royal Society of Medicine Press.

13. Αντικρουόμενα συμφέροντα: H εμπι-στοσύνη του κοινού στη διαδικασία κρίσης των υποβαλλόμενων άρθρων εξαρτάται εν μέ-ρει και από τον τρόπο διαχείρισης τυχόν αντι-κρουόμενων συμφερόντων κατά τη συγγρα-φή, την αξιολόγηση και τη λήψη της τελικής απόφασης εκ μέρους της διεύθυνσης σύντα-ξης για τη δημοσίευσή τους ή όχι. Αντικρου-όμενα συμφέροντα υφίστανται όταν κάποιος συγγραφέας (ή το ίδρυμα από το οποίο προ-έρχεται ο συγγραφέας), κάποιος κριτής ή ο δι-ευθυντής σύνταξης έχουν οικονομικές ή δια-προσωπικές σχέσεις που με αρνητικό τρόπο επηρεάζουν τις ενέργειές τους αναφορικά με το άρθρο που έχει υποβληθεί προς κρίση στο περιοδικό. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με τις κοινές απαιτήσεις που πρέπει να πληρούν τα άρθρα τα οποία υποβάλλονται σε βιοϊατρικά περιοδικά (όπως αυτές έχουν εκδοθεί το Φε-βρουάριο του 2006 από τη Διεθνή Επιτροπή Εκδοτών Ιατρικών Περιοδικών) αντικρουόμε-να συμφέροντα υφίστανται όταν υπάρχουν οι-κονομικές σχέσεις (π.χ σχέσεις εργοδότη - ερ-γαζόμενου, ιδιοκτησίας περιουσίας, οικονο-μικών τιμητικών επάθλων, και αμειβόμενων εμπειρογνωμοσυνών), οι οποίες είναι οι πιο εύκολα αναγνωρίσιμες και αυτές που πιο συ-χνά υπονομεύουν την αξιοπιστία του περιο-δικού, των εκδοτών, των συγγραφέων και της επιστήμης γενικότερα. Ωστόσο, αντικρουόμε-να συμφέροντα μπορεί να προκύψουν και για άλλους λόγους, όπως οι κακές διαπροσωπικές σχέσεις, ο ακαδημαϊκός ανταγωνισμός κ.α. Οι συγγραφείς θα πρέπει να δηλώσουν στο τέ-λος του κειμένου της εργασίας τους και πριν από τον κατάλογο της βιβλιογραφίας, αν θε-ωρούν ότι η κρίση –αξιολόγηση της εργασία τους, δύναται να επηρεαστεί ή όχι από την ύπαρξη τυχόν αντικρουόμενων συμφερόντων

10

Ο κατάλογος της βιβλιογραφίας ακολουθεί το σύστημα Harvard, π.χ. γράφεται με αλφαβη-τική σειρά, με βάση το επώνυμο του πρώτου συγγραφέα. Ο κατάλογος της βιβλιογραφίας πρέπει να περιλαμβάνει τα επώνυμα των συγ-γραφέων και τα αρχικά, τη χρονολογία της δη-μοσίευσης, τον τίτλο του άρθρου, το πλήρες όνομα του περιοδικού, τον αριθμό του τόμου (και τον αριθμό του τεύχους, εάν οι σελίδες του τόμου δεν είναι συνεχόμενες) και την πρώ-τη και τελευταία σελίδα του άρθρου. Όταν η παραπομπή αφορά βιβλίο, αναφέρεται ο συγ-γραφέας, η χρονολογία, ο τίτλος, ακολουθείται από τον εκδότη και την πόλη. Όταν η παρα-πομπή αφορά κεφάλαιο σε βιβλίο, πρέπει να δίνονται λεπτομέρειες για το συγγραφέα (είς) του βιβλίου, τη χρονολογία, τον τόπο δημοσί-ευσης και τον εκδοτικό οίκο. Οι παραπομπές που αναφέρεται ότι είναι «υπό δημοσίευση» («in press»), γίνονται αποδεκτές μόνον εάν συ-νοδεύονται από επιστολή αποδοχής του αντί-στοιχου περιοδικού. Παραδείγματα:Williams N. (2001). Patient resuscitation fol-lowing major thermal trauma. Nursing in Criti-cal Care: 6: 115-121Muller D, Harns P, Watley L. (1986). Nursing Children: Psychology Research and Practice. London: Harper Row.Lewis T, Hell J. (1992). Rhabdomyolysis and Myoglobinuria. In: Hall J, Schmidt G, Wood L. (eds), Principles of Critical Care, Volume 2. New York: McGraw Hill.Οι ιστοσελίδες (websites) αναφέρονται ως ακολούθως:National Institute for Clinical Excellence (2000) Final appraisal determination: Drugs for early thrombolysis in the treatment of acute myo-cardial infarction, NICE, www.nice.org.uk/arti-cle.asp?a =36672. Πρόσβαση στις 7 Οκτωβρίου 2006.

17. Πίνακες, Σχήματα, Γραφικά, Φωτογραφίες: Οι πίνακες πρέπει να αναφέρονται στο κείμενο ως Πίνακες, να αριθμούνται με τη σειρά παρά-θεσής τους, π.χ. ως Πίνακας 1, Πίνακας 2 κλπ και να ενσωματώνονται στη σωστή θέση τους στο κείμενο. Όλες οι εικόνες, συμπεριλαμβανο-μένων των φωτογραφιών, πρέπει να αναφέρο-νται στο κείμενο ως Σχήματα και να αριθμού-

όπως αυτά περιγράφονται παραπάνω.

14. Πηγές χρηματοδότησης: Οι συγγραφείς θα πρέπει να αναφέρουν τα λεπτομερή στοι-χεία (επωνυμία φορέα, στοιχεία επικοινωνίας, χορηγούμενο ποσό) όλων των χρηματοδοτι-κών πηγών από τις οποίες ενισχύθηκε η εκ-πόνηση της εργασίας τους. Παραδείγματα τέ-τοιων πηγών είναι: χρηματοδοτήσεις από εται-ρείες ιατρικού ενδιαφέροντος ή μη, υποτροφί-ες, επιχορηγήσεις προερχόμενες από εθνικούς ή κοινοτικούς πόρους, ενισχύσεις από επιστη-μονικούς φορείς (π.χ. επιστημονικές εταιρείες, μη κερδοσκοπικά ιδρύματα κ.λπ.). Επίσης, θα πρέπει να αναφέρεται αν η εργασία εκπονήθη-κε στο πλαίσιο κάποιου προγράμματος εθνι-κού ή διακρατικού, το οποίο χρηματοδοτή-θηκε από πόρους εθνικούς ή της αλλοδαπής. Στην περίπτωση αυτή, θα πρέπει να αναφέ-ρονται τα πλήρη στοιχεία του προγράμματος (φορέας ανάθεσης, χρονική διάρκεια, ποσό χρηματοδότησης κλπ). Τα παραπάνω στοιχεία θα πρέπει να αναφέρονται σε ξεχωριστή ενό-τητα μετά την ενότητα όπου γίνονται οι δηλώ-σεις περί αντικρουόμενων συμφερόντων.

15. Ευχαριστίες Μετά την ενότητα των χρη-ματοδοτικών πηγών ακολουθεί η προαιρετι-κή ενότητα των ευχαριστιών, στην οποία ανα-φέρονται τα ονόματα και οι ιδιότητες ατόμων που συνέβαλαν (π.χ. μέσω της παροχής πρωτο-γενών στοιχείων, ή μέσω της κριτικής ανάγνω-σης του κειμένου προς δημοσίευση ή μέσω της γνωμοδότησής τους) στην εκπόνηση της εργασίας (πέραν από τους συγγραφείς). Στην ενότητα αυτή, θα πρέπει να αναφέρονται και τυχόν χορηγοί-δωρητές υλικών και μέσων που ήταν απαραίτητα για τη διεξαγωγή της έρευ-νας.

16. Βιβλιογραφικές Παραπομπές Οι βιβλιο-γραφικές παραπομπές μέσα στο κείμενο πρέ-πει να αναφέρουν τα επώνυμα των συγγρα-φέων, ακολουθούμενα από τη χρονολογία, με χρονολογική σειρά, π.χ. (Lewis 1975, Barnett 1992, Chalmers 1994). Όταν υπάρχουν περισ-σότεροι από δύο συγγραφείς, αναφέρεται το όνομα του πρώτου συγγραφέα και ακολουθεί-ται από et al., π.χ. (Barder et al. 1994), αλλά όλοι οι συγγραφείς πρέπει να αναφέρονται στον κατάλογο της βιβλιογραφίας. Όταν στο κεί-μενο υπάρχουν εισαγωγικά, πρέπει πάντα να αναφέρεται και η σελίδα, π.χ. (Chalmers 1994, p.7). Όλες οι αναφορές πρέπει να γίνονται από τις πρωτογενείς πηγές.

11ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 34

νται με τη σειρά παράθεσής τους, π.χ. Σχήμα 1, Σχήμα 2 κλπ. Πίνακες και Σχήματα πρέπει να έχουν τίτλο και μπορούν να συνοδεύονται από επεξηγηματικό κείμενο (λεζάντα), που δεν θα υπερβαίνει τις τριάντα(30) λέξεις. Το περιοδικό διατηρεί το δικαίωμα προσαρμογής του μεγέ-θους των σχημάτων, για τεχνικούς λόγους.Σε περίπτωση χρησιμοποίησης υλικού (περι-λαμβανομένων των σχημάτων, πινάκων κ.λπ.) που έχει ήδη δημοσιευθεί αλλού, πρέπει να εξασφαλίζεται, πριν την υποβολή ενός άρ-θρου, η άδεια των αρχικών συγγραφέων ή αυ-τών που κατέχουν τα πνευματικά δικαιώματα του αναπαραγόμενου υλικού. Οι συγγραφείς των δημοσιευμένων άρθρων έχουν την ευθύ-νη για οποιαδήποτε επίπτωση από παραβίαση του copyright τρίτων.

διαδικασια κρισησ

18. Όλες οι υποβαλλόμενες εργασίες κρίνο-νται (ως ανώνυμες) από δύο(2) ανεξάρτητους Κριτές και, εφόσον περιλαμβάνουν σύνθετες στατιστικές δοκιμασίες, από στατιστικολόγο. Οι Κριτές αποφαίνονται αν ένα άρθρο είναι α) δημοσιεύσιμο ως έχει, β) δημοσιεύσιμο ύστε-ρα από διορθώσεις ή γ) μη δημοσιεύσιμο. Σε περίπτωση διαφωνίας των κριτών αποφαίνε-ται οριστικά η Διεύθυνση Σύνταξης, λαμβάνο-ντας υπόψη τις παρατηρήσεις και των δύο Κρι-τών. Αν οι κριτές υποδείξουν διορθώσεις, η εργα-σία επιστρέφεται από τη γραμματεία του περι-οδικού στον/στους συγγραφείς για επαναδια-τύπωση και επανυποβολή το αργότερο εντός 6 εβδομάδων από την ημερομηνία αποστολής των σχολίων του κριτή (η διάρκεια διόρθωσης των εργασιών από τους κριτές ανέρχεται συ-νήθως σε 6-8 εβδομάδες και σε κάποιες περι-πτώσεις μπορεί να φτάσει και τις 10 εβδομά-δες). Κατά την επανυποβολή ο/οι συγγραφείς θα πρέπει μέσω επιστολής προς το διευθυ-ντή σύνταξης να δηλώσει/ουν τις διορθώσεις που έχουν κάνει σύμφωνα με τις υποδείξεις των κριτών. Η διορθωμένη εργασία, εάν κριθεί αναγκαίο, ξαναστέλνεται στους Κριτές οι οποί-οι επιβεβαιώνουν ή όχι τη διόρθωση του κει-μένου σύμφωνα με τις συστάσεις τους, οπό-τε η διεύθυνση σύνταξης λαμβάνει την τελική της απόφαση για τη δημοσίευση του άρθρουΔοκίμιο, Ανάτυπο, Πρόσθετα Αντίτυπα

19. ηλεκτρονικό Ανάτυπο Μετά τη δημοσί-ευση αποστέλλεται στο συγγραφέα που είναι υπεύθυνος για την επικοινωνία, η ηλεκτρονι-κή διεύθυνση της δημοσίευσης. Ηλεκτρονικά ανάτυπα διανέμονται από αυτόν, στους υπό-λοιπους συγγραφείς. Το περιοδικό δεν εκδίδει τυπογραφικά ανάτυπα των δημοσιευόμενων εργασιών.

πνεύματικα δικαιώματα

20. Προϋπόθεση για τη δημοσίευση οποιασ-δήποτε εργασίας στο περιοδικό «Νοσηλεία και Έρευνα» είναι η παραχώρηση από τους συγγραφείς αυτού του αποκλειστικού δικαιώ-ματος στην Εταιρεία Νοσηλευτικών Σπουδών. Μαζί με το δοκίμιο αποστέλλεται στους συγ-γραφείς ειδικό έντυπο παροχής άδειας απο-κλειστικής δημοσίευσης, το οποίο συμπλη-ρώνεται, υπογράφεται και επιστρέφεται ταχυ-δρομικά στο περιοδικό, μαζί με το διορθωμέ-νο δοκίμιο του άρθρου.Όταν ένα άρθρο προέρχεται από μεγάλη ερευ-νητική μελέτη και οι ίδιοι ή άλλοι συγγραφείς έχουν προετοιμάσει επιπλέον άρθρα (χωρι-στές παρουσιάσεις), τα οποία έχουν δημοσιευ-θεί ή υποβληθεί προς δημοσίευση σε αυτό ή άλλο περιοδικό, ο συγγραφέας που είναι υπεύ-θυνος για την επικοινωνία οφείλει να ενημε-ρώσει τη Διεύθυνση Σύνταξης, προκειμένου να διασφαλισθεί ότι δεν παραβιάζονται πνευ-ματικά δικαιώματα τρίτων. Οποιαδήποτε επί-πτωση από παραβίαση πνευματικών δικαιω-μάτων βαρύνει τους συγγραφείς των δημοσι-ευμένων άρθρων και το περιοδικό θα προβαί-νει στις ανάλογες ενέργειες.

τελικη επισημανση

Παρακαλούνται οι συνδρομητές που προ-ετοιμάζουν εργασίες προς δημοσίευση στο περιοδικό «Νοσηλεία και Έρευνα», να τηρούν σχολαστικά τις παραπάνω Οδηγίες προς τους Συγγραφείς, προς αποφυγή κα-θυστερήσεων στη δημοσίευση των εργα-σιών τους και στην κυκλοφορία των τευ-χών.

12

Τ εκμηρίωση της νοσηλευτικής φροντίδας ορί-ζεται η οποιαδήποτε γραπτή ή ηλεκτρονι-

κή πληροφορία για τον ασθενή που περιγράφει τη φροντίδα ή την υπηρεσία που του παρέχε-ται. Αποτελεί τη γραπτή νόμιμη καταγραφή όλων των παρεμβάσεων που αφορούν στον ασθενή, δηλαδή την αρχική εκτίμηση, τη νοσηλευτική δι-άγνωση, τον προγραμματισμό, την εφαρμογή και την εκτίμηση των αποτελεσμάτων της φροντίδας που βασίζεται στα στάδια της νοσηλευτικής διερ-γασίας (Ambrose et al. 1999, CRNBC 2008).

Η νοσηλευτική τεκμηρίωση διαμορφώνει ένα μόνιμο αρχείο μέσω του οποίου η νοσηλευ-τική συνεισφορά στη φροντίδα και τη θεραπεία γίνεται γνωστή σε άλλους αλλά και στους ίδιους τους νοσηλευτές (Heartfield 1996). Τα αρχεία υγείας, που προέρχονται από την τεκμηρίωση, μπορεί να είναι έγγραφα ή ηλεκτρονικά, όπως ηλεκτρονικοί ιατρικοί φάκελοι, φαξ, ηλεκτρονι-κά μηνύματα, ταινίες ήχου ή βιντεοκασέτες και εικόνες. Οι νοσηλευτές, μέσω της τεκμηρίωσης, επικοινωνούν και ανταλλάσσουν παρατηρήσεις, αποφάσεις, ενέργειες και εκβάσεις των ενεργειών στους ασθενείς. Ουσιαστικά, η τεκμηρίωση είναι μία ακριβής περιγραφή του τι συνέβη και πότε συνέβη (College of Nurses of Ontario 2008). Επί-σης, μεταφέρει τις αξιολογήσεις και τη φροντίδα που δόθηκε και επιτρέπει στο νοσηλευτή να κα-τοχυρώνει ότι παρατήρησε και έπραξε. Επιπρό-σθετα, βοηθά τους επαγγελματίες υγείας να συ-ντονίσουν τη θεραπεία και να εξασφαλίσουν την απαραίτητη χρηματοδότηση ενώ παρέχεται νο-μική προστασία στους νοσηλευτές και στον ερ-γοδότη τους (Ambrose et al. 1999).

Τα τελευταία χρόνια η νοσηλευτική τεκμη-ρίωση μετατοπίζεται όλο και περισσότερο από τη χειρόγραφη στην ηλεκτρονική καταγραφή (Moen 2003). Η εφαρμογή ενός ηλεκτρονικού αρ-χείου ασθενούς δεν είναι μόνο ένας νέος τρόπος

τεκμηρίωσης της φροντίδας αλλά και ένας νέος τρόπος σχεδιασμού και εφαρμογής της φροντί-δας (Lee 2006). Η ηλεκτρονική νοσηλευτική τεκ-μηρίωση περιλαμβάνει τις ψηφιακά αποθηκευμέ-νες πληροφορίες υγείας που αφορούν σε όλη τη διάρκεια ζωής ενός ατόμου, με σκοπό την υπο-στήριξη της συνέχειας της νοσηλευτικής φροντί-δας, την εκπαίδευση και την έρευνα αλλά και την εξασφάλιση της εμπιστευτικότητας. Η εφαρμογή ηλεκτρονικού συστήματος στη νοσηλευτική τεκ-μηρίωση δεν αποτελεί το σκοπό αλλά το μέσο για την υποστήριξη της συνέχειας της φροντίδας και κατά συνέπεια της ποιότητας, της προσβασιμό-τητας και της αποδοτικότητας στην παροχή νο-σηλευτικής φροντίδας (Iakovidis 1998).

Κατά την ανάπτυξη και εφαρμογή της ηλε-κτρονικής τεκμηρίωσης είναι σημαντικό να ενι-σχύονται οι νοσηλευτές για την παροχή περισ-σότερο ακριβούς και λεπτομερούς τεκμηρίωσης της φροντίδας του ασθενούς με παράλληλη μεί-ωση του απαιτούμενου χρόνου. Η εφαρμογή της ηλεκτρονικής τεκμηρίωσης στη νοσηλευτική φρο-ντίδα απαιτεί τυποποίηση στον τρόπο καταγρα-φής. Τυποποιημένη ορολογία, ταξινομήσεις και κώ-δικες είναι σημαντικά για την αποδοτική χρήση των ηλεκτρονικών αρχείων ασθενών και για τη δομημέ-νη επικοινωνία μεταξύ των επαγγελματιών και των ασθενών (Törnvall & Wilhelmsson 2008). Η χρήση των ορολογιών στην ηλεκτρονική τεκμηρίωση οδη-γεί σε ευκολότερη καταγραφή με δεδομένα επεξερ-γάσιμα και ανακτήσιμα που συλλέγονται απευθείας από τις ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων. Παράλλη-λα ο νοσηλευτής καθοδηγείται στο σχεδιασμό της φροντίδας του ασθενούς, ανταλλάσει πλη-ροφορίες με άλλα μέλη της ομάδας φροντίδας υγείας σχετικές με τον ασθενή, ενώ είναι εφικτή η αξιολόγηση της νοσηλευτικής φροντίδας με συ-γκεκριμένα κριτήρια και σε λιγότερο χρόνο (Saran-to & Kinnunen 2009). Τα δεδομένα αυτά παρέχουν

η ηλεκτρονική τεκμηρίωση στη νοσηλευτική φροντίδαΜαρία Χατζοπούλου, Νοσηλεύτρια ΠΕ, MSc, PhD, Γραφείο Εκπαίδευσης ΓΝΑ «ΛΑΙΚΟ», Πρόεδρος Εταιρείας Νοσηλευτικών Σπουδών

ΑρΘρο ΣύνΤΑξηΣ

13ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 34

μία ομάδα ελάχιστων νοσηλευτικών δεδομένων (Nursing Minimum Data Set) για την υποστήριξη μελλοντικής έρευνας και λήψης κλινικών και διοι-κητικών αποφάσεων (Ligon & Das 2004).

Η αποδοχή των νοσηλευτών είναι σημαντι-κός παράγοντας για την επιτυχή εφαρμογή της ηλεκτρονικής τεκμηρίωσης και επηρεάζεται από τις αντιλήψεις τους για τα πλεονεκτήματα, την πολυπλοκότητα και τη συμβατότητά της με τις υπάρχουσες αξίες και εμπειρίες τους. Η βελτίωση της ποιότητας της νοσηλευτικής φροντίδας με τη χρήση ενός ηλεκτρονικού αρχείου ασθενούς επηρεάζεται από παράγοντες όπως η εμπειρία του προσωπικού σε ηλεκτρονικούς υπολογιστές, η συμμόρφωση με διαφορετικά συστήματα και η μη τυποποιημένη γλώσσα (Törnvall & Wilhelms-son 2008). Άλλοι παράγοντες που ενισχύουν ή εμποδίζουν την εφαρμογή ενός ηλεκτρονικού συστήματος τεκμηρίωσης σχετίζονται τόσο με το ίδιο το σύστημα όσο και με τα χαρακτηριστι-κά του περιβάλλοντος του νοσοκομείου. Σε ό,τι αφορά στο ηλεκτρονικό σύστημα σημαντικό ρό-λο στην αποδοχή του κατέχει η θέση και ο αριθ-μός των διαθέσιμων υπολογιστών αλλά και το σύστημα εύκολης ανεύρεσης πληροφοριών. Ορι-σμένα χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος στο νοσοκομείο που λειτουργούν ενισχυτικά στην αποδοχή της ηλεκτρονικής τεκμηρίωσης είναι η εκπαίδευση του προσωπικού καθώς και η διάθε-ση του απαιτούμενου χρόνου και των εκπαιδευ-τών, η υποστήριξη από τον προϊστάμενο αλλά και μεταξύ των νοσηλευτών και τέλος η ελαχι-στοποίηση του χειρόγραφου συστήματος τεκμη-ρίωσης (Whittaker et al. 2009).

Παγκοσμίως, η χρήση ηλεκτρονικών αρ-χείων υγείας και αυτοματοποιημένης τεκμηρίω-σης έχει γίνει ιδιαίτερα κοινή στη νοσηλευτική φροντίδα. Πολλές χώρες χρηματοδοτούν προ-γράμματα έρευνας για την ανάπτυξη υποδομής πληροφοριακών συστημάτων υγείας που ενσω-ματώνουν και νοσηλευτικά δεδομένα, όπως για παράδειγμα ο Καναδάς (Canada Health Infoway 2007), η Αυστραλία (HealthConnect 2006), η Αγ-γλία (Connecting for Health 2007), οι ΗΠΑ και η Φιλανδία. Στα Ελληνικά νοσοκομεία έχει ξεκινή-σει ήδη η διαδικασία μηχανοργάνωσης σε πολ-λούς τομείς (πχ παραγγελία φαρμάκων, υλικών, εργαστηριακών εξετάσεων, εισιτήριο, εξιτήριο ασθενών) και σε πιλοτική εφαρμογή ο ιατρικός φάκελος του ασθενούς. Παράλληλα, έχουν μετα-φρασθεί στα ελληνικά η Διεθνής Ταξινόμηση Νο-σημάτων (ICD-10) με ενσωμάτωσή της στο πλη-ροφοριακό σύστημα των νοσοκομείων καθώς

και οι ταξινομήσεις Νοσηλευτικών Διαγνώσε-ων (NANDA),εκβάσεων (NOC) και παρεμβάσεων (NIC) (Πατηράκη 2009). Επομένως, η ανάπτυξη ηλεκτρονικού συστήματος νοσηλευτικής τεκμη-ρίωσης στα ελληνικά νοσοκομεία είναι εφικτή.

Καταλήγοντας, η νοσηλευτική τεκμηρίω-ση είναι αναγκαία για την παροχή ασφαλούς, αποδοτικής και ποιοτικής νοσηλευτικής φροντί-δας. Η ενσωμάτωσή της στο ηλεκτρονικό αρχείο ασθενούς βελτιώνει την πρόσβαση στα δεδομέ-να του ασθενούς, οδηγεί σε τυποποίηση της κα-θημερινής φροντίδας και διευκολύνει την επικοι-νωνία των νοσηλευτών μεταξύ τους αλλά και με τη διεπιστημονική ομάδα υγείας.

βιβλιοΓραφια

Ambrose, M. et al (1999), Mastering Documentation, 2nd edition, Pennsylvania: Springhouse Corpora-tion.

CRNBC - College of Registered Nurses of British Co-lumbia (2008) Practice Standards, Documentation, [Online]. Available: https://www.crnbc.ca/Stan-dards/ Lists/StandardResources/334DocumentationPracStd.pdf, accessed 3/2/2010.

Heartfield M. (1996) Nursing Documentation and nursing practice: a discourse analysis, Journal of Advanced Nursing, 24, 98-103.

Iakovidis I., (1998), Towards personal health record: current situation, obstacles and trends in imple-mentation of electronic healthcare record in Eu-rope, International Journal of Medical Informatics, 52: 105-115.

Lee T. T., (2006), Nurses’ perceptions of their docu-mentation experiences in a computerized nursing care planning system, Journal of Clinical Nursing 15, 1376 – 1382.

Ligon K., Das E., (2004), The benefits of automated Nursing Documentation, Nurse Leader, Oct; 29-31.

Moen A. (2003) A nursing perspective to design and implementation of electronic patient record sys-tems. J Biomed Inform. Aug-Oct;36(4-5):375-8.

Törnvall E., Wilhelmsson S., (2008), Nurse record keep-ing and documentation: Nursing documentation for communicating and evaluating care, Journal of clinical nursing. 17: 2116-2124.

Whittaker A.A., Aufdenkamp M., Tinley S. (2009) Barri-ers and facilitators to electronic documentation in a rural hospital, Journal of Nursing Scholarship, 3, 293-300.

Πατηράκη – Κουρμπάνη Ε., (2009), Επιμέλεια του: Doenges M., Moorhouse M. F., Murr A., Οδηγός Ανάπτυξης Σχεδίου Νοσηλευτικής Φροντίδας Διαγνώσεις, Παρεμβάσεις και Αιτιολογήσεις, 11η Αγγλική Έκδοση – 1η Ελληνική Έκδοση, Εκδόσεις Π. Χ. Πασχαλίδης.

14

ΕρΕύνηΤΙΚη ΕρΓΑΣΙΑ

ΠερίληψηΕισαγωγή: Τα τελευταία χρόνια, ο κοινωνικός αποκλεισμός είναι ένας παράγοντας που λαμ-βάνεται σοβαρά υπόψη στον προγραμματι-σμό των πολιτικών υγείας και πρόνοιας. Η προ-σβασιμότητα και η χρήση των υπηρεσιών υγεί-ας από τους μετανάστες μπορεί να αποτελέσει έναν τρόπο για τη μέτρηση του μεγέθους του κοινωνικού αποκλεισμού.

Σκοπός: Η αποτύπωση των δημογραφικών και επιδημιολογικών χαρακτηριστικών των μετα-ναστών ασθενών που εισάγονται για επείγου-σα νοσηλεία σε σύγκριση με τους Έλληνες.

Μέθοδος: Τα δεδομένα συλλέχθηκαν από τις φόρμες εισαγωγής των ασθενών μετά από επεί-γουσα προσέλευση στην εφημερία ενός μεγά-λου τριτοβάθμιου νοσοκομείου της Αθήνας. Οι εφημερίες επελέγησαν τυχαία από το σύνολο των εφημεριών του νοσοκομείου στη διάρκεια του 2007, μία εφημερία το μήνα, έτσι ώστε να λαμβάνεται υπόψη η εποχική διακύμανση.

Αποτελέσματα: Δεν βρέθηκε στατιστικά ση-μαντική σχέση ανάμεσα στο φύλο και τους μετανάστες ή Έλληνες εισαχθέντες ασθενείς (p=0,29). Η μεγαλύτερη αναλογία των εισα-χθέντων προς νοσηλεία μεταναστών προερχό-ταν από την Αλβανία (40,9%) και ακολουθού-σαν οι μετανάστες από την Τουρκία (10,3%),

την Αίγυπτο (7,9%), τη Ρωσία (5,9%) και το Πα-κιστάν (4,9%). Η πλειοψηφία των μεταναστών ήταν ασφαλισμένοι στο ΙΚΑ (57,2%) και στον ΟΓΑ (10,9%), ενώ 11,9% ήταν ανασφάλιστοι. Η πλειοψηφία των Ελλήνων και των μεταναστών αντιμετωπίστηκαν από τα παθολογικά ιατρεία και ακολούθως από τα χειρουργικά, το ορθοπε-δικό, το καρδιολογικό και το νευροχειρουργικό. Οι μετανάστες νοσηλεύτηκαν σε μεγάλο ποσο-στό για «συμπτώματα, σημεία και ασαφείς κατα-στάσεις» (16,9%), κακώσεις (14,9%), νοσήματα του ουροποιογεννητικού συστήματος (11,4%), καθώς και επείγουσες καταστάσεις που απαι-τούσαν επείγουσα χειρουργική αντιμετώπιση (9,0%), ενώ οι Έλληνες εισήχθηκαν για κακώσεις σε ποσοστό 10,8%, ενώ τα νοσήματα του πεπτι-κού ήταν 13,6%, ποσοστό το οποίο είναι διπλά-σιο από αυτό των μεταναστών.

Συμπέρασμα: Οι μετανάστες που εισάγονται για επείγουσα νοσηλεία έχουν παρόμοια δη-μογραφικά χαρακτηριστικά με τους νόμιμα δια μένοντες στη χώρα. Ο λόγος για τον οποίο εισάγονται για νοσηλεία είναι στις περισσότε-ρες περιπτώσεις παρόμοιος με αυτόν για τους Έλληνες που εισάγονται επειγόντως.

Λέξεις κλειδιά: μετανάστες, πρόσβαση στις υπη-ρεσίες υγείας, έκτακτες νοσοκομειακές εισαγωγές

επείγουσα νοσοκομειακή φροντίδα των μεταναστών στην ελλάδαμαριέτα κοντονή, Νοσηλεύτρια ΠΕ, MSc

παναγιώτα σουρτζή, Αν. Καθηγήτρια Νοσηλευτικής της Υγιεινής της ΕργασίαςΤομέας Δημόσιας Υγείας, Τμήμα Νοσηλευτικής ΕΚΠΑ

Εισαγωγή Η Ελλάδα είναι από τις χώρες που έχει πληγεί επανειλημμένα από την μετανάστευση των κατοίκων της για οικονομικούς λόγους και για πολιτικούς λόγους. Την τελευταία εικοσα-ετία η Ελλάδα εκτός από χώρα εξαγωγής έγι-νε χώρα εισροής μεταναστών κυρίως οικονο-

μικών αλλά και προσφύγων. Σήμερα, ο πληθυ-σμός των μεταναστών στην Ελλάδα υπολογίζε-ται στο 10%, αν και σύμφωνα με την απογρα-φή του 2001 οι μετανάστες αποτελούσαν πε-ρίπου το 7% οι οποίοι ήταν νέοι (40% μεταξύ 30-34 ετών), άνδρες (54,5%), Αλβανικής κατα-γωγής (65%), έγγαμοι (51%) και ζούσαν κυρίως σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη (50%) (ΕΣΥΕ 2001).

15ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 34

Abstractintroduction: In recent years, social exclusion is one of the factors taken into account in or-der to plan social and health policies. Accessi-bility and utilization of health-care services by immigrants may be a way to measure the ex-tent of social exclusion.

Aim: The documentation of demographic and epidemiological characteristics of immigrant patients who are admitted for emergency hos-pitalization in comparison to Greek patients.

Methods: Data was collected from the admis-sion forms of patients who accessed the Emer-gency Department of one large tertiary hos-pital in Athens during randomly selected on duty days -one per month so as to allow for seasonal fluctuation- during 2007.

Results: The findings did not show statistical-ly significant difference in the sex between the Greek and immigrant patients, although the proportion of male immigrant patients was greater (p=0.29). The majority of hospitalised immigrants was from Albania (40.9%) followed by Turkey (10.3%), Egypt (7.9%), Russia (5.9%) and Pakistan (4.9%). The majority of immigrants were insured by the private employed workers social security organisation (I.K.A.) (57.2 %), as

well as the agricultural workers social security organisation (O.G.A.) (10.9%), while 11.9% of those were not insured. Both Greek and immi-grant patients were treated by the Department of internal medicine followed by general sur-gery, orthopaedics, cardiology and neurosur-gery. Immigrants were treated for “general and unspecified symptoms” (16.9%), concussions (14.9%), affliction of the urinary tract (11.4%), as well as emergency cases requiring immedi-ate surgery (9.0%). Among the Greek patients concussions accounted for 10.8%, while af-fliction of the digestive system accounted for 13.6%, which is twice the respective percent-age of that of immigrants.

Conclusions: Immigrants who are admitted for emergency hospital care have similar demo-graphic characteristics with those that reside legally in the country. The reason for emergen-cy hospitalisation is similar in most cases with that of Greek patients.

Key words: immigrants, access to health care, emergency hospital admissions

oRiGiNAL PAPER

emergency hospitalisation of immigrants in GreeceMarieta Kontoni, RN, BSc, MSc Panayota Sourtzi, RN, PhD, Assoc. Professor (OHN), Dept. of Public Health, Faculty of Nursing, University of Athens

Υπεύθυνος για επικοινωνία: π. σουρτζή, psourtzi@nurs.uoa.gr

Οι περισσότερες από τις δημοσιευμένες μελέ-τες στη χώρα μας που αναφέρονται στους με-τανάστες αφορούν στη νοσηρότητα των μετα-ναστών και κυρίως στα λοιμώδη νοσήματα. Ο επιπολασμός της φυματίωσης έχει βρεθεί υψη-λός σε μετανάστες από τις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες (Kanavaki et al 2006), καθώς και ο επιπολασμός των ηπατιτίδων B & C σε πλη-

θυσμούς μεταναστών (Economou 2004). Η συ-χνότητα του HIV έχει βρεθεί υψηλή σε μετα-νάστες από την υποσαχάρια Αφρική, αν και ο πληθυσμός αναφοράς είναι συγκριτικά με το σύνολο των μεταναστών μικρός (Nikolopou-los et al 2005), ενώ σε παλαιότερη μελέτη σε εκδιδόμενα άτομα η συχνότητα των σεξουαλι-κώς μεταδιδομένων νοσημάτων δεν βρέθηκε

16

διαφoρετική μεταξύ Ελλήνων και μεταναστών (Papadogeorgaki et al 2006). Η μελέτη χρονί-ων νοσημάτων και ψυχικής υγείας εξακολου-θεί να είναι ανύπαρκτη. Η πρόσβαση στις υπη-ρεσίες υγείας και πρόνοιας για τον πληθυσμό των μεταναστών με νόμιμα έγγραφα είναι ίδια με αυτήν των Ελλήνων πολιτών. Παρόμοια εί-ναι και η πρόνοια για τους πρόσφυγες, ενώ πε-ριορισμένη προσβασιμότητα παρέχεται στους αιτούντες άσυλο. Για τους μετανάστες όμως χωρίς νόμιμα έγγραφα η πρόσβαση περιορίζε-ται στην αντιμετώπιση επειγουσών καταστά-σεων, ενώ εάν χρειαστεί να νοσηλευτούν ανα-μένεται να καλύψουν τα έξοδα της θεραπείας μόνοι τους. Πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας σ’ αυτήν την κατηγορία των μεταναστών παρέχε-ται μόνο από τις μη-κυβερνητικές οργανώσεις, όπως π.χ. τους Γιατρούς χωρίς Σύνορα κ.ά.

Η χρήση υπηρεσιών πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας βρέθηκε περιορισμένη σε ένα επαρχια-κό κέντρο υγείας με τους μετανάστες να απο-τελούν μόνο το 3,6% ενώ η αναλογία τους στον πληθυσμό της περιοχής ήταν παρόμοια με αυ-τήν στο σύνολο της χώρας (Konstantinopou-lou 2007). Ο Αντύπας (2006) βρήκε ότι η πλει-οψηφία των μεταναστών που επισκέφθηκε τα κέντρα υγείας σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη ήταν παράνομοι με το 50% να προέρχονται από το Μπαγκλαντές, το Αφγανιστάν και το Ιράκ. Στη μελέτη των Μαράτου-Αλιπράντη και Γκαζόν (2005) σε ένα γενικό νοσοκομείο βρέθηκε ότι το 36,2% των εισαγωγών ήταν μετανάστες με τα 2/3 εξ αυτών να εισάγονται για τοκετό, ενώ το 73% ήταν ασφαλισμένοι και το 14% έπρεπε να καλύψουν το κόστος μόνοι τους. Με δεδο-μένη την έλλειψη σχετικής γνώσης για τη χώρα μας θεωρήθηκε ως ιδιαίτερα ενδιαφέρον να διερευνηθεί η δυνατότητα των μεταναστών να λάβουν τις απαραίτητες υπηρεσίες υγείας.

ΣκοπόςΗ παρούσα μελέτη διεξήχθη με σκοπό να απο-τυπωθούν και να αξιολογηθούν το επιδημιο-λογικό προφίλ καθώς και τα δημογραφικά χα-ρακτηριστικά των μεταναστών ασθενών σε σύγκριση με τα αντίστοιχα των Ελλήνων ασθε-νών που εισήχθησαν για νοσηλεία σε ημέρα εφημερίας σε ένα τριτοβάθμιο νοσοκομείο στη διάρκεια ενός ημερολογιακού έτους.

ΜεθοδολογίαΤο είδος της μελέτης που χρησιμοποιήθηκε εί-ναι αυτό της μελέτης επισκόπησης και συσχέ-τισης.

Υλικό της μελέτηςΤο υλικό της μελέτης συλλέχθηκε από τα εισι-τήρια εισαγωγής των ασθενών που προσήλ-θαν στα Τμήματα Επειγόντων Περιστατικών (ΤΕΠ) σε 12 τυχαία επιλεγμένες γενικές εφημε-ρίες ενός Τριτοβάθμιου Γενικού Νοσοκομείου της Αθήνας (μια ανά μήνα, έτσι ώστε να λαμ-βάνεται υπόψη η εποχιακή διακύμανση) το 2007. Το συγκεκριμένο νοσοκομείο επιλέχθη-κε λόγω του ότι καλύπτει μεγάλο τομέα ιατρι-κών ειδικοτήτων και αποτελεί ένα από τα νο-σοκομεία που ηγούνται της εφημερίας ανά 4 ημέρες. Καταγράφηκαν τα δημογραφικά χα-ρακτηριστικά (ημερομηνία γέννησης, φύλο, τόπος γέννησης), τμήμα εισαγωγής, αιτία ει-σαγωγής, και τέλος τα στοιχεία ταμείων των ασθενών. Δεν καταγράφηκε το ονοματεπώνυ-μο του ασθενή. Επίσης δεν ήταν δυνατόν να συλλεχθούν στοιχεία για την καταγωγή των εκτάκτως προσερχομένων, καθώς η πληρο-φορία αυτή δεν καταγράφεται. Για τη συλλογή των δεδομένων ζητήθηκε και ελήφθη άδεια από την επιστημονική επιτροπή του νοσοκο-μείου, ενώ η επιτροπή ηθικής και δεοντολογί-ας του τμήματος Νοσηλευτικής ΕΚΠΑ ενέκρινε το πρωτόκολλο της μελέτης.

Στατιστική ανάλυσηΤα στοιχεία που συλλέχθηκαν κωδικοποιήθη-καν και εισήχθησαν σε βάση δεδομένων προ-κειμένου να πραγματοποιηθεί η στατιστική ανάλυση. Οι αιτίες εισαγωγής κωδικοποιήθη-καν σύμφωνα με το ICD-10.

Οι ποιοτικές μεταβλητές παρουσιάζονται ως απόλυτη και σχετική συχνότητα, ενώ οι πο-σοτικές μεταβλητές παρουσιάζονται ως μέση τιμή (τυπική απόκλιση) και διάμεση τιμή (εν-δοτεταρτημοριακό εύρος). Για τη σύγκριση της ηλικίας μεταξύ Ελλήνων και μεταναστών χρησιμοποιήθηκε ο μη παραμετρικός έλεγ-χος Mann-Whitney test. Για τη σύγκριση μετα-

16

17ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 34

ξύ κατηγορικών μεταβλητών χρησιμοποιήθη-κε ο έλεγχος x2. Το αμφίπλευρο επίπεδο στατι-στικής σημαντικότητας τέθηκε ίσο με 0,05. Για την ανάλυση χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS 13.0.

ΑποτελέσματαΤα δεδομένα που συλλέχτηκαν αφορούν 12 εφημερίες, μία ανά μήνα. Από το σύνολο των εισαγωγών πλήρη στοιχεία υπήρχαν για 1789 (93,8%) από το σύνολο των 1909 τις συγκεκρι-μένες ημέρες. Στον Πίνακα 1 παρουσιάζεται το σύνολο των εκτάκτων προσελεύσεων, των εκτάκτων εισαγωγών καθώς και των εκτάκτων εισαγωγών για τις οποίες υπάρχουν στοιχεία ανά μήνα. Ο μεγαλύτερος αριθμός προσελεύ-σεων καταγράφηκε κατά το μήνα Ιούνιο και ο μικρότερος κατά το μήνα Αύγουστο και το ίδιο παρατηρείται και στις εισαγωγές. Αναλογικά οι περισσότερες παρατηρούνται τον Ιανουάριο. Στοιχεία που αφορούν στη χώρα καταγωγής υπήρχαν για 1702 άτομα από το σύνολο των 1789. Από αυτούς το 88,1% ήταν Έλληνες και το 11,9% μετανάστες.

ΠΙΝΑΚΑΣ 1. Προσελεύσεις και εισαγωγές ανά εφημερία

Μήν

ας

εισαγ

ωγής

Έκτα

κτες

προ

σε-

λεύσ

εις

Έκτα

κτες

εισαγ

ωγές

% ει

σαγω

γών ε

πί

των π

ροσε

λεύσ

εων

Έκτα

κτες

εισαγ

ωγές

για

τις ο

ποίες

βρέ

θηκα

ν στο

ιχεία

Ιαν. 1002 181 18,1 159Φεβ. 1233 162 13,1 152Μάρ. 1323 183 13,8 182Απρ. 1174 178 15,2 157Μάιος 1291 161 12,5 153Ιούν. 1633 184 11,3 179Ιούλ. 1122 160 14,3 150Αύγ. 915 126 13,8 118Σεπτ. 1210 149 12,3 142Οκτ. 1167 166 14,2 159Νοέμ. 1099 128 11,6 116Δεκ. 938 131 14,0 122

Σύνολο 14107 1909 13,5 1789

Ως προς το φύλο, το 53,2% των Ελλήνων ήταν άνδρες, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για τους αλλοδαπούς ήταν 57,1%. Δεν βρέθηκε στατι-στικά σημαντική σχέση μεταξύ φύλου και υπη-

κοότητας (p=0,29). Η κατανομή του φύλου των μεταναστών ανά ήπειρο περιγράφεται στον Πίνακα 2. Οι άνδρες υπερτερούσαν σε όλες τις περιφέρειες/ηπείρους πλην της Αφρικής.

ΠΙΝΑΚΑΣ 2. Κατανομή του φύλου των μεταναστών ανά ήπειρο

Άνδρες ΓυναίκεςN % N %

Ασία 30 68,2 14 31,8Αμερική 6 85,7 1 14,3Αφρική 10 47,6 11 52,4E.E 9 60,0 6 40,0Βαλκάνια 47 52,2 43 47,8

Xώρες Πρώην Σοβ. Ένωσης 14 53,8 12 46,2

Η μέση ηλικία των Ελλήνων ήταν 61,3 έτη (τυ-πική απόκλιση=19,2) και η διάμεση ήταν ίση με 66 έτη (ενδοτεταρτημοριακό εύρος=8,3-76,9), ενώ η μέση ηλικία των μεταναστών ήταν 50,4 έτη (τυπική απόκλιση=21,5) και η διάμεση τιμή ήταν 46 έτη (ενδοτεταρτημοριακό εύ-ρος=32,5-68,9). Η διάμεση ηλικία των Ελλή-νων ήταν σημαντικά μεγαλύτερη από αυτή των μεταναστών (έλεγχος των Mann-Whitney, p<0,001).

Οι μετανάστες που προσήλθαν στις εφημερί-ες προέρχονταν από όλες τις ηπείρους. Το με-γαλύτερο ποσοστό των μεταναστών έχει χώρα καταγωγής την Αλβανία (40,9%) και ακολουθεί η Τουρκία (10,3%), η Αίγυπτος (7,9%), η Ρωσία (5,9%) και το Πακιστάν (4,9%).

Ο αριθμός των εισαγωγών των Ελλήνων αλλά και μεταναστών ανά μήνα περιγράφεται στον Πίνακα 3. Όπως φαίνεται στον πίνακα ο μεγα-λύτερος αριθμός εισαγωγών στους Έλληνες ήταν τον Ιούνιο και ο μικρότερος το Νοέμβριο, ενώ στους μετανάστες ο μεγαλύτερος το Μάρ-τιο και ο μικρότερος το Δεκέμβριο. Εξετάστη-καν επίσης οι εισαγωγές των Ελλήνων αλλά και των μεταναστών ανά εποχή. Ο αριθμός εισα-γωγών τόσο για τους Έλληνες όσο και για τους αλλοδαπούς αυξάνονταν το καλοκαίρι και μει-ώνονταν το φθινόπωρο σε στατιστικά σημα-ντικό βαθμό. Ωστόσο, τα ποσοστά εισαγωγών ανά εποχή δεν διέφεραν μεταξύ Ελλήνων και μεταναστών (p=0,79).

17ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 34

18

ΠΙΝΑΚΑΣ 3. Μηνιαία διακύμανση των εισαγωγών για Έλληνες και μετανάστες

Έλληνες ΜετανάστεςΜήνας

εισαγωγής N % N %

Ιανουάριος 134 8,9 22 10,8Φεβρουάριος 121 8,1 21 10,3Μάρτιος 145 9,7 23 11,3Απρίλιος 135 9,0 16 7,9Μάιος 134 8,9 16 7,9Ιούνιος 153 10,2 17 8,4Ιούλιος 124 8,3 19 9,4Αύγουστος 99 6,6 12 5,9Σεπτέμβριος 123 8,2 15 7,4Οκτώβριος 129 8,6 17 8,4Νοέμβριος 98 6,5 13 6,4

Δεκέμβριος 104 6,9 12 5,9

Η πλειοψηφία των μεταναστών ήταν ασφαλι-σμένοι στο ΙΚΑ (57,2%) και στον ΟΓΑ (10,9%), όπως και οι Έλληνες. Είναι αξιοσημείωτο ότι ως ιδιώτες στο νοσοκομείο προσήλθε το 11,9% των μεταναστών, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για τους Έλληνες ήταν 1,6%.

Τμήμα και αιτία εισαγωγής μεταναστών και Ελλήνων ασθενώνΣτον Πίνακα 4 περιγράφεται το τμήμα εισαγω-γής των Ελλήνων αλλά και των μεταναστών. Δεν βρέθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφο-ρές στα ποσοστά εισαγωγών στα τμήματα με-ταξύ Ελλήνων και μεταναστών. Δηλαδή, τα πο-σοστά εισαγωγής ήταν παρόμοια μεταξύ Ελ-λήνων και μεταναστών για κάθε τμήμα. Τα με-γαλύτερα ποσοστά εισαγωγών ήταν τόσο για τους Έλληνες (17,3%) όσο και για τους αλλοδα-πούς (18,2%) το παθολογικό τμήμα, ενώ ακο-λουθούν το γενικό χειρουργικό, το καρδιολο-γικό, το ορθοπεδικό και το νευροχειρουργικό. Εξετάζοντας το τμήμα εισαγωγής ανάλογα με την προέλευση των μεταναστών βρέθηκε ότι:

• ΤαπιοσυχνάτμήματαεισαγωγήςγιατουςΑσιάτες ήταν το παθολογικό (31,8%) και το ορθοπεδικό (11,4%).

• Τα πιο συχνά τμήματα εισαγωγής για τουςαλλοδαπούς από Αμερική ήταν το παθολο-γικό και ουρολογικό (28,6%), το αιματολογι-κό (14,3%) και το νευροχειρουργικό (14,3%).

• Τα πιο συχνά τμήματα εισαγωγής για τουςαλλοδαπούς από Αφρική ήταν η μονάδα εμ-

φραγμάτων (19%) και το παθολογικό (14,3%).• Τα πιο συχνά τμήματα εισαγωγής για τους

μετανάστες από Βαλκάνια ήταν το παθολογι-κό (14,4%), το γενικής χειρουργικής (12,2%) και το καρδιολογικό(10%).

• Τα πιο συχνά τμήματα εισαγωγής για τουςμετανάστες από Ε.Ε ήταν το παθολογικό (20,0%) και η μονάδα εμφραγμάτων (13,3%), το γαστρεντερολογικό, (13,3%) και το γενι-κής χειρουργικής (13,3%).

• Τα πιο συχνά τμήματα εισαγωγής για τουςμετανάστες από Πρώην Ανατολικές χώρες ήταν το γενικής χειρουργικής (19,2%), η μονάδα εμφραγμάτων (11,5%), και το γυ-ναικολογικό (11,5%).

ΠΙΝΑΚΑΣ 4. Τμήμα εισαγωγής Ελλήνων και μετανα-στών κατά την εφημερία.

Έλληνες Μετανάστες Σύνολο Τμήμα εισαγωγής N % N % N %

Τμήμα βραχείας νοσηλείας παθολογικής

62 4,1 7 3,4 69 4,1

Καρδιολογικό 133 8,9 14 6,9 147 8,6Μονάδα εμφραγμάτων 58 3,9 11 5,4 69 4,1

Παθολογικό 260 17,3 37 18,2 297 17,5Μονάδα ειδικών λοιμώξεων 3 0,2 0 0,0 3 0,2

Γαστρεντερολογικό 79 5,3 5 2,5 84 4,9Νευρολογικό 64 4,3 5 2,5 69 4,1Ρευματολογικό 31 2,1 3 1,5 34 2,0Ενδοκρινολογικό 10 0,7 1 0,5 11 0,6Νεφρολογικό 58 3,9 6 3,0 64 3,8Μονάδα τεχνητού νεφρού 7 0,5 3 1,5 10 0,6

Αιματολογικό τμήμα 55 3,7 10 4,9 65 3,8Νευροχειρουργικό 95 6,3 8 3,9 103 6,1ΩΡΛ 76 5,1 14 6,9 90 5,3Ουρολογικό 87 5,8 10 4,9 97 5,7Οφθαλμολογικό 75 5,0 7 3,4 82 4,8Πλαστική χειρουργική 16 1,1 3 1,5 19 1,1

Μονάδα εγκαυμάτων πλαστικής 1 0,1 2 1,0 3 0,2

Γυναικολογικό 33 2,2 9 4,4 42 2,5Γεν. Χειρουργικό 153 10,2 21 10,3 174 10,2Ορθοπεδικό 98 6,5 13 6,4 111 6,5Αγγειοχειρουργικό 30 2,0 7 3,4 37 2,2Γναθοχειρουργικό 11 0,7 5 2,5 16 0,9

Ψυχιατρικό 4 0,3 2 1,0 6 0,4

18

19ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 34

Στον Πίνακα 5 περιγράφονται τα νοσήματα για τα οποία εισήχθησαν στο νοσοκομείο οι Έλληνες και οι μετανάστες. Πιο συχνά στους Έλληνες εμ-φανίζονταν τα νοσήματα του πεπτικού (13,6%), συμπτώματα, σημεία και ασαφείς καταστάσεις (13,6%), νοσήματα του κυκλοφορικού συστήμα-τος (12,9%), νοσήματα του ουροποιογεννητικού συστήματος (12,5%) και κακώσεις (10,8%). Πιο συχνά στους μετανάστες εμφανίζονται τα εξής: συμπτώματα, σημεία και ασαφείς καταστάσεις (16,9%), κακώσεις (14,9%), νοσήματα του κυκλο-φορικού συστήματος (14,9%), νοσήματα του ου-ροποιογεννητικού συστήματος (11,4%) και επεί-γουσες χειρουργικές καταστάσεις (9,0%).

ΠΙΝΑΚΑΣ 5. Περιγραφή των αιτίων εισαγωγής σε Έλληνες και μετανάστες

Έλληνες ΜετανάστεςN % N %

Λοιμώδη και παρασιτικά νοσήματα 14 0,9 5 2,5

Νοσήματα του ουροποιογεν-νητικού συστήματος

185 12,5 23 11,4

Επιπλοκές της κυήσεως του τοκετού και της λοχείας 2 0,1 0 0,0

Νοσήματα του δέρματος και του υποδόριου ιστού 1 0,1 1 0,5

Νοσήματα του μυοσκελετικού και του συνδετικού ιστού

46 3,1 4 2,0

Κακώσεις 160 10,8 30 14,9Δηλητηριάσεις 9 0,6 4 2,0Επείγουσες χειρουργικές καταστάσεις 84 5,7 18 9,0

Νεοπλάσματα 38 2,6 4 2,0Ενδοκρινικά, διατροφικά και μεταβολικά νοσήματα και ανοσολογικές διαταραχές

36 2,4 3 1,5

Νοσήματα του αίματος και των αιμοποιητικών οργάνων 90 6,1 11 5,5

Ψυχικές διαταραχές 5 0,3 4 2,0Νοσήματα του νευρικού συστήματος 66 4,5 2 1,0

Νοσήματα των αισθητηρίων οργάνων 87 5,9 7 3,5

Νοσήματα του κυκλοφορικού συστήματος 191 12,9 30 14,9

ΑΕΕ 56 3,8 8 4,0Νοσήματα του αναπνευστικού 5 0,3 0 0,0

Νοσήματα του πεπτικού 200 13,6 13 6,5Συμπτώματα, σημεία και ασαφείς καταστάσεις 200 13,6 34 16,9

ΣυζήτησηΣκοπός της παρούσας μελέτης ήταν να διερευ-νήσει την προσβασιμότητα και τη χρήση επεί-γουσας νοσοκομειακής φροντίδας υγείας από μετανάστες και να πραγματοποιηθεί σύγκριση με τους γηγενείς. Από τα αποτελέσματα προ-έκυψε εποχιακή διακύμανση στις προσελεύ-σεις και εισαγωγές. Ειδικά για το μήνα Ιανου-άριο παρόλο που οι προσελεύσεις ήταν μειω-μένες, οι εισαγωγές ήταν αναλογικά οι μεγαλύ-τερες, εύρημα που μπορεί να ερμηνευθεί από την εποχιακή διακύμανση της νοσηρότητας. Σημειώνεται πως δεν βρέθηκαν παρόμοιες με-λέτες για σύγκριση.

Παρόλο που ο πραγματικός πληθυσμός της Ελλάδας για το έτος 2001 ήταν 10.964.080 εκ των οποίων 797.093 (7%) ήταν ξένοι υπήκοοι θα ανέμενε κάποιος ένα αντίστοιχο ποσοστό εισαγωγών στο νοσοκομείο αν όχι μικρότερο αφού ο πληθυσμός των μεταναστών είναι νε-ότερος από τον Ελληνικό πληθυσμό σύμφω-να με την απογραφή του 2001. Αυτό όμως που βρέθηκε στο δείγμα της μελέτης ήταν 11,9%, το οποίο είναι στατιστικά σημαντικά μεγαλύτε-ρο. Δηλαδή, το ποσοστό των αλλοδαπών που εισήχθηκαν στο νοσοκομείο είναι σημαντικά μεγαλύτερο από τον καταγεγραμμένο πληθυ-σμό των αλλοδαπών το έτος που πραγματο-ποιήθηκε η μελέτη. Αυτό το εύρημα συμβαδί-ζει με τις υποθέσεις ότι ο πληθυσμός των με-ταναστών είναι αρκετά μεγαλύτερος από τον νόμιμο (Μπάκαβος και Παπαδοπούλου 2003), αλλά μπορεί επίσης να υποδηλώνει ότι οι με-τανάστες καταφεύγουν στις εφημερίες γιατί δεν έχουν ή δεν γνωρίζουν την πρόσβαση σε υπηρεσίες πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας.

Ως προς την κατανομή του φύλου σε Έλληνες και μετανάστες το μεγαλύτερο ποσοστό αφο-ρούσε στους άνδρες μετανάστες και στις γυ-ναίκες Ελληνίδες, ωστόσο δεν βρέθηκε στατι-στικά σημαντική διαφορά μεταξύ φύλου και Ελλήνων και αλλοδαπών. Επίσης η ηλικία των Ελλήνων ήταν σημαντικά μεγαλύτερη από την ηλικία των μεταναστών. Αυτά τα ευρήματα εί-ναι σε συμφωνία με την κατανομή κατά ηλικία και φύλο όπως φαίνεται από την απογραφή του 2001, αλλά και την αναμενόμενη ηλικιακή κατανομή των Ελλήνων ασθενών, ενώ παρό-μοια ευρήματα έχουν αναφερθεί και από μελέ-

19ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 34

20

τη στην Ιταλία (Baglio et al. 2010).

Σύμφωνα με τα ευρήματα της μελέτης, το με-γαλύτερο ποσοστό των μεταναστών είχε χώρα καταγωγής την Αλβανία (40,9%) και ακολου-θούσε η Τουρκία (10,3%), η Αίγυπτος (7,9%), η Ρωσία (5,9%) και το Πακιστάν (4,9%), όταν, τα αντίστοιχα ποσοστά στον πληθυσμό των με-ταναστών με βάση την απογραφή του 2001 ήταν Αλβανία 57,5%, άλλες χώρες (Τουρκία-Αίγυπτος κλπ.) 24,8%, Ρωσία 2,3% και Πακιστάν 1,5%. Μια πιθανή εξήγηση για το μεγάλο ποσο-στό των Τούρκων είναι ότι οι Κούρδοι μπορεί να δηλώνονται από το Γραφείο Κινήσεως του Νοσοκομείου ως Τούρκοι αλλά αυτό δεν μπο-ρεί να επαληθευτεί αφού καταγράφεται μόνο η χώρα γέννησης και όχι η εθνικότητα. Μια επι-πλέον εξήγηση είναι ότι ίσως να περιλαμβάνει και Έλληνες γεννηθέντες στην Τουρκία αλλά ούτε αυτό μπορεί να επαληθευτεί αφού δεν κα-ταγράφηκαν τα ονόματα. Ως προς την κατα-γωγή των μεταναστών ανά ήπειρο, όπως ανα-μενόταν το μεγαλύτερο ποσοστό είναι από τα Βαλκάνια και ακολουθούν η Ασία, οι χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και η Αφρική.

Επίσης, ο βασικός ασφαλιστικός οργανισμός που παρέχει κοινωνική ασφάλιση στο μεγα-λύτερο ποσοστό μεταναστών ήταν το ΙΚΑ (57,2%), ενώ στον ΟΓΑ ήταν ασφαλισμένοι το 10,9% και ήταν κυρίως οι προερχόμενοι από τα Βαλκάνια. Είναι αξιοσημείωτο ότι ως ιδιώτες στο νοσοκομείο προσήλθε το 11,9% των μετα-ναστών ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για τους Έλληνες ήταν 1,6%. Τα ευρήματα της παρού-σας μελέτης συμφωνούν με αυτά προηγούμε-νων μελετών (Μαράτου-Αλιπράντη και Γκαζόν 2005, Κατριβέση 2007).

Ένα άλλο δεδομένο που προκύπτει από τη δι-ερεύνηση των τμημάτων εισαγωγής των Ελλή-νων αλλά και των μεταναστών ήταν ότι τα με-γαλύτερα ποσοστά εισαγωγής ήταν παρόμοια μεταξύ τους για το παθολογικό τμήμα ενώ ακο-λουθούν το γενικό χειρουργικό, το καρδιολο-γικό, το ορθοπεδικό και το νευροχειρουργικό τμήμα. Παρά το νεαρότερο της ηλικίας των με-ταναστών παρατηρήθηκε ότι στη Μονάδα Εμ-φραγμάτων το ποσοστό εισαγωγής τους έφτα-σε το 5,4% και μάλιστα η πλειονότητα ήταν από την Αφρική και στη συνέχεια από την Ε.Ε. και τις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης.

Παρόλο που δεν υπάρχουν παρόμοιες μελέ-τες για να γίνει σύγκριση των ευρημάτων πι-θανολογείται ότι το στρες της μετανάστευσης και ο τρόπος ζωής στη χώρα καταγωγής ίσως να αποτελούν επιβαρυντικό παράγοντα για το συγκεκριμένο εύρημα.

Αναφορικά με τις παθήσεις για τις οποίες νοση-λεύθηκαν οι μετανάστες, είναι αξιοσημείωτο ότι τα συμπτώματα, σημεία και ασαφείς κατα-στάσεις ήταν η συχνότερη αιτία. Συγκριτικά με τα ποσοστά των Ελλήνων για τα ίδια νοσήμα-τα δεν υπήρξε στατιστικά σημαντική διαφορά, εκτός από την κατηγορία των κακώσεων που ήταν τέταρτη στην κατάταξη ενώ στους μετα-νάστες ήταν δεύτερη. Το συγκεκριμένο εύρη-μα ίσως να υποδηλώνει αυξημένη επίπτωση εργατικών ατυχημάτων που όμως δεν μπορεί να επαληθευτεί αφού δεν σημειώνεται ο τόπος που συνέβη ο τραυματισμός, ούτε χαρακτηρί-ζεται αυτός. Παρόμοια ευρήματα έχει αναφερ-θεί και σε πρόσφατες μελέτες στην Ιταλία (Cac-ciani et al 2006, Baglio et al 2010). Επιπρόσθε-τα στους Έλληνες εμφανίστηκαν τα νοσήματα του πεπτικού με ποσοστό 13,6% ενώ στους με-τανάστες ήταν το μισό.

Περιορισμοί της μελέτηςΗ κύρια δυσκολία στην παρούσα μελέτη ήταν η συλλογή στοιχείων από τα βιβλία προσέλευ-σης στα ΤΕΠ διότι παρόλο που υπάρχουν οι σχετικές στήλες δεν καταγράφονται τα αντί-στοιχα στοιχεία, όπως π.χ. εθνικότητα, επάγ-γελμα, οικογενειακή κατάσταση κ.ά. και έτσι η μόνη σύγκριση που μπορούσε να γίνει ήταν από τα δελτία εισαγωγής για νοσηλεία όπου εκεί γινόταν πληρέστερη καταγραφή. Αυτό το δεδομένο θα ήταν ιδιαίτερα σημαντικό για να μελετηθεί αν υπάρχουν διαφορές μεταξύ Ελλή-νων και μεταναστών ως προς την προσέλευση και στη συνέχεια ως προς την εισαγωγή. Επί-σης στα συγκεντρωτικά ενημερωτικά των γε-νικών εφημεριών όπως και στα εισιτήρια εισα-γωγής δεν καταγράφεται ο αριθμός αυτών που προσήλθαν με ασθενοφόρο. Επομένως τόσο η προσβασιμότητα όσο και η σοβαρότητα της κατάστασης των προσερχομένων στο ΤΕΠ δεν ήταν δυνατό να μελετηθεί.

20

21ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 34

ΣυμπεράσματαΑπό την παρούσα μελέτη προκύπτει ότι πα-ρόλο που η προσβασιμότητα στις υπηρεσί-ες υγείας είναι περιορισμένη, οι εισαγωγές για νοσηλεία τόσο για τους Έλληνες όσο και για τους μετανάστες ήταν παρόμοιες. Είναι επίσης σημαντικό να σημειωθεί ότι τα ευρήματα επι-βεβαιώνουν τα καταγεγραμμένα στοιχεία ως προς την καταγωγή και το φύλο των μετανα-στών.

Επίσης, είναι αξιοσημείωτο το μεγάλο ποσο-στό ανασφάλιστων μεταναστών και αυτό φαί-νεται από το ποσοστό που προσήλθαν ως ιδι-ώτες στο νοσοκομείο, ένα στοιχείο που ίσως υποδηλώνει την περιορισμένη προσβασιμό-τητα στη φροντίδα υγείας. Από την άλλη μεριά όμως το εύρημα ότι οι εισαγωγές μεταξύ Ελ-λήνων και μεταναστών δεν διαφέρουν μπορεί να δείχνει ότι οι εφημερεύοντες ιατροί δεν κρί-νουν την αναγκαιότητα εισαγωγής ανάλογα με την προέλευση του ασθενούς και επομένως την καλύτερη φροντίδα για τους μετανάστες.

Τέλος, είναι απαραίτητο να καταγράφονται τα δεδομένα των ασθενών με μεγαλύτερη ακρί-βεια γιατί αυτό θα διευκόλυνε τη μελέτη και καταγραφή των αναγκών υγείας των μετανα-στών για τις οποίες σήμερα τα δεδομένα είναι αποσπασματικά.

Λόγω των περιορισμών της μελέτης αλλά και της σημαντικότητας των ευρημάτων κρίνεται σκόπιμο να διεξαχθεί μια μελλοντική μελέτη η οποία να περιλαμβάνει και διαχρονικά δεδο-μένα, αλλά και πλήρη στοιχεία των εκτάκτων προσελεύσεων.

ΒιβλιογραφίαΑντύπας Τ. (2006). Σχεδιασμός και Παρεμβάσεις Φρο-

ντίδας Υγείας και Συνοδευτικών Υποστηρικτικών Υπηρεσιών για Κοινωνικά και Οικονομικά Απο-κλεισμένες Ομάδες: Ένα πρότυπο Μοντέλο Δια-χείρισης Ολικής Ποιότητας Οργανισμού και Προ-γραμμάτων. Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία, Πανεπιστήμιο Πειραιά Τμήμα Οικονομικής-ΤΕΙ Πει-ραιά Τμήμα Λογιστικής, Αθήνα.

Baglio G, Saunders C, Spinelli A, Osborn J. (2010). Util-isation of hospital services in Italy: a comparative analysis of immigrant and Italian citizens. J Immigr Minor Health. 12, 598-609.

Cacciani L, Baglio G, Rossi L, Materia E, Marceca M, Geraci S, Spinelli A, et al. (2006). Hospitalisation among immigrants in Italy. Emerg Themes Epide-miol. 3, 4.

Economou C. (2004). Health Policies in Greece and EU. Athens, Dionikos Publications.

ΕΣΥΕ (2001). Απογραφή πληθυσμού της 18ης Μαρτίου 2001. www.statistics.gr

Kanavaki S, Mantadakis E, Nikolaou S, Papavassiliou A, Karambela S, Anagnostou S, Falagas ME, Samonis G. (2006). Resistance of Mycobacterium tuberculo-sis isolates in different populations in Greece during 1993-2002. Int J Tuberc Lung Dis. 10, 559-64.

Κατριβέση Ε. (2007). Η χρησιμοποίηση των υπηρεσι-ών υγείας από τους μετανάστες στην Ελλάδα. Με-ταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία, Τμήμα Νοση-λευτικής ΕΚΠΑ, Αθήνα.

Κωνσταντινοπούλου Μ. (2007). Η Χρησιμοποίηση της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας από αλλοδαπούς σε αγροτικό πληθυσμό. Μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία, Τμήμα Νοσηλευτικής ΕΚΠΑ, Αθήνα.

Μαράτου-Αλιπράντη Λ, Γκαζόν Ε. (2005). Μετανά-στευση και υγεία-πρόνοια. Αποτίμηση της υπάρ-χουσας κατάστασης-Προκλήσεις και προοπτι-κές βελτίωσης. Αθήνα, Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών,.

Μπάκαβος Χ, Παπαδοπούλου Δ. (2003). Μεταναστευ-τικές τάσεις και ευρωπαϊκή μεταναστευτική πολιτι-κή. Μελέτες ΙΝΕ-ΓΣΕΕ/ΑΔΕΔΥ.

Nikolopoulos G, Arvanitis M, Masgala A, Paraskeva D. (2005). Migration and HIV epidemic in Greece. Eur J Public Health, 15, 296-9.

Papadogeorgaki H, Caroni C, Frangouli E, Flemetakis A, Katsambas A, Hadjivassiliou M. (2006). Prevalence of sexually transmitted infections in female sex work-ers in Athens, Greece. Eur J Dermatol. 16, 662-5.

21ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 34

22

ΠερίληψηΕισαγωγή: Οι επαγγελματικές αξίες είναι πρό-τυπα αποδεκτής συμπεριφοράς για μια επαγ-γελματική ομάδα και βασικά στοιχεία της επαγ-γελματικής τους ταυτότητας.

Σκοπός: Σκοπός της παρούσας ανασκόπησης είναι η διερεύνηση των βιβλιογραφικών πηγών αναφορικά με τις επαγγελματικές αξίες φοιτη-τών νοσηλευτικής.

Μεθοδολογία: Πραγματοποιήθηκε ανασκό-πηση της βιβλιογραφίας στις βάσεις δεδομέ-νων PubMed, Cochrane και Cinahl, στο Σύν-δεσμο Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών (HEAL – Link), για την ανεύρεση δημοσιευμέ-νων μελετών και βιβλίων κατά το χρονικό δι-άστημα 1989 - 2009. Ως λέξεις – κλειδιά χρη-σιμοποιήθηκαν “value theory”, “moral values”, “nursing professional values”, “professional so-cialization”, καθώς και οι συνδυασμοί τους. Συ-νολικά βρέθηκαν 33 πρωτογενείς μελέτες από τις οποίες ανασκοπήθηκαν οι 12.

Αποτελέσματα: Η εκπαίδευση των φοιτητών είναι σημαντικός παράγοντας στη διαμόρφω-ση των επαγγελματικών αξιών. Παρόλα αυτά φαίνεται ότι η εκπαίδευση στις επαγγελματι-κές αξίες δεν γίνεται συστηματικά. Οι βασικές επαγγελματικές αξίες των φοιτητών νοσηλευ-τικής όπως ο σεβασμός στην ανθρώπινη αξιο-πρέπεια, ο αλτρουισμός και η φροντίδα, η αξι-οπιστία, η υπευθυνότητα, η ισότητα μεταξύ των ασθενών, παραμένουν σταθερές παρά το πέρασμα του χρόνου. Ωστόσο σε αρκετές με-λέτες φαίνεται μείωση της σημαντικότητας της αξίας του αλτρουισμού που αποτελεί κεντρική νοσηλευτική επαγγελματική αξία.

Συμπεράσματα: Η διερεύνηση των επαγγελ-ματικών αξιών είναι απαραίτητη για την ανά-πτυξη επαγγελματιών που λειτουργούν αποτε-λεσματικά στο σύνθετο πλαίσιο του συστήμα-τος παροχής φροντίδας.

Λέξεις κλειδιά: “value theory”, “moral values”, “nursing professional values”, “professional so-cialization”

ΑνΑΣΚοΠηΣη

επαγγελματικές αξίες φοιτητών νοσηλευτικής και παράγοντες που τις επηρεάζουνΚαλλιρρόη ΚουτρουμπέληΝοσηλεύτρια ΠΕ, Υποψήφια Διδάκτωρ Τμήματος Νοσηλευτικής, Γενικό Νοσοκομείο Πειραιά «Τζάνειο»

Γεώργιος ΠαπαγούνοςΚαθηγητής Φιλοσοφίας, Deree College

Χρυσούλα ΛεμονίδουΚαθηγήτρια, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ

Υπεύθυνος Αλληλογραφίας: Καλλιρρόη ΚουτρουμπέληΒύρωνος 33, ΤΚ 15122, Μαρούσι, Τηλ.: 210 8064635, 6978258098, e-mail: rkoutroumpeli@gmail.com

ΕισαγωγήΗ ανθρώπινη συμπεριφορά καθορίζεται από τις προσωπικές αρχές, στάσεις και αξίες του ατόμου. Βασικό χαρακτηριστικό των αξιών εί-ναι ότι διαμορφώνουν πεποιθήσεις για το τι εί-ναι καλό - κακό, καλύτερο - χειρότερο και σω-

στό – λάθος. Με αυτόν τον τρόπο θέτουν τα κριτήρια για τις επιλογές και κατευθύνουν τη συμπεριφορά σύμφωνα με το επιθυμητό.

To νοσηλευτικό επάγγελμα έχει σταθερή ηθική βάση. Όπως υποστήριζε η Florence Nightin-gale, η νοσηλευτική δεν είναι μόνο επιστημο-

23ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 34

Abstractintroduction: Professional values are stan-dards that define a professional team’s accept-able behavior and are considered basic com-ponents of its professional identity.

Purpose: The purpose of the current study was to review literature on professional values among nursing students.

Methods: A literature review was conducted in Pubmed, Cochrane, Cinahl databases and in the Hellenic Academic Libraries Link (Heal-link) to locate published studies and books, from 1989 to 2009. Keywords used were “val-ue theory”, “moral values”, “nursing profession-al values”, “professional socialization” and their combination.

Results: Students’ education is an important factor that influences their professional val-ue formation. However, it seems that training on professional values has not been system-atic. Nursing students’ core professional val-

ues such as respect to human dignity, altruism and care, reliability, responsibility, equality be-tween patients remain stable over time. Sever-al researchers report a devaluation of altruism, though it was considered one of the core pro-fessional nursing values.

Conclusions: In the light of radical social changes and major advances in health care and education, it is necessary to investigate nursing students’ professional values.

Key words: “value theory”, “moral values”, “nurs-ing professional values”, “professional socializa-tion”

REViEW

Professional values of nursing students’ and factors that affect themKallirroi Koutroumpeli, RN, PhD(c), General Hospital of Piraeus “TZANEIO”

George Papagounos, Professor of Philosophy, Deree College

Chrysoula Lemonidou, RN, PhD, Professor, Faculty of Nursing, University of Athens

νικές γνώσεις ή τεχνικές δεξιότητες αλλά βα-σίζεται σε ανθρώπινες αξίες. Η ανάπτυξη των επαγγελματικών αξίων είναι κεφαλαιώδους σημασίας, καθώς αποτελούν βασικά στοιχεία της επαγγελματικής ταυτότητας και καθοδη-γούν την πρακτική. Με βάση αυτές τις αξίες οι επαγγελματίες θέτουν προτεραιότητες, συμπε-

ριφέρονται, λαμβάνουν αποφάσεις και πράτ-τουν (Weis and Schank, 1997). Παράλληλα, οι επαγγελματικές αξίες αποτελούν τη βάση της επαγγελματικής πρακτικής και καθορίζουν τις σχέσεις με τους ασθενείς, τους συναδέλφους, τους άλλους επαγγελματίες υγείας και τους πο-λίτες (AACN, 1998).

24

Σήμερα, οι αλλαγές στον τομέα της υγείας με γνώμονα τη μείωση του κόστους, οι ραγδαί-ες εξελίξεις στη βιοϊατρική τεχνολογία, καθώς και η εξέλιξη του νοσηλευτικού επαγγέλματος συνθέτουν ένα ιδιαίτερα πολύπλοκο σκηνικό για τους Νοσηλευτές. Το σκηνικό αυτό χαρα-κτηρίζεται καθημερινά από ηθικά διλλήματα, συγκρούσεις και αυξημένες ευθύνες. Για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των δυσκολι-ών αυτών απαιτείται κατανόηση και επίγνω-ση των επαγγελματικών αξιών των νοσηλευ-τών, καθώς και συνεχής ανάπτυξή τους μέσω εκπαιδευτικών και επαγγελματικών δραστηρι-οτήτων (Chitty, 2001, Weis and Schank, 2002).

Η έννοια της αξίαςΟ όρος αξία χρησιμοποιείται ευρέως με πολ-λές και σύνθετες σημασίες. Στη βιβλιογραφία αναφέρεται ως ενδιαφέροντα, προτιμήσεις, επιθυμίες, ανάγκες, καθήκοντα, ηθικές επιτα-γές, στόχοι και κίνητρα, δείχνοντας μάλλον την αδυναμία ενός ενιαίου, σαφούς και συγκε-κριμένου ορισμού.

Στις οικονομικές επιστήμες, η έννοια της αξί-ας ενός αγαθού συνδέθηκε με την έννοια της χρησιμότητάς του, καθώς αυτή προκύπτει από την ικανότητά του να καλύπτει ανθρώπινες ανάγκες ή επιθυμίες. Από το 1930 και μετά, η έννοια της χρησιμότητας προσεγγίζεται από την προθυμία πληρωμής (willingness to pay) που αποτελεί και ένα μέτρο αξιοδότησης αγα-θών και υπηρεσιών μεταξύ των ατόμων και συνδέεται με τη χρησιμότητα που αυτά προ-σφέρουν. Με άλλα λόγια, η οικονομική αξία μπορεί να μετρηθεί από το τι είναι διατεθειμέ-νος κάποιος να καταβάλλει ή να θυσιάσει για να αποκτήσει ένα αγαθό ή μία υπηρεσία ή μία κατάσταση. Το τίμημα αυτό μπορεί να αφορά είτε σε οικονομικό κόστος, είτε σε πλήθος άλ-λων παραμέτρων που το άτομο πρόθυμα δα-πανά όπως χρόνος, φυσική κόπωση, ψυχική κόπωση κλπ. Το ποσό που είναι πρόθυμο ένα άτομο να πληρώσει αποτελεί ένα ολοκληρω-μένο μέτρο της ωφέλειας- χρησιμότητας ενός αγαθού, μιας υπηρεσίας ή μια κατάστασης, κα-θώς συνδυάζει μεγάλο αριθμό επιμέρους ωφε-λειών (Drummond et al., 2005).

Στις συμπεριφορικές επιστήμες επικρατεί η κανονιστική έννοια της αξίας. Ο ανθρωπολό-γος Kluckhohn ορίζει την αξία ως «τη σαφή ή υπονοούμενη σύλληψη του επιθυμητού (de-sirable), χαρακτηριστική για ένα άτομο ή μια ομάδα, που επηρεάζει την επιλογή μεταξύ δια-θέσιμων προτύπων, μέσων και ενεργειών στην κοινωνία» (Kluckhohn, 1951). H κρίσιμη λέξη στον παραπάνω ορισμό είναι το «επιθυμητό». Οι αξίες, δηλαδή, αναφέρονται σε εννοιολογι-κές κατηγορίες, πεποιθήσεις, ενέργειες και συ-μπεριφορές που η κοινωνία αξιολογεί ως επι-θυμητές. Με βάση αυτές διαμορφώνονται πε-ποιθήσεις για το τι είναι καλό - κακό, καλύτερο - χειρότερο και σωστό – λάθος. Χαρακτηρι-στικά ο Kluckhohn αναφέρει ότι «οι αξίες το-ποθετούν πράγματα, ενέργειες, τρόπους και σκοπούς συμπεριφοράς σε ένα συνεχές έγκρι-σης – απόρριψης».

Ένας άλλος σημαντικός ορισμός είναι αυτός του ψυχολόγου Rokeach που θεωρεί την αξία ως μια σταθερή πεποίθηση ότι συγκεκριμέ-νοι τρόποι συμπεριφοράς ή καταστάσεις είναι προσωπικά ή κοινωνικά προτιμότεροι από τα αντίθετά τους. Έτσι η τιμιότητα ως τρόπος συ-μπεριφοράς είναι προτιμότερη από την ατιμία και η τιμιότητα θεωρείται επιθυμητή σε αντί-θεση με την ατιμία. Ακόμα υποστηρίζει ότι οι αξίες δεν είναι πεποιθήσεις χωρίς «συναί-σθημα». Αντίθετα, ισχυρίζεται ότι οι άνθρω-ποι συνήθως υποστηρίζουν δυναμικά τις βα-σικές τους αξίες όταν αυτές απειλούνται, όταν αντιμετωπίζουν δύσκολα ηθικά διλήμματα και όταν εμπλέκονται σε προσωπικές ή κοινωνικές συγκρούσεις. Χαρακτηριστικό των αξιών θε-ωρεί ότι είναι η οργάνωσή τους σε συστήμα-τα κατά σειρά σημαντικότητας. Βάσει αυτών των συστημάτων οι άνθρωποι οργανώνουν σχέδια δράσης που τους βοηθούν να επιλύ-ουν συγκρούσεις και να παίρνουν αποφάσεις (Rokeach, 1973).

Tα κύρια χαρακτηριστικά των αξιών όπως πε-ριγράφονται στο έργο πολλών θεωρητικών και ερευνητών των αξιών συνοψίζονται ως εξής (Kluckhohn, 1951, Morris, 1956, Allport, 1961, Kohn, 1969, Rokeach, 1973, Feather, 1995, Schwartz, 1995, Inglehart, 1997):

• Είναι πεποιθήσεις στενά συνδεδεμένες μετο συναίσθημα

24

25ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 34

• Έχουν υποκινητικό χαρακτήρα. Αναφέρο-νται σε επιθυμητούς σκοπούς που το άτομο παλεύει να επιτύχει.

• Είναι γενικοί σκοποί και δεν αναφέρονταισε συγκεκριμένες καταστάσεις. Αυτή η γε-νική – θεωρητική τους φύση τις διακρίνει από έννοιες όπως οι νόρμες και οι στάσεις που συνήθως αναφέρονται σε συγκεκριμέ-νες δράσεις, καταστάσεις ή αντικείμενα.

• Είναικεντρικέςστηνέννοιατουεαυτούκαισημαντικά στοιχεία της ατομικής ταυτότη-τας.

• Καθοδηγούν την επιλογή ή την αξιολόγη-ση ενεργειών, πολιτικών, ανθρώπων και γε-γονότων. Με άλλα λόγια, λειτουργούν ως πρότυπα ή κριτήρια.

• Παίζουνσημαντικόρόλοστιςεπιλογέςτωνανθρώπων και στη λήψη αποφάσεων.

• Κατατάσσονται–ιεραρχούνταιανάλογαμετη σημαντικότητά τους, σε συστήματα. Η ιεραρχική αυτή δομή των συστημάτων των αξιών τις διαφοροποιεί από τις νόρμες και τις στάσεις.

• Αποτελούντηβάσησυγκεκριμένωνστάσε-ων και σημαντικό μέρος των ιδεολογιών.

• Ειδικάοιηθικέςαξίεςαποτελούντηνουσίακαι το περιεχόμενο της συνείδησης.

Επαγγελματικές νοσηλευτικές αξίεςΟι επαγγελματικές νοσηλευτικές αξίες είναι σταθερές πεποιθήσεις που λειτουργούν ως πρότυπα συμπεριφοράς και δράσης για τους Νοσηλευτές και είναι βασικά στοιχεία της επαγγελματικής τους ταυτότητας (Weis and Schank, 1997). Οι πεποιθήσεις αυτές οδηγούν στην ανάπτυξη προτύπων με τα οποία το άτο-μο εκτιμά, αξιολογεί και τελικά ενεργεί. Με αυ-τόν τον τρόπο οι νοσηλευτές ενεργούν και συ-μπεριφέρονται βάσει των αξιών του επαγγέλ-ματος (Tappen, Weis and Whitehead, 1998, Lenners et al., 2006).

Οι επαγγελματικές αξίες αναπτύσσονται και εξελίσσονται σε μια δια βίου διεργασία που ονομάζεται επαγγελματική κοινωνικοποίη-ση. Βασικός σκοπός αυτής της διεργασίας εί-ναι η διαμόρφωση και η απόκτηση της επαγ-γελματικής ταυτότητας μέσω της εσωτερίκευ-

σης των αξιών του επαγγέλματος. Ουσιαστικά μέσω της επαγγελματικής κοινωνικοποίησης οι φοιτητές μαθαίνουν, κατανοούν και «κοινω-νούν» την ουσία της νοσηλευτικής (Aiken and Catalano, 1994). H διεργασία της επαγγελματι-κής κοινωνικοποίησης ξεκινά με την εισαγωγή των νέων φοιτητών στις Νοσηλευτικές Σχολές. Αυτοί φέρουν τις προσωπικές τους αξίες που είναι αποτέλεσμα της κουλτούρας της κοινωνί-ας που ανήκουν, της διαπαιδαγώγησης από την οικογένειά τους και το σχολείο, της επίδρασης από το φιλικό περιβάλλον, της προσωπικότητά τους και των εμπειριών τους. Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα αποτελεί σημαντικό παράγοντα επαγγελματικής κοινωνικοποίησης (Haigh and Johnson, 2007). Μέσα από το εκπαιδευτικό πρόγραμμα οι φοιτητές διαμορφώνουν επαγ-γελματικές αξίες είτε με την άμεση διδασκαλία του αντικειμένου των επαγγελματικών αξιών, είτε έμμεσα παρατηρώντας τη συμπεριφορά των καθηγητών και των κλινικών εκπαιδευτών τους που λειτουργούν ως πρότυπα (Raths et al., 1966, Thorpe and Loo, 2003). Ωστόσο, πέρα από τη θεωρητική απόκτηση των επαγγελμα-τικών αξιών, η εφαρμογή τους είναι μια μακρά διαδικασία που πραγματοποιείται στο χώρο εργασίας (Rassin, 2008). Στη συνέχεια, οι αξί-ες αυτές δεν μένουν σταθερές αλλά εξελίσσο-νται δια βίου με την επίδραση της εργασιακής εμπειρίας, της εκπαίδευσης, της κουλτούρας του χώρου εργασίας, του συστήματος υγείας, της συμμετοχής ή όχι σε επιστημονικούς συν-δέσμους κλπ (Fagermoen, 1997, Schank and Weis, 2000, Weis and Schank, 2002, Rassin, 2008) . Η επίλυση συγκρούσεων, η ανάπτυξη κριτικής σκέψης, η ιεράρχηση των νοσηλευ-τικών προβλημάτων, καθώς και η ευαισθητο-ποίηση στις ανάγκες του ασθενούς και της οι-κογένειάς του, εξαρτώνται από την ανάπτυξη επαγγελματικών νοσηλευτικών αξιών (Schank and Weis, 2001).

Η Αμερικανική Ένωση Κολλεγίων Νοσηλευτι-κής (ΑΑCN) το 1986 αναγνώρισε τη σημα-σία της διδασκαλίας των επαγγελματικών αξιών στη βασική εκπαίδευση στο κείμενό της «The Essentials of baccalaureate Educa-tion of Professional Nursing Practice». Ειδικό-τερα στο κείμενο αυτό η AACN ορίζει την ακεραιότητα, τον αλτρουισμό και την κοι-νωνική δικαιοσύνη.

25ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 34

26

Οι επαγγελματικές νοσηλευτικές αξίες ορίζο-νται και γίνονται γνωστές στους Κώδικες Νο-σηλευτικής Δεοντολογίας (Fry and Johnstone, 2005). Ο Αμερικανικός Σύνδεσμος Νοσηλευ-τών στον Κώδικα Δεοντολογίας που συνέταξε (1985, 2001) συμπεριέλαβε εκτός από τις πα-ραπάνω αξίες τη συνηγορία του ασθενούς, την επαγγελματική ευθύνη, την αξία της συνεργα-σίας και τη συμβολή της Νοσηλευτικής στην κοινωνική εξέλιξη. Το 2000 το Διεθνές Συμ-βούλιο Νοσηλευτών (ICN) δημοσιεύει τον ανα-θεωρημένο Κώδικα Ηθικής για τους Νοσηλευ-τές με αξίες όπως ο σεβασμός για όλους του ανθρώπους, η εμπιστευτικότητα, η συνεργα-σία και η ίση μεταχείριση χωρίς διακρίσεις. Το 2001 δημοσιεύεται στη χώρα μας το Προεδρι-κό Διάταγμα (ΠΔ 216/2001) με τον πρώτο Κώ-δικα Νοσηλευτικής Δεοντολογίας που αποτε-λείται από 24 άρθρα. Ο κώδικας αυτός αναφέ-ρεται περισσότερο στα καθήκοντα του νοση-λευτή παρά στις αξίες του επαγγέλματος.

ΣκοπόςΣκοπός της παρούσας ανασκόπησης ήταν η διερεύνηση των διαθέσιμων σύγχρονων βιβλι-ογραφικών δεδομένων αναφορικά με την ανά-πτυξη των επαγγελματικών αξιών σε φοιτη-τές της νοσηλευτικής.

ΜέθοδοςΠραγματοποιήθηκε ανασκόπηση της βιβλιο-γραφίας στις βάσεις δεδομένων PubMed, Co-chrane και Cinahl, στο Σύνδεσμο Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών (HEAL – Link), για την ανεύρεση δημοσιευμένων μελετών και βιβλίων κατά το χρονικό διάστημα 1989 - 2011. Ως λέξεις – κλειδιά χρησιμοποιήθηκαν «value theory”, “moral values”, “nursing pro-fessional values”, “professional socialization”, καθώς και οι συνδυασμοί τους. Επίσης, σχετι-κά άρθρα αναζητήθηκαν και στη βιβλιογρα-φία των επιλεγέντων άρθρων κατά την πρώ-τη αναζήτηση. Κριτήρια ένταξης των άρθρων ήταν η αγγλική γλώσσα, ο ερευνητικός σχεδι-ασμός τους και η θεματολογική εστίαση στις επαγγελματικές αξίες φοιτητών νοσηλευτι-κής. Μελέτες που αναφέρονταν σε επαγγελ-

ματικές αξίες μόνο εργαζόμενων νοσηλευ-τών αποκλείστηκαν. Από το σύνολο των 33 άρθρων, αποκλείστηκαν 11 και περιελήφθη-σαν 12 πρωτογενείς ερευνητικές μελέτες, βά-σει των παραπάνω κριτηρίων εισαγωγής και αποκλεισμού.

ΑποτελέσματαΜελετώντας το θέμα των επαγγελματικών αξιών των φοιτητών Νοσηλευτικής στη δι-εθνή βιβλιογραφία θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι περισσότερες έρευνες έχουν γίνει τα τελευταία 30 χρόνια. Από τις πρώτες μελέτες στις επαγγελματικές νοσηλευτικές αξίες ήταν αυτή των Schank and Weis (1989). Στη συγκε-κριμένη μελέτη διερευνήθηκαν οι επαγγελ-ματικές αξίες φοιτητών νοσηλευτικής και νο-σηλευτών με εργασιακή εμπειρία από 1 – 5 έτη. Πρόκειται για ποιοτική μελέτη, με δείγμα 138 τελειόφοιτους φοιτητές νοσηλευτικής και 61 νοσηλευτές. Τα αποτελέσματα της μελέτης έδειξαν ότι οι φοιτητές νοσηλευτικής αξιοδο-τούν υψηλότερα αξίες που απορρέουν από τη σχέση νοσηλευτή - ασθενή. Συγκεκριμέ-να, οι σημαντικότερες αξίες για τους φοιτητές ήταν η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, η φροντίδα και ο σεβασμός του ασθενούς, η αυτονομία του ασθενούς, η ειλικρίνεια, η υπευθυνότητα και η νοσηλευτική αυτονομία. Στις τελευταίες θέσεις κατέταξαν αξίες που απορρέουν από τις υποχρεώσεις του νοσηλευτή στην κοινω-νία και το επάγγελμα. Οι νεοπροσλαμβανόμε-νοι νοσηλευτές αναγνώρισαν ως σημαντικές τις ίδιες αξίες αλλά με αντίθετη σειρά: υπευ-θυνότητα, ανθρώπινη αξιοπρέπεια, φροντί-δα και σεβασμός του ασθενούς. Στις τελευ-ταίες θέσεις κατέταξαν αξίες όπως η προστα-σία του κοινού από την παραπληροφόρηση, η συνεργασία στην κοινότητα και οι συνθή-κες εργασίας. Οι διαφορές ανάμεσα στις δύο ομάδες μπορούν να εξηγηθούν από την επί-δραση της εργασίας στη διαμόρφωση των αξιών, επισημαίνοντας ότι η διεργασία της επαγγελματικής κοινωνικοποίησης είναι σε εξέλιξη για τους νοσηλευτές αφού η εργασι-ακή τους εμπειρία είναι μικρή.

Με σκοπό τη διερεύνηση του τρόπου εκ-παίδευσης στις νοσηλευτικές αξίες οι Elfrink and Lutz το 1991 πραγματοποίησαν έρευνα

27ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 34

σε Πανεπιστημιακά Τμήματα Νοσηλευτικής, σχετικά με τις επτά επαγγελματικές αξίες που ορίστηκαν από την AACN (AACN, 1986). Στην έρευνα αυτή συμμετείχαν 697 Καθηγητές και χρησιμοποιήθηκαν ανοικτές ερωτήσεις που αφορούσαν στο ποιες από τις αξίες αυτές πε-ριλαμβάνονται στο εκπαιδευτικό πρόγραμ-μα. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευ-νας το 86% των Τμημάτων περιελάμβαναν στο πρόγραμμά τους τη διδασκαλία κάποιων από τις αξίες της ΑΑCN όπως τον αλτρουισμό, την κοινωνική δικαιοσύνη και την ακεραιότη-τα. H διδασκαλία αυτή γινόταν ανεπίσημα και όχι συστηματικά, αν και οι Καθηγητές συμφω-νούσαν ότι οι επαγγελματικές αξίες είναι απα-ραίτητες για την άσκηση της Νοσηλευτικής.

Σχετική με την εκπαίδευση των φοιτητών στις νοσηλευτικές αξίες, όπως αυτές αναγνωρίζο-νται από την AACN, ήταν η μελέτη των Weis et al., 1993 που διεξήχθη σε 26 πανεπιστημι-ακά Τμήματα Νοσηλευτικής. Το δείγμα απε-τέλεσαν 568 Καθηγητές και 3715 φοιτητές. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι περισσότε-ροι από τους εκπαιδευτικούς σκοπούς των τμημάτων εμπεριείχαν τουλάχιστον μία από τις επαγγελματικές συμπεριφορές που εκ-φράζουν τις 7 νοσηλευτικές αξίες της AACN. Συγκεκριμένα, ο αλτρουισμός, η ισότητα, η ελευθερία, η ανθρώπινη αξιοπρέπεια και η δι-καιοσύνη βρέθηκε ότι περιλαμβάνονταν στην πλειονότητα των εκπαιδευτικών προγραμμά-των. Η ειλικρίνεια και οι αισθητικές αξίες ήταν αυτές που είχαν τη μικρότερη συχνότητα εμ-φάνισης. Παρόλα αυτά, θα πρέπει να σημειω-θεί ότι η διδασκαλία των αξιών σπάνια βρέ-θηκε να ενσωματώνεται στους εκπαιδευτι-κούς σκοπούς των προγραμμάτων. Ειδικότε-ρα, μόλις το 25% των δημόσιων τμημάτων και 36% των αντίστοιχων ιδιωτικών εμπεριείχαν στους εκπαιδευτικούς τους σκοπούς τη διδα-σκαλία των επαγγελματικών νοσηλευτικών αξιών. Αυτό μπορεί να υποδηλώνει ότι οι αξί-ες αποτελούν μέρος και αρθρώνονται στη φι-λοσοφική βάση του προγράμματος σπουδών, χωρίς όμως να διδάσκονται σε συγκεκριμέ-νο μάθημα. Παράλληλα, βρέθηκε ότι υπάρχει κενό σχετικά με το τι θα πρέπει να διδαχθεί όσον αφορά στις επαγγελματικές αξίες, ποιες εκπαιδευτικές τεχνικές θα πρέπει να χρησιμο-ποιηθούν, καθώς και με ποιο τρόπο θα γίνει

η αξιολόγηση της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Για τους λόγους αυτούς, είναι αναγκαία η δι-ερεύνηση μιας αποτελεσματικής εκπαιδευτι-κής προσέγγισης των επαγγελματικών νοση-λευτικών αξιών.

Το 1997 οι Weis and Schank μελέτησαν τις επαγγελματικές αξίες Αμερικανών και Άγ-γλων φοιτητών νοσηλευτικής χρησιμοποι-ώντας την Κλίμακα Νοσηλευτικών Επαγγελ-ματικών Αξιών (Nursing Professional Values Scale - NPVS) που βασίζεται στον Κώδικα Ηθικής του Αμερικανικού Συνδέσμου Νο-σηλευτών (Weis and Schank, 2000). Η μελέ-τη αυτή είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς η εθνικότητα αποτελεί έναν από τους κυριό-τερους παράγοντες που επηρεάζουν τη δι-αμόρφωση των αξιών. Τα ευρήματα της με-λέτης έδειξαν μεγάλο βαθμό συμφωνίας με-ταξύ των δύο ομάδων και οι διαφορές που αναδείχθηκαν αποδόθηκαν σε πολιτισμικές επιρροές, με τους Άγγλους φοιτητές να είναι περισσότερο εστιασμένοι στους ασθενείς και τους Αμερικανούς να δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στα δικαιώματα των νοσηλευτών ως παρόχους φροντίδας.

Σε συγκριτική μελέτη οι Shank and Weis (2001) εξέτασαν τις διαφορές στις επαγγελ-ματικές αξίες φοιτητών Νοσηλευτικής Πανε-πιστημιακών Τμημάτων και αποφοίτων που έκαναν την πρακτική τους άσκηση. Το δείγ-μα αποτελούσαν 29 φοιτητές και 22 ασκού-μενοι νοσηλευτές και η συλλογή των δεδο-μένων έγινε και στην περίπτωση αυτή με την κλίμακα NPVS. Τα αποτελέσματα έδειξαν στα-τιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ των δύο ομάδων στη συνολική βαθμολογία. Συγκεκρι-μένα, οι ασκούμενοι νοσηλευτές είχαν μεγα-λύτερη συνολική βαθμολογία στην κλίμακα από τους φοιτητές. Επίσης, στατιστικά σημα-ντικές διαφορές βρέθηκαν και σε 4 από τις 11 υποκλίμακες, με τους ασκούμενους νοσηλευ-τές να εμφανίζουν μεγαλύτερη βαθμολογία. Συγκεκριμένα, οι υποκλίμακες αυτές αφορού-σαν στην ασφάλεια των ασθενών και του κοι-νού από ανήθικες, ανεπαρκείς και παράνομες πρακτικές, τη νοσηλευτική επάρκεια – ικανό-τητα, την ανάπτυξη της νοσηλευτικής γνώσης και την προαγωγή των νοσηλευτικών προτύ-πων. Τα αποτελέσματα αυτά υποστηρίζουν το σημαντικό ρόλο της εργασίας στην επαγγελ-

28

ματική κοινωνικοποίηση και τη διαμόρφωση των επαγγελματικών αξιών.

Στο πλαίσιο της διερεύνησης της επίδρασης της εκπαίδευσης στη διαμόρφωση των επαγ-γελματικών αξιών, οι Martin, Yarbrough and Αlfred (2003) μελέτησαν τις διαφορές στις επαγγελματικές αξίες τελειόφοιτων φοιτητών Πανεπιστημιακών Τμημάτων Νοσηλευτικής και αντίστοιχων φοιτητών Τμημάτων Νοση-λευτικής Κολλεγίων στο Τέξας. Το δείγμα απο-τελούνταν από 1366 φοιτητές και χρησιμοποι-ήθηκε η κλίμακα NPVS. Τα αποτελέσματα της μελέτης έδειξαν ότι δεν υπήρχαν στατιστικά σημαντικές διαφορές των δύο ομάδων όσον αφορά στη συνολική βαθμολογία της κλίμα-κας. Παρόλα αυτά, βρέθηκε ότι οι φοιτητές των Κολλεγίων είχαν υψηλότερη βαθμολο-γία σε 5 από τις 11 υποκλίμακες του εργαλεί-ου μέτρησης, ενώ στις υπόλοιπες 6 δεν υπήρ-ξαν στατιστικά σημαντικές διαφορές. Οι δια-φορές που παρουσιάστηκαν στις υποκλίμα-κες αφορούσαν στο δικαίωμα στην ιδιωτικό-τητα, την ανάληψη ευθυνών, την εφαρμογή και προαγωγή των νοσηλευτικών προτύπων, τη συνεργασία και τη λήψη τεκμηριωμένων αποφάσεων. Επίσης στατιστικά σημαντικές διαφορές βρέθηκαν σε σχέση με το φύλο και την εθνικότητα των συμμετεχόντων στη με-λέτη, ευρήματα που ενισχύουν την επίδραση του φύλου και της κουλτούρας στη διαμόρ-φωση των αξιών.

To προφίλ των αξιών των προπτυχιακών φοι-τητών νοσηλευτικής μελετήθηκε και από τους Τhorpe and Loo το 2003. Στην έρευνα αυτή έγινε σύγκριση των επαγγελματικών αξιών 152 φοιτητών Νοσηλευτικής με τις αντίστοι-χες 111 φοιτητών Διοίκησης Επιχειρήσεων και χρησιμοποιήθηκε η αναθεωρημένη Life Roles Inventory – Values Scale (Macnab et al.,1987). Τα αποτελέσματα της μελέτης έδειξαν ότι για τους φοιτητές Νοσηλευτικής οι σημαντικό-τερες αξίες ήταν η προσωπική εξέλιξη και ο αλτρουισμός, ενώ για τους φοιτητές της Δι-οίκησης Επιχειρήσεων η ανάπτυξη κοινωνι-κών σχέσεων, η επαγγελματική επιτυχία και η προσωπική εξέλιξη. Τα αποτελέσματα αυτά συμφωνούν με τα επαγγελματικά στερεότυ-πα και με το γεγονός ότι η νοσηλευτική ασκεί-ται κατά κύριο λόγο από γυναίκες που τα κοι-νωνικά πρότυπα τις θέλουν πρωτίστως να εν-

διαφέρονται και να φροντίζουν τους άλλους (Super and Sverko, 1995, Magnussen., 1998). Παράλληλα, τα ευρήματα αρκετών μελετών υποστηρίζουν ότι υπάρχει σημαντική συσχέ-τιση μεταξύ προσωπικών και επαγγελματι-κών αξιών (Serow and Dreyden, 1990, Sagive and Schwartz, 2000, Rongstad et al., 2004). Πιθανόν φοιτητές που υποκινούνται από την ανάγκη να βοηθούν τους άλλους έχουν αυξη-μένη πιθανότητα να επιλέξουν επαγγέλματα που ανταποκρίνονται σε αυτή την ανάγκη.

Οι Leners et al. (2006) πραγματοποίησαν μια προοπτική μελέτη που είχε σκοπό να ανι-χνεύσει αν οι επαγγελματικές αξίες των φοι-τητών νοσηλευτικής αλλάζουν από την εισα-γωγή τους στο πανεπιστήμιο έως την αποφοί-τησή τους. Το δείγμα της μελέτης απετέλεσαν 128 φοιτητές που ήταν όλοι βοηθοί νοσηλευ-τών πριν την εισαγωγή τους στο πανεπιστή-μιο. Για τη διερεύνηση των επαγγελματικών αξιών χρησιμοποιήθηκε η κλίμακα NPVS. Συ-γκριτική ανάλυση των δεδομένων έδειξε ότι η σημαντικότητα των επαγγελματικών αξιών αυξάνεται ιδιαίτερα κατά την αποφοίτηση. Οι αξίες που ρυθμίζουν τη σχέση νοσηλευτή – ασθενούς ήταν στις πρώτες θέσεις τόσο κατά την εισαγωγή των φοιτητών, όσο και κατά την αποφοίτηση, με εξαίρεση την αξία της συνη-γορίας που ανέβηκε 16 θέσεις στην κατάτα-ξη των αξιών. Τελικά οι σημαντικότερες αξί-ες βρέθηκαν να είναι η συνηγορία του ασθε-νούς, η επαγγελματική επάρκεια, η υπευθυ-νότητα και ο σεβασμός στην ιδιωτικότητα. Τις τελευταίες θέσεις στην κατάταξη καταλαμβά-νουν τόσο κατά την εισαγωγή των φοιτητών, όσο και κατά την αποφοίτηση, η συμμετοχή των νοσηλευτών στη λήψη αποφάσεων για την κατανομή των πόρων, καθώς και η συμ-μετοχή σε νοσηλευτικές έρευνες. Τα αποτελέ-σματα αυτής της μελέτης είναι ιδιαιτέρως ση-μαντικά καθώς λίγα είναι γνωστά για την εξέ-λιξη των επαγγελματικών αξιών των φοιτη-τών από την εισαγωγή στα εκπαιδευτικά προ-γράμματα έως και την αποφοίτησή τους.

Στη μελέτη των Rongstad et al., (2004) που έγινε στη Νορβηγία διερευνήθηκε η διφορού-μενη έννοια του αλτρουιστικού κινήτρου της παροχής βοήθειας προς τους άλλους, σε φοι-τητές νοσηλευτικής. Σε προηγούμενη μελέ-τη των ίδιων ερευνητών είχε βρεθεί ότι αυτό

29ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 34

αποτελεί σημαντικό παράγοντα υποκίνησης στην επιλογή του νοσηλευτικού επαγγέλμα-τος. Το δείγμα της μελέτης ήταν 301 φοιτητές και χρησιμοποιήθηκαν ποσοτικές και ποιοτι-κές μέθοδοι για την συλλογή των δεδομέ-νων. Συγκεκριμένα, χρησιμοποιήθηκε κλίμα-κα τύπου Likert που αναπτύχθηκε από τους ερευνητές σε συνεργασία με το Κέντρο Μελέ-της των Επαγγελμάτων (Centre for the Study of Professions) του Πανεπιστημίου του Oslo και 18 ημιδομημένες συνεντεύξεις. Τα αποτε-λέσματα της μελέτης έδειξαν ότι οι φοιτητές είχαν ως κίνητρο να παρέχουν βοήθεια στους άλλους, αλλά συγχρόνως επιθυμούσαν να λά-βουν αναγνώριση από τους ασθενείς όταν τους παρείχαν φροντίδα.

Αργότερα οι Johnson et al., (2007) αναπαρή-γαγαν μελέτη που είχαν πραγματοποιήσει το 1983, με σκοπό να διερευνήσουν τις πιθα-νές αλλαγές στις αξίες φοιτητών νοσηλευτι-κής για την περίοδο 1983 – 2005, με εστία-ση στις αξίες του αλτρουισμού και της εντι-μότητας. Το δείγμα της μελέτης αποτέλεσαν συνολικά 794 φοιτητές νοσηλευτικών σχο-λών στην Αγγλία και χρησιμοποιήθηκε κλίμα-κα τύπου Likert που βασιζόταν στο εργαλείο μέτρησης αξιών τηςScott(1959). Tα αποτελέ-σματα της μελέτης έδειξαν ότι οι φοιτητές νο-σηλευτικής το 2005 ήταν λιγότερο αλτρουι-στές, ενώ αξιοδοτούσαν σημαντικά υψηλό-τερα την αξία της εντιμότητας ως προς τους ασθενείς, σε σύγκριση με εκείνους του 1983.Οι αλλαγές αυτές μπορούν να εξηγηθούν εν μέρει από τις κοινωνικές αλλαγές και τις με-ταρρυθμίσεις στην υγεία και την εκπαίδευση που σημειώθηκαν αυτές τις δύο δεκαετίες, με σημαντικότερες την εστίαση στη μείωση του κόστους των υπηρεσιών υγείας και τη μετακί-νηση της νοσηλευτικής εκπαίδευσης από τα νοσοκομεία στο πανεπιστήμιο.

Τα ευρήματα αυτά υποστηρίζονται και από τη μελέτη του Rassin (2009) της οποίας σκο-πός ήταν να διερευνήσει τις προσωπικές και επαγγελματικές αξίες φοιτητών νοσηλευτι-κής στο Ισραήλ, καθώς και πιθανές διαφορές μεταξύ διαφορετικών εθνοτήτων. Στη μελέτη συμμετείχαν 180 φοιτητές και χρησιμοποιή-θηκε η κλίμακα αξιών του Rokeach (Rokeach Value Survey, 1973) για τη μέτρηση των προ-σωπικών αξιών, ενώ για τις επαγγελματικές

αξίες χρησιμοποιήθηκε εργαλείο μέτρησης που αναπτύχθηκε από τον ερευνητή και βα-σιζόταν στον Ισραηλινό Κώδικα Νοσηλευτι-κής Δεοντολογίας. Το εργαλείο αυτό διερευ-νούσε την ιεραρχική κατάταξη 20 επαγγελμα-τικών νοσηλευτικών αξιών. Τα αποτελέσματα της μελέτης έδειξαν ως σημαντικότερες αξί-ες την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, την πρόληψη του «υποφέρειν», την αξιοπιστία και τις σχέ-σεις εμπιστοσύνης μεταξύ νοσηλευτών και ασθενών, γεγονός που υποδεικνύει ότι το πέ-ρασμα των χρόνων δεν έχει αλλάξει τη ση-μαντικότητα των βασικών επαγγελματικών νοσηλευτικών αξιών. Παρόλα αυτά θα πρέ-πει να σημειωθεί η υποχώρηση της αξίας της ισότητας των ασθενών, καθώς και της αξίας του αλτρουισμού στην πέμπτη και έκτη θέση, αντίστοιχα. Παράλληλα, στατιστικά σημαντι-κές διαφορές βρέθηκαν τόσο στις προσωπι-κές, όσο και στις επαγγελματικές αξίες φοι-τητών διαφορετικών εθνικοτήτων, εύρημα αναμενόμενο, καθώς η κουλτούρα αποτελεί καθοριστικό παράγοντα διαμόρφωσής τους (Schwarz, 1992).

Ένα χρόνο αργότερα οι Linetal. (2010), μελέ-τησαν την εξέλιξη των επαγγελματικών αξι-ών φοιτητών νοσηλευτικής από την εισαγω-γή έως την αποφοίτηση από τις Νοσηλευτικές σχολές. Το δείγμα της μελέτης απετέλεσαν 94 φοιτητές από το Πανεπιστήμιο της Ταϊβάν και χρησιμοποιήθηκε η αναθεωρημένη κλίμακα επαγγελματικών αξιών (NPVS-R) (Weis and Schank, 2006).Τα αποτελέσματα της μελέτης έδειξαν ότι οι επαγγελματικές αξίες των φοι-τητών ενισχύθηκαν από την εισαγωγή έως την αποφοίτησή τους, αφού οι συνολικές βαθμο-λογίες της κλίμακας αυξήθηκαν. Τη μεγαλύτε-ρη βαθμολογία τόσο για τους νέους φοιτητές, όσο και για τους τελειόφοιτους συγκέντρωσε η υποκλίμακα της φροντίδας και τη χαμηλότε-ρη η υποκλίμακα του ακτιβισμού που όμως εμ-φάνισε αύξηση στους τελειόφοιτους.

30

ΠΙΝΑΚΑΣ 1. Συνοπτική περιγραφή των ερευνών που ανασκοπήθηκαν

Στοιχεία μελέτης Σκοπός της μελέτης Δείγμα Μεθοδολογία Κύρια ευρήματα

Schank and Weis 1989

Η διερεύνηση και η σύγκριση των επαγγελματικών αξιών φοιτητών νοσηλευτικής και νοσηλευτών με 1-5 έτη εργασιακής εμπειρίας

138 τελειόφοιτοι φοιτητές νοσηλευτικής και 61 απόφοιτοι

Περιγραφική ποιοτική και συγκριτική μελέτη. Ανάλυση περιεχομένου

• Σημαντικότερεςαξίεςγιατουςφοιτητές: ανθρώπινη αξιοπρέπεια, φροντίδα και σεβασμός στον ασθενή, υπευθυνότητα.

• Σημαντικότερεςαξίεςγιατουςνοσηλευτές: υπευθυνότητα, ανθρώπινη αξιοπρέπεια, σεβασμός και φροντίδα ασθενή.

Elfrink and Lutz,1991

Η διερεύνηση της εκπαίδευσης στις επαγγελματικές αξίες της AACN

697 Καθηγητές Τμημάτων Νοσηλευτικής

Περιγραφική, ποσοτική μελέτη.

• Οικαθηγητέςσυμφωνούσανστην ανάγκη εκπαίδευσης στις επαγγελματικές νοσηλευτικές αξίες.

• Το86%τωνεκπαιδευτικώνπρογραμμάτων περιλάμβανε τη διδασκαλία κάποιων από τις αξίες της ΑΑCN.

• Ηεκπαίδευσηστιςνοσηλευτικέςαξίες δεν γίνεται συστηματικά.

Weis et al., 1993

Η διερεύνηση της εκπαίδευσης στις επαγγελματικές αξίες της AACN

568 Καθηγητές και 3715 φοιτητές νοσηλευτικής από 26 Πανεπιστημιακά Τμήματα Δημόσια και Ιδιωτικά

Περιγραφή ποσοτική και συγκριτική μελέτη.

• Οαλτρουισμός,ηισότητα,ηελευθερία, η ανθρώπινη αξιοπρέπεια και η δικαιοσύνη υπήρχαν στα περισσότερα εκπαιδευτικά προγράμματα.

• Μησυστηματικήεκπαίδευσητωννοσηλευτικών αξιών.

Weis and Schank, 1997

Η σύγκριση των επαγγελματικών αξιών Άγγλων και Αμερικανών φοιτητών

130 φοιτητές νοσηλευτικής

Περιγραφική, ποσοτική και συγκριτική.

• Συμφωνίαμεταξύτωνεπαγγελματικών αξιών των δύο ομάδων.

• Διαφορέςπουαναδείχθηκαναποδόθηκαν στη διαφορετική κουλτούρα.

Στοιχεία μελέτης

Σκοπός της μελέτης Δείγμα Μεθοδολογία Κύρια ευρήματα

Schank and Weis, 2001

Η μελέτη των επαγγελματικών αξιών τελειόφοιτων φοιτητών νοσηλευτικής και ασκούμενων νοσηλευτών

22 ασκούμενοι νοσηλευτές και 29 τελειόφοιτοι

Περιγραφική, ποσοτική και συγκριτική μελέτη χρησιμοποιήθηκε η κλίμακα NPVS

• Οιασκούμενοινοσηλευτέςείχανμεγαλύτερη συνολική βαθμολογία στην κλίμακα από τους φοιτητές.

• Στατιστικάσημαντικέςδιαφορέςβρέθηκαν σε 4 από τις 11 υποκλίμακες (ασφάλεια ασθενών και κοινού, επαγγελματική επάρκεια, ανάπτυξη της νοσηλευτικής γνώσης, προαγωγή νοσ/κων προτύπων) όπου οι ασκούμενοι νοσηλευτές είχαν μεγαλύτερη βαθμολογία.

31ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 34

Στοιχεία μελέτης Σκοπός της μελέτης Δείγμα Μεθοδολογία Κύρια ευρήματα

Martin et al., 2009

Η συγκριτική διερεύνηση των επαγγελματικών αξιών φοιτητών νοσηλευτικής Πανεπιστημιακών Τμημάτων και Κολλεγίων.

1450 φοιτητές νοσηλευτικής Παν. Τμημάτων και Κολλεγίων στο Τέξας

Περιγραφική, ποσοτική και συγκριτική μελέτη χρησιμοποιήθηκε η κλίμακα NPVS

• Δενβρέθηκανστατιστικάσημαντικέςδιαφορές στη συνολική βαθμολογία της κλίμακας μεταξύ των δύο ομάδων.

• ΟιφοιτητέςADNείχανμεγαλύτερηβαθμολογία σε 5 από τις 11 υποκλίμακες.

• Στατιστικάσημαντικέςδιαφορέςβρέθηκαν σε σχέση με το φύλο και την εθνικότητα.

Thorpe and Loo, 2003

Η διερεύνηση των επαγγελματικών αξιών φοιτητών νοσηλευτικής σε σχέση με αυτές φοιτητών διοίκησης επιχειρήσεων

152 φοιτητές νοσηλευτικής111 φοιτητές διοίκησης επιχειρήσεων

Περιγραφική, ποσοτική και συγκριτική μελέτη. Χρησιμοποιήθηκε η αναθεωρημένη Life Roles Inventory-Values Scale (LRI-VS) (Macnab et al., 1987)

• Σημαντικότερεςαξίεςγιατουςφοιτητών νοσηλευτικής: η προσωπική ανάπτυξη και ο αλτρουισμός.

• Σημαντικότερεςαξίεςγιατουςφοιτητές διοίκησης επιχειρήσεων: η ανάπτυξη κοινωνικών σχέσεων, η επαγγελματική επιτυχία και η προσωπική εξέλιξη.

Στοιχεία μελέτης

Σκοπός της μελέτης Δείγμα Μεθοδολογία Κύρια ευρήματα

Leners et al., 2006

Η διερεύνηση της εξέλιξης των επαγγελματικών αξιών από την εισαγωγή των φοιτητών έως την αποφοίτηση.

128 φοιτητές νοσηλευτικής

Περιγραφική, ποσοτική και συγκριτική.

• Ενίσχυσητωνεπαγγελματικώναξιώναπό την εισαγωγή στην αποφοίτηση.

• Σημαντικότερεςαξίεςησυνηγορίατου ασθενούς, η επαγγελματική επάρκεια, η υπευθυνότητα, ο σεβασμός στην ιδιωτικότητα

Rongstad et al., 2004

Η διερεύνηση του αλτρουιστικού κινήτρου παροχής βοήθειας στους άλλους σε φοιτητές νοσηλευτικής

301 φοιτητές νοσηλευτικής στην Νορβηγία

Ποσοτική και ποιοτικήΧρησιμοποιήθηκε κλίμακα τύπου Likert και 18 ημιδομημένες συνεντεύξεις

• Οιφοιτητέςείχανωςκίνητροναπαρέχουν βοήθεια στους άλλους αλλά συγχρόνως επιθυμούσαν να λάβουν αναγνώριση από τους ασθενείς όταν τους παρείχαν φροντίδα.

Johnson et al., 2007

Η διερεύνηση αλλαγών στις επαγγελματικές αξίες φοιτητών νοσηλευτικής για την περίοδο 1983-2005

794 φοιτητές νοσηλευτικής στην Αγγλία

Αναπαραγωγή παλαιότερης μελέτης.

• Μείωσητηςσημαντικότηταςτηςαξίας του αλτρουισμού και αύξηση της σημαντικότητας της αξίας της εντιμότητας ως προς τους ασθενείς.

Rassin, 2009 Η διερεύνηση προσωπικών και επαγγελματικών αξιών φοιτητών νοσηλευτικής

180 φοιτητές νοσηλευτικής στο Ισραήλ

Περιγραφική, ποσοτική. Χρησιμοποιήθηκε το Rokeach Value Survey-RVS (1973) και αυτοσχέδιο ερωτηματολόγιο

• Σημαντικότερεςαξίες:ηανθρώπινηαξιοπρέπεια, πρόληψη του «υποφέρειν», η αξιοπιστία, οι αληθινές σχέσεις νοσηλευτή-ασθενούς.

• Μείωσητηςσημαντικότηταςτης αξίας της ισότητας και του αλτρουισμού.

Lin et al, 2010 Η μελέτη της εξέλιξης των επαγγελματικών αξιών από την εισαγωγή των φοιτητών ως την αποφοίτηση.

94 φοιτητές νοσηλευτικής στην Ταϊβάν

Περιγραφική, ποσοτική και συγκριτική.Χρησιμοποιήθηκε η NPVS

• Ενίσχυσητωνεπαγγελματικώναξιών απ’ την εισαγωγή ως την αποφοίτηση.

• Μεγαλύτερηβαθμολογίακαιγιατις δυο ομάδες συγκέντρωσε η υποκλίμακα της φροντίδας.

32

ΣυζήτησηΗ γενική εικόνα που προκύπτει από το σύνολο της βιβλιογραφίας είναι ότι η εκπαίδευση των φοιτητών αποτελεί καθοριστικό παράγοντα στη διαμόρφωση και εξέλιξη των επαγγελμα-τικών τους αξιών καθώς έχει βρεθεί σαφής ενί-σχυσή τους από την εισαγωγή στα εκπαιδευτι-κά προγράμματα έως την αποφοίτηση. Οι συ-γκριτικές βιβλιογραφικές μελέτες σχετικά με τις επαγγελματικές αξίες φοιτητών διαφορετικών εκπαιδευτικών βαθμίδων δεν τεκμηριώνουν σημαντικές διαφορές. Μεγάλο ενδιαφέρον πα-ρουσιάζουν οι μελέτες που αφορούν στη διε-ρεύνηση του τρόπου εκπαίδευσης στις επαγ-γελματικές αξίες. Συγκεκριμένα, φαίνεται ότι η εκπαίδευση γίνεται μη συστηματικά, χωρίς συ-γκεκριμένους εκπαιδευτικούς σκοπούς και στο-χευμένες εκπαιδευτικές μεθόδους (Elfrink and Lutz, 1991, Weis et al., 1993).

Όσον αφορά στις βασικές νοσηλευτικές αξίες, σημαντικό εύρημα αποτελεί ότι παραμένουν σταθερές στο πέρασμα του χρόνου. Ειδικότερα φαίνεται ότι οι σημαντικότερες αξίες για τους φοιτητές νοσηλευτικής είναι αυτές που ρυθμί-ζουν τη σχέση τους με τον ασθενή όπως η αν-θρώπινη αξιοπρέπεια, η υπευθυνότητα, η πρό-ληψη του «υποφέρειν», η εντιμότητα και ο αλ-τρουισμός. Αντίθετα, αξίες που αφορούν στις ευθύνες των νοσηλευτών ως προς το επάγγελ-μα και την κοινωνία ιεραρχούνται χαμηλότερα (Schank and Weis, 1989, Schank and Weis, 2001, Lenners et al., 2006, Lin et al., 2010). Τα ευρήμα-τα αυτά μπορούν πιθανόν να εξηγηθούν από το γεγονός ότι η εκπαίδευση των φοιτητών εστιά-ζεται περισσότερο στη φροντίδα του ασθενούς, καθώς και στο ότι οι ευθύνες ως προς το επάγ-γελμα και το κοινό σχετίζονται περισσότερο με διευρυμένους νοσηλευτικούς ρόλους που οι φοιτητές δεν κατανοούν πλήρως και ίσως δεν αντιλαμβάνονται τη σημασία τους.

Επίσης ενδιαφέρον παρουσιάζει η χαμηλή θέση της αξίας της νοσηλευτικής έρευνας, δε-δομένου ότι οι φοιτητές εκπαιδεύονται στο συ-γκεκριμένο αντικείμενο. Η έλλειψη εργασιακής εμπειρίας μπορεί να εξηγήσει το έλλειμμα γνώ-σης σχετικά με τη σημασία της εφαρμογής των ερευνητικών δεδομένων στην πράξη. Γενικότε-ρα, θα πρέπει να σημειωθεί ότι υπάρχει σημα-ντική διαφορά μεταξύ της θεωρητικής απόκτη-

σης μιας αξίας και της πραγματικής κατανόησης και εφαρμογής της που γίνεται κατά την άσκη-ση της νοσηλευτικής. Άλλωστε όπως υποστη-ρίζεται από το σύνολο της βιβλιογραφίας, ου-σιαστικά η επαγγελματική κοινωνικοποίηση και η κατανόηση της ουσίας της νοσηλευτικής επι-τυγχάνεται στο χώρο εργασίας και η απόκτηση εργασιακής εμπειρίας είναι αναγκαία προϋπό-θεση για την αποτελεσματική ολοκλήρωσή της (Rassin, 2009).

Παράλληλα, θα πρέπει να υπογραμμιστεί η πτώ-ση της αξίας του αλτρουισμού που υποστηρίζε-ται από αρκετές μελέτες (Williams et al., 1978, Fagerberg et al., 1997, Turunen et al., 1997, John-son et al., 2007, Rassin, 2009). Για αρκετά χρόνια ο αλτρουισμός θεωρούταν η σημαντικότερη νο-σηλευτική επαγγελματική αξία. Επίσης, μελέτες τον αναγνωρίζουν ως ισχυρό παράγοντα υποκί-νησης στην επιλογή της νοσηλευτικής ως επάγ-γελμα (Boughn and Lentini, 1999, Rongstad et al., 2004). H μείωση της σημαντικότητας της αξί-ας του αλτρουισμού συνοδεύεται από αύξηση της σημαντικότητας της αξίας της εντιμότητας, της αξιοπιστίας και των ειλικρινών σχέσεων με τον ασθενή. Φαίνεται ότι οι σύγχρονοι φοιτητές εκφράζουν τις τρέχουσες κοινωνικές τάσεις του ρεαλισμού, του ατομικισμού και της αυτονομίας όπου οι αξίες της ταπεινότητας, της αλληλεγγύης και της ομαδικότητας δεν είναι πια προεξάρχου-σες (Inglehart, 1977, Rongstad et al., 2004). Πα-ράλληλα, οι σημαντικές αλλαγές στο σύστημα παροχής υπηρεσιών υγείας με στροφή σε πρα-κτικές μείωσης του κόστους και οι αλλαγές στο εκπαιδευτικό σύστημα αποτελούν πραγματική πρόκληση για τις βασικές επαγγελματικές νοση-λευτικές αξίες και ίσως σηματοδοτούν την ανά-γκη επαναπροσδιορισμού της ιεράρχησης των αξιών του επαγγέλματος.

ΣυμπεράσματαΗ διερεύνηση της ιεράρχησης των επαγγελμα-τικών αξιών των φοιτητών είναι σημαντική, κα-θώς παρέχει πολύτιμες πληροφορίες στο πως αυτοί εξελίσσονται και αναπτύσσονται ως επαγ-γελματίες. Παράλληλα, αποτελεί τη βάση για την αναθεώρηση των εκπαιδευτικών μεθόδων, με σκοπό την αποτελεσματική εκπαίδευση στις επαγγελματικές αξίες. Σύμφωνα με την ανα-σκόπηση των ερευνητικών δεδομένων, φαίνε-

33ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 34

ται ότι οι βασικές επαγγελματικές νοσηλευτικές αξίες παραμένουν σταθερές παρά το πέρασμα του χρόνου. Παρόλα αυτά η μείωση της σημα-ντικότητας της αξίας του αλτρουισμού πρέπει να απασχολήσει τη νοσηλευτική κοινότητα και ειδικότερα τη νοσηλευτική εκπαίδευση.

ΒιβλιογραφίαAmerican Association of Colleges of Nursing (AACN),

(1986).The essentials of college and university educa-tion for professional nursing.Final report. Washington, D.C.: Author.

Allport, G.W. (1961). Pattern and growth in personality. New York: Holt, Rinehart &Winston.

Boughn S., Lantini A. (1999). Why do women choose nurs-ing? Journal of Nursing Education, 38: 156 – 161.

Chitty K.K. (2001).Professional nursing: Concepts and Chal-lenges. 3rd Ed. Philadelphia: W.B. Saunders.

Drummond M.F., O’Brien B., Stoddart G.L., Torrance G. W. (2005). Methods for the Economic Evaluation of Health Care Programmes.2nd Ed. Oxford Medical Publica-tions.

Elfrink V., Lutz E. (1991). American association of colleges of nursing essential values: National study of faculty per-ceptions, practice and plans. Journal of Professional Nursing, 7: 239 – 245.

Fagerberg I., Winblad B., Ekman SL. (1997). Two studies of the new nursing education in Sweden 1. The place of gerontology and geriatrics. 2. Students characteristics and expectation. Nurse Education Today, 17: 150 – 157.

Feather, N. T. (1995).Values, valences.and choice: The in-fluence of values on the perceived attractiveness and choice of alternatives. Journal of Personality and Social Psychology, 68:1135-1151.

Fry S., Johnstone M.J. (2005). Ζητήματα Ηθικής στη Νοσηλευτική Πρακτική. Μετάφραση – ΕπιμέλειαΧρ. Λεμονίδου, ΕκδόσειςΠασχαλίδης.

Haigh C., Johnson M. (2007). Attitudes and Values of Nurse Educators: An International Survey. International Jour-nal of Nursing Education Scholarship, 4(1):1 – 11.

Inglehart R. (1977): The Silent Revolution: Changing Values and Political Styles Among Western Publics. Princeton: Princeton University Press.

Kluckhohn, C. (1951). Values and value-orientations in the theory of action: An exploration in definition and clas-sification. In T. Parsons & E. Shils (Eds.), Toward a gener-al theory of action(pp.388-433). Cambridge, MA: Har-vard University Press.

Kohn, M. L. (1969). Class and conformity. Homewood, Il.: Dorsey Press.

Lin Y.H., Wang L.S., Yarbrough S., Alfred D., Martin P. (2010). Changes in Taiwanese nursing student values during the educational experience.Nursing Ethics, 17(5): 646 – 654.Μacnab D., Fitzsimmons G., Casserly G. (1987). De-velopment of the Life Roles Inventory – Values Scale. Canadian Journal of Counseling, 21: 86 – 98.

Magnussen L. (1998). Women’s choices.An historical per-spective of nursing as a career choice. Journal of Pro-fessional Nursing, 14: 175 – 183.

Martin P., Yarbrough S., Alfred D. (2003). Professional Values Held by Baccalaureate and Associate Degree Nursing Students. Journal of Nursing Scolarship, 35(3): 291 – 296.

Morris, C.W. (1956). Varieties of human value.Chicago: Uni-versity of Chicago Press.

Rokeach M. (1973). The nature of human values. New York: Free Press.

Rongstad M.K., Nortvedt P., Aasland O. (2004). Helping mo-tives in late modern society: Values and attitudes among nursing students. Nursing Ethics, 11(3): 227 -239.

Sagive L, Schwartz S.H. 2000. Value priorities and subjec-tive well being: direct relations and congruity effects. European Journal of Social Psychology 30: 177 – 198.

Schank M.J., Weis D. (1989). A study of values of baccalau-reate nursing students and graduate nurses from a sec-ular and a nonsecular program. Journal of Professional Nursing, 5(1): 17 – 22.

Schankm.J., Weis D., 2001. Service and education share re-sponsibility for nurses’ value development. Journal of Nurses in staff development, 17(5): 226 – 233.

Scott W. (1959) Empirical assessment of values and ideolo-gies. American Sociological Review 24:299–310.

Serow R.C., Dreyden J.I. (1990). Community service among college and university students: individual and institu-tional relationships. Adolescence 25, 553 – 556.

Super D.E., Sverko B. (1995). Life roles, values and careers: International findings of the work importance study. San Francisco: Jossey – Bass.

Thorpe K., Loo R. (2003). The Values Profile of Nursing Un-dergraduate Students: Implications for Education and Professional Development. Journal of Nursing Educa-tion, 42(2): 83 – 90.

Turunen H., Taskinen H., Voutilainen U., Tossavainen K., Sinkkonen S. (1997). Nursing and social work students’ initial orientation towards their studies. Nurse Educa-tion Today, 17:67 – 71.

Weis D., Schank M.J. (1997). Toward building an interna-tional consensus in professional values. Nurse Edu-cation Today, 17(5): 366 – 369.

Weis D., Schank M.J. (2000). An Istrument to Measure Professional Nurssing Values. Journal of Nursing Scholarship, 3292): 201 – 204.

Weis D., Schank M.J. (2002). Professional values: Key to Professional Development. Journal of Professional Nursing, 18(5): 271 – 275.

Weis D., Schank M.J. (2006). Conference Spon-sored by Sigma Theta Tau International. De-velopment & Psychometric Evaluation of Re-vised Nursing Professional Values Scale (NPVS-R). Διαθέσιμοστηνhttp://nursinglibrary.org/Por-t a l /m a i n . a s px?p a g e i d = 4 024 & p i d =163 4 6 .Πρόσβασηστις 11/1/2009

Williams MA., Bloch DW., Blair EM. (1978). Values and val-ue changes of graduate nursing students: their rela-tionship to faculty values and to selected education-al factors. Nurs Res, 27: 181 – 189.

34

ΠερίληψηΕισαγωγή: Από τους αρχαίους Ελληνικούς χρό-νους, o Ιπποκράτης είχε επισημάνει τη σημασία της σχέσης ιατρού-ασθενούς, ως ένα θεραπευ-τικό εργαλείο. Όμως, στην πορεία των χρόνων, σημαντικό ρόλο στη θεραπεία του ασθενούς έπαιξε και ο νοσηλευτής και, κατά επέκταση, και η σχέση ιατρού-νοσηλευτή.

Σκοπός: Σκοπός της εργασίας ήταν να διερευ-νηθεί η σχέση ιατρού- νοσηλευτή στη σύγχρο-νη εποχή και να προσδιοριστούν οι παράγοντες, που την επηρεάζουν και τη διαμορφώνουν.

Μεθοδολογία: Πραγματοποιήθηκε βιβλιο-γραφική αναζήτηση από το 1995 έως το 2011 μέσω ηλεκτρονικών βάσεων δεδομένων, όπως Medline και Google Scholar, με τη χρήση λέξεων ευρετηρίου: nurse-doctor relationship, inter-professional boundaries, professional relations. Μελετήθηκαν 4 άρθρα στην ελληνική γλώσσα, 42 άρθρα στην αγγλική γλώσσα, και 2 βιβλία σχετικά με το θέμα, τα οποία αναδεικνύουν την πορεία της σχέσης ιατρού-νοσηλευτή και ανα-

φέρουν τους παράγοντες, που την προσδιορί-ζουν και την επηρεάζουν.

Αποτελέσματα: Τα αποτελέσματα της ανασκό-πησης έδειξαν ότι έναν αιώνα περίπου πριν τη σημερινή εποχή, η σχέση ιατρού-νοσηλευτή δεν ήταν καθόλου ισότιμη. Στην σύγχρονη επο-χή, όμως, φαίνεται ότι οι νοσηλευτές συμμετέ-χουν ισότιμα και εκφράζουν την άποψη τους στην κλινική φροντίδα του ασθενή. Παράγο-ντες που συνετέλεσαν στην εξέλιξη αυτής της σχέσης ήταν η πολύπλευρη ανέλιξη της γυναί-κας σε κοινωνικό και επαγγελματικό επίπεδο, η αύξηση του επιπέδου γνώσεων και η ανάπτυξη της Νοσηλευτικής ως επιστήμη.

Συμπεράσματα: Συμπερασματικά, η σχέση ια-τρού-νοσηλευτή με την αλλαγή των ρόλων και την απόκτηση των καθηκόντων των νοσηλευ-τών έχει επαναπροσδιοριστεί και μπορεί να θε-ωρηθεί πιο ισότιμη και σίγουρα πιο συνεργατι-κή σε σχέση με το παρελθόν.

Λέξεις-κλειδιά: ιατρός-νοσηλευτής, γυναικεία πρόοδος, ιατρός-ασθενής.

ΑνΑΣΚοΠηΣη

επαγγελματικές σχέσεις ιατρού-νοσηλευτή στον 21o αιώναΜαρία Καπρίτσου RN, BSN, MSc, PhD(c), Αντικαρκινικό-Ογκολογικό Νοσοκομείο Αθηνών «Ο Άγιος Σάββας».Μαργαρίτα Γιαννακοπούλου RN, BSN, PhD, Επίκουρος Καθηγήτρια, Τμήμα Νοσηλευτικής, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Δημήτριος Π. Κορκολής MD, PhD, Επιμελητής Α’ Χειρουργικής Κλινικής, Αντικαρκινικό- Ογκολογι-κό Νοσοκομείο Αθηνών «Ο Άγιος Σάββας»Ευάγγελος Α. Κωνσταντίνου RN, BSN, MSc, PhD , Επίκουρος Καθηγητής τμήματος Νοσηλευτικής. Αναισθησιολογίας, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ: Μαρία Καπρίτσου RN, BSΝ, MSc, PhD(c) Διεύθυνση : Σαπφούς 2, Καλλιθέα,Τ.Κ.17676, Αθήνα, Tηλ.: 6976523789, e-mail: mkapritsou@yahoo.com

Εισαγωγή Ο τρόπος, με τον οποίο οι ιατροί και οι νοση-λευτές συνεργάζονται στα Νοσηλευτικά Ιδρύ-ματα, αντικατοπτρίζει έναν από τους παράγο-ντες που υποδηλώνει την αποδοτικότητα του Συστήματος Υγείας. Έρευνες 40 χρόνων δεί-

χνουν ότι οι επαγγελματικές σχέσεις ιατρού-νοσηλευτή είναι πολύπλοκες, με τους νοση-λευτές, συχνά, να διαμορφώνουν τις ιατρικές αποφάσεις (Tjora 2000).

Το 1967 ο Stein ήταν ο πρώτος, ο οποίος παρατή-ρησε τη σχέση ιατρού-νοσηλευτή, τονίζοντας ότι

35ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 34

Abstractintroduction: From the ancient years, Hippo-crates had pointed out the importance of the relation between doctor and patient, as a heal-ing tool. However, during the years, the nurse has had an important role in the treatment of the patient, therefore the relation of doctor-nurse.

Aim: Aim of this work was to explore the rela-tion of doctor - nurse in the modern times and to determine the factors, which influence and shape this relation.

Methods: Bibliographic search via electronic bases of data has been conducted from 1995 to 2011, such as Medline and Google Schol-ar, using key- words such as nurse-doctor re-lationship, interprofessional boundaries, pro-fessional relations. Articles were studied, 4 ar-ticles in Greek language, 42 articles in English language and 2 books referred to the subject, which illustrate the doctors-nurses relation-ship and indicate the factors that determine

and influence this relation.

Results: The results of this review showed that a century ago, the doctor-nurse relation-ship has not been equal. Nowadays, however, it seems that nurses are equally involved and express their opinion on the clinical care of the patient. Factors that were contributed to the evolution of this relationship were the multi-faceted evolution of woman in social and pro-fessional level, the upgraded level of knowl-edge of the nurses and the development of nursing as a science.

Conclusions: In conclusion, the doctors-nurs-es relation with the changing roles and the ac-quisition tasks of nurses has been redefined and can be considered more equitable and definitely more collaborative than ever before.

Key-words: doctor-nurse, progress women, doctor-patient

REViEW

Professional relations between doctors and nurses in the 21st centuryMaria Kapritsou RN, BSΝ, MSc, PhD(c), Hellenic Anticancer Institute, ‘’Saint Savvas’’ Hospital, Athens, Greece.Margarita Giannakopoulou, RN, BSN, PhD, Assistant Professor, Faculty of Nursing, National and Kapodistrian University of Athens, Greece.Dimitrios P. Korkolis MD, PhD Consultant Surgeon, Hellenic Anticancer Institute, ‘’Saint Savvas’’ Hospital, Athens, Greece.Evangelos A. Konstantinou RN, BSN, MSc, PhD, Assistant Professor of Nursing Anesthesiology, National and Kapodistrian University of Athens, Greece

τα όρια μεταξύ τους ήταν προσεκτικά δομημέ-να, χωρίς να διαταράσσεται η ιεραρχία. Μετά το 1970 η Νοσηλευτική αποτέλεσε ξεχωριστό και ανεξάρτητο κλάδο, με αποτέλεσμα στη δεκαετία του ’90, οι νοσηλευτές την επαναπροσδιόρισαν και τελικά, την απέρριψαν (Radcliffe 2000).

Tα όρια στη σχέση ιατρού-νοσηλευτή γίνονται λιγότερο διακριτά συγκριτικά με το παρελθόν, όπου η δυναμική συμβιωτική σχέση βασιζόταν στην έλλειψη υποστήριξης και σεβασμού (Ficarra 2010), και είχε επιτραπεί η κυριαρχία των ιατρών στο Νοσηλευτικό Κλάδο (Watson 2010).

36

Οι παράγοντες, που επηρεάζουν την σχέση ια-τρού-νοσηλευτή ποικίλουν, και με την πάρο-δο του χρόνου, μεταβάλλονται και μεταλλάσ-σονται, ανάλογα με τις ανάγκες της εποχής και της σύγχρονης πραγματικότητας, αφού οι ανάγκες των ασθενών αυξάνονται, ταυτόχρο-να και με τις απαιτήσεις τους. Οι ασθενείς, πλέ-ον, είναι ενημερωμένοι για την κατάσταση της υγείας τους, έχοντας πρόσβαση στις πληροφο-ρίες κυρίως μέσω του διαδικτύου, με αποτέλε-σμα όταν έρχονται σε επαφή με τον ιατρό και τον νοσηλευτή να γνωρίζουν τι θέλουν και τι προσδοκούν, όπως παραδείγματός χάριν από τη συμπεριφορά των επαγγελματιών υγείας έως και ποια θεραπεία θα ακολουθήσουν.

Επίσης, οι σχέσεις πλέον καθορίζονται και από πειθαρχικούς κανόνες, τις αρχές ηθικής και δε-οντολογίας, την ανάπτυξη συστημάτων παρο-χής νοσηλευτικής φροντίδας, και τις σχέσεις εξουσίας (Fagin & Garelick 2004) .

Σκοπός του παρόντος άρθρου ήταν η διερεύ-νηση και η ανάδειξη των παραγόντων που επηρέασαν και επηρεάζουν την επαγγελμα-τική επικοινωνία ιατρού-νοσηλευτή, η εξέτα-ση της φύσης της σχέσης ιατρού-νοσηλευτή και των στρατηγικών, οι οποίες μπορούν να τη βελτιώσουν.

Μεθοδολογία Πραγματοποιήθηκε βιβλιογραφική αναζήτηση από το 1995 έως το 2011 μέσω ηλεκτρονικών βάσεων δεδομένων, όπως Medline και Google Scholar, με τη χρήση λέξεων ευρετηρίου: nurse-doctor relationship, interprofessional boundaries, professional relations. Μελετή-θηκαν 4 άρθρα στην ελληνική γλώσσα, 42 άρ-θρα αγγλική γλώσσα, και 2 βιβλία σχετικά με το θέμα, τα οποία αναδεικνύουν την πορεία της σχέσης ιατρού-νοσηλευτή και αναφέρουν τους παράγοντες, που την προσδιορίζουν και την επηρεάζουν.

ΑποτελέσματαΗ εξέλιξη της πορείας της σχέσης ιατρού-νοσηλευτή μέσα στο χρόνο

Τα αποτελέσματα της ανασκόπησης έδειξαν

ότι έναν αιώνα περίπου πριν τη σημερινή επο-χή, η σχέση ιατρού-νοσηλευτή δεν ήταν κα-θόλου ισότιμη. Συγκεκριμένα, το 1917 η νο-σηλεύτρια Sarah Dock όρισε τη σχέση ιατρού-νοσηλευτή ως εξής: «Δεν έχει σημασία πόσο χαρισματική μπορεί να είναι η νοσηλεύτρια, ποτέ δεν θα είναι αξιόπιστη, έως ότου μπορέ-σει να υπακούσει χωρίς ερωτήσεις» (Group & Roberts, 2001).

Μία άλλη επικρατούσα μέχρι πολύ πρόσφα-τα άποψη ήταν ότι οι ιατροί θεραπεύουν, ενώ οι νοσηλεύτριες νοιάζονται (Carpenter, 1995). Οι ιατροί έχουν μία «αρρενωπή», λογική και αντικειμενική άποψη για τον ασθενή, ενώ οι νοσηλεύτριες βασίζονταν στις «γυναικεί-ες» αρετές, όπως η φροντίδα και η γαλούχη-ση (Gamarnikow, 1978). Αυτές οι στερεότυπες εικόνες του ιατρού και της νοσηλεύτριας υιο-θετήθηκαν και από τα μέσα μαζικής ενημέρω-σης (Bridges, 1990), υποστηρίζοντας την αντί-ληψη ότι οι νοσηλεύτριες υπήρχαν για να εί-ναι «υπόδουλες των ιατρών» (Mackay, 1995). Έρευνες, οι οποίες διεξάχθηκαν πάνω στις σχέ-σεις των ιατρών-νοσηλευτών (Mackay, 1993; Walby et al., 1994) «σκιαγράφησαν» μία θλι-βερή εικόνα. Οι νοσηλεύτριες «υπήρχαν» για να «λατρεύουν» την ιατρική επιστήμη, προ-στατεύοντας και προωθώντας το κοινωνικό status και το σεβασμό στον ιατρό. Οι γνώσεις, η εμπειρία και η εκπαίδευση υποτιμούνταν, αφού δεν δίνονταν στους νοσηλευτές η δυνα-τότητα να προσφέρουν ή να εκφράσουν την άποψη τους, ενώ δεν τους επιτρεπόταν ούτε καν να μιλήσουν παρά μόνο αν τους δίνονταν ο λόγος από τον ιατρό (Mackay, 1995).

Σε αντίθεση με τα παραπάνω, πρέπει να τονι-σθεί και ο ρόλος των νοσηλευτών στην καθο-δήγηση των ειδικευόμενων ιατρών (Mumford, 1970), ο οποίος επηρέασε τις ισορροπίες ανά-μεσα στους δύο επαγγελματίες υγείας. Οι νο-σηλευτές, συχνά πρόσφεραν, αλλά και σήμε-ρα ακόμα συνεχίζουν να προσφέρουν τις γνώ-σεις τους και να επηρεάζουν τη θεραπευτική και φαρμακευτική αγωγή των ασθενών, αφού οι νέοι ειδικευόμενοι ιατροί αποζητούν τη νο-σηλευτική συμβουλή για τις δοσολογίες των φαρμάκων και τη συνήθη θεραπεία των ασθε-νών (Allen, 1997) και εξοικειώνονται με τους κανόνες, τη λειτουργία και το σύστημα υγεί-ας του Νοσηλευτικού Ιδρύματος, που εργάζο-

37ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 34

νται, μέσα από την καθοδήγηση των νοσηλευ-τών (Lipsky, 1980).

Η νοσηλευτική αλλάζει συνεχώς, ανταποκρι-νόμενη στις ανάγκες της κοινωνίας ως σύνολο. Επίσης τροποποιείται, προσαρμοσμένη σε πα-ράγοντες όπως οι ορισμοί της νοσηλευτικής, οι στόχοι της, τα εκπαιδευτικά επίπεδα και οι συνεχώς επεκτεινόμενοι ρόλοι. Παρατηρείται συνεχής επαγγελματική ανάπτυξη, με απόρ-ροια τη διαρκή βελτίωση της ποιότητας στην παροχή των νοσηλευτικών υπηρεσιών και τον εκσυγχρονισμό των δεξιοτήτων (Πεταλωτή, 2009). Οι τομείς των νοσηλευτικών καθηκό-ντων έχουν διευρυνθεί, αφού οι νοσηλευτές αναλαμβάνουν περισσότερες αρμοδιότητες στη φροντίδα του ασθενούς, συντονίζοντας τη φροντίδα του (Becker et al. , 2006).

Αρχικά, παρότι η σχέση μεταξύ ιατρού-νοσηλευτή ήταν όπως περιγράφηκε παραπά-νω, στην πορεία του χρόνου, όμως, η σχέση αυτή μεταβλήθηκε. Η νοσηλευτική επιστήμη επηρεάστηκε ιδιαίτερα από την επιρροή της Florence Nightingale, η οποία έθεσε τα θεμέ-λια για τη συμπόνια και τη δέσμευση στη φρο-ντίδα του ασθενούς και την οργανωμένη νο-σοκομειακή διοίκηση, με φυσικό επακόλουθο, σήμερα η σχέση αυτή να οδεύει προς την ισο-τιμία και η νοσηλευτική να αποτελεί ξεχωρι-στό και αυτόνομο κλάδο (Watson 2010).

Με βάση διαφορετικές μελέτες από διαφορε-τικά συστήματα υγείας που διερευνούν τη σχέ-ση ιατρού-νοσηλευτή, φαίνεται ότι υπάρχουν διαπολιτισμικές διαφορές, ως προς το επίπεδο ισοτιμίας. Πιο συγκεκριμένα σε άλλες χώρες η μεταξύ των δύο σχέση έχει εξελιχθεί περισ-σότερο, ενώ σε άλλες παραμένει στάσιμη και εξαρτημένη. Οι διαπολιτισμικές συγκρίσεις παρουσίασαν συμπεριφοριστικές αποκλίσεις μεταξύ των ιατρών και των νοσηλευτών σε κάθε χώρα. Επίσης, τα συμπεράσματα έδειξαν ότι οι νοσηλευτές επιθυμούν τη συνεργασία με τους ιατρούς, περισσότερο από ότι οι ιατροί με τους νοσηλευτές, ανεξάρτητα από τις πολι-τιστικές διαφορές. Το εύρημα αυτό υποστηρί-ζεται και από πρόσφατα δεδομένα όπου φαί-νεται ότι οι ιατροί βλέπουν τη σχέση ιατρού-νοσηλευτή λιγότερο σημαντική από ότι οι νο-σηλευτές (Rosenstein 2002).

Παράγοντες που επηρεάζουν την εξέλιξη της

σχέσης ιατρού-νοσηλευτή

Το 1990 ο Stein παρατήρησε μέσα από έρευνες ότι οι νοσηλευτές αντιμετώπισαν την ύπαρξή τους με επαγγελματισμό, με ανεξάρτητα καθή-κοντα και ικανότητες, και επαναπροσδιόρισαν τις σχέσεις τους με τους υπόλοιπους επαγγελ-ματίες υγείας.

Φυσικά, αξίζει να σημειωθούν και κάποιοι ιστορικοί παράγοντες, πού έπαιξαν σημαντι-κό ρόλο στην εξέλιξη αυτής της σχέσης. Στις αρχές του εικοστού αιώνα οι γυναίκες άρχισαν να διεκδικούν θέσεις στην ανώτερη εκπαίδευ-ση και σε ορισμένα διανοητικά επαγγέλματα, με αποκορύφωμα τα γεγονότα στη δεκαετία του ’60, όπου οι γυναίκες αγωνίστηκαν για την απόκτηση ίσων δικαιωμάτων, τόσο στην πο-λιτική τους ισονομία, όσο και στην εργασιακή και την επαγγελματική τους εξέλιξη σε σχέση με τους άντρες (Radcliffe, 2000). Αυτή η ιστο-ρική εξέλιξη ήταν επόμενο να επηρεάσει και τον κλάδο της Νοσηλευτικής, ο οποίος αποτε-λούνταν από γυναίκες. Γυναίκες, που απέκτη-σαν θέληση και πείσμα για βελτίωση των συν-θηκών εργασίας τους και πρόοδο στον τομέα, που εργάζονται (Porter, 1992).

Παράλληλα, η ανάπτυξη της νοσηλευτικής ως επιστήμης, με την δημιουργία μοντέλων αξιο-λόγησης του ασθενούς και το σχεδιασμό της φροντίδας αποτέλεσε έναν ακόμα παράγοντα. Συγκεκριμένα, ο νοσηλευτής, κυρίως μέσω της νοσηλευτικής διεργασίας και της τεκμηρι-ωμένης νοσηλευτικής πρακτικής, η οποία πε-ριλαμβάνει και ενσωματώνει τόσο την τέχνη, όσο και την επιστήμη της νοσηλευτικής, ανα-γνωρίζει τις ανάγκες της φροντίδας υγείας και διεκπεραιώνει προγράμματα φροντίδας για την κάλυψη αυτών των αναγκών. Η Νοσηλευ-τική εστιάζει στον ασθενή ως άτομο και καθο-ρίζει εκείνες τις περιοχές φροντίδας που ανή-κουν στο χώρο άσκησης της (Taylor 1997) .

Επίσης, από ιστορικής άποψης, τα νοσοκομεία έχουν θέσει μία ιεραρχική, οργανωτική δομή. Ως απόρροια του γεγονότος αυτού, και δεδο-μένου ότι οι νοσηλευτές συμμετέχουν στην ομάδα φροντίδας του ασθενούς, ήταν στα τέλη της δεκαετίας του ’80, να επηρεαστεί και η Νοσηλευτική (Svesson, 1996). Κατά συνέ-πεια, ένας από τους παράγοντες που επέδρα-σαν φαίνεται ότι ήταν η ραγδαία αλλαγή του

38

εργασιακού περιβάλλοντος. Στις μέρες μας, η μοντέρνα ιατρική και νοσηλευτική πραγματο-ποιούνται σε κέντρα υγείας και περιφερειακά ιατρεία, αναπτύσσονται προγράμματα, όπως η κατ΄οίκον νοσηλεία, προσφέροντας μέσω της συνεργασίας και των γνώσεων του ιατρού και του νοσηλευτή πρωτοβάθμια φροντίδα υγεί-ας και στα πιο απομακρυσμένα μέρη (Fagin & Garelick 2004).

Επιπλέον η εκπαίδευση συνετέλεσε σημαντι-κά. Οι νοσηλευτές έκαναν αξιοσημείωτη πρό-οδο σε επαγγελματικό επίπεδο, υποστηρι-ζόμενοι από την πανεπιστημιακή εκπαίδευ-ση, μετεκπαίδευση κι ανάληψη καθηκόντων, τα οποία παλαιότερα αναλάμβαναν οι ιατροί, όπως οι αιμοληψίες, η τοποθέτηση φλεβοκα-θετήρων, κεντρικών γραμμών και καθετήρων κύστεως, η ψηλάφηση μαστών και η κλινική εξέταση ασθενών (Clarke, 2009). Το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό ήταν σαφές ότι επα-ναπροσδιόρισε τα εργασιακά του όρια.

Παρότι η σχέση ιατρού-νοσηλευτή δεν ήταν ποτέ εντελώς ισότιμη, όμως με την επίδραση όλων των παραπάνω παραγόντων, έχει εξελι-χθεί θετικά στην πάροδο του χρόνου. Ταυτό-χρονα όμως, φαίνεται ότι κάποιοι σύγχρονοι παράγοντες, όπως το stress και η επαγγελμα-τική εξουθένωση την επηρεάζουν αρνητικά (Krogstad et al., 2004).

Πιο συγκεκριμένα, η λειτουργία των νοσοκο-μείων είναι χαοτική και στρεσσογόνος, με απο-τέλεσμα οι επαγγελματίες υγείας να επηρεάζο-νται, με αρνητικά επακόλουθα στη συνεργασία τους, και οι ίδιοι να αισθάνονται συναισθημα-τική πίεση και άγχος.

Είναι πραγματικότητα ότι, έπειτα από μερι-κά χρόνια εργασίας, ορισμένοι επαγγελματίες υγείας αισθάνονται ότι εργάζονται χωρίς ηθι-κή και οικονομική ανταπόδοση, με αποτέλε-σμα να οδηγούνται σε συναισθηματική εξου-θένωση, αποπροσωποποίηση για το αντικεί-μενο εργασίας τους και να έχουν το αίσθημα μειωμένων επαγγελματικών επιτευγμάτων. Επιπλέον, εάν προστεθεί το καθημερινό εργα-σιακό άγχος και στρες, τα οποία μειώνουν τις ικανότητες τους για οργάνωση και προγραμ-ματισμό της καθημερινότητας τους, τότε προ-καλούνται σημαντικές παραλείψεις και πιθα-νόν και λάθη που τελικά έχουν ως αποτέλεσμα

μείωση την ποιότητα φροντίδας (Demerouti et al. 2000). Προσθέτοντας στους αρνητικούς παράγοντες και τις χαμηλές αμοιβές, η επιθυ-μία και το κίνητρο για παραμονή στο επάγ-γελμα μειώνονται. Ταυτόχρονα, το εξαντλη-τικό ωράριο, λόγω έλλειψης προσωπικού, η έλλειψη υλικού από τα νοσοκομεία, αλλά και η ανταγωνιστικότητα μεταξύ των νοσηλευ-τών οδηγούν στη συναισθηματική εξουθέ-νωση και τη διατάραξη της επαγγελματικής και προσωπική τους ισορροπίας (Aiken et al., 2002). Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, να πλήττε-ται και η σχέση ιατρού-νοσηλευτή, αφού δεν υπάρχει η επιθυμία για μεταξύ τους επικοινω-νία και συνεργασία.

Συζήτηση-ΣυμπεράσματαΤα 150 χρόνια που διαμορφώθηκαν κάτω από την επίδραση των ιδεών και του έργου της Florence Nightingale ήταν καθοριστικά για την εξέλιξη της Νοσηλευτικής. Δημιουρ-γήθηκαν νοσηλευτικές σχολές και ιδρύθηκαν επαγγελματικοί σύλλογοι, ενώ το 1899 δημι-ουργήθηκε το πρώτο διακρατικό όργανο, το Διεθνές Συμβούλιο Νοσοκομείων (ICN).

Η Florence Nightingale, έθεσε τα θεμέλια της Νοσηλευτικής, μέσω της συμπόνιας και της δέσμευσης στη φροντίδα του ασθενούς και την οργανωμένη νοσοκομειακή διοίκη-ση, με φυσικό επόμενο την εξέλιξη της Νο-σηλευτικής σε αυτόνομο κλάδο. Απομακρυ-σμένη από την παραδοσιακή σχέση ιατρού-νοσηλευτή, με διαφορές οφειλόμενες στη δύναμη και την επιρροή, σε πολλές χώρες, οι νοσηλευτές κι οι ιατροί έχουν πλέον γίνει ισό-τιμοι συνεργάτες στην κλινική φροντίδα.

Αν κι είναι σημαντικό να κατανοηθούν οι ιστορικοί παράγοντες, οι οποίοι καθόρισαν τις υποχρεώσεις και τα καθήκοντα τους, κα-θώς επίσης και τις διαμάχες και διαφωνίες τους, είναι η αμοιβαία αλληλεξάρτηση των νοσηλευτών και ιατρών, που θα οδηγήσει στην πραγματική συνεργασία τους στη φρο-ντίδα του ασθενούς.

Σημαντικό κομμάτι σε αυτή τη συνεργασία αποτελούν οι δεξιότητες επικοινωνίας, οι οποίες είναι αποτελεσματικές, όταν βελτιώ-νουν τη συμπεριφορά, τις πεποιθήσεις και τις

39ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 34

ικανότητες επικοινωνίας των επαγγελματιών υγείας (Seago 2008, Mahmood-Yousuf 2008). Μέσω της επικοινωνίας επιτυγχάνεται η ομα-δική συνεργασία, με αποτέλεσμα να βελτιώνε-ται η παραγωγικότητα και η ποιότητα παροχής υπηρεσιών, καθώς επίσης και η ικανοποίηση των ασθενών και των επαγγελματιών υγείας (Anderson 2008).

ΕπίλογοςΤο εργασιακό περιβάλλον αλλάζει ραγδαία και ο ιατρός, πλέον, δεν αποτελεί αυθεντία, αφού ο ασθενής δεν είναι παθητικός δέκτης ( Garelick & Fagin 2004). Τα όρια στη σχέση ιατρού-νοσηλευτή μετατοπίζονται συνεχώς, ανάλογα με τις ανάγκες του Συστήματος Υγείας, αλλά και των ασθενών. Οι νοσηλευτές αποδεσμεύ-ονται από τα στερεότυπα και εξελίσσουν την Επιστήμη τους, με αποτέλεσμα να αποτελεί αναγκαιότητα ο καθορισμός σαφών δομών λειτουργίας των νοσοκομείων και η ανάληψη καθηκόντων από τους νοσηλευτές, ανάλογα με την εκπαίδευσή τους, ώστε να αναδεικνύεται η εξέλιξη του κλάδου της Νοσηλευτικής. Κρίνε-ται απαραίτητη η συνεχής μελέτη της σχέσης ιατρού-νοσηλευτή, με στόχο την παροχή ποι-οτικότερης φροντίδας στους ασθενείς. Ο σε-βασμός στη διαφορετικότητα μεταξύ ιατρών-νοσηλευτών, η ικανότητα ανάπτυξης στόχων και στρατηγικών και η δια βίου εκπαίδευση, θα οδηγήσει στη βελτίωση αυτής της σχέσης.

Ελληνική Βιβλιογραφία Γαρυφάλλου Κ. συν. (2009). Διεπαγγελματική συνερ-

γασία ιατρών και νοσηλευτών. Θεσσαλονίκη Λιονής Χ.- Ροβίθης Ε. (2001). Σχέση ιατρού ασθενούς:

Πρόγραμμα»ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ» , Ηράκλειο Μισουρίδου Ε. (2009). Η αντιμετώπιση της Επαγγελ-

ματικής Εξουθένωσης στη Νοσηλευτική. Νοση-λευτική , 48(4): 358-366.

Πεταλωτή Σ. (2009). Η δια βίου εκπαίδευση στη Νο-σηλευτική Επιστήμη και Πράξη: μια Βιβλιογραφική Ανασκόπηση. Ελληνικό Περιοδικό της Νοσηλευτι-κής Επιστήμης . Τόμος 2,Τεύχος 2. Σελ.47-51.

Ρηγάτος Α. Γ. (2006). Ιστορία της Νοσηλευτικής, από τη Φιλάνθρωπη Τέχνη στη Σύγχρονη Επιστήμη, Εκδόσεις Βήτα, σελ. 80-81

Ξενόγλωσση ΒιβλιογραφίαAiken L et al. (2002). Hospital Nurse Staffing and Pa-

tient Mortality, Nurse Burnout, and Job Dissatisfac-tion. JAMA, October 288(16):1887-1993

Anderson P. Halley D. Μ. (2008). A new approach to making your doctor-nurse team more productive. Family practice management. www.aafp.org/fpm. Πρόσβαση 16/12/2011

Allen D. (1997). The nursing-medical boundary: a ne-gotiated order? Sociology of Health & Illness 19(4): 498-520

Becker D. et al. (2006). Activities Performed by Acute and Critical Care Advanced Practice Nurses: Amer-ican Association of Critical-Care Nurses Study of Practice. Am J Crit Care 15:130-148

Bridges J.M. (1990). Literature review on the images of the nurse and nursing in the media. Journal of Ad-vanced Nursing 15:850-854

Carpenter J. (1995). Doctors and nurses: stereotypes and stereotype change in interprofessional educa-tion. Journal of Interprofessional care, 9(2):151-161

Clarke HF (2009). Letter to the editor. Re: Leadership for the information age: the time for action is now by Dorothy Pringle and Lynn Nagle 22(1). Nurs Leadership.22(2):5-6.

Demetouri E et al. (2000). A model of burnout and life satisfaction among nurses. Journal of Advanced Nursing 32(2):454-464

Ficarra B. Doctor-nurse Relationship: How to ener-gize and engage the doctor and nurse team. www.healthin30.com. Πρόσβαση 12/09/2010

Fagin L., Garelick A. (2004). The doctor-nurse relation-ship. Advances in psychiatric treatment. 10:277-286

Gamarnikow E. (1978). Te sexual division of labour: the case of nursing, in: A.Kurn & A. Wolpe (eds) femi-nism and materiliasm: Women and modes of pro-duction( London, Routledge).

Garelick A., Fagin L. (2004). The doctor to doctor: getting on with colleagues. Advances in psychiat-ric treatment. 10:225-232

Garelick A., Fagin L. (2004). The doctor –manager relationship. Advances in psychiatric treatment. 10:241-250

Gregson B, Cartlidge M. A. and Bond J (1992). Devel-opment of a measure of professional collaboration in primary health care. Journal of Epidemiology and Community Health 46: 48-53

Group T.M., Roberts J. I., (2001). Nursing, physician control and the medical monopoly. Historical per-spectives on gendered inequality in roles, rights, and rage of practice. Indiana University Press. Bloomington. USA. pp 144

Helmich et al. (2010). Medical students’ professional identity development in an early nursing attach-ment. Medical Education 44:674-682

40

Hughes D. (1988). When nurse knows best: some as-pects of nurse/doctor interaction in a casualty de-partment. Sociology of Health & Illness 10(1):1-22

Kernick D., Scott A. (2002). Economic approaches to doctor/nurse skill mix: problems, pitfalls, and par-tial solutions. British Journal of General Practice 52:42-46

Krogstad U., Hofoss D., Hjortdahl P. (2004). Doctor and nurse perception of

inter-professional co-operation in hospitals. Interna-tional Journal for Quality in Health Care 16( 6):491–497

Fagin L., Gareli A. (2004) The doctor-nurse relation-ship. Advances in Psychiatric Treatment 10: 277-286 © 2004 The Royal College of Psychiatrists.

Lipsky M. (1980). Street-Level Bureaucracy: Dilem-mas of the Individual in Public Services. New York: Russell Sage Publications

Mackay L. (1993). Conflicts in care, Medicine and Nurs-ing (London, Chapman & Hall).

Mackay L. (1995). The patient as pawn in interprofes-sional relationships, in: K. Soothill, L. Mackay L. & C. Webb (eds). Interprofessional relations in Health Care (London, Edward Arnold)

Mahmood-Yousuf K et al. (2008). Interprofessional relationships and communication in primary pal-liative care: impact of the Gold Standards Frame-work. British Journal of General Practice April: 256-263

Mumford E. (1970). Interns: from students to Physi-cians. Cambridge, Massachusetts: Harvard Univer-sity Press

Nash P. (1995). Doctors and nurses once more- an al-ternative to May. Journal of medical ethics 21:82-83

Ogbimi and Adebamowo. (2006) Questionnaire sur-vey of working relationships between nurses and doctors in University Teaching Hospitals in South-ern Nigeria. BMC Nursing. 5:2

Porter Sam (1992). Women in a women’s job: the gen-dered experience of nurses. Sociology of Health & Illness 14(4):510-527

Radcliffe M. (2000). Doctors and nurses: New game, same result. British Medical Journal 320:1085.1

Rosenstein, A.H. (2002). Nurse-physician relationship: impact on nurse satisfaction and retention. Ameri-can Journal of Nursing 102: 26–34.

Seago JA.(2008) In Hughes RG. Editor. Profession-al communication. Patient safety and quality: An evidenve-based Handbook for nurses. Rockville (MD). Agency for Healthcare research and quality (US);Apr. Chapter 32

Sirota T.(2007) Nurse/physician relationships. Improv-ing or not. Nursing. Volume 37. Number 1

South African Family Practice: (2006) A qualitative study on the relationship between doctors and nurses offering primary health at KwaNobuhle (Uitenhage) Qolohle MD et al. SA Fam Pract;48(1)

Stein, L. (1967) The doctor-nurse game. Archives of General Psychiatry, 16, 699-703

Stein, L., Watts, D. and Howell, T. (1990) The doctor-nurse game revisited. New England Journal of Medicine, 322, 546-9

Svensson Roland (1996). The interplay between doc-tors and nurses- a negotiated order perspective. Sociology of Health & Illness 18(3):379-398

Sweet SJ, Norman IJ (1995) The nurse-doctor rela-tionship: a selective literature review, J Adv Nurs. Jul;22(1): 165-70

Tai-yin Daniel Tsoi. (2005) The journey ahead be-tween doctor and nurse. Advances in psychiatric treatment 11: 79.

Tjora Hn Aksel (2000). The technological mediation of the nursing-medical boundary. Sociology of Health & Illness 22(6):721-741

Taylor Carol, Lillis Carol, LeMone Priscilla. (2010) Θεμελιώδεις Αρχές της Νοσηλευτικής: Τόμος Ι,. Εκδόσεις Πασχαλίδης, 3η Έκδοση, σελ. 45-47

41ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 34

42

ΠερίληψηΕισαγωγή: Αναμφίβολα το επίπεδο υγείας των πληθυσμών των φτωχών χωρών είναι υποβαθμι-σμένο σε σχέση με το επίπεδο υγείας των πλη-θυσμών των πλούσιων χωρών. Στην παρούσα εργασία σχολιάζεται η άποψη ότι η οικονομική ανάπτυξη συνδέεται στενά με τη βελτίωση του επιπέδου υγείας του πληθυσμού μιας χώρας.

Σκοπός: να απαντηθεί το ερώτημα εάν το επίπε-δο ανάπτυξης μιας χώρας συνδέεται με το επίπε-δο υγείας του πληθυσμού και ποιά είναι η φορά της αιτιώδους σχέσης.

Μεθοδολογία: Αναζήτηση σε διεθνείς βάσεις δε-δομένων και στο Google Scholar με λέξεις κλει-διά: economic development and health status, poverty and health status, health inequalities. Κριτήριο επιλογής των άρθρων ήταν η διασύν-δεση του επιπέδου οικονομικής ανάπτυξης με το επίπεδο υγείας ενός πληθυσμού και της φτώ-χειας με τις ανισότητες στην υγεία. Εξετάστηκαν και αναφέρονται στην εργασία 45 άρθρα, κυρίως από τη διεθνή βιβλιογραφία, τα οποία χρονολο-γούνται την τελευταία δεκαπενταετία.

Αποτελέσματα: Υπάρχουν τεράστιες διαφορές στο εισόδημα, στην οικονομική ανάπτυξη και στο επίπεδο υγείας ανάμεσα σε χώρες και περι-οχές του κόσμου. Οι ανισότητες δεν είναι παρού-σες μόνο μεταξύ χωρών, αλλά συναντώνται και στο εσωτερικό κάθε χώρας, μεταξύ κοινωνικών τάξεων ή γεωγραφικών περιφερειών. Η φτώχεια, ο κοινωνικός αποκλεισμός και το επίπεδο υγείας συναρτώνται άμεσα, όπως αποδεικνύεται από πληθώρα εμπειρικών μελετών. Οι νέες εξελίξεις της εμπειρικής έρευνας δείχνουν ότι υπάρχει μια αμφίδρομη, κυκλική και δυναμική σχέση αλλη-λεξάρτησης ανάμεσα στην υγεία και στην οικο-νομική ανάπτυξη.

Συμπεράσματα: Η αιτιώδης σχέση έχει φορά όχι μόνο από το αυξημένο εισόδημα προς την καλή υγεία, αλλά και από την καλή υγεία προς το αυ-ξημένο εισόδημα. Αυτό δίνει μια νέα διάσταση στην αναπτυξιακή οικονομική: η καλή υγεία είναι μέρος του ανθρώπινου κεφαλαίου και επομένως επενδύσεις στην υγεία μπορεί να δώσουν ώθηση στην ανάπτυξη.

Λέξεις κλειδιά: ανισότητες στην υγεία, οικονομι-κή ανάπτυξη

ΑνΑΣΚοΠηΣη

οικονομική ανάπτυξη και βελτίωση επιπέδου υγείαςΣωτηριάδου Κυριακή Λγος (ΥΝ), MSc, Υπ Διδάκτωρ Αριστοτελείου, Εργαστηριακή Συνεργάτης ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας/τμήμα Μαιευτικής

Σαράφης Παύλος Καθηγητής Εφαρμογών ΤΕΙ Λαμίας/ΣΕΥΠ/τμήμα Νοσηλευτικής

Μαλλιαρού Μαρία Λγος (ΥΝ), MSc, Υπ Διδάκτωρ ΕΚΠΑ, Εργαστηριακή Συνεργάτης ΤΕΙ Λάρισας/ ΣΕΥΠ/τμήμα Νοσηλευτικής

Συγγραφέας επικοινωνίας: Μαλλιαρού Μαρία Τηλ.: 6944796499, Τερψιθέα, Λάρισα, 41500, e-mail: mmalliarou@gmail.com

ΕισαγωγήΑναμφίβολα το επίπεδο υγείας των πληθυ-σμών των φτωχών χωρών είναι υποβαθμισμέ-νο σε σχέση με το επίπεδο υγείας των πληθυ-σμών των πλούσιων χωρών. Το γεγονός αυτό αναδεικνύεται από σειρά μελετών διεθνών ορ-γανισμών, αλλά και από εκατοντάδες ερευνητι-

κές εργασίες σε ακαδημαϊκό επίπεδο. Το ερώτη-μα είναι εάν το επίπεδο ανάπτυξης μιας χώρας συνδέεται με το επίπεδο υγείας του πληθυσμού και ποια είναι η φορά της αιτιώδους σχέσης.

Στην παραδοσιακή οικονομική θεωρία γινό-ταν η υπόθεση ότι όσο περισσότερο αναπτυγ-μένη είναι μία χώρα τόσο υψηλότερο επίπεδο υγείας απολαμβάνει ο πληθυσμός της, επομέ-

43ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 34

Abstractintroduction: Without a doubt the health sta-tus of the populations of poor countries is de-teriorated compared to that of the rich coun-tries. In the present study we comment on the view that economic development is closely linked to improvements of the health status of a country’s population.

Aim: he question is whether the level of devel-opment of a country is linked with the health status of the population and in which way this link runs.

Methodology: Literature search in internation-al databases and Google Scholar using the key-words: economic development and health sta-tus, poverty and health status, health inequali-ties. The main criterion for selecting literature sources is their reference to the linkages be-tween the level of economic development and health status of a population, and between pov-erty and inequalities in health. There are 45 ar-ticles from the international literature of the last 15 years utilized in the present paper.

Results: There are tremendous differences in income, development level and health status among countries and regions of the world. The differences, however, are not present only be-tween countries but also occur within each country, between social classes or geograph-ic regions. Poverty, social exclusion and the health status are directly related, as evidenced by numerous empirical studies. New develop-ments of empirical research reveal that there is an interactive, cyclical and dynamic interre-lationship between health and economic de-velopment.

Conclusions: The causal link runs not only from increased income to good health but also the other way, from good health to increased in-come. This gives a new dimension to econom-ic development: Good health is part of human capital and therefore investment in health can boost development.

Key words: Inequalities in health, economic development

REViEW

economic development and improving health status

νως η άνοδος του επιπέδου υγείας του πληθυ-σμού προϋποθέτει την οικονομική ανάπτυξη της χώρας (Wilson and Walker, 1993; Dooley at al., 1996; Mathers and Schofield, 1998; Bloom and Canning, 2000; Lakey, 2001; O’Donell et al., 2008). Την τελευταία εικοσαετία ωστόσο, έχει διερευνηθεί εκτεταμένα στη διεθνή βι-βλιογραφία και η αντίστροφη αιτιώδης σχέση,

δηλαδή ότι η άνοδος του επιπέδου υγείας του πληθυσμού επιδρά ευεργετικά στην οικονομι-κή ανάπτυξη της χώρας (Strauss and Thomas, 1998; Bhargava et al., 2001; Bloom et al., 2001; Doeksen, 2006; van Ourti et al., 2009).

Τα ζητήματα της διασύνδεσης του εισοδημα-τικού επιπέδου και του επιπέδου υγείας απο-τελούν το αντικείμενο της παρούσας εργασίας.

44

Αρχικά δίνονται κάποια στοιχεία για τη φτώ-χεια και τις ανισότητες ανάμεσα στις πλούσιες και φτωχές χώρες και για την οικονομική ανά-πτυξη που κάποιες περιοχές του κόσμου απο-λαμβάνουν ως αποτέλεσμα της βιομηχανικής επανάστασης. Στη συνέχεια, γίνεται αναφορά για τις εισοδηματικές ανισότητες μέσα σε μια χώρα και τις επιπτώσεις τους στην υγεία. Τέ-λος, αναλύεται η αμφίδρομη αιτιώδης σχέση ανάμεσα στο εισόδημα και στο επίπεδο υγείας και επισημαίνονται συμπερασματικά οι δυνα-τότητες που ανοίγονται για την ανάπτυξη από τις επενδύσεις στην υγεία.

ΜεθοδολογίαΓια τους σκοπούς της εργασίας έγινε αναζή-τηση σε διεθνείς βάσεις δεδομένων και στο Google Scholar με λέξεις κλειδιά: economic development and health status, poverty and health status, health inequalities. Κριτήριο για την επιλογή των άρθρων – μελετών ήταν δια-σύνδεση του επιπέδου οικονομικής ανάπτυ-ξης με το επίπεδο υγείας ενός πληθυσμού και της φτώχειας με τις ανισότητες στην υγεία. Πα-ρατίθενται αρχικά τα πλέον πρόσφατα στοι-χεία διεθνών οργανισμών (WHO, OECD, World Bank) για τη φτώχεια και τις ανισότητες στην υγεία που υπάρχουν στις λιγότερο αναπτυγ-μένες χώρες. Στη συνέχεια, γίνεται μια γενική αναφορά για το πώς προέκυψαν οι τεράστιες διαφορές στο επίπεδο ανάπτυξης και παρου-σιάζονται κύριες βιβλιογραφικές πηγές που συνδέουν την ανάπτυξη με το επίπεδο υγείας και τις διαφορές στο εισόδημα με τις ανισότη-τες στην υγεία. Εξετάστηκαν και αναφέρονται στην εργασία 45 άρθρα, κυρίως από τη διεθνή βιβλιογραφία, τα οποία χρονολογούνται την τελευταία δεκαπενταετία.

Φτώχεια και ανισότητες στην υγείαΟι ανισότητες στην υγεία απασχολούν την επι-στημονική κοινότητα, τους πολιτικούς και την κοινωνία γενικότερα εδώ και δεκαετίες. Ας δούμε τις παρακάτω δύο φράσεις:

«Από όλες τις μορφές της ανισότητας, η αδικία στη φροντίδα υγείας είναι η πλέον ειδεχθής και απάνθρωπη»,

«Οι ανισότητες στην υγεία είναι περισσότερο ανησυχητικές από τις ανισότητες σε οποιοδήπο-τε άλλο πεδίο»

Εκ πρώτης όψεως φαίνεται ότι λένε το ίδιο πράγμα, ωστόσο έχουν ειπωθεί από διαφορε-τικούς ανθρώπους, σε διαφορετική χρονική στιγμή1.

Οι ανισότητες στην υγεία μπορεί να αναλυ-θούν σε τέσσερα βασικά επίπεδα (Οικονό-μου, 2000:σ. 10): το παγκόσμιο, το διακρατι-κό-συγκριτικό, το εθνικό-περιφερειακό και το τοπικό επίπεδο. Πρόκειται δηλαδή για μια πο-λυεπίπεδη έννοια, που αναφέρεται στην κατα-νομή της νοσηρότητας και της θνησιμότητας και στην πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας τόσο μεταξύ χωρών όσο και μεταξύ των διαφόρων κοινωνικών ομάδων ή διαφορετικών γεωγρα-φικών περιφερειών εντός μιας χώρας.

Ιδιαίτερα έντονες είναι οι ανισότητες που υπάρχουν μεταξύ διαφόρων χωρών και τμη-μάτων του κόσμου. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται (World Bank, 2006), συγκρίνοντας δύο παιδιά που γεννιούνται την ίδια μέρα, τον Sven σε μια μέση οικογένεια στη Σουηδία και τη Nthabiseng σε μια φτωχή αγροτική οικογέ-νεια σε μια αφρικανική χώρα, βλέπουμε ότι οι διαφορές είναι τεράστιες. Η πιθανότητα θανά-του κατά τον πρώτο χρόνο της ζωής είναι μό-λις 0,3% για το Sven έναντι 7,2% για τη Ntha-biseng, το προσδόκιμο ζωής είναι 81 χρόνια έναντι 50, η αναμενόμενη παρακολούθηση σχολείου είναι 11,4 χρόνια έναντι μόλις ενός χρόνου.

Πέραν όμως των ποσοτικών διαφορών, υπάρ-χουν και τεράστιες ποιοτικές διαφορές, για πα-ράδειγμα στην εκπαίδευση. Ένας μέσος μα-θητής στη Σουηδία έχει σκορ 500 μονάδες σε ένα τυποποιημένο διεθνές τεστ στα μαθηματι-κά της όγδοης τάξης, ενώ ένας μέσος μαθητής της Νότιας Αφρικής παίρνει μόλις 264 μονά-δες. Φυσικά, η μικρή Nthabiseng δεν έχει κα-νένα σκορ, αφού δεν φτάνει ποτέ στην όγδοη τάξη του σχολείου. Ακόμα και εάν, παρά τις τεράστιες δυσκολίες και αντιξοότητες, η μι-κρή Nthabiseng όταν γίνει 25 χρονών έχει μια

1 Rev. Dr. Martin Luther King Jr., 25/5/1966, Εθνικό Συ-νέδριο της Ιατρικής Επιτροπής για τα Ανθρώπινα Δι-καιώματα, Σικάγο και Amartya Sen, 3ο Συνέδριο της Διεθνούς Ένωσης Οικονομικών της Υγείας στο York, 23/7/2001, αντίστοιχα.

45ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 34

πολύ καλή επιχειρηματική ιδέα, είναι απίθα-νο να βρει πρόσβαση σε χρηματοδότηση και σε τραπεζικές πιστώσεις. Οι ευκαιρίες, λοι-πόν, που έχουν στη ζωή τους τα άτομα είναι πάρα πολύ διαφορετικές, γιατί υπάρχουν με-ταξύ τους διαφορές στη φυλή, στο εισόδημα και στη μόρφωση των γονέων τους, στη χώρα, αλλά και στην αστική ή αγροτική περιοχή γέν-νησής τους, ακόμα και στο φύλο τους. Είναι προφανώς άδικο τo ότι υπάρχουν αυτές οι τε-ράστιες διαφορές και φυσικά αυτή η ανισότη-τα ευκαιριών δημιουργεί ένα χαμένο ανθρώπι-νο δυναμικό, που σημαίνει χαμένες ευκαιρίες ανάπτυξης για τις χώρες που έχουν φτωχούς πληθυσμούς. Παρόλο που υπάρχουν έντονες προσπάθειες από πλευράς διεθνών οργανι-

σμών και έχουν τεθεί στόχοι, όπως π.χ. οι Στό-χοι της Χιλιετίας2, οι διαφορές παραμένουν και σε πολλές περιπτώσεις εντείνονται. Σύμφωνα με πρόσφατες στατιστικές (WHO, 2009), οι δια-φορές είναι συντριπτικές, όπως φαίνεται στον Πίνακα 1 και στα Σχήματα 1–2:

2 «Millenium Development Goals», είναι οχτώ στόχοι που τέθηκαν με τη Διακήρυξη της Χιλιετίας του ΟΗΕ που υπογράφτηκε το Σεπτέμβριο του 2000 και έχουν επίκεντρο τον (μάλλον φιλόδοξο) στό-χο της εξάλειψης της φτώχιας για το 2015 (http://www.un.org/millenium/declaration/ares552e.htm ).

ΠΙΝΑΚΑΣ 1: Δείκτες υγείας σε πλούσιες και φτωχές χώρες (τελευταίο διαθέσιμο έτος)

Δείκτης Πλούσιες χώρες

Φτωχές χώρες Παρατηρήσεις

Νεογνική θνησιμότητα (θάνατοι πριν τον πρώτο χρόνο της ζωής ανά 1000 γεννήσεις ζώντων)

4 41 Δέκα φορές μεγαλύτερη!

Προσδόκιμο ζωής (έτη, και τα δύο φύλα) 80 52

Υπάρχουν χώρες με μεγάλη απόκλιση από το μέσο όρο (41 έτη (Σιέρα Λεόνε, 42 έτη Αφγανιστάν), ενώ στις πλού-σιες χώρες υπάρχουν μικρές αποκλίσεις από το μέσο όρο

Παρουσία εξειδικευμένου προσω-πικού κατά τη γέννηση (% γεννή-σεων)

99% 41%

Πρόσβαση σε καθαρό πόσιμο νερό (% νοικοκυριών) 100% 68% Σε κάποιες αγροτικές περιοχές του τρίτου κόσμου το πο-

σοστό είναι εξαιρετικά χαμηλό (10% στη Σομαλία)Πρόσβαση σε δίκτυα αποχέτευσης (% νοικοκυριών) 100% 40%

Χαμηλό βάρος κατά τη γέννηση (% ζώντων) 7% 15%

Σε πολλές φτωχές χώρες το ποσοστό είναι πάνω από 20% φτάνοντας ακόμα και στο 25%, δηλαδή ένα στα τέσσερα παιδιά έχουν χαμηλό σωματικό βάρος γέννησης, κάτι που προδιαθέτει για σημαντικά προβλήματα υγείας στην ενή-λικη ζωή

Γιατροί (ανά 10.000 κατοίκους) 27 4 Σε πάρα πολλές φτωχές χώρες το αντίστοιχο νούμερο εί-ναι < 1

Νοσηλευτές (ανά 10.000 κατοί-κους) 86 10 Σε πάρα πολλές φτωχές χώρες το αντίστοιχο νούμερο εί-

ναι < 1Δαπάνη για υγεία (% του ΑΕΠ) 11,2% 4,3%Κατά κεφαλήν δαπάνη για υγεία (2007 PPP US$) 3.848 57

Κατά κεφαλήν ΑΕΠ (2007 PPP US$) 36.292 1.434

Υπάρχουν χώρες με εξαιρετικά χαμηλό κατά κεφαλήν ΑΕΠ (Λιβερία, 290), ενώ υπάρχει και μεγάλη ανισοκατανομή ει-σοδήματος καθώς σε πάρα πολλές φτωχές χώρες μεγά-λο ποσοστό του πληθυσμού έχει κάτω από 1 $ την ημέρα κατά κεφαλήν ΑΕΠ (Λιβερία 86,1%)

Πηγή: World Health Statistics, WHO, 2009

46

Σχήμα 1: Κατά κεφαλήν δαπάνη για υγεία, 2005

Πηγή: National Health Account Series, WHO, 2009

Σχήμα 2: Παιδιά κάτω των 5 ετών με μειωμένο βά-ρος σώματος, %, 2000 – 2007

Πηγή: National Health Account Series, WHO, 2009

Ωστόσο, ακόμα και στην Ευρώπη υπάρχουν σημαντικές διαφορές στους οικονομικούς δεί-κτες και στους δείκτες υγείας. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ ανάμεσα στις διάφορες ευρωπαϊκές χώ-ρες διαφέρει σημαντικά, ακόμα και εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης με το Λουξεμβούργο να φτάνει τις 86.336 US$ PPP ενώ η Σλοβενία μό-λις 23.307 US$ PPP (στοιχεία του 2010, OCED statistics). Εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης οι ανισό-τητες είναι επίσης πολύ μεγάλες, με τη Νορβη-γία να έχει κατά κεφαλήν ΑΕΠ το 2010 57.230 US$ PPP και την Τουρκία μόλις 15.667 US$ PPP το ίδιο έτος. Στους δείκτες υγείας, οι δια-φορές είναι επίσης αξιοσημείωτες (Σχήμα 3: Προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση και Σχήμα 4: Βρεφική θνησιμότητα). Υπάρχει μάλιστα ευ-θεία συσχέτιση ανάμεσα στο εισόδημα και στο προσδόκιμο ζωής εισόδημα (Σχήμα 5, όπου τα σημεία κοντά στην αρχή των αξόνων αντι-στοιχούν σε φτωχές ευρωπαϊκές χώρες και τα σημεία πάνω από τη γραμμή παλινδρόμησης και δεξιά αντιστοιχούν σε πλούσιες χώρες) και αντίστροφη σχέση ανάμεσα στο εισόδημα και στη βρεφική θνησιμότητα (Σχήμα 6, όπου τα σημεία πάνω από τη γραμμή παλινδρόμησης και κοντά στον κάθετο άξονα αντιστοιχούν σε φτωχές χώρες).

Σχήμα 3: Προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση, σε χρόνια

Πηγή: European Helath for All Database, WHO Europe, 2009

Σχήμα 4: Βρεφική θνησιμότητα ανά 1000 γεννήσεις ζώντων, σε ποσοστιαία

Πηγή: European Helath for All Database, WHO Europe, 2009

Σχήμα 5: Εισόδημα και προσδόκιμο ζωής στην Ευρώπη

Πηγή: European Helath for All Database, WHO Europe, 2009

Το ερώτημα είναι πώς προέκυψαν αυτές οι πολύ μεγάλες διαφορές στο επίπεδο ανάπτυ-ξης και φυσικά τί μπορεί να γίνει ώστε να πε-ριοριστούν.

47ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 34

Σχήμα 6: Εισόδημα και βρεφική θνησιμότητα στην Ευρώπη

Πηγή: European Helath for All Database, WHO Europe, 2009

Οικονομική ανάπτυξη και υγείαΣύμφωνα με στοιχεία για την πορεία της πα-γκόσμιας οικονομίας από το έτος 1000 έως σή-μερα (Maddison, 2001), οι διάφορες περιοχές του κόσμου για πολλούς αιώνες δεν είχαν με-γάλες διαφορές ως προς το επίπεδο ανάπτυ-ξής τους. Κατά το 18ο αιώνα ξεκίνησαν στη Βρετανία σημαντικές αλλαγές στη γεωργία, που επέφεραν υπέρμετρη αύξηση της αγρο-τικής παραγωγής πέρα από το όριο επιβίω-σης, οι αγρότες δηλαδή απόκτησαν τη δυνα-τότητα να παράγουν περισσότερα τρόφιμα από όσα οι ίδιοι κατανάλωναν.

Όπως υποστηρίζει ο D. Gale Johnson (1997:p. 5), «η άνοδος της παραγωγικότητας της γεωργί-ας, όπως αυτή μετράται με την αύξηση της πα-ραγωγής τροφίμων και τη μείωση των απαιτή-σεων για εργασία, είναι αυτή που έκανε δυνα-τή τη Βιομηχανική Επανάσταση. Στη συνέχεια, η Βιομηχανική Επανάσταση συνέβαλε στις τα-χύτατες τεχνολογικές βελτιώσεις που οδήγησαν σε ακόμα μεγαλύτερες αυξήσεις της παραγωγι-κότητας της γεωργίας».

Έτσι, από τις αρχές του 19ου αιώνα έχου-με στη Δυτική Ευρώπη τη μετάβαση από το φεουδαρχικό στο καπιταλιστικό σύστημα οργάνωσης της παραγωγής, της οικονομί-ας και της κοινωνίας, που συνοδεύτηκε από κομβικές εξελίξεις στη διάρθρωση και στη δομή των κοινωνικοοικονομικών συστημά-των (Gray, 2002). Όπως τονίζει ο Hobsbawm (1969:p. 20), «η βιομηχανική επανάσταση δεν ήταν απλώς μια επιτάχυνση της οικονομικής με-

γέθυνσης, αλλά μια επιτάχυνση της μεγέθυνσης λόγω και δια μέσου του οικονομικού και κοινω-νικού μετασχηματισμού, [που είχε ως αποκο-ρύφωμα] την αυτοδύναμη βιώσιμη ανάπτυξη, μέσω διαρκούς τεχνολογικής επανάστασης και κοινωνικού μετασχηματισμού».

Ως αποτέλεσμα της βιομηχανικής επανάστα-σης, λοιπόν, ακολούθησαν κοσμογονικές εξε-λίξεις που προκάλεσαν εντυπωσιακά άλμα-τα στους ρυθμούς ανάπτυξης και μεγέθυν-σης (αύξησης του ΑΕΠ), αρχικά για ένα περι-ορισμένο αριθμό χωρών της Δυτικής Ευρώ-πης και στη συνέχεια στη Βόρεια Αμερική, στην Ωκεανία και πρόσφατα στην Ανατολική Ασία. Κεντρικό σημείο της κοινωνικοοικονο-μικής ανάπτυξης στις χώρες αυτές είναι η δη-μιουργία ικανοτήτων και η πραγμάτωση δυ-νατοτήτων (Βαΐτσος και Μπαρτζώκας, 2004). Με άλλα λόγια, δημιουργήθηκε στις περιοχές αυτές του κόσμου αφενός ένα ικανό απόθεμα ανθρώπινου κεφαλαίου που δυνητικά μπο-ρεί να συμβάλλει στην ανάπτυξη με την ποι-κιλία δεξιοτήτων και ικανοτήτων που διαθέ-τει και αφετέρου τέθηκαν σε κίνηση μηχανι-σμοί δημιουργίας ενός αναπτυξιακού σπιράλ αξιοποιώντας συγκριτικά πλεονεκτήματα και κεφάλαιο, ανθρώπινο και υλικό, έτσι ώστε να γίνουν πραγματικότητα οι διαθέσιμες δυνα-τότητες.

Όπως έδειξε ο Νομπελίστας Robert Fogel στις εργασίες του για τους παράγοντες που προ-κάλεσαν το τέλος της πείνας και τη μείωση της θνησιμότητας στη Δυτική Ευρώπη, η αύ-ξηση της θερμιδικής εισροής ήταν αυτό που προκάλεσε τη μείωση της θνησιμότητας. Με τη χρήση βιομετρικών στοιχείων για το ύψος, τη μάζα σώματος και τους δείκτες θνησιμότη-τας ο Fogel υπολόγισε ότι οι αυξήσεις σε τρο-φές στο Βρετανικό πληθυσμό από το τέλος του δέκατου όγδοου αιώνα συνέβαλαν απο-φασιστικά στην αύξηση της παραγωγικότη-τας και στην αύξηση του κατά κεφαλήν εισο-δήματος. Η είσοδος των φτωχών στο εργατι-κό δυναμικό και η αύξηση της κατανάλωσης θερμίδων για όσους ήταν στο εργατικό δυνα-μικό εξηγεί περίπου το 30% της αύξησης του κατά κεφαλήν εισοδήματος στη Βρετανία για τους περασμένους δύο αιώνες (Fogel, 1993).

Σε άλλη θέση, ο Fogel (1997), αναλύει αυτή

48

την εξελικτική διαδικασία η οποία περιλαμ-βάνει διαχρονικά και βιολογικές μεταβολές, αλλά είναι πολύ γρήγορη, ασταθής, ανθρωπο-κεντρική και εντελώς πρόσφατη, καθώς έχει διάρκεια μόλις 300 περίπου έτη. Οι σημερινές λιγότερο αναπτυγμένες οικονομίες, όπως και στην προβιομηχανική Ευρώπη, έχουν χαμη-λούς δείκτες παραγωγικότητας της εργασίας ανά εργάτη λόγω της εκτεταμένης κακής δια-τροφής και ανθρώπινης ανάπτυξης.

Βεβαίως η βιομηχανική επανάσταση δεν έφε-ρε ευημερία σε όλους. Σε κριτική του στη βιο-μηχανική επανάσταση ο Friedrich Engels3 πα-ρατήρησε ότι η οστρακιά, η ραχίτιδες και η φυ-ματίωση ήταν πολύ συχνότερες στην εργατική τάξη και δεν έπλητταν σοβαρά τη μέση και την ανώτερη τάξη. Επίσης, έδωσε αποδείξεις ότι η θνησιμότητα στη χαμηλή τάξη ήταν μέχρι και διπλάσια από ότι στις ανώτερες τάξεις. Στη συνέχεια παρατήρησε ότι ο ρυθμός θανάτων στις βιομηχανικές πόλεις ήταν πολύ υψηλό-τερος από τις αγροτικές περιοχές (ένα προς τριάντα και ένα προς σαράντα αντίστοιχα). Ο Engels καταλήγει ότι «η αστική τάξη δεν θα πρέπει να παραπονιέται εάν μετά από όλα αυτά τα στοιχεία και γεγονότα, των οποίων εί-ναι σε γνώση, την κατηγορήσω για κοινωνική δολοφονία» (Engels, 2001:p. 146).

Ανισότητες στην υγεία και στο εισό-δημαΟι ανισότητες στην υγεία ανάμεσα στις πλούσιες και στις φτωχές χώρες είναι ιδιαί-τερα έντονες, ωστόσο ανισότητες υπάρχουν και στο εσωτερικό κάθε χώρας, ανεξάρτη-τα από το επίπεδο ανάπτυξής της, ανάμεσα στις διάφορες κοινωνικές τάξεις ή τις γεω-γραφικές της περιφέρειες. Όπως αναφέρει ο Farmer (1999), μελέτες που αναφέρονται ακόμα και στο δωδέκατο αιώνα δείχνουν ότι «πολύ απλά, οι φτωχοί είναι περισσότερο ασθε-νείς από τους μη φτωχούς και αυτό είναι αλή-θεια και στις πλούσιες και στις φτωχές χώρες»,

3 Το πρωτότυπο κείμενο δημοσιεύτηκε στα γερμανικά το 1845, στη Λειψία, ενώ το αγγλικό κείμενο δημοσιεύ-τηκε το 1892. Στην παρούσα θέση χρησιμοποιείται από-σπασμα που περιέχεται στο συλλογικό τόμο Health and Disease: A Reader (Open University Press, Buckingham, 2001).

ενώ ο Ferrie (2001), δείχνει ισχυρή αρνητική συσχέτιση ανάμεσα σε πλούτο και θνησιμό-τητα στις ΗΠΑ ήδη από τον περασμένο αιώ-να, ανάμεσα στα έτη 1850 και 1860.

Αρκετές μελέτες που αναφέρονται σε ανα-πτυγμένα κράτη έχουν δείξει ότι ο βαθμός ανισότητας του εισοδήματος σε μια κοι-νωνία είναι ισχυρά σχετιζόμενος με το επί-πεδο θνησιμότητας της κοινωνίας αυτής (LeGrand, 1987) αλλά και με τη μείωση της κοινωνικής συνοχής και τη διάρρηξη του κοινωνικού ιστού (Kawachi et al., 1997). Οι ανισότητες είναι έντονες στις ΗΠΑ, λιγότερο έντονες στον Καναδά και στη Μεγάλη Βρε-τανία και ακόμα λιγότερο έντονες σε δυτι-κοευρωπαϊκές χώρες (van Doorslaer et al., 1997; Humphries and van Doorslaer, 2000; Hernández-Quevedo et al., 2006; Safaei, 2007).

Φαινόμενα όπως η ανεργία, ο κοινωνικός αποκλεισμός και η φτώχεια συνδέονται άμε-σα με το επίπεδο υγείας του πληθυσμού (Wilson and Walker, 1993; Dooley at al., 1996; Mathers and Schofield, 1998; Lakey, 2001), ενώ σε πρόσφατη έκδοση της Παγκό-σμιας Τράπεζας (O’Donell et al., 2008), παρα-τίθενται δεκάδες μελέτες αλλά και οι οικο-νομετρικές τεχνικές που χρησιμοποιούνται για την εμπειρική διερεύνηση της ανισότη-τας στην υγεία και τη φτώχεια και την παρα-κολούθηση και αξιολόγηση της διαχρονικής πορείας διαφόρων αναπτυξιακών προγραμ-μάτων που έχουν στόχο τη μείωση των ανι-σοτήτων.

Η σχέση μεταξύ υγείας εισοδήματος είναι, όπως φαίνεται στο Σχήμα 7, μια μη γραμμι-κή σχέση (Judge at al., 1998; Benzeval and Judge, 2001). Στα χαμηλότερα εισοδήματα μια εισοδηματική αύξηση κατά ΑΒ οδηγεί σε βελτίωση της υγείας κατά CD, ενώ στα υψη-λότερα εισοδήματα ίση εισοδηματική αύξη-ση οδηγεί σε μικρότερη βελτίωση της υγεί-ας κατά EF. Επομένως, αναδιανομή εισοδή-ματος προς τα ασθενέστερα εισοδηματικά στρώματα οδηγεί σε βελτίωση του γενικού επιπέδου υγείας, αφού το κέρδος των χαμη-λών κοινωνικο-οικονομικών στρωμάτων εί-ναι μεγαλύτερο από την απώλεια των υψηλών στρωμάτων.

49ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 34

εισόδημα

υγεία

Α Β Α Β

C

D

E

F

Α Β

C

D

Σχήμα 7: Σχέση μεταξύ εισοδήματος και υγείας

Πηγή: Judge at al., 1998

Χαρακτηριστικό παράδειγμα πλούσιας χώρας με έντονες ανισότητες είναι οι ΗΠΑ4, όπου πα-ρόλο που η κατά κεφαλήν δαπάνη για φροντί-δα υγείας είναι περίπου διπλάσια από το μέσο όρο των χωρών του ΟΟΣΑ5, υπάρχουν εκατομ-μύρια ανασφάλιστοι6 και οι δείκτες υγείας σε πολλές περιπτώσεις βρίσκονται σε μέτρια επί-πεδα (Andrerson and Hussey, 2001; Kumar and Ozdamar, 2004). Υπεύθυνη για τις κακές επι-δόσεις θεωρείται η πίστη στους μηχανισμούς της αγοράς (Woolhandler and Himmelstein, 2007:p. 1129) και επομένως άλλα έθνη θα πρέ-πει να αποφύγουν αυτό το παράδειγμα7.

Η Ευρώπη, έχοντας πλήρη συνείδηση ότι η κα-ταπολέμηση της φτώχειας και του αποκλει-σμού είναι κυρίαρχες επιλογές για την επίτευ-ξη κοινωνικής συνοχής και τη βελτίωση του γενικού επιπέδου υγείας, ανακήρυξε το 2007 «Ευρωπαϊκό έτος κατά των διακρίσεων και υπέρ της ισότητας», ενώ το 2010 είναι το «Ευρωπαϊκό έτος καταπολέμησης της φτώχειας και του κοινω-νικού αποκλεισμού»8. Η Ευρώπη βέβαια είναι η μόνη γεωγραφική περιοχή του κόσμου όπου

4 «Οι ΗΠΑ έχουν το καλύτερο σύστημα υγείας στον κό-σμο, για όσους αντέχουν να πληρώσουν» (Kumar and Ozdamar, 2004:p. 84). «Οι ΗΠΑ είναι η μόνη χώρα του κόσμου που έχει σύστημα υγείας που προσπαθεί να απο-φύγει τους ασθενείς» (Angell, 2008:p. 917).

5 Το 2007 η δαπάνη για υγεία ήταν στις ΗΠΑ στο 16% του ΑΕΠ, ενώ ο μέσος όρος των άλλων χωρών του ΟΟΣΑ ήταν στο 8,7% (OECD, Health Data 2009).

6 Tο 2007 υπήρχαν 45,7 εκατομμύρια ανασφάλιστοι ενώ το 2008 ο σχετικός αριθμός ανήλθε σε 46,3 εκατομμύρια (U.S. Census Bureau, 2009).

7 Ανάλογο είναι το συμπέρασμα της Angell (2008), που επιχειρηματολογεί εναντίον της προσπάθειας να ιδιω-τικοποιηθεί ο τομέας της υγείας στον Καναδά στα πρό-τυπα των ΗΠΑ.

8 [ http://ec.europa.eu/employment_social/ ].

στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Μο-ντέλου9 η κοινωνική δικαιοσύνη και η ανταγω-νιστικότητα αντιμετωπίζονται ως στόχοι αμοι-βαία εφικτοί και όχι αμοιβαία αποκλειόμενοι (Scherpf, 2002). Γι’ αυτό και υπάρχουν προτά-σεις για ενδυνάμωση του ενεργητικού και δυ-ναμικού κράτους πρόνοιας, που θα οδηγήσει σε μια Νέα Κοινωνική Ευρώπη (Rasmussen and Delors, 2007; Giddens, 2008).

Η αμφίδρομη αιτιώδης σχέση ανά-μεσα στην υγεία και στην οικονομι-κή ανάπτυξηΗ θετική συσχέτιση ανάμεσα στην υγεία και στο κατά κεφαλήν εισόδημα είναι μία από τις γνωστότερες σχέσεις στην αναπτυξιακή οικο-νομική και συνήθως εκφράζει μια αιτιώδη σχέ-ση με φορά από το εισόδημα προς την υγεία (Bloom and Canning, 2000). Το υψηλότερο ει-σόδημα δίνει την ευχέρεια ελέγχου και πρό-σβασης σε πολλά από τα αγαθά και υπηρεσίες που προωθούν την καλύτερη υγεία, όπως είναι η καλύτερη διατροφή, η πρόσβαση σε καθαρό νερό και η καλή ποιότητα υπηρεσιών υγείας.

Πρόσφατα ωστόσο, προέκυψε από πολ-λές εμπειρικές μελέτες (Strauss and Thomas, 1998; Bhargava et al., 2001; Bloom et al., 2001; Doeksen, 2006; van Ourti et al., 2009), μια άλλη ενδιαφέρουσα πιθανότητα: ότι η αιτιώδης σχέ-ση λειτουργεί και προς την άλλη πλευρά, δη-λαδή το καλύτερο επίπεδο υγείας οδηγεί σε υψηλότερο εισόδημα. Ο μηχανισμός που μπο-ρεί να οδηγεί σε αυτό το αποτέλεσμα μπορεί να αναφέρεται:

• στηβελτίωσητηςπαραγωγικότητας(υγιέ-στεροι εργαζόμενοι είναι πιο παραγωγικοί γιατί είναι δυνατότεροι σωματικά και πνευ-ματικά και δεν χάνονται μέρες λόγω ασθε-νειών)

• στην εκπαίδευση (υγιέστεροι άνθρωποι

9 Το ΕΚΜ είναι στη βάση του ένα πολιτικό όραμα μιας κοινωνίας που επιθυμεί την πρόοδο και την ανάπτυξη χωρίς να θυσιάζει κάποια από τα μέλη της, μιας κοινω-νίας που οργανώνεται συλλογικά απέναντι σε κινδύ-νους που απειλούν την ποιότητα ζωής ή την ίδια τη ζωή – όπως είναι η ασθένεια, η ανεργία, τα γηρατειά – μιας κοινωνίας που αναζητά ανθρωποκεντρικούς τρόπους ενσωμάτωσης και οικονομικής ολοκλήρωσης στην πα-γκόσμια οικονομία.

50

με υψηλότερο προσδόκιμο ζωής επενδύ-ουν περισσότερο στη βελτίωση των δεξι-οτήτων τους και περισσότερη εκπαίδευση οδηγεί σε αύξηση της παραγωγικότητας και επομένως σε αύξηση του εισοδήμα-τος)

• στηνεπένδυσησεφυσικόκεφάλαιο(βελ-τίωση του προσδόκιμου ζωής οδηγεί τα άτομα σε αυξημένη αποταμίευση για τη σύνταξή τους, η οποία αυξημένη αποτα-μίευση οδηγεί σε αυξημένη επένδυση και επομένως η αύξηση του φυσικού κεφα-λαίου οδηγεί σε αυξημένο εισόδημα, ενώ υπάρχει και εισροή ξένων επενδύσεων10 εάν υπάρχει υγιές και εκπαιδευμένο αν-θρώπινο δυναμικό)

Βεβαίως οι δύο αυτές απόψεις για τη φορά της αιτιότητας είναι συμβατές μεταξύ τους, αφού λειτουργεί μια δυναμική σχέση: η καλύτερη υγεία προωθεί την αύξηση του εισοδήματος, και το αυξημένο εισόδημα με τη σειρά του προωθεί τη βελτίωση της υγείας. Όπως αναφέ-ρει ο Οικονόμου (2000:σ. 14), «ανάπτυξη, οικο-νομική και κοινωνική ευημερία και βελτίωση του επιπέδου υγείας συνιστούν κομβικά σημεία ενός ανατροφοδοτούμενου κύκλου». Παραδείγματα περιλαμβάνουν τις χώρες της Ανατολικής Ασί-ας, την Ιρλανδία και πολλές πλούσιες βιομηχα-νικές χώρες.

Δυστυχώς όμως αυτή η σχέση μπορεί να λει-τουργήσει και αντίστροφα. Πτώση του επιπέ-δου υγείας μπορεί να έχει κλιμακωτά αποτελέ-σματα στο επίπεδο του εισοδήματος. Για πα-ράδειγμα, η επιδημία του AIDS έχει φέρει τερά-στιο οικονομικό βάρος στις χώρες της υποσα-χάριας Αφρικής, καθώς το 80% των θανάτων αφορά άτομα εργάσιμης ηλικίας και οι απώ-λειες σε εισόδημα είναι τεράστιες. Ένα άλλο παράδειγμα είναι η Ρωσία, όπου η μετάβα-ση στην οικονομία της αγοράς, καθώς επίσης και άλλα προβλήματα που προϋπήρχαν όπως αλκοολισμός, φτωχή δίαιτα, υψηλό στρες και πολλά ατυχήματα και εγκληματικότητα, οδή-γησε σε μία δραματική πτώση του προσδόκι-μου ζωής κατά το 1990-1995.

Η ιδέα ότι η καλή υγεία μπορεί να αποτελεί

10 Η αύξηση κατά ένα έτος του προσδόκιμου ζωής οδηγεί σε αύξηση κατά 9% της ροής των άμεσων ξένων επεν-δύσεων σε φτωχές χώρες (Alsan et al., 2006).

ουσιαστικό παράγοντα προώθησης της οικο-νομικής ανάπτυξης συνιστά μια επανάσταση στην οικονομική σκέψη που έλαβε χώρα κατά τις τελευταίες δεκαετίες, θέτοντας το ανθρώ-πινο κεφάλαιο, με τη μορφή της εκπαίδευσης και της καλής υγείας, στο ίδιο επίπεδο με το φυσικό κεφάλαιο ως πρώτη ύλη στην παρα-γωγή (Bloom et al., 2001). Η προοπτική αυτή προσφέρει μια συναρπαστική νέα δυνατότη-τα στην αναπτυξιακή οικονομική: επενδύσεις στην υγεία για να τονωθεί η ανάπτυξη.

Το γεγονός ότι οι επενδύσεις που συμβάλουν στη βελτίωση των συστημάτων υγείας όχι μόνο οδηγούν σε βελτίωση της υγείας, αλλά και σε οικονομική ανάπτυξη και σε αύξηση του γενικότερου επιπέδου κοινωνικής ευημε-ρίας και κοινωνικής συνοχής, αναγνωρίστηκε από τους Υπουργούς Υγείας των 53 χωρών του Ευρωπαϊκού τμήματος του Παγκόσμιου Οργα-νισμού Υγείας που υπέγραψαν τον Ιούνιο του 2008 το «Χάρτη του Ταλίν»11.

Συμπέρασμα«Η φτώχεια και η κακή υγεία πάνε μαζί» (Hamoudi and Sachs, 1999:p. 1). Από όσα αναπτύχθηκαν παραπάνω φαίνεται ότι η κακή υγεία είναι κάτι περισσότερο από μια συνέπεια του χαμηλού εισοδήματος, είναι επίσης μία από τις βασικές αιτίες του. Επομένως, η σχέση μεταξύ καλής υγείας και οικονομικού στάτους είναι κυκλι-κής φύσης (Hamoudi and Sachs, 1999:p. 20). Η βελτιωμένη υγεία φέρνει οικονομική επιτυχία, όπως και η οικονομική επιτυχία φέρνει βελτιώ-σεις στην υγεία.

Οι φτωχοί έχουν υψηλότερους δείκτες νοση-ρότητας και θνησιμότητας από τους πλουσιό-τερους, χρησιμοποιούν λιγότερο τις υπηρεσί-ες υγείας παρόλο που έχουν μεγαλύτερες ανά-γκες φροντίδας και αναγκάζονται να δαπα-νούν μεγάλο ποσοστό του εισοδήματός τους για την υγεία και αυτό τους κάνει ακόμα φτω-χότερους. Από την άλλη πλευρά, η καλή υγεία είναι ένας παράγοντας οικονομικής επιτυχίας. Η υγεία επιδρά απευθείας στο οικογενειακό ει-σόδημα και στην ευημερία, στην παραγωγικό-τητα της εργασίας, στο ποσοστό συμμετοχής 11 «The Tallinn Charter: Health Systems for Health and

Wealth», WHO European Ministerial Conference, Tal-linn, Estonia, 25-27 June 2008.

51ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 34

στην απασχόληση, στις αποταμιεύσεις και στις επενδύσεις, στους δημογραφικούς δείκτες και σε άλλους παράγοντες ανθρώπινου κεφαλαί-ου (Hamoudi and Sachs, 1999:p. 2). Η βελτιω-μένη υγεία δεν είναι απλώς ένα από τα πολλά θετικά αποτελέσματα των στρατηγικών οικο-νομικής ανάπτυξης, αλλά η έρευνα δείχνει ότι οι επιτυχημένες αναπτυξιακές στρατηγικές πρέπει να περιλαμβάνουν αποτελεσματικές παρεμβάσεις υγείας.

Συμπερασματικά, λοιπόν, «η ασθένεια δεν οδη-γεί μόνο στη μείωση της ποιότητας ζωής, αλλά και στην απώλεια της ελευθερίας να κάνει κά-ποιος αυτά που θέλει να κάνει» (Amartya Sen, 2002:p. 663), και επομένως «η καλή υγεία δεν εί-ναι απλώς ‘εργαλείο’ για την ανάπτυξη αλλά είναι ένα ‘αναπόσπαστο τμήμα’ της ανάπτυξης» (Am-artya Sen, 1999:p. 623).

Ελληνική ΒιβλιογραφίαΒαΐτσος, Κ. και Α. Μπαρτζώκας (2004), Αναπτυξιακή

Οικονομική, Κείμενα οικονομικής σκέψης και κοινωνι-κού προβληματισμού, εκδόσεις Κριτική, Αθήνα.

Οικονόμου, Χαράλαμπος, (2010), Ανισότητες στην υγεία και τις υπηρεσίες υγείας: η χωρική διάστα-ση, Αθήνα.

Ξενόγλωσση ΒιβλιογραφίαAlsan Marcella, David E. Bloom and David Canning

(2006), “The Effect of Population Health on For-eign Direct Investment Inflows to Low- and Mid-dle-Income Countries,” World Development, 34(4), pp. 613-630.

Andrerson, Gerard and Peter Sotir Hussey (2001), “Comparing Health System Performance in OECD Countries,” Health Affairs, 20(3), pp. 219-232.

Angell, Marcia (2008), “Privatizing health care is not the answer: lessons from the United States,” Ca-nadian Medical Association Journal, 179(9), pp. 916-919.

Benzeval Michaela and Ken Judge (2001), “Income and health: the time dimension,” Social Science and Medicine,” 52, pp. 1371-1390.

Bhargava, Alok, Dean T. Jamison, Lawrence J. Lau and Christopher J.L. Murray (2001), “Modeling the ef-fects of health on economic growth,” Journal of Health Economics 20(3), pp. 423-440.

Bloom, David and David Canning (2000), “The health and wealth of nations,” Science, 287, pp. 1207-1209.

Bloom, David E., David Canning and Jaypee Sevil-la (2001), The effect oh health on economic growth:

Theory and evidence, National Bureau of Economic Research Working Paper 8587, Cambridge, MA.

Doeksen Gerald A. (2006), “The Changing Face of Eco-nomic Development: Health Care as an Economic Engine,” Paper presented at the EcoMod Interna-tional Conference on Regional and Urban Modeling, June 1-3, 2006 in Brussels, Belgium.

Dooley, D., J. Fielding and L. Levi (1996), “Health and Unemployment,” Annual Review of Public Health, 17, pp. 449-465.

Engels, Friedrich (2001), “The Condition of the Work-ing Class in England in 1844,” in Basiro Davey, Alastair Gray and Clive Seale (eds.), Health and Dis-ease: A Reader, 3rd edition, Open University Press, Buckingham, England.

Farmer, Paul (1999), Infections and Inequalities: The Modern Plagues, University of California Press, Berkeley.

Ferrie, Joseph P. (2001), The Poor and the Dead: Socio-economic Status and Mortality in the U.S., 1850-1860, NBER Historical Working Papers No 135, Nation-al Bureau of Economic Research, Inc. Washington DC.

Fogel, R. W. (1993), “Economic growth, population theory, and physiology: the bearing of long–term processes on the making of economic policy,” (No-bel Prize lecture), http://nobelprize.org/nobel_prizes/economics/ laureates/1993/

Fogel, Robert W. and Dora L. Costa (1997), “A Theo-ry of Technophysio Evolution, With Some Impli-cations for Forecasting Population, Health Care Costs, and Pension Costs,” Demography, 34(1), pp. 49-66.

Giddens, Anthony (1998), The Third Way: The Renewal of Social Democracy, Polity, Cambridge.

Gray, Alastair (2002), World Health and Disease, 3rd edi-tion, Open University Press, Buckingham.

Hamoudi Amar A. and Jeffrey D. Sachs (1999), Eco-nomic Consequences of Health Status: A Review of the Evidence, Working Paper No 30, Center for In-ternational Development (CID) at Harvard Univer-sity, Harvard MΑ.

Hernández-Quevedo, Cristina, Andrew M. Jones, An-gel López-Nicolás and Nigel Rice (2006), “Socio-economic inequalities in health: A comparative longitudinal analysis using the European Commu-nity Household Panel,” Social Science & Medicine, 63, pp. 1246–1261.

Hobsbawm, Eric (1969), Industry and Empire: The Birth of the Industrial Revolution, Weidenfeld and Nichol-son, London.

Humphries, Karin H. and Eddy van Doorslaer (2000), “Income-related health inequality in Canada,” So-cial Science & Medicine, 50, pp. 663-671.

Johnson, D. Gale (1997), “Agriculture and the Wealth of Nations,” (Ely lecture), American Economic Re-view, 87(2), pp. 1–12.

52

Judge, Ken, Jo-Ann Mulligan and Michaela Benzeval (1998), “Income Inequality and Population Health,” Social Science and Medicine, 46, pp.567-579.

Kawachi, Ichiro, Bruce Kennedy, Kimberly Lochner and Deborah Prothrow-Stith (1997), “Social Capital, Income Inequality, and Mortality,” American Jour-nal of Public Health, 87(9), pp. 1491-1498.

Kumar, Arun and Linet Ozdamar (2004), “International Comparison of Health Care Systems,” International Journal of the Computer, the Internet and Manage-ment, 12(3), pp. 81-95.

Lakey Jane (2001), Youth, Unemployment, Labour Mar-ket Progammes and Health, Public Studies Institute, London.

LeGrand, Julian (1987), “Inequalities in health. Some international comparisons,” European Economic Review, 31(1-2), pp. 182-191.

Maddison, Agnus (2001), The World Economy: A Mil-lennial Perspective, Development Centre Studies, OECD, Paris.

Mathers C. and D. Schofield (1998), “The health conse-quences of unemployment: the evidence,” Medical Journal of Australia, 168, pp. 178-182.

O’Donnell, Owen, Eddy van Doorslaer, Adam Wagstaff and Magnus Lindelow (2008), Analyzing Health Eq-uity Using Household Survey Data, A Guide to Tech-niques and Their Implementation, World Bank Insti-tute Learning Resources Series, The World Bank, Washington, DC.

OECD (2009), OECD Health Data 2009, Paris.Rasmussen Poul Nyrup and Jacques Delors (2007),

The New Social Europe, Party of European Social-ists, Brussels.

Safaei, Jalil (2007), “Income and health inequality across Canadian provinces,” Health & Place, 13, pp. 629-638.

Scherpf, Fritz (2002), “The European Social Model: Coping with the Challenges of Diversity”, Journal of Common Market Studies, 40(4), pp. 645-670.

Sen, Amartya (1997), “Health in Development,” Bulle-tin of the World Health Organization, 77(8), pp. 619-623.

Sen, Amartya (2002), “Why Health Equity?” Health Eco-nomics, 11(8), pp. 659–666.

Strauss, John and Duncan Thomas (1998), “Health, Nutrition and Economic Development,” Journal of Economic Literature, 36(2), pp. 766-817.

U.S. Census Berau (2009), Income, Poverty, and Health Insurance Coverage in the United States: 2008, Is-sued: September 2009, Washington DC.

van Doorslaer, Eddy, Adam Wagstaff, Han Bleichrodt, Samuel Calonge, Ulf-G. Gerdtham, Michael Gerfin, José Geurts, Lorna Gross, Unto Häkkinen, Robert E. Leu, Owen O’Donell, Carol Propper, Frank Puffer, Marisol Rodríguez, Gun Sundberg and Olaf Winkel-hake (1997), “Income related inequalities in health: some international comparisons, Journal of Health Economics, 16, pp. 93-112.

van Ourti, Tom, Eddy van Doorslaer and Xander Kool-man (2009), “The effect of income growth and in-equality on health inequality: Theory and empiri-cal evidence from the European Panel,” Journal of Health Economics 28(3), pp. 525-539.

Wilson, S.H. and G.M. Walker (1993), “Unem-ployment and health: a review,” Public Health, 107(3), pp. 153-162.

WHO (2009), World Health Sstatistics 2009, Geneva, Switzerland.

WHO Europe (2009), European Health for All Data-base 2009, Copenhagen.

Woolhandler, S. and D.U. Himmelstein (2007), “Com-petition in a publicly funded healthcare system,” British Medical Journal, 335, pp. 1126-1129.

World Bank (2006), World Development Report 2006: Equity and Development, The World Bank and Ox-ford University Press, Washington DC.

εταιρεία νοσηλευτικών σπουδών

Διοικητικό Συμβούλιο Εταιρείας νοσηλευτικών Σπουδών

Πρόεδρος: Μαρία Χατζοπούλου Αντιπρόεδρος: Ιωάννης Ελευσινιώτης Γενικός Γραμματέας: Όλγα Σίσκου Ειδικός Γραμματέας: Φωτεινή Τολίκα Ταμίας: Δημήτρης Ζήκος Μέλη: Δημήτρης Παπαγεωργίου Μαρία Χαρχαρίδου

Novartis Key Account Management (KAM)

• Αναγνωρίζουμε τις αλλαγές στο χώρο της υγείας

• Προσαρμοζόμαστε στο νέο περιβάλλον των νοσοκομείων

• Συνεργαζόμαστε για να δώσουμε λύσεις με γνώμονα τις καλύτερες υπηρεσίες για τον ασθενή

9619

- AP

R/20

11/K

AM-T

RADE

/1

54

προϋποθέσεις εγγραφήςΣύμφωνα με το καταστατικό της Εταιρείας Νοσηλευτικών Σπουδών, μέλη του σωματείου μπορούν να είναι Έλληνες και Ελληνίδες υπήκοοι, κάτοχοι πτυχί-ων Νοσηλευτικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, ή ισοτίμων Πανεπιστημιακών πτυχίων Νοσηλευτικής της ημεδαπής ή αλλοδαπής, ή Πανεπιστημιακών πτυ-χίων Ιατρικών, Βιολογικών, Κοινωνικών και Ανθρωπιστικών Επιστημών καθώς και πτυχιούχοι άλλων επιστημών που συμβάλλουν στην προαγωγή της Νο-σηλευτικής Επιστήμης. Το ποσοστό δε των μη νοσηλευτών μελών να μην ξε-περνά το 30%. Δεκτοί γίνονται και απόφοιτοι της Σχολής Αξιωματικών Νοση-λευτικής.

Η ιδιότητα του μέλους αποκτάται από τη στιγμή της εγγραφής στο οικείο Μη-τρώο, η δε εγγραφή ως μέλος γίνεται μετά από απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου ύστερα από αίτηση του υποψηφίου και ομόφωνη πρόταση δύο ιδρυτικών ή άλλων μελών. Πέρα από τα τακτικά μέλη του σωματείου το Διοι-κητικό Συμβούλιο μπορεί να ανακηρύξει επίτιμα μέλη ή ευεργέτες, πρόσω-πα, που προσέφεραν σπουδαίες υπηρεσίες ή μεγάλες δωρεές στο σωματείο ή που έδρασαν με ιδιαίτερη ωφέλεια υπέρ των σκοπών του χωρίς να καταβάλ-λουν καμία συνδρομή.

Τα μέλη του Σωματείου δικαιούνται να μετέχουν στις Γενικές Συνελεύσεις και δύνανται να παρακολουθούν τις συνεδριάσεις του Διοικητικού Συμβουλίου του σωματείου ενώ οφείλουν να συμμορφώνονται στις διατάξεις του παρό-ντος, στις αποφάσεις του Διοικητικού Συμβουλίου και τις αποφάσεις των Γενι-κών Συνελεύσεων.

Σε περίπτωση παράβασης από υπαίτια πράξη ή από παράλειψη των διατάξε-ων του καταστατικού του σωματείου από κάποιο μέλος, επιβάλλεται μετά από αιτιολογημένη απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου η ποινή της διαγραφής. Το μέλος που διαγράφηκε μπορεί να προσφύγει εναντίον της απόφασης δια-γραφής μέσα σε ένα μήνα από την ημέρα κοινοποίησης της απόφασης, ενώ-πιον της Γενικής Συνέλευσης των μελών του σωματείου.

Επίσης αρωγά μέλη ανακηρύσσονται μετά από έγγραφη αίτησή τους οι φοι-τητές των Πανεπιστημιακών Τμημάτων Νοσηλευτικής και οι φοιτητές της Σχο-λής Αξιωματικών Νοσηλευτικής. Τα αρωγά μέλη δεν έχουν το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι.

Τα μέλη του σωματείου καταβάλλουν υποχρεωτικά στο Ταμείο εφάπαξ ποσό για την εγγραφή και ετήσια συνδρομή, τα ποσά των οποίων καθορίζονται από το Δ.Σ. του σωματείου. Κάθε μέλος έχει το δικαίωμα να αποχωρήσει οποτεδή-ποτε από το σωματείο με την υποβολή αίτησης διαγραφής από το μητρώο με-λών, αλλά είναι υποχρεωμένο να καταβάλλει τυχόν καθυστερημένες συνδρο-μές μέχρι την ημέρα διαγραφής του, χωρίς να έχει κανένα δικαίωμα επί της περιουσίας του σωματείου.

Μέλη, που καθυστερούν την καταβολή της συνδρομής τους, δεν έχουν δικαί-ωμα να ψηφίσουν στις συνελεύσεις. Τέλος, που έχουν καθυστερήσει την κατα-βολή της συνδρομής τους περισσότερο από δύο χρόνια, διαγράφονται μετά από προηγούμενη ειδοποίηση και απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου.

55ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 34

Παρακαλούμε, συμπληρώστε (ηλεκτρονικά ή σε εκτύπωση) μία από

τις παρακάτω κάρτες (Εγγραφή Συνδρομητών στο περιοδικό «Νο-

σηλεία και Έρευνα» ή Εγγραφή Μελών στην Εταιρεία Νοσηλευτικών

Σπουδών) και διαβιβάστε την στο fax: 210-7461462 ή στο e-mail:

contact.ens@gmail.com

Εγγραφή Συνδρομητών στο ηλεκτρονικό περιοδικό «Νοσηλεία και

Έρευνα»

Κύριοι σας ενημερώνω ότι στις .............................. 2012 κατέθεσα στην

ATE BANK (Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδος) – Υποκατάστημα ..............

............................... και στο Λογαριασμό 013 01 012754 20 το ποσό των

................... €, προκειμένου να πραγματοποιηθεί η ακόλουθη Ετήσια Εγ-

γραφή Συνδρομητή στην Ηλεκτρονική Έκδοση του περιοδικού νοση-

λεία και Έρευνα (παρακαλούμε συμπληρώστε με κεφαλαία):

Ονοματεπώνυμο: .....................................................................................................

Επαγγελματική Ιδιότητα:........................................................................................

Διεύθυνση κατοικίας (οδός, αριθμός, ΤΚ, πόλη):

.........................................................................................................................................

Αριθμ Τηλεφώνου: ..................................................................................................

e-mail επικοινωνίας: ...............................................................................................

56

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ. : 210 6431108E-MAIL: ekdoseis.ocelotos@gmail.com

www. ocelotos. gr

ΕΚΔΟΣΕ ΙΣοσελότος