ΝΟΜΙΚΗΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ

ΘΡΑΚΗΣ (ΚΟΜΟΤΗΝΗ)

Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο Α' ΕΞΑΜΗΝΟ

ΜΑΘΗΜΑ ΠΡΩΤΟ, 18.10.2011Η ΦΥΣΗ ΚΑΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ

Κωνσταντίνος Αντωνόπουλος © 2010-2011

- Ubi Societas Ibi Jus Όπου υπάρχει Κοινωνία Υπάρχει ΔίκαιοΚάθε κοινωνία δημιουργεί ένα πλαίσιο αρχών εντός του οποίου αναπτύσσεται

- Δίκαιο: Το μέσον το οποίο δεσμεύει τα μέλη μιας κοινωνίας να συμμορφώνονται με αναγνωρισμένες ή κοινά αποδεκτές αξίες και κανόνες

- Δίκαιο: Κανόνες που ρυθμίζουν συμπεριφορά και αντανακλούν ιδέες και ζητήματα που απασχολούν μια κοινωνία

- Διεθνές ΔίκαιοΤο Σύστημα Δικαίου που ρυθμίζει τις σχέσεις των μελών της Διεθνούς ΚοινωνίαςΤο σύνολο των κανόνων που ρυθμίζουν:τις σχέσεις, κυρίως αλλά όχι αποκλειστικά, των κρατών μεταξύ τους, τις σχέσεις μεταξύ κρατών και διεθνών οργανισμών,τη δράση και λειτουργία των διεθνών οργανισμών, καισε περιορισμένο βαθμό, τη συμπεριφορά των ατόμων.

- Διάκριση του Διεθνούς Δικαίου από:Εθιμοτυπία – π.χ. η αποστολή συλλυπητηρίου τηλεγραφήματος στην περίπτωση θανάτου Αρχηγού Κράτους«Διεθνή Ηθική»

- Το Διεθνές Δίκαιο ως «Δίκαιο»Απουσία κεντρικών μηχανισμών νομοθετικής, δικαστικής και εκτελεστικής εξουσίας στην διεθνή κοινωνίαΗ προσέγγιση του ζητήματος με σημείο αναφοράς το εσωτερικό δίκαιο οδήγησε παλαιότερα στην άρνηση ότι το διεθνές δίκαιο είναι όντως «δίκαιο» (π.χ. Thomas Hobbes, John Austin)Η αναλογία με το εσωτερικό δίκαιο είναι εσφαλμένη«Αισθάνονται τα κράτη την υποχρέωση να συμμορφώνονται με το διεθνές δίκαιο;» και αν ναι «γιατί;»Η απάντηση είναι συνάρτηση των χαρακτηριστικών της διεθνούς κοινωνίαςΣυμμόρφωση με το διεθνές δίκαιοΤα κράτη συμμορφώνονται με το διεθνές δίκαιο – Οι παραβιάσεις είναι συγκριτικά σπάνιεςΟι παραβιάσεις δεν αναιρούν την αναγκαιότητα και την ισχύ του διεθνούς δικαίουΑνάγκη για σταθερότητα και προβλεψιμότητα στις σχέσεις μεταξύ κρατώνΤο διεθνές δίκαιο αποτελεί τον μόνο κοινό σύνδεσμο μεταξύ των κρατώνΠαράγοντες που υπαγορεύουν τη συμμόρφωση:- Αμοιβαιότητα- Πλεονέκτημα της «έξωθεν καλής μαρτυρίας» - Ανάγκη αιτιολόγησης συμπεριφοράς- Διεξαγωγή των διεθνών σχέσεων με όρους διεθνούς δικαίου

«Γιατί» τα Κράτη Συμμορφώνονται με το διεθνές δίκαιο; Η Βάση του Υποχρεωτικού Χαρακτήρα του διεθνούς δικαίουΘεωρία των «θεμελιωδών δικαιωμάτων» (φυσικό δίκαιο-natural law) >μη ικανοποιητικήΘεωρία της συναίνεσης (consent) – (θετικισμός –positivism) > μη-ικανοποιητικήΑκραία εκδοχή της: Θεωρία του αυτό-περιορισμού – Georg Jellinek: «Τα κράτη έχουν την υποχρέωση να συμμορφώνονται με το διεθνές δίκαιο εφόσον προηγουμένως έχουν συναινέσει στην συγκεκριμένη υποχρέωση»- «Το διεθνές δίκαιο υπάρχει για τα κράτη και όχι τα κράτη για το διεθνές δίκαιο»Δεν απαντά στο ερώτημα γιατί τα νέα κράτη δέχονται το δίκαιο όπως διαμορφώθηκε πριν από την γέννησή τουςΔεν λαμβάνει υπόψη την εμφάνιση και αύξηση των διεθνών οργανισμών και την παραγωγή κανόνων

δικαίου στα πλαίσιά τους

Τι θα συμβεί αν η συναίνεση ανακληθεί;- Η συναίνεση περιορίζεται στην ανάληψη συγκεκριμένων υποχρεώσεων (διεθνείς συνθήκες) ή τη σιωπηρή αποδοχή (acquiescence) συγκεκριμένων δικαιωμάτων τρίτων κρατών (π.χ. τίτλος εδαφικής κυριαρχίας)

- Θεωρία του consensus: συνεργασία και κοινή πεποίθηση

- Η Βάση του Υποχρεωτικού Χαρακτήρα του διεθνούς δικαίου

- «Η τελική εξήγηση του υποχρεωτικού χαρακτήρα του δικαίου είναι ότι ο άνθρωπος, είτε ως άτομο είτε ως μέλος ενός κοινωνικού συνόλου σ’ ένα κράτος, αναγκάζεται να δεχθεί, ως λογικό ον, ότι η τάξη και όχι το χάος αποτελεί την βασική αρχή του κόσμου στον οποίο ζει» (James L. Brierly, The Law of Nations, 6th edition, Oxford 1963, σελ. 56)

- Η Πραγματικότητα του Διεθνούς ΔικαίουΜεγάλη ανάπτυξη του διεθνούς δικαίου από τα μέσα του 20ου αιώναTο ρυθμιστικό του πεδίο περιλαμβάνει οτιδήποτε αποτελεί αντικείμενο ενδιαφέροντος στη σύγχρονη διεθνή πραγματικότητα (περιβάλλον, υγεία, ανθρώπινα δικαιώματα)

Ο Ευρωκεντρικός χαρακτήρας του έχει αποδυναμωθείΑντανακλά την σύνθεση της διεθνούς κοινωνίας από κράτη ως βασικής της μονάδας (μη-επέμβαση, εδαφική ακεραιότητα, μη-χρήση βίας)Υπάρχουν παράγοντες που υπερβαίνουν τα σύνορα και μπορούν να προκαλέσουν ένταση (οικονομικές σχέσεις, ανθρώπινα δικαιώματα, νέες τεχνολογίες)

- Η Πραγματικότητα του Διεθνούς ΔικαίουΤα κράτη δεν αποτελούν πλέον τα μόνα υποκείμενα του διεθνούς δικαίουΔιεθνείς οργανισμοί (Ο.Η.Ε. και μεγάλος αριθμός περιφερειακών οργανισμών)Άτομα: -Φορείς δικαιωμάτων απευθείας από το διεθνές δίκαιο (ανθρώπινα δικαιώματα)-Φορείς υποχρεώσεων - Ποινική ευθύνη για σοβαρές παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου (γενοκτονία, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, εγκλήματα πολέμου, έγκλημα της επίθεσης (aggression))

ΜΑΘΗΜΑ ΔΕΥΤΕΡΟ, 19.10.2011ΣΧΕΣΕΙΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΚΑΙ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

ΕΝΝΟΜΗ ΤΑΞΗ

Έννομη τάξη: σύνολο δικαιϊκών θεσμών, με αυτοτελείς μηχανισμούς θέσπισης των κανόνων δικαίου, αυτονομία λειτουργίας και ιδιαίτερες κυρωτικές διαδικασίες. π.χ. το σύνολο των κανόνων και θεσμών που ρυθμίζουν τις βιοτικές σχέσεις στη χώρα μας αποτελεί την Ελληνική έννομη τάξη, η οποία διαθέτει δικό της νομικό μηχανισμό, δικά της δικαστήρια, και δικές της μεθόδους εξαναγκαστικής εφαρμογής των κανόνων δικαίου.

Η ανθρώπινη δραστηριότητα υπάγεται σε πολλαπλές έννομες τάξεις γιατί οι ανθρώπινες σχέσεις δεν είναι οργανωμένες με ενιαίο τρόπο. Έχουμε κράτος, κράτη και διεθνή κοινότητα.

Η ανθρώπινη δραστηριότητα > «Εθνική» = εσωτερικό κράτος> «Διεθνής» = υπερβαίνει όρια κράτους

Αποκλείεται η στεγανοποίηση των έννομων τάξεων.π.χ. πλοίο που παρασύρεται Ελλάδα – Τουρκία.= όλα αυτά ονομάζονται «Σχέσεις διεθνούς και εσωτερικού δικαίου»

Στοιχεία1. Οι έννομες τάξεις δεν αποτελούνται αποκλειστικά από κανόνες δικαίου π.χ. Ημερολόγιο2. Οι έννομες τάξεις δεν είναι πάντοτε σε σύγκρουση π.χ. Δικαιώματα Ανθρώπου / ΕΣΔΑ

ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ ΕΝΝΟΜΩΝ ΤΑΞΕΩΝ

Κάθε έννομη τάξη είναι πρωτογενής, διεκδικεί αυτονομία. Κύρια χαρακτηριστικά αυτής της αυτονομίας :• Καθορίζει η ίδια τις διαδικασίες, τις προϋποθέσεις και τα όρια λειτουργίας κανόνων από άλλη έννομη τάξη, μέσα στο πεδίο εφαρμογής της.

• Καθορίζει η ίδια την έκταση εφαρμογής της. Δεν υπάρχει οικουμενικός νομοθέτης. Ωστόσο κάθε έννομη τάξη αυτοπεριορίζεται για να αποφεύγονται, στο μέτρο του δυνατού, οι συγκρούσεις.

• Προσδίδει τις δικές της λύσεις στα προβλήματα συγκρούσεων μεταξύ αυτής και των λοιπών εννόμων τάξεων. Παράλληλα ιεραρχεί τη θέση των δικών της κανόνων έναντι των κανόνων άλλης έννομης τάξης.

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ-ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ

Ερωτήματα :• Ισχύουν ή όχι κανόνες διεθνούς δικαίου μέσα στην εσωτερική έννομη τάξη ;• Ποια η ισχύς πράξης εσωτερικού δικαίου που βρίσκεται σε αντίθεση με το διεθνές δίκαιο;

Δύο θεωρίες = απάντησηΔυισμός- Μονισμός

ΔΥΑΔΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑΘεωρία 19ου αιώνα

2 χωριστές έννομες τάξεις> εσωτερικό της Πολιτείας> εξωτερικό της ΠολιτείαςΔΙΑΦΟΡΕΣ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΙΣ ΕΝΝΟΜΕΣ ΤΑΞΕΙΣ 1. Ως προς τις πηγές των κανόνων δικαίου: Διαδικασίες Συντάγματος Κοινή Βούληση των κρατών 2. Ως προς αντικείμενα έννομης ρύθμισης: Βιοτικές σχέσεις στον εθνικό χώρο Σχέσεις κρατών 3. Υποκείμενα: Άτομα Κράτη4. Ως προς τον θεμελιώδη κανόνα στον οποίο στηρίζονται: Αρχή υποχρέωσης συμμόρφωσης προς την Εθνική νομοθεσία Pacta sunt seranda ΣΤΟΧΟΣ Να εξασφαλίσει τα πρωτεία του εσωτερικού δικαίουΣΥΝΕΠΕΙΕΣ: >Το διεθνές δίκαιο δεν μπορεί να αποτελέσει τμήμα του εσωτερικού δικαίου. >Η Ισχύς των εσωτερικών αντιδιεθνών πράξεων.ΚΡΙΤΙΚΗ1. Δεν υπάρχει διαφορά ως προς τις πηγές/όλα κρατική βούληση2. Διαφορά υποκειμένων υπάρχει και στο εσωτερικό δίκαιο3. Οφείλεται η διαφορά σε τυπικούς και μόνον λόγους

ΜΟΝΙΣΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑHans Kelsen

Ενιαία έννομη τάξη: διεθνής + εσωτερικήΑλληλεξάρτηση των έννομων τάξεων

1. Pacta sunt Servanda2. Διεθνείς κανόνες3. Σύνταγμα – Νόμοι4. Διοικητικές πράξεις5. Δικαστικές αποφάσεις6. Δικαιοπραξίες

Το δίκαιο εκφράζεται ως λογική διαδικασία με διαδοχικές φάσεις από τον ιεραρχικά κατώτερο αφηρημένο κανόνα ως τον ιεραρχικό κατώτατο που είναι ο συγκεκριμένος κανόνας. Σε κάθε φάση, τα αρμόδια όργανα της έννομης τάξης από την μια εφαρμόζουν τον υπέρτερο κανόνα, στον οποίο υπάγονται και τα ίδια, και από την άλλη δημιουργούν υποδεέστερο κανόνα.

ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑΟ Μονισμός βοηθά να εξηγήσουμε θεωρητικά την εξέλιξη διεθνούς και εσωτερικού δικαίου. Η εξέλιξη αυτή, είτε γίνεται συνειδητά είτε ασυνείδητα, παίρνει ολοένα περισσότερο υπόψη της το διεθνές δίκαιο όχι μόνον ως τρόπο οργάνωσης των σχέσεων μεταξύ των κρατών και των Δ.Ο. αλλά και ως ουσιαστικό σύστημα κανόνων που διέπουν σχέσεις ακόμη και μεταξύ ατόμων.ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ- Καταργείται η αυθυπαρξία του εσωτερικού δικαίου- Παρά τις συγκρούσεις, ορισμένα κράτη πιστεύουν ότι υπερτερεί το εσωτερικό δίκαιο.

ΜΑΘΗΜΑ ΤΡΙΤΟ ΚΑΙ ΤΕΤΑΡΤΟ, 24.10.2011 και 25.10.2011ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΑ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ

Ευθύμιος Παπασταυρίδης © 2011papastavridis@hotmail.gr

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σύχρονος προβληματισμός, καθώς μέχρι τις αρχές του περασμένου αιώνα, ως άποκλειστικά υποκείμενα διεθνούς δικαίου, δηλ. αποκλειστικοί φορείς δικαιωμάτων και υποχρέωσεων κατά το διεθνές δίκαιο, νοούνταν μόνο τα Κράτη. Δημιουργία διεθνών οργανισμών από τις αρχές του περασμένου αιώνα > απευθείας επιβολή διεθνών υποχρέωσεων + αναγνώριση δικαιωμάτων σε άτομα ή μη κρατικές. Από το 1950 εφεξής τέθηκε το ζήτημα των υποκειμένων-βλ. σχετικούς προβληματισμούς περί «εμπολέμων», «εξαρτημένων εδαφών», πολυεθνικών επιχειρήσεων» κ.α. Κομβικής σημασίας είναι η έννοια της διεθνούς νομικής προσωπικότητας: ως νομική προσωπικότητα εννοούμε ένα φορέα που εκφράζει σύνολο ικανοτήτων που ασκούνται με νομικές συνέπειες/θεμελίωδη στοιχεία νομικής προσωπικότητας: η δυνατότητα άσκησης δικαιωμάτων, ανάληψης υποχρέωσεων και η έγερση διεθνούς ευθύνης από παράνομες ενέργειες Η πρακτική σημασία της θεωρητικής συζήτησης περί υποκειμένων έχει ατονήσει τελευταία-σημασία πλέον το jus standi ενώπιον διεθνών οργάνων και η «χρήση» των κανόνων διεθνούς δικαίου

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Ήδη από το 19ο αιώνα είχαν αναγνωρισθεί ορισμένα «άτυπα» υποκείμενα διεθνούς δικαίου, όπως το Βατικανό (‘Holy See’), η Κρακοβία ως ελεύθερη πόλη από το Συνέδριο της Βιέννης, τα καντόνια της Ελβετίας, τα μέρη σε μια εμφύλια σύρραξη κ.α. Ο πρώτος διεθνής οργανισμός με περιορισμένη νομική προσωπικότητα ήταν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για το Δούναβη, βλ. και Διεθνείς Διοικητικές Ενώσεις Η πρώτη ρητή αναγνώριση διεθνούς νομικής προσωπικότητας σε οργανισμό ήρθε το 1949 με την Υπόθεση των Επανορθώσεων ενώπιον του ΔΔΧ. Η συζήτηση μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο επικεντρώθηκε στην νομική προσωπικότητα των ατόμων με την υιοθέτηση πληθώρας συμβάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων-επίσης με τις δίκες της Νυρεμβέργης και του Τόκιου ετέθησαν οι βάσεις του διεθνούς ποινικού δικαίου

ΚΡΑΤΗ- ΕΝΝΟΙΑ Το κράτος αποτελεί σήμερα κοινωνική, πολιτική αλλά και νομική πραγματικότητα γιατί εκφράζει τον κυριότερο τύπο της πολιτικής εξουσίας. Είναι μια οργάνωση αποκλειστικής επιβολής απέναντι στα πρόσωπα και τα πράγματα που υπάγονται στη αρμοδιότητα του. Τρία συστατικά στοιχεία του Κράτους: α) λαός β) έδαφοςγ) αυθυπόστατη πολιτική εξουσία (βλ. και δικαιοπρακτική ικανότητα σύμφωνα με τη Συνθήκη του Μοντεβίδεο, 1933). Σημαντικό ρόλο στη δημιουργία ενός Κράτους διαδραματίζει ο θεσμός της αναγνώρισης καθώς και η άσκηση του δικαίωματος αυτοδιάθεσης των λαών. (βλ. επίσης και εισδοχή σε διεθνείς οργανισμούς και δη Ο.Η.Ε.)

Η ΝΟΜΙΚΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ Το Κράτος αποτελεί το πρωτογενές ή « αυθεντικό » υποκείμενο διεθνούς δικαίου και έχει πλήρη και αντικειμενική νομική προσωπικότητα.

Από τη στιγμή που δημιουργείται ένα Κράτος, τεκμαίρεται ότι διαθέτει πλήρη νομική προσωπικότητα, δηλαδή μπορεί να απολαμβάνει όλα τα δικαιώματα και να υπέχει όλες τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τη διεθνή έννομη τάξη. Επίσης διαθέτει την πληρότητα των αρμοδιοτήτων εντός της εδαφικής επικράτειας του (βλ. θεωρία Kompetenz-Kompetenz) Η νομική προσωπικότητα των Κρατών λογίζεται ως «αντικειμενική», καθώς λόγω της αρχής της κυρίαρχης ισότητας όλα τα Κράτη διαθέτουν προσωπικότητα erga omnes, δηλ. έναντι όλων των υποκειμενών του διεθνούς δικαίου.

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ- ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Κάθε Δ.Ο. ιδρύεται με διεθνείς συνθήκες που συνάπτουν κράτη ή άλλος Δ.Ο. Η ιδρυτική συνθήκη καθορίζει τους σκοπούς, την οργανική διάρθρωση και την έκταση των αρμοδιοτήτων του Δ.Ο. Τα κύρια, όμως, χαρακτηριστικά των περισσοτέρων Δ.Ο. είναι ότι α) αποβλέπουν στη διεθνή συνεργασία β) έχουν μονιμότητα γ) διαθέτουν όργανα χωριστά από εκείνα των κρατών – μελών και δ) τους αναγνωρίζεται διεθνής προσωπικότητα Ένα βασικό στοιχείο του Δ.Ο. είναι η ανάγκη ο Οργανισμός να διαθέτει δικά του μόνιμα όργανα που να εκφράζουν την βούληση του για την πραγματοποίηση του επιδιωκομένου σκοπού. Ο Δ.Ο. υφίσταται ως νομική οντότητα από την στιγμή που θα τεθεί σε ισχύ η ιδρυτική του συνθήκη. Το πότε θα γίνει αυτό εξαρτάται από το περιεχόμενο της ίδιας της συνθήκης.

Η ΝΟΜΙΚΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΔΙΕΘΝΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ Αντίθετα με τα Κράτη, οι διεθνείς οργανισμοί ως δευτερογενή υποκείμενα διεθνούς δικαίου διαθέτουν περιορισμένη νομική προσωπικότητα Η ύπαρξη υποκειμένων διεθνούς δικαίου με διαφορετική νομική φύση έγινε αποδεκτή από το ΔΔΧ στις Επανορθώσεις (‘subjects of law in any legal system are not necessarily identical in their nature or in the extent of their rights’, σελ.178). Επίσης, το ΔΔΧ ακολούθησε μια λειτουργική προσέγγιση σχετικά με την ανάγκη απόδοσης νομικής προσωπικότητας σε έναν οργανισμό για την εκπλήρωση των σκοπών του. Οι διεθνείς οργανισμοί διαθέτουν τα δικαίωματα και τις υποχρεώσεις που προβλέπονται από τις ιδρυτικές τους συνθήκες (αρχή της δοτής αρμοδιότητας) και κατά συνέπεια η νομική τους προσωπικότητα περιορίζεται στα ανωτέρω δικαιώματα και υποχρεώσεις βλ. και θεωρία «έμμεσων ή αφανών εξουσιών» (implied powers) (ICJ, Certain Expenses case, 1962).

Η ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΝΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ Δ.Ο. Θεωρητικά, ισχύει και η αρχή της σχετικής νομικής προσωπικότητας , ήτοι ότι οι οργανισμοί αναγνωρίζονται μόνο από τα Κράτη-μέλη τους (βλ. αρχή res inter alios acta). Διαφορετική η νομολογία του ΔΔΧ: Στην Υπόθεση των Επανορθώσεων, το Δικαστήριο τόνισε ότι λόγω της σχεδόν οικουμενικής συμμετοχής στον οργανισμό, τα Η.Ε. διαθέτουν αντικειμενική νομική προσωπικότητα-όχι τόσο πειστικό επίχειρημα, καθώς δεν αρκεί μόνο ο αριθμός για να προσδώσει αντικειμενική προσωπικότητα. Η ορθότερη άποψη είναι ότι δυνάμει της σχετικής πρακτικής μετά το 1945, υφίσταται ένα μαχητό τεκμήριο αντικειμενικής προσωπικότητας-πρέκειται για ένα ipso facto γενικό υποκείμενο διεθνούς δικαίου (βλ. και Seyersted) Επίσης, πολλές φορές δεν αρκεί να διαθέτει διεθνή νομική προσωπικότητα ένας οργανισμός για να έχει και ικανότητα δικαίου στις εσωτερικές έννομες τάξεις των Κρατών μελών του, χρειάζεται και ρητή διάταξη εντός της ιδρυτικής συνθήκης (βλ. άρθρο 281 ΣΕΚ).

ΣΥΝΕΠΕΙΣ ΤΗΣ ΝΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ Δ.Ο.α) διεθνείς συνθήκες, συμφωνίες για την έδρα του Οργανισμού, εμπορικές συμφωνίες κ.ά. Ο ΟΗΕ συνάπτει συμφωνίες με τις Ειδικευμένες Οργανώσεις σύμφωνα με τα άρθρα 57 και 63 του Χάρτη, β) να τους παραχωρούνται προνόμια και ασυλίες. Τα προνόμια και οι ασυλίες του Οργανισμού βασίζονται σε συμφωνίες διμερείς ή πολυμερείς, καθώς και στην εθνική νομοθεσία του κράτους, στο έδαφος του οποίου έχει την έδρα του ο Οργανισμός. Αντίστοιχες ασυλίες απολαμβάνουν και οι αντιπρόσωποι του οργανισμού στα κράτη-μέλη ή σε τρίτα κράτη ή οργανισμούς (βλ. inter alia άρθρο 105 Χάρτη, Σύμβαση για τα Προνόμια και Ασυλίες των Ειδικευμένων Οργανισμών του Ο.Η.Ε. (1947)

Έθιμο: άγνωστο αν είναι στο ίδιο επίπεδο με τους κανόνες περί ασυλιών των διπλωματικών λειτουργών-το minimum είναι ότι οι υπάλληλοι των διεθνών οργανισμών απολαμβάνουν ετεροδικίας για όλες τις πράξεις που κάνουν εν υπηρεσία.γ) Το δικαίωμα ενεργητικής ή παθητικής αντιπροσώπευσης. Το πρώτο σχετίζεται με την αποστολή εκπροσώπων του Οργανισμού σε διάφορα κράτη στα πλαίσια συνεργασίας με τα κράτη αυτά, τέλεσης συνδιασκέψεων ή συνεδρίων στο έδαφος των κρατών κ.ά. Το δεύτερο σχετίζεται με την ύπαρξη μονίμων αντιπροσωπειών των κρατών μελών στην έδρα του Οργανισμού που είναι κανονικές διπλωματικές αποστολές.δ) Τέλος, οι διεθνείς οργανισμοί δύνανται να εγείρουν διεθνή αξίωση κατά κράτους μέλους και μη μέλους, όπως επίσης δυνατή είναι η έγερση αξίωσης κατά διεθνούς οργανισμού για παραβίαση κανόνων του διεθνούς δικαίου ή άλλη παράνομη συμπεριφορά.

ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΥΘΥΝΗ Δ.Ο. Σε περίπτωση παραβίασης μιας διεθνούς υποχρεώσης τους-απαραίτητα στοιχεία α) η απόδοση της παράνομη συμπεριοφοράς στον Δ.Ο. Και β) η ύπαρξη μιας διεθνώς παράνομης ενέργειας (βλ. και Επιτροπή Διεθνούς Δικαίου, Σχέδιο Άρθρων για την Ευθύνη των Διεθνών Οργανισμών, 2011)

ΜΗ ΚΡΑΤΙΚΕΣ ΟΝΤΟΤΗΤΕΣ- ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΑ Ή «ΔΡΩΝΤΕΣ» ΣΤΗ ΔΙΕΘΝΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ; Υπάρχουν ορισμένες μη κρατικές οντότητες ή μη διακυβερνητικοί οργανισμοί, οι οποίοι δεν θεωρούνται υποκείμενα διεθνούς δικαίου per se, ωστόσο έχουν αυξημένο ρόλο στη λήψη αποφάσεων και στην εφαρμογή του διεθνούς δικαίου ως «δρώντες» ή «συμμετέχοντες» (‘participants’, Higgins) Μη-Κυβερνητικές Οργανώσεις (NGO’s): π.χ. Άρθρο 73 Χάρτη πρβλέπει ένα ειδικό συμβουλευτικό ρόλο στο Οικονομικό και Κοινωνικό Συμβούλιο-δεν έχουν αναγνωριστεί ως υποκείμενα, αλλά έχουν σημαντικό ρόλο στο πλαίσιο της «κοινωνίας των πολιτών» Το Βατικανό και η Διεθνής Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού, που ιδρύθηκε το 1873 και υπάγεται στο Ελβετικό δίκαιο, αναγνωρίζονται από πολλούς ως «άτυπα» υποκείμενα του διεθνούς δικαίου Εξαρτώμενα Εδάφη ή εδάφη υπό το καθεστώς των Εντολών και Κηδεμονιών (τελευταίο το Παλάου, 1994) «Τρομοκρατικές Οργανώσεις» στο πλαίσιο της χρήσης βίας/αναγνωρισμένα μέρη σε μη διεθνή ένοπλη σύρραξη σύμφωνα με το δίκαιο των ενόπλων συρράξεων.

ΤΟ ΑΤΟΜΟ: ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ Ή «ΧΡΗΣΤΗΣ» ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ; Το άτομο μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο είδε τη θέση του να αναβαθμίζεται: πρώτον, έγινε δέκτης υποχρεώσεων στο πλαίσιο του διεθνούς ποινικού δικαίου (βλ. Νυρεμβέργη, ad hoc διεθνή ποινικά δικαστήρια, ΔΠΔ), δεύτερον, απολαμβάνει μια σειρά ανθρωπίνων δικαιωμάτων βάσει διεθνών συνθηκών (ICCPR, ECHR, ACHR)Επίσης, στο πλαίσιο του δικαίου των διεθνών επενδύσεων, τα άτομα και δη οι επιχειρήσεις έχουν γίνει αντικείμενο διεθνών ρυθμίσεων που προβλέπουν και την προσφυγή σε διεθνή διαιτητικά δικαστήρια (ICSID) Κρίσιμο κριτήριο είναι το jus standi, δηλαδή η δυνατότητα επίκλησης του διεθνούς κανόνα απευθείας από το άτομο ενώπιον ενός διεθνούς δικαστηρίου (βλ. ΕΔΔΑ, ICSID) Υποστηρίζεται η θέση ότι τα άτομα (ως φυσικά ή νομικά πρόσωπα) έχουν καταστεί μερικώς υποκείμενα δικαίου. Ορθότερή, όμως, είναι η άποψη ότι υποκείμενα διεθνούς δικαίου πρέπει να εξακολουθούν να θεωρούνται οι φορείς εκείνοι που ενέχουν υποχρεώσεις και δικαιώματα που απορρέουν από το διεθνές δικαίο και έμφαση να δοθεί στο ποιος είναι σήμερα ο «χρήστης» του διεθνούς δικαίου (Ρούκουνας).

ΜΑΘΗΜΑ ΠΕΜΠΤΟ, 1.11.2011Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΡΥΘΜΙΣΗ

ΓΙΑ ΤΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ

Άρθρο 28- Παρ.1 : οργανώνεται η εφαρμογή του διεθνούς δικαίου, μέσα στην Ελληνική έννομη τάξη.- Παρ. 2 : Προϋποθέσεις για τη συμμετοχή μας σε διεθνείς οργανισμούς προωθημένου Βαθμού θεσμοποίησης.- Παρ. 3 : Πυρήνας συνταγματικής τάξης ο οποίος είναι αλώβητος σε κάθε περίπτωση οικειοθελούς περιορισμού στην άσκηση της εθνικής κυριαρχίας.

Άλλες διατάξεις για τη σχέση εσωτερικού και διεθνούς δικαίου

> για τις διεθνείς συνθήκες : άρθρο 36 και άρθρο 28 Συντάγματος

> για τη διέλευση ξένης στρατιωτικής δύναμης και την αλλαγή ορίων επικράτειας :άρθρο 27

> για τις διεθνείς σχέσεις Ελλάδος :άρθρο 2 παρ. 2

> για Ατομικά Δικαιώματα, Ιστορική αναφορά : άρθρο 5 παρ. 2

> άρση αμφισβητήσεων για τον χαρακτηρισμό κανόνων διεθνούς δικαίου ως «γενικά παραδεγμένων»: άρθρο 100 παρ. 1 (στ)

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΠΡΑΞΕΙΣ ΜΕ ΣΟΒΑΡΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣΣΤΗΝ ΑΣΚΗΣΗ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ

Άρθρο 27 > Μεταβολή ορίων εθνικού εδάφους > Ξένη στρατιωτική δύναμηΆρθρο 28 παρ. 2 και 3 = άλλου είδους περιορισμούς εθνικής κυριαρχίας

Άρθρο 27 παρ. 1 > Μεταβολή ορίων εθνικού εδάφους

Μεταβολή: κτήση, παραχώρηση, ανταλλαγή, διευθέτηση

Έδαφος: Χερσαίο έδαφος, αιγιαλίτιδα ζώνη, εναέριος χώρος, υφαλοκρηπίδα, θαλάσσια οικονομική ζώνη

Κάθε μεταβολή εδάφους > απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών.

Άρθρο 27 παρ. 2 > Παρουσία Ξένου Στρατού

Παλιά διάταξη / Βαυαρικός στρατός

Σήμερα: Παρουσία, προσωρινή ή μόνιμη, ξένης στρατιωτικής δύναμης σε καιρό ειρήνης ή και πολέμου. Η πραγματική λέει ότι η πρόσκαιρη παρουσία στο εθνικό έδαφος ξένης στρατιωτικής δύναμης απαιτεί μεν Κυβερνητική έγκριση αλλά όχι νόμο.

Η προϋπόθεση (Αρθρ. 27 παρ. 1 και 2 Συντάγματος)της ψήφισης νόμου

Μία και μόνη προϋπόθεση

> Ψήφιση νόμου από την απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών

Τυπικά, δεν απαιτείται σύναψη διεθνούς συνθήκης.

Εν τούτοις, ακολουθείται η διαδικασία του άρθρου 36 παρ. 4 Σ. που αφορά και τις διεθνείς συνθήκες.

Έτσι κυρώθηκαν οι Συμφωνίες αμυντικής και οικονομικής συνεργασίας Ελλάδος – ΗΠΑ του 1983 και 1990

Το άρθρο 28 παρ. 2 και 3 ΣΠυρήνας ρύθμισης παρ. 2 : η αναγνώριση σε όργανα διεθνών οργανισμών αρμοδιοτήτων που προβλέπονται από το Σύνταγμα.

Πυρήνας ρύθμισης παρ. 3 : Οι περιορισμοί στην άσκηση της Εθνικής κυριαρχίας.

Ουσιαστικές προϋποθέσεις: -Εξυπηρέτηση σπουδαίου εθνικού συμφέροντος -Προαγωγή συνεργασίας με άλλα κράτη

Διαδικαστικές προϋποθέσεις: -Αναγνώριση με διεθνή συνθήκη -Συνθήκη να κυρωθεί με τυπικό νόμο -Ψήφιση με ειδική πλειοψηφία (3/5)

Ουσιαστικές: -Σπουδαίο εθνικό συμφέρον -Αρχή ισότητας -Αμοιβαιότητα -Να μην θίγονται Δ.Α. -Να μην θίγεται ΔημοκρατίαΔιαδικαστικές: -Νόμος -Ψήφιση με απόλυτη πλειοψηφία

Ουσιαστικές προϋποθέσεις

1. Εξυπηρέτηση σπουδαίου εθνικού συμφέροντος (θετική πρϋπόθεση)Κοινή προϋπόθεση. Σημασία έχει το «σπουδαίο». Αλλά ευρύς όρος Φιλολογικός. Εν τούτοις, συγκρατούμε, «σημαντική».

2. Προαγωγή συνεργίας με άλλα κράτη (θετική πρϋπόθεση)> Προϋπόθεση: Αρθρ. 28 παρ. 2, μόνον> ≠ διαφέρει από Αρθρ. 2 παρ. 2 περί «ανάπτυξης φιλικών σχέσεων μεταξύ των λαών και κρατών> Η σημασία της προϋπόθεσης είναι περιορισμένη γιατί είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς σοβαρές αμφιβολίες.

3. Αρχή της ισότητας (θετική πρϋπόθεση)Όχι στην νομική ανισότητα των κρατών εντός ενός διεθνούς οργανισμού. Έχει γίνει παντώς παραδεκτό ότι δεν συνιστά παραβίαση της αρχή της ισότητας των κρατών οι διαφορές στον αριθμό ψήφων των μελών οργανισμών όπως το Δ. Νομισ. Τ. ή η Παγκόσια Τράπεζα ή η Ε.Ε.

4. Όρος της αμοιβαιότητας (θετική πρϋπόθεση)> Ομοιάζει με την αρχή της κυρίαρχης ισότητας των κρατών> Εκτιμάται στο σύνολο της σχέσης και όχι περιπτωσιακά.

5. Δικαιώματα του ανθρώπου και βάσεις δημοκρατικού πολιτεύματος (Αρνητική προϋπόθεση)> Οι αρνητικές προϋποθέσεις αυτές ορίζουν την πολιτική φιλοσοφία των Δ.Ο. υπέρ των οποίων μπορεί να δεσμευθεί η χώρα, αμέσως μετά την δικτατορία.> Δ.Α. >> ΕΣΔΑ, Σύμφωνα ΟΗΕ άλλα το Σ απαιτεί συνθετική κρίση και διαρκή κρίση. (βλ. Cedaw, Eλλάδα)> Την βάση του δημοκρατικού πολιτεύματος διέπει το Σ. Διαφορετικά, θα μπορούσε κανείς να μεταβάλλει, τροποποιεί το Σ. μέσω διεθνών συνθηκών

Διαδικαστικές προϋποθέσεις

Δύο διαφορές μεταξύ § 2 και §3:

3/5 βουλευτών >> §2 Απόλυτη πλειοψηφία >> §3

Προϋπόθεση ύπαρξης διεθνούς συνθήκης που κυρώνεται με νόμο § 2 Ψήφιση νόμου § 3

Γιατί οι πλειοψηφίες υψηλές; Απαιτείται συναίνεση για πράξεις διεθνείς με σοβαρές επιπτώσεις στην Εθνική κυριαρχία.

ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ ΚΑΙ ΣΥΝΤΑΓΜΑΑΡΘΡΟ 28 παρ. 1 Σ.

«ΓΕΝΙΚΑ ΠΑΡΑΔΕΔΕΓΜΕΝΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ» Αρθρ. 28 παρ. 1

«ΓΕΝΙΚΑ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΜΕΝΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ» Αρθρ. 2 παρ.2

1. Οι «Αναγνωρισμένοι» ευρύτεροι των «Παραδεδεγμένων»2. Κανένα πρακτικό αποτέλεσμα διότι μόνον τον 28 παρ. 1 θέτει κανόνα

Μας ενδιαφέρουν μόνον οι Γενικοί Παραδεδεγμένοι Κανόνες

Δύο όροι:α) Κανόνες του γενικού διεθνούς δικαίου που είναι επιδεκτικοί εθνικής δικαστικής εφαρμογήςβ) Δεσμεύουν την Ελλάδα

α) Ποιοι κανόνες Δ.Δ. δύναται να εφαρμοστούν από τα Εθνικά Δικαστήρια;Εκείνοι που περιέχουν ένα ολοκληρομένο «πραγματικό» και δεν απαιτούν άλλους ειδικότερους κανόνες για να εφαρμοστούν.Εθνικός Κανόναςπ.χ. «Δεν επιτρέπεται η επιβολή επιβαρύνσεων από παράκτιο κράτος για την αβλαβή διέλευση από τα χωρικά ύδατα αλλοδαπών εμπορικών πλοίων» = κανόνες σαφής και πλήρης. Αν βάλουμε φόρο, τότε ο Έλλην Δικαστής θα εφαρμόσει τον Δ. κανόνα

≠«Οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας μεταξύ κρατών που έχουν αντικρυσίες αυτές γίνεται μετά από συμφωνία των κρατών» Αν γίνει με νόμο τότε αυτός ισχύει γιατί ο διεθνής κανόνας ούτε σαφής ούτε πλήρης.

Έτσι, απαιτούνται πλήρεις και σαφείς κανόνες τωνα) Γενικών αρχών του διεθνούς δικαίουπου συνήθως είναι ατελείς π.χ. Καλή Πίστη, Δικαίωμαβ) Διεθνούς εθίμουη κυριότερη περίπτωση. Η διάγνωσή του όμως είναι δυσχερής. (Θα το δούμε στην θεωρία των πηγών.)γ) Γενικών αρχών του δικαίου των πολιτισμένων Κρατών που εφαρμόζονται στη διεθνή έννομη τάξη.Άρθρο 38 παρ. 1 εδ. Γ. Κατ. Δ.Δ.

Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΡΑ ΤΩΝ ΓΕΝΙΚΩΣΠΑΡΑΔΕΓΜΕΝΩΝ ΚΑΝΟΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

α) Αποτελούν «αναπόσπαστο μέρος του εσωτερικού ελληνικού δικαίου»β) Υπερισχύουν κάθε άλλης διάταξης νόμουγ) Έναντι αλλοδαπών εφαρμόζονται με νόμο αμοιβαιότητας

α) Αναπόσπαστο μέρος; Απλώς εφαρμόζεται στο εσωτερικό δίκαιο. Ατυχής διατύπωση. Δεν αποτελεί ελληνικό δίκαιο

β) Υπεροχή;Οι διεθνείς κανόνες δεν είναι κατώτεροι ή ανώτεροι ή ίσοι από το Σύνταγμα και τους νόμους. Είναι κανόνες διαφορετικές στην ελληνική έννομη τάξη με βάση ειδική συνταγματική ρύθμιση.

ΠΟΙΟΣ ΕΛΕΓΧΕΙ;Ο δικαστής:Βλ. 360/1998 Μον. ΘηβώνΒλ. 100, Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο για γερμανικές αποζημιώσεις

ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΙ ΕΛΕΓΧΕΙ;Σύνταγμα:> Σύγκρουση μεταξύ Σ. και Κανόνα Διεθν. Δ. δεν είναι πιθανή στην πράξη> Σε περίπτωση σύγκρουσης, ο εσωτερικός δικαστής πρέπει να προσπαθήσει να ερμηνεύσει το Σ. σύμφωνα με το Δ.Δ.> Αν δε τα καταφέρει τότε >> εφαρμόζει το Σ.Νόμο:

Υπερέχει σαφώς του νόμου ο Κανόνας Διεθν. Δ.Κανόνα αλλοδαπού δικαίου:Υπερέχει σαφώς.Κοινοτικό δίκαιο:Βλ. ερμηνευτική δήλωση στο άρθρο 28 παρ.1Παντως ΔΕυρΚ : υπερισχύει το κοινοτικό δίκαιο (Internationale Handebsgessel schuft)Αποτελέσματα υπεροχής:Παραμερίζεται ο εθνικός κανόνας και εφαρμόζεται ο διεθνής

Η Εφαρμογή του διεθνούς συμβατικού δικαίου στην Ελληνική έννομη τάξη

Συναρμοδιότητα 28 παρ. 1 Σ και 36 παρ. 2 Σ.;

1η άποψη: όλες οι συμβάσεις πρέπει να κυρωθούν με τυπικό νόμο

2η άποψη: ο τυπικός νόμος του 36 παρ. 2 αφορά την διεθνή ισχύ της συνθήκης

3η κρατούσα άποψη: (Ιωάννου)> Οι διεθνείς συνθήκες εφαρμόζονται κατά κανόνα στην Ελληνική έννομη τάξη> Οι διεθνείς συνθήκες που αναφέρει το άρθρο 36 παρ. 2 Σ εφαρμόζονται στην εσωτερική έννομη τάξη μόνον εφόσον κυρωθούν με τυπικό νόμο.> Οι διεθνείς συνθήκες που εφαρμόζονται στην εσωτερική έννομη τάξη υπερισχύουν κάθε διάταξης νόμου μόνον εφόσον κυρωθούν με τυπικό νόμο.> Οι διεθνείς συνθήκες που εφαρμόζονται στην εσωτερική έννομη τάξη χωρίς όμως κυρωτικό νόμο δεν διαθέτουν συνταγματικά κατοχυρωμένη υπεροχή έναντι των νόμων.

ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣΕΝΝΟΜΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΣΥΝΘΗΚΩΝ

1. Κύρωση: πράξη αρμόδιου εθνικού οργάνου με την οποία επιτάσσεται η εφαρμογή της διεθνούς συνθήκης στο εσωτερικό δίκαιο. Κυρωτικός Νόμος

2. Θέση σε ισχύ 3. Δημοσίευση: ΦΕΚ του κυρωτικού νόμου4. Αμοιβαιότητα: 28 παρ. 1 Σ (Την ερευνά ο δικαστής αυτεπάγγελτα)

Δεν ερευνάται η αμοιβαιότητα όταν έχουμε συμβάσεις1. Δικαιωμάτων του ανθρώπου ή ανθρωπιστικού δικαίου2. Ευρωπαϊκής Ένωσης3. Πολυμερείς συνθήκες που δεν έχουν συναλλαγματικό χαρακτήρα. Πχ. Κωδικοποίηση διεθνούς

δικαίου4. Εκείνες οι συμβάσεις που ρητά αποκλείουν την αμοιβαιότητα5. Διεθνείς συμβάσεις με αυτό-εκτελέσιμο χαρακτήρα π.χ. Γενοκτονία, Ρατσισμό

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΕΝΝΟΜΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΣΥΝΘΗΚΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ

ΕΝΝΟΜΗ ΤΑΞΗ Υπεροχή= Αρθρ. 28, παρ. 1 Σ

Προϋποθέσεις υπεροχής:1. Κύρωση2. Θέση σε ισχύ3. Αντίθεση με άλλον κανόνα δικαίου

Έκταση υπεροχήςΔ. Συνθήκη + Σύνταγμα : διάσταση απόψεων μεταξύ διεθνολόγων και συνταγματολόγωνΔ. Συνθήκη + κοινή νομοθεσία = ΥπεροχήΔ. Συνθήκη Κοινοτικού Δικαίου + Σύνταγμα = διιστάμενες απόψεις (π.χ. βασικός μέτοχος)

ΜΑΘΗΜΑ ΕΚΤΟ, 2.11.2011

ΠΗΓΕΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥΤο Άρθρο 38, παρ. 1 του Καταστατικού ΔΔΧ αναφέρει ότι:

«Το Δικαστήριο, που έργο του έχει να εκδικάζει σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο τις υποθέσεις που υποβάλλονται σε αυτό θα εφαρμόζει:α) τις διεθνείς συνθήκες, γενικές ή ειδικές, που θέτουν κανόνες, οι οποίοι αναγνωρίζονται ρητά από τα αντίδικα κράτη,β) το διεθνές έθιμο, ως απόδειξη γενικής πρακτικής που γίνεται δεκτή ως κανόνας δικαίου,γ) τις γενικές αρχές του δικαίου που αναγνωρίζονται από τα πολιτισμένα έθνη,δ) με την επιφύλαξη της διατάξεως του άρθρου 59 (περί της ισχύος των αποφάσεων του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης μεταξύ των διαδίκων), τις δικαστικές αποφάσεις και τα διδάγματα των πιο διακεκριμένων δημοσιολόγων των διαφόρων εθνών, ως βοηθητικά μέσα για τον καθορισμό των κανόνων τον δικαίου».

Παρόλο που το άρθρο 38 παρ.1 του Καταστατικού αναφέρεται μόνο στο Διεθνές Δικαστήριο και απαντά στο ερώτημα ποιο δίκαιο εφαρμόζει αυτό το Δικαστήριο, εντούτοις θεωρήθηκε γενικά ότι η διάταξη παρέχει αρκετά ασφαλή κριτήρια για τους τρόπους παραγωγής του διεθνούς δικαίου γενικότερα.

Το έθιμο και η συνθήκη είναι οι κύριες «τυπικές» (Formal) ή παραδοσιακές πηγές (Traditional Sources). Tα άλλα (γενικές αρχές του δικαίου των « πολιτισμένων » εθνών, επιστήμη, νομολογία ) είναι στοιχεία επικουρικά.

ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΘΙΜΟ

ΟρισμόςΚατά το άρθρο 38 παράγραφος 1 του Καταστατικού του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης το διεθνές έθιμο είναι: « η γενική πρακτική που γίνεται δεκτή ως κανόνας δικαίου » . Για να υπάρξει διεθνές έθιμο είναι λοιπόν απαραίτητα δύο στοιχεία:

(α) Ένα πραγματικό, εξωτερικό, που είναι η «σταθερή και ομοιόμορφή» (κατά την παλαιότερη έκφραση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης) πρακτική, ή «όντως πρακτική» (effective, actual) όπως όρισε το Δικαστήριο στην υπόθεση της υφαλοκρηπίδας Λιβύης/Μάλτας (1985) και

(β) Ένα στοιχείο ψυχολογικό, η πεποίθηση πως η πρακτική αυτή ανταποκρίνεται σε ορισμένη νομική υποχρέωση ή δικαίωμα (opinio juris sive necessitatis). Η νομική πεποίθηση αποτελεί το προέχον στοιχείο στη δημιουργία του διεθνούς εθίμου.

Διαμόρφωση του διεθνούς εθίμου

1. Πρακτική

Τίνος κράτους η πρακτική είναι γενεσιουργός διεθνούς εθίμου;Θα έπρεπε ίσως να αποκλεισθεί η περίπτωση δημιουργίας εθίμου από την πρακτική ενός μόνο κράτους, αλλά και αυτό δεν είναι απόλυτο αν σκεφθούμε πως βασικοί θεσμοί του δικαίου της θάλασσας έχουν την προέλευση τους στο αγγλικό ναυτικό δίκαιο, όταν βέβαια η Μεγάλη Βρετανία κυβερνούσε τα κύματα. Ακόμη, σπουδαία υπήρξε η συμβολή των Η.Π.Α. κατά τον 18ο και 19ο αιώνα στη διαμόρφωση του δικαίου της ουδετερότητας. Οι Αγγλοσάξωνες διεθνολόγοι έχουν πάρει για παράδειγμα το πώς χαράζεται ένα μονοπάτι: τα πρώτα βήματα δείχνουν την πορεία, οι επόμενοι ακολουθούν και έτσι πια διακρίνεται καθαρά το μονοπάτι. Και είναι φυσικό τα μεγάλα κράτη να αφήνουν βαθιά σημάδια, ενώ τα μικρά αφήνουν ελάχιστα ίχνη στο πέρασμα τους.

α. Θετική πρακτικήΣτο σημείο αυτό είναι χρήσιμη η αναφορά σε δύο υποθέσεις που κρίθηκαν από το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.(i) Υπόθεση της αλιείας μεταξύ Νορβηγίας και Μεγ. Βρεταννίας (1951).(ii) Υπόθεση του δικαιώματος διελεύσεως μεταξύ Ινδίας και Πορτογαλίας στην ινδική χερσόνησο (1960).

β. Αρνητική πρακτικήΌταν λέμε πρακτική εννοούμε βέβαια, ακόμη και την αποχή από ορισμένη θετική ενέργεια. Με την αποθετική συμπεριφορά τους είναι δυνατόν τα κράτη να δημιουργούν εθιμικό κανόνα.(i) Σύγκρουση πλοίων στην ανοικτή θάλασσα - υπόθεση Lotus (1927)(ii) Η αποτροπή ως εθιμικός κανόνας τον διεθνούς δικαίουΣτη γνωμοδότηση του περί της νομιμότητας της απειλής ή χρήσεως πυρηνικών όπλων (1996) το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης είχε να αντιμετωπίσει την επιχειρηματολογία των πυρηνικών δυνάμεων (Η.Π.Α., Μεγ. Βρετανίας, Γαλλίας, Κίνας, Ρωσίας) ότι μετά τη λήξη του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου (1945) το πυρηνικό όπλο εχρησίμευσε ως όργανο της πολιτικής της αποτροπής (Deterrence) ενός πυρηνικού ολέθρου και κατά συνέπεια δεν αποτελεί όπλο απαγορευμένο από το διεθνές δίκαιο. Το Δικαστήριο εστίασε την προσπάθεια του στην εξέταση των στοιχείων που διαμορφώνουν το έθιμο (πρακτική και συνείδηση δικαίου) ως προς την ίδια την απειλή χρήσεως και τη χρήση του πυρηνικού όπλου και όχι στην αναζήτηση παρεμπίπτοντος εθίμου από την άσκηση της εξωτερικής πολιτικής των πυρηνικών κρατών. Έτσι, δεν απάντησε στο ζήτημα αν η πυρηνική αποτροπή αποτελεί σήμερα κανόνα του διεθνούς δικαίου, παρόλο που υπογράμμισε ότι η πυρηνική αποτροπή αποτελεί πολιτική απάντηση των πυρηνικών κρατών στην απόρριψη των πυρηνικών όπλων από την πλειονότητα των κρατών που μετέχουν στα Ηνωμένα Έθνη.

γ. Μακροχρόνια ή βραχυχρόνια πρακτικήΕίναι φυσικό, ότι για την εκτίμηση της αξίας της πρακτικής των κρατών, παίρνουμε σοβαρά υπόψη και το στοιχείο χρόνος. Η διάρκεια δείχνει και συνέπεια εφαρμογής και επαλήθευση της αξίας του εθιμικού κανόνα. Τα πάντα, όμως, εξαρτώνται από το αντικείμενο της ρυθμίσεως και την κοινωνική ανάγκη που έρχεται να καλύψει ο εθιμικός κανόνας. Υπάρχουν περιπτώσεις που για τη δημιουργία εθιμικού κανόνα δεν είναι αναγκαία η μακροχρόνια πρακτική. Παράδειγμα ταχύτητας διαμορφώσεως εθιμικών κανόνων αποτελεί το δίκαιο του διαστήματος.

2. Νομική πεποίθηση Το Καταστατικό του Διεθνούς Δικαστηρίου απαιτεί για την ολοκλήρωση της διαμορφώσεως του εθίμου να υπάρχει και ένα δεύτερο στοιχείο, ψυχολογικό: opinio iuris sive necessitatis και τόσο το Διαρκές όσο και το Διεθνές Δικαστήριο σε όλες τις υποθέσεις που αφορούσαν στο έθιμο [Lotus (1927), δικαίωμα του ασύλου (1954), αλιεία (1950), δικαιώματα υπηκόων των Η.Π.Α. στο Μαρόκο (1950), υφαλοκρηπίδα της Βόρειας Θάλασσας (1969 στρατιωτικές και παραστρατιωτικές δραστηριότητες των Ηνωμένων Πολιτειών στη Νικαράγουα και καταυτής (1984, 1986) απειλή η χρήση πυρηνικών όπλων (1996)] απαίτησε την ύπαρξη αυτού του στοιχείου.

Τα δύο στοιχεία του εθίμου είναι βέβαια ισότιμα. Ανάλογα όμως με το επίδικο αντικείμενο κάθε υποθέσεως το Διεθνές Δικαστήριο ασχολείται περισσότερο με το ένα ή το άλλο. Έτσι, η opinio iuris παρουσιάζει τεράστια σημασία όταν πρόκειται απαγόρευση της χρήσεως βίας στις διεθνείς σχέσεις ή

αξιολόγηση της νομιμότητας της απειλής ή χρήσεως των πυρηνικών όπλων.

3. Απόδειξη του διεθνούς εθίμουΩς προς τους τρόπους διαπιστώσεως του εθίμου, η Επιτροπή του Διεθνούς Δικαίου των Ηνωμένων Εθνών κατάρτισε το 1951 ένα ενδεικτικό πίνακα, που περιλαμβάνει αποφάσεις διεθνών αλλά και εσωτερικών δικαστηρίων, διπλωματική αλληλογραφία, γνωμοδοτήσεις νομικών συμβούλων των κρατών (ιδίως του υπουργείου των Εξωτερικών), διεθνείς συνθήκες, εσωτερική νομοθεσία όπως επίσης και την πρακτική των διεθνών οργανισμών. Μπορεί κανείς να συμπληρώσει αυτόν τον πίνακα υπενθυμίζοντας πως το έθιμο διαπιστώνεται από τις διάφορες δηλώσεις των αρμοδίων φορέων της εξωτερικής πολιτικής ενός κράτους, τα πρακτικά συνεδριάσεων των κοινοβουλευτικών οργάνων, τα επίσημα εγχειρίδια οδηγιών που χρησιμοποιούνται από τις ένοπλες δυνάμεις και αναφέρονται σε ζητήματα του δικαίου του πολέμου. Όλα αυτά αποτελούν αποδεικτικά στοιχεία για τη διαπίστωση της υπάρξεως εθιμικών κανόνων.4. Γενικό ή ειδικό, περιφερειακό ή τοπικό έθιμοΣυνήθως το έθιμο έχει γενική εφαρμογή, αλλά όπως συμβαίνει και στο εσωτερικό δίκαιο ορισμένα τοπικά έθιμα εξακολουθούν να ισχύουν για λόγους που ανάγονται στις ειδικές σχέσεις μεταξύ των ενδιαφερομένων κρατών ορισμένης περιοχής. Το Διεθνές Δικαστήριο σαφώς διευκρίνισε στην υπόθεση του Ασύλου (1950), ότι ο διάδικος που επικαλείται ένα τοπικό ή περιφερειακό έθιμο πρέπει να αποδείξει ότι αυτό σχηματίσθηκε κατά τέτοιο τρόπο ώστε να είναι υποχρεωτικό για τον αντίδικο του. Θέματα περιφερειακού ή τοπικού εθίμου έχουν τεθεί κυρίως στις σχέσεις μεταξύ των κρατών της Λατινικής Αμερικής (πολιτικό άσυλο, διεθνής ευθύνη, αναγνώριση, ιθαγένεια).Η πιο συζητημένη υπόθεση περιφερειακού εθίμου ήταν εκείνη που δυο φορές απασχόλησε το Διεθνές Δικαστήριο σχετικά με το πολιτικό άσυλο (1950) στη Λατινική Αμερική.

5. Ο επίμονος αντιρρησίας (Persistent Objector)Αφού διαπιστωθεί η ύπαρξη του εθιμικού κανόνα, αυτός ισχύει για όλα τα κράτη της διεθνούς κοινότητας, αδιάφορο αν όλα έχουν εκδηλώσει συναίνεση ή έχουν εκφράσει μεταγενέστερα αντίρρηση γι' αυτόν. Αν ένα κράτος εκφράσει αντίρρηση στη φάση της δημιουργίας του εθίμου τότε ο αντιρρησίας, έστω και αν είναι επίμονος αντιρρησίας (Persistent Objector) θα υποχωρήσει κάποτε μπροστά στην αποδοχή του κανόνα από τη συντριπτική πλειοψηφία, ιδίως των αμέσως ενδιαφερομένων κρατών. Έτσι στο διεθνές έθιμο είναι πολύ διαφανής η επίδραση της εξουσίας πάνω στο δίκαιο. Πρέπει όμως να σημειώσουμε, ότι η πιο πάνω άποψη δεν είναι αναμφισβήτητη. Ισχυρό τμήμα της επιστήμης υποστηρίζει ότι ο επίμονος αντιρρησίας δικαιούται να αρνηθεί τη συμμόρφωση σε κανόνα κατά του οποίου εναντιώνεται συστηματικά.Αντίθετα προς όσα θεσπίζονται για το δίκαιο των συνθηκών, καθιέρωση και η γενική ισχύς τον εθίμου δεν απαιτεί ομοφωνία.

Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΕΘΙΜΟΥ1. Παράλληλη ισχύς διεθνούς εθιμικού και συμβατικού κανόναΤο Δικαστήριο με μια εμπεριστατωμένη ανάλυση στην υπόθεση της « Νικαράγουα » , διαχωρίζει τον διεθνή εθιμικό από τον συμβατικό κανόνα. Ο ένας και ο άλλος μπορούν να συμβιώνουν παραλλήλως, ενώ σε μερικές περιπτώσεις αλληλοσυμπληρώνονται, χωρίς να χάνουν την αυτοδυναμία τους.2. Ρόλος των διεθνών οργανισμών στη διαμόρφωση και τη διαπίστωση του εθίμουΔιαμόρφωση από την πρακτική των οργάνων των Ηνωμένων ΕθνώνΤα όργανα των διεθνών οργανισμών μπορούν να συμβάλουν στη δημιουργία εθίμου κατά το μέτρο που ενεργούν για την πραγμάτωση των εννόμων σχέσεων που απορρέουν από τις ιδρυτικές τους συνθήκες. Αυτό σημαίνει πως τα όργανα αυτά δεν ενεργούν κατευθείαν στη διαδικασία δημιουργίας εθίμου που να δεσμεύει τα κράτη (Διεθνές Δικαστήριο στην υπόθεση περί των επιφυλάξεων στη σύμβαση περί γενοκτονίας (1950)).Διαπίστωση και διαμόρφωση από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων ΕθνώνΗ αύξηση του αριθμού των ανεξαρτήτων κρατών κατά τα τελευταία σαράντα χρόνια έδωσε την ευκαιρία στη Γενική Συνέλευση να επαναβεβαιώσει προϋπάρχοντες εθιμικούς κανόνες και να τους εντάξει μέσα στο ευρύτερο ιδεολογικό πλαίσιο της ειρηνικής συνυπάρξεως, της συνεργασίας και των φιλικών σχέσεων μεταξύ των κρατών. Κάτω από αυτό το πρίσμα οι επανειλημμένες διακηρύξεις (Declarations), που από στενή νομική άποψη αποτελούν συστάσεις προς τα κράτη μέλη, είναι πολύτιμα στοιχεία διαπιστώσεως του διεθνούς εθίμου (βλ. και απόφαση για τις υποθέσεις των στρατιωτικών και παρα-στρατιωτικών

δραστηριοτήτων των Η.Π.Α. στη Νικαράγουα (1986) και της νομιμότητας των πυρηνικών όπλων (1996) του Διεθνούς Δικαστηρίου).Έθιμο μέσα από κωδικοποιητική συνθήκη: τρεις περιπτώσεις Η απόδειξη και το περιεχόμενο του εθίμου είναι πράγματα δυσχερή οι αμφισβητήσεις δεν λείπουν και οι έγκυρες αποσαφηνίσεις των σχετικών προβλημάτων με δικαστικές αποφάσεις είναι λιγοστές. Κατά συνέπεια, είναι εύλογο η διεθνής κοινότητα να επιζητά την κωδικοποίηση του. Η πιο συγκροτημένη αναλυτική και ουσιαστική αντιμετώπιση των σχετικών ζητημάτων έγινε από το Διεθνές Δικαστήριο στην υπόθεση της υφαλοκρηπίδας της Βόρειας Θάλασσας (1969). Το Δικαστήριο εξέτασε τη φύση ενός κανόνα που βρίσκεται διατυπωμένος στο κείμενο μιας κωδικοποιητικής σύμβασης και διέκρινε τρεις περιπτώσεις:(α) αποκρυστάλλωση εθιμικού κανόνα που ήδη ισχύει,(β) δημιουργία εθιμικού κανόνα μετά τη σύναψη της συνθήκης που ισχύει ανεξάρτητα από την ίδια τη συνθήκη, και(γ) συμβολή της συνθήκης στην de lege ferenda ρύθμιση ορισμένης συμπεριφοράς.Στις δύο πρώτες περιπτώσεις ο εθιμικός κανόνας ισχύει απέναντι σε όλα τα κράτη, ανεξάρτητα αν η κωδικοποιητική συνθήκη έχει τεθεί σε ισχύ ή περιλαμβάνει ορισμένο αριθμό κρατών, ή τα διάδικα κράτη, κλπ.3. Έθιμο από την ίδια τη λειτουργία των διεθνών οργανισμώνΗ λειτουργία των διεθνών οργανισμών δεν στηρίζεται πάντοτε σε ρητές διατάξεις των ιδρυτικών συνθηκών τους. Έτσι δεν αποκλείεται η δημιουργία εθίμου, όχι απευθείας από την πρακτική των κρατών, αλλά από και για τις ανάγκες λειτουργίας των διεθνών οργανισμών. Υπάρχει σήμερα εσωτερικό εθιμικό δίκαιο των διεθνών οργανισμών.

ΜΑΘΗΜΑ ΟΓΔΟΟ, 9.11.2011ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΔΙΚΑΙΟΥ

ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟ ΤΩΝ ΣΥΝΘΗΚΩΝ

Ευθύμιος Παπασταυρίδης © 2011papastavridis@hotmail.gr

Γενικές Αρχές του Δικαίου των « πολιτισμένων » Κρατών-Αιτιολόγηση Οι γενικές αρχές του δικαίου που αναγνωρίζουν τα «πολιτισμένα Κράτη» επέχει θέση πηγής του διεθνούς δικαίου (Αρθρ. 38, παρ. 1 εδ. γ’) κυρίως λόγω της ανάγκης να μην δημιουργείται non liquet, δηλαδή του κινδύνου το Δικαστήριο να αποφανθει ότι δεν υφίσταται σχετικός κανόνας δικαίου. Διαφορετική περίπτωση από τη διαπίστωση ότι δεν υφίσταται θετικός κανόνας δικαίου που να υπόστηρίζει ένα συγκεκριμένο δικαίωμα (βλ. π.χ. Barcelona Traction case, Belgium v. Spain, 1970) Σε περίπτωση, λοιπόν, που δεν υπάρχει ούτε διεθνής σύμβαση που να δεσμεύει τα μέρη της διαφοράς, αλλά ούτε σχετικό έθιμο, τότε το Δικαστήριο βάσει του άρθρου 38 ΚατΔΔ μπορεί να προσφύγει στις γενικές αρχές του δικαίου των κρατών. Διαφορετική περίπτωση αποτελούν οι γενικές αρχές του διεθνούς δικαίου, π.χ. Η συναίνεση, η καλή πίστη, η αμοιβαιότητα κ.α.

Οι Γενικές Αρχές του Δικαίου των Πεπολιτισμένων Κρατών-Περιεχόμενο Είναι προφανές ότι η έννοια των «πεπολιτισμένων κρατών» απηχεί αντιλήψεις του Μεσοπολέμου όταν δημιουργήθηκε και το ΚατΔΔΔΔ Οι γενικές αρχές αυτές θα προκύπτουν είτε από τη σύγκριση των κυριότερων νομικών συστημάτων της υφηλίου (βλ.π.χ. σχετική αναφορά στο άρθρο 21 παρ. 1 εδ. γ’ του Καταστατικού Διεθνούς Ποινικού Δικαίου), είτε θα θεωρούνται εκείνες που έχουν απευθείας εφαρμογή σε κάθε είδους έννομη σχέση, π.χ. αρχή pacta sunt servanda. Το Διεθνές Δικαστήριο δεν έχει θεμελιώσει ποτέ μιαν απόφασή του στην εφαρμογή «γενικών αρχών του δικαίου» (π.χ. Θα μπορούσε να το είχε κάνει στην υπόθεση La Grand, 2001)-βλ. και εισαγωγή εννοιών εσωτερικού δικαίου στη νομολογία περί κτήσεως εδάφουςΈχουμε μόνο νύξεις κυρίως από το ΔΔΔΔ σε θεσμούς εσωτερικού δικαίου όπως στο θεσμό του estoppel (Eastern Greenland case, 1933), στη κατάχρηση δικαιώματος (Free Zones case, 1930), αλλά και στο ζήτημα των αποδείξεων από το ΔΔΔ στήν υπόθεση του Στενού της Κέρκυρας (1949) Μέρη σε μια διεθνή διαφορά έχουν κάνει λόγο σε γενικές αρχές του δικαίου, ως απόρροια συγκριτικής μελέτης νομικων συστημάτων, π.χ. Ινδία σχετικά με «δουλεία οδού» στην υπόθεση του Δικαιώματος Διελεύσεως (1960) και Μάλτα περί του «έννομου συμφέροντος» σχετικά με το αίτημα παρεμβάσεως της στην υπόθεση υφαλοκρηπίδας Λιβύης-Τυνησίας (1981).

Επικουρικές Πηγές του Διεθνούς Δικαίου Έννοια επικουρικών πηγών (material sources): δεν αποτελούν την τυπική πηγή της κανονιστικής ισχύος ενός κανόνα διεθνούς δικαίου, αλλά «καταγράφουν» και βοηθούν στην αποσαφήνιση των σχετικών κανόνων, ιδίως του εθίμου ή των γενικών αρχών Νομολογία Διεθνών, αλλά και Εσωτερικών Δικαστηρίων: το δεδικασμένο ισχύει μόνο για τα μέρη και δεν υπάρχει υποχρεώση εφαρμογής προηγούμενων δικαστικών αποφάσεων (βλ. αγγλοσαξωνικό δίκαιο)-το ΔΔΔ έχει την πιο σημαίνουσα θέση, αλλά υπάρχουν πλέον και σημαντικές αποφάσεις άλλων διεθνών δικαστηρίων (βλ. π.χ. Υπόθεση Τadic, ICTY 1995)-ακόμη και αποφάσεις εσωτερικών δικαστηρίων (π.χ. Pinochet case, House of Lords, 1999). Διεθνής θεωρία: μεγαλύτερης σημασίας παλαιότερα-ιδιαίτερη αξία έχουν οι αποφάσεις συλλογικών οργάνων όπως π.χ. International Law Commission, Institut de Droit InternationalΔίκαιο Διεθνών Συνθηκών-Εισαγωγή Oι διεθνείς συνθήκες αποτελούν την κατεξοχήν δικαιοπραξία για τη ρύθμιση σχέσεων στο πλαίσιο της διεθνούς κοινότητας. Στα τελευταία 50 χρόνια, με την αύξηση του αριθμού των υποκειμένων του διεθνούς δικαίου και τη

διεύρυνση των θεμάτων που αποτελούν αντικείμενο των διεθνών συνθηκών, υπάρχει τεράστια αύξηση του αριθμού των συνθηκών και συνιστούν πλέον την πιο σημαντική «νομοθετική» λειτουργία της διεθνούς κοινωνίας. Κατά βάση, το δίκαιο που διέπει τις διεθνείς συνθήκες υπήρξε εθιμικό έως τα τέλη του ‘60. Από τα τέλη της δεκαετίας του ’50, η Επιτροπή Διεθνούς Δικαίου περιέλαβε το θέμα στον κύκλο εργασιών της και εκπόνησε ένα σχέδιο άρθρων, βάσει του οποίου το 1969 η διεθνής συνδιάσκεψη των Η.Ε. υιοθέτησε τη «Σύμβαση περί του δικαίου των συνθηκών». . Η Σύμβαση αποτελεί σε ορισμένα σημεία κωδικοποίηση του σχετικού εθιμικού δικαίου (βλ.Kasikili/Sedudu Island, 1999: ερμηνεία-Gabcikovo-Nagymaros Project, 1997-λήξη ισχύος συνθηκών), ενώ σε άλλα προοδευτική ανάπτυξη του. Η Σύμβαση περί των διεθνών συνθηκών έχει επικυρωθεί από την Ελλάδα και κυρωθεί με το νομοθετικό διάταγμα 402/1974 και ισχύει διεθνώς από 27 Ιανουαρίου 1980. Το 1986 τα κράτη σύναψαν, επίσης, Σύμβαση περί του δικαίου των συνθηκών μεταξύ κρατών και διεθνών οργανισμών καθώς και μεταξύ διεθνών οργανισμών.

Έννοια της Διεθνούς Συνθήκης Με τον όρο συνθήκη (treaty, traité) εννοούμε κάθε συμβατική σχέση, που συνάπτεται μεταξύ υποκειμένων του διεθνούς δικαίου (είτε μεταξύ κρατών είτε μεταξύ κρατών και διεθνών οργανισμών που έχουν δικαιοπρακτική ικανότητα ή, τέλος, μεταξύ διεθνών οργανισμών με δικαιοπρακτική ικανότητα) και αποσκοπεί στην παραγωγή εννόμων αποτελεσμάτων. Η Συνθήκη της Βιέννης περιλαμβάνει τον σχετικό ορισμό στο άρθρο 2 (2) : κάθε διεθνή συμφωνία μεταξύ Κρατών σε έγγραφη μορφή, η οποία διέπεται από το διεθνές δίκαιο, είτε ενσωματώνεται σε ένα κείμενο είτε σε δύο ή περισσότερα κείμενα και άσχετα με το συγκεκριμένο χαρακτηρισμό της-τρεις βασικές προϋποθέσεις για να ενταχθεί μια συμφωνία στο πεδίο εφαρμογής της Συνθήκης της Βιέννης Η Συνθήκη της Βιέννης του 1969 ρυθμίζει τις συνθήκες μεταξύ Κρατών, ενώ η αντίστοιχη του 1986 τις συνθήκες που αφορούν διεθνέις οργανισμούς-όχι Δημόσιες Συμβάσεις Η Σύνθηκη της Βιέννης προκρίνει τον έγγραφο τύπο για λόγους ασφάλειας-αυτό δεν σημαίνει ότι οι προφορικές συμφωνίες μεταξύ Κρατών δεν είναι έγκυρες και ούτε θα υπόκεινται στο διεθνές δίκαιο (βλ.π.χ. Ihlen Declaration) Οι διεθνείς συνθήκες πρέπει να διακρίνονται από τις μονομερείς πράξεις (‘unilateral acts’), οι οποίες έχουν έννομα αποτελέσματα εφόσον αυτή ήταν η βούληση του Κράτους (βλ. Υπόθεση Πυρηνικών Δοκιμών, 1974) Το πιο σημαντικό στοιχείο του ορισμού της διεθνούς συνθήκης είναι η υπαγωγή στο διεθνές δίκαιο, ή αλλιώς, η πρόθεση να δημιουργηθούν έννομες σχέσεις μέσω της συνθήκης-αποκλείονται, έτσι, συνθήκες που έχουν πολιτικό περιεχόμενο, π.χ. Τελική Πράξη του Ελσίνκι (1975)

Τύπος και Μορφή Συνθηκών Ο τύπος και η μορφή της συμφωνίας δεν έχει καμία σημασία, ούτε φυσικά η ονομασία, αρκεί να υφίσταται η βούληση των Κρατών να δημιουργούνται έννομες σχέσεις, η οποία θα συνάγεται από τους όρους της συμφωνίας και τις περιστάσεις υπό τις οποίες θα συνάγεται (βλ. Υπόθεση Υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου σχετικά με το joint communiqué Καραμανλή-Ντεμιρέλ, 1975, Υπόθεση Κατάρ-Μπαχρέιν σχετικά με τα Doha Minutes (1994), Υπόθεση Καμερούν-Νιγηρία σχετικά με Maroua Declaration του 1975 (2002). Βλ. σύνθετος ρόλος Memoranda of Understanding Κλασική διάκριση μεταξύ διμερών και πολυμερών συνθηκών και συνθηκών-νόμων (trait és-lois) και συνθηκών-συμβολαίων (trait és-contrats)

Η « Γένεσις » της Συνθήκης-Εισαγωγή Μια διεθνής συνθήκη «γεννάται» με τη διαδικασία της σύναψης ή συνομολόγησης. Υπό την ευρεία έννοια του όρου, σύναψη ή συνομολόγηση διεθνούς συνθήκης σημαίνει μια σειρά από διαδικασίες που απολήγουν στην τελική έκφραση της βουλήσεως των κρατών να δεσμευθούν από τη συνθήκη. Έτσι, η σύναψη περιλαμβάνει την διαπραγμάτευση, επεξεργασία και διατύπωση του κειμένου, την υπογραφή, την επικύρωση ή απόδοχή ή έγκριση, ακόμη και την έναρξη ισχύος της συνθήκης. Υπό στενή έννοια, σύναψη της συνθήκης είναι η τελική ενέργεια με την οποία τα κράτη αναλαμβάνουν δεσμεύσεις από τη συνθήκη. Φυσικά από νομική άποψη, η σύναψη της συνθήκης ανταποκρίνεται

περισσότερο στη στενή έννοια του όρου. Βήματα σύναψης συνθήκης σε διεθνές επίπεδο: α) διαπραγμάτευση-υπογραφή-θέση σε ισχύ (πρωτοκόλληση/δημοσίευση), β) διαπραγμάτευση-υπογραφή-επικύρωση (ή αποδοχή/έγκριση)-θέση σε ισχύ-πρωτόκολληση/δημοσίευση

Η Διαπραγμάτευση μιας Διεθνούς Συνθήκης Η διαπραγμάτευση αποτελεί μια από τις μεθόδους ειρηνικής επίλυσης των διεθνών διαφορών, που διατυπώνεται και στο Χάρτη των Η.Ε. (άρθρο 33)-αποτελεί πάντα την πρώτη και σημαντικότερη φάση της σύναψης διεθνών συνθηκών Η διαπραγμάτευση πρέπει να γίνεται με καλή πίστη (bona fides) και τα μέρη πρέπει να καθιστούν εμφανή τη διάθεση προς συνεννόηση. Δεν υπάρχει υποχρέωση αποτελέσματος, παρά μόνο υποχρέωση καλόπιστης συμπεριφοράς. Βλ. Υπόθεση Υφαλοκρηπίδας Βορείου Θάλασσας (1969) και Gabcikovo-Nagymaros Project, 1997 Το άρθρο 7 της Σύμβασης της Βιέννης περιέχει ορισμένα τεκμήρια εκπροσωπήσεως: α. οι Αρχηγοί κρατών, Πρόεδροι Κυβερνήσεων και υπουργοί των Εξωτερικών έχουν το γενικό τεκμήριο εκπροσωπήσεως. β. Επίσης, οι αρχηγοί των διπλωματικών αποστολών έχουν το τεκμήριο της εκπροσωπήσεως για την υιοθέτηση του κειμένου της συνθήκης μεταξύ του διαπιστεύοντος κράτους και του κράτους ή οργανισμού-ειδάλλως full powers-διαφορετική περίπτωση τα credentials. Το ΔΔΔ αναγνώρισε στην υπόθεση μεταξύ Congo-Rwanda (Second Application, 2002), την εθιμική ισχύ του κανόνα του άρθρου 7, αλλά δήλωσε με νόημα ότι πλέον υπάρχουν και άλλος κύκλος υπουργών με τεχνοκρατικό χαρακτήρα που μπορούν να θωρηθούν ότι έχουν τέτοιου είδους δυνατότητα (2006) Αν κάποιο πρόσωπο έχει προβεί σε πράξη χωρίς να είναι εξουσιοδοτημένο, τότε η πράξη δεν έχει έννομο αποτέλεσμα, εκτός αν μεταγενέστερα επιβεβαιωθεί (άρθρο 8).

Υπογραφή της Συνθήκης Το Άρθρο 11 αναφέρει ότι η τελική βούληση του Κράτους να δεσμευθεί μπορεί να εκφρασθεί , μεταξύ άλλων με την υπογραφή (signature) H υπογραφή ανάλογα με την βούληση των υπογραφόντων και τις εσωτερικές συνταγματικές επιταγές αποτελεί είτε α) την πρώτη φάση προς τη διεθνή δέσμευση και συνίσταται στην αναγνώριση της αυθεντικότητας του κειμένου και στην υπόσχεση ότι το κράτος θα εξετάσει εντός ευλόγου χρόνου τη δυνατότητα επικυρώσεως (άρθρο 17 παρ. 1), είτε β) εκφράζει τη βούληση των συμβαλλομένων να δεσμευθούν άνευ ετέρου από το κείμενο της συνθήκης, οπότε αρκεί η υπογραφή και συνεπώς η συνθήκη δεν υπόκειται στη διαδικασία της επικυρώσεως (άρθρο 12).Βλ. και υπογραφή ad referendumΠροσυμβατική ευθύνη (άρθρο 18)-βλ. και “unsigning” by the US of the ICC Statute

Επικύρωση Διεθνούς Συνθήκης Η επικύρωση είναι η εκδήλωση της θετικής βουλήσεως του αρμοδίου κρατικού οργάνου για να δεσμευθεί το κράτος διεθνώς. Η βούληση αυτή διατυπώνεται από τον κάθε συμβαλλόμενο σε ένα έγγραφο που αποκαλείται «όργανο επικυρώσεως». Όπως τόνισε το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης στην υπόθεση Αμπατιέλου (1953) η επικύρωση αποτελεί πράξη θεμελιώδους σημασίας για τη συμβατική δέσμευση μεταξύ των κρατών. Σύμφωνα με το άρθρο 11, η επικύρωση, η έγκριση , η απόδοχή ή προσχώρηση είναι νόμιμοι τρόποι εκδήλωση της σχετικής λύσης, χωρίς όμως να αποτελούν numerus clausus. Η σύναψη της συνθήκης ολοκληρώνεται με την ανταλλαγή ή την κατάθεση των «οργάνων επικυρώσεως» (Instruments of Ratification) H προσχώρηση πρέπει να επιτρέπεται από τη διεθνή συνθήκη και γίνεται μετά τη θέση της σε ισχύ. Από την άποψη της αρμοδιότητας των εσωτερικών οργάνων για τη σύναψη των συνθηκών με επικύρωση, διακρίνονται τρία κυρίως συστήματα:α) Μικτή αρμοδιότητα. Το πιο συνηθισμένο σύστημα είναι εκείνο της μικτής αρμοδιότητας νομοθετικής και εκτελεστικής εξουσίας. Συνήθως το νομοθετικό όργανο παρέχει τη συγκατάθεση του για τη σύναψη της συνθήκης και ο Αρχηγός του κράτους προχωρεί στην επικύρωση. Το τελευταίο αυτό σύστημα

ακολουθεί και η χώρα μας,β) Αποκλειστική αρμοδιότητα της εκτελεστικής εξουσίας. Το σύστημα αυτό επιφυλάσσει στον μονάρχη ή στον Αρχηγό του Κράτους ολόκληρη την αρμοδιότητα για να δεσμεύει το κράτος διεθνώς.γ) Αποκλειστική αρμοδιότητα της νομοθετικής εξουσίας. Στην Ε.Σ.Σ.Δ. το Συνέδριο των Σοβιέτ είχε από το 1923 ως το 1936 αποκλειστική αρμοδιότητα για την επικύρωση των συνθηκών.

Πρωτόκολληση-Δημοσίευση-Θέση σε Ισχύ H Θέση σε ισχύ της συνθήκης μπορεί να διαφέρει χρονικά σε πολυμερείς συνθήκες από την κατάθεση ενός εγγράφου επικύρωσης, καθώς μπορεί να απαιτείται η συμπλήρωση ενός συγκεκριμένου αριθμού επικυρώσεων. Με το άρθρο 102 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών (1945) η υποχρέωση δημοσιότητας των συνθηκών είναι ήπια γιατί κατά τον Χάρτη ένα κράτος δεν μπορεί να επικαλεσθεί ενώπιον των οργάνων των Ηνωμένων Εθνών μια συνθήκη παρά μόνο αν αυτή έχει πρωτοκολληθεί στη Γραμματεία των Ηνωμένων Εθνών. Αλλά και πάλι αυτή η δέσμευση είναι σχετική και δεν ακολουθήθηκε πάντα στην πράξη, βλ.π.χ. υπόθεση της Υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου (1978) αντιμετώπισε με ελαστικότητα το θέμα της δημοσιεύσεως των διεθνών συνθηκών από τα Ηνωμένα Έθνη.

Συμφωνίες Απλοποιημένης Μορφής Υπάρχει μια κατηγορία διεθνών συνθηκών που συνάπτεται με συνοπτική διαδικασία. Για τη συνομολόγηση τους δεν απαιτείται ούτε η επικύρωση, ούτε η συγκατάθεση του Κοινοβουλίου. Πρόκειται για τις συμφωνίες απλοποιημένης μορφής, οι οποίες συνήθως συνάπτονται με την υπογραφή του υπουργού των Εξωτερικών ή και άλλου εξουσιοδοτημένου κατά το εσωτερικό δίκαιο υπουργού ή των διπλωματικών αντιπροσώπων. Η σχετική διεθνής πρακτική άρχισε από τις Η.Π.Α., όπου η κυβέρνηση, ερμηνεύοντας διασταλτικά το άρθρο IV του Συντάγματος του 1787 προχώρησε στη σύναψη συμφωνιών χωρίς τη συγκατάθεση της Γερουσίας. Η ανάπτυξη του θεσμού των συμφωνιών απλοποιημένης μορφής αποτελεί και απάντηση στη χρονοβόρα διαδικασία συνάψεως των συνθηκών με την παραδοσιακή διαδικασία της επικυρώσεως. Οι συμφωνίες απλοποιημένης μορφής για να ισχύσουν, πρέπει να είναι νόμιμες από την άποψη της αρμοδιότητας κατά το εσωτερικό δίκαιο του οργάνου που τις συνάπτει.

Η αρχή pacta sunt servanda Θεμελιώδης αρχή του δικαίου των συνθηκών είναι το Άρθρο 26 της Συνθήκης της Βιέννης: οι συμφωνίες πρέπει να τηρούνται με καλή πίστη. Η αρχή pacta sunt servanda είναι η βάση της δεσμεύσεως των Κρατών από τις διεθνείς συνθήκες και μαζί με την αρχή της καλής πίστης διατρέχουν όλη τη ζωή της διεθνούς συνθήκης Η θεμελιώδης σημασία της επιβεβαιώθηκε στην υπόθεση Gabcikovo-Nagymaros Project, 1997-το Δικαστήριο απεφάνθη ότι η Συνθήκη του 1977 μεταξύ Τσεχοσλοβακίας και Ουγγάριας συνεχίζει να ισχύει παρά την προβληματική εφαρμογή της και τα δύο μέρη έπρεπε να την τηρήσουν έστω και αν απαιτείτο να λάβουν παραπληρωματικά μέτρα.

Αρχή της Σχετικότητας των Διεθνών Συνθηκών Η συνθήκη ισχύει μόνο για τα συμβαλλόμενα μέρη-αρχή της σχετικότητας των διεθνών συνθηκών (pacta tertiis nec nocent nec prosunt). Τα τρίτα Κράτη δεν υπέχουν υποχρεώσεις ούτε δικαιώματα από διεθνή συνθήκη, στην οποία δεν είναι συμβαλλόμενα (η συνθήκη είναι για αυτούς res inter alios acta), εκτός αν προβλεπονται δικαιώματα και υποχρεώσεις από αυτήν και τα εν λόγω Κράτη εκφράσουν τη συναίνεση τους (βλ. άρθρα 34επ. Συνθήκης Βιέννης) Η διάφορα μεταξύ υποχρεώσεων και δικαιωμάτων για τρίτους είναι ότι για να ισχύουν οι υποχρεώσεις έναντι τρίτων, οι τελευταίοι πρέπει να την αποδεχθούν ρητώς και εγγράφως, ενώ για τα δικαιώματα τεκμαίρεται η σιωπηρή συναίνεση τους, εφόσον τα τρίτα Κράτη αποφασίσουν να τα ασκήσουν. Τα τρίτα κράτη δεσμεύονται από τις διατάξεις των συμβάσεων που αποκωδικοποιούν ή αποκρυσταλλώνουν έθιμο, αλλά η πηγή της δεσμευσής τους είναι το έθιμο και όχι η συνθήκη. Βλ. και «αντικειμενικά καθεστώτα» (objective regimes), π.χ. Αποστρατικοποιήσεις, ρυθμίσεις περί διεθνών στενών, ποταμών κ.ο.κ.

ΜΑΘΗΜΑ ΕΝΑΤΟ ΚΑΙ ΔΕΚΑΤΟ, 29/30.11.20111. ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΥΝΘΗΚΩΝ

Με την ολοκλήρωση της διαδικασίας συνομολόγησης μιας συνθήκης οδηγούμαστε στη θέση σε ισχύ της συνθήκης και στην συνακόλουθη εφαρμογή της.

Θα πραγματευθούν τα σχετικά προβλήματα ή αλλιώς παράμετροι:

Α) Έναρξη ισχύοςΒ) ΤήρησηΓ) Εφαρμογή στο χρόνο και στο χώροΔ) ΕρμηνείαΕ) Τα «Τρίτα Κράτη»Στ) Λήξη ισχύος

1.1. Έναρξη ισχύος και προσωρινή εφαρμογή των συνθηκών

Συνήθως συμπίπτει με τον χρόνο οριστικής εκδήλωσης της βούλησης των διαπραγματευομένων μερών για δέσμευση.Είναι όμως πιθανό, κυρίως στις πολυμερείς συνθήκες να προβλέπεται από το ίδιο το κείμενο τους ο χρόνος και ο τρόπος έναρξης ισχύος μιας συμφωνίας (βλ. άρθρο 84 §1 Σύμβασης Βιέννης)

Ζήτημα: Η βάση της δεσμευτικότητας της συνθήκης πριν από το χρόνο έναρξης ισχύος της .Λύση: Από την ομοιόμορφη πρακτική των κρατών προκύπτει πως για όλες τις διατάξεις μιας συνθήκης που αφορούν το χρόνο και τον τρόπο έναρξης ισχύος της συνθήκης (επικύρωση, υπογραφή, προσχώρηση κ.λ.π.) υπάρχει μια σιωπηρή αποδοχή ισχύος πριν από τον χρόνο έναρξης.Έχουμε, όμως, κενό: Δεν υπάρχει ρύθμιση για περιπτώσεις παράλληλης προσωρινής και οριστικής εφαρμογής, όπου για έναν αριθμό κρατών η συνθήκη ισχύει οριστικά και για άλλον προσωρινά.

1.2. Τήρηση συνθηκών

Από τη στιγμή της έναρξης ισχύος μιας συνθήκης γεννιέται η υποχρέωση των μερών για την πιστή εφαρμογή της. Οι αρχές pacta sunt servanda και της καλής πίστης την ακολουθούν σε όλη τη διάρκεια που διαγράφει τη τροχιά ζωής της στο διεθνές σύστημα.Οι δύο αρχές δεσμεύουν μόνο τα συμβαλλόμενα κράτη για τα «τρίτα κράτη» δεν παράγουν έννομες συνέπειες.Η Σύμβαση Βιέννης περιέχει συγκεκριμένες διατάξεις για τα θέματα τήρησης των συνθηκών και ειδικότερα τα άρθρα 26 και 27.

1.3 Εφαρμογή συνθηκών στο χώρο και στο χρόνο

Σε «ποιο έδαφος» και για «πόσο διάστημα» εφαρμόζεται μια συνθήκη;1.3.1.Χωρική εφαρμογή των Συνθηκών

Εννοούμε τον τόπο μέσα στον οποίο εφαρμόζεται μια συνθήκη.«Τόπος» είναι όχι μόνον η χωρική έκταση αλλά και ο,τιδήποτε βρίσκεται πάνω σε αυτή, μέσα σε αυτή ή και κάτω από αυτή στο μέτρο και στο βαθμό που υπόκεινται στην δικαιοδοσία ή στην κυριαρχία του συμβαλλόμενου κράτους.Παλαιότερα είχαμε την «αποικιακή ρήτρα» Γι’αυτό και έχουμε το άρθρο 29 Δικαίου των Συνθηκών.

Παρόλα αυτά τι σημαίνει «σύνολο εδάφος»; Σημαίνει τον χώρο πάνω στο οποίο το κράτος ασκεί κυριαρχία, ΕυρΔΔΑ, υπόθεση Λοϊζίδου.

1.3.2.Εφαρμογή στο χρόνοΔύο ζητήματα: 1) η μη αναδρομική ισχύς των συνθηκών2) Χρονική σύγκρουση των συνθηκών

1) Η μη αναδρομική ισχύς των ΣυνθηκώνΜια συνθήκη ισχύει από τη χρονική στιγμή της έναρξης ισχύος της ως το χρονικό σημείο της λήξης της που είναι δυνατόν να προβλέπεται από την ίδια την συνθήκη ή από εξωγενείς παράγοντες. Ακόμη και μια συνθήκη αορίστου χρόνου υπόκειται στον φυσικό και κοινωνικό νόμο της φθοράς. Έχει, λοιπόν, έναρξη και τέλος.Πριν, λοιπόν από την έναρξη και μετά το τέλος δεν παράγει έννομα αποτελέσματα, εκτός αν ορίζει η ίδια διαφορετικά.

> Άρθρο 28 Δικ. Συνθηκών: μη αναδρομικότητα.> Διεθνής πρακτική και νομολογία: Υπόθεση Μαυρομμάτη (1924): οι ρήτρες δικαιοδοσίας για παραπομπή διαφορών σε διαιτησία αφορούν διαφορές μετά την έναρξη ισχύος συνθήκης. Υπόθεση Αμπατιέλου (1952): μη αναδρομική ισχύς συμφωνίας του 1926 για αξιώσεις σε γεγονότα μεταξύ 1922 και του 1923.

ΕΞΑΙΡΕΣΕΙΣ:- Κανόνες συνθήκης που εφαρμόζονται σε χρόνο προγενέστερο της έναρξης ισχύος της- Άρθρο 18 : δεν αποτελεί γνήσια εξαίρεση γιατί δεν δεσμεύει για το περιεχόμενο- Άρθρο 24 παρ. 4 : αμιγής εξαίρεση (π.χ. βλέπε άρθρο 4 Συνθήκη Βιέννης).

2) Σύκρουση Συνθηκών μέσα στο χρόνο

Πρόβλημα της πυκνότητας των σημερινών διεθνών σχέσεων. Για να γεννηθεί ζήτημα πρέπει :Α) οι 2 συνθήκες να ρυθμίζουν το ίδιο αντικείμενοΒ) τα συμβαλλόμενα μέρη να είναι τα ίδιαΓ) να συμπίπτουν και οι 2 συνθήκες στον χρόνο εφαρμογής τουςΔ) να προβλέπουν διατάξεις με ρυθμίσεις που συγκρούονται

π.χ. 2 συνθήκες για τρομοκρατίας : η 1η επιτρέπει έκδοση εγκληματιών και η 2η όχι (απαγορεύει).

Αναλυτικές περιπτώσεις και λύσεις συγκρούσεων:Α) Προγενέστερη ≠ μεταγενέστερη (ίδιο αντικείμενο και ίδια κράτη) = τα μέρη συναινούν στην τροποποίηση ή κατάργηση της πρώτης (αρχή της συμβατικής ελευθερίας)

Β) Προγενέστερη/γενική ≠ μεταγενέστερη/ειδική (ίδια κράτη) = επικρατεί η ειδικότερη και η μεταγενέστερη.

Γ) προγενέστερη (10 κράτη) ≠ μεταγενέστερη (5 κράτη) = η δυσκολότερη περίπτωση = πραγματική σύγκρουση = είτε η μεταγενέστερη συνθήκη είναι άκυρη (αρκεί η μεταγενέστερη να συνομολογηθεί μόνο για τα 5 αυτά κράτη και όχι για άλλα, π.χ. 3, κράτη) είτε γεννιέται διεθνής ευθύνη για 5 κράτη.

Καθίσταται, έτσι, φανερή η γενική και ανώδυνη λύση του άρθρου 30 Σύμβασης της Βιέννης.Ειδικά η παράγραφος 2 του άρθρου 30 δεν θίγει την περίπτωση που η προγενέστερη συνθήκη περιέχει διάταξη απαγορευτική παρεκκλίσεων. Μόνη μνεία η παρ. 1 για το 103 Χάρτη.

1.4. Ερμηνεία Συνθηκών Κάθε μήνυμα που εκφράζεται με σημεία σε μια διαδικασία επικοινωνίας έχει ανάγκη από ερμηνεία. Το σημείο παραπέμπει, λίγο ή πολύ σε κάποιο σημαινόμενο, που πρέπει να καθοριστεί, να αναγνωριστεί από εκείνον στον οποίο απευθύνεται το μήνυμα. Η διανοητική διεργασία καθορισμού του σημαινόμενου = «ερμηνεία» Ποιος ερμηνεύει τις συνθήκες ;Πώς τις ερμηνεύει;

1.4.1.Αρμοδιότητα ερμηνείας συνθηκώνΖήτημα τόσο στο εσωτερικό όσο και στο διεθνές πεδίο

Εσωτερικό πεδίο-δίκαιοΣτην Εθνική δικαϊϊκή τάξη, αρμόδια για την ερμηνεία διεθνών συνθηκών είναι τα διοικητικά και δικαστικά όργανα.Στην Ελλάδα τόσο τα πολιτικά όσο και τα διοικητικά ελληνικά δικαστήρια έχουν δεχθεί την πλήρη αρμοδιότητά τους να ερμηνεύσουν το διεθνείς συνθήκες. Μοναδική εξαίρεση είναι η εφαρμογή από το Συμβούλιο της Επικρατείας της θεωρίας των « πράξεων Κυβερνήσεως » σύμφωνα με την οποία δεν γίνεται παραδεκτή αίτηση ακύρωσης που στρέφεται κατά της διοικητικής πράξης, που ερμηνεύει διεθνή συνθήκη και εκδίδεται σε εκτέλεσή της.

Διεθνές δίκαιοΑρμοδιότητα

κράτη – μέρη δικαστικά ή πολιτικά όργανα

Έτσι, κάθε κράτος –μέρος είναι αρμόδιο για την ερμηνεία των διατάξεων της συνθήκης. Η μονομερής αυτή ερμηνεία δεν δεσμεύει βέβαια τα άλλα κράτη-μέρη, δεν παύει όμως ν’αποτελεί άσκηση αναγνωρισμένης αρμοδιότητας. Ταυτόσημα όμοια ερμηνεία μιας διάταξης από όλα τα κράτη-μέρη αποτελεί βαρυσήμαντη ένδειξη για τη βούληση των μερών.Στο βαθμό που τα κράτη-μέρη αναγνωρίζουν την αρμοδιότητα των διεθνών δικαιοδοτικών οργάνων, τα τελευταία μπορούν να ερμηνεύσουν μια συνθήκη.Έτσι οι ιδρυτικές συνθήκες Διεθνών Οργανισμών αναγνωρίζουν την αποκλειστική αρμοδιότητα των κεντρικών οργάνων τους για την ερμηνεία των διατάξεων της ίδιας της ιδρυτικής συνθήκης

1.4.2.Μέθοδοι ερμηνείας

> Άρθρα 31 και 31 Συνθ. Βιέννης

> Το άρθρο 31 περιλαμβάνει δέσμη ερμηνευτικών αρχών και κανόνων που πρέπει να εφαρμόζονται εν συνόλω, χωρίς ιεραρχήσεις.

Έτσι :-Καλή πίστη

-Συνήθες νόημα

-Γενικό πλαίσιο των όρων (contexte)

-Υπό το φώς του αντικειμενικούσκοπού της συνθήκης(τελεολογική ερμηνεία)

> Άρθρο 32 : τα συμπληρωματικά μέσα ερμηνείας

1.5. ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΑΙ ΤΡΙΤΑ ΚΡΑΤΗΒασικά χαρακτηριστικό: Οι συνθήκες παράγουν δίκαιο που δεσμεύει μόνο τα μέρη τους. Συνέπεια της κυριαρχίας: το κράτος είναι κυρίαρχο από τη στιγμή που έχει τη δυνατότητα να προσδιορίζει από μόνο του τη βούλησή του σε θέματα που αφορούν τα εσωτερικά του και τις διεθνείς σχέσεις του.

Γι’ αυτό >> Άρθρο 26 Βιέννης +

Άρθρο 34 Βιέννης

Ωστόσο, ένα κράτος είναι δυνατόν να αντλήσει, εφόσον το επιθυμεί, δικαιώματα και να υπαχθεί σε υποχρεώσεις με βάση συνθήκη στην οποία δεν είναι μέρος. Γι’αυτό υπάρχουν και τα Άρθρα 35-38 της Συνθήλης της Βιέννης.

1.5.1.Υποχρεώσεις που προκύπτουν από συνθήκες για τρίτα κράτη> Άρθρο 352 προϋποθέσεις:

1. Επιδίωξη από τα κράτη – μέρη δημιουργίας υποχρέωσηΑποδοχή γραπτή από το τρίτο κράτος.

Το άρθρο 35 αποτελεί ένα από τα αυστηρότερα δείγματα της εμμονής της διεθνούς κοινότητας στην ανάγκη συναίνεσης για την πρόκληση νομικής δέσμευσης.Με τον γραπτό τύπο το τρίτο κράτος θα προσδιορίσει και τον χρόνο και τον τόπο δέσμευσης.

1.5.2.Δικαιώματα από συνθήκες για τρίτα κράτηΤίποτα δεν εμποδίζει στο διεθνές δίκαιο δύο ή περισσότερα κράτη από το να δημιουργήσουν ένα δικαίωμα σε όφελος ενός άλλου κράτους με μια συνθήκη αν έτσι σκοπεύουν.>> Άρθρο 36Προϋποθέσεις :1. Πρόθεση των κρατών – μερών να δώσουν ένα δικαίωμα σε ένα τρίτο κράτος2. Κατάφαση – αποδοχή από το τρίτο κράτος «μη άρνηση»

Διαφορά του άρθρου 36 με τη «ρήτρα του μάλλον ευνοούμενου κράτους»:

[«Ρήτρα του μάλλον ευνοούμενου κράτους»: Διάταξη συμφωνίας 2 κρατών με βάση της οποίας τα κράτη αναλαμβάνουν την υποχρέωση να επεκτείνουν στις δικές τους σχέσεις κάθε ρύθμιση,η οποία δημιουργείται από μια συνθήκη ανάμεσα σε ένα από τα κράτη αυτά και ένα τρίτο κράτοςκαι η οποία μπορεί να θεωρηθεί ευνοϊκότερη σε σχέση με το συμφωνημένο ανάμεσα στα 2 πρώτα κράτη]

Στο άρθρο 36, όμως, δεν έχουμε προγενέστερη συμφωνία όπως απαιτεί η «ρήτρα του μάλλον ευνοημένου κράτους».

1.5.3.Ανάκληση ή τροποποίηση των υποχρεώσεων και δικαιωμάτων

Άρθρο 37, παρ. 1: απαραίτητα η κοινή συναίνεση όλων των κρατών.

Άρθρο 37, παρ.2 : εδώ δεν είναι απαραίτητη αν τα «κράτη είχαν αποφασίσει το δικαίωμα να είναι ανακλητό ή τροποποιήσιμο».

1.5.4.Επίδραση συνθηκών στο έθιμο Πέρα από την επίδραση των συνθηλών στα τρίτα κράτη, υπάρχει και η επίδρασή τους στο έθιμο.

Ειδικότερα, έχει γίνει δεκτό ότι μια συνθήκη που εμπεριέχει κανόνα διεθνούς συμπεριφοράς, επιδρά στα τρίτα κράτη και στο δίκαιό τους με δύο τρόπους :

Α) με το να χρησιμεύει ως απόδειξη δικαίου (opinio juris) Β) με το να αποτελεί εναρκτήριο σημείο για τη δημιουργία ενός νέου δικαίουΑυτό αποτυπώνεται στο άρθρο 38 Βιέννης. Προϋποθέσεις που θέτει το 38:

α) η συνθήκη η οποία περιέχει τον κανόνα ισχύει ανάμεσα στα κράτη – μέρη. β) ο κανόνας παράγει δίκαιο που δεν υπήρχε πριν από την δημιουργία του από τη συνθήκη.Το άρθρο 38 αναγνωρίζει, λοιπόν, τη δυνατότητα επίδρασης του συμβατικού κανόνα πάνω στο γενικό εθιμικό δίκαιο. Η διαδικασία, όμως, μετατροπής του συμβατικού κανόνα δεν εκφράζεται με ιδιαίτερη σαφήνεια από το κείμενο του 38. Προϋποτίθεται, βέβαια, η αναγνώριση του κανόνα ως εθιμικού, προκειμένου ο κανόνας αυτός να έχει υποχρεωτικό χαρακτήρα για το τρίτο κράτος. Ο τρόπος όμως που γίνεται η αναγνώριση δεν προσδιορίζεται στο άρθρο. Εκείνο που ωστόσο προσδιορίζεται με σαφήνεια είναι η πηγή δέσμευσης για το τρίτο κράτος που είναι ο εθιμικός και όχι ο συμβατικός κανόνας.

2. ΛΗΞΗ ΙΣΧΥΟΣ ΣΥΝΘΗΚΩΝ Μια συνθήκη δημιουργεί κανόνες δικαίου για τα μέρη της που ισχύουν για το χρονικό διάστημα μέσα στο οποίο η συνθήκη ισχύει. Μια συνθήκη δεν είναι όμως αιώνια. Έχει μια χρονική εμβέλεια ισχύος που προσδιορίζεται, είτε από τα ίδια τα μέρη, με τη συναίνεσή τους, είτε από τη διεθνή κοινότητα, με την παρέμβαση του διεθνούς δικαίου.Η σύμβαση της Βιέννης ασχολείται εξαντλητικά με το φαινόμενο της λήξης των συνθηκών στα άρθρα 39-72.

2.1. Αναθεώρηση και τροποποίηση συνθηκών

Μια από τις αιτίες λήξης της ισχύος συνθηκών είναι η αναθεώρηση και η τροποποίηση. Δεν είναι ευκρινής η διαφορά!

Αναθεώρηση Τροποποίηση

Τυπική μεταβολή της συνθήκης Μεταβολή της συνθήκης μέσα σεπου αποσκοπεί να διαφοροποιήσει μια inter se συμφωνία από τα μέρητις διατάξεις της συνθήκης για το της και η οποία αποσκοπεί στη

σύνολο των μερών της. διαφοροποίηση διάταξης της συνθήκης στις σχέσεις των μερών που έτσι συμφώνησαν.

Η αναθεώρηση και η τροποποίηση συνιστούν αιτίες λήξης της ισχύος μιας συνθήκης. Η λήξη συνθήκης είναι δυνατόν να επέλθει> για το σύνολο ή μέρος των διατάξεων της. (Τροποποίηση)> για το σύνολο μερών ή για μέρος των κρατών μερών. (Αναθεώρηση)

Η αναθεώρηση και η τροποποίηση γίνονται με συναίνεση. Βλ. 108 και 109 Χάρτη Η.Ε. αλλά και τον ρόλο Μονίμων μελών

Η Σύμβαση της Βιέννης προβλέπει ρυθμίσεις για το ζήτημα της αναθεώρησης και τροποποίησης των συνθηκών, προβλέποντας ειδικό τμήμα (iv).

Άρθρο 39: …Άρθρο 40: Η δύσκολη περίπτωση, τροποποίηση πολυμερών συνθηκών.Οι διμερείς συνθήκες = κανένα πρόβλημα. Η νέα συνθήκη αναθεωρεί ολικώς ή μερικώς την προηγούμενη.Την σύνθετη φύση της αναθεώρησης πολυμερών συνθηκών επιχειρεί να τιθασεύσει το άρθρο 40:

1. Απαιτείται και πάλι συναίνεση2. Αίτηση αναθεώρησης από μέρος της συνθήκης3. Κοινοποίηση σε όλα τα κράτη – μέρηΑν δεν συμφωνούν όλα τα μέρη και παρόλα αυτά γίνει νέα συνθήκη, τότε άρθρο 30 παρ. 4(β)Άρθρο 41: Αφορά την τροποποίηση πολυμερών συνθηκών.Διέπεται από πνεύμα προστασίας του δικαίου. Γιατί; Άρθρ. 41, παρ. 1 (i) + (ii)

Δεν δημιουργούνται προβλήματα Δεν σχετίζεται με διάταξηστην απόλαυση δικαιωμάτων των από την οποία κάθε απόκλιση άλλων μερών θα αντιβαίνει προς το αντικείμενο και τον σκοπό της συνθήκης στο σύνολό της.Επομένως, το άρθρο 40 εφαρμόζεται μόνον όταν i) πρόταση συνθήκης μεταβολή συνθήκης,(ii) σύνολο των μερών ( ή μεγάλη πλειοψηφία) αλλά και (iii) καθολική συμφωνία των μερών για την αναθεώρηση.

2.1.1.Άτυπη αναθεώρηση συνθηκών

Για αναθεώρηση και τροποποίηση χρειαζόμαστε συναίνεση μερών και γραπτή συμφωνία: πανηγυρική μέθοδος μεταβολής συνθηκών. Διαφορετικά έχουμε άτυπη αναθεώρηση: εφαρμογή της συνθήκης κατά τέτοιο τρόπο που δεν αφήνει αμφιβολία ως προς την αλλαγή που επιφέρει στο γράμμα και στο πνεύμα της συνθήκης.

Αυστηρότητα προϋποθέσεων :- Κοινότητα αλλοιώτικης συμπεριφοράς- Σοβαρότητα απόκλισης από το γράμμα/πνεύμα συνθήκης- Σταθερότητα εφαρμογής

2.2. ΑΚΥΡΟΤΗΤΑ ΣΥΝΘΗΚΩΝΤο ζήτημα αντιμετωπίζεται για πρώτη φορά συστηματικά από τη Σύμβαση της Βιέννης. Ελάχιστη προηγούμενη πρακτική. Ας κάνουμε μια μνεία αυτών πριν μπούμε στη Βιέννη.

2.2.1.Προϋποθέσεις εγκυρότητας συνθηκών. Αλληλεπίδραση θεωρίας και εθίμου.

Η συμβατική ελευθερία στο διεθνές δίκαιο συνίσταται στο δικαίωμα ενός μέλους του συστήματος :Α) να συνομολογεί συμφωνίες με άλλα μέληΒ) να προσδιορίζει το περιεχόμενο των συμφωνιών αυτών.

Δεν είναι, όμως, απεριόριστο το δικαίωμα. Πρώτον, ποικίλλει ανάλογα με τον βαθμό παρέμβασης της κοινωνίας στην ατομική δραστηριότητα και δεύτερον, τα ίδια τα νομικά συστήματα καθορίζουν μορφή και χαρακτήρα συμφωνίας. Έτσι διασφαλίζεται η κοινωνία (φιλελευθερισμός) και τα ίδια τα μέρη ( εγκυρότητα συμφωνιών για αναγκαστική δέσμευση).

Το διεθνές δίκαιο μεταφέρει τις γενικές αυτές κατευθύνσεις του εσωτερικού δικαίου μέσω της θεωρίας για το ίδιο δεν έχει αναπτύξει κανόνες :1) Τα μέρη πρέπει να έχουν την ικανότητα να συνάπτουν συμβάσεις: τα κράτη ανεπιφύλακτα μπορούν.Τμήμα/στοιχείο της κυριαρχίας τους ο Δ.Ο.; Μερικές φορές, όταν αναγνωρίζεται από τα υπόλοιπα μέλη της

διεθνούς κοινότητας.2) Αποτέλεσμα συναίνεσης όλων των μερών και να αντιπροσωπεύει την καθαρή και ανεμπόδιστη βούληση τους. Πιθανά ελαττώματα: α. Πλάνη

β. Απάτη γ. Άσκηση βίας δ. Υπέρβαση εξουσίας3) Το περιεχόμενο της συμφωνίας δεν θα πρέπει να συγκρούεται με υπέρτερο νομικό κανόνα, τον jus cogens. Μέχρι την Βιέννη δεν υπήρχε κανένα τέτοιο όριο.4) Η συμφωνία να περιβληθεί με έναν τύπο, να πάρει μια συγκεκριμένη εξωτερική μορφή την οποία το δικαιϊκό σύστημα θεωρεί απαραίτητη προϋπόθεση εγκυρότητας. Δεν είναι απαραίτητο αυτό στο διεθνές

δίκαιο. Μέχρι και ο γραπτός τύπος δεν είναι ευτελώς απαραίτητη προϋπόθεση. Με τη συνθήκη της Βιέννης, όλοι μπαίνουν σε ενηλικίωση.

2.3. ΛΥΣΗ ΣΥΝΘΗΚΩΝΗ λήξη ισχύος των συνθηκών επιτελείται και με τη λύση τους. Ενώ, όμως, στην περίπτωση της ακυρότητας, η λήξη ισχύος οφείλεται σε ένα ή περισσότερα ελαττώματα της συναίνεσης ή της συνθήκης που ενυπάρχουν στην φάση της συνομολόγησης. Στην περίπτωση της λύσης, είναι η διαδρομή στο χρόνο που προκαλεί τη λήξη: μέσα από την εφαρμογή της συνθήκης, μέσα από την παραγωγή των εννόμων αποτελεσμάτων της, δημιουργούνται οι όροι κατάλυσής της.Η λύση είναι η εξάλειψη της συνθήκης και των αποτελεσμάτων της ως αποτέλεσμα της εφαρμογής της, επειδή ολοκλήρωσε τη λειτουργία της ή επειδή έπαψε να εξυπηρετεί τα μέρη της, όχι ως αποτέλεσμα της ελαττωματικής φύσης της.Η λύση μιας συνθήκης είναι η κατάργηση της ίδιας της πράξης και η εξάλειψη, από τη στιγμή της λύσης και για το μέλλον (ex nunc) όλων των δικαιωμάτων, των υποχρεώσεων, των αποτελεσμάτων και των καταστάσεων που μια συνθήκη συνήθως προκαλεί στο εξωτερικό κόσμο.Η λύση μπορεί να αφορά το σύνολο των μερών της (αυθεντική λύση) ή μόνον ένα ή μερικά από τα μέλη της. Στην δεύτερη αυτή περίπτωση η λύση, η οποία επιτυγχάνεται με την αποχώρηση ή την καταγγελία, αφορά μόνο τα μέρη που την αναζητούν ενώ η συνθήκη εξακολουθεί να υπάρχει για τους υπόλοιπους.Δεδομένου ότι οι τρόποι και οι λόγοι λύσης των συνθηκών, που καταγράφονται στη Σύμβαση της Βιέννης, έχουν, με μεγάλο βαθμό μεταφερθεί στο γραπτό κείμενο από κοινά αποδεκτούς εθιμικούς κανόνες, θα ακολουθήσουμε μια συστηματική ενιαία καταγραφή τους, όπως παρουσιάζονται στη Σύμβαση Βιέννης.

2.3.1.Η ΑΥΘΕΝΤΙΚΗ ΛΥΣΗ

1. Η συναινετική λύση2. Εκ του νόμου προβλεπόμενου λύση

1. Η ΣΥΝΑΙΝΕΤΙΚΗ ΛΥΣΗ Από την στιγμή που δεχόμαστε την συναίνεση για τη συνομολόγηση μιας διεθνούς συμφωνίας, ταυτόχρονα δεχόμαστε και όλες τις λογικές συνέπειες αυτού του αξιώματος: η ίδια συναίνεση που διαμορφώνει μια συνθήκη, έχει τη δυνατότητα και να την καταργήσει.Αρκεί φυσικά να διαπιστώνεται η ίδια σύμπτωση συναινέσεων με αυτές που οδήγησαν στη διαμόρφωση της συνθήκης.Είναι σύνηθες μια συνθήκη να έχει ειδική διάταξη για τον προσδιορισμό της χρονικής διάρκειας ζωής της, τον χρόνο λύσης της και τη διαδικασία λύσης. Τότε τα πράγματα είναι πολύ απλά: η συνθήκη θα λυθεί με βάση αυτές τις διατάξεις. Δεν αποκλείεται βέβαια η συναίνεση όλων των μερών-κρατών να λήξει πρόωρα ή αργοπορημένα την συνθήκη. Αρκεί όμως να μην έχει εμπλέξει στη λειτουργία της τρίτα κράτη {Τότε βλ. «Συνθήκες και τρίτα κράτη»}.

Όταν δεν προβλέπεται η λύση;Δύο προοπτικές : > «εφάπαξ» εφαρμογή της συνθήκης (συμφωνία Ελλάδος- Γαλλία για αεροσκάφη) > αορίστου χρόνου συνθήκες: κοινή συναίνεση

Σε 3 άρθρα η Συνθήκη της Βιέννης ορίζει με λεπτομέρειες τα ανωτέρω. Το άρθρο 54 αποτελεί τον γενικό κανόνα της συναινετικής λύσης: επαναλαμβάνει τον αυτονόητο εθιμικό κανόνα της συναινετικής λύσης. Το μόνο αξιοσημείωτο στοιχείο που προσθέτει είναι οι διαβουλεύσεις των κρατών για τη λύση.

Το άρθρο 55: η υπερβολική μείωση των μερών >> αυτομάτως λύση.

π.χ. Σύμβαση για τα Πολιτικά Δικαιώματα των Γυναικών (1953), όχι κάτω από 6 μέρη. ΜΟΝΟΝ ΟΜΩΣ ΑΝ ΤΟ ΠΡΟΒΛΕΠΕΙ Η ΙΔΙΑ Η ΣΥΜΒΑΣΗ. Διαφορετικά, η συναίνεση διατηρεί την συνθήκη, όσο μικρός κι αν είναι ο αριθμός κρατών.

Άρθρο 59: Διαδοχή συνθηκών μέσα στο χρόνο. Με την συνομολόγηση μιας μεταγενέστερης συνθήκης, ιδίου αντικειμένου με την πρώτη συνθήκη και με τα ίδια μέρη = υποκατάσταση συνθήκης με νέα.

2. Η « ΕΚ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ » ΛΥΣΗ

ΝΑΙ ΜΕΝ PACTA SUNT SERVANDA, ΑΛΛΑ Η ΑΚΑΜΠΤΗ – ΑΥΣΤΗΡΗ – ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΚΑΝΟΝΑ ΔΕΝ ΟΔΗΓΕΙ ΟΜΑΛΑ ΤΗΝ ΔΙΕΘΝΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ

Οι λόγοι της «εκ του νόμου λύσης»:Α. παραβίαση συνθήκηςΒ. επιγενόμενη αδυναμία εκτέλεσης της συνθήκηςΓ. θεμελιώδη μεταβολή συνθηκώνΔ. διακοπή διπλωματικών σχέσεων

Α. ΠΑΡΑΒΙΑΣΗ ΣΥΝΘΗΚΗΣΠαρά την ύπαρξη του κανόνα Pacta sunt servanda, το φαινόμενο παραβίασης των συνθηκών από τα μέρη τους είναι συνηθισμένο.Βλ. Υπόθεση Εκτροπής νερών από τον ποταμό Meuse (1934) κατασκευή έργων/εκτροπής στον ποταμό Meuse από Ολλανδία με διαφωνία Βελγίου. Το ΔΔΔΔ δεν βρήκε παραβίαση παρόλο που το Βέλγιο ισχυρίστηκε ότι, λόγω παραβίασης, μπορούσε να αναστείλει τη διμερή συνθήκη.Βλ. άρθρο 60 Συνθήκης Βιέννης. Σύνθετο και πολύπλοκο άρθρο.

Παρ. 1 άρθρου 60 αφορά διμερείς συνθήκες

- Σημαντικό: «ουσιώδης» παραβίαση: Τα μέρη με καλή πίστη και λογική θα την αναζητήσουν- Σημαντικό: η «ουσιώδης» παράβαση δεν ισοδυναμεί με αυτόματη λύση της συμφωνίας με μονομερή ενέργεια.- Σημαντικό: το αθώο μέρος μπορεί να ζητήσει την λύση αλλά και την αναστολή εφαρμογής του συνόλου ή μέρους της συνθήκης.

Παρ. 2 άρθρου 60 Αφορά πολυμερείς συνθήκες που έχουν παραβιαστεί

- Απέναντι σε μία ουσιώδη παράβαση, τα μέρη έχουν σειρά επιλογώνΣειρά> αναστολή εφαρμογής εν συνόλω ή μέρους συνθήκης (2,γ) σε σχέση με το μέρος που επικαλέστηκε παραβίαση> αναστολή εφαρμογής εν συνόλω ή μέρους συνθήκης σε σχέση με το μέρος που παραβίασε τη συνθήκη (2,β)> Να ζητηθεί αναστολή, ομόφωνα (πλην υπεύθυνου κράτους), η λύση της συνθήκης

Το συνηθέστερο – ρεαλιστικό: λύση με ομοφωνία των αθώων μερών.

Β. ΕΠΙΓΕΝΟΜΕΝΗ ΑΔΥΝΑΜΙΑ ΕΚΤΕΛΕΣΗ ΣΥΝΘΗΚΗΣΗ «φθορά» του χρόνου σε μια συνθήκη έχει ως αποτέλεσμα την αδυναμία εκτέλεσης της συνθήκης. Ο χρόνος ξεπερνάει μια συνθήκη. Ορισμός: αδυναμία εκτέλεσης από την απώλεια, καταστροφή ή εξαφάνιση ενός αντικειμένου το οποίο αποτελεί ουσιώδες υλικό στοιχείο πάνω στο οποίο στηρίχθηκε η συμφωνία. π.χ. τμήμα γης (νησί) ποταμός, υδροηλεκτρική εγκατάσταση.

Άρθρο 61 Βιέννης.Διευκρινήσεις :ουσιώδες υλικό στοιχείο δεν είναι η νομική προσωπικότητα κρατών ή «Αν εξαφανιστεί ένα κράτος» ζητήματα διαδοχής κρατών. Αυτά >> Αρθρ. 73 ΒιέννηςΕίδος αποτελέσματων επιγενόμενης αδυναμίας εκτέλεσης: λύση, αποχώρηση, αναστολή.Τρόπος λύσης: μόνον δικαίωμα επίκλησης για λύση, αποχώρηση ή αναστολή, όχι αυτόματα αποτελέσματα επί του κύρους της συνθήκης.Γ. ΘΕΜΕΛΙΩΔΗΣ ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ (Rebus sic stantibus)

Η απάντηση στο pacta sunt servanda. Πιθανότητα κατάχρησης;Ναι, γι’αυτό 62 Βιέννης: 1) σαφές και πλήρες αλλά και 2) πρόβλεψη υποχρεωτικής διαδικασίας επίκλησης της μεταβολής των συνθηκών.

Λόγοι επίκλησης της ρήτρας (62 παρ. 1):

α. η μεταβολή να αφορά περιστάσεις που υπήρχαν κατά τον χρόνο συνομολόγησης της συνθήκης. Η απόδειξη για την ύπαρξη των περιστάσεων στο χρόνο της συνομολόγησης μπορεί να στηριχθεί σε υλικό που προέρχεται από την συμφωνία ή την περιβάλλουσα πραγματικότητα.

β. θεμελιώδης μεταβολή. «Θεμελιώδης» (62, παρ. 1 α+β) : οι περιστάσεις που μεταβλήθηκαν να συνιστούσαν μια ουσιώδη βάση της συναίνεσης των μερών και η μεταβολή να επιφέρει μια τροποποίηση της έκτασης των υποχρεώσεων που απομένουν να εκτελεστούν, σύμφωνα με τη συνθήκη.

γ. Η θεμελιώδης μεταβολή των περιστατικών να μην έχει προβληθεί από τα μέρη.

Εξαίρεση στην επίκληση (62 παρ. 2) :

α) Συνθήκες που καθιερώνουν σύνορο (γραμμή που ορίζει τις περιοχές κυριαρχίας).

β) «Κανείς δεν πρέπει να επωφελείται από τα δικά του σφάλματα». Γενικά αρχή δικαίου, που υποστηρίχθηκε από το ΔΔΔΔ «Εργοστάσιο Choczow (1927)» Γερμανία/ Πολωνία, κρατικοποίηση από Πολωνία (droits acquis). Αν η παραβίαση προέρχεται από δικά του σφάλματα και οδηγήσει σε μεταβολή καταστάσεων, τότε δεν μπορεί να έχουμε επίκληση Rebus sic standibus.Δ. ΔΙΑΚΟΠΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΝΟΠΛΗ ΣΥΡΡΑΞΗ

Διαφορετικές συνέπειες από τα δύοΗ Ένοπλη σύρραξη ως λόγος λύσης των συνθηκών.Θεωρία :> Διάκριση ανάμεσα σε : πολυμερείς και διμερείς συνθήκεςΔεν επηρεάζει τις σχέσεις Λύση συνθήκης και όχι αναστολή,των «άμοιρων» κρατών, διότι θα εμποδιζόταν ο αναπροσ-μόνο την εμπόλεμων. διορισμός των σχέσεων των μερώνΜόνον, όμως, αναστολή πάνω στην βάση των νέων κατάστασεων.εκτέλεσης, όχι λύση ή αποχώρηση.

> Διάκριση ανάμεσα σε συνθήκες (διμερείς ή πολυμερείς) που από το αντικείμενό τους, το περιεχόμενό τους δεν αντέχουν περιπέτειες ένοπλης σύρραξης.π.χ. συνθήκη συμμαχίας ≠ εντελώς αντίθετα = δίκαιο ενόπλων συρράξεων.

Μικρής σημασίας οι συνέπειες από διακοπή διπλωματικών σχέσεων.

Άρθρο 63 Βιέννης: δεν επηρεάζονται οι συνθήκες εκτός αν ….πχ. ο Πρέσβης έχει οριστεί «εκτελεστής» σημαντικών όρων……

2.3.2.Η ΜΕΡΙΚΗ ΛΥΣΗΗ πρωτοβουλία προέρχεται από την πλευρά ενός μέρους για λόγους που το αφορούν ατομικά και δεν θίγει τη λειτουργία μιας συνθήκης, ως προς τα υπόλοιπα μέρη αν φυσικά η σχετική συνθήκη είναι πολυμερής.Δύο περιπτώσεις> καταγγελία (ή αποχώρηση)> παραίτηση

1. ΚΑΤΑΓΓΕΛΙΑ Ή ΑΠΟΧΩΡΗΣΗ Μονομερή δικαιοπραξία με την οποία το μέρος που επιθυμεί τη λύση μίας συνθήκης εκφράζει την βούλησή του να μην δεσμεύεται πια από την συνθήκη αυτήν.

Αν διμερής συνθήκη >> λύση.

Αν πολυμερής >> αποχώρηση, ισχύει για λοιπά μέρη.

Ωστόσο, η καταγγελία ή η αποχώρηση δεν μπορούν να είναι αυθαίρετες. Το διεθνές δίκαιο θεωρεί μόνον ορισμένες περιπτώσεις νόμιμης καταγγελίας ενώ θεωρεί παράνομες όλες τις υπόλοιπες. Η καταγγελία είναι νόμιμη μόνον όταν καλύπτονται οι προϋποθέσεις επίκλησης που προβλέπει το δίκαιο. Μερικές συνθήκες περιέχουν οι ίδιες ρήτρες καταγγελίας (π.χ. ΕΣΔΑ).

Σύμβαση Βιέννη: δύο διατάξεις σχετικές:

Το άρθρο 54 Βιέννης το συζητήσαμε πριν. (συναινετική λύση) : προϋποθέτει ειδική πρόβλεψη της συνθήκης ή υστερογενή συναίνεση των μερών.

Εδώ, άρθρο 56 Βιέννης.1η προϋπόθεση : πρόθεση των μερών για καταγγελία ή αποχώρηση Από το κείμενο της συνθήκης Από τις προπαρασκευαστικές εργασίες Από τη συμπεριφορά των κρατών

2η προϋπόθεση : «Φύση» συνθήκης : πχ. Αποστρατικοποίηση. Όταν δεν αναφέρεται χρόνος λύσης ή δεν αναφέρεται ότι είναι αορίστου χρόνου

Διαδικασία:1. Προειδοποίηση 12 μήνες πριν2. Άρθρο 65 και λοιπά (βλ. στη συνέχεια)

2. ΠΑΡΑΙΤΗΣΗ

Μονομερής δικαιοπραξία με την οποία ένα μέρος εξέφρασε την βούληση να πάψει να αντλεί δικαιώματα από αυτήν.

Ρητή ή σιωπηρή παραίτηση.

Η ρητή παραίτηση είναι παρελθούσα γιατί αφορά μόνο ετεροβαρείς συνθήκες (αποικιοκρατικές δυνάμεις). Σήμερα, μόνον αμφοτεροβαρείς συνθήκες, γι’ αυτό παραίτηση = καταγγελική αποχώρηση, όχι παραίτηση δικαιωμάτων.

Η Συνθήκη Βιέννης δεν περιέχει τίποτα. Και τούτο διότι δεν επιθυμεί μονομερείς πράξεις.

2.3.3.ΑΝΑΣΤΟΛΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΣΥΝΘΗΚΩΝ

Όχι είδος λύσης, δεν τερματίζει τη ζωή μιας συνθήκης, αλλά προσωρινή διακοπή εφαρμογής και παραγωγής εννόμων αποτελεσμάτων.

1. ΣΥΝΑΙΝΕΤΙΚΗ ΑΝΑΣΤΟΛΗ

i. Άρθρο 57 Βιέννης (όμοιο με 54 για λύση. Γιατί; Διότι το Διεθνές Δίκαιο πιστεύει στην «συναίνεση», είτε για αναστολή, είτε για λύση).

Δύο όροι του 57:Α. Συναίνεση για αναστολή βάσει διατάξεως συνθήκηςΒ. Ad hoc συναίνεση

ii. Άρθρο 58: Όταν ορισμένα μόνο μέλη συμφωνούν

Το άρθρο 58 δείχνει την διαφορά μεταξύλύσης = Πρέπει όλα τα μέλη να συμφωνούν είτε για μερική είτε για ολική λύση

και αναστολής = Είναι δυνατή η αναστολή για μερικά μόνον κράτη μέρη, inter se συμφωνία.

Απαραίτητος όρος για το 58: η κοινοποίηση της σύμφωνης αναστολής μεταξύ των (μερικών) κρατών στα υπόλοιπα κράτη (58 παρ. 2)

iii. Άρθρο 59: αναστολή μέσω συνομολόγησης μιας μεταγενέστερης συνθήκης· Ίδιο αντικείμενο· Ίδια μέρη· Πρόθεση, άμεση ή έμμεση, των μερών για αναστολή.(π.χ. η μεταγενέστερη είναι διάρκειας 1 έτους)

2. Η ΕΚ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΑΝΑΣΤΟΛΗ

Κάθε λόγος λύσης = λόγος αναστολήςΌπου αναγράφεται «λύση» ακολουθεί «ή αναστολή»

i. Παραβίαση συνθήκης = αναστολή (60, 2, β+γ)ii. Αδυναμία εκτέλεσης = αναστολή (61)iii. Ριζική μεταβολή συνθηκών = αναστολή 62(3)iv. Πολιτικές επιπλοκές (σύρραξη, διακοπή διπλωματικών σχέσεων κλπ.) = αναστολή (63)

2.3.4.ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ + ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΛΥΣΗΣ + ΑΝΑΣΤΟΛΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ

Αυστηρή διαδικασία. Βλ. 42 Βιέννης = μόνον η ίδια η συνθήκη ή η Βιέννη θα ρυθμίσουν τα της λύσης ή αναστολής.Απαραίτητος όρος, πριν εξετάσουμε το σχετικό κεφάλαιο (V) της Βιέννης:

- Άρθρο 45: να μην έχει δεσμευτεί για μία Συνθήκη

- Άρθρο 65 Σύμβασης της Βιέννης: Παρ. 1: Το κράτος που προβάλλει λύση (καταγγελία ή αποχώρηση) ή αναστολή πρέπει να κοινοποιήσει την πρόθεσή του γραπτά (67.1) στα υπόλοιπα μέρη. Να κοινοποιήσει το προτεινόμενο μέτρο και τους

λόγους.Παρ. 2: Εάν εντός 3 μηνών κανένα μέρος δεν προβάλει αντιρρήσεις, τότε το μέρος μπορεί να προχωρήσει στη λήψη του μέτρου που επιθυμεί, σύμφωνα με άρθρο 67.2.Η σύμβαση της Βιέννης «καταργεί» την μονομερή λύση συνθήκης: η διαδικασία ευνοεί την συναίνεσηΠαρ. 3: Αν τα μέρη δεν συμφωνήσουν με την προτεινόμενη λύση και εκφράσουν αντιρρήσεις >> άρθρο 33 Καταστατικός Χάρτης του ΟΗΕ: πρέπει να επιλέξουν τρόπο διακανονισμού των διαφορών τους.

- Άρθρο 66: εάν εντός 12 μηνών από την έγερση της διαφοράς δεν επιλυθεί η διαφορά >> άρθρο 66 και διαδικασία προβλεπόμενη από Βιέννη.

Συνέπειες λύσης και αναστολής

Άρθρα 70,72 (+44)Συνέπειες που αφορούν το μέλλον και όχι το παρελθόν

Άρθρο 70: λύση > όλα τα μέρη συναινούν >> 70,1 > μερικά μέρη συναινούν >> 70,2

Άρθρο 72: Αναστολή

ΚΑΙ ΤΑ ΔΥΟ ΑΡΘΡΑ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΑ: «Εκτός αν δεν ορίζει η συνθήκη διαφορετικά…..»

Τέλος άρθρο 44: Η λύση μπορεί να αφορά το σύνολο μιας συνθήκης ή μόνον ορισμένες διατάξεις. Απέναντι στην διάθεση του δικαίου να διασώσει μία συνθήκη από τον υλικό αφανισμό που επιφέρει μια συνολική λύση, αντιπαρατάσσεται η αντίρροπη διάθεση του δικαίου για την ακεραιότητα της συνθήκης. Το άρθρο 44 προβλέπει την δυνατότητα χωρισμού στις περιπτώσεις λύσης και αναστολής. Ο χωρισμός είναι δυνατός, είτε η λύση/αναστολή προέρχεται από τη συναίνεση, είτε προέρχεται από την παρέμβαση του δικαίου, αρκεί να πληρούνται ορισμένες προϋποθέσεις που ειδικά προβλέπονται.

2.3.5.Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΔΙΑΔΟΧΗΣ ΚΡΑΤΩΝ ΚΑΙ Η ΙΣΧΥΣ ΣΥΝΘΗΚΩΝΤι είναι διαδοχή κράτους; « Πραγματική κατάσταση που δημιουργείται όταν ένα κράτος υποκαθίσταται από ένα άλλο πάνω σε ένα δεδομένο έδαφος στο χειρισμό των διεθνών σχέσεων του εδάφους αυτού»

Η συνθήκη Βιέννης δεν ρυθμίζει τέτοια ζητήματα: >> βλέπε 73

Ρυθμίζεται από ειδική σύμβαση, την Σύμβαση της Βιέννης για τη Διαδοχή των Κρατών στις Συνθήκες του 1978.

Βασικές κατευθύνσεις:- Η διαδοχή κρατών δεν θίγει σύνορο που καθιερώνεται με μια συνθήκη, ούτε δικαιώματα και υποχρεώσεις που διαμορφώθηκαν από μια συνθήκη και σχετίζονται με το καθεστώς ενός συνόρου (άρθρο 11).- Η διαδοχή δεν θίγει υποχρεώσεις ή δικαιώματα που σχετίζονται με τη χρήση οποιουδήποτε εδάφους ή με περιορισμούς στη χρήση του (άρθρο 12).

Γενικός κανόνας: Διακριτική ευχέρεια του νέου κράτους να επιλέξει τις δεσμεύσεις του από την αρχή (16). Άρθρο 17: αν το διάδοχο κράτος επιθυμεί, τότε μπορεί να υποκαταστήσει το προγενέστερο με μια απλή κοινοποίηση της διαδοχής.

Άρθρο 24: Προϋποθέσεις κάτω από τις οποίες μια συνθήκη θεωρείται ότι ισχύει σε διμερής συνθήκες (εφόσον το διάδοχο κράτος θέλει). Τεχνικού χαρακτήρα.Το επόμενο τμήμα, iv, ρυθμίζει την αυθεντική διαδοχή, δηλαδή, ένωση ή χωρισμό κρατών που προϋπήρχαν ως κρατικές οντότητες πριν τη διαδοχή ( όχι αποικιακό κράτος).