Εκπαιδευτική έρευνα

1η εργασία-ΕΚΠ51Χαράλαμπος Κουτσουρελάκης

Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα σπουδών: Εκπαίδευση Ενηλίκων

Θεματική ενότητα: ΕΚΠ 51 – Εκπαιδευτική έρευνα

ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: 2010/2011

1η Εργασία

Συντάκτης Εργασίας

Χαράλαμπος Κουτσουρελάκης

(ΑΜ:57642)

Σύμβουλος Καθηγητής

Αθανάσιος Κάτσης

1


Περιεχόμενα

Θέμα Εργασίας: Βιβλιογραφική Ανασκόπηση και Κριτική Ανάγνωση

Εμπειρικών Μελετών.............................................................................................3

1. Εισαγωγή............................................................................................................5

3. Το θεωρητικό πλαίσιο........................................................................................5

3.1. Αποτελεσματικότητα στην Εκπαίδευση.....................................................5

3.2. Η αναγκαιότητα της επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών..............................7

4. Τα ερευνητικά ερωτήματα.................................................................................9

5. Το είδος των ερευνητικών τεκμηρίων-δεδομένων που χρησιμοποιούνται......10

6. Το μεθοδολογικό πλάισιο.................................................................................11

7. Τα σημαντικότερα ευρήματα των εμπειρικών ερευνών..................................13

8. Σύνοψη.............................................................................................................14

9. Βιβλιογραφικές Αναφορές...............................................................................15

2


Θέμα Εργασίας: Βιβλιογραφική Ανασκόπηση και Κριτική Ανάγνωση

Εμπειρικών Μελετών

Στο πλαίσιο εκπόνησης ενός ερευνητικού σχεδίου σας ζητείται να ερευνήσετε μία διάσταση του πεδίου: “Αποτελεσματικότητα στην Εκπαίδευση”. Καλείστε λοιπόν να επιχειρήσετε τη βιβλιογραφική ανασκόπηση αυτής της συγκεκριμένης διάστασης του πεδίου, ώστε να εντοπίσετε ικανό αριθμό εμπειρικών ερευνών, με στόχο την κριτική ανάγνωση και σύνθεσή τους.

Συγκεκριμένα καλείστε:

- Να αποφασίσετε για τη συγκεκριμένη διάσταση του πεδίου «Αποτελεσματικότητα στην Εκπαίδευση» που σας ενδιαφέρει να ερευνήσετε.

- Να εντοπίσετε 5 έως 7 βιβλιογραφικές αναφορές (άρθρα, κεφάλαια σε βιβλία, κ.ά.) οι οποίες θα αναφέρονται σε εμπειρικές έρευνες για τη συγκεκριμένη διάσταση του πεδίου “Αποτελεσματικότητα στην Εκπαίδευση” που σας ενδιαφέρει να ερευνήσετε.

- Να μελετήσετε τις παραπάνω βιβλιογραφικές αναφορές και να συντάξετε ένα κείμενο στο οποίο θα παρουσιάζετε με συστηματικό και τεκμηριωμένο τρόπο τα εξής:

1. τη διάσταση του πεδίου “Αποτελεσματικότητα στην Εκπαίδευση” που σας ενδιαφέρει να ερευνήσετε

2. την τεκμηρίωσή του (γιατί δηλαδή η επιλεγείσα διάσταση εντάσσεται στο πεδίο “Αποτελεσματικότητα στην Εκπαίδευση”)

3. μια σύνθεση των εμπειρικών ερευνών που θα εστιάζεται στα ακόλουθα επιμέρους ζητήματα:

- το θεωρητικό προβληματισμό που θεμελιώνει τα ερευνητικά ερωτήματα ή τις υποθέσεις των ερευνών,

- τα ερευνητικά ερωτήματα ή τις υποθέσεις των εμπειρικών ερευνών,

- το είδος των ερευνητικών τεκμηρίων - δεδομένων που χρησιμοποιούν οι συγγραφείς για να υποστηρίξουν την επιχειρηματολογία τους,

- τη μεθοδολογική προσέγγιση που έχει χρησιμοποιηθεί σε κάθε εμπειρική έρευνα και

- τα σημαντικότερα ευρήματα των εμπειρικών ερευνών.

μια κριτική αποτίμηση της παραπάνω σύνθεσης, προκειμένου να διατυπώσετε, με τεκμηριωμένο τρόπο, ενδιαφέροντα και νέα ζητήματα που προκύπτουν για περαιτέρω διερεύνηση.

3


Οι επιλεγμένες εμπειρικές μελέτες σχετικές με την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών:

(1) Η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στα περιφερειακά επιμορφωτικά κέντρα και η αποτελεσματικότητα της. Εμπειρική έρευνα με βάση τις απόψεις των επιμορφωτών. Γιώργος Δημακόπουλος Διπλωματική μεταπτυχιακή εργασία

(2) Σκέψεις για την επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών. Το παράδειγμα των εκπαιδευτικών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης της Α’ Περιφέρειας του νομού Αχαΐας.Γιώργος Ν. Βοζαϊτης, Τµήµα Επιστημών της Εκπαίδευσης και της Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία Πανεπιστήμιο ΠατρώνΑµαλία Α. Υφαντή, Τµήµα Επιστημών της Εκπαίδευσης και της Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία Πανεπιστήμιο Πατρών

(3) Η δια βίου επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης. Προσδοκίες, προβλήματα, προτάσειςΕλένη Β. Τσίγκα, Σχολική Σύμβουλος Π.Ε.Γεώργιος Σπ. Νάσαινας, Προϊστάμενος Επιστημονικής και Παιδαγωγικής Καθοδήγησης Π.Ε. Περιφέρειας ∆. Πελοπονήσσου

(4) Ο λόγος της Ο.Λ.Μ.Ε για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα από τη μεταπολίτευση μέχρι και σήμεραΥφαντή Αμαλία, Επίκουρη Καθηγήτρια Π.Τ.Ν. ΠατρώνΒοζαΐτης Γιώργος, Εκπαιδευτικός Β/θμιας Εκπαίδευσης

(5) Οι επιμορφωτικές ανάγκες των εκπαιδευτικών της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης: Μια εμπειρική διερεύνηση στα σχολεία του νομού Πιερίας, βασισμένη στις αντιλήψεις των εκπαιδευτικών. Κατσαφόρος Κωνσταντίνος Διπλωματική μεταπτυχιακή εργασία

Οι επιλεγμένες θα αναφέρονται μέσα στο κείμενο με βάση το νούμερο 1,2,3,4 ή 5 για

χάριν συντομίας

4


1. Εισαγωγή

Το σχολείο, ως θεσμικό στοιχείο της κοινωνίας, αντανακλά

την κυρίαρχη ιδεολογία της, και είναι ένα σύστημα ανοικτό, γιατί

υπάρχει και λειτουργεί μέσα σ’ ένα ευρύτερο περιβάλλον. Ως

ανοικτό σύστημα δέχεται την επίδραση του εξωτερικού

περιβάλλοντος και εν συνεχεία ασκεί τη δική του επίδραση πάνω σε

αυτό. εμπλεκόμενοι στην εκπαιδευτική διαδικασία (διευθυντής,

διδακτικό προσωπικό, μαθητές, γονείς), ως επιμέρους

υποσυστήματα, βρίσκονται σε μια σχέση αλληλεπίδρασης μεταξύ

τους, η οποία διέπεται από ένα σύνολο κανόνων και αξιών

(Πασιαρδής & Πασιαρδή, 2000).

Οι όροι «ποιότητα», καθώς και «αποτελεσματικότητα» στην εκπαίδευση

προέρχονται κυρίως από το χώρο των οικονομικών επιστημών και συνδέονται με την

αποτελεσματικότητα των παραγωγικών μονάδων, αλλά παρατηρείται, ιδιαίτερα κατά

τα τελευταία χρόνια, η επέκταση της επίδρασής τους και στον εκπαιδευτικό χώρο. Οι

έρευνες αναφορικά με τη σχολική ποιότητα και αποτελεσματικότητα, κυρίως σε

διεθνές επίπεδο, καταδεικνύουν πλήθος παραμέτρων που πρέπει να αξιολογούνται

ανάλογα προτού χαρακτηριστεί ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα ως αποτελεσματικό ή μη

αποτελεσματικό. Παράγοντες, όπως η διεύθυνση του σχολείου, οι καλές

διαπροσωπικές σχέσεις, οι υψηλές προσδοκίες των εκπαιδευτικών για όλους τους

μαθητές, η αξιολόγηση της επίδοσης του μαθητικού πληθυσμού, η επιμόρφωση των

εκπαιδευτικών κ.α. Στην εργασία αυτή, θα προσπαθήσουμε να αναδείξουμε το πώς η

επιμόρφωση των εκπαιδευτικών εντάσσεται στο πεδίο «Αποτελεσματικότητα στην

εκπαίδευση» και συνθέτοντας τις επιλεγμένες σχετικές εμπειρικές έρευνες θα

εστιάσουμε στο θεωρητικό προβληματισμό, τα ερευνητικά ερωτήματα και τεκμήρια,

στο μεθοδολογικό πλαίσιο αλλά και τα σημαντικότερα ευρήματα τους.

5


3. Το θεωρητικό πλαίσιο

3.1. Αποτελεσματικότητα στην Εκπαίδευση

Ένα από τα βασικά ζητούμενα της κοινωνίας απέναντι στη πολιτεία και σε

όλους όσους εμπλέκονται άμεσα στην εκπαιδευτική διαδικασία (διδακτικό και

διοικητικό προσωπικό, μαθητές, γονείς) ή έμμεσα (φορολογούμενοι χρηματοδότες

της εκπαίδευσης) είναι η ικανοποίηση του δικαιώματος για υψηλής ποιότητας

παρεχόμενη εκπαίδευση. Το ζητούμενο, λοιπόν, είναι η ποιότητα και η

αποτελεσματικότητα στην εκπαίδευση, θέμα το οποίο αποτελεί πόλο αντιπαραθέσεων

και συγκρούσεων, τόσο σε πολιτικό, όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Οι δύο έννοιες

(ποιότητα και αποτελεσματικότητα) δεν είναι συνώνυμες, ωστόσο και οι δυο

περιγράφουν και επεξηγούν τη λειτουργία οργανισμών, όπως είναι τα σχολεία

(Πασιαρδής & Πασιαρδή, 2000).

Κατά τη δεκαετία του 1980, σε παγκόσμιο επίπεδο, προέκυψε επιτακτική η

ανάγκη για αναβάθμιση του δημόσιου σχολείου και διερεύνηση των βασικότερων

παραγόντων που παίζουν ρόλο σημαντικό στην επιτυχία του και που αποτελούν τους

δείκτες ενός αποτελεσματικού εκπαιδευτικού οργανισμού. Επιπρόσθετα, τις

τελευταίες δεκαετίες έχουν πραγματοποιηθεί πολλές έρευνες στο διεθνή χώρο

σχετικά με την «αποτελεσματικότητα» στην εκπαίδευση. Σύμφωνα με τον Scheerens

(1992), οι πραγματοποιθείσες έρευνες χαρακτηρίζονται «μη θεωρητικές» με την

έννοια πως ναι μεν καταδεικνύουν τι είναι αποτελεσματικό στην εκπαίδευση, αλλά

δεν επεξηγούν γιατί ορισμένες από τις τακτικές που εφαρμόζονται επιτυγχάνουν και

άλλες όχι. Από τα παραπάνω, προκύπτουν ζητήματα σχετικά με την αποστολή, αλλά

και τα χαρακτηριστικά ενός αποτελεσματικού εκπαιδευτικού ιδρύματος. Οι έρευνες

για τη διερεύνηση των χαρακτηριστικών των αποτελεσματικών εκπαιδευτικών

ιδρυμάτων ξεκίνησαν, τη δεκαετία του 60’ στην Αμερική , με τη δημοσίευση της

έρευνας του James Coleman και των συνεργατών του σχετικά με την ισότητα στις

εκπαιδευτικές ευκαιρίες. Στην έρευνα αυτή, προβάλλεται η σπουδαιότητα του

σχολικού κλίματος για την επίδοση των μαθητών, όμως σύμφωνα με τα ευρήματα της

παραπάνω έρευνας, η ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης δεν αποτελεί εγγύηση

για τη μελλοντική επαγγελματική επιτυχία ενός ατόμου, αφού η επιτυχία είναι

συνάρτηση της κοινωνικής και οικονομικής του προέλευσης (Coleman κ.συν, 1966).

Tα ευρήματα αυτής της έρευνας αμφισβητήθηκαν έντονα και τα επόμενα χρόνια

πλήθος καινούργιων μελετών έδωσε ώθηση για την ανάπτυξη του Κινήματος των

6


Αποτελεσματικών Σχολείων ( Movement of Effective Schools). Τα ευρήματα των

μεταγενέστερων μελετών καταλήγουν σε ένα κοινό συμπέρασμα: Η κοινωνική και

οικονομική προέλευση των μαθητών δεν αποτελεί παράγοντα επιτυχίας ή αποτυχίας

τους, αφού πολλοί μαθητές, προερχόμενοι από χαμηλά κοινωνικά, οικονομικά και

μορφωτικά στρώματα, κατόρθωναν να πετύχουν υψηλές επιδόσεις στο σχολείο και να

εξασφαλίσουν στη συνέχεια επαγγελματική και κοινωνική ανέλιξη. Για πρώτη φορά

δόθηκε έμφαση στην ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης, αλλά και στο

σημαντικό ρόλο που καλούνται να διαδραματίσουν οι εκπαιδευτικοί στην

παιδαγωγική διαδικασία. Οι έρευνες αυτής της δεκαετίας γύρω από το

αποτελεσματικό σχολείο, συγκλίνουν σε ένα κοινό σημείο: η αποτελεσματικότητα

μιας εκπαιδευτικής μονάδας είναι συνδυασμός ποιότητας της παρεχόμενης

εκπαίδευσης και ισότητας ευκαιριών για όλους τους μαθητές (Lezotte, όπ. αναφ. στο

Πασιαρδής 2004).

Σήμερα, η έρευνα για τη σχολική αποτελεσματικότητα δεν περιορίζεται στο

ερώτημα του αν το σχολείο μπορεί να επηρεάζει τη σχολική επιτυχία, μια και

αποδέχεται εκ των προτέρων ότι μπορεί, σύμφωνα πάντα με τους οπαδούς του

Κινήματος των Αποτελεσματικών Σχολείων. Τώρα το πρόβλημα εντοπίζεται στις

στρατηγικές που απαιτούνται ώστε τα μη αποτελεσματικά σχολεία να αναβαθμιστούν

και τα αποτελεσματικά, όχι μόνο να παραμείνουν, αλλά να βελτιωθούν περισσότερο.

3.2. Η αναγκαιότητα της επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών

Οι αλλαγές στην εκπαίδευση εδράζονται σε γενικότερες κοινωνικο-

οικονομικές ανακατατάξεις και εξελίξεις οι οποίες εκδηλώνονται σε πλανητικό πλέον

επίπεδο. Τα στοιχεία που επηρεάζουν και συνθέτουν τη νέα κοινωνική και

εκπαιδευτική πραγματικότητα είναι: (Κιμουρτζής , 2007)

1. Η παγκοσμιοποίηση, η οποία έχει θέσει το ζήτημα της διεθνούς

ανταγωνιστικότητας υψηλά στην ατζέντα των χωρών. Το νέο υπόδειγμα

παραγωγής, προϋποθέτει άτομα που διαθέτουν μόρφωση, καλλιέργεια,

ομαδικότητα, αυτοπεποίθηση, προσαρμοστικότητα. Έτσι, προσδίδεται

ιδιαίτερη αξία στην ανάπτυξη/εκπαίδευση ατόμων που θα διαθέτουν τα

στοιχεία αυτά

2. Η ανάπτυξη της κοινωνίας και οικονομίας της γνώσης εξαρτάται από την

παραγωγή νέων γνώσεων οι οποίες μεταδίδονται μέσω της εκπαίδευσης και

7


διαδίδονται με τη βοήθεια των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών.

Παράλληλα, οι νέες τεχνολογίες δημιουργούν ανάγκες για άτομα με ειδικές

δεξιότητες και προσόντα. Δημιουργείται συνεπώς μια «κυκλοτερής σχέση»

μεταξύ τεχνολογίας και διδασκαλίας

3. Οι πιέσεις που ασκούνται στο εκπαιδευτικό σύστημα για την προετοιμασία

των σημερινών «υπερ-συνδεδεμένων στο δια-δίκτυο» νέων που έχουν

ενσωματώσει την τεχνολογία στην προσωπική και κοινωνική τους ζωή.

4. Η αλλαγή του ιδίου του σχολείου το οποίο αντανακλά τους μετασχηματισμούς

της ελληνικής κοινωνίας τόσο από τις εισροές των οικονομικών μεταναστών

όσο και από τις πιέσεις άλλων ομάδων για ισότιμη κοινωνική ενσωμάτωση

(π.χ. άτομα με ειδικές ανάγκες, παλινοστούντες, κ.α.)

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ο εκπαιδευτικός χρειάζεται να εκτίθεται σε νέες

ιδέες. Πράγματι, ο εκπαιδευτικός δεν παραδίδει μόνο μαθήματα, αλλά γαλουχεί και

μορφώνει πολίτες οι οποίοι έχουν κρίσιμη σημασία για την πολιτική και κοινωνική

ζωή μιας κοινωνίας. Ο ρόλος του είναι πολυδιάστατος και ως εκ τούτου επιφορτίζεται

να καθοδηγήσει τους μαθητές του, ώστε:

1. να αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις που δημιουργούν οι νέες τεχνολογίες

2. να λειτουργούν μέσα σε έναν αυξανόμενα διεπιστημονικό κόσμο

3. να ανταποκρίνονται στις ανάγκες της «δημιουργικής εποχής». Ειδικά γι αυτό

το θέμα οι Florida και Tinagli αναφέρουν ότι η κοινωνική και οικονομική

καινοτομία φαίνεται να συνδέονται με τρείς κύριες συνιστώσες, τα λεγόμενα

3Τ (Talent-Technology-Tolerance). Πιο συγκεκριμένα, οι συνιστώσες αυτές

αφορούν τη δημιουργικότητα, το ταλέντο, την καινοτομικότητα, την ανεκτική

συμπεριφορά απέναντι στο «Άλλο» και το διαφορετικό, την απονομή αξίας

απέναντι σε ζήτημα που αφορούν τα ανθρώπινα δικαιώματα, το περιβάλλον,

την ποιότητα ζώης, κ.α. (Florida και Tinagli, 2004)

Υπό αυτήν την έννοια η σημασία της επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών αποκτά

κρίσιμη σημασία για την επιτυχή υλοποίηση όσο και για την ποιότητα αλλά και

αποτελεσματικότητα του εκπαιδευτικού τους έργου. Είναι προφανές, επίσης, ότι η

επιμόρφωση συνδέεται με την ανανέωση του εκπαιδευτικού συστήματος και αποτελεί

8


μια μορφή εγγύησης για τη διαρκή βελτίωση του και τη σύνδεσή του με τις εξελίξεις

στις επιστήμες και με τις επιστήμες της εκπαίδευσης

4. Τα ερευνητικά ερωτήματα

Από την προηγηθέισα ανάλυση, φάνηκε ότι η επαγγελματική επιμόρφωση των

εκπαιδευτικών δίνει έμφαση στον ρόλο του εκπαιδευτικού επαγγέλματος ως

προωθητικής δύναμης στις αναδυόμενες κοινωνίες της μάθησης. Στην προοπτική

αυτή οι κυριότεροι στόχοι των επιλεγμένων εμπειρικών μελετών

ήταν να εξεταστούν οι γενικές θέσεις των εκπαιδευτικών των

στελεχών της εκπαίδευσης αλλά και της ΟΛΜΕ για την επιμόρφωση

αναφορικά µε συγκεκριμένες παραμέτρους, όπως είναι οι σκοποί και

το περιεχόμενο των επιμορφωτικών προγραµµάτων, η

αποτελεσματικότητα τους, οι φορείς υλοποίησης, η διάρκεια

ανάπτυξης των προγραµµάτων οι προσωπικές στρατηγικές

επαγγελματικής ανάπτυξης (αυτοεπιµόρφωση) καθώς και η

συμβολή των εκπαιδευτικών στην ανάπτυξη, τη συστηματοποίηση

και την τεκμηρίωση των θέσεων για την επιμόρφωση. Οπότε με βάση

τις επιλεγμένες εμπειρικές έρευνες αλλά και την γενικότερη βιβλιογραφία

εντοπίζονται κρίσιμα γενικά ζητήματα προς διερεύνηση στην ελληνική

πραγματικότητα, τα οποία μπορούν να συνοψισθούν στα εξής:

Υποστήριξη της επαγγελματικής ανάπτυξης των εκπαιδευτικών και

ειδικότερα ενίσχυση των ευκαιριών/κινήτρων του επαγγέλματος. Συνεχής

βελτίωση των ικανοτήτων και προσόντων των εκπαιδευτικών και διεύρυνση

του ρόλου τους ως σχεδιαστών, διαμορφωτών και προωθητών της μάθησης.

Ανάπτυξη της δια βίου επαγγελματικής επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών, με

έμφαση στα μεταβαλλόμενα περιεχόμενα των γνωστικών αντικειμένων, στις

επιπτώσεις των Νέων Τεχνολογιών, στην πολυμορφία του μαθητικού

δυναμικού, στους νέους τρόπους μάθησης, στις επιδράσεις των κοινωνικο-

πολιτισμικών περιβαλλόντων κ.ά.

Μελέτη των τρόπων σύνδεσης της επιμόρφωσης με τη σχολική πράξη και

γενικότερα με τη βελτίωση της μάθησης και του μορφωτικού περιβάλλοντος

των σχολείων.

9


Τέλος, χρειάζεται ιδιαίτερα να διερευνηθούν η επαγγελματική επιμόρφωση ως

διαδικασία συμμετοχής των εκπαιδευτικών σε όλες τις φάσεις της, καθώς και

οι οργανωτικές μεταβολές του συστήματος της επιμόρφωσης. Ειδικότερα,

χρειάζεται να διερευνηθούν θέματα όπως ο σχεδιασμός, η αξιολόγηση, η

ανίχνευση των επιμορφωτικών αναγκών, τα κριτήρια ποιότητας, οι

μηχανισμοί υποστήριξης κ.ά.

Τα παραπάνω ζητήματα διαμορφώνουν ένα ευρύ ερευνητικό πλαίσιο με ένα πλήθος

επιμέρους υποερωτημάτων.

5. Το είδος των ερευνητικών τεκμηρίων-δεδομένων που χρησιμοποιούνται

Το είδος των ερευνητικών τεκμηρίων - δεδομένων που χρησιμοποιούνται στις

επιλεγμένες έρευνες προέκυψαν

1) από τα δομημένα ερωτηματολόγια με κλειστού κυρίως τύπου ερωτήσεις

(κλίμακα Likert) που δόθηκαν σε εκπαιδευτικούς, Σχολικούς Συμβούλους,

Διευθυντές σχολικών μονάδων, επιμορφωτές και Υπευθύνους Σχολικών

Δραστηριοτήτων (ποσοτική έρευνα),

2) από τις κατευθύνσεις των ερωτημάτων κατά τις συνεντεύξεις (ποιοτική

έρευνα).

3) και την βιβλιογραφική μελέτη και ανάλυση περιεχομένου

(Δελτία της ΟΛΜΕ)

Στη περίπτωση των δεδομένων από ερωτηματολόγια η στατιστική ανάλυση

των εμπειρικών δεδομένων των ερευνών οργανώνεται ως επί το πλείστον με άξονα τα

ερευνητικά ερωτήματα και διακρίνεται σε δύο επίπεδα.

α) Σ' ένα πρώτο περιγραφικό επίπεδο ανάλυσης όπου εντοπίζονται τα

δημογραφικά χαρακτηριστικά των εκπαιδευτικών και των στελεχών της

εκπαίδευσης, η σχέση των εκπαιδευτικών με την επιμόρφωση (ιστορικό

επιμόρφωσης), οι απόψεις τους για τις επιμορφωτικές τους ανάγκες, για την

μορφή, τον τύπο και την διάρκεια της επιμόρφωσης. Η ανάλυση αυτή

αποτυπώνει κατά το δυνατόν τις απαντήσεις των εκπαιδευτικών στα

αντίστοιχα ερευνητικά ερωτήματα. Τα εμπειρικά δεδομένα κάποιες φορές

οργανώνονται σε πίνακες συχνοτήτων (εμπ. έρευνα 3), σε ακιδωτά

διαγράμματα (εμπ. έρευνα 5) ενώ σε άλλες περιπτώσεις ομαδοποιήθηκαν ή

10


αναλύονται περισσότερο ώστε να διατυπωθούν καλύτερα οι απαντήσεις των

εκπαιδευτικών για τις εκπαιδευτικές ανάγκες τους.

β) Σ' ένα δεύτερο επίπεδο ανάλυσης, όταν αυτό πραγματοποιείται όπως στην

εμπειρική έρευνα 5, γίνεται χρήση της επαγωγικής στατιστικής όπου

επισημαίνονται διαφοροποιήσεις των βασικών ερωτημάτων σε συνάρτηση με

επιλεγμένα χαρακτηριστικά των εκπαιδευτικών (φύλο, ηλικία), της

υπηρεσιακής τους κατάσταση (ειδικότητα, σπουδές), το είδος των σχολείων

που υπηρετούσαν κατά το χρόνο διεξαγωγής της έρευνας ή τη συμμετοχή τους

σε σεμινάρια επιμόρφωσης (είδος, διάρκεια) κτλ. και εντοπίζονται οι

στατιστικά σημαντικές συσχετίσεις με το χρήση κάποιου στατιστικού

κριτηρίου. Κάποιες στατιστικές αναλύσεις (εμπ. έρευνα 5) των εμπειρικών

δεδομένων έγιναν με τη χρήση προγράμματος στατιστικών εφαρμογών όπως

το SPSS

Στη περίπτωση των δεδομένων που προέρχονται από τις συνεντεύξεις η

οργάνωση τους ακολουθεί τις κατευθύνσεις των ερωτημάτων βάση των οποίων είχαν

σχεδιαστεί οι δομημένες ή κατευθυνόμενες συνεντεύξεις με τα μέλη της

εκπαιδευτικής κοινότητας.

Στη περίπτωση ανάλυση περιεχομένου (Βάμβουκας, 2002)

μελετήθηκαν όλα τα Δελτία της Ο.Λ.Μ.Ε. (εμπ. έρευνα 4), που

κυκλοφόρησαν κατά την περίοδο 1975-2007 και εντοπίστηκαν

σχετικές αναφορές για το ζήτημα της επιμόρφωσης, όπου,

κατηγοριοποιήθηκαν και ταξινομήθηκαν οι αναφορές αυτές με βάση

το σημασιολογικό τους περιεχόμενο.

6. Το μεθοδολογικό πλάισιο

Η ερευνητική πρόταση στις επιλεγμένες εμπειρικές έρευνες 3 και 5 είναι

ποσοτική επεξηγηματική μελέτη σφυγμομέτρησης. Οι έρευνες αυτές χαρακτηρίζονται

ως σφυγμομέτρησης γιατί όπως αναλύεται σύμφωνα με τους (Bird, Hammersley,

Gomm, Woods , 1999) γίνεται επιλογή δείγματος δεδομένων «που αποσκοπεί στο να

παρέχει συγκρίσιμα δεδομένα και πληροφορίες που αντιστοιχούν σε μεγάλες ομάδες

περιπτώσεων». Στις έρευνες σφυγμομέτρησης ως εργαλείο χρησιμοποιούνται

ερωτηματολόγια με ως επί το πλείστον κλειστές ερωτήσεις (κλίμακας Likert), δηλαδή

11


ερωτήσεις που απαντώνται με ένα συγκεκριμένο τρόπο και πεπερασμένο αριθμό

πληροφοριών. Η ποσοτική μέθοδος του ερωτηματολογίου της έρευνας και η

στατιστική τους ανάλυση στη συνέχεια επιλέγονται λόγω της ευκολίας συλλογής

δεδομένων από ανθρώπους που είναι σε μεγάλες αποστάσεις από τον ερευνητή.

Βέβαια η παραπάνω απόφαση έχει τις αρνητικές πτυχές, που δεν έχει η συνέντευξη το

άλλο μέσο έρευνας ή η ανάλυση περιεχομένου, όπως ο αυξημένος κίνδυνος οι

ερωτώμενοι να μην απαντήσουν σε μέρος ή το σύνολο του ερωτηματολογίου και ότι

τα ερωτηματολόγια παρέχουν χαμηλότερης ποιότητας δεδομένα.

Επίσης ως μέσο έρευνας στις επιλεγμένες εμπειρικές έρευνες 1 και 2

χρησιμοποιείται και η συνέντευξη, μια από τις ευρέως

αναγνωρισμένες μορφές της ποιοτικής ερευνητικής μεθόδου και

συγκεκριμένα ο τύπος της κατευθυνόμενης ή της δοµηµένης

συνέντευξης, στην οποία οι εκπαιδευτικοί κλήθηκαν να απαντήσουν

σε συγκεκριμένα ερωτήματα.

Παράλληλα ως μέσο έρευνας στην επιλεγμένη έρευνα 4

χρησιμοποιήθηκε η μελέτη κειμένων που παρήχθησαν σε τακτά

χρονικά διαστήματα σε σχέση με την επιμόρφωση από την ΟΛΜΕ. Η

μέθοδος που ακολουθήθηκε ήταν η ανάλυση περιεχομένου

(Βάμβουκας, 2002), οπότε, κατηγοριοποιήθηκαν και ταξινομήθηκαν

οι αναφορές με βάση το σημασιολογικό τους περιεχόμενο

Η Bell (1997) αναφέρει ότι καμία προσέγγιση δεν αποκλείει μια μέθοδο και οι

μόνοι περιορισμοί σε μια έρευνα είναι ο διατεθειμένος χρόνος και η προθυμία των

υποκειμένων της έρευνας. Και στις δύο πρώτες περιπτώσεις το περιεχόμενο των

ερωτήσεων αφορούσε στην πιθανή συµµετοχή των εκπαιδευτικών

σε κάποια προγράµµατα επιμόρφωσης ή μετεκπαίδευσης κατά τη

διάρκεια της επαγγελματικής τους θητείας, στους σκοπούς, που θα

πρέπει να υπηρετούν αυτά, στους φορείς, που θα τα υλοποιούν,

στους τρόπους αποτελεσματικής οργάνωσης μιας επιµορφωτικής

διαδικασίας, στη χρονική διάρκεια των προγραµµάτων

επιμόρφωσης, στις επιμορφωτικές ανάγκες των εκπαιδευτικών

καθώς και στις γενικότερες εκτιμήσεις τους σχετικά µε διαδικασίες

προσωπικής επαγγελματικής ανάπτυξης, όπως είναι η

αυτοεπιµόρφωση και η δια βίου εκπαίδευση. Ενώ στη τρίτη

12


περίπτωση η κατηγοριοποίηση και ταξινόμηση του περιεχομένου

(δελτία ΟΛΜΕ) έγινε με βάση τις 9 παρακάτω κατηγορίες:

1. Σκοποί και γενικές αρχές της επιμορφωτικής πολιτικής.2. Φορείς άσκησης του επιμορφωτικού έργου.3. Η οργάνωση της επιμορφωτικής διαδικασίας.4. Το περιεχόμενο του επιμορφωτικού έργου.5. Η αξιολόγηση.6. Η αυτομόρφωση.7. Η ευρωπαϊκή διάσταση της επιμορφωτικής διαδικασίας.8. Η συνεχής επιμόρφωση στο πλαίσιο της ευρύτερης πολιτικής της δια βίου εκπαίδευσης.9. Η μετεκπαίδευση.

7. Τα σημαντικότερα ευρήματα των εμπειρικών ερευνών

Με βάση την ανάλυση που προηγήθηκε, τις εμπειρικές έρευνες που

παραθέτουμε αλλά και γενικότερα την σχετική βιβλιογραφία μπορούν να

διατυπωθούν τα ακόλουθα συμπεράσματα καθώς και οι μελλοντικές προοπτικές στον

τομέα της επιμόρφωσης.

Σε σχέση με το βαθμός ικανοποίησης και τις δυσκολίες της διαδικασίας της

επιμόρφωσης

Οι ερωτώμενοι σε όλες τις επιλεγμένες έρευνες 1, 2, 3 και 5 έχουν θετική

στάση ως προς την αναγκαιότητα της επιμόρφωσης. Θεωρούν επίσης την

επιμόρφωση ως μια διαδικασία απαραίτητη σε όλη τη διάρκεια της

επαγγελματικής τους ζωής και αλληλένδετη με την επαγγελματική τους

ιδιότητα. Θέτουν όμως σημαντικά ζητήματα για την υλοποίησή της στην

πράξη.

Κεντρικό πρόβλημα της επιμόρφωσης είναι η ανάγκη αποτελεσματικότερης

σύνδεσής της με την εκπαιδευτική πραγματικότητα και τη σχολική πράξη. Η

διαπίστωση είναι ότι επικρατεί περισσότερο ο θεωρητικός χαρακτήρας που

δεν εναρμονίζεται με τις ανάγκες της σχολικής πράξης.

Σημαντικό εμπόδιο στη συμμετοχή στις επιμορφωτικές δράσεις είναι η

έλλειψη χρόνου και η ελλιπής πληροφόρηση. Διαπιστώνεται ότι η

επιμόρφωση δεν παρέχει επαρκή κίνητρα, είτε εξωτερικά είτε εσωτερικά

(περιεχόμενα, μεθοδολογίες κ.ά.), για έναν μεγάλο αριθμό εκπαιδευτικών.

13


Γενικότερα υπάρχουν σημαντικά εμπόδια στην επιμόρφωση λόγω έλλειψης

ενός συγκροτημένου σχεδίου επιμόρφωσης, ευαισθητοποίησης /

πληροφόρησης και σύνδεσής της με τον χρόνο και τον χώρο της σχολικής

ζωής. Εκτιμάται ότι οι ευκαιριακές επιμορφώσεις «μιας χρήσης» με τη μορφή

έτοιμων επιμορφωτικών πακέτων δεν συμβάλλουν στην επαγγελματική

ανάπτυξη. Δεν συμβαδίζουν με τους τρόπους που οι εκπαιδευτικοί

οικοδομούν τις πρακτικές μάθησης.

Περιεχόμενο επιμόρφωσης και μεθοδολογίες

Οι απόψεις των εκπαιδευτικών, Σχολικών Συμβούλων και Διευθυντών για το

περιεχόμενο και τις μεθοδολογίες της επιμόρφωσης δίδουν προβάδισμα στις

ενεργές συμμετοχικές μορφές επιμόρφωσης (αρχές εκπαίδευσης ενηλίκων), τη

σύνδεση θεωρίας και πράξης, τη σύνδεση επιμόρφωσης-σχολείου και την

επίλυση σχολικών προβλημάτων.

Ιδιαίτερα, τίθεται ως κύριο θέμα της επιμόρφωσης την ενδυνάμωση των

εκπαιδευτικών για τη διαχείριση της εκπαιδευτικής πραγματικότητας καθώς

και τη διαχείριση της πολυμορφίας του μαθητικού δυναμικού στο σχολείο.

Συνάγεται, κατά προέκταση, η ανάγκη σύνδεσης της επιμόρφωσης με τα

τοπικά και τα ευρύτερα κοινωνικο-πολιτισμικά περιβάλλοντα. Η διαχείριση

της σχολικής πολυμορφίας αφορά τόσο στις παιδαγωγικές σχέσεις όσο και

στις διδακτικο-παιδαγωγικές διαστάσεις των γνωστικών αντικειμένων, καθώς

και στην αξιοποίηση των τεχνολογικών περιβαλλόντων στα οποία ζουν οι

σημερινοί μαθητές. Ειδικότερα, η εξοικείωση με τη διδακτική και

παιδαγωγική διάσταση των γνωστικών αντικειμένων αναδεικνύεται σε βασικό

ζητούμενο της επαγγελματικής ανάπτυξης των εκπαιδευτικών.

Οργανωτικά θέματα επιμόρφωσης (συμμετοχή, χρόνος, χώρος και μορφές)

Αποτελεί βασικό σημείο συμφωνίας μεταξύ των ερωτωμένων η συμμετοχή

τους στον σχεδιασμό των επιμορφωτικών δραστηριοτήτων. Από τους

προτεινόμενους τρόπους ευνοείται η συμμετοχή των εκπαιδευτικών μέσω των

Σχολικών Συμβούλων και η αξιολόγηση των προγραμμάτων, και έπεται η

συμμετοχή των συνδικαλιστικών οργανώσεων. Μπορούμε να συμπεράνουμε

ότι αποδέχονται μια πολλαπλότητα μορφών, ώστε να αποτυπώνεται με τον

καλύτερο τρόπο η συμμετοχή τους.

Εξάλλου διαπιστώνεται από τις απαντήσεις ότι επικρατεί ένας απόλυτος

διαχωρισμός μεταξύ χώρου και χρόνου της σχολικής ζωής και χώρου και

14


χρόνου της επιμόρφωσης. Οι εκπαιδευτικοί επιθυμούν η επιμόρφωση να

λαμβάνει χώρα κατά τη διάρκεια του εργασιακού ωραρίου με παράλληλη

αποδέσμευση από τα διδακτικά τους καθήκοντα.

Η καλύτερη οργάνωση της διεξαγωγής των επιμορφωτικών σεμιναρίων από

πλευρά υλικοτεχνικών υποδομών αλλά και επιμορφωτικού υλικού αποτελεί

βασικό σημείο των ερωτώμενων.

8. Σύνοψη

Η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών έχει εξαιρετική σημασία για την ποιότητα

αλλά και αποτελεσματικότητα του εκπαιδευτικού τους έργου. Είναι φανερό εξάλλου

ότι τόσο από τις επιλεγμένες εμπειρικές έρευνες όσο και από την σχετική

βιβλιογραφία, ότι η επιμόρφωση συνδέεται με την ανανέωση του εκπαιδευτικού

συστήματος και αποτελεί μια μορφή εγγύησης για τη συνεχή βελτίωση του. Στην

εργασία αυτή, καταρχήν επιλέξαμε να αναδείξουμε την επιμόρφωση των

εκπαιδευτικών ως σημαντική διάσταση του πεδίου «Αποτελεσματικότητα στην

εκπαίδευση» ενώ στη συνέχεια εντοπίσαμε 5 εμπειρικές μελέτες σχετικά με την

επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. Με βάση τις επιλογές που υιοθετήσαμε και

σύμφωνα με τη σχετική βιβλιογραφία, επιχειρήσαμε μια σύνθεση των εμπειρικών

ερευνών που εστιάζεται στο θεωρητικό προβληματισμό, τα ερευνητικά ερωτήματα

και τεκμήρια, στο μεθοδολογικό πλαίσιο αλλά και τα σημαντικότερα ευρήματα τους.

9. Βιβλιογραφικές Αναφορές

Βάμβουκας, Μ. (2002) Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία,

Αθήνα: Γρηγόρης, σσ.263-281

Κιμουρτζής, Π. (2007). Νέες τεχνολογίες: επίδραση στην επιστήμη και την

εκπαίδευση. Το παράδειγμα της Ιστορίας. Στο Ε. Αυγερινός, Γ. Κόκκινος, Γ.

Παπαντωνάκης, Σ. Αλιβίζος (επιμ.), Νέες Τεχνολογίες και Επιστήμες της

Αγωγής. Αθήνα: Μεταίχμιο

Πασιαρδης, Π. & Πασιαρδη, Γ. (2000) Αποτελεσματικά σχολεία: Πραγματικότητα ή

ουτοπία;, Αθήνα, Τυπωθήτω.

Bell J. (1997) Μεθοδολογικός σχεδιασμός παιδαγωγικής και κοινωνικής έρευνας

Αθήνα: Gutenberg

Bird M., Hammersley M., Gomm R. & Woods P. (1999) Εκπαιδευτική έρευνα στην

πράξη εγχειρίδιο μελέτης. Πάτρα: ΕΑΠ

15


Coleman, J., Campbell, E.Q., Hobson, C.J., Mcpartland, J., Mood, A.M., Weinfeld,

F.D. & York, R.L. (1966) Equality of Educational Opportunity. Washington, DC:

US Government Printing Office.

Florida P., Tinangli I., Europe in the Creative age, DEMOS-CARNEGIE MELLON, Februry 2004

Scheerens, J., (1992) Effective Schooling. Research, Theory and Practice. London:

Cassel.

16

Εκπαιδευτική έρευνα

Documents