Некомерцијално издание

BESPLATEN ПРИМЕРОК

Година 1 Број 4

ПРЕТПРИЕМАЧ.МКИнвестиции во

претприемништво [5]Банките се преудобни за да се менуваат [6]

Февруари 2010Излегува еднаш месечно

h После долгогодишната кариера во ИБМ, Роџер го насочи своето внимание кон

поддржување и развој на мали и средни претпријатија во Велика Британија. Покрај неговата работа како консултант за мали и средни претпријатија, тој има и свој

успешен бизнис и 6000 м2 бизнис инкубатор. Роџер има работено со бизнис инкубатори во Турција, Бугарија, Македонија, Романија и Либан. Моментално живее во Анкара, каде што работи на воспоставување шест регионални бизнис центри во

Турција. Тој има вистинска страст за претприемништвото и му претставува вистинско задоволство да ја сподели таа страст секој пат кога има можност.

g 3

2

5

6

7

Ан­тон­То­до­ров­­­­­­­­­БУ­ГАР­СКА­МРЕЖА­НАБИЗ­НИС-АНГЕ­ЛИ

АЛТЕРНАТИВНИ­ВИДОВИ­НА­

ФИНАНСИРАЊЕ

ИНВЕСТИЦИИ­ВО­ПРЕТПР­-

И­­ЕМНИШТВО

БАНКИТЕ­СЕ­ПРЕУДОБНИ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­

ЗА­ДА­СЕ­МЕНУВААТ

ТОП­17­ИЗРЕКИ­ЗА­ФЕВРУАРИ

Прив­ле­ку­ва­ње­прет­при­е­мач­ки­фи­нан­сии

Ка ко мој прв при до нес имам на ме ра да поч нам со де фи ни ра ње на по и­мот „прет при е мач”. Иа ко ова, на прв пог лед, мо же да изг ле да чу ден

по че ток за ста ти ја на те ма фи нан сии, мо ја та на ме ра е да ја иско ри стам оваа де фи ни ци ја за да де мон стри рам кој е клу чот за прив­ле ку ва ње фи нан сии од стра на на прет при­е ма чи те и кој е про це сот на од лу ки низ кои тре ба да по ми нат.

Во пос лед ни те че ти ри е се ти на го ди ни се на­пра ве ни мно гу ака дем ски истра жу ва ња за да се раз бе ре на чи нот на раз мис лу ва ње на прет при е ма чот и на лу ѓе то им би ло про сте­но што мис ле ле де ка прет при е ма чот е нов фе но мен. Се пак, ду ри и ака дем ци те по ста­ву ва ле те о рии во вр ска со прет при е ма чи те уште од 17ти и 18ти век.

Но, ако си те те о рии се „де сти ли ра ат”, прет­при е ма чот е не кој што има нов изум или ино ва ци ја, кој има вол ја да ја раз вие таа иде ја во не што што ќе има вред ност и, се ка­ко, да спо соб ност да ја ре а ли зи ра. Во ре ал­но ста, мно гу по ве ро јат но е прет при е ма чи те да из ле зат со ино ва ци ја, откол ку со не кој изум. Со дру ги збо ро ви, мно гу по ве ро јат­

но е прет при е ма чи те да при сво јат не ко ја тех но ло ги ја или про цес што ве ќе по сто јат за да про из ве дат не што што има вред ност, откол ку да соз да дат не што со се ма но во. На при мер, ду ри и мо тор но то во зи ло бе ше ино­ва ци ја, а не изум. Лич но ста што го соз да де мо тор но то во зи ло ги иско ри сти по стој на та пар на ма ши на и за преж на ко ла и ги прис по­со би кон сво ја та ино ва ци ја. Друг при мер за адап та ци ја, од нос но за ме на, е хар ти е на та ча ша за пи е ње со пла стич на.

Ино ва ци ја та обич но прив ле ку ва по ве ќе фи­нан сии откол ку изу мот, за тоа што оној што ги да ва средс тва та по лес но мо же да го раз­бе ре по тен ци ја лот на по до брен откол ку на со се ма нов кон цепт.

При ме рот на мо тор но то во зи ло е исто та ка до бар при мер од ас пект на фа ктот де ка на ино ва ци и те им е по треб но вре ме за да ста­нат ко мер ци јал но пре поз нат ли ви. Во по чет­ни те де но ви, оче ку ва ни от па зар за во зи ла бе ше на ни ско ни во, за тоа што се прет по­ста ву ва ше де ка на си те во зи ла ќе им би де по тре бен шо фер, а са мо мал дел лу ѓе мо жеа да си го доз во лат тој лу ксуз. За тоа, по ра­стот на па за рот на во зи ла бе ше ба вен во по чет ни те фа зи.

h Ова во ди до вто ри от зак лу чок за прив ле ку ва ње фи нан сии. Се кој

фи нан си ски план мо ра да по ка же ре ал на сли ка за про даж би те. Ре а лен

фи нан си ски план што се гра ди во те кот на раз ум но вре ме е кри ти чен фа ктор при убе ду ва ње на по тен ци­

јал ни те ин ве сти то ри.

g

Клуч на ком по нен та за се кој пред лог за фи­нан си ра ње е ре ал но оче ку ва ње на вра ќа ње на ин ве сти ци ја та. Ова во ди кон сфа ќа ње то де ка ино ва ци ја та или изу мот мо ра да има вред ност. Таа вред ност зна чи де ка не кој ќе го са ка про из во дот/ус лу га та, но исто та ка зна чи де ка вред но ста што тој производ или услуга ја по се ду ва е до вол на за лу ѓе то да са ка ат да пла тат про фи та бил на це на.

Тоа е при чи на та по ра ди ко ја прет при е ма­чи те че сто не до а ѓа ат од ор га ни за ции за истра жу ва ње и раз вој. Ин же не ри те че сто по ми ну ва ат вре ме про ду ци рај ќи не што што не да ва ни ка ква вред ност. Нив но то за до­волс тво по ве ќе до а ѓа од са мо то раз ви ва ње, откол ку ко мер ци јал на пре поз нат ли вост.

Ова зна чи де ка прет при е ма чи те мо ра да по­ка жат де ка нив на та ино ва ци ја ќе овоз мо жи вра ќа ње на ин ве сти ци ја та, за таа ино ва ци ја да би де атра ктив на за по тен ци ја лен ин ве­сти тор.

Она што е до се га јас но е де ка прет при е ма­чот мо ра да има кре а тив на стра на за ин ве­сти то ри те, но и на нив им тре ба остро у мен биз нис мен за да би дат спо соб ни да иден­ти фи ку ва ат пред но сти и вред ност. Се пак, и тоа не е до вол но. Мно гу те о рии за прет при­е ма чи те збо ру ва ат за ри зик и за по тре ба та прет при е ма чот да би де под го твен да пре зе­ме ри зик. На ви сти на, во не вро ло шки те ис­пи ту ва ња на прет при е ма чи те, единс тве на та раз ли ка во нив ни те мо зо ци е нив на та на ма­ле на ре ак ци ја на ри зич ни си ту а ции.

Се кој пред лог за фи нан си ра ње мо ра да има пред вид де ка по стои по тен ци ја лен ри зик во

се кој нов по тфат. До бро мар ке тинг­истра­жу ва ње ќе по мог не да се на ма ли ри зи кот, но са мо ко га ино ва ци ја та ќе би де имп ле­мен ти ра на мо же те да би де те си гур ни де ка е та ка ка ко што сте за мис ли ле. Ова не зна чи де ка прет при е ма чот тре ба да би де пе си­мист, са мо ре а лист. Ако прет при е ма чот не ве ру ва, или мал ку ве ру ва во сво ја та иде ја, во тој слу чај и по тен ци јал ни от ин ве сти тор не ма да ве ру ва, или мал ку ќе ве ру ва во не­го ва та иде ја.

Во по тра га та по ка ра кте ри сти ки те на прет­при е ма чот што ќе би де со од ве тен за ин ве­сти ра ње се ба ра ком би на ци ја од кре а тив­ност и ен ту зи ја зам, ко ја е ба лан си ра на од зна е ње то за биз нис што мо же да про из ве де раз у мен биз нис­план.

Се пак, по сто јат уште две ра бо ти што тре ба да се зе мат пред вид ко га се ба ра ат фи­нан сии. Пр во, кол ку и да е воз бу ден прет­при е ма чот во вр ска со сво ја та ино ва ци ја, ин ве сти то рот ќе би де нај за гри жен за фи­нан си и те. Мно гу лу ѓе до би ва ат шан са да збо ру ва ат 15 ми ну ти пред по тен ци јал ни ин­ве сти то ри и збо ру ва ат 14 ми ну ти за ино ва­ци ја та, а са мо ед на ми ну та за фи нан си и те. Оби де те се да ги за ме ни те про пор ци и те и ќе има те по до бра шан са.

Вто ро, мно гу лу ѓе са ка ат да поч нат сопс­твен биз нис за тоа што са ка ат да би дат са ми свои газ ди, а не да ра бо тат за друг. Имај те на ум де ка мно гу фор ми на над во реш но фи­нан си ра ње функ ци о ни ра ат на тој на чин што ин ве сти то рот пре зе ма одре ден сте пен на кон тро ла врз биз ни сот. До кол ку оваа оп ци ја не ви се до па ѓа, во тој слу чај над во реш но то фи нан си ра ње не е од го вор на ва ше то пра­ша ње.

Пог лед не те ка ко мо же те са ми те да се фи­нан си ра те пре ку на ма ле но ни во на ак ции, кре дит и до бро сме тко водс тво и, се ка ко, не за бо ра вај те ги и лич ни те оп ции за фи нан си­ра ње. Ед на од нај че сти те фор ми се кре дит­ни кар тич ки и лич ни фи нан си ски средс тва. Делл поч на од сво ја та сту дент ска со ба со ка пи тал од 1.000 до ла ри и ми на та та го ди на бе ше на 33­то ме сто во Фор ту не 500.

На кра јот, ни ко гаш не сте прем но гу млад за да ста не те ино ва тор. На ви сти на, кол ку по ве ќе го жи ве е те жи во тот огра ни че ни со нор ми, по те шко е да ста не те ино ва тор. Про­бај те го овој ед но ста вен тест. Ако ви да дат тре то око, ка де ќе го ста ви те? Ако ка же те де ка ќе го ста ви те на зад на гла ва та, пад на­вте на те стот! Ве ќе е лес но да се свр ти те и да ви ди те на зад. Ако ви тре ба по мош, за мо­ле те не кое де те. Ако не мо же те да пра ша те не кое де те, то гаш јас ќе ви на пи шам ид ни от ме сец, ко га ќе збо ру вам по ве ќе за биз ни си во де ни од мла ди прет при е ма чи.n

Roger Cowdrey, не за ви сен кон сул тант од Ве­ли ка Бри та ни ја

Roger Cowdrey и неговата страст кон претприемништвото

Nov 10

2 Број 4 | Февруари 2010

Бред Центар, македонска консултантска фирма која обезбедува пристап до финансии ПСМ­фондација спроведе истражување

Подготвеност­за­инвестиции­на­МСП-секторот­во­Југоисточна­Европа

Малите и средните претпријатија (МСП) ја претставуваат главната потпора на економијата во секоја земја. Тие учествуваат во голем дел од БДП и вкупната вработеност во една земја, а исто така се и движечки мотори на порастот, претприемаштвото и иновацијата. Еден од најголемите предизвици на МСП­секторот, особено во нивната рана фаза на развој, е пристапот до финансиски ресурси.

Малите и средните претпријатија, а особено микропретпријатијата, се во незавидна поз иција во однос на пристапот до финансии што им се потребни за извршување на оперативните функции, во споредба со големите компании. Пристапот до финансиски средства е посебен предизвик во многу раната фаза на пораст на претпријатијата, како што се фазата на зачеток и почетната фаза. Генерално е прифатено дека најчест начин на финансирање, а тоа е финансирањето преку задолжување кон банките, е практично недостапно за бизнисите во раните фази на развој. Како што зајмувањето средства од банки е најчест извор на финансирање за зрели и стабилни мали и средни претпријатија, тоа генерално не е опција за бизнисите во раните фази на развој. Постоењето на финансиската празнина ја појасни потребата од мерки да се обезбедат алтернативни извори на финансирање за претпријатијата, во нивната рана фаза на развој.

Работата е во тоа што со добивањето пристап до финансии на бизнисите што се во рана фаза од развојот им се дава шанса да достигнат фаза кога тие можат да пристапуваат до конвенционални извори на финансии, како што се банкарските заеми. Во оваа смисла многу внимание од неодамна им се посветува на можните резерви од ризичен капитал за бизнисите во раната фаза од развојот.

Ризичниот капитал доаѓа од приватни фондови што работат со акции, фондови на независни инвеститори и други организации што работат со ризичен капитал, инд ив ид у­ални, општопознати како бизнис­ангели, станаа значајни инструменти за адресирање на финансиските предизвици на компаниите во најраната фаза од нивниот развој. Дебатата за тоа како да се промовира пристапот до ризичниот капитал за МСП­секторот, од неодамна стана една од поглавните теми во ЕУ, а и се повеќе се зборува на оваа тема во земјите на Југоисточна Европа.

Во рамките на оваа проблематика, ПСМ­фондација спроведе истражување на тема Инвестициската подготвеност на малите и средните претпријатија во земјите на Југоисточна Европа. Врз база на истражувањето е подготвен извештај што ја опишува моменталната ситуација со ризичен капитал во регионот, се обидува да ги идентификува најголемите причини за таквата ситуација и се обидува да даде препораки за промовирање на пристапот до ризичен капитал за МСП­секторот во регионот.n

Ана Ам бар ко ва Маја Мен ко ва

Проектни координатори во ПСМ Фондација

http://www.yesincubator.org.mk/Brosura%20A5

Билјана Костовска е основач на Бред Центар (Bright Edge Consultancy), македонска консултантска фирма која обезбедува пристап до финансии (пристапност до алтернативни финансиски опции) и косултанство за странски дир­ектни инвестиции (обезбедувајќи локална поддршка), проект за планирање на фондови на ЕУ и генерален менаџмент конс алтинг.

Mожности коишто постојат за фин­анс ирање на малите и средни претпријатија (МСП) покрај трад иц и­он алните финансиски извори

Покрај комерцијалните кредитни инст­итуции како банки и лизинг куќи, постојат одредени видови на алтернативни извори коишто на МСП им нудат можности за финансирање. Во литературата не постои официјална дефиниција за тоа што се всушност алтернативни извори на финансирање и за кои точно видови на финансирање станува збор.

Алтернативен вид на финансирање ­ способност за размислување “надвор од кутијата”!

Генерално, спротивно на класичните банк­арски кредити, алтернативните видови на финансирање ги имаат следните каракт­еристики:

� Се засноваат на помалку бирократски процедури при одобрување

� Се извршуваат помалку/ограничени длабински анализи (due diligence)

� Не се бараат гаранции / се бараат во ограничена форма

� Изворот на финансирање презема дел од сопственоста од ентитетот на кого му позајмува средства

� Вообичаено не станува збор само за финансирање со средства, туку и трансфер на знаење и менторство овозможено од страна на изворот на финансирање

� Се однесуваат на бизниси со висок потенцијал за раст

� Се однесуваат на проекти со висок или многу висок ризик

� Постојат можности за висок процент на повраток (многу повисок отколку во случаите на банкарски кредит)

� Повратокот и сигурноста на инв ест­ицијата се битни, но не пресудни во одлуката дали да се инвестира или не

� Постои еден елемент на “забава” дод ека се овозможува менторство и пренос на знаење на многу потенц­ијална фирма којашто не расп олага со почетни ресурси

� Најчесто се однесуваат на почетните фази при формирање на ентитет, но во одредени случаи може да се случи и во поодминатите фази

Во светот повеќето мали бизниси можноста за финансирање со сопственички удел (каде би можеле да се сместат и алтернативните видови на финансирање) ја користат ограничено или воопшто. Како и финансирањето со должнички капитал (debt financing), во поголемиот број случаи на бизнисите во почетна фаза, дополнителен сопственички кап­ит ал најчесто се обезбедува од не професионални инвеститори или “3F”:

friends, family and fools (пријатели, фамилија, будали). Од оние бизниси коишто ја користат можноста на финансирање со сопственички удел, најчест случај во светот на професионално инвестирање во сопственички капитал се инвеститорите со ризичен капитал (venture capitalists). Постои уште еден вид на инвеститори коишто се третираат како неформални, но коишто во последните неколку години се развиваат и во земјите од регионот а во светот веќе функционираат подолго време, а се познати како бизнис ангели (business angels).

Фондови за ризичен капитал (Venture Capital Funds ­ VC Funds)

Фондовите за ризичен капитал се инстит­уц ионализирани преземачи на ризик и може да се преставени во групи од индивидуалци или како финансиски инст­ит уции. Тие обично се приватно или јавно спонзорирани фондови на капитал коишто заземаат позиција на сопственици во фирмата, односно преземаат дел од нејзината сопственост. Капиталот којшто тие го вложуваат се однесува на фаза по почетната, односно кога фирмата веќе има развиено бизнис модел и има потреба од дополнителен раст. Поради преземање на значителен ризик, одлуката за инвестирање се заснова на високи повратни стапки.

Кога како инвеститор се јавува фонд за ризичен капитал, во тие случаи фондот зазема активна улога во менаџирањето на фирмата и очекува да биде консултиран за битни одлуки. Со таа цел најчесто од страна на фондот е назначен и претставник којшто учествува и го надгледува и сов етува секојдневното работење во фирмата. Инвестиција од страна на фонд за ризичен капитал е со времетраење од три до седум или повеќе години.

Бизнис Ангели

Бизнис ангел или ангел инвеститор е богата личност којашто овозможува капитал за бизниси во почетна фаза, обично во замена за сопственост во бизнисот или конвертибилен долг. Мал но растечки број на бизнис ангели се организираат во групи или мрежи со цел да споделуваат информации од можности за проекти како и заеднички настап / здружување на капиталот.

Бизнис ангелите се со големо искуство коишто инвестираат директно во мали фирми коишто се под сопственост на други лица. Ангелите овозможуваат на само финансирање, туку и своето искуство и вршат одреден неформален вид на менторство, пренесувајќи ги при тоа своите стекнати знаења (transfer of know­how).

Покрај интересот за заработка, бизнис ангелите во инвестирањето под горесп ом­енатите услови ги привлекува и можноста за пренос на стекнати знаења, забава, придонес кон млади ентузијастички и способни индивидуи во развивање на своите бизниси. Од тие причини бизнис ангелите инвестираат во идеи поддржани од индивидуи коишто тие оценуваат дека се способни да ги остварат. Тоа се случува со иновативни решенија, решенија и идеи коишто бараат да се преземе голем ризик при нивното остварување, но затоа пак нудат можност за големи заработки доколку се менаџирани правилно.

Како и да е, двата типа на финансирање функционираат комплементарно. Ангелите имаат тенденција да финансираат во раните фази на развој на бизнисите со суми во висина на 100.000 САД долари. Фондовите за ризичен капитал преферираат поголеми инвестиции, во висина на 1.000.000 САД долари.

Моментална состојба на можности за алтернативно финансирање во рег и­он от

Од фондовите за ризичен капитал, фондот СЕАФ (Small Enterprise Assistance Fund) е најприсутен во повеќето од земјите во регионот (Бугарија, Романија, Црна Гора, Србија, Македонија). Со веќе инвестирани средства и концентриран на пост­ инвестициските фази, СЕАФ во моментот има статичка улога во инвестирање.Освен СЕАФ, во регионот постојат и други компании коишто нудат одредени

видови на можности за алтернативно финансирање во регионот: Романија и Бугарија се водечки земји со повеќе од 12 странски и локални домашни компании1. Што се однесува до бизнис ангели, во Романија постои мрежа на бизнис ангели, но не е во организирана форма. Бугарија во регионот е со најразвиена активност на бизнис ангели, со две мрежи (Bulgar­ian Business Angels Network и Associa­tion of the Bulgarian Business Angels) од коишто едната е особено активна. Следна на листата на активност во овој домен е Србија во која скоро сите приватни фондови за ризичен капитал имаат присуство, но во Србија нема формирано мрежа на бизнис ангели. По Србија доаѓа Македонија, со некои од регионалните фонд ови со ризичен капитал присутни. Во земјава се уште нема формирано мрежа на бизнис ангели, но постојат одредени иницијативи и интереси. Потоа следуваат Босна и Херцеговина, Косово, Албанија и Црна Гора во коишто исто така нема мрежи на бизнис ангели, но истите се без битно присуство на фондови за ризичен капитал.

Дискутирајќи за причините за пасивната улога на фондовите со ризичен капитал и непостоењето на мрежи на бизнис ангели (со исклучок на Бугарија), може да се каже дека се многубројни. Дел од нив лежат во тоа што земјите од регионот преставуваат мали пазари, други пак во нивото на развој на слободно претприемништво2, или пак во квалитетот на едукацијата посветена на претприемништво и институционално охрабрување, и некои пак во генералната информираност и свесност за постоењето на алтернативните видови на финансирање и можностите коишто тие ги нудат. Очигледно е дека големината на пазарот не може да се измени; но секако дека може да биде избегнат тој факт и од негативен да се претвори во позитивен. Еден начин а преку регионализација и зајакнување на институционалната и приватната соработка. Аспектот на едукација на мл ади генерации е над влијанието на цивилното општество; но секако понудувајќи дополнителни услуги коишто ќе ги збогатат можностите за приватни иницијативи се дефинитивно цел. Развојот и организацијата на “start­up” центри, инкубатори, одржување на конференции и универзитетски клубски иницијативи треба да се поддржуваат и потпомагаат. Со развој на претприемничкиот сектор во секоја земја од регионот и индиректно зголемувајќи го регионалниот капацитет, страната на побарување за финансиски можности ќе се зголеми и ќе го привлече интересот на релевантните организации. n

Релевантни организации / институции за алтернативно финансирање

1. Европска асоцијација за фондови со ризичен капитал (EVCA: European Pri­vate equity and venture capital associa­tion): www.evca.eu

2. Европска асоцијација на бизнис ангели (EBAN: European business an­gels association): www.eban.org

3. SEEPEA: South east Europe private eq­uity association, www.seepea.org

4. Bulgarian Business Angels Network (BBAN), http://www.bbaa­bg.org

5. Association of the Bulgarian Busi­ness Angels (ABBA), http://www.bbaa­bg.org/

Костовска Биљана, MBA Bred Center (BRight EDge consultancy)Е-меил: Biljana@bredcenter.com

1 Следните компании се присутни регионално: Oresa Ventures www.oresaven-tures.com, Balkan Accession Fund www.bafund.net, Romanian American Entreprise Fund www.raef.ro, 3TS Capital Partners www.3tscapital.com, Axxess Capital www.axxesscapital.net, Global Finance www.glo-balfinance.gr, Advent International www.adventinternational.ro, Entrepreise Investors www.ei.com.ro, Innova Capital www.innova-capital.com, ARX www.arxequity.com, GED www.gedcapital.com, Mezzanine Management www.mezzmanagement.com 2 Терминот “слободен развој на претприемништво” во овој контекст се користи за опис на генерација на претприемачи коишто имаат самите развиено успешни бизнис модели и успешни компании коишто не се поврзани со приватизација или приватизациски капитал.

Алтернативни­видови­на­финансирање

3 Број 4 | Февруари 2010

Ан­тон­То­до­ров­

Консалтинг Македонија (КМ) е менаџмент консултантска компанија која обезбедува:

� експертска помош при аплицирање за европски и други развојни фондови

� воспоставување односи со донатори

� пишување проектни апликации

� евалуации, анализи, истражувања, корпоративна филантропија,

� односи со јавноста

� обуки за раководење со европски и други фондови, меѓународна соработка, и добро управување

� посредување при идентификување на консултанти

� истражување на пазар во Македонија и странство

ПРОФЕСИОНАЛНА ПОМОШ

СО ГРАНТОВИ И ТЕНДЕРИ!

www.consulting-macedonia.com, office@consulting-macedonia.com

Бу­гар­ска­мре­жа­на­биз­нис-ан­ге­ли„Ма ло ре ду ци ра ње на да но ци те, по до бра ре гу ла ци ја, по­ве ќе транс па рент ност, зго ле ме на свест за овој кон цепт и по ве ќе ино ва тив ни про е кти ќе до ве дат до по раст на ин­ве сти ции од стра на на биз нис­ан ге ли”.

1. Кои из во ри на фи нан си ра ње по­чет ни биз ни си се нај за ста пе ни во Бу га ри ја?

� Ше е сет и пет про цен ти од биз ни си те ко ри стат сопс твен ка пи тал. По го лем дел ком па нии не се за поз­на е ни со по сто е ње то на ал тер на тив ни мож но сти за фи­нан си ра ње и обич но се слу чу ва по го лем дел ком па нии да поч ну ва ат со сопс тве ни средс тва, и нај че сто тоа е при чи на та по ра ди ко ја по доц на по ве ќе то од нив про­па ѓа ат. Друг го лем дел е упо тре ба та на бан кар ско и кре дит но фи нан си ра ње, што бе ше слу чај пред ми на та­та го ди на. Имав ме не ве ро ја тен по раст на бан кар ски от и ли зинг­па за рот во зем ја та и мно гу сопс тве ни ци на ком па нии зе маа кре дит ка ко фи зич ки ли ца, ка ко ин ди­ви дуи и го ко ри стеа тој кре дит за да ги ос но ва ат сво и те ком па нии. Мис лам де ка си ту а ци ја та се ме ну ва се га, за­тоа што бан ки те поч наа да ги на ма лу ва ат сво и те кре­ди ти и кре дит на из ло же ност и се га по ве ќе то ком па нии (не знам ко ја е точ на та број ка) поч ну ва ат да ко ри стат над во реш ни из во ри, ка ко биз нис­ан ге ли и средс тва од европ ски фон до ви. Во се кој слу чај таа број ка се уште не е го ле ма. По сто јат и по ве ќе опе ра тив ни про гра ми што функ ци о ни ра ат во Бу га ри ја, но по го лем дел по чет­ни биз ни си ко ри стат сопс тве ни средс тва, та ка на ре че ни 3F­па ри. (friends, family and founders)

2. Ка де на о ѓа ат прет при е ма чи те фи нан сии за поч ну ва ње и за ши ре­ње на биз ни сот? Кои од овие из во­ри, спо ред Вас, се најз на чај ни?

� Мо е то мис ле ње е де ка 3F­па ри те се најз на чај ни, осо бе но во по чет на та фа за, по доц на тоа се кре ди ти те, но по стои и ед на дру га ста ти сти ка, спо ред ко ја по ло­ви на од ком па ни и те што има ат по тре ба од фи нан си ски средс тва ни ко гаш не би се од лу чи ле да зе мат кре дит, по ве ро јат но е де ка ќе ги ре ин ве сти ра ат сопс тве ни те средс тва или ќе по ба ра ат дру ги из во ри на фи нан си­ра ње. Ова бе ше слу чај пред да се фор ми ра Мре жа та на биз нис­ан ге ли и од неј зи но то фор ми ра ње до се га ус пе ав ме да прив ле че ме огром но вни ма ние. По ра ди тоа, ве ру ва ме де ка во ид ни на свес но ста за по сто е ње то на ва кви ал тер на тив ни фор ми на фи нан си ра ње ќе се зго ле му ва.

3. Кои се, спо ред Вас, нај го ле ми те проб ле ми по вр за ни со фи нан си ра­ње но ви биз ни си? Да ли тие мо жат

лес но да дој дат до по треб ни те фи­нан сии?

� На ова пра ша ње по сто јат два од го во ри, во за вис­ност од тоа за ка ков тип фи нан сии ста ну ва збор. Ако збо ру ва ме за кре дит ни от и ли зинг­па за рот, глав ни проб ле ми се не до сти гот од га ран ции што бан ки те ги ба ра ат, то ва рот на ад ми ни стра тив но то биз нис­пла ни­ра ње итн. што прет при е ма чи те не се под го тве ни да го под не сат и ви со ка та ка мат на стап ка, се ка ко, што го пра ви овој вид на ин ве сти ции ска пи. Ова се три глав­ни при чи ни за не до стиг од ин те рес за ва ков вид фи­нан си ра ње на по чет на ком па ни ја. На дру га та стра на е па за рот на ка пи тал. Еден од мно гу те проб ле ми со кои се со о чу ва ме е де ка прет при е ма чи те во овој ре ги он не се под го тве ни за ин ве сти ции. Нај че сто не зна ат ка ко функ ци о ни ра па за рот, че сто мис лат де ка ал тер на тив­ни те на чи ни на фи нан си ра ње се ка ко кре ди ти или ли­зинг, не се за поз на е ни со це ли от тој кон цепт и она што е по треб но во овој слу чај е обра зо ва ние. Ова е ед на од при чи ни те за што не се под го тве ни за ин ве сти ции. Друг проб лем, кој про из ле гу ва од пр ви от, е не до стиг од ин фор ма ции. Прет при е ма чи те не зна ат ка ко да ги нај дат тие ал тер на тив ни из во ри на фи нан си ра ње. Со по сто е ње то на Мре жа та на биз нис­ан ге ли ус пе ва ме да го ре ши ме овој проб лем. Но ова не е нај го ле ми от проб­лем со кој се со о чу ва ме. Нај го лем проб лем е што мно гу од нив не се под го тве ни да ги де лат сво и те идеи. Тие ве лат: „Мо ја та иде ја е единс тве на и ори ги нал на, дај те ми па ри и јас ќе се снај дам”. Не ма ат до вол но зна е ње за на чи нот на функ ци о ни ра ње на ал тер на тив ни те из­во ри на фи нан си ра ње и за тоа сме там де ка тре ба да му се по све ти огром но вни ма ние на еду ци ра ње на лу ѓе­то, а ка ко мно гу бит но ќе го на ве дам уни вер зи тет ско то обра зо ва ние.

4. Ка ква е си ту а ци ја та со рас по­лож ли вост од ри зи чен ка пи тал за ма ли и за сред ни прет при ја ти ја во Бу га ри ја? Да ли по сто јат при ват ни ин ве сти то ри, ка ко на при мер биз­нис­ан ге ли што се под го тве ни да ин ве сти ра ат во по чет ни ком па нии?

� И ова, исто та ка, прет ста ву ва проб лем. До 2007 го ди на, единс тве ни те ин ве сти то ри со ри зи чен ка пи тал што беа прет ста ве ни беа не кол ку фон да, од кои по­ве ќе то не беа по вр за ни со по чет ни биз ни си. Ка ко што зна е те, ту ка се ја ву ва це на та за упра ву ва ње со ва кви фон до ви, но проб ле мот бе ше што не по сто е ја биз нис­

ан ге ли во Бу га ри ја се до де ка ние со на ша та ра бо та не ги со б рав ме си те нив во ед на мре жа. Ние ја вос по ста­вив ме пр ва та мре жа и то гаш лу ѓе то поч наа да учат за ва кви те мож но сти. Всуш ност, мно гу е чуд но. Она што знам е де ка има мно гу па ри, мно гу ка пи тал што мо же да би де ин ве сти ран во ма ли по чет ни биз ни си. Има и ин ве сти то ри, иа ко и нив но то зна е ње тре ба да би де уна­пре де но, но она што е чуд но е што пред не кое вре ме беа склу че ни не кол ку до го во ри по ме ѓу по чет ни биз ни си и ва ков тип фи нан си ра ње, кои всуш ност беа до го во ри од ти пот на биз нис­ан ге ли и мно гу од тие ин ве сти то ри не зна е ја за по сто е ње то на та ков тер мин и де ка тие, впро чем, беа биз нис­ан ге ли. Се пак, си ту а ци ја та се ме­ну ва, она што знам е де ка има ка пи тал за ва кво фи нан­си ра ње, мо же не до вол но да ја за до во ли це ла та по­ба ру вач ка, но се пак има по ну да, проб ле мот е ка ко да се стиг не до не го. До кол ку по сто јат по ве ќе ино ва тив ни про е кти, овој вид ка пи тал ќе ста не по вид лив. Се га за се га е „скри ен”и не мо же да се нај де лес но, освен ако не ги поз на ва те пра ви те лу ѓе. Не до сти гот од ин фор ма­ции е нај го лем проб лем за сопс тве ни ци те на биз ни си.

За биз нис­ан ге ли те, не до сти гот од ква ли тет ни до го­во ри е нај го ле ми от проб лем. Но и тоа поч ну ва да се ре ша ва. Со на ста ну ва ње то на свет ска та кри за, ус пе ав­ме да вли ја е ме во вр ска со ова пра ша ње. Лу ѓе то не ги разг ле ду ва ат са мо бан кар ски те кре ди ти ка ко оп ци ја, ту ку раз мис лу ва ат и на дру ги оп ции. Ова е ин те рес но и од ас пект на ин ве сти то ри те. Тоа е го ле ма та про ме на во Бу га ри ја. До 2008 го ди на мно гу ка пи тал бе ше ин ве­сти ран во при ват ни ком па нии, при ва тен ка пи тал бе ше ин ве сти ран на бер за и бер за та по рас на во пос лед ни те 3­4 го ди ни и пр вич ни от ка пи тал бе ше мул тип ли ци ран за 10 па ти. Зна чи, мно гу ка пи тал се вло жи на бер за та, и се га, ко га дој де до еко ном ска та кри за, бер за та поч на да па ѓа и мно гу лу ѓе на пра ви ја за гу би, но и мно гу лу ѓе ус пе а ја да за ра бо тат и да си ги вра тат сво и те ин ве сти­ции. Са кам да ка жам, има ка пи тал, проб ле мот е да се нај дат ви стин ска та ин ве сти ци ја и ви стин ски от биз нис.

5. Што сме та те де ка тре ба да се на пра ви за да се прив ле чат по ве ќе биз нис­ан ге ли?

� Ќе ви ка жам што пра ви ме ние, во на ша та мре жа на биз нис­ан ге ли. Пр во, поч нав ме со мно гу ПР, мно гу об ја ви во вес ни ци за кон цеп тот на биз нис­ан ге ли да им ста не ин те ре сен на лу ѓе то. Го наб љу ду вав ме па за рот во САД и во Ве ли ка Бри та ни ја, и ге не рал но во Евро­па, и ви дов ме де ка фа кто ри што вли ја ат на по ра стот на биз нис­ан ге ли те се да но ци те и ре гу ла ци и те, кои ние ту ка ги не ма ме. До кол ку сте биз нис­ан гел во Бри та ни ја, Фран ци ја или во Пор ту га ли ја, ва ши те да но ци се ре ду­ци ра ни во за вис ност од из но сот на ва ша та ин ве сти ци ја. Кај нас го не ма тоа. Зна чи, са мо ма ло ре ду ци ра ње на да но ци те, по до бра ре гу ла ци ја, по ве ќе транс па рент­

ност, зго ле ме на свест за овој кон цепт и по ве ќе ино ва­тив ни про е кти ќе до ве дат до по раст на ин ве сти ции од стра на на биз нис­ан ге ли.

6. Што сме та те де ка тре ба да се на пра ви за ма ли те биз ни си да би­дат по под го тве ни за ин ве сти ции?

� Мно гу сопс тве ни ци на ма ли биз ни си се пла шат да ја спо де лат сво ја та иде ја, мно гу од нив и не зна ат ка ко да го на пра ват тоа. Ка ко што ка жав и прет ход­но, мно гу е важ но еду ци ра ње то. На ша та мре жа мо­мен тал но пра ви про гра ма за прет ста ву ва ње на овој кон цепт по уни вер зи те ти. По тоа, ту ка е и вос по ста­ву ва ње то си стем од ор га ни за ции што исто та ка ра бо­тат на ре ша ва ње на овој проб лем и сл. На при мер, во Бу га ри ја не ма ни е ден веб­сајт што ќе има функ ци ја на пла тфор ма за прет при е маш тво, ка де што лу ѓе то ќе мо жат да ги нај дат си те по треб ни ин фор ма ции за ка ко да ос но ва ат сво ја ком па ни ја, што тре ба да зна ат, ка ко да под го тват биз нис­план и сл. Еду ка ци ја та е ед но. При сус тво на кон фе рен ции, со ста но ци и сл. е до бар на чин за раз ме на на искус тва. Мно гу ва жен еле мент е овие до го во ри да би дат јав но об ја ве ни. На при мер, ако се склу чат 10 до го во ри со биз нис­ан ге ли и тие 10 до го во ри и се поз на ти на јав но ста, ова де фи ни тив но ќе вли јае на пре о ста на ти те прет при е ма чи. Ка ко што ре ков, кон цеп тот на биз нис­ан ге ли се уште е нов, па­за рот е во раз вој, се раз ви ва бр зо, но се пак тре ба уште вре ме.

7. Што мо жат са ми те биз ни си да на пра ват за да си го по до брат при­ста пот до фи нан сии?

� Ние ве ру ва ме де ка раз во јот и уна пре ду ва ње то на прет при е маш тво то се ва жен фа ктор за раз во јот на це ла та еко но ми ја. Сопс тве ни ци те тре ба да учат по ве­ќе, да се ин фор ми ра ат, да по се ту ва ат кон фе рен ции. Исто та ка, не сме ат да доз во лат нив ни от биз нис да ра­бо ти са мо ло кал но (во нив но то се ло или град), за тоа што по ра но или по доц на ќе дој де не кој што ќе има кон ку рент ска пред ност. Зна чи, биз ни си те тре ба да се раз ви ва ат, за да се раз ви ва ат им се по треб ни фи нан­сии, а за да нај дат фи нан сии мо ра да се ин фор ми ра ат. Мо ра да ин ве сти ра ат во ино ва тив ни тех но ло гии. Мо ра да има ат ви зи ја, пра вец, стра те ги ја и, се ка ко, до бар ме наџ мент­тим. Она што е важ но се зна е ње то, ино ва­ци ја та, ти мот и искус тво то на ти мот. n

По го лем дел ком па нии не се за поз на е ни со по сто е ње то на ал тер на тив ни мож но сти за фи нан си ра ње

4 Број 4 | Февруари 2010

Суб­вен­ции­при­но­во­вра­бо­ту­ва­ње­­и­обу­ки­за­поч­ну­ва­ње­биз­нис­­во­ор­га­ни­за­ци­ја­на­ПСМ­фон­да­ци­ја­­и­СПАРК

Раз ви ва ње на ино ва тив ни от си стем во Ма ке до ни ја

За­поч­не­те­го­ва­ши­от­биз­нис­уште­де­нес!

Биз нис Ин ку ба то рот кој е во склоп на Прет при е мач ки Сер вис за Мла ди (ПСМ) Фон да ци ја, по стои и ус пеш­но ра бо ти ве ќе две го ди ни. Со тоа, дел од ком па ни и­те ­ ста на ри ве ќе го за вр ши ја ин ку ба ци о ни от про цес и са мо стој но функ ци о ни ра ат на па за рот. Пре сто јот во биз нис ин ку ба то рот е ли ми ти ран до две го ди ни, со цел да се ос ло бо ду ва кан це ла ри ски ка па ци тет за дру ги по чет ни ком па нии. Ин ку ба то рот е отво рен за при ма ње на но ви ап ли ка ции од мла ди лу ѓе кои се ре­ше ни сво ја та иде ја да ја пре тво рат во биз нис и се ка­ко е спре мен да ги под др жи си те биз нис идеи кои се во сог лас ност со ми си ја та и ви зи ја та на Фон да ци ја та. По треб но е иде ја та да е ИКТ ори ен ти ра на или ИКТ по­вр за на, да е ре ал но ос твар ли ва и одрж ли ва и да овоз­мо жу ва но ви вра бо ту ва ња.

По се те те ја веб стра на та www.yesincubator.org.mk уште де нес и ап ли ци рај те за це лос на ин ку ба ци ска под др шка на Ва ша та биз нис иде ја, ко ја вклу чу­ва кан це ла ри ски про стор, кон сул тант ски ус лу ги, про мо ци ја, 24/7 при стап на об је ктот, обу ки за пи шу ва ње на биз нис план, сер ти фи ци ра ни обу ки за за поч ну ва ње биз нис и слич ни по вол но сти, кои се не оп ход ни при за поч ну ва ње биз нис.

Ка ко фор ма на под др шка на прет при ем ниш тво то изра бо тив ме и веб пор тал www.pretpriemac.mk, ка­де мо же те да ги нај де те си те по треб ни ин фор ма ции, со ве ти и ве сти.

Ва ши те ап ли ка ции ги оче ку ва ме на след на та е­ма ил адре са: info@yesincubator.org.mk n

Ин ку ба то рот е отво рен за при ма ње на но ви ап ли ка ции од млади луѓе

Комп­ју­тер­ска­­ла­бо­ра­то­ри­ја­во­рам­ки­те­на­ПСМ­Фон­да­ци­јаПрет при е мач ки Сер вис за Мла ди (ПСМ) Фон­да ци ја, рас по ла га со 45 ме три ква драт ни мо дер но опре ме на комп ју тер ска ла бо ра то­ри ја и прет ста ву ва ви стин ско ме сто за одр­жу ва ње на ва ши те обу ки, тре нин зи и пре­зен та ции. По крај прет при е мач ки те тре нин зи кои се одр жа ни од стра на на ПСМ, ла бо ра­то ри ја та се из да ва и на над во реш ни ли ца и ор га ни за ции кои има ат по тре ба од мо де рен про стор за одр жу ва ње на нив ни те обу ки и пре да ва ња, кои мо же да се из нај ми со или без опре ма, за 12 или 25 ли ца.

Ла бо ра то ри ја та рас по ла га со 12 дес ктоп DELL комп ју те ри, комп ју тер ски ка ме ри и слу шал ки, Ин тер нет, LCD про е ктор и плат но, Samsung LCD те ле ви зор и два кли ма уре ди. n

Ре зер ви рај те ја учил ни ца та на info@yesincubator.org.mk или на 02 3103 660

Ви стин ско ме сто за одр жу ва ње на ва ши те обу ки, тре нин зи и пре зен та ции

Прет при е мач ки сер вис за мла ди (ПСМ) фон да ци ја, пре­ку сво и те актив но сти во на со ка на под др шка и сти му­ли ра ње на прет при е мниш тво то по ме ѓу мла ди те лу ѓе, при до не су ва кон раз ви ва ње на ино ва тив ни от си стем во Ма ке до ни ја. Се кто рот за ма ли и сред ни прет при ја ти ја е ос нов ни от дви га тел на еко но ми ја та и еко ном ски те про­це си, а ПСМ Фон да ци ја прет ста ву ва еден вид по сред­ник по ме ѓу биз нис­иде ја та и ре а ли за ци ја та на таа иде ја, пре ку да ва ње под др шка за кре и ра ње на но ви ма ли биз­ни си од стра на на мла ди те лу ѓе.

Но ви от про ект, под др жан од хо ланд ска та фон да ци ја СПАРК, кој ПСМ поч на да го имп ле мен ти ра во јануари, а ќе трае во те кот на 2010 го ди на, има за цел на ма лу ва ње на не вра бо те но ста и си ро ма шти ја та во Ма ке до ни ја, пре­ку про мо ци ја на прет при е мниш тво то кај мла ди те лу ѓе.

Про е ктот се со стои од два де ла. Во пр ви от дел е пред­ви де на обу ка „За поч ну ва ње биз нис”, на ме не та за мла­ди, обра зо ва ни, не вра бо те ни лу ѓе во че ти ри ре ги о ни во зем ја ва­ Штип (исто чен ре ги он), Стру ми ца (ју го и сто чен ре ги он), Те то во (по ло шки ре ги он) и Ку ма но во (се ве ро­и сто чен ре ги он). Цел та на овој дел од про е ктот е за поз­на ва ње на мла ди те лу ѓе, кои има ат биз нис­иде ја, со ос­нов ни те мо ду ли на биз ни сот, ка ко ре ал но функ ци о ни ра еден биз нис и се ка ко нив на под го то вка за за поч ну ва ње на сопс твен биз нис. По за вр шу ва ње на обу ка та, де сет учес ни ци што има ат нај до бра биз нис­иде ја ќе до би јат па рич на на гра да, ка ко под др шка во ре а ли за ци ја та на нив на та биз нис­иде ја.

Вто ри от дел од про е ктот се од не су ва на мла ди прет при­ја ти ја кои по сто јат на па за рот до ма кси мум три го ди ни.

Со овој дел е пред ви де на фи нан си ска суб вен ци ја при но во вра бо ту ва ње. Пра во за учес тво во оваа про гра ма има ат ком па ни и те ­ ста на ри во ПСМ ин ку­ба то рот, не го ви те вир ту ел ни чле но ви, ка ко и си те ком па нии што има ат ра бот но искус тво на па за рот до ма кси мум три го ди ни, а не се член ки на ПСМ­ин­ку ба то рот. Со про гра ма та е пред ви де но до де лу ва­ње суб вен ции со ма кси ма лен из нос од 100 ЕУР, со ма кси мал но вре ме тра е ње од 6 ме се ци, за се ле кти­ра ни те кан ди да ти. Цел та е да се соз да дат но ви ра­бот ни ме ста, ка ко и да им се по мог не на ма ли те ком­па нии при вра бо ту ва ње на до пол ни те лен ка дар. n

По ве ќе ин фор ма ции за ин те ре си ра ни те мо жат да нај дат на веб­стра ни ца та на ПСМ фон да ци ја www.yesincubator.org.mk и на пор та лот за прет при е­мниш тво www.pretpriemac.mk.

Резултати од првиот месец на имплементирање на овој проект

Веќе 15 компании аплицираа за субвенција за ново вработување. Со одобрување на нивните апликации, се отворија 21 ново работно место. Циклусот на првите обуки кои се одржуваат во источниот регион е во тек, а на обуката се пријавија 60 млади луѓе. На крајот на оваа обука, најдобрите бизнис планови ќе бидат финансиски поддржани.

Циклусот обуки продолжува, прво во Струмица, па во Тетово и Куманово.

Претприемачкиот сервис за млади од Скопје во соработка со холандската фондација „Спарк“ ќе обучи триесетина млади невработени лица од општина Струмица како да започнат сопствен бизнис.

Најуспешните бизнис планови изработени во текот на обуката ќе бидат финансирани со вкупен фонд од 2.000 евра, средства кои може да ги добие еден или повеќемина кандидати. Во проектот учествувува и локалната самоуправа чија Агенција за вработување евидентира околу 20 илјади невработени лица. Една петина од нив се на возраст од 25 до 29 години. n

Ф.М.

Струмичани­ќе­се­обучуваат­како­да­започнат­бизнис­

Од­го­вор­но­прет­при­е­мниш­тво:­­Кре­и­ра­ње­кул­ту­ра­на­ан­ти­ко­руп­ци­ја­­во­при­ват­ни­от­се­ктор

Ко руп ци ја та е еден од нај го ле ми те проб ле ми

Ко руп ци ја та е еден од нај го ле ми те проб ле ми со кои се со о чу ва ат зем ји те на За пад ни от Бал кан на па тот кон Европ ска та Уни ја и во оби дот до бро да се упра ву ва, да се има ста бил ни ин сти ту ции, де мо кра ти ја и си лен еко ном ски раз вој. Ка ко нај ко рум пи ра ни за 2009 го ди на се сме та ат судс тво то, по тоа по ли тич ки те пар тии, со­бра ни е то и ци вил на та служ ба. Спо ред из ве шта и те, се по ко рум пи ран во пос лед ни те го ди ни ста ну ва и биз нис­се кто рот. Биз ни сот во го ле ма ме ра е ко рум пи ран во со ра бо тка та со јав ни те вла сти, ка ко на при мер да нок, ца ри на и дру ги ад ми ни стра тив ни офи ци јал но сти. Глав­

Во проектот учествувува и локалната самоуправа

на та цел на овој про ект е да се адре си ра ко рум пи ра но­то од не су ва ње во но ви те биз ни си во зем ји те од За па­ден Бал кан, би деј ќи тие би тре ба ло да би дат но си те ли на оби дот за до бри и етич ки биз нис­пра кти ки и бор ба та про тив ко руп ци ја.

Зем ји што се вклу че ни во овој про ект се Ма ке до ни ја, Ал ба ни ја, Ко со во, Ср би ја, Цр на Го ра, Хр ват ска, Бос на и Хер це го ви на, а ко ор ди на тор на про е ктот е ПСМ Фон­да ци ја. Про е ктот е со вре ме тра е ње од 12 ме се ци, во парт нерс тво со Ин цеп тум, Сло ве ни ја, Не за вис но би ро за раз вој (IBD), Бос на и Хер це го ви на и Ини ти ти вес, Ср­би ја.

Цел на гру па на овој про ект се мла ди прет при е ма чи во си те зем ји од За па ден Бал кан (Ма ке до ни ја, Ал ба ни ја, Ко со во, Ср би ја, Цр на Го ра, Хр ват ска, Бос на и Хер це­го ви на). Про е ктот исто та ка ги вклу чу ва и нев ла ди ни­те ор га ни за ции за про мо ци ја на прет при е мниш тво то и раз вој на биз ни си.

Цел та на про е ктот е да се да де ефе кти вен при до нес во бор ба та про тив ко руп ци ја та во биз нис­се кто рот и про мо ци ја на кул ту ра на етич ки од го вор но прет при е­мниш тво за мла ди. n

5 Број 4 | Февруари 2010

Инвестирајте­во­самите­себеНајважната инвестиција која мора да ја направите при започнување со бизнис, Џоан Гилман школа за бизнис при универзитетот во Висконсин

Инвестиции­во­претприемништво

Зошто треба да се инвестира во сопствен бизнис

Вложувам за свое добро

Ана Јовановиќ е успешен претприемач во Србија. За нас

раскажува зошто треба да се инвестира во сопствен

бизнис. Работата е задоволство зашто заработуваш од

она што најмногу го сакаш.

1. Како дојде на идеја да отвориш интернет сувенирница? Тогаш беше невработена? Τ Со години бев вработена во јавен сектор, во

Туристичката организација на Србија, каде раководев

со проекти насочени за промоција на туристичките

вредности на Србија­ стари занаети, фолклорно

наследство, селски туризам и културен туризам. Со тек

на време станав свесна дека сакам нешто поразлично,

повеќе да ги реализирам своите замисли и идеи, да

раководам со времето и со работата. Така ја напуштив

државната служба и сигурната плата и со сопругот се

втурнавме во авантурата претприемништво. Основавме

наша фирма за веб дизајн Кројач. Бидејќи бевме

почетници во приватниот сектор и секако без каков

било почетен паричен капитал, освен знаењето и

времето, дојдовме на идеја да се наметнеме со она

што најдобро го знаеме – сопругот веб дизајн а јас

промоцијата на туризам. Така настана проектот www.

SuveniriSrbije.com – прва интернет сувенирница во

Срб ија. Јавноста покажа голем интерес за проектот,

Кројач растеше заедно со проектот, освоивме голем

број награди и помогнавме да зајакнат уште десетина

произведувачи на сувенири и стари занаети. Денеска

слободно можеме да кажеме дека придонесовме цел

еден занемарен сектор да оживее и да застане на нозе.

2. Какви се искуствата кога отвораш некој бизнис. Колку е тешко на почеток? Τ На почетокот сте водени од ентузијазмот дека сте

главен. Мотивација наоѓате во се. Со текот на времето

станувате свесни за економската атмосфера во

државата, подобро го запознавате пазарот и потребите

на купувачите, потоа доаѓа до промена и во вас. Со

текот на годините сфатив дека идеален работен живот

не може да опстане во земја како што е Србија, земја

со несигурна економија. Научив да се прилагодувам

и да балансирам. Единствено нешто од што не отст­

ап уваме од почетокот е да бидеме добронамерни,

добри во секој поглед. Многу сме транспарентни,

не ги мистифицираме нашите професии. Сметаме

дека работата е важен дел на нашиот живот и носи

задоволство, а ние сме тука да го направиме убав,

дури тогаш кога е многу тешко. Олеснителна околност

е дека во ова сме во пар, така што ако некој од нас

не може веднаш помага другиот. Почнавме во нашиот

стан во 2006­та година, денеска имаме пет вработени,

неколку стотина проекти, награди и една од водечките

позиции на пазарот.

ВО ИНВЕСТИРАЊЕТО ВО СОПСТВЕН БИЗНИС НЕ ТРЕБА ПАНИКА

3. Како дојде успехот? Τ Не преку ноќ. Прв успех за Сувенири Србија беше

кога Медиа Центар не ангажираше да направиме

репрезентативни поклони по повод Светскиот конгрес

на медиуми во Истанбул 2007­ма. Тоа беше прва

нарачка после само неколку недели од постоењето на

сајтот. Имавме база од само 9 производители ( сега

имаме повеќе од 500) со кои само што почнавме да

соработуваме. Количината беше голема за тој период –

близу 3.000 различни сувенири, а роковите беа сосем

кратки. Со големи напори успешно ја реализиравме

испораката. Медиа центар не ангажираше и следната

година и оттогаш беа наши редовни клиенти, како

и многу други. Најголем работен успех на Кројач е

фактот дека големи и угледни фирми не ангажираат

како стратешки партнер за веб дизајн.

4. Сега каков е твојот работен живот. Што добивте? Τ Во последно време се посветив на повеќе проекти

во приватниот живот, но поради тоа што реализираме

нова работна идеја – отвораме Кројачки центар за

едукација и веб дизајн, многу сум ангажирана за тоа.

Се трудиме се да прифатиме како убава игра, која

понекогаш е исцрпувачка, но не паничиме.

5. Колку се заработува. Има ли уште начини за добри приходи, зад нас е кризна година и 2010­та ќе биде тешка? Τ Ние сме ИТ компанија што е ценета во општеството.

Секој чекор се планира долго, ја развиваме фирмата

и вработуваме нови луѓе. Цената на реализација

на страниците е од 300 до неколку илјади евра во

зависност од проектот. Во време на кризата многу

клиенти се свртеа кон интернет проектите затоа што

тоа е најдобар медиум за работа. Сепак е потребно да

се знае дека не е доволно само да се вложи, туку мора

и активно да се работи потоа. Кризата во Србија се

почувствува во многу сектори и иако се најавува раст

на стопанството во 2010, претприемачите се многу

скептични за оптимистичките предвидувања на нашата

Влада. n

А.М.

Mалите и средни претпријатија се цел на повеќето банки

Интервју­со­др.­Драгољуб­Арсовски,­директор­на­ТТК­Банка

Банките­финансираат­добри­бизнис­проектиПозитивните финансиски извештаи, етаблираноста на компанијата на пазарот, но и квалитетот на обезб­ед увањето се клучните фактори по кои банките ги одобруваат проектите кои ќе ги финансираат. Драгољуб Арсовски, директор на ТТК банка вели оти во иднина можат да се отворат можности и за фин анс­ирање на старт ап бизниси.

1. Колку малите и средни претпријатија се приоритет на банките за нивните пласмани?

Овие претпријатија се прв приоритет на ТТК. Од 680 компании во банката , дури 85% се во категоријата мали и средни претпријатија. Во зависност од типот на банката за настап на пазарот банките имаат различни таргет групи, но малите и средни претпријатија се цел на повеќето банки.

2. Какви проекти и инвестиции во бизнис секторот гарантираат финансирање од банките. Што е пресудно? Како до пари од банките?

Пресудни се неколку елементи. Најмногу ако комп­ан ијата има позитивни финансиски извештаи, работи со позитивни резултати, но секако банките обрнуваат внимание и на искуството и на етаблираноста на компанијата во бизнисот. Како финансиска институција при одлуката за финансирање значително влијание има и квалитетот на обезбедувањето. Што се однесува до брзината на одобрувањето на средствата, дури и банките се заинтересирани процесот да зврши побрзо. Во таков случај и ние побрзо ги оплодуваме парите и заработуваме.

3. Има ли можности во иднина банкарскиот сектор да поддржува старт ап бизниси. Какви предуслови треба да има за тоа?За start up бизниси пресудни се квалитативните факт­ори, всушност карактеристиките на предлагачите. Во ваков случај квантитативните показатели кои

всушност се финансиските извештаи и обезбедување не постојат, па клучни фактори се неколку. Се обрнува внимание на тоа кој е предлагачот, дали и какво искуство има, но и каков е неговиот back­ground. Меѓу пресудните елементи секако се земаат в предвид и тоа дали бизнисот кој бара финансирање е познат во браншата и како го гарантира успехот. Идејата е еден од клучните поенти кога се разгледува можноста за финансирање, но и тоа дали бизнисот има конкуренција.

4. Генерално политика на финансирање на нови инвестиции во претприемништво се исплатливи? Каква е перцепцијата во Македонија?

За инвеститорите во претприемништво, потребни се предуслови кои сеуште не се развиени во Р. Македонија или ги има пропишано на хартија, но не функционираат во пракса.

Во пракса, има сеуште проблеми со сопственичките права, недоволното познавање од областа на корпоративното управување и знаењата кои претприемачите ги имаат за развој на бизнисот. Банките во Македонија имаат и други ограничувања од супервизорски аспект што претставува ограничувачки елемент за развој на овој сегмент на пазарот.

5. На стартот на годината каков е планот на ТТК банка во поглед на финансирањето на мали и средни претпријатија?

Во 2010 год, ТТК Банка останува доследна на основните елементи внесени во долгорочната развојна стратегија за поддршка на МСП и на реализација на нејзината мисија и визија во работењето. Крајна цел е дисперзија на ризикот и создавање квалитетно кредитно портфолио. n

А.М.

Тимот на ПСМ Фондација ме замоли да пишувам месечна колумна со цел да ве инспирирам и мотивирам. Морам да кажам дека тоа е прилично одговорна задача. Бев известена дека темата за овој месец е инвестиции во мали и средни претпријатија, па помислив мојата прва колумна да ја започнам претставувајќи се себе и најважната инвестиција која мора да ја направите при започнување со бизнис­ инвестирање во самите себе.

Поради тоа што ќе пишувам секој месец како мој придонес за претприемач.мк, ќе ви кажам нешто повеќе за мене. Мислам дека е важно да знаете од каде доаѓаат советите, затоа што без разлика на кој степен е вашата кариера, важно е да го знаете изворот.

Која е Џоан Гилман? Јас сум директор на Одделот за посебни индустриски програми, Менаџерско образование, при Факултетот за бизнис на Универзитетот на Висконсин. Мојот оддел претставува

алка помеѓу ресурсите на Универзитетот и бизнис заедницата. Најдобриот дел од мојата работа е дневно радио шоу, тука во Медисон, наречено „In business“, со Џоди и Џоан од 18 до 19 часот, чиј фокус се теми од локалниот бизнис.

Што работам јас? Моите должности мом ентално го надминуваат Менаџ­ерск ото образование од мал бизнис и претприемништво до настава за менаџери и креирање и проектирање на

менаџерски програми. Имам предавано и подучувано на многу мали бизниси, кои биле во фазата на бизнис планирање, како и на веќе етаблирани менаџери кои сакале да го збогатат своето знаење. Претходно бев директор на Центарот за развој на мали бизниси и под­ директор на Менаџерската Програма за агро­ бизниси, која им помагаше на земјоделците и агро­ бизнисите во Висконсин.

Од 1989­ 2006, бев извршен директор на USASBE ­United States Association for Small Business and Entrepreneurship (Американска Асоцијација за мал бизнис и претприемништво), национален оддел на Интернационалниот Совет за мал бизнис. Јас бев одговорна за координирање на функциите на над 1100 истакнати истражувачи, научници, професори, директори заинтересирани за мал бизнис и претприемништво. Нивните активности ги координиравме со неколку фондации, вклучувајќи ја Фондацијата Kauffman.

Има уште, но имам само две страни за пишување и верувам дека ве изгубив. Мојот животен пат е се, освен права линија. Со самото мое доаѓање во Медисон во 1968, имам работено на одделот за Превентивна медицина, Психологија и во Waisman Центарот кој работи на истражување на човековиот развој. Во декември 1986 ја одбранив мојата магистерска работа. После тоа работев како координатор, па како директор на Центарот за развој на мал бизнис во Медисон до 1996 година, кога започнав со нови две програми. Центарот за развој на мал бизнис во Медисон работи со 15 000 бизниси плус со сите оние кои сакаат да започнат бизнис, нудејќи им консултации еден на еден, како и обуки од областа на маркетинг, менаџмент, финансии и бизнис планирање.

Имам две возрасни деца, еден внук и уживам да патувам. Неодамна патував во Македонија, Хрватска и Бугарија преку Институтот Отворено Општество, непрофитната организација на Џорџ Сорос, каде што работам со центри за претприемништво. Исто така, јас сум втората жена во светот која јавно се

обратила на мажите во Саудиска Арабија. Но, доста!

Зашто ви го кажав сето ова? Затоа што сакав да ви досадувам? Не, сето ова ви го кажувам за да знаете дека вашите можности се неограничени. Вреднувајте се себеси и потоа капитализирајте ги вашите силни страни. Посетувајте обуки, тренинзи или најдете луѓе кои ќе ви помогнат да ги надминете вашите слабости. Не велам дека треба да станете сметководител за да можете да го водите вашиот бизнис или живот. Но, мора да го научите јазикот, за да знаете што вашиот сметководител ви зборува. Првенствено инвестирајте во себе. Читајте, присуствувајте на семинари, слушајте радио емисии... Но, секогаш мора да знаете кој зборува. Има многу кои зборуваат, но не кажуваат ништо поучно. Затоа, внимавајте кого го слушате. Се надевам дека сето ова ќе ви биде од помош. Кажете ми што е она што сакате да го знаете. Ќе се обидам да ви одговорам за се што ве интересира. Прва улога на секој бизнис е да го знаете вашиот потрошувач. n

Мојата меил адреса е jgillman@wisc.edu

6 Број 4 | Февруари 2010

БАНКИТЕ­СЕ­ПРЕУДОБНИ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ЗА­ДА­СЕ­МЕНУВААТ

Горан Рафајловски, претседател на Регионална стопанска комора Скопје:

Првиот човек на Регионалната стопанска комора Скопје и директор на Рафајловски Консалтинг, Горан Рафајловски, вели дека во мак едонското банкарство нема да има вистинска конкуренција додека на пазарот не влезе уште некоја голема банка со сериозен аптетит, а стопанството ќе стагнира додека не се излечи од хроничниот недостиг на претприемнички дух.

Зошто во земјава не се развива инвест­иц ионото банкарство и алтернативното финансирање?

Пред се, нашиот пазар на пари е крајно неразвиен. Ние им дозволивме на банките да останат стабилни и тие сега се чувствуваат доволно добро во својата кожа за да не сакаат да се менуваат. Тоа ви е како да отидете на зелен пазар, а таму се продаваат само три вида компири и ништо друго. Жалам за споредбата, но толку и македонските банки се вклучени во финансирањето на стопанството. Значи, исклучително ги интересира платниот промет од што земаат провизии и ги интересира кредитирањето со хипотека или со поголема хипотека. Ништо друго досега не покажале на пазарот. Ниту еден од инструментите со кои што можат да се служат не користат. Не користат фјучерси, немаат инвестициски фондови за старт ап бизниси, не ги интересираат фондови за учество и партнерство со бизниси во првите години. Не се следат бизнис планови туку се бараат хипотеки. Ние како комора побаравме да се смени Законот за банки бидејќи банките вака се многу влијателни и прават исклучетелен притисок врз гувернерот. Побаравме во делот на кредитирањето, процентот на покривање на парите што банките ги имаат во залог да се намали. Така ќе се најдат на терен на кој ќе мора да си конкурираат. Ќе се појави некоја банка која е погладна од останатите да повлече поголем број на клиенти. Тоа ќе ги натера и другите да ја следат. Како што беше и во мобилната телефонија. Мојот прв импулс чинеше 18 денари плус данок за 30 секунди. Денеска чини 2 денари плус данок. Тоа се случи за само десетина години. Замислете, пак, што би се случило кога финансиските институции би почнале да си конкурираат меѓу себе.

Зошто е толку плиток финансискиот пазар кај нас? Што ги прави банките толку удобни?

Едноставно е така. Погледнете, во криза вадат резултат кој е со 30, 40, 50 милиони евра добивка. Заради тоа што сме два милиони, заради невлегувањето во НАТО, заради постојаните препирки што ги имаме меѓу нас, освен НЛБ, еве и Стопанска банка да кажеме, не е влезена некоја трета посериозна банка. Сосиете Женерал, можеби ќе ми се налутат, но не сметам дека е сериозно влезена на нашиот пазар. Кога треба да кредитираат не се подготвени во наредните пет години да кредитираат со повеќе од пет милиони. Кој ќе ги следи големите стопанственици кои вртат сто милиони годишно? Комерцијална банка можеби е најраспостранета во земјата, но нејзиниот капитал е ограничен бидејќи нема странски партнер кој ќе застане позади неа со повеќе средства. Три банки секогаш ќе се разберат. Кога ќе дојдат четврта и петта системот на разбирање ќе прекине.

Значи, имаме банкарски олигопол?

Па, има еден вид самоодржување. Едноставно тие може да се договорат. Можат да се следат и без да седнат на иста маса се

разбираат бидејќи такво ни е стопанството ­ микро заедница. Ако еднаш си го признаевме фактот дека сме микро заедница можеби и ќе напредувавме повеќе.

Имаме недостаток на претприемнички дух?

Нашиот ум се врти кон Македонија и само кон Македонија. Нашите стопанственици ќе почнат со метали, ќе продолжат со пиво, ќе отворат винарии. Сите до еден имаат винарии. На крај ќе завршат со полјоделство и сточарство. Никој од нив не продолжува да изгр ади капацитет плус или да побара втор пазар туку во рамките на веќе постојното сака да се покаже што е можно поголем. Немаме вистинско развивање на бизнисот. На банките, следејќи го големиот капитал кој им е најликвиден, доволно им е добро во таа ситуација. Средните фирми им се добри за одржување баланс, делење плата и слично. А оние мали и микро претпријатија немаат зошто да ги следат. Прво, тие немаат доволно знаење да направат бизнис план. Да изнајмат консултант велат им е скапо. Секое знаење им е скапо бидејќи сметаат дека не треба да платат ништо. Размислуваат дека тоа ќе бидат само пет минути во кој некој ќе им објасни по нешто, а не дека може многу да им се помогне. Не знаат ни како да побараат кредит што е многу лошо. А, откако ќе научат, доколку немаат личен имот никогаш нема да можат да го подигнат. Ако не можат да стават под хипотека сопствен стан ниту една банка нема да ги следи по бизнис. Од друга страна, ако купите машина која во иднина ќе произведува банката не ја третира во однос еден спрема еден туку ви бара и дополнително обезбедување. Не ја цени ниту 75% туку само 50%. Воопшто не го погледнува бизнис планот и производството што таа машина ќе го донесе кога еднаш ќе проработи. Едноставно, сите страдаме од недостаток на претприемачки дух. Немаме права едукација, информација. Јас сметам дека не можеме ништо суштински да смениме доколку вистински не поработиме на едукацијата на менаџерскиот кадар.

Таа поддршка и едукација треба да е институционално поставена. Што треба државата и коморите да направат во таква ситуација?

Пред се, мора да кажам дека многупати самите си ја направивме грешката. Кога дојдоа фондовите на УСАИД имавме две опции. Комплетно да не обучуваат тие, што и го избравме, или да ни ги обучат консултантите кои ќе ги одредевме и кои ќе полагаа соодветен испит за да потоа го обучуваат стопанството. Ние дозволивме фондовите сами да си ја вршат едукацијата и обуката. Нормално, носеа стручњаци какви што сметаа дека треба да донесат, дали тие беа добри или лоши не можам да кажам, но овде не покажаа скоро никаков резултат. Правеа проекти за кои што земаа деца кои штотуку завршиле факултет или беа пред дипломирање бидејќи ги чинеа најевтино. Ги затвораа проектите за две до три години. Вршеа таканаречена едукација на компаниите, а јас не видов ниту една компанија да извлече ќар од тоа во последните дваесет години. Но, тоа не можам да кажам дека е грешка на УСАИД. Тоа беше помош за Македонија и ние можевме да одлучиме како ќе ни ја дадат. Затоа велам грешките од кои мора да почнеме да учиме треба да ги бараме исклучиво кај нас, и кај стопанството и кај банкарството и кај политичкиот систем. n

Ф.М.

Мирјана Македонска, Проект на УСАИД за конкурентност:

КОМПАНИИТЕ­СЕ­НЕИНФОРМИРАНИ­ЗА­ФИНАНСИСКИТЕ­МОЖНОСТИПроектот за пристап до финансии на УСАИД за 18 месеци им помогна на 65 компании да најдат капитал за финансирање на бизнисот. Менаџерот на проектот Мирјана Македонска вели дека домашниот пазар на капитал располага со различни финансиски инструменти за сервисирање на економијата, но дека стопанствениците главно не знаат за овие понуди.

Кои се финансиските можности на македонските претприемачи? Како комп ан иите да најдат алтернатива за банкарските кредити?

Македонските компании имаат доста квалитетни опции за финансирање на своите операции кои се нудат во моментов. Главниот недостаток лежи во недоволната информираност на компаниите за тоа што сè се нуди. Токму во таа насока Проектот на УСАИД за конкурентност, во рамките на својата Финансиска Платформа, редовно организира информативни средби на кои финансиските институции присутни во земјава имаат можност да ги презентираат своите финансиски производи. Имено, помеѓу компаниите владее мислењето дека банките нудат кредити по лихварски камати, без воопшто да размислат дека банките можат да им понудат и

алтернативни производи кои можеби би биле посоодветни на нивните специфики.

Кои се алтернативите?

Наместо да се зема заем за да се купи нова машина, и притоа целиот имот да се заложи, компанијата може да ја купи машината на лизинг во една од лизинг компаниите, а залогот да го остави во банка за обезбедување на работен капитал. Креативноста во моделирањето на опциите за финансирање на бизнисите е мошне битна, но за да може да се примени, потребни се сеопфатни информации за тоа што е на располагање. Токму тоа е главната улога на финансиските консултанти кои работат со Проектот на УСАИД за конкурентност, да им помогнат на фирмите не само да ги развијат своите инвестициони програми, туку и да ја направат финансиската конструкција која е најсоодветна за секој дел од инвестицијата. Опциите како лизбек (leaseback), факто­(leaseback), факто­leaseback), факто­), факто­ринг, форфитинг, акредитив и слично се само дел од можностите кои се нудат на пазарот на капитал.

Што треба да направат компаниите за да бидат атрактивни за корпоративно финансирање?За да една фирма пристапи до финансии треба пред сè да задоволува некои стандар­ди кои го рефлектираат квалитетот на нејзи­ното работење. Тука првенствено станува збор за јасна визија и стратегија за тоа како компанијата сака да се развива во следните 5 години. Значи бизнис план со јасно про­ектирани финансиски анализи кои имаат за цел да сигнализираат дали инвестицијата која менаџерот ја има на ум е издржана или не. Ниту една банка нема да донесе пози­тивна одлука за финансирање на инвести­ција без претходна анализа за нејзината исплатливост и можноста истата да генерира поврат. Позитивно финансиско работење во последните две години исто така е неопход­но за да финансиската институција воопшто го разгледа барањето за финансирање. Не­кои македонски фирми кои работат добро и имаат потенција за развој, прават грешка со тоа што ја завршуваат годината со негатив­но салдо со цел да го намалат данокот кој треба да го платата на државата, со што тие не се квалификуваат за финансирање од било која финансиска институција. Значи, јасна стратегија за раст, квалитетен бизнис план со издржани финансиски проекции и чисто книговодство кое ја рефлектира реал­ната ситуација во компанијата.

Кои се резултатите од проек­тот на УСАИД за пристап до капитал досега и кои се пла­новите за во иднина?

Проектот на УСАИД за конкурентност ја имплементира оваа активност нешто повеќе од 18 месеци. Во моментов работиме со над 20 финансиски консултанти кои им се на располагање на македонските компании, а досега им имаат помогнато на 45 успешно да пристапат до 6,6 милиони евра свеж капитал од финансиските институции во земајата, што резултира во вкупна инвестиција од 11,2 милиони евра. До сега беа организирани 7 едукативни средби помеѓу банките, компаниите и консултантите на кои беа присутни над 300 фирми од цела Македонија, и на кои речиси сите финансиски институции присутни во државава имаа можност да се претстават. Во иднина, проектот планира да продолжи со исто темпо да ги поддржува фирмите кои имаат потреба од помош да пристапат до финансии. n

Ф.М.

7 Број 4 | Февруари 2010

h Како што може да се види од

коментарите, потребата од претприемачкото образо в а­

н ие е голема.

g

Oдговорите и предлозите кои се добиени во текот на истражувањето

Препораки­за­подобрување­на­ситуацијата­со­можности­за­финансирање­со­ризичен­капитал­за­мали­бизнисиДел од спроведеното истражување беше и прашањето што можеме да направиме за да се подобри ситуацијата со ризичниот капитал за малите бизниси. Коментирано беше што може владата да направи, што можат малите бизниси да направат за себе и што може генерално да се направи за да се подобри ситуацијата. Како што беше и очекувано, многу укажаа на стандардните проблеми , како што се регулативата, бизнис едукацијата и културата, под­игнување на свеста, унапредување на бизнис практиките, и поддршка на иновациите.

Во продолжение некои од одговорите и предлозите кои се добиени во текот на истражувањето:

“...потребно е поголем фокус на претприемачко образование. Потребно е да не го уништуваме претприемачкиот дух...посебно министерство за МСП секторот треба да помогне...бизнисите треба да се обучуваат за како да пристапат до финансии... “

“...да се развијат јасни политики за развој на МСП секторот... “

“...владата би можела да помогне преку одобрување на правната рамка и преку обезбедување на странски инвеститори...”

“...да ја подобри правната рамка...да го зачува интересот на странските инвеститори, бидејќи неколку лоши случаи кои ќе добијат на публицитет поради некои лоши случувања, може да рашират лоши вести за земјата...”

“...потребна е стабилност во насока на фискалната политика и фискалната регулација...владата исто така треба да

преземе мерки кои ќе го поддржат МСП секторот...”

“...мораме да ги смениме законските регулативи и да создадеме добра инвестициска клима...”

“…навистина нема никаква причина зошто странските инвеститори би требало да доаѓаат тука и да се борат со нашата регулатива...”

Потребата за подобро регулативно окружување многу често беше поврзувана со сигурноста на странските инвеститори, стабилноста и предвидување на севкупното бизнис окружување, запознавање со различните форми на поттик на странски инвестиции, намалување на административните пречки.

Бизнис едукацијата и културата, се помеѓу најчесто предложуваните приоритети за интервенција.

“...предмети како иновација и претприемништво да бидат вклучени како предмети на универзитетите...”

“...владата треба да организира кампањи, со цел да ја промовираат свеста за потребата од транспарентна работа помеѓу компании... бизнисите можат да бенефицираат од едукација, обуки, семинари...”

“...младите бизниси треба да посетуваат обуки, да инвестираат во нивното знаење...”

“...знаењето е врвен приоритет...не е добро ако го имаш капиталот, но го немаш знаењето...”

“...свеста треба да биде на повисоко ниво...стопанските комори треба да помогнат, и бизнисите самите треба да бидат повеќе отворени во врска со алтернативните нач­ини на финансирање...”

“...организирање настани кои промовираат млади компании и ќе им овозможат контакт со инвеститори, бидејќи тоа помага...потоа едукација, семинари и обуки...”

”...бизнисите треба да прифатат дека има некои работи кои не се во можност да ги направат сами за себе, туку дека некогаш им е потребен консултант...”

“...поврзувањето со деловни контакти и конференции треба да бидат организирани каде има можност млади претприемачи да се претстават пред бизнис ангели...”

“...мораме да го промениме начинот на размислување, ни недостига претпр ием­ачки став...”

Воедно и потребата од најразлични начини за доаѓање до деловни контакти е голема. Во таа насока, потребно е се почесто организирање на настани, семинари, обуки, саеми и слично.

Фактот што потребата за образование е спомената од страна на многу испитаници,

од сите земји во регионот, е релевантен показател во приоритетните одлуки за инт­ервенција.

“...за фондовите на ризичен капитал, поседувањето на иновативна идеја е пред­услов...”

Генерално, идеи за што треба да биде направено, за да се подобри ситуацијата со ризичен капитал ,за малите бизниси, поврзани со стандардните проблеми со кои се соочува МСП секторот при развојот, се регулативното окружување, промената на културните навики, подигнување на свеста и образовното ниво, и унапредување на бизнис практиките во најшироката смисла на зборот.

Целта, за која беше пишуван извештајот е обидот да се пристапи на ситуацијата со располагањето со ризичен капитал за претпријатија, кои се во раната фаза на развој, во регионот на Југо­источна Европа, и да ги идентификува факторите за таквата ситуација. Заклучокот, предложен подеднакво од статистичките податоци и материјалот собран од интервјуата, е дека ризичниот капитал генерално има мало, до воопшто да нема присуство во земјите од овој регион. Генералното политичко окружување, правните рамки, административните пречки, нетранспарентните бизнис практики, сите овие придонесуваат да има недостаток од ризичен капитал.

Во таа насока, недостатокот од свест, образование, како и недостатокот од интерес кај претпријатијата, ги сочинуваат факторите на побарувачката кои релевантно придонесуваат за моменталната ситуација со ризичниот капитал.

Топ 17 изреки за Февруари

1. Патот до успехот е да преземете масивна, одлучна акција. Ант они Робинс (Anthony Robbins)

2. Мислам дека има нешто поважно од верувањето: Акција! Светот е преполн со сонувачи, но недостасуваат такви кои ќе се придвижат напред и ќе започнат да преземаат конкретни чекори за да ја реализираат сопствената визија.

3. Добрите акции ни даваат сила и инспирираат добри акции во другите околу нас. Плато (Плато)

4. Добриот труд извира природно од позитивниот став.Пат Рајли (Pat Riley)

5. Развијте став на благодарност, и заблагодарете се за се сто ви се случува, знаејќи дека секој чекор напред, е чекор кон постигнување нешто поголемо и подобро од вашата моментална ситуација. Брајан Трејси (Brian Tracy)

6. “Оптимист е човек кој гледа зелено светло секаде, додека песимистот гледа црвено светло секаде и мора да застане … Вистински мудрата личност е слепа за бои.” Алберт Швицер (Albert Schweitzer)

7. “Никој не може да направи да се чувствувате инфериорни без Ваша согласност.” Еленор Рузвелт (Eleanor Roosevelt)

8. Човекот кој нема имагинација, нема крилја.

Мухамед Али (Mahummad Ali)

9. “Никогаш нема да бидете среќни ако продолжите да барате од што се состои среќата. Никогаш нема да живеете ако го барате значењето на животот.” Алберт Камус (Albert Camus)

10. “Многу од животните неуспеси се луѓе кои не сфатиле колку блиску биле до успехот кога се откажале.” Томас Едисон (Thomas Edison)

11. Секој раст зависи од активноста. Не постои физички или интелектуален развој без труд, а трудот значи работа. – Келвин Кулиџ (Calvin Coolidge, 1872­1933), триесеттиот Претседател на САД

12. Добрите идеи не се прифаќаат автоматски. Тие мора да бидат доведени до пракса со храбро трпение. – Химан Риковер (Hyman Rickover, 1900­1986)

13. “Најдобриот начин да се предвиди иднината, е да ја креирате.” – Абрахам Линколн (Abraham Lincoln)

14. “Најдобриот начин да се започне организација е да направите значење; да создадете производ или сулуга со што ќе го направите светот подобро место.”

Гај Кавасаки (Guy Kawasaki)

15. “Јас сум благословен што најдов луѓе кои се попаметни од мене, и тие ми помагаат да ја остварам визијата која ја имам.” Расел Симонс (Russell Simmons)

16. “Без континуиран раст и прогрес, таквите зборови како напредок, пост игн­ување и успех, немаат никакво значење.”Бенџамин Франклин (Benjamin Frank­lin)

17. “Иновацијата прави разлика помеѓу лидер и следбеник.” Стив Џобс (Steve Jobs) n

Начините за како да се подобри ситуацијата се адресирани до многу засегнати страни, како што е владата, разни асоцијации, агенции, мрежи и други структури инволвирани во економскиот развој, па се до самите претпријатија. Повеќето од мерките кои треба да бидат преземени, се испреплетени, па како такви, не можат да бидат постигнати од само една влада или организација. Повеќето од нив, се специфични и оперативни.

Понатаму, корисно е да се прави разлика помеѓу препораките за мерки, кои можат да резултираат со промени на краток рок и препораки кои бараат акција и продуцираат резултати на долг рок.

Поконкретно, препораките за подобрување на климата за ризичен капитал на претпријатијата, во раната фаза од развојот, беа групирани во неколку кластери: регулативното окружување, бизнис едукацијата и културата, развојот на добри бизнис практики, како и поддршката на иновацијата.

Конзистентно со друго истражување на темата, предметот на бизнис културата искрсна како релевантен фактор за инвестициската подготвеност на МСП секторот и присутноста на ризичниот капитал. Работењето на регулаторното окружување (од кое многу работи се најверојатно на место) не може да ја замени потребата, од тоа, да се работи на културата и едукацијата. Ни најдобрата регулативна политика нема да работи добро, доколку не е во склад со моментално застапената бизнис култура. Во оваа смисла потребата од организиран труд за промовирање на културните ставови и бизнис однесувањето и сопственоста, е најсилниот предлог кој произлегува од ова истражување. n

8 Број 4 | Февруари 2010

Фондација ПСМ Ул.Архимедова бб (реон 60)Тел 3103 660Е­пошта: info@yesincubator.org.mk

www.pretpriemac.mkwww.yesincubator.org.mkwww.gew.com.mkДизајн на изданието: кома лаб.

БИЗНИС­АНГЕЛИ­

Синоним за финансиери

Како­да­привлечете­бизнис­ангел

Успешноста на било кој бизнис е директно поврзана со достапноста на финансии, без разлика дали се работи за стартап финансии или за финансии потребни за вложување во растот на бизнисот. Секој бизнис проект бара да се инвестира одредена сума на пари. Доколку овие финансии се лесно достапни и претприемачот има добар бизнис план базаиран на уникатна бизнис идеа успехот е загарантиран, не само за претприемачот, туку и за целокупното општество. Еден од начините за зголемување на достапноста на финасиите може да биде зајакнување на мрежите на бизнис ангели.

Бизнис ангели (можат да се сретнат уште и како ангели, ангел инвеститор или неформален инвеститор) претставуват уште еден интересен терминолошки израз кој е даден со цел да се добие еден впечатлив назив, кој е полесен за паметење, а претставува синоним за финансиери.

Односно тоа е начин на финансирање и претставува неформален ризичен капитал. Финансиер може да биде поединец или група. Тоа се луѓе кои имаат вишок на финансиските средства и кои се спремни да го инвестират во поединецот или во регионот преку најповолни услови. Најчесто парите ги заработиле (а можеби се уште заработуваат) како сегашни или бивши менаџери (директори), спортисти, естрадни звезди (пејачи, актери, режисери...), лекари, адвокати и другите високоплатени професии. Заради својот бекграунд, бизнис ангелите освен во финансиите можат да помогнат и во другите аспекти на бизнисот во зависност од нивната експертиза (како на пример, информации и know­how за тоа како да го направат бизнисот успешен). Оваа е дополнителна придобивка за претприемачите кои се врзуваат со бизнис ангели.

Овие финансиери претежно се сентиментално врзани за личност или региони (роднини, приатели, роден крај или некој предел кој оставил големи импресии на одреден финансиер цо одреден дел од неговиот живот).

Бизнис ангелите може да дадат средства во вид на: грант (поклон), без камата, со минимална камата или со нормална камата. Со што давањето на гаранцијата би била значително олеснета а средства полесно достапни.

Тие најчесто инвестират поради желбата нивниот капитал да ја задржи својата вредност или поради љубов кон одредено

место. Секако дека сопствениците на овој капитал немаат против да стекнаат профит но нивните мотиви не се првенствено профит па заради тоа тие даваат финансиски средства по поволни услови. Овие финансиски средства можат да бидат полезни како за поединецот така и за развојот на целиот регион каде што живее. Затоа треба на толку моќните поединци да им се понудат добри услови за вложување (како и можно доделување бесплатна локација, доделување на јавно признание за нивната заложба, пофалници, дипломи...), за да се привлечат да ги инвестираат средствата во регионален развој, а со тоа и самите да заработат или да ги задоволат своите потреби на општо задоволство.

Секако дека бизнис ангелите не претставуваат наивни луѓе кои туку така ќе ги вложат своите пари, а да не проверат и не се заштитат од можната злоупотреба и нерационално трошење на парите па би било поволно да им се презентира комплетниот бизнис план за проекти за кои се планира да се реализираат (како и редовно да се известуват за степенот на реализација).

При тоа треба да се води сметка таквите луѓе (бизнис ангели) да не се измамат поради некоја некоја поситна придобивка или личен интерес на поединецот, бидејки еден успешно реализиран проект може да повлече реализирање на други проекти.

Значајноста на бизнис ангелите е согледана и од Европската Комисија со чија соработка во 1999 година се формира мрежата на европски бизнис ангели (EBAN – European Business Angel Network). Целта на EBAN e да обезбеди почетни стартап фондови за бизнис проектите.

Ваквите финансирања од типот на бизнис ангели се соодветни за стартап бизниси или пак бизниси кои се наоѓаат во својата рана фаза од животниот циклус и немаат соодветни приходи за да го финансираат сопствениот развој.

Ваквиот начин на финансирање во Република Македонија сеуште го нема завземено вистинското место, бидејќи сеуште немаме основани мрежи на бизнис ангели преку кои ќе може да се добие достапноста на финансии и сеуште бизнис ангелите не можат лесно да се најдат. Во развиените земји, особено САД бизнис ангелите се многу популарни. Како мерки кои би можело да се преземат за интензивирање и поттикнување на бизнис ангелите во Република Македонија би можело да бидат:

Националната и локалната власт да поттикнат и формираат мрежа на национално и локално ниво на бизнис ангели кои ќе се спремни да инвестираат

во нови бизнис потфати. Без подршка на националната и локалната власт ваквите мрежи не можат да заживеат.

Универзитетите како места каде најмногу се поттикнува претприемничкиот дух и од каде можат да излезат голем број на претприемачи да воспостават и одржуваат контакти со можните бизнис ангели и да функционираат како врска помеѓу идните претприемачи (студентите) и бизнис ангелите како инвеститори.

Бизнис инкубаторите како места каде се раѓаат и инкубираат нови бизниси да воспоставуваат и одржуваат контакти со бизнис ангелите и воедно да претставуваат врска помеѓу претприемачите и бизнис ангелите.

Стопанските комори да воспоставуваат и одржуваат контакти со бизнис ангелите и воедно да претставуваат врска помеѓу претприемачите и бизнис ангелите.

Самите бизнис ангели да градат сопствени мрежи, при што ќе бидат достапни за контакти од страна на идните претприемачи и на сите на кои им се потребни финансии за бизнис.

На ваков начин полека но сигурно ќе се интензивира активното учество на бизнис ангелите во Република Македонија и со тоа и достапноста на финансиските средства за нови бизнис потфати. Ова пак ќе овозможи креација на нови работни места. n

м-р Илија Чубровиќ и м-р Драган Шутевски

Наоѓање на приватен инвеститор, или „ангел“ кој би сакал да инвестира во вашиот бизнис е само почеток на инвестициониот процес. Понатака, остан­ува на Вас да го убедите инвеститорот да го склучи договорот. Па, што е тоа што може полесно да ги убеди бизнис ангелите инвестираат во Вашата бизнис идеја?

Силни лидерски способности

Иако Вашата компанија е во својата почетна фаза и немате конкретен мен­аџм ент тим, бизнис ангелот ќе бара силни лидерски способности во Вас, како генерален директор на вашата компанија.

Уникатен производ

Ова значи дека не постои друг таков производ на пазарот, претставува

уникат во соодветната индустрија или дека заменува нешто што веќе постои на пазарот. Треба да имате неколку или воопшто да немате конкуренти.

Подготвителна фаза за претставување на

производот на пазарот

Вие, како претприемач, треба да му покажете на бизнис ангелот дека ќе има доволно време да го претстави производот на пазарот и да стекне лид ерска позиција.

Близина до дома

Бизнис ангелот сака бизнисот да биде сместен во близина на нивната база. Според Џим Оргил, директор на одделот за напредни технологии во Канадската Банка за развој

Потенцијален клиент кој ќе внесе возбуда

Оние луѓе кои имаат пари и кои сакаат да инвестираат бараат бизниси со кои ќе почувствуваат малку возбуда. „ Бизнис кои тие сметаат дека ќе расте и ќе биде возбудлив.“, ќе каже Оргил.

Добра финансиска инвестиција

Исто така, бизнис ангелите бараат и враќање на нивната инвестиција. Ова значи, да направат повеќе пари отколку што би направиле ако истите и инвестираат на берза.

Временска рамка за излез

Бизнис ангелот секогаш бара начин за да излезе од инвестицијата. Обично, временскиот период за кој бизнис ангелот би сакал да излезе од инвестицијата е 3 до 5 години. Откако ќе измине тоа време, бизнис ангелот смета дека компанијата може да продолжи да функционира независно или да бара инвестиција од некој фонд на ризичен капитал.

Значајна причина за инвестирање

Компании кои добиле инвестиција од бизнис ангел се оние компании кои подолго време правеле истражувања за развој на нивниот пазар. Останатите може да бидат постари компании кои се веќе докажани и сакаат да го прошират својот пазар, или им требаат финансиски средства за истражување и развој на постојните производи.

Однос со инвеститорот

Пред да го склучите договорот со бизнис ангелот, бидете сигурен дека таа инвестиција ќе му значи на вашиот бизнис.

Бидете реални колку контрола сакате да имате врз вашиот бизнис и колку сте подготвени да отстапите на вашиот бизнис ангел. Како замена за финансискиот ризик кој го преземаат, бизнис ангелите имаат право да ги надгледуваат менаџерските процеси. Ова обично значи дека се дел од бордот на директори.

Бидете сигурни дека бизнис ангелот прави разумна проценка на вашиот бизнис. Инвеститорот треба да ја разбере насоката и визијата на вашата компанија и треба да биде подготвен да ја заштити вредноста на бизнисот. Тоа значи дека вие мора да ја процените вредноста на вашиот бизнис пред да започнете да барате бизнис ангел кој ќе биде ваш инвеститор, за да бидете сигурен дека бизнис ангелот ќе има фер проценка на вредноста на вашата компанија. n

Компаниите­се­повеќе­инвестираат­во­иновации

Секоја компанија секогаш мора да биде во чекор со најновите случувања. За искуствата со иновирањето и новите креации, технолошките компании секогаш предничат. Тоа е многу важно вели дир­екторот на Сони во Македонија, Тони Попов.

1. Колку е важно за една компанија да иновира и да обрнува внимание на креативноста на работењето?

Многу е важно за една компанија да биде иновативна и да обрнува внимание на креативноста на работењето. Основни техн олошки иновации и предности во денешно време меѓу компаниите е многу тешко да се направат. Поважен е начинот на кој тие производи и технологии стигнуваат до потрошувачите и на кој начин компанијата ги претставува, бидејќи тоа е клучно за долгорочна доверба и соработка на фирмата со потрошувачите.

2. Што се добива со нови, иновирани производи? Ја зголемува ли тоа прод­ажб ата?

Кога некоја фирма има нов производ, за исклучително кратко време конкуренцијата излегува на пазарот со ист таков производ. Така што мора секогаш да се биде во чекор

со најновите случувања и пред конк ур енц­ијата.

3. Како се имплементира креативност во компанија, потребно ли е на тоа да работат посебни тимови, треба ли да се посетуваат обуки, колку чини тоа?

Дејноста како што е истражување и развој на нови производи е клучна за креативноста и иновативноста во една компанија. Затоа во оваа дејност најмногу се инвестира. Дури и за време на кризата не прекинавме да инвестираме токму во оваа област бидејќи во тие моменти оние кои не прават такви инвестиции од кризата ќе излезат како губитници, бидејќи ќе бидат поназад од конкуренцијата.

4. Што мислите има ли разлика во концептот на работа на домашните компании со тие од регионот и пош ир­око во оваа смисла?

Политиката на Сони како интернационална компанија е да оди чекор по чекор за со сигурност да може во секој момент да биде заштитен интересот на потрошувачот. Нашиот концепт на работа е најпрво да се обезбедат сите услови, а потоа да се услужи потрошувачот. n

А.М.

9 Совети како да привлечете бизнис ангел

h „Бизнис ангелот сака да биде блиску до бизнисот во кој инвестира, за да може да отиде во секое време да

разговара со одговорните.“

g

Интервју со дир екторот на Сони во Македонија Тони Попов

h Бизнис ангелите единствено ќе

инвестираат во бизнисот доколку сметаат дека тој бизнис ќе успее и ќе

остварува профит.

g